Wîkîpediya kuwiki https://ku.wikipedia.org/wiki/Destp%C3%AAk MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Medya Taybet Gotûbêj Bikarhêner Gotûbêja bikarhêner Wîkîpediya Gotûbêja Wîkîpediyayê Wêne Gotûbêja wêneyî MediaWiki Gotûbêja MediaWiki Şablon Gotûbêja şablonê Alîkarî Gotûbêja alîkariyê Kategorî Gotûbêja kategoriyê Portal Gotûbêja portalê TimedText TimedText talk Modul Gotûbêja modulê Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1446 1094655 1092602 2022-08-08T00:29:16Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = {{ublist|[[Qahîre]] (1171-1254)|[[Şam]] (1254-1341)}} | sernav paytext = | ziman = {{hlist|[[Kurdî]]|[[erebî]]}} | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1190 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = | rûerd2 = | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}{{Wergerîne|ar|ziman2=en|bijartî=1|ziman3=ja}} Malbata '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Xaçperestiya Sêyemîn|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[ sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Sefera Xaçperestan a Şeşemîn|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin. == Galerî == [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] ejp6ygdjr2vi2l61402thy9m29jy24q 1094656 1094655 2022-08-08T00:31:30Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 /* Dîrok */ wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = {{ublist|[[Qahîre]] (1171-1254)|[[Şam]] (1254-1341)}} | sernav paytext = | ziman = {{hlist|[[Kurdî]]|[[erebî]]}} | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1190 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = | rûerd2 = | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}{{Wergerîne|ar|ziman2=en|bijartî=1|ziman3=ja}} Malbata '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Xaçperestiya Sêyemîn|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[ sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Sefera Xaçperestan a Şeşemîn|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin. == Galerî == [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] p1iag9m2rryehlyk6hwytg3eepfooh2 1094657 1094656 2022-08-08T00:31:56Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = {{ublist|[[Qahîre]] (1171-1254)|[[Şam]] (1254-1341)}} | sernav paytext = | ziman = {{hlist|[[Kurdî]]|[[erebî]]}} | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1190 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = | rûerd2 = | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}{{Wergerîne|ar|ziman2=en|bijartî=1|ziman3=ja}} Malbata '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Xaçperestiya Sêyemîn|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[ sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Sefera Xaçperestan a Şeşemîn|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin. == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] qmao7rsvwbb890iq2jwpgf9jdk8otti 1094658 1094657 2022-08-08T00:32:11Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 /* Mîmarî */ wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = {{ublist|[[Qahîre]] (1171-1254)|[[Şam]] (1254-1341)}} | sernav paytext = | ziman = {{hlist|[[Kurdî]]|[[erebî]]}} | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1190 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = | rûerd2 = | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}{{Wergerîne|ar|ziman2=en|bijartî=1|ziman3=ja}} Malbata '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Xaçperestiya Sêyemîn|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[ sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Sefera Xaçperestan a Şeşemîn|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin. == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] h4vtttgeukpccl8lc74312ta8s1ilo5 1094659 1094658 2022-08-08T00:32:23Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = {{ublist|[[Qahîre]] (1171-1254)|[[Şam]] (1254-1341)}} | sernav paytext = | ziman = {{hlist|[[Kurdî]]|[[erebî]]}} | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1190 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = | rûerd2 = | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}{{Wergerîne|ar|ziman2=en|bijartî=1|ziman3=ja}} Malbata '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Xaçperestiya Sêyemîn|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[ sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Sefera Xaçperestan a Şeşemîn|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] j8j5jhihssrc47ur8yqniatdpnb9c4o 1094660 1094659 2022-08-08T00:33:11Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 /* Mîmarî */ wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = {{ublist|[[Qahîre]] (1171-1254)|[[Şam]] (1254-1341)}} | sernav paytext = | ziman = {{hlist|[[Kurdî]]|[[erebî]]}} | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1190 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = | rûerd2 = | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}{{Wergerîne|ar|ziman2=en|bijartî=1|ziman3=ja}} Malbata '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Xaçperestiya Sêyemîn|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[ sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Sefera Xaçperestan a Şeşemîn|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] 4hw8y0i54tyqmnm6uexq3d0m0xxbd65 1094661 1094660 2022-08-08T00:34:40Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = {{ublist|[[Qahîre]] (1171-1254)|[[Şam]] (1254-1341)}} | sernav paytext = | ziman = {{hlist|[[Kurdî]]|[[erebî]]}} | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1190 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = | rûerd2 = | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}{{Wergerîne|ar|ziman2=en|bijartî=1|ziman3=ja}} Malbata '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] 08mzc65dgexlgoed89ubvrsiiemyy57 1094662 1094661 2022-08-08T00:42:18Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = {{ublist|[[Qahîre]] (1171-1254)|[[Şam]] (1254-1341)}} | sernav paytext = | ziman = {{hlist|[[Kurdî]]|[[erebî]]}} | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1190 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = | rûerd2 = | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}{{Wergerîne|ar|ziman2=en|bijartî=1|ziman3=ja}} Malbata '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] c7jkcidb8liyrqourn1ilruej26mikt 1094663 1094662 2022-08-08T00:50:46Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = {{ublist|[[Qahîre]] (1171-1254)|[[Şam]] (1254-1341)}} | sernav paytext = | ziman = {{hlist|[[Kurdî]]|[[erebî]]}} | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1190 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = | rûerd2 = | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}{{Wergerîne|ar|ziman2=en|bijartî=1|ziman3=ja}} Malbata '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împaratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf ango konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn, dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Dûre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misrê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke nisbeten serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin, lê li Misrê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû, ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrêrojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê hîn di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hundurê wê de hêzek mezin, û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170-an heta serdema [[Adil]] di sala 1218-an de Şam bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] qj5nlun4q54iizt0xp62nolvyj389y2 1094664 1094663 2022-08-08T00:54:40Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}Malbata '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împaratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf ango konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn, dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Dûre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misrê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke nisbeten serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin, lê li Misrê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû, ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrêrojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê hîn di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hundurê wê de hêzek mezin, û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170-an heta serdema [[Adil]] di sala 1218-an de Şam bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] qphvq6fhtp8wj8z224u0fe7cer5mm00 1094665 1094664 2022-08-08T00:55:22Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1341 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}'''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împaratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf ango konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn, dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Dûre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misrê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke nisbeten serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin, lê li Misrê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû, ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrêrojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê hîn di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hundurê wê de hêzek mezin, û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170-an heta serdema [[Adil]] di sala 1218-an de Şam bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] 55bj996gg4c5htnsh98o1yp221jv72n 1094666 1094665 2022-08-08T00:55:45Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}'''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împaratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf ango konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn, dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Dûre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misrê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke nisbeten serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin, lê li Misrê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû, ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrêrojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê hîn di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hundurê wê de hêzek mezin, û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170-an heta serdema [[Adil]] di sala 1218-an de Şam bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] 07ft7ljm71kgsu494qwfoq8k2bidbqv 1094667 1094666 2022-08-08T00:58:36Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Neşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan do sala 1193an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}'''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împaratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf ango konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn, dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Dûre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misrê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke nisbeten serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin, lê li Misrê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû, ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrêrojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê hîn di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hundurê wê de hêzek mezin, û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170-an heta serdema [[Adil]] di sala 1218-an de Şam bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] d6ely5ce05z7c5x0dfb8lwzye99oxk9 1094668 1094667 2022-08-08T00:58:54Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan do sala 1193an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}'''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împaratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf ango konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn, dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Dûre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misrê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke nisbeten serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin, lê li Misrê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû, ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrêrojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê hîn di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hundurê wê de hêzek mezin, û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170-an heta serdema [[Adil]] di sala 1218-an de Şam bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] ahbskrd2qhw1da7x22c9a0qaes5ur67 1094674 1094668 2022-08-08T04:53:41Z Penaber49 39672 /* Rêvebir */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan do sala 1193an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}'''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împaratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin, û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170-an heta serdema [[Adil]] di sala 1218-an de Şam bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] rwzx41bal0mkvpjrtjlwk9qcfewiiwf 1094675 1094674 2022-08-08T04:55:36Z Penaber49 39672 /* Rêvebir */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan do sala 1193an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}}'''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdorî [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li Tikrîtê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]] de. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di [[1136]] an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb kire waliyê [[Belbek]]ê. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împaratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] clum1rhb781al6b1eedhgs40wson5tp 1094687 1094675 2022-08-08T07:23:14Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan do sala 1193an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împaratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] kimz3bd4e0katsloxr7fyq0qk71omvy 1094688 1094687 2022-08-08T07:24:04Z Penaber49 39672 /* Rêvebir */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan do sala 1193an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selaheddîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektîya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetîyê, desthilatdarîya Eyûbîyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştîya ku ji alîyê Eyûbîyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] dx9ibv97irefa6fonyos19j2okrz1hp 1094695 1094688 2022-08-08T08:57:06Z Xwedêda 23202 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1193an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==Rêvebir== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] 9ozxha66zzjazk0r4secr8zu1sazgdw 1094701 1094695 2022-08-08T11:21:14Z 2001:871:210:2D03:1C78:5289:76DF:BE4C wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1193an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. ==== Fetihkirina Afrîkaya Bakur û Nûbia ==== Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misrê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê seferekê bide destpêkirin. artêşa peyade. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin. Di dawiya 1172-an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbihar|Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzê kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê. Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==== Bermayiyên xanedaniyê ==== Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn. ==Rêvebir== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] kpcq0dc93yp8av8lqcazdhb42xlfd9w 1094702 1094701 2022-08-08T11:46:32Z Penaber49 39672 /* Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1193an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 3.750.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 2.500.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. ==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ==== Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin. Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê. Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==== Bermayiyên xanedaniyê ==== Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn. ==Rêvebir== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. ===Cihê hikûmetê=== Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Kela Xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] 3riyjk1khc88bbkui5qw70g0gsw090j 0 6440 1094612 991537 2022-08-07T13:37:25Z 2001:871:210:2D03:F0E9:34BD:F00F:6396 /* Girêdanên derve */ wikitext text/x-wiki {{Infobox welat | nav = ''Slovenská republika'' | navê_fermî = | navê_kurdî = Komara Slovakyayê | al = Flag of Slovakia.svg | girêdana_alê = Alayê Slovakyayê | nîşan = Coat of Arms of Slovakia.svg | girêdana_nîşanê = Nîşanê Slovakyayê | dirûşm = | sirûda_netewî = Nad Tatrou sa blýska | cîh = EU-Slovakia.svg | cîh_sernav = | zimanên_fermî = [[Zimanê slovakî]] | zimanên_tev = | paytext = [[Bratîslava]] | koordînat_paytext = {{Koord|48|09|N|17|07|E|type:country}} | bajarê_mezin = [[Bratîslava]] | sîstema_siyasî = [[Komarî]] | serok_komar = [[Zuzana Čaputová]] | serok_wezîr = [[Eduard Heger]] | rûerd = 49.035 | av = kêm | gelhe = 5.463.046 | gelhe_sal = [[2009]] | berbelavî = 111,4 | serxwebûn = - [[28ê çiriya pêşîn]] [[1918]] ji [[Awistriya-Macaristan]] <br /> - [[1ê kanûna paşîn]] [[1993]] ji [[Çekoslovakya]] | TBH_giştî = | TBH/kes = | TBH_sal = | dirav = [[Euro]] (EUR) | dem = [[UTC+1]] | nîşana_înternetê = .sk | koda_telefonê = +421 | nexşe = Slovakia topo.jpg }} {{Wergerîne|de|bijartî=1}} '''Slovakya''' (bi [[zimanê slovakî]]: ''Slovensko'') an jî [[Komara Slovakyayê]] (bi slovakî: ''Slovenská republika'') welatekî [[parzemîn]]a [[Ewropa]]yê ye ko ji welatên [[Ewropaya Navendî]] tê hesibandin. Li bakur hevsiya [[Poland]]ê, li bakurê rojava hevsiya [[Komara Çêkî]] û li başûr hevsiya [[Macaristan]]ê ye. [[rûber|Rûberê]] wê 49.035 km² ne. Paytexta wê [[bajêr|bajêrê]] [[Bratîslava]] ye ko mezintirîn bajarê welat e. == Dîrok == [[Eşîret]]ên slovakî li sedsala 6ê li welatê Slovakyayê akincîbûn. Li sedsala 10ê piraniya deverên wan kevtin bin destê [[Macarî|macariyan]] û ev rewş heta nêzî 1000 salan berdewam bû. Dema li sala 1526ê Macaristan bi tivavî kevt bin destê [[Împeratoriya Osmanî]], Slovakya her di destê macariyan da ma û Bratîslava (ko hingî navê wê [[Pozsonî]] bû) bû paytextê nû yê Împeratoriya [[Habsburg]]ê. Zordariya Mecariyan ji Slovakyan dixwest ko dest ji ziman û hebûna xwe ya [[netewe]]yî berbidin. Serhildana netewî ya slovakiyan lidijî wê zordariyê dest pêkir û li tevaya sedsala 18 û 19ê berdewam bû. Piştî [[Şerê Cîhanî yê Yekê]], dema li sala 1918ê çêkiyan xweseriya xwe ragihandî, slovakiyan jî xwe da gel wan û herduan bi hevra [[Komara Çêkoslovakyayê]] pêkanî. Di komara nû pêkhatî da jordestiya çêkiyan hebû û ev li dilê slovakiyan giran bû. Wan li sala 1939ê, hema berî destpêbûna [[Şerê Cîhanî yê Duyê]] bi seroktiya [[Yusêf Tîso]] xweseriya xwe ragihand. Tîsoî bixêrhatina leşkirê [[Hitler]]î kir. Li sala 1945ê Komara Çêkoslovakyayê vejîve. Heta sala 1993ê ko her du gelên slovakî û çêkî bi awayekê gelek aştiyane û bê xwînrêhtin jihev cida bûn, wan herduan li ser pirsên aborî û siyasî hev nedigirt û Komara Çêkoslovakyayê her wekî du komarên xweser bû. == Erdnîgarî == Slovakya bi welatekê kûstanî û çiyayî hatiye niyasîn. Çiyayê bilind ê [[Tatra]] ko yek ji çiyayên Zincîra Çiyayên [[Karpatî]] ye, li kopîtka [[Gerlachovsky]] nêzî 2.655 m bilind e. Lê başurê rojhava ya welatî deştên nevî yên rûbarê [[Danûb]] pêkdiînin. Ev rûbar parek ji sînorê digel welatê Macaristanê ye. [[Rêl]] û daristan 40 ji sedê ji rûberê welatî vedigirin û hêlîna [[rûvî]], [[gurg]], [[kûşik]] û [[kêrvoşik]]an e. Zivistanên Slovakyayê sar û havînên wê gerim in. == Gelê Slovakyayê == [[Hêşet]]a Slovakyayê li goreyê berisandin (texmînandin) a sala 2004ê, nêzî 5.423.567 kesan e. 17 ji sedê ji hêşeta welatî [[zaro]]yên ji 15 saliyê biçûktir in. [[Ziman]]ê fermî yê Slovakyayê zimanê [[slovakî]] ye ko ji bo 85% ji xelkî [[zimanê zikmakî]] ye. Ev ziman gelek ji zimanê [[çêkî]] nêzîk e. [[Macarî]] deh ji sedê ji hêşeta Slovakyayê pêkdiînin. == Girêdanên derve == {{Commonscat-b|Slovakia}} {{YE}} {{Dewletên Ewropayê}} [[Kategorî:Slovakya]] ==Çavkanî== 116b3ql6k6abpyflrc257pfw8jkl3rj 1094613 1094612 2022-08-07T13:38:44Z 2001:871:210:2D03:F0E9:34BD:F00F:6396 /* Erdnîgarî */ wikitext text/x-wiki {{Infobox welat | nav = ''Slovenská republika'' | navê_fermî = | navê_kurdî = Komara Slovakyayê | al = Flag of Slovakia.svg | girêdana_alê = Alayê Slovakyayê | nîşan = Coat of Arms of Slovakia.svg | girêdana_nîşanê = Nîşanê Slovakyayê | dirûşm = | sirûda_netewî = Nad Tatrou sa blýska | cîh = EU-Slovakia.svg | cîh_sernav = | zimanên_fermî = [[Zimanê slovakî]] | zimanên_tev = | paytext = [[Bratîslava]] | koordînat_paytext = {{Koord|48|09|N|17|07|E|type:country}} | bajarê_mezin = [[Bratîslava]] | sîstema_siyasî = [[Komarî]] | serok_komar = [[Zuzana Čaputová]] | serok_wezîr = [[Eduard Heger]] | rûerd = 49.035 | av = kêm | gelhe = 5.463.046 | gelhe_sal = [[2009]] | berbelavî = 111,4 | serxwebûn = - [[28ê çiriya pêşîn]] [[1918]] ji [[Awistriya-Macaristan]] <br /> - [[1ê kanûna paşîn]] [[1993]] ji [[Çekoslovakya]] | TBH_giştî = | TBH/kes = | TBH_sal = | dirav = [[Euro]] (EUR) | dem = [[UTC+1]] | nîşana_înternetê = .sk | koda_telefonê = +421 | nexşe = Slovakia topo.jpg }} {{Wergerîne|de|bijartî=1}} '''Slovakya''' (bi [[zimanê slovakî]]: ''Slovensko'') an jî [[Komara Slovakyayê]] (bi slovakî: ''Slovenská republika'') welatekî [[parzemîn]]a [[Ewropa]]yê ye ko ji welatên [[Ewropaya Navendî]] tê hesibandin. Li bakur hevsiya [[Poland]]ê, li bakurê rojava hevsiya [[Komara Çêkî]] û li başûr hevsiya [[Macaristan]]ê ye. [[rûber|Rûberê]] wê 49.035 km² ne. Paytexta wê [[bajêr|bajêrê]] [[Bratîslava]] ye ko mezintirîn bajarê welat e. == Dîrok == [[Eşîret]]ên slovakî li sedsala 6ê li welatê Slovakyayê akincîbûn. Li sedsala 10ê piraniya deverên wan kevtin bin destê [[Macarî|macariyan]] û ev rewş heta nêzî 1000 salan berdewam bû. Dema li sala 1526ê Macaristan bi tivavî kevt bin destê [[Împeratoriya Osmanî]], Slovakya her di destê macariyan da ma û Bratîslava (ko hingî navê wê [[Pozsonî]] bû) bû paytextê nû yê Împeratoriya [[Habsburg]]ê. Zordariya Mecariyan ji Slovakyan dixwest ko dest ji ziman û hebûna xwe ya [[netewe]]yî berbidin. Serhildana netewî ya slovakiyan lidijî wê zordariyê dest pêkir û li tevaya sedsala 18 û 19ê berdewam bû. Piştî [[Şerê Cîhanî yê Yekê]], dema li sala 1918ê çêkiyan xweseriya xwe ragihandî, slovakiyan jî xwe da gel wan û herduan bi hevra [[Komara Çêkoslovakyayê]] pêkanî. Di komara nû pêkhatî da jordestiya çêkiyan hebû û ev li dilê slovakiyan giran bû. Wan li sala 1939ê, hema berî destpêbûna [[Şerê Cîhanî yê Duyê]] bi seroktiya [[Yusêf Tîso]] xweseriya xwe ragihand. Tîsoî bixêrhatina leşkirê [[Hitler]]î kir. Li sala 1945ê Komara Çêkoslovakyayê vejîve. Heta sala 1993ê ko her du gelên slovakî û çêkî bi awayekê gelek aştiyane û bê xwînrêhtin jihev cida bûn, wan herduan li ser pirsên aborî û siyasî hev nedigirt û Komara Çêkoslovakyayê her wekî du komarên xweser bû. == Erdnîgarî == [[Wêne: Satellite image of Slovakia in December 2002.jpg|thumb| Nexşeya Satelîtê Erdnîgariya Slovakya]] Slovakya bi welatekê kûstanî û çiyayî hatiye niyasîn. Çiyayê bilind ê [[Tatra]] ko yek ji çiyayên Zincîra Çiyayên [[Karpatî]] ye, li kopîtka [[Gerlachovsky]] nêzî 2.655 m bilind e. Lê başurê rojhava ya welatî deştên nevî yên rûbarê [[Danûb]] pêkdiînin. Ev rûbar parek ji sînorê digel welatê Macaristanê ye. [[Rêl]] û daristan 40 ji sedê ji rûberê welatî vedigirin û hêlîna [[rûvî]], [[gurg]], [[kûşik]] û [[kêrvoşik]]an e. Zivistanên Slovakyayê sar û havînên wê gerim in. == Gelê Slovakyayê == [[Hêşet]]a Slovakyayê li goreyê berisandin (texmînandin) a sala 2004ê, nêzî 5.423.567 kesan e. 17 ji sedê ji hêşeta welatî [[zaro]]yên ji 15 saliyê biçûktir in. [[Ziman]]ê fermî yê Slovakyayê zimanê [[slovakî]] ye ko ji bo 85% ji xelkî [[zimanê zikmakî]] ye. Ev ziman gelek ji zimanê [[çêkî]] nêzîk e. [[Macarî]] deh ji sedê ji hêşeta Slovakyayê pêkdiînin. == Girêdanên derve == {{Commonscat-b|Slovakia}} {{YE}} {{Dewletên Ewropayê}} [[Kategorî:Slovakya]] ==Çavkanî== 62pjgejkyrer11xrhp10ld1smwj6p4r 1094614 1094613 2022-08-07T13:39:58Z 2001:871:210:2D03:F0E9:34BD:F00F:6396 /* Gelê Slovakyayê */ wikitext text/x-wiki {{Infobox welat | nav = ''Slovenská republika'' | navê_fermî = | navê_kurdî = Komara Slovakyayê | al = Flag of Slovakia.svg | girêdana_alê = Alayê Slovakyayê | nîşan = Coat of Arms of Slovakia.svg | girêdana_nîşanê = Nîşanê Slovakyayê | dirûşm = | sirûda_netewî = Nad Tatrou sa blýska | cîh = EU-Slovakia.svg | cîh_sernav = | zimanên_fermî = [[Zimanê slovakî]] | zimanên_tev = | paytext = [[Bratîslava]] | koordînat_paytext = {{Koord|48|09|N|17|07|E|type:country}} | bajarê_mezin = [[Bratîslava]] | sîstema_siyasî = [[Komarî]] | serok_komar = [[Zuzana Čaputová]] | serok_wezîr = [[Eduard Heger]] | rûerd = 49.035 | av = kêm | gelhe = 5.463.046 | gelhe_sal = [[2009]] | berbelavî = 111,4 | serxwebûn = - [[28ê çiriya pêşîn]] [[1918]] ji [[Awistriya-Macaristan]] <br /> - [[1ê kanûna paşîn]] [[1993]] ji [[Çekoslovakya]] | TBH_giştî = | TBH/kes = | TBH_sal = | dirav = [[Euro]] (EUR) | dem = [[UTC+1]] | nîşana_înternetê = .sk | koda_telefonê = +421 | nexşe = Slovakia topo.jpg }} {{Wergerîne|de|bijartî=1}} '''Slovakya''' (bi [[zimanê slovakî]]: ''Slovensko'') an jî [[Komara Slovakyayê]] (bi slovakî: ''Slovenská republika'') welatekî [[parzemîn]]a [[Ewropa]]yê ye ko ji welatên [[Ewropaya Navendî]] tê hesibandin. Li bakur hevsiya [[Poland]]ê, li bakurê rojava hevsiya [[Komara Çêkî]] û li başûr hevsiya [[Macaristan]]ê ye. [[rûber|Rûberê]] wê 49.035 km² ne. Paytexta wê [[bajêr|bajêrê]] [[Bratîslava]] ye ko mezintirîn bajarê welat e. == Dîrok == [[Eşîret]]ên slovakî li sedsala 6ê li welatê Slovakyayê akincîbûn. Li sedsala 10ê piraniya deverên wan kevtin bin destê [[Macarî|macariyan]] û ev rewş heta nêzî 1000 salan berdewam bû. Dema li sala 1526ê Macaristan bi tivavî kevt bin destê [[Împeratoriya Osmanî]], Slovakya her di destê macariyan da ma û Bratîslava (ko hingî navê wê [[Pozsonî]] bû) bû paytextê nû yê Împeratoriya [[Habsburg]]ê. Zordariya Mecariyan ji Slovakyan dixwest ko dest ji ziman û hebûna xwe ya [[netewe]]yî berbidin. Serhildana netewî ya slovakiyan lidijî wê zordariyê dest pêkir û li tevaya sedsala 18 û 19ê berdewam bû. Piştî [[Şerê Cîhanî yê Yekê]], dema li sala 1918ê çêkiyan xweseriya xwe ragihandî, slovakiyan jî xwe da gel wan û herduan bi hevra [[Komara Çêkoslovakyayê]] pêkanî. Di komara nû pêkhatî da jordestiya çêkiyan hebû û ev li dilê slovakiyan giran bû. Wan li sala 1939ê, hema berî destpêbûna [[Şerê Cîhanî yê Duyê]] bi seroktiya [[Yusêf Tîso]] xweseriya xwe ragihand. Tîsoî bixêrhatina leşkirê [[Hitler]]î kir. Li sala 1945ê Komara Çêkoslovakyayê vejîve. Heta sala 1993ê ko her du gelên slovakî û çêkî bi awayekê gelek aştiyane û bê xwînrêhtin jihev cida bûn, wan herduan li ser pirsên aborî û siyasî hev nedigirt û Komara Çêkoslovakyayê her wekî du komarên xweser bû. == Erdnîgarî == [[Wêne: Satellite image of Slovakia in December 2002.jpg|thumb| Nexşeya Satelîtê Erdnîgariya Slovakya]] Slovakya bi welatekê kûstanî û çiyayî hatiye niyasîn. Çiyayê bilind ê [[Tatra]] ko yek ji çiyayên Zincîra Çiyayên [[Karpatî]] ye, li kopîtka [[Gerlachovsky]] nêzî 2.655 m bilind e. Lê başurê rojhava ya welatî deştên nevî yên rûbarê [[Danûb]] pêkdiînin. Ev rûbar parek ji sînorê digel welatê Macaristanê ye. [[Rêl]] û daristan 40 ji sedê ji rûberê welatî vedigirin û hêlîna [[rûvî]], [[gurg]], [[kûşik]] û [[kêrvoşik]]an e. Zivistanên Slovakyayê sar û havînên wê gerim in. == Gelê Slovakyayê == [[Wêne: Etnicke zloženie 2011 Atlas romskych komunit.png|thumb|Nexşeya komên etnîken Slovakyayê]] [[Hêşet]]a Slovakyayê li goreyê berisandin (texmînandin) a sala 2004ê, nêzî 5.423.567 kesan e. 17 ji sedê ji hêşeta welatî [[zaro]]yên ji 15 saliyê biçûktir in. [[Ziman]]ê fermî yê Slovakyayê zimanê [[slovakî]] ye ko ji bo 85% ji xelkî [[zimanê zikmakî]] ye. Ev ziman gelek ji zimanê [[çêkî]] nêzîk e. [[Macarî]] deh ji sedê ji hêşeta Slovakyayê pêkdiînin. == Girêdanên derve == {{Commonscat-b|Slovakia}} {{YE}} {{Dewletên Ewropayê}} [[Kategorî:Slovakya]] ==Çavkanî== 3ijan4vqd9vxt4ahip0uwfjmxhtook4 1094615 1094614 2022-08-07T13:41:04Z 2001:871:210:2D03:F0E9:34BD:F00F:6396 wikitext text/x-wiki {{Infobox welat | nav = ''Slovenská republika'' | navê_fermî = | navê_kurdî = Komara Slovakyayê | al = Flag of Slovakia.svg | girêdana_alê = Alayê Slovakyayê | nîşan = Coat of Arms of Slovakia.svg | girêdana_nîşanê = Nîşanê Slovakyayê | dirûşm = | sirûda_netewî = Nad Tatrou sa blýska | cîh = EU-Slovakia.svg | cîh_sernav = | zimanên_fermî = [[Zimanê slovakî]] | zimanên_tev = | paytext = [[Bratîslava]] | koordînat_paytext = {{Koord|48|09|N|17|07|E|type:country}} | bajarê_mezin = [[Bratîslava]] | sîstema_siyasî = [[Komarî]] | serok_komar = [[Zuzana Čaputová]] | serok_wezîr = [[Eduard Heger]] | rûerd = 49.035 | av = kêm | gelhe = 5.463.046 | gelhe_sal = [[2009]] | berbelavî = 111,4 | serxwebûn = - [[28ê çiriya pêşîn]] [[1918]] ji [[Awistriya-Macaristan]] <br /> - [[1ê kanûna paşîn]] [[1993]] ji [[Çekoslovakya]] | TBH_giştî = | TBH/kes = | TBH_sal = | dirav = [[Euro]] (EUR) | dem = [[UTC+1]] | nîşana_înternetê = .sk | koda_telefonê = +421 | nexşe = Slovakia topo.jpg }} {{Wergerîne|de|bijartî=1}} '''Slovakya''' (bi [[zimanê slovakî]]: ''Slovensko'') an jî [[Komara Slovakyayê]] (bi slovakî: ''Slovenská republika'') welatekî [[parzemîn]]a [[Ewropa]]yê ye ko ji welatên [[Ewropaya Navendî]] tê hesibandin. Li bakur hevsiya [[Poland]]ê, li bakurê rojava hevsiya [[Komara Çêkî]] û li başûr hevsiya [[Macaristan]]ê ye. [[rûber|Rûberê]] wê 49.035 km² ne. Paytexta wê [[bajêr|bajêrê]] [[Bratîslava]] ye ko mezintirîn bajarê welat e. == Dîrok == [[Eşîret]]ên slovakî li sedsala 6ê li welatê Slovakyayê akincîbûn. Li sedsala 10ê piraniya deverên wan kevtin bin destê [[Macarî|macariyan]] û ev rewş heta nêzî 1000 salan berdewam bû. Dema li sala 1526ê Macaristan bi tivavî kevt bin destê [[Împeratoriya Osmanî]], Slovakya her di destê macariyan da ma û Bratîslava (ko hingî navê wê [[Pozsonî]] bû) bû paytextê nû yê Împeratoriya [[Habsburg]]ê. Zordariya Mecariyan ji Slovakyan dixwest ko dest ji ziman û hebûna xwe ya [[netewe]]yî berbidin. Serhildana netewî ya slovakiyan lidijî wê zordariyê dest pêkir û li tevaya sedsala 18 û 19ê berdewam bû. Piştî [[Şerê Cîhanî yê Yekê]], dema li sala 1918ê çêkiyan xweseriya xwe ragihandî, slovakiyan jî xwe da gel wan û herduan bi hevra [[Komara Çêkoslovakyayê]] pêkanî. Di komara nû pêkhatî da jordestiya çêkiyan hebû û ev li dilê slovakiyan giran bû. Wan li sala 1939ê, hema berî destpêbûna [[Şerê Cîhanî yê Duyê]] bi seroktiya [[Yusêf Tîso]] xweseriya xwe ragihand. Tîsoî bixêrhatina leşkirê [[Hitler]]î kir. Li sala 1945ê Komara Çêkoslovakyayê vejîve. Heta sala 1993ê ko her du gelên slovakî û çêkî bi awayekê gelek aştiyane û bê xwînrêhtin jihev cida bûn, wan herduan li ser pirsên aborî û siyasî hev nedigirt û Komara Çêkoslovakyayê her wekî du komarên xweser bû. == Erdnîgarî == [[Wêne: Satellite image of Slovakia in December 2002.jpg|thumb| Nexşeya Satelîtê Erdnîgariya Slovakya]] Slovakya bi welatekê kûstanî û çiyayî hatiye niyasîn. Çiyayê bilind ê [[Tatra]] ko yek ji çiyayên Zincîra Çiyayên [[Karpatî]] ye, li kopîtka [[Gerlachovsky]] nêzî 2.655 m bilind e. Lê başurê rojhava ya welatî deştên nevî yên rûbarê [[Danûb]] pêkdiînin. Ev rûbar parek ji sînorê digel welatê Macaristanê ye. [[Rêl]] û daristan 40 ji sedê ji rûberê welatî vedigirin û hêlîna [[rûvî]], [[gurg]], [[kûşik]] û [[kêrvoşik]]an e. Zivistanên Slovakyayê sar û havînên wê gerim in. == Gelê Slovakyayê == [[Wêne: Etnicke zloženie 2011 Atlas romskych komunit.png|thumb|Nexşeya komên etnîken Slovakyayê]] [[Hêşet]]a Slovakyayê li goreyê berisandin (texmînandin) a sala 2004ê, nêzî 5.423.567 kesan e. 17 ji sedê ji hêşeta welatî [[zaro]]yên ji 15 saliyê biçûktir in. [[Ziman]]ê fermî yê Slovakyayê zimanê [[slovakî]] ye ko ji bo 85% ji xelkî [[zimanê zikmakî]] ye. Ev ziman gelek ji zimanê [[çêkî]] nêzîk e. [[Macarî]] deh ji sedê ji hêşeta Slovakyayê pêkdiînin. == Mijarên têkildar == * [[Slovak]] * [[Slavên Rojavayî]] == Girêdanên derve == {{Commonscat-b|Slovakia}} {{YE}} {{Dewletên Ewropayê}} [[Kategorî:Slovakya]] ==Çavkanî== iwvqbva7kt9w8gp64vk6zrs4ctsm62i 0 8030 1094672 992008 2022-08-08T01:03:42Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki '''Zimanê yewnanî''' (ya kevn an ya nû: Ελληνική γλώσσα ''hellēnikē glōssa'') zimanekî hind û germanî û şitleka [[ziman malbata hind û germanî]] ya serbixwe ye. Bi zimanê [[Makedoniya]] kevn eqreba ye. Li [[Yewnanistan]]ê , li giravên [[Deryaya Egeyî]] , [[Kîpros|Kîprosê]] tê axavtin. Herwekî cihên ku yewnanî lê dijîn tê peyivîn. Zimanekê kevn ê dinyayê ye, wekî Kurdî. Bi qasî 15-20 milyon kesî ve tê bikaranîn. Yewnaniya nûjen ("dimotikî") herçendî guhertîbe jî, bingeha xwe ji Şarezayiya Yewnanî a Kevn digire. Gellek peyvên [[yewnaniya kevn]] di zimanên rojane de tên bikaranîn. Yewnanî di 3.500 salan vir de xwediyê nivîsê ye. Di vî warî de piştî [[çînî]] zimanê herî kevn e. Elfabeyeke taybet ê vî zimanî heye. Yewnanî yek ji zimanên hind û ewropî ye. Yewnaniyan heya niha gelek elfabe bikaranîne û pêşxistine. == Zimanê yewnanî == * Malbat: [[hind û ewropî]] * Şax: yewnanî * Kom: yewnaniya nûjen ("dimotikî") == Girêdane dervê == {{kurt}} [[Kategorî:Zimanê yewnanî| ]] [[Kategorî:Zimanên Tirkiyeyê|Yewnanî]] hzspsx40vl1g0jjsekdwdkcdgx9jkco 0 8769 1094611 992253 2022-08-07T12:59:27Z Nûhat Çirr 52071 wikitext text/x-wiki {{zazakî}} Ji bo kurmancî biçe: [[Darahênê]] ---- '''Dara Hênî''' yew qezaya (navçeya) [[Çewlîg]] (Çolig, Cebexçur, Bingöl) o, Bi tirkî vano Genç. == Dewên Dara Hênê == *Avdos *Deşta Emeran *Kavank *Pîroz == Çime / Lînk == *[http://genc.bel.tr/ Şaredariyê / Belediyeyê Dara Hênê] liswa6dhityurh485o9qjxx6vkkgfrg 0 19256 1094654 997746 2022-08-07T22:28:43Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov | wêne = Kenan Evren.png }} '''Ahmet Kenan Evren''' (z. [[17'ê tîrmehê]] [[1917]] li [[Alaşehir]] a parêzgeha [[Manisa]] – m. [[9'ê gulanê]] [[2015]], [[Enqere]]), , pêşengê cûntaya leşkerî ya 12'ê rezberê 1980'î, serokkomarê berê yê [[Tirkiyê]] ye. Di sala [[1936]]'î de li dibistana leşkerî ya [[Maltepe]] destbi perwerdeya leşkerî dike. Di salên [[1958]] û [[1959]]'î li Koreyê dixebite. [[5'ê rezberê]] [[1977]]'î de dibe fermandarê artêşa bejayî (reşayî) û di [[7'ê adarê]] [[1978]]'î de jî dibe serokê serkaniya artêşê. == Pêşengê cûntayê == Evren bêhtirî bi cûntayê û pêşengiya xwe tê naskirin. Di nava sazûmaniya Tirkiyê de ji bera "Amerîkaparêz" de cihdigirt û bi plansaziya [[DYA]]yê, ji bo pêşîgirtina tirs û xetereya destdanîna çepgîran a desthilatê û kontrolkirina bipêşketina hêzên Kurdistanî di [[12'ê rezberê]] [[1980]]'î de bi operasyoneke leşkerî dest dide ser sazûmaniya Tirkiyê. Parlamanê vedigire, partiyên polîtîk betaldike û serokwezîr û hemî rayedaran ji peywirdariyê dertîne. Seranser li Tirkiye û Kurdistanê operasyonên leşkerî lidardixe û sazûmaniya awarte îlandike. == Bi texmînî kiryarên cûntayê == * 250.000 mirov tên êşkencekirin (ji xeynî statîstîkên Kurdistanê). * 650.000 kes tên girtin. * 210.000 dozên ramyarî tên vekirin. * 7.000 kes bi doza îdamê tên darizandin * 1.683.000 kes wekî mirovên "bi xetere, nebaş" tên îlankirin. * 50 kes bi fermî tên xeniqandin. * 388.000 kes cezayê derneketina welêt werdigire. * 30.000 kes ji karmendiya dewletê tên derêxistin. * 14.000 kes ji hevwelatiyê tên derêxistin. * 171 kes tê pejirandin ku bi êşkenceyê hatine kuştin. * 2.315 kes di navendên polîs de jiyana xwe jidestdidin ku tê texmînkirin bi êşkenceyê ye * 300 kes "bi şikê" jiyana xwe jidestdide. * 937 fîlm tên qedexekirin. * 23.677 komele tên qedexekirin. * 3.854 mamoste, 120 mamosteyên zanîngehan, 47 dozger ji kar tên derêxistin. * 400 rojnamevan bi cezayê 4.000 salî tên darizandin. * 3.315 sal û 6 meh ceza ji rojnamevanan re tê birrîn. * 3 rojnamevan rasterast tên kuştin. * 300 roj weşana rojnameyan tê astengkirin, nikarin derkevin. * 39.000 kg rojname û kovar bi fermî tên rûxandin. * 144 kes "bi şikê" li girtîgehan jiyana xwe jidestdidin. * 14 kes di grevên birçîbûnê de dimirin. * 14 kes bi qesta "revê" tên kuştin. * 95 kes "ji ber ku fermana polîs û leşkeran guhdar nekirine" tên kuştin. * 73 kes "ji ber sedemên ku nayê zanîn" di destê leşkeran de jiyana xwe jidestdidin. * 43 kes "xwe kuştine" di destê leşker û polîsan de. == Para Kurdistanê dîsa assîmîlasyon, dîsa operasyon == * Axavtina Kurdî di jiyanê de carekê din bi fermî tê qedexekirin û bikaranîna bêjeya "Kurd" tê cezakirin. * Seferberiya axavtin û nivîsandina zimanê Tirkî tê lidarxistin û Kurdên temendirêj bi darê zorê fêrî Tirkî dikin. * Li seranser Kurdistanê operasyonên leşkerî tên lidarxistin, êşkenceyên curbecur tên kirin. * Bi hezaran Kurd tên windakirin. * Bi hezaran Kurd ji ber êşkenceyan seqet dimînin. Evren piştî 3 salan îdareya leşkeriyê, hikûmetekê avadike û bendê hemî desthilatdariyê dixe destê xwe. Di şertên tirsnak û dijwar de destûra bingehîn a ku leşkeran nivîsandibûn bi gel dide qebûlkirin. Di dengdana [[7'ê sermawezê]] [[1982]]'î de destûra bîngehîn a nû tê pejirandin. == Evren êdî serokkomar e == Piştî bicihanîna armancên cûntayê û avakirina hikûmetekê Evren xwe ji bo serokkomariyê pêşberê gel dike. Bi pejirandina destûra bingehîn ve di heman rojê de Evren dibe serokkomar. Heya roja [[9'ê sermawezê]] [[1989]]'î serokkomariyê dike. Evren niha li [[Marmaris]]ê dijî û bi karê wênesaziyê re bilîdibe. == "Netekim Paşa" == Tê zanîn ku Evren bi eslê xwe ne Tirk e, [[Boşnak]] e. Ji ber wê bilêvkirina wî ya hin tîpan dişibiya Boşnakan. Di şûna "î" de tîpa tirkî ya "ü" bikardianî, heger "î" di bêjeyekê de du caran bihata bikaranîn a yekemîn dikir "e". Ji bêjeya "Nitekim - ango" pirr hezdikir lê wekî "Netekim" bilêvdikir. Ji ber wê navê wî bû ''"Netekim Paşa - Ango Paşa".'' Evren di mîzaha nivîskî ya Tirkiyê de cihekê girîng girtiye. == Hin gotinên Evren == * Asmayıp da besleyelim mi? - Nexeniqînin lê xwedî bikin? * Dibêjin polîsên me jop di jinan re dikin, ma çi hewceyiya wan heye, hemî jî xortên çak in. * Dewlet bavê we ye, ma hûn ji bavê xwe re ne rêzdar in? * Ji min wertir hunermendî tiştekê dijwar e, vaye ez jî wêneyan çêdikim, pirr hêsan e. * [[Mustafa Kemal Atatürk]] gotiye paşeroj di esmanan de ye lê hinek bêhiş hêj jî li erdê dinêrin. * Bi navê "Kurd" tiştekê nîne. Ka we bihîstiye? We dîtiye? Mîhraqên derveyî dixwazin welatê me parçe bikin, ji xwe re ev nav derxistine. == Çavkanî == {{DEFAULTSORT:Evren, Kenan}} [[Kategorî:Jidayikbûn 1917]] [[Kategorî:Mirin 2015]] [[Kategorî:Leşkerên Tirkiyeyê]] [[Kategorî:Serokkomarên Tirkiyeyê]] t30afzc2pqhn5sdiwzleu9do7vtomgy 0 19688 1094669 1048161 2022-08-08T00:59:33Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank dewleta dîrokî | nav kurdî = Dewleta Fatimîyan | nav = {{lang|ar| ٱلْخِلَاْفَة ٱلْفَاطِمِيَّة}} | nav ziman = [[Erebî]] | nav2 = | nav2 ziman = | berê1_rûpel = Xanedana Ihşîdiyan | sal destpêk = 909 | sal dawî = 1170 | paşê1_rûpel = Saladin's Standard.svg | paşê1 al = Saladin's Standard.svg | al = Rectangular green flag.svg | nexşe = Carte Califat fatimide.jpg | binnexşe = Nexşeya Fatimîyan di sedsala 11 | paytext = [[Qahîre]] | ziman = [[Erebî]] | hikûmet = Xanedan | dîn = [[Islam]] | serokA1 = Abdullah al-Mahdi Billah | serokA2 = al-Adid | serokA1 sal = 909-934 | serokA2 sal = 1160-1170 | berê1 = [[Xanedana Ihşîdiyan]] | paşê1 = [[Xanedana Eyûbiyan]] }} '''Fatimî''' an '''dewleta Fatimiyan''', dewleteke misilmanên [[şiî]],<ref> Ilahiane, Hsain (2004). Ethnicities, Community Making, and Agrarian Change: The Political Ecology of a Moroccan Oasis. University Press of America. p. 43. ISBN 978-0-7618-2876-1.</ref> navbera 909 û 1171an de li [[Mexrib]], [[Misir]] û [[Sûrî]] serwerî ajotî bû. Piştî dema [[Elî]] misilmanan wek şiî û [[sunî]]<ref> Daftary, 1990, pp. 144-273, 615-59; Canard, “Fatimids,” pp. 850-62</ref><ref> https://books.google.co.uk/books/content?id=h8BmAAAAMAAJ&pg=PA67&img=1&pgis=1&dq=Kabylia&sig=ACfU3U31Ek2O3b4jr03AK900eC_mlN2CfA&edge=0</ref> parve bûn. Piştî vê parvebûnê, xelîfetiya [[şia]]yan bi zayenda keça Elî Fatima dewam kirin. Lê piştre jî şia wek [[Îmamî]], [[Îsmaîlî]] û [[Zaidî]] parve bûn. == Dîrok == [[Wêne: Fatimid Caliphate.PNG|thumb|300px|Qertê Fatimîyan sedsala 10]] === Fatimiyên li Misirê === Di 969an de Fatimiyan [[Xanedana Ihşîdiyan]] bin xist û Misir dagir kir. Di 972an de jî xelîfe el-Muiz paytext bire [[Qehîre]] û Ziriyan kirine xanedana pardara împeratoriyê.<ref> Fage, J. D. (1958). An Atlas of African History. E. Arnold. p. 11.</ref> Ji pê [[Ebu Tamîn el-Mûîzz]] Misir kira navenda kargerîye wan heta 978 [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û [[Sûrî]] jî dest xwe xist. Di wê demê de wan qontrola [[Meke]] û [[Medîne]] dest xwe xist û bû serdijwara misilmananê wê deme. Di dema Fatimiyan de Misirê aborî, çendayî demeke rind dît. Fatimiyan li Misirê [[Zanîngeha el-Azhar]] ava kir. Di dema [[el-Hekim]] de, di 1017'an de, li [[Misir]] mezhebeke nû yê wek bawer dikir ku Xwedê di el-Hekim de çê bûye der ket. Ji pê re wan wek [[Durzî]] hatin navandin. Di dema xelîfe [[el-Mustensir]] de (1036–1094) xelifetiyê dema xweya herî rind dît. Dewletê xakên xwe li Îraqê jî fireh kirin û Îsmaîliyan [[Bexda]] di 1059'an de demek kurt dest xwe xist. Lê ji pê vê belav bûnê re dewlet ji dijwar de ket û lawaz bû. Çiqas Zîriyan li Maxrêb serweriya xwe dewam kir jî Sûrî û [[Felestîn]] di 1076'an de derbaza [[Selçûqî|Selçûqiyan]] bû. Ji pê [[Seferên Xaçperestan]] destpê kir û [[Quds]] di [[Sefera Xaçperest ya Yekem]] de dest xaçperestan ket re Fatimiyan dijwareke bihêz li hembera xwe dît. Di [[1163]]'an de kargerê [[Şam]]ê „[[Nûredîn Zengî]], arteşek şande Misir û [[Selahedînê Eyûbî]] [[1171]]'an de dewleta Fatimî hilweşand û dewleta [[Xanedana Eyûbiyan]]<ref> Wintle, Justin (May 2003). History of Islam. London: Rough Guides Ltd. pp. 136–7. ISBN 978-1-84353-018-3. </ref> demezrand. === Fatimiyên li Mexribe === Di [[sedsala 9'an]] de [[Ebdela el-Ekber]] dest bi pêşengiya Îsmaîliyan kir.<ref> Studies, American University (Washington, D. C. ) Foreign Area (1979). Algeria, a Country Study. [Department of Defense], Department of the Army. p. 15.</ref> Lê wî paşwerên xwe ji bo qedexeyan misyonên xwe veşartî dewam dikirin. Li [[Îraq]], [[Yemen]] û [[Mexrib]]ê veşartî mezheba xwe bela dikir. Ji pê wan li Mexribê mezheba xwe nav [[berber]]an de belav kir û dijwar dest xwe xistin re wan li Mexribê serweriya xanedana [[Exlebî]] ya Ifrîqiyeyê leqand û [[Ebdela el-Mehdî]] dewleta Fatimî demezrand. Ebdela el-Mehdî xwe wek xelîfe da zanîn û bajarê bi navê xwe [[El-Mehdiye]] ava kir. Di dema el-Mehdî de [[Sîcîlya]], [[Misir]], [[Cezayêr]] û [[Fas]] hat dagir kirin. Lê di dema [[Ebu'l-Qasim el-Qaim]] (910–934) de Sîcîlya bi piranî şûnda ji dest der ket. Dîsa di dema wî de [[xarîcî|xarîciyan]] di serdariya [[Ebû Yezîd]] de serîhildan û paytext [[Mehdiye]] (''al-Mahdiyya'') dorpêç kirin. Di dema [[Îsmaîl el-Mensûr]] (946–953) û [[Ebû Tamîm el-Muiz]] (953–975) de dewleta şunda hêza xwe kir û bi generalê [[Cefer es-Siqilî]] de heta beravên [[Atlantîk]] dagir kirin. == Hikûmdar == [[Wêne:Al Azhar, Egypt.jpg|thumb|218px|[[Zanîngeha el-Azher]] ([[Qahîre]])]] '''Kargerên Fatimî li Misirê''' * [[Ebû Temîm el-Muiz Me'ed]] (953–975) * [[Ebû Mensûr el-Ezîz Nizar]] (975–995) * [[Ebû el-Hakim el-Mensûr]] (995–1021) * [[Ebû'l-Hesen ez-Zahir Elî]] (1021–1036) * [[Ebû Temîm el-Mustansir Me'ed]] (1036–1094) * [[Ebû'l-Qasim el-Mustelî Ehmed]] (1094–1111) * [[Ebû Elî el-Amir el-Mensûr]] (1111–1130) * [[E^bu'l-Meymûn el-Hafiz Ebdelmacîd]] (1130–1149) * [[Ebu'l-Mensûr ez-Zafir Ismaîl]] (1149–1154) * [[Ebu'l-Qaim el-Faiz Îsa]] (1154–1160) * [[Ebû Mihemed el-Ezid Ebdela]] (1160–1171) === Kargerên Fatimî li Mexribê === * [[Ebdela el-Mehdî]] (910–934) * [[Ebu'l-Qasim el-Qaim]] (934–946) * [[Îsmaîl el-Mensûr]] (946–953) * [[Ebû Tamîm el-Muiz]] (953–975) == Mijarên têkildar == * [[Xanedana Eyûbiyan]] *[[Xanedana Ihşîdiyan]] * [[Zengiyan]] * [[Şiîtî]] == Çavkanî == [[Kategorî:Fatimiyan]] bvvqvizsqr8tzt70vt6og08i1iz125c 0 27582 1094677 1068458 2022-08-08T06:41:59Z Ahmed Cheleby 52051 wikitext text/x-wiki '''Alfabeya kurdî ya latînî''' ji bo nivîsandina çend zaravayên kurdî tê bikaranîn. Di nivîsina [[zarava]]yê [[kurmancî]] de [[tîpên latînî]], [[kîrîlî]] û [[erebî]] tên bikaranîn. Ji van [[alfabe|alfabeyan]] yê herî zêde tê bikaranîn û ji aliyê nivîskar, hunermend, rojnamevan û rewşenbîran ve hatiye pejirandin tîpên latînî ye. Alfabeya latînî, alfabeyeke [[fonetîk]] e, ango her tîpek nîşanê dengekî ye û ji alfabeyên din baştir bersiva dengên zimanê kurdî dide. Hejmara tîpên alfabeya kurdî 31 in. {{tîp}} Di [[zimanê kurdî]] de 31 deng hene û ji bo her dengekî jî tîpek heye. Bi tenê dengekî taybetî di zimanê kurdî de heye ku bi du tîpan derdikeve û bi kurdî jê re [[pevdeng]] û ewropî jî [[dîftong]] dibêjin. Ew jî tîpên ''xw'' ne. Dengê tîpa "x" bilind û xurt e û ya "w" jî nizim û zeyîf e. Carnan dengê "w" weha kurt û zeyîf e ku mirov nabihîse û bi tenê dengê "x" dibihîse. Loma jî di nivîsandina kurdî de herî bêtir çewtî di vî dengî de tê kirin. Ev dengê kurdî ku ji du tîpan derdikeve di zaravayê kurdî de ne wek hev e. Di zaravayê kurmancî de jî li gor herêman tê guhartin. [[Wêne:Alfabeya kurdî li Amedê 2010.png|thumb|Alfabeya kurdî 2011 li Amedê]] [[Soranî]], [[dimilî]] û li hinek deverên kurmancî jî bi tenê tîpa "x" bi kar tînin. Lê di rastnivîsa kurmancî de pêwîst e ku mirov "xw" binivîse. ==Dîrok== {{ne rind kurdî}} ===Marogûlov=== Alfabeya pêşîn a latînî ji aliyê [[Îsahak Marogûlov]] hatiye amadekirin. Bi spiratina hikûmeta [[Ermenistan]]ê, di sala 1928'an de [[Erebê Şemo]] û Isahak Marogulov (bi koka xwe asûrî) alfabeya kurdan ya bi tîpên latînî damezirandin. Hema wê salê pirtûka wan e "Xwe bi Xwe Hînbûna Kurmancî" çap bû. Ev yekemîn pirtûka kurdî bi tîpên latînî bû. *Mijarên têkildar: [[Alfabeya Marogûlov]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Є є | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә ә |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƣ ƣ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ⱪ ⱪ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҏ ҏ |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ţ ţ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƶ ƶ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ħ ħ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә́ ә́ |} ===Celadet Bedirxan=== Piştre alfabeya latînî ya Mîr [[Celadet Bedirxan]] ve çêkirin. Mîr Celadet, ji sala 1919'an dest bi amadekirina xebata alfabeya latînî kirîye. Wî, di 15'ê gulana sala 1932'an de di hejmara pêşîn ya [[kovara Hawarê]] de dest bi belavkirina alfabeya kurdî a latînî kiriye. Loma ji alfabeya kurdî ya latînî re "alfabeya Hawarê" yan jî "alfabeya Celadet Bedirxanî" jî tê gotin. *Mijarên têkildar: [[Alfabeyên Kurdî]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ê ê | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Î î | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Û û | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} ===Yekgirtû=== Alfabeyeka nû ya ku ji bo nivîsa kurdî amade bûye alfabeya Yekgirtú ye. Ev alfabe KAL (Kurdish Academy of Language) yanê "Akademiya Kurdî a Ziman" amade kiriye û armanca wê yekbûna nivîsa kurdî ye. Ev alfabe ji 34 tîpan pêk tê: A, B, C, D, E, É, F, G, H, I, Í, J, Jh, K, L, ll, M, N, O, P, Q, R, rr, S, Sh, T, U, Ú, Ù, V, W, X, Y, Z Ev alfabe zêde nayê bikaranîn. {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | É é | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Í í | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Jh jh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ll |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | rr | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Sh sh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ú ú | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ù ù | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} == Alfabeya kurmanjîya latînî Îro == {| class="wikitable" ! Skrîpta Romanî !! Mînan !! IPA |- | A, a || '''A'''gir, x'''a'''nî || /a/ |- | B, b || '''B'''ajar, ra'''b'''û || /b/ |- | C, c || '''C'''il, Arman'''c''' || /ʤ/ |- | Ç, ç || '''Ç'''ar, ke'''ç''' || /tʃ/ |- | D, d || '''D'''erî, aza'''d''' || /d/ |- | E, e || '''E'''ndam, Od'''e''' || /æ/ |- | Ê, ê || '''Ê'''ş, k'''ê'''m || /e:/ |- | F, f || '''F'''erman, ber'''f''' || /f/ |- | G, g || '''G'''enim, deren'''g''' || /g/ |- | H, h || '''H'''eyv, re'''h''' || /h/ |- | I, i || '''I'''şkest'''i'''n, Z'''i'''v'''i'''stan || /ɪ/ |- | Î, î || '''Î'''ro, n'''î'''v || /i:/ |- | J, j || '''J'''iyan, ro'''j''' || /ʒ/ |- | K, k || '''K'''om, ye'''k''' || /k/ |- | L, l || '''L'''a'''l''', piya'''l''' || /l/ |- | M, m || '''M'''al, ca'''m''' || /m/ |- | N, n || '''N'''a'''n''' || /n/ |- | O, o || '''O'''de, r'''oj || /o/ |- | P, p || '''P'''ere, tî'''p''' || /p/ |- | Q, q || '''Q'''elew, be'''q''' || /q/ |- | R, r || '''R'''ezbe'''r''', ka'''r''' || /r/ |- | S, s || '''S'''ar, '''S'''pa'''s''' || /s/ |- | Ş, ş || '''Ş'''ivan, Ba'''ş''' || /ʃ/ |- | T, t || '''T'''irî, mas'''t''' || /t/ |- | U, u || '''U'''risî, g'''u'''h || /ʊ/ |- | Û, û || -, b'''û'''z || /u:/ |- | V, v || '''V'''egerîn, a'''v''' || /v/ |- | W, w || '''W'''elat, x'''w'''endin || /w/ |- | X, x || '''X'''weş, Be'''x'''t || /x/ |- | Y, y || '''Y'''ar, ji'''j'''an || /j/ |- | Z, z || '''Z'''iman, me'''z'''in || /z/ |} == Girêdanên derve == * [http://www.kurdishacademy.org/?q=node/3 Kurdish Unified Alphabet] [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] 3v6ekbjca5rle1ksvxcsq1pz9kxpp1y 1094683 1094677 2022-08-08T07:10:58Z Penaber49 39672 Guhertoya 1094677 ya [[Special:Contributions/Ahmed Cheleby|Ahmed Cheleby]] ([[User talk:Ahmed Cheleby|gotûbêj]]) şûnde kir wikitext text/x-wiki '''Alfabeya kurdî ya latînî''' ji bo nivîsandina çend zaravayên kurdî tê bikaranîn. Di nivîsina [[zarava]]yê [[kurmancî]] de [[tîpên latînî]], [[kîrîlî]] û [[erebî]] tên bikaranîn. Ji van [[alfabe|alfabeyan]] yê herî zêde tê bikaranîn û ji aliyê nivîskar, hunermend, rojnamevan û rewşenbîran ve hatiye pejirandin tîpên latînî ye. Alfabeya latînî, alfabeyeke [[fonetîk]] e, ango her tîpek nîşanê dengekî ye û ji alfabeyên din baştir bersiva dengên zimanê kurdî dide. Hejmara tîpên alfabeya kurdî 31 in. {{tîp}} Di [[zimanê kurdî]] de 31 deng hene û ji bo her dengekî jî tîpek heye. Bi tenê dengekî taybetî di zimanê kurdî de heye ku bi du tîpan derdikeve û bi kurdî jê re [[pevdeng]] û ewropî jî [[dîftong]] dibêjin. Ew jî tîpên ''xw'' ne. Dengê tîpa "x" bilind û xurt e û ya "w" jî nizim û zeyîf e. Carnan dengê "w" weha kurt û zeyîf e ku mirov nabihîse û bi tenê dengê "x" dibihîse. Loma jî di nivîsandina kurdî de herî bêtir çewtî di vî dengî de tê kirin. Ev dengê kurdî ku ji du tîpan derdikeve di zaravayê kurdî de ne wek hev e. Di zaravayê kurmancî de jî li gor herêman tê guhartin. [[Wêne:Alfabeya kurdî li Amedê 2010.png|thumb|Alfabeya kurdî 2011 li Amedê]] [[Soranî]], [[dimilî]] û li hinek deverên kurmancî jî bi tenê tîpa "x" bi kar tînin. Lê di rastnivîsa kurmancî de pêwîst e ku mirov "xw" binivîse. ==Dîrok== {{ne rind kurdî}} ===Marogûlov=== Alfabeya pêşîn a latînî ji aliyê [[Îsahak Marogûlov]] hatiye amadekirin. Bi spiratina hikûmeta [[Ermenistan]]ê, di sala 1928'an de [[Erebê Şemo]] û Isahak Marogulov (bi koka xwe asûrî) alfabeya kurdan ya bi tîpên latînî damezirandin. Hema wê salê pirtûka wan e "Xwe bi Xwe Hînbûna Kurmancî" çap bû. Ev yekemîn pirtûka kurdî bi tîpên latînî bû. *Mijarên têkildar: [[Alfabeya Marogûlov]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Є є | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә ә |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƣ ƣ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ⱪ ⱪ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҏ ҏ |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ţ ţ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƶ ƶ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ħ ħ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә́ ә́ |} ===Celadet Bedirxan=== Piştre alfabeya latînî ya Mîr [[Celadet Bedirxan]] ve çêkirin. Mîr Celadet, ji sala 1919'an dest bi amadekirina xebata alfabeya latînî kirîye. Wî, di 15'ê gulana sala 1932'an de di hejmara pêşîn ya [[kovara Hawarê]] de dest bi belavkirina alfabeya kurdî a latînî kiriye. Loma ji alfabeya kurdî ya latînî re "alfabeya Hawarê" yan jî "alfabeya Celadet Bedirxanî" jî tê gotin. *Mijarên têkildar: [[Alfabeyên Kurdî]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ê ê | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Î î | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Û û | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} ===Yekgirtû=== Alfabeyeka nû ya ku ji bo nivîsa kurdî amade bûye alfabeya Yekgirtú ye. Ev alfabe KAL (Kurdish Academy of Language) yanê "Akademiya Kurdî a Ziman" amade kiriye û armanca wê yekbûna nivîsa kurdî ye. Ev alfabe ji 34 tîpan pêk tê: A, B, C, D, E, É, F, G, H, I, Í, J, Jh, K, L, ll, M, N, O, P, Q, R, rr, S, Sh, T, U, Ú, Ù, V, W, X, Y, Z Ev alfabe zêde nayê bikaranîn. {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | É é | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Í í | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Jh jh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ll |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | rr | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Sh sh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ú ú | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ù ù | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} == Girêdanên derve == * [http://www.kurdishacademy.org/?q=node/3 Kurdish Unified Alphabet] [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] glm5hs9ytgfvam0mx2xd95f7ji04vjl 1094684 1094683 2022-08-08T07:11:56Z Penaber49 39672 Guhertoya 1094683 ya [[Special:Contributions/Penaber49|Penaber49]] ([[User talk:Penaber49|gotûbêj]]) şûnde kir wikitext text/x-wiki '''Alfabeya kurdî ya latînî''' ji bo nivîsandina çend zaravayên kurdî tê bikaranîn. Di nivîsina [[zarava]]yê [[kurmancî]] de [[tîpên latînî]], [[kîrîlî]] û [[erebî]] tên bikaranîn. Ji van [[alfabe|alfabeyan]] yê herî zêde tê bikaranîn û ji aliyê nivîskar, hunermend, rojnamevan û rewşenbîran ve hatiye pejirandin tîpên latînî ye. Alfabeya latînî, alfabeyeke [[fonetîk]] e, ango her tîpek nîşanê dengekî ye û ji alfabeyên din baştir bersiva dengên zimanê kurdî dide. Hejmara tîpên alfabeya kurdî 31 in. {{tîp}} Di [[zimanê kurdî]] de 31 deng hene û ji bo her dengekî jî tîpek heye. Bi tenê dengekî taybetî di zimanê kurdî de heye ku bi du tîpan derdikeve û bi kurdî jê re [[pevdeng]] û ewropî jî [[dîftong]] dibêjin. Ew jî tîpên ''xw'' ne. Dengê tîpa "x" bilind û xurt e û ya "w" jî nizim û zeyîf e. Carnan dengê "w" weha kurt û zeyîf e ku mirov nabihîse û bi tenê dengê "x" dibihîse. Loma jî di nivîsandina kurdî de herî bêtir çewtî di vî dengî de tê kirin. Ev dengê kurdî ku ji du tîpan derdikeve di zaravayê kurdî de ne wek hev e. Di zaravayê kurmancî de jî li gor herêman tê guhartin. [[Wêne:Alfabeya kurdî li Amedê 2010.png|thumb|Alfabeya kurdî 2011 li Amedê]] [[Soranî]], [[dimilî]] û li hinek deverên kurmancî jî bi tenê tîpa "x" bi kar tînin. Lê di rastnivîsa kurmancî de pêwîst e ku mirov "xw" binivîse. ==Dîrok== {{ne rind kurdî}} ===Marogûlov=== Alfabeya pêşîn a latînî ji aliyê [[Îsahak Marogûlov]] hatiye amadekirin. Bi spiratina hikûmeta [[Ermenistan]]ê, di sala 1928'an de [[Erebê Şemo]] û Isahak Marogulov (bi koka xwe asûrî) alfabeya kurdan ya bi tîpên latînî damezirandin. Hema wê salê pirtûka wan e "Xwe bi Xwe Hînbûna Kurmancî" çap bû. Ev yekemîn pirtûka kurdî bi tîpên latînî bû. *Mijarên têkildar: [[Alfabeya Marogûlov]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Є є | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә ә |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƣ ƣ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ⱪ ⱪ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҏ ҏ |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ţ ţ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƶ ƶ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ħ ħ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә́ ә́ |} ===Celadet Bedirxan=== Piştre alfabeya latînî ya Mîr [[Celadet Bedirxan]] ve çêkirin. Mîr Celadet, ji sala 1919'an dest bi amadekirina xebata alfabeya latînî kirîye. Wî, di 15'ê gulana sala 1932'an de di hejmara pêşîn ya [[kovara Hawarê]] de dest bi belavkirina alfabeya kurdî a latînî kiriye. Loma ji alfabeya kurdî ya latînî re "alfabeya Hawarê" yan jî "alfabeya Celadet Bedirxanî" jî tê gotin. *Mijarên têkildar: [[Alfabeyên Kurdî]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ê ê | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Î î | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Û û | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} ===Yekgirtû=== Alfabeyeka nû ya ku ji bo nivîsa kurdî amade bûye alfabeya Yekgirtú ye. Ev alfabe KAL (Kurdish Academy of Language) yanê "Akademiya Kurdî a Ziman" amade kiriye û armanca wê yekbûna nivîsa kurdî ye. Ev alfabe ji 34 tîpan pêk tê: A, B, C, D, E, É, F, G, H, I, Í, J, Jh, K, L, ll, M, N, O, P, Q, R, rr, S, Sh, T, U, Ú, Ù, V, W, X, Y, Z Ev alfabe zêde nayê bikaranîn. {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | É é | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Í í | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Jh jh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ll |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | rr | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Sh sh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ú ú | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ù ù | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} == Alfabeya kurmanjîya latînî Îro == {| class="wikitable" ! Skrîpta Romanî !! Mînan !! IPA |- | A, a || '''A'''gir, x'''a'''nî || /a/ |- | B, b || '''B'''ajar, ra'''b'''û || /b/ |- | C, c || '''C'''il, Arman'''c''' || /ʤ/ |- | Ç, ç || '''Ç'''ar, ke'''ç''' || /tʃ/ |- | D, d || '''D'''erî, aza'''d''' || /d/ |- | E, e || '''E'''ndam, Od'''e''' || /æ/ |- | Ê, ê || '''Ê'''ş, k'''ê'''m || /e:/ |- | F, f || '''F'''erman, ber'''f''' || /f/ |- | G, g || '''G'''enim, deren'''g''' || /g/ |- | H, h || '''H'''eyv, re'''h''' || /h/ |- | I, i || '''I'''şkest'''i'''n, Z'''i'''v'''i'''stan || /ɪ/ |- | Î, î || '''Î'''ro, n'''î'''v || /i:/ |- | J, j || '''J'''iyan, ro'''j''' || /ʒ/ |- | K, k || '''K'''om, ye'''k''' || /k/ |- | L, l || '''L'''a'''l''', piya'''l''' || /l/ |- | M, m || '''M'''al, ca'''m''' || /m/ |- | N, n || '''N'''a'''n''' || /n/ |- | O, o || '''O'''de, r'''oj || /o/ |- | P, p || '''P'''ere, tî'''p''' || /p/ |- | Q, q || '''Q'''elew, be'''q''' || /q/ |- | R, r || '''R'''ezbe'''r''', ka'''r''' || /r/ |- | S, s || '''S'''ar, '''S'''pa'''s''' || /s/ |- | Ş, ş || '''Ş'''ivan, Ba'''ş''' || /ʃ/ |- | T, t || '''T'''irî, mas'''t''' || /t/ |- | U, u || '''U'''risî, g'''u'''h || /ʊ/ |- | Û, û || -, b'''û'''z || /u:/ |- | V, v || '''V'''egerîn, a'''v''' || /v/ |- | W, w || '''W'''elat, x'''w'''endin || /w/ |- | X, x || '''X'''weş, Be'''x'''t || /x/ |- | Y, y || '''Y'''ar, ji'''j'''an || /j/ |- | Z, z || '''Z'''iman, me'''z'''in || /z/ |} == Girêdanên derve == * [http://www.kurdishacademy.org/?q=node/3 Kurdish Unified Alphabet] [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] 3v6ekbjca5rle1ksvxcsq1pz9kxpp1y 1094685 1094684 2022-08-08T07:17:53Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki '''Alfabeya kurdî ya latînî''' ji bo nivîsandina çend zaravayên kurdî tê bikaranîn. Di nivîsina [[zarava]]yê [[kurmancî]] de [[tîpên latînî]], [[kîrîlî]] û [[erebî]] tên bikaranîn. Ji van [[alfabe|alfabeyan]] yê herî zêde tê bikaranîn û ji aliyê nivîskar, hunermend, rojnamevan û rewşenbîran ve hatiye pejirandin tîpên latînî ye. Alfabeya latînî, alfabeyeke [[fonetîk]] e, ango her tîpek nîşanê dengekî ye û ji alfabeyên din baştir bersiva dengên zimanê kurdî dide. Hejmara tîpên alfabeya kurdî 31 in. Di [[zimanê kurdî]] de 31 deng hene û ji bo her dengekî jî tîpek heye. Bi tenê dengekî taybetî di zimanê kurdî de heye ku bi du tîpan derdikeve û bi kurdî jê re [[pevdeng]] û ewropî jî [[dîftong]] dibêjin. Ew jî tîpên ''xw'' ne. Dengê tîpa "x" bilind û xurt e û ya "w" jî nizim û zeyîf e. Carnan dengê "w" weha kurt û zeyîf e ku mirov nabihîse û bi tenê dengê "x" dibihîse. Loma jî di nivîsandina kurdî de herî bêtir çewtî di vî dengî de tê kirin. Ev dengê kurdî ku ji du tîpan derdikeve di zaravayê kurdî de ne wek hev e. Di zaravayê kurmancî de jî li gor herêman tê guhartin. [[Wêne:Alfabeya kurdî li Amedê 2010.png|thumb|Alfabeya kurdî 2011 li Amedê]] [[Soranî]], [[dimilî]] û li hinek deverên kurmancî jî bi tenê tîpa "x" bi kar tînin. Lê di rastnivîsa kurmancî de pêwîst e ku mirov "xw" binivîse. ==Dîrok== {{ne rind kurdî}} ===Marogûlov=== Alfabeya pêşîn a latînî ji aliyê [[Îsahak Marogûlov]] hatiye amadekirin. Bi spiratina hikûmeta [[Ermenistan]]ê, di sala 1928'an de [[Erebê Şemo]] û Isahak Marogulov (bi koka xwe asûrî) alfabeya kurdan ya bi tîpên latînî damezirandin. Hema wê salê pirtûka wan e "Xwe bi Xwe Hînbûna Kurmancî" çap bû. Ev yekemîn pirtûka kurdî bi tîpên latînî bû. *Mijarên têkildar: [[Alfabeya Marogûlov]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Є є | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә ә |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƣ ƣ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ⱪ ⱪ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҏ ҏ |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ţ ţ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƶ ƶ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ħ ħ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә́ ә́ |} ===Celadet Bedirxan=== Piştre alfabeya latînî ya Mîr [[Celadet Bedirxan]] ve çêkirin. Mîr Celadet, ji sala 1919'an dest bi amadekirina xebata alfabeya latînî kirîye. Wî, di 15'ê gulana sala 1932'an de di hejmara pêşîn ya [[kovara Hawarê]] de dest bi belavkirina alfabeya kurdî a latînî kiriye. Loma ji alfabeya kurdî ya latînî re "alfabeya Hawarê" yan jî "alfabeya Celadet Bedirxanî" jî tê gotin. *Mijarên têkildar: [[Alfabeyên Kurdî]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ê ê | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Î î | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Û û | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} ===Yekgirtû=== Alfabeyeka nû ya ku ji bo nivîsa kurdî amade bûye alfabeya Yekgirtú ye. Ev alfabe KAL (Kurdish Academy of Language) yanê "Akademiya Kurdî a Ziman" amade kiriye û armanca wê yekbûna nivîsa kurdî ye. Ev alfabe ji 34 tîpan pêk tê: A, B, C, D, E, É, F, G, H, I, Í, J, Jh, K, L, ll, M, N, O, P, Q, R, rr, S, Sh, T, U, Ú, Ù, V, W, X, Y, Z Ev alfabe zêde nayê bikaranîn. {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | É é | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Í í | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Jh jh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ll |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | rr | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Sh sh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ú ú | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ù ù | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} == Alfabeya kurmanjîya latînî Îro == {| class="wikitable" ! Skrîpta Romanî !! Mînan !! IPA |- | A, a || '''A'''gir, x'''a'''nî || /a/ |- | B, b || '''B'''ajar, ra'''b'''û || /b/ |- | C, c || '''C'''il, Arman'''c''' || /ʤ/ |- | Ç, ç || '''Ç'''ar, ke'''ç''' || /tʃ/ |- | D, d || '''D'''erî, aza'''d''' || /d/ |- | E, e || '''E'''ndam, Od'''e''' || /æ/ |- | Ê, ê || '''Ê'''ş, k'''ê'''m || /e:/ |- | F, f || '''F'''erman, ber'''f''' || /f/ |- | G, g || '''G'''enim, deren'''g''' || /g/ |- | H, h || '''H'''eyv, re'''h''' || /h/ |- | I, i || '''I'''şkest'''i'''n, Z'''i'''v'''i'''stan || /ɪ/ |- | Î, î || '''Î'''ro, n'''î'''v || /i:/ |- | J, j || '''J'''iyan, ro'''j''' || /ʒ/ |- | K, k || '''K'''om, ye'''k''' || /k/ |- | L, l || '''L'''a'''l''', piya'''l''' || /l/ |- | M, m || '''M'''al, ca'''m''' || /m/ |- | N, n || '''N'''a'''n''' || /n/ |- | O, o || '''O'''de, r'''oj || /o/ |- | P, p || '''P'''ere, tî'''p''' || /p/ |- | Q, q || '''Q'''elew, be'''q''' || /q/ |- | R, r || '''R'''ezbe'''r''', ka'''r''' || /r/ |- | S, s || '''S'''ar, '''S'''pa'''s''' || /s/ |- | Ş, ş || '''Ş'''ivan, Ba'''ş''' || /ʃ/ |- | T, t || '''T'''irî, mas'''t''' || /t/ |- | U, u || '''U'''risî, g'''u'''h || /ʊ/ |- | Û, û || -, b'''û'''z || /u:/ |- | V, v || '''V'''egerîn, a'''v''' || /v/ |- | W, w || '''W'''elat, x'''w'''endin || /w/ |- | X, x || '''X'''weş, Be'''x'''t || /x/ |- | Y, y || '''Y'''ar, ji'''j'''an || /j/ |- | Z, z || '''Z'''iman, me'''z'''in || /z/ |} == Girêdanên derve == * [http://www.kurdishacademy.org/?q=node/3 Kurdish Unified Alphabet] [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] o3t3ow4cdsqa9400wr1ro97bs67kohw 1094686 1094685 2022-08-08T07:18:19Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki '''Alfabeya kurdî ya latînî''' ji bo nivîsandina çend zaravayên kurdî tê bikaranîn. Di nivîsina [[zarava]]yê [[kurmancî]] de [[tîpên latînî]], [[kîrîlî]] û [[erebî]] tên bikaranîn. Ji van [[alfabe|alfabeyan]] yê herî zêde tê bikaranîn û ji aliyê nivîskar, hunermend, rojnamevan û rewşenbîran ve hatiye pejirandin tîpên latînî ye. Alfabeya latînî, alfabeyeke [[fonetîk]] e, ango her tîpek nîşanê dengekî ye û ji alfabeyên din baştir bersiva dengên zimanê kurdî dide. Hejmara tîpên alfabeya kurdî 31 in. Di [[zimanê kurdî]] de 31 deng hene û ji bo her dengekî jî tîpek heye. Bi tenê dengekî taybetî di zimanê kurdî de heye ku bi du tîpan derdikeve û bi kurdî jê re [[pevdeng]] û ewropî jî [[dîftong]] dibêjin. Ew jî tîpên ''xw'' ne. Dengê tîpa "x" bilind û xurt e û ya "w" jî nizim û zeyîf e. Carnan dengê "w" weha kurt û zeyîf e ku mirov nabihîse û bi tenê dengê "x" dibihîse. Loma jî di nivîsandina kurdî de herî bêtir çewtî di vî dengî de tê kirin. Ev dengê kurdî ku ji du tîpan derdikeve di zaravayê kurdî de ne wek hev e. Di zaravayê kurmancî de jî li gor herêman tê guhartin. [[Wêne:Alfabeya kurdî li Amedê 2010.png|thumb|Alfabeya kurdî 2011 li Amedê]] [[Soranî]], [[dimilî]] û li hinek deverên kurmancî jî bi tenê tîpa "x" bi kar tînin. Lê di rastnivîsa kurmancî de pêwîst e ku mirov "xw" binivîse. ==Dîrok== {{ne rind kurdî}} ===Marogûlov=== Alfabeya pêşîn a latînî ji aliyê [[Îsahak Marogûlov]] hatiye amadekirin. Bi spiratina hikûmeta [[Ermenistan]]ê, di sala 1928'an de [[Erebê Şemo]] û Isahak Marogulov (bi koka xwe asûrî) alfabeya kurdan ya bi tîpên latînî damezirandin. Hema wê salê pirtûka wan e "Xwe bi Xwe Hînbûna Kurmancî" çap bû. Ev yekemîn pirtûka kurdî bi tîpên latînî bû. *Mijarên têkildar: [[Alfabeya Marogûlov]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Є є | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә ә |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƣ ƣ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ⱪ ⱪ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҏ ҏ |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ţ ţ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƶ ƶ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ħ ħ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә́ ә́ |} ===Celadet Bedirxan=== Piştre alfabeya latînî ya Mîr [[Celadet Bedirxan]] ve çêkirin. Mîr Celadet, ji sala 1919'an dest bi amadekirina xebata alfabeya latînî kirîye. Wî, di 15'ê gulana sala 1932'an de di hejmara pêşîn ya [[kovara Hawarê]] de dest bi belavkirina alfabeya kurdî a latînî kiriye. Loma ji alfabeya kurdî ya latînî re "alfabeya Hawarê" yan jî "alfabeya Celadet Bedirxanî" jî tê gotin. *Mijarên têkildar: [[Alfabeyên Kurdî]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ê ê | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Î î | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Û û | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} ===Yekgirtû=== Alfabeyeka nû ya ku ji bo nivîsa kurdî amade bûye alfabeya Yekgirtú ye. Ev alfabe KAL (Kurdish Academy of Language) yanê "Akademiya Kurdî a Ziman" amade kiriye û armanca wê yekbûna nivîsa kurdî ye. Ev alfabe ji 34 tîpan pêk tê: A, B, C, D, E, É, F, G, H, I, Í, J, Jh, K, L, ll, M, N, O, P, Q, R, rr, S, Sh, T, U, Ú, Ù, V, W, X, Y, Z Ev alfabe zêde nayê bikaranîn. {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | É é | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Í í | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Jh jh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ll |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | rr | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Sh sh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ú ú | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ù ù | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} == Alfabeya kurmanjîya latînî Îro == {| class="wikitable" ! Skrîpta Romanî !! Mînan !! IPA |- | A, a || '''A'''gir, x'''a'''nî || /a/ |- | B, b || '''B'''ajar, ra'''b'''û || /b/ |- | C, c || '''C'''il, Arman'''c''' || /ʤ/ |- | Ç, ç || '''Ç'''ar, ke'''ç''' || /tʃ/ |- | D, d || '''D'''erî, aza'''d''' || /d/ |- | E, e || '''E'''ndam, Od'''e''' || /æ/ |- | Ê, ê || '''Ê'''ş, k'''ê'''m || /e:/ |- | F, f || '''F'''erman, ber'''f''' || /f/ |- | G, g || '''G'''enim, deren'''g''' || /g/ |- | H, h || '''H'''eyv, re'''h''' || /h/ |- | I, i || '''I'''şkest'''i'''n, Z'''i'''v'''i'''stan || /ɪ/ |- | Î, î || '''Î'''ro, n'''î'''v || /i:/ |- | J, j || '''J'''iyan, ro'''j''' || /ʒ/ |- | K, k || '''K'''om, ye'''k''' || /k/ |- | L, l || '''L'''a'''l''', piya'''l''' || /l/ |- | M, m || '''M'''al, ca'''m''' || /m/ |- | N, n || '''N'''a'''n''' || /n/ |- | O, o || '''O'''de, r'''oj || /o/ |- | P, p || '''P'''ere, tî'''p''' || /p/ |- | Q, q || '''Q'''elew, be'''q''' || /q/ |- | R, r || '''R'''ezbe'''r''', ka'''r''' || /r/ |- | S, s || '''S'''ar, '''S'''pa'''s''' || /s/ |- | Ş, ş || '''Ş'''ivan, Ba'''ş''' || /ʃ/ |- | T, t || '''T'''irî, mas'''t''' || /t/ |- | U, u || '''U'''risî, g'''u'''h || /ʊ/ |- | Û, û || -, b'''û'''z || /u:/ |- | V, v || '''V'''egerîn, a'''v''' || /v/ |- | W, w || '''W'''elat, x'''w'''endin || /w/ |- | X, x || '''X'''weş, Be'''x'''t || /x/ |- | Y, y || '''Y'''ar, ji'''j'''an || /j/ |- | Z, z || '''Z'''iman, me'''z'''in || /z/ |} == Girêdanên derve == * [http://www.kurdishacademy.org/?q=node/3 Kurdish Unified Alphabet] [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] {{tîp}} 8ck58ic0m5vewmc0atc84awi8thidw2 1094689 1094686 2022-08-08T07:27:40Z Ahmed Cheleby 52051 /* Alfabeya kurmanjîya latînî Îro */jijan bû jiyan wikitext text/x-wiki '''Alfabeya kurdî ya latînî''' ji bo nivîsandina çend zaravayên kurdî tê bikaranîn. Di nivîsina [[zarava]]yê [[kurmancî]] de [[tîpên latînî]], [[kîrîlî]] û [[erebî]] tên bikaranîn. Ji van [[alfabe|alfabeyan]] yê herî zêde tê bikaranîn û ji aliyê nivîskar, hunermend, rojnamevan û rewşenbîran ve hatiye pejirandin tîpên latînî ye. Alfabeya latînî, alfabeyeke [[fonetîk]] e, ango her tîpek nîşanê dengekî ye û ji alfabeyên din baştir bersiva dengên zimanê kurdî dide. Hejmara tîpên alfabeya kurdî 31 in. Di [[zimanê kurdî]] de 31 deng hene û ji bo her dengekî jî tîpek heye. Bi tenê dengekî taybetî di zimanê kurdî de heye ku bi du tîpan derdikeve û bi kurdî jê re [[pevdeng]] û ewropî jî [[dîftong]] dibêjin. Ew jî tîpên ''xw'' ne. Dengê tîpa "x" bilind û xurt e û ya "w" jî nizim û zeyîf e. Carnan dengê "w" weha kurt û zeyîf e ku mirov nabihîse û bi tenê dengê "x" dibihîse. Loma jî di nivîsandina kurdî de herî bêtir çewtî di vî dengî de tê kirin. Ev dengê kurdî ku ji du tîpan derdikeve di zaravayê kurdî de ne wek hev e. Di zaravayê kurmancî de jî li gor herêman tê guhartin. [[Wêne:Alfabeya kurdî li Amedê 2010.png|thumb|Alfabeya kurdî 2011 li Amedê]] [[Soranî]], [[dimilî]] û li hinek deverên kurmancî jî bi tenê tîpa "x" bi kar tînin. Lê di rastnivîsa kurmancî de pêwîst e ku mirov "xw" binivîse. ==Dîrok== {{ne rind kurdî}} ===Marogûlov=== Alfabeya pêşîn a latînî ji aliyê [[Îsahak Marogûlov]] hatiye amadekirin. Bi spiratina hikûmeta [[Ermenistan]]ê, di sala 1928'an de [[Erebê Şemo]] û Isahak Marogulov (bi koka xwe asûrî) alfabeya kurdan ya bi tîpên latînî damezirandin. Hema wê salê pirtûka wan e "Xwe bi Xwe Hînbûna Kurmancî" çap bû. Ev yekemîn pirtûka kurdî bi tîpên latînî bû. *Mijarên têkildar: [[Alfabeya Marogûlov]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Є є | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә ә |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƣ ƣ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ⱪ ⱪ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҏ ҏ |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ţ ţ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƶ ƶ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ħ ħ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә́ ә́ |} ===Celadet Bedirxan=== Piştre alfabeya latînî ya Mîr [[Celadet Bedirxan]] ve çêkirin. Mîr Celadet, ji sala 1919'an dest bi amadekirina xebata alfabeya latînî kirîye. Wî, di 15'ê gulana sala 1932'an de di hejmara pêşîn ya [[kovara Hawarê]] de dest bi belavkirina alfabeya kurdî a latînî kiriye. Loma ji alfabeya kurdî ya latînî re "alfabeya Hawarê" yan jî "alfabeya Celadet Bedirxanî" jî tê gotin. *Mijarên têkildar: [[Alfabeyên Kurdî]] {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ê ê | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Î î | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Û û | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} ===Yekgirtû=== Alfabeyeka nû ya ku ji bo nivîsa kurdî amade bûye alfabeya Yekgirtú ye. Ev alfabe KAL (Kurdish Academy of Language) yanê "Akademiya Kurdî a Ziman" amade kiriye û armanca wê yekbûna nivîsa kurdî ye. Ev alfabe ji 34 tîpan pêk tê: A, B, C, D, E, É, F, G, H, I, Í, J, Jh, K, L, ll, M, N, O, P, Q, R, rr, S, Sh, T, U, Ú, Ù, V, W, X, Y, Z Ev alfabe zêde nayê bikaranîn. {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | É é | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Í í | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Jh jh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ll |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | rr | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Sh sh | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ú ú | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ù ù | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |} == Alfabeya kurmanjîya latînî Îro == {| class="wikitable" ! Skrîpta Romanî !! Mînan !! IPA |- | A, a || '''A'''gir, x'''a'''nî || /a/ |- | B, b || '''B'''ajar, ra'''b'''û || /b/ |- | C, c || '''C'''il, Arman'''c''' || /ʤ/ |- | Ç, ç || '''Ç'''ar, ke'''ç''' || /tʃ/ |- | D, d || '''D'''erî, aza'''d''' || /d/ |- | E, e || '''E'''ndam, Od'''e''' || /æ/ |- | Ê, ê || '''Ê'''ş, k'''ê'''m || /e:/ |- | F, f || '''F'''erman, ber'''f''' || /f/ |- | G, g || '''G'''enim, deren'''g''' || /g/ |- | H, h || '''H'''eyv, re'''h''' || /h/ |- | I, i || '''I'''şkest'''i'''n, Z'''i'''v'''i'''stan || /ɪ/ |- | Î, î || '''Î'''ro, n'''î'''v || /i:/ |- | J, j || '''J'''iyan, ro'''j''' || /ʒ/ |- | K, k || '''K'''om, ye'''k''' || /k/ |- | L, l || '''L'''a'''l''', piya'''l''' || /l/ |- | M, m || '''M'''al, ca'''m''' || /m/ |- | N, n || '''N'''a'''n''' || /n/ |- | O, o || '''O'''de, r'''oj || /o/ |- | P, p || '''P'''ere, tî'''p''' || /p/ |- | Q, q || '''Q'''elew, be'''q''' || /q/ |- | R, r || '''R'''ezbe'''r''', ka'''r''' || /r/ |- | S, s || '''S'''ar, '''S'''pa'''s''' || /s/ |- | Ş, ş || '''Ş'''ivan, Ba'''ş''' || /ʃ/ |- | T, t || '''T'''irî, mas'''t''' || /t/ |- | U, u || '''U'''risî, g'''u'''h || /ʊ/ |- | Û, û || -, b'''û'''z || /u:/ |- | V, v || '''V'''egerîn, a'''v''' || /v/ |- | W, w || '''W'''elat, x'''w'''endin || /w/ |- | X, x || '''X'''weş, Be'''x'''t || /x/ |- | Y, y || '''Y'''ar, ji'''y'''an || /j/ |- | Z, z || '''Z'''iman, me'''z'''in || /z/ |} == Girêdanên derve == * [http://www.kurdishacademy.org/?q=node/3 Kurdish Unified Alphabet] [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] {{tîp}} i5tym0l79w0yyzjfnc5qo9l31h4ygge 0 43040 1094651 1005726 2022-08-07T20:12:33Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Infobox ziman | nav = Talişî | navê xwemalî = Tolişe zivon / толышә зывон / {{arF|تالشی زَوُن}} | renga malbat = Hind û Ewropî | dewlet = {{al2|Azerbaycan}}<br /> {{al2|Îran}} | herêm = [[Talişistan]] | nexşe = Talysh language dialects.svg | firehiya nexşe = | binnexşe = Firehbûna zimanê talişî | zimanê zikmakî = Navbera 1.500.000 û 2.000.000 in | malbat1 = [[Hind û Ewropî|Zimanên hind û ewropî]] | malbat2 = [[Zimanên hind û îranî|Zimanên hind û îranî]] | malbat3 = [[Zimanên îranî]] | malbat4 = [[Zimanên îranî#Zimanên îranî yên rojava|Zimanên îranî yên rojava]] | malbat5 = [[Zimanên îranî yên bakur-rojava]] | malbat6 = | nivîs = [[Tîpên erebî]] li [[Îran]]ê<br />[[Tîpên latînî]] li [[Azerbaycan]]ê<br />[[Tîpên kîrîlî]] li [[Rûsya]]yê | netewe = | kêmnetewe = | ajans = | iso1 = | iso2 = ira | iso3 = tly | lc1 = | ld1 = | lc2 = | ld2 = | lc3 = | ld3 = | lc4 = | ld4 = | agahdarî = }} '''Zimanê talişî''', zimanekî şaxa [[zimanên îranî]] yên bakûr rojavayê [[malbata zimanên hind û ewropî]] ye. Piraniya gelê li [[Talişistan]]ê bi vî zimanî diaxivin û zimanê dayîkê yê piraniya [[taliş]]an ev ziman e. Sê [[zarava]]yên talişî hene, talişiya bakûr (Azerbaycan, Îran), talişiya navîn (Îran) û ya başûr (Îran). Zimanê talişî nezî zimanê kurdî ye, bi taybetî nezî [[zazakî]] ye û hinek zanistvan hene dibêjin ew jî yek ji zaravayên [[kurdî]] ye {{fact}}. == Alfabeyên talişî == ;Ya latînî {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B в | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә ә | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƣ ƣ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƶ ƶ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь |} ;Ya rûsî {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | В в | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ғ ғ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ә ә |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | З з | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | И и | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | К к | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | М м |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | О о | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | п п | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | С с | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Һ һ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҹ ҹ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш |} == Hilsengandina talişî ligel kurdî == {| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" padding="5" ! Kurdî Kurmancî ||Kurdî Zazakî ||Bakur (Lavandavili / Lankaroni)||Navîn (Taleshdulaei) ||Başûr (Khushabari / Shandermani)||[[Zimanê tatî (Îran), Îran|Tatî]] (Kelori / Geluzani) |- | gir, bilind, ezin || berz || yul || yal || yal || pille |- | kur, law || layik,lajek || zoa, zûa || zoa, zûe || zû'a, zoa || za |- | bûk || veyve || vayu || vayû || gêşa, veyb || vayû, vêi |- | pisîk, pisîng || pisîng || kete, pişîk, piş || peçû || peçû, peşû, pişî || peşû |- | giryan, girî || bermaye|| bamê || beramestê || beramê || beramesan |- | keç, keçik , dot || kêna,çêna|| kina, kela || kilu, kela || kina, kella || kille, kilik |- | roj || roz/roc/roj|| ruj, rûc || rûz || rûz, roz || rûz |- | xwarin|| werde || hardê || hardê || hardê || hardan |- |} {{Zimanên îranî}} == Girêdane dervê == {{kurt}} == Çavkanî == [[Kategorî:Zimanên îranî|Talişî]] [[Kategorî:Zimanên Îranê|Talişî]] [[Kategorî:Zimanên Azerbaycanê|Talişî]] 4pyg08rd17tj33vq9lopqdrmzgrhdpq 0 109144 1094646 1049207 2022-08-07T20:00:59Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Kêm}} [[Wêne:Seljuk_Sultanate_of_Rum_1190_Locator_Map.svg|thumb|Nexşeya welatê selcûqiyên Romê]] [[Wêne:Anatolia1300.png|rast|thumb|Nexşeya mîrektiyên Romê û di nav selcûqiyên Romê]] '''Selcûqiyên Romê'''<ref>{{Cite web|url=https://krd.riataza.com/2019/08/09/kitebeka-gellek-heja-tarixa-dewleta-kurdan/|title=Kitêbeka gellek hêja: Tarîxa Dewleta Kurdan|last=Ciwan|first=Mûrad|date=2019-08-09|website=RIATAZA|quote=Gotina ’’we’l Etrak’’ ji ber behsên pêwendiyên Eyyubiyên ên li gel '''Selcûqiyên Romê''' û Xwarezmiyan lê hatiye zêdekirin.|df=dmy-all}}</ref> an '''Selcûqiyên Rûmê'''<ref>{{Cite journal|last=Zîlan|first=Reşo|date=1992|title=EWLIYA ÇELEBI Ll DIYARBEKRÊ|journal=Hêvî|volume=8|pages=31}}</ref> ({{lang-fa|سلجوقیان روم|Saljuqiyān-e Rum}}) xanedaniyeke tirko-îranî bû ku çand û [[zimanê farisî]] bi kar aniye û paytexta wan [[Îznîk]] û [[Qonye]] bû. Di navbera salên 1077 û 1307an de, împeratorî bi piranî li bingeha [[Anatolya|Anatolyayê]] û ji bo demeke kurt jî li herêma dora [[Tetwan|Tetwanê]] hikûm kir.<ref> Michael Neumann-Adrian, Christoph K. Neumann: Die Türkei. Ein Land und 9000 Jahre Geschichte, List, München 1990, ISBN 3-471-78225-7, S. 155 (398 Seiten).</ref><ref> https://www.britannica.com/topic/Seljuq</ref> Destpêka Siltaniya Rûmê bi gelemperî di sala 1077an de tê danîn, dema ku padîşahê selcûqî [[Süleyman]] xwe wekî ''sultanê Rûm'' îlan kir, ku [[Nikaia]] ([[Îznîk]]) wekî paytexta wî bû. == Nav == Navê bi maneya bingehîn "Rom" ji bo [[Împeratoriya Bîzansê]] di erebî, farisî de hatiye bikaranîn. û edebiyata osmanî. Ji ber vê yekê ''Rûm'' navê erdnîgarî yê [[Asyaya biçûk|Asyaya Biçûk]] bû ku ji aliyê Împaratoriya Bîzansê ve hat birêvebirin û piştî fetha wî welatî ji aliyê Rum Selçûqiyan ve hat qebûlkirin. [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] yên ku li pey Selçûqiyan bûn jî navê [[Rûmêlî|Rumelia]] ({{arF|روم ايلى|w=Rūm-îlī}}) jê girtine û ji bo diyarkirina herêmên din ên ku ew ji aliyê Bîzansyayê ve hatin zeftkirin. == Hikûmdar == [[Wêne:Observe_of_Kaykhusraw_II's_silver_dirhem.png|thumb|Pereyê Aslan]] [[Wêne:Ince_minare_sculpture_1.jpg|thumb|Şahînekî du serî li ser alîkariyek ku ji sedsala 13an de li Qonyayê hatî dîtin]] * 1074-1086 : [[Suleiman I]] * 1086-1092 :[[Ebul Kasim Saltuk]] * 1092-1107 : [[Kılıç Arslan I]] * 1107-1116 : [[Malik Shah I]] * 1116-1155 : [[Mas`ûd I]] * 1155-1192 : [[Kılıç Arslan II]] * 1192-1197 : [[Kay Khusraw I]] * 1197-[[1204]] : [[Suleiman II]] * 1204-1205 : [[Kılıç Arslan III]] * 1205-1211 : [[Kay Khusraw I]] * 1211-1220 : [[Kay Kâwus I]] * 1220-1237 : [[Kay Qubadh I]] * 1237-1246 : [[Kay Khusraw II]] * 1246-1256 : [[Kay Kâwus II]] * 1248-1265 : [[Kılıç Arslan IV]] * 1249-1257 : [[Kay Qubadh II]] * 1265-1284 : [[Kay Khusraw III]] * 1284-1298 : [[Mas`ûd II]] * 1298-1303 : [[Kay Qubadh III]] * 1303-1307 : [[Mas`ûd II]] * 1307-Xelâz: [[Mas`ûd III]] == Mijarên têkildar == * [[Selcûqî]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] {{dîrok-şitil}} 2lkzoqegjx87sa0f2y6srwz2gb2grb7 1094648 1094646 2022-08-07T20:07:24Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Seljuk_Sultanate_of_Rum_1190_Locator_Map.svg|thumb|Nexşeya welatê selcûqiyên Romê]] [[Wêne:Anatolia1300.png|rast|thumb|Nexşeya mîrektiyên Romê û di nav selcûqiyên Romê]] '''Selcûqiyên Romê'''<ref>{{Cite web|url=https://krd.riataza.com/2019/08/09/kitebeka-gellek-heja-tarixa-dewleta-kurdan/|title=Kitêbeka gellek hêja: Tarîxa Dewleta Kurdan|last=Ciwan|first=Mûrad|date=2019-08-09|website=RIATAZA|quote=Gotina ’’we’l Etrak’’ ji ber behsên pêwendiyên Eyyubiyên ên li gel '''Selcûqiyên Romê''' û Xwarezmiyan lê hatiye zêdekirin.|df=dmy-all}}</ref> an '''Selcûqiyên Rûmê'''<ref>{{Cite journal|last=Zîlan|first=Reşo|date=1992|title=EWLIYA ÇELEBI Ll DIYARBEKRÊ|journal=Hêvî|volume=8|pages=31}}</ref> ({{lang-fa|سلجوقیان روم|Saljuqiyān-e Rum}}) xanedaniyeke tirko-îranî bû ku çand û [[zimanê farisî]] bi kar aniye û paytexta wan [[Îznîk]] û [[Qonye]] bû. Di navbera salên 1077 û 1307an de, împeratorî bi piranî li bingeha [[Anatolya|Anatolyayê]] û ji bo demeke kurt jî li herêma dora [[Tetwan|Tetwanê]] hikûm kir.<ref> Michael Neumann-Adrian, Christoph K. Neumann: Die Türkei. Ein Land und 9000 Jahre Geschichte, List, München 1990, ISBN 3-471-78225-7, S. 155 (398 Seiten).</ref><ref> https://www.britannica.com/topic/Seljuq</ref> Destpêka Siltaniya Rûmê bi gelemperî di sala 1077an de tê danîn, dema ku padîşahê selcûqî [[Süleyman]] xwe wekî ''sultanê Rûm'' îlan kir, ku [[Nikaia]] ([[Îznîk]]) wekî paytexta wî bû. == Nav == Navê bi maneya bingehîn "Rom" ji bo [[Împeratoriya Bîzansê]] di erebî, farisî de hatiye bikaranîn. û edebiyata osmanî. Ji ber vê yekê ''Rûm'' navê erdnîgarî yê [[Asyaya biçûk|Asyaya Biçûk]] bû ku ji aliyê Împaratoriya Bîzansê ve hat birêvebirin û piştî fetha wî welatî ji aliyê Rum Selçûqiyan ve hat qebûlkirin. [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] yên ku li pey Selçûqiyan bûn jî navê [[Rûmêlî|Rumelia]] ({{arF|روم ايلى|w=Rūm-îlī}}) jê girtine û ji bo diyarkirina herêmên din ên ku ew ji aliyê Bîzansyayê ve hatin zeftkirin. == Dîrok == [[Wêne:Europe mediterranean 1097.jpg|thumb|Fetha Selçûqiyan]] Piştî têkçûna li hemberî Selçûqiyan di [[Serê Kaniyê, Riha|Şerê Manzikertê]] 1071 de, hundurê Asya Biçûk di dawiyê de ji [[Împeratoriya Bîzansê|Imperatoriya Bîzansê]] winda bû. Eşîrên Tirkên Ogûz ên ku piştî Selçûqiyan koçî Anatolyayê kirin, di salên paş de çendîn Mîrektî ava kirin, di nav de [[Selcûqî]], ku desthilatdariya wan heta sala 1202’an dom kir.<ref name="EI"> [[Silêman îbn Kutalmiş|Silêman]], kurê mîrê Selçûqiyan yê rencîde [[Qutalmiş]], ku ew jî bi şagirtên xwe re hatibû Anatolyayê, bû waliyê parêzgehên bakurê rojavayê Împeratoriya Selçûqiyan. Di vî warî de wî di sala 1075an de bajarên Bîzansê [[İznik|Nikäa]] (İznik) û [[Nikomedia]] ([[İzmit]]) zeft kir. Di sala 1077an de Silêman li dijî Malik Şah serî hilda û xwe wek “Sultanê Rûmê” îlan kir. Di sala 1078an de wî Nikeya kir paytexta xwe.<nowiki><ref>Michael Neumann-Adrian, Christoph K. Neumann: </nowiki>''Tirkiye. Welatek û 9000 sal dîrok'', List, Munich 1990, ISBN 3-471-78225-7, r. 155.</ref> [[Wêne:Kızıl Kule.jpg|thumb|Birca Sor a li [[Alanya]], 1221–1226]] Di sala 1084 de, Sultan Malik Şah I, bi alîkariya Suleyman, [[Antiochia]] (Antakya), ku wê demê di destê [[Philaretos Brachamios]] de bû, bi êrîşeke sosret girt. Şêniyan xwe spartin kelehê. Dema Silêman di sala 1086an de li Entakyayê piştî şikestinekê li dijî [[Tutûş I]] sultanê Selçûkî yê [[Heleb|Helebê]] xwekujî ([[Anna Komnena]]) kir, an jî bi fermana Tutûş hat kuştin, xanedan ket Krîzeke giran: Kurê Silêman [[Kılıç Arslan I.|Kılıç Arslan]] li dadgeha Großseljuk bû rehîn û tenê piştî mirina Malik Şahê I (1092) hat berdan. === Perçebûna Xanedan === Dewleta Selçûqiyan dest bi perçebûna mîrnişînên biçûk (beylikan) kiribû ku her ku diçe xwe ji kontrola Mongol û Selçûqiyan dûr dixin. Di sala 1277an de, li ser banga Anatolyayê, Sultan Baibarên Memlûk êrîşî Anatolyayê kirin û di Şerê Elbîstanê de Mongolan têk birin,[18] bi awayekî demkî li şûna wan kirin rêveberê warê Selçûqiyan. Lê ji ber ku hêzên xwecihî yên ku ew gazî Anatolyayê kiribûn, xwe ji bo parastina welat nîşan nedan, ew neçar ma ku vegere baregeha xwe ya li Misrê, û rêveberiya Mongolan ji nû ve bi fermî û bi tundî hate desteser kirin. Her wiha Padîşahiya Ermeniyan a Kîlîkyayê di sala 1240an de peravên Deryaya Navîn ji Selînosê heta Selûkyayê û bajarên Mereş û Behisnî jî ji destê Selçûqiyan girtin. Nêzîkî dawiya desthilatdariya xwe, Kayxusraw III tenê dikaribû serweriya rasterast li ser axa li dora Konya îdîa bike. Hin beylikan (di nav wan de dewleta Osmanî ya destpêkê) û waliyên Anatoliyê yên Selçûqiyan, her çiqas bi navî be jî, serweriya sultan li Konyayê dipejirînin, li Konyayê ji bo naskirina serweriya wan, bi navê sultanan li Konyayê xutbe didin. Siltanan berdewam ji xwe re digotin Fehreddîn, Serbilindê Îslamê. Dema ku Kayxusraw III di sala 1284 de hate îdam kirin, xanedana Selçûqiyan derbek din ji şerên navxweyî xwar ku heya sala 1303 dom kir, dema ku kurê Kaykaus II, Mesud II, xwe wek sultan li Qeyseriyê destnîşan kir. Di sala 1308'an de û kurê wî Mesud Sêyem jî piştî wê hat kuştin. Xizmekî dûr ji xanedana Selçûqiyan demekê xwe wek emîrê Konyayê destnîşan kir, lê ew têk çû û axa wî ji aliyê Qeremaniyan ve di sala 1328-an de hat zeftkirin. Qada bandora diravî ya sultanatiyê hinekî dirêjtir domand û pereyên zêrên Selçûqiyan, bi gelemperî wekî pêbawer têne hesibandin. nirx, di tevahiya sedsala 14-an de, carek din, ji hêla Osmaniyan ve tê bikaranîn, berdewam kir. == Hikûmdar == [[Wêne:Observe_of_Kaykhusraw_II's_silver_dirhem.png|thumb|Pereyê Aslan]] [[Wêne:Ince_minare_sculpture_1.jpg|thumb|Şahînekî du serî li ser alîkariyek ku ji sedsala 13an de li Qonyayê hatî dîtin]] * 1074-1086 : [[Suleiman I]] * 1086-1092 :[[Ebul Kasim Saltuk]] * 1092-1107 : [[Kılıç Arslan I]] * 1107-1116 : [[Malik Shah I]] * 1116-1155 : [[Mas`ûd I]] * 1155-1192 : [[Kılıç Arslan II]] * 1192-1197 : [[Kay Khusraw I]] * 1197-[[1204]] : [[Suleiman II]] * 1204-1205 : [[Kılıç Arslan III]] * 1205-1211 : [[Kay Khusraw I]] * 1211-1220 : [[Kay Kâwus I]] * 1220-1237 : [[Kay Qubadh I]] * 1237-1246 : [[Kay Khusraw II]] * 1246-1256 : [[Kay Kâwus II]] * 1248-1265 : [[Kılıç Arslan IV]] * 1249-1257 : [[Kay Qubadh II]] * 1265-1284 : [[Kay Khusraw III]] * 1284-1298 : [[Mas`ûd II]] * 1298-1303 : [[Kay Qubadh III]] * 1303-1307 : [[Mas`ûd II]] * 1307-Xelâz: [[Mas`ûd III]] == Mijarên têkildar == * [[Selcûqî]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] {{dîrok-şitil}} rleibb3tak9fw9ugw4wh3n5ks3kohz9 1094650 1094648 2022-08-07T20:10:20Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 /* Dîrok */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Seljuk_Sultanate_of_Rum_1190_Locator_Map.svg|thumb|Nexşeya welatê selcûqiyên Romê]] [[Wêne:Anatolia1300.png|rast|thumb|Nexşeya mîrektiyên Romê û di nav selcûqiyên Romê]] '''Selcûqiyên Romê'''<ref>{{Cite web|url=https://krd.riataza.com/2019/08/09/kitebeka-gellek-heja-tarixa-dewleta-kurdan/|title=Kitêbeka gellek hêja: Tarîxa Dewleta Kurdan|last=Ciwan|first=Mûrad|date=2019-08-09|website=RIATAZA|quote=Gotina ’’we’l Etrak’’ ji ber behsên pêwendiyên Eyyubiyên ên li gel '''Selcûqiyên Romê''' û Xwarezmiyan lê hatiye zêdekirin.|df=dmy-all}}</ref> an '''Selcûqiyên Rûmê'''<ref>{{Cite journal|last=Zîlan|first=Reşo|date=1992|title=EWLIYA ÇELEBI Ll DIYARBEKRÊ|journal=Hêvî|volume=8|pages=31}}</ref> ({{lang-fa|سلجوقیان روم|Saljuqiyān-e Rum}}) xanedaniyeke tirko-îranî bû ku çand û [[zimanê farisî]] bi kar aniye û paytexta wan [[Îznîk]] û [[Qonye]] bû. Di navbera salên 1077 û 1307an de, împeratorî bi piranî li bingeha [[Anatolya|Anatolyayê]] û ji bo demeke kurt jî li herêma dora [[Tetwan|Tetwanê]] hikûm kir.<ref> Michael Neumann-Adrian, Christoph K. Neumann: Die Türkei. Ein Land und 9000 Jahre Geschichte, List, München 1990, ISBN 3-471-78225-7, S. 155 (398 Seiten).</ref><ref> https://www.britannica.com/topic/Seljuq</ref> Destpêka Siltaniya Rûmê bi gelemperî di sala 1077an de tê danîn, dema ku padîşahê selcûqî [[Süleyman]] xwe wekî ''sultanê Rûm'' îlan kir, ku [[Nikaia]] ([[Îznîk]]) wekî paytexta wî bû. == Nav == Navê bi maneya bingehîn "Rom" ji bo [[Împeratoriya Bîzansê]] di erebî, farisî de hatiye bikaranîn. û edebiyata osmanî. Ji ber vê yekê ''Rûm'' navê erdnîgarî yê [[Asyaya biçûk|Asyaya Biçûk]] bû ku ji aliyê Împaratoriya Bîzansê ve hat birêvebirin û piştî fetha wî welatî ji aliyê Rum Selçûqiyan ve hat qebûlkirin. [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] yên ku li pey Selçûqiyan bûn jî navê [[Rûmêlî|Rumelia]] ({{arF|روم ايلى|w=Rūm-îlī}}) jê girtine û ji bo diyarkirina herêmên din ên ku ew ji aliyê Bîzansyayê ve hatin zeftkirin. == Dîrok == [[Wêne:Europe mediterranean 1097.jpg|thumb|Fetha Selçûqiyan]] Piştî têkçûna li hemberî Selçûqiyan di [[Serê Kaniyê, Riha|Şerê Manzikertê]] 1071 de, hundurê Asya Biçûk di dawiyê de ji [[Împeratoriya Bîzansê|Imperatoriya Bîzansê]] winda bû. Eşîrên Tirkên Ogûz ên ku piştî Selçûqiyan koçî Anatolyayê kirin, di salên paş de çendîn Mîrektî ava kirin, di nav de [[Selcûqî]], ku desthilatdariya wan heta sala 1202’an dom kir.<ref name="EI"> [[Silêman îbn Kutalmiş|Silêman]], kurê mîrê Selçûqiyan yê rencîde [[Qutalmiş]], ku ew jî bi şagirtên xwe re hatibû Anatolyayê, bû waliyê parêzgehên bakurê rojavayê Împeratoriya Selçûqiyan. Di vî warî de wî di sala 1075an de bajarên Bîzansê [[İznik|Nikäa]] (İznik) û [[Nikomedia]] ([[İzmit]]) zeft kir. Di sala 1077an de Silêman li dijî Malik Şah serî hilda û xwe wek “Sultanê Rûmê” îlan kir. Di sala 1078an de wî Nikeya kir paytexta xwe.<nowiki><ref>Michael Neumann-Adrian, Christoph K. Neumann: </nowiki>''Tirkiye. Welatek û 9000 sal dîrok'', List, Munich 1990, ISBN 3-471-78225-7, r. 155.</ref> [[Wêne:Kızıl Kule.jpg|thumb|Birca Sor a li [[Alanya]], 1221–1226]] Di sala 1084 de, Sultan Malik Şah I, bi alîkariya Suleyman, [[Antiochia]] (Antakya), ku wê demê di destê [[Philaretos Brachamios]] de bû, bi êrîşeke sosret girt. Şêniyan xwe spartin kelehê. Dema Silêman di sala 1086an de li Entakyayê piştî şikestinekê li dijî [[Tutûş I]] sultanê Selçûkî yê [[Heleb|Helebê]] xwekujî ([[Anna Komnena]]) kir, an jî bi fermana Tutûş hat kuştin, xanedan ket Krîzeke giran: Kurê Silêman [[Kılıç Arslan I.|Kılıç Arslan]] li dadgeha Großseljuk bû rehîn û tenê piştî mirina Malik Şahê I (1092) hat berdan. === Perçebûna Xanedan === Dewleta Selçûqiyan dest bi perçebûna mîrnişînên biçûk (beylikan) kiribû ku her ku diçe xwe ji kontrola Mongol û Selçûqiyan dûr dixin. Di sala 1277an de, li ser banga Anatolyayê, Sultan Baibarên Memlûk êrîşî Anatolyayê kirin û di Şerê Elbîstanê de Mongolan têk birin,[18] bi awayekî demkî li şûna wan kirin rêveberê warê Selçûqiyan. Lê ji ber ku hêzên xwecihî yên ku ew gazî Anatolyayê kiribûn, xwe ji bo parastina welat nîşan nedan, ew neçar ma ku vegere baregeha xwe ya li Misrê, û rêveberiya Mongolan ji nû ve bi fermî û bi tundî hate desteser kirin. Her wiha Padîşahiya Ermeniyan a Kîlîkyayê di sala 1240an de peravên Deryaya Navîn ji Selînosê heta Selûkyayê û bajarên Mereş û Behisnî jî ji destê Selçûqiyan girtin. Nêzîkî dawiya desthilatdariya xwe, Kayxusraw III tenê dikaribû serweriya rasterast li ser axa li dora Konya îdîa bike. Hin beylikan (di nav wan de dewleta Osmanî ya destpêkê) û waliyên Anatoliyê yên Selçûqiyan, her çiqas bi navî be jî, serweriya sultan li Konyayê dipejirînin, li Konyayê ji bo naskirina serweriya wan, bi navê sultanan li Konyayê xutbe didin. Siltanan berdewam ji xwe re digotin Fehreddîn, Serbilindê Îslamê. Dema ku Kayxusraw III di sala 1284 de hate îdam kirin, xanedana Selçûqiyan derbek din ji şerên navxweyî xwar ku heya sala 1303 dom kir, dema ku kurê Kaykaus II, Mesud II, xwe wek sultan li Qeyseriyê destnîşan kir. Di sala 1308'an de û kurê wî Mesud Sêyem jî piştî wê hat kuştin. Xizmekî dûr ji xanedana Selçûqiyan demekê xwe wek emîrê Konyayê destnîşan kir, lê ew têk çû û axa wî ji aliyê Qeremaniyan ve di sala 1328-an de hat zeftkirin. Qada bandora diravî ya sultanatiyê hinekî dirêjtir domand û pereyên zêrên Selçûqiyan, bi gelemperî wekî pêbawer têne hesibandin. nirx, di tevahiya sedsala 14-an de, carek din, ji hêla Osmaniyan ve tê bikaranîn, berdewam kir. ==Xanedan== [[Wêne: Kaykhusraw II dirham.jpg|thumb|Pêrêyen Xanedan]] Di derbarê navên sultanan de, li gorî tercîhên ku ji hêla çavkaniyek an çavkaniyek din ve têne xuyang kirin, di form û rastnivîsê de cûrbecûr hene, an ji bo rastnivîsandina guhertoya farisî ya tîpên erebî yên ku sultanan bikar aniye, an jî ji bo veguheztinek li gorî wê. dengnasî û rastnivîsa tirkî ya nûjen. Hin sultan du nav hebûn ku wan hilbijart ku ji bo mîrateya xwe wekî alternatîf bikar bînin. Dema ku her du qesrên ku Alaeddîn Keykubad I ava kirine, navên Qesra Kubadabad û Qesra Keykubadiye li xwe kirine, navê mizgefta xwe ya li Konyayê wekî Mizgefta Alâeddîn û bajarê bendera Alanya ku girtiye jî wekî "Alaiye" bi nav kiriye. Bi heman awayî medresa ku Kayxusraw I li Kayseriyê di nav kompleksa (külliye) ya ku ji xwişka wî Gevher Nesîbe re hatiye çêkirin, bi navê Giyasiye Medrese û ya Kaykaus I li Sêwasê jî wekî Medrese Izzediye hatiye çêkirin. == Hikûmdar == [[Wêne:Observe_of_Kaykhusraw_II's_silver_dirhem.png|thumb|Pereyê Aslan]] [[Wêne:Ince_minare_sculpture_1.jpg|thumb|Şahînekî du serî li ser alîkariyek ku ji sedsala 13an de li Qonyayê hatî dîtin]] * 1074-1086 : [[Suleiman I]] * 1086-1092 :[[Ebul Kasim Saltuk]] * 1092-1107 : [[Kılıç Arslan I]] * 1107-1116 : [[Malik Shah I]] * 1116-1155 : [[Mas`ûd I]] * 1155-1192 : [[Kılıç Arslan II]] * 1192-1197 : [[Kay Khusraw I]] * 1197-[[1204]] : [[Suleiman II]] * 1204-1205 : [[Kılıç Arslan III]] * 1205-1211 : [[Kay Khusraw I]] * 1211-1220 : [[Kay Kâwus I]] * 1220-1237 : [[Kay Qubadh I]] * 1237-1246 : [[Kay Khusraw II]] * 1246-1256 : [[Kay Kâwus II]] * 1248-1265 : [[Kılıç Arslan IV]] * 1249-1257 : [[Kay Qubadh II]] * 1265-1284 : [[Kay Khusraw III]] * 1284-1298 : [[Mas`ûd II]] * 1298-1303 : [[Kay Qubadh III]] * 1303-1307 : [[Mas`ûd II]] * 1307-Xelâz: [[Mas`ûd III]] == Mijarên têkildar == * [[Selcûqî]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] {{dîrok-şitil}} q1e0arrsad8o0h0kfcn1mql5h6tg2zd 1094652 1094650 2022-08-07T20:16:12Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Seljuk_Sultanate_of_Rum_1190_Locator_Map.svg|thumb|Nexşeya welatê selcûqiyên Romê]] [[Wêne:Anatolia1300.png|rast|thumb|Nexşeya mîrektiyên Romê û di nav selcûqiyên Romê]] '''Selcûqiyên Romê'''<ref>{{Cite web|url=https://krd.riataza.com/2019/08/09/kitebeka-gellek-heja-tarixa-dewleta-kurdan/|title=Kitêbeka gellek hêja: Tarîxa Dewleta Kurdan|last=Ciwan|first=Mûrad|date=2019-08-09|website=RIATAZA|quote=Gotina ’’we’l Etrak’’ ji ber behsên pêwendiyên Eyyubiyên ên li gel '''Selcûqiyên Romê''' û Xwarezmiyan lê hatiye zêdekirin.|df=dmy-all}}</ref> an '''Selcûqiyên Rûmê'''<ref>{{Cite journal|last=Zîlan|first=Reşo|date=1992|title=EWLIYA ÇELEBI Ll DIYARBEKRÊ|journal=Hêvî|volume=8|pages=31}}</ref> ({{lang-fa|سلجوقیان روم|Saljuqiyān-e Rum}}) xanedaniyeke tirko-îranî bû ku çand û [[zimanê farisî]] bi kar aniye û paytexta wan bajarên [[Îznîk]] û [[Qonye]]<nowiki/>yê bûn. Di navbera salên 1077 û 1307an de, împeratorî bi piranî li bingeha [[Anatolya|Anatolyayê]] û ji bo demeke kurt jî li herêma dora [[Tetwan|Tetwanê]] hikûm kir.<ref> Michael Neumann-Adrian, Christoph K. Neumann: Die Türkei. Ein Land und 9000 Jahre Geschichte, List, München 1990, ISBN 3-471-78225-7, S. 155 (398 Seiten).</ref><ref> https://www.britannica.com/topic/Seljuq</ref> Destpêka Siltaniya Romê bi gelemperî di sala 1077an de tê danîn, dema ku padîşahê selcûqî [[Süleyman]] xwe wekî ''sultanê Rûm'' îlan kir ku [[Nikaia]] ([[Îznîk]]) wekî paytexta wî bû. == Nav == Navê bi maneya bingehîn "Rom" ji bo [[Împeratoriya Bîzansê]] di erebî, farisî de hatiye bikaranîn. û edebiyata osmanî. Ji ber vê yekê ''Rûm'' navê erdnîgarî yê [[Asyaya biçûk|Asyaya Biçûk]] bû ku ji aliyê Împaratoriya Bîzansê ve hat birêvebirin û piştî fetha wî welatî ji aliyê Rum Selçûqiyan ve hat qebûlkirin. [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] yên ku li pey Selçûqiyan bûn jî navê [[Rûmêlî|Rumelia]] ({{arF|روم ايلى|w=Rūm-îlī}}) jê girtine û ji bo diyarkirina herêmên din ên ku ew ji aliyê Bîzansyayê ve hatin zeftkirin. == Dîrok == [[Wêne:Europe mediterranean 1097.jpg|thumb|Fetha Selçûqiyan]] Piştî têkçûna li hemberî Selçûqiyan di [[Serê Kaniyê, Riha|Şerê Manzikertê]] 1071 de, hundurê Asya Biçûk di dawiyê de ji [[Împeratoriya Bîzansê|Imperatoriya Bîzansê]] winda bû. Eşîrên Tirkên Ogûz ên ku piştî Selçûqiyan koçî Anatolyayê kirin, di salên paş de çendîn Mîrektî ava kirin, di nav de [[Selcûqî]], ku desthilatdariya wan heta sala 1202’an dom kir.<ref name="EI"> [[Silêman îbn Kutalmiş|Silêman]], kurê mîrê Selçûqiyan yê rencîde [[Qutalmiş]], ku ew jî bi şagirtên xwe re hatibû Anatolyayê, bû waliyê parêzgehên bakurê rojavayê Împeratoriya Selçûqiyan. Di vî warî de wî di sala 1075an de bajarên Bîzansê [[İznik|Nikäa]] (İznik) û [[Nikomedia]] ([[İzmit]]) zeft kir. Di sala 1077an de Silêman li dijî Malik Şah serî hilda û xwe wek “Sultanê Rûmê” îlan kir. Di sala 1078an de wî Nikeya kir paytexta xwe.<nowiki><ref>Michael Neumann-Adrian, Christoph K. Neumann: </nowiki>''Tirkiye. Welatek û 9000 sal dîrok'', List, Munich 1990, ISBN 3-471-78225-7, r. 155.</ref> [[Wêne:Kızıl Kule.jpg|thumb|Birca Sor a li [[Alanya]], 1221–1226]] Di sala 1084 de, Sultan Malik Şah I, bi alîkariya Suleyman, [[Antiochia]] (Antakya), ku wê demê di destê [[Philaretos Brachamios]] de bû, bi êrîşeke sosret girt. Şêniyan xwe spartin kelehê. Dema Silêman di sala 1086an de li Entakyayê piştî şikestinekê li dijî [[Tutûş I]] sultanê Selçûkî yê [[Heleb|Helebê]] xwekujî ([[Anna Komnena]]) kir, an jî bi fermana Tutûş hat kuştin, xanedan ket Krîzeke giran: Kurê Silêman [[Kılıç Arslan I.|Kılıç Arslan]] li dadgeha Großseljuk bû rehîn û tenê piştî mirina Malik Şahê I (1092) hat berdan. === Perçebûna Xanedan === Dewleta Selçûqiyan dest bi perçebûna mîrnişînên biçûk (beylikan) kiribû ku her ku diçe xwe ji kontrola Mongol û Selçûqiyan dûr dixin. Di sala 1277an de, li ser banga Anatolyayê, Sultan Baibarên Memlûk êrîşî Anatolyayê kirin û di Şerê Elbîstanê de Mongolan têk birin,[18] bi awayekî demkî li şûna wan kirin rêveberê warê Selçûqiyan. Lê ji ber ku hêzên xwecihî yên ku ew gazî Anatolyayê kiribûn, xwe ji bo parastina welat nîşan nedan, ew neçar ma ku vegere baregeha xwe ya li Misrê, û rêveberiya Mongolan ji nû ve bi fermî û bi tundî hate desteser kirin. Her wiha Padîşahiya Ermeniyan a Kîlîkyayê di sala 1240an de peravên Deryaya Navîn ji Selînosê heta Selûkyayê û bajarên Mereş û Behisnî jî ji destê Selçûqiyan girtin. Nêzîkî dawiya desthilatdariya xwe, Kayxusraw III tenê dikaribû serweriya rasterast li ser axa li dora Konya îdîa bike. Hin beylikan (di nav wan de dewleta Osmanî ya destpêkê) û waliyên Anatoliyê yên Selçûqiyan, her çiqas bi navî be jî, serweriya sultan li Konyayê dipejirînin, li Konyayê ji bo naskirina serweriya wan, bi navê sultanan li Konyayê xutbe didin. Siltanan berdewam ji xwe re digotin Fehreddîn, Serbilindê Îslamê. Dema ku Kayxusraw III di sala 1284 de hate îdam kirin, xanedana Selçûqiyan derbek din ji şerên navxweyî xwar ku heya sala 1303 dom kir, dema ku kurê Kaykaus II, Mesud II, xwe wek sultan li Qeyseriyê destnîşan kir. Di sala 1308'an de û kurê wî Mesud Sêyem jî piştî wê hat kuştin. Xizmekî dûr ji xanedana Selçûqiyan demekê xwe wek emîrê Konyayê destnîşan kir, lê ew têk çû û axa wî ji aliyê Qeremaniyan ve di sala 1328-an de hat zeftkirin. Qada bandora diravî ya sultanatiyê hinekî dirêjtir domand û pereyên zêrên Selçûqiyan, bi gelemperî wekî pêbawer têne hesibandin. nirx, di tevahiya sedsala 14-an de, carek din, ji hêla Osmaniyan ve tê bikaranîn, berdewam kir. ==Xanedan== [[Wêne: Kaykhusraw II dirham.jpg|thumb|Pêrêyen Xanedan]] Di derbarê navên sultanan de, li gorî tercîhên ku ji hêla çavkaniyek an çavkaniyek din ve têne xuyang kirin, di form û rastnivîsê de cûrbecûr hene, an ji bo rastnivîsandina guhertoya farisî ya tîpên erebî yên ku sultanan bikar aniye, an jî ji bo veguheztinek li gorî wê. dengnasî û rastnivîsa tirkî ya nûjen. Hin sultan du nav hebûn ku wan hilbijart ku ji bo mîrateya xwe wekî alternatîf bikar bînin. Dema ku her du qesrên ku Alaeddîn Keykubad I ava kirine, navên Qesra Kubadabad û Qesra Keykubadiye li xwe kirine, navê mizgefta xwe ya li Konyayê wekî Mizgefta Alâeddîn û bajarê bendera Alanya ku girtiye jî wekî "Alaiye" bi nav kiriye. Bi heman awayî medresa ku Kayxusraw I li Kayseriyê di nav kompleksa (külliye) ya ku ji xwişka wî Gevher Nesîbe re hatiye çêkirin, bi navê Giyasiye Medrese û ya Kaykaus I li Sêwasê jî wekî Medrese Izzediye hatiye çêkirin. == Hikûmdar == [[Wêne:Observe_of_Kaykhusraw_II's_silver_dirhem.png|thumb|Pereyê Aslan]] [[Wêne:Ince_minare_sculpture_1.jpg|thumb|Şahînekî du serî li ser alîkariyek ku ji sedsala 13an de li Qonyayê hatî dîtin]] * 1074-1086 : [[Suleiman I]] * 1086-1092 :[[Ebul Kasim Saltuk]] * 1092-1107 : [[Kılıç Arslan I]] * 1107-1116 : [[Malik Shah I]] * 1116-1155 : [[Mas`ûd I]] * 1155-1192 : [[Kılıç Arslan II]] * 1192-1197 : [[Kay Khusraw I]] * 1197-[[1204]] : [[Suleiman II]] * 1204-1205 : [[Kılıç Arslan III]] * 1205-1211 : [[Kay Khusraw I]] * 1211-1220 : [[Kay Kâwus I]] * 1220-1237 : [[Kay Qubadh I]] * 1237-1246 : [[Kay Khusraw II]] * 1246-1256 : [[Kay Kâwus II]] * 1248-1265 : [[Kılıç Arslan IV]] * 1249-1257 : [[Kay Qubadh II]] * 1265-1284 : [[Kay Khusraw III]] * 1284-1298 : [[Mas`ûd II]] * 1298-1303 : [[Kay Qubadh III]] * 1303-1307 : [[Mas`ûd II]] * 1307-Xelâz: [[Mas`ûd III]] == Mijarên têkildar == * [[Selcûqî]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] {{dîrok-şitil}} ii4tl43btmh76fvxw9w6cgmkzsehv75 1094653 1094652 2022-08-07T20:18:02Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Seljuk_Sultanate_of_Rum_1190_Locator_Map.svg|thumb|Nexşeya welatê selcûqiyên Romê]] [[Wêne:Anatolia1300.png|rast|thumb|Nexşeya mîrektiyên Romê û di nav selcûqiyên Romê]] '''Selcûqiyên Romê'''<ref>{{Cite web|url=https://krd.riataza.com/2019/08/09/kitebeka-gellek-heja-tarixa-dewleta-kurdan/|title=Kitêbeka gellek hêja: Tarîxa Dewleta Kurdan|last=Ciwan|first=Mûrad|date=2019-08-09|website=RIATAZA|quote=Gotina ’’we’l Etrak’’ ji ber behsên pêwendiyên Eyyubiyên ên li gel '''Selcûqiyên Romê''' û Xwarezmiyan lê hatiye zêdekirin.|df=dmy-all}}</ref> an '''Selcûqiyên Rûmê'''<ref>{{Cite journal|last=Zîlan|first=Reşo|date=1992|title=EWLIYA ÇELEBI Ll DIYARBEKRÊ|journal=Hêvî|volume=8|pages=31}}</ref> ({{lang-fa|سلجوقیان روم|Saljuqiyān-e Rum}}) xanedaniyeke tirko-îranî bû ku çand û [[zimanê farisî]] bi kar aniye û paytexta wan bajarên [[Îznîk]] û [[Qonye]]<nowiki/>yê bûn. Di navbera salên 1077 û 1307an de, împeratorî bi piranî li bingeha [[Anatolya|Anatolyayê]] û ji bo demeke kurt jî li herêma dora [[Tetwan|Tetwanê]] hikûm kir.<ref> Michael Neumann-Adrian, Christoph K. Neumann: Die Türkei. Ein Land und 9000 Jahre Geschichte, List, München 1990, ISBN 3-471-78225-7, S. 155 (398 Seiten).</ref><ref> https://www.britannica.com/topic/Seljuq</ref> Destpêka Siltaniya Romê bi gelemperî di sala 1077an de tê danîn, dema ku padîşahê selcûqî [[Süleyman]] xwe wekî ''sultanê Rûm'' îlan kir ku [[Nikaia]] ([[Îznîk]]) wekî paytexta wî bû. == Nav == Navê bi maneya bingehîn "Rom" ji bo [[Împeratoriya Bîzansê]] di erebî, edebiyata osmanî û farisî de hatiye bikaranîn. Ji ber vê yekê ''Rûm'' navê erdnîgarî yê [[Asyaya biçûk|Asyaya Biçûk]] bû ku ji aliyê Împaratoriya Bîzansê ve hat birêvebirin û piştî bidestxistina wî welatî ji aliyê Rum Selçûqiyan ve hat qebûlkirin. [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] yên ku li pey Selçûqiyan bûn jî navê [[Rûmêlî|Rumelia]] ({{arF|روم ايلى|w=Rūm-îlī}}) jê girtine û ji bo diyarkirina herêmên din ên ku ew ji aliyê Bîzansyayê ve hatin zeftkirin. == Dîrok == [[Wêne:Europe mediterranean 1097.jpg|thumb|Fetha Selçûqiyan]] Piştî têkçûna li hemberî Selçûqiyan di [[Serê Kaniyê, Riha|Şerê Manzikertê]] 1071 de, hundurê Asya Biçûk di dawiyê de ji [[Împeratoriya Bîzansê|Imperatoriya Bîzansê]] winda bû. Eşîrên Tirkên Ogûz ên ku piştî Selçûqiyan koçî Anatolyayê kirin, di salên paş de çendîn Mîrektî ava kirin, di nav de [[Selcûqî]], ku desthilatdariya wan heta sala 1202’an dom kir.<ref name="EI"> [[Silêman îbn Kutalmiş|Silêman]], kurê mîrê Selçûqiyan yê rencîde [[Qutalmiş]], ku ew jî bi şagirtên xwe re hatibû Anatolyayê, bû waliyê parêzgehên bakurê rojavayê Împeratoriya Selçûqiyan. Di vî warî de wî di sala 1075an de bajarên Bîzansê [[İznik|Nikäa]] (İznik) û [[Nikomedia]] ([[İzmit]]) zeft kir. Di sala 1077an de Silêman li dijî Malik Şah serî hilda û xwe wek “Sultanê Rûmê” îlan kir. Di sala 1078an de wî Nikeya kir paytexta xwe.<nowiki><ref>Michael Neumann-Adrian, Christoph K. Neumann: </nowiki>''Tirkiye. Welatek û 9000 sal dîrok'', List, Munich 1990, ISBN 3-471-78225-7, r. 155.</ref> [[Wêne:Kızıl Kule.jpg|thumb|Birca Sor a li [[Alanya]], 1221–1226]] Di sala 1084 de, Sultan Malik Şah I, bi alîkariya Suleyman, [[Antiochia]] (Antakya), ku wê demê di destê [[Philaretos Brachamios]] de bû, bi êrîşeke sosret girt. Şêniyan xwe spartin kelehê. Dema Silêman di sala 1086an de li Entakyayê piştî şikestinekê li dijî [[Tutûş I]] sultanê Selçûkî yê [[Heleb|Helebê]] xwekujî ([[Anna Komnena]]) kir, an jî bi fermana Tutûş hat kuştin, xanedan ket Krîzeke giran: Kurê Silêman [[Kılıç Arslan I.|Kılıç Arslan]] li dadgeha Großseljuk bû rehîn û tenê piştî mirina Malik Şahê I (1092) hat berdan. === Perçebûna Xanedan === Dewleta Selçûqiyan dest bi perçebûna mîrnişînên biçûk (beylikan) kiribû ku her ku diçe xwe ji kontrola Mongol û Selçûqiyan dûr dixin. Di sala 1277an de, li ser banga Anatolyayê, Sultan Baibarên Memlûk êrîşî Anatolyayê kirin û di Şerê Elbîstanê de Mongolan têk birin,[18] bi awayekî demkî li şûna wan kirin rêveberê warê Selçûqiyan. Lê ji ber ku hêzên xwecihî yên ku ew gazî Anatolyayê kiribûn, xwe ji bo parastina welat nîşan nedan, ew neçar ma ku vegere baregeha xwe ya li Misrê, û rêveberiya Mongolan ji nû ve bi fermî û bi tundî hate desteser kirin. Her wiha Padîşahiya Ermeniyan a Kîlîkyayê di sala 1240an de peravên Deryaya Navîn ji Selînosê heta Selûkyayê û bajarên Mereş û Behisnî jî ji destê Selçûqiyan girtin. Nêzîkî dawiya desthilatdariya xwe, Kayxusraw III tenê dikaribû serweriya rasterast li ser axa li dora Konya îdîa bike. Hin beylikan (di nav wan de dewleta Osmanî ya destpêkê) û waliyên Anatoliyê yên Selçûqiyan, her çiqas bi navî be jî, serweriya sultan li Konyayê dipejirînin, li Konyayê ji bo naskirina serweriya wan, bi navê sultanan li Konyayê xutbe didin. Siltanan berdewam ji xwe re digotin Fehreddîn, Serbilindê Îslamê. Dema ku Kayxusraw III di sala 1284 de hate îdam kirin, xanedana Selçûqiyan derbek din ji şerên navxweyî xwar ku heya sala 1303 dom kir, dema ku kurê Kaykaus II, Mesud II, xwe wek sultan li Qeyseriyê destnîşan kir. Di sala 1308'an de û kurê wî Mesud Sêyem jî piştî wê hat kuştin. Xizmekî dûr ji xanedana Selçûqiyan demekê xwe wek emîrê Konyayê destnîşan kir, lê ew têk çû û axa wî ji aliyê Qeremaniyan ve di sala 1328-an de hat zeftkirin. Qada bandora diravî ya sultanatiyê hinekî dirêjtir domand û pereyên zêrên Selçûqiyan, bi gelemperî wekî pêbawer têne hesibandin. nirx, di tevahiya sedsala 14-an de, carek din, ji hêla Osmaniyan ve tê bikaranîn, berdewam kir. ==Xanedan== [[Wêne: Kaykhusraw II dirham.jpg|thumb|Pêrêyen Xanedan]] Di derbarê navên sultanan de, li gorî tercîhên ku ji hêla çavkaniyek an çavkaniyek din ve têne xuyang kirin, di form û rastnivîsê de cûrbecûr hene, an ji bo rastnivîsandina guhertoya farisî ya tîpên erebî yên ku sultanan bikar aniye, an jî ji bo veguheztinek li gorî wê. dengnasî û rastnivîsa tirkî ya nûjen. Hin sultan du nav hebûn ku wan hilbijart ku ji bo mîrateya xwe wekî alternatîf bikar bînin. Dema ku her du qesrên ku Alaeddîn Keykubad I ava kirine, navên Qesra Kubadabad û Qesra Keykubadiye li xwe kirine, navê mizgefta xwe ya li Konyayê wekî Mizgefta Alâeddîn û bajarê bendera Alanya ku girtiye jî wekî "Alaiye" bi nav kiriye. Bi heman awayî medresa ku Kayxusraw I li Kayseriyê di nav kompleksa (külliye) ya ku ji xwişka wî Gevher Nesîbe re hatiye çêkirin, bi navê Giyasiye Medrese û ya Kaykaus I li Sêwasê jî wekî Medrese Izzediye hatiye çêkirin. == Hikûmdar == [[Wêne:Observe_of_Kaykhusraw_II's_silver_dirhem.png|thumb|Pereyê Aslan]] [[Wêne:Ince_minare_sculpture_1.jpg|thumb|Şahînekî du serî li ser alîkariyek ku ji sedsala 13an de li Qonyayê hatî dîtin]] * 1074-1086 : [[Suleiman I]] * 1086-1092 :[[Ebul Kasim Saltuk]] * 1092-1107 : [[Kılıç Arslan I]] * 1107-1116 : [[Malik Shah I]] * 1116-1155 : [[Mas`ûd I]] * 1155-1192 : [[Kılıç Arslan II]] * 1192-1197 : [[Kay Khusraw I]] * 1197-[[1204]] : [[Suleiman II]] * 1204-1205 : [[Kılıç Arslan III]] * 1205-1211 : [[Kay Khusraw I]] * 1211-1220 : [[Kay Kâwus I]] * 1220-1237 : [[Kay Qubadh I]] * 1237-1246 : [[Kay Khusraw II]] * 1246-1256 : [[Kay Kâwus II]] * 1248-1265 : [[Kılıç Arslan IV]] * 1249-1257 : [[Kay Qubadh II]] * 1265-1284 : [[Kay Khusraw III]] * 1284-1298 : [[Mas`ûd II]] * 1298-1303 : [[Kay Qubadh III]] * 1303-1307 : [[Mas`ûd II]] * 1307-Xelâz: [[Mas`ûd III]] == Mijarên têkildar == * [[Selcûqî]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] {{dîrok-şitil}} 3qcuh4v7f400buvrgwiwhpz4dqjpvi2 0 116765 1094644 1054324 2022-08-07T19:57:19Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{bêkategorî}} {| border="1" align="right" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+Dûgela Qêhremiyanê (1250-1467) | colspan="2" style="background:#ffffff;" align="center" |([[Tirkî]]: ''Karamanoğulları Beyliği'') {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" | align="center" width="148" |[[Wêne:Karamanid_Dynasty_flag.svg|thumb|125x125px|Alâ]] |- | align="center" width="148" |Alâ |} |- |[[Zimanên fermî]] |[[Tirkî]], [[Farsî]], [[Erebî]] |- |Serwerî |Mîreketî |- |Damezrandin |1467 |- |Nexşe |[[Wêne:Östliches_Mittelmeer_1450_DE.svg|thumb|250x250px|Mîrektiya Qêhremanê li rojhilate deryaye navîn di sala 1450an de]] |} '''Mîreketiya Qêhremanê''', (bi tirkî: ''Karamanoğulları Beyliği'') mîreketiyeke [[tirk]] e ku di navbera salên 1250-1467an de li [[Anatoliya Navîn]] û li beşek biçûk a rojhilata [[Deryaya Navîn]] de serweriyê kiriye. Zîmane fermî ya mîrektiyê tirkî, erebî û farsî bû.<ref> Klaus Kreiser, Christoph K. Neumann: Kleine Geschichte der Türkei. Reclam, Stuttgart 2008, ISBN 978-3-15-010678-5, S. 84</ref> == Hukûmdar == # Nure Sufi Beg (Paytext: [[Ereğli (Konya)|Ereğli]]) (1250–1256) # Kerîmeddin Karaman (1256?–1261) # Şemseddin I. Mehmed (1261–1277) # Güneri (1283–1300) # Bedreddin Mahmud (1300–1308) # Yahşı Han (1308–1312) (Paytext: [[Qonye]]) # Bedreddin I. İbrahim (1312–1333, 1348–1349) # Alâeddin Halil Mirza (1333–1348) # Fahreddin Ahmed (1349–1350) # Şemseddin (1350–1351) # Hacı Sûfi Burhâneddin Musa(1351–1356) # Seyfeddin Süleyman (1356–1357) # Damad I. Alâeddin Ali (1357–1398) # Sultanzâde Nâsıreddin II. Mehmed (1398–1399) # Damad Bengi II. Alâeddin Ali (1418–1419, 1423–1424) # Damad II. İbrahim (1424–1464) # Sultanzâde İshak (1464) # Sultanzâde Pîr Ahmed (1464–1469) # Kasım (1469–1483) # Turgutoğlu Mahmud (1483–1487) [[Wêne:Kasım_Bey_(Custos).jpg|thumb|207x207px|Kasim Beg]] == Mijâren têkildar == * [[Selçûqiyên Romê]] * [[Împeratoriya Osmanî]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} <references /> [[tr:Karamanoğulları Beyliği]] ncnp88fb7jttcvkiv2oprg49im84s4n 0 119084 1094703 1050493 2022-08-08T11:52:01Z 2001:871:210:2D03:1C78:5289:76DF:BE4C /* Dîrok */ wikitext text/x-wiki {{Kêm}} [[Wêne:Uqaylid_Dynasty_990_-_1096_(AD).PNG|thumb|250x250px|Xanedana Ûqelîyan (990-1096)]] '''Xanedana Ûqelîyan''' ({{bi-ar|العقيليون|al-ʿUqayliyyūn}}), xanedaneke [[ereb]]<ref> https://books.google.at/books?id=fWNpIGNFz0IC&q=shah+syria&pg=PA757&redir_esc=y</ref> bû, li bakurê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] û [[Sûrî]], di navbera sala 990 - 1096 hikûm kiriye.<ref> Bosworth, Clifford Edmund. The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Great Britain: Columbia University Press, 1996. ISBN 0-231-10714-5</ref><ref> Richards, D. S. The Annals of the Saljuq Turks: Selections from al-Kamil fi'l Ta'rikh of 'Izz al-Din Ibn al-Athir. Great Britain: RoutledgeCurzon, 2002. ISBN 0-7007-1576-2</ref> == Dîrok == === Rabûn === Uqeylîd ji [[Banû Uqeyl]] bû. Ew cara ewil li [[Amed]] bûn desthiladara dema ku erd ji aliyê [[Biweyhî]]<ref> Kabir, Mazifullah. The Buwayhid dynasty of Baghdad, 334/946-447/1055. Calcutta: Iran Society, 1964.</ref> ve li wir hat dayîn, ku wan hêvî dikir ku ew wek tampon li dijî [[Gelê Kurd| Kurd]] [[Merwaniyan#Bādh ibn Dustak| Bādh ibn Dustak]]. Demek şûnda Ûqelîyan bi [[Xanedana Hemdaniyan]] re hevalbendiyek çêkir, yên ku di sala 979 -an de ji hêla Buwehîdan ve ji Mûsilê hatibûn derxistin. Her du bi hev re li dijî Bûyîd û Mûsilê çûn û [[Diyar Rebîa]] di 989 de hat dagir kirin. Rêberê Uqeylid, Abu l-Dhawwad Muhammad ibn al-Musayyab, piştre li dijî Bādh şer kir, ku di dawiyê de bû sedema kuştina serhildêrê Kurd. Piştî vê yekê, Mihemed li dijî Hemdaniyan derket û wan jî têk bir. Wî waliyê Buweyhîdê Mûsilê jî mecbûr kir ku nîvê pêgirtiyên wî bide wî.<ref> Heidemann, Stefan. Die Renaissance der Städte in Nordsyrien und Nordmesopotamien. Städtische Entwicklung und wirtschaftliche Bedingungen in ar-Raqqa und Harran von der Zeit der beduinischen Vorherrschaft bis zu den Seldschuken (Islamic History and Civilization. Studies and Texts 40), Leiden (Brill) 2002.</ref> == Hikûmdar == * Muhammad ibn al-Musayyab ( 996) * Muqallad, [[Husam al-Dawla]] ( 996-1001) * Qirwash, [[Mu'tamid al-Dawla]] (hukum 1005-1050) * Baraka [[Za'im al-Dawla]] (hukum 1050-1052) * [[Alam al-Din (Uqaylid)|Alam al-Din]] (hukum 1052-1061) * [[Sharaf al-Dawla Muslim|Sharaf al-Dawla]] (hukum 1061-1085) * Ibrahim (hukum 1085-1089/90 û 1092-1093) * Ali (hukum 1089/90-1092 û 1093-1096) == Mijarên têkildar == * [[Xanedana Hemdaniyan]] * [[Xanedana Merwaniyan]] ==Çavkanî== [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] lbd5zih9d77dwxr1cu5xpch1bget1ft 1094704 1094703 2022-08-08T11:52:14Z 2001:871:210:2D03:1C78:5289:76DF:BE4C wikitext text/x-wiki [[Wêne:Uqaylid_Dynasty_990_-_1096_(AD).PNG|thumb|250x250px|Xanedana Ûqelîyan (990-1096)]] '''Xanedana Ûqelîyan''' ({{bi-ar|العقيليون|al-ʿUqayliyyūn}}), xanedaneke [[ereb]]<ref> https://books.google.at/books?id=fWNpIGNFz0IC&q=shah+syria&pg=PA757&redir_esc=y</ref> bû, li bakurê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] û [[Sûrî]], di navbera sala 990 - 1096 hikûm kiriye.<ref> Bosworth, Clifford Edmund. The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Great Britain: Columbia University Press, 1996. ISBN 0-231-10714-5</ref><ref> Richards, D. S. The Annals of the Saljuq Turks: Selections from al-Kamil fi'l Ta'rikh of 'Izz al-Din Ibn al-Athir. Great Britain: RoutledgeCurzon, 2002. ISBN 0-7007-1576-2</ref> == Dîrok == === Rabûn === Uqeylîd ji [[Banû Uqeyl]] bû. Ew cara ewil li [[Amed]] bûn desthiladara dema ku erd ji aliyê [[Biweyhî]]<ref> Kabir, Mazifullah. The Buwayhid dynasty of Baghdad, 334/946-447/1055. Calcutta: Iran Society, 1964.</ref> ve li wir hat dayîn, ku wan hêvî dikir ku ew wek tampon li dijî [[Gelê Kurd| Kurd]] [[Merwaniyan#Bādh ibn Dustak| Bādh ibn Dustak]]. Demek şûnda Ûqelîyan bi [[Xanedana Hemdaniyan]] re hevalbendiyek çêkir, yên ku di sala 979 -an de ji hêla Buwehîdan ve ji Mûsilê hatibûn derxistin. Her du bi hev re li dijî Bûyîd û Mûsilê çûn û [[Diyar Rebîa]] di 989 de hat dagir kirin. Rêberê Uqeylid, Abu l-Dhawwad Muhammad ibn al-Musayyab, piştre li dijî Bādh şer kir, ku di dawiyê de bû sedema kuştina serhildêrê Kurd. Piştî vê yekê, Mihemed li dijî Hemdaniyan derket û wan jî têk bir. Wî waliyê Buweyhîdê Mûsilê jî mecbûr kir ku nîvê pêgirtiyên wî bide wî.<ref> Heidemann, Stefan. Die Renaissance der Städte in Nordsyrien und Nordmesopotamien. Städtische Entwicklung und wirtschaftliche Bedingungen in ar-Raqqa und Harran von der Zeit der beduinischen Vorherrschaft bis zu den Seldschuken (Islamic History and Civilization. Studies and Texts 40), Leiden (Brill) 2002.</ref> == Hikûmdar == * Muhammad ibn al-Musayyab ( 996) * Muqallad, [[Husam al-Dawla]] ( 996-1001) * Qirwash, [[Mu'tamid al-Dawla]] (hukum 1005-1050) * Baraka [[Za'im al-Dawla]] (hukum 1050-1052) * [[Alam al-Din (Uqaylid)|Alam al-Din]] (hukum 1052-1061) * [[Sharaf al-Dawla Muslim|Sharaf al-Dawla]] (hukum 1061-1085) * Ibrahim (hukum 1085-1089/90 û 1092-1093) * Ali (hukum 1089/90-1092 û 1093-1096) == Mijarên têkildar == * [[Xanedana Hemdaniyan]] * [[Xanedana Merwaniyan]] ==Çavkanî== [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] lggq5820jjy980d8tm0f8y194v3rob3 0 121040 1094670 1050491 2022-08-08T01:00:34Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Wergerîne|ar|bijartî=1}}{{Agahîdank wargeh/wîkîdane }} '''Xanedana Ihşîdiyan''' ({{bi-ar|إخشيديون|Iḫšīdiyūn}}), xanedanekî [[Tirkomanên barak|tirkoman]] bû ku di navbera salên 935-969 de li [[Misir|Misirê]] hikûm kiriye. Zimanê fermî yê xanedanê [[Zimanê erebî|erebî]] bû. Di sala 969an de [[Fatimî|Fatimîyan]] ew ruxandin û hikûmeke nû li Misirê çekir.<ref> Ulrich Haarmann: Geschichte der Arabischen Welt. Herausgegeben von Heinz Halm. 4. überarb. und erweiterte Auflage. Beck, München 2001, ISBN 3-406-47486-1 (Beck's historische Bibliothek).</ref> ==Hikûmdar== * 935–946 Muhammad ibn Tughj al-Ikhshid (محمد بن طغج الإخشيد) * 946–961 Abu'l-Qasim Unujur ibn al-Ikhshid (أبو القاسم أنوجور بن الإخشيد) * 961–966 Abu'l-Hasan Ali ibn al-Ikhshid (أبو الحسن علي بن الإخشيد) * 966–968 Abu'l-Misk Kafur (أبو المسك كافور) * 968–969 Abu'l-Fawaris Ahmad ibn Ali ibn al-Ikhshid (أبو الفوارس أحمد بن علي بن الإخشيد) ==Mijarên têkildar== * [[Fatimî]] ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] 3wubr37jdzdjcxdxa3eo3d40i0iw6vr 1094671 1094670 2022-08-08T01:00:49Z 2001:871:210:2D03:9054:86BB:11EF:8C60 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank wargeh/wîkîdane }} '''Xanedana Ihşîdiyan''' ({{bi-ar|إخشيديون|Iḫšīdiyūn}}), xanedanekî [[Tirkomanên barak|tirkoman]] bû ku di navbera salên 935-969 de li [[Misir|Misirê]] hikûm kiriye. Zimanê fermî yê xanedanê [[Zimanê erebî|erebî]] bû. Di sala 969an de [[Fatimî|Fatimîyan]] ew ruxandin û hikûmeke nû li Misirê çekir.<ref> Ulrich Haarmann: Geschichte der Arabischen Welt. Herausgegeben von Heinz Halm. 4. überarb. und erweiterte Auflage. Beck, München 2001, ISBN 3-406-47486-1 (Beck's historische Bibliothek).</ref> ==Hikûmdar== * 935–946 Muhammad ibn Tughj al-Ikhshid (محمد بن طغج الإخشيد) * 946–961 Abu'l-Qasim Unujur ibn al-Ikhshid (أبو القاسم أنوجور بن الإخشيد) * 961–966 Abu'l-Hasan Ali ibn al-Ikhshid (أبو الحسن علي بن الإخشيد) * 966–968 Abu'l-Misk Kafur (أبو المسك كافور) * 968–969 Abu'l-Fawaris Ahmad ibn Ali ibn al-Ikhshid (أبو الفوارس أحمد بن علي بن الإخشيد) ==Mijarên têkildar== * [[Fatimî]] ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] 8bsosi0pebaxfw7r9bfy93a4nlut54t 0 123544 1094676 1055049 2022-08-08T06:25:18Z EmausBot 7548 Robot: Fixing double redirect to [[Çiyayên Hindokûşê]] wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Çiyayên Hindokûşê]] arx7op7aiaztk2hohso83xobtkthaey 0 129073 1094610 1094593 2022-08-07T12:18:57Z MikaelF 935 /* Galeriya wêneyan */ wikitext text/x-wiki Eve lîsteya '''bendavên Porto Rîkoyê'''. == Bendavên Porto Rîkoyê == * [[Gola Lago Caonillas]], [[Utuado, Porto Rîko|Utuado]], [[Puerto Rico Electric Power Authority]] (PREPA) * [[Gola Carite]], [[Guayama, Porto Rîko|Guayama]], PREPA * [[Bendava Carraízo]] û [[Gola Loíza|Lago Loíza]], [[Trujillo Alto, Puerto Rico|Trujillo Alto]], [[Puerto Rico Aqueducts û Sewers Authority]] (PRASA) * [[Gola bendavê Cerrillos]], [[Ponce, Porto Rîko|Ponce]], [[United States Army Corps of Engineers]] * [[Gola Lago de Cidra]], [[Cidra, Porto Rîko|Cidra]], PRASA * [[Bendava Coamo]], di navbera Coamo û Santa Isabel de, PREPA * [[Gola Dos Bocas]], li herêmên [[Arecibo, Porto Rîko|Arecibo]] û [[Utuado, Porto Rîko|Utuado]], PREPA * [[Gola Guajataca]], li herêmên [[San Sebastián, Porto Rîko|San Sebastián]], [[Quebradillas, Porto Rîko|Quebradillas]] û [[Isabela, Porto Rîko|Isabela]], PREPA * [[Gola Lago Guayabal]], [[Juana Díaz, Porto Rîko|Juana Díaz]], PREPA * [[Gola Lago el Guineo]] (Rio Toro Negro), [[Villalba, Porto Rîko|Villalba]], PREPA<ref>{{cite web |title=LAGO EL GUINEO AT DAMSITE NEAR VILLALBA, PR|url=https://waterdata.usgs.gov/pr/nwis/wys_rpt/?site_no=50032290&agency_cd=USGS|website=USGS National Water Information System|access-date=17 September 2020}}</ref> * [[Garzas]], [[Peñuelas, Porto Rîko|Peñuelas]], PREPA <ref name="RFQ">{{cite web|title=Puerto Rico Electric Power Hydroelectric Power Plants Revitalization Project (RFQ 2019-2), Government of Puerto Rico, Request for Qualification, (April 16, 2019)|url=https://aafaf.pr.gov/p3/wp-content/uploads/2020/06/rfq-2019-2-p3a-generation-hydro.pdf|website=Puerto Rico Fiscal Agency and Financial Advisory Authority |access-date=17 September 2020}}</ref> * [[Gola Lago La Plata]], [[Toa Alta, Porto Rîko|Toa Alta]], PRASA * [[Bendava Patillas]], [[Patillas, Porto Rîko|Patillas]], PREPA<ref>{{cite web |title=Sedimentation Survey of Lago Patillas, Puerto Rico, March 2007 |url=https://pubs.usgs.gov/sim/3128/SIM-3128.pdf |website=USGS |access-date=21 July 2020}}</ref> * [[Bendava Portugués]], Ponce, USACE * [[Projeya Rio Blanco]], [[Naguabo, Porto Rîko|Naguabo]], PREPA<ref name="RFQ" /> * [[Bendava El Salto 1]] û [[bendava El Salto 2]], [[Comerío, Porto Rîko|Comerío]] * [[Gola Lago Toa Vaca]], [[Villalba, Porto Rîko|Villalba]], PRASA * [[Gola Luchetti|Projeya Yauco]], [[Yauco, Porto Rîko|Yauco]], PREPA<ref name="RFQ" /> == Galeriya wêneyan == <gallery> [[Wêne:Las_riberas_del_lago_de_la_Represa_Dos_Bocas,_Utuado,_Puerto_Rico..._-_panoramio.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Las_riberas_del_lago_de_la_Represa_Dos_Bocas%2C_Utuado%2C_Puerto_Rico..._-_panoramio.jpg/200px-Las_riberas_del_lago_de_la_Represa_Dos_Bocas%2C_Utuado%2C_Puerto_Rico..._-_panoramio.jpg|thumb|310x310px|Peravên gola bendî li Dos Bocas (Utuado).]]  <gallery mode="packed" heights="170"> Lago Dos Bocas with dam in Puerto Rico.jpg|Gola bendavê Dos Bocas li Porto Rîko LagoCaonillas.jpg|Gola Lago Caonillas Carraizo Lake Dam, Puerto Rico.JPG|Bendava Carraízo 171012-F-FH950-0062 (37634526756).jpg|Bendava Lago Dos Bocas piştî [[Bahoza Maria]] Lago Patillas en Patillas, Puerto Rico.jpg|Gola Lago Patillas </gallery> == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Bendav]] [[Kategorî:Bendavên Porto Rîkoyê]] [[Kategorî:Lîste]] 4amovjfzmfv26gsmxfm00y9ktl34xws 0 129077 1094599 2022-08-07T11:59:15Z MikaelF 935 Bi rêya wergerandina rûpela "[[:en:Special:Redirect/revision/1076749639|List of mountains in Sweden]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki Li Swêdê 12 lûtkeyên çiya hene ku bilindbûna wan bêhtirî 2000 metreyî ye. {| class="wikitable" ! !Navê çiya û lûtkeya wî !Parêzgeh !Bilindbûna çiya (m) |- | 1. | Kebnekaise, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2096,8 m |- | 2. | Kebnekaise, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2096,6 m (ji 1ê tebaxa 2018an û vir ve ji ber helîna cemedê nizimtir dibe) |- | 3. | Sarektjåkkå, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2089 m |- | 4. | Kaskasatjåkka | Lappland | 2076 m |- | 5. | Sarektjåkkå, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2056 m |- | 6. | Kaskasapakte | Lappland | 2043 m |- | 7. | Sarektjåkkå, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2023 m |- | 8. | Áhkká, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2016 m |- | 9. | Akka, Nordvästtoppen (lûtkeya bakur-rojava) | Lappland | 2010 m |- | 10. | Sarektjåkkå, Buchttoppen (lûtkeya Buçt) | Lappland | 2010 m |- | 11. | Pårtetjåkkå | Lappland | 2005 m |- | 12. | Palkattjåkkå | Lappland | 2002 m |} '''Lûtkeyên herî bilind ên Swêdê li gorî parêzgehên dîrokî :''' {| class="sortable wikitable" !Parêzgeh ! Çiya ! Bilindahî (m) |- | Blekinge | Rävabacken | 189 |- | Bohuslän | Björnerödspiggen | 222 |- | Dalarna | Storvätteshågna | 1204 |- | Dalsland | Baljåsen | 302 |- | Gotland | Lojsta hed | 83 |- | Gästrikland | Lustigknopp | 402 |- | Halland | Högalteknall | 226 |- | Hälsingland | Garpkölen | 671 |- | Härjedalen | Helags | 1797 |- | Jämtland | Storsylen | 1743 |- | Lappland | Kebnekaise | 2097 |- | Medelpad | Myckelmyrberget | 577 |- | Norrbotten | Råpi | 926 |- | Närke | Tomasbodahöjden | 298 |- | Skåne | Söderåsen | 212 |- | Småland | Tomtabacken | 377 |- | Södermanland | Skogsbyås | 124 |- | Uppland | Tallmossen | 118 |- | Värmland | Granberget | 701 |- | Västerbotten | Åmliden | 550 |- | Västergötland | Galtåsen | 361 |- | Västmanland | Fjällberget | 466 |- | Ångermanland | Tåsjöberget | 635 |- | Öland | Högsrum | 55 |- | Östergötland | Stenabohöjden | 328 |} pij2544ycuthkcfl8nipeynbrv8rejh 1094600 1094599 2022-08-07T11:59:53Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Lîsteya çiyayên Swêdê Sweden]] weke [[Lîsteya çiyayên Swêdê]] guhert wikitext text/x-wiki Li Swêdê 12 lûtkeyên çiya hene ku bilindbûna wan bêhtirî 2000 metreyî ye. {| class="wikitable" ! !Navê çiya û lûtkeya wî !Parêzgeh !Bilindbûna çiya (m) |- | 1. | Kebnekaise, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2096,8 m |- | 2. | Kebnekaise, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2096,6 m (ji 1ê tebaxa 2018an û vir ve ji ber helîna cemedê nizimtir dibe) |- | 3. | Sarektjåkkå, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2089 m |- | 4. | Kaskasatjåkka | Lappland | 2076 m |- | 5. | Sarektjåkkå, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2056 m |- | 6. | Kaskasapakte | Lappland | 2043 m |- | 7. | Sarektjåkkå, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2023 m |- | 8. | Áhkká, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2016 m |- | 9. | Akka, Nordvästtoppen (lûtkeya bakur-rojava) | Lappland | 2010 m |- | 10. | Sarektjåkkå, Buchttoppen (lûtkeya Buçt) | Lappland | 2010 m |- | 11. | Pårtetjåkkå | Lappland | 2005 m |- | 12. | Palkattjåkkå | Lappland | 2002 m |} '''Lûtkeyên herî bilind ên Swêdê li gorî parêzgehên dîrokî :''' {| class="sortable wikitable" !Parêzgeh ! Çiya ! Bilindahî (m) |- | Blekinge | Rävabacken | 189 |- | Bohuslän | Björnerödspiggen | 222 |- | Dalarna | Storvätteshågna | 1204 |- | Dalsland | Baljåsen | 302 |- | Gotland | Lojsta hed | 83 |- | Gästrikland | Lustigknopp | 402 |- | Halland | Högalteknall | 226 |- | Hälsingland | Garpkölen | 671 |- | Härjedalen | Helags | 1797 |- | Jämtland | Storsylen | 1743 |- | Lappland | Kebnekaise | 2097 |- | Medelpad | Myckelmyrberget | 577 |- | Norrbotten | Råpi | 926 |- | Närke | Tomasbodahöjden | 298 |- | Skåne | Söderåsen | 212 |- | Småland | Tomtabacken | 377 |- | Södermanland | Skogsbyås | 124 |- | Uppland | Tallmossen | 118 |- | Värmland | Granberget | 701 |- | Västerbotten | Åmliden | 550 |- | Västergötland | Galtåsen | 361 |- | Västmanland | Fjällberget | 466 |- | Ångermanland | Tåsjöberget | 635 |- | Öland | Högsrum | 55 |- | Östergötland | Stenabohöjden | 328 |} pij2544ycuthkcfl8nipeynbrv8rejh 1094603 1094600 2022-08-07T12:04:44Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki Eve lîsteya çiyayên Swêdê. == 12 lûtkeyên herî bilind (zêdeyî 2000 metreyî) == Li Swêdê 12 lûtkeyên çiya hene ku bilindbûna wan bêhtirî 2000 metreyî ye. {| class="wikitable" ! !Navê çiya û lûtkeya wî !Parêzgeh !Bilindbûna çiya (m) |- | 1. | Kebnekaise, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2096,8 m |- | 2. | Kebnekaise, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2096,6 m (ji 1ê tebaxa 2018an û vir ve ji ber helîna cemedê nizimtir dibe) |- | 3. | Sarektjåkkå, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2089 m |- | 4. | Kaskasatjåkka | Lappland | 2076 m |- | 5. | Sarektjåkkå, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2056 m |- | 6. | Kaskasapakte | Lappland | 2043 m |- | 7. | Sarektjåkkå, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2023 m |- | 8. | Áhkká, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2016 m |- | 9. | Akka, Nordvästtoppen (lûtkeya bakur-rojava) | Lappland | 2010 m |- | 10. | Sarektjåkkå, Buchttoppen (lûtkeya Buçt) | Lappland | 2010 m |- | 11. | Pårtetjåkkå | Lappland | 2005 m |- | 12. | Palkattjåkkå | Lappland | 2002 m |} == Lûtkeyên herî bilind ên Swêdê li gorî parêzgehên dîrokî == {| class="sortable wikitable" !Parêzgeh ! Çiya ! Bilindahî (m) |- | Blekinge | Rävabacken | 189 |- | Bohuslän | Björnerödspiggen | 222 |- | Dalarna | Storvätteshågna | 1204 |- | Dalsland | Baljåsen | 302 |- | Gotland | Lojsta hed | 83 |- | Gästrikland | Lustigknopp | 402 |- | Halland | Högalteknall | 226 |- | Hälsingland | Garpkölen | 671 |- | Härjedalen | Helags | 1797 |- | Jämtland | Storsylen | 1743 |- | Lappland | Kebnekaise | 2097 |- | Medelpad | Myckelmyrberget | 577 |- | Norrbotten | Råpi | 926 |- | Närke | Tomasbodahöjden | 298 |- | Skåne | Söderåsen | 212 |- | Småland | Tomtabacken | 377 |- | Södermanland | Skogsbyås | 124 |- | Uppland | Tallmossen | 118 |- | Värmland | Granberget | 701 |- | Västerbotten | Åmliden | 550 |- | Västergötland | Galtåsen | 361 |- | Västmanland | Fjällberget | 466 |- | Ångermanland | Tåsjöberget | 635 |- | Öland | Högsrum | 55 |- | Östergötland | Stenabohöjden | 328 |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Lîste]] [[Kategorî:Çiya]] [[Kategorî:Çiyayên Swêdê]] 1q6jr3rtfxa2gavr0ur8x5fh65by3j2 1094604 1094603 2022-08-07T12:08:12Z MikaelF 935 /* Lûtkeyên herî bilind ên Swêdê li gorî parêzgehên dîrokî */ wikitext text/x-wiki Eve lîsteya çiyayên Swêdê. == 12 lûtkeyên herî bilind (zêdeyî 2000 metreyî) == Li Swêdê 12 lûtkeyên çiya hene ku bilindbûna wan bêhtirî 2000 metreyî ye. {| class="wikitable" ! !Navê çiya û lûtkeya wî !Parêzgeh !Bilindbûna çiya (m) |- | 1. | Kebnekaise, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2096,8 m |- | 2. | Kebnekaise, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2096,6 m (ji 1ê tebaxa 2018an û vir ve ji ber helîna cemedê nizimtir dibe) |- | 3. | Sarektjåkkå, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2089 m |- | 4. | Kaskasatjåkka | Lappland | 2076 m |- | 5. | Sarektjåkkå, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2056 m |- | 6. | Kaskasapakte | Lappland | 2043 m |- | 7. | Sarektjåkkå, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2023 m |- | 8. | Áhkká, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2016 m |- | 9. | Akka, Nordvästtoppen (lûtkeya bakur-rojava) | Lappland | 2010 m |- | 10. | Sarektjåkkå, Buchttoppen (lûtkeya Buçt) | Lappland | 2010 m |- | 11. | Pårtetjåkkå | Lappland | 2005 m |- | 12. | Palkattjåkkå | Lappland | 2002 m |} == Lûtkeyên herî bilind ên Swêdê li gorî parêzgehên dîrokî == {| class="sortable wikitable" !Parêzgeh ! Navê çiya ! Bilindahî (m) |- | [[Blekinge]] | Rävabacken | 189 |- | [[Bohuslän]] | Björnerödspiggen | 222 |- | [[Dalarna]] | Storvätteshågna | 1204 |- | [[Dalsland]] | Baljåsen | 302 |- | [[Gotland]] | Lojsta hed | 83 |- | [[Gästrikland]] | Lustigknopp | 402 |- | [[Halland]] | Högalteknall | 226 |- | [[Hälsingland]] | Garpkölen | 671 |- | [[Härjedalen]] | Helags | 1797 |- | [[Jämtland]] | Storsylen | 1743 |- | [[Lappland]] | Kebnekaise | 2097 |- | [[Medelpad]] | Myckelmyrberget | 577 |- | [[Norrbotten]] | Råpi | 926 |- | [[Närke]] | Tomasbodahöjden | 298 |- | [[Skåne]] | Söderåsen | 212 |- | [[Småland]] | Tomtabacken | 377 |- | [[Södermanland]] | Skogsbyås | 124 |- | [[Uppland]] | Tallmossen | 118 |- | [[Värmland]] | Granberget | 701 |- | [[Västerbotten]] | Åmliden | 550 |- | [[Västergötland]] | Galtåsen | 361 |- | [[Västmanland]] | Fjällberget | 466 |- | [[Ångermanland]] | Tåsjöberget | 635 |- | [[Öland]] | Högsrum | 55 |- | [[Östergötland]] | Stenabohöjden | 328 |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Lîste]] [[Kategorî:Çiya]] [[Kategorî:Çiyayên Swêdê]] eg68v7jytw5h0teqp921v72ngsizppq 1094605 1094604 2022-08-07T12:08:56Z MikaelF 935 /* Lûtkeyên herî bilind ên Swêdê li gorî parêzgehên dîrokî */ wikitext text/x-wiki Eve lîsteya çiyayên Swêdê. == 12 lûtkeyên herî bilind (zêdeyî 2000 metreyî) == Li Swêdê 12 lûtkeyên çiya hene ku bilindbûna wan bêhtirî 2000 metreyî ye. {| class="wikitable" ! !Navê çiya û lûtkeya wî !Parêzgeh !Bilindbûna çiya (m) |- | 1. | Kebnekaise, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2096,8 m |- | 2. | Kebnekaise, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2096,6 m (ji 1ê tebaxa 2018an û vir ve ji ber helîna cemedê nizimtir dibe) |- | 3. | Sarektjåkkå, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2089 m |- | 4. | Kaskasatjåkka | Lappland | 2076 m |- | 5. | Sarektjåkkå, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2056 m |- | 6. | Kaskasapakte | Lappland | 2043 m |- | 7. | Sarektjåkkå, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2023 m |- | 8. | Áhkká, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2016 m |- | 9. | Akka, Nordvästtoppen (lûtkeya bakur-rojava) | Lappland | 2010 m |- | 10. | Sarektjåkkå, Buchttoppen (lûtkeya Buçt) | Lappland | 2010 m |- | 11. | Pårtetjåkkå | Lappland | 2005 m |- | 12. | Palkattjåkkå | Lappland | 2002 m |} == Lûtkeyên herî bilind li gorî parêzgehên dîrokî yên Swêdê == {| class="sortable wikitable" !Parêzgeh ! Navê çiya ! Bilindahî (m) |- | [[Blekinge]] | Rävabacken | 189 |- | [[Bohuslän]] | Björnerödspiggen | 222 |- | [[Dalarna]] | Storvätteshågna | 1204 |- | [[Dalsland]] | Baljåsen | 302 |- | [[Gotland]] | Lojsta hed | 83 |- | [[Gästrikland]] | Lustigknopp | 402 |- | [[Halland]] | Högalteknall | 226 |- | [[Hälsingland]] | Garpkölen | 671 |- | [[Härjedalen]] | Helags | 1797 |- | [[Jämtland]] | Storsylen | 1743 |- | [[Lappland]] | Kebnekaise | 2097 |- | [[Medelpad]] | Myckelmyrberget | 577 |- | [[Norrbotten]] | Råpi | 926 |- | [[Närke]] | Tomasbodahöjden | 298 |- | [[Skåne]] | Söderåsen | 212 |- | [[Småland]] | Tomtabacken | 377 |- | [[Södermanland]] | Skogsbyås | 124 |- | [[Uppland]] | Tallmossen | 118 |- | [[Värmland]] | Granberget | 701 |- | [[Västerbotten]] | Åmliden | 550 |- | [[Västergötland]] | Galtåsen | 361 |- | [[Västmanland]] | Fjällberget | 466 |- | [[Ångermanland]] | Tåsjöberget | 635 |- | [[Öland]] | Högsrum | 55 |- | [[Östergötland]] | Stenabohöjden | 328 |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Lîste]] [[Kategorî:Çiya]] [[Kategorî:Çiyayên Swêdê]] 817dlfzj7ha9unq99ebiy04w6sm21xo 1094606 1094605 2022-08-07T12:09:45Z MikaelF 935 /* 12 lûtkeyên herî bilind (zêdeyî 2000 metreyî) */ wikitext text/x-wiki Eve lîsteya çiyayên Swêdê. == 12 lûtkeyên herî bilind (zêdeyî 2000 metreyî) == Li Swêdê 12 lûtkeyên çiya hene ku bilindbûna wan bêhtirî 2000 metreyî ye. {| class="wikitable" ! !Navê çiya û lûtkeya wî !Parêzgeh !Bilindbûna çiya (m) |- | 1. | [[Kebnekaise]], Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2096,8 m |- | 2. | Kebnekaise, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2096,6 m (ji 1ê tebaxa 2018an û vir ve ji ber helîna cemedê nizimtir dibe) |- | 3. | Sarektjåkkå, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2089 m |- | 4. | Kaskasatjåkka | Lappland | 2076 m |- | 5. | Sarektjåkkå, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2056 m |- | 6. | Kaskasapakte | Lappland | 2043 m |- | 7. | Sarektjåkkå, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2023 m |- | 8. | Áhkká, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2016 m |- | 9. | Akka, Nordvästtoppen (lûtkeya bakur-rojava) | Lappland | 2010 m |- | 10. | Sarektjåkkå, Buchttoppen (lûtkeya Buçt) | Lappland | 2010 m |- | 11. | Pårtetjåkkå | Lappland | 2005 m |- | 12. | Palkattjåkkå | Lappland | 2002 m |} == Lûtkeyên herî bilind li gorî parêzgehên dîrokî yên Swêdê == {| class="sortable wikitable" !Parêzgeh ! Navê çiya ! Bilindahî (m) |- | [[Blekinge]] | Rävabacken | 189 |- | [[Bohuslän]] | Björnerödspiggen | 222 |- | [[Dalarna]] | Storvätteshågna | 1204 |- | [[Dalsland]] | Baljåsen | 302 |- | [[Gotland]] | Lojsta hed | 83 |- | [[Gästrikland]] | Lustigknopp | 402 |- | [[Halland]] | Högalteknall | 226 |- | [[Hälsingland]] | Garpkölen | 671 |- | [[Härjedalen]] | Helags | 1797 |- | [[Jämtland]] | Storsylen | 1743 |- | [[Lappland]] | Kebnekaise | 2097 |- | [[Medelpad]] | Myckelmyrberget | 577 |- | [[Norrbotten]] | Råpi | 926 |- | [[Närke]] | Tomasbodahöjden | 298 |- | [[Skåne]] | Söderåsen | 212 |- | [[Småland]] | Tomtabacken | 377 |- | [[Södermanland]] | Skogsbyås | 124 |- | [[Uppland]] | Tallmossen | 118 |- | [[Värmland]] | Granberget | 701 |- | [[Västerbotten]] | Åmliden | 550 |- | [[Västergötland]] | Galtåsen | 361 |- | [[Västmanland]] | Fjällberget | 466 |- | [[Ångermanland]] | Tåsjöberget | 635 |- | [[Öland]] | Högsrum | 55 |- | [[Östergötland]] | Stenabohöjden | 328 |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Lîste]] [[Kategorî:Çiya]] [[Kategorî:Çiyayên Swêdê]] harzsgaf8oshjrmgfltajcpzyipq3go 1094607 1094606 2022-08-07T12:14:43Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Kebnekaise 1 2012-07-10 JS90.jpg|thumb|Lûtkeya başûr a Kebnekaise, çiyayê herî bilind ê Swêdê (2012)]] Eve lîsteya çiyayên Swêdê. == 12 lûtkeyên herî bilind (zêdeyî 2000 metreyî) == Li Swêdê 12 lûtkeyên çiya hene ku bilindbûna wan bêhtirî 2000 metreyî ye. {| class="wikitable" ! !Navê çiya û lûtkeya wî !Parêzgeh !Bilindbûna çiya (m) |- | 1. | [[Kebnekaise]], Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2096,8 m |- | 2. | Kebnekaise, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2096,6 m (ji 1ê tebaxa 2018an û vir ve ji ber helîna cemedê nizimtir dibe) |- | 3. | Sarektjåkkå, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2089 m |- | 4. | Kaskasatjåkka | Lappland | 2076 m |- | 5. | Sarektjåkkå, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2056 m |- | 6. | Kaskasapakte | Lappland | 2043 m |- | 7. | Sarektjåkkå, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2023 m |- | 8. | Áhkká, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2016 m |- | 9. | Akka, Nordvästtoppen (lûtkeya bakur-rojava) | Lappland | 2010 m |- | 10. | Sarektjåkkå, Buchttoppen (lûtkeya Buçt) | Lappland | 2010 m |- | 11. | Pårtetjåkkå | Lappland | 2005 m |- | 12. | Palkattjåkkå | Lappland | 2002 m |} == Lûtkeyên herî bilind li gorî parêzgehên dîrokî yên Swêdê == {| class="sortable wikitable" !Parêzgeh ! Navê çiya ! Bilindahî (m) |- | [[Blekinge]] | Rävabacken | 189 |- | [[Bohuslän]] | Björnerödspiggen | 222 |- | [[Dalarna]] | Storvätteshågna | 1204 |- | [[Dalsland]] | Baljåsen | 302 |- | [[Gotland]] | Lojsta hed | 83 |- | [[Gästrikland]] | Lustigknopp | 402 |- | [[Halland]] | Högalteknall | 226 |- | [[Hälsingland]] | Garpkölen | 671 |- | [[Härjedalen]] | Helags | 1797 |- | [[Jämtland]] | Storsylen | 1743 |- | [[Lappland]] | Kebnekaise | 2097 |- | [[Medelpad]] | Myckelmyrberget | 577 |- | [[Norrbotten]] | Råpi | 926 |- | [[Närke]] | Tomasbodahöjden | 298 |- | [[Skåne]] | Söderåsen | 212 |- | [[Småland]] | Tomtabacken | 377 |- | [[Södermanland]] | Skogsbyås | 124 |- | [[Uppland]] | Tallmossen | 118 |- | [[Värmland]] | Granberget | 701 |- | [[Västerbotten]] | Åmliden | 550 |- | [[Västergötland]] | Galtåsen | 361 |- | [[Västmanland]] | Fjällberget | 466 |- | [[Ångermanland]] | Tåsjöberget | 635 |- | [[Öland]] | Högsrum | 55 |- | [[Östergötland]] | Stenabohöjden | 328 |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Lîste]] [[Kategorî:Çiya]] [[Kategorî:Çiyayên Swêdê]] o1uxt9gjmgmzsew7iagy7aoz9ps127x 1094608 1094607 2022-08-07T12:16:18Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} [[Wêne:Kebnekaise 1 2012-07-10 JS90.jpg|thumb|Lûtkeya başûr a Kebnekaise, çiyayê herî bilind ê Swêdê (2012)]] Eve lîsteya çiyayên herî bilind ên Swêdê. == 12 lûtkeyên herî bilind (zêdeyî 2000 metreyî) == Li Swêdê 12 lûtkeyên çiya hene ku bilindbûna wan bêhtirî 2000 metreyî ye. {| class="wikitable" ! !Navê çiya û lûtkeya wî !Parêzgeh !Bilindbûna çiya (m) |- | 1. | [[Kebnekaise]], Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2096,8 m |- | 2. | Kebnekaise, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2096,6 m (ji 1ê tebaxa 2018an û vir ve ji ber helîna cemedê nizimtir dibe) |- | 3. | Sarektjåkkå, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2089 m |- | 4. | Kaskasatjåkka | Lappland | 2076 m |- | 5. | Sarektjåkkå, Nordtoppen (lûtkeya bakur) | Lappland | 2056 m |- | 6. | Kaskasapakte | Lappland | 2043 m |- | 7. | Sarektjåkkå, Sydtoppen (lûtkeya başûr) | Lappland | 2023 m |- | 8. | Áhkká, Stortoppen (lûtkeya mezin) | Lappland | 2016 m |- | 9. | Akka, Nordvästtoppen (lûtkeya bakur-rojava) | Lappland | 2010 m |- | 10. | Sarektjåkkå, Buchttoppen (lûtkeya Buçt) | Lappland | 2010 m |- | 11. | Pårtetjåkkå | Lappland | 2005 m |- | 12. | Palkattjåkkå | Lappland | 2002 m |} == Lûtkeyên herî bilind li gorî parêzgehên dîrokî yên Swêdê == {| class="sortable wikitable" !Parêzgeh ! Navê çiya ! Bilindahî (m) |- | [[Blekinge]] | Rävabacken | 189 |- | [[Bohuslän]] | Björnerödspiggen | 222 |- | [[Dalarna]] | Storvätteshågna | 1204 |- | [[Dalsland]] | Baljåsen | 302 |- | [[Gotland]] | Lojsta hed | 83 |- | [[Gästrikland]] | Lustigknopp | 402 |- | [[Halland]] | Högalteknall | 226 |- | [[Hälsingland]] | Garpkölen | 671 |- | [[Härjedalen]] | Helags | 1797 |- | [[Jämtland]] | Storsylen | 1743 |- | [[Lappland]] | Kebnekaise | 2097 |- | [[Medelpad]] | Myckelmyrberget | 577 |- | [[Norrbotten]] | Råpi | 926 |- | [[Närke]] | Tomasbodahöjden | 298 |- | [[Skåne]] | Söderåsen | 212 |- | [[Småland]] | Tomtabacken | 377 |- | [[Södermanland]] | Skogsbyås | 124 |- | [[Uppland]] | Tallmossen | 118 |- | [[Värmland]] | Granberget | 701 |- | [[Västerbotten]] | Åmliden | 550 |- | [[Västergötland]] | Galtåsen | 361 |- | [[Västmanland]] | Fjällberget | 466 |- | [[Ångermanland]] | Tåsjöberget | 635 |- | [[Öland]] | Högsrum | 55 |- | [[Östergötland]] | Stenabohöjden | 328 |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Lîste]] [[Kategorî:Çiya]] [[Kategorî:Çiyayên Swêdê]] kbnge5gw6mtith7ghtkpvma5yhrq0tv 0 129078 1094601 2022-08-07T11:59:53Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Lîsteya çiyayên Swêdê Sweden]] weke [[Lîsteya çiyayên Swêdê]] guhert wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Lîsteya çiyayên Swêdê]] fm1nubzk5oaskl8k09p60mr4r59925o 1094602 1094601 2022-08-07T12:00:22Z MikaelF 935 Beralîkirin ji bo [[Lîsteya çiyayên Swêdê]] hate jêbirin. wikitext text/x-wiki {{Jêbirin}} q6okcom5eaqpulya2xokbp4fckff492 14 129079 1094609 2022-08-07T12:17:12Z MikaelF 935 Rûpel bi "[[Kategorî:Çiya]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki [[Kategorî:Çiya]] t50lcjcx1ooh3q1pbynvduqc5yo5i9d 0 129080 1094616 2022-08-07T18:08:55Z MikaelF 935 Bi rêya wergerandina rûpela "[[:en:Special:Redirect/revision/1075247405|List of mountains in Catalonia]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki Eve lîsteya [[Çiya|çiyayên]] [[Ketelonya|Ketelonyayê]] [[Spanya|ye]] . [[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]] [[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]] [[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb| Llûtkeya Monteixo]] [[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]] [[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]] [[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]] [[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]] {| class="sortable wikitable" border="0" style="background:#fff;" |+ style="text-align:center; background:#ffdead;" |'''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê''' ! style="background:#efefef;" |Nav ! style="background:#efefef; width:120px;" |Navçe (comarca) ! style="background:#efefef; width:160px;" |Zincîreçiyayê sereke ! style="background:#efefef;" |Bilindahî |- |Pica d'Estats |Pallars Sobirà, Arieja |Montcalm Massif, [[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |3,143.1 m |- |Pic Verdaguer |Pallars Sobirà, Arieja |Montcalm Massif, [[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |3,129.1 m |- |Punta Gabarró |Pallars Sobirà, Arieja |Montcalm Massif, [[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |3,105.0 m |- |Pic de Sotllo |Pallars Sobirà, Arieja |Montcalm Massif, [[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |3,072.7 m |- |Comaloforno |Alta Ribagorça |Besiberri Massif ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |3,029.2 m |- |Besiberri Sud |Alta Ribagorça |Besiberri Massif ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |3,023.4 m |- |Punta Alta de Comalesbienes |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |3,014.1 m |- |Tuc de Molières |[[Newala Aranê|Vall d'Aran]], Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |3,011.8 m |- |Besiberri Nord |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |Besiberri Massif ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |3,009.3 m |- |Rodó de Canalbona |Pallars Sobirà, Arieja |Montcalm Massif, [[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |3,004 m |- |Besiberri del Mig |Alta Ribagorça |Besiberri Massif ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,995.2 m |- |Pic de la Pala Alta de Sarradé |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,983.4 m |- |Pic de Peguera |Pallars Jussà Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,980.1 m |- |Pic de Canalbona |Pallars Sobirà, Arieja |Montcalm Massif, [[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,965.3 m |- |Pic de Contraix |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,958.0 m |- |Punta Senyalada |Alta Ribagorça |Besiberri Massif ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,952.6 m |- |Pic de Subenuix |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,950.5 m |- |Coma Pedrosa |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,942 m |- |Gran Tuc de Colomers |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,933.5 m |- |Roca Entravessada |Pallars Sobirà, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,928.6 m |- |Tossa Plana de Lles |Baixa Cerdanya, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,903.9 m |- |Pic de l'Estany Fondo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,813.7 m |- |Puigpedrós |Baixa Cerdanya, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,912.6 m |- |Puigmal |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,909.6 m |- |Monteixo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,905 m<ref name="anuari">[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509200422/http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/|date=2008-05-09}}</ref> |- |Pic Morto |Pallars Jussà, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,902 m |- |Pic de Sanfonts |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,894 m |- |Montsent de Pallars |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,883 m |- |Bastiments |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,881.3 m |- |Pic de l'Infern |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,859.0 m |- |la Faiada |Alta Ribagorça, Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,859 m<ref name="anuari" /> |- |Pic de Noufonts |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,851.1 m |- |Mont-roig |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,846.3 m |- |Pic del Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,843.2 m |- |Pic de Freser |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,834.9 m |- |Pic de Finestrelles or Cim de Finestrelles |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,826.9 m |- |Pic Petit de Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,810.5 m |- |Pic de la Fossa del Gegant |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,807.7 m |- |Pic de Noucreus |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,799.2 m |- |Pic de Salòria |Alt Urgell, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2789,3 m |- |Pic d'Eina |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,789.2 m |- |Pica del Canigó |Conflent |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,786 m<ref name="ign">Height as it appears in [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail], [http://www.ign.fr National Geographic Institute of France] {{In lang|fr}}</ref> |- |Monturull |Alt Urgell |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,761 m |- |Tossal de la Truita or ''Pic de Perafita'' |Baixa Cerdanya<br /><br />[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,753.2 m |- |Gran Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,748 m |- |La Carabassa |Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,740 m |- |Coma del Clot |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,739.0 m |- |Petit Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,734 m |- |Tretzevents or Tres Vents |Vallespir |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,732 m<ref name="ign" /> |- |Puig de Fontnegra |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,727.7 m |- |Torreneules |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,713.2 m |- |Gra de Fajol |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,708 m |- |Pic de la Dona |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,702.5 m |- |les Borregues |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,692.8 m |- |Puig de Pastuira |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,353.8 m |- |Pic Negre d'Urgell |[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,693 m |- |Pic de Serra Gallinera |Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,663 m<ref name="ign" /> |- |Vulturó |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,648 m<ref name="anuari" /> |- |Puig d'Ombriaga |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,638.6 m |- |Pic de Costa Cabirolera |Berguedà |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,604 m<ref name="anuari" /> |- |Tosa d'Alp |Baixa Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,587 m |- |Balandrau |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,585.3 m |- |Puig de Fontlletera |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,577.3 m |- |Gra de Fajol Petit |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,566.9 m |- |Torreta de Cadí |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,561.2 m |- |Tuc del Caubo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,557.1 m |- |Puig de Dòrria |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,547.2 m |- |Comabona |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,547 m<ref name="anuari" /> |- |Lo Corrunco |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,543.3 m |- |Roca Colom |Ripollès, Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,506.5 m |- |Pedraforca |Berguedà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,497 m<ref name="anuari" /> |- |Costabona |Ripollès, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,464 m |- |Puigllançada |Berguedà |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,409.0 m<ref name="ign" /> |- |Puig de la Collada Verda |Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,403 m<ref name="ign" /> |- |Pedró dels Quatre Batlles |Solsonès, Alt Urgell |el Port del Comte (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,386.5 m |- |Cap del Verd |Alt Urgell, Solsonès |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,283.8 m |- |Penyes Altes de Moixeró |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,276.1 m |- |Puig Cerverís |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,208.3 m |- |Roca de la Feixa |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,092.9 m |- |Cap de Boumort |Pallars Jussà |Serra de Boumort (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,075.2 m |- |Cim de Pla de Pujalts |Ripollès |Serra de Montgrony (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,056.1 m |- |Taga |Ripollès |Serra de Conivella ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,038.3 m |- |Puig Estela |Ripollès |Serra Cavallera ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,013.1 m |- |Sant Amand |Ripollès |Serra de Sant Amand ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,851.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,799.7 m |- |Turó de l'Home |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706.7 m |- |les Agudes |Selva, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706 m<ref name="anuari" /> |- |Matagalls |Osona, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,697.9 m |- |Pui de Lleràs |Pallars Jussà |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,691.9 m |- |Tossal de les Torretes |Noguera |Montsec de Rúbies (Prepirineu) | style="text-align:center;" |1,676.4 m |- |Sant Alís |Noguera, Pallars Jussà |Serra del Montsec | style="text-align:center;" |1,675.3 m |- |Tossal de Mirapallars i Urgell |Noguera |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,672.4 m |- |El Coscollet |Alt Urgell |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,610 m |- |Montfalgars |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1.68,1 m |- |Comanegra |Garrotxa, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,551.8 m |- |Puig de l'Obiol |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,543.6 m |- |Milany |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,533.3 m |- |El Cogul |Solsonès |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,526 m |- |Puigsacalm |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,512.6 m |- |Puigsacalm Xic |Garrotxa, Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,490.5 m |- |Roc del Comptador |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,451 m |- |El Moixer |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,443 m<ref name="anuari" /> |- |Mont Caro or Caro |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,440.6 m |- |Roc de Frausa |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,421 m |- |Sant Mamet |Noguera |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,391 m |- |Puig de Bassegoda |Alt Empordà, Garrotxa |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,373 m |- |Tossal dels Tres Reis or Tossal del Rei |Montsià, Matarranya, Baix Maestrat |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,350.3 m |- |Sant Corneli |Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,351 m |- |Tossal d'en Cervera |Baix Maestrat, Montsià |Ports de Beseit | style="text-align:center;" |1,347.5 m |- |Puig Drau |Vallès Oriental, Osona |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,345.5 m |- |el Negrell |Montsià, País Valencià |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,345 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Àliga |Osona |Serra de Curull (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,344.2 m |- |el Sui |Vallès Oriental |Montseny(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,322 m<ref name="anuari" /> |- |Cabrera |Garrotxa, Osona |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,307.7 m |- |Turó de Morou |Vallès Oriental, Selva |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,303.6 m |- |Turó del Samont |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,272 m |- |Puig Neulós |Alt Empordà, Rosselló |Serra de l'Albera | style="text-align:center;" |1,256 m |- |Bellmunt |Osona |Serra de Bellmunt (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,246.9 m |- |Sant Jeroni |Anoia, Bages, Baix Llobregat |Montserrat (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,236.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,229.2 m |- |Tosseta Rasa |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |1,219 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de la Torroja |Montsià, Aragó |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,204.8 m |- |Tossal de la Baltasana |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Miquel de Solterra |Selva |Guilleries (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Rocallarga |Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,186.5 m |- |L'Espina |Terra Alta, Baix Ebre |Serra de l'Espina (Iberian System/Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,181 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal de l'Albarda or L'Albarda Castellana |Baix Llobregat |Montserrat | style="text-align:center;" |1,177 m<ref name="anuari" /> |- |Roca Corbatera |Priorat |Montsant (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,163 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Benet |La Selva |Girona Province | style="text-align:center;" |1,150 m |- |Mola d'Estat |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,127.3 m |- |Mare de Déu del Mont |Alt Empordà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,123.1 m |- |Mola del Guerxet |Conca de Barberà |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,121.2 m |- |Mola dels Quatre Termes |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,117.7 m |- |el Far |Selva |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,110.3 m |- |Piló dels Senyalets |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,107 m |- |La Mola |Vallès Occidental |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,104 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de l'Aigua |Baix Ebre, Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,091.6 m |- |El Montmajor |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,073.8 m |- |Tossal d'Engrilló |Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,072 m |- |Els Munts |Osona | | style="text-align:center;" |1,057.1 m |- |Montcau |Vallès Occidental, Bages |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,056.7 m |- |Tagamanent |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.9 m |- |la Mussara |Baix Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.6 m |- |Turó de Bellver |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,041.5 m |- |Puigsallança |Garrotxa |Serra de Finestres (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,026.2 m |- |Puig Castellar |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,017 m |- |Punta de la Barrina |Alt Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,013.6 m |- |Roca Centella |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,000.5 m |- |Punta del Curull |Garrigues |Serra de la Llena | style="text-align:center;" |1,021.9 m |- |Turó de Sant Elies |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,003 m |- |Puigsou |Gironès |Muntanya de Rocacorba | style="text-align:center;" |991.3 m |- |Picorandan |Baix Camp |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |991.2 m |- |Montagut d'Ancosa |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |963.1 m |- |Castell de l'Airosa |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |953.8 m |- |Creu de Santos |Baix Ebre, Ribera d'Ebre |Serra de Cardó | style="text-align:center;" |941.9 m |- |Mola de Llaberia |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918.3 m |- |La Miranda |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918 m |- |Mola de Colldejou |Baix Camp |Tivissa-Vandellós Mountains (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |908.5 m |- |La Tossa |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |887 m |- |Puig Sesarques |Gironès, Pla de l'Estany | | style="text-align:center;" |880.3 m |- |Tossal Gros |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |866.6 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |859.7 m |- |Turó del Galutxo |Segarra | | style="text-align:center;" |851.5 m |- |Turó de la Creu de Gurb |Osona | | style="text-align:center;" |841.6 m |- |Còpia de Palomes |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |837.5 m |- |Les Tres alzines |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |831.2 m |- |La Moleta d'Alfara |Baix Ebre |(Serra de l'Espina) | style="text-align:center;" |812 m |- |Puig-l'agulla or Creu de Montagut |Osona | | style="text-align:center;" |810.3 m |- |Roc de la Guàrdia |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |809 m |- |Turó de la Mamella |Vallès Occidental |Serra de l'Obac (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |806.6 m |- |Tossal Gros de Vallbona |Urgell |Serra del Tallat | style="text-align:center;" |802.9 m |- |Puig de la Talaia |Baix Penedès |Serra del Montmell | style="text-align:center;" |801.4 m |- |La Cogulla |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |785.6 m |- |Tossa de Viamar |Baix Ebre |Serra de Cardó (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |766.9 m |- |Turó Gros |Vallès Oriental |Massís del Montnegre (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |766.1 m |- |Buinaca |Baix Ebre |Serra del Boix (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764.6 m<ref name="anuari" /> |- |La Torreta del Montsià |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764 m<ref name="anuari" /> |- |Morral de Cabrafeixet |Baix Ebre |Cardó Massif (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |753 m<ref name="anuari" /> |- |L'Avellanet |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |751.9 m |- |Muntanya de Santa Bàrbara |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |751 m<ref name="anuari" /> |- |Montalt |Ribera d'Ebre |Serra de Montalt | style="text-align:center;" |749 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Torres |Alt Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |748 m<ref name="anuari" /> |- |Molacima |Montsià |Serra del Montsià | style="text-align:center;" |748 m |- |Puig de Sant Miquel |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |733 m |- |Molló Puntaire |Baix Camp |Los Dedalts (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |728 m<ref name="anuari" /> |- |Punta del Pollo |Baix Ebre |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |693.9 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |682.7 m |- |Montau |Alt Penedès, Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |657.1 m |- |La Foradada |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |655 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |621.4 m |- |Puig de la Cabrafiga |Baix Camp |Catalan Pre-Coastal Range | style="text-align:center;" |614 m |- |La Morella |Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |593.6 m |- |Sant Roc d'Amer |Garrotxa, Gironès, Selva |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |591 m |- |Punta de l'Home |Terra Alta |Serra de la Fatarella (Catalan Central Depression) | style="text-align:center;" |552 m |- |Puig d'Arques |Baix Empordà |les Gavarres (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |532.2 m |- |Puig de la Mola |Alt Penedès, Baix Llobregat, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |533.8 m |- |Turó de Céllecs |Maresme, Vallès Oriental |Serra del Corredor (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |534 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Cadiretes |Gironès, Selva |Massís de les Cadiretes (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |518 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Hospici |Baix Llobregat, Vallès Occidental |Serra de l'Hospici (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |517.9 m |- |Tibidabo |Barcelonès |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |512 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal dels Escambrons |Segrià, Ribera d'Ebre |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |500.0 m |- |La Picossa |Ribera d'Ebre | | style="text-align:center;" |495.8 m |- |Montmeneu |Segrià |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |493.9 m |- |Puig Cornador |Garrotxa |Girona Province | style="text-align:center;" |450.7 m |- |Puig d'Olorda |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |436 m |- |Puig de les Cols |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |415.7 m |- |Montclar |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |401.1 m |- |Puig d'Ossa |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |399 m |- |Puig de Sant Baldiri |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |398.0 m |- |Tossa Grossa de Montferri |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |387.3 m |- |Penya del Moro |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |375 m |- |Montgròs |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |359.2 m |- |La Mola |Tarragonès, Baix Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |316.6 m |- |Puig d'en Boronet |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |315 m |- |Montplà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |310.3 m |- |Muntanya d'Ullà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |306.2 m |- |Montgrí |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |303.0 m |- |Tossal de l'Infern |Pla d'Urgell |Tossals de Torregrossa | style="text-align:center;" |301.4 m |- |La Fita Alta |Pla d'Urgell |Classif. unclear | style="text-align:center;" |289.2 m |- |Fita dels Tres Termes |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |276.5 m |- |La Talaia |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |269.1 m |- |La Cogulla |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |244.3 m |- |Turó de la Dona Morta |Selva |Hill of the Catalan Coastal Depression | style="text-align:center;" |190.0 m |- |Punta dels Guíxols |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |37 m |} == Çavkanî == <references /> 29kru8ecc6py4r5hlmaqoc2s34jt52t 1094617 1094616 2022-08-07T18:23:09Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Xebat}} Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''. [[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]] [[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]] [[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb| Llûtkeya Monteixo]] [[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]] [[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]] [[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]] [[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]] {| class="sortable wikitable" border="0" style="background:#fff;" |+ style="text-align:center; background:#ffdead;" |'''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê''' ! style="background:#efefef;" |Navê lûtkeyê ! style="background:#efefef; width:120px;" |Navçe (''comarca'') ! style="background:#efefef; width:160px;" |Rêzeçiyayê sereke ! style="background:#efefef;" |Bilindahî (m) |- |Pica d'Estats |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3 143,1 m |- |Pic Verdaguer |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3 129,1 m |- |Punta Gabarró |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,105.0 m |- |Pic de Sotllo |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,072.7 m |- |Comaloforno |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |3,029.2 m |- |Besiberri Sud |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |3,023.4 m |- |Punta Alta de Comalesbienes |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,014.1 m |- |Tuc de Molières |[[Newala Aranê|Vall d'Aran]], Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,011.8 m |- |Besiberri Nord |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |3,009.3 m |- |Rodó de Canalbona |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,004 m |- |Besiberri del Mig |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,995.2 m |- |Pic de la Pala Alta de Sarradé |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,983.4 m |- |Pic de Peguera |Pallars Jussà Pallars Sobirà |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,980.1 m |- |Pic de Canalbona |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,965.3 m |- |Pic de Contraix |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,958.0 m |- |Punta Senyalada |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |2,952.6 m |- |Pic de Subenuix |Pallars Sobirà |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,950.5 m |- |Coma Pedrosa |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,942 m |- |Gran Tuc de Colomers |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,933.5 m |- |Roca Entravessada |Pallars Sobirà, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,928.6 m |- |Tossa Plana de Lles |Baixa Cerdanya, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,903.9 m |- |Pic de l'Estany Fondo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,813.7 m |- |Puigpedrós |Baixa Cerdanya, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,912.6 m |- |Puigmal |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,909.6 m |- |Monteixo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,905 m<ref name="anuari">[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509200422/http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/|date=2008-05-09}}</ref> |- |Pic Morto |Pallars Jussà, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,902 m |- |Pic de Sanfonts |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,894 m |- |Montsent de Pallars |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,883 m |- |Bastiments |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,881.3 m |- |Pic de l'Infern |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,859.0 m |- |la Faiada |Alta Ribagorça, Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,859 m<ref name="anuari" /> |- |Pic de Noufonts |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,851.1 m |- |Mont-roig |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,846.3 m |- |Pic del Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,843.2 m |- |Pic de Freser |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,834.9 m |- |Pic de Finestrelles or Cim de Finestrelles |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,826.9 m |- |Pic Petit de Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,810.5 m |- |Pic de la Fossa del Gegant |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,807.7 m |- |Pic de Noucreus |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,799.2 m |- |Pic de Salòria |Alt Urgell, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2789,3 m |- |Pic d'Eina |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,789.2 m |- |Pica del Canigó |Conflent |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,786 m<ref name="ign">Height as it appears in [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail], [http://www.ign.fr National Geographic Institute of France] {{In lang|fr}}</ref> |- |Monturull |Alt Urgell |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,761 m |- |Tossal de la Truita or ''Pic de Perafita'' |Baixa Cerdanya<br /><br />[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,753.2 m |- |Gran Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,748 m |- |La Carabassa |Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,740 m |- |Coma del Clot |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,739.0 m |- |Petit Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,734 m |- |Tretzevents or Tres Vents |Vallespir |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,732 m<ref name="ign" /> |- |Puig de Fontnegra |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,727.7 m |- |Torreneules |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,713.2 m |- |Gra de Fajol |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,708 m |- |Pic de la Dona |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,702.5 m |- |les Borregues |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,692.8 m |- |Puig de Pastuira |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,353.8 m |- |Pic Negre d'Urgell |[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,693 m |- |Pic de Serra Gallinera |Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,663 m<ref name="ign" /> |- |Vulturó |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,648 m<ref name="anuari" /> |- |Puig d'Ombriaga |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,638.6 m |- |Pic de Costa Cabirolera |Berguedà |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,604 m<ref name="anuari" /> |- |Tosa d'Alp |Baixa Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,587 m |- |Balandrau |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,585.3 m |- |Puig de Fontlletera |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,577.3 m |- |Gra de Fajol Petit |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,566.9 m |- |Torreta de Cadí |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,561.2 m |- |Tuc del Caubo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,557.1 m |- |Puig de Dòrria |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,547.2 m |- |Comabona |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,547 m<ref name="anuari" /> |- |Lo Corrunco |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,543.3 m |- |Roca Colom |Ripollès, Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,506.5 m |- |Pedraforca |Berguedà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,497 m<ref name="anuari" /> |- |Costabona |Ripollès, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,464 m |- |Puigllançada |Berguedà |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,409.0 m<ref name="ign" /> |- |Puig de la Collada Verda |Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,403 m<ref name="ign" /> |- |Pedró dels Quatre Batlles |Solsonès, Alt Urgell |el Port del Comte (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,386.5 m |- |Cap del Verd |Alt Urgell, Solsonès |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,283.8 m |- |Penyes Altes de Moixeró |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,276.1 m |- |Puig Cerverís |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,208.3 m |- |Roca de la Feixa |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,092.9 m |- |Cap de Boumort |Pallars Jussà |Serra de Boumort (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,075.2 m |- |Cim de Pla de Pujalts |Ripollès |Serra de Montgrony (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,056.1 m |- |Taga |Ripollès |Serra de Conivella ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,038.3 m |- |Puig Estela |Ripollès |Serra Cavallera ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,013.1 m |- |Sant Amand |Ripollès |Serra de Sant Amand ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,851.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,799.7 m |- |Turó de l'Home |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706.7 m |- |les Agudes |Selva, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706 m<ref name="anuari" /> |- |Matagalls |Osona, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,697.9 m |- |Pui de Lleràs |Pallars Jussà |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,691.9 m |- |Tossal de les Torretes |Noguera |Montsec de Rúbies (Prepirineu) | style="text-align:center;" |1,676.4 m |- |Sant Alís |Noguera, Pallars Jussà |Serra del Montsec | style="text-align:center;" |1,675.3 m |- |Tossal de Mirapallars i Urgell |Noguera |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,672.4 m |- |El Coscollet |Alt Urgell |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,610 m |- |Montfalgars |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1.68,1 m |- |Comanegra |Garrotxa, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,551.8 m |- |Puig de l'Obiol |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,543.6 m |- |Milany |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,533.3 m |- |El Cogul |Solsonès |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,526 m |- |Puigsacalm |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,512.6 m |- |Puigsacalm Xic |Garrotxa, Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,490.5 m |- |Roc del Comptador |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,451 m |- |El Moixer |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,443 m<ref name="anuari" /> |- |Mont Caro or Caro |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,440.6 m |- |Roc de Frausa |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,421 m |- |Sant Mamet |Noguera |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,391 m |- |Puig de Bassegoda |Alt Empordà, Garrotxa |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,373 m |- |Tossal dels Tres Reis or Tossal del Rei |Montsià, Matarranya, Baix Maestrat |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,350.3 m |- |Sant Corneli |Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,351 m |- |Tossal d'en Cervera |Baix Maestrat, Montsià |Ports de Beseit | style="text-align:center;" |1,347.5 m |- |Puig Drau |Vallès Oriental, Osona |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,345.5 m |- |el Negrell |Montsià, País Valencià |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,345 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Àliga |Osona |Serra de Curull (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,344.2 m |- |el Sui |Vallès Oriental |Montseny(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,322 m<ref name="anuari" /> |- |Cabrera |Garrotxa, Osona |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,307.7 m |- |Turó de Morou |Vallès Oriental, Selva |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,303.6 m |- |Turó del Samont |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,272 m |- |Puig Neulós |Alt Empordà, Rosselló |Serra de l'Albera | style="text-align:center;" |1,256 m |- |Bellmunt |Osona |Serra de Bellmunt (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,246.9 m |- |Sant Jeroni |Anoia, Bages, Baix Llobregat |Montserrat (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,236.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,229.2 m |- |Tosseta Rasa |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |1,219 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de la Torroja |Montsià, Aragó |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,204.8 m |- |Tossal de la Baltasana |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Miquel de Solterra |Selva |Guilleries (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Rocallarga |Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,186.5 m |- |L'Espina |Terra Alta, Baix Ebre |Serra de l'Espina (Iberian System/Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,181 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal de l'Albarda or L'Albarda Castellana |Baix Llobregat |Montserrat | style="text-align:center;" |1,177 m<ref name="anuari" /> |- |Roca Corbatera |Priorat |Montsant (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,163 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Benet |La Selva |Girona Province | style="text-align:center;" |1,150 m |- |Mola d'Estat |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,127.3 m |- |Mare de Déu del Mont |Alt Empordà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,123.1 m |- |Mola del Guerxet |Conca de Barberà |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,121.2 m |- |Mola dels Quatre Termes |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,117.7 m |- |el Far |Selva |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,110.3 m |- |Piló dels Senyalets |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,107 m |- |La Mola |Vallès Occidental |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,104 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de l'Aigua |Baix Ebre, Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,091.6 m |- |El Montmajor |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,073.8 m |- |Tossal d'Engrilló |Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,072 m |- |Els Munts |Osona | | style="text-align:center;" |1,057.1 m |- |Montcau |Vallès Occidental, Bages |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,056.7 m |- |Tagamanent |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.9 m |- |la Mussara |Baix Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.6 m |- |Turó de Bellver |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,041.5 m |- |Puigsallança |Garrotxa |Serra de Finestres (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,026.2 m |- |Puig Castellar |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,017 m |- |Punta de la Barrina |Alt Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,013.6 m |- |Roca Centella |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,000.5 m |- |Punta del Curull |Garrigues |Serra de la Llena | style="text-align:center;" |1,021.9 m |- |Turó de Sant Elies |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,003 m |- |Puigsou |Gironès |Muntanya de Rocacorba | style="text-align:center;" |991.3 m |- |Picorandan |Baix Camp |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |991.2 m |- |Montagut d'Ancosa |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |963.1 m |- |Castell de l'Airosa |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |953.8 m |- |Creu de Santos |Baix Ebre, Ribera d'Ebre |Serra de Cardó | style="text-align:center;" |941.9 m |- |Mola de Llaberia |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918.3 m |- |La Miranda |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918 m |- |Mola de Colldejou |Baix Camp |Tivissa-Vandellós Mountains (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |908.5 m |- |La Tossa |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |887 m |- |Puig Sesarques |Gironès, Pla de l'Estany | | style="text-align:center;" |880.3 m |- |Tossal Gros |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |866.6 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |859.7 m |- |Turó del Galutxo |Segarra | | style="text-align:center;" |851.5 m |- |Turó de la Creu de Gurb |Osona | | style="text-align:center;" |841.6 m |- |Còpia de Palomes |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |837.5 m |- |Les Tres alzines |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |831.2 m |- |La Moleta d'Alfara |Baix Ebre |(Serra de l'Espina) | style="text-align:center;" |812 m |- |Puig-l'agulla or Creu de Montagut |Osona | | style="text-align:center;" |810.3 m |- |Roc de la Guàrdia |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |809 m |- |Turó de la Mamella |Vallès Occidental |Serra de l'Obac (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |806.6 m |- |Tossal Gros de Vallbona |Urgell |Serra del Tallat | style="text-align:center;" |802.9 m |- |Puig de la Talaia |Baix Penedès |Serra del Montmell | style="text-align:center;" |801.4 m |- |La Cogulla |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |785.6 m |- |Tossa de Viamar |Baix Ebre |Serra de Cardó (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |766.9 m |- |Turó Gros |Vallès Oriental |Massís del Montnegre (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |766.1 m |- |Buinaca |Baix Ebre |Serra del Boix (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764.6 m<ref name="anuari" /> |- |La Torreta del Montsià |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764 m<ref name="anuari" /> |- |Morral de Cabrafeixet |Baix Ebre |Cardó Massif (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |753 m<ref name="anuari" /> |- |L'Avellanet |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |751.9 m |- |Muntanya de Santa Bàrbara |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |751 m<ref name="anuari" /> |- |Montalt |Ribera d'Ebre |Serra de Montalt | style="text-align:center;" |749 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Torres |Alt Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |748 m<ref name="anuari" /> |- |Molacima |Montsià |Serra del Montsià | style="text-align:center;" |748 m |- |Puig de Sant Miquel |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |733 m |- |Molló Puntaire |Baix Camp |Los Dedalts (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |728 m<ref name="anuari" /> |- |Punta del Pollo |Baix Ebre |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |693.9 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |682.7 m |- |Montau |Alt Penedès, Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |657.1 m |- |La Foradada |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |655 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |621.4 m |- |Puig de la Cabrafiga |Baix Camp |Catalan Pre-Coastal Range | style="text-align:center;" |614 m |- |La Morella |Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |593.6 m |- |Sant Roc d'Amer |Garrotxa, Gironès, Selva |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |591 m |- |Punta de l'Home |Terra Alta |Serra de la Fatarella (Catalan Central Depression) | style="text-align:center;" |552 m |- |Puig d'Arques |Baix Empordà |les Gavarres (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |532.2 m |- |Puig de la Mola |Alt Penedès, Baix Llobregat, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |533.8 m |- |Turó de Céllecs |Maresme, Vallès Oriental |Serra del Corredor (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |534 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Cadiretes |Gironès, Selva |Massís de les Cadiretes (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |518 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Hospici |Baix Llobregat, Vallès Occidental |Serra de l'Hospici (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |517.9 m |- |Tibidabo |Barcelonès |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |512 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal dels Escambrons |Segrià, Ribera d'Ebre |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |500.0 m |- |La Picossa |Ribera d'Ebre | | style="text-align:center;" |495.8 m |- |Montmeneu |Segrià |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |493.9 m |- |Puig Cornador |Garrotxa |Girona Province | style="text-align:center;" |450.7 m |- |Puig d'Olorda |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |436 m |- |Puig de les Cols |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |415.7 m |- |Montclar |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |401.1 m |- |Puig d'Ossa |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |399 m |- |Puig de Sant Baldiri |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |398.0 m |- |Tossa Grossa de Montferri |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |387.3 m |- |Penya del Moro |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |375 m |- |Montgròs |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |359.2 m |- |La Mola |Tarragonès, Baix Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |316.6 m |- |Puig d'en Boronet |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |315 m |- |Montplà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |310.3 m |- |Muntanya d'Ullà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |306.2 m |- |Montgrí |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |303.0 m |- |Tossal de l'Infern |Pla d'Urgell |Tossals de Torregrossa | style="text-align:center;" |301.4 m |- |La Fita Alta |Pla d'Urgell |Classif. unclear | style="text-align:center;" |289.2 m |- |Fita dels Tres Termes |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |276.5 m |- |La Talaia |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |269.1 m |- |La Cogulla |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |244.3 m |- |Turó de la Dona Morta |Selva |Hill of the Catalan Coastal Depression | style="text-align:center;" |190.0 m |- |Punta dels Guíxols |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |37 m |} == Çavkanî == <references /> owazevxfwjypcx3hjswfboizzsu3h2f 1094618 1094617 2022-08-07T18:29:29Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Xebat}} Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''. [[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]] [[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]] [[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb| Llûtkeya Monteixo]] [[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]] [[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]] [[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]] [[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]] {| class="sortable wikitable" border="0" style="background:#fff;" |+ style="text-align:center; background:#ffdead;" |'''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê''' ! style="background:#efefef;" |Navê lûtkeyê ! style="background:#efefef; width:120px;" |Navçe (''comarca'') ! style="background:#efefef; width:160px;" |Rêzeçiyayê sereke ! style="background:#efefef;" |Bilindahî (m) |- |[[Pica d'Estats]] |[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]] |[[Girse]]ya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 143,1 m |- |[[Pic Verdaguer]] |Pallars Sobirà, Arieja |[[Girseya Montcalm]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3 129,1 m |- |[[Punta Gabarró]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3 105,0 m |- |[[Pic de Sotllo]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3 072,7 m |- |Comaloforno |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |3,029.2 m |- |Besiberri Sud |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |3,023.4 m |- |Punta Alta de Comalesbienes |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,014.1 m |- |Tuc de Molières |[[Newala Aranê|Vall d'Aran]], Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,011.8 m |- |Besiberri Nord |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |3,009.3 m |- |Rodó de Canalbona |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,004 m |- |Besiberri del Mig |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,995.2 m |- |Pic de la Pala Alta de Sarradé |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,983.4 m |- |Pic de Peguera |Pallars Jussà Pallars Sobirà |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,980.1 m |- |Pic de Canalbona |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,965.3 m |- |Pic de Contraix |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,958.0 m |- |Punta Senyalada |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |2,952.6 m |- |Pic de Subenuix |Pallars Sobirà |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,950.5 m |- |Coma Pedrosa |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,942 m |- |Gran Tuc de Colomers |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,933.5 m |- |Roca Entravessada |Pallars Sobirà, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,928.6 m |- |Tossa Plana de Lles |Baixa Cerdanya, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,903.9 m |- |Pic de l'Estany Fondo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,813.7 m |- |Puigpedrós |Baixa Cerdanya, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,912.6 m |- |Puigmal |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,909.6 m |- |Monteixo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,905 m<ref name="anuari">[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509200422/http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/|date=2008-05-09}}</ref> |- |Pic Morto |Pallars Jussà, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,902 m |- |Pic de Sanfonts |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,894 m |- |Montsent de Pallars |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,883 m |- |Bastiments |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,881.3 m |- |Pic de l'Infern |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,859.0 m |- |la Faiada |Alta Ribagorça, Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,859 m<ref name="anuari" /> |- |Pic de Noufonts |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,851.1 m |- |Mont-roig |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,846.3 m |- |Pic del Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,843.2 m |- |Pic de Freser |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,834.9 m |- |Pic de Finestrelles or Cim de Finestrelles |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,826.9 m |- |Pic Petit de Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,810.5 m |- |Pic de la Fossa del Gegant |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,807.7 m |- |Pic de Noucreus |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,799.2 m |- |Pic de Salòria |Alt Urgell, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2789,3 m |- |Pic d'Eina |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,789.2 m |- |Pica del Canigó |Conflent |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,786 m<ref name="ign">Height as it appears in [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail], [http://www.ign.fr National Geographic Institute of France] {{In lang|fr}}</ref> |- |Monturull |Alt Urgell |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,761 m |- |Tossal de la Truita or ''Pic de Perafita'' |Baixa Cerdanya<br /><br />[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,753.2 m |- |Gran Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,748 m |- |La Carabassa |Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,740 m |- |Coma del Clot |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,739.0 m |- |Petit Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,734 m |- |Tretzevents or Tres Vents |Vallespir |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,732 m<ref name="ign" /> |- |Puig de Fontnegra |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,727.7 m |- |Torreneules |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,713.2 m |- |Gra de Fajol |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,708 m |- |Pic de la Dona |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,702.5 m |- |les Borregues |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,692.8 m |- |Puig de Pastuira |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,353.8 m |- |Pic Negre d'Urgell |[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,693 m |- |Pic de Serra Gallinera |Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,663 m<ref name="ign" /> |- |Vulturó |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,648 m<ref name="anuari" /> |- |Puig d'Ombriaga |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,638.6 m |- |Pic de Costa Cabirolera |Berguedà |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,604 m<ref name="anuari" /> |- |Tosa d'Alp |Baixa Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,587 m |- |Balandrau |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,585.3 m |- |Puig de Fontlletera |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,577.3 m |- |Gra de Fajol Petit |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,566.9 m |- |Torreta de Cadí |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,561.2 m |- |Tuc del Caubo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,557.1 m |- |Puig de Dòrria |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,547.2 m |- |Comabona |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,547 m<ref name="anuari" /> |- |Lo Corrunco |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,543.3 m |- |Roca Colom |Ripollès, Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,506.5 m |- |Pedraforca |Berguedà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,497 m<ref name="anuari" /> |- |Costabona |Ripollès, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,464 m |- |Puigllançada |Berguedà |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,409.0 m<ref name="ign" /> |- |Puig de la Collada Verda |Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,403 m<ref name="ign" /> |- |Pedró dels Quatre Batlles |Solsonès, Alt Urgell |el Port del Comte (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,386.5 m |- |Cap del Verd |Alt Urgell, Solsonès |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,283.8 m |- |Penyes Altes de Moixeró |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,276.1 m |- |Puig Cerverís |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,208.3 m |- |Roca de la Feixa |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,092.9 m |- |Cap de Boumort |Pallars Jussà |Serra de Boumort (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,075.2 m |- |Cim de Pla de Pujalts |Ripollès |Serra de Montgrony (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,056.1 m |- |Taga |Ripollès |Serra de Conivella ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,038.3 m |- |Puig Estela |Ripollès |Serra Cavallera ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,013.1 m |- |Sant Amand |Ripollès |Serra de Sant Amand ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,851.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,799.7 m |- |Turó de l'Home |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706.7 m |- |les Agudes |Selva, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706 m<ref name="anuari" /> |- |Matagalls |Osona, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,697.9 m |- |Pui de Lleràs |Pallars Jussà |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,691.9 m |- |Tossal de les Torretes |Noguera |Montsec de Rúbies (Prepirineu) | style="text-align:center;" |1,676.4 m |- |Sant Alís |Noguera, Pallars Jussà |Serra del Montsec | style="text-align:center;" |1,675.3 m |- |Tossal de Mirapallars i Urgell |Noguera |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,672.4 m |- |El Coscollet |Alt Urgell |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,610 m |- |Montfalgars |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1.68,1 m |- |Comanegra |Garrotxa, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,551.8 m |- |Puig de l'Obiol |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,543.6 m |- |Milany |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,533.3 m |- |El Cogul |Solsonès |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,526 m |- |Puigsacalm |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,512.6 m |- |Puigsacalm Xic |Garrotxa, Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,490.5 m |- |Roc del Comptador |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,451 m |- |El Moixer |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,443 m<ref name="anuari" /> |- |Mont Caro or Caro |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,440.6 m |- |Roc de Frausa |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,421 m |- |Sant Mamet |Noguera |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,391 m |- |Puig de Bassegoda |Alt Empordà, Garrotxa |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,373 m |- |Tossal dels Tres Reis or Tossal del Rei |Montsià, Matarranya, Baix Maestrat |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,350.3 m |- |Sant Corneli |Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,351 m |- |Tossal d'en Cervera |Baix Maestrat, Montsià |Ports de Beseit | style="text-align:center;" |1,347.5 m |- |Puig Drau |Vallès Oriental, Osona |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,345.5 m |- |el Negrell |Montsià, País Valencià |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,345 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Àliga |Osona |Serra de Curull (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,344.2 m |- |el Sui |Vallès Oriental |Montseny(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,322 m<ref name="anuari" /> |- |Cabrera |Garrotxa, Osona |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,307.7 m |- |Turó de Morou |Vallès Oriental, Selva |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,303.6 m |- |Turó del Samont |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,272 m |- |Puig Neulós |Alt Empordà, Rosselló |Serra de l'Albera | style="text-align:center;" |1,256 m |- |Bellmunt |Osona |Serra de Bellmunt (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,246.9 m |- |Sant Jeroni |Anoia, Bages, Baix Llobregat |Montserrat (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,236.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,229.2 m |- |Tosseta Rasa |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |1,219 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de la Torroja |Montsià, Aragó |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,204.8 m |- |Tossal de la Baltasana |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Miquel de Solterra |Selva |Guilleries (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Rocallarga |Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,186.5 m |- |L'Espina |Terra Alta, Baix Ebre |Serra de l'Espina (Iberian System/Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,181 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal de l'Albarda or L'Albarda Castellana |Baix Llobregat |Montserrat | style="text-align:center;" |1,177 m<ref name="anuari" /> |- |Roca Corbatera |Priorat |Montsant (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,163 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Benet |La Selva |Girona Province | style="text-align:center;" |1,150 m |- |Mola d'Estat |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,127.3 m |- |Mare de Déu del Mont |Alt Empordà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,123.1 m |- |Mola del Guerxet |Conca de Barberà |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,121.2 m |- |Mola dels Quatre Termes |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,117.7 m |- |el Far |Selva |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,110.3 m |- |Piló dels Senyalets |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,107 m |- |La Mola |Vallès Occidental |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,104 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de l'Aigua |Baix Ebre, Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,091.6 m |- |El Montmajor |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,073.8 m |- |Tossal d'Engrilló |Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,072 m |- |Els Munts |Osona | | style="text-align:center;" |1,057.1 m |- |Montcau |Vallès Occidental, Bages |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,056.7 m |- |Tagamanent |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.9 m |- |la Mussara |Baix Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.6 m |- |Turó de Bellver |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,041.5 m |- |Puigsallança |Garrotxa |Serra de Finestres (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,026.2 m |- |Puig Castellar |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,017 m |- |Punta de la Barrina |Alt Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,013.6 m |- |Roca Centella |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,000.5 m |- |Punta del Curull |Garrigues |Serra de la Llena | style="text-align:center;" |1,021.9 m |- |Turó de Sant Elies |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,003 m |- |Puigsou |Gironès |Muntanya de Rocacorba | style="text-align:center;" |991.3 m |- |Picorandan |Baix Camp |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |991.2 m |- |Montagut d'Ancosa |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |963.1 m |- |Castell de l'Airosa |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |953.8 m |- |Creu de Santos |Baix Ebre, Ribera d'Ebre |Serra de Cardó | style="text-align:center;" |941.9 m |- |Mola de Llaberia |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918.3 m |- |La Miranda |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918 m |- |Mola de Colldejou |Baix Camp |Tivissa-Vandellós Mountains (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |908.5 m |- |La Tossa |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |887 m |- |Puig Sesarques |Gironès, Pla de l'Estany | | style="text-align:center;" |880.3 m |- |Tossal Gros |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |866.6 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |859.7 m |- |Turó del Galutxo |Segarra | | style="text-align:center;" |851.5 m |- |Turó de la Creu de Gurb |Osona | | style="text-align:center;" |841.6 m |- |Còpia de Palomes |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |837.5 m |- |Les Tres alzines |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |831.2 m |- |La Moleta d'Alfara |Baix Ebre |(Serra de l'Espina) | style="text-align:center;" |812 m |- |Puig-l'agulla or Creu de Montagut |Osona | | style="text-align:center;" |810.3 m |- |Roc de la Guàrdia |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |809 m |- |Turó de la Mamella |Vallès Occidental |Serra de l'Obac (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |806.6 m |- |Tossal Gros de Vallbona |Urgell |Serra del Tallat | style="text-align:center;" |802.9 m |- |Puig de la Talaia |Baix Penedès |Serra del Montmell | style="text-align:center;" |801.4 m |- |La Cogulla |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |785.6 m |- |Tossa de Viamar |Baix Ebre |Serra de Cardó (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |766.9 m |- |Turó Gros |Vallès Oriental |Massís del Montnegre (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |766.1 m |- |Buinaca |Baix Ebre |Serra del Boix (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764.6 m<ref name="anuari" /> |- |La Torreta del Montsià |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764 m<ref name="anuari" /> |- |Morral de Cabrafeixet |Baix Ebre |Cardó Massif (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |753 m<ref name="anuari" /> |- |L'Avellanet |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |751.9 m |- |Muntanya de Santa Bàrbara |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |751 m<ref name="anuari" /> |- |Montalt |Ribera d'Ebre |Serra de Montalt | style="text-align:center;" |749 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Torres |Alt Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |748 m<ref name="anuari" /> |- |Molacima |Montsià |Serra del Montsià | style="text-align:center;" |748 m |- |Puig de Sant Miquel |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |733 m |- |Molló Puntaire |Baix Camp |Los Dedalts (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |728 m<ref name="anuari" /> |- |Punta del Pollo |Baix Ebre |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |693.9 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |682.7 m |- |Montau |Alt Penedès, Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |657.1 m |- |La Foradada |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |655 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |621.4 m |- |Puig de la Cabrafiga |Baix Camp |Catalan Pre-Coastal Range | style="text-align:center;" |614 m |- |La Morella |Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |593.6 m |- |Sant Roc d'Amer |Garrotxa, Gironès, Selva |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |591 m |- |Punta de l'Home |Terra Alta |Serra de la Fatarella (Catalan Central Depression) | style="text-align:center;" |552 m |- |Puig d'Arques |Baix Empordà |les Gavarres (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |532.2 m |- |Puig de la Mola |Alt Penedès, Baix Llobregat, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |533.8 m |- |Turó de Céllecs |Maresme, Vallès Oriental |Serra del Corredor (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |534 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Cadiretes |Gironès, Selva |Massís de les Cadiretes (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |518 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Hospici |Baix Llobregat, Vallès Occidental |Serra de l'Hospici (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |517.9 m |- |Tibidabo |Barcelonès |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |512 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal dels Escambrons |Segrià, Ribera d'Ebre |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |500.0 m |- |La Picossa |Ribera d'Ebre | | style="text-align:center;" |495.8 m |- |Montmeneu |Segrià |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |493.9 m |- |Puig Cornador |Garrotxa |Girona Province | style="text-align:center;" |450.7 m |- |Puig d'Olorda |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |436 m |- |Puig de les Cols |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |415.7 m |- |Montclar |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |401.1 m |- |Puig d'Ossa |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |399 m |- |Puig de Sant Baldiri |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |398.0 m |- |Tossa Grossa de Montferri |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |387.3 m |- |Penya del Moro |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |375 m |- |Montgròs |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |359.2 m |- |La Mola |Tarragonès, Baix Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |316.6 m |- |Puig d'en Boronet |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |315 m |- |Montplà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |310.3 m |- |Muntanya d'Ullà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |306.2 m |- |Montgrí |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |303.0 m |- |Tossal de l'Infern |Pla d'Urgell |Tossals de Torregrossa | style="text-align:center;" |301.4 m |- |La Fita Alta |Pla d'Urgell |Classif. unclear | style="text-align:center;" |289.2 m |- |Fita dels Tres Termes |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |276.5 m |- |La Talaia |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |269.1 m |- |La Cogulla |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |244.3 m |- |Turó de la Dona Morta |Selva |Hill of the Catalan Coastal Depression | style="text-align:center;" |190.0 m |- |Punta dels Guíxols |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |37 m |} == Çavkanî == <references /> g2lyxr2eztka4wp7az1r698m68xwdr5 1094619 1094618 2022-08-07T18:31:13Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Xebat}} Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''. [[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]] [[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]] [[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb| Llûtkeya Monteixo]] [[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]] [[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]] [[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]] [[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]] {| class="sortable wikitable" border="0" style="background:#fff;" |+ style="text-align:center; background:#ffdead;" |'''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê''' ! style="background:#efefef;" |Navê lûtkeyê ! style="background:#efefef; width:120px;" |Navçe (''comarca'') ! style="background:#efefef; width:160px;" |Rêzeçiyayê sereke ! style="background:#efefef;" |Bilindahî (m) |- |[[Pica d'Estats]] |[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]] |[[Girse]]ya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 143,1 m |- |[[Pic Verdaguer]] |Pallars Sobirà, Arieja |[[Girseya Montcalm]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 129,1 m |- |[[Punta Gabarró]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 105,0 m |- |[[Pic de Sotllo]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 072,7 m |- |Comaloforno |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |3,029.2 m |- |Besiberri Sud |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |3,023.4 m |- |Punta Alta de Comalesbienes |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,014.1 m |- |Tuc de Molières |[[Newala Aranê|Vall d'Aran]], Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,011.8 m |- |Besiberri Nord |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |3,009.3 m |- |Rodó de Canalbona |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,004 m |- |Besiberri del Mig |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,995.2 m |- |Pic de la Pala Alta de Sarradé |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,983.4 m |- |Pic de Peguera |Pallars Jussà Pallars Sobirà |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,980.1 m |- |Pic de Canalbona |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,965.3 m |- |Pic de Contraix |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,958.0 m |- |Punta Senyalada |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |2,952.6 m |- |Pic de Subenuix |Pallars Sobirà |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,950.5 m |- |Coma Pedrosa |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,942 m |- |Gran Tuc de Colomers |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,933.5 m |- |Roca Entravessada |Pallars Sobirà, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,928.6 m |- |Tossa Plana de Lles |Baixa Cerdanya, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,903.9 m |- |Pic de l'Estany Fondo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,813.7 m |- |Puigpedrós |Baixa Cerdanya, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,912.6 m |- |Puigmal |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,909.6 m |- |Monteixo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,905 m<ref name="anuari">[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509200422/http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/|date=2008-05-09}}</ref> |- |Pic Morto |Pallars Jussà, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,902 m |- |Pic de Sanfonts |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,894 m |- |Montsent de Pallars |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,883 m |- |Bastiments |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,881.3 m |- |Pic de l'Infern |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,859.0 m |- |la Faiada |Alta Ribagorça, Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,859 m<ref name="anuari" /> |- |Pic de Noufonts |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,851.1 m |- |Mont-roig |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,846.3 m |- |Pic del Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,843.2 m |- |Pic de Freser |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,834.9 m |- |Pic de Finestrelles or Cim de Finestrelles |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,826.9 m |- |Pic Petit de Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,810.5 m |- |Pic de la Fossa del Gegant |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,807.7 m |- |Pic de Noucreus |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,799.2 m |- |Pic de Salòria |Alt Urgell, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2789,3 m |- |Pic d'Eina |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,789.2 m |- |Pica del Canigó |Conflent |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,786 m<ref name="ign">Height as it appears in [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail], [http://www.ign.fr National Geographic Institute of France] {{In lang|fr}}</ref> |- |Monturull |Alt Urgell |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,761 m |- |Tossal de la Truita or ''Pic de Perafita'' |Baixa Cerdanya<br /><br />[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,753.2 m |- |Gran Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,748 m |- |La Carabassa |Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,740 m |- |Coma del Clot |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,739.0 m |- |Petit Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,734 m |- |Tretzevents or Tres Vents |Vallespir |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,732 m<ref name="ign" /> |- |Puig de Fontnegra |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,727.7 m |- |Torreneules |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,713.2 m |- |Gra de Fajol |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,708 m |- |Pic de la Dona |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,702.5 m |- |les Borregues |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,692.8 m |- |Puig de Pastuira |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,353.8 m |- |Pic Negre d'Urgell |[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,693 m |- |Pic de Serra Gallinera |Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,663 m<ref name="ign" /> |- |Vulturó |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,648 m<ref name="anuari" /> |- |Puig d'Ombriaga |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,638.6 m |- |Pic de Costa Cabirolera |Berguedà |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,604 m<ref name="anuari" /> |- |Tosa d'Alp |Baixa Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,587 m |- |Balandrau |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,585.3 m |- |Puig de Fontlletera |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,577.3 m |- |Gra de Fajol Petit |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,566.9 m |- |Torreta de Cadí |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,561.2 m |- |Tuc del Caubo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,557.1 m |- |Puig de Dòrria |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,547.2 m |- |Comabona |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,547 m<ref name="anuari" /> |- |Lo Corrunco |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,543.3 m |- |Roca Colom |Ripollès, Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,506.5 m |- |Pedraforca |Berguedà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,497 m<ref name="anuari" /> |- |Costabona |Ripollès, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,464 m |- |Puigllançada |Berguedà |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,409.0 m<ref name="ign" /> |- |Puig de la Collada Verda |Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,403 m<ref name="ign" /> |- |Pedró dels Quatre Batlles |Solsonès, Alt Urgell |el Port del Comte (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,386.5 m |- |Cap del Verd |Alt Urgell, Solsonès |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,283.8 m |- |Penyes Altes de Moixeró |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,276.1 m |- |Puig Cerverís |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,208.3 m |- |Roca de la Feixa |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,092.9 m |- |Cap de Boumort |Pallars Jussà |Serra de Boumort (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,075.2 m |- |Cim de Pla de Pujalts |Ripollès |Serra de Montgrony (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,056.1 m |- |Taga |Ripollès |Serra de Conivella ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,038.3 m |- |Puig Estela |Ripollès |Serra Cavallera ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,013.1 m |- |Sant Amand |Ripollès |Serra de Sant Amand ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,851.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,799.7 m |- |Turó de l'Home |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706.7 m |- |les Agudes |Selva, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706 m<ref name="anuari" /> |- |Matagalls |Osona, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,697.9 m |- |Pui de Lleràs |Pallars Jussà |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,691.9 m |- |Tossal de les Torretes |Noguera |Montsec de Rúbies (Prepirineu) | style="text-align:center;" |1,676.4 m |- |Sant Alís |Noguera, Pallars Jussà |Serra del Montsec | style="text-align:center;" |1,675.3 m |- |Tossal de Mirapallars i Urgell |Noguera |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,672.4 m |- |El Coscollet |Alt Urgell |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,610 m |- |Montfalgars |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1.68,1 m |- |Comanegra |Garrotxa, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,551.8 m |- |Puig de l'Obiol |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,543.6 m |- |Milany |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,533.3 m |- |El Cogul |Solsonès |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,526 m |- |Puigsacalm |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,512.6 m |- |Puigsacalm Xic |Garrotxa, Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,490.5 m |- |Roc del Comptador |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,451 m |- |El Moixer |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,443 m<ref name="anuari" /> |- |Mont Caro or Caro |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,440.6 m |- |Roc de Frausa |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,421 m |- |Sant Mamet |Noguera |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,391 m |- |Puig de Bassegoda |Alt Empordà, Garrotxa |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,373 m |- |Tossal dels Tres Reis or Tossal del Rei |Montsià, Matarranya, Baix Maestrat |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,350.3 m |- |Sant Corneli |Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,351 m |- |Tossal d'en Cervera |Baix Maestrat, Montsià |Ports de Beseit | style="text-align:center;" |1,347.5 m |- |Puig Drau |Vallès Oriental, Osona |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,345.5 m |- |el Negrell |Montsià, País Valencià |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,345 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Àliga |Osona |Serra de Curull (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,344.2 m |- |el Sui |Vallès Oriental |Montseny(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,322 m<ref name="anuari" /> |- |Cabrera |Garrotxa, Osona |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,307.7 m |- |Turó de Morou |Vallès Oriental, Selva |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,303.6 m |- |Turó del Samont |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,272 m |- |Puig Neulós |Alt Empordà, Rosselló |Serra de l'Albera | style="text-align:center;" |1,256 m |- |Bellmunt |Osona |Serra de Bellmunt (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,246.9 m |- |Sant Jeroni |Anoia, Bages, Baix Llobregat |Montserrat (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,236.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,229.2 m |- |Tosseta Rasa |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |1,219 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de la Torroja |Montsià, Aragó |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,204.8 m |- |Tossal de la Baltasana |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Miquel de Solterra |Selva |Guilleries (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Rocallarga |Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,186.5 m |- |L'Espina |Terra Alta, Baix Ebre |Serra de l'Espina (Iberian System/Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,181 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal de l'Albarda or L'Albarda Castellana |Baix Llobregat |Montserrat | style="text-align:center;" |1,177 m<ref name="anuari" /> |- |Roca Corbatera |Priorat |Montsant (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,163 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Benet |La Selva |Girona Province | style="text-align:center;" |1,150 m |- |Mola d'Estat |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,127.3 m |- |Mare de Déu del Mont |Alt Empordà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,123.1 m |- |Mola del Guerxet |Conca de Barberà |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,121.2 m |- |Mola dels Quatre Termes |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,117.7 m |- |el Far |Selva |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,110.3 m |- |Piló dels Senyalets |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,107 m |- |La Mola |Vallès Occidental |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,104 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de l'Aigua |Baix Ebre, Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,091.6 m |- |El Montmajor |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,073.8 m |- |Tossal d'Engrilló |Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,072 m |- |Els Munts |Osona | | style="text-align:center;" |1,057.1 m |- |Montcau |Vallès Occidental, Bages |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,056.7 m |- |Tagamanent |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.9 m |- |la Mussara |Baix Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.6 m |- |Turó de Bellver |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,041.5 m |- |Puigsallança |Garrotxa |Serra de Finestres (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,026.2 m |- |Puig Castellar |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,017 m |- |Punta de la Barrina |Alt Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,013.6 m |- |Roca Centella |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,000.5 m |- |Punta del Curull |Garrigues |Serra de la Llena | style="text-align:center;" |1,021.9 m |- |Turó de Sant Elies |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,003 m |- |Puigsou |Gironès |Muntanya de Rocacorba | style="text-align:center;" |991.3 m |- |Picorandan |Baix Camp |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |991.2 m |- |Montagut d'Ancosa |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |963.1 m |- |Castell de l'Airosa |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |953.8 m |- |Creu de Santos |Baix Ebre, Ribera d'Ebre |Serra de Cardó | style="text-align:center;" |941.9 m |- |Mola de Llaberia |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918.3 m |- |La Miranda |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918 m |- |Mola de Colldejou |Baix Camp |Tivissa-Vandellós Mountains (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |908.5 m |- |La Tossa |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |887 m |- |Puig Sesarques |Gironès, Pla de l'Estany | | style="text-align:center;" |880.3 m |- |Tossal Gros |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |866.6 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |859.7 m |- |Turó del Galutxo |Segarra | | style="text-align:center;" |851.5 m |- |Turó de la Creu de Gurb |Osona | | style="text-align:center;" |841.6 m |- |Còpia de Palomes |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |837.5 m |- |Les Tres alzines |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |831.2 m |- |La Moleta d'Alfara |Baix Ebre |(Serra de l'Espina) | style="text-align:center;" |812 m |- |Puig-l'agulla or Creu de Montagut |Osona | | style="text-align:center;" |810.3 m |- |Roc de la Guàrdia |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |809 m |- |Turó de la Mamella |Vallès Occidental |Serra de l'Obac (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |806.6 m |- |Tossal Gros de Vallbona |Urgell |Serra del Tallat | style="text-align:center;" |802.9 m |- |Puig de la Talaia |Baix Penedès |Serra del Montmell | style="text-align:center;" |801.4 m |- |La Cogulla |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |785.6 m |- |Tossa de Viamar |Baix Ebre |Serra de Cardó (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |766.9 m |- |Turó Gros |Vallès Oriental |Massís del Montnegre (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |766.1 m |- |Buinaca |Baix Ebre |Serra del Boix (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764.6 m<ref name="anuari" /> |- |La Torreta del Montsià |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764 m<ref name="anuari" /> |- |Morral de Cabrafeixet |Baix Ebre |Cardó Massif (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |753 m<ref name="anuari" /> |- |L'Avellanet |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |751.9 m |- |Muntanya de Santa Bàrbara |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |751 m<ref name="anuari" /> |- |Montalt |Ribera d'Ebre |Serra de Montalt | style="text-align:center;" |749 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Torres |Alt Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |748 m<ref name="anuari" /> |- |Molacima |Montsià |Serra del Montsià | style="text-align:center;" |748 m |- |Puig de Sant Miquel |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |733 m |- |Molló Puntaire |Baix Camp |Los Dedalts (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |728 m<ref name="anuari" /> |- |Punta del Pollo |Baix Ebre |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |693.9 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |682.7 m |- |Montau |Alt Penedès, Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |657.1 m |- |La Foradada |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |655 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |621.4 m |- |Puig de la Cabrafiga |Baix Camp |Catalan Pre-Coastal Range | style="text-align:center;" |614 m |- |La Morella |Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |593.6 m |- |Sant Roc d'Amer |Garrotxa, Gironès, Selva |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |591 m |- |Punta de l'Home |Terra Alta |Serra de la Fatarella (Catalan Central Depression) | style="text-align:center;" |552 m |- |Puig d'Arques |Baix Empordà |les Gavarres (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |532.2 m |- |Puig de la Mola |Alt Penedès, Baix Llobregat, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |533.8 m |- |Turó de Céllecs |Maresme, Vallès Oriental |Serra del Corredor (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |534 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Cadiretes |Gironès, Selva |Massís de les Cadiretes (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |518 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Hospici |Baix Llobregat, Vallès Occidental |Serra de l'Hospici (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |517.9 m |- |Tibidabo |Barcelonès |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |512 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal dels Escambrons |Segrià, Ribera d'Ebre |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |500.0 m |- |La Picossa |Ribera d'Ebre | | style="text-align:center;" |495.8 m |- |Montmeneu |Segrià |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |493.9 m |- |Puig Cornador |Garrotxa |Girona Province | style="text-align:center;" |450.7 m |- |Puig d'Olorda |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |436 m |- |Puig de les Cols |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |415.7 m |- |Montclar |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |401.1 m |- |Puig d'Ossa |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |399 m |- |Puig de Sant Baldiri |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |398.0 m |- |Tossa Grossa de Montferri |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |387.3 m |- |Penya del Moro |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |375 m |- |Montgròs |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |359.2 m |- |La Mola |Tarragonès, Baix Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |316.6 m |- |Puig d'en Boronet |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |315 m |- |Montplà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |310.3 m |- |Muntanya d'Ullà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |306.2 m |- |Montgrí |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |303.0 m |- |Tossal de l'Infern |Pla d'Urgell |Tossals de Torregrossa | style="text-align:center;" |301.4 m |- |La Fita Alta |Pla d'Urgell |Classif. unclear | style="text-align:center;" |289.2 m |- |Fita dels Tres Termes |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |276.5 m |- |La Talaia |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |269.1 m |- |La Cogulla |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |244.3 m |- |Turó de la Dona Morta |Selva |Hill of the Catalan Coastal Depression | style="text-align:center;" |190.0 m |- |Punta dels Guíxols |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |37 m |} == Çavkanî == <references /> 1t5xn4zxyfadyg5jcnf6kbl2y3pykx8 1094694 1094619 2022-08-08T08:52:13Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Xebat}} Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''. [[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]] [[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]] [[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb| Llûtkeya Monteixo]] [[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]] [[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]] [[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]] [[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]] == Çiyayên Ketelonyayê == {| class="sortable wikitable" border="0" style="background:#fff;" |+ style="text-align:center; background:#ffdead;" |'''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê''' ! style="background:#efefef;" |Navê lûtkeyê ! style="background:#efefef; width:120px;" |Navçe (''comarca'') ! style="background:#efefef; width:160px;" |Rêzeçiyayê sereke ! style="background:#efefef;" |Bilindahî (m) |- |[[Pica d'Estats]] |[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]] |[[Girse]]ya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 143,1 m |- |[[Pic Verdaguer]] |Pallars Sobirà, Arieja |[[Girseya Montcalm]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 129,1 m |- |[[Punta Gabarró]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 105,0 m |- |[[Pic de Sotllo]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 072,7 m |- |Comaloforno |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |3,029.2 m |- |Besiberri Sud |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |3,023.4 m |- |Punta Alta de Comalesbienes |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,014.1 m |- |Tuc de Molières |[[Newala Aranê|Vall d'Aran]], Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,011.8 m |- |Besiberri Nord |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |3,009.3 m |- |Rodó de Canalbona |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |3,004 m |- |Besiberri del Mig |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,995.2 m |- |Pic de la Pala Alta de Sarradé |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,983.4 m |- |Pic de Peguera |Pallars Jussà Pallars Sobirà |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,980.1 m |- |Pic de Canalbona |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,965.3 m |- |Pic de Contraix |Alta Ribagorça |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,958.0 m |- |Punta Senyalada |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:center;" |2,952.6 m |- |Pic de Subenuix |Pallars Sobirà |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,950.5 m |- |Coma Pedrosa |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,942 m |- |Gran Tuc de Colomers |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,933.5 m |- |Roca Entravessada |Pallars Sobirà, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,928.6 m |- |Tossa Plana de Lles |Baixa Cerdanya, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,903.9 m |- |Pic de l'Estany Fondo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,813.7 m |- |Puigpedrós |Baixa Cerdanya, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,912.6 m |- |Puigmal |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,909.6 m |- |Monteixo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,905 m<ref name="anuari">[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509200422/http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/|date=2008-05-09}}</ref> |- |Pic Morto |Pallars Jussà, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,902 m |- |Pic de Sanfonts |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,894 m |- |Montsent de Pallars |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,883 m |- |Bastiments |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,881.3 m |- |Pic de l'Infern |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,859.0 m |- |la Faiada |Alta Ribagorça, Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,859 m<ref name="anuari" /> |- |Pic de Noufonts |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,851.1 m |- |Mont-roig |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,846.3 m |- |Pic del Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,843.2 m |- |Pic de Freser |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,834.9 m |- |Pic de Finestrelles or Cim de Finestrelles |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,826.9 m |- |Pic Petit de Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,810.5 m |- |Pic de la Fossa del Gegant |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,807.7 m |- |Pic de Noucreus |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,799.2 m |- |Pic de Salòria |Alt Urgell, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2789,3 m |- |Pic d'Eina |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,789.2 m |- |Pica del Canigó |Conflent |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,786 m<ref name="ign">Height as it appears in [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail], [http://www.ign.fr National Geographic Institute of France] {{In lang|fr}}</ref> |- |Monturull |Alt Urgell |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,761 m |- |Tossal de la Truita or ''Pic de Perafita'' |Baixa Cerdanya<br /><br />[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,753.2 m |- |Gran Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,748 m |- |La Carabassa |Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,740 m |- |Coma del Clot |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,739.0 m |- |Petit Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,734 m |- |Tretzevents or Tres Vents |Vallespir |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,732 m<ref name="ign" /> |- |Puig de Fontnegra |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,727.7 m |- |Torreneules |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,713.2 m |- |Gra de Fajol |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,708 m |- |Pic de la Dona |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,702.5 m |- |les Borregues |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,692.8 m |- |Puig de Pastuira |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,353.8 m |- |Pic Negre d'Urgell |[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,693 m |- |Pic de Serra Gallinera |Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,663 m<ref name="ign" /> |- |Vulturó |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,648 m<ref name="anuari" /> |- |Puig d'Ombriaga |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,638.6 m |- |Pic de Costa Cabirolera |Berguedà |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,604 m<ref name="anuari" /> |- |Tosa d'Alp |Baixa Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,587 m |- |Balandrau |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,585.3 m |- |Puig de Fontlletera |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,577.3 m |- |Gra de Fajol Petit |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,566.9 m |- |Torreta de Cadí |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,561.2 m |- |Tuc del Caubo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,557.1 m |- |Puig de Dòrria |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,547.2 m |- |Comabona |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,547 m<ref name="anuari" /> |- |Lo Corrunco |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,543.3 m |- |Roca Colom |Ripollès, Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,506.5 m |- |Pedraforca |Berguedà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,497 m<ref name="anuari" /> |- |Costabona |Ripollès, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,464 m |- |Puigllançada |Berguedà |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,409.0 m<ref name="ign" /> |- |Puig de la Collada Verda |Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,403 m<ref name="ign" /> |- |Pedró dels Quatre Batlles |Solsonès, Alt Urgell |el Port del Comte (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,386.5 m |- |Cap del Verd |Alt Urgell, Solsonès |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,283.8 m |- |Penyes Altes de Moixeró |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,276.1 m |- |Puig Cerverís |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,208.3 m |- |Roca de la Feixa |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,092.9 m |- |Cap de Boumort |Pallars Jussà |Serra de Boumort (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,075.2 m |- |Cim de Pla de Pujalts |Ripollès |Serra de Montgrony (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,056.1 m |- |Taga |Ripollès |Serra de Conivella ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,038.3 m |- |Puig Estela |Ripollès |Serra Cavallera ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,013.1 m |- |Sant Amand |Ripollès |Serra de Sant Amand ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,851.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,799.7 m |- |Turó de l'Home |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706.7 m |- |les Agudes |Selva, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706 m<ref name="anuari" /> |- |Matagalls |Osona, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,697.9 m |- |Pui de Lleràs |Pallars Jussà |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,691.9 m |- |Tossal de les Torretes |Noguera |Montsec de Rúbies (Prepirineu) | style="text-align:center;" |1,676.4 m |- |Sant Alís |Noguera, Pallars Jussà |Serra del Montsec | style="text-align:center;" |1,675.3 m |- |Tossal de Mirapallars i Urgell |Noguera |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,672.4 m |- |El Coscollet |Alt Urgell |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,610 m |- |Montfalgars |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1.68,1 m |- |Comanegra |Garrotxa, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,551.8 m |- |Puig de l'Obiol |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,543.6 m |- |Milany |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,533.3 m |- |El Cogul |Solsonès |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,526 m |- |Puigsacalm |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,512.6 m |- |Puigsacalm Xic |Garrotxa, Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,490.5 m |- |Roc del Comptador |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,451 m |- |El Moixer |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,443 m<ref name="anuari" /> |- |Mont Caro or Caro |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,440.6 m |- |Roc de Frausa |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,421 m |- |Sant Mamet |Noguera |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,391 m |- |Puig de Bassegoda |Alt Empordà, Garrotxa |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,373 m |- |Tossal dels Tres Reis or Tossal del Rei |Montsià, Matarranya, Baix Maestrat |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,350.3 m |- |Sant Corneli |Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,351 m |- |Tossal d'en Cervera |Baix Maestrat, Montsià |Ports de Beseit | style="text-align:center;" |1,347.5 m |- |Puig Drau |Vallès Oriental, Osona |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,345.5 m |- |el Negrell |Montsià, País Valencià |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,345 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Àliga |Osona |Serra de Curull (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,344.2 m |- |el Sui |Vallès Oriental |Montseny(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,322 m<ref name="anuari" /> |- |Cabrera |Garrotxa, Osona |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,307.7 m |- |Turó de Morou |Vallès Oriental, Selva |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,303.6 m |- |Turó del Samont |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,272 m |- |Puig Neulós |Alt Empordà, Rosselló |Serra de l'Albera | style="text-align:center;" |1,256 m |- |Bellmunt |Osona |Serra de Bellmunt (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,246.9 m |- |Sant Jeroni |Anoia, Bages, Baix Llobregat |Montserrat (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,236.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,229.2 m |- |Tosseta Rasa |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |1,219 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de la Torroja |Montsià, Aragó |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,204.8 m |- |Tossal de la Baltasana |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Miquel de Solterra |Selva |Guilleries (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Rocallarga |Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,186.5 m |- |L'Espina |Terra Alta, Baix Ebre |Serra de l'Espina (Iberian System/Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,181 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal de l'Albarda or L'Albarda Castellana |Baix Llobregat |Montserrat | style="text-align:center;" |1,177 m<ref name="anuari" /> |- |Roca Corbatera |Priorat |Montsant (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,163 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Benet |La Selva |Girona Province | style="text-align:center;" |1,150 m |- |Mola d'Estat |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,127.3 m |- |Mare de Déu del Mont |Alt Empordà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,123.1 m |- |Mola del Guerxet |Conca de Barberà |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,121.2 m |- |Mola dels Quatre Termes |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,117.7 m |- |el Far |Selva |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,110.3 m |- |Piló dels Senyalets |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,107 m |- |La Mola |Vallès Occidental |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,104 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de l'Aigua |Baix Ebre, Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,091.6 m |- |El Montmajor |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,073.8 m |- |Tossal d'Engrilló |Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,072 m |- |Els Munts |Osona | | style="text-align:center;" |1,057.1 m |- |Montcau |Vallès Occidental, Bages |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,056.7 m |- |Tagamanent |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.9 m |- |la Mussara |Baix Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.6 m |- |Turó de Bellver |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,041.5 m |- |Puigsallança |Garrotxa |Serra de Finestres (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,026.2 m |- |Puig Castellar |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,017 m |- |Punta de la Barrina |Alt Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,013.6 m |- |Roca Centella |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,000.5 m |- |Punta del Curull |Garrigues |Serra de la Llena | style="text-align:center;" |1,021.9 m |- |Turó de Sant Elies |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,003 m |- |Puigsou |Gironès |Muntanya de Rocacorba | style="text-align:center;" |991.3 m |- |Picorandan |Baix Camp |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |991.2 m |- |Montagut d'Ancosa |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |963.1 m |- |Castell de l'Airosa |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |953.8 m |- |Creu de Santos |Baix Ebre, Ribera d'Ebre |Serra de Cardó | style="text-align:center;" |941.9 m |- |Mola de Llaberia |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918.3 m |- |La Miranda |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918 m |- |Mola de Colldejou |Baix Camp |Tivissa-Vandellós Mountains (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |908.5 m |- |La Tossa |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |887 m |- |Puig Sesarques |Gironès, Pla de l'Estany | | style="text-align:center;" |880.3 m |- |Tossal Gros |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |866.6 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |859.7 m |- |Turó del Galutxo |Segarra | | style="text-align:center;" |851.5 m |- |Turó de la Creu de Gurb |Osona | | style="text-align:center;" |841.6 m |- |Còpia de Palomes |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |837.5 m |- |Les Tres alzines |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |831.2 m |- |La Moleta d'Alfara |Baix Ebre |(Serra de l'Espina) | style="text-align:center;" |812 m |- |Puig-l'agulla or Creu de Montagut |Osona | | style="text-align:center;" |810.3 m |- |Roc de la Guàrdia |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |809 m |- |Turó de la Mamella |Vallès Occidental |Serra de l'Obac (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |806.6 m |- |Tossal Gros de Vallbona |Urgell |Serra del Tallat | style="text-align:center;" |802.9 m |- |Puig de la Talaia |Baix Penedès |Serra del Montmell | style="text-align:center;" |801.4 m |- |La Cogulla |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |785.6 m |- |Tossa de Viamar |Baix Ebre |Serra de Cardó (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |766.9 m |- |Turó Gros |Vallès Oriental |Massís del Montnegre (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |766.1 m |- |Buinaca |Baix Ebre |Serra del Boix (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764.6 m<ref name="anuari" /> |- |La Torreta del Montsià |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764 m<ref name="anuari" /> |- |Morral de Cabrafeixet |Baix Ebre |Cardó Massif (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |753 m<ref name="anuari" /> |- |L'Avellanet |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |751.9 m |- |Muntanya de Santa Bàrbara |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |751 m<ref name="anuari" /> |- |Montalt |Ribera d'Ebre |Serra de Montalt | style="text-align:center;" |749 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Torres |Alt Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |748 m<ref name="anuari" /> |- |Molacima |Montsià |Serra del Montsià | style="text-align:center;" |748 m |- |Puig de Sant Miquel |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |733 m |- |Molló Puntaire |Baix Camp |Los Dedalts (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |728 m<ref name="anuari" /> |- |Punta del Pollo |Baix Ebre |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |693.9 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |682.7 m |- |Montau |Alt Penedès, Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |657.1 m |- |La Foradada |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |655 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |621.4 m |- |Puig de la Cabrafiga |Baix Camp |Catalan Pre-Coastal Range | style="text-align:center;" |614 m |- |La Morella |Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |593.6 m |- |Sant Roc d'Amer |Garrotxa, Gironès, Selva |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |591 m |- |Punta de l'Home |Terra Alta |Serra de la Fatarella (Catalan Central Depression) | style="text-align:center;" |552 m |- |Puig d'Arques |Baix Empordà |les Gavarres (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |532.2 m |- |Puig de la Mola |Alt Penedès, Baix Llobregat, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |533.8 m |- |Turó de Céllecs |Maresme, Vallès Oriental |Serra del Corredor (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |534 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Cadiretes |Gironès, Selva |Massís de les Cadiretes (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |518 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Hospici |Baix Llobregat, Vallès Occidental |Serra de l'Hospici (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |517.9 m |- |Tibidabo |Barcelonès |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |512 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal dels Escambrons |Segrià, Ribera d'Ebre |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |500.0 m |- |La Picossa |Ribera d'Ebre | | style="text-align:center;" |495.8 m |- |Montmeneu |Segrià |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |493.9 m |- |Puig Cornador |Garrotxa |Girona Province | style="text-align:center;" |450.7 m |- |Puig d'Olorda |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |436 m |- |Puig de les Cols |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |415.7 m |- |Montclar |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |401.1 m |- |Puig d'Ossa |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |399 m |- |Puig de Sant Baldiri |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |398.0 m |- |Tossa Grossa de Montferri |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |387.3 m |- |Penya del Moro |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |375 m |- |Montgròs |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |359.2 m |- |La Mola |Tarragonès, Baix Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |316.6 m |- |Puig d'en Boronet |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |315 m |- |Montplà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |310.3 m |- |Muntanya d'Ullà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |306.2 m |- |Montgrí |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |303.0 m |- |Tossal de l'Infern |Pla d'Urgell |Tossals de Torregrossa | style="text-align:center;" |301.4 m |- |La Fita Alta |Pla d'Urgell |Classif. unclear | style="text-align:center;" |289.2 m |- |Fita dels Tres Termes |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |276.5 m |- |La Talaia |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |269.1 m |- |La Cogulla |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |244.3 m |- |Turó de la Dona Morta |Selva |Hill of the Catalan Coastal Depression | style="text-align:center;" |190.0 m |- |Punta dels Guíxols |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |37 m |} == Çavkanî == <references /> 658phv0krp6yp79n0tswfhg3ocdjgjo 1094696 1094694 2022-08-08T09:05:43Z MikaelF 935 /* Çiyayên Ketelonyayê */ wikitext text/x-wiki {{Xebat}} Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''. [[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]] [[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]] [[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb| Llûtkeya Monteixo]] [[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]] [[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]] [[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]] [[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]] == Çiyayên Ketelonyayê == {| class="sortable wikitable" border="0" style="background:#fff;" |+ style="text-align:center; background:#ffdead;" |'''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê''' ! style="background:#efefef;" |Navê lûtkeyê ! style="background:#efefef; width:120px;" |Navçe (''comarca'') ! style="background:#efefef; width:160px;" |Rêzeçiyayê sereke ! style="background:#efefef;" |Bilindahî (m) |- |[[Pica d'Estats]] |[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]] |[[Girse]]ya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 143,1 m |- |[[Pic Verdaguer]] |Pallars Sobirà, Arieja |[[Girseya Montcalm]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 129,1 m |- |[[Punta Gabarró]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 105,0 m |- |[[Pic de Sotllo]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 072,7 m |- |[[Comaloforno]] |[[Alta Ribagorça]] |[[Girseya Besiberri]] (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 029,2 m |- |[[Besiberri Sud]] (Besiberriya Başûr) |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:right;" |3 023,4 m |- |[[Punta Alta de Comalesbienes]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 014,1 m |- |[[Tuc de Molières]] |[[Newala Aranê]], Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3,011.8 m |- |[[Besiberri Nord]] (Besiberriya Bakur) |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê]] (La Vall d'Aran) |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 009,3 m |- |[[Rodó de Canalbona]] |[[Pallars Sobirà]], Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 004 m |- |[[Besiberri del Mig]] (Besiberriya Navîn) |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 995,2 m |- |[[Pic de la Pala Alta de Sarradé]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 983,4 m |- |[[Pic de Peguera]] |[[Pallars Jussà]] (Pallarsa Jêrîn), [[Pallars Sobirà]] (Pallarsa Jorîn) |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 980.1 m |- |[[Pic de Canalbona]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 965,3 m |- |[[Pic de Contraix]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 958 m |- |[[Punta Senyalada]] |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 952,6 m |- |Pic de Subenuix |Pallars Sobirà |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,950.5 m |- |Coma Pedrosa |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2,942 m |- |Gran Tuc de Colomers |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê|La Vall d'Aran]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,933.5 m |- |Roca Entravessada |Pallars Sobirà, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,928.6 m |- |Tossa Plana de Lles |Baixa Cerdanya, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,903.9 m |- |Pic de l'Estany Fondo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,813.7 m |- |Puigpedrós |Baixa Cerdanya, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,912.6 m |- |Puigmal |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,909.6 m |- |Monteixo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,905 m<ref name="anuari">[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509200422/http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/|date=2008-05-09}}</ref> |- |Pic Morto |Pallars Jussà, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,902 m |- |Pic de Sanfonts |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,894 m |- |Montsent de Pallars |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,883 m |- |Bastiments |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,881.3 m |- |Pic de l'Infern |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,859.0 m |- |la Faiada |Alta Ribagorça, Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,859 m<ref name="anuari" /> |- |Pic de Noufonts |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,851.1 m |- |Mont-roig |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,846.3 m |- |Pic del Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,843.2 m |- |Pic de Freser |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,834.9 m |- |Pic de Finestrelles or Cim de Finestrelles |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,826.9 m |- |Pic Petit de Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,810.5 m |- |Pic de la Fossa del Gegant |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,807.7 m |- |Pic de Noucreus |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,799.2 m |- |Pic de Salòria |Alt Urgell, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2789,3 m |- |Pic d'Eina |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,789.2 m |- |Pica del Canigó |Conflent |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,786 m<ref name="ign">Height as it appears in [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail], [http://www.ign.fr National Geographic Institute of France] {{In lang|fr}}</ref> |- |Monturull |Alt Urgell |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,761 m |- |Tossal de la Truita or ''Pic de Perafita'' |Baixa Cerdanya<br /><br />[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,753.2 m |- |Gran Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,748 m |- |La Carabassa |Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,740 m |- |Coma del Clot |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,739.0 m |- |Petit Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,734 m |- |Tretzevents or Tres Vents |Vallespir |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,732 m<ref name="ign" /> |- |Puig de Fontnegra |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,727.7 m |- |Torreneules |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,713.2 m |- |Gra de Fajol |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,708 m |- |Pic de la Dona |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,702.5 m |- |les Borregues |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,692.8 m |- |Puig de Pastuira |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,353.8 m |- |Pic Negre d'Urgell |[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,693 m |- |Pic de Serra Gallinera |Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,663 m<ref name="ign" /> |- |Vulturó |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,648 m<ref name="anuari" /> |- |Puig d'Ombriaga |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,638.6 m |- |Pic de Costa Cabirolera |Berguedà |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,604 m<ref name="anuari" /> |- |Tosa d'Alp |Baixa Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,587 m |- |Balandrau |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,585.3 m |- |Puig de Fontlletera |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,577.3 m |- |Gra de Fajol Petit |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,566.9 m |- |Torreta de Cadí |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,561.2 m |- |Tuc del Caubo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,557.1 m |- |Puig de Dòrria |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,547.2 m |- |Comabona |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,547 m<ref name="anuari" /> |- |Lo Corrunco |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,543.3 m |- |Roca Colom |Ripollès, Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,506.5 m |- |Pedraforca |Berguedà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,497 m<ref name="anuari" /> |- |Costabona |Ripollès, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,464 m |- |Puigllançada |Berguedà |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,409.0 m<ref name="ign" /> |- |Puig de la Collada Verda |Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,403 m<ref name="ign" /> |- |Pedró dels Quatre Batlles |Solsonès, Alt Urgell |el Port del Comte (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,386.5 m |- |Cap del Verd |Alt Urgell, Solsonès |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,283.8 m |- |Penyes Altes de Moixeró |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,276.1 m |- |Puig Cerverís |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,208.3 m |- |Roca de la Feixa |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,092.9 m |- |Cap de Boumort |Pallars Jussà |Serra de Boumort (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,075.2 m |- |Cim de Pla de Pujalts |Ripollès |Serra de Montgrony (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,056.1 m |- |Taga |Ripollès |Serra de Conivella ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,038.3 m |- |Puig Estela |Ripollès |Serra Cavallera ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,013.1 m |- |Sant Amand |Ripollès |Serra de Sant Amand ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,851.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,799.7 m |- |Turó de l'Home |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706.7 m |- |les Agudes |Selva, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706 m<ref name="anuari" /> |- |Matagalls |Osona, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,697.9 m |- |Pui de Lleràs |Pallars Jussà |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,691.9 m |- |Tossal de les Torretes |Noguera |Montsec de Rúbies (Prepirineu) | style="text-align:center;" |1,676.4 m |- |Sant Alís |Noguera, Pallars Jussà |Serra del Montsec | style="text-align:center;" |1,675.3 m |- |Tossal de Mirapallars i Urgell |Noguera |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,672.4 m |- |El Coscollet |Alt Urgell |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,610 m |- |Montfalgars |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1.68,1 m |- |Comanegra |Garrotxa, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,551.8 m |- |Puig de l'Obiol |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,543.6 m |- |Milany |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,533.3 m |- |El Cogul |Solsonès |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,526 m |- |Puigsacalm |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,512.6 m |- |Puigsacalm Xic |Garrotxa, Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,490.5 m |- |Roc del Comptador |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,451 m |- |El Moixer |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,443 m<ref name="anuari" /> |- |Mont Caro or Caro |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,440.6 m |- |Roc de Frausa |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,421 m |- |Sant Mamet |Noguera |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,391 m |- |Puig de Bassegoda |Alt Empordà, Garrotxa |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,373 m |- |Tossal dels Tres Reis or Tossal del Rei |Montsià, Matarranya, Baix Maestrat |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,350.3 m |- |Sant Corneli |Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,351 m |- |Tossal d'en Cervera |Baix Maestrat, Montsià |Ports de Beseit | style="text-align:center;" |1,347.5 m |- |Puig Drau |Vallès Oriental, Osona |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,345.5 m |- |el Negrell |Montsià, País Valencià |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,345 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Àliga |Osona |Serra de Curull (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,344.2 m |- |el Sui |Vallès Oriental |Montseny(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,322 m<ref name="anuari" /> |- |Cabrera |Garrotxa, Osona |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,307.7 m |- |Turó de Morou |Vallès Oriental, Selva |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,303.6 m |- |Turó del Samont |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,272 m |- |Puig Neulós |Alt Empordà, Rosselló |Serra de l'Albera | style="text-align:center;" |1,256 m |- |Bellmunt |Osona |Serra de Bellmunt (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,246.9 m |- |Sant Jeroni |Anoia, Bages, Baix Llobregat |Montserrat (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,236.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,229.2 m |- |Tosseta Rasa |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |1,219 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de la Torroja |Montsià, Aragó |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,204.8 m |- |Tossal de la Baltasana |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Miquel de Solterra |Selva |Guilleries (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Rocallarga |Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,186.5 m |- |L'Espina |Terra Alta, Baix Ebre |Serra de l'Espina (Iberian System/Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,181 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal de l'Albarda or L'Albarda Castellana |Baix Llobregat |Montserrat | style="text-align:center;" |1,177 m<ref name="anuari" /> |- |Roca Corbatera |Priorat |Montsant (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,163 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Benet |La Selva |Girona Province | style="text-align:center;" |1,150 m |- |Mola d'Estat |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,127.3 m |- |Mare de Déu del Mont |Alt Empordà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,123.1 m |- |Mola del Guerxet |Conca de Barberà |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,121.2 m |- |Mola dels Quatre Termes |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,117.7 m |- |el Far |Selva |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,110.3 m |- |Piló dels Senyalets |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,107 m |- |La Mola |Vallès Occidental |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,104 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de l'Aigua |Baix Ebre, Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,091.6 m |- |El Montmajor |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,073.8 m |- |Tossal d'Engrilló |Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,072 m |- |Els Munts |Osona | | style="text-align:center;" |1,057.1 m |- |Montcau |Vallès Occidental, Bages |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,056.7 m |- |Tagamanent |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.9 m |- |la Mussara |Baix Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.6 m |- |Turó de Bellver |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,041.5 m |- |Puigsallança |Garrotxa |Serra de Finestres (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,026.2 m |- |Puig Castellar |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,017 m |- |Punta de la Barrina |Alt Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,013.6 m |- |Roca Centella |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,000.5 m |- |Punta del Curull |Garrigues |Serra de la Llena | style="text-align:center;" |1,021.9 m |- |Turó de Sant Elies |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,003 m |- |Puigsou |Gironès |Muntanya de Rocacorba | style="text-align:center;" |991.3 m |- |Picorandan |Baix Camp |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |991.2 m |- |Montagut d'Ancosa |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |963.1 m |- |Castell de l'Airosa |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |953.8 m |- |Creu de Santos |Baix Ebre, Ribera d'Ebre |Serra de Cardó | style="text-align:center;" |941.9 m |- |Mola de Llaberia |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918.3 m |- |La Miranda |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918 m |- |Mola de Colldejou |Baix Camp |Tivissa-Vandellós Mountains (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |908.5 m |- |La Tossa |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |887 m |- |Puig Sesarques |Gironès, Pla de l'Estany | | style="text-align:center;" |880.3 m |- |Tossal Gros |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |866.6 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |859.7 m |- |Turó del Galutxo |Segarra | | style="text-align:center;" |851.5 m |- |Turó de la Creu de Gurb |Osona | | style="text-align:center;" |841.6 m |- |Còpia de Palomes |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |837.5 m |- |Les Tres alzines |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |831.2 m |- |La Moleta d'Alfara |Baix Ebre |(Serra de l'Espina) | style="text-align:center;" |812 m |- |Puig-l'agulla or Creu de Montagut |Osona | | style="text-align:center;" |810.3 m |- |Roc de la Guàrdia |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |809 m |- |Turó de la Mamella |Vallès Occidental |Serra de l'Obac (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |806.6 m |- |Tossal Gros de Vallbona |Urgell |Serra del Tallat | style="text-align:center;" |802.9 m |- |Puig de la Talaia |Baix Penedès |Serra del Montmell | style="text-align:center;" |801.4 m |- |La Cogulla |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |785.6 m |- |Tossa de Viamar |Baix Ebre |Serra de Cardó (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |766.9 m |- |Turó Gros |Vallès Oriental |Massís del Montnegre (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |766.1 m |- |Buinaca |Baix Ebre |Serra del Boix (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764.6 m<ref name="anuari" /> |- |La Torreta del Montsià |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764 m<ref name="anuari" /> |- |Morral de Cabrafeixet |Baix Ebre |Cardó Massif (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |753 m<ref name="anuari" /> |- |L'Avellanet |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |751.9 m |- |Muntanya de Santa Bàrbara |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |751 m<ref name="anuari" /> |- |Montalt |Ribera d'Ebre |Serra de Montalt | style="text-align:center;" |749 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Torres |Alt Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |748 m<ref name="anuari" /> |- |Molacima |Montsià |Serra del Montsià | style="text-align:center;" |748 m |- |Puig de Sant Miquel |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |733 m |- |Molló Puntaire |Baix Camp |Los Dedalts (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |728 m<ref name="anuari" /> |- |Punta del Pollo |Baix Ebre |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |693.9 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |682.7 m |- |Montau |Alt Penedès, Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |657.1 m |- |La Foradada |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |655 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |621.4 m |- |Puig de la Cabrafiga |Baix Camp |Catalan Pre-Coastal Range | style="text-align:center;" |614 m |- |La Morella |Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |593.6 m |- |Sant Roc d'Amer |Garrotxa, Gironès, Selva |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |591 m |- |Punta de l'Home |Terra Alta |Serra de la Fatarella (Catalan Central Depression) | style="text-align:center;" |552 m |- |Puig d'Arques |Baix Empordà |les Gavarres (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |532.2 m |- |Puig de la Mola |Alt Penedès, Baix Llobregat, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |533.8 m |- |Turó de Céllecs |Maresme, Vallès Oriental |Serra del Corredor (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |534 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Cadiretes |Gironès, Selva |Massís de les Cadiretes (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |518 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Hospici |Baix Llobregat, Vallès Occidental |Serra de l'Hospici (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |517.9 m |- |Tibidabo |Barcelonès |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |512 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal dels Escambrons |Segrià, Ribera d'Ebre |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |500.0 m |- |La Picossa |Ribera d'Ebre | | style="text-align:center;" |495.8 m |- |Montmeneu |Segrià |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |493.9 m |- |Puig Cornador |Garrotxa |Girona Province | style="text-align:center;" |450.7 m |- |Puig d'Olorda |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |436 m |- |Puig de les Cols |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |415.7 m |- |Montclar |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |401.1 m |- |Puig d'Ossa |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |399 m |- |Puig de Sant Baldiri |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |398.0 m |- |Tossa Grossa de Montferri |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |387.3 m |- |Penya del Moro |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |375 m |- |Montgròs |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |359.2 m |- |La Mola |Tarragonès, Baix Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |316.6 m |- |Puig d'en Boronet |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |315 m |- |Montplà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |310.3 m |- |Muntanya d'Ullà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |306.2 m |- |Montgrí |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |303.0 m |- |Tossal de l'Infern |Pla d'Urgell |Tossals de Torregrossa | style="text-align:center;" |301.4 m |- |La Fita Alta |Pla d'Urgell |Classif. unclear | style="text-align:center;" |289.2 m |- |Fita dels Tres Termes |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |276.5 m |- |La Talaia |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |269.1 m |- |La Cogulla |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |244.3 m |- |Turó de la Dona Morta |Selva |Hill of the Catalan Coastal Depression | style="text-align:center;" |190.0 m |- |Punta dels Guíxols |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |37 m |} == Çavkanî == <references /> sl9ryf6mvw5q7vhby3c1r3dy4glvp6k 1094697 1094696 2022-08-08T09:16:14Z MikaelF 935 /* Çiyayên Ketelonyayê */ wikitext text/x-wiki {{Xebat}} Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''. [[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]] [[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]] [[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb| Llûtkeya Monteixo]] [[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]] [[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]] [[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]] [[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]] == Çiyayên Ketelonyayê == {| class="sortable wikitable" border="0" style="background:#fff;" |+ style="text-align:center; background:#ffdead;" |'''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê''' ! style="background:#efefef;" |Navê lûtkeyê ! style="background:#efefef; width:120px;" |Navçe (''comarca'') ! style="background:#efefef; width:160px;" |Rêzeçiyayê sereke ! style="background:#efefef;" |Bilindahî (m) |- |[[Pica d'Estats]] |[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]] |[[Girse]]ya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 143,1 m |- |[[Pic Verdaguer]] |Pallars Sobirà, Arieja |[[Girseya Montcalm]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 129,1 m |- |[[Punta Gabarró]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 105,0 m |- |[[Pic de Sotllo]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 072,7 m |- |[[Comaloforno]] |[[Alta Ribagorça]] |[[Girseya Besiberri]] (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 029,2 m |- |[[Besiberri Sud]] (Besiberriya Başûr) |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 023,4 m |- |[[Punta Alta de Comalesbienes]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 014,1 m |- |[[Tuc de Molières]] |[[Newala Aranê]], Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3,011.8 m |- |[[Besiberri Nord]] (Besiberriya Bakur) |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê]] (La Vall d'Aran) |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 009,3 m |- |[[Rodó de Canalbona]] |[[Pallars Sobirà]], Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 004,0 m |- |[[Besiberri del Mig]] (Besiberriya Navîn) |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 995,2 m |- |[[Pic de la Pala Alta de Sarradé]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 983,4 m |- |[[Pic de Peguera]] |[[Pallars Jussà]] (Pallarsa Jêrîn), [[Pallars Sobirà]] (Pallarsa Jorîn) |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 980.1 m |- |[[Pic de Canalbona]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 965,3 m |- |[[Pic de Contraix]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 958,0 m |- |[[Punta Senyalada]] |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 952,6 m |- |[[Pic de Subenuix]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:center;" |2 950,5 m |- |[[Coma Pedrosa]] |[[La Massana]], [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 942,0 m |- |[[Gran Tuc de Colomers]] |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 933,5 m |- |[[Roca Entravessada]] |Pallars Sobirà, [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 928,6 m |- |[[Tossa Plana de Lles]] |[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 903,9 m |- |[[Pic de l'Estany Fondo]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 813,7 m |- |[[Puigpedrós]] |Baixa Cerdanya, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 912,6 m |- |[[Puigmal]] |[[Ripollès]], [[Alta Cerdanya]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 909,6 m |- |Monteixo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,905 m<ref name="anuari">[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509200422/http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/|date=2008-05-09}}</ref> |- |Pic Morto |Pallars Jussà, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,902 m |- |Pic de Sanfonts |La Massana, [[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,894 m |- |Montsent de Pallars |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,883 m |- |Bastiments |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,881.3 m |- |Pic de l'Infern |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,859.0 m |- |la Faiada |Alta Ribagorça, Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,859 m<ref name="anuari" /> |- |Pic de Noufonts |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,851.1 m |- |Mont-roig |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,846.3 m |- |Pic del Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,843.2 m |- |Pic de Freser |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,834.9 m |- |Pic de Finestrelles or Cim de Finestrelles |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,826.9 m |- |Pic Petit de Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,810.5 m |- |Pic de la Fossa del Gegant |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,807.7 m |- |Pic de Noucreus |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,799.2 m |- |Pic de Salòria |Alt Urgell, Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2789,3 m |- |Pic d'Eina |Ripollès, Alta Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,789.2 m |- |Pica del Canigó |Conflent |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,786 m<ref name="ign">Height as it appears in [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail], [http://www.ign.fr National Geographic Institute of France] {{In lang|fr}}</ref> |- |Monturull |Alt Urgell |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,761 m |- |Tossal de la Truita or ''Pic de Perafita'' |Baixa Cerdanya<br /><br />[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,753.2 m |- |Gran Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,748 m |- |La Carabassa |Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,740 m |- |Coma del Clot |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,739.0 m |- |Petit Encantat |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,734 m |- |Tretzevents or Tres Vents |Vallespir |Canigó ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,732 m<ref name="ign" /> |- |Puig de Fontnegra |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,727.7 m |- |Torreneules |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,713.2 m |- |Gra de Fajol |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,708 m |- |Pic de la Dona |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,702.5 m |- |les Borregues |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,692.8 m |- |Puig de Pastuira |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,353.8 m |- |Pic Negre d'Urgell |[[Andorra]] |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,693 m |- |Pic de Serra Gallinera |Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,663 m<ref name="ign" /> |- |Vulturó |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,648 m<ref name="anuari" /> |- |Puig d'Ombriaga |Ripollès, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,638.6 m |- |Pic de Costa Cabirolera |Berguedà |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,604 m<ref name="anuari" /> |- |Tosa d'Alp |Baixa Cerdanya |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,587 m |- |Balandrau |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,585.3 m |- |Puig de Fontlletera |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,577.3 m |- |Gra de Fajol Petit |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,566.9 m |- |Torreta de Cadí |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,561.2 m |- |Tuc del Caubo |Pallars Sobirà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,557.1 m |- |Puig de Dòrria |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,547.2 m |- |Comabona |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,547 m<ref name="anuari" /> |- |Lo Corrunco |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,543.3 m |- |Roca Colom |Ripollès, Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,506.5 m |- |Pedraforca |Berguedà |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,497 m<ref name="anuari" /> |- |Costabona |Ripollès, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,464 m |- |Puigllançada |Berguedà |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,409.0 m<ref name="ign" /> |- |Puig de la Collada Verda |Vallespir, Conflent |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,403 m<ref name="ign" /> |- |Pedró dels Quatre Batlles |Solsonès, Alt Urgell |el Port del Comte (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,386.5 m |- |Cap del Verd |Alt Urgell, Solsonès |Prepirineu | style="text-align:center;" |2,283.8 m |- |Penyes Altes de Moixeró |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,276.1 m |- |Puig Cerverís |Ripollès |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,208.3 m |- |Roca de la Feixa |Alta Ribagorça |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |2,092.9 m |- |Cap de Boumort |Pallars Jussà |Serra de Boumort (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,075.2 m |- |Cim de Pla de Pujalts |Ripollès |Serra de Montgrony (Prepirineu) | style="text-align:center;" |2,056.1 m |- |Taga |Ripollès |Serra de Conivella ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,038.3 m |- |Puig Estela |Ripollès |Serra Cavallera ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |2,013.1 m |- |Sant Amand |Ripollès |Serra de Sant Amand ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,851.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,799.7 m |- |Turó de l'Home |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706.7 m |- |les Agudes |Selva, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,706 m<ref name="anuari" /> |- |Matagalls |Osona, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,697.9 m |- |Pui de Lleràs |Pallars Jussà |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,691.9 m |- |Tossal de les Torretes |Noguera |Montsec de Rúbies (Prepirineu) | style="text-align:center;" |1,676.4 m |- |Sant Alís |Noguera, Pallars Jussà |Serra del Montsec | style="text-align:center;" |1,675.3 m |- |Tossal de Mirapallars i Urgell |Noguera |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,672.4 m |- |El Coscollet |Alt Urgell |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,610 m |- |Montfalgars |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1.68,1 m |- |Comanegra |Garrotxa, Vallespir |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,551.8 m |- |Puig de l'Obiol |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,543.6 m |- |Milany |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,533.3 m |- |El Cogul |Solsonès |Lleida Province | style="text-align:center;" |1,526 m |- |Puigsacalm |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,512.6 m |- |Puigsacalm Xic |Garrotxa, Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,490.5 m |- |Roc del Comptador |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,451 m |- |El Moixer |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,443 m<ref name="anuari" /> |- |Mont Caro or Caro |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,440.6 m |- |Roc de Frausa |Alt Empordà |Serra de les Salines ([[Pîrenê|Pyrenees]]) | style="text-align:center;" |1,421 m |- |Sant Mamet |Noguera |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,391 m |- |Puig de Bassegoda |Alt Empordà, Garrotxa |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |1,373 m |- |Tossal dels Tres Reis or Tossal del Rei |Montsià, Matarranya, Baix Maestrat |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,350.3 m |- |Sant Corneli |Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,351 m |- |Tossal d'en Cervera |Baix Maestrat, Montsià |Ports de Beseit | style="text-align:center;" |1,347.5 m |- |Puig Drau |Vallès Oriental, Osona |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,345.5 m |- |el Negrell |Montsià, País Valencià |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:center;" |1,345 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Àliga |Osona |Serra de Curull (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,344.2 m |- |el Sui |Vallès Oriental |Montseny(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,322 m<ref name="anuari" /> |- |Cabrera |Garrotxa, Osona |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,307.7 m |- |Turó de Morou |Vallès Oriental, Selva |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,303.6 m |- |Turó del Samont |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,272 m |- |Puig Neulós |Alt Empordà, Rosselló |Serra de l'Albera | style="text-align:center;" |1,256 m |- |Bellmunt |Osona |Serra de Bellmunt (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,246.9 m |- |Sant Jeroni |Anoia, Bages, Baix Llobregat |Montserrat (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,236.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:center;" |1,229.2 m |- |Tosseta Rasa |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |1,219 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de la Torroja |Montsià, Aragó |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,204.8 m |- |Tossal de la Baltasana |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Miquel de Solterra |Selva |Guilleries (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Rocallarga |Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,186.5 m |- |L'Espina |Terra Alta, Baix Ebre |Serra de l'Espina (Iberian System/Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,181 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal de l'Albarda or L'Albarda Castellana |Baix Llobregat |Montserrat | style="text-align:center;" |1,177 m<ref name="anuari" /> |- |Roca Corbatera |Priorat |Montsant (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,163 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Benet |La Selva |Girona Province | style="text-align:center;" |1,150 m |- |Mola d'Estat |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,127.3 m |- |Mare de Déu del Mont |Alt Empordà |Prepirineu | style="text-align:center;" |1,123.1 m |- |Mola del Guerxet |Conca de Barberà |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,121.2 m |- |Mola dels Quatre Termes |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:center;" |1,117.7 m |- |el Far |Selva |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,110.3 m |- |Piló dels Senyalets |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,107 m |- |La Mola |Vallès Occidental |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,104 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de l'Aigua |Baix Ebre, Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,091.6 m |- |El Montmajor |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |1,073.8 m |- |Tossal d'Engrilló |Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |1,072 m |- |Els Munts |Osona | | style="text-align:center;" |1,057.1 m |- |Montcau |Vallès Occidental, Bages |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,056.7 m |- |Tagamanent |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.9 m |- |la Mussara |Baix Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,055.6 m |- |Turó de Bellver |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,041.5 m |- |Puigsallança |Garrotxa |Serra de Finestres (Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,026.2 m |- |Puig Castellar |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |1,017 m |- |Punta de la Barrina |Alt Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,013.6 m |- |Roca Centella |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,000.5 m |- |Punta del Curull |Garrigues |Serra de la Llena | style="text-align:center;" |1,021.9 m |- |Turó de Sant Elies |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |1,003 m |- |Puigsou |Gironès |Muntanya de Rocacorba | style="text-align:center;" |991.3 m |- |Picorandan |Baix Camp |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |991.2 m |- |Montagut d'Ancosa |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |963.1 m |- |Castell de l'Airosa |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |953.8 m |- |Creu de Santos |Baix Ebre, Ribera d'Ebre |Serra de Cardó | style="text-align:center;" |941.9 m |- |Mola de Llaberia |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918.3 m |- |La Miranda |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |918 m |- |Mola de Colldejou |Baix Camp |Tivissa-Vandellós Mountains (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |908.5 m |- |La Tossa |Pallars Jussà |[[Pîrenê|Pyrenees]] | style="text-align:center;" |887 m |- |Puig Sesarques |Gironès, Pla de l'Estany | | style="text-align:center;" |880.3 m |- |Tossal Gros |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |866.6 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |859.7 m |- |Turó del Galutxo |Segarra | | style="text-align:center;" |851.5 m |- |Turó de la Creu de Gurb |Osona | | style="text-align:center;" |841.6 m |- |Còpia de Palomes |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |837.5 m |- |Les Tres alzines |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:center;" |831.2 m |- |La Moleta d'Alfara |Baix Ebre |(Serra de l'Espina) | style="text-align:center;" |812 m |- |Puig-l'agulla or Creu de Montagut |Osona | | style="text-align:center;" |810.3 m |- |Roc de la Guàrdia |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:center;" |809 m |- |Turó de la Mamella |Vallès Occidental |Serra de l'Obac (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |806.6 m |- |Tossal Gros de Vallbona |Urgell |Serra del Tallat | style="text-align:center;" |802.9 m |- |Puig de la Talaia |Baix Penedès |Serra del Montmell | style="text-align:center;" |801.4 m |- |La Cogulla |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |785.6 m |- |Tossa de Viamar |Baix Ebre |Serra de Cardó (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |766.9 m |- |Turó Gros |Vallès Oriental |Massís del Montnegre (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |766.1 m |- |Buinaca |Baix Ebre |Serra del Boix (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764.6 m<ref name="anuari" /> |- |La Torreta del Montsià |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |764 m<ref name="anuari" /> |- |Morral de Cabrafeixet |Baix Ebre |Cardó Massif (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:center;" |753 m<ref name="anuari" /> |- |L'Avellanet |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |751.9 m |- |Muntanya de Santa Bàrbara |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:center;" |751 m<ref name="anuari" /> |- |Montalt |Ribera d'Ebre |Serra de Montalt | style="text-align:center;" |749 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Torres |Alt Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |748 m<ref name="anuari" /> |- |Molacima |Montsià |Serra del Montsià | style="text-align:center;" |748 m |- |Puig de Sant Miquel |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:center;" |733 m |- |Molló Puntaire |Baix Camp |Los Dedalts (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |728 m<ref name="anuari" /> |- |Punta del Pollo |Baix Ebre |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |693.9 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |682.7 m |- |Montau |Alt Penedès, Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |657.1 m |- |La Foradada |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |655 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:center;" |621.4 m |- |Puig de la Cabrafiga |Baix Camp |Catalan Pre-Coastal Range | style="text-align:center;" |614 m |- |La Morella |Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |593.6 m |- |Sant Roc d'Amer |Garrotxa, Gironès, Selva |Catalan Transversal Range | style="text-align:center;" |591 m |- |Punta de l'Home |Terra Alta |Serra de la Fatarella (Catalan Central Depression) | style="text-align:center;" |552 m |- |Puig d'Arques |Baix Empordà |les Gavarres (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |532.2 m |- |Puig de la Mola |Alt Penedès, Baix Llobregat, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |533.8 m |- |Turó de Céllecs |Maresme, Vallès Oriental |Serra del Corredor (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |534 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Cadiretes |Gironès, Selva |Massís de les Cadiretes (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |518 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Hospici |Baix Llobregat, Vallès Occidental |Serra de l'Hospici (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |517.9 m |- |Tibidabo |Barcelonès |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |512 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal dels Escambrons |Segrià, Ribera d'Ebre |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |500.0 m |- |La Picossa |Ribera d'Ebre | | style="text-align:center;" |495.8 m |- |Montmeneu |Segrià |Pla de Lleida | style="text-align:center;" |493.9 m |- |Puig Cornador |Garrotxa |Girona Province | style="text-align:center;" |450.7 m |- |Puig d'Olorda |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |436 m |- |Puig de les Cols |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |415.7 m |- |Montclar |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |401.1 m |- |Puig d'Ossa |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |399 m |- |Puig de Sant Baldiri |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |398.0 m |- |Tossa Grossa de Montferri |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:center;" |387.3 m |- |Penya del Moro |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |375 m |- |Montgròs |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |359.2 m |- |La Mola |Tarragonès, Baix Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:center;" |316.6 m |- |Puig d'en Boronet |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |315 m |- |Montplà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |310.3 m |- |Muntanya d'Ullà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |306.2 m |- |Montgrí |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |303.0 m |- |Tossal de l'Infern |Pla d'Urgell |Tossals de Torregrossa | style="text-align:center;" |301.4 m |- |La Fita Alta |Pla d'Urgell |Classif. unclear | style="text-align:center;" |289.2 m |- |Fita dels Tres Termes |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |276.5 m |- |La Talaia |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |269.1 m |- |La Cogulla |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:center;" |244.3 m |- |Turó de la Dona Morta |Selva |Hill of the Catalan Coastal Depression | style="text-align:center;" |190.0 m |- |Punta dels Guíxols |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:center;" |37 m |} == Çavkanî == <references /> kcvblcex9sp8kwjggs36rmnlwet93gd 1094698 1094697 2022-08-08T09:23:36Z MikaelF 935 /* Çiyayên Ketelonyayê */ wikitext text/x-wiki {{Xebat}} Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''. [[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]] [[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]] [[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb| Llûtkeya Monteixo]] [[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]] [[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]] [[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]] [[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]] == Çiyayên Ketelonyayê == {| class="sortable wikitable" border="0" style="background:#fff;" |+ style="text-align:center; background:#ffdead;" |'''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê''' ! style="background:#efefef;" |Navê lûtkeyê ! style="background:#efefef; width:120px;" |Navçe (''comarca'') ! style="background:#efefef; width:160px;" |Rêzeçiyayê sereke ! style="background:#efefef;" |Bilindahî (m) |- |[[Pica d'Estats]] |[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]] |[[Girse]]ya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 143,1 m |- |[[Pic Verdaguer]] |Pallars Sobirà, Arieja |[[Girseya Montcalm]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 129,1 m |- |[[Punta Gabarró]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 105,0 m |- |[[Pic de Sotllo]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 072,7 m |- |[[Comaloforno]] |[[Alta Ribagorça]] |[[Girseya Besiberri]] (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 029,2 m |- |[[Besiberri Sud]] (Besiberriya Başûr) |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 023,4 m |- |[[Punta Alta de Comalesbienes]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 014,1 m |- |[[Tuc de Molières]] |[[Newala Aranê]], Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 011, 8 m |- |[[Besiberri Nord]] (Besiberriya Bakur) |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê]] (La Vall d'Aran) |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 009,3 m |- |[[Rodó de Canalbona]] |[[Pallars Sobirà]], Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 004,0 m |- |[[Besiberri del Mig]] (Besiberriya Navîn) |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 995,2 m |- |[[Pic de la Pala Alta de Sarradé]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 983,4 m |- |[[Pic de Peguera]] |[[Pallars Jussà]] (Pallarsa Jêrîn), [[Pallars Sobirà]] (Pallarsa Jorîn) |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 980.1 m |- |[[Pic de Canalbona]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 965,3 m |- |[[Pic de Contraix]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 958,0 m |- |[[Punta Senyalada]] |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 952,6 m |- |[[Pic de Subenuix]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 950,5 m |- |[[Coma Pedrosa]] |[[La Massana]], [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 942,0 m |- |[[Gran Tuc de Colomers]] |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 933,5 m |- |[[Roca Entravessada]] |Pallars Sobirà, [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 928,6 m |- |[[Tossa Plana de Lles]] |[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 903,9 m |- |[[Pic de l'Estany Fondo]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 813,7 m |- |[[Puigpedrós]] |Baixa Cerdanya, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 912,6 m |- |[[Puigmal]] |[[Ripollès]], [[Alta Cerdanya]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 909,6 m |- |Monteixo |Pallars Sobirà |[Çiyayên [Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,905 m<ref name="anuari">[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509200422/http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/|date=2008-05-09}}</ref> |- |Pic Morto |Pallars Jussà, Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,902 m |- |Pic de Sanfonts |La Massana, [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,894 m |- |Montsent de Pallars |Pallars Jussà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,883 m |- |Bastiments |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,881.3 m |- |Pic de l'Infern |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,859.0 m |- |la Faiada |Alta Ribagorça, Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:right;" |2,859 m<ref name="anuari" /> |- |Pic de Noufonts |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,851.1 m |- |Mont-roig |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,846.3 m |- |Pic del Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,843.2 m |- |Pic de Freser |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,834.9 m |- |Pic de Finestrelles or Cim de Finestrelles |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,826.9 m |- |Pic Petit de Segre |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,810.5 m |- |Pic de la Fossa del Gegant |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,807.7 m |- |Pic de Noucreus |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,799.2 m |- |Pic de Salòria |Alt Urgell, Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2789,3 m |- |Pic d'Eina |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,789.2 m |- |Pica del Canigó |Conflent |Canigó (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2,786 m<ref name="ign">Height as it appears in [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail], [http://www.ign.fr National Geographic Institute of France] {{In lang|fr}}</ref> |- |Monturull |Alt Urgell |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,761 m |- |Tossal de la Truita or ''Pic de Perafita'' |Baixa Cerdanya<br /><br />[[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,753.2 m |- |Gran Encantat |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,748 m |- |La Carabassa |Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,740 m |- |Coma del Clot |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,739.0 m |- |Petit Encantat |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,734 m |- |Tretzevents or Tres Vents |Vallespir |Canigó (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2,732 m<ref name="ign" /> |- |Puig de Fontnegra |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,727.7 m |- |Torreneules |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,713.2 m |- |Gra de Fajol |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,708 m |- |Pic de la Dona |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,702.5 m |- |les Borregues |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,692.8 m |- |Puig de Pastuira |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,353.8 m |- |Pic Negre d'Urgell |[[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,693 m |- |Pic de Serra Gallinera |Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,663 m<ref name="ign" /> |- |Vulturó |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,648 m<ref name="anuari" /> |- |Puig d'Ombriaga |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,638.6 m |- |Pic de Costa Cabirolera |Berguedà |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,604 m<ref name="anuari" /> |- |Tosa d'Alp |Baixa Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,587 m |- |Balandrau |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,585.3 m |- |Puig de Fontlletera |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,577.3 m |- |Gra de Fajol Petit |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,566.9 m |- |Torreta de Cadí |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,561.2 m |- |Tuc del Caubo |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,557.1 m |- |Puig de Dòrria |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,547.2 m |- |Comabona |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,547 m<ref name="anuari" /> |- |Lo Corrunco |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,543.3 m |- |Roca Colom |Ripollès, Vallespir, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,506.5 m |- |Pedraforca |Berguedà |Prepirineu | style="text-align:right;" |2,497 m<ref name="anuari" /> |- |Costabona |Ripollès, Vallespir |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,464 m |- |Puigllançada |Berguedà |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,409.0 m<ref name="ign" /> |- |Puig de la Collada Verda |Vallespir, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,403 m<ref name="ign" /> |- |Pedró dels Quatre Batlles |Solsonès, Alt Urgell |el Port del Comte (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,386.5 m |- |Cap del Verd |Alt Urgell, Solsonès |Prepirineu | style="text-align:right;" |2,283.8 m |- |Penyes Altes de Moixeró |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,276.1 m |- |Puig Cerverís |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,208.3 m |- |Roca de la Feixa |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,092.9 m |- |Cap de Boumort |Pallars Jussà |Serra de Boumort (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,075.2 m |- |Cim de Pla de Pujalts |Ripollès |Serra de Montgrony (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,056.1 m |- |Taga |Ripollès |Serra de Conivella (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2,038.3 m |- |Puig Estela |Ripollès |Serra Cavallera (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2,013.1 m |- |Sant Amand |Ripollès |Serra de Sant Amand (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |1,851.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:right;" |1,799.7 m |- |Turó de l'Home |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,706.7 m |- |les Agudes |Selva, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,706 m<ref name="anuari" /> |- |Matagalls |Osona, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,697.9 m |- |Pui de Lleràs |Pallars Jussà |Lleida Province | style="text-align:right;" |1,691.9 m |- |Tossal de les Torretes |Noguera |Montsec de Rúbies (Prepirineu) | style="text-align:right;" |1,676.4 m |- |Sant Alís |Noguera, Pallars Jussà |Serra del Montsec | style="text-align:right;" |1,675.3 m |- |Tossal de Mirapallars i Urgell |Noguera |Lleida Province | style="text-align:right;" |1,672.4 m |- |El Coscollet |Alt Urgell |Lleida Province | style="text-align:right;" |1,610 m |- |Montfalgars |Ripollès |Girona Province | style="text-align:right;" |1.68,1 m |- |Comanegra |Garrotxa, Vallespir |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |1,551.8 m |- |Puig de l'Obiol |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,543.6 m |- |Milany |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,533.3 m |- |El Cogul |Solsonès |Lleida Province | style="text-align:right;" |1,526 m |- |Puigsacalm |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |1,512.6 m |- |Puigsacalm Xic |Garrotxa, Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |1,490.5 m |- |Roc del Comptador |Alt Empordà |Serra de les Salines (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |1,451 m |- |El Moixer |Alt Empordà |Serra de les Salines (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |1,443 m<ref name="anuari" /> |- |Mont Caro or Caro |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:right;" |1,440.6 m |- |Roc de Frausa |Alt Empordà |Serra de les Salines (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |1,421 m |- |Sant Mamet |Noguera |Prepirineu | style="text-align:right;" |1,391 m |- |Puig de Bassegoda |Alt Empordà, Garrotxa |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |1,373 m |- |Tossal dels Tres Reis or Tossal del Rei |Montsià, Matarranya, Baix Maestrat |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,350.3 m |- |Sant Corneli |Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:right;" |1,351 m |- |Tossal d'en Cervera |Baix Maestrat, Montsià |Ports de Beseit | style="text-align:right;" |1,347.5 m |- |Puig Drau |Vallès Oriental, Osona |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,345.5 m |- |el Negrell |Montsià, País Valencià |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:right;" |1,345 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Àliga |Osona |Serra de Curull (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,344.2 m |- |el Sui |Vallès Oriental |Montseny(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,322 m<ref name="anuari" /> |- |Cabrera |Garrotxa, Osona |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,307.7 m |- |Turó de Morou |Vallès Oriental, Selva |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,303.6 m |- |Turó del Samont |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,272 m |- |Puig Neulós |Alt Empordà, Rosselló |Serra de l'Albera | style="text-align:right;" |1,256 m |- |Bellmunt |Osona |Serra de Bellmunt (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,246.9 m |- |Sant Jeroni |Anoia, Bages, Baix Llobregat |Montserrat (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,236.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:right;" |1,229.2 m |- |Tosseta Rasa |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:right;" |1,219 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de la Torroja |Montsià, Aragó |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,204.8 m |- |Tossal de la Baltasana |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Miquel de Solterra |Selva |Guilleries (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Rocallarga |Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |1,186.5 m |- |L'Espina |Terra Alta, Baix Ebre |Serra de l'Espina (Iberian System/Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,181 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal de l'Albarda or L'Albarda Castellana |Baix Llobregat |Montserrat | style="text-align:right;" |1,177 m<ref name="anuari" /> |- |Roca Corbatera |Priorat |Montsant (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,163 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Benet |La Selva |Girona Province | style="text-align:right;" |1,150 m |- |Mola d'Estat |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:right;" |1,127.3 m |- |Mare de Déu del Mont |Alt Empordà |Prepirineu | style="text-align:right;" |1,123.1 m |- |Mola del Guerxet |Conca de Barberà |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,121.2 m |- |Mola dels Quatre Termes |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:right;" |1,117.7 m |- |el Far |Selva |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,110.3 m |- |Piló dels Senyalets |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,107 m |- |La Mola |Vallès Occidental |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,104 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de l'Aigua |Baix Ebre, Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,091.6 m |- |El Montmajor |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |1,073.8 m |- |Tossal d'Engrilló |Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,072 m |- |Els Munts |Osona | | style="text-align:right;" |1,057.1 m |- |Montcau |Vallès Occidental, Bages |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,056.7 m |- |Tagamanent |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,055.9 m |- |la Mussara |Baix Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,055.6 m |- |Turó de Bellver |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,041.5 m |- |Puigsallança |Garrotxa |Serra de Finestres (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,026.2 m |- |Puig Castellar |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,017 m |- |Punta de la Barrina |Alt Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,013.6 m |- |Roca Centella |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,000.5 m |- |Punta del Curull |Garrigues |Serra de la Llena | style="text-align:right;" |1,021.9 m |- |Turó de Sant Elies |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,003 m |- |Puigsou |Gironès |Muntanya de Rocacorba | style="text-align:right;" |991.3 m |- |Picorandan |Baix Camp |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |991.2 m |- |Montagut d'Ancosa |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |963.1 m |- |Castell de l'Airosa |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:right;" |953.8 m |- |Creu de Santos |Baix Ebre, Ribera d'Ebre |Serra de Cardó | style="text-align:right;" |941.9 m |- |Mola de Llaberia |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |918.3 m |- |La Miranda |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |918 m |- |Mola de Colldejou |Baix Camp |Tivissa-Vandellós Mountains (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |908.5 m |- |La Tossa |Pallars Jussà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |887 m |- |Puig Sesarques |Gironès, Pla de l'Estany | | style="text-align:right;" |880.3 m |- |Tossal Gros |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |866.6 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:right;" |859.7 m |- |Turó del Galutxo |Segarra | | style="text-align:right;" |851.5 m |- |Turó de la Creu de Gurb |Osona | | style="text-align:right;" |841.6 m |- |Còpia de Palomes |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:right;" |837.5 m |- |Les Tres alzines |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:right;" |831.2 m |- |La Moleta d'Alfara |Baix Ebre |(Serra de l'Espina) | style="text-align:right;" |812 m |- |Puig-l'agulla or Creu de Montagut |Osona | | style="text-align:right;" |810.3 m |- |Roc de la Guàrdia |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |809 m |- |Turó de la Mamella |Vallès Occidental |Serra de l'Obac (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |806.6 m |- |Tossal Gros de Vallbona |Urgell |Serra del Tallat | style="text-align:right;" |802.9 m |- |Puig de la Talaia |Baix Penedès |Serra del Montmell | style="text-align:right;" |801.4 m |- |La Cogulla |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |785.6 m |- |Tossa de Viamar |Baix Ebre |Serra de Cardó (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |766.9 m |- |Turó Gros |Vallès Oriental |Massís del Montnegre (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |766.1 m |- |Buinaca |Baix Ebre |Serra del Boix (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |764.6 m<ref name="anuari" /> |- |La Torreta del Montsià |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |764 m<ref name="anuari" /> |- |Morral de Cabrafeixet |Baix Ebre |Cardó Massif (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |753 m<ref name="anuari" /> |- |L'Avellanet |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:right;" |751.9 m |- |Muntanya de Santa Bàrbara |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:right;" |751 m<ref name="anuari" /> |- |Montalt |Ribera d'Ebre |Serra de Montalt | style="text-align:right;" |749 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Torres |Alt Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |748 m<ref name="anuari" /> |- |Molacima |Montsià |Serra del Montsià | style="text-align:right;" |748 m |- |Puig de Sant Miquel |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:right;" |733 m |- |Molló Puntaire |Baix Camp |Los Dedalts (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |728 m<ref name="anuari" /> |- |Punta del Pollo |Baix Ebre |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |693.9 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:right;" |682.7 m |- |Montau |Alt Penedès, Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |657.1 m |- |La Foradada |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |655 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:right;" |621.4 m |- |Puig de la Cabrafiga |Baix Camp |Catalan Pre-Coastal Range | style="text-align:right;" |614 m |- |La Morella |Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |593.6 m |- |Sant Roc d'Amer |Garrotxa, Gironès, Selva |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |591 m |- |Punta de l'Home |Terra Alta |Serra de la Fatarella (Catalan Central Depression) | style="text-align:right;" |552 m |- |Puig d'Arques |Baix Empordà |les Gavarres (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |532.2 m |- |Puig de la Mola |Alt Penedès, Baix Llobregat, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |533.8 m |- |Turó de Céllecs |Maresme, Vallès Oriental |Serra del Corredor (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |534 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Cadiretes |Gironès, Selva |Massís de les Cadiretes (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |518 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Hospici |Baix Llobregat, Vallès Occidental |Serra de l'Hospici (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |517.9 m |- |Tibidabo |Barcelonès |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |512 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal dels Escambrons |Segrià, Ribera d'Ebre |Pla de Lleida | style="text-align:right;" |500.0 m |- |La Picossa |Ribera d'Ebre | | style="text-align:right;" |495.8 m |- |Montmeneu |Segrià |Pla de Lleida | style="text-align:right;" |493.9 m |- |Puig Cornador |Garrotxa |Girona Province | style="text-align:right;" |450.7 m |- |Puig d'Olorda |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |436 m |- |Puig de les Cols |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |415.7 m |- |Montclar |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |401.1 m |- |Puig d'Ossa |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |399 m |- |Puig de Sant Baldiri |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |398.0 m |- |Tossa Grossa de Montferri |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |387.3 m |- |Penya del Moro |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |375 m |- |Montgròs |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |359.2 m |- |La Mola |Tarragonès, Baix Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |316.6 m |- |Puig d'en Boronet |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |315 m |- |Montplà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |310.3 m |- |Muntanya d'Ullà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |306.2 m |- |Montgrí |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |303.0 m |- |Tossal de l'Infern |Pla d'Urgell |Tossals de Torregrossa | style="text-align:right;" |301.4 m |- |La Fita Alta |Pla d'Urgell |Classif. unclear | style="text-align:right;" |289.2 m |- |Fita dels Tres Termes |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |276.5 m |- |La Talaia |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |269.1 m |- |La Cogulla |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |244.3 m |- |Turó de la Dona Morta |Selva |Hill of the Catalan Coastal Depression | style="text-align:right;" |190.0 m |- |Punta dels Guíxols |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |37 m |} == Çavkanî == <references /> 3q1bzfelodk6y5r0kx8pta58lajyt51 1094699 1094698 2022-08-08T09:56:57Z MikaelF 935 /* Çiyayên Ketelonyayê */ wikitext text/x-wiki {{Xebat}} Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''. [[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]] [[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]] [[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb| Llûtkeya Monteixo]] [[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]] [[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]] [[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]] [[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]] == Çiyayên Ketelonyayê == {| class="sortable wikitable" border="0" style="background:#fff;" |+ style="text-align:center; background:#ffdead;" |'''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê''' ! style="background:#efefef;" |Navê lûtkeyê ! style="background:#efefef; width:120px;" |Navçe (''comarca'') ! style="background:#efefef; width:160px;" |Rêzeçiyayê sereke ! style="background:#efefef;" |Bilindahî (m) |- |[[Pica d'Estats]] |[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]] |[[Girse]]ya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 143,1 m |- |[[Pic Verdaguer]] |Pallars Sobirà, Arieja |[[Girseya Montcalm]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 129,1 m |- |[[Punta Gabarró]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 105,0 m |- |[[Pic de Sotllo]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 072,7 m |- |[[Comaloforno]] |[[Alta Ribagorça]] |[[Girseya Besiberri]] (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 029,2 m |- |[[Besiberri Sud]] (Besiberriya Başûr) |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 023,4 m |- |[[Punta Alta de Comalesbienes]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 014,1 m |- |[[Tuc de Molières]] |[[Newala Aranê]], Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 011, 8 m |- |[[Besiberri Nord]] (Besiberriya Bakur) |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê]] (La Vall d'Aran) |Girseya Besiberri ([[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 009,3 m |- |[[Rodó de Canalbona]] |[[Pallars Sobirà]], Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 004,0 m |- |[[Besiberri del Mig]] (Besiberriya Navîn) |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 995,2 m |- |[[Pic de la Pala Alta de Sarradé]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 983,4 m |- |[[Pic de Peguera]] |[[Pallars Jussà]] (Pallarsa Jêrîn), [[Pallars Sobirà]] (Pallarsa Jorîn) |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 980.1 m |- |[[Pic de Canalbona]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 965,3 m |- |[[Pic de Contraix]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 958,0 m |- |[[Punta Senyalada]] |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 952,6 m |- |[[Pic de Subenuix]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 950,5 m |- |[[Coma Pedrosa]] |[[La Massana]], [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 942,0 m |- |[[Gran Tuc de Colomers]] |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 933,5 m |- |[[Roca Entravessada]] |Pallars Sobirà, [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 928,6 m |- |[[Tossa Plana de Lles]] |[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 903,9 m |- |[[Pic de l'Estany Fondo]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 813,7 m |- |[[Puigpedrós]] |Baixa Cerdanya, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 912,6 m |- |[[Puigmal]] |[[Ripollès]], [[Alta Cerdanya]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 909,6 m |- |Monteixo |Pallars Sobirà |[Çiyayên [Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,905 m<ref name="anuari">[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509200422/http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/|date=2008-05-09}}</ref> |- |[[Pic Morto]] |Pallars Jussà, Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 902,0 m |- |[[Pic de Sanfonts]] |La Massana, [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 894,0 m |- |[[Montsent de Pallars]] |Pallars Jussà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 883,0 m |- |[[Bastiments]] |Ripollès, [[Conflent]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 881,3 m |- |[[Pic de l'Infern]] (Lûtkeya Dojehê) |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 859,0 m |- |[[la Faiada]] |Alta Ribagorça, Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:right;" |2 859,0 m<ref name="anuari" /> |- |[[Pic de Noufonts]] |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 851,1 m |- |[[Mont-roig]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 846,3 m |- |[[Pic del Segre]] |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 843,2 m |- |[[Pic de Freser]] |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 834,9 m |- |[[Pic de Finestrelles]] an jî [[Cim de Finestrelles]] |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 826,9 m |- |[[Pic Petit de Segre]] |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 810,5 m |- |[[Pic de la Fossa del Gegant]] |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 807,7 m |- |[[Pic de Noucreus]] |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 799,2 m |- |[[Pic de Salòria]] |Alt Urgell, Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 789,3 m |- |[[Pic d'Eina]] |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 789,2 m |- |[[Pica del Canigó]] |Conflent |Canigó (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 786,0 m<ref name="ign">Height as it appears in [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail], [http://www.ign.fr National Geographic Institute of France] {{In lang|fr}}</ref> |- |[[Monturull]] |[[Alt Urgell]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 761,0 m |- |[[Tossal de la Truita]] yan jî [[Pic de Perafita]] |[[Baixa Cerdanya]]<br /><br />[[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 753,2 m |- |[[Gran Encantat]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 748,0 m |- |[[La Carabassa]] |Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 740,0 m |- |[[Coma del Clot]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 739.0 m |- |[[Petit Encantat]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 734,0 m |- |[[Tretzevents]] an jî [[Tres Vents]] |[[Vallespir]] |Canigó (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 732,0 m<ref name="ign" /> |- |[[Puig de Fontnegra]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 727,7 m |- |[[Torreneules]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 713,2 m |- |[[Gra de Fajol]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 708,0 m |- |[[Pic de la Dona]] |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 702,5 m |- |[[les Borregues]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 692,8 m |- |[[Puig de Pastuira]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 353,8 m |- |[[Pic Negre d'Urgell]] |[[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 693,0 m |- |[[Pic de Serra Gallinera]] |Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 663,0 m<ref name="ign" /> |- |[[Vulturó]] |[[Alt Urgell]] |[[Serra del Cadí]], rêzeçiyayê pêşpîrenê (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2 648,0 m<ref name="anuari" /> |- |[[Puig d'Ombriaga]] |Ripollès, [[Conflent]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 638,6 m |- |[[Pic de Costa Cabirolera]] |[[Berguedà]] |[[Serra del Cadí]] (rêzeçiyayê pêşpîrenê)) | style="text-align:right;" |2,604,0 m<ref name="anuari" /> |- |[[Tosa d'Alp]] |Baixa Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 587,0 m |- |Balandrau |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,585.3 m |- |Puig de Fontlletera |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,577.3 m |- |Gra de Fajol Petit |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,566.9 m |- |Torreta de Cadí |Alt Urgell |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,561.2 m |- |Tuc del Caubo |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,557.1 m |- |Puig de Dòrria |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,547.2 m |- |Comabona |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra del Cadí (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,547 m<ref name="anuari" /> |- |Lo Corrunco |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,543.3 m |- |Roca Colom |Ripollès, Vallespir, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,506.5 m |- |Pedraforca |Berguedà |Prepirineu | style="text-align:right;" |2,497 m<ref name="anuari" /> |- |Costabona |Ripollès, Vallespir |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,464 m |- |Puigllançada |Berguedà |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,409.0 m<ref name="ign" /> |- |Puig de la Collada Verda |Vallespir, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,403 m<ref name="ign" /> |- |Pedró dels Quatre Batlles |Solsonès, Alt Urgell |el Port del Comte (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,386.5 m |- |Cap del Verd |Alt Urgell, Solsonès |Prepirineu | style="text-align:right;" |2,283.8 m |- |Penyes Altes de Moixeró |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra de Moixeró (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,276.1 m |- |Puig Cerverís |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,208.3 m |- |Roca de la Feixa |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,092.9 m |- |Cap de Boumort |Pallars Jussà |Serra de Boumort (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,075.2 m |- |Cim de Pla de Pujalts |Ripollès |Serra de Montgrony (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2,056.1 m |- |Taga |Ripollès |Serra de Conivella (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2,038.3 m |- |Puig Estela |Ripollès |Serra Cavallera (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2,013.1 m |- |Sant Amand |Ripollès |Serra de Sant Amand (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |1,851.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:right;" |1,799.7 m |- |Turó de l'Home |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,706.7 m |- |les Agudes |Selva, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,706 m<ref name="anuari" /> |- |Matagalls |Osona, Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,697.9 m |- |Pui de Lleràs |Pallars Jussà |Lleida Province | style="text-align:right;" |1,691.9 m |- |Tossal de les Torretes |Noguera |Montsec de Rúbies (Prepirineu) | style="text-align:right;" |1,676.4 m |- |Sant Alís |Noguera, Pallars Jussà |Serra del Montsec | style="text-align:right;" |1,675.3 m |- |Tossal de Mirapallars i Urgell |Noguera |Lleida Province | style="text-align:right;" |1,672.4 m |- |El Coscollet |Alt Urgell |Lleida Province | style="text-align:right;" |1,610 m |- |Montfalgars |Ripollès |Girona Province | style="text-align:right;" |1.68,1 m |- |Comanegra |Garrotxa, Vallespir |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |1,551.8 m |- |Puig de l'Obiol |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,543.6 m |- |Milany |Osona, Ripollès |Serra de Milany (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,533.3 m |- |El Cogul |Solsonès |Lleida Province | style="text-align:right;" |1,526 m |- |Puigsacalm |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |1,512.6 m |- |Puigsacalm Xic |Garrotxa, Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |1,490.5 m |- |Roc del Comptador |Alt Empordà |Serra de les Salines (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |1,451 m |- |El Moixer |Alt Empordà |Serra de les Salines (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |1,443 m<ref name="anuari" /> |- |Mont Caro or Caro |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:right;" |1,440.6 m |- |Roc de Frausa |Alt Empordà |Serra de les Salines (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |1,421 m |- |Sant Mamet |Noguera |Prepirineu | style="text-align:right;" |1,391 m |- |Puig de Bassegoda |Alt Empordà, Garrotxa |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |1,373 m |- |Tossal dels Tres Reis or Tossal del Rei |Montsià, Matarranya, Baix Maestrat |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,350.3 m |- |Sant Corneli |Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:right;" |1,351 m |- |Tossal d'en Cervera |Baix Maestrat, Montsià |Ports de Beseit | style="text-align:right;" |1,347.5 m |- |Puig Drau |Vallès Oriental, Osona |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,345.5 m |- |el Negrell |Montsià, País Valencià |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:right;" |1,345 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Àliga |Osona |Serra de Curull (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,344.2 m |- |el Sui |Vallès Oriental |Montseny(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,322 m<ref name="anuari" /> |- |Cabrera |Garrotxa, Osona |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,307.7 m |- |Turó de Morou |Vallès Oriental, Selva |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,303.6 m |- |Turó del Samont |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,272 m |- |Puig Neulós |Alt Empordà, Rosselló |Serra de l'Albera | style="text-align:right;" |1,256 m |- |Bellmunt |Osona |Serra de Bellmunt (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,246.9 m |- |Sant Jeroni |Anoia, Bages, Baix Llobregat |Montserrat (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,236.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:right;" |1,229.2 m |- |Tosseta Rasa |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:right;" |1,219 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de la Torroja |Montsià, Aragó |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,204.8 m |- |Tossal de la Baltasana |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Miquel de Solterra |Selva |Guilleries (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Rocallarga |Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |1,186.5 m |- |L'Espina |Terra Alta, Baix Ebre |Serra de l'Espina (Iberian System/Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,181 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal de l'Albarda or L'Albarda Castellana |Baix Llobregat |Montserrat | style="text-align:right;" |1,177 m<ref name="anuari" /> |- |Roca Corbatera |Priorat |Montsant (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,163 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Benet |La Selva |Girona Province | style="text-align:right;" |1,150 m |- |Mola d'Estat |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:right;" |1,127.3 m |- |Mare de Déu del Mont |Alt Empordà |Prepirineu | style="text-align:right;" |1,123.1 m |- |Mola del Guerxet |Conca de Barberà |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,121.2 m |- |Mola dels Quatre Termes |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:right;" |1,117.7 m |- |el Far |Selva |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,110.3 m |- |Piló dels Senyalets |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,107 m |- |La Mola |Vallès Occidental |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,104 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de l'Aigua |Baix Ebre, Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,091.6 m |- |El Montmajor |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |1,073.8 m |- |Tossal d'Engrilló |Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,072 m |- |Els Munts |Osona | | style="text-align:right;" |1,057.1 m |- |Montcau |Vallès Occidental, Bages |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,056.7 m |- |Tagamanent |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,055.9 m |- |la Mussara |Baix Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,055.6 m |- |Turó de Bellver |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,041.5 m |- |Puigsallança |Garrotxa |Serra de Finestres (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,026.2 m |- |Puig Castellar |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,017 m |- |Punta de la Barrina |Alt Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,013.6 m |- |Roca Centella |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,000.5 m |- |Punta del Curull |Garrigues |Serra de la Llena | style="text-align:right;" |1,021.9 m |- |Turó de Sant Elies |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,003 m |- |Puigsou |Gironès |Muntanya de Rocacorba | style="text-align:right;" |991.3 m |- |Picorandan |Baix Camp |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |991.2 m |- |Montagut d'Ancosa |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |963.1 m |- |Castell de l'Airosa |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:right;" |953.8 m |- |Creu de Santos |Baix Ebre, Ribera d'Ebre |Serra de Cardó | style="text-align:right;" |941.9 m |- |Mola de Llaberia |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |918.3 m |- |La Miranda |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |918 m |- |Mola de Colldejou |Baix Camp |Tivissa-Vandellós Mountains (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |908.5 m |- |La Tossa |Pallars Jussà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |887 m |- |Puig Sesarques |Gironès, Pla de l'Estany | | style="text-align:right;" |880.3 m |- |Tossal Gros |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |866.6 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:right;" |859.7 m |- |Turó del Galutxo |Segarra | | style="text-align:right;" |851.5 m |- |Turó de la Creu de Gurb |Osona | | style="text-align:right;" |841.6 m |- |Còpia de Palomes |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:right;" |837.5 m |- |Les Tres alzines |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:right;" |831.2 m |- |La Moleta d'Alfara |Baix Ebre |(Serra de l'Espina) | style="text-align:right;" |812 m |- |Puig-l'agulla or Creu de Montagut |Osona | | style="text-align:right;" |810.3 m |- |Roc de la Guàrdia |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |809 m |- |Turó de la Mamella |Vallès Occidental |Serra de l'Obac (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |806.6 m |- |Tossal Gros de Vallbona |Urgell |Serra del Tallat | style="text-align:right;" |802.9 m |- |Puig de la Talaia |Baix Penedès |Serra del Montmell | style="text-align:right;" |801.4 m |- |La Cogulla |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |785.6 m |- |Tossa de Viamar |Baix Ebre |Serra de Cardó (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |766.9 m |- |Turó Gros |Vallès Oriental |Massís del Montnegre (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |766.1 m |- |Buinaca |Baix Ebre |Serra del Boix (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |764.6 m<ref name="anuari" /> |- |La Torreta del Montsià |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |764 m<ref name="anuari" /> |- |Morral de Cabrafeixet |Baix Ebre |Cardó Massif (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |753 m<ref name="anuari" /> |- |L'Avellanet |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:right;" |751.9 m |- |Muntanya de Santa Bàrbara |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:right;" |751 m<ref name="anuari" /> |- |Montalt |Ribera d'Ebre |Serra de Montalt | style="text-align:right;" |749 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Torres |Alt Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |748 m<ref name="anuari" /> |- |Molacima |Montsià |Serra del Montsià | style="text-align:right;" |748 m |- |Puig de Sant Miquel |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:right;" |733 m |- |Molló Puntaire |Baix Camp |Los Dedalts (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |728 m<ref name="anuari" /> |- |Punta del Pollo |Baix Ebre |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |693.9 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:right;" |682.7 m |- |Montau |Alt Penedès, Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |657.1 m |- |La Foradada |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |655 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:right;" |621.4 m |- |Puig de la Cabrafiga |Baix Camp |Catalan Pre-Coastal Range | style="text-align:right;" |614 m |- |La Morella |Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |593.6 m |- |Sant Roc d'Amer |Garrotxa, Gironès, Selva |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |591 m |- |Punta de l'Home |Terra Alta |Serra de la Fatarella (Catalan Central Depression) | style="text-align:right;" |552 m |- |Puig d'Arques |Baix Empordà |les Gavarres (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |532.2 m |- |Puig de la Mola |Alt Penedès, Baix Llobregat, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |533.8 m |- |Turó de Céllecs |Maresme, Vallès Oriental |Serra del Corredor (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |534 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Cadiretes |Gironès, Selva |Massís de les Cadiretes (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |518 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Hospici |Baix Llobregat, Vallès Occidental |Serra de l'Hospici (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |517.9 m |- |Tibidabo |Barcelonès |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |512 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal dels Escambrons |Segrià, Ribera d'Ebre |Pla de Lleida | style="text-align:right;" |500.0 m |- |La Picossa |Ribera d'Ebre | | style="text-align:right;" |495.8 m |- |Montmeneu |Segrià |Pla de Lleida | style="text-align:right;" |493.9 m |- |Puig Cornador |Garrotxa |Girona Province | style="text-align:right;" |450.7 m |- |Puig d'Olorda |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |436 m |- |Puig de les Cols |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |415.7 m |- |Montclar |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |401.1 m |- |Puig d'Ossa |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |399 m |- |Puig de Sant Baldiri |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |398.0 m |- |Tossa Grossa de Montferri |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |387.3 m |- |Penya del Moro |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |375 m |- |Montgròs |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |359.2 m |- |La Mola |Tarragonès, Baix Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |316.6 m |- |Puig d'en Boronet |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |315 m |- |Montplà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |310.3 m |- |Muntanya d'Ullà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |306.2 m |- |Montgrí |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |303.0 m |- |Tossal de l'Infern |Pla d'Urgell |Tossals de Torregrossa | style="text-align:right;" |301.4 m |- |La Fita Alta |Pla d'Urgell |Classif. unclear | style="text-align:right;" |289.2 m |- |Fita dels Tres Termes |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |276.5 m |- |La Talaia |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |269.1 m |- |La Cogulla |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |244.3 m |- |Turó de la Dona Morta |Selva |Hill of the Catalan Coastal Depression | style="text-align:right;" |190.0 m |- |Punta dels Guíxols |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |37 m |} == Çavkanî == <references /> bzn9to3to3phtz3saeksiipstr26j48 1094700 1094699 2022-08-08T10:34:11Z MikaelF 935 /* Çiyayên Ketelonyayê */ wikitext text/x-wiki {{Xebat}} Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''. [[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]] [[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]] [[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]] [[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb| Llûtkeya Monteixo]] [[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]] [[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]] [[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]] [[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]] == Çiyayên Ketelonyayê == {| class="sortable wikitable" border="0" style="background:#fff;" |+ style="text-align:center; background:#ffdead;" |'''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê''' ! style="background:#efefef;" |Navê lûtkeyê ! style="background:#efefef; width:120px;" |Navçe (''comarca'') ! style="background:#efefef; width:160px;" |Rêzeçiyayê sereke ! style="background:#efefef;" |Bilindahî (m) |- |[[Pica d'Estats]] |[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]] |[[Girse]]ya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 143,1 m |- |[[Pic Verdaguer]] |Pallars Sobirà, Arieja |[[Girseya Montcalm]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 129,1 m |- |[[Punta Gabarró]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 105,0 m |- |[[Pic de Sotllo]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 072,7 m |- |[[Comaloforno]] |[[Alta Ribagorça]] |[[Girseya Besiberri]] (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 029,2 m |- |[[Besiberri Sud]] (Besiberriya Başûr) |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 023,4 m |- |[[Punta Alta de Comalesbienes]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 014,1 m |- |[[Tuc de Molières]] |[[Newala Aranê]], Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 011, 8 m |- |[[Besiberri Nord]] (Besiberriya Bakur) |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê]] (La Vall d'Aran) |Girseya Besiberri, çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |3 009,3 m |- |[[Rodó de Canalbona]] |[[Pallars Sobirà]], Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |3 004,0 m |- |[[Besiberri del Mig]] (Besiberriya Navîn) |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri (çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 995,2 m |- |[[Pic de la Pala Alta de Sarradé]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 983,4 m |- |[[Pic de Peguera]] |[[Pallars Jussà]] (Pallarsa Jêrîn), [[Pallars Sobirà]] (Pallarsa Jorîn) |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 980,1 m |- |[[Pic de Canalbona]] |Pallars Sobirà, Arieja |Girseya Montcalm, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 965,3 m |- |[[Pic de Contraix]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 958,0 m |- |[[Punta Senyalada]] |Alta Ribagorça |Girseya Besiberri, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 952,6 m |- |[[Pic de Subenuix]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 950,5 m |- |[[Coma Pedrosa]] |[[La Massana]], [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 942,0 m |- |[[Gran Tuc de Colomers]] |Alta Ribagorça, [[Newala Aranê]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 933,5 m |- |[[Roca Entravessada]] |Pallars Sobirà, [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 928,6 m |- |[[Tossa Plana de Lles]] |[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 903,9 m |- |[[Pic de l'Estany Fondo]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 813,7 m |- |[[Puigpedrós]] |Baixa Cerdanya, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 912,6 m |- |[[Puigmal]] |[[Ripollès]], [[Alta Cerdanya]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 909,6 m |- |Monteixo |Pallars Sobirà |[Çiyayên [Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2,905 m<ref name="anuari">[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080509200422/http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/|date=2008-05-09}}</ref> |- |[[Pic Morto]] |Pallars Jussà, Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 902,0 m |- |[[Pic de Sanfonts]] |La Massana, [[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 894,0 m |- |[[Montsent de Pallars]] |Pallars Jussà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 883,0 m |- |[[Bastiments]] |Ripollès, [[Conflent]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 881,3 m |- |[[Pic de l'Infern]] (Lûtkeya Dojehê) |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 859,0 m |- |[[la Faiada]] |Alta Ribagorça, Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:right;" |2 859,0 m<ref name="anuari" /> |- |[[Pic de Noufonts]] |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 851,1 m |- |[[Mont-roig]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 846,3 m |- |[[Pic del Segre]] |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 843,2 m |- |[[Pic de Freser]] |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 834,9 m |- |[[Pic de Finestrelles]] an jî [[Cim de Finestrelles]] |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 826,9 m |- |[[Pic Petit de Segre]] |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 810,5 m |- |[[Pic de la Fossa del Gegant]] |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 807,7 m |- |[[Pic de Noucreus]] |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 799,2 m |- |[[Pic de Salòria]] |Alt Urgell, Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 789,3 m |- |[[Pic d'Eina]] |Ripollès, Alta Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 789,2 m |- |[[Pica del Canigó]] |Conflent |Canigó, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 786,0 m<ref name="ign">Height as it appears in [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail], [http://www.ign.fr National Geographic Institute of France] {{In lang|fr}}</ref> |- |[[Monturull]] |[[Alt Urgell]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 761,0 m |- |[[Tossal de la Truita]] yan jî [[Pic de Perafita]] |[[Baixa Cerdanya]]<br /><br />[[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 753,2 m |- |[[Gran Encantat]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 748,0 m |- |[[La Carabassa]] |Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 740,0 m |- |[[Coma del Clot]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 739.0 m |- |[[Petit Encantat]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 734,0 m |- |[[Tretzevents]] an jî [[Tres Vents]] |[[Vallespir]] |Canigó (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |2 732,0 m<ref name="ign" /> |- |[[Puig de Fontnegra]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 727,7 m |- |[[Torreneules]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 713,2 m |- |[[Gra de Fajol]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 708,0 m |- |[[Pic de la Dona]] |Ripollès, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 702,5 m |- |[[les Borregues]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 692,8 m |- |[[Puig de Pastuira]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 353,8 m |- |[[Pic Negre d'Urgell]] |[[Andorra]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 693,0 m |- |[[Pic de Serra Gallinera]] |Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 663,0 m<ref name="ign" /> |- |[[Vulturó]] |[[Alt Urgell]] |[[Serra del Cadí]], rêzeçiyayê pêşpîrenê (Prepirineu) | style="text-align:right;" |2 648,0 m<ref name="anuari" /> |- |[[Puig d'Ombriaga]] |Ripollès, [[Conflent]] |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 638,6 m |- |[[Pic de Costa Cabirolera]] |[[Berguedà]] |[[Serra del Cadí]] (rêzeçiyayê pêşpîrenê)) | style="text-align:right;" |2,604,0 m<ref name="anuari" /> |- |[[Tosa d'Alp]] |Baixa Cerdanya |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 587,0 m |- |[[Balandrau]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 585,3 m |- |[[Puig de Fontlletera]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 577,3 m |- |[[Gra de Fajol Petit]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 566,9 m |- |[[Torreta de Cadí]] |Alt Urgell |Serra del Cadí, rêzeçiyayê pêşpîrenê | style="text-align:right;" |2,561.2 m |- |[[Tuc del Caubo]] |Pallars Sobirà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 557,1 m |- |[[Puig de Dòrria]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 547,2 m |- |[[Comabona]] |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra del Cadí, rêzeçiya pêşpîrenê | style="text-align:right;" |2v547,0 m<ref name="anuari" /> |- |[[Lo Corrunco]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 543,3 m |- |[[Roca Colom]] |Ripollès, Vallespir, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 506,5 m |- |[[Pedraforca]] |Berguedà |Pêşpîrenê | style="text-align:right;" |2 497,0 m<ref name="anuari" /> |- |[[Costabona]] |Ripollès, Vallespir |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 464,0 m |- |[[Puigllançada]] |Berguedà |[[Serra de Moixeró]], rêzeçiyayê pêşpîrenê | style="text-align:right;" |2,409,0 m<ref name="ign" /> |- |[[Puig de la Collada Verda]] |Vallespir, Conflent |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 403,0 m<ref name="ign" /> |- |[[Pedró dels Quatre Batlles]] |[[Solsonès]], Alt Urgell |[[el Port del Comte]], rêzeçiyayê pêşpîrenê | style="text-align:right;" |2 386,5 m |- |[[Cap del Verd]] |[[Alt Urgell]], [[Solsonès]] |Prepirineu | style="text-align:right;" |2 283,8 m |- |[[Penyes Altes de Moixeró]] |Berguedà, Baixa Cerdanya |Serra de Moixeró, rêzeçiyayê pêşpîrenê) | style="text-align:right;" |2 276,1 m |- |[[Puig Cerverís]] |Ripollès |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 208,3 m |- |[[Roca de la Feixa]] |Alta Ribagorça |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 092,9 m |- |[[Cap de Boumort]] |Pallars Jussà |[[Serra de Boumort]], rêzeçiyayê pêşpîrenê | style="text-align:right;" |2 0752 m |- |[[Cim de Pla de Pujalts]] |Ripollès |[[Serra de Montgrony]], rêzeçiyayê pêşpîrenê | style="text-align:right;" |2 056,1 m |- |[[Taga]] |Ripollès |[[Serra de Conivella]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 038,3 m |- |[[Puig Estela]] |Ripollès |[[Serra Cavallera]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |2 013,1 m |- |[[Sant Amand]] |Ripollès |[[Serra de Sant Amand]], çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |1 851,4 m |- |[[Puig Cornador]] |Ripollès |parêzgeha Girona | style="text-align:right;" |1 799,7 m |- |[[Turó de l'Home]] |[[Vallès Oriental]] |[[Montseny]], rêzeçiyayê pêşperav ê Ketelonyayê | style="text-align:right;" |1 706,7 m |- |[[les Agudes]] |[[Selva]], Vallès Oriental |Montseny, rêzeçiyayê pêşperav ê Ketelonyayê | style="text-align:right;" |1 706,0 m<ref name="anuari" /> |- |[[Matagalls]] |Osona, Vallès Oriental |Montseny, rêzeçiyayê pêşperav ê Ketelonyayê | style="text-align:right;" |1 697,9 m |- |[[Puig de Lleràs]] |Pallars Jussà |parêzgeha [[Lleida]] | style="text-align:right;" |1 691,9 m |- |[[Tossal de les Torretes]] |[[Noguera]] |[[Montsec de Rúbies]], rêzeçiyayê pêşpîrenê | style="text-align:right;" |1 676,4 m |- |[[Sant Alís]] |Noguera, Pallars Jussà |[[Serra del Montsec]] | style="text-align:right;" |1 675,3 m |- |[[Tossal de Mirapallars i Urgell]] |Noguera |parêzgeha Lleida | style="text-align:right;" |1 672,4 m |- |[[El Coscollet]] |[[Alt Urgell]] |parêzgeha Lleida | style="text-align:right;" |1 610,0 m |- |[[Montfalgars]] |Ripollès |parêzgeha Girona | style="text-align:right;" |1 608,1 m |- |[[Comanegra]] |[[Garrotxa]], Vallespir |çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |1 551.8 m |- |[[Puig de l'Obiol]] |[[Osona]], Ripollès |[[Serra de Milany]], rêzeçiyayê birrer ê Ketelonyayê | style="text-align:right;" |1 543,6 m |- |[[Milany]] |Osona, Ripollès |[[Serra de Milany]], rêzeçiyayê birrer ê Ketelonyayê | style="text-align:right;" |1 533,3 m |- |[[El Cogul]] |Solsonès |parêzgeha Lleida | style="text-align:right;" |1 526,0 m |- |[[Puigsacalm]] |Garrotxa |Rêzeçiyayê birrer ê Ketelonyayê | style="text-align:right;" |1 512,6 m |- |[[Puigsacalm Xic]] |Garrotxa, Osona |Rêzeçiyayê birrer ê Ketelonyayê | style="text-align:right;" |1 490,5 m |- |[[Roc del Comptador]] |Alt Empordà |[[Serra de les Salines]], çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |1 451,0 m |- |[[El Moixer]] |Alt Empordà |Serra de les Salines, çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |1 443,0 m<ref name="anuari" /> |- |[[Mont Caro]] yan jî [[Caro]] |[[Baix Ebre]] |[[Ports de Tortosa-Beseit]], rêzeçiyayên Îberî | style="text-align:right;" |1 440,6 m |- |Roc de Frausa |Alt Empordà |Serra de les Salines (Çiyayên [[Pîrenê]]) | style="text-align:right;" |1,421 m |- |Sant Mamet |Noguera |Prepirineu | style="text-align:right;" |1,391 m |- |Puig de Bassegoda |Alt Empordà, Garrotxa |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |1,373 m |- |Tossal dels Tres Reis or Tossal del Rei |Montsià, Matarranya, Baix Maestrat |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,350.3 m |- |Sant Corneli |Pallars Jussà |Prepirineu | style="text-align:right;" |1,351 m |- |Tossal d'en Cervera |Baix Maestrat, Montsià |Ports de Beseit | style="text-align:right;" |1,347.5 m |- |Puig Drau |Vallès Oriental, Osona |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,345.5 m |- |el Negrell |Montsià, País Valencià |Ports de Tortosa-Beseit (Iberian System) | style="text-align:right;" |1,345 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Àliga |Osona |Serra de Curull (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,344.2 m |- |el Sui |Vallès Oriental |Montseny(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,322 m<ref name="anuari" /> |- |Cabrera |Garrotxa, Osona |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,307.7 m |- |Turó de Morou |Vallès Oriental, Selva |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,303.6 m |- |Turó del Samont |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,272 m |- |Puig Neulós |Alt Empordà, Rosselló |Serra de l'Albera | style="text-align:right;" |1,256 m |- |Bellmunt |Osona |Serra de Bellmunt (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,246.9 m |- |Sant Jeroni |Anoia, Bages, Baix Llobregat |Montserrat (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,236.4 m |- |Puig Cornador |Ripollès |Girona Province | style="text-align:right;" |1,229.2 m |- |Tosseta Rasa |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:right;" |1,219 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de la Torroja |Montsià, Aragó |Ports de Beseit (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,204.8 m |- |Tossal de la Baltasana |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Miquel de Solterra |Selva |Guilleries (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,203 m<ref name="anuari" /> |- |Rocallarga |Osona |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |1,186.5 m |- |L'Espina |Terra Alta, Baix Ebre |Serra de l'Espina (Iberian System/Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,181 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal de l'Albarda or L'Albarda Castellana |Baix Llobregat |Montserrat | style="text-align:right;" |1,177 m<ref name="anuari" /> |- |Roca Corbatera |Priorat |Montsant (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,163 m<ref name="anuari" /> |- |Sant Benet |La Selva |Girona Province | style="text-align:right;" |1,150 m |- |Mola d'Estat |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:right;" |1,127.3 m |- |Mare de Déu del Mont |Alt Empordà |Prepirineu | style="text-align:right;" |1,123.1 m |- |Mola del Guerxet |Conca de Barberà |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,121.2 m |- |Mola dels Quatre Termes |Baix Camp, Conca de Barberà |Muntanyes de Prades | style="text-align:right;" |1,117.7 m |- |el Far |Selva |Collsacabra (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,110.3 m |- |Piló dels Senyalets |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,107 m |- |La Mola |Vallès Occidental |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,104 m<ref name="anuari" /> |- |Punta de l'Aigua |Baix Ebre, Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,091.6 m |- |El Montmajor |Garrotxa |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |1,073.8 m |- |Tossal d'Engrilló |Terra Alta |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |1,072 m |- |Els Munts |Osona | | style="text-align:right;" |1,057.1 m |- |Montcau |Vallès Occidental, Bages |Sant Llorenç del Munt (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,056.7 m |- |Tagamanent |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,055.9 m |- |la Mussara |Baix Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,055.6 m |- |Turó de Bellver |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,041.5 m |- |Puigsallança |Garrotxa |Serra de Finestres (Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,026.2 m |- |Puig Castellar |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |1,017 m |- |Punta de la Barrina |Alt Camp |Muntanyes de Prades (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,013.6 m |- |Roca Centella |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,000.5 m |- |Punta del Curull |Garrigues |Serra de la Llena | style="text-align:right;" |1,021.9 m |- |Turó de Sant Elies |Vallès Oriental |Montseny (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |1,003 m |- |Puigsou |Gironès |Muntanya de Rocacorba | style="text-align:right;" |991.3 m |- |Picorandan |Baix Camp |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |991.2 m |- |Montagut d'Ancosa |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |963.1 m |- |Castell de l'Airosa |Baix Ebre |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:right;" |953.8 m |- |Creu de Santos |Baix Ebre, Ribera d'Ebre |Serra de Cardó | style="text-align:right;" |941.9 m |- |Mola de Llaberia |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |918.3 m |- |La Miranda |Ribera d'Ebre, Baix Camp |Serra de Llaberia (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |918 m |- |Mola de Colldejou |Baix Camp |Tivissa-Vandellós Mountains (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |908.5 m |- |La Tossa |Pallars Jussà |Çiyayên [[Pîrenê]] | style="text-align:right;" |887 m |- |Puig Sesarques |Gironès, Pla de l'Estany | | style="text-align:right;" |880.3 m |- |Tossal Gros |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |866.6 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:right;" |859.7 m |- |Turó del Galutxo |Segarra | | style="text-align:right;" |851.5 m |- |Turó de la Creu de Gurb |Osona | | style="text-align:right;" |841.6 m |- |Còpia de Palomes |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:right;" |837.5 m |- |Les Tres alzines |Anoia |Serra de Rubió | style="text-align:right;" |831.2 m |- |La Moleta d'Alfara |Baix Ebre |(Serra de l'Espina) | style="text-align:right;" |812 m |- |Puig-l'agulla or Creu de Montagut |Osona | | style="text-align:right;" |810.3 m |- |Roc de la Guàrdia |Osona |(Catalan Transversal Range) | style="text-align:right;" |809 m |- |Turó de la Mamella |Vallès Occidental |Serra de l'Obac (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |806.6 m |- |Tossal Gros de Vallbona |Urgell |Serra del Tallat | style="text-align:right;" |802.9 m |- |Puig de la Talaia |Baix Penedès |Serra del Montmell | style="text-align:right;" |801.4 m |- |La Cogulla |Alt Camp, Conca de Barberà |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |785.6 m |- |Tossa de Viamar |Baix Ebre |Serra de Cardó (Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |766.9 m |- |Turó Gros |Vallès Oriental |Massís del Montnegre (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |766.1 m |- |Buinaca |Baix Ebre |Serra del Boix (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |764.6 m<ref name="anuari" /> |- |La Torreta del Montsià |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |764 m<ref name="anuari" /> |- |Morral de Cabrafeixet |Baix Ebre |Cardó Massif (Catalan Pre-Coastal Range) | style="text-align:right;" |753 m<ref name="anuari" /> |- |L'Avellanet |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:right;" |751.9 m |- |Muntanya de Santa Bàrbara |Terra Alta |Ports de Tortosa-Beseit | style="text-align:right;" |751 m<ref name="anuari" /> |- |Montalt |Ribera d'Ebre |Serra de Montalt | style="text-align:right;" |749 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Torres |Alt Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |748 m<ref name="anuari" /> |- |Molacima |Montsià |Serra del Montsià | style="text-align:right;" |748 m |- |Puig de Sant Miquel |Anoia |Serra of Rubió | style="text-align:right;" |733 m |- |Molló Puntaire |Baix Camp |Los Dedalts (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |728 m<ref name="anuari" /> |- |Punta del Pollo |Baix Ebre |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |693.9 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:right;" |682.7 m |- |Montau |Alt Penedès, Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |657.1 m |- |La Foradada |Montsià |Serra del Montsià (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |655 m |- |Puig Cornador |Osona | | style="text-align:right;" |621.4 m |- |Puig de la Cabrafiga |Baix Camp |Catalan Pre-Coastal Range | style="text-align:right;" |614 m |- |La Morella |Baix Llobregat |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |593.6 m |- |Sant Roc d'Amer |Garrotxa, Gironès, Selva |Catalan Transversal Range | style="text-align:right;" |591 m |- |Punta de l'Home |Terra Alta |Serra de la Fatarella (Catalan Central Depression) | style="text-align:right;" |552 m |- |Puig d'Arques |Baix Empordà |les Gavarres (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |532.2 m |- |Puig de la Mola |Alt Penedès, Baix Llobregat, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |533.8 m |- |Turó de Céllecs |Maresme, Vallès Oriental |Serra del Corredor (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |534 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de les Cadiretes |Gironès, Selva |Massís de les Cadiretes (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |518 m<ref name="anuari" /> |- |Puig de l'Hospici |Baix Llobregat, Vallès Occidental |Serra de l'Hospici (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |517.9 m |- |Tibidabo |Barcelonès |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |512 m<ref name="anuari" /> |- |Puntal dels Escambrons |Segrià, Ribera d'Ebre |Pla de Lleida | style="text-align:right;" |500.0 m |- |La Picossa |Ribera d'Ebre | | style="text-align:right;" |495.8 m |- |Montmeneu |Segrià |Pla de Lleida | style="text-align:right;" |493.9 m |- |Puig Cornador |Garrotxa |Girona Province | style="text-align:right;" |450.7 m |- |Puig d'Olorda |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |436 m |- |Puig de les Cols |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |415.7 m |- |Montclar |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |401.1 m |- |Puig d'Ossa |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |399 m |- |Puig de Sant Baldiri |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |398.0 m |- |Tossa Grossa de Montferri |Alt Camp |(Catalan Pre-coastal Range) | style="text-align:right;" |387.3 m |- |Penya del Moro |Baix Llobregat |Serra de Collserola (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |375 m |- |Montgròs |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |359.2 m |- |La Mola |Tarragonès, Baix Penedès |Catalan Pre-coastal Range | style="text-align:right;" |316.6 m |- |Puig d'en Boronet |Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |315 m |- |Montplà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |310.3 m |- |Muntanya d'Ullà |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |306.2 m |- |Montgrí |Baix Empordà |Massís del Montgrí (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |303.0 m |- |Tossal de l'Infern |Pla d'Urgell |Tossals de Torregrossa | style="text-align:right;" |301.4 m |- |La Fita Alta |Pla d'Urgell |Classif. unclear | style="text-align:right;" |289.2 m |- |Fita dels Tres Termes |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |276.5 m |- |La Talaia |Alt Penedès, Garraf |Massís del Garraf (Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |269.1 m |- |La Cogulla |Priorat |Isolated hill; Catalan Central Depression | style="text-align:right;" |244.3 m |- |Turó de la Dona Morta |Selva |Hill of the Catalan Coastal Depression | style="text-align:right;" |190.0 m |- |Punta dels Guíxols |Baix Empordà |(Catalan Coastal Range) | style="text-align:right;" |37 m |} == Çavkanî == <references /> 9ytz0veb15vl2nyzoovubwrduw8898h 0 129081 1094620 2022-08-07T18:46:20Z Penaber49 39672 Rûpel bi "{{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Abroscopus''''', teyrekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye. =..." hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Abroscopus''''', teyrekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye. ==Çavkanî== clle4ryeizxk88ck22v0853ofz9ax38 1094621 1094620 2022-08-07T18:49:17Z Penaber49 39672 /* Çavkanî */ wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Abroscopus''''', teyrekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî oqavwmt9pr0jzzqrfq9a44r5nnwnvzo 1094622 1094621 2022-08-07T18:51:15Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Abroscopus''''', teyrekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî jc3gszswkjcikktb43duid23ldxa9gu 1094623 1094622 2022-08-07T19:04:02Z Penaber49 39672 /* Çavkanî */ wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Abroscopus''''', teyrekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] tdv01bzp4gv5gs27j614tcgswdeps7t 1094625 1094623 2022-08-07T19:12:15Z Penaber49 39672 /* Çavkanî */ wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Abroscopus''''', teyrekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] pm4ary33zco87j39tsuq0ksualc5iip 1094626 1094625 2022-08-07T19:15:25Z Penaber49 39672 /* Çavkanî */ wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Abroscopus''''', teyrekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Abroscopus]] iqmc668tr2xovgh98l3l3147revii33 1094627 1094626 2022-08-07T19:18:53Z Penaber49 39672 /* Çavkanî */ wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Abroscopus''''', teyrekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Abroscopus]] mda6kuo5ai1no7dos0pqtglquoc7v6f 1094633 1094627 2022-08-07T19:34:02Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Abroscopus''''', teyrekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Cettiidae]]'' ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Abroscopus]] o101e1776jqyiuiixylgd1xjjlwmogs 1094678 1094633 2022-08-08T06:50:12Z EmausBot 7548 Bot: 1 girêdanên înterwîkiyê ên ku niha li ser [[:d|Wikidata]]yê ne, jê bibe wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Abroscopus''''', teyrekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Cettiidae]]'' ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] 80f6snxsm1zqcyu6t3cyelp3i4swdui 10 129082 1094624 2022-08-07T19:11:42Z Penaber49 39672 Rûpel bi "{{asbox | image = | subject = têkildarî celebên teyran e | qualifier = | category = Şitilên Cinsên teyran | tempsort = teyr | name = Şablon:Cinsên-teyran-şitil }}<noinclude> [[Kategorî:Şablonên şitilên Teyran]] </noinclude>" hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{asbox | image = | subject = têkildarî celebên teyran e | qualifier = | category = Şitilên Cinsên teyran | tempsort = teyr | name = Şablon:Cinsên-teyran-şitil }}<noinclude> [[Kategorî:Şablonên şitilên Teyran]] </noinclude> islb7u0udut47h4e9qrymkf8juqn4v1 0 129083 1094628 2022-08-07T19:25:28Z Penaber49 39672 Rûpel bi "{{Taxobox | image = Yellowthornbill.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''{{subst:PAGENAME}}''''', çûkekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye...." hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Yellowthornbill.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthiza''''', çûkekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Acanthiza]] swkupke0sb40tb1xuw5qznsr3x9t4sd 1094629 1094628 2022-08-07T19:27:14Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Yellowthornbill.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Abroscopus''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthiza''''', çûkekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Acanthiza]] 4vxa859c1a1uj33hz6pgfq78uke2lw9 1094630 1094629 2022-08-07T19:27:35Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Yellowthornbill.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Cettiidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acanthiza''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthiza''''', çûkekî biçûk e ku ji famîleya [[Cettiidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Acanthiza]] huqx1qji47tz8oc60gwpw5hz41fiuwj 1094631 1094630 2022-08-07T19:28:42Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Yellowthornbill.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Acanthizidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acanthiza''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthiza''''', çûkekî biçûk e ku ji famîleya [[Acanthizidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Acanthiza]] mbd1eos6hrf88x7d94raqn2oroiggqq 1094632 1094631 2022-08-07T19:29:13Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Yellowthornbill.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Acanthizidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acanthiza''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthiza''''', çûkekî biçûk e ku ji famîleya [[Acanthizidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Acanthiza]] qzpq8e0mdwd0rat43rkhu3g1zm7kwrf 1094635 1094632 2022-08-07T19:34:52Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Yellowthornbill.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Acanthizidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acanthiza''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthiza''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Acanthizidae]]'' ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Acanthiza]] 92xyfybq072aj4vy7p1lpsjtocbrcu1 1094679 1094635 2022-08-08T06:50:13Z EmausBot 7548 Bot: 1 girêdanên înterwîkiyê ên ku niha li ser [[:d|Wikidata]]yê ne, jê bibe wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Yellowthornbill.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Acanthizidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acanthiza''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthiza''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Acanthizidae]]'' ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] i644esi4j1n2v1i5dh9h6n3tq4bvfuu 1094693 1094679 2022-08-08T08:43:30Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Yellowthornbill.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Acanthizidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acanthiza''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthiza''''', çûkeke biçûk a ku ji famîleya ''[[Acanthizidae]]'' ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] itg8hguuv4fusrdk2ldgdqk2nungurv 0 129084 1094634 2022-08-07T19:34:07Z Penaber49 39672 Rûpel bi "{{Taxobox | image = Acanthorhynchus tenuirostris ANBG.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Meliphagidae]] | subfamilia = | genus = '''''{{subst:PAGENAME}}''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''{{subst:PAGENAME}}''''', çûkekî biçûk e ku ji fa..." hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Acanthorhynchus tenuirostris ANBG.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Meliphagidae]] | subfamilia = | genus = '''''Spinebill''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Spinebill''''', çûkekî biçûk e ku ji famîleya [[Meliphagidae]]yê ye.<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20141029061200/http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=915695#null|title=ITIS Standard Report Page: Cettiidae|date=2014-10-29|website=web.archive.org|access-date=2022-08-07}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Spinebill]] 8mzacph7okw8r2pu7i9n80et54uufn0 1094636 1094634 2022-08-07T19:35:49Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Acanthorhynchus tenuirostris ANBG.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Meliphagidae]] | subfamilia = | genus = '''''Spinebill''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Spinebill''''', çûkekî biçûk e ku ji famîleya [[Meliphagidae]]yê ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/46213|title=Proceedings of the Zoological Society of London|last=Zoological Society of London.|last2=London|first2=Zoological Society of|last3=London|first3=Zoological Society of|date=1833|publisher=Academic Press, [etc.]|location=London}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Spinebill]] pald0mh1q7nqy1yztbrfazjzjsk653r 1094637 1094636 2022-08-07T19:36:13Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Spinebill]] weke [[Acanthorhynchus]] guhert wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Acanthorhynchus tenuirostris ANBG.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Meliphagidae]] | subfamilia = | genus = '''''Spinebill''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Spinebill''''', çûkekî biçûk e ku ji famîleya [[Meliphagidae]]yê ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/46213|title=Proceedings of the Zoological Society of London|last=Zoological Society of London.|last2=London|first2=Zoological Society of|last3=London|first3=Zoological Society of|date=1833|publisher=Academic Press, [etc.]|location=London}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Spinebill]] pald0mh1q7nqy1yztbrfazjzjsk653r 1094639 1094637 2022-08-07T19:37:10Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Sernav bi îtalîk}} {{Taxobox | image = Acanthorhynchus tenuirostris ANBG.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Meliphagidae]] | subfamilia = | genus = '''''Spinebill''''' | genus_authority = [[Baker]], 1930 | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthorhynchus''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Meliphagidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/46213|title=Proceedings of the Zoological Society of London|last=Zoological Society of London.|last2=London|first2=Zoological Society of|last3=London|first3=Zoological Society of|date=1833|publisher=Academic Press, [etc.]|location=London}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Spinebill]] g6rf2wq0jgp4htq7mhsiutnlxzgqya0 1094640 1094639 2022-08-07T19:39:37Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Sernav bi îtalîk}} {{Taxobox | image = Acanthorhynchus tenuirostris ANBG.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Meliphagidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acanthorhynchus''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthorhynchus''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Meliphagidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/46213|title=Proceedings of the Zoological Society of London|last=Zoological Society of London.|last2=London|first2=Zoological Society of|last3=London|first3=Zoological Society of|date=1833|publisher=Academic Press, [etc.]|location=London}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Spinebill]] 4shbqajnc1a2yblbgnieut6q6ijt7yh 1094641 1094640 2022-08-07T19:42:18Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Acanthorhynchus tenuirostris ANBG.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Meliphagidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acanthorhynchus''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthorhynchus''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Meliphagidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/46213|title=Proceedings of the Zoological Society of London|last=Zoological Society of London.|last2=London|first2=Zoological Society of|last3=London|first3=Zoological Society of|date=1833|publisher=Academic Press, [etc.]|location=London}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Spinebill]] o49zjshn9empyav4mo4di5dz7c9zedh 1094680 1094641 2022-08-08T06:50:15Z EmausBot 7548 Bot: 1 girêdanên înterwîkiyê ên ku niha li ser [[:d|Wikidata]]yê ne, jê bibe wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Acanthorhynchus tenuirostris ANBG.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Meliphagidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acanthorhynchus''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthorhynchus''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Meliphagidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/46213|title=Proceedings of the Zoological Society of London|last=Zoological Society of London.|last2=London|first2=Zoological Society of|last3=London|first3=Zoological Society of|date=1833|publisher=Academic Press, [etc.]|location=London}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] 8blt2qmvqu1uowyhryuq8ikfknaxvyr 1094692 1094680 2022-08-08T08:42:40Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Acanthorhynchus tenuirostris ANBG.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Meliphagidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acanthorhynchus''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acanthorhynchus''''', çûkeke biçûk a ku ji famîleya ''[[Meliphagidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/46213|title=Proceedings of the Zoological Society of London|last=Zoological Society of London.|last2=London|first2=Zoological Society of|last3=London|first3=Zoological Society of|date=1833|publisher=Academic Press, [etc.]|location=London}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] 6jll7nd54c1skdqjsisy3djjed3b0hf 0 129085 1094638 2022-08-07T19:36:13Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Spinebill]] weke [[Acanthorhynchus]] guhert wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Acanthorhynchus]] kxeotqi66wlhx7j037vtcrifcmpnj7o 0 129086 1094642 2022-08-07T19:54:55Z Penaber49 39672 Rûpel bi "{{Taxobox | image = Indian-Mynah444.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Sturnidae]] | subfamilia = | genus = '''''{{subst:PAGENAME}}''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''{{subst:PAGENAME}}''''', teyrekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Sturnidae]]'' ye. ==Ça..." hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Indian-Mynah444.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Sturnidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acridotheres''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acridotheres''''', teyrekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Sturnidae]]'' ye. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Acridotheres]] p0ak2gy2qrvl4i3zmbakimtft9pvkfm 1094643 1094642 2022-08-07T19:56:38Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Indian-Mynah444.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Sturnidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acridotheres''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acridotheres''''', teyrekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Sturnidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/50598|title=Check-list of birds of the world|last=Cottrell|first=G. William|last2=Greenway|first2=James C.|last3=Mayr|first3=Ernst|last4=Paynter|first4=Raymond A.|last5=Peters|first5=James Lee|last6=Traylor|first6=Melvin A.|last7=University|first7=Harvard|date=1962|publisher=Harvard University Press|volume=15|location=Cambridge}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Acridotheres]] dxffvgxy6e6t7eo1lxvoqk88nkpsj68 1094645 1094643 2022-08-07T19:59:04Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Indian-Mynah444.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Sturnidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acridotheres''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acridotheres''''', çûkekî endamên tropîkal ên ku ji famîleya ''[[Sturnidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/50598|title=Check-list of birds of the world|last=Cottrell|first=G. William|last2=Greenway|first2=James C.|last3=Mayr|first3=Ernst|last4=Paynter|first4=Raymond A.|last5=Peters|first5=James Lee|last6=Traylor|first6=Melvin A.|last7=University|first7=Harvard|date=1962|publisher=Harvard University Press|volume=15|location=Cambridge}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Acridotheres]] 13lzghxrr4k1tabk7uuv7pj0ellgw3n 1094681 1094645 2022-08-08T06:50:16Z EmausBot 7548 Bot: 1 girêdanên înterwîkiyê ên ku niha li ser [[:d|Wikidata]]yê ne, jê bibe wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Indian-Mynah444.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Sturnidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acridotheres''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acridotheres''''', çûkekî endamên tropîkal ên ku ji famîleya ''[[Sturnidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/50598|title=Check-list of birds of the world|last=Cottrell|first=G. William|last2=Greenway|first2=James C.|last3=Mayr|first3=Ernst|last4=Paynter|first4=Raymond A.|last5=Peters|first5=James Lee|last6=Traylor|first6=Melvin A.|last7=University|first7=Harvard|date=1962|publisher=Harvard University Press|volume=15|location=Cambridge}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] hht2yel1d1kjtbu9wxkh9mlvbzai7g7 1094691 1094681 2022-08-08T08:37:23Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Indian-Mynah444.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Sturnidae]] | subfamilia = | genus = '''''Acridotheres''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Acridotheres''''', çûkeke tropîkal a ku ji famîleya ''[[Sturnidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/50598|title=Check-list of birds of the world|last=Cottrell|first=G. William|last2=Greenway|first2=James C.|last3=Mayr|first3=Ernst|last4=Paynter|first4=Raymond A.|last5=Peters|first5=James Lee|last6=Traylor|first6=Melvin A.|last7=University|first7=Harvard|date=1962|publisher=Harvard University Press|volume=15|location=Cambridge}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] cxtiwn0ls85s3da580i3hxxx4u82kbb 0 129087 1094647 2022-08-07T20:07:02Z Penaber49 39672 Rûpel bi "{{Taxobox | image = Green-backed Kingfisher (Male) cropped.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Alcedinidae]] | subfamilia = | genus = '''''{{subst:PAGENAME}}''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''{{subst:PAGENAME}}''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya '..." hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Green-backed Kingfisher (Male) cropped.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Alcedinidae]] | subfamilia = | genus = '''''Actenoides''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Actenoides''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Alcedinidae]]'' ye. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Actenoides]] apxkzx40cg4r7spr0mi5fkc6y4m3wl5 1094649 1094647 2022-08-07T20:08:48Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Green-backed Kingfisher (Male) cropped.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Alcedinidae]] | subfamilia = | genus = '''''Actenoides''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Actenoides''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Alcedinidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/Helm_Dictionary_of_Scientific_Bird_Names_by_James_A._Jobling|title=The Helm dictionary of scientific bird names [electronic resource] : from aalge to zusii|last=Jobling|first=James A.|date=2010|publisher=London : Christopher Helm|isbn=978-1-4081-3326-2}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Actenoides]] p38tx7deryo1i2r2py8191zjyxnrx8a 1094673 1094649 2022-08-08T04:45:11Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Green-backed Kingfisher (Male) cropped.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Coraciiformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Alcedinidae]] | subfamilia = | genus = '''''Actenoides''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Actenoides''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Alcedinidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/Helm_Dictionary_of_Scientific_Bird_Names_by_James_A._Jobling|title=The Helm dictionary of scientific bird names [electronic resource] : from aalge to zusii|last=Jobling|first=James A.|date=2010|publisher=London : Christopher Helm|isbn=978-1-4081-3326-2}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] [[en:Actenoides]] sftm44pxov4rdhi7erpy4sxu1edb7em 1094682 1094673 2022-08-08T06:50:17Z EmausBot 7548 Bot: 1 girêdanên înterwîkiyê ên ku niha li ser [[:d|Wikidata]]yê ne, jê bibe wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Green-backed Kingfisher (Male) cropped.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Coraciiformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Alcedinidae]] | subfamilia = | genus = '''''Actenoides''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Actenoides''''', çûkekî biçûk ê ku ji famîleya ''[[Alcedinidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/Helm_Dictionary_of_Scientific_Bird_Names_by_James_A._Jobling|title=The Helm dictionary of scientific bird names [electronic resource] : from aalge to zusii|last=Jobling|first=James A.|date=2010|publisher=London : Christopher Helm|isbn=978-1-4081-3326-2}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] jkhk4yvjrmsoebt78vzd3kpghyhaht1 1094690 1094682 2022-08-08T08:34:47Z MikaelF 935 çûk, mê ye :) wikitext text/x-wiki {{Taxobox | image = Green-backed Kingfisher (Male) cropped.jpg | image_width = | image_caption = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Coraciiformes]] | infraclassis = | superordo = | ordo = | familia = [[Alcedinidae]] | subfamilia = | genus = '''''Actenoides''''' | genus_authority = | diversity_link = | diversity = | synonyms = }} '''''Actenoides''''', çûkeke biçûk a ku ji famîleya ''[[Alcedinidae]]'' ye.<ref>{{Cite book|url=http://archive.org/details/Helm_Dictionary_of_Scientific_Bird_Names_by_James_A._Jobling|title=The Helm dictionary of scientific bird names [electronic resource] : from aalge to zusii|last=Jobling|first=James A.|date=2010|publisher=London : Christopher Helm|isbn=978-1-4081-3326-2}}</ref> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat-b}} {{Cinsên-teyran-şitil}} [[Kategorî:Cinsên çûkan]] gjnc0pyc95isy6neiqfgtv0wadzja01