Dîroka Kurdistanê

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="ku">
  <siteinfo>
    <sitename>Wîkîpediya</sitename>
    <dbname>kuwiki</dbname>
    <base>https://ku.wikipedia.org/wiki/Destp%C3%AAk</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Medya</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Taybet</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Gotûbêj</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Bikarhêner</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Gotûbêja bikarhêner</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wîkîpediya</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Gotûbêja Wîkîpediyayê</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Wêne</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Gotûbêja wêneyî</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Gotûbêja MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Şablon</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Gotûbêja şablonê</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Alîkarî</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Gotûbêja alîkariyê</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorî</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Gotûbêja kategoriyê</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Gotûbêja portalê</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modul</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Gotûbêja modulê</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Dîroka Kurdistanê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10</id>
    <revision>
      <id>1094837</id>
      <parentid>1086739</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:59:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mohajeer</username>
        <id>15290</id>
      </contributor>
      <comment>/* Serhildana Xan Mihemed (1840) */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="68888" xml:space="preserve">{{Kurd}}

'''Dîroka Kurdistanê'''&lt;ref&gt;Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:destpêk&lt;/ref&gt;, dîroka Kurdistanê ye ku yek ji welat ên herî kevnarê [[Rojhilata Navîn|rojhilata navîn]] e. [[Kurdistan]], welatekî jeo-çandî yê li [[rojhilata navîn]] e ku piranî ya [[Kurd|Kurdan]] li vir dijîn û di [[Dîrok|dîrokê]]  de, hemî [[çand]], [[Zimanê kurdî|ziman]] nasnameya neteweyî ya [[Kurd|Kurdan]] li vir hatiye damezrandin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/646789877|title=Jewish subjects and their tribal chieftains in Kurdistan : a study in survival|last=Zaken|first=Mordechai|date=2007|publisher=Brill|isbn=978-90-474-2212-9|location=Leiden|oclc=646789877}}&lt;/ref&gt;

2 hezarsala berî zayînê qewmên [[Malbata zimanên hind û ewropî|Hindûwropî]] koçî [[Îran]]ê û [[Kurdistan]]a niha kirin. Bi vî şeklî gelê [[ermen]] belaveyî bakurê Îranê bû û qewmên din jî belaveyî başûrê Îranê bûn. Her wisa 9emîn sedsala berî zayînê de dagirkirina qewmên [[aryan]] destpê kir bo herêmê. Di encamê de 3yemîn sedsala berî zayînê de arîbûna herêmê temam bû. Êdî ji wî wextî heta niha gelên aryan li herêmê jiyan û belav bûn. Peydabûna bavkalên kurdan di 5emîn sedsala berî zayînê de peyda dibin &lt;ref&gt;Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:19&lt;/ref&gt;. Jixwe [[Ksenofon]] di berhema xwe [[Anabasis]]ê de behsa bavkalên kurdan digehîne sedsala 5emîn ya berî zayînê. Her wisa piştî van bûyeran etnisîteya kurdan jî pêk dihê. Di navbera sedsalên 200 û 600 de ya piştî zayînê etnisîteya kurd çêdibe &lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:14&lt;/ref&gt;. Her wisa lêzêde dike ku çêbûna etnisîteya kurd di cografyaya navbera [[Gola Wanê]] û [[Gola Ûrmiyeyê]] de pêkhatiye &lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:16&lt;/ref&gt;

==Nav==
Peyva &quot;Kurdistan&quot; di sedsala 12emîn yekem car hate bikaranîn. Siltanê Selcukiyan, [[Siltan Sencer]] yekem car navê Kurdistanê wek welatek bikaranî. Her wisa li sala 1298ê ji layê gerokê ewropayî [[Marco Polo]] ve jî peyva Kurdistan an jî Kardistan hatiye bikaranîn. Di çavkaniyên mongolan de di sedsala 14ê de behsê Kurdistanê tê kirin. Reşîdûdîn Fezlullah Hemedanî jî di sala 1318ê de peyva Kurdistanê bikartîne.&lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşana Avesta,2010, r:35&lt;/ref&gt;

[[Melayê Cizîrî]] jî di navbera salên 1567 û 1640ê de wiha behsa Kurdistanê dike; 
{{Jêgirtin|Gula baxê îrem û botan im&lt;br&gt;
Şebçiraxê şevên Kurdistan im}}

Gerokê tirk [[Ewliya Çelebî]] di pirtûka xwe de dibêje ku parêzgehên Kurdistanê çêdikin ev in; Erzerom, Wan, Hekarî, Amed, Cizîr, Amêdiye, Şehrezûr û Erdelan &lt;ref&gt;Kerkük, Tarih, politika ve etnik yapı-Kemal Mazhar Ahmed, Weşanên Avestayê, r:49&lt;/ref&gt;

==Kurd kî ne==
{{Gotara bingehîn|Kurd}}
===Etnisîte===
[[Mikhail Semenovich Lazarev]] dibêje ku kurd wek etnisîte li derdora salên navîna 500an çêbûye &lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;. Her wisa lêzêde dike ku çêbûna etnisîteya kurd di cografyaya navbera [[Gola Wanê]] û [[Gola Ûrmiyeyê]] de pêkhatiye &lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;/&gt;

Neteweyê kurd ji 7 qewman pêk tê. Ev her heft qewm xwe wek [[kurd]] didin nasîn. Qewmên kurd û zimanên wan;

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gel !! Ziman
|-
| [[Kurmanc]] || [[Kurmancî]]
|-
| [[Soran]] || [[Soranî]]
|-
| [[Zaza]] || [[Zazakî]]
|-
| [[Hewram (gel)|Hewram]] || [[Hewramî]]
|-
| [[Kurdên başûr (gel)|Kurdên başûr]] || [[Kurdiya başûr]]
|-
| [[Lek]] || [[Lekî]]
|-
| [[Lor (gel)|Lor]] || [[Lorî (ziman)|Lorî]]
|}

===Dîn===
{{Gotara bingehîn|Dînên kurdan}}
* [[Îslam]] ([[Sunîtî]], [[Şiîtî]], [[Elewîtî]])
* [[Êzdîtî]]
* [[Yarsan]]
* [[Zerdeştî]]
* [[Cihûtî]]
* [[Şebek]]

Pirtûk:
* Kürdistan Tasavvuf Tarihi, Muhammed Rauf Tavakkolî, Weşanên Hîvdayê
* Yezidiler, [[Roger Lescot]]

==Nêrîna giştî==
[[Wêne:Near East ancient map.jpg|thumb|Berîzbûnê 63, Şahitî Kurdane: Korduene-Sophene]]

Kurd yek ji gelên herî kevnar yên [[Mezopotamya]]yê û Zagrosê ne. Bi kêmayî ji [[Împaratoriya Medya]] û vir ve gelê kurd, cihekî girîng di dîroka şaristaniyê de girtiye. Şaristaniya ku li ser riyên bazirganiyê yên girîng hatiye avakirin, bi êrîşên [[Helen]], [[Rom]], [[Bîzans]], [[Ereb]], [[Îran]]î û paşiyê jî [[Osmanî]] re rû bi rû maye. Kurdan li hemberî van êrîşan bêwestan ji bo parastina serxwebûn û azadiyê li ber xwe dane; tevî hemû ferman û komkujiyên xwîndar jî, kevneşopiya berxwedanê, mîna yek ji nirxên herî girîng yê çand û toreya xwe dîtine û bi berhemên xwe yên gelî re ew dane jiyandinê.

Gelê Kurdistanê bi sedan sal şêweyê rêxistinî yê civaka komunal, ku girêdana endaman ji nêzîkahiya xwînê pêk tê domand. Ev dirûvê rêxistinî ku mirov dikare wekî civakî-aborî binav bike, bi taybetî ji êl û eşîran pêk dihat û bingeha xwe ji koçertiyê digirt. Ji ber van taybetiyên civakî ye ku kurdan, ji dêla dewletek yekgirtî ku ji navendekê tê birêvebirin, mîrîtiyên piçûk sazkirine. Berxwedanên van mîrîtiyan li hember êrîşên dijwar yên biyaniyan lawaz mane û ew nikarîne li ser piyan bimînin.

Beriya [[Îslamiyet]]ê ola kurdan, li gor hinek çavkaniyan [[Zerdeşt]]î bû. Hinek ji zanayan jî mîna [[Tewfîq Wehbî]] dibêjin ku kurdan ola xwe ya ciyawaz hebûn. Piştî êrîşên ereban û belavbûna îslamiyetê, kurdan dev ji zerdeştiyê, ku yek ji olên yekxwedayî yê ji herî qedîman ya [[Rojhilata Navîn]] e berdan û îslamiyetê hilbijartin û bûn misilman.

Li sedsalên yekem ên îslamiyetê da, ku erebên misilman eriş kirin ser [[Împeratoriya Sasanî]], nivîskarên [[ereb]] wekî [[Îbn Nedim]], behsa eşîr û hoz yên başûrê Zagrosê dikin. Ew nav wekî ''Hoz'' jî dihêt nivisandin û gotin. ''Hoz'' jî di [[Kurdî|zimanê kurdî]] de bi manaya ''malbat''  e, û weke ''Xêzan'' jî tê bi kar anîn. Navê kurd jî ku piştî bizir bûna eşir û Hoza ji aliyê nivîskarên ereb jibo gelê me hatiye bi kar anin, ayni manaye k''lan''  dide. Hînek ji bîrmendên kurd li ser wê baverê ne ku Kurdên îro, ''Hoz''ên dema kevnar in, ku piştî îslamiyetê tevi leşkerên erebên misilman, berev (Kurdistana) bakûrê-rojava ketin rê u pişkek ji Anatolia ji romiyên xristiyan dagîr kirin u kirin axa xwe. ''Hoz'' navê gelê [[Elam]]iye, ku şaristaniyeta kevnara wan ji aliya Farisan u Asuriyên dijber hat ji nav birin, u li jêr nava ''Hozi'' jiyana koçerî li ser çiyayên başûr-rojhilata Kurdistanê girtin ber. Çavkaniyen ermeniyên kevnar jî kurdan weki ''mar'' qal dikin, ku di zimane wan da ba manayê mar e (mîna kurdî), u mar jî unsureke giring li ola Elamiyan bû.

Êrîşên ser Rojava ya [[Xiristiyan]]an yên bi navê [[Seferên xaçperestan|Seferên Xaçperestan]] li ser [[Rojhilata Navîn]], ku bi mebesta bidestxistina riyên bazirganiyê dihatin kirin, bi tekoşîn û berxwedanên mîrîtiyên Kurdan û bi saya fermandarên kurd yên wekî [[Selehedînê Eyûbî]] hatin rawestandin. Berxwedana Kurdan di vê demê de rê li ber dagirkeriya Rojhilata Navîn girtiye.

Di sala 1514an de şerekî di navbera Împaratoriyên Osmanî û Îranî de dest pê kir. Tenha sedema vî şerî ew bû, ku kolonyalîstekî nû ji Kurdistanê re bê diyar kirin. Îran di vî şerî de têk çû û Kurdistan tev ket bin desthilatdariya Osmanî. Di vê rewşê de kurdan demekê mafê otonomî hebû û sîstema xwe bi xwe birêve dibirin. Di demên pêwist de kurdan bac û leşker didan Împaratoriya Osmanî û bi vî awayî kurd, demek dirêj di bin desthilatdariya vê împaratoriyê de man.

Bi [[peymana Qesrî şîrîn]] ya [[1639]]an, Kurdistan carek din di navbera van her du împaratoriyan de hate parvekirin. Bi vê peymanê re dîroka gelê kurd ya parvekirî, ku heya roja me didome dest pê kir. Tevahiya şerên ku piştî vê dirokê di navbera van herdu dagirkeran de rûdane, li ser xaka Kurdistanê bûne û ji ber vê sedemê, kîjan alî di van şeran de biserketibe, yê binketî her gelê Kurd bûye. Herdû dewletan jî, ji bo ku bikaribin serhildanên Kurdan têk bibin, bastûra (struktura) civakî-aborî ku li ser hîmên êli ava bûye, destek kirine û têkiliyên hilberiyê yên paşmayî tevî pergalên civakî yên eşîrî parastine. Yên ku bi şûr hatine, ji bo berdewamiya têkiliyên hilberiya raborî, hewl dane da ku çavkaniyên pêşvebirina şaristaniya Kurdan biçikînin; hêzên hilberînê wêran kirine û çavkaniyên pêşvebirinê, yên ku hebûne jî xitimandine.

Di qirna 19an de ku kapîtalîzm ber bi navnetewebûnê ve bi pêş diket, hewldanên ji bo guherandina nexşeya cîhanê jî zêde dibûn. Hinekî jî bi bandora bizav û tevgerên azadiya neteweyî, Împaratoriya Osmanî ber bi hilweşîne ve rûbirû mabû. Herêma ku împaratorî bi Rojhilat û Asya ve girêdida Kurdistan bû û ji ber vê yekê jî Kurdistan qada herî stratejîk ya împaratoriyê bû. Ji bo cihê xwe yê stratejîk, hebûna Kurdan bala dewletên wê heyamê yên bi hêz dikişand ser xwe. Bi taybetî jî, projeyên Riya Hesinî ya Berlîn-Bexdayê ku diviyabû di Kurdistanê re derbas bibe, ev proje welat kir egera bihevketinên dijwar di navbera dewletên Osmanî, Brîtanî, Fransî, Almanî û Rûsî de.

Statuya mêtingeha navneteweyî ya Kurdistana îroj, piştî gengêşî û peymana 18-26ê nîsana 1920an di Konferansa San Remo'de dest pê kir. Partiya &quot;[[Îtihad û Tereqî]]&quot; ku nijadkujiya Ermeniyan bi rêxistin kiribû û peyikandibû, Împaratoriya Osmanî xist nav şerê Cîhanê yê Yekemîn. Piştî ku Împaratoriya Osmanî, ya ku di vî şerî de ciyê xwe li gel Almanya digirt têk çû, derfet kete destê mirovahiyê ku tevahiya neynokên vê dewleta dagirker hilkişîne.

Yek ji rêgezên sereke yê sosyalizmê ku li Ewrupa pêş diket û li Rûsya bûbû desthilatdar &quot;rêgeza mafê diyarkirina çarenûsa neteweyan ya xwe bi xwe&quot; bû. Sermayedariya li rojava ku ji hişyariya gelên rojhilat nerihet bû û dixwest wan di bin rêvebiriya xwe de bigre jî, xwedî li vê rêgezê derket. (Di prensîbên Wilson de ku bi Serokkomarê DYA Wilson hatiye binavkirin û ji 14 bendan pêk tê, heman rêgez cîh digre.) Belê, Peymana Sewrê, ya di 10ê tebaxa 1920an de, ku bû îlana belavbûna Împaratoriya Osmanî, di demek wiha dîrokî de pêk hate.

== Berî Îslamiyet li Kurdistanê belavbûyî ==
[[Wêne:Map of Roman dependency of Sophene, Corduene, Commagene, and Osrhoene as of 31 BC.png|200px|thumb|Korduen]]
{{Gotara bingehîn|Gutî}}
{{Gotara bingehîn|Mêd}}
{{Gotara bingehîn|Karduk}}
{{Gotara bingehîn|Lolo}}
{{Gotara bingehîn|Hurî}}
{{Gotara bingehîn|Kardox}}
{{Gotara bingehîn|Ancewasî}}
{{Gotara bingehîn|Zawdex}}
{{Gotara bingehîn|Mox}}
{{Gotara bingehîn|Mîtanî}}
{{Gotara bingehîn|Xanîgalbat}}
{{Gotara bingehîn|Waşşûkanî}}
{{Gotara bingehîn|Mardpetakan}}

Ku mirov bahsa demên berî zayîna dîroka Kurdistanê bike, divêt ku mirov bizanibê ku di wê demê de, weke ku bi ´Ksenofon' [[Ksenofon]] re tê ser ziman, &quot;Kardox&quot; hene. Di dema Hûrîyan de jî rengê &quot;kurda&quot;&lt;ref&gt;[http://discoverarchive.vanderbilt.edu/jspui/bitstream/1803/3862/1/Hurrian_and_Hurrian.pdf     HURRIANS AND HURRIAN NAMES IN THE MARl TEXTS: bo gotina ku &quot;kurd&quot;î ku ji dema Hûriyan rûpêlên weke çavkanî 394. 397. 395. 363 na.]&lt;/ref&gt; navê kurdan tê bikaranîn. Di dema Gûtiyan de, ev nav heye. Di wê demê de, bi vê yekê re, mirov dibîne ku ji Kurdistanê re &quot;welatê kurdan&quot; an jî &quot;kardoxiyan&quot; tê gotin. Wê di deme Gûtiyan de kurd, pêşketineka mazin bijîn. Wê welatîtiya wan ya wê demê, wê bi fêr û cerbneka mazin bigihê ast û deme împaratoriyê û nêzî 400 salî bijî. Piştî wan re, demên ku têne jînkirin, wê deme wan ji holê narakê, lê wê awayê rêveberiya wan ji holê rakê.

Deme Mîtaniyan û Hûriyan, wê demeka xanadanî bê. Piştî deme Uriyan re ku ew demna bixanadanî yên li dûvhevdû jîna, wê weke ku di berdewama wan de, li herême botanê ya rojavayê bakûrê Kurdistanê dikeve û ku başûr rojavavayê Kurdistanê dike nava xwe de, wê di qadeka mazin de pêşketina wan bibe. Ew der, wê heta ku bigihê herêma Rehayê ku di wê demê de jê re &quot;kalden-Ur&quot; dihate gotin, wê ji wan re herêmeke navendî bê. Firat bilindbûna wê ava wê, li ber wê, temenê jiyaneka xurt û pêşketî diafirêne û jiyan jî li wir pêş dikeve û pêşketineka mezin dijî. Di deme Uriyan de jî, di deme Hûrî û Mîtaniyan de jî, em dizanin ku xwediyê zanîn û kevneşopîyeka mazin in û pirtûkxaneyên wan hene. Zanebûneka wan ya pirr mezin heya. Gûtî, wê bidest bikaranîna ayaran bikin, weke rûpelên nivîsandinê. Wê Medî jî, wê kevneşopiya wan ji wan bigirin û bidina berdewam kirin.

Navenda Gûtiyan herêma Cizîre Botan bû. Wan, wê demê ji Cizîre Botan re digotin &quot;gerzûbaqarta&quot;. Cizîr, ew kelehe wê ya mazin, hê ji deme wan maya. Di deme Gûtiyan de hatiya çêkirin. Ji xaynî wê kelehê, em dizanin ku gelek beşên wê ku îro ji holê rabûna hene. Herême dora wê jî hatiya rastkirin û hatiya vekirin ji jiyanê re. Ji vê yekê re hin sedemna pir mazin hena. Tirba Nebî Nuh di wê demê de cihê herî xweş jê re tê dîtin û li wir tê çêkirin. Ew tirba wî ya ku îro, weke ku li nîvê Cîzîrê ya. Di deme ku hatîbû çêkirin de li ber ava Diclê hatibû çêkirin. Çend ku av çiqandin pêre çêdibe û bi ber kêmbûnê ve diçê, êdî navber dikeve nava tirbê û çemê diclê de. Nebî Nuh, weke pîroziyeka her demê ya. Di deme wan (Gûtiyan) de jî ew pîroziya wî heya û mirov di têgihiştina wê de na. Di deme Gûtiyan de ew nirxîtiya Nebî Nuh heya. Hingî, ola Êzdatîyê heya û serdesta û pergaliya yek-xwûdayiyê diafirêne. Gûtî, wê demeka wê ya pirr pêşketî û bi têgihiştin bê.

Deme Gûtiyan, wê li Kurdistanê, pêşketineka mezin bide çêkirin. Awayê rêxistinbûna wan li ser temenê herêmbûnê ya. Herêm bi herêm rêxistiniya wan heya. Her herêm mîrê wê heya. Her herêm, mîrê wê, weke keyê wê ya. Ya ku di ast bilind de wan digihêne hevdû, pergale olî û nirxîtiya wan ya bi wê ya ku ew hemû li dora wê gihiştina hevdû ya. Zanebûna wan, wê wan hertimî di bîra hevdû de bihêle. Têkiliya herêman jî, weke ya êlîtiya ku hate roja me, bi kurdan re jîn dibê ya. Her herêm bi êlîtiya xwe re xwediyê hêzê xwe ya jî. Di bin mîr de bi rêxistin a. Her mirovê ku dijî bi mîr ve girêdayî ya û ji wê wirdetir, ku pêdivî pê hebe, şervanekî parastîna herême xwe ya jî. Ji bo wê diçê mirinê jî.

Hate ku dem tê deme [[Naîriyan]] wê ev wilo berdewam bê. Lê di wê navberê de li herême hin bi hin hêzeka din jî bilind dibe. Ew jî, hêz û mazinbûna Asûriyan a. Ew jî, wê êdî ji sadsalên 16. û 15 min pê de bidest mazinbûna xwe bikin. Bi wê re, çend ku ew bihêz dibin wê bixwezin ku li herêmê serdest bibin. Piştî [[Gûtî]]yan re li herêmê Naîrî êdî hin bi hin mazin bûna û ji qadeka ku ji ber Zagrosan digihê hate herêmê Botanê ber Diclê û ji wir jî hate ber Firatê serdestiya wan heya. Destpêka wan, wê herême Botanê bê. Piştre wê navenda wan xişiqê herême [[Sêrt]], [[Wan]] û [[Mûş]]ê û hwd. Lê di demên wan dawiyê de wê Zagorosan bê navenda wan. Bi wê re, serdestiya wan li çiyayê mazin Agirî jî dibe. Wekî din jî, ev der, ji wan re parastinekê jî dike.

Asûrî, piştî ku mazin bûn, wê êdî bi Naîriyan re bikevina şer de û wê di sala 1128an de wê şerekî mazin bi Naîriyan re bikin. Deme ku Asûrî têne ber Naîriyan, êdî ji her herêmê her mîrê wê yan jî keyê wê, wê hêze xwe bide dora xwe, were qada şer û bi hev re bikevina şer de, bi Asrûiyan re. Lê wê têk herin. Bi wê re, wê Asûrî, weke ku bûya malê dîrokê jî, wê 43 keyên Naîrî dîl bigirin û wê ji berdêla bêşan de wan serbest berdin. Ev dem, piştre wê Naîriyan ji dîrokê nebe. Lê wê serweriya wan ya gîştkî ji holê rakê. Wê êdî ji wê deme hate sadsale 8. min, wê tekoşîneka mazin bi awayê raperînî wê li ber Asûriyan bidina kirin. Hate ku têne sadsale 7. min, wê bi raperîn û serhildanên ku dibin re wê li ber wan bi serbikevin û wê desthilatdariya Asûriyan ji holê rakin. Ku weke ku di nav kurdan de hate îro, weke &quot;serketina [[Kawa]]yê Hesinkar&quot; tê zanîn bibe û wê ew serketin, ku weke rojeka pîroz ya ola Êzdîtiyê ya, wê di roja 21 ê adarê de pêk were û wê êdî weke ku hate îro di nav kurdan de tê gotin wê ew roj &quot;[[Newroz]]&quot; bê. Piştî wê serketina kurdan re, wê deme û serdestî ya Mediyan bi desthilatdarî wê dest pê bike.

== Serdema îslamiyetê ==
{{Gotara bingehîn|Serhildana Cafer Faracis}}
{{GotarêBingeh|Belavbûna îslamê li Kurdistanê}}
{{Gotara bingehîn|Raperîna Babek}}
{{Gotara bingehîn|Xanedana Ebasiyan}}
{{Gotara bingehîn|Xanedana Umeye}}
[[Îslam]]iyet di sedsala 7an de derket. Wê demê [[kurd]] di navbera [[Împeratoriya Sasanî]] û [[Împeratoriya Bîzansê]] de perçekirî dijiyan.
Hêjmara wan pir kêm be jî hinekî kurd di dema [[Muhemmed|Muhemmed Pêxember]] de bûne misilman, lê pirraniya kurdan di dema [[Omer|Xelîfe Omer]] de ku dema artêşên [[misilman]] an di sala 637an Împeratoriya Sasaniyan hilşandin û erdê [[Kurdistan]]ê feth kirin, pirraniya kurdan Îslamiyetê pejirandin û bûne misilman, û êdî kurd di nav [[Dewleta Îslamî]] de jiyan. Piştî sedsalekê kurdan gelek dewlet jî ava kirin. Dewleta herî pêşî ji aliyê [[Sadaqê kurê Elî]] ve li [[Rojhilata Kurdistanê]] li [[Ûrmiye]]yê û bajarên derdora wê de, di sedsala 8an de [[Sadakiyan|Dewleta Sadakiyan]] ava kirin. Piştre [[Dewleta Eysanî]], [[Şedadî]], [[Hezarhespî]] û [[Eyûbî|Dewleta Eyûbî]] û wekî din hatin avakirin.

==Serdema mîrektiyên kurd==
[[Wêne:Kurdish states 1835.png|thumb|250px]]
 
===Xanedana Sadakiyan (770 - 827)===
{{Gotara bingehîn|Sadakiyan}}

===Xanedana Eysaniyan (912–961)===
{{Gotara bingehîn|Eysanî}}

===Xanedana Selariyan (919-1062)===
{{Gotara bingehîn|Xanedana Selariyan}}

===Xanedana Hecbaniyan (906-1080)===
{{Gotara bingehîn|Xanedana Hecbaniyan}}

===Xanedana Şedadiyan (951-1075)===
{{Gotara bingehîn|Şedadî}}

===Xanedana Rewadiyan (955–1071)===
{{Gotara bingehîn|Rewadî}}

===Xanedana Hesnewiyan (961-1015)===
[[Wêne:Hasanwayhids map.png|200px|thumb|Nexşeya Hesnewiyan]]
{{Gotara bingehîn|Hesnewî}}

===Xanedana Enaziyan (990–1116)===
{{Gotara bingehîn|Enazî}}

===Xanedana Merwaniyan (999-1085)===
{{Gotara bingehîn|Merwanî}}

===Xanedana Kakûyî (1008-1274)===
{{Gotara bingehîn|Xanedana Kakûyî}}

===Mîrektiya Kilîsê (1000-?)===
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Kilîsê}}
{{Gotara bingehîn|Kurdên Kilîsê}}

===Xanedana Hezarhespiyan (1155–1424)===
{{Gotara bingehîn|Hezarhespî}}
[[File:Atabegên Lurê Biçûk.png|250px|thumb|Mîrektiyên Atabegên kurdên lur]]

===Mîrektiya Erdelan (1169–1867)===
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Erdelan}}
Qacariyan li sala 1868ê de mîrektiya Erdelanê ji holê rakir. Pêkhateya siyasî ya kurdan ya dawî hate vemirandin.

===Xanedana Eyubiyan (1171–1260) ===
{{Gotara bingehîn|Xanedana Eyûbiyan}}
[[Wêne:AyyubidGreatest.png|250px|thumb|Dewleta Eyûbî ya kurdan a herî mezin]]

===Mîrektiya Bedlîsê (1182–1847)===
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Bedlîsê}}

===Xanedana Xurşîdiyan (1184-1597)===
{{Gotara bingehîn|Xurşîdiyan}}

===Êrîşên mongolan (1241-1259)===
{{Gotara bingehîn|Êrîşên mongolan li ser Kurdistanê}}

===Mîrektiya Botan (1338-1855)===
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Botan}}

Mîrektîya Botan yek ji mezintirîn Mîrên [[Kurd]] e ku di navbera salên 1338-1855 de Mîrîtî kirine û di nav axa [[Bakurê Kurdistanê]] de hatî ye nas kirin . Navçeya îdarî ku navçe [[Dih]] navçeyên [[Cizîr]], [[Şirnex]] û [[Sêrt]]ê digire navê wê herêmê Botan e .&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;M. Streck, “Bohtan”, MEBİA, C. 2, MEB, İstanbul 1979, s. 773.&lt;/ref&gt; [[Botî (devok)|Kurdên Botî]] , ku navê wî Mîrektîyê ne, di navbera parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekarî]] ya nûjen û [[Mûsil]]ê de dijîn . Jî Botî Kurdan, li ber çavên hin dîroknasên ku bi eslê xwe [[Merwanî]] damezrînerê ji xanedana Kurdên Humeydî bi têkildarî dîbinîn.&lt;ref&gt;[https://www.academia.edu/33354388/Cizre_Buhti_Beylig_i.pdf ULUSLARARASI ŞIRNAK VE ÇEVRESİ SEMPOZYUMU”,]&lt;/ref&gt; Di bernameya xwe ya bi sernavê [[Şerefname]] ku ji hêla dîroknasê Kurd [[Şerefxanê Bedlîsî]] ve ku di sedsala 16-an de jiyaye nivîsandiye; &quot;Ew diyar dike ku Mîrektîya Botan navê xwe ji eşîra Bûhtî girtî ye, ku ew aşîr bi cesaret û şerê xwe tê zanîn&quot;.&lt;ref&gt;Şeref Han, Şerefname Kürd Tarihi, Cev: M.Emin Bozarslan, Deng Yayınları, İstanbul 2006,s. 94.&lt;/ref&gt;  Lê Mîrektîya Botan tenê ne li ser eşîra Bûhtîya bû. Digel eşîra Bohtî, eşîrên [[Dimbiliyan|Dumbılî]], [[Nûkî]], [[Mehmûdî]], [[Şêx Taranî]], [[Masakî]], [[Raşkî]], [[Pînkan]], [[Dalam]], [[Bîasturaî]], [[Şîruyan]], [[Dûdêran]] di nav êlên eşîrên Botan de bûn. Herêma Botan li 14 deveran hate dabeş kirin, ku her yek ji navenda xwe û qesra xwe ve girêdayî bû.&lt;ref&gt;Celile celil, age, 78.&lt;/ref&gt; Fermanên Botan, bi navê Mîrê Azîzan an Begîtîya Azîziye jî tête zanîn, dibe ku xwe li bingeha [[Xalid bin Welîd]] binasin da ku di serdemên xwe yên klasîk de ji eşîrên di nav herêmê de sererast bibin.&lt;ref&gt;Şeref Han, a.g.e s.94&lt;/ref&gt; Di heman demê de, sedemên fermanên Botanê ku bi navê Mîrê Azîzan têne zanîn ji ber navê Îzzeddînê Bûhtî, damezrênerê vê mîrîtî ye.&lt;ref&gt;Süreyya Bedirhan, Kürt Davası ve Hoybun, Çev: Dilara Zirek, Med Yay., İstanbul 1994, s. 76&lt;/ref&gt;  Di dema [[Şerê Çardiran]] de di navbera hêzên [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] û [[Dewleta Sefewiyan|Safewî]] di 1514 de, Mîrektîya Botan li tenişta [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]] bû. Mîrektîya Botanê ji vê dîrokê heya niha hebûna xwe wekî banek hukumeta  [[Împeratoriya Osmanî]] domand. Mîrektîya Botan, ku di heyama [[Bedirxan Beg]] de serdema herî geş bû, paşê 19. ss Reformên navendîparêz û siyasetên çewt ên ku di sedsala 18an de di [[Împeratoriya Osmanî|Î Împeratoriya Osmanî]] de pêk hatin, di 1855an de jî di dema serhildana Bedirxan Beg de serhildana dijî  Împeratoriya Osmanî di serdema Êzdînşêr Beg de hate qewirandin.

===Mirektiya Badînan (1376–1843)===
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Badînan}}

===Mîrektiya Hekarî (1380-1845)===
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Hekarî}}

===Mîrektiya Mukriyan (1400-1850)===
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Mukriyan}}

===Mîrektiya Soran (1530-1835)===
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Soran}}

===Mîrektiya Qûçanê (1600?-1800?)===
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Qûçanê}}

===Parçebûna Kurdistanê ya yekem (1639)===
{{GotarêBingeh|Dîroka Rojhilatê Kurdistanê}}
{{GotarêBingeh|Dîroka Kurdistana Osmaniyan}}

====Peymana Zehabê====
{{Gotara bingehîn|Peymana Zehabê}}
Piştî peymana di navbera dewletên Osmanî û Sefewiyan de li sala 1639ê welatê kurdan bû du parçeyên sereke. Kurdistana Osmaniyan û Kurdistana Îranê. Heta ku Kurdistana Osmaniyan jî dibe sê parçe, ji bilî Rojhilata Kurdistanê her sê parçeyên din em ê wiha binav bikin.
Kurdistana Îranê û kurdên Qefqasyayê di nav desthilata Sefewiyan de man. Kurdistana Osmaniyan jî di nav desthilata Osmaniyan de ma. Ev parçebûn heta [[şerê cîhanî yê yekem]] bi hindek guherînan dewam kir. Piştî şer jî her çend hewlên kurdan û hêzên din hebin jî, ev hidûd her wekî xwe ma.

Hêjayî gotinê ye ku ev peymana parçekirina Kurdistanê bi awayeke formel ma ye, yanî kurd berî peymanê jî piştî peymanê jî di bin desthilata mîrektiyan de dijiyan. Piştî peymanê mîrektiyên di bin axa Osmaniyan û Eceman de hatin kifş kirin.

===Mîrektiya Baban (1649–1850)===
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Baban}}

===Xanedana Zendan (1747-1794)===
{{Gotara bingehîn|Dûgela Zend}}

===Mîrektiyên din===
{{Gotara bingehîn|Mîrneşîniya Biradost}}
{{Gotara bingehîn|Mîrgeha Banê}}
{{Gotara bingehîn|Emîrxan Lepzêrîn}}
{{Gotara bingehîn|Şivankaran}}
{{Gotara bingehîn|Dimdim}}
{{Gotara bingehîn|Ûştinî}}
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Heskîfê}}
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Çewlig}}
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Şirwane}}
{{Gotara bingehîn|Begitiya Erzen}}
{{Gotara bingehîn|Mîrîtiya pazokî}}
{{Gotara bingehîn|Xanedana Mahmudan}}
{{Gotara bingehîn|Xanedana Serab}}
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Pinyanişi}}
{{Gotara bingehîn|Mîrektiya Mansur}}

===Rûxandina mîrektiyên kurdan===

==Serdema serhildanên kurd==
===Serhildana Ebdurehman Paşayê Babanî (1806-1808)===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Ebdurehman Paşayê Babanî}}

===Serhildana Ehmed Paşayê Babanî (1812)===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Ehmed Paşayê Babanî}}

===Serhildana eşîrên Zazayan(1918)===
===Serhildana Êzidiyan (1830)===
===Serhildana Mîr Mihemedê Soran (1832-1839)===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Mîr Mihemedê Soran}}
Bi dûçûna hinek lêkolîneran yekem serhildana neteweyî ya kurdan ev serhildan e&lt;ref&gt;Barzan'dan Bağdat'a Kürtler, Ekrem Sunar, Weşanên Dozê, r: 25&lt;/ref&gt;
===Serhildana Garzanê (1839)===
===Serhildana Xan Mihemed (1840)===
===Serhildana Bedirxan Beg (1843)===

===Serhildana Êzdînşêr (1854)===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Êzdînşêr}}

===Parêzgeha Kurdistanê (1847-1864)===
Li sala 1847ê ji axa kurdnîşîn re navê Kurdistanê lê hat danîn ji aliyê Mistefa Reşît Paşa ve. Wek sîstema Osmaniyan wiha hate dabêşkirin. Li sala 1864ê parêzgeha Kurdistanê ji holê hate rakirin. Şûna wê parêzgehên Wan û Amedê hatin ava kirin &lt;ref&gt;Türki Korkunun Anatomisi Irak Kürdistanı ve Etkilerî, Zeynel Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:55&lt;/ref&gt;

===Serhildana Bedirxaniyan (1878)===
Kurên Bedirxan Beg, Huseyn Beg û Osman Beg li sala 1878ê li dijî Osmaniyan serhildanek da destpê kirin û gelek axa Kurdistanê rizgar kirin &lt;ref&gt;Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:150&lt;/ref&gt;

===Serhildana Şêx Ubeydela (1880)===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Şêx Ubeydelayê Nehrî}}

===Avabûna Hengên Hemîdiyeyê===
{{Gotara bingehîn|Hengên Hemîdiye}}
Li sala 1891ê Sultanê Osmaniyan [[Ebdulhemîd II]] bi navê Hengên nîvsiwarî yên Hemîdiyeyê komeke çekdarî ji eşîrên Kurd ava kir û hinek endamên eşîran bûn çekdarên vê hêzê. Bi 36 hengan ev artêş tê ava kirin. Osmaniyan hem meaş dida van hem jî ji bacê miaf digirt. Derfetên serokeşîr û leşkerên Hemîdiye her roja diçû zêde dibûn. Li sala 1892yê de 40, 1893ê de 56, 1899ê de jî 63 heng hatin ava kirin&lt;ref&gt;Ağa,Şeyh,Devlet-Martin Van Bruinessen, r:286&lt;/ref&gt;.

===Serhildana Bişarê Çeto (1906)===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Bişarê Çeto}}
Li sala 1906ê vê serhildanê rû da. Paşî bi alîkariya hinek [[ereb]]an diçe [[Yemen]]ê &lt;ref&gt;Tarih Boyunca Kürtlerde Dîplomasî, Faik Bulut, Evrensel Basım Yayın, 2015,r:152&lt;/ref&gt;

Her wisa li Dêrsimê, Bazîdê û gelek herêmên din yên kurdnişîn li dijî osmaniyan serhildan tên destpê kirin.

===Rewşa giştî ya kurdan===
====Rewşa Kurdistana Osmaniyan====
Li sala 1881ê Siltan Ebdulhemîd navên Kurdistanê û Ermenistanê qedexe dike &lt;ref&gt;Ortadoğu’da İslam ve Çatışan Milliyetçilikler, Kamal Soleimani, Weşanên Peywendê, 2019, r:138&lt;/ref&gt;

=====Şoreşa Makezagonî=====
Piştî şoreşa makezagonî li sala 1908ê li Stenbolê yekemîn rêzxistina kurdan bi navê [[Cemiyeta Teawun û Tereqiya Kurd]] hate vekirin. Bi navê [[Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi (rojname)|Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi]] jî rojnameyek weşandin. Di nav nivîskaran de [[Seîdê Nûrsî]], [[Îsmaîl Heqî Babanî]], [[Seyîd Ebdulqadir]], [[Pîremêrd]] hebûn.

Pistî îlamkirina Meşrutiyeta 2yê, ji layê Emîn Alî Bedîrxan, Seyid Ebdulqadir û Şerîf Paşa ve [[Cemiyeta Teawun û Tereqiya Kurd]] tê ava kirin. Di heman salê de 1908ê, ji bo perwerdehiya zarok û ciwanan jî [[Kürt Neşri Maarif Cemiyeti]] tê damezrandin.  Ji ber nakokiyên di cemiyetê de Seyîd Ebdulqadir bi navê [[Hetavî Kurd]] kovarekê derdixe. Li sala 1910ê de ji aliyê xwendevanên kurd [[Hêvî (rêxistin)|Hêvî]] tê damezrandin. Li sala 1912ê de di dema şerê Balkanan de Kürt Teali ve Terakki Cemiyeti tê girtin. Piştî vê girtinê bernasiya rêxistina Hêvî zêdetir dibe. Rêxistina Hêvî bi rêberiya Dr. Şukru Mustafa Sekban kovara Roja Kurd derdixe. Her wiha Dr. Abdullah Cevdet jî endamekê Hêviyê ye. Li sala 1912ê rêxistinên bi navê Muhibban Cemiyeti û Mucedded Firkasi jî hatin ava kirin. Serokê Mucedded Firkasiyê Lutfî Fikrî bû.

Rewşenbîrên kurd li dijî Osmaniyan piştgiriya [[Îtihad û Teraqî|Partiya Îtîhad û Teraqî]] dikirin lê piştî zêdebûna nijadperestiyê di nav endamên Îtîhad û Teraqiyê de jş vê rêxistinê dûr ketin û berê xwe dan [[Firqeya Azadî û Hevpeymanê]].

Li sala 1910ê de ji aliyê xwendekarên kurd rêxistina [[Hêvî (rêxistin)|Hêvî]] hate ava kirin. Avakerên vê rêxistinê; [[Fûad Temo]], Xelîl Koyaliyê Mutkiyê, Emer û Qedrî ji malbata Cemîlpaşazadeyan, Zekî Begê Diyarbekirî. Heta [[kemalîst]]an Stenbol standî jî dewam kir. Yanî heta sala 1923yê. Her wisa bi navê [[Rojî Kurd (kovar)|Rojî Kurd]] kovarek derxist.

Li sala 1911ê Jon Tirkan hemû rêxistin, rojname û pêkhateyên din yên kurdan girtin

Berî şerê cîhanî yê yekem destpê bike, li sala 1913ê [[Ebdulrezaq Bedirxanî]] banga hemû eşirên kurd dike ku li dijî Osmaniyan serhildanekê bikin. Lê ev bang negihist armanca xwe.

Di destpêka sala 1914ê de li Bedlîsê ji layê Mela Selîm de serhildanek dijî Osmaniyan hâte destpêk kirin. Hêjayî gotinê ye ku ermenên herêmê jî tevlî vê serhildanê bûn.

====Rewşa Rojhilatê Kurdistanê====
Li sala 1905ê serokê eşîra Şikakan Cewher Axayê Şikakî ji aliyê eceman ve tê kuştin. Piştî vê bûyerê [[Rojhilata Kurdistanê]] jî germ dibe. [[Simkoyê Şikakî]] derdikeve meydanê

===Serhildana Îbrahîm Paşayê Millî (1908)===

===Serhildana Hemawendiyan (1908)===

===Serhildana Barzaniyan (1909-1914)===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Şêx Ebdulselamê Barzanî}}
[[Wêne:Abdul Salam Barzani 1908.jpg|thumb|Ebdulselam Barzanî li gel pêşmergeyên xwe, 1908]]
Li herêma Barzan, bi rêberiya [[Şêx Ebdulselamê Berzanî]] serhildan hate destpêkirin. Di encamê de hêzên barzanî têkçûn û şêx revî nav çiyayên Hekarîyê li herêma Tîyarîyê. Hêjayî gotinê ye ku li herêma Tîyarê bêhtir Nestûrî dijiyan. Têkiliyên Barzanyan û Nestûriyan baş bûn. Paşî vegerî Barzan û bi hikûmeta Osmanî re têkiliyên baş danî. Lêbelê Osmanî, ji fealiyetên Şêx Ebdulselam her ditirsî. Li sala 1914ê Şêx Ebdulselam Barzanî diçe ber bi herêma Şikakan ku li gel [[Simkoyê Şikak]] hevdîtinan bike. Li gundê [[Gengeçîn]]ê dibe mêvanê Sofî Ebdula Axa. Lê Sofî Ebdula xiyanetê li Şêx Ebdulselam dike û wî digire bi çar zêrevanên wî ve. Paşî teslîmî Osmaniyan dikin. Li Mûsilê tê darve kirin&lt;ref&gt;Kürt Miliyetçiliğinin Kökeni, Tarihi ve Gelişimi, Wadie Jwaideh, r:228&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Tarih Boyunca Kürtlerde Dîplomasî, Faik Bulut, Evrensel Basım Yayın, 2015,r:149&lt;/ref&gt;

===Serhildana Garzanê (1914)===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Garzanê}}
Berî destpêka [[şerê cîhanî yê yekem]] ji aliyê Mela Selîm, Seyîd Elî û Şêx Şabetîn ve ev serhildan tê destpê kirin. [[Ebdulrezaq Bedirxanî]], [[Yusuf Kamil]], [[Şêx Seyîd Tahayê Hekarî]] û [[Simkoyê Şikak]] jî bi awayeke aktîf alîkariya serhildanê dikir &lt;ref&gt;Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:181&lt;/ref&gt;

==Parçebûna Kurdistanê ya duyem (1914-...) ==
[[Wêne:The Great war (1915) (14784957683).jpg|thumb|Leşkerên kurd di şerê cîhanî yê yekem de]]

===Rewşa Kurdistanê===
Dema [[şerê cîhanî yê yekem]] destpê kirî, wek hemû Rojhilata Navîn, Kurdistan jî di bin kaoseke mezin de bû. Li her derê Kurdistanê rêvebirinên herêmî hebûn, têkiliya kurdan bihev xurt nebûn. Avêtina pêngavan hevra nebû, herkes bi aqlê xwe hereket dikir. Bi destpêka şerê cîhanî yê yekem, li Kurdistanê gelek hêzên leşkerî û dîplomatîk tesîr li gelê Kurdistanê dikir;

====Tehcîra kurdan (1915-1916)====
{{Gotara bingehîn|Sirgûnkirina kurdan}}
{{Gotara bingehîn|Qereyilan}}
Bi fermana padîşahê Osmaniyan kurd hatin sirgûn kirin. 700 hezar kurdên Kurdistanê tehcîrê rojavayê anatolyayê kirin.&lt;ref&gt;Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:188&lt;/ref&gt;

====Hewlên Simkoyê Şikak====
{{Gotara bingehîn|Serhildana Simkoyê Şikak}}
Li Urmiyeyê Simko Axayê Şikakî bi fersende zeîfbûna otorîteya hikûmeta navendî ya Îranê, li Urmiyeyê xist bin desthilata xwe. Li sala 1919ê heta sala 1921ê herêm di bin kontrola xwe de hêla. Her wisa li sala 1921ê serokeşîrê Şirnexiyan Ebdurehman jî dixwazt ku li gel Emir Faysal hevdîtinê pêk bîne. Armanca wî ew bû ku li bakurê Iraqê serxwebûna xwe îlan bike û li gel Simko Axa yekitiya xwe çêke &lt;ref&gt;Musul Komplosu, Mim Kemal Oke, WeşAna Îrfan, 2012, r:219&lt;/ref&gt;.

==== Dagirkirina Brîtanî a Başûrê Kurdistanê (gulan 1918) ====
Piştî êrîşên Brîtanî li ser Başûrê Kurdistanê, li Başûrê Kurdistanê serhildan û nerazîbûnên tevgerên kurdan dest pê kirin.

====Hewlên Şêx Mehmûd Berzencî====
{{Gotara bingehîn|Keyaniya Kurdistanê}}
Li Silêmanî Bi pêşengiya [[Şêx Mehmûdê Berzencî]] li Silêmanî desthilata kurdan destpê kir. Li sala 1918ê Brîtanî, Şêx Mehmûd wek hikûmdarê Silêmanî tayîn kirin. Lê ev rewş wiha dewam nekir. Şêx Mehmûd xwest hemû Kurdistanê rêve bibe, ji ber wê li dijî Brîtanî serhildan da destpê kirin. Di encamê de Brîtanî serhildan vemirand û desthilata xwe li Silêmanî îlan kir.

Piştî [[Peymana Lozanê]] ji bo ku Brîtanî îdiayên xwe bihêz bikin, rê li ber Şêx Mehmûd vekir û li sala 1924ê dîsa vegerî welat.

====Hewlên rewşenbîrên kurd li Stembolê====
{{Gotara bingehîn|Cemiyeta Teawun û Tereqiya Kurd}}
{{Gotara bingehîn|Cemiyeta Tealiya Kurd}}
{{Gotara bingehîn|Azadî (rêxistin)}}
Li Stembolê: Hêj şerê cîhanî nû xelasbûyî, entellektuel û siyasetmedarên kurd li Stembolê dest bi xebata kirin. [[Seyîd Ebdulqadir]],
[[Emîn Alî Bedirxan]] û gelek endamên ji malbata Bedîrxaniyan û Babaniyan bi hevra [[Cemiyeta Teawun û Tereqiya Kurd]] ava kirin. Her wisa endamên vê cemiyetê [[Cemiyeta Tealiya Kurd]] jî ava kirin. Li Helebê, Nisêbînê, Şirnexê, Cizîrê û li Mûsilê propagandayên xwe dikirin. Heta ku li navbera Zaxo û Cizîrê tevgerên leşkerî hebûn ku li dijî artêşa Osmaniyan û Kemalîstan şer bikin. Li vê herêmê rêvebirê van xebatan miftiyê Cizîrê bû &lt;ref&gt;Musul Komplosu, Mim Kemal Öke, Weşanên Irfan, 2012, r:84&lt;/ref&gt;. Xebatên van kurdan berevajî Şêx Mehmûd û Simkoyê Şikak, tenê bikaranîna rêyên dîplomasiyê û çandê bûn. Bi vê helwestê li 7ê çiriya paşîn a 1918ê de kovara [[Jîn(kovar)|Jîn]]ê weşandin. Navenda siyasetê ya kurdan li Stembolê bi giştî li gel Osmaniyan û dewletên Ewropî hevdîtin dikir. Di encama hevdîtinê li gel Osmaniyan 1ê xizîrana 1919ê ev biryar hat girtin. Hêjayî gotinê ye ku di hevdîtinên li gel dewletên Ewropayî, serokê heyeta kurdan [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]] bû&lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:371&lt;/ref&gt;:
#Ji bo Kurdistanê otonomeke fireh
#Ji bo vê otonomê, amadekirina qanûnan 
#Bicîhanînan qanûnan
#Kurdistan dê wek parçeyê Osmaniyan bimîne

Lê ev hevgirtina kurdên Stembolê jî wek xwe nema, di nav van kurdan de fraksiyonên cuda cuda derketin. [[Seyîd Ebdulqadir]] û hevalên wî dixwast di nav Osmaniyan de bimînin û divê kurd alîkariya Osmaniyan bikin. Yanî otonomî di nav Osmaniyan de dixwastin. Serê fraksiyona din [[Emîn Alî Bedirxan]] bû ku wî jî diparast ku kurd bikevin di bin sîwana hêzeke mezin de, ne ya Osmaniyan de. Yanî mandateriya Brîtanî dixwastin. Di dawiyê de Emîn Alî Bedîrxan û endamên din yên malbata Bedirxaniyan [[Cemiyeta Teşkîlata İctimiyeya Kurd]] ava kirin. [[Memduh Selîm]] Beg jî [[Partiya Demokrata Kurd-1919]] ava kir&lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:373&lt;/ref&gt; .

*Fraksiyonên rewşenbîrên kurd li Stembolê ev bûn;
#Cudahîxwaz: Hewla van kesan ew bû ku Kurdistana Serbixwe ava bikin. [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]] û Sireya Bedîrxan serkêşiya vê grûbê dikir. Ev grûbeke gelek biçûk bû di nav rewşenbîran de.
#Otonomxwaz: Hewla van kesan jî ew bû ku di nava Osmaniyan de herêmeke otonom ji bo kurdan were ava kirin. Serkêşên wê Seyîd Ebduqadir û hinek endamên malbata Bedîrxaniyan bûn. Lê ev grûb zêde nejiya û di nax xwe de bûn du parçe; Kesên piştgiriya Siltan Mihemedê 6emîn dikin ku serokê wan Seyîd Ebdulqadir bû. Kesên din jî serxwebûna Kurdistanê diparastin ku Emîn Alî Bedîrxan, Memduh Selîm, Ekrem Cemîlpaşa hwd. di nav de bûn.

Bi dûçûna çavkaniyekê li sala 1919ê partiyeke bi navê [[Partiya Demokratîk ya Neteweyî ya Kurdistanê]] ji Londrayê miraceet dike ku Brîtanya alîkariya kurdan bike. Ev miraceete ji layê katibê giştî Selîmbeylî hatiye kirin &lt;ref&gt;Musul Komplosu, Mim Kemal Öke, Weşanên Irfan, 2012, r:135&lt;/ref&gt;. Lê em têkiliya vê partiyê û partiya Memduh Selîm niha nizanin.

[[Cemiyeta Tealiya Kurd]] li sala 1921ê ji aliyê Meclîsa tirkan ve hate girtin.

====Pevçûn li Stembolê====
Di destpêka sala 1921ê de li Umraniyeya bi ser Stembolê ve hêzeke tirk û hêzeke tirk  dijî hev tên û pêvçûn derdikeve. Di navbera kemalîst û kurdan de şerek mezin qewimî bû &lt;ref&gt;Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:217&lt;/ref&gt;

====Hewlên Elîşêr Beg====
{{Gotara bingehîn|Serhildana Qoçgiriyê}}

====Rewşa ermenan====
{{Gotara bingehîn|Nîjadkujiya ermeniyan}}
{{Gotara bingehîn|Têkiliyên kurd û ermenan}}

===Proseya parçebûna Kurdistanê (1914-...)===

==== Peymana Sykes–Picot (16 gulan 1916) ====
{{Gotara bingehîn|Peymana Sykes–Picot}}
Bi destpêka şerê cîhanî yê yekem parçebûna Osmaniyan jî destpê kir û axa kurdan ket di bin dagirkeriya dewletên ewropiyan. Hêj [[şerê cîhanî yê yekem]] berdewam dikir, [[Brîtanya]]yê û [[Fransa]]yê axa [[Osmanî]]yan bi hevpeymaneke veşartî ji xwe re parve kiribûn. Bi dûçûna vê hevpeymana veşartî ya bi navê [[Peymana Sykes–Picot]]; [[Rojhilata Navîn]] û [[Kurdistan]] di navbera van hêzên kolonyalîst bi erêkirina [[Cemiyeta Neteweyan]] hate parçe kirin. Bi dûçûna vê peymanê [[Libnan]], [[Suriye]] û [[Rojavayê Kurdistanê]] ji bo mandateriya [[Fransa]]yê ma. Li dijî vê [[Brîtanya]]yê jî li ser [[Iraq]], [[Başûrê Kurdistanê]], [[Filistîn]] û [[Urdun]]ê mandaterî qezenc kir.

Parçebûna Kurdistana Osmaniyan bi awayeke fermî bi vê peymanê destpê kir. Piştî vê peymana proseya parçekirina Kurdistanê dewam dike. Ji ber kêmbûn û lihevnehatinên rêvebirên kurd, li her parçeyê Kurdistanê tevgerek hebû. Hinek tevger ji bo serxwebûna Kurdistanê, hinek ji bo salahiyeta Osmaniyan, hinek ji bo Brîtaniyan, hinek ji bo Rûsan, hinek ji bo eşîra xwe tevdigerîn. Di encamê de qedera Kurdistanê bi destê biyaniyan hate nivîsandin. Di navbera Fransa, Brîtanya û Rûsan de bû sê parçe.

Têkoşîna van hersê dewletan bi dûçûna vê planê rêvediçû. Lê ev peymaneke veşartî bû, heta ku rûsan li sala 1917ê nedaxuyandî kesê nedizanî.

Di proseyeke wiha de kurd jî betal neman. Berpirsiyarê kurdan li [[Ewropa]] [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]], têkiliyên dîplomatîkî dikir. Bi rêyên dîplomatîkî nameyek ji Brîtaniyan şand ku miletê kurd dixwaze li gel Brîtanyayê hevkariyê bike. Şerîf Paşa digot ku ew dikare bi hezaran kurdan bike leşker û li gel Brîtanyan bixebitin. Dixwast Kurdistan dibin rêvebirina prensekê Hînd de bibe, çûnkî Hînd jî wekî kurdan gelekê [[Aryan]]in &lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:336&lt;/ref&gt;.

12ê kanûna paşîn a 1918ê [[Mark Sykes]] di manîfestoya xwe de diyar kir divê Mîrektiya Kurdistanê were ava kirin û navenda wê jî parêzgeha Mûsilê be. Şerîfê Mekeyê jî ev fikr pejirand &lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:350&lt;/ref&gt;. Lê ev tenê wek fikr ma.

====Peymana Agirbesê ya Mondrosê (30 çiriya pêşîn 1918)====

====Destpêka dijêrîşa tirkan (19 gulan 1919-1922)====
{{Gotara bingehîn|Şerê Rizgariya Tirkiyeyê}}
19 gulana 1919ê hêzên tirk li dijî dewletên dagirker dest bi berxwedanê kir.

23yê nîsana 1920ê bi pêşengiya [[Mustafa Kemal Atatürk]] hevalên wî [[Meclîsa Mezin a Newengeran a Tirkiyeyê|meclîs]] vekirin. Piştî vekirina vê meclîs hemû erkên rêvebirina dewletê di pratîkê de ket bin destê meclîsê. Vekirina vê meclîsê konsolîdasyona [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê]] dikir. Mistefa Kemal û hevalên wî di meclîsê de her daxuyand ku dewlet ya kurdan û tirkan e û gelek eşîrên kurd bi bi van gotinan xapandin. Heta ku 23yê çiriya pêşîn a 1923yê ev rewşa bratî berdewam kir. Piştî Tirkiye ji dewletên Ewropayî hate parastin, Tirkiyeyê berê xwe da nav hidûdên xwe û dest bi qîrkirina kurdan û gelên din kir.

====Hewlên Mustafa Kemal====
{{Gotara bingehîn|Kongreya Erzîromê}}
{{Gotara bingehîn|Kongreya Sêwasê}}

Piştî şerê cîhanî bidawî hat, [[Mustafa Kemal Atatürk]] û gelek efserên din yên artêşa Osmaniyan çûn Anatolyayê ji bo birêxistina gelê Anatolya. Pêşiyê li Erzeromê li 23 tîrmeh-5 tebaxa 1919ê kongreyek lidarxist. Ji 5 parêzgehên kurd 58 nûner tevlî vê kongreyê bûn, ji van nûneran 22 kurd bûn&lt;ref name=&quot;Aşiret, Nejat Abdulla 2008&quot;&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:442&lt;/ref&gt;. Paşî di navbera 4-11 îlona 1919ê de jî li Sêwazê kongreyek lidarxist. Gelek nûnerên kurd hatin vê kongreyê jî. Hêjayî gotinê ye ku hemû bajarên kurd tevlî van kongreyan nebûn. Mustafa Kemal tehdîda ermeniyan li ser kurdan baş bikaranî. Eşîrên kurd ji ber tirsa avabûna dewleta ermenî, piştgiriya Mustafa Kemal kirin. Ev eşîrên kurd ne tenê di meseleya ermenan de hatin bikaranîn, her wiha li dijî navenda sîyaseta kurd ya Stenbolê jî dijbertî dikir. Ji konferasnên ewropayiyan re name dişandin ku naxwazin dewleteke serbixwe ya kurd were ava kirin &lt;ref name=&quot;Aşiret, Nejat Abdulla 2008&quot;/&gt;. Mustafa Kemal Atatürk hêj neçûye Sêwazê, nameyekê ji van serok eşîran dişîne; Hecî Mûsa Begê Motkîyî, Şêx Ebdulbakî Efendîyê Kufrevîzade yê Bedlîsê, Ebdurehmanê Şirnexê, Umerê Derşevî, Resul Axa, Sadulah Efendî, Şêx Mehmûdê Mûşaşê, Şêx Ziyaedînê Norşînî, Cemîlê Çetoyê Garzanî. Di van nameyan de Mustafa Kemal demagojiya îslamî dike û bi tehdîda avabûna dewleteke ermenî, dixwaze kurdan qanî bike&lt;ref&gt;Musul Komplosu, Mim Kemal Oke, WeşAna Îrfan, 2012, r:139&lt;/ref&gt;. Her wisa piştgiriya girtina rêxistinên kurd dike û bang dike ku herkes tevlî [[Kuvayî Milliye]]yê bin. Di van wextan de li dijî Mustafa Kemal jî xebat hene; Waliyê Elazîzê Alî Galip Beg, ji bedirxaniyan Mutaserrif Xelîl Beg bi piştgiriya Binbaşi [[Edward Noel]] dixwazin êrîş bibin ser [[Kongreya Sêwazê]]. Lê biserneketin.&lt;ref&gt;Musul Komplosu, Mim Kemal Oke, WeşAna Îrfan, 2012, r:141&lt;/ref&gt;.

Mustafa Kemal Atatürk 3yê kanûna pêşîn a 1920ê li gel Bolşevîkan [[Peymana Gumruyê]] destnîşan kir. Bi vê peymanê [[Qers]], [[Erdêxan]] û [[Artvin]] bûn milkê tirkan. Her wiha tehdîda ermenan bi vê peymanê ji holê rabû. Li gel Îtalyayê jî peymanek li sala 1921ê destnîşan kir ku di encamê de Îtalya ji Rojavayê Anatolyayê derket. Her wiha li gel Fransayê jî 20ê çiriya pêşîn a 1921êde [[Peymana Enqereyê-1921|Peymana Enqereyê]] destnîşan kir ku sinorê [[Suriye]] û yê [[Tirkiye]]yê aşkera bû. Her wiha sinorek kişandin di navbera [[Rojavayê Kurdistanê]] û [[Bakurê Kurdistanê]] de. Ev peymana li gel Fransayê tê wê wateyê ku Fransa dê dest ji [[Peymana Sevrê]] vekêşe û hêvîyên Kurdistana Serbixwe dê pûç bibin. 11 çiriya paşîn a 1922yê jî şerê li gel Brîtanî sekinî. Brîtanî mecbûr man ku li gel Hikûmeta Enqereyê pêk bihên. [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê]] gihişt armanca xwe û sinorên Tirkiyeya modern kifş kirin. Êdî rê li ber van hêzan vebû ku biçin [[Peymana Lozanê|Lozanê]].

====Konferansa Aştiyê ya Parîsê (18-21 kanûna paşîn 1920)====
{{Gotara bingehîn|Konferansa Aştiyê ya Parîsê}}
Di proseya van konferansan de gelek rûdan li Kurdistanê û hemî Rojhilata Navîn çêbûn. Ev konferans nêzî saleke berdewam kir û bi hinek peymanan bi dawî hat.

7ê gulana 1918ê Brîtanî Kerkûk dagir kir. Bi vê dagirkirinê jî [[Şêx Mehmûdê Berzencî]] li gel Brîtanî  ket têkiliyan û van têkiliyan feydeya xwe da û li ser navê Brîtanî li heman salê bû waliyê [[Silêmanî]]yê &lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:339&lt;/ref&gt;.

Di proseya Konferansa Aştiyê ya Parîsê de hem [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]] hem jî [[Seyîd Ebdulqadir]] têkiliyên dîplomatîk dikirin. Rêberên kurdan dijî parçekirina Kurdistanê bûn. Nedixwastin parçeyeke kurdan li Iraqê parçeyek li nav Osmaniyan bimîne.  Serokê rêvebirina heyeta kurdan Seyîd Ebdulqadir jî wiha digot;
{{jêgirtin|Gotegotên di derbarê Kurdistanê de ku Kurdistan dê wek bakur û başûr were parçekirin zêde dibin. Dixwazim bala ekselansê hêja bikêşim vir ku parçebûna Kurdistanê bi vî şeklî, ewlehiya Rojhilata Navîn bihêz nake|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351}}
Şerîf Paşa digot Kurdistaneke xweser a di bin desthilata tirkan de gelek ji Kurdistaneke parçekirî çêtir e û ji serokê konferansê George Clemencau re nameyek şand&lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351&lt;/ref&gt;.
{{jêgirtin|Ne ji layê etnîkî ne ji layê erdnigarî Kurdistan nayê parçe kirin. Lê di bin mandateriya hêzeke bibawer de Kurdistaneke yek parçe dê bibe sedema nîzam û aştiyê. Her wiha di Asyaya Biçûk de jî dê rola tampon bilîze|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351}}

Bi dûçûna [[Necat Ebdula]] di proseya Konferansa Aştiyê ya Parîsê de li Kurdistanê çar navendên jeopolîtîk hebûn &lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:353&lt;/ref&gt;
#Navenda jeopolîtîk ya tevgera Kemalîstan li Bakurê Kurdistanê
#Navenda jeopolîtîk ya tevgera Bolşevîk
#Navenda jeopolîtîk ya artêşên Fransa û Brîtanyayê
#Navenda jeopolîtîk ya tevgera Ermeniyan

Ji bilî van navendên hêzên dîplomatîk û artêşî di konferansê de [[Îran]]ê jî hewl dida ku hinek parçeyên Kurdistanê û [[Qefqasya]] bixe bin kontrola xwe. Îranê diparast ku li Kurdistanê gelekê misliman, nijad û zimanê wan jî [[fars]] dije. Diparast ku ev memleket di navbera Osmaniyan û Farsan de hate parve kirin &lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:376&lt;/ref&gt;. [[Lord Curzon]] jî di vê derbarê de wiha dibêje;
{{jêgirtin|Wezîrê Derve yê Farsan hat cem min û fikrên min yên derbarê Kurdistanê û Turkistanê pirsîn, paşî dewam kir; Behskirina Kurdistana Osmaniyan û Kurdistana Farsan çewtî ye. Çûnkî herdu parçe jî yek Kurdistanê in û hidûdên di navbera van herdu parçeyan de sexte ye, çêkirî ye|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351}}

Di nav van hêzên xwedî artêş û dîplomasî, şansê kurdan gelek kêm bû. Heyeta kurdan a li konferansê tenê xwediyê qabiliyetên dîplomatîk bûn. çi hêzên leşkerî li pişta van dîplomatên kurd nebû. Lêbelê ev xebatên dîplomatên kurd, feydeya xwe di Konferansa San Remoyê de dide û hêviyên  serxwebûna Kurdistanê şîn dibin.

====Konferansa San Remoyê (18-26 nîsan 1920)====
{{Gotara bingehîn|Konferansa San Remoyê}}
Konferansa San Remoyê, gelek li ser mijara kurdan sekinî. Her çend gelek biryarên têkildarî kurdan wergirtibin jî, gelek rexne li civaka kurd jî hate kirin. [[Lord Curzon]] digot ku şexsiyetek tine di nav kurdan de ku rêberiya kurdan bike, her wisa digot her kurd tenê berpirsiyaretiya eşîra xwe dike &lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:361&lt;/ref&gt;

Di konferansê de têkildarî kurdan hindek biryar hatin wergirtin;
#Li rojhilatê çemê Feratê, li jêrî Ermenistanê û li bakurê Mezopotamyayê herêmeke otonom ji aliyê komîsyonekê ve were ava kirin. Ev herêm ji bo keldanî-asûriyan dê hinek temînatan bide
#Dewleta Osmanî dê xebatên vê komîsyonê qebûl bike
#Piştî destpêkirina peymanê de di salekê de eger Miletê Kurd bixwaze, dikare ser li [[Cemiyeta Neteweyan]] bide ji bo destxistina serxwebûnê. Tirkiye jî mecbûre ku mafê kurdan qebûl bike.
#Eger kurdên di parêzgeha Mûsilê de bixwazin dikarin tevlî Kurdistanê bibin, dewletên mitefiq li dijî vê yekê dernakevin &lt;ref&gt;İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:362&lt;/ref&gt;.

====Peymana Sevrê (20 tebax 1920)====
[[Wêne:Kurdistan1920.png|200px|thumb|Bi dûçûna Peymana Sevrê Kurdistan]]
{{Gotara bingehîn|Peymana Sevrê}}
Di 20ê tebaxa 1920ê de di navbera dewletên [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevalbendan]] û Osmanî de Peymana Sevrê hate destnîşan kirin. Ev peyman fermana parçekirina Dewleta Osmaniyan bû. Bi dûçûna vê peymanê dewletên hevalbend şert û mercên gelek şedîd danîn ber Osmaniyan. Hem ji layê axê ve hem jî ji layê aboriyê ve şertên giran hebûn.
*Şertên Axê:
#Axa Ereban: Divê hemû axa ereban ji Osmaniyan were standin. Hîcaz dibe dewleteke serbixwe; Sûrî, Filistin û Mezopotamya jî dikeve bin mandateriyê de
#Axa Osmaniyan ya li Ewropayê:Heta Çatalcayê hemû divê bide Yewnanan
#Îzmîr û giravên li derdora wê dê bide Yewnanan, 12 giravan jî bide Îtaliyan
#Ermenistan: Dewleta Osmaniyan, serxwebûna Ermenistanê dipejirîne û hakemtiya Wilson qebûl dike
#Kurdistan:Dewleta Osmaniyan otonoma Kurdistanê ya li rojhilatê Feratê dipejirîne.
*Şertên desthilatê
#Kêmkirina leşkerên artêşa Osmaniyan
#Aboriya Osmaniyan dê di bin kontrola komîsyona hevabendan de be
#Kapîtolasyon dê berdewam bikin
#Dewleta Osmaniyan hemû mafên minorîteyan dê biparêze

Peymana Sevrê di dîroka Kurdistanê de xwedî nirxeke gelek bilind. Her çend ev biryar bêpratîk bin jî, ji bo globalîzasyona mafên Kurdistanê pêngaveke mezin e. Heta Peymana Sevrê jî kurdan dîplomasiyeke mezin birêvebir. Lê wek berê me gotî, nebûna hêzên leşkerî yên girêdayî hev, ev hewla dîplomatên kurd dixist xeterê. Jixwe kêmasiya vê di peymanên din de dê were dîtin.

Her çend li konferansan de biryarên wiha bên girtin jî, li Anatolyayê jî berxwedana hêzên Kemalîst mezin dibû. Di hidûdê Rojavayê Kurdistanê û Bakurê Kurdistanê şerê Tirkiyeyê li dijî Fransayê sekinî. Fransa li dijî Sevrê poşmaniya xwe qebul kir û li gel Tirkiyeya kemalîst pêkhat. Jixwe piştî Fransayê dewletên din jî hêdî hêdî destnîşanên xwe vekêşan. [[Necat Ebdula]] li ser helwesta Fransayê wiha dibêje;
{{jêgirtin|Polîtîkaya Fransayê bêhtir li ser piştgirîkirina mesihîyên Rojhilatî bû û piştî ku Mûsil ji bo Brîtanyayê hêla, ne eleqedariya wan bi Kurdistanê ma ne jî li ser pirsgirêka kurd sekinîn|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:438}}

====Konferansa Lozanê (11 çiriya paşîn 1922-24 tîrmeh 1923====
Berî konferansê li ser Mûsilê şerekê dijwar hebû di navbera Brîtanî û tirkan de. Xwediyên herêmê miletê kurd ji ber parçebûna eşîrî, carna li gel tirkan, carna jî li gel Brîtanî tevdigerîn. Bi destpêka konferansê şer sekinîn û hewlên dîplomatîkî destpê kirin

====Peymana Lozanê (23 tîrmeh 1923)====
{{GotarêBingeh|Peymana Lozanê}}
Konferansên li Lozanê 8 mehan berdewam kir. Piştî têkçûna hêzên ewropayî dijî tirkan, [[Peymana Sevrê]] pûç bû. Berevajî peymana Sevrê, peyva kurd jî di Lozanê de derbas nabe. Tirk bi xwebaweriyeke mezin rûniştin li ser maseyên Lozanê. Di encamê de 24ê tîrmeha 1923yê de di navbera van dewletan û Tirkiyeyê de Peymana Lozanê hate destnîşan kirin. Bi dûçûna madeya 3yê ya vê peymanê, di 9 mehan de diviyabû sinorê Tirkiye û [[Iraq]]ê were kifş kirin. Eger di 9 mehan de ev pirsgirêk neyê çareser kirin, [[Cemiyeta Neteweyan]] dê vê pirsgirêkê çareser bike. Di navbera tirkan û dewletên din de sê mijar mabûn ku nehatin çareser kirin. 
*Pirsa Tengavên Marmarayê
*Pirsa Xetayê
*[[Pirsa Mûsilê]]

Ji bilî van her sê mijaran êdî Kurdistan bi awayekî fermî bû çar parçe; 
#[[Bakurê Kurdistanê]] di bin kontrola [[Tirkiye]]yê de
#[[Başûrê Kurdistanê]] di bin mandateriya Brîtanî de
#[[Rojavayê Kurdistanê]] di bin mandateriya Fransayiyan de
#[[Rojhilatê Kurdistanê]] di bin kontrola [[Îran]]ê de

====Konferansa Xalîcê====
19 gulana 1924ê li Stenbolê Tirkiye û Brîtanya rûniştin ku pirsgirêka Mûsilê çareser bikin. Lê pirsgirêk çareser nabe û rê ji bo çareseriya Cemiyeta Neteweyan vedibe.

====Li Cemiyeta Neteweyan====
6ê tebaxa 1924ê hikûmeta Brîtanyayê ji bo çareserkirina Mûsilê miraceeta Cemiyeta Neteweyan dike. Cemiyeta Neteweyan bi navê [[Xeta Brûkselê]] hidûdên van herdu dewletan kifş dike.

====Peymana Enqereyê (1926)====
Li sala 1926ê de Iraq, Tirkiye û Brîtanya peymanekê destnîşan dikin. Bi dûçûna wê peymanê hidûdê Tirkiye û Iraqê aşkera dibe.

Bi vê peymanê parçebûna Kurdistanê temam bû. Êdî li her parçeyê Kurdistanê siyaseteke cûda tê meşandin. Lê bersiva hemû kurdan eynî ye: Serhildan.

==Serdema serhildanên modern==
[[Wêne:Kurdish-inhabited area by CIA (1992).jpg|thumb|Parçe kirina Kurdistanê]]

===Bakurê Kurdistanê===
{{GotarêBingeh|Dîroka Bakurê Kurdistanê}}

[[Wêne:kurdmap mezin.gif|thumb|right|150px|Nexşeya Kurdistanê]]
[[Wêne:Kurdistan1920.png|thumb|150px]]
[[Bakurê Kurdistanê]], qate herî mezin ya beşa Kurdistanê ya. Li vê qate nêzî 15 û an jî 20 milyon [[kurd]] dijîn. Ji ber ku pêvajoyeka bişavtinê ya herî mezin li ser serê kurdan di vê qatê de hate meşandin, êdî pirraniyên kurdên vê qatê ji ziman û çanda xwe hatina dûrkirin. Bi vê yekê re jenosîdeka çandî bi hebûna xwe re û bi qadaxaya li ser zimanê xwe re jîn. Lê kurdên vê qatê jî, weke yên qatên din jî ti carî bindestî herê ne kirin û hertimî li berxwedan. Lê [[Tirkîye|dewleta tirk]] jî hertimî çû bi ser wan de. Komkujiyên bi jenosîdî weke yên &quot;Zilan&quot;, &quot;Dêrsim&quot;, &quot;Agirî&quot; û hwd bi wan dana jînkirin. Ti mafê wan ne hate naskirin. Weke ku li [[Îraq]]ê û li herêmê Kurdistanê ya di bindest [[Sûrî]] de hate hiştin, zimanê wan jî hate qadaxakirin û ew zor li wan hate kirin ku weke ku li Îraq û sûrî ku li ser wan bi arabitiyê mazin bibin li wir jî bi tirkitiyê li ser wan hate ferzkirin.

Kurdan, lê ti carî ev yek herê nekir. Zimanê xwe parastin bi bahayê bi hezaran kuştin û êş û elaman. Piştî [[Peymana Lozanê]] re ku ew hate mohrkirin û kurdan dît ku êdî mafî wan ji wan hate standin, êdî bidest serhildanê kirin. [[Serhildana Şêx Seîdê Pîranê]], agirî, Û hwd, bûn. Kurdên vî bi dehan caran serî hildan û serhildan. Lê her carê jî têkçûn. Lê di salên 1970 yî de tekoşîna azadiya kurdan [[PKK]] dest pê kir. û wê bi fikrekî hemdem dest pê kir û bi serket. hem civate kurd li gor demê di deme xwe ya tekoşînê de perwerde kir û ji nû ve rakir û hem jî hêzê wan ya civatî derxista holê. Bi wê re î ro kurd, bi hezaran tekoşîna xwe didin.

Tirkiye ji bo ku wê tekoşîna kurdan ji holê rakê, pirr tahbê dide xwe. Ji rojava ji welatên rojava yên weke Almanya, [[Brîtanya]] û [[Fransa]] û hwd, piştgiriyê distêne ji bo ku li ber kurdan bi serkeve. Amarika jî piştgiriyê dide tirkî li ber kurdan, da qan tirkî bi serkeve û kurdan têk bibe. hate roja me jî wê rewşê bi vî awayî berdewam kir. Tirkiya, Bi gotina ku di destûra xwe ya bingihîn de bicihkiriya û ku dibêje ku &quot;yên ku di nav sînorê tirkî dijîn û bi gîrêdana hemwelatiyê ku bi tirkî ve girêdayîna tirk in&quot; re herkeskî tirk di hasibêne û mafê wan yên ji hebûna wan û cudatiya wan tê yên ziman û civatiyê nasnakê. Îroje me jî, di hewldana ku kurdan di nav tirkiyetiyê de bi halêne, hewlda. Îro jî, wê hewldanê dide. Zimanê wan yê kurdî hê jî qedexe ye. Hê jî, hate roja me jî kurd nikarin bi zimanê xwe yê dayikê perwerde bibînin.

===Başûrê Kurdistanê===
{{GotarêBingeh|Dîroka Başûrê Kurdistanê}}

Li [[Başûrê Kurdistanê]] nêzî 7 û an jî 8 milyon kurd dijîn. Ev qatê Kurdistanê, piştî peymane Lozanê re, ku Kurdistan bu çar qat, qat di nav sînorê Îraqê wê demê ya ku ji nû ve hate avakirin de hate hiştin. Hingî, hê hêzên Brîtanî li li wir bûn. Berî ku hêzên Brîtanî vekişihin, li wir, dewleteke ku nû bi navê îraqê avakirin. Ew qate Kurdistanê jî, ne bi navê xwe bi navê ku bigiştî lê îraqê hate kiirn, ew di nav de hate hasibandin. Kurdên wê derê jî, weke yên qatên yên Kurdistanê ti carî ew yek herê ne kirin. Piştî wê rewşê re pêşî serhildana [[Şêx Mehmûdê Berzencî]] ya li ber Brîtanî, wê baxtê wê demê kiş bike. Lê ew li wir bi sernakevê.

Piştî wê re jî, mîreteye Şêx Mahmudê Berzencî, wê berdewam bike û wê hertimî serhildan bibe. Rêveberiya îraqê ku hate avakirin, bi piştgiriya rojava hertimî li ber kurdan bû xwediyê serketinekê. Hate ku dem tê salên 1970 û hwd, wê kurd,di rewşeka bixwe bijîn. Piştre hertimî rêveberiyê ji ji ber ku wê rewşê ji holê rakê tevgeriya ya. Lê bi serneketiya. Piştî levkirina 1970 û hwd, kurd, wekeku di gihihina xweseriya li herêmên xwe. Lê bi [[Peymana Cezayirê]] ya ku li Cezayirê hate mohrkirin re, wê kurd, derbeyekê li wê rewşa xwe ya ramyarî bixwûn. Rojava, û amarika jî hewldidin ku derbeyekê li kurdan bixin û dixin jî. Piştre jî, wê tekoşîna kurdan berdewam bike. Hate ku dem tê salên 1990 û hwd. Di vê demê de bi xurîxîna Yekîtiya Sovyet re wê demeka nû biafirê. Wê Amerîka bikeve Îraqê de û wê herême kurdan bi xweriya xwe re bigihê biserê xwe.

Lê berî wê demê di sala 16 adare 1988an de wê kurd, derbeyeke mezin bi jenosîdeka ku dijîn wê bixwûn. Rejîma baasê ya ku li ser kar û ku ew haft salin ku bi îranê re di şer de ya ji bo herêmên wele &quot;şat-ul arab&quot; û hwd. PIştî ku şer bi dawî dibe, piştre bi sê çar mehan wê serokê rejima baasê Sedam Huseyn, wê bi çekên kimyewî ku wê sadsalê weke çeke mirinê ya herî xadar kifşkiriya wê li ser serê kurdan bêne bi kar hanîn. Wê tenê li bajerê Helebçê wê ser 5 hezar mirov re bêne kuştin. Kurd, wê piştre bi deh salan wê di bin bandûra wê jenosîda ku hate de bin. Lê piştî ku Amerîka kete Îraqê, de êdî kurd jî, gihiştina serbixwebûna li herêmên xwe. Hukumete xwe avakirn û parlamene xwe damazrandin.

===Rojavayê Kurdistanê===
{{GotarêBingeh|Dîroka Rojavaya Kurdistanê}}

Li [[Rojavayê Kurdistanê]] nêzî 3 an jî çar milyon kurd dijîn. Ev qate Kurdistanê, ji destpêkê çendî û çawa pirsgirêkên wê bûn, piştre jî wilo berdewam kirin û hate roje ma jî ew pirsgirêkên wê berdewam dikin. Gelek pirsgirêkên wê bi qate Kurdistanê yê ku di nav sînorê tirkiyê de hate hiştin de hevpar in. Ji ber ku deme ku sînor hate xatkirin, nîvê malbatan li wî aliyê ku jê re &quot;binxat&quot; tê gotin li wir ma. Nîvê malbatan ji li vî aliyê tirkîtyê ku jê re &quot;serxat&quot; tê gotin li wir ma.

Di wê deme ku sînor hatina xatkirn, li sûriyê hêzên Firensa li wir serdest bûn. Wan jî, ew qate Kurdistanê di nav wî sînorî de hişt. Piştre ku Hêzên firensa bi şûn vekişiyan, çend ku ji kurdan soza serbixwebûna wan ya li ser herêmên wan û avakirina hukumetê ya wan li herêmên wan da jî, piştre ew soz ti carî ne hate li cih. Kurdên wê qatê, ji her aliyê mafê xwe hatina dûrkiirn. Ji welatên xwe ji bo ku bêne ravandin, çi pêdivî pê hebû, ew kirin. hemwelatîtiya wan ji ji wan hate standin. Herêmên wan bi arabkirnê re hate roje me jî rû bi rû dimênin. Ji xaynî wê jî rejoma baasê ya li ser kar, komkujiyên wê yên [[Amûdê|Amudê]] û [[Kobanî]] û hed bi wan dana jînkirin û hê jî ew di wê rewşê de na.
[[Wêne:Map detail showing Syrian Kurdistan in 1935.jpg|thumb|Nexşeya Rojavaya Kurdistanê li 1935an. Xetên kesk ên horizontî nîşan didin deverên ku Kurd piranî ne.]]

===Rojhilatê Kurdistanê===
[[Wêne:Khurasani kurdish exclave 1835.png|200px|thumb|Hinek mîrektiyên kurd li Xorasanê]]
{{GotarêBingeh|Dîroka Rojhilatê Kurdistanê}}

[[Rojhilatê Kurdistanê]] nêzî 14 û an jî 15 milyon kurd lê dijîn. Îran jî weke tirkî, sûrî zimanê kurdi qedexe kiriya. Kurd û îranî bi hev re xwediyê dîrokeka pir mezin demdirêj in. Ji deme Mediya ve dîrokeka wan ya bi hev re heya. Di deme [[Împeratoriya Sasanî|Sasanî]] û [[Dewleta Sefewiyan|Sefewiyan]] de jî bi hev re împarator avakirin. Gelek nixrên wan bûna wekhev. Zanistên kurd yên ku weke [[Dînewerî]] û[[Baba Tahirê Uryan]] hwd ku biqasî ku ji kurdan bûna zanist ji persan re jî ji wan mirovên wl axê re jî bûna zanist. Bi vê yekê re, mirov karê bêje ku nirxeke wan ya weke hev afirêya bi demê re. Lê ku dem hate van demên dawiyê Îranê rêveberiya rêz û hûrmet ji vê pêşketina bi hev re nekir û zimanê kurdî qadaxa kir û kurd weke tirkî tûna hesibandin.
 
Bi mohrkirina peymane Lozanê re qrteka mrzin ye Kurdistanê di nav wê sînorê wê de ma. Piştre Îranê çendî ku mafê kurdan di destûra xwe de bicih kir jî, û navê herêmeka wan kira &quot;Kurdistan&quot; jî, wê piştre ew ne hanî bicih. Wê jî, piştre xwe tevlî şerê li dijî kurdan kir bi tirkî û Sûrî re. Piştî wê peymanê û mohrkirina wê re, êdî kurdan li wir jî ji ber ku mafê wan hatina ji wan standin bi serhildanên weke yên Simko re serî hildan û serhildan. Piştre ku yektiya sovyet ava bû, Kete herême Kurdistanê de û bi navê&quot; [[Komara Mehabadê]] ya kurd&quot; re ew qate Kurdistanê bû dewlet. Lê ew dewlete kurd ne hate naskirin û tenê 11 mehan jiya. Piştre ku hêzên sovyetê bi şûn ve kişiyan, êdî hêzên Îranî ketina wirde û bi serokê komare kurd ya Mehabadê [[Qazî Mihemed]] re gelek kurdên pêşand bidarve kirin. Piştre, êdî bêdengiyak bû. Piştî wê xurîxîna komara kurd re, êdî hin pêşengên kurd ravina derve û piştre serhildana Kurdistanê dana dest pê kirin. Yê ku ew destpêkirin da dest pê kirin û piştre li başûrê Kurdistanê bi serket lê ku wî bixwe ew ne dît, weke damazrînerê dewletê kurd Merwanî badê kurê dostik ku wê avabûna [[Merwanî]]yan ne dît. [[Mele Mistefa Barzanî]] jî, ew avabûna &quot;[[Başûrê Kurdistanê]]&quot; ya weke dewletekê ne dît.

===Kurdên li Qefqasya===
[[Wêne:Red kurdistan 1923 1929.png|200px|thumb|Hidûdên Kurdistana Sor]]
{{Gotara bingehîn|Kurdên Qefqasyayê}}
Kurdên Qefqasyayê li herêmên Sovyeta berê de dijîn. Bingeha van kurdan digehe [[Şedadî]]yan. Bi giştî li Ermenistan, Gurcistan û Azerbaycanê de dijîn. Her wisa li Rûsyayê û hinek dewletên din yê Asyaya Navîn de jî dijîn. Ev kurdên van herêman têkildarî hev in ku bi rêya sirgûnan cihê wan hatiye guherandin.

===Diyasporaya kurdan===
{{Gotara bingehîn|Diyasporaya kurdan}}
[[Nûredîn Zaza]] wextê ku li Ewropa [[Komeleya Xwendekarên Kurd li Ewropa]] didamezrîne. [[Îsmet Şerîf Wanlî]] di navbera salên 1958 û 1962yê serokatiya komeleyê dike &lt;ref&gt;Yirmiüç Kürt Aydını, Yaşar Kaya, Weşanên Avestayê, r:75&lt;/ref&gt;

==Paşeroja Kurdistanê==
{{Gotara bingehîn|Dîplomasiya kurdan}}
{{Gotara bingehîn|Kurdayetî}}

==Sinorên Kurdistanê==
Berî koça tirkan bo Rojhilata Navîn xelkê kurd li devera [[Kîlîkya]] û Sûrî bi awayeke berbelav dijîya. Jixwe bi dûçûna [[Vladîmîr Mînorskî]] piştî şerê 1185ê di navbera tirkmen û kurdan de, kurdên herêma [[Sûrî]] û [[Kîlîkya]] ji layê tirkan ji van herêman hatin derxistin &lt;ref&gt;Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:38&lt;/ref&gt;

Bi dûçûna efserê Brîtanî [[Leonard Woolley]] sinorên Kurdistanê wiha ye; Kurdistan ji Qers û Tiflîsê heta Edeneyê, ji Trebzonê heta Meletî û Rewandizê dirêj dibe &lt;ref&gt;Musul Komplosu, Mim Kemal Öke, Weşanên Irfan, 2012, r:113&lt;/ref&gt;.

[[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]] di [[Konferansa Aştiyê ya Parîsê]]de sinorên Kurdistanê wiha kifş dike; Kurdistan ji bakur ji Zivenê(hidûdê Qefqasyayê) destpê dike, ber bi rojava Erzirom, Erzîncan, Kemah, Arapkîr, Behismi, Divikê diçe. Li başûr Herran, çiyayên Sincarê, Tel Asfar, Erbîlê, Kerkûkê, Silêmaniyê, Akelmanê, Sînayê teqîp dike. Li rojhilat ji Rewanduz, Elbakê, Wezîrqeleyê dibuhure û xwe digehîne hidûdê Îranê &lt;ref&gt;Musul Komplosu, Mim Kemal Öke, Weşanên Irfan, 2012, r:130&lt;/ref&gt;.

Wezîrê Mistemlekeya Hindîstanê Sir Arthur Hirtzel di derbarê Kurdistanê de raportekê amade dike û wiha dibêje; Kurdistan ji başûrê Çemê Botanê heta çiyayê Dîjleyê û Herranê dirêj dibe û li rojhilat heta Îranê diçe. Kurdistan Bedlîs, Wan û Mûsilê dihundirîne lê navenda Mûsilê rojavayê çemê Dîcleyê daxilî Kurdistanê nîne &lt;ref&gt;Tarih Boyunca Kürtlerde Dîplomasî, Faik Bulut, Evrensel Basım Yayın, 2015,r:171&lt;/ref&gt;

Li sala 1919ê heyeta kurd [[Cemiyeta Tealiya Kurd]] li Stenbolê li gel nûnerên DYA û Brîtanyayê hevdîtinan dike. Di wê hevdîtinê de [[Seîdê Nûrsî]] jî hebû ku teleb dikir divê sinorên Kurdistanê bigihîje [[Deryaya Spî]] &lt;ref&gt;Ortadoğu'da İslam ve Çatışan Miliyetçilikler, Weşanên Peywendê, 2019, Stenbol, r:274&lt;/ref&gt;

==Hinek malbatên girîng di dîroka Kurdistanê de==
{{Gotara bingehîn|Malbatên girîng}}
* [[Malbata Bedirxaniyan]]
* [[Malbata Barzaniyan]]
* [[Malbata Babaniyan]]
* [[Malbata Geylaniyan]]

==Dîroka leşkerî ya Kurdistanê==
{{Gotara bingehîn|Dîroka leşkerî ya kurdan}}
* [[Hengên Şemsedînov]]
* [[Hengên Hemîdiye]]
* [[Lîwayên Eşîran]]
* [[Pêşmerge]]
* [[Hêzên Parastina Gel]]
* [[YPG]]
* [[Cerdewan]]

==Pirtûk û lêkolîn==
* Kürt Millet Hareketleri ve Irak'ta Kürdistan İhtilali, Dr. Şivan, Weşanên APEC 1997, Weşanên El 2014
* Kürt Dosyası, Rafet Ballı, Weşanên Cem 1993
* Kürdistan Ulusal Sorunu ve Türkiyenin Stratejik Önemi, Mahmut Kılınç
* People without a Country, [[Gerard Chaliand]] 1993
* Muhtasar Kürdistan Tarihi, Ekrem Cemilpaşa, Weşanên Avestayê
* Kurdistan During The First World War, Kamal Mazhar Ahmad
* Hatıralar, Ebubekir Hazım Tepeyran
* Meleklerin Küllerinden, Andrew Collins
* Ninova Kalıntıları, [[Austen Henry Layard]]
* Kürt’ler, Türkler, Araplar, [[Cecil J. Edmonds]]
* Mezopotamya ve Kürdistan’a gizli yolculuk, [[E. B. Soane]]
* Grammar of the Kurmanji or Kurdish Language, E. B. Soane
* Kürdistan 1919, [[Edward Noel]]
* Kürt’ler, [[Vladimir Minorsky]]
* Kürt’ler Sosyolojik Tarihi bir İnceleme, Basil Nikitin
* İnsanlığın Beşiği Kürdistan’da Yaşam, [[William Ainger Wigram|W. A. Wigram]] &amp; Edgar T. A. Wigram
* Memê Alan Destani, Roger Lescot

== Binêre ==
* [[Lîsteya Serhildanên Kurdan]]
* [[Kronolojiya dîroka Kurdistanê]]
* [[Lîsteya xanedan û dûgelên kurdan]]
* [[Mîrê Xerza]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî|2}}

[[Kategorî:Dîroka Kurdistanê| ]]</text>
      <sha1>o2atiuh4gjk38ubpowradysggjlu09e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sêwas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1101</id>
    <revision>
      <id>1094804</id>
      <parentid>1067714</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:03:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.41.66</ip>
      </contributor>
      <comment>Sivas Türkiye nindir</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6648" xml:space="preserve">{{Agahîdank bajar
 | nav             = Sêwas
 | navê_fermî      = Sivas
 | nexşeya_cihan   = Tirkiye
 | koordînat       = {{Koord|39|45|2|N|37|0|53|E|display=inline, title}}
 
 | dûgel           = [[Tirkiye]]
 | parêzgeh        [[Sivas]]
 | gelhe           = 638.464
 | gelhe_sal       = [[2007]]
 | rûerd           = 28.488
 | nexşeSer        = Navçeyên Sêwasê.png
 | nexşeSer_firehî = 250px
 | nexşeSer_sernav = Nexşeya parêzgehê
 | wêne            = 
 | wêne_sernav     = 
 | malper          = {{url|www.sivas.bel.tr}}
}}
[[Wêne:Gok Medresesi1.jpg|thumb|Gok Medrese li Sêwasê]]
'''Sêwas''' ({{bi-tr|Sivas}}) Dikeve nav sînorên [[Komara Tirkiyê]].

== Nav ==

Dema [[Împeratoriya Romê]] de navê bajar '''Sebasteia''' ({{Bi-grc|Σεβάστεια|Sebásteia}}; {{Bi-la|Sebastea}}) an '''Sebastê''' ({{Bi-grc|Σεβαστή|Sebastḗ}}; {{Bi-la|Sebaste}}) bû, ji navê [[împerator]] [[Augustus]] ({{Bi-grc|Σεβαστός|Sebastós|wate=rêzdar}}). Dema Ereban de nav bûye &quot; Bajarê Danişmend&quot;. Dema Osmaniyan de Navê &quot;Eyaleta rom&quot; bûye &quot;Eyaleta Sivas&quot;. Nav wek Sîvas û Sêwas hatiye guhertin.

== Dîrok ==

=== Kronolojiya bajêr ===

Berî Îsa (zayîn)
* 1650 - dema Hîtîtiyan
* 695 - 550 dema Medan
* 550 - 332 dema Persan
* 332 Hukumdariya Kapodokya

Piştî Îsa (zayîn)
* 17 . 395 dema Romayiyan
* 395 dema Bîzansiyan
* 1152 dema Selçûkiyan
* 1408 dema Osmaniyan

== Erdnîgarî ==
=== Ciyê coxrafî û hudûdên bajêr ===

Bajar di nav parelelên 38° 32´ û 40° 16´ bakûr û merîdyenên 35° 50´ û 38° 14´ rojhilat te ne. Hudûdên bajar li bakûr bi [[Giresûn]], [[Ordu]], [[Tokat|Tokatê]] ve ([[Tirkiye]]), li rojava bi [[Yozgat]] û [[Qeyserî]] yê ve, li başûr bi [[Mereş]] û [[Meledî|Melediyê]] ve û li rojhilat jî bi [[Ezirgan]]ê ve tê girêden. Perçeyeke biçûk ji herêma Sêwasê dikeve hundirê hudûdên Kurdistanê: [[Qoçgîr (navçe)|Qoçgîr]], [[Dîvrîgî]], [[Qenxal]] û [[Îmranlî]] ([[Umraniye]] an [[Macîran]]).

=== Taybetiyên erda bajêr ===

Pîvana erda bajêr 28.488 km² ye. Ji vî erdî % 46,2 ji çiyan, % 6,2 ji deştan û % 47,6 jî ji platoyan pêk tê. Li erda herêmê genim, ceh, kixsên şekir, nîsk û patatês tên çandin.

=== Avûhewa ===

Li herêmê îklîma reşayî heye. Havînan germ, zivistanan jî sar û bi berf derbas dibe. Ferqa germiya di navbera şev û rojan de ne pir e.

=== Çiyayên herêmê ===
Çiyayê bilindtir yê herêmê [[Kosedax]] e (3050m). Çiyayên din yê herêmê jî ev in. [[Qaraca]] (2079m), [[Keşlik]] (2230m), [[Hezan]] (2283m), [[Yildiz]] (2537m), [[Yama]] (2631m), [[Çiyayê sor]] (3015m) û [[Bey (çiya)|Bey]] (2802m)

=== Deşt, zozan ===

Li herêmê deşt zêde tunene. Bilindbûna platoyên herêmê di navbera 1500 m û 2000 m yî ne. Platoya Uzunyayla û Merakum yên herî mezinin.

=== Çem û Gol ===

Çemê Qizilirmak ji nav hududên herêmê dertê. Çem ber bi bakûr ve diherêke û diherike Behrareş. Çemê din yê herêmê Tohma, Çalti, Tozan û Kelkit e.

Li herêmê pir golên biçûk jî hene. Wek; Torurge (5km²), Hafik(1km²), Lota û Gurun

== Babetên heywanan ==

Herêm ji alî teyrên kovî dewlemend e. Li Sêwasê kewroşk pirin. Kûçikên Qangalê li dinyayê bi nav û deng in. Li gol û çemên herêmê mehsî peyde dibin. Hirç û berazên kovî li herêmê pir kêmin.

== Nifus û navçeyên bajêr (1997) ==

* [[Sêwas]] navend ({{bi-tr|Sivas}}) ), 278.734 rûniştvan 
* [[Ezbider]] navê fermî yê dewletê pêvekiriye ''Akıncılar'', 7.875
* [[Tonus]] ({{bi-tr|Altınyayla}}), 17.011 
* [[Dîvrîgî]] ({{bi-tr|Divriği}}), 22.903 
* [[Tozanî]] ({{bi-tr|Doğanşar}}), 5.081
* [[Gemerek]], 47.675 
* [[Axvanîs]] ({{bi-tr|Gölova}}), 5.228 
* [[Girîn]] ({{bi-tr|Gürün}}), 5.228 (?) 
* [[Hafik]], 25.415 
* [[Macîran]] an jî [[Umraniye]] ({{bi-tr|İmranlı}}), 13.015 
* [[Qenxal]] ({{bi-tr|Kangal}}), 37.675 
* [[Qolhîsar]] ({{bi-tr|Koyulhisar}}), 20.646 
* [[Bilekan]] ({{bi-tr|Suşehri}}), 43.792 
* [[Sarqişla]] 42.477 
* [[Tecer]] ({{bi-tr|Ulaş}}), 14.498 
* [[Norxan]] ({{bi-tr|Yıldızeli}}), 66.418 
* [[Qoçgîr (navçe)|Qoçgîr]] ({{bi-tr|Zara}}), 29.668

Tevayiya nifûsa herêmê (tevlî gundan) 698.019 e.

== Aborî ==

=== Serwetên bin erdê ===

Erda herêmê ji alî madenan pir dewlemend e. Li herêmê hesin, komir, çîmento, jîps (alçî), qurşûn, çînko, manyezit, krom,kirêc û mermer ji bin erdê dertên.

=== Cihên tûrîstîk, dîrokî û gerê ===

Tabîata herêmê ji alî ger û seyranan ve pir dewlemend e. Gol û zozanên herêmê biharan ji alî gel ve tên ziyaret kirin. Şelala Sizir ji ciyek ji ciyên gerê ne. Germavên herêmê jî ji van ciyên gerê ne. Mizgeft, medrese û turbên herêmê jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin. 

== Çand û huner ==

=== Ol û Civak ===

Muslumanên herêmê ji elewî û sunniyan pêk tên. Pîrîtî û tarîkatîtî li herêmê xurt e. Nifûsa herêmê ji kurd û tirkan pêk tê.

=== Xwarinên herêmê ===

Madimak; Gîhayek taybetî ya herêmê ye, biharan şîn dibe. Madimak hûr dibe û di rûn de yan jî şorba wî tê çêkirin. Bi bulxur ji tê kelandin.

Hingel; Şikeva tê perçekirin û malzeme (patatêsê sorkirî, qîme yan jî penir) dikeve nav şikeveyan û tê pêçandin. Di avê de tê kelandin û rûnê sorkirî bi ser tê reşandin û tê serwîs kirin.

Subura; Perçên hevîr yên biçûk di avê de tên kelandin. Ji avê tên derxistin, rûnê sorkirî bi ser tê reşandin û tê serwîs kirin.

=== Kincên herêmê ===

Jinên herêmê kofî bi şarpeyek &quot;krep&quot; li serê xwe girê didin. Fîstanên &quot;pêşlî&quot; herêmê ji sê etekan pêk tên û milê wan fireh in . Di bin fîstan de şalwarên (tuman) dirêj û fireh tê li xve kirin. Çarox û Kelik jî di nigan de hene, lê pêlavên ji lastîka reş û plastîk jî tê li xwe kirin. Gava jin dertên derve carna jî çarşefa reş li xwe dikin.

Zilam &quot;kefî&quot; yan jî &quot;hindî&quot; lê serê xwe girê didin. li ser îşlikên sipî , êlegên bê mil tê li xwe kirin.Ji pantolonê zilama re dibêjin &quot;şayak&quot; yan jî &quot; zivga&quot; (jora wan fireh, jêra wan jî teng e). Gore nexşandî ne û qondere di nigan de hene.

== Bi soranî ==

'''Sêwas''' yekêk e le şarekanî [[Kurdistan]]î bakûr danîştuwaneke y kurd in. Bellam le encamî siyasetî turkî [[mexol]] da êsta kurdanî ew şare bûnete turk. Bedaxewe eger kurdîş mabêt zor zor kem in.


{{Koord|39|45|02|N|37|00|53|E|type:city(288693)|display=title}}
{{Navçeyên Sêwasê}}
{{bajar_kurd}}
{{bajarên Tirkiyê}}

&lt;!-- interwiki --&gt;

[[Kategorî:Bajar]]
[[Kategorî:Sêwas]]</text>
      <sha1>qzizjvxkly53fkz4g2rhjcn5sawstvz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094809</id>
      <parentid>1094804</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:13:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Guhartinên [[Special:Contributions/159.146.41.66|159.146.41.66]] ([[User talk:159.146.41.66|gotûbêj]]) hatine betalkirin, vegerand guhertoya dawî ya [[User:Penaber49|Penaber49]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6762" xml:space="preserve">{{Agahîdank bajar
 | nav             = Sêwas
 | navê_fermî      = Sivas
 | nexşeya_cihan   = Tirkiye
 | koordînat       = {{Koord|39|45|2|N|37|0|53|E|display=inline, title}}
 | welat           = [[Bakurê Kurdistanê]]
 | dûgel           = [[Tirkiye]]
 | parêzgeh        = [[Sêwas (parêzgeh)|Sêwas]]
 | gelhe           = 638.464
 | gelhe_sal       = [[2007]]
 | rûerd           = 28.488
 | nexşeSer        = Navçeyên Sêwasê.png
 | nexşeSer_firehî = 250px
 | nexşeSer_sernav = Nexşeya parêzgehê
 | wêne            = 
 | wêne_sernav     = 
 | malper          = {{url|www.sivas.bel.tr}}
}}
[[Wêne:Gok Medresesi1.jpg|thumb|Gok Medrese li Sêwasê]]
'''Sêwas''' ({{bi-tr|Sivas}}) navçe û bajarekî [[Bakûrê Kurdistanê]] ye. Dikeve nav sînorên [[Komara Tirkiyê]].

== Nav ==

Dema [[Împeratoriya Romê]] de navê bajar '''Sebasteia''' ({{Bi-grc|Σεβάστεια|Sebásteia}}; {{Bi-la|Sebastea}}) an '''Sebastê''' ({{Bi-grc|Σεβαστή|Sebastḗ}}; {{Bi-la|Sebaste}}) bû, ji navê [[împerator]] [[Augustus]] ({{Bi-grc|Σεβαστός|Sebastós|wate=rêzdar}}). Dema Ereban de nav bûye &quot; Bajarê Danişmend&quot;. Dema Osmaniyan de Navê &quot;Eyaleta rom&quot; bûye &quot;Eyaleta Sivas&quot;. Nav wek Sîvas û Sêwas hatiye guhertin.

== Dîrok ==

=== Kronolojiya bajêr ===

Berî Îsa (zayîn)
* 1650 - dema Hîtîtiyan
* 695 - 550 dema Medan
* 550 - 332 dema Persan
* 332 Hukumdariya Kapodokya

Piştî Îsa (zayîn)
* 17 . 395 dema Romayiyan
* 395 dema Bîzansiyan
* 1152 dema Selçûkiyan
* 1408 dema Osmaniyan

== Erdnîgarî ==
=== Ciyê coxrafî û hudûdên bajêr ===

Bajar di nav parelelên 38° 32´ û 40° 16´ bakûr û merîdyenên 35° 50´ û 38° 14´ rojhilat te ne. Hudûdên bajar li bakûr bi [[Giresûn]], [[Ordu]], [[Tokat|Tokatê]] ve ([[Tirkiye]]), li rojava bi [[Yozgat]] û [[Qeyserî]] yê ve, li başûr bi [[Mereş]] û [[Meledî|Melediyê]] ve û li rojhilat jî bi [[Ezirgan]]ê ve tê girêden. Perçeyeke biçûk ji herêma Sêwasê dikeve hundirê hudûdên Kurdistanê: [[Qoçgîr (navçe)|Qoçgîr]], [[Dîvrîgî]], [[Qenxal]] û [[Îmranlî]] ([[Umraniye]] an [[Macîran]]).

=== Taybetiyên erda bajêr ===

Pîvana erda bajêr 28.488 km² ye. Ji vî erdî % 46,2 ji çiyan, % 6,2 ji deştan û % 47,6 jî ji platoyan pêk tê. Li erda herêmê genim, ceh, kixsên şekir, nîsk û patatês tên çandin.

=== Avûhewa ===

Li herêmê îklîma reşayî heye. Havînan germ, zivistanan jî sar û bi berf derbas dibe. Ferqa germiya di navbera şev û rojan de ne pir e.

=== Çiyayên herêmê ===
Çiyayê bilindtir yê herêmê [[Kosedax]] e (3050m). Çiyayên din yê herêmê jî ev in. [[Qaraca]] (2079m), [[Keşlik]] (2230m), [[Hezan]] (2283m), [[Yildiz]] (2537m), [[Yama]] (2631m), [[Çiyayê sor]] (3015m) û [[Bey (çiya)|Bey]] (2802m)

=== Deşt, zozan ===

Li herêmê deşt zêde tunene. Bilindbûna platoyên herêmê di navbera 1500 m û 2000 m yî ne. Platoya Uzunyayla û Merakum yên herî mezinin.

=== Çem û Gol ===

Çemê Qizilirmak ji nav hududên herêmê dertê. Çem ber bi bakûr ve diherêke û diherike Behrareş. Çemê din yê herêmê Tohma, Çalti, Tozan û Kelkit e.

Li herêmê pir golên biçûk jî hene. Wek; Torurge (5km²), Hafik(1km²), Lota û Gurun

== Babetên heywanan ==

Herêm ji alî teyrên kovî dewlemend e. Li Sêwasê kewroşk pirin. Kûçikên Qangalê li dinyayê bi nav û deng in. Li gol û çemên herêmê mehsî peyde dibin. Hirç û berazên kovî li herêmê pir kêmin.

== Nifus û navçeyên bajêr (1997) ==

* [[Sêwas]] navend ({{bi-tr|Sivas}}) ), 278.734 rûniştvan 
* [[Ezbider]] navê fermî yê dewletê pêvekiriye ''Akıncılar'', 7.875
* [[Tonus]] ({{bi-tr|Altınyayla}}), 17.011 
* [[Dîvrîgî]] ({{bi-tr|Divriği}}), 22.903 
* [[Tozanî]] ({{bi-tr|Doğanşar}}), 5.081
* [[Gemerek]], 47.675 
* [[Axvanîs]] ({{bi-tr|Gölova}}), 5.228 
* [[Girîn]] ({{bi-tr|Gürün}}), 5.228 (?) 
* [[Hafik]], 25.415 
* [[Macîran]] an jî [[Umraniye]] ({{bi-tr|İmranlı}}), 13.015 
* [[Qenxal]] ({{bi-tr|Kangal}}), 37.675 
* [[Qolhîsar]] ({{bi-tr|Koyulhisar}}), 20.646 
* [[Bilekan]] ({{bi-tr|Suşehri}}), 43.792 
* [[Sarqişla]] 42.477 
* [[Tecer]] ({{bi-tr|Ulaş}}), 14.498 
* [[Norxan]] ({{bi-tr|Yıldızeli}}), 66.418 
* [[Qoçgîr (navçe)|Qoçgîr]] ({{bi-tr|Zara}}), 29.668

Tevayiya nifûsa herêmê (tevlî gundan) 698.019 e.

== Aborî ==

=== Serwetên bin erdê ===

Erda herêmê ji alî madenan pir dewlemend e. Li herêmê hesin, komir, çîmento, jîps (alçî), qurşûn, çînko, manyezit, krom,kirêc û mermer ji bin erdê dertên.

=== Cihên tûrîstîk, dîrokî û gerê ===

Tabîata herêmê ji alî ger û seyranan ve pir dewlemend e. Gol û zozanên herêmê biharan ji alî gel ve tên ziyaret kirin. Şelala Sizir ji ciyek ji ciyên gerê ne. Germavên herêmê jî ji van ciyên gerê ne. Mizgeft, medrese û turbên herêmê jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin. 

== Çand û huner ==

=== Ol û Civak ===

Muslumanên herêmê ji elewî û sunniyan pêk tên. Pîrîtî û tarîkatîtî li herêmê xurt e. Nifûsa herêmê ji kurd û tirkan pêk tê.

=== Xwarinên herêmê ===

Madimak; Gîhayek taybetî ya herêmê ye, biharan şîn dibe. Madimak hûr dibe û di rûn de yan jî şorba wî tê çêkirin. Bi bulxur ji tê kelandin.

Hingel; Şikeva tê perçekirin û malzeme (patatêsê sorkirî, qîme yan jî penir) dikeve nav şikeveyan û tê pêçandin. Di avê de tê kelandin û rûnê sorkirî bi ser tê reşandin û tê serwîs kirin.

Subura; Perçên hevîr yên biçûk di avê de tên kelandin. Ji avê tên derxistin, rûnê sorkirî bi ser tê reşandin û tê serwîs kirin.

=== Kincên herêmê ===

Jinên herêmê kofî bi şarpeyek &quot;krep&quot; li serê xwe girê didin. Fîstanên &quot;pêşlî&quot; herêmê ji sê etekan pêk tên û milê wan fireh in . Di bin fîstan de şalwarên (tuman) dirêj û fireh tê li xve kirin. Çarox û Kelik jî di nigan de hene, lê pêlavên ji lastîka reş û plastîk jî tê li xwe kirin. Gava jin dertên derve carna jî çarşefa reş li xwe dikin.

Zilam &quot;kefî&quot; yan jî &quot;hindî&quot; lê serê xwe girê didin. li ser îşlikên sipî , êlegên bê mil tê li xwe kirin.Ji pantolonê zilama re dibêjin &quot;şayak&quot; yan jî &quot; zivga&quot; (jora wan fireh, jêra wan jî teng e). Gore nexşandî ne û qondere di nigan de hene.

== Bi soranî ==

'''Sêwas''' yekêk e le şarekanî [[Kurdistan]]î bakûr danîştuwaneke y kurd in. Bellam le encamî siyasetî turkî [[mexol]] da êsta kurdanî ew şare bûnete turk. Bedaxewe eger kurdîş mabêt zor zor kem in.


{{Koord|39|45|02|N|37|00|53|E|type:city(288693)|display=title}}
{{Navçeyên Sêwasê}}
{{bajar_kurd}}
{{bajarên Tirkiyê}}

&lt;!-- interwiki --&gt;

[[Kategorî:Bajar]]
[[Kategorî:Sêwas]]</text>
      <sha1>oousp1ehyeh8dy858uo2gt27gct5ity</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Macîran</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3430</id>
    <revision>
      <id>1094801</id>
      <parentid>990728</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:00:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.41.66</ip>
      </contributor>
      <comment>Doğru değil</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2808" xml:space="preserve">{{Agahîdank navçe
 | Nav                = Navçeya Macîranê 
 | Navê_din           = ''İmranlı''
 | Navê_fermî         = 
 | Wêne               = Navçeyên Sêwasê.png
 | Wêne_sernav        = Nexşeya   &lt;!--- KARGÊRIYÎ --------------&gt;
 | Dûgel              = [[Tirkiye]] 
 | Parêzgeh           = [[Sêwas (parêzgeh)]]
 | Serbajar           = Macîran
 | Qeymeqam           = 
 | Hejmara_nahiyan    =  &lt;!--- BINEBEŞ ----------------&gt;
 | Hejmara_bajarokan  = 1
 | Hejmara_taxan      = 11
 | Hejmara_gundan     = 103
 | Hejmara_mezran     = 
 | Gelhê_navçeyê      = 7.483  &lt;!--- GELHE û ERDNÎGAR -------&gt;
 | Gelhê_navçeyê_sal  = [[2009]]
 | Gelhê_bajaran      = 
 | Gelhê_gundan       = 
 | Rûerd_navçe        = 1.217
 | Berbelavî_navçe    = 6,15
 | Gelhe_serbajar     = 3.303  &lt;!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------&gt;
 | Gelhê_serbajarê_sal= [[2009]]
 | Rûerd_serbajar     = 
 | Bilindayî_serbajar = 1.604
 | Koda_postayê       = 58980
 | Koda_telefonê      = (+90) 346
 | nexşeya_cihan      = Tirkiye
 | koordînat          = {{Koord|39|52|31|N|38|6|44|E|display=inline, title}}
}}

'''Macîran''' an '''Umraniye''' ({{bi-tr|İmranlı}}) navçeyeke [[bakûrê Kurdistanê]] û girêdayî parêzgeha [[Sêwas]]ê ye.

Di sala [[1948]]'ê de bûye navçe. Di tomarên Osmaniyan de navê wê wekî [[Hemîdabad]], Çît jî derbas dibe. Li gundên Maciranê de Kurdî (Kurmancî) tê axaftin. Li vê derê hema hema 90 tenê gundan Kurdî diaxavî. Li vê navçeyê de 90 gundan û mezreyên van gundan Elewi û Kurdî ne, Kurmancî diaxavîn. Li 10 gundanê de jî Tirkî diaxavî. Di derûdora hêrema Maciranê de eşîrên [[Qoçgîrî]] dijî. Bav û kalên van eşîran koçberî kirine ji eşîrê [[Îzolî]], [[Şadî]] û [[Xiraniyan]]. Zimanê wan ê zikmakî Kurdî (Kurmancî) ye. Di vê navçêyê da Zaza tune lê di sê û çar gundan da ezbetên Zaza jî hene.

== Hîn Eşirên Qoçgîriyê ==

* [[Qoçgirî]] (ji Îzoliyan hatine vê derê)
* [[Xiranî]] (di Maciranê de '' Zerikî, Zerikan '' dibêjin)
* [[Şadan]]
* [[Xormekan]]
* [[Parçikan]]
* [[Kurmeşan]]
* [[Reşîkan]]
* [[Resûlan]]

==  Hin agahiyên bikêr ==

* Gelhe: Navend 6.300 û bi giştî 20.000 (sala 2000'î) (di van statîstîkên fermî de şik hene. Tê payîn ku hejmara niştecihên wê pir zêde ne).
* Bilindahiya navenda navçeyê ji rûyê avê: 1.600 m
* Navçe xwedî 1 nehiye, 102 gund û 21 mezreyê ye. Hin mezra jî ji aliyê dewletê ve bi fermî nayê pejirandin. Navçe 108 km ji Sêwasê dûr e.
* Navê gundekî Depeyê (''Karakoçan'') jî Macîran e.

== Navdarên navçeyê ==

* [[Elîşêr]]
* [[Zerîfe Xanim]] 
* [[Hasret Gültekin]]

{{Koord|39|52|31|N|38|06|44|E|type:city|display=title}}
{{Bajar û gundên Macîranê}}

{{kurt}}
[[Kategorî:Macîran| ]]</text>
      <sha1>jajtucyh88xjm89ywysrhheke7brayv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094802</id>
      <parentid>1094801</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:01:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.41.66</ip>
      </contributor>
      <comment>Doğrusu bu</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2768" xml:space="preserve">{{Agahîdank navçe
 | Nav                = Navçeya Macîranê 
 | Navê_din           = ''İmranlı''
 | Navê_fermî         = 
 | Wêne               = Navçeyên Sêwasê.png
 | Wêne_sernav        = Nexşeya   &lt;!--- KARGÊRIYÎ --------------&gt;
 | Dûgel              = [[Tirkiye]] 
 | Parêzgeh           = [[Sêwas (parêzgeh)]]
 | Serbajar           = Macîran
 | Qeymeqam           = 
 | Hejmara_nahiyan    =  &lt;!--- BINEBEŞ ----------------&gt;
 | Hejmara_bajarokan  = 1
 | Hejmara_taxan      = 11
 | Hejmara_gundan     = 103
 | Hejmara_mezran     = 
 | Gelhê_navçeyê      = 7.483  &lt;!--- GELHE û ERDNÎGAR -------&gt;
 | Gelhê_navçeyê_sal  = [[2009]]
 | Gelhê_bajaran      = 
 | Gelhê_gundan       = 
 | Rûerd_navçe        = 1.217
 | Berbelavî_navçe    = 6,15
 | Gelhe_serbajar     = 3.303  &lt;!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------&gt;
 | Gelhê_serbajarê_sal= [[2009]]
 | Rûerd_serbajar     = 
 | Bilindayî_serbajar = 1.604
 | Koda_postayê       = 58980
 | Koda_telefonê      = (+90) 346
 | nexşeya_cihan      = Tirkiye
 | koordînat          = {{Koord|39|52|31|N|38|6|44|E|display=inline, title}}
}}

'''Macîran''' an '''Umraniye''' ({{bi-tr|İmranlı}}) navçeyeke parêzgeha [[Sivas]]ê ye.

Di sala [[1948]]'ê de bûye navçe. Di tomarên Osmaniyan de navê wê wekî [[Hemîdabad]], Çît jî derbas dibe. Li gundên Maciranê de Kurdî (Kurmancî) tê axaftin. Li vê derê hema hema 90 tenê gundan Kurdî diaxavî. Li vê navçeyê de 90 gundan û mezreyên van gundan Elewi û Kurdî ne, Kurmancî diaxavîn. Li 10 gundanê de jî Tirkî diaxavî. Di derûdora hêrema Maciranê de eşîrên [[Qoçgîrî]] dijî. Bav û kalên van eşîran koçberî kirine ji eşîrê [[Îzolî]], [[Şadî]] û [[Xiraniyan]]. Zimanê wan ê zikmakî Kurdî (Kurmancî) ye. Di vê navçêyê da Zaza tune lê di sê û çar gundan da ezbetên Zaza jî hene.

== Hîn Eşirên Qoçgîriyê ==

* [[Qoçgirî]] (ji Îzoliyan hatine vê derê)
* [[Xiranî]] (di Maciranê de '' Zerikî, Zerikan '' dibêjin)
* [[Şadan]]
* [[Xormekan]]
* [[Parçikan]]
* [[Kurmeşan]]
* [[Reşîkan]]
* [[Resûlan]]

==  Hin agahiyên bikêr ==

* Gelhe: Navend 6.300 û bi giştî 20.000 (sala 2000'î) (di van statîstîkên fermî de şik hene. Tê payîn ku hejmara niştecihên wê pir zêde ne).
* Bilindahiya navenda navçeyê ji rûyê avê: 1.600 m
* Navçe xwedî 1 nehiye, 102 gund û 21 mezreyê ye. Hin mezra jî ji aliyê dewletê ve bi fermî nayê pejirandin. Navçe 108 km ji Sêwasê dûr e.
* Navê gundekî Depeyê (''Karakoçan'') jî Macîran e.

== Navdarên navçeyê ==

* [[Elîşêr]]
* [[Zerîfe Xanim]] 
* [[Hasret Gültekin]]

{{Koord|39|52|31|N|38|06|44|E|type:city|display=title}}
{{Bajar û gundên Macîranê}}

{{kurt}}
[[Kategorî:Macîran| ]]</text>
      <sha1>7794rj7gbvlews7tn1tih9juexpzq7h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094803</id>
      <parentid>1094802</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:02:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.41.66</ip>
      </contributor>
      <comment>Doğrusu bu</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2757" xml:space="preserve">{{Agahîdank navçe
 | Nav                = Navçeya Macîranê 
 | Navê_din           = ''İmranlı''
 | Navê_fermî         = 
 | Wêne               = Navçeyên Sêwasê.png
 | Wêne_sernav        = Nexşeya   &lt;!--- KARGÊRIYÎ --------------&gt;
 | Dûgel              = [[Tirkiye]] 
 | Parêzgeh           = [[Sivas]]
 | Serbajar           = İmranlı 
 | Qeymeqam           = 
 | Hejmara_nahiyan    =  &lt;!--- BINEBEŞ ----------------&gt;
 | Hejmara_bajarokan  = 1
 | Hejmara_taxan      = 11
 | Hejmara_gundan     = 103
 | Hejmara_mezran     = 
 | Gelhê_navçeyê      = 7.483  &lt;!--- GELHE û ERDNÎGAR -------&gt;
 | Gelhê_navçeyê_sal  = [[2009]]
 | Gelhê_bajaran      = 
 | Gelhê_gundan       = 
 | Rûerd_navçe        = 1.217
 | Berbelavî_navçe    = 6,15
 | Gelhe_serbajar     = 3.303  &lt;!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------&gt;
 | Gelhê_serbajarê_sal= [[2009]]
 | Rûerd_serbajar     = 
 | Bilindayî_serbajar = 1.604
 | Koda_postayê       = 58980
 | Koda_telefonê      = (+90) 346
 | nexşeya_cihan      = Tirkiye
 | koordînat          = {{Koord|39|52|31|N|38|6|44|E|display=inline, title}}
}}

'''Macîran''' an '''Umraniye''' ({{bi-tr|İmranlı}}) navçeyeke parêzgeha [[Sivas]]ê ye.

Di sala [[1948]]'ê de bûye navçe. Di tomarên Osmaniyan de navê wê wekî [[Hemîdabad]], Çît jî derbas dibe. Li gundên Maciranê de Kurdî (Kurmancî) tê axaftin. Li vê derê hema hema 90 tenê gundan Kurdî diaxavî. Li vê navçeyê de 90 gundan û mezreyên van gundan Elewi û Kurdî ne, Kurmancî diaxavîn. Li 10 gundanê de jî Tirkî diaxavî. Di derûdora hêrema Maciranê de eşîrên [[Qoçgîrî]] dijî. Bav û kalên van eşîran koçberî kirine ji eşîrê [[Îzolî]], [[Şadî]] û [[Xiraniyan]]. Zimanê wan ê zikmakî Kurdî (Kurmancî) ye. Di vê navçêyê da Zaza tune lê di sê û çar gundan da ezbetên Zaza jî hene.

== Hîn Eşirên Qoçgîriyê ==

* [[Qoçgirî]] (ji Îzoliyan hatine vê derê)
* [[Xiranî]] (di Maciranê de '' Zerikî, Zerikan '' dibêjin)
* [[Şadan]]
* [[Xormekan]]
* [[Parçikan]]
* [[Kurmeşan]]
* [[Reşîkan]]
* [[Resûlan]]

==  Hin agahiyên bikêr ==

* Gelhe: Navend 6.300 û bi giştî 20.000 (sala 2000'î) (di van statîstîkên fermî de şik hene. Tê payîn ku hejmara niştecihên wê pir zêde ne).
* Bilindahiya navenda navçeyê ji rûyê avê: 1.600 m
* Navçe xwedî 1 nehiye, 102 gund û 21 mezreyê ye. Hin mezra jî ji aliyê dewletê ve bi fermî nayê pejirandin. Navçe 108 km ji Sêwasê dûr e.
* Navê gundekî Depeyê (''Karakoçan'') jî Macîran e.

== Navdarên navçeyê ==

* [[Elîşêr]]
* [[Zerîfe Xanim]] 
* [[Hasret Gültekin]]

{{Koord|39|52|31|N|38|06|44|E|type:city|display=title}}
{{Bajar û gundên Macîranê}}

{{kurt}}
[[Kategorî:Macîran| ]]</text>
      <sha1>9woh0xl7phwvt1k2g9j6hz6tvmazk0c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094808</id>
      <parentid>1094803</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:13:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Guhartinên [[Special:Contributions/159.146.41.66|159.146.41.66]] ([[User talk:159.146.41.66|gotûbêj]]) hatine betalkirin, vegerand guhertoya dawî ya [[User:Balyozbot|Balyozbot]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2875" xml:space="preserve">{{Agahîdank navçe
 | Nav                = Navçeya Macîranê 
 | Navê_din           = ''İmranlı''
 | Navê_fermî         = 
 | Wêne               = Navçeyên Sêwasê.png
 | Wêne_sernav        = Nexşeya navçeyan Sêwasê
 | Welat              = [[Bakurê Kurdistanê]]   &lt;!--- KARGÊRIYÎ --------------&gt;
 | Dûgel              = [[Tirkiye]] 
 | Parêzgeh           = [[Sêwas (parêzgeh)]]
 | Serbajar           = Macîran
 | Qeymeqam           = 
 | Hejmara_nahiyan    =  &lt;!--- BINEBEŞ ----------------&gt;
 | Hejmara_bajarokan  = 1
 | Hejmara_taxan      = 11
 | Hejmara_gundan     = 103
 | Hejmara_mezran     = 
 | Gelhê_navçeyê      = 7.483  &lt;!--- GELHE û ERDNÎGAR -------&gt;
 | Gelhê_navçeyê_sal  = [[2009]]
 | Gelhê_bajaran      = 
 | Gelhê_gundan       = 
 | Rûerd_navçe        = 1.217
 | Berbelavî_navçe    = 6,15
 | Gelhe_serbajar     = 3.303  &lt;!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------&gt;
 | Gelhê_serbajarê_sal= [[2009]]
 | Rûerd_serbajar     = 
 | Bilindayî_serbajar = 1.604
 | Koda_postayê       = 58980
 | Koda_telefonê      = (+90) 346
 | nexşeya_cihan      = Tirkiye
 | koordînat          = {{Koord|39|52|31|N|38|6|44|E|display=inline, title}}
}}

'''Macîran''' an '''Umraniye''' ({{bi-tr|İmranlı}}) navçeyeke [[bakûrê Kurdistanê]] û girêdayî parêzgeha [[Sêwas]]ê ye.

Di sala [[1948]]'ê de bûye navçe. Di tomarên Osmaniyan de navê wê wekî [[Hemîdabad]], Çît jî derbas dibe. Li gundên Maciranê de Kurdî (Kurmancî) tê axaftin. Li vê derê hema hema 90 tenê gundan Kurdî diaxavî. Li vê navçeyê de 90 gundan û mezreyên van gundan Elewi û Kurdî ne, Kurmancî diaxavîn. Li 10 gundanê de jî Tirkî diaxavî. Di derûdora hêrema Maciranê de eşîrên [[Qoçgîrî]] dijî. Bav û kalên van eşîran koçberî kirine ji eşîrê [[Îzolî]], [[Şadî]] û [[Xiraniyan]]. Zimanê wan ê zikmakî Kurdî (Kurmancî) ye. Di vê navçêyê da Zaza tune lê di sê û çar gundan da ezbetên Zaza jî hene.

== Hîn Eşirên Qoçgîriyê ==

* [[Qoçgirî]] (ji Îzoliyan hatine vê derê)
* [[Xiranî]] (di Maciranê de '' Zerikî, Zerikan '' dibêjin)
* [[Şadan]]
* [[Xormekan]]
* [[Parçikan]]
* [[Kurmeşan]]
* [[Reşîkan]]
* [[Resûlan]]

==  Hin agahiyên bikêr ==

* Gelhe: Navend 6.300 û bi giştî 20.000 (sala 2000'î) (di van statîstîkên fermî de şik hene. Tê payîn ku hejmara niştecihên wê pir zêde ne).
* Bilindahiya navenda navçeyê ji rûyê avê: 1.600 m
* Navçe xwedî 1 nehiye, 102 gund û 21 mezreyê ye. Hin mezra jî ji aliyê dewletê ve bi fermî nayê pejirandin. Navçe 108 km ji Sêwasê dûr e.
* Navê gundekî Depeyê (''Karakoçan'') jî Macîran e.

== Navdarên navçeyê ==

* [[Elîşêr]]
* [[Zerîfe Xanim]] 
* [[Hasret Gültekin]]

{{Koord|39|52|31|N|38|06|44|E|type:city|display=title}}
{{Bajar û gundên Macîranê}}

{{kurt}}
[[Kategorî:Macîran| ]]</text>
      <sha1>ax543p3vlicvbzx404km8byl1fm41iy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094813</id>
      <parentid>1094808</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:14:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.106.246.61</ip>
      </contributor>
      <comment>İmranlı Türkiye de arkadaş kendi kafanıza göre ülke uydurmayın</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2752" xml:space="preserve">{{Agahîdank navçe
 | Nav                = Navçeya Macîranê 
 | Navê_din           = ''İmranlı''
 | Navê_fermî         = 
 | Wêne               = Navçeyên Sêwasê.png
 | Wêne_sernav        = Nexşeya navçeyan Sêwasê

 | Dûgel              = [[Tirkiye]] 
 | Parêzgeh           = [[Sivas]]
 | Serbajar           = İmranlı 
 | Qeymeqam           = 
 | Hejmara_nahiyan    =  &lt;!--- BINEBEŞ ----------------&gt;
 | Hejmara_bajarokan  = 1
 | Hejmara_taxan      = 11
 | Hejmara_gundan     = 103
 | Hejmara_mezran     = 
 | Gelhê_navçeyê      = 7.483  &lt;!--- GELHE û ERDNÎGAR -------&gt;
 | Gelhê_navçeyê_sal  = [[2009]]
 | Gelhê_bajaran      = 
 | Gelhê_gundan       = 
 | Rûerd_navçe        = 1.217
 | Berbelavî_navçe    = 6,15
 | Gelhe_serbajar     = 3.303  &lt;!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------&gt;
 | Gelhê_serbajarê_sal= [[2009]]
 | Rûerd_serbajar     = 
 | Bilindayî_serbajar = 1.604
 | Koda_postayê       = 58980
 | Koda_telefonê      = (+90) 346
 | nexşeya_cihan      = Tirkiye
 | koordînat          = {{Koord|39|52|31|N|38|6|44|E|display=inline, title}}
}}

'''Macîran''' an '''Umraniye''' ({{bi-tr|İmranlı}}) navçeyeke girêdayî parêzgeha [[Sivas]]ê ye.

Di sala [[1948]]'ê de bûye navçe. Di tomarên Osmaniyan de navê wê wekî [[Hemîdabad]], Çît jî derbas dibe. Li gundên Maciranê de Kurdî (Kurmancî) tê axaftin. Li vê derê hema hema 90 tenê gundan Kurdî diaxavî. Li vê navçeyê de 90 gundan û mezreyên van gundan Elewi û Kurdî ne, Kurmancî diaxavîn. Li 10 gundanê de jî Tirkî diaxavî. Di derûdora hêrema Maciranê de eşîrên [[Qoçgîrî]] dijî. Bav û kalên van eşîran koçberî kirine ji eşîrê [[Îzolî]], [[Şadî]] û [[Xiraniyan]]. Zimanê wan ê zikmakî Kurdî (Kurmancî) ye. Di vê navçêyê da Zaza tune lê di sê û çar gundan da ezbetên Zaza jî hene.

== Hîn Eşirên Qoçgîriyê ==

* [[Qoçgirî]] (ji Îzoliyan hatine vê derê)
* [[Xiranî]] (di Maciranê de '' Zerikî, Zerikan '' dibêjin)
* [[Şadan]]
* [[Xormekan]]
* [[Parçikan]]
* [[Kurmeşan]]
* [[Reşîkan]]
* [[Resûlan]]

==  Hin agahiyên bikêr ==

* Gelhe: Navend 6.300 û bi giştî 20.000 (sala 2000'î) (di van statîstîkên fermî de şik hene. Tê payîn ku hejmara niştecihên wê pir zêde ne).
* Bilindahiya navenda navçeyê ji rûyê avê: 1.600 m
* Navçe xwedî 1 nehiye, 102 gund û 21 mezreyê ye. Hin mezra jî ji aliyê dewletê ve bi fermî nayê pejirandin. Navçe 108 km ji Sêwasê dûr e.
* Navê gundekî Depeyê (''Karakoçan'') jî Macîran e.

== Navdarên navçeyê ==

* [[Elîşêr]]
* [[Zerîfe Xanim]] 
* [[Hasret Gültekin]]

{{Koord|39|52|31|N|38|06|44|E|type:city|display=title}}
{{Bajar û gundên Macîranê}}

{{kurt}}
[[Kategorî:Macîran| ]]</text>
      <sha1>duqgdkgl8wndkanqjn9gyctrx4ibj26</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094841</id>
      <parentid>1094813</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T20:11:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Guhertoya 1094813 ya [[Special:Contributions/46.106.246.61|46.106.246.61]] ([[User talk:46.106.246.61|gotûbêj]]) şûnde kir</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2875" xml:space="preserve">{{Agahîdank navçe
 | Nav                = Navçeya Macîranê 
 | Navê_din           = ''İmranlı''
 | Navê_fermî         = 
 | Wêne               = Navçeyên Sêwasê.png
 | Wêne_sernav        = Nexşeya navçeyan Sêwasê
 | Welat              = [[Bakurê Kurdistanê]]   &lt;!--- KARGÊRIYÎ --------------&gt;
 | Dûgel              = [[Tirkiye]] 
 | Parêzgeh           = [[Sêwas (parêzgeh)]]
 | Serbajar           = Macîran
 | Qeymeqam           = 
 | Hejmara_nahiyan    =  &lt;!--- BINEBEŞ ----------------&gt;
 | Hejmara_bajarokan  = 1
 | Hejmara_taxan      = 11
 | Hejmara_gundan     = 103
 | Hejmara_mezran     = 
 | Gelhê_navçeyê      = 7.483  &lt;!--- GELHE û ERDNÎGAR -------&gt;
 | Gelhê_navçeyê_sal  = [[2009]]
 | Gelhê_bajaran      = 
 | Gelhê_gundan       = 
 | Rûerd_navçe        = 1.217
 | Berbelavî_navçe    = 6,15
 | Gelhe_serbajar     = 3.303  &lt;!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------&gt;
 | Gelhê_serbajarê_sal= [[2009]]
 | Rûerd_serbajar     = 
 | Bilindayî_serbajar = 1.604
 | Koda_postayê       = 58980
 | Koda_telefonê      = (+90) 346
 | nexşeya_cihan      = Tirkiye
 | koordînat          = {{Koord|39|52|31|N|38|6|44|E|display=inline, title}}
}}

'''Macîran''' an '''Umraniye''' ({{bi-tr|İmranlı}}) navçeyeke [[bakûrê Kurdistanê]] û girêdayî parêzgeha [[Sêwas]]ê ye.

Di sala [[1948]]'ê de bûye navçe. Di tomarên Osmaniyan de navê wê wekî [[Hemîdabad]], Çît jî derbas dibe. Li gundên Maciranê de Kurdî (Kurmancî) tê axaftin. Li vê derê hema hema 90 tenê gundan Kurdî diaxavî. Li vê navçeyê de 90 gundan û mezreyên van gundan Elewi û Kurdî ne, Kurmancî diaxavîn. Li 10 gundanê de jî Tirkî diaxavî. Di derûdora hêrema Maciranê de eşîrên [[Qoçgîrî]] dijî. Bav û kalên van eşîran koçberî kirine ji eşîrê [[Îzolî]], [[Şadî]] û [[Xiraniyan]]. Zimanê wan ê zikmakî Kurdî (Kurmancî) ye. Di vê navçêyê da Zaza tune lê di sê û çar gundan da ezbetên Zaza jî hene.

== Hîn Eşirên Qoçgîriyê ==

* [[Qoçgirî]] (ji Îzoliyan hatine vê derê)
* [[Xiranî]] (di Maciranê de '' Zerikî, Zerikan '' dibêjin)
* [[Şadan]]
* [[Xormekan]]
* [[Parçikan]]
* [[Kurmeşan]]
* [[Reşîkan]]
* [[Resûlan]]

==  Hin agahiyên bikêr ==

* Gelhe: Navend 6.300 û bi giştî 20.000 (sala 2000'î) (di van statîstîkên fermî de şik hene. Tê payîn ku hejmara niştecihên wê pir zêde ne).
* Bilindahiya navenda navçeyê ji rûyê avê: 1.600 m
* Navçe xwedî 1 nehiye, 102 gund û 21 mezreyê ye. Hin mezra jî ji aliyê dewletê ve bi fermî nayê pejirandin. Navçe 108 km ji Sêwasê dûr e.
* Navê gundekî Depeyê (''Karakoçan'') jî Macîran e.

== Navdarên navçeyê ==

* [[Elîşêr]]
* [[Zerîfe Xanim]] 
* [[Hasret Gültekin]]

{{Koord|39|52|31|N|38|06|44|E|type:city|display=title}}
{{Bajar û gundên Macîranê}}

{{kurt}}
[[Kategorî:Macîran| ]]</text>
      <sha1>ax543p3vlicvbzx404km8byl1fm41iy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Robert Bosch</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5189</id>
    <revision>
      <id>1094847</id>
      <parentid>1044416</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T01:25:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GPinkerton</username>
        <id>44595</id>
      </contributor>
      <comment>Agahîdank mirov/wîkîdane</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1741" xml:space="preserve">{{Kêmasî}}{{Agahîdank mirov/wîkîdane}}
'''August Robert Bosch''' (1861 - 1942), [[pîşesaz]]eki [[Alman]] ye. Ji bo wesaîten bi [[motor]] firmayeki bicuk en ku tesisata elektriki hilberine avakir. Di destpeka sedsala 20. de hema hema di her otomobilede manyetuya ku wi pestabiri dihat bikaranin.
 
Bosch, gundeki bi nave [[Albeck]]'e ku li ciyayen [[Schwaebische Alb]] e ye wek zarokek yozdemin a malbateki rejber hat cihane.. Qezenca malbata wi ji xana ku ji bo rewiyen seve bu dihat. Dema reya trene hat raxistin, ew bi malbati koci Ulme kirin. Bosch, dema perwerdeya besa rast kirina zirav xilaskir ji welate xwe qetiya. Sala 1884'de cu Amerika ([[YDA]])'ye u li wedere bi [[Thomas Alva Edison]] re xebiti u pist re ji cu Inglistan e. Pist re bi sermiyaneki 10.000 li [[Stuttgart]]'e tesîsatik, ji bo rast kirina zirav u elektroteknike vekir. Di 1887'de xuska hevaleki xwe re zewici u du zaroke wi cebun.

Bosch, bi qalfayeki makinezan u bi ciraxki zarok, hemu amuren elektrik temirdikir, [[telefon]] u [[paratoner]] montedikir. 1887'da manyetoya ji bo motoren gazi pestexist. Ji ber serkeftine kapasiteya firmaya xwe mezinkir u makineyen nu girtin.[[Wêne:Robert Bosch mit Hut 1888 - 10031.jpg|thumb|çep]]Manyetoya ki bi xwe di hilberand, idi pe tevli amureki motori ve hatkirin. Bi alikariya mihendize proje [[Gottlob Honold]], ji bo bujiyan manyetoyen voltaj bilind cekirin. Ev amur bi vexistineki lezgin ji hemu berhemen dijbere xwe cetirbu. Ji xeyni wi , ev tist bu sedema fikra a derxistina motoren benzin en bi lez. Bosch firma xwe gelek mezinkir u kir markeki cihani.

Bosch, sala [[1942]] de li Stuttgarte cu ser dilovaniya xwe.

== Çavkanî ==
{{werger çavkanî|tr|Robert Bosch}}
[[Kategorî:Pîşesaz|Bosch, Robert]]</text>
      <sha1>da9t7yxaixacdnhjx33vcmotruz9nbh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mustafa Kemal Atatürk</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5351</id>
    <revision>
      <id>1094836</id>
      <parentid>1064630</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:55:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hz.mandalina</username>
        <id>50696</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="173921" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| wêne               = Reisicumhur Mustafa Kemal Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, Ankara, 29 Ekim 1925.png
| sernavê_wêne       = 
| şanenav            = Signature of Mustafa Kemal Atatürk.svg
| navê_jidayikbûnê   = Ali Rıza oğlu Mustafa &lt;small&gt;(Mustafa kurê Ali Rıza)&lt;/small&gt;
| roja_jidayikbûnê   = 1881
| cihê_jidayikbûnê   = [[Tesalonîkî]], [[Împeratoriya Osmanî]]
| roja_mirinê        = 10ê çiriya paşîn a 1938
| cihê_mirinê        = [[Stembol]], [[Tirkiye]]
| hevwelatî          = 
| dîn                = 
| netewe             = [[Tirk]]
| bav                = [[Ali Rıza Efendi]]
| malbat             = 
| hevjîn             = 
| zarok              = 
| dê                 = [[Zübeyde Hanım]]
| perwerde           = 
| destûrname         = 
| pîşe               = [[Ramyar]], [[serokkomar]], [[fermandar]]
| salên_çalak        = 
| xelat              = 
| malper             = 
}}

'''Mustafa Kemal Atatürk''' {{Efn|Doğum: '''Ali Rıza oğlu Mustafa'''; 1890'lardan 1911'e kadar: '''Mustafa Kemal'''; 1911'den 1916'ya kadar: '''Mustafa Kemal''' '''''Bey'''''; 1916'dan 1921'e kadar: '''Mustafa Kemal''' '''''Paşa'''''; 1921'den 1934'e kadar: '''''Gazi''''' '''Mustafa Kemal''' '''''Paşa'''''; 1934-1935'te: '''Kemal Atatürk'''; 1935'ten sonra: '''Kamâl Atatürk'''. Ömrünün çok büyük bir kısmında taşıdığı Mustafa Kemal adıyla tanınır ve yâd edilir. ''[[Time]]'' dergisi 19 Mayıs 1941 tarihli sayısında şunu yazdı: &quot;Yedi İsimli Adam. Bu sarışın, mavi gözlü, şen külhanbeyinin Kamâl Atatürk olarak ölmeden önce yedi ismi vardı.&quot;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071223172709/https://time.com/time/magazine/article/0,9171,765567-3,00.html &quot;TURKEY: Door to Dreamland&quot;]. ''Time''. 19 Mayıs 1941.&lt;/ref&gt; Bakınız: [[Mustafa Kemal Atatürk#Adı ve soyadı|Adı ve soyadı]].}} (1881 {{Efn|Atatürk'ün doğum günü bilinmemektedir. 19 Mayıs, Samsun'da Millî Mücadele'nin başlatıldığı gün olması hasebiyle onun sembolik doğum günüdür. Bunun yanı sıra, Atatürk'ün 1880 yılında doğduğu da öne sürülmüştür. Bakınız: [[Mustafa Kemal Atatürk#Doğum tarihi|Doğum tarihi]].}} - m. 10'ê sermawezê 1938) [[Leşker (leşkerî)|leşker]] û [[Karbidestê hikûmetê|dewletmendekî]] [[tirk]] bû. Serfermandarê Giştî yê [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariya Tirkiyê]] û [[Lîsteya damezrînerên dewletê|damezrînerê]] [[Tirkiye|Komara Tirkiyê ye]].

Ataturk ku di [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekemîn de]] di [[Artêşa Osmanî (serdema nûjen)|artêşa Osmanî]] de wezîfedar bû, li [[Şerê çanakkale|Eniya Çanakkaleyê]] fermandar û [[Serheng|li]] [[Eniya Sîna û Filistînê|eniyên Sîna û Fîlîstînê]] jî weke Fermandarê [[Koma Artêşa Yildirim|Artêşa Birûskê]] hat tayînkirin. Di dawiya şer de, wî rêberî û rêberiya [[Tevgera Neteweyî ya Tirk|Tevgera Milî ya Tirk]] kir, ku bi [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariyê yê]] piştî têkçûna [[Împeratoriya Osmanî]] hate sembolîzekirin. Di Şerê Rizgariya Tirkiyê de [[Hikûmeta Enqerê|Hikûmeta Enqereyê]] damezirand, di 19ê Îlona 1921ê de ji ber serkeftina xwe ya di [[Şerê Qada Sakarya|şerê Sakaryayê]] de wek Serfermandarê Giştî yê Artêşên Tirkiyê sernavê “ [[Xazî|Gazî]] ” wergirt û bi pileya “Gazî” hat bilindkirin. [[Mareşal (Tirkiye)|marshal]] . Bi çalakiyên xwe yên leşkerî û siyasî, li hember [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevalbend]] û alîgirên wan serkeftinek bi dest xist. Piştî şer bi navê Partiya [[Partiya Gel a Komarî|Gel Partiya Komarî]] ya Gel damezrand û bû serokê yekemîn. Piştî [[Li Tirkiyê îlankirina komarê|Îlana Komarê]] di 29ê Cotmeha 1923an de wek [[Serokkomarê Tirkiyeyê|Serokomar]] hat hilbijartin. Heta mirina xwe di sala 1938an de 4 dewran ev wezîfe girt û bû serokkomarê Tirkiyeyê yê herî demdirêj

Ataturk ji bo avakirina dewleteke [[Dewleta yekneteweyî|netewe]] ya nûjen, [[Pêşverûbûn|pêşverû]] û [[Dewleta laîk|laîk]] di warên siyasî, aborî û çandî de [[Şoreşên Ataturk|reformên]] [[Laîkîzmê|laîk]] û [[Neteweperestiya Tirk|neteweperest]] pêk anî: Îmtiyazên aborî yên ku ji biyaniyan re dihatin dayîn hatin rakirin û amûrên hilberînê û rêyên hesinî [[Netewebûnê|hatin neteweyîkirin]] . [[Qanûna Yekbûna Perwerdehiyê|Bi Zagona Tevhîd-i Tedrîsât]], perwerde kete bin kontrola dewleta Tirk. Li ser bingeha perwerdehiya [[Laîkbûn|laîk]] û [[Zanist|zanistî]] bû. Bi hezaran dibistanên nû hatin avakirin. Perwerdehiya seretayî belaş û mecbûrî bû. Dibistanên biyanî xistin bin kontrola dewletê. [[Asar|Bacên giran li ser gundiyan hatin kêmkirin]] . Di [[Hat Revolution|cil]] û [[Dress Revolution|bergên]] mêran de hin guhertin hatin kirin. [[Guhertina salname, dem û tedbîran|Di salname, saet û pîvanan de guhertin hatin kirin]] . [[Rakirina Mecelle|Mecelle hate rakirin]] û Qanûna [[Qanûna Medenî ya Tirk|Medenî ya Tirk]] a laîk ket meriyetê. Beriya gelek [[Cîhana Rojava|welatên rojavayî]] [[Cihê jinan di siyaseta Tirkiyê de|mafên jinan ên sivîl û siyasî]] dihatin naskirin. [[Pirzamî]] qedexe bû. Şahidiya jinan û mafê mîrasê bi ya mêran re hat kirin. Bi heman awayî, li Tirkiyê jinan [[Li Tirkiyeyê mafê hilbijartinê û hilbijartinê didin jinan|di hilbijartinên herêmî de (1930) û piştre jî di hilbijartinên giştî de (1934) beriya piraniya welatên cîhanê, mafê dengdanê û hilbijêrî wergirt]] . Di qanûna tawan û deynan de qanûnên [[Laîkîzmê|laîk]] hatin derxistin. [[Qanûna Pêşxistina Pîşesaziyê]] hat derxistin. Ji bo [[Li Tirkiyeyê reforma axê|reforma axê]] xebat hatin kirin. Li şûna [[Alfabeya osmanî|alfabeya osmanî ya]] li ser [[Alfabeya erebî|tîpên erebî]], [[alfabeya tirkî]] ya nû ya li ser [[Alfabeya latînî|tîpên latînî]] hatiye pejirandin. Ji bo ku gel bixwîne [[Dibistana neteweyî|kampanyaya perwerdeyê]] hate destpêkirin. [[Reforma Zanîngehê]] hat kirin. [[Plana Pîşesazî ya Pênc Salî ya Yekemîn (Tirkiye)|Plana Pîşesazî ya Pênc Salî ya Yekem]] ket meriyetê. [[Qanûna Rakirina Nasnav û Sernavan|Nasnav û sernavên ku li hemberî çîn û statûyê cihêkariyê dikirin hatin rakirin]] û [[Qanûna Paşnav|paşnav hatin tetbîqkirin]] . Siyaseta [[Tirkkirin|Tirkkirinê]] ji bo afirandina neteweyek homojen û yekgirtî hate meşandin

Rêyên Hesinî [[Rêhesinên Dewletê yên Komara Tirkiyeyê|yên Dewleta Komara Tirkiyeyê]], Rêhewayên [[Turkish Airlines|Tirkiyeyê]], [[Midûriyeta Giştî ya Lêkolîn û Lêgerîna Madenê|Midûriyeta Giştî ya Lêkolîn û]] Lêgerîna Madenê, [[Serokatiya Navenda Tenduristiyê Refik Saydam|Enstîtuya Tenduristiyê]], [[Çûka tirk|Türkkuşu]], [[Sumerbank|Sümerbank]], [[Etibank]], Cemiyeta [[Komeleya Dîroka Tirkiyeyê|Dîrokî ya]] Tirkiyeyê, [[Saziya Zimanê Tirkî]], [[Serokatiya Karên Diyanetê]] û gelek saziyên din ên cemaweriyê [[Mustafa Kemal Atatürk|ji aliyê Atatürk ve hatin avakirin]] . piştgiriya Atatürk . Ew piştgirî da pêşveçûna çandiniya navxweyî, tekstîl, &lt;ref&gt;Webster, ''The Turkey of Atatürk: Social Process in the Turkish Reformation'', 260&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Doğan, ''Formation of factory settlements within Turkish industrialization and modernization in 1930s: Nazilli printing factory''&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313679A66406202CCB09837F9A3538A2623|title=Aydın – Historical Ruins|publisher=T.C. Hükûmeti|archive-url=https://web.archive.org/web/20070907003309/http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313679A66406202CCB09837F9A3538A2623|archive-date=7 Eylül 2007|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2020|quote=Nazilli cotton print factory was established over an area of 65.000 m2 on the Nazilli Bozdoğan highway. It is the &quot;first Turkish cotton print factory&quot; the foundation of which was laid on August 25th, 1935 and which was opened by Atatürk with great ceremony. (Nazilli Basma Fabrikası Nazilli-Bozdoğan kara yolu üzerinde 65.000 m²lik alana kuruldu. 25 Ağustos 1935 tarihinde temeli atılan ve Atatürk'ün büyük bir törenle açtığı &quot;ilk Türk basma fabrikası&quot;dır.)}}&lt;/ref&gt; makîne, balafir &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thk.org.tr/yeni/tarihce/tarihceeng.htm|title=History of Turkish Aeronautical Association|archive-url=https://web.archive.org/web/20071219112235/http://www.thk.org.tr/yeni/tarihce/tarihceeng.htm|archive-date=19 Aralık 2007|url-status=evet|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thy.com/en-INT/skylife/archive/en/2000_1/konu10.htm#1|title=Skylife|archive-url=https://web.archive.org/web/20060824210219/http://www.thy.com/en-INT/skylife/archive/en/2000_1/konu10.htm#1|archive-date=24 Ağustos 2006|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nuridemirag.com/fotograf.asp|title=Nuri Demirağ Aircraft Factory|publisher=Nuridemirag.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120721214917/http://www.nuridemirag.com/fotograf.asp|archive-date=21 Temmuz 2012|url-status=evet|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; û pîşesaziyên otomobîlan &lt;ref&gt;Stone, Norman „Talking Turkey“. National Interest, Güz 2000, sayı 61.&lt;/ref&gt; . Li gel van hemûyan jî ferqa di navbera armancên Atatürk û pêkhateya [[Civakî-siyasî|siyasî-civakî]] ya welêt de nehat girtin {{Sfn|Eastham|1964}}

== Zaroktî û ciwantî (1881-1904) ==
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk'ün_Manastır_Mekteb-i_İdâdî-i_Şâhânesi_karnesi.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_Manast%C4%B1r_Mekteb-i_%C4%B0d%C3%A2d%C3%AE-i_%C5%9E%C3%A2h%C3%A2nesi_karnesi.png/200px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_Manast%C4%B1r_Mekteb-i_%C4%B0d%C3%A2d%C3%AE-i_%C5%9E%C3%A2h%C3%A2nesi_karnesi.png|çep|thumb|297x297px|Rapora Mustafa Kemal a Manastır Mekteb-i İdâdî-i Şahanesi]]
[[Wêne:Ataturk,_Ottoman_War_Academy,_1901.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg/200px-Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg|çep|thumb|200x200px|Bi hevalên xwe re li Akademiya Leşkerî, 1901]]
[[Wêne:Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg/200px-Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|çep|thumb|200x200px|[[Ji Bapîrê Rûmet|Makbule Hanım]], [[Zübeyde Xanim|Zübeyde Hanım]] û Mustafa Kemal]]
Bavê wî [[Elî Riza Efendi|Alî Riza Efendi]] yê ku tê texmînkirin di sala 1839an de li [[Pirr|Kocacikê]] hatiye dinê &lt;ref name=&quot;Cunbur&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi|publisher=Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı|year=2004|isbn=9751612810|location=|page=|pages=|quote=&quot;Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır. Baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14-15. yüzyılda Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt;, bi eslê xwe ji [[Debre, Makedonyaya Bakur|Debre-i Bala]] ya girêdayî [[Keşîşxane, Makedonyaya Bakur|Manastırê]] bû. &lt;ref name=&quot;Kocacik&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Atatürk ve Kocacık Türkleri|publisher=T.C. Kültür Bakanlığı|year=2002|isbn=|location=|page=|pages=|quote=&quot;Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt; [[Falih Rıfkı Atay|Li gorî Falih Rıfkı Atay]], [[Vamik Volkan|Vamık Volkan]], [[Norman Itzkowitz]], [[Müjgan Cunbur|Müjgân Cunbur]], Numan Kartal û [[Hasan Îzzettîn Dînamo|Hasan İzzettin Dinamo]], malbata bavê wî 14-15 salî bû. Yek ji [[Pirr|Yorûkên Kocacik e]] ku di sedsala 16. de ji Anatoliyê koçî herêmê kirine. &lt;ref name=&quot;Cunbur&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kocacik&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Dinamo16&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt|publisher=Tekin Yayınevi|year=1986|isbn=|location=|page=|pages=|access-date=}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=|title=Ölümsüz Atatürk|publisher=Bağlam Yayınları|year=1998|isbn=975-7696-97-8|location=|page=37|pages=|quote=dipnot no. 6 (Atay, 1980, s. 17)|access-date=}}&lt;/ref&gt; Li gorî hin çavkaniyên biyanî, dibe ku di malbata bavê wî de misilmanên bi eslê xwe [[Alban|Arnavutî]] an jî [[Slav|Slavî]] hebin. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;Ernest Jackh ''The Rising Crescent'', Goemaere Press, 2007, [http://books.google.com.tr/books?id=Pxs-DAIVxqYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Rising+Crescent&amp;hl=tr&amp;ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Turkish%20mother&amp;f=false s. 31, ''Turkish mother and Albanian father''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120331151631/http://books.google.com.tr/books?id=Pxs-DAIVxqYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Rising+Crescent&amp;hl=tr&amp;ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Turkish%20mother&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Isaac Frederick Marcosson, ''Turbulent years'', Ayer Publishing, 1969, [http://books.google.com.tr/books?id=399LkTqBLdAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&amp;hl=tr&amp;ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Ali%20Riza&amp;f=false s. 144.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121013073622/http://books.google.com.tr/books?id=399LkTqBLdAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&amp;hl=tr&amp;ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Ali%20Riza&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; Alî Rıza Bey di serî de wek karmendê dewletê di teftîşkirina weqfên olî de [[Bingeh|xebitî]], berî [[Serbaz|Şerê]] [[93 Şer|93]] -an, di salên 1876-77-an de di yekîneyên herêmî de wek cerdevanê dilxwaz xebitî. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Piştî ku bi Zübeyde Hanım re zewicî, li [[Tesalonîkî|Selanîkê]] wek karmendê gumrikê û bazirganiya dar dixebitî {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;''Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, 493-498. sayılar'' (1993), Türk Dil Kurumu, s. 135&lt;/ref&gt;

Diya wî [[Zübeyde Xanim|Zübeyde Hanım]] di sala 1857an de li [[Langaza]] rojavayê [[Tesalonîkî|Selanîkê]] di malbateke [[Gûndî|cotkar]] de hatiye dinê. Diya wî ji Tirkmenên ku ji Qeremanê hatine Rumeliyê ye. &lt;ref&gt;Sevtap Gamsız, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, 2012 İstanbul, s. 12&lt;/ref&gt;

Alî Riza Bey û Zübeyde Hanim di sala 1871ê de zewicîn û li Yenikapiya [[Tesalonîkî|Selanîkê]] li mala bavê Alî Riza Bey bi cih bûn. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;Cunbur2&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi|publisher=Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı|year=2004|isbn=9751612810|location=|page=1|pages=|quote=&quot;Anne Zübeyde Hanım, Sangüllü Hacı Sofu soyundan Varyemezoğlu İbrahim Feyzullah Efendinin kızıydı. 1857 yılında doğan Zübeyde, henüz on dört yaşında iken evlendi. Ailesi, Selânik civarındaki Langaza beldesine gelip yerleşen Anadolu Türk Zübeyde Hanım'la evlenmişti.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Kutay, Cemal. ''Atatürk'ün Beraberinde Götürdüğü Hasret: Türkçe İbadet: Ana Dilimizle Kulluk Hakkı, 1. cilt'' (1998), Aksoy Yayıncılık, s. 130&lt;/ref&gt; Atatürk di [[Salnameya Rûmî|Rumi]] 1296 (1880-1881 PZ) li Selanîkê wek zarokê vê hevjînê hatiye dinê. [[Çûyîna Mustafa Kemal a Samsûnê|Dema ku çû Samsunê]] roja 19ê Gulanê wek rojbûna xwe qebûl kir. {{Efn|Detaylı bilgi için [[Mustafa Kemal Atatürk#Doğum tarihi|Doğum tarihi]] başlığına bakınız.}} &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ntvmsnbc.com/id/25096543|title=19 Mayıs: Ata'nın doğum günüm dediği tarih|date=|publisher=ntvmsnbc|archive-url=https://web.archive.org/web/20120518214732/http://www.ntvmsnbc.com/id/25096543|archive-date=18 Mayıs 2012|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Ji pênc xwişk û birayên wê yên ewil, Fatma, Ömer, Ahmet, Naciye û [[Ji Bapîrê Rêzdar|Makbule]] 4 kes di temenekî biçûk de mirin. &lt;ref name=&quot;Pars2&quot;&gt;Tuğlacı, Pars. ''Çağdaş Türkiye, 1. cilt'' (1987), Cem Yayınevi, s. 2&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Tek Adam (1963), Cilt I|publisher=Remzi Kitabevi|year=2011|location=Ankara|pages=30|language=Türkçe|id=978-975-14-0670-5}}&lt;/ref&gt;

Di navbera dê û bavê wî de li ser wê yekê ku Mistefa dê biçe kîjan dibistanê nakokî derket. Diya wî dixwest ku Mistefa biçe dibistana taxa Hafiz Mehmet Efendi, bavê wî jî dixwest ku ew li dibistana sekuler &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Şemsi İbtidai ( [[Dibistana Şemsî Efendi|Dibistana Şemsi Efendi]] ) ya ku bi rêbazên nû yên wê serdemê perwerde bûbû bixwîne. Mistefayê ku ewil dest bi dibistana taxê kir, piştî çend rojan derbasî Dibistana Şemsî Efendî bû. &lt;ref&gt;''Atatürkçü düşünce'' (1992), Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, [http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&amp;ct=result&amp;id=m41pAAAAMAAJ&amp;dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&amp;q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor s. 696] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604114159/http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&amp;ct=result&amp;id=m41pAAAAMAAJ&amp;dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&amp;q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor}}&lt;/ref&gt; Atatürk di hemû jiyana xwe de ji ber vê biryara di hilbijartina dibistanê de spasdarê bavê xwe bû. &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot; /&gt; Di sala 1888 de bavê xwe winda dike. &lt;ref&gt;Baba, İmran. ''Културните взаимодействия на Балканите и турската архитектура. Международен симпозиум 17-19 май 2000, Шумен-България'' (2001), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, [http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&amp;ct=result&amp;id=3vLVAAAAMAAJ&amp;dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&amp;q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor s. 24] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604114603/http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&amp;ct=result&amp;id=3vLVAAAAMAAJ&amp;dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&amp;q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor}}&lt;/ref&gt; Piştî ku demekê li cem nîvbirayê diya xwe Huseyîn &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot; /&gt; Raplayê dima û karê çandiniyê yê sivik dike, li ser daxwaza diya xwe ya ku xema ku ew bê xwendin bû, vedigere [[Tesalonîkî|Selanîkê]], li cem xaltiya xwe bi cih dibe û dibistana xwe qedand. . {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;Aydemir, Şevket Süreyya. ''Tek adam'' (1963), Remzi Kitabevi, s. 44&lt;/ref&gt; Di vê navberê de Zübeyde Hanım bi Ragıp Bey re ku li [[Tesalonîkî|Selanîkê]] karmendê gumrikê bû, zewicî. &lt;ref&gt;Bayhan, Fatih. ''Gölgesinde Mustafa Kemal büyüten kadın Zübeyde Hanım'' (2008), Pegasus Yayınları, s. 78&lt;/ref&gt;

Xaniyê li Islahhane Caddesi ya li Koca Kasim Paşa Mahallesi, ku niha muze ye, di sala 1870 de ji aliyê Weqfa Haci Mehmed, profesorê Rodosê ve hatiye çêkirin û di sala 1878 de ji aliyê Alî Riza Beyê ku nû zewicî hatiye kirêkirin, lê piştî mirina wî. Li tenişta vê malê Mistefa û malbata xwe xwediyê apartmaneke 2 qatî û 3 odeyî bûn û koçî xaniyekî biçûk û mitbaxê kirin. &lt;ref&gt;İzmir Ticaret Odası, ''Atatürk'ün Evi - Bir ulusun geleceğinin doğduğu yer'', y.y, t.y.:&lt;/ref&gt; Mustafa xwe li [[Lîseya Sivîl a Selanîkê|Lîseya Mulkiye ya Selanîkê tomar kir]], ku dibistaneke laîk e û [[Burokrat|burokratan]] perwerde dike. &lt;ref name=&quot;Britannica3&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Lê belê di bin bandora cil û bergên xwendekarên leşkerî yên taxa xwe de maye û tevî îtîrazên diya xwe di sala 1893'an de dikeve [[Lîseya Leşkerî ya Selanîkê]] . {{Sfn|Mango|1999}} Mamosteyê matematîkê li vê dibistanê, kaptan Mustafa Sebrî Bey ji Skopyayê, navê ''Kemal'' lê kir, ku tê maneya &quot;kamilî, gihîştî&quot;. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kho.edu.tr/atasayfa/index.htm|title=Atatürk'ün Hayatı Öğrenim Hayatı|date=|publisher=Kara Harp Okulu|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304201611/http://www.kho.edu.tr/atasayfa/index.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Mamosteyê Fransî Kaptan Nakiyüddin Bey (Yücekök) bi fikra xwe ya azadiyê bandor li hişmendiya ciwan Mustafa Kemal kir. Di sala 1895an de pola çaremîn qedand. {{Sfn|Mango|1999}} Her çend Mustafa Kemal difikirî ku têkeve [[Lîseya Leşkerî ya Monastirê|Lîseya]] [[Lîseya Leşkerî ya Kulelî|Leşkerî ya Kuleliyê]], lê di sala 1896an de li ser şîreta Hasan Bey, zabitê Selanîkî, ku birayê wî yê mezin bû, ku xwendina li Manastirê çêtir e, di Lîseya Leşkerî ya Manastirê de hate tomar kirin. . {{Sfn|Mango|1999}}

[[Kolagasi|Kolağası]] Mehmet Tevfik Bey (Bilge) mamosteyê dîrokê yê Lîseya Leşkerî ya Manastirê, ku di navbera salên 1896-1899an de lê perwerde bûye, eleqeya Mustafa Kemal a ji bo dîrokê xurt kir. {{Sfn|Cebesoy|2000}} Li dibistanê fêrî fransî bû û di betlaneyên havînê yên ku li Selanîkê de derbas dibû qursên fransî domand. {{Sfn|Mango|1999}} Her çiqas wî dixwest bi dilxwazî tevlî şerê [[Şerê Osmanî-Yewnan (1897)|Osmanî-]] Yûnanan bibe, ku di 19ê Nîsana 1897an de dest pê kiribû, hem ji ber ku xwendekarê lîseyê bû hem jî ji ber ku 16 salî bû, nekarî biçe eniyê. {{Sfn|Mango|1999}} Di mijdara 1898an de Lîseya Leşkerî ya Manastirê di pola xwe ya duyemîn de qedand. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;KomAta&quot;&gt;Celâl Erikan, ''Komutan Atatürk'', Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1972, s. 72.&lt;/ref&gt; Di 13ê adara 1899an de &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/kronoloji/1881.html|title=KRONOLOJİ 1881 - 1912 Yılları|date=|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20150909233641/http://www.ataturk.net/kronoloji/1881.html|archive-date=9 Eylül 2015|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=782|language=Türkçe|doi=|id=975-458-288-2|quote=Okullardan kışın çıkışının nedeni Yunan Savaşı'ndan başlanarak kısa öğretim yılları uygulanmasındandır.}}&lt;/ref&gt; [[Akademiya leşkerî|li Stenbolê ket Akademiya Leşkerî]] . Piştî ketina Xerbiyê du meh şûnde bû çawîşê sinifê. {{Sfn|Mango|1999}} Wî di pola yekem de 27, di pola duyemîn de 11, û di pola peyade (1317 - P.8) de 8mîn mezûn bû di nav 549 di pola sêyemîn de, û di 10ê Reşemî 1902 de, ew ket Akademiya Leşkerî. li wir [[Karmendê karmendê|efserên karmendan bi pileya serbazê piyade (serleşkerê îro) hatin]] [[Serbaz|perwerdekirin]] . &lt;ref name=&quot;KomAta&quot; /&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî Mekteb-i Harbiye-i Şahane beşdarî Akademiya [[Akademiya leşkerî|Erkan-ı Harbiye Mektebi]] (Akademiya Şer) dibe û perwerdeya karmendan dît. Dema ku li Akademiya Leşkerî bû, wî û hevalên xwe rojnameyeke destnivîskî derdixistin û kêmasî û xeletiyên ku di rêveberî û siyaseta hikûmetê de dîtine vedibêjin. Ligel ku ji aliyê rêveberiya dibistanê ve dihatin şopandin jî nehatin cezakirin û heta ku dibistan bi dawî bû xebatên rojnameyê berdewam kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ew di 11 Çile 1905 de bi pileya kaptanê ''karmendê mezûn bû'' . &lt;ref name=&quot;Genkur1972&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;

== Karûbarê leşkerî (1905-1918) ==

=== Serdema destpêkê ===
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(renklendirilmiş)_1.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg|thumb|Mustafa Kemal (Beyrût, 1906) (rengdêr)]]
[[Wêne:Kurmay_Yüzbaşı_Mustafa_Kemal_arkadaşları_ile_birlikte,_Şam,_Haziran_1907.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png/220px-Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png|rast|thumb|Serfermandar Mustafa Kemal bi hevalên xwe re li Şamê ye. (Hezîran 1907)]]
Serfermandar Mustafa Kemal, piştî ku mezûn bû, li Serfermandariya [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|Artêşa 5emîn a Şamê hat wezîfedarkirin.]] Ew ji bo armancên stajyerê şandin [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|Orduyê]] . Di vê stajyerê de di polên piyade, siwarî û topan de xizmet kir. Di navbera 1905-1907 de [[Lütfi Müfit Özdes|Lütfi Müfit]] Bey (Özdeş) li [[Şam|Şamê]] 5. Di bin fermandariya artêşê de xizmet kir. Internship yekem 5. 30 di bin artêşê de. Di Alaya Siwaran de cih girt. &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkIV&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=61-67|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt; Di vê serdemê de, weke karmendekî pilebilind ê stajyer, Mistefa Kemal, ku beşdarî serhildanên gelek deverên Sûriyê bû, di &quot;şerê biçûk&quot; (şerê gerîlla) de ezmûn bi dest xist. Piştî çar mehan ji mijûlbûna bi serhildanan, ew vegeriya Şamê. Di Cotmeha 1906 de, Major Lütfi Bey, Dr. Piştî ku bi Mahmut Bey, Lüfti Mufit (Özdeş) Bey û doktorê leşkerî [[Mustafa Cantekin]] re komeleyek bi navê [[Welat û Civaka Azadî|Vatan ve Hurriyet]] ava kir, bêyî destûra artêşê çû Selanîkê. Bi alîkariya Serfermandarê Serfermandariya Navendî ya Selanîkê Kaptan [[Cemîl Uybadin|Cemîl Bey]] (Uybadîn) derket bejê û li wir şaxa civata xwe vekir. Piştî demekê pê dihese ku li wî digere û Albay Hesen Bey ku birayê wî ye, pêşniyar dike ku vegere [[Tel Aviv|Telavîvê]] û fermandarê wê derê Ahmet Bey agahdar bike ku ew şandine Bîrûssebî ya li ser sînorê [[Misir|Misrê]] . Ahmet Bey Mustafa Kemal tayîn kir Bîrüssebî û piştî demekê ew ji bo stajyera topan dîsa şandin [[Şam|Şamê]] . {{Sfn|Cebesoy|2000}} Di 20'ê Hezîrana 1907'an de dibe [[Kolagasi|Kolağası]] (kaptanê payebilind) û di 13'ê cotmeha 1907'an de dibe kaptanê [[Artêşa 3. (Osmanî)|artêşê 3.]] Ew ji bo [[Artêşa 3. (Osmanî)|Ordiyê]] wek karmend hat tayînkirin &lt;ref name=&quot;Genkur19722&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;, lê dema ku ew gihîşt Selanîkê, pê hesiya ku şaxa ' [[Welat û Civaka Azadî|Vatan û Hurriyetê]] ' bi Komîteya [[Îtihad û Tereqî|Îttîhad û Terakkî]] ve hatiye girêdan. Loma jî di Sibata 1908an de dibe endamê Komîteya Îttîhad û Terakkî (hejmara endam: 322). &lt;ref&gt;Kâzım Karabekir (Haz: Faruk Özerengin), ''İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909'', Emre Yayınları, İstanbul, 1994, s. 322.&lt;/ref&gt; Di 22 Hezîran 1908 de, ew ji bo Çavdêriya Rêhesinên Herêma Rojhilatê Rumelia hate tayîn kirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19722&quot; /&gt;

Piştî ragihandina monarşiya [[Padîşahiya destûrî|destûrî]] di 23 Tîrmeh 1908 de, ew ji hêla Komîteya Yekîtî û Terakkî &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=69-82|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt; di dawiya Kanûna 1908 de hate şandin [[Tripoli|Trablusê]], ku beşek ji [[Lîbya]] ya îroyîn e. pirsgirêkên. Li vir hewl da ku fikrên [[Serdema Destûra Bingehîn a Duyemîn|Şoreşa 1908'an]] li Lîbyayê belav bike û ciwanên Tirk ên ji beşên cuda yên gelên vir bi dest bixe. &lt;ref&gt;Rachel Simon (1999). 'Reformlara Başlangıç: Mustafa Kemal Libya'da.' Jacob M. Landau (Yay. Haz.) (1999).''Atatürk ve Türkiye'nin Modernleşmesi'', İstanbul: Sarmal, ISBN 975-8304-18-6 (s. 39-48) içinde. s. 40.&lt;/ref&gt; Li gel vê erka siyasî, xema asayîşa gelê herêmê jî digirt. Wî [[Benghazi|Garnîzona]] Bengaziyê di tetbîqatek şer de li derveyî bajêr bi rê ve bir, taktîkên nûjen hînî leşkeran kir. Di vê tetbîqatê de wî dora mala Şêx Mensûr a serhildêr girtibû û ew xistibû bin kontrola xwe da ku li herêmê ji bo kesên din ên li dijî sîstemê yên bi hêz bibe mînak. Wî her weha dest bi plansazkirina artêşek rezerv kir ku hem xelkê bajarî û hem jî xelkê gundî biparêze. &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV&quot; /&gt; &lt;ref&gt;Rachel Simon, ''a.g.e.'', s. 46.&lt;/ref&gt;

3 di 13ê çileya paşîna (January) 1909 [[Artêşa 3. (Osmanî)|de.]] Ew bû Serfermandarê Partiya Redîf a Selanîkê ya girêdayî [[Artêşa 3. (Osmanî)|Orduyê]] û di 13ê Nîsana 1909an de bû Serfermandarê 3emîn li dijî [[Padîşahiya destûrî|Monarşiya Destûrî]] . Artêşa 2. û 4. li Taşkişlaya Orduyê bi cih bûne. Ew bû serfermandarê yekîneyên yekem ên [[Artêşa Action|Artêşa Tevgerê]], ku dê di 19ê Nîsana 1909an de bi [[Mirliva|serpereştiya Mîrlîva]] [[Mehmûd Şevket Paşa]] bikeve Stenbolê û ji Selanîkî û [[Edirne|Edîrneyê]] derkeve û serhildana [[Bûyera 31ê Adarê|31ê adarê ya]] ku dest pê kiribû bitepisîne. serhildana Tabûrên Nêçîrvan û bi beşdariya yekîneyên din berfireh bû. Paşê 3. Serfermandarê artêşê, 3. Fermandariya Perwerdeya Efserên Artêşê, [[Korpusa 5. (Osmanî)|5.]] [[Korpusa 5. (Osmanî)|Karmendên]] Korpusê, 38. Ew wekî Fermandarê Alaya Piyade xizmet kir. &lt;ref name=&quot;Genkur19723&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV2&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=69-82|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt;

Li gorî ''Kronolojiya Avhewayê ya Tirkî'' ya Stuart Kline &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gazetevatan.com/tek-korkusu-ucaga-binmekti-3482-yasam/|title=Tek korkusu uçağa binmekti|date=16 Ocak 2003|publisher=Gazetevatan|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705004217/http://www.gazetevatan.com/tek-korkusu-ucaga-binmekti-3482-yasam/|archive-date=5 Temmuz 2015|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal beşdarî [[Manevrayên Picardie]] bû ku di sala 1910 de li [[Komara Fransa ya sêyemîn|Fransayê]] hate kirin. Li vir, seferên ceribandinê yên [[Balafir|balafirên nû hatin]] hilberandin. Alî Riza Paşa nehişt ku Mustafa Kemal biçe yek ji van balafiran. Û paşê ew balafira ku difiriya, di dema vegerê de li erdê ket. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.cayyolu.com.tr/haber/Ataturk-ucaga-neden-hic-binmedi/41436|title=Ay Hırsızı|date=2009|publisher=İş Bankası Kültür Yayınları|isbn=9789944887526|location=İstanbul|pages=120|access-date=3 Temmuz 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20190209232034/https://www.cayyolu.com.tr/haber/Ataturk-ucaga-neden-hic-binmedi/41436|archive-date=9 Şubat 2019|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; Her çend ji aliyê hin çavkaniyan ve tê îdiakirin ku Atatürk ji siwarbûna balafirê ditirsiya jî, lê li ser vê çîrokê nivîskara pirtûkê Kline dibêje ku Atatürk piştî bûyerê 3 caran li balafirê siwar bûye. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gundem.bugun.com.tr/marmaranin-altindaki-34-yillik-sir-haberi/71828|title=Marmara'nın altındaki 34 yıllık sır|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705025534/http://gundem.bugun.com.tr/marmaranin-altindaki-34-yillik-sir-haberi/71828|archive-date=5 Temmuz 2015|url-status=evet|access-date=5 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal piştî vegerê di 27ê Îlona 1911an de li Stenbolê li Serfermandariya Giştî dest bi wezîfeyê kir. &lt;ref&gt;Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, 31. cilt (2006), Türkiye Diyanet Vakfı, [http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&amp;ct=result&amp;id=wNbXAAAAMAAJ&amp;dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&amp;q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor s. 340] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604120555/http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&amp;ct=result&amp;id=wNbXAAAAMAAJ&amp;dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&amp;q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor}}&lt;/ref&gt;

=== Şerê Trablusê ===
[[Wêne:Kurmay_Binbaşı_Mustafa_Kemal,_Mücahit_Bedevi_Kuvvetleri_önünde_emirlerini_yazdırırken.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg/220px-Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg|rast|thumb|Serfermandar Mustafa Kemal (çep) di [[Şerê Îtalyan û Tirkî yê 1911-1912|Şerê Trablusê de]] li ber Hêzên Mucahidîn Bedewî fermanên xwe dide.]]
[[Wêne:Atatürk_Trablusgarp'ta.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg|thumb|Mustafa Kemal li Trablusê ye. (1912)]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Trablusgarp'ta.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta.jpg|thumb|Mistefa Kemal û [[Nûrî Conker|Nûrî (Conker)]] li Trablusê, 1912.]]
Di sala 1911 de, [[Padîşahiya Îtalyayê|Îtalî]] şer îlan kir ku [[Benghazi|Bingazî]], ku jê re sencak serbixwe jî tê gotin, ku rasterast bi navenda [[Trablûs|Trablusê]] ve girêdayî bû, axa dawî ya Împaratoriya Osmanî li Bakurê Afrîkayê. {{Sfn|Ortaylı|2018}} {{Sfn|Roux|2018}} Di noteke ku di 29ê Îlona 1911an de hatiye dayîn de hatiye gotin ku ev şer dê ji ber hin sedeman dest pê bike. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Li ser vê yekê, hêzên Italiantalî di 4ê Cotmeha 1911an de bêyî danûstandinan êrîşî Trablusê kirin {{Sfn|Ortaylı|2018}} . {{Sfn|Ortaylı|2018}} Osmanî di dema [[Şerê Îtalyan û Tirkî yê 1911-1912|Şerê Trablusê de]] ku dest pê kiribû di tengasiyê de bûn; [[Mehmûd Şevket Paşa|Mahmud Şevket Paşa]] ku wezifeya xwe ya wezife didomand di civina ku li Akademiya Leşkeri bi efseran re li dar xist de li xwe mikur hat ku Trablus ji ber lewaziya leşkeren bejahiye ü behriye nikare were parastin. {{Sfn|Mango|1999}} Rewşa aliyê Îtalyayê pir cuda nebû, ji ber ku ew ji bo vê têkoşînê jî baş pêşneketibûn. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Di vê navberê de Mustafa Kemal ji bo Serfermandariya Giştî ya Stenbolê hatibû tayînkirin, lê beriya ku ev wezîfe bigire diviyabû biçûya Trablusê. {{Sfn|Zürcher|2010}} Li ser vê yekê Kolağası Mustafa Kemal biryar da ku here Trablusê û efserên din ên [[Îtihad û Tereqî|Îttîhatparêz]] ên wek Major [[Enver Paşa|Enver Bey]], [[Fuat Bulca|Fuat]], [[Nûrî Conker|Nurî]] û [[Fethi Okyar|Major Fethî]] . {{Sfn|Mango|1999}} Mustefa Kemal berî ku ji Stenbolê derkeve ji Komîteya Navendî ya Îttîhad û Terakkî pere xwest û dema ku ji Enver re gotin tevli bibe û mûçe jê re nehat dayîn, bi fatûreyên ku îmze kiribûn 200 lîre berhev kir û berê xwe da Trablusê. {{Sfn|Mango|1999}}

Hêzên Îtalî di nava mehekê de peravên ji Trablûsê heta [[Benghazi|Bîngaziyê]] dagir kiribûn. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Ji ber ku êrîşek ne li bendê bû, hêzên Osmanî hêzên xwe şandin Yemenê û bi vî awayî ew li hember Îtaliyan bêparastin hiştin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Li wê herêmê tenê 4000 leşker hebûn. {{Sfn|Ekinci|2014}} Li ser vê yekê di 15ê Cotmeha 1911an de Mustafa Kemal bi nasnameya nûçegihanê rojnameya ''Tanin'' ''Mustafa Şerîf Bey'' {{Sfn|Ortaylı|2018}}, bi keştiyeke rûsî tevî Omer Nacî û du pasevanên bi navê Sapancalı Hakkı û [[Yakub Cemîl]] ji Stenbolê derket. {{Efn|Andrew Mango'ya göre &quot;Bu tarih (''15 Ekim 1911'') Mustafa Kemal'in İzmir yakınındaki Urla karantina istasyonundan Salih'e (Bozok) gönderdiği 17 Ekim 1911 tarihli mektubunda belirtiliyor. Ayrıca 22 Mayıs 1912 tarihinde Ayn Mansur, Bingazi'den (Abdül) Kerim'e gönderilen başka bir mektupta tekrarlanıyor, (ATASE, 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi, s. 134).&quot; George W. Gawrych ise ayrılma tarihini 4 Ekim 1911 olarak belirtmiştir.{{kdş|Gawrych|2013|s=25}}}} &lt;ref&gt;Tuğlacı, Pars. ''Çağdaş Türkiye, 1. cilt'' (1987), Cem Yayınevi, s. 14&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal û koma wî dixwestin ku di ser [[Qahîre]] û [[Îskenderiye|Îskenderûnê]] re biçin Bengaziya [[Misir|Misrê]] . {{Sfn|Ortaylı|2018}} Mustafa Kemal piştî ku di 29ê cotmehê de ji Îskenderiyeyê derket demeke kin birîndar bû û neçar ma ku du hefte vegere nexweşxanê li Îskenderiyeyê. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir hevalên xwe yên zarokatiyê Nûrî û Fuat nas kir û dîsa bi rê ket. Di 29’ê Mijdarê de bi trênê ji Îskenderûnê derketin, di heman rojê de ji qereqola herî dawî ya ku gihiştinê, di 1’ê Kanûnê de bi deveyan derketin û piştî rêwîtiya 8 rojan ber bi sînorê Lîbyayê ve di 12’ê Kanûnê de gihiştin sînorê 80’emîn.&amp;nbsp;Ew gihîştin Resuldefne, ku kîlometreyek li rojavayê wê ye. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_kA0CgAAQBAJ&amp;pg=PT47&amp;lpg=PT47&amp;dq=Resuldefne&amp;source=bl&amp;ots=3G6cNGfdRY&amp;sig=ACfU3U15mbFV5k5yc7RAjfKZakIXI3Hr3g&amp;hl=tr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwir_d_N0p3oAhXNlHIEHVNrAq0Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&amp;q=Resuldefne&amp;f=false|title=Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor|date=Nisan 2001|publisher=Doğan Kitapçılık|location=İstanbul|access-date=15 Mart 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521170322/https://books.google.com/books?id=_kA0CgAAQBAJ&amp;pg=PT47&amp;lpg=PT47&amp;dq=Resuldefne&amp;source=bl&amp;ots=3G6cNGfdRY&amp;sig=ACfU3U15mbFV5k5yc7RAjfKZakIXI3Hr3g&amp;hl=tr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwir_d_N0p3oAhXNlHIEHVNrAq0Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&amp;q=Resuldefne&amp;f=false|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; Dema ku Mustafa Kemal di rê de bû, Enver Bey, fermandarê herêma Bîngazî, agahdar kir ku Mustafa Kemal di 30 Mijdarê de ji bo serokerkan, serokerkanê artêşê hate bilind kirin. Li gor telegrafa ku Enver di 18ê Kanûna 1911an de ji Wezareta Şer re şandiye, Mistefa Kemal “bi îradeya xwe” diçe leşkeriyê. {{Sfn|Mango|1999}}

Mustafa Kemal cara ewil di 22ê Kanûnê de li nêzî [[Tobruk|Tobrûkê]] şerê Îtaliyan kir. Îtaliyan di 4ê cotmehê de Tobrûk bi dest xistibûn, lê ji ber şerê gerîlla yên leşkerên osmanî û eşîrên ereb ên li herêma Tobrûkê û herwiha li seranserê peravê nekarîn derbasî hundirê welêt bibin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Lê di nav efserên tirk de rêxistinbûn {{Sfn|Ortaylı|2018}} û ku Îtalya nikarîbû tam pêş bikeve û paşde biçe, wek sedem tê dîtin ku nikaribin ber bi hundir ve bi pêş ve biçin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Digel vê yekê jî talyanan êrîşî [[Giravên Dodecanese|Dodekanê]] kirin ku zora Osmaniyan bibin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Destpêkê Mistefa Kemal fermandariya yekîneya rojhilat û Enver jî ya rojava; Dema qebareya operasyonê zêde bû Enver dest bi fermandariya tevahiya eniyê kir û Mustafa Kemal jî li herêma Derneyê dest bi fermandariyê kir. {{Sfn|Mango|1999}} Di êrîşa 16-17 Çile 1912 li Derne de ji çavê xwe birîndar dibe û mehekê li nexweşxaneyê tê dermankirin û di 6ê adarê de ew birin Fermandariya Dernê. &lt;ref&gt;''Turco-Italian War 1911-12'', The Encyclopedia Americana (1954). cilt 27, s. 175-177.&lt;/ref&gt; Lê dû re dîsa di çavê wî de nexweş ket û hefteyekê nekarî ji nav nivînan derkeve. {{Sfn|Mango|1999}}

Di [[Şerê Derna|şerê Derne yê 3ê]] Adara 1912an de hêzên Osmanî 63 kuştî û 168 birîndar, Îtalî jî nêzî 200 mirî dan. {{Sfn|Gawrych|2013}} Di vê demê de Mistefa Kemal fermandariya tevahiya xeta Derneyê dikir û di bin fermandariya wî de heşt efserên osmanî, 160 leşker, çend dilxwaz, topxaneyek, du mîtralyozên ku ji Îtaliyan hatibûn girtin û 7742 leşkerên Ereb hebûn. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} [[Senusîlîk|Lojmanên Sanusî]] ji leşkerên Ereb re peyda dikirin û şêxên wan jî di bin destê efserên osmanî de bûn. Vê hêzê di navbera Cotmeha 1911 û Îlona 1912 de 15.000-16.000 leşkerên Îtalî li Derne bihêle. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Di 11ê Îlona 1912an de, Îtalyayê piştî şikestinan guherîna fermandariyê ji bo derketina Dernê êrîşeke xurt pêk anî, lê dîsa ji aliyê tirk û erebên di bin serokatiya Mustafa Kemal de hatin rawestandin. {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Roux|2018}}

Li ser peravê asê man, hêzên Italiantalî biryar dan ku êrişan li ser Rojhilatê Deryaya Spî û Deryaya Sor bikin da ku osmaniyan neçar bikin ku aştiyê bikin. 1912 Di Adarê de êrîşî Beyrûtê, di Nîsanê de Dardanelles û di Gulanê de li Giravên Rodos û Dodecanese kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ji ber van sedeman, Rûsya, Îngilîstan û Fransa ku bi fikar bûn ku hawîrdora aştiyê ya li Rojhilata Navîn a ku bi Konferansa Berlînê hatibû avakirin xirab bibe, dest bi xebatên navbeynkariyê kirin. Lê belê ev hewldanên ku tê de şert û mercên radestkirina Lîbyayê ji Îtaliyan re dihatin nîqaşkirin, ji aliyê Îttihatiyan ve nehatin qebûlkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ji ber ku şer berdewam kir, Mustafa Kemal di Tîrmeha 1912 de du ferman derxist {{Sfn|Gawrych|2013}} ku hişt ku di demek paşê de lêkolînek baştir li ser şer were kirin. Di fermana yekem de, ku wî di 13/14 Tîrmehê de dabû, ew bû ku hemû efser du rojnameyên leşkerî bixwînin û ji geşedanên cîhanê û serkeftinên artêşa Osmanî agahdar bibin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Fermana duyemîn ku di 22ê Tîrmehê de hat dayîn, fermana ku hemû efser serpêhatiyên xwe yên di şer de binivîsin, dîrok, şert, fermanên fermandar, operasyon û encam û rewşa derûnî ya şer. leşker di nava mehekê de. {{Sfn|Gawrych|2013}} Bi vî awayî, armanca wî ew bû ku tecrubeyên ku di şerê li dijî dijminekî rojavayî de bi dest xistine bi nivîskî binivîsîne. {{Sfn|Gawrych|2013}} Mustefa Kemal di vî şerî de ne tenê ezmûnên leşkerî yên wekî şerê gerîlla, rêvebirina yekîneyên demkî, berhevkirina îstîxbaratê, piştgiriya lojîstîk, lê bi danûstandin û danûstandina bi serokên eşîrên Ereb re ezmûna dîplomatîk bi dest xist. {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} Bi rastî, serkeftina wî li vir navê wî belav kir. {{Sfn|Roux|2018}}

Tevî danûstandinên aştiyê yên ku di Îlona heman salê de dest pê kiribûn jî, pevçûn berdewam kirin û [[Şerê Balkanê yê Yekem|Şerê Balkanê yê Yekemîn]] bi ragihandina şer ji aliyê [[Montenegro]] ve li dijî Împeratoriya Osmanî di 8ê Cotmehê de dest pê kir. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} Piştî Montenegro, Bulgarîstan, Sirbîstan û Yewnanîstanê jî li dijî Împeratoriya Osmanî şer îlan kirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Di destpêkê de biryar hatibû girtin ku Enver vegere Stenbolê û Mistefa Kemal jî wê cepheyê bigre dest, lê dema ku asta metirsiya osmaniyan eşkere bû, piraniya efseran vegeriyan Stenbolê û eniya şer kete bin fermandariya Enver. birayê [[Nuri Killigil|Nûrî]] . {{Sfn|Zürcher|2010}} Di vê navberê de, ji ber şerê Balkanan, hikûmeta Osmanî bi îtalî re aşitiyê qebûl kir. Dema ku Şerên Balkanan dest pê kir, Fermandarê Komeleyê Mustafa Kemal û Serdar Nûrî Beyê ku li [[Tripoli|Trablusê wezîfedar]] bûn, xwestin ku beşdarî van şeran bibin. &lt;ref name=&quot;atambalkan&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal di 24ê Cotmeha 1912an de bi destûra [[Wezareta Şer|Wezîrê Şerê Osmanî yê]] wê demê Enwer Bey ji Trablusê derket. &lt;ref name=&quot;atambalkan&quot; /&gt; Di ser Viyana, Macarîstan û Romanyayê re vedigere Stenbolê. Sedema hilbijartina vê yekê ew bû ku çavên wî li Avusturyayê were derman kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Lê belê li herêmê efserên ku berxwedana xwe domandin jî hebûn. Şehzade [[Osman Fuad Efendi]] yek ji van navan bû. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Mustafa Kemal, ku tevî zabitên din ji Trablusê derket, di Mijdara 1912an de hat Stenbolê. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18ê Cotmeha 1912an de di navbera dewleta Osmanî û Îtalyayê de [[Peymana Uşî|Peymana Uşî hat]] îmzekirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Bi vê peymanê, dema ku Trablus ji Îtalyayan re hat dayîn, Îtalya wê 90.000 zêr wek tazmînata şer bida û serdestiya wê bê rakirin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Her wiha giravên Dodekanê ku di dema şer de ji aliyê Îtaliyan ve hatibûn dagirkirin, bi awayekî demkî radestî Îtaliyan hatin kirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Îtalî piştî ku hêzên Osmanî Trablus vala kirin dê giravan biterikînin. {{Sfn|Mango|1999}} Zabitek bi rutbeya wezîr dê bihata şandina Trablusê wekî mîlîtanê sultan, {{Sfn|Ekinci|2014}} ji bo ku bişopîne ka mafên olî yên gel û weqfan têne rêz kirin, û erkên olî dê ji hêla Şeyhûlislamlik ve were destnîşankirin. Stenbol. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Ji aliyê din ve gel heta [[agirbesta Mudros]] a Trablusê di bin serokatiya [[Ehmed Şerîf El-Senûsî|Ehmed El-Şerîf es-Senusî]] şêxê fermana Senusî de berxwedana xwe domand. {{Sfn|Ekinci|2014}}

=== Şerên Balkanan ===

==== Şerê Balkanê yê Yekem ====
Dema ku Mustafa Kemal di Mijdara 1912an de hat Stenbolê, tenê paytext Stenbol û rojavayê wê, nîvgirava Çanakkale û sê bajarên dorpêçkirî [[Shkodër|Skodra]], [[Ioannina]] û [[Edirne|Edîrne]], ku mezintirîn bajarê Trakyaya rojhilatê ye, ji axa Osmaniyan li ser erdê ma. parzemîna Ewropayê. Hêzên Bulgaristanê heta Çatalcayê hatin û paytext Stenbolê tehdît dikirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 21'ê Mijdara 1912'an de ji bo Midûrê Şaxa Operasyonê ya [[Tengava Çanakkaleyê|Ekîbên Tengava Bahr-i Sefit]] Kuvayi (Hêzên Hevbeş ên Tengava Deryaya Navîn) ku navenda wê li [[Boladir|Bolayirê]] bû, hat tayînkirin. Serfermandarê wê hêzê Fahrî Paşa bû û serleşker jî hevalê wî yê dibistanê [[Fethi Okyar|Fethî (Okyar)]] bû. {{Sfn|Mango|1999}} Dema ku Mustafa Kemal li Bolayirê bû, di 23ê Çileya 1913an de bi [[Bâb-ı Âli Raid|êrîşa Bab-î Alî]] ya Enver û alîgirên wî re, desthilatdarî ket destê [[Îtihad û Tereqî|Komîteya Îttîhad û Terakkî]] . Di 30 Çile de hukûmeta Mahmut Şevket Paşa şert û mercên aştiyê yên dewletên mezin red kir. Di 3'ê Sibatê de agirbest bi dawî bû û Bulgaran dîsa dest bi bomberdûmana Edîrneyê kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Li ser êrîşa Bulgarîstanê, Serfermandarê Giştî Ehmed Îzzet Paşa, ferman da fermandariya artêşa 10. a di bin fermandariya Hurşît Paşa û Enver de wek serfermandar, ku Hêzên Hevbeş ên Tengava Spî wê êrîşî Bulgaran bikin. ji rojava. Êrîşek hatibû plankirin ku tê de dê korp ji deryayê derkeve Şarköyê û ji başûr ve li pişt Bulgaran êrîş bike. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Mango|1999}} Operasyon bi berfirehî hatibû plankirin û di dawiya Çile de hate ceribandin. {{Sfn|Zürcher|2010}} Di êrîşa ku ji ber bahozekê taloqî 8ê Sibatê hat kirin de, leşkerên ku hatin Şarköyê dereng mabûn. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Gawrych|2013}} 10. Çete nîv roj dereng daket Şarköyê, lê Hêzên Hevbeş di vê navberê de nîvê leşkerên xwe winda kirin hat paşve xistin. {{Sfn|Zürcher|2010}} Hêza daketinê di 10ê Sibatê de hat paşvekişandin dema ku diyar bû ku Bulgarî nikarin werin birîn. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Operasyon bi ser neket ji ber dereng hatina keştiyên şer ji bo peydakirina piştgiriya agir a pêwîst, nebûna hevrêziyê, û Bulgaran xetên xwe xurt kirin. {{Sfn|Zürcher|2010}}

Piştî têkçûna operasyona hevpar di navbera ekîbên fermandariya her du yekîneyan de di navbera 17-18’ê Sibatê de nîqaş derketibû; 10 di nîqaşê de. Mahmût Şevket Paşa ku li kêleka fermandarê korpusê Hurşît Paşa bû, ji ber sedemên siyasî ew anî ser fermandariya her du hêzan. 10, li benda peravên Gallipoli. Fahrî Paşa, Fethî û Mustafa Kemal, ku pêşniyarên wan ên şandina Korpusê ji bo Çatalcayê nehat qebûlkirin û Hurşît Paşa jî wek fermandar hat ragihandin, ji wezîfeya xwe îstifa kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Li ser vê yekê Mahmut Şevket Paşa bi Hurşît Paşa û Enver re çû Bolayirê û di navbera fermandaran de lihevkirinek çêkir. Tevî ku Fahrî Paşa ji kar hat avêtin jî, Fethî Bolayir terikand û çû Stenbolê {{Sfn|Gawrych|2013}} Mustafa Kemal ê ku îqna kir, bû serfermandarê korpaya Bolayirê ya ku ji Tengava Fermandariyek cuda hatibû kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 19ê adarê de Janîna ket destê Yewnanan û di 24ê Adara 1913an de Edîrne ji aliyê Bulgaran ve hat girtin. Li eniya Çatalcayê, êrîşa herî dawî ya Bulgaristanê di 30'ê Adarê de pêk hat. {{Sfn|Mango|1999}} Di 16ê Nîsanê de agirbest hat îmzekirin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Li ser vê yekê Mahmut Şevket Paşa mecbûr ma ku Edîrneyê û axa rojavayê xeta Midye-Enezê ya Trakyayê bide qebûl kirin û di 30ê Gulana 1913an [[Peymana Londonê (1913)|de li Londonê peymana aştiyê hat îmzekirin]] . {{Sfn|Mango|1999}} Di 11 Hezîranê de Mahmut Şevket Paşa hat kuştin û [[Got Halîm Paşa|Saît Halîm Paşa]] cihê wî girt. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Şerê Balkanê yê Duyemîn ====
Dewletên Balkan ên ku di Şerê Balkanê yê Yekem de bi ser ketin, li ser parvekirina herêmên ku yekser piştî şer bi dest xistine li hev nekirin. Yewnanîstan û Sirbîstanê biryar dan ku li dijî Bulgarîstanê, ku Romanyayê doza axa wê kiribû, bi hev re tevbigerin. Lêbelê, Bulgaristan yekem bû ku êrîş kir. {{Sfn|Mango|1999}} Di şeva 29-30 Hezîranê de Bulgaran li Makedonyayê êrîşî artêşa Sirbiyan kirin lê şikestin. Yewnanan jî ji Selanîkê ber bi rojhilat ve bi pêş ve çûn û tevahiya Makedonyaya Başûr dagir kirin. Li ser vê rewşê, Bulgaran beşeke sereke ya hêzên xwe li dijî artêşa Osmanî derbasî eniyên din kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Komîteya Îttîhad û Terakkî ji vê firsendê sûd wergirt û axên windabûyî ji nû ve bi dest xist. Di 18'ê Tîrmehê de artêşa Osmanî ber bi Edîrneyê ve dest bi operasyonê kir û di 21'ê Tîrmeha 1913'an de bi berxwedaneke hindik re rû bi rû ma û bajar bi dest xist. {{Sfn|Mango|1999}} Li gorî nivîskarekî yekem yekîneya ku ket Edîrneyê tugayeke Bolayir a Mustafa Kemal bû, lê Hurşît Paşa di serê yekîneyên ku beşdarî êrîşê bûn bû. {{Sfn|Mango|1999}} Cenazeyên Bolayir ên Mustafa Kemal jî [[Alexandroupoli|Îskenderûnê]] girt. {{Sfn|Zürcher|2010}} Şer bi peymana aştiyê ya ku nûnerên Bulgaran li Stenbolê di 29ê Îlona 1913an de îmze kirin, bi dawî bû. {{Sfn|Mango|1999}}

Di dawiya şer de gelê tirk ên li Trakyaya Rojava dest bi koçkirina axa Osmaniyan, bi taybetî li Stenbol û Îzmîrê kirin. Mustafa Kemal ji diya xwe Zübeyde Hanım re li [[Akaretler|quntara Akaretlerê]] ku ber bi [[Qesra Dolmabahçeyê]] dadiket malek dît. [[Fikir|Fîkrîye]] biraziyê kalikê xwe Ragîp ê şanzdeh salî jî li maleke nêzî Mizgefta Şîn bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}}

=== girêdayî leşkerî ===
[[Wêne:Yeniçeri_Atatürk.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG/220px-Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG|thumb|Dema ku Mustafa Kemal li Sofyayê Ataşe bû, bi cil û bergên Cenî beşdarî govendê bû.]]
[[Wêne:Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkadaşlarıyla,_Sofya,_Bulgaristan,_1914.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png/220px-Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png|thumb|Orgeneral Mustafa Kemal bi hevalên xwe re li Sofyayê, 1914.]]
Piştî Şerê Balkanê yê Duyem Mistefa Kemal li Stenbolê li mala [[Fethi Okyar|Fethî (Okyar)]] bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}} Fethî ji bo ku xwe bide siyasetê, belkî ji ber têkçûna operasyona Şarköyê, dev ji leşkeriyê berda. Lê piştî nakokiyên di nava Komîteya Îttîhad û Terakkî de, [[Talat Paşa|Talat]] ji Fethî re peywira balyozê Sofyayê pêşniyar kir. Fethî ku bi [[Cemal Paşa|Cemal]] re jî şêwirî, ji bo ku li Balkanan hevsengiyê bihêle, sefaret bi wezîfeya dostaniyê ya bi Bulgaristanê re qebûl kir û ji Mustafa Kemal wek ataşeyê leşkerî xwest. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Li ser qebûlkirina vê daxwazê, Mustafa Kemal di 27ê Cotmeha 1913an de li [[Sofya|Sofyayê]] wek ataşeyê leşkerî hat tayînkirin û di bin fermandariya hevalê xwe yê nêzîk, balyozê Sofyayê (balyoz) Fethî (Okyar) de xebitî. &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|title=Başkomutanın Sofya yılları|date=27 Ekim 2013|publisher=Milliyet|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306112222/http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|archive-date=6 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Di teoriyê de, paytextên padîşahiya [[Padîşahiya Romanya|Romanî]], [[Keyaniya Serbistanê|Sirbî]] û [[Padîşahiya Montenegro|Montenegro]] [[Bûkareşt|Bukureşt]], [[Belgrad]] û [[Cetinje]] bûn, lê di pratîkê de karê wî di nav sînorên Bulgaristanê de bû. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet&quot; /&gt;

Mustafa Kemal di 20ê Mijdara 1913an de hat Sofyayê. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir ew li Otêla Splendid Palace li ser Avenue Dondukov bi cî bû û heft mehan li wir ma. Dûv re ew li apartmanek li ser Avenue Ferdinand bi cih bû. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Weke ataşeyê leşkerî, gihandina agahiya ku gihandiye Stenbolê berpirsyar bû. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir li ser rewşa siyasî û leşkerî ya dewletên Balkanan, bi taybetî Bulgaristanê rapor amade kirin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Di dema peywira xwe de şansê wî hebû ku ji nêz ve pêşketinên leşkerî, îdarî û çandî yên Bulgaristanê piştî bidestxistina serxwebûna ji Împaratoriya Osmanî binirxîne {{Sfn|Gawrych|2013}} Bi hin efserên artêşa Bulgaristanê re jî têkilî danî. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Dema ku di vê pozîsyonê de bû, di 1ê Adara 1914-an de [[Albay|bû albay]] (walî). &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|title=Başkomutanın Sofya yılları|date=27 Ekim 2013|publisher=Milliyet|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306112222/http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|archive-date=6 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Demeke kin piştî hatina xwe ya Sofyayê, wî îstîxbarata ku ji Serfermandarê Bulgaristanê wergirtibû, bi Stenbolê re parve kir ku efserên Elman ên li Stenbolê, bi taybetî [[Colmar von der Goltz|Goltz Paşa]], li ser tevgerên leşkerî yên Osmanî agahdarî dane Bulgaran û wî jî bersiv ji Kazim wergirt. Karabekir ku Almanên li Stenbolê hêrs bûne. {{Sfn|Mango|1999}}

Yek ji rêbazên herî girîng ên komkirina îstîxbaratê ya Mustafa Kemal li Sofyayê bûyerên civakî bûn. Ev beşek ji erka wî bû ku bi efserên payebilind û biçûk ên artêşa Bulgaristanê, siyasetmedar û kesayetiyên giştî re hevdîtin bike. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ew bi saya pirtûka wî ya yekem '', Efser û Fermandar û Hesbîhal'', ku dema ew li vir bû nivîsî û di sala 1918-an de çap bû, bi Wezîrê Şer [[Stilian Kovachev|Stiliyan Kovaçev]] û keça wî Dîmîtrina re hevdîtin kir. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Li vir ew (ligel Fethî) bi taybetî jî di zexta ku li Bulgarîstanê bibe misilman [[Pomak|Pomakên]] Misilman tevli bû. {{Sfn|Gawrych|2013}} Bûyera herî girîng di jiyana wî ya civakî de vexwendina [[Ferdinand I (Bulgaristan)|Qral Ferdinand I]] di 11ê Gulana 1914an de ji bo topek cilan bû. {{Sfn|Mango|1999}} Ew bi unîforma ya Janîçerî ya rastî ku ji muzexaneya leşkerî ya Stenbolê bi destûra taybetî ya Enver hatibû şandin, beşdarî topê bû. Dema ku unîforma paşve dişand, di nameyekê de ji hevalê xwe [[Kazim Ozalp|Kazim]] (Özalp) re nivîsand ku ev yek bala hemûyan kişandiye ser xwe û pirsên ku hatine kirin fersendek e ku em behsa hêza leşkerî ya berê û serketinên tirkan bikin. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku li Sofyayê wezîfedar bû, [[Franz Ferdinand|Archduke Franz Ferdinand]], mîratgirê textê Avusturyayê, di 28 Hezîran 1914 de hate kuştin, û [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekem]] paşê di 28 Tîrmeh 1914 de dest pê kir. Bi fermana nepenî ya Enver ji [[Wilhelm Souchon|Admiral Souchon]] a Alman re, fîloya Osmanî di 29'ê Cotmeha 1914'an de ber bi Behra Reş ve çû û [[Raid Deryaya Reş|êrîşî benderên Rûsyayê]] kir. {{Sfn|Mango|1999}} Li ser vê yekê Rûsya di 2’ê Mijdarê de, Îngilîstan û Fransa di 5’ê Mijdarê de, dewleta Osmanî jî di 11’ê Mijdarê de li dijî van welatan şer îlan kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî ragihandina şer, Mustafa Kemal ji bo ku li eniya şer tev li peywira aktîf bibe serî li Wezareta Şer û Enver da, {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} lê Enver red kir û got ku erka wî ya Ataşeyê leşkerî girîngtir e. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî derketina Enver ji Stenbolê ji bo şerê li dijî rûsan li Kafkasyayê, wekîlê Enver, Îsmaîl Hakkı, di sedsala 19-an de hate şandin, ku li Tekîrdagê hate kom kirin ku ji Sofyayê derkeve û were şandin Çanakkaleyê. Ji bo fermandariya divîzyonê hat tayînkirin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Di 20 Çile 1915 de ji Sofyayê derket. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

=== Şerê Cîhanê yê Yekem ===
[[Wêne:Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg/220px-Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg|thumb|Mîralay Mustafa Kemal Bey, ji xendekên Duztepe li qada şer temaşe dike. (Wêne di 17'ê Hezîrana 1915'an de ji aliyê Haydar (ALGANER) Bey ve hatiye kişandin)]]
[[Wêne:Tasviri_Efkar_Oct_29,_1915.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Tasviri_Efkar_Oct_29%2C_1915.jpg/220px-Tasviri_Efkar_Oct_29%2C_1915.jpg|rast|thumb|[[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] û Mustafa Kemal Bey di hejmara rojnameya ''[[Tasvir-i Efkar|Tasvîr-î Efkar]]'' a 29ê Cotmeha 1915an de.]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg/220px-Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg|rast|thumb|Dema ku ji rojnamevanên Stenbolê re qada şer vedibêje, 1915.]]
Di Çileya 1915'an de erka Ataşeyê leşkerî ya Mustafa Kemal bi dawî bû. Di vê navberê [[Şerê Cîhanî yê Yekem|de Şerê Cîhanê yê]] Yekem di 28'ê Tîrmeha 1914'an de dest pê kir û [[Împeratoriya Osmanî|Împaratoriya Osmanî]] di 29'ê Cotmeha 1914'an de kete nava şer. Di 20 Çile 1915 de Mustafa Kemal III. Li [[Tekirdag|Tekfûrdagê 19emîn Korpusa Leşkerî]] tê avakirin. Ew ji bo Fermandariya Divisionê hate tayîn kirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19724&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;

Di 2'ê Mijdara 1914'an de Rûsyayê li dijî Împeratoriya Osmanî şer îlan kir. Piştî vê yekê keştiyên şer ên Îngîlîz û Fransiyan baregehên Seddulbahir, Kumkapı û Orhaniye yên li Dardanelles bombebaran kirin. Di parastina li dijî vê deryayî de, pênc efser û heştê leşker mirin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Artêşa Tirk 3 mehan xwe amade kir û bi giştî bal kişand ser parastina artêşên bejahî. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Mustefa Kemal, berî ku firsenda dabeşkirinê wek tê xwestin çêbibe, pozîsyoneke tehdîdkirina [[Tengava Çanakkaleyê|Tengava Dardanelê]] ya Hêzên Hevalbend girtibû û di 25ê sibatê de tenê [[Alaya Piyade ya 57. (Osmanî)|firqeya 57an a di bin dabeşkirinê de hatibû tayînkirin.]] Ji wî re ferman hat dayîn ku bi [[Alaya Piyade ya 57. (Osmanî)|alayê]] re derbasî Maydosê (niha [[Eceabat]] ) bibe. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de, keştiyên Brîtanî û Frensî di 19 û 25ê Sibatê de kelehên li ber deriyê Bosforê bombebaran kirin, û leşker danîne erdê da ku alîkariya topa deryayî di avêtina sererastkirinê de bikin. Çawişê bi navê [[Bigali Mehmet Çawîş|Bîgalî Mehmet]] li Seddulbahirê dema ku tivinga wî qut bû bi keviran êrîşî Îngilîzan kir û Mustafa Kemal alîkarî da weşandina vê bûyerê û bû sedema çêbûna navê &quot;Mehmetçîk&quot; ku îro ji bo leşkerê tirk tê bikaranîn. {{Sfn|Mango|1999}} 19. Alayên 72. û 77. jî ji bo piştgiriyê bidin Fermandeyê sewqî herêmê hatin kirin. Mistefa Kemal, li şûna van alayan, ku ji leşkerên ereb ên kêm perwerdekirî pêk dihatin, alayên tirkan, yên ku wî perwerde kiribûn û di parêzgehê de hiştibûn, ji navenda korpusê xwestibû, lê ev daxwaz hat redkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18ê Adara 1915an de li Çanakkaleyê [[Operasyonên deryayî yên Şerê Çanakkaleyê|operasyona herî girîng a deryayî]] pêk hat, lê Mustafa Kemal tenê nerasterast tevlî vê operasyonê bû. {{Sfn|Mango|1999}} Hema berî vê operasyonê, ji aliyê keştiya Nusret ve mayinek li tengavê hate danîn. Ev kanî; [[HMS Queen Elizabeth (1913)|Qralîçe Elizabeth]] keştiyên şer ên wekî [[HMS Ocean (1898)|Ocean]] û Bouver zerar kir, û bû sedema ku ew paşde bikevin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Di vê demê de 19. Di 23'ê Adara 1915'an de li herêma [[Eceabat]] bi fermana Fermandarîya Herêmê ya Kelehê ev ferq di amadebaşiyê de bû.{{Çavkanî hewce ye}}

Di 25ê Avrêl, 1915 de, operasyonên bejahî yên sereke yên [[Şerê çanakkale|Şerê Dardanelles]] bi daxistina [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Hevalbendan]] li [[Gelibolu|Nîvgirava Gallipoli]] dest pê kir. Tevî berxwedana dijwar a Tirkan, hêzên Antantê ji bakur ber bi başûr ve leşkerên xwe danîbûn nêzî [[Eniya Ariburnu|Arîburnuyê]] li aliyê Kendava Saros a [[Gelibolu|Nîvgirava Gallipoli]], [[Kela Seddülbahir|Seddülbahir]] li aliyê başûr û [[Şerên Kumkale|Kumkale]] li aliyê Anatolyayê. Leşkerên Fransî yên li Kumkale zû paşde vekişiyan, lê Ingilîz û Anzacên li Arıburnuyê hewl didin ku ber bi rojhilat ve biçin, û Ingilîz û Fransiyên li Seddülbahir jî hewl didin ku li bakur pêşve biçin. {{Sfn|Mango|1999}} 3. Artêşa 19. a Qeymeqamê Navçeyê (Albay) Mustafa Kemal, ku di bin fermandariya fermandarê korpusê [[Mehmet Esat Bulkat|Mehmet Esat Paşa]] de şer kir. Di vê navberê de firqeya 8an şandin Arıburnuyê.&amp;nbsp;Li Eceabata ku li aliyê nîvgirava ku ber bi Bosforê ve ye û 2 km dûrî wê ye, wek îdeal hat parastin. Bi pêşengiya Hevalbendan ji Seddülbahir heta Arıburnu, Artêşa 9. a di bin fermandariya Albay Halîl Samî de. Dabeş li hev hatibû. {{Sfn|Mango|1999}}

Halîl Samî di cih de ji Mustafa Kemal tabûrek xwest ku girên li rojhilatê Arıburnu bigire. {{Sfn|Mango|1999}} Mustafa Kemalê ku nikarîbû bi von Sanders û Esad Paşa re têkilî deyne, însîyatîf girt ser xwe û di Artêşa 57an de ku ji siwaran, tabûra çiyayî ya topavêj a dîvîzyonê û bijîşkan pêk dihat de pêşengtî kir. Wî alay şand. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Dema behsa vî şerî dikir, hilkişiya ser girekî û ji paş ve li benda leşkerên xwe bû. Wî diyar kir ku ew li leşkerên ku ji Firqeyê paşde dikişiyan re rû bi rû maye, wî dît ku leşkerên dijmin bi serbestî ber bi girê 261 ê ber bi Çunuk Bair ve diçûn û dijmin ji leşkerên xwe nêzîktir bû. Li ser vê yekê leşkerên ku diyar kirin cebilxaneya wan tune ye, gotin &quot;ger cebilxane tune be, bayonet heye&quot; û dema ku dijmin bi vê dîtinê razayî çû cihê xwe û dem bi dest xist. xwe 57. Dema ku alaya wî gihişte milê dijminê bakur, got: “Ez ne fermana êrîşê didim we, ez fermana mirinê didim we. Di dema ku em bimirin de {{Sfn|Mango|1999}} ku hêz û {{Sfn|Gawrych|2013}} din cihê me bigirin.&quot; 77. Ji ber ku ala ket panîkê û reviya, rewşa wî xirab bû, lê bi hatina leşkerên nû re, xetên wan ji nû ve bi hêz bûn. Mustafa Kemal di 29ê nîsanê de ji ber feydeya wî li Arîburnuyê bi fermana tawîzê hat xelatkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di meha gulanê de eniya ku koma bakur diparast bû sê herêman û Mistefa Kemal wek fermandarê herêma bakur a baskê rastê yê komê hat tayînkirin. [[Otto Liman von Sanders|Liman von Sanders]] di fermandariya hemû hêzan de ma. Mustafa Kemal di 29-30 gulanê de ji [[Şerê Çunuk Bair|Conk Bayiriyê]] heta zozana Sazlidereyê êrîşek berfireh da destpêkirin. Di 1'ê Hezîranê de pileya albayiyê wergirt. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;YalçınKoca2005&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=bENpAAAAMAAJ|title=Mustafa Kemal Paşa'nın Anadolu'ya geçişi|publisher=Berikan Yayınevi|year=2005|access-date=24 Ocak 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521173433/https://books.google.com/books?id=bENpAAAAMAAJ|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt;

Qonaxa duyemîn a eniya Galîpolî bi daketina leşkerên Îngîlîz, Anzac û Hindistanê di şeva 6'ê Tebaxê de li Koya [[Suvla Bay|Suvla]] ya li bakurê Ariburnuyê ku Mustafa Kemal parastibû dest pê kir. Daketin bi piştgirîya êrîşê hat kirin û ji Arıburnuyê li bakur pêşve çûn û [[Eniya Anafartalar]] hat vekirin. Dema ku Conk Bayîrî dîsa tê tehdîdkirin, Mustafa Kemal hevalê xwe yê zarokatiyê [[Nûrî Conker|Nûrî]] dişîne 24. Di serê alayê de ev der ji bo parastinê şand. Nûrî paşê paşnavê &quot;Conker&quot; ji Atatürk girt ji ber rola wî ya di [[Şerê Çunuk Bair|şerê Conk Bayıri]] de. {{Sfn|Mango|1999}} Gava ku hêzên Antantayê dest bi bicihbûna li peravên Suvla kirin, Liman von Sanders ferman da du beşên ku îstimûsa Bolayir diparêzin ku dakevin başûr da ku li dijî Brîtanyayê êrîş bikin. Dema ku hêz hatin herêmê, serokê wan Albay Fewzî bi hinceta ku leşker çil kîlometre meşiyane, westiyane û hemû nikarin xwe bigihînin cihê ku tê xwestin, dem zêde bike. Li ser vê yekê, von Sanders di 8ê tebaxê 21:50 de Fevzî ji kar derxist û li şûna wî Mustafa Kemal danî. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Piştî wergirtina xeberê, Mustafa Kemal daxwaza fermandariya hemû hêzên bakurê Arıburnuyê kir; von Sanders qebûl kir û ew di 9ê Tebaxê de li herêmê ji Kireçtepe li bakurê Bendava Suvla heta Conk Bayıri li başûr, di 9ê tebaxê de di bin fermandariya şeş dabeşan de bi cih kir. Navê yekîneyên di bin fermandariya wî de bû &quot;Koma Artêşa Anafartalar&quot;. Wek Fermandarê Koma Anafartalar di [[Yekem Şerê Anafartalar|9-10ê Tebaxê de Serketina Anafartalar]] bi dest xist. {{Sfn|Mango|1999}} Wî bi xwe pêşengiya dijberiya li ser Chunuk Bair kir. Di dema pevçûnê de parçeyek şarapnelê li saetê li sînga wî ket. Saeta şikestî pêşî li birîndarbûna wî girt. Paşê wî ev saet diyarî Liman von Sanders kir. Di 10ê Tebaxê de wî zozanên li dawiya başûrê eniyê xist bin kontrola xwe. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;comu1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://acikerisim.lib.comu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/COMU/1175/Ahmet_Esenkaya_Bildiri.doc?sequence=1|title=Çanakkale Savaşları Sırasında Türk Basınında Mustafa Kemal|website=www.comu.edu.tr|publisher=Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi|archive-url=https://web.archive.org/web/20200322170516/http://acikerisim.lib.comu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/COMU/1175/Ahmet_Esenkaya_Bildiri.doc?sequence=1|archive-date=22 Mart 2020|url-status=hayır|access-date=15 Mart 2020}}&lt;/ref&gt; Li ser serkeftina [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|5.]] Wî pesnê fermandarê [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|artêşê]], Müsîr [[Otto Liman von Sanders]] wergirt. Ev serketina 17'ê Tebaxê [[Eniya Anafartalar|Kireçtepe]] û 21'ê Tebaxê [[Şerê Duyemîn ê Anafartalar|II.]] [[Şerê Duyemîn ê Anafartalar|Anafartalar Serketina]] li pey. &lt;ref name=&quot;dergipark1&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt;

Mîralay Mustafa Kemal ji aliyê çapemeniya Stenbolê ve bi taybetî jî ji aliyê [[Rûsen Esref Unaydin|Ruşen Eşref Bey]] (Ünaydın) ve weke &quot;Lehengê Anafartalar&quot; ji raya giştî re hat naskirin. &lt;ref name=&quot;NBirinci1&quot;&gt;{{Cite book|url=http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/38538/001615306001.pdf?sequence=1|title=Ruşen Eşref Ünaydın|date=1988|publisher=T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı|location=Ankara|page=5|access-date=15 Mart 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521150101/http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/38538/001615306001.pdf?sequence=1|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;zarıkan1&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt; Wêneyê wî di kovara ''Harb Mecmuası'' de cih girt. {{Sfn|Zürcher|2010}} Ew di 20ê Îlonê de nexweş ket, gumanbarê nexweşiya malaria bû, lê li Gallipoli ma. {{Sfn|Mango|1999}} Mustafa Kemal, ku ji destpêka şer ve bi efserên Alman re ku pêşengiya artêşa Osmanî dikirin re pirsgirêkên wî hebûn, pêşbînî kir ku şerê Çanakkaleyê dê piştî Îlonê bi ser bikeve û dixwest beşdarî eniyek din bibe, ku ew difikire. bêtir sûdmend. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 5ê Kanûnê de, Liman von Sanders ji ber sedemên tenduristiyê destûr da Mustafa Kemal ku derkeve. Herî dawî jî Mustafa Kemal fermandariya Koma Anafartalar radestî [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşa]] (Çakmak) kir û bi [[Fethi Okyar|Fethî]], [[Tevfik Rustu Aras|Tevfik Rûştû]] (Aras) û Doktor [[Bahattin Şakir|Bahattîn Şakir]] re di 10'ê Kanûnê de ber bi Stenbolê ve bi rê ket. Di 19-20 Kanûnê de hêzên Antant ji peravên Arıburnu-Anafartalar derketin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 28 Kanûn 1915 de, Împeratorê Alman [[Wilhelm II|Kaiser II.]] Wî ji hêla [[Wilhelm II|Wilhelm]] ve bi [[Xaça Hesinî|Xaça]] Hesinî hate xelat kirin. {{Sfn|Gawrych|2013}}

==== Eniya Kafkasyayê ====
[[Wêne:16._Kolordu_Komutanı_Mustafa_Kemal_Paşa,_Bitlis,_16_Kasım_1916.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png/220px-16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png|thumb|16. Serfermandarê Korpusê Mustafa Kemal Paşa li Bedlîsê, 16.11.1916.]]
Artêşa 16. a ku di 14'ê Çileya 1916'an de ji [[Gelibolu|Gallipoli]] ber bi [[Edirne|Edîrneyê]] ve hat şandin [[Korpusa 16. (Osmanî)|.]] Ew bû fermandarê [[Korpusa 16. (Osmanî)|korpusê]] . Di nava 2 mehan de li [[Edirne|Edîrneyê]] bû 16. Wî xema dabînkirin, vejandin û perwerdekirina Korpusê girt. Ji bo mebestên perwerdehiyê berhema xwe ya bi navê Desthilatdariya Pirsgirêka ''Bijîşkî û Sûret-i Tahrîrina Emîran, Nesayîh'' (Şîret ''li ser Çareserkirina Pirsgirêka Taktîk û Nivîsandina Ferman'' &lt;ref name=&quot;TMHESTDN&quot;&gt;{{Cite book|url=http://ataturkicimizde.com/wp-content/TaktikMeselesinin.pdf|title=Taktik Meselesinin Çözümü ve Emirlerin Yazılmasına İlişkin Öğütler|publisher=Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları|year=2011|isbn=978-975-409-601-9|location=Ankara|access-date=16 Temmuz 2020|orig-year=1916|archive-url=https://web.archive.org/web/20200717022122/http://ataturkicimizde.com/wp-content/TaktikMeselesinin.pdf|archive-date=17 Temmuz 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; ) amade kir û weşand. {{Sfn|Gawrych|2013}} Leşkerên rûsî li eniya rojhilat Wî artêşa xwe paşve kişand û di 16ê sibatê {{Sfn|Mango|1999}} de [[Erzîrom|Erzirom]] û di 3ê adarê de [[Bidlîs|Bitlîs]], [[Mûş]], [[Wan (parêzgeh)|Wan]] û [[Colemêrg, Hekarî|Hekarî]] dagîr kir.{{Çavkanî hewce ye}} Albay Mustafa Kemal di 11, 3 Adarê de. 16. di bin fermandariya wî de ji bo piştgiriya artêşê. Ew bi cesedê şandine [[Amed|Diyarbekirê]] ; Di 27'ê Adarê de piştî rêwîtiyeke dûr û dirêj di Helebê de hat Amedê. Li gorî rutbeya wî, berpirsyariyeke giran jê re hat dayîn. Serfermandarê Korpusê Mustafa Kemal di 1ê Nîsana 1916an de dema ku li [[Amed|Diyarbekirê]] bû, di 1ê Nîsana 1916an de wek Tûggeneral ( [[Mirliva|Mîrlîva]] ) hat tayînkirin û tanî [[Paşa]] wergirt. Ev pileya ku di 35 saliya xwe de gihandiye wê bibe pileya herî bilind a ku di Şerê Cîhanê yê Yekem de wergirtiye. Di 16ê Nîsanê de li [[Farqîn|Farqînê]] navenda xwe ava kir. {{Sfn|Mango|1999}} Ew di navbera Bedlîs û Mûşê de bi qasî 100 kîlometreyî berpirsyar bû, hêza wî ji 13.741 leşker, 9.297 tiving, heft mîtralyoz, 19 top pêk dihat. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Plana Enver ya Eniya Rojhilat, 2 û 3 Wî operasyoneke hevpar a artêşê xeyal dikir. Lêbelê, 2. Berî ku artêş cihê xwe li başûr bigre, Rûsan Artêşa 3. girt. Êrîşî artêşê kirin û têkbirin û di 15ê Nîsana 1916an de Trabzon dagir kirin; Di meha tîrmehê de wan herêmeke berfireh, Gümüşhane, Bayburt û Erzincan jî di nav de girtin û Şerê Cîhanê yê 2. bi dest xistin. Leşker paşve xistine Diyarbekirê. Di 3ê Tebaxê de artêşa Osmanî li dijî êrîşan; 6’ê Tebaxê 16’emîn salvegera Mustafa Kemal. Bi rizgarkirina [[Mûş]] û [[Bidlîs|Bedlîsê]] ji Rûsan, avantajeke stratejîk da leşkerên Osmanî. Ji ber vê serkeftina di eniya Kafkasyayê de, bi şûrê zêrîn madalyaya îmtiyazê wergirt. Di dawiya meha Tebaxê de li ser êrîşa rûsan, Mustafa Kemal di 21ê Tebaxê de artêş paşde vekişand Farqînê. Dema Mûş di destê rûsan de mabû, Bedlîs jî di bin desthilatdariya Osmaniyan de bû. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

Dema ku Mustafa Kemal li [[Amed|Amedê]] bû, [[Yakub Cemîl]] ku yek ji têkoşerên Îttîhatî bû, biryara darbeya hikûmetê da. Ew difikire ku şer winda bûye. Ew di wê baweriyê de ye ku tekane rêya rizgariyê hilweşandina [[Porta Sublime|Deriyê Bilind û]] hilweşandina hikûmetê û cîgirkirina Cîgirê Serfermandarê Giştî û Wezîrê Şer e. Her wiha Mustafa Kemal wekî Cîgirê Serfermandarê Giştî û [[Wezareta Şer|Wezîrê Şer]] jî difikire. Hevalekî wî yê ku bi wî re li hev kir, Enver Paşa ji komployê agahdar kir. Li ser vê yekê Yakub Cemîl bi guleyan hat kuştin. Mistefa Kemal di bîranînên xwe yên ji [[Falih Rıfkı Atay|Falih Rifkî Atay]] re wiha dibêje: “Wê demê Alî Fuad (Cebesoy) ku fermandariya yek ji lîwayên min dikir got, [[Yakub Cemîl]] hatiye darvekirin. Sedema wê jî ew e ku heta ez nebim Cîgirê Serfermandar û Wezîrê Şer, rizgarî nabe.” Heger gotina wî bikira jî, gava ez çûm [[Stembol|Stenbolê]], min ê pêşî ceza bidaya Yakub Cemîl. Ger ez mirovek im ku bi destê wî û yên wekî wî were ser desthilatdariyê, ez ne mêr im!” &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), &quot;Bir komplo&quot;, s. 116, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Destpêka zivistana 1916-an rê li ber pevçûnên din ên li herêmê girt. 2 di 25ê Mijdarê de. Dema ku serfermandarê artêşê Ahmet Îzzet Paşa destûr girt û vegeriya Stenbolê, Mustafa Kemal bû cîgirê fermandarê artêşê. Dema bû wekîl, di bin fermandariya efser [[İsmet İnönü|Îsmet (Înönü)]], [[Cafer Tayyar Eğilmez|Cafer Tayyar (Eğilmez)]] û hevalê wî yê ji Harbiye [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fuat (Cebesoy)]] de ku ew ê di dema pêş de bi wan re di Şerê Rizgariyê de bixebitin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 18'ê Sibata 1917'an de Mistefa Kemal hîn dibe ku ew ji bo fermandariya leşkerên beşdarî operasyona Hecazê bûne hatiye wezîfedarkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 26 sibatê de çû Şamê da ku beşdarî civînên bi serokatiya Enver bibe. Piştî axaftinan plan hatin guhertin; Çûyîna leşkerên Fahrettîn Paşa ber bi eniya Filistînê û artêşa 2. ya Mustafa Kemal. Biryar hat dayîn ku ew ê di serî de ji bo fermandariya Artêşê were tayînkirin. Ev biryar ji aliyê wezîrê mezin Talat Paşa ve hat veto kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Eniya Sîna û Filistînê ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(1918).jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%281918%29.jpg/150px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%281918%29.jpg|thumb|214x214px|Kemal Paşa, di dema Fermandariya [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim de]] (1918). Ew şirîta li ser wê ye ku nîşan dide ku ew Adjutantê Rûmetê yê Sultan e.]]
Di 7'ê Adara 1917'an de Artêşa 2. ku navenda wê li [[Amed|Amedê]] bû. Piştî ku weke Cîgirê Serfermandarê Artêşê hat tayînkirin, daxwaz hat kirin ku weke Fermandarê Giştî yê [[Kampanya Hêza Hecaz|Hêzên Hîcazê]] were destnîşankirin. Lê belê bi qebûlnekirina vê yekê di 5'ê Tîrmeha 1917'an de artêşa 7'an a di bin fermandariya [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim de]] pêk hat [[7. Artêş (Osmanî)|.]] Ji bo Fermandariya [[7. Artêş (Osmanî)|Artêşê]] hat tayînkirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19725&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt; {{Sfn|Gawrych|2013}} Di 8ê Tebaxê de ji Stenbolê derket û çû Helebê. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî nirxandinên xwe yên li herêmê, di mijarên stratejîk de bi Fermandarê Koma Artêşê Yildirim ê Alman [[Erich von Falkenhayn|Falkenhayn]] re li hev nekir û di 4ê cotmehê de ji fermandariyê îstifa kir û di dawiya mehê de hat Stenbolê. li [[Pera Palace|Pera Palasê]] bi cih bûye. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}
[[Wêne:AtaturkYildirim.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/AtaturkYildirim.jpg/150px-AtaturkYildirim.jpg|thumb|221x221px|li eniya Sîna û Filistînê.]]
Di navbera 15'ê Kanûna 1917'an û 5'ê Çileya 1918'an de li cem Welîehd [[VI. Mehmed|Vahdettîn Efendi]] çû [[Împeratoriya Almanî|Elmanyayê]] û li [[Berlîn|Berlînê]] çû [[Wilhelm II|Kayser II]] . Ew beşdarî nîqaşên bi [[Wilhelm II|Wilhelm]], [[Paul von Hindenburg|Hindenburg]], [[Erich Ludendorf|Ludendorff]] û Serfermandariya Giştî ya li ser rewşa stratejîk a şer bû, serdana herêma [[Elsas|Alsace]] û eniyê kir û bi efseran re hevdîtin kir. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ji ber ku dema ji serdanê vedigere gurçika wî ya çepê şewitî demeke dirêj li nexweşxaneyê ma. Di 25ê Gulanê de derket rê; Di Hezîran û Tîrmeha 1918an de li [[Viyana]] û [[Karlovy Vary|Karlsbadê]] tê dermankirin. Di dema tedawiya xwe de dersên Almanî û Frensî girt. Piştî mirina [[Mehmed V|Sultan Mehmed Reşad]] û mirina [[VI. Mehmed|Vahdettîn]], di 27ê Tîrmehê de ji [[Culus|Karlsbadê]] derket û vegeriya Stenbolê, lê ji ber ku li Viyanayê bi [[Arsima spanyolî|grîpa spanî]] ketibû, di 4ê Tebaxê de karîbû xwe bigihîne Stenbolê. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

7ê Tebaxê [[7. Artêş (Osmanî)|7.]] Di [[Eniya Sîna û Filistînê|Eniya Filistînê de]] wek Fermandarê [[7. Artêş (Osmanî)|Artêşê]] hat tayînkirin . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/002333863e1f6474d3df4|title=M.K. Paşa Filistin ve Suriye Cephesinde|archive-url=https://web.archive.org/web/20211018130639/https://en.calameo.com/read/002333863e1f6474d3df4|archive-date=18 Ekim 2021|url-status=hayır|access-date=10 Eylül 2015}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}} Di 26ê Tebaxê de gihişte Helebê, paşê di 1ê Îlonê {{Sfn|Gawrych|2013}} de çû navenda xwe ya li [[Nablus|Nablusê]] . Piştî lêkolîna wî ya li Sûriyê û li ser xeta şer, dît ku Enver ew xelet agahdar kiriye û hêza wî lawaz bûye. Di 19ê Îlonê de, hêzên Brîtanî yên di bin [[Edmund Allenby|General Allenby]] de êrîşî Koma Artêşa Birûskê ya di bin serokatiya [[Otto Liman von Sanders|General Sanders]] de kirin, û [[Şerê Megîdo (1918)|şerê Megiddo]] dest pê kir. Di encama şer de artêşa 8. [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim]] ava kir [[Artêşa 8. (Osmanî)|.]] [[Artêşa 8. (Osmanî)|Artêş]] bi temamî, [[Artêşa 4. (Osmanî)|4.]] [[Artêşa 4. (Osmanî)|Leşker]] bi giranî hat rûxandin. Tenê [[7. Artêş (Osmanî)|fermandarê 7. di bin fermandariya Mistefa Kemal Paşa de.]] [[7. Artêş (Osmanî)|Artêş]] ji [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]] ber bi bakur ve vekişiya û li Mislimiye li başûrê [[Kilîs|Kilîsê]] xeteke parastinê ava kir. Heya [[Agirbesta Mudros|Agirbesta Mudrosê]], [[Împeratoriya Brîtanî|Împaratoriya Brîtanîyayê]] nehişt ku leşkerên xwe bi rêyên Torosê derbasî [[Anatolya|Anatolyayê]] bibin. &lt;ref name=&quot;Villalta&quot;&gt;J. Blanco Villalta, Atatürk, Çey. Fatih Özsu, Ankara, 1982, Syf. 225.&lt;/ref&gt; Di dema ku şer hê dewam dikir, di 20ê îlonê de bi navê Alîkarê Rûmetê ''Hezretî Şehriyarî (Adyûtantê Rûmetê'' yê Siltan) hat dayîn. {{Sfn|Mango|1999}} Di heman rojê de Mustafa Kemal Paşa telgrafek ji alîkarê [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] [[Naci Hand|Nacî (Eldenîz) Bey]] re şand û jê re da zanîn ku ji Koma Leşkerî ya Yildirim re hêza şer nemaye û jê re pêşniyar kir ku daxwaza agirbestê bike. Herwiha daxwaz kir ku di hikûmeta nû de weke [[Wezareta Şer|Wezîrê Şer]] û Cîgirê Fermandarê Giştî were destnîşankirin. &lt;ref&gt;Hikmet Bayur, '1918 Bırakışmasından Az Önce Mustafa Kemal Paşa'nın Başyaver Naci Bey Yolu ile Padişaha Bir Başvurması', ''Belleten'', C.XXI, Sayı: 84, Ekim 1957, s. 561-565, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, ''Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri'', C.IV, Türk Tarih Kurumu Basınevi, Ankara, 1991, s. 13-14 (Türk İnkılâp Enstitüsü Arşivi: [tel:63/17436 63/17436])&lt;/ref&gt; Di 27 Îlonê de, hêzên Brîtanî êrîşî Artêşa 7. Dema ku artêşê gef li devera piştê xwar, wî ferman da ku paşve vekişe ber bi Kiswa, li başûrê Şamê. Sanders fermana parastina bajêr da û Wî artêş xiste bin fermandariya Mistefa Kemal; lê Şam di 30ê Îlonê de ket. Mistefa Kemal bi vekişandina hêzên xwe ber bi Helebê ve fermana parastinê girt. [[Heleb]] di 25’ê cotmehê de piştî parastineke demdirêj ku li vir şerên kolanan pêk hatin, ket. Mustafa Kemal hêzên xwe yên mayî vekişand Anatolyayê. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 30ê Cotmeha 1918an de, [[Agirbesta Mudros|agirbesta Mudrosê hat]] îmzekirin û roja din danê nîvro ket meriyetê. Li gorî xala 19. a agirbesta Mudrosê, piştî ku [[Otto Liman von Sanders]] Paşayê ku fermandarê Koma Artêşê ya Yildirim bû ji wezîfeyê hat girtin, Mustafa Kemal Paşa ji wezîfeyê hat tayînkirin. &lt;ref name=&quot;Türkmen&quot;&gt;Zekeriya Türkmen, ''Mütareke döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920)'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001, s. 45-50.&lt;/ref&gt;

[[Agirbesta Mudros|Piştî]] Agirbesta Mudrosê, li [[Anatolya|Anatolyayê]] tevgerên berxwedanê yên bi şeklê mîlîsan ( [[Kuva-yi Milliye|Kuvâ-yi Milliye]] ) hatin organîzekirin. Di 5 Çiriya Paşîn de, fermandarê Brîtanî li Sûriyê daxuyand ku ew ê bajêr dagir bikin û got ku ew ê [[Porta Îskenderûnê|Bendera Iskenderûnê]] ji bo veguhestina pêdiviyên leşkerên xwe yên li Helebê bikar bînin; Du roj berê Mustafa Kemal xwest bi têlêgramê şertên agirbestê hîn bibe. Di hişyariya ku di 6ê Mijdarê de ji wezîrê mezin re şandibû de gotibû ku ew ê bi çekan li dijî dagirkeriya Îngîlîzan bisekinin; lê diviyabû roja din bi telgrafa Ahmet Îzzet Paşa ji fermanê vekişiya. {{Sfn|Mango|1999}} Di 7'ê Mijdarê de bi Koma 7'an re tevlî Koma Leşkerî ya Yildirim bû. Artêş belav bû. &lt;ref name=&quot;Türkmen2&quot;&gt;Zekeriya Türkmen, ''Mütareke döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920)'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001, s. 45-50.&lt;/ref&gt; Beriya ku ji Edeneyê cihê peywira xwe ya dawî derkeve, bi hatina Ulukışlayê dest bi rêxistina yekem kir. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/books/0023338634884d9ccafef|title=Ulukışla ve Kuvayı Milliye|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203051149/http://en.calameo.com/books/0023338634884d9ccafef|archive-date=3 Aralık 2013|url-status=evet|access-date=19 Mayıs 2013}}&lt;/ref&gt; Wî bi [[Ali Cenanî|Alî Cenanî]] re, ku yek ji navdarên bajarê Dîlokê ye, hevdîtin pêk anîbû û soz dabû ku eger berxwedanek organîze bike dê bi xwe çekan bide; Piştre ev çek li gel hatin belavkirin û li dijî hêzên dagirker hatin bikaranîn. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 10ê çiriya paşîna (November) 1918 de, 2. Fermandarê Parzemînên Birûskê. Ji Serfermandarê Artêşê Nîhat Paşa re hişt û ji [[Edene|Edeneyê]] derbasî [[Stembol|Stenbolê]] bû. {{Sfn|Gawrych|2013}} Piştî bibîrxistina wî, artêşên osmanî yên birêkûpêk ên li herêmê bi hemû pêdiviyên xwe yên muhtemel vekişiyan bakurê [[Toros|Torosê]] . Ji bilî artêşê hemû yekîne hatin belavkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

== Têkoşîna Neteweyî (1919-1923) ==

=== Sazûman ===

==== Serdema dagirkeriyê ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_met_onderscheidingen.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg/150px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg|thumb|192x192px|9. Mufetîşê Artêşê Mustafa Kemal Paşa, 17 Nîsan 1919.]]
[[Wêne:Büyüklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Paşa.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg/150px-B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg|thumb|275x275px|Gotara bi sernavê &quot;Pîrên me - Mustafa Kemal Paşa&quot; di rûpela 44an a hejmara 3. ya ''[[Kovara Mezin|Büyük Mecmua]]'' {{'}} 20ê Adara 1919an de derketiye.]]
Mustafa Kemal di 13'ê Mijdarê de xwe gihand Gara [[Stembol|Haydarpaşa]] [[Stasyona Trenê ya Haydarpaşa|ya Stenbolê]] . Dema ku ji [[Haydarpasa|Haydarpaşayê]] derbasî [[Stembol|Stenbolê]] dibe, keştiyên şer ên dijmin ên ji bo [[Dagirkirina Stenbolê|dagirkirina bajêr li Bosforê lengerkirî dibînin,]] bi navê &quot;Wekî hatin herin!&quot; gotina xwe got. Di dema mana xwe ya şeş mehan de li Stenbola dagirkirî, bi efserên din ên welatparêz ên ku dixwestin li hember êrîş û perçebûna welêt li ber xwe bidin, hevdîtinên veşartî pêk anîn. {{Sfn|Gawrych|2013}} [[Agirbest (dem)|Di dema agirbestê de]] bi [[Fethi Okyar|Fethî Bey]] (Okyar) re, bi derxistina rojnameya ''Minber'', ku alîgirê [[Ahmet Izzet Furgac|Ehmed Îzzet (Furgaç) Paşa bû]] û li dijî [[Ahmet Tevfik Okday|Ahmet Tevfik Paşa]] (Okday) bû, dest bi însiyatîfên siyasî kirin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Di dawiya salê de pirtûka ''[[Hasbîhal bi Efser û Fermandar re|Hasb-ı Hâl]]'' ya ku berê nivîsandiye çap kir. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ew pêşî li Pera Palace li Stenbolê ma, û di demek kurt de çû mala Beyoglu ya [[Saleh Fansa|Salih Fansa]], Erebekî Xiristiyan ê Sûrî ku wî li Helebê nas kir. Paşê di 21ê Kanûna Pêşîn a 1918an de diya xwe [[Zübeyde Xanim|Zübeyde Hanim]] û xwişka xwe [[Ji Bapîrê Rûmet|Makbule]] ku li [[Akaretler|Akaretlerê diman]] bi xwe re bir û li mala ku niha [[Muzeya Atatürk|Muzeya Ataturk]] e bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}} Di rojên ku Stenbol [[Dagirkirina Stenbolê|di bin dagirkeriyê de bû,]] Mustafa Kemal bi hevalên xwe re gelek caran li vê malê kom dibûn. {{Sfn|Mango|1999}} Di van civînan de biryar hatin girtin ku li Stembolê hukum bê guhertin, paşê jî li hember îşgala welêt betalkirina artêşê bê sekinandin, çek û cebilxane veşêrin, efserên ciwan bên veguhestin Anatolyayê, burokratan dilsoz bimînin. ji bo dîtinên netewî û bilindkirina morala xelkê. {{Sfn|Gawrych|2013}} Heta 16ê Gulana 1919an, [[Çûyîna Mustafa Kemal a Samsûnê|roja ku koçî Samsûnê kiriye]], li vê malê dimîne. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php?dil=tr&amp;p=3|title=İBB Atatürk Müzesi - Şişli|website=ibb.gov.tr|publisher=İstanbul Büyükşehir Belediyesi|archive-url=https://web.archive.org/web/20140925092758/http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php?dil=tr&amp;p=3|archive-date=25 Eylül 2014|url-status=hayır|access-date=18 Temmuz 2020}}&lt;/ref&gt;

Mistefa Kemal ji bo ku li dijî Ahmet Tevfîk Paşa bandorê li meclîsê bike, di şeş mehên ku li paytextê de bû çend caran derket pêşberî sultan. {{Efn|Mango dört,{{kdş|Mango|1999|s=198}} Gawrych ise altı kez{{kdş|Gawrych|2013|s=64}} padişah huzuruna çıktığını belirtmektedir.}} Her çiqas Vahdettîn dixwest Mustafa Kemal bi kar bîne jî, li dijî desthilatdariya wî ya siyasî bû û tercîh dikir ku bi jinên xanedandî yên wek [[Damad Ferîd Paşa]] û Tevfîk Paşa re zewicî bixebite. Di 18ê Çiriya Paşîn de parlemento ji bo gotûbêjkirina bernameya hikûmeta Tevfîk Paşa civiya, lê dengdan bê encam ma, ji ber ku bîst û heft parlementerên piştgirê partiya Fethî (Okyar) li dijî hikûmetê deng dan. Lê belê ev hewldan bê encam man û hikûmeta Tevfîk Paşa di dengdana 19ê Mijdarê de bi piraniya sade li ser kar ma. {{Sfn|Mango|1999}} Dema ku nîqaş di nav siyasetmedaran de diqewime, efser, di nav de Mustafa Kemal, têdikoşin ku beşên mayî yên artêşa Osmanî bigire û li dijî planên Hevalbendan bisekinin. Tevfîk Paşayê ku baweriya meclîsê ji dest da, di 21ê Kanûnê de derket pêşberî sultan û daxwaza betalkirina meclîsê kir û [[Serdema Destûra Bingehîn a Duyemîn|Dewra Destûra Bingehîn]] a Duyemîn bi dawî bû û rêveberiya şexsî ya sultan hat vegerandin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 4ê çileya paşîna (January) 1919 de, hilbijartin ji bo demek nediyar hatin paşxistin. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 20ê kanûnê de careke din derket pêşberî sultan, lê hewldanên wî yên tevlî hikûmetê tu encam negirt. 30 endamên berê yên Komîteya Îttîhad û Terakkî di 29-30 Çile 1919 de hatin girtin; Di nava kesên hatin girtin de hevalê Mistefa Kemal Dr. [[Tevfik Rustu Aras|Tevfik Rüştü]] (Aras) jî amade bû. Komîserê Bilind ê Îtalyayê Kont Carlo Sforza di bîranînên xwe de nivîsîbû ku ajanên Îngîlîz li Stenbolê di destpêka sala 1919an de xwe amade dikirin ku Mustafa Kemal bigirin û bişînin Maltayê, lê ji bo ku pirsgirêkên dîplomatîk dernekevin ev amadekarî nehatine bicihanîn. Di destpêka sala 1919an de li Stembolê gelek qeyranên siyasî çêbûn û herî dawî di 4ê adarê de bi serokatiya Damad Ferîd Paşa hikûmeteke nû ya ji Îttîhatparêzan bêpar hat avakirin. Neteweperestan dest danî ser artêşê, lê Harbiye Nazın Şakir Paşa yê nû Cevat Paşa (Şivan) li şûna serokerkan Fevzî (Çakmak) destnîşan kir. Di 9ê Adarê de hemû serokên Îttîhad û Terakkî hatin girtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku ev hemû aloziyên siyasî didomin, Mistefa Kemal gelek caran bi efserên wek [[Rauf Orbay|Reûf]], [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fuat]], [[Fahrettin Altay|Fahrettîn]], [[Refet Bele|Refet]], [[Kazım Karabekir|Kazim Karabekir]], [[İsmet İnönü|Îsmet]] re di nava têkiliyê de bû. Li gel Alî Fuat, wî planek operasyonê çêkir da ku ranekirina leşkeran rawestîne, çek û cebilxaneyên di destê xwe de biparêze, efser û sivîlên ku wî bi wan re heman ramanan parve dikin di cihên sereke de bihêlin. Ev fikrên efserên di Serfermandariya Giştî de jî hatin parvekirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de li herêmên cuda yên Anatolya û Trakyayê [[Parastina Civakên Hiqûqê|komeleyên Parastina Hiqûqê]] hatin avakirin. Mistefa Kemal û efserên din bi van civakan re dest bi danîna têkiliyan kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di Sibata 1919 de, Alî Fuat 20. Kazim Karabekir di 13'ê adarê de weke fermandarê korseyê çûbû Enqereyê. Ji bo Erziromê wek fermandarê korpusê hat tayînkirin. Mustafa Kemal jî armanc dikir ku li Anatolyayê cih bigire. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Mustafa Kemal ku di meha Nîsanê de ji aliyê Wezîrê Şer Şakir Paşa ve hatibû gazîkirin, bi biryara ku Tûggeneral [[Kazim Înan|Kazim]] (Înanç) jî beşdar bû, ji bo çareserkirina çewisandina Yewnanan a li Rojhilatê Anadoluyê ji bo Artêşa 9emîn hat wezîfedarkirin. wekîlê [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşa]] (Çakmak). Ew wek mufetîşê artêşê hat tayînkirin. Ev biryar di 30ê Nîsanê de bi awayekî fermî hatibû ragihandin û piştî demekê ji aliyê civata wezîran ve hatibû pejirandin. Di çarçoveya vî karî de, Mistefa Kemal wê li herêmê aramiyê biparêze, çavdêriya komkirin û depokirina çekan li cihekî ewle bike, li ser raporên ku artêşê 'meclîsên' ava kirine, lêkolînan bike û eger ew rast bin, ew ê dawî li wan bîne. ji bo pratîkê. Mustafa Kemal jî bi vê biryarê tenê 9 bi bandor bû {{Sfn|Gawrych|2013}} . Artêş û rêveberên sivîl ên li rojhilat û navîn ên Anatoliya ne tenê di bin destê wî de bûn, di heman demê de fermandar û rêveberên sivîl ên herêmên rojava û başûr jî neçar bûn ku daxwazên wî bi cih bînin. {{Sfn|Mango|1999}} Wî di 15ê Gulanê de seredana xatirxwestinê ji serokerkan re kir; Li vir di civîneke nepenî de bi Fevzî Paşa (Çakmak) û cîgirê wî [[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] (Çobanlı) yê ku li ber dest ji serokerkaniyê berdide re hevdîtin pêk anî. Wan bi Fevzî Paşa re li hev kirin ku çek û malzemeyên wê neyên teslîmî Hêzên Antantayê, li Anatolyayê rêveberiyek li ser Kuva-yi Milliye bê avakirin û operasyonên leşkerî tenê bi parastinê nemînin. Mistefa Kemal ji Cevat Paşa şîfreyek kesane standiye û Fevzî Paşa jî şandina efser û çekan bo Anatoliyê organîze kiriye. Paşê bi sultan re hevdîtineke dawî kir û di 16ê gulanê de bi [[Bandırma ferry|keştiya Bandirmayê]] bi karmendên xwe ve ber bi Samsûnê ve bi rê ket. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

==== Çûna Samsunê ====
[[Wêne:&quot;Mustafa_Kemal_Paşa&quot;.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg/200px-%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg|thumb|200x200px|Gotara bi sernavê &quot;Mustafa Kemal Paşa&quot;, di 6ê Çiriya Pêşîn a 1919an de, di rojnama ''[[Pêş (rojname)|pêş]]'' de.]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal'in_9._Ordu_Müfettişliği'ne_tayin_yazısı.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Mustafa_Kemal%27in_9._Ordu_M%C3%BCfetti%C5%9Fli%C4%9Fi%27ne_tayin_yaz%C4%B1s%C4%B1.JPG/200px-Mustafa_Kemal%27in_9._Ordu_M%C3%BCfetti%C5%9Fli%C4%9Fi%27ne_tayin_yaz%C4%B1s%C4%B1.JPG|thumb|223x223px|Mistefa Kemal Paşa yê Wezareta Şer 9. Nameya randevûyê ji bo Mufetîşê Parzemînê ya Artêşê.]]
Di 2'ê Sibata 1919'an de Cemal Paşa ji Mêrsînê wekî mufetîş şandine Anatoliyê, ji bo ku artêşên Osmanî yên li rojhilat li gorî şert û mercên agirbestê bi rêxistin bike. Komîserê Bilind ê Îngilîstanê [[Somerset Arthur Gough-Calthorpe|Admiral Calthorpe]] û Komîserê Bilind ê Fransî Admiral Amet di Mijdara 1918’an de notek dane dewleta Osmanî. Ji tirkan xwestin ku çek hilgirin û xiristiyanên li rojhilat bikujin û li hember vê yekê tedbîr bên girtin. Mustefa Kemal Paşa ji aliyê Sultan [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] ve li gorî notên ku ji aliyê Komîseriyên Bilind ên hêzên dagirker ve hatine dayîn, ji bo parastina gelê Xirîstiyan ên li [[Vilâyat-i Sitte|Vilâyat-ı Sitte]] (Şeş parêzgehan) û ji bo tepeserkirina serhildanên piçûk ên li dijî hêzên dagirker, ji hêla Sultan Vahdettin ve bi hêzek awarte hate tayîn kirin. . &lt;ref&gt;{{Cite book|title=[[Nutuk (Mustafa Kemal Atatürk)|Nutuk]]|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|page=6|authors=Mustafa Kemal Atatürk}}&lt;/ref&gt; Li ser nameya ku ji aliyê general Sir [[George Milne]], serfermandarê artêşa Brîtanyayê li Deryaya Reş, li ser erka Mistefa Kemal hatibû nivîsandin, Wezareta Şer di 24ê Gulanê de bersiv da ku erka Mistefa Kemal 1 û 3 ye. Wî da zanîn ku ew cesedê di nav xwe de dihewîne û yekîneyên leşkerî fermanên wezaretê pêk tînin, ji bo kontrolkirina rakirina fîşekên topan û pêşîgirtina li nerazîbûna giştî. Di rastiyê de, Mustafa Kemal û fermandarê cesedê wî Kazim Karabekir li Erziromê û Refet (Belê) li Sêwasê, diviya bû ku rê li ber gihandina malzemeyên leşkerî bigirin. Serfermandariya Giştî ya ku dixwest pêşî li pêşveçûna Yewnanan a li herêma Egeyê bigire, ev armanc jî parve kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Ataturk beriya biçe Samsunê ji rojnamevan [[Falih Rıfkı Atay|Falih Rifki Atay]] re behsa hevdîtina xwe ya dawî ya bi Vahdettîn re kir. [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] di vê hevdîtinê de ji Mustafa Kemal Paşayê ku beriya biçe [[Samsun|Samsûnê]] hatiye serdana wî gotiye, “Paşa Paşa, te gelek xizmet ji dewletê re kiriye, ev hemû niha di vê pirtûkê de ne, ketine dîrokê. Van ji bîr bikin, karûbarê ku hûn ê nuha bikin dibe ku ji hemîyan girîngtir be. Paşa Paşa, tu dikarî dewletê rizgar bikî!&quot; Lê Atatürk diyar kir ku ew ji dilpakiya Vahdettin ne bawer in û ew dixwazin tirkên ku li dijî vê siyasetê tevdigerin razî bikin û li gor siyaseta dewletên Îttifaq tevbigerin. &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), s. 202, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal, di 19ê Gulana 1919an de [[Refet Bele|Serleşker Refet Bey (Bele)]], Serleşker [[Kazim Dirik|Kazım (Dirik) Bey]], [[Mehmet Arif Bey (siyasetmedar, 1883 ji dayik bûye)|Serleşker 'Aıcı' Mehmet Arif Bey]], Dr. Albay [[İbrahim Tali Öngören|İbrahim (Tali Öngören) Bey]], Serfermandar [[Hüsrev Gerede|Hüsrev (Gerede) Bey]], Dr. Bi Serdar [[Refik Transparent|Refik (Saydam) Bey]], Major [[Kemal Dogan|Kemal (Doğan) Bey]], Kaptan [[Cevat Abbas Gurer|Cevat Abbas (Gürer) Bey]] û Kaptan [[Alî Şevket Ondersev|Ali Şevket (Öndersev) Bey]] re çû [[Samsun|Samsunê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/samsun.html|title=Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304120228/http://www.ataturk.net/mmuc/samsun.html|archive-date=4 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=16 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

Tevgerên berxwedanê yên li dijî dagirkeriyê yekser piştî agirbesta 30’ê Cotmeha 1918’an, 19’ê Gulana 1919’an dema ku Mustafa Kemal û fermandarên wî ku piraniya wan karmend bûn li Samsunê daketin qadan, bi awayekî ferdî dest pê kirin. [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariya Tirkiyê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.meb.gov.tr/belirligunler/19mayis/makaleler/1919a_bakis.html|title=TÜRK ULUSAL KURTULUŞ HAREKETİNİN BAŞLANGICI|publisher=[[TC Millî Eğitim Bakanlığı|meb.gov.tr]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113071221/http://www.meb.gov.tr/belirligunler/19mayis/makaleler/1919a_bakis.html|archive-date=13 Kasım 2013|url-status=hayır|access-date=9 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}} Di vê heyamê de, ku hefteyekê li [[Muzeya Gazî|Qesra Mantikayê]] ma, li ser sedemên pevçûnên li herêmê lêkolîn kir û li dijî dagirkeran, li dijî dagirkeran, rolek di damezrandina rêxistinên [[Kuva-yi Milliye]] yên herêmî de lîst. wezîfeya ku sultan Vahdettîn daye. &lt;ref name=&quot;Samsun&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.atam.gov.tr/nutuk/ordu-ile-temas|title=Ordu ile temas|date=|website=[[Nutuk (eser)|Nutuk]]|publisher=[[Atatürk Araştırma Merkezi|atam.gov.tr]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20191006062441/http://www.atam.gov.tr/nutuk/ordu-ile-temas|archive-date=6 Ekim 2019|url-status=hayır|access-date=1 Haziran 2020}}&lt;/ref&gt;

Di 21 Gulan de, ew bi efserê ewlekarî yê Brîtanî Captain LH Hurst û du hevkarên wî re civiya ji bo gotûbêjkirina rewşa ewlehiyê. Wî li dijî nêrîna Îngilîzan ku digotin dewleta Osmanî nikare welat birêve bibe û ji bo çend salan destwerdana derve lazim e, rawestiya û diyar kir ku dema ku armancên cudaxwaz ên Yewnanan xilas bibin dê pirsgirêkên li herêma Samsûnê bên çareserkirin., û ku Yewnanan di axa Osmaniyan de ne xwediyê serweriyê bûn. {{Sfn|Mango|1999}} Mistefa Kemalê ku çend rojên din li Samsûnê ma û hevdîtin pêk anî, dawiya vê hefteyê çû [[Havza, Samsûn|Havzeyê]] . Mustafa Kemalê ku li bajêr bi awayekî baş hat pêşwazîkirin, ji gel xwest ku şaxeke Komeleya Înfazê vekin. {{Sfn|Mango|1999}} Tevgerên Mustafa Kemal ên li Havzayê ji aliyê Yewnanan ve ji kaptan Hurst re hat ragihandin; Piştî rapora Hurst, di 8ê Hezîranê de Komîserê Bilind Admiral Calthorpe ev mijar ji wezareta derve ya Brîtanya re telegraf kir. Li ser vê yekê rayedarên Îngilîstanê zext li dewleta Osmanî kirin ku Mustafa Kemal ji wezîfeya wî dûr bixe. Di heman rojê de, wezîrê mezin bi wekalet ji rayedarên Brîtanî re ragihand ku civata wezîran biryar da ku Mistefa Kemal bi bîr bîne; Wezîrê Şer [[Şevket Turgut Paşa]], bi bîr xist ku wan Mistefa Kemal berda, lê ji Mustafa Kemal re gotine &quot;Bizivirin Stenbolê.&quot; Mustafa Kemal pirs kir ku çima di 11ê Hezîranê de ji bo wext bikirin bangî wî kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî hejdeh rojan li Havzayê, dema ku xebera wî hat ku dibe ku desteyek Brîtanî ji Reuf (Orbay) bê şandin da ku rê li ber rêwîtiya wî bigire, di 13ê Hezîranê de bêyî ku tu kesî agahdar bike, lîwayek Refet (Bele) hate şandin. û yekî ewletir.. biryar da ku here [[Amasya|Amasyayê]] . {{Sfn|Mango|1999}}

==== Amasya Circular ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(renklendirilmiş)_3.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg/200px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg|rast|thumb|224x224px|Mistefa Kemal Paşa, li ser kursiyek rûniştiye]]
Mustafa Kemal di 13’ê Hezîranê de, Alî Fuat û Reûf di 19’ê Hezîranê de, Refet di 20’ê Hezîranê de hatin Amasyayê. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de, dagirkeriya Yewnanîstanê li Rojavayê Anatolyayê berdewam kir, û Komeleyên Redd-i Ilhak telgrafên protestoyî ji hukûmeta Stenbolê û Hêzên Hevalbend re dişandin û banga berxwedanê dikirin. Wezîrê Karên Hundir [[Ali Kemal|Alî Kemal]], bi fikira ku ev çalakî wê heyeta osmanî ya li Parîsê bikeve tengasiyê, ji hemû postexaneyên welêt re talîmat şand ku telgrafên protestoyê yên 16ê Hezîranê qebûl nekin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18 Hezîranê de Mustafa Kemal, 1. Di telgrafa ku ji Fermandarê Kolorduyê Albay Cafer Tayyar re şandibû de diyar kiribû ku desthilatdariya Stenbolê ji dest daye, gelê Anadoluyê ji bo serxwebûna neteweyî bûye yek, divê Komeleyên Paras-i Law û Redd-i Ilhak bibin yek. di bin yek navekî de û ji cihekî li Anatoliyê birêve diçû.Wî nivîsîbû ku ji civatê yek an du delege bişînin Sêwasê. {{Sfn|Mango|1999}}

Mustafa Kemal di 19-20ê Hezîranê de bi [[Rauf Orbay|Reûf]], [[Refet Bele|Refet]] û [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fûat]] re derbarê pêşnûmeya daxuyaniya xwe de hevdîtin pêk anîbû. Piştî qeyûm hat amadekirin 2. Kongreya li Konyayê pêk hat. Mufetîşê Artêşê [[Cemal Mersinli|Cemal]] (Mêrsinlî) û Artêşa 15emîn li [[Erzîrom|Erziromê]] . Ji Fermandarê Kolorduyê Kazim Karabekir re hat şandin û erêkirina wî hat wergirtin. Di 22 Hezîran 1919 de [[Amasya Circular|Bernameya Amasyayê]] weşand. Piştre ji hemû fermandarên sivîl û leşkerî re telegraf hat şandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di [[Amasya Circular|danezana Amasyayê]] de bertekên hêzên îşxalker ên li [[Stembol|Stenbolê derket]] holê û Îngilîstan zextên xwe yên li ser hikûmeta Stenbolê zêde kirin ku Mustafa Kemal vegerîne [[Stembol|Stenbolê]] . Di vê navberê de [[Ali Kemal|Alî Kemal]] Bey ku Wezîrê Karên Hundir bû, bi giştînameyeke ku Mistefa Kemal leşkerekî baş e, lê di encama zextên Îngîlîzan de ji wezîfeyê hat dûrxistin. Di [[Amasya Circular|danezana Amasyayê]] de hat diyarkirin ku yekparçeyiya welat û serxwebûna gel di xeteriyê de ye, hikûmeta Stenbolê nikare berpirsyariya xwe bi cih bîne û ev rewş wisa kiriye ku milet wenda bûye. Di belavokê de hat gotin ku &quot;Biryar û biryara milet wê serxwebûna miletê rizgar bike.&quot; Hat diyarkirin ku li [[Sêwas|Sêwasa]] ku li Anadoluyê ji her alî ve cihekî ewle ye dê kongreyek bê lidarxistin. Ji bo beşdarbûna di vê kongreyê de, daxwaz hat kirin ku ji her parêzgehekê 3 nûner bêne hilbijartin û rêkirin ku gera nûneran nehênî bimîne. Hat diyarkirin ku dê li [[Erzîrom|Erziromê]] ji bo wîlayetên rojhilat kongreyek bê lidarxistin û piştre endamên [[Kongreya Erzîromê|Kongreya Erziromê]] dê derbasî Sêwasê bibin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/amasya.html|title=ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160201090309/http://www.ataturk.net/mmuc/amasya.html|archive-date=1 Şubat 2016|url-status=hayır|access-date=29 Temmuz 2016}}&lt;/ref&gt;

==== Kongreya Erziromê ====
Yekane endamê hikûmetê ku biryar daye Mustafa Kemal ji holê rake, Wezîrê Karên Hundir [[Ali Kemal|Alî Kemal]], di 23’ê Hezîranê de bi giştînameyekê ku ji rayedarên herêmê re şandibû, ferman dabû rêveberên herêmê ku “bi wî re tu tedbîrên fermî negirin û pêk neyên. her yek ji daxwazên wî yên di derbarê karûbarên hikûmetê de.&quot; Mistefa Kemal û Reûf ji telgrafê bê hay bûn, di 26ê Hezîranê de ji Amasyayê derketin û çûn Erziromê. Dema ku waliyê Sêwasê [[Resit Paşa|Reşît Paşa]] ji Stenbolê pirs kir ku hûn çawa silavê bidin Mustafa Kemal, di navbera Alî Kemal û Wezîrê Şer [[Şevket Turgut Paşa]] de şerekî dijwar derket; Her du çavdêr di 26ê Hezîranê de îstifa kiribûn. Wezîrê nû yê hundir [[Reşîd Akîf Paşa]] telgrafek ji waliyê Sêwasê re şand û tê de diyar kir ku divê Mistefa Kemal jî wek hemû generalên ji kar dûrxistin were pêşwazîkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Kazim Karabekir di 3ê Tîrmehê de Mustafa Kemal şand 15ê Erziromê.&amp;nbsp;km li derve û mêvanên xwe bi merasîmekê birin navenda qesra Erziromê. Hema ku gihîşte bajêr, ji Refet telgrafek jê re hat, ku di zûtirîn dem de dev ji leşkeriyê berde û li Erziromê sax bimîne. Îngilîzan difikirîn ku ew bûye navenda hestên neteweyî û dijî biyanî. Dotira rojê bi helkefta salvegera desteserbûna Siltan Vahdettîn, Mustafa Kemal telgrafeke pîrozbahiyê jê re şand û wefadariya xwe ragihand. {{Sfn|Mango|1999}} 3ê Tîrmeh 7. Di fermana xwe ya dawî de ku weke mufetîşê artêşê ji hemû fermandaran re şandibû de diyar kiribû ku divê rêxistinên leşkerî û neteweyî neyên hilweşandin, mewziyên fermandariyê neyên radestkirin, cebilxane û çek neyên dayin û leşker jî bi vî rengî ye. amûra îradeya neteweyî, yekane hêmana ku dikare ewlehiya xîlafetê dabîn bike. Piştî vê fermanê, ku serhildaneke eşkere bû, [[Somerset Arthur Gough-Calthorpe|Admiral Calthorpe]] daxwaz kir ku tavilê Refet û Mustafa Kemal bên bibîranîn. Şeva 8-9ê Tîrmehê Mistefa Kemal bi saetan bi têlêgrafê bi Wezîrê Şer [[Alî Ferîd Paşa]] re axivî. Di dawiya civînê de Mistefa Kemal ku pê hesiya ku dê ji kar bê avêtin îstifa kir, Ferît Paşa jî got ku ew ji kar hatiye avêtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ew beşdarî Kongreya Parastina Hiqûqê ya Wilayetên Rojhilat (Kongreya [[Kongreya Erzîromê|Erziromê]] ) bû ku li [[Erzîrom|Erziromê]] ji aliyê [[Kazım Karabekir|Kazim Karabekir Paşa]] ve hatibû lidarxistin. &lt;ref&gt;[http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Nutuk&amp;IcerikNo=42 23 Temmuz 1919 Erzurum Kongresi, Atatürk Araştırma Merkezi web sayfası.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080528042257/http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Nutuk&amp;IcerikNo=42}} 11 Temmuz 2009 tarihinde ulaşıldı.&lt;/ref&gt; Di destpêka kongreyê de Kazim Karabekir 2 endamên Komeleya Parastina Hiqûqê ya Erziromê îstifa kiribûn û hişt ku Rauf (Orbay) û Mustafa Kemal wekî endamên tam beşdarî kongreyê bibin. {{Sfn|Mango|1999}} 56 delege beşdarî kongreyê bûn, ku di navbera 23 Tîrmeh û 7 Tebax 1919 de pêk hat. Di destpêkê de Mustafa Kemal wek serokê komîteya amadekar hat hilbijartin, paşê dîsa bi hewldana Karabekir wek serokê kongreyê hat hilbijartin. {{Sfn|Mango|1999}} Di axaftina xwe de diyar kir ku welat perçe dibe, lawaziya hukûmeta Stenbolê û fêlbaziyên hêzên Antant; Wî behsa wê yekê kir ku hikûmeteke niştimanî ya ku çarenûsa welat di destê wî de ye bê avakirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ji aliyê hikûmeta Stenbolê ve nerazîbûnên cidî yên kongreyê hebûn. Ji ber ku kongre xwe danî şûna parlementoyê, hat xwestin ku demildest dawî li kongreyê were, Mustafa Kemal û hevalên wî demildest bên girtin û şandin Stenbolê. Li ser pêşniyara Mustafa Kemal, di nivîsa ku ji sultan, hikûmet, rayedarên leşkerî û sivîl re hatiye şandin de, ev sûc hatin redkirin û dilsoziya bi qesrê re hat ragihandin. Paşê li ser naveroka gotarên ku bên weşandin û gotarên yasayê hatin gotûbêjkirin û lijneyek nûneratî hat avakirin. {{Sfn|Mango|1999}}

[[wikisource:tr:Erzurum Kongresi Beyannamesi|Deklerasyona Kongreya Erziromê]] di 7ê Tebaxê de hat weşandin. Di vê deklerasyonê de biryar hat dayîn ku welat di nav sînorên neteweyî de yekparebûn e, ku ger hikûmeta Stenbolê nikaribe parastina welat û serxwebûnê misoger bike, dê hikûmetek demkî were damezrandin û îmtiyaz ji hindikahiyên xiristiyan re neyê dayîn. ku dê serdestiya siyasî û hevsengiya civakî têk bide û ew erk û parastin nayê pejirandin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/erzurum.html|title=AMASYA GENELGESİ (BİLDİRİSİ) 21-22 Haziran 1919|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160116143903/http://www.ataturk.net/mmuc/erzurum.html|archive-date=16 Ocak 2016|url-status=hayır|access-date=1 Ağustos 2016}}&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal piştî girtina kongreyê sê hefteyên din li Erziromê ma. Xercên xwe yên çûyîna Sêwasê bi deynek ku ji serdarekî teqawîtbûyî yê ku li Erziromê bi cih bûye, girtiye. Di 29’ê Tebaxê de [[Mazhar Müfit Kansu|Mazhar Mûfît]] bi [[Rauf Orbay|tabûrekî]] mîtralyoz û konvoyek ji sê erebeyan re ji Erziromê bi rê ket û Reûf û [[Raîf Dînc|Raîf Efendî]] bi wan re bûn û [[Ahmet Fevzî Baysoy|Fevzî Efendî]] jî li Erzinganê bi wî re hat. Di 2 îlonê de hat Sêwasê. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Kongreya Sêwasê ====
[[Wêne:Mustapha_Kemal_Pasha_&amp;_members_of_his_Nationalist_Committee,_Sivas,_1919.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg/220px-Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg|thumb|220x220px|Mustafa Kemal (rêza pêşîn, navîn) û hinek beşdarên [[Kongreya Sêwasê]] .]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Paşa_Cemil_Cahit_Bey_ile,_Sivas,_Eylül_1919.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png/220px-Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png|thumb|Mistefa Kemal Paşa bi [[Cemîl Cahît Toydemir|Cemîl Cahît Bey]] re li Sêwasê, Îlon 1919.]]
[[Kongreya Sêwasê]] di navbera 4-11ê Îlona 1919an de li hev civiya. Di kongreyê de Mustafa Kemal jî di nav de 38 delege beşdar bûn.Rêxistinên berxwedanê yên li Egeyê delege neşandin Sêwasê. Ligel nerazîbûnan jî di roja ewil a kongreyê de Mustafa Kemal wek serok hat hilbijartin. Dotira rojê, delegeyan sond xwar ku ew ê Komîteya Îttîhad û Terakkî vejîn nekin û hewl dan ku Têkoşîna Neteweyî ji partiya ku bû sedem ku Împeratoriya Osmanî bikeve Şerê Cîhanê yê Yekem veqetînin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 4ê îlonê de, memorandumek daxwaza Ahmet Izzet Paşa ya ji bo emrê Amerîkayê ji Kazim [[Buffalo (diplomasî)|Karabekir]] re hat şandin; Karabekir ev agahî bi Mustafa Kemal re parve kir. Mustafa Kemal di meha Tebaxê de hîn bû ku hin welatparêzên bibandor, di nav wan de netewperest [[Halide Edîb Adivar|Halide Edîb]] (Adîvar) û [[Qereqola Mustafa Vasif|Kara Vasıf]], serokê Cemîyeta [[Civaka Patrol|Karakolê]], alîgirê erka Dewletên Yekbûyî ne. Di 8ê îlonê de parêzgarê berê [[Bekir Samî Kunduh|Bekir Samî]] (Kunduh) ku endamê Lijneya Nûneran a Erziromê ye, bi bîst û pênc îmzeyan pêşnûmeyek ji bo qebûlkirina erka Amerîkayê pêşkêşî kongreyê kiribû. Mistefa Kemal diyar kir ku Amerîkiyên li bajêr ne xwedî erkên fermî ne. Kongreyê di dawiyê de biryar da ku nameyek ji Senatoya Amerîkî bişîne û daxwaz bike ku komîsyonek lêkolînê ji Tirkiyê re were şandin berî ku bi hukûmeta Stenbolê re peymana aştiyê îmze bike; lê belê ev mijar li ser nepejirandina Senatoya Amerîkayê li ser endamtiya Amerîkayê [[Komeleya Neteweyan|ya]] di 19ê Sermawezê de nehat gotûbêjkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî ji holê rakirina fikra mandateriyê, ji aliyê kongreyê ve qanûna [[Komeleya Parastina Hiqûqê ya Anatolya û Rumelyayê|Komeleya Parastina Mafên Anatolya û Rûmelê ya]] yekbûyî hat amadekirin. [[Komîteya Nûnerê|Lijneya Nûnertiyê]] hat berfirehkirin, lê tevahiya heyetê jî Mustafa Kemal wekî serokê xwe qebûl kir. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://books.google.com.tr/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT101&amp;dq=sivas+kongresi+1919&amp;hl=tr&amp;ei=c4RKTubJGom78gPqz6TOCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=4&amp;ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&amp;q=sivas%20kongresi%201919&amp;f=false|title=''Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi'', &quot;Sivas Kongresi&quot;, Prof. Dr. İlhan Güneş|archive-url=https://web.archive.org/web/20120604121333/http://books.google.com.tr/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT101&amp;dq=sivas+kongresi+1919&amp;hl=tr&amp;ei=c4RKTubJGom78gPqz6TOCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=4&amp;ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&amp;q=sivas%20kongresi%201919&amp;f=false|archive-date=4 Haziran 2012|url-status=hayır|access-date=16 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

[[wikisource:tr:Sivas Kongresi Beyannamesi|Di Deklerasyona Kongreya Sêwasê ya]] di 11'ê Îlonê de hat weşandin de hate destnîşankirin ku welatê ku di roja agirbesta Mudrosê de nehatibû dagirkirin yek e û ji hev nayê veqetandin. Hate diyarkirin ku pêwîst e Kuva-yi Milliye weke yekane hêz bê naskirin û îradeya neteweyî serdest bibe. Li dijî îdiayên erdî yên Yewnan û Ermeniyan derketin. Ji bo temsîlkirina îradeya netewî, daxwaz hate kirin ku parlementoya Osmanî demildest bicive û biryarên hikûmetê bixin bin kontrola meclîsê. Di Kongreya Sêwasê de hemû civakên netewî di bin navê Komeleya Parastina Mafên Anatolya û Rûmel de hatin yekkirin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sivas.gov.tr/ataturk-ve-ilimiz|title=Atatürk ve ilimiz|publisher=Sivas Valiliği|archive-url=https://web.archive.org/web/20160402182618/http://sivas.gov.tr/ataturk-ve-ilimiz|archive-date=2 Nisan 2016|url-status=evet|access-date=29 Temmuz 2016}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Di kongreyê de hukûmeta Stenbolê hewil da ku Mustafa Kemal bigire û di 3ê îlonê de jî di hewla ku paşê wek [[Bûyera Alî Galîp]] were naskirin, Wezîrê Karên Navxweyî [[Hacî Adil Arda|Adil]] û Wezîrê Şerê nû [[Suleyman Sefik Paşa|Suleyman Şefîk Paşa]] biryara parêzgariyê dan. ji Elezîzê, Alî Galip, ji bo girtina Mustafa Kemal û betalkirina kongreyê, ferman dabû. Alî Galîp hat Meletiyê û bi kaptanê Îngilîz [[Edward Noel]] û hin endamên malbata kurd Bedirxaniyan re hevdîtin kir. Li hemberî hewldaneke muhtemel, Kazim Karabekir di 7ê îlonê de desteyek siwarî ya biçûk şand Meletiyê û fermana girtina Bedirxaniyan da. Li ser vê yekê Alî Galip, Kaptan Noel û Bedirxaniyan reviyane Sûriyê. {{Sfn|Mango|1999}} Hukûmeta Stembolê jî ferman da waliyê Enqerê Muhîttîn Paşa ku here Sêwasê û bajêr bigire dest, lê bi fermana Alî Fuat di rê de ji aliyê neteweperestan ve hat girtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Van hewildanên neserkeftî bûn sedem ku netewperest li deverên nedagîrkirî yên Anatolyayê desthilatdariya sivîlan bixin bin kontrola xwe. Di 24 Îlonê de waliyê Trabzonê hat girtin; Di 26ê îlonê de bi xebera ku waliyê Konyayê Refet (Belê) ji bo desteserkirina bajêr di rê de ye, ji bajêr derket. Hikumeta Stenbolê bi navbeynkariya [[Abdulkerîm Paşa|Ebdulkerîm Paşa]] di 27ê îlonê de bi telgrafekê bi Mustafa Kemal re, ku piştî van geşedanan fêhm kir ku wê kontrola Anatolyayê winda bike. Mistefa Kemal di vê hevdîtinê de daxwaza îstifakirina [[Damad Ferîd Paşa]] kir. Di 30 îlonê de Damad Ferîd îstifa kir û [[Alî Riza Paşa (Wezîrê Mezin)|Elî Riza Paşa]] wek wezîrê mezin hat tayînkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî van bûyeran, hikûmeta Stenbolê pêşniyar kir ku wezîrê deryayî [[Salih Hulusî Kezrak|Salih Paşa]] bişîne Anadolê û bi Komîteya Nûneran re bicive. Mustafa Kemal qebûl kir ku li Amasyayê bicivin. Piştî muzakereyên 3 rojan, 20-22’ê Cotmehê peymaneke qels pêk hat. Bi vê civîna ku bi îsrara Mustafa Kemal protokol hat çêkirin û hat îmzekirin, hikûmetê Komîteya Nûnertiyê nas kir. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Vekirina parlamentoyê ====
Mustafa Kemal di 27'ê Kanûna 1919'an de hat [[Enqere|Enqereyê]] . Di hilbijartinên [[Parlamentoya Parlamentoyê|parlementoyê]] yên dawiya sala 1919an de Mustafa Kemal ji Erziromê wek parlementer hat hilbijartin, lê bi biryar bû ku li Enqerê bimîne. Armanca bingehîn a Mustafa Kemal ew bû ku di partiyeke bi navê Müdafaa-i Hukuk Grubu de wekîlên neteweperest kom bike û bibe serokê parlamentoyê. Bi vî awayî ger meclîs li Stenbolê nekariba bi awayekî azad kar bikira, wê rayeya wê hebûya ku li ser navê delegeyên qanûnî hatine hilbijartin tevbigere. {{Sfn|Mango|1999}} Di 29ê Kanûnê de, hukûmeta Stenbolê biryara derxistina Mustafa Kemal ji artêşê betal kir, madalyayên wî vegerandin û daxuyand ku wî bi dilxwazî îstifa kiriye. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê serdemê de mijara siyaseta derve ya ku qonaxa dawî ya pêvajoya parvekirina axa Osmanî bû û wek “Mandata Amerîkayê” dihat binavkirin, hat nîqaşkirin û redkirin. Di pêşnûmeya dawî ya DYE’yê de, di Kanûna 1919’an de, avakirina “Dewleta Tirk a li gel Ermenistana mezin” wek armanceke stratejîk hat pêşandan. &lt;ref&gt;[http://en.calameo.com/read/0023338636d2f3c39012e ABD teklifi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211018130451/https://en.calameo.com/read/0023338636d2f3c39012e}}.&lt;/ref&gt; Di Çile 1920 de, gotegotên ku Yewnanî wê Rojavayê Anatoliya dagir bikin dest pê kir. Mustafa Kemal ê di 9'ê Çile de bi Albay Fahrettîn (Altay) re hevdîtin pêk anî, diyar kir ku ew plan dikin ku hemû leşkerên li Rojavayê Anadoluyê li dijî Yewnanan bi rê ve bibin. Di vê demê de bi çeteyên li Egeyê re têkilî danî û artêşa nîzamî razî kir ku alîkariya çeteyan bike. Di vê navberê de li Enqereyê bi Albay Îsmet re hevdîtin pêk anî. Wî diyar kir ku şerê bi Yewnanîstanê re ji neçarî ye, lê leşkerên dijmin ancax bi artêşa nîzamî, ne çeteyan, dikarin bên rawestandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 12'ê Çileya 1920'an de bi beşdariya 72 parlementeran civîna dawî ya parlementoya Împaratoriya Osmanî hate vekirin. Di hikumeta nû de, hêzên Antantê li dijî danîna [[Cemal Mersinli|Cemal Paşa]] (Mêrsînlî) wek wezîrê cengê û [[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] (Şivan) jî wek serokerkan, ku têkiliyên wî yên xurt bi fermandarên neteweperest ên Anatolyayê re hebûn, derketin. Diviyabû paşa îstifayên xwe pêşkêş bikirana. Di heman demê de Reşat Hikmet wek serokê encûmenê hat hilbijartin; Dema ku ew zû mir Celalettin Arif cihê wî girt; Fevzî Paşa (Çakmak) hat ser Serokatiya Serfermandariya Giştî, bi guhertina hin wezîrên din, di 9ê Sibatê de kabîneya nû dengê pêbaweriyê wergirt. Neteweperestên di meclîsê de li şûna &quot;Civaka Parastina Maf&quot; partiya &quot;Tifaqa Felah-ı Vatan&quot; ava kirin ku navê wê di axaftineke sultan de hatiye gotin. Mustafa Kemal di vê heyamê de li Enqereyê di amadebaşiyê de ma û bi efserên ciwan ên derdora xwe re xebatên xwe domand. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 28'ê Çileya 1920'an de [[Parlamentoya Parlamentoyê|Meclisa]] Osmanî biryarên Peymana [[Misak-i Milli|Milî]] ya ku rêzikên bingehîn ên wê li Amasya, Erzirom û Sêwasê bi pêşengiya Mustafa Kemal hatibûn diyarkirin qebûl kir û di 17'ê Sibatê de ji raya giştî re hat ragihandin. Di deklerasyona ku cara ewil peyva &quot;Tirkiye&quot; hat bikaranin &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tr.wikisource.org/wiki/Misak-%C4%B1_Mill%C3%AE|title=Mîsâk-ı Millî - Vikikaynak|archive-url=https://web.archive.org/web/20200724063953/https://tr.wikisource.org/wiki/Misak-%C4%B1_Mill%C3%AE|archive-date=24 Temmuz 2020|url-status=hayır|access-date=6 Ekim 2020}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}}, şertên herî kêm ên aştiyê yên ku Tirkiyeyê di peymana aştiyê ya ku Şerê Cîhanê yê Yekemîn bi dawî dike de qebûl kiribû, dihewand. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de hevalbendan li ser dagirkirina Stenbolê nîqaş dikirin û di heman demê de ji ber nezelalîyê li Anatolyayê valahiya desthilatdarîyê derketibû holê. Di meha Sibatê de, [[Serhildana Anzavûrê]] ya duyemîn li dijî neteweperestan pêk hat. Di 3'ê Adarê de Wezîr Alî Riza Paşa îstifa kir; Li şûna wî Salih Paşa hate bi cih kirin. Îngilîzan di şeva 15-16-ê Adarê de, bi îqnakirina Hevalbendên din, desthilatdarî bi dest xistin, avahiyên girîng dagir kirin û dest bi girtina neteweperestên tirk kirin. Neteweperestên ku hatin girtin dê paşê [[Sirgûnên Maltayê|sirgûnî Maltayê bên kirin]] . Di 18'ê Adara 1920'an de li Stenbolê civîna dawî ya meclîsê hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku meclîs heta demeke nediyar bê rawestandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Li hember vê tevgera Îngilîzan, Mustafa Kemal pêşî biryara binçavkirina efserên Îngilîz li Anatolyayê da. Piştre, bi banga hilbijartinên nû, parlamenterên Stenbolê vexwend Enqerê. Wezîrê mezin Salih Paşa, ku nêzîkî neteweperestan bû, di 2ê Nîsanê de îstifa kir û Vahdettîn biryar da ku li şûna wî Damad Ferîdê dij-neteweperwer bi cih bike. Di vê nuqteyê de dubendî di navbera qesrê û netewperestan de bi tevayî diyar bû û Mustafa Kemal di pêşengiya berxwedana neteweyî ya tirk de tu hevrikên cidî tune bû. {{Sfn|Mango|1999}} Di Adar-Nîsana 1920 de neteweperestên Stenbolê bi rê û rêbazên cuda koçî Enqereyê kirin. Mustafa Kemal di vê navberê de rêxistina xwe ya li Enqereyê pêş xist û ji bo danasîna tevgera berxwedanê [[Anadolu Agency|Ajansa Anadolu]] ava kir. Di 11ê Nîsanê de meclîs ji aliyê sultan ve hat betalkirin û şêx el-Îslam fetwaya Kuva-yi Milliye kafir da û diyar kir ku kuştina wan ferz e. Di 18'ê Nîsanê de [[Kuva-yi Inzibatiye]] hat avakirin û li dijî neteweperestan seferberî hat kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 23’ê Nîsana 1920’an de li Enqereyê [[Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê|Meclîsa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê]] hat vekirin. Rêxistinên neteweperest ji çar aliyê welêt nûnerên xwe şandin Enqereyê û yên ji meclisa Stenbolê jî tevlî meclîsê bûn. Di vekirina meclîsê de Mustafa Kemal axaftinek dirêj kir û tê de tiştên ku ji agirbesta 1918’an vir ve qewimîn vegot. Wî xwest ku meclîs ne tenê desthilata yasadanînê, lê di heman demê de desthilata cîbicîkar jî biparêze, û ji nav endaman kesên guncaw ji bo desteya rêvebir bên hilbijartin. Di 24’ê Nîsanê de meclîsê dest bi xebatên xwe kir; Di bangawaziyê de 120 delege amade bûn. Mustafa Kemal ji 120 dengan bi 110 dengan ji bo Serokatiya Meclisê û Hikûmetê wek Parlamenterê Enqereyê hat hilbijartin. Meclîsa Damezrîner a [[Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê|Tirkiyeyê]] binesaziya hikûmeta Anatolyayê ya ku wê Têkoşîna Neteweyî bimeşîne ava kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Rojek piştî vekirina Meclisa Mezin a Tirkiyeyê Mustafa Kemal di axaftina vekirinê de diyar kir ku pêwîst e bi van gotinan bikeve [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekemîn]] .

''“Bêguman eger em beşdarî şerê cîhanî yê duyem nebûna, ku di encamê de karesat û bûyerên gelek xemgîn derketin û heta îro jî bû sedema nerazîbûna gelê me. Lê ev ji aliyê madî ve ne mumkun bû. Ji ber ku ji bo lihevnekirinê bêalîbûneke çekdarî, ango girtina tengan hewce dikir. Lê helbet cihê erdnîgariya welatê me, rewşa stratejîk a Stembolê û rûs li kêleka hikûmetên Antantayê ne guncaw bûn ku em wek temaşevan bimînin. Her wiha pere, çek, pîşesazî, bi kurtasî alav û amûrên pêwîst ji bo domandina bêalîbûna çekdarî tunebûn. Ji xeynî vê ku hêzên hevalbend û bi taybetî jî îngilîzan pere nedan, wan heft milyon lîreyên me yên keştiya ku milet bi desteserkirina keştiyên me berhev kiribû, bi darê zorê girtin û çar meh beriya me beşdarî şer bûn, wan biryar da ku Komara Ermenîstanê li ser zirara hukûmeta osmanî ava bikin. Rastiya ku Stenbol ji Rûsyaya Tsarist re hat dayîn, wekî ku ji peymana veşartî ya Bolşevîkan hat fam kirin, delîl eşkere ye ku hewce ye ku em bikeve şerê dijî hevalbendan.” &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/1d1yy1.htm|title=Meclis Açılış Konuşması|date=24 Nisan 1920|publisher=TBMM|archive-url=https://web.archive.org/web/20210506200857/http://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/1d1yy1.htm|archive-date=6 Mayıs 2021|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2021}}&lt;/ref&gt;''

Hefteyek şûnda, li gorî manşeta rojnameya ''The Mail'' a 1ê Gulana 1920an, Mustafa Kemal di hevpeyvîneke xwe de got ku ew [[Împeratoriya Brîtanî|Îngilîstan]] ji rûxandina [[Împeratoriya Osmanî|Împaratoriya Osmanî]] û bin pêkirina [[Îslam|Îslamê]] berpirsyar dibîne. Her wiha diyar kir ku ew bi tundî îdiayên jenosîdê yên ku li ser leşkerên wî tên kirin red dikin; Wî got ku ew tenê mecbûr in ku fesadkaran paqij bikin. Her wiha Mustafa Kemal ê ku gotibû “Ez ê Îngilîstanê ceza bikim” diyar kir ku di destê wî de ye ku li koloniyên Îngilîstanê serhildanê derxe. Wî diyar kir ku ew ne serhildêr û maceraperest in, lê nûnerên rastîn ên Tirkiyê yên rewa ne. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/63847988?browse=ndp%3Abrowse%2Ftitle%2FM%2Ftitle%2F75%2F1920%2F05%2F01%2Fpage%2F5313756%2Farticle%2F63847988#correctionsModal|title=&quot;I will punish England&quot;|date=|website=National Library of Australia|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20200523170001/https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/63847988?browse=ndp%3Abrowse%2Ftitle%2FM%2Ftitle%2F75%2F1920%2F05%2F01%2Fpage%2F5313756%2Farticle%2F63847988#correctionsModal|archive-date=23 Mayıs 2020|url-status=hayır|access-date=20 Mayıs 2020}}&lt;/ref&gt;

Di hilbijartina 3-4ê Gulanê de 10 wekîl hatin diyarkirin ku dê di bin serokatiya Mustafa Kemal de bixebitin. Di vê nuqteyê de armanca yekem a Hukûmeta Enqereyê ew bû ku têkoşîna navxweyî ya li dijî Kuvâ-yi Înzibatiye ya ku ji aliyê Damad Ferîd ve dihat meşandin, bi dest bixe. [[Kuva-yi Seyyare|Kuvâ-yi Seyyâre]] yê [[Çerkez Ethem]] bi pêşengiya Mustafa Kemal li hemberî [[Ahmet Anzavur|Anzavur Ahmet]] bi ser ket. Di 14'ê Hezîrana 1920'an de bi êrîşa netewperestan re hin ji Kuvâ-yi İnzibatiye aliyek guheztin û yên mayî jî paşde vekişiyan pişta leşkerên îngilîz. Di 25ê Hezîranê de, ev hêz bi awayekî fermî hat hilweşandin, heft efserên dîl hatin girtin û hinek ji navdarên herêmê hatin îdamkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di vê navberê de, ew li ser planên dabeşkirina Împaratoriya Osmanî di [[Konferansa San Remoyê|Konferansa San Remo ya]] Hêzên Hevalbend ên 19-26 Nîsanê de dixebitî. Serokwezîrê Îngilîstanê [[David Lloyd George|Lloyd George]] [[Eleftherios Venizelos|piştgirî da plana Venizelos]] a ji bo dagirkirina rojavayê Anatolyayê. Piştî hevdîtinan, di 22'ê Hezîranê de hêzên Yewnan ên ku zêdeyî salekê li ser [[Milne Line|xeta Milne]] li bendê bûn, ber bi rojhilat û bakur ve bi pêş ve çûn û di 8'ê Tîrmehê de Bursa bi dest xistin. Yewnanan di mehekê de ji bakurê Îzmîrê heta başûrê Marmarayê hemû peravên Egeyê dagir kirin. Edîrne di 25'ê Tîrmehê de ket, di 27'ê Tîrmehê de hemû Trakya winda bû. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku dagirkeriya Yewnanan berdewam kir, [[Serhildana Yozgatê|Serhildana Çapanoglu]] li Yozgatê dest pê kir. Dema ku hêzên asayî yên li herêmê nekarîn serhildanê bitepisînin, Mustafa Kemal pêşî li çeteyên Kiliç Alî û piştre Çerkez Ethem wezîfedar kir. Ethem ê ku li hemberî serhildanan serkeftin bi dest xist, xwest Waliyê Enqereyê Yahya Galîp bigire ber dadgeha leşkerî ya ku wî ava kiriye; Bi zor ji Mustafa Kemal razî bû. Di meha cotmehê de alîgirên sultan avahiyên hukûmetê yên li Konyayê bi dest xistin û li başûrê rojhilat hin eşîrên kurdan serî hildan, lê ev serhildan bi serkeftî hatin tepisandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 10ê Tebaxê de di navbera hukûmeta Stenbolê û dewletên hevalbend de [[Peymana Sevrê|Peymana Sêvrê hat]] îmzekirin. Ji bo ku peyman bikeve meriyetê, diviyabû ji aliyê parlementoya Osmanî ve bihata pejirandin. Tevfîk Paşayê ku li şûna Damad Ferîd îstifa kiribû, hewl da bi Mistefa Kemal re têkilî daynin. Lê belê di civîna meclîsê ya 19'ê Tebaxê de, 3 rayedarên ku bi endamên sultantiyê re îmze avêtin ser sevrê, weke xayîn hatin ragihandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di vê serdemê de Mistefa Kemal jî hewl dida ku piştgiriyek dîplomatîk li dijî Hevpeymanan peyda bike. Heyeta ku ji bo hevdîtinê bi Sovyetê re şandibû di bin serokatiya Wezîrê Karên Derve Bekir Samî (Kunduh) de 19’ê Tîrmehê çûbû Moskovayê. Enver Paşa jî di 7ê tebaxê de hat Moskovayê, ji bo şoreşeke îslamî ya li dijî Îngîlîzan hewl da ku bandorê li Bolşevîkan bike. Mistefa Kemal bala xwe dayê ku xwe ji serokên Komîteya Îttîhad û Terakkî dûr bixe. Mustafa Kemal ji ber ku Bolşevîkan hevalbendekî xeternak dihesibîne, hem di sîyaseta navxweyî û hem jî di sîyaseta derve de sîyaseta balanseke baldar meşand. Piştî danûstandinên dûr û dirêj, daxwazên rûsan ên erdî yên li Rojhilatê Anadoluyê bi eşkereyî hatin redkirin; Mustafa Kemal ji îhtîmala ku Bolşevîk dikarin [[Sarîqamîş|Sarıqamiş]] ji Tirkan re bihêlin sûd werdigire, îzn da Kazim Karabekir ku rojavayê Qersê ji nû ve bigire. Di 29'ê Îlonê de Sarikamiş tevî berxwedana qels a Ermeniyan hate girtin; Di 24-30ê cotmehê de Qers ji ermeniyan hat girtin. Bi talîmata Mustafa Kemal zextên li ser Ermeniyan dewam kirin; Di 18'ê Mijdarê de Ermenî bi temamî têk çûn û neçar man şert û mercên Enqereyê qebûl bikin. Bi [[Peymana Gimgimê|Peymana Gimgimê ya]] ku di 3ê Kanûna 1920an de hat îmzekirin, sînorê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] dawî bû. Piştî ku sînorê rojhilat hat ewlekirin, hêz ber bi başûr ve hatin veguhestin. Çeteyên li Kîlîkya û Bakurê Mezopotamyayê xistin bin artêşa nîzamî û dest bi pêkanîna fermanên Mustafa Kemal kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

=== Misogerkirina serdestiyê ===

==== Veguhastina artêşa asayî ====
Rêxistinên [[Kuva-yi Milliye]] ku ji kontrola navendî dûr bûn, hatin hilweşandin û artêşek nîzamî hat avakirin. Şerên herî bi xwîn ên Têkoşîna Neteweyî li dijî komên Kuva-yi Milliye hatin kirin, yên ku red kirin ku beşdarî artêşa nîzamî bibin. Pirsgirêka Mustefa Kemal a herî mezin ew bû ku Yewnanan artêşeke nîzamî hebû ku ji bo axa xwe bi tirkan re şer bike. Leşkerên Enqereyê yên birêkûpêk li eniya rojava qels bûn, ji ber vê yekê hikûmet girêdayî çeteyan bû; her wiha ev çete ji yên li başûr gelekî kêmtir girêdayî Enqereyê bûn. Hikûmeta Enqereyê di 16ê Gulana 1920an de qanûnek derxistibû û tê de gotibû ku divê hemû mîlîs tevlî artêşa nîzamî bibin û lêçûn ji butçeya parastinê were girtin, lê [[Çerkez Ethem]] û [[Hesinkar Mehmet Efe|Demirci Mehmet Efe]] tercîh kirin ku serbixwe tevbigerin. Di vê navberê de, çûna leşkeriyê jî zêde bû. [[Dadgehên serxwebûnê|Dadgehên Îstîklalê]] bi qanûneke ku di 11ê Îlonê de hat derxistin hatin avakirin. [[Şerên Gedizê|Di 24’ê Cotmehê de êrîşa li ser Gedîzê ya ji aliyê]] Çerkez Ethem û artêşa nîzamî ve ji ber nebûna koordînasyonê têk çû. Li ser vê yekê Mistefa Kemal fermandarê eniyê Alî Fuat ji kar dûr xist û wek balyoz şand Moskovayê, li bakur berê xwe da Îsmet (Înönü) û li başûr jî Refet (Bele). Piştî ku Refet li Konyayê serhildanek tepisand, Demîrcî li ser Mehmet Efe meşiya û di 30'ê Kanûnê de ew girt. {{Sfn|Mango|1999}}

Çerkez Ethem ku xwedî hêzeke zêdetir bû, pêşî li Enqereyê piştgirî xwest, paşê reviya Kutahyayê. Di 30ê Kanûnê de 15 hezar leşker di bin fermandariya Albay Îsmet û Albay Refet de êrîşî Çerkez Ethem kirin û kelha Kûtahyayê girtin. Ji [[Kuva-yi Seyyare|Kuvâ-yi Seyyâre, bi serokatîya]] birayên Çerkez Ethem, Reşît û Tevfîk, 725 Çerkezan bi Yewnanan re peyman çêkirin û li pişt xetên dijmin derketin, yên mayî belav bûn û hinek jî tev li artêşa nîzamî bûn. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Teşkilât-ı Esâsîye Law ====
Di 20'ê Çileya 1921'an de Qanûna [[Qanûna Teşkilat-ı Esâsîye|Teşkilat-ı Esâsîye ya]] ku wek makezagonê hat derxistin. Qanûna ku dibêje serwerî bê şert û merc aîdî milletê ye, bi fermî navê dewleta Tirkîyeyê hat binavkirin, hat ragihandin ku ew ê ji alîyê [[Hikûmeta Enqerê|Hikumeta]] TBMMê ve bê rêvebirin û hema hema hemû hêzên sultan radestî TBMMyê kirin. Bi israra Mistefa Kemal, di nîqaşên li ser qanûnê de ku qet navê sultan tê de nehatibû gotin, Mustafa Kemal amaje kir ku sultanetî û xelîfetî wekî prensîb têne pejirandin, lê çêtir e ku îmtiyazên van saziyan neyê diyarkirin. Her wiha bi makezagonê re, kabîneya wezîran ku yek bi yek ji aliyê meclîsê ve were hilbijartin, dê serokwezîrek were hilbijartin, Fevzî (Çakmak) ji bo vî karî hat tayînkirin, ku karê rojane dikir, Mustafa Kemal di serê hikûmetê de ma. wek serokê parlamentoyê. {{Sfn|Mango|1999}}

=== Şerên İnönü ===
[[Wêne:Kemal_Paşa_ve_İsmet_Paşa_II._İnönü_Muharebesi'nden_sonra_askerleri_teftişte.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Kemal_Pa%C5%9Fa_ve_%C4%B0smet_Pa%C5%9Fa_II._%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC_Muharebesi%27nden_sonra_askerleri_tefti%C5%9Fte.jpg/250px-Kemal_Pa%C5%9Fa_ve_%C4%B0smet_Pa%C5%9Fa_II._%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC_Muharebesi%27nden_sonra_askerleri_tefti%C5%9Fte.jpg|thumb|250x250px|Kemal Paşa û Îsmet Paşa II. Piştî şerê İnönüyê leşkerên wî teftîş dikin.]]
[[Wêne:The_Angora_Government_and_its_Claims.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/The_Angora_Government_and_its_Claims.jpg/250px-The_Angora_Government_and_its_Claims.jpg|thumb|250x250px|''Nexşeya ku rojnama The Sphere'' di 1-5ê Adara 1921ê de bi sernavê &quot;Hikûmeta Enqerê û Daxwazên Wê&quot; weşand. Agahiyên di bin sernavê de hatin dayîn: “Kemalîst an jî neteweperest bi awayekî bi bandor qada siyê kontrol dikin. Ew ji aliyê Yewnanan ve ji Egeyê hatin derxistin, lê ew doza Trakya, Îzmîr, Ermenistan û hemû Mezopotamya di bin Kendava Farsê de ne.&quot;]]
Li gorî Serokwezîrê Îngilîstanê [[David Lloyd George]], divê [[Padîşahiya Yewnanîstanê|Yewnanîstan]] mezin bibe û berjewendiyên wê bi [[Keyaniya Yekbûyî ya Brîtaniya Mezin û Îrlendayê|Brîtanyayê]] re bên yekkirin. Divê Yewnanîstan tengavên xwe ji Ewropayê re vekirî bihêle û li gorî berjewendiyên [[Înglistan|Îngilîstanê]] yên li Derya Spî tevbigere. Heger wilo tevnegerîya, wê hêza deryayî ya Brîtanîyayê têra wî bikira. Hate fêmkirin ku [[Peymana Sevrê|peymana Sêvrê]] bêyî bikaranîna hêzê pêk nayê. [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Ji aliyek din ve, hevalbend]] ne di halekî de bûn ku hêz bikar bînin. Hêzên Antant Yunan birin Anatoliyê, ne tenê ji bo ku wîlayetên tirkan bigirin û li welatê wan zêde bikin, lê ji bo ku doza xwe jî pêk bînin. Lê belê hêzên Antant di polîtîkayên li dijî Tirkiyeyê de bên meşandin êdî bi hev re ne. Îtalya ji ber bicihbûna Yewnanan a li Anatolyayê aciz bû. Li aliyê din [[Komara Fransa ya sêyemîn|Fransa]] destkeftiyên xwe yên li [[Sûrî|Sûriyeyê]] bes dibîne. Niha divê Yewnan bi artêşên xwe Anatolyayê bindest bikin. Ger Mustafa Kemal artêşa Yewnanîstanê têk biçe, wê Tirkiye rizgar bikira. &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), Pozitif Yayınları, s. [tel:310-311-312 310-311-312], ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; Di 6'ê Çileya 1921'an de artêşa Yewnan a ku ji [[Bursa|Bursayê]] heta [[Eskişehir|Eskîşehîrê]] û ji [[Sûxrekar|Uşakê]] heta [[Afyonkarahisar (parêzgeh)|Afyonê]] bi du baskan dest bi operasyona pêşwext kir, di 9'ê Çile de ber bi çeperên [[Inonu, Eskişehir|Înonûyê]] ve pêşve çû. Lê Înonû ji ber ku fêm kir ku ew nikarin li dijî parastina artêşa Tirk derkevin pêş, di sibeha 11.01.1921ê de neçar ma ji çeperên xwe vekişe. &lt;ref name=&quot;GKB&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Birinci_Inonu_Zaferi/Birinci_Inonu_Zaferi.html|title=Birinci İnönü Muharebesi ve Zaferi ( 09-11 Ocak 1921)|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303232935/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Birinci_Inonu_Zaferi/Birinci_Inonu_Zaferi.html|archive-date=3 Mart 2016|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Çend roj şûnda, leşkerên Ethem ên Çerkez ên mayî ji aliyê leşkerên neteweyî ve hatin belavkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ji ber ku Şerê Yekem ê İnönü serkeftina yekem a artêşa nîzamî bû, derbasbûna ji Kuva-yi Milliye bo artêşê bi rêkûpêk bileztir bû û baweriya gel bi artêşa nû avabûyî zêde bû. Vê serkeftinê bala hemû cîhanê kişand; Hêzên [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Antant]] daxwaz ji Împaratoriya Osmanî kirin ku di 26ê Çileya 1921ê de heyetekê bişîne Londonê û di vê civînê de nûnerek ji Hikûmeta Enqereyê hebe. &lt;ref name=&quot;GKB&quot; /&gt; Di 1ê adarê de Albay Îsmet bi pileya lîwayê hat bilindkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî serkeftina İnönü ya yekem, hevpeymanan biryar da ku li Londonê konferansek ji bo guhertina [[Peymana Sevrê|Peymana Sêvrê]] ji bo berjewendiya Tirkan gotûbêj bikin. Di konferansa ku di navbera 21ê sibat û 11ê adara 1921an de hat lidarxistin de ji bo berjewendiya tirkan tu encam nehat bidestxistin û têkoşîn berdewam kir. Beriya ku [[Konferansa Londonê (1921)|Konferansa Londonê]] bi dawî bibe, Yewnanîstanê dest bi amadekariyên êrîşeke nû li Anatolyayê kir. Di saetên serê sibê yên 23ê Adarê, 1921, 3. Ji Eniya Rojava ya Korpusa Yewnanî, 1. Şer bi Korpusa Yewnanî ku ji Eniya Başûr pêş ve diçû dest pê kir. [[Şerê Duyemîn İnönü|Şerê Duyemîn ê Înonûyê]] ku di navbera 23'ê adarê û 1'ê nîsana 1921'an de pêk hat, dîsa bi serketina hêzên Tirk bi dawî bû. Piştî vê serketinê, Fransiyan dest bi vekişandina leşkerên xwe ji [[Zonguldak|Zonguldakê]] û Îtaliyan jî ji Başûrê Anatolyayê kirin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Ikinci_Inonu/Ikinci_Inonu_Muharebesi.html|title=İkinci İnönü Muharebesi (23 Mart - 1 Nisan 1921)|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20151120012041/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Ikinci_Inonu/Ikinci_Inonu_Muharebesi.html|archive-date=20 Kasım 2015|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

=== Şerên Kütahya-Eskişehir ===
Artêşa Tirk a ku di şerê Înonûyê de taktîkên parastinê bi kar anî, di şerê Aslihanlar-Dumlupinarê de jî nîşan da ku hê nekarî bigihêje hêza êrîşê. Leşkerên Yewnanan ji bo ku ji vê rewşê sûd werbigirin, biryar dan ku li ser xeta Înonû, Eskîşehir, Afyon û Kûtahyayê êrîşî çeperên Tirkan bike û heta Enqereyê bi pêş ve biçe. Artêşa Yewnanîstanê ku bi hêza xwe xurt bû, di 10'ê Tîrmeha 1921'an de dest bi êrîşê kir û artêşa Tirk bi êrîşên xwe heta 20'ê Tîrmehê neçar kir ku paşde vekişe. Mustefa Kemal Paşa ferman da artêşa tirk ku ber bi rojhilatê [[Çemê Sakaryayê|çemê Sakaryayê ve]] vekişe . Ev dê dem xilas bike. Di dawiya van şeran de herêmên stratejîk ên mezin ên wekî Eskîşehir, Kûtahya û Afyonê ji dest dan. Li Meclisa Mezin a Tirkiyeyê bêexlaq çêbû û nîqaşên tund hatin kirin. Lê belê, tevî bilindbûna agir û çekan jî, artêşa Yewnanîstanê nekarî artêşa Tirk tine bike. Artêşa Tirk bi silametî vekişiyabû rojhilatê [[Çemê Sakaryayê|Sakaryayê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/kutahya.html|title=Kütahya - Eskişehir Savaşları|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20150904012304/http://www.ataturk.net/mmuc/kutahya.html|archive-date=4 Eylül 2015|url-status=hayır|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

Piştî [[Şerên Kütahya-Eskişehir|Şerên Kutahya-Eskişehirê]], bertekên li dijî hukûmetê, ango Mustafa Kemal Paşa, li Meclisa Mezin a Neteweyî zêde bûn. Yên ku vê muxalefetê bi rê ve birin dest bi zextê li Mustafa Kemal Paşa kirin ku artêşê bi rê ve bibe. Mebesta wan a rast ew bû ku wî ji [[Enqere|Enqereyê]] dûr bixin û desthilatdariya [[Enver Paşa]] misoger bikin. Mistefa Kemal Paşa di axaftina xwe ya li [[Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê|Meclisa Mezin a Neteweyî ya]] 4ê Tebaxa 1921ê de da zanîn ku ew qebûl kiriye ku bibe serfermandar, lê divê qanûnek ku hêzên girêdayî artêşê yên Meclîsê ji bo sê salan kom bike were derxistin. mehan ji bo ku Serfermandariya Giştî bikêrhatî be. Bi vî awayî xeyalên wan kesên ku dixwestin Paşa bibe Serfermandar têk çû. Bi zagona ku di 5ê Tebaxa 1921ê de [[Yekdengî|bi yekdengî hat]] derxistin, Mustafa Kemal Paşa wek Serfermandarê Giştî yê Artêşên Meclisa Milî ya Mezin a Tirkiyeyê hat tayînkirin. &lt;ref&gt;Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler (2005), Bilgi Yayınevi, 166. Baskı, s. 231-238&lt;/ref&gt;

=== Şerê Qada Sakarya ===
Mustefa Kemal Paşa bangî gel kir ku ji bo artêşê bi [[Tekalif-i Milliye|fermanên Tekalif-i Milliye]], ku piştî ku bû Serfermandarê Giştî, belav kirin, banga seferberiyê bikin. Di 12'ê Tebaxê de li Polatliyê dema ku li [[Polatlî|Polatliyê]] teftîş dikir, ji hespê ket û renga wî şikest. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&amp;IcerikNo=807|title=Atatürk Araştırma Merkezi - Sakarya Meydan Muharebesi'nin Yankıları (Melhâme-i Kübrâ Büyük Kan Seli veya büyük Savaş Alanı)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110921113100/http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&amp;IcerikNo=807|archive-date=21 Eylül 2011|url-status=hayır|access-date=1 Nisan 2011}}&lt;/ref&gt; Hêza êrîşê ya artêşa Yewnanî di [[Şerê Qada Sakarya|Şerê Sakarya]] de, ku di navbera 23-ê Tebaxê û 13-ê îlona 1921-an de pêk hat, têk çû. &lt;ref name=&quot;Sakarya Meydan Muharebesi&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|title=SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ ( 23 AĞUSTOS-13 EYLÜL 1921 )|date=|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20090627034148/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|archive-date=27 Haziran 2009|url-status=evet|access-date=26 Eylül 2011}}&lt;/ref&gt; Artêşa Tirk bi êrîşeke ji nişka ve artêşa Yewnanîstanê ji rojhilatê çemê Sakaryayê derdixe. Piştî vê serketinê, di 19ê Îlona 1921ê de, Meclisa Netewî ya Mezin bi yekdengî Serfermandarê Giştî Mustafa Kemal Paşa dike pileya [[Mareşal (Tirkiye)|Muşîr]] ( [[Muşîr|Mareşalê]] îro) û navê [[Xazî|Gazî]] lê dide. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://books.google.com/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT174&amp;dq=sakarya+mare%C5%9Fal+gazi&amp;hl=en&amp;ei=mdhHTof1L86Qswb3o8WzCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=5&amp;ved=0CD4Q6AEwBA#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=''Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi'', &quot;Sakarya Savaşı&quot;, Prof. Dr. İlhan Güneş|archive-url=https://web.archive.org/web/20140617200536/http://books.google.com/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT174&amp;dq=sakarya+mare%C5%9Fal+gazi&amp;hl=en&amp;ei=mdhHTof1L86Qswb3o8WzCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=5&amp;ved=0CD4Q6AEwBA#v=onepage&amp;q&amp;f=false|archive-date=17 Haziran 2014|url-status=hayır|access-date=14 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Di dawiya Şerê Sakaryayê de kuştî û birîndarên artêşa Tirk; 5713 mirî, 18.480 birîndar, 828 dîl hatin girtin û 14.268 winda, bi tevahî 49.289. Zirara artêşa Yewnanîstanê; Bi giştî 23 hezar û 3758 mirî, 18 hezar û 955 birîndar, 354 jî winda ne. &lt;ref name=&quot;Sakarya Meydan Muharebesi&quot; /&gt;

Piştî Şerê Sakaryayê, di 13ê Cotmeha 1921ê de [[Peymana Qersê|Peymana Qersê di]] navbera [[Hikûmeta Enqerê]] û Komarên Kafkasya Başûr de hat îmzekirin. Bi vî awayî sînorê rojhilatê Tirkiyê bi temamî hat parastin. Li aliyê din Fransa di 20’ê Cotmeha 1921’an de bi Meclîsa Tirk re [[Peymana Enqereyê (1921)|Peymana Enqereyê îmze]] kir. Bi vê peymanê Fransa Hikûmeta Parlamentoyê nas kir û ji xeynî Hatay-Îskenderûnê sînorê îro yê başûrê Tirkiyeyê hat xêzkirin. Ji ber ku eniya başûr bi saya peymanê ewle bû, leşkerên Tirk ên li vir jî derbasî Eniya Rojava bûn. Li aliyê din Îtalî piştî Şerê Sakaryayê nikaribin xwe li herêmên başûrê Ege û Behra Spî bigirin û heta dawiya sala 1921’an ji cihên ku dagir kiribûn vekişiyan. Piştî Şerê Sakaryayê, Îngilîstanê Enqere nas kir û di 23'ê Cotmeha 1921'an de bi Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê re li ser berdana girtiyan peyman îmze kir. &lt;ref name=&quot;Sakarya Meydan Muharebesi2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|title=SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ ( 23 AĞUSTOS-13 EYLÜL 1921 )|date=|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20090627034148/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|archive-date=27 Haziran 2009|url-status=evet|access-date=26 Eylül 2011}}&lt;/ref&gt;

=== Êrîşa mezin ===
[[Wêne:Atatürk_askerî_birlikleri_denetlerken,_İzmit,_18_Haziran_1922.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png/250px-Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png|çep|thumb|220x220px|Serfermandar Mustafa Kemal Paşa hêzên Tirkan teftîş dike, Îzmît, 18 Hezîran 1922]]
[[Wêne:Sedat_Simavi_cartoon_Jul_1922.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Sedat_Simavi_cartoon_Jul_1922.JPG/220px-Sedat_Simavi_cartoon_Jul_1922.JPG|thumb|286x286px|''Ber bi konferansa Beykozê ve.'' ''Paşa: Çî ye Soupci Kostî, tu bi tiştên xwe diçî ku derê? Kostî Şorbe: Ji bo konferansa nû, ji bo lîstika kukla xwe.'' Karîkatura siyasî ya [[Sedat Simavî|Sedat Sîmavî]] (1896-1953) ku şahê Yewnan [[Konstantîn I (padîşahê Yewnanîstanê)|Konstantîn I]] û Mustafa Kemalê serokê hêzên Tirkiyê yên Anatoliyê nîşan dide.]]
Di encama amadekariyên êrîşê de, ku tam salekê dom kir, plana êrîşê ya ku bi baldariyeke mezin hatibû amadekirin, sibeha 26’ê Tebaxa 1922’an kete pratîkê. Êrîşa [[Êrîşa mezin|Mezin]], ku di 26-30 Tebax 1922 de pêk hat, qonaxa dawî ya Şerê Rizgariyê ye. Di [[Şerê Serfermandarê Giştî|Şerê]] Serfermandar ê 30 Tebaxê de, beşeke mezin ji artêşa Yewnanîstanê di rojekê de hate rûxandin. Di 31ê tebaxê de, Mistefa Kemal Paşa fermandarên xwe li navenda xwe ya li Çalköyê civand û ferman da ku hêzên Yewnan ên ku reviyan, bi lez û bez bişopînin û ji sê aliyan ve ber bi Derya Spî (Egeya îroyîn) ve pêşve biçin, da ku bi hev re nebin. hêzên li Îzmîr û derdora wê. Di 1’ê Îlonê de Serfermandar Mistefa Kemal daxuyaniyek da û ferman da leşkeran:

''“Ez dixwazim hemû hevalên min li ber çavan re derbas bibin ku li Anadoluyê şerên dijwar çêbibin û her kes wek hevrikiyê bi hêz, cesaret û welatparêziyê bide meşandin. Leşkeran, armanca we ya yekem Derya Spî ye. Pêş ve!&quot; &lt;ref name=&quot;9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|title=9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304002726/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; {{Efn|1941 yılındaki 1. Coğrafya Kurultayında Ege ismi, coğrafi adlandırmalarda standartlaşmayı sağlamak için resmi olarak seçilmiş ve bu sayede yaygınlaşmıştır.&lt;ref name=&quot;Türk Deniz Kuvvetleri&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20080530061852/http://www.dzkk.tsk.mil.tr/turkce/BunlariBiliyormuydunuz/EgeDenizininOrjinalAdi.asp Ege Denizinin Orijinal Adı Nedir?] (Türk Deniz Kuvvetleri)&lt;/ref&gt;}}''

Artêşa Tirk di 2’ê Îlonê de [[Sûxrekar|Uşak]] dîsa bi dest xistibû. Li vir Serfermandarê Artêşa Yewnanîstanê General [[Nikolaos Trikupis|Nikolaos Trikupis dîl]] hat girtin. Di 9ê îlonê de siwarên tirk ketin Îzmîrê. Bi operasyona şopandinê ya heta 18ê Îlona 1922an hat kirin, hemû leşkerên Yewnan ên li Rojavayê Anatolyayê ji sînor hatin derxistin. Bi vê serkeftina artêşa Tirk re pêvajoya peymana agirbestê ya [[Agirbesta Mudanya|Mudanyayê]] destpê kir. &lt;ref name=&quot;9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|title=9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304002726/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

Bav û kurê ku xizmên wan di destê Yewnanan de dîl bûne, ji bo Mustafa Kemal li [[Karşıyaka|Karşiyakayê]] bimîne malên xwe amade kirin. Qralê Yewnan [[Konstantîn I (padîşahê Yewnanîstanê)|Konstantîn]] berê li vê malê mabû û bi pêlkirina [[Ala tirk|ala tirkan]] a ku di bin lingên wî de li ser derenceyan hatibû danîn, ket hundurê malê. Vê carê bav û kur [[Ala Yewnanistanê|ala Yewnanîstanê]] li ser derenceyan belav kirin. Wexta ku Mistefa Kemal Paşa diçû hundurê malê, &quot;Ji kerema xwe, bi vê bersivê vê lekeyê paqij bike!&quot; hatiye gazîkirin. Mistefa Kemal Paşa got, “Berê xeletî kiriye, ala ku rûmeta miletekî ye, nayê binpêkirin, ez xeletiya wî dubare nakim. Alê ji erdê rakin” got. &lt;ref&gt;''Atatürk: Ben de Bir İnsanım'', Çetin Yetkin [http://books.google.com/books?id=4kqEdRjWhkkC&amp;pg=PA14&amp;dq=atat%C3%BCrk+yunan+bayra%C4%9F%C4%B1&amp;hl=en&amp;ei=GIJLTon-GpHVsgbOpKT8Bg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=atat%C3%BCrk%20yunan%20bayra%C4%9F%C4%B1&amp;f=false s. 14-15] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140915202811/http://books.google.com/books?id=4kqEdRjWhkkC&amp;pg=PA14&amp;dq=atat%C3%BCrk+yunan+bayra%C4%9F%C4%B1&amp;hl=en&amp;ei=GIJLTon-GpHVsgbOpKT8Bg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=atat%C3%BCrk%20yunan%20bayra%C4%9F%C4%B1&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;

=== Krîza Çanakkaleyê ===
Piştî rizgarkirina Îzmîrê, pirsgirêka sereke ew e ku dawî li dagirkeriya [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevpeymanan]] a li [[Stembol|Stenbol]] û [[Tengava Tirkiyê|Herêma Tengavê]] bê anîn. Li ser fermana Mistefa Kemal, hêzên tirk tavilê berê xwe dan Çanakkaleyê û daxwaza valakirina van cihan, ku Trakya jî di nav de ye, kirin. Brîtanya bi şandina hêzên deryayî yên zêde (di nav de 2 ji keştiyên balafiran ên herî nûjen ên wê demê) û hêzên bejayî bersiv da. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/0023338633a8f32697993|title=Millî Mücadelede İşgal Kuvvetleri|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018032746/http://en.calameo.com/read/0023338633a8f32697993|archive-date=18 Ekim 2017|url-status=hayır|access-date=9 Eylül 2015}}&lt;/ref&gt; Fermana Mustafa Kemal a ku bû sedema [[Krîza Çanakkaleyê]] ; Di encama dijberiya muxalefeta Îngilîstanê, Domînyonên Îngilîstanê û ji bilî Newfoundland û Zelanda Nû de hêzên din ên Antante, veneguherî pevçûneke germ û rê li ber [[Rizgarkirina Stenbolê|Rizgariya Stenbolê]] vekir. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/consensusdisunit0000morg|title=Consensus and Disunity: The Lloyd George Coalition Government 1918–1922|publisher=Clarendon Press|year=1979|isbn=0198224974|location=Oxford|pages=[https://archive.org/details/consensusdisunit0000morg/page/302 302]-330}}&lt;/ref&gt; Krîza Çanakkale ne tenê dibe sedem ku [[David Lloyd George]] hêza xwe winda bike, lê di heman demê de piştrast dike ku [[Kanada]] ji hêla dîplomatîk ve serbixwe ye. Her wiha di dema krîzê de Serokê DYA’yê di 28’ê Îlona 1922’an de ferman da ku 13 keştiyên şer ên nû bişînin deryayên li tenişta Tirkiyeyê. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/00233386370227ae13dd9|title=İzmir'in Kurtuluşundan sonra Gönderilen ABD Savaş Gemileri|archive-url=https://web.archive.org/web/20181203130855/https://en.calameo.com/read/00233386370227ae13dd9|archive-date=3 Aralık 2018|url-status=evet|access-date=9 Eylül 2015}}&lt;/ref&gt; Tê fêhmkirin ku keştiya USS Scorpion &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/002333863fb6e32e948b6|title=ABD'NİN 1908-23 ARASINDA İSTANBUL'DAKİ KOMUTA ve İSTİHBARAT GEMİSİ|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018032902/http://en.calameo.com/read/002333863fb6e32e948b6|archive-date=18 Ekim 2017|url-status=|access-date=19 Ocak 2016}}&lt;/ref&gt;, ku fermandarê wê Admiral Bristol di navbera salên 1908-1923 de bû, heta ku Peymana Lozanê bi destxistina îstixbaratê pêk hat, tim [[Stembol|li Stenbolê]] bû.

=== Peymana agirbestê ya Mudanya ===
Piştî Êrîşa Mezin, di 11ê Çiriya Pêşîn a 1922an de; Şer bi Peymana Agirbestê ya Mudanyayê ya di navbera TBMM, Îngilîstan, Fransa û Îtalyayê de hat îmzekirin, qediya. Yewnanî beşdarî muzakereyan nebûn, Îtalya bi wekalet nûnertiya wan kir. Li gor bendên vê peymanê şerê navbera artêşa Tirk û Yewnanan bi dawî bûye. Trakyaya Rojhilat radestî Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê hat kirin û ji aliyê Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê va hat qebûlkirin ku heta peymana aştiyê bê îmzekirin hêza cendirmeyê ya herî zêde ji 8000 kesî pêk tê bimîne. Tengav û Stenbol ji rêveberiya hikûmeta GNAT re ma. Biryar hat dayîn ku hêzên [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Antant]] heta peymana aştiyê li Stenbolê bimînin.

=== Peymana Aştiyê ya Lozanê ===
[[Wêne:Müşir_Gazi_Mustafa_Kemal_Paşa,_Balıkesir,_1923.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png/150px-M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png|thumb|196x196px|Balikesîr, 1923.]]
Piştî peymana agirbestê ya Mudanyayê, bajarê Lozanê yê [[Swîsre|Swîsreyê]] ku welatekî bêalî ye, ji bo danûstandinên aştiyê hat hilbijartin. [[İsmet İnönü]] nûnertiya Tirkiyê kir. Konferans di 20'ê Mijdara 1922'an de pêk hat û di 4'ê Sibata 1923'an de di encama lihevnekirinê de muzakere hatin qutkirin. Di 23’ê Nîsana 1923’an de muzakere dîsa dest pê kirin û di 24’ê Tîrmeha 1923’an [[Peymana Lozanê|de Peymana Lozanê hat]] îmzekirin. Di Peymana Lozanê de sînorê başûr tam wek ku di Peymana Enqereyê ya ku di 20ê Cotmeha 1921ê de bi Fransiyan re hatibû îmzekirin hatibû parastin. Sînorê Iraqê nehat xêzkirin û biryar hat dayîn di nava 9 mehan de bê çareserkirin. Çemê Merîçê bi Yewnanan re wek sînor hat qebûlkirin. [[Karaagac, Edîrne|Karaagaç]] û derdora wê weke tazmînata şer dane Tirkiyeyê. [[Tenedos|Bozcaada]] û [[Gokçeada|Gökçeada]] li [[Deryaya Egeyî|Behra Egeyê]] dan Tirkiyeyê û biryar hat dayîn ku giravên nêzî Anatolyayê yên di destê Yewnanan de mane bêçek bibin. Kapîtalasyon bi temamî hatine rakirin. Ji sala 1845an heta dawiya Şerê Cîhanê yê Yekem, deynên Împaratoriya Osmanî bi ji nû ve hesabkirina sermayê kêm bûn. Deyn li dewletên ku ji Împaratoriya Osmanî derketin, li gorî dahata wan hat belavkirin. Pêşniyara Tirkiyeyê ya ji bo dayîna deynên xwe bi pereyê tirk an jî franga fransî hat qebûlkirin. Bi Peymana Tengava Lozanê re derbasbûna azad a ji tengavê hat misogerkirin, Komîsyona Tengavê hat avakirin, Tenge û derdora wê bêçek kirin. Ji bilî Yewnaniyên li Stenbolê û Tirkên li Trakyaya Rojava dijîn, hemû Yewnaniyên li Tirkiyeyê û hemû Tirkên li Yewnanîstanê ji cih û warên xwe hatin qebûlkirin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/lozan.html|title=LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI|date=|publisher=Ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160109163845/http://www.ataturk.net/mmuc/lozan.html|archive-date=9 Ocak 2016|url-status=hayır|access-date=3 Ağustos 2016}}&lt;/ref&gt; Bi vî awayî Şerê Rizgariyê bi [[Peymana Lozanê|Peymana Lozanê ya]] ku di 24ê Tîrmeha 1923an de hat îmzekirin bi dawî bû. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/lozan_baris_konferansi/lozan_baris_konf.html|title=Lozan Barış Konferansı (24 Temmuz 1923)|date=|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304092759/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/lozan_baris_konferansi/lozan_baris_konf.html|archive-date=4 Mart 2016|url-status=evet|access-date=15 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Bi vê peymanê Peymana [[Peymana Sevrê|Sewrê ji holê hat]] rakirin û [[Tirkiye]] li ser hîmê Peymana Lozanê hat damezrandin.

== Ragihandina komarê ==
[[Wêne:Mustafa_Kemal,_Nureddin's_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg/220px-Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg|thumb|291x291px|Kemal Paşa, [[Nûredîn Îbrahîm Konyar|Nûredîn Paşa]] 2mîn. Teftîşkirina Alaya Topên Giran. Ji çepê ber bi rastê: Serfermandar Şefik Bey (Türsan), Albay [[Vehbî Kocaguney|Vehbî Bey (Kocagüney)]], Adjutant [[Muzaffer Sword|Muzaffer (Kılıç)]], Adjutant [[Mahmut Nedim Soydan|Mahmut (Soydan)]], Nûreddîn Paşa, Kemal Paşa, [[Cevdet Kerîm Încedayî|Cevdet Kerîm (İncedayı)]], [[Kazım Karabekir|Kazım]] . (18 Çile 1923)]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg/200px-Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg|çep|thumb|200x200px|Zarokek ji Gazî Mistefa Kemal Paşa re helbestekê dixwîne. (Vezîrhan, 16 Çile 1923)]]
[[Wêne:Atatürk_Konya'da_(1923).jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg|thumb|220x220px|Kemal Paşa li Konyayê ye. (22 Adar 1923)]]
[[Wêne:Ataturk_mersin.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Ataturk_mersin.jpg/220px-Ataturk_mersin.jpg|thumb|220x220px|Kemal Paşa xîtabî xelkê Mêrsînê dike. (1923)]]
Piştî hilweşandina sultanetê, Mustafa Kemal di axaftina xwe ya li ser sîstemên hikûmetê de li [[Eskişehir|Eskîşehîrê]] di 15ê Çileya 1923an de li dijî komarê derdikeve û diyar dike ku tu ferq di navbera komarê û monarşiya makezagonî de tune ye.

“Di tevahiya dîroka cîhanê û îro de em bi mutleqparêzî û rêveberiya makezagonî re rû bi rû ne û em hikûmetên komarê jî dibînin.

''Rêxistinkirina hikûmetên makezagonî û komarê ku em dizanin li ser esasê cudabûna hêzan tê qebûlkirin.'' ''Me li ser esasê yekitiya hêzan hikûmetek ava kir... Bi baweriya min di rastiyê de cihêbûna hêzan nîne, yekitiya hêzan heye. Ger hûn dixwazin ji xala lihevhatina bi hukmên şerîetê re binirxînin, bihêlin ku ez bi bîr bînim ku di hukmên me yên şerî de ti şêwazek taybetî ya hukûmetê tune.'' ''Ti formeke wekî komarê û mutleqtiyê nehatiye diyarkirin...” &lt;ref&gt;Sedat Yazıcı ile Fatih Yazıcı, Tarihsellik ve Kuramsallık Arasında: 1921 ve 1924 Anayasalarında Kuvvetler Birliği/Ayrılığı Tartışması, bilig, güz 2011 59. sayı, sayfa: 248&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Taha Akyol, Atatürk'ün İhtilal Hukuku, 1. baskı, sayfa: 304&lt;/ref&gt;''

Mistefa Kemal di 19ê Çileya 1923an de li [[Izmit|Îzmîtê]] di konjonktura ku muxalefet bihêztir dibe û hilbijartin nediyar e, di serê desthilatdariya qanûndanîn û îcrayê de pergala desthilatdariya parlementoyê diparêze û diyar dike ku ew serwer e. ji komarê re wiha ye:

''“Hikûmeta me êdî ne hikûmeteke zalim e. Ne hikûmeteke mutleq û destûrî ye. Hikûmeta me ne wek komarên Fransa û Amerîkayê ye. Hikûmeta me hikûmeta gel e. Hikûmetek meclîsê ya tevahî ye. Di dewleta Tirk a nû de desthilatdarî ya m''iletê ye…” &lt;ref&gt;Atatürk'ün Bütün Eserleri, cilt 14, sayfa: 328-329&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Arı İnan, Gazi Musatafa Kemal Atatürk'ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, sayfa: 97&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal di axaftina xwe ya li [[Îzmîr|Îzmîrê]] ya di 2yê Sibata 1923an de dibêje ku di navbera komarê û monarşiya makezagonî de ferqeke hindik heye.

''“Hikûmetên mutleq hene, hukûmetên destûrî hene, hukûmetên komarê hene. Ev şiklên em îro li ser rûyê erdê dibînin. Lê em dikarin van navan hemûyan bi du çînan îfade bikin. Siltanatiyeke şexsî yan jî destûrî heye. Di vê awayê vegotinê de min ferqeke pir sivik di navbera komarê û monarşiya destûrî de dît. Di ya din de siltaniyet heye, ku demeke dirêj siltan bû û piştî mirina wî ji zarok an jî xizm û xizmên wî re mîras mabû...” &lt;ref&gt;Taha Akyol, Atatürk'ün İhtilal Hukuku, 1. baskı, sayfa: 306&lt;/ref&gt;''

Mustafa Kemal di bersiva xwe ya ji bo pirsa ''[[Neue Freie Press|peyamnerê Wiener Neue Freie Presse]]'' ya di 22ê Îlona 1923an de, derbarê ku paytextê wê li ku derê be, cara ewil diyar kir ku dê komar were ragihandin.

''“Der barê mijara paytexta [[Tirkiye|Tirkiyê]] de. Bersiva vê jî bi awayekî xwezayî tê: [[Enqere]] paytexta Komara Tirkiyeyê ye.” &lt;ref&gt;Atatürk'ün Bütün Eserleri, cilt 16, sayfa: 118&lt;/ref&gt;''

Piştî Têkoşîna Neteweyî, li Tirkiyeyê rêveberiyeke du serî derket holê. &lt;ref&gt;Ergil, Doğu. ''Millî Mücadelenin sosyal tarihi'' (1981), Turhan Kitabevi&lt;/ref&gt; Di 1'ê Mijdara 1922'an de Meclisa Milî ya Tirk sultantiya Osmanî betal kir û Vahdettîn ji text derxist û bi vî rengî hebûna qanûnî ya hikûmeta Stenbolê bi dawî kir. Dema ku di 16ê Çileya 1923an de li [[Izmit|Pawlyona Izmit]] Hûnkarê bi rojnamevanên [[Stembol|Stenbolê]] re hevpeyvînek kir, dema ku ji hêla edîtorê ''[[Dem (rojname)|Vakit]]'' [[Ahmet Emîn Yalman|Ahmet Emîn Bey]] (Yalman) ve li ser pirsgirêka kurd hat pirsîn, wî got, &quot;Li şûna ku Kurdayetiyek bi serê xwe xeyal bike. Jixwe li gorî Qanûna [[Qanûna Teşkilat-ı Esâsîye|Teşkîlat-î Esasîye ya me]] heye. Xweseriya herêmî ya bi vî rengî dê bê avakirin.&quot; &lt;ref&gt;'İstanbul'dan gazetecilere İzmit Kasrı'nda Mülakat', ''Atatürk'ün Bütün Eserleri'', Cilt: 14 (1922-1923), s. 273-274.&lt;/ref&gt;

Bi [[Nine Umde|Dokuz Umde]] ya ku di 8ê Nîsana 1923an de hat weşandin, Gazî Mistefa Kemal hîmê [[Partiya Gel a Komarî|Partiya Gel a]] ku dê bingeha rejima nû ava bike, danî. &lt;ref name=&quot;zurcher1&quot;&gt;Zürcher, Erik Jan. ''Turkey: a modern history'' (2004), I.B.Tauris, s. 195&lt;/ref&gt; Di hilbijartinên Meclîsa Duyemîn a meha Nîsanê de tenê Partiya Gel destûr girt. Namzetên parlamenteriyê ji aliyê Gazî Mustafa Kemal ve wek Serokê Giştî hatin diyarkirin.

Di 25'ê Cotmeha 1923'an de Fethî Bey ku di heman demê de serokwezîr û wezîrê karên hundir bû, ragihand ku ew dev ji Wezareta Karên Hundir berdidin. Di heman rojê de [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fûat Paşayê]] ku wekîlê Serokê Meclîsê bû ji ber ku wek mufetîşê artêşê hat tayînkirin îstifa kir. Parlamenterên dijberê Gazî Mustafa Kemal ji bo van her du kursiyên vala di hilbijartinan de bi ser ketin. Ji bo Serokê Meclîsê yê Duyemîn Reûf [[Rauf Orbay|Bey]] û ji bo Wezîrê Karên Hundir jî Sabit Bey hatin hilbijartin. Gazî Mustafa Kemal ji vê rewşê nerazî bû, di 26ê Cotmeha 1923an de ji serokwezîr Fethî Bey xwest ku ji xeynî [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşayê]] &quot;Cîgirê Serfermandariya Erkan-î Harbiye&quot; ji hikûmetê îstifa bike û yên ku îstifa kirine. ger ji nû ve bên hilbijartin dê vî karî qebûl nekin. Bi vî awayî krîza hikûmetê derket. Hat ragihandin ku endamên kabîneya nû dê di 29ê Cotmehê de bên hilbijartin.

Li ser van geşedanan Gazî Mustafa Kemal ê ku bi îlankirina komarê re biryar da ku pirsgirêkê çareser bike, di şeva 28'ê Cotmeha 1923'an de [[İsmet İnönü|Îsmet Paşa]] û hinek kes li [[Mansion Cankaya|Çankayayê]] bangî civînekê kir û biryara xwe bi gotina, &quot;Sibe em ê. komarê îlan bikin.&quot; Piştî çûyîna [[İsmet İnönü|mêhvanan Îsmet Paşa]] binçav kir û bi hev re tezkereya ku di Kanûna Teşkilat-ı Esasiye de guherîna pêwîst bike amade kir. Roja duşemî 29ê Çiriya Pêşîn a sala 1923an, di Koma Meclîsê ya Partiya Gel de, li ser avakirina Encumena Wezîran hat gotûbêjkirin. Dema ku pirsgirêk nehat çareserkirin, ji Gazî Mustafa Kemal hat xwestin ku fikrên xwe rave bike. Gazî Mistefa Kemal rêya derketina ji krîzê bi pêwîstiya guhertina Destûra Bingehîn vegot. Her wiha pêşnûmeqanûna ku îlankirina Komarê dike hedef pêşkêşî komê kir. Piştî qebûlkirina pêşnûmeya ji aliyê koma partiyê ve, danê êvarê di saet 18.45an de Civîna Lijneya Giştî ya TBMMê dest pê kir. Rapor û pêşnûmeya Komîsyona Destûra Bingehîn a li ser guhertinê ji bo pesendkirinê pêşkêşî lijneya giştî hat kirin û roja duşemê 29ê Çiriya Pêşîn a 1923an saet 20.30an de bi çepikên wekîlan û &quot;Bijî Cumhur!&quot; [[Tirkiye|komar]] hat îlankirin. &lt;ref&gt;''Türk dünyası araştırmaları, 152. sayı'' (2004), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, s. 131&lt;/ref&gt;

== Serokatî (1923-1938) ==
Wekîlê [[Bala]] &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arsiv.sabah.com.tr/2005/08/05/yaz27-50-110.html|title=Yavuz Donat, Sabah Gazetesi, 05/08/2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20080520003726/http://arsiv.sabah.com.tr/2005/08/05/yaz27-50-110.html|archive-date=20 Mayıs 2008|url-status=evet|access-date=20 Kasım 2008}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[http://www.balabirlik.com/haber-5-ataturk-bala-milletvekili.html &quot;Atatürk Bala Milletvekili&quot;] Yrd. Doç. Dr. Orhan Çekiç, Atatürk Araştırma Merkezi Müdürü, Balabirlik.com&lt;/ref&gt; Gazî Mustafa Kemal bi dengên her 158 parlementerên ku beşdarî hilbijartina serokomariyê ya piştî îlankirina Komarê hat kirin, wek serokomarê yekem ê [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] hat hilbijartin. &lt;ref&gt;Can Dündar, Yükselen Bir Deniz, İmge Kitabevi, S:120-145&lt;/ref&gt; Bi gotina xwe, Atatürk ji bo ku &quot;Tirkiyeyê bigihîne asta şaristaniya hemdem&quot; çend guhertinên radîkal pêk anîn.

Li gorî [[Qanûna Teşkilat-ı Esâsîye (1924)|Destûra Bingehîn a sala 1924'an]], piştî hilbijartinên serokkomariyê yên 29'ê Cotmeha 1923'an, Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê 3 caran (di salên 1927, 1931 û 1935'an de) Gazî Mustafa Kemal careke din ji bo serokkomariyê hilbijart. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htm|title=Arşivlenmiş kopya|archive-url=https://web.archive.org/web/20071223172043/http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htm|archive-date=23 Aralık 2007|url-status=evet|access-date=12 Şubat 2008}}&lt;/ref&gt; Di serdema Ataturk de [[İsmet İnönü|Îsmet Înonû]], [[Fethi Okyar]] û [[Celal Bayar]] serokwezîr bûn. Di vê serdemê de kesê ku herî zêde li ser wezîfeyê ma û herî zêde hikûmet ava kir [[İsmet İnönü|Îsmet Înonû]] bû. Hikûmetên ku di serdema Atatürk de hatin avakirin, bi rêz bûn [[1. Hikûmeta Tirkiyê|1.]] [[1. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[2. Hikûmeta Tirkiyê|2.]] [[2. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[3. Hikûmeta Tirkiyê|3.]] [[3. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[4. Hikûmeta Tirkiyê|4.]] [[4. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[5. Hikûmeta Tirkiyê|5.]] [[5. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[6. Hikûmeta Tirkiyê|6.]] [[6. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[7. Hikûmeta Tirkiyê|7.]] [[7. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]] û [[8. Hikûmeta Tirkiyê|8.]] Dewleta [[8. Hikûmeta Tirkiyê|Tirk]] e.

== Atatürk û mafên sivîl û siyasî yên kurdan û hindikayiyên din ên komara tirkî ==
Di dema wî de şerên tund li dijî kurdên Tirkiyeyê rû dane û dewleta tirk dest bi siyaseteke asîmîlasyona aborî, çandî û zimanî ya beremberî kurdan kiriye. Di 1931ê de bi awayekî fermî hatiye ragihandin ku dewleta tirkî li bin rejîmeke yek-partiyê bû. Ev îdeolojiya dewleta tirk a Atatürk &quot;kemalîzm&quot;  an jî &quot;etatirkîtî&quot; (bi tirkî: ''Atatürkçülük'') tê navlêkirin&lt;ref name=&quot;Erik J. Zürcher 1993&quot;&gt;Erik J. Zürcher (1993). Turkey: A modern history. I.B. Tauris &amp; Co Ltd, London.&lt;/ref&gt;.

=== Serhildana Şêx Seîdî, 1925 ===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Şêx Seîdê Pîranî}}

=== Serhildanên Agiriyê, 1926-1930 ===
{{Gotara bingehîn|Serhildanên Agiriyê}}

=== Serhildana Dêrsimê ya Seyid Rizayî, 1937 ===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Dêrsimê}}

== Atatürk û mafên sivîl û siyasî yên jinan ==
Li aliyê din jinên tirk di pêşiya serokatiya Atatürk de li pêşberî gelek welatên rojavayî mafên sivîl û siyasî wekhev wergirtin.&lt;ref&gt;Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition&lt;/ref&gt; Bi taybetî, di hilbijartinên herêmî de ji hêla Actêra No. 1580 di {{dîrok|3|nîsan|1930}} û çend sal şûn da, di 1934an de, destûrnameya tevahî ya gerdûnî, zûtir ji piraniya demokratên din ên cîhanê.&lt;ref&gt;Türkiye'nin 75 yılı, Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, s. 48, 59, 250&lt;/ref&gt;

==Mirina wî==
Mustafa Kemal Atatürk di 10ê çiriya paşîn a 1938an de li seraya [[Dolmabahçe]] ya Stembolê ji ber [[kezebreşî|kezebreşiyê]] ([[sîroz]]a [[kezeb]]ê) mir&lt;ref name=&quot;Erik J. Zürcher 1993&quot;/&gt;.

== Mijarên têkildar ==
* [[Kemalîzm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{commonscat-b|Mustafa Kemal Atatürk}}
{{Serokwezîrên Tirkiyeyê}}

{{siyasetmedar-şitil}}

{{DEFAULTSORT:Ataturk, Mustafa Kemal}}
[[Kategorî:Leşkerên Împeratoriya Osmanî]]
[[Kategorî:Leşkerên Tirkiyeyê]]
[[Kategorî:Siyasetmedarên tirk]]
[[Kategorî:Siyasetmedarên Tirkiyeyê]]
[[Kategorî:Endamên Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê]]
[[Kategorî:Serokkomarên Tirkiyeyê]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1881]]
[[Kategorî:Mirin 1938]]</text>
      <sha1>f6si84118b82j32cdzxtlyorrr8xqi2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094855</id>
      <parentid>1094836</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T10:36:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <comment>Guhertoya 1094836 ya [[Special:Contributions/Hz.mandalina|Hz.mandalina]] ([[User talk:Hz.mandalina|gotûbêj]]) şûnde kir (Ne rind kurdî: bi googlê li gorî nivîsa Wîkîpediya tirkî hatiye wergerandin)</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3856" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| wêne               = Reisicumhur Mustafa Kemal Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, Ankara, 29 Ekim 1925.png
| sernavê_wêne       = 
| şanenav            = Signature of Mustafa Kemal Atatürk.svg
| navê_jidayikbûnê   = Ali Rıza oğlu Mustafa &lt;small&gt;(Mustafa kurê Ali Rıza)&lt;/small&gt;
| roja_jidayikbûnê   = 1881
| cihê_jidayikbûnê   = [[Tesalonîkî]], [[Împeratoriya Osmanî]]
| roja_mirinê        = 10ê çiriya paşîn a 1938
| cihê_mirinê        = [[Stembol]], [[Tirkiye]]
| hevwelatî          = 
| dîn                = 
| netewe             = [[Tirk]]
| bav                = [[Ali Rıza Efendi]]
| malbat             = 
| hevjîn             = 
| zarok              = 
| dê                 = [[Zübeyde Hanım]]
| perwerde           = 
| destûrname         = 
| pîşe               = [[Ramyar]], [[serokkomar]], [[fermandar]]
| salên_çalak        = 
| xelat              = 
| malper             = 
}}

'''Mustafa Kemal Atatürk''' (bi [[kurdî]]: ''Mistefa Kemal Atatirk'')&lt;ref&gt;{{Cite book|title=The Formation of Kurdishness in Turkey: Political Violence, Fear and Pain|last=Aras|first=Ramazan|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-0367410384|location=New York|pages=129}}&lt;/ref&gt; (jdb. [[1881]] li [[Tesalonîkî]] - m. [[10ê çiriya paşîn]] a [[1938]] li [[Stembol]]ê) yek ji avakarên [[Komara Tirkiyeyê]] û serkirdeyekî siyasî yê bijarte yê di dema avakirina komarê de bû.

Serokê yekem Meclîsa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê ye. Ji sala 1923an heta mirina wî di 1938an de serokkomarê Tirkiyê bû. Wî xwe wekî neteweperestekî tirk destnîşan kiriye.

== Atatürk û mafên sivîl û siyasî yên kurdan û hindikayiyên din ên komara tirkî ==
Di dema wî de şerên tund li dijî kurdên Tirkiyeyê rû dane û dewleta tirk dest bi siyaseteke asîmîlasyona aborî, çandî û zimanî ya beremberî kurdan kiriye. Di 1931ê de bi awayekî fermî hatiye ragihandin ku dewleta tirkî li bin rejîmeke yek-partiyê bû. Ev îdeolojiya dewleta tirk a Atatürk &quot;kemalîzm&quot;  an jî &quot;etatirkîtî&quot; (bi tirkî: ''Atatürkçülük'') tê navlêkirin&lt;ref name=&quot;Erik J. Zürcher 1993&quot;&gt;Erik J. Zürcher (1993). Turkey: A modern history. I.B. Tauris &amp; Co Ltd, London.&lt;/ref&gt;.

=== Serhildana Şêx Seîdî, 1925 ===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Şêx Seîdê Pîranî}}

=== Serhildanên Agiriyê, 1926-1930 ===
{{Gotara bingehîn|Serhildanên Agiriyê}}

=== Serhildana Dêrsimê ya Seyid Rizayî, 1937 ===
{{Gotara bingehîn|Serhildana Dêrsimê}}

== Atatürk û mafên sivîl û siyasî yên jinan ==
Li aliyê din jinên tirk di pêşiya serokatiya Atatürk de li pêşberî gelek welatên rojavayî mafên sivîl û siyasî wekhev wergirtin.&lt;ref&gt;Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition&lt;/ref&gt; Bi taybetî, di hilbijartinên herêmî de ji hêla Actêra No. 1580 di {{dîrok|3|nîsan|1930}} û çend sal şûn da, di 1934an de, destûrnameya tevahî ya gerdûnî, zûtir ji piraniya demokratên din ên cîhanê.&lt;ref&gt;Türkiye'nin 75 yılı, Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, s. 48, 59, 250&lt;/ref&gt;

==Mirina wî==
Mustafa Kemal Atatürk di 10ê çiriya paşîn a 1938an de li seraya [[Dolmabahçe]] ya Stembolê ji ber [[kezebreşî|kezebreşiyê]] ([[sîroz]]a [[kezeb]]ê) mir&lt;ref name=&quot;Erik J. Zürcher 1993&quot;/&gt;.

== Mijarên têkildar ==
* [[Kemalîzm]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{commonscat-b|Mustafa Kemal Atatürk}}
{{Serokwezîrên Tirkiyeyê}}

{{siyasetmedar-şitil}}

{{DEFAULTSORT:Ataturk, Mustafa Kemal}}
[[Kategorî:Leşkerên Împeratoriya Osmanî]]
[[Kategorî:Leşkerên Tirkiyeyê]]
[[Kategorî:Siyasetmedarên tirk]]
[[Kategorî:Siyasetmedarên Tirkiyeyê]]
[[Kategorî:Endamên Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê]]
[[Kategorî:Serokkomarên Tirkiyeyê]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1881]]
[[Kategorî:Mirin 1938]]</text>
      <sha1>ica0jc9t4i03w3k1brd9b4y5lctt4iu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Spanya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6427</id>
    <revision>
      <id>1094848</id>
      <parentid>1094488</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T01:46:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GPinkerton</username>
        <id>44595</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Fethiya Romayê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33398" xml:space="preserve">{{Kêm}}

{{Infobox Welat2
|navê rastî                 = {{navê rastî|es|Reino de España|icon=no}}{{efn|name=a|Spanish Destûra Bingehîn ti bi navê fermî ji bo Spain avakirina ne, tevî ku di warê '' España '' (Spanya), '' español Estado '' (Spanish Dewletê) û '' Nacion española '' (Spanish Netewe) bi tevahiya belgeyê de tê bikaranîn . Lê dîsa jî, li Wezareta Spanish Karên Derve li nevê avakirin, di 1984 de hatiye weşandin ku zavên '' España '' (Spain) û '' Reino de España '' (Kingdom of Spain) ne wekhev derbasdar to teklîf Spain di belgeyên navneteweyî de. Ev term, Kingdom of Spain, bi germî ji aliyê hikûmeta li karûbarên neteweyî û navneteweyî yên her cureyî, di nav wan de peymanên biyanî û herweha belgeyên fermî neteweyî tê bikaranîn, û ji ber vê yekê wek navê fermî ji aliyê gelek rêxistinên navneteweyî de naskirin.&lt;ref&gt;[http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ai281209-aec.html Acuerdo entre el Reino de de España y Nueva Zelanda], [http://www.mir.es/SGACAVT/derecho/ac/ac13021992.html Acuerdo entre el reino de España y el reino de Marruecos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720002802/http://www.mir.es/SGACAVT/derecho/ac/ac13021992.html |date=2011-07-20 }}; [http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:POLvL-tJBq8_KM:http://www.motoradictos.com/images/2010/05/permiso-conducir-espana1.jpg&amp;t=1 licenses] [http://sbrabogados.files.wordpress.com/2008/02/carnet_conducir.jpg permissions] [http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/tue.t6.html Tratado de la Unión Europea] {{wayback|url=http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ai281209-aec.html |date=20141125021617 |df=y }}&lt;/ref&gt;}}{{efn|name=b|Li Spanya, [[Zimanên spanyayê|zimanên din]] bi awayekî fermî wek rewa nas kirin [[Zimanê xwecî|xwecîhî]] [[zimanê herêmî|(herêmî) ziman]] bin [[Senedê Ewropayê ji bo Zimanên Herêmî an Hindikayiyan]]. Li her yek ji van, bi navê fermî Spanya({{lang-es|Reino de España|links=no}}, bilêvkirin: {{IPA-es|ˈreino ð(e) esˈpaɲa|}}) wiha dişopîne:
* {{bi-an|Reino d’Espanya}}, {{IPA-esdia|ˈreino ðesˈpaɲa|IPA}}
* {{bi-ast|Reinu d’España}}, {{IPA-ast|ˈreinu ðesˈpaɲa|IPA}}
* {{bi-eu|Espainiako Erresuma}}, {{IPA-eu|es̺paɲiako eres̺uma|IPA}}
* {{bi-ca|Regne d’Espanya}}, {{nowrap|{{IPA-ca|ˈreŋnə ðəsˈpaɲə|IPA}}
** {{IPA-ca|ˈreŋne ðesˈpaɲa|langva}}
* {{lang-gl|Reino de España}}, {{IPA-gl|ˈreino ð(e) esˈpaɲa|IPA}}
* {{lang-oc|Reiaume d’Espanha}}, {{IPA-oc|reˈjawme ðesˈpaɲɔ|IPA}}}}}}
|navê hevbeş                = Spanya
|konvansiyonel navê dirêj   = Keyaniya Spanyayê
|rewş                       = 
|wêneyê ala                 = Flag of Spain.svg
|sernav ala                 = 
|wêneyê mertal              = Escudo de España (colores THV).svg
|sernav mertal              = 
|dirûşma netewî             = {{navê rastî|la|&quot;[[Plus ultra (dirûşm)|Plus Ultra]]&quot;|italics=no}} &lt;br /&gt; {{small|&quot;Berfireh Wêdayî&quot;}}
|dirûşma bi kurdî           = 
|sirûda netewî              = {{navê rastî|es|&quot;[[Marcha Real]]&quot;|italics=no|icon=yes}}&lt;!-- In full ''Marcha Real Española'' (Marşa Keyanî ya Spanyayê), also known as ''Marcha Granadera'' (March of the Grenadiers). --&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.boe.es/boe/dias/1997/10/11/pdfs/A29594-29600.pdf|title=Real Decreto 1560/1997, de 10 de octubre, por el que se regula el Himno Nacional|author=[[Government of Spain|Presidency of the Government]]|work=[[Boletín Oficial del Estado]] núm. 244|date=11 October 1997|language=Spanish}}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; {{small|&quot;Marşa Keyanî&quot;}}  &lt;br /&gt; &lt;center&gt;[[Wêne:Marcha Real-Royal March by US Navy Band.ogg]]&lt;/center&gt;
|wêneyê nexşe               = EU-Spain.svg
|wêneyê nexşe2              = Spain-Location-Map(2013)-UNOCHA-no-logo.png
|nexşe mezinî               = 250px
|nexşe mezinî2              = 250px
|nexşe sernav               = 
|nexşe sernav2              = 
|nexşe sernûçe              = {{nexşe sernûçe |cih reng=keskê tarî |herêm=[[Ewropa]] |herêm reng=gewrê tarî |bineherêm=[[Yekîtiya Ewropayê]]| bineherêm reng = kesk |rênîşan=EU-Spain.svg}}
|nexşe sernûçe2             = 
|cih                        = 
|paytext                    = [[Madrid]]
|paytext2                   = 
|bajarê mezin               = paytext
|bicîhbûna mezin            = 
|awayê bicîhbûna mezin      = 
|latd = 40|latm = 26|latNS = N|longd = 3|longm = 42|longEW = W
|zimanên fermî              = [[Zimanê spanî|spanî]]
|zimanên naskirin           = 
|zimanên herêmî             = 
|awayê ziman                = Zimanê fermî &lt;br /&gt; {{nobold|û zimanê neteweyî}}
|awayê ziman2               = Zimanên&lt;br /&gt; fermî yên din {{efn|name=c}}&lt;!--Protected and/or co-official (regional)
|ziman                      = [[Zimanê spanî|kastîlî]] (&quot;spanî&quot;)&lt;!--(aka Castilian)--&gt;{{efn|name=c|The official Spanish language of the State is established in the Section 3 of the [[Spanish Constitution of 1978]] to be Castilian.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.lamoncloa.gob.es/IDIOMAS/9/Espana/LeyFundamental/index.htm |title=The Spanish Constitution |publisher=Lamoncloa.gob.es |date= |accessdate=26 April 2013 |url-status = dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130325101204/http://www.lamoncloa.gob.es/IDIOMAS/9/Espana/LeyFundamental/index.htm |archivedate=25 March 2013 |df= }}&lt;/ref&gt; In some [[autonomous communities of Spain|autonomous communities]], [[Zimanê ketelanî|ketelanî]], [[Zimanê galîsyayî|galîsyayî]] û [[Zimanê baskî|baskî]] (euskara) hevserokatiya bi zimanên-fermî ne. [[Zimanê aragonezî|aragonî]] û [[Zimanê astûrî|astûrî]] (bable) xwedî hin pileya naskirina fermî ne.}}
|ziman2                     = {{hlist | [[Zimanê aragonî|aragonî]] | [[Zimanê astur-leonî|astur-leonî]]&lt;!--(incl. Leonî)--&gt; | [[Zimanê baskî|baskî]] | [[Zimanê ketelanî|ketelanî]]&lt;!--(incl. Valencian)--&gt; | [[Zimanê galîsyayî|galîsyayî]] | [[Zimanê oksîtanî|oksîtanî]] (aranî)&lt;!--(Aranese dialect)--&gt;}}
|zimanên bin                = 
|zimanên bin2               = 
|komên etnîkî               = {{unbulleted list |89,9% [[spanyol]], ketelan, bask, galîsyayî |10,1% yên din}}
|komên etnîkî sal           = 2015
|dîn                        = 
|demonîm                    = [[Spanyol]]
|awayê rêveberiyê           = [[Monarşiya destûrî|Monarşiya]] [[Sîstema parlementeriyê|parlamenî]]
|sernav rêber1              = [[Monarşiya Spanyayê|Monarş]]
|navê rêber1                = [[Felipe VI ya Spanyayê|Felîp VI]]
|sernav rêber2              = [[Serokwezîrê Spanyayê|Serokwezîr]]
|navê rêber2                = 
|sernav rêber3              = 
|navê rêber3                = 
|sernav rêber4              = 
|navê rêber4                = 
|sernav rêber5              = 
|navê rêber5                = 
|pêşvebirî                  = [[Cortes Generales]]
|meclîsa jorîn              = [[Senato ya Spanyayê|Senato]]
|meclîsa jêrîn              = [[Encûmena Nûneran (Spanya)|Encûmena Nûneran]]
|awayê serxwebûnê           = [[Dîroka Spanyayê|Damezrandin]]
|nota serxwebûnê            = 
|bûyera avakirinê1          = [[Fermandarê Katolîk|Fermanrewayên Berê]]
|dema avakirinê1            = 20ê kanûna paşîn 1479
|bûyera avakirinê2          = ''[[Charles V, Holy Roman Emperor|De facto]]'
|dema avakirinê2            = 23ê kanûna paşîn 1516
|bûyera avakirinê3          = ''[[Qanûnên Nueva Planta|De jure]]'
|dema avakirinê3            = 9ê hezîranê 1715
|bûyera avakirinê4          = [[Destûra Bingehîn a Spanyayê 1812|Bingehîna yekem]]
|dema avakirinê4            = 19ê adarê 1812
|bûyera avakirinê5          = {{nowrap|[[Derbasî Demokrasiya Spanyayê|Demokrasiya rojane]]}}
|dema avakirinê5            = [[Destûra Bingehîn a Spanyayê 1978|29ê kanûna pêşîn 1978]]
|bûyera avakirinê6          = {{nowrap|[[Berfirehbûna Yekîtiya Ewropayê#Berfirehên Deryaya Navîn|EEC ragihandin]]}}{{efn|[[Yekîtiya Ewropayê]] (EW) ji 1993.}}
|dema avakirinê6            = 1ê kanûna paşîn 1986
|rûerd etîket2              = 
|rûerd dane                 = 
|rûerd dane2                = 
|rûerd                      = 
|rûerd km2                  = 505,990&lt;ref&gt;{{cite web|title=Anuario estadístico de España 2008. 1ª parte: entorno físico y medio ambiente|url=http://www.ine.es/prodyser/pubweb/anuario08/anu08_01entor.pdf|website=Instituto Nacional de Estadística (Spain)|accessdate=14ê nîsanê 2015}}&lt;/ref&gt;
|rûerd magnitude            = 1 E11
|rûerd rêz                  = 51an
|rûerd jêrenot              = 
|av                         = 1.04
|gelhe texmînkirin          = 
|gelhe texmînkirin sal      = 
|gelhe texmînkirin rêz      = 
|gelhe giştejimar           = 46 423 064{{efn|Wek hezîran 2015, gelê spanyayê bûye 46,439,864. Di vê mehê de hejmara welatiyên bi nasnameya Spanî gihîştin 41 996 253. Hejmara biyaniyan (i.e. koçber, Hevwelatî û penaberên) û her tim li Spanyayê dijîn texmîn kirin ku bibin li 4,426,811 (9.54%) di 2015.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.ine.es/prensa/np948.pdf|title=Cifras de Población a 1 de julio de 2015. Estadística de migraciones. Primer semestre de 2015. Datos Provisionales|date=4 December 2015 |publisher = Instituto Nacional de Estadística (INE)|language=es}}&lt;/ref&gt;}}
|gelhe giştejimar sal       = 2015
|gelhe giştejimar rêz       = 30.
|gelhe tîrbûn km2           = 92
|gelhe tîrbûn rêz           = 112.
|hejmara endaman            = 
|TBH PHK                    = {{nowrap|$1.674 trîlyon&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=57&amp;pr.y=14&amp;sy=2015&amp;ey=2020&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=184&amp;s=NGDP%2CNGDPD%2CPPPGDP%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a=|title=Spain |publisher=International Monetary Fund |accessdate=20ê hezîranê 2016}}&lt;/ref&gt;}}
|TBH PHK sal                = 2015
|TBH PHK rêz                = 16.
|TBH PHK her kesekî         = $36 143
|TBH PHK her kesekî rêz     = 33.
|TBH nomînal                = {{nowrap|$1.242 trîlyon&lt;ref name=imf2 /&gt;}}
|TBH nomînal sal            = 2016
|TBH nomînal rêz            = 12.
|TBH nomînal her kesekî     = $26 823
|TBH nomînal her kesekî rêz = 29.
|Gini                       = 33,7 &lt;!--tenê hejmar--&gt;
|Gini sal                   = 2013
|Gini guherandin            = 32 &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
|Gini rêz                   = 
|Gini çavk                  = &lt;ref name=eurogini&gt;{{cite web|title=Gini coefficient of equivalized disposable income (source: SILC)|url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_di12|publisher=Eurostat Data Explorer|accessdate=22ê tîrmehê 2014}}&lt;/ref&gt;
|PPM                        = 0,876 &lt;!--tenê hejmar--&gt;
|PPM sal                    = 2014
|PPM guherandin             = zêdebûn &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
|PPM rêz                    = 26.
|PPM çavk                   = &lt;ref name=HDI&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=14 December 2015 |accessdate=14ê kanûna pêşîn 2015 }}&lt;/ref&gt;
|dirav                      = [[Euro]]{{efn|[[Peseta]] berî 2002.}} ([[Nîşana Euro|€]])
|dirav kod                  = EUR
|demjimêr                   = [[Demjimêra Navendî ya Ewropî|DNE]] ([[Coordinated Universal Time|UTC]]+1)&lt;br&gt;[[Demjimêra Rojavayê Ewropî|DRE]]
|utc offset                 = &amp;#8203;&lt;!--Zanibe: Ev diyardeyeke karaktera vala ye, da ku danîşana infobox &quot;UTC&quot; bêyî (balansek) bişinî.--&gt;
|demjimêr DST               = 
|utc offset DST             = +1
|DST not                    = {{small|Zanibe: Şopgirtinên Spanya CET/CEST, ji bilî [[Giravên kanarya]] ku çavderiya WET/WEST}}
|dijrabertî                 = 
|celebê dîrokê              = rr/mm/ssss {{small|([[Common Era|CE]])}}
|hatûçûn                    = rast
|koda înternetê             = [[.es]]{{efn|name=e|Jî desthilata [[.eu]] tê bikaranîn, wekî ku bi yên din re parveyê endamên welatên [[Yekîtiya Ewropayê]]. Jî desthilata [[.cat]] li [[Països Catalans|Welatên Ketelanî]] tê bikaranin.}}
|iso3166kod                 = ES
|koda telefonê              = [[Hejmarên telefona li Spanyayê|+34]]
|berdilê hîmander           = 
|wêne nexşe3                = 
|nexşe sernav3              = 
|jêrenot a                  = 
|jêrenot b                  = 
}}'''Spanya''' an jî ''' Keyaniya Spanyayê''' (fermî {{Bi-es|Reino de España}}; {{Bi-ca|Regne d'Espanya}}; {{Bi-eu|Espainiako Erresuma}}) dewletek e li başûr rojavaya [[Ewropa]], li [[nîvgirava Îber]]. Paytexta Spanyayê [[Madrîd]] e.

== Dîrok ==
=== Demên Antîk ===
Tê bawer kirin ku mirovên pêşîn berî 500&amp;nbsp;hezar sal berê bi rêya [[Asyayê]] gihîştine cihê ku paşê bû Spanya. Ev nêçîrvan bûn û [[Arkeolojî|Arkeologan]] serê tîr û kêrên firtonê dîtin. Li [[Altamira]] li [[Cantabria]], şikeftek bi [[wêneyên şikeftê]] hatiye dîtin ku nêzîkî 16&amp;nbsp;000 – 10&amp;nbsp;salên berî zayînê ne. Tê bawer kirin ku tabloyên şikeftê ji hêla [[Cro Magnon]] ve hatine çêkirin. Nêzîkî 3000 BZ Îberî ji Afrîkayê hatine Spanyayê. Ew cotkar bûn, û dixuye ku ga di [[ol]] wan de rolek taybetî lîstiye. Di goran de bi sedan fîgurên jin ên kevirî hatine dîtin. Arkeologan jî tabloyên ji heriyê ku li ser nivîsandî ne dîtine, lê nekariye wan deşîfre bike. Îberî di nav eşîran de dijiyan û eşîrên li başûr bi taybetî dewlemend û pêşketî bûn. Padîşahiya yekem a Îberiyan bi navê Tartessos bû û li başûrê nîvgiravê bû. Navê wan çi ye, nayê zanîn, lê Yewnaniyan ji wan re digotin [[Îberî]] ji ber ku ew li kêleka çem [[Ebro]] dijiyan.

Nêzîkî 1100 BZ [[Fenîke|Fenîkiyan]] li ser spanî [[Atlantîk|Atlantîk]] bajarekî ku jê re digotin ''Gadir'', [[Cádiz]] ya îroyîn ava kirin, û tiriyên ku jê re digotin ''Malaka'' çandin. ', îroyîn [[Málaga]]. Fenîkiyan metalên ji Îberiyan diguherandin, û paşê ew metal bi tiştên ji çar aliyê Deryaya Navîn bazirganî dikirin. Fenîkiyan navê wî welatî kirine ''Ishaphan'' ku tê maneya ''girava [[hyraxes]]'' (an jî ''berava hîraxes''). Tiştê ku Fenîkiyan nizanibûn ev bû ku &quot;hîraksên&quot; spanî yên ku wan ji welatê xwe nas kiribûn, bi rastî [[kevroşk]] bûn. Navê paşê di Romayiyan de bûye {{Bi-la|Hispania}} û {{Bi-es|España}}.&lt;ref&gt;{{bookref |title=The Ancyclopedia of Mammals |surname=McDonald |firstname=David W. (ed.) |sal =2009 | rûpel=86 |weşanger=Weşanxaneya Zanîngeha Oxfordê |ziman=Îngilîzî | isbn=978-0-19-956799-7}}&lt;/ref&gt; Nêzîkî 900 B.Z. li bakurê nîvgiravê [[kelt]] bi cih bûne. Komên gel tevlîhev bûn û çanda [[Keltîberî]] rabû. Kelt ji îberiyan çerm siviktir bûn û heta îro jî mirovên li bakurê Spanyayê ji mirovên ji başûrê Spanyayê siviktir in. Di sedsala 6'an berî zayînê de Yewnanî li ber peravê bi cih bûne. Ji welêt re digotin ''Hesperia'', ''Welatê Rojavêtinê''. Çêker bi xwe re anîn û darên zeytûnan çandin.

=== Fethiya Romayê ===
[[Wêne:Hispania 1a division provincial.PNG|thumb|Beşa yekem a Îspanyayê.]]
Carthaginians demek dirêj li peravê qereqolên bazirganiyê hebûn lê di sedsala 2-an de berî zayînê. wan beşên mezin ji Nîvgirava Îberyayê dagîr kirin. Wan bajarê Carthago Nova (niha [[Cartagena, Spanya|Cartagena]]) ava kirin. Di bin general [[Hannibal]] de, şervanên Celtiberian hatin leşkerkirin û bi wî re di sala 281 B.Z. li ser [[Alp]] li dijî [[Roma]] di [[Şerê Punîk ê Duyemîn]]. Dema ku Kartaginiyan di şerê li dijî Romayê de winda kirin, Romayî parêzgehên wan girtin û navê wî welatî Hispania kirin. Lêbelê, Celtiberians şerekî gerîla yê qismî serkeftî meşand. Lêbelê, piştî 200 salên şerê gerîla, Romayî pir zêde di bin kontrola wê de bûn. Hispania bi kanên xwe yên zêr bû yek ji dewlemendtirîn beşên Romayê û çend împaratorên Romê ji wir hatin: [[Traianus]], [[Hadrianus]], [[Marcus Aurelius]] û [[Theodosius I]]. Welat bû sê parêzgehan: [[Baetica]] (piraniya [[Endulus (herêm)|Endulus]] ya îroyîn), [[Lusitania|Lusitania]] (niha [[Portûgal]]) û [[Hispania Tarraconensis]] . Dûv re, beşa bakur-rojavayê Tarraconensis di bin navê Gallaecia et Asturia de bû parêzgeha xwe.

=== Visigoth ===
Ji hêla [[Hûn]]ên ku ji rojhilat hatin ajotin, [[Vandal]] di zivistana 406 de [[Reyn]] derbas kirin û derbasî axa Romayê bûn. Di 409 de ew derbasî [[Pîrenê]] bûn û li başûr bi cih bûn, û navê herêmê [[Endulus (herêm)|Endulus]] danî. Piştî wan [[Vîzîgot]] yên şerker hatin ku, piştî ku [[Roma]] di sala 410 de talan kirin, li başûrê îro [[Fransa]] bi cih bûn. Hêdî hêdî wan bandora xwe li seranserê nîvgiravê zêde kir û di dawiyê de paytexta xwe ji [[Toulouse]] bar kir [[Toledo]] piştî ku Vandalan ajotin Afrîkaya Bakur. Vîzgot [[Xirîstiyanî|Mesîhî]] bûn û gelek jî peyrewên [[Arianîzmê]] bûn. Pevçûnên navxweyî li ser baweriya rast derketin û di 589 de Rekaredê Katolîk bû desthilatdar û [[Katolîk]] kir ola dewletê. Wê demê Visigothan karîbûn peravên başûr ku di bin kontrola [[Östrom]] de bû bi dest bixin. Di sedsala 10'an de [[Cihûtî|Cihû]] li welêt bi cih bûn û Vizigothan di sedsala 6'an de li dijî wan dest bi çewsandinê kirin. Lê nakokiyên tund di navbera eşîrên Visigothic de bû sedema qelsbûnê dema ku Cihû û Arî nerazî bûn.

=== fetha misilmanan ===
[[Wêne:IsabellaofCastile05.jpg|thumb|Qral Isabella û Qral Ferdinand.]]
{{Gotara sereke|Reconquista}}
Li Bakurê Afrîkayê Ereb û Berberan bi lez û bez fetih kirin. Di şerê desthilatdariya navxweyî ya Visigothan de di navbera [[Roderick]] û esilzadeya Visigothic de, hin mîran di havîna 711 de bi 7&amp;nbsp;000 mêr re alîkariya Berberan kirin ku ji [[Tengava Cîbraltarê]] derbas bibin. Ev hêz ji aliyê fermandarê garnîzona [[Tengier]], [[Tarik ibn-Ziyad]] ve dihatin birêvebirin û ew li çiyayekî bi navê Cêbel el-Tarik, îro [[Cebiltar]] daketin. Ji hêla 5&amp;nbsp; mêran ve hatin xurtkirin, Berberan di 19ê Tîrmeha 711ê de bi hêzek Visigothîk ya belkî mezintir rû bi rû man. Asturias li bakur. Ji welatê [[el-Endelus|Cezîra Endulus]] re digotin &quot;Girava Vandalan&quot;. Paytexta wan a yekem Hispalis bû, ku navê wê kirin Îşbiliya, îro [[Seviliya]]. Wan pêşveçûna xwe li seranserê Pîrenê û nav Padîşahiya Frankan berdewam kirin heya ku ew têk çûn. Di bin tebeqeya jorîn a [[Îslamî|Misilman]] de, elîta vîzîgotîk binerd ma. Di berdêla dabînkirina kelûpelan de, destûr ji wan re hat dayîn ku li ser herêmên xwe desthilatdariya xwe bidomînin. Çandinî bi avdanî, kaniyên avdanê, [[avkanî]] û aşxane pêş ket. Lêbelê, di navbera Berber û Ereban de şer hebûn û [[Karlê Mezin]] dikaribû vê yekê bikar bîne da ku herêmên li bakurê rojhilat dagir bike. Vekişîna Frankan a li ser Pîrenê, ku ji hêla Bask ve hatin êrîş kirin, bû çavkaniya îlhamê ji bo [[Strana Roland]]. Berberan li bakur erdekî xerabtir hatibû dayîn û dema ew vegeriyan Afrîkaya Bakur axa wan ji hêla Xiristiyanan ve hate girtin. Ereban çu carî nekarîn tevahiya nîvgiravê dagir bikin, lê hin padîşahiyan piçûk ên xiristiyan karîbûn xwe li erdê bigirin.

Di salên 820-an de, kela [[Royal Alcazar ya Madrîdê|Alcazar]] li ser girekî wêran li [[Kastîlya]] hatiye avakirin. Li dora kelehê bajarekî bi navê Mayrît rabû, ku îro [[Madrîd|Madrîda]] ye. Di 31ê tîrmeha 844an de, peravên [[Asturias]] ji hêla [[Vîkîng]] ve hat êrîş kirin ku paşê hem [[Lîzbon]] û hem [[Sevilla]] talan kirin. Vîkîng hema hema her sal vedigeriyan, di nav tiştên din de wan xwe li peravên Fasê (&quot;Blåland&quot;) dianîn û mirovên ku wekî kole difirotin digirtin. Serdema misilmantiyê bû sedema geşbûna rewşenbîrî û [[Xîlafeta Kordoba]] bû yek ji navendên rewşenbîrî yên Ewropayê. [[pirtûkxane]], dibistan, doktor, astronom, botanîst û kîmyazan hebûn. Ji sala 929an pê ve welat bû [[xîlafetî]] serbixwe lê di sedsala 11an de xelîfetî di nav çend padîşahiyên piçûk de bi padîşahên xwe ve parçe bû. [[taifa]] padîşahiyan. Li bakur, padîşahiyan cihêreng ên xiristiyan dikaribûn bi [[Aqûbê şandî|Aqûb (hesp)]] re bibin yek wek sembola yekbûnê. Ji bo van Xiristiyanan ''España'' herêma Moorî bû, lê misilmanan ji herêma Xirîstiyanan a li bakur re digotin ''Ishpanja''. Ji dawiya sedsala 11-an vir ve, Xirîstiyanan gelek serketinên girîng pêk anîn, wek [[Toledo, Spanya|Toledo]] (di sala 1085 de, [[Zaragoza]] (di sala 1118 de hate fethkirin), [[Valensiya]] (di sala 1238 de hate fetihkirin) û Sevilla (1248 fetih kirin). Lêbelê Xirîstiyanan hişt ku çanda kozmopolît a ku Xirîstiyanî û Îslametî tê de tevlihev bûne ji bo demek dirêj bimîne. Yekane padîşahiya misilman a ku ma [[Padîşahiya Granada]] li başûr bû.

=== Spanya di bin dîktatoriya Franco de ===
{{Gotara sereke|Spanya di bin dîktatoriya Franco de}}
[[Wêne:Franco eisenhower 1959 madrid.jpg|thumb|Franco bi [[Serokê Dewletên Yekbûyî]] [[Dwight D. Eisenhower]] li [[Madrid]] [[1959]]]]
Di sala 1936 de, Franco, ku ji aliyê hukûmeta çepgir ve tê rêvebirin, li [[Giravên Qenariyê]] bû, ku ew bixwe [[sirgûn]] bû, dema ku li ser daxwaza komên paşverû ku serhildanek leşkerî li dijî Hikûmeta Komarparêz a niha li  Madrîdê, di Tîrmeha 1936an de fermandariya herî bilind a hêzên serhildêr girt. postên [[Serokê]] Îspanya û [[serokê hikûmetê]] girt. Padîşah piştî referandumek di 1947 de hate vegerandin, bi Franco re [[dîktator]], serok heya mirina wî di 1975 de.

==== Têkiliya Franco bi cîhana derve re ====
Spanya di dema [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] de bêalî ma, her çend welat di destpêka şer de helwestek [[Almanyaya Nazî|alîgirê Alman]] pejirand. Di 23ê cotmeha 1940î de, Franco û [[Adolf Hitler|Hitler]] li [[Hendaye]], [[Fransa]] hatin cem hev. Ji bo ku li aliyê Alman bikeve şer, Franco, di nav tiştên din de, xwarin, cebilxane, [[Cîbraltar]] û [[Afrîkaya Bakur a Fransa|Afrîkaya Bakura a Fransa]] xwest, ku Almanan nikaribû qebûl bikin. Di paşerojê de jî li ser mafên madenê yên Alman ên li Spanyayê nakokî derket. Franco di dema şer de bêalî ma û bi vî awayî piştî şer ji dîktatoriyê rizgar bû.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_282&quot;&gt;Lindqvist (1991), r. 282&lt;/ref&gt; Spanya piştî şer ji aliyê hemû cîhanê ve hat îzolekirin û dûr bû. di gelek waran de bi taybetî di çandinî û pîşesaziyê de ji pêşkeftinê paşde maye. Welat feqîr bû û ji bo ji nû ve avakirina piştî şerê navxweyî ku zirareke mezin dabû avahî û binesaziyê, pêdivî bi alîkariyê hebû. Lê alîkarî ji cîhana derve nehat û Neteweyên Yekbûyî pişta xwe da welat.

==== Îdeolojiya dîktator Franco ====
Partiya desthilatdar li Spanyaya Franco [[Faşîzm|faşîst]] [[Partiya Falangîst]] bû, lê faşîstên dilpak ên li dora wî zû xwe xiyanet dîtin, ji ber ku Franco di salên 1950-an de hêmanên [[faşîst]] ji hikûmeta xwe paqij kir. .&lt;ref name=&quot;Lindqvist_281&quot;&gt;Lindqvist (1991), r. 281&lt;/ref&gt; Desthilatdariya wî ji bilî Faşîzmê bi [[muhafezekar]], [[olperestî]] û [[otorîterîzm]] klasîk bû. Bi rastî jî îdeolojiya wî hebû&lt;ref name=&quot;Lindqvist_281&quot; /&gt; Çima şaş tê şîrovekirin ji ber ku Felangîstan heman reng û sembolên faşîstan bikar anîn. Bikaranîna wan ji ber mîrasek ji [[Ferdinand II of Aragon]] û [[Isabella I of Castile]] di sedsala 15-an de dema ku wan Spanya di nav padîşahiyek de kir yek bû. Franco xwest ku wan bi bîr bîne û rêz bigire.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_281&quot; /&gt;

==== warisê Franco ====
Franco di 1923 de bi [[Carmen Polo y Martínez-Valdès]] re zewicî bû. Di sala 1926-an de zaroka wan a yekane bû: [[Maria del Carmen Franco y Polo]]. Piştî mirina Franco di 1975 de, Maria del Carmen ji hêla [[Juan Carlos I yê Spanyayê|Juan Carlos]] ve sernavê &quot;Duquesa de Franco&quot; hat dayîn. Tê gotin ku Franco mîrê wê demê Juan Carlos wekî kurê wî qet nedîtiye û bi awayekî aktîf beşdarî mezinkirina wî bûye wekî mîlîtan.&lt;ref&gt;Lindqvist (1991), r. 285&lt;/ref&gt; Franco bingehên ji nû ve avakirina padîşahiya li Spanyayê, lê Qral Juan Carlos, ku piştî mirina xwe derket ser [[ text]], hilbijart ku dîktatoriya Spanyayê bike [[demokrasî]].

==== Tepeserkirina rejimê ya rexnegiran ====
[[dîktatorî]] Franco hunerên azad perçiqand. Wek mînak, nivîskar û helbestvanên rexnegirên rejîmê bi darê zorê hatin sirgûnkirin an jî hatin kuştin. Medya jî hat sansurkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist 1991&quot; &gt;Lindqvist (1991)&lt;/ref&gt; [[Azadiya olî]] hat rakirin û tenê baweriya katolîk hat qebûlkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist 1991&quot; /&gt; Kastîlî bû zimanê tenê yê naskirî li welat, îşaretên rê hatin guhertin, û pirtûkên bi zimanên hindikahiyan ên wekî [[Baskî]] û [[Katalanî]] hatin şewitandin. Di medyaya girseyî de ji bilî Kastilî zimanên din jî hatin qedexekirin.&lt;ref&gt;Lindqvist (1991), r. 279&lt;/ref&gt; Zêdetirî du mîlyon kes ji ber çalakiyên rexnegirên rejîmê hatin zîndanîkirin. Dibistan ji aliyê Dêra Katolîk ve hat girtin û zêdetirî 6&amp;nbsp;mamoste hatin îdamkirin û 7&amp;nbsp;000 jî hatin zîndanîkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_280&quot; /&gt; Ji aliyê siyasî ve, [[ Partiya Falangîst]] yekane partî bû ku destûr jê re hat dayîn û hemû ciwan neçar bûn ku tevlî rêxistina xwe ya ciwanan bibin. Hemû muxalîfên siyasî yên ku bi eşkereyî hewl dida ku fikra xwe bitewîne, hatin zîndanîkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_280&quot; /&gt; Tenê dawetên dêrê rewa bûn û hevberdan bi qanûnê qedexe bûn.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_280&quot; /&gt;

Li gorî hin agahiyan, tê gotin ku di navbera salên 1939 û 1944'an de nêzî 200&amp;nbsp; hezar kes hatine îdamkirin. Lê belê li gorî çavkaniyên din reqemên gelekî kêmtir diyar dikin. Lêbelê, kêm û zêde îdamên bi kurtî yên rexnegirên rejîmê li seranserê rejîmê berdewam bûn. Dîktatorî di salên 50’î de nerm bû, lê di sala 1969’an de rewşek awarte hate danîn ji bo ku muxalefetê ragire, ku heya hilweşandina rejîmê ma.

== Erdnîgarî ==

Firehiya xakên Spanyayê li derên herî fireh bakur başûrî de  856&amp;nbsp;km û rojava rojhelatî de jî  1.020&amp;nbsp;km e.
Spanya, bi [[Portekîz]] û navçeyekê [[UK|Keyîtiya Brîtanyayê]] ser deryan [[Gîbraltar]] ve li ser [[nîvgirava îber]] dimê ye. 
Xakên Spanya yên li ser nîvgirava Îberî, ji heftan şeşa îber digirin.  Li sînora Spanya yê bakur rojhelat, ser çîyayên [[Pîrenê]] re, [[Fransa]] û [[Andorra]] dimê ye.

Li parzemîna Spanyayê deştên bilind û rêzeçiyayên wekî Pîrenê û [[Sierra Nevada, Spanya|Sierra Nevada]] serdest e. Çend çemên mezin ji van bilindahiyan diherikin, wek [[Tajo]], [[Ebro]], [[Duero]], [[Guadiana]] û [[Guadalquivir]]. Li ber peravê zozan hene; ya herî mezin li ser Guadalquivir li Endulus ye, û li rojhilat deştên siltî ligel çemên navîn ên wekî [[Segura]], [[Júcar]] û [[Turia]] hene. Spanya li rojhilat bi [[Derya Spî]], li bakur [[Kendava Bîskay]] û li rojava [[Atlantîk]] sînor e. [[Giravên Balear]] li Deryaya Navîn û [[Giravên Kanarya]] li Okyanûsa Atlantîk li ber peravên Afrîkayê ne.

=== Avhewa ===
[[Wêne:Spain-climate.png|thumb|Li Îspanyayê li gorî [[Sîstema Köppen]] herêmên avhewayê.]]
{{Gotara sereke|Klîmayê Spanya}}
Avhewaya Spanyayê dikare li çar deveran were dabeş kirin:
* Deryaya Navîn: bi giranî li rojhilat û başûrê welêt avhewaya subtropîkal, di bihar û payîzê de baran pir dibare. Zivistanên nerm.
* Navxweyî: Avhewa parzemînî, zivistanên sar (li bakur gelek berf) û havînên germ.
* Peravên Atlantîka Bakur: Bi giranî di zivistanê de baran dibare, havînên nerm, hinekî sar.
* Giravên Kanarya: avhewaya subtropîkal li ser sînorê tropîkal, bi germahiya nerm (18&amp;nbsp;°C heta 24&amp;nbsp;°C) li seranserê salê.

=== Girav ===

Giravên wek Balear, [[Giravên Qenariyê|Qenariyê]], [[Ceuta]] û [[Melilla]] de pêk tê ye. Balearê li [[Deryaya Navîn]], Qenariyê yê li [[Atlantîk]] û bajarên li beravên [[Maroko]], [[Afrîkaya Bakur]] dimên [[Ceuta]] û [[Melilla]] jî hundura xakên Spanyayê ne. Navçeyeke Spanya ya [[Llívia]] di hundura sînorên Fransayê de dimê ye.

Giravên mînak [[Alborán]] a [[Perejil]] bi Spanyayê ve girêdan ne.

== Herêmên Spanyayê ==

Spanya bi 17 navçeyên otonom û 2 bajarên otonomên li Efrîqa bakur (Ceuta û Melilla) tê karger kirin.

Bibîne: [[Herêmên xweser ên Spanyayê]]

== Gel ==
Li Spanyayê bi gelemperî zimanên [[spanî]], [[Zimanê ketelanî|ketelanî]], [[galîsyayî]], [[baskî]] û [[aranî]] (okzîtanî) tên axaftin. Spanî li dewleta Spanî bi tenê zimanê fermî ye û ew her sê zimanên din jî li welatên xwe zimanê fermî ne.
 
Li [[Ketelonya]]yê li dibistan û zanîngehan him zimanê ketelanî û him jî spanî tên bikaranîn. Wek li [[Valensiya (herêm)|Valensiya]] zaravekî ketelanî [[valensî]] (''valencià'') tê axaftin.

=== Kurdên li Spanyayê ===
Gori texmînan 1.500 heya 5.000 [[kurd]] li Spanyayê hene{{Çavk}}.

== Bajarên mezin &lt;small&gt;(2005)&lt;/small&gt; ==

{|
|
* &lt;small&gt;1.&lt;/small&gt; [[Madrîd]] – 3.155.359
* &lt;small&gt;2.&lt;/small&gt; [[Barselona]] – 1.593.075
* &lt;small&gt;3.&lt;/small&gt; [[Valensiya]] – 796.549
* &lt;small&gt;4.&lt;/small&gt; [[Sevilla]] – 704.154
* &lt;small&gt;5.&lt;/small&gt; [[Zaragoza]] – 647.373
* &lt;small&gt;6.&lt;/small&gt; [[Málaga]] – 558.287
* &lt;small&gt;7.&lt;/small&gt; [[Murcia]] – 409.810
* &lt;small&gt;8.&lt;/small&gt; [[Las Palmas de Gran Canaria]] – 378.628
* &lt;small&gt;9.&lt;/small&gt; [[Palma de Mallorca]] – 375.773
* &lt;small&gt;10.&lt;/small&gt; [[Bilbao]] (bask. Bilbo) – 353.173
* &lt;small&gt;11.&lt;/small&gt; [[Valladolid]] – 321.713
* &lt;small&gt;12.&lt;/small&gt; [[Córdoba (Spanien)|Córdoba]] – 319.692
* &lt;small&gt;13.&lt;/small&gt; [[Alicante]] (Alacant) – 319.380
* &lt;small&gt;14.&lt;/small&gt; [[Vigo]] – 293.725
* &lt;small&gt;15.&lt;/small&gt; [[Gijón]] – 273.931
* &lt;small&gt;16.&lt;/small&gt; [[L'Hospitalet de Llobregat]] – 252.884
* &lt;small&gt;17.&lt;/small&gt; [[A Coruña]] – 243.349
* &lt;small&gt;18.&lt;/small&gt; [[Granada]] – 236.982
* &lt;small&gt;19.&lt;/small&gt; [[Vitoria-Gasteiz]] – 226.490
* &lt;small&gt;20.&lt;/small&gt; [[Santa Cruz de Tenerife]] – 221.567
* &lt;small&gt;21.&lt;/small&gt; [[Badalona]] – 218.553
* &lt;small&gt;22.&lt;/small&gt; [[Elche]] (Elx) – 215.137
* &lt;small&gt;23.&lt;/small&gt; [[Oviedo]] – 212.174
* &lt;small&gt;24.&lt;/small&gt; [[Móstoles]] – 204.463
* &lt;small&gt;25.&lt;/small&gt; [[Cartagena (Spanien)|Cartagena]] – 203.945
* &lt;small&gt;26.&lt;/small&gt; [[Alcalá de Henares]] – 197.804
* &lt;small&gt;27.&lt;/small&gt; [[Sabadell]] – 196.971
* &lt;small&gt;28.&lt;/small&gt; [[Jerez de la Frontera]] – 196.275
* &lt;small&gt;29.&lt;/small&gt; [[Fuenlabrada]] – 195.131
|
* &lt;small&gt;30.&lt;/small&gt; [[Terrassa]] – 194.947
* &lt;small&gt;31.&lt;/small&gt; [[Pamplona]] – 193.328
* &lt;small&gt;32.&lt;/small&gt; [[Santander]] – 183.955
* &lt;small&gt;33.&lt;/small&gt; [[San Sebastián]] (bask. Donostia) – 182.930
* &lt;small&gt;34.&lt;/small&gt; [[Almería]] – 181.702
* &lt;small&gt;35.&lt;/small&gt; [[Leganés]] – 181.248
* &lt;small&gt;36.&lt;/small&gt; [[Burgos]] – 172.421
* &lt;small&gt;37.&lt;/small&gt; [[Castellón de la Plana]] (Castelló de la Plana) – 167.455
* &lt;small&gt;38.&lt;/small&gt; [[Alcorcón]] – 162.524
* &lt;small&gt;39.&lt;/small&gt; [[Salamanca]] – 160.331
* &lt;small&gt;40.&lt;/small&gt; [[Albacete]] – 159.518
* &lt;small&gt;41.&lt;/small&gt; [[Getafe]] – 157.397
* &lt;small&gt;42.&lt;/small&gt; [[Huelva]] – 145.150
* &lt;small&gt;43.&lt;/small&gt; [[Logroño]] – 144.935
* &lt;small&gt;44.&lt;/small&gt; [[Badajoz]] – 143.019
* &lt;small&gt;45.&lt;/small&gt; [[San Cristóbal de La Laguna]] – 141.627
* &lt;small&gt;46.&lt;/small&gt; [[León]] – 136.414
* &lt;small&gt;47.&lt;/small&gt; [[Cádiz]] – 131.813
* &lt;small&gt;48.&lt;/small&gt; [[Tarragona]] – 128.152
* &lt;small&gt;49.&lt;/small&gt; [[Lleida]] – 124.709
* &lt;small&gt;50.&lt;/small&gt; [[Marbella]] – 124.333
* &lt;small&gt;51.&lt;/small&gt; [[Santa Coloma de Gramenet]] – 118.129
* &lt;small&gt;52.&lt;/small&gt; [[Mataró]] – 116.698
* &lt;small&gt;53.&lt;/small&gt; [[Jaén]] – 116.540
* &lt;small&gt;54.&lt;/small&gt; [[Dos Hermanas]] – 112.273
* &lt;small&gt;55.&lt;/small&gt; [[Algeciras]] – 111.283
* &lt;small&gt;56.&lt;/small&gt; [[Torrejón de Ardoz]] – 109.483
* &lt;small&gt;57.&lt;/small&gt; [[Ourense]] – 108.358
* &lt;small&gt;58.&lt;/small&gt; [[Alcobendas]] – 103.149
|
|}

== Werziş ==

Li Spanya spora herî girîng pêgog (goga pê) e. [[Real Madrid]] û [[FC Barcelona]] yek ji du yaneyên dinêyê pêgogê herî girîng in. Maçên navbera wan de li dinê baleke mezin dikişînin.

== Wêne ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:ValenciaHemisphere2corr.jpg|[[Valensiya]]
Wêne:Spain Andalusia Seville BW 2015-10-23 13-04-37.jpg|[[Sevilya]]
Wêne:Alhambradesdegeneralife.jpg|Alhambra, [[Granada]]
Wêne:Segovia Aqueduct.JPG|[[Segovia]]
Wêne:Santuario Novelda.jpg|[[Novelda]]
Wêne:Guggenheim-bilbao-jan05.jpg|[[Bilbao]]
Wêne:Antequera pena de los enamorados.JPG|Antequera, Málaga 
Wêne:Cantabria_Santoña_Berria_01_lou.JPG| [[Cantabria]] 
Wêne:Teide Teneriffa.JPG|[[Teide]], [[Tenerife]]

Wêne:Central pyrenees.jpg|[[Pîrenê]]
Wêne:Catedral de Jaén - afloresm.jpg|[[Jaen]]
&lt;/gallery&gt;

== Mijarên têkildar ==

* [[Spanyol]]
* [[Zimanê spanî]]

== Girêdanên derve ==
* [http://www.spain.info/ Official tourism portal for Spain]
* [http://eltiempo.growiktionary.org Weather forecast for Spain]

{{Commons|Spain}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

== Çavkanî ==
[[Kategorî:Spanya| ]]</text>
      <sha1>22a351szj7zx3ny26n9mtv6hao866wh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Malbata Bedirxaniyan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9131</id>
    <revision>
      <id>1094838</id>
      <parentid>1067400</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T20:00:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mohajeer</username>
        <id>15290</id>
      </contributor>
      <comment>/* Endamên Malbatê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2003" xml:space="preserve">{{Bêçavkanî}}
[[Wêne:Bedirkhan family, ca 1880.jpg|thumb|250px|Malbata Bedirxaniyan (1880)]]
Bi çavkaniyên dîrokî hatiye zanîn ko '''Malbata Bedirxaniyan''' di nava civaka Kurdan de xwediyê paşerojek pir girîng u kevnare ne. Evê malbatê di nava gelê Kurd de her demî bi rûmet jiyan kirîne u bi vê rûmeta xwe jî cihekî xwe yê girîng di dilê wan de vekirîne. Bi taybetî di herêma [[Botan]] de bi demsalan hikumraniya xwe berdewam kirîne u dem bi dem ew hikumraniya wan fireh bowîye gihaye gelemperiya cografiya Kurdistanê. Paşeroja wan ya dirêj de çawa gelek rojên wan yên bi rûmet u serkeftî çêbowîne, rojên wan yên pir bi tengasî derbazboyî jî çêbowîne. Ev rastîyek ya dîrokî ye. Pirtoka bi navê “Emîr Bedirxan” de wekî hatî diyar kirin, di demê Osmaniyan de ev malbat rastê dû felaketên mezin hatîne: Felaketa yekemîn di demê [[Yawuz Siltan Selîm]] de çêbowîye. Malbat tevayî bi komkujî hatine qirkirin, ji wan tinê dû zarok ji aliyê gel ve li herêma Şirnex hatine veşartin u bi vî awayî ji komkujiyê hatîne parastin. Ev herdu zarok piştî mezinbowînê li mîrasê malbata xwe xwedî derketîne u xwe gihandîne astek bilind u layîqê malbata xwe.

== Endamên Malbatê ==
[[Wêne:Bedir Khan brothers.jpg|250px|thumb|Kamûran, Sureya û Celadet]]
#[[Bedirxanê Evdalxan]] (1803?-1899?)
#[[Emîn Elî Bedirxan]] (1851-1926)
#[[Celadet Alî Bedirxan]] (1897-1951)
#[[Kamiran Alî Bedirxan]]
#[[Mîqdad Mîdhed Bedirxan]]
#[[Ebdulrehman Bedirxan]]
#[[Sureya Bedirxan]]
#[[Rewşen Bedirxan]] (1909-1986)
#[[Leyla Bedirxan]] (1908-1986)
#[[Necîb Paşayê Bedirxanî]]
#[[Ebdulrezaq Bedirxanî]]
#[[Sînemxan Bedirxan]]
#[[Şamil Paşayê Bedirxanî]]

== Mijarên têkildar ==
* [[Lîsteya malbatên naskirî]]
* [[Mîrektiya Botan]]

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Bedirxan family}}


{{Malbata Bedirxaniyan}}

[[Kategorî:Malbata Bedirxaniyan| ]]
[[Kategorî:Malbatên kurdî]]
[[Kategorî:Malbatên naskirî]]</text>
      <sha1>t7lj09peslvw14r6kbjib9cvfw21tgp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Giravên Feroe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15855</id>
    <revision>
      <id>1094797</id>
      <parentid>1047709</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:15:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1594" xml:space="preserve">{{agahîdank welat/wîkîdane}}
[[Wêne:Faroes030417-nasa(2).jpg|thumb|Feroe ji ezmanê de]]{{Wergerîne|fo|ziman2=de|ziman3=no|bijartî=1}}
'''Giravên Feroe''' an jî '''Feroe''' (bi [[feroeyî]]: ''Føroyar'' tê wateya &quot;Giravên Mîhan&quot;; [[danîmarkî]]: ''Færøerne'') koma giravên li [[Ewropaya Bakur]] in. Di navberê [[Deryaya Norwêcê]] û [[Okyanûsa Atlantîk]] de navînê [[Îsland]] û [[Norwêc]]ê de ye. [[1948]]an wirde ew 18 giravên bi otonomiyê bi [[Danîmarka]]yê re girêdane.

== Erdnigarî ==

Feroeyên navbera li başûr [[Brîtanya Mezin]], li başûr rojhelat giravên [[Skotlenda|Skotlendayê]] [[Shetland]], li rojhelat [[Norwêc]]ê ([[Skandînavya]]), li bakur rojava [[Îsland]]ê de ye.

Giravên Feroe bi 18 giravên xwe û giravên biçûk re 1.395,74 km² rûerdî xwe heye. 

== Gel ==
48.000 nifûsa Feroeyê ye. Ji sedî 98 kesî li Feroeyê dijîn hevwelatiye Feroe ye, ango li Feroe, li [[Danîmarka|Danîmarkayê]], an jî li [[Grînlenda]] hatiye dinyayê. Gorî welatên lê hatinê dinyeyê, gelê Feroeyê wiha ye: 91,7% ji [[Feroe]]yê, 5,8% ji Danîmarkayê, 0,3% jî ji Grînlendê ye.

== Girêdanên derve ==
{{Commons-b|Føroyar|Feroe}}
* [http://www.tinganes.fo/Default.aspx?AreaID=11 Official site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090404020424/http://www.tinganes.fo/Default.aspx?AreaID=11 |date=2009-04-04 }}
* [http://www.visit-faroeislands.com/?Language=EN Official tourist site]
* [http://www.flickr.com/photos/14716771@N05/sets/72157602838195716/ Flick photo set]

[[Kategorî:Girav]]
[[Kategorî:Giravên Feroe]]</text>
      <sha1>t8rd8m50moq1b2as8fwt1te1fmeqeo4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nû Zelenda</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16389</id>
    <revision>
      <id>1094846</id>
      <parentid>1073656</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T21:26:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:68B1:A72C:CEB4:1BC3</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4579" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = ''New Zealand''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Nû Zelenda
| al                 = Flag of New Zealand.svg
| girêdana_alê       = Alaya Awistralyayê
| nîşan              = Coat of arms of New Zealand.svg
| girêdana_nîşanê    = Arma Awistralyayê
| dirûşm             = 
| sirûda_netewî      = [[Advance Australia Fair]]
| cîh                = NZL orthographic.svg
| cîh_sernav         = 
| zimanên_fermî      = [[Îngilîzî]], [[maorî]]
| zimanên_tev        = 
| paytext            = [[Wellington]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|41|17|S|174|27|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = 
| sîstema_siyasî     = [[Monarşiya parlamenterî]]
| serok_cure         = Keybanû
| serok_nav          = [[Elizabeth II]]
| serok_cure1        = Waliyê giştî
| serok_nav1         = [[Cindy Kiro]]
| serok_cure2        = Serokwezîr
| serok_nav2         = [[Jacinda Ardern]]
| rûerd              = 268.021
| av                 = kêm
| gelhe              = 5.132.870
| gelhe_sal          = [[2021]]
| berbelavî          = 19,1
| serxwebûn          = - [[26'ê rezbera]] [[1907]] (Kolonî)&lt;br /&gt;  - [[25'ê sermaweza]] [[1947]] (Serxebûn)
| TBH_giştî          = 
| TBH/kes            = 
| TBH_sal            = 
| dirav              = Dolara nûzelendî (NZD)
| dem                = [[UTC+12]] (havîn +13)
| nîşana_înternetê   = .nz
| koda_telefonê      = +64
| nexşe              = 
| nexşe_sernav       = 
}}
'''Nû Zelenda''', '''Zelendaya Nû''', '''Zelendaya Teze''', ({{Ziman-en|New Zealand}}, bi [[maorî]], ''Aotearoa'') welateke girav e. Ew li ser [[Okyanûsa Mezin]] de ye. Li 1.500&amp;nbsp;km bakura Nû Zelendayê [[Nû Kaledonya]], 1600&amp;nbsp;km li bakur rojava ji [[Awistralya]] bi [[Deryaya Tazmanya]] vediqete, li başûr jî 3000&amp;nbsp;km dûr [[Antarktîka]] heye. Nû Zelenda du giravên mezinê, [[Girava Bakur (Zêlanda Nû)|girava bakur]] û [[Girava Başûr (Zêlanda Nû)|girava başûr]], û gelek giravên biçûk de pêk hatiya. Giravên herî mezin ew in: [[Girava Stewart]], [[Girava Great Barrier]] û [[Girava Chatham]] e.

== Gelemperî ==
Nû Zelenda welatekî [[Commonwealth Realm]] e. [[Keyaiya Nû Zelendayê|Keyaniya Nû Zelendayê]] bi Nû Zelendayê re tev [[Girava Cook]] û [[Niue]] û [[Tokelau]] sax dike. 

Rûerda Nû Zelendayê 270.534&amp;nbsp;km² ye. Giravên mezin de ya bakur 113.729&amp;nbsp;km², ya başûr jî 151.215&amp;nbsp;km² ye.

== Gel ==
Gelê Nû Zelendayê bi gelemperî koçerên di [[Brîtanya]]yê de hatinî û dimatî wir [[maorî]] ne. Gorî hejmartina gelhê di [[2006]]an de 4.141.766 kes li Nû Zelendayê dijî ye. Ji bo mezinahî rûerda welat pira xewle, serî km² 15 mirov dikeve. Li gel kêmzêde %75 yê di ewropa de hatine. Wan re [[Pakeha]] tê gotin. Li wan şunda bi %14,7 [[maorî|maoriyên]] [[polînesî]] ne.

=== Ol ===
Li Nû Zelendayê bi piranî [[xristiyan]] hêne. Liwan bêtir bi 24% kes [[ateîst]] û bi kêmaviyê [[budîst]], [[Hinduîzm|hindû]], [[misilman]] û [[cihû]] hene.

=== Ziman ===
Li Nû Zelendayê de sê zimanên [[fermî]] hêne: [[îngilîzî]], [[maorî]] û zimanê ker û lalan (''[[New Zealand Sign Language]]-NZSL''). 96,1% ji gelê wir îngilîzî diaxive. Zimanê maorî bi 4,5% kesî tê axaftin. Zimanê ker û lalan jî di 10 nîsana [[2006]]an û vir de zimanê fermî ye. NZSL bi 0,8% kesî tê bikaranîn.

=== Aborî ===
Xudana pezî boş e, [[îkoturîzm]] jî heye

== Dîrok ==
Bi gumani Nû Zelenda di sedsala vevbara 11an û 13an de ji aliya [[Polynesi]]yan hat doz kirin. 

Mirovê ji Ewropayê de gehîştiya Nû Zelendayê [[Deryavan]]ê [[holand]]î [[Abel Tasman]] bû. Dûv wî re 1769/70 de [[James Cook]] çû Nû Zelendayê. Paş James Cook de koçer di Ewropayê de çûna wan giravan. Di [[1840]] de jî Împeratoriya Brîtanyayê ew bendiya xwe kir. 1907an de jî ew bû koloniya Brîtanyayê.

== Pêşangeh ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Endeavour replica in Cooktown harbour.jpg|''Endeavour'', keştiya [[James Cook]]
Wêne:Young Maori man dancing.jpg|Xortekî maorî
Wêne:View of Kaikoura Ranges, New Zealand.jpg|{{Girêdan|Kaikōura Ranges|en}}
Wêne:Stormy sunset over Waimakariri River basin, New Zealand.jpg|{{Girêdan|Waimakariri River|en}}
Wêne:Mueller Hut with Mt Sefton and Aoraki (Mt Cook) during the sunrise.jpg|{{Girêdan|Aoraki / Mount Cook National Park|en}}
&lt;/gallery&gt;

== Giredanên derve ==
{{Commonscat-b|New Zealand}}
* [http://www.govt.nz Kargeriya Nû Zelendayê] (bi îngilîzî û maorî)


{{Welatên Okyanûsyayê}}

[[Kategorî:Zêlanda Nû| ]]</text>
      <sha1>bmu336pv6na2h2qeirvkv8oyeegvc22</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bedirxan Beg</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18540</id>
    <revision>
      <id>1094839</id>
      <parentid>997509</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T20:01:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mohajeer</username>
        <id>15290</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2405" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane
}}{{Bêçavkanî}}
'''Bedirxan Beg''', '''Bedirxan Paşa''', '''Mîr Bedirxan''', '''Mîr Bedirxanê Azîzî''', '''Bedirxanê kurê Ebdulxan'''{{Çavk}} (z. [[1806]] li [[Cizîr|Cizîrê]]&lt;ref&gt;Malmîsanij (2009). Cızira Botanlı Bedirhaniler ve Bedirhani Ailesi Derneği'nin Tutanakları. Avesta, Stembol-Amed. r. 54&lt;/ref&gt; - m. [[1869]] li [[Şam|Şamê]]&lt;ref&gt;Malmîsanij (2009). Cızira Botanlı Bedirhaniler ve Bedirhani Ailesi Derneği'nin Tutanakları. Avesta, Stembol-Amed. r. 75&lt;/ref&gt;) di navbera salên 1836 û 1847an de mîrê [[Cizîr|Cizîrê]] û [[Botan|Botanê]] bû. Ew hemdem û hevalê [[Xan Mehmûd|Xan Mehmûdê Miksî]] bû. Bedirxan Beg ji malbata [[Azîzan (malbat)|azîzan]] ([[azîzî]]) bû.

Di sala 1830ê de îdara [[Botan]] xist destên xwe. Bi mîrê soran [[Mîr Mihemed]] re tifaq çêkir. Ji ber tifaqê, osmaniyan êrîşî herdu mîran jî kir. Bedirxan Paşa, derbasî [[Îran|Îranê]] bû. Di sala 1838ê de vegeriya paytextê xwe, bajarê Cizîrê. Di demeke kurt de îdara xwe li Cizîrê xurt kir. Li ser navê xwe pere derxist û xudbe da xwendin. Ji bo welatekî serbixwe pîlan çêkir. Bi eşîrên Kurdenên din re û bi filên welêt re tifaq danî. [[Osmanî]], ji xurtbûna Bedirxan Paşa gelekî ditirsiyan. Gelek caran êrîşî hêzên Paşê kir. Lê belê bi ser neket. 

Dewletê, di sala 1847ê de bi hemû leşkerên xwe carek din êrîşî Botanê kir. Ji ber xiyaneta biraziyê mîr, [[Êzdînşêr]], Bedirxan Paşa teslîm bû. Osmaniyan ew sirgunî Stembolê, paşê sirgunî Sûriyê kir. Bedirxan Paşa li Sûriyê di sala 1868ê de çû ber dilovaniya Xwedê. Tirba Bedirxan Paşa niha li Şamê ye.

Hijmara zaroyên Bedirxan Beg giha bû 96 zarokî.{{Çavk}} Gava ew mir ji van 96 zarokan 21 kur û 21 keç ma bûn.{{Çavk}} Yek ji kurên mezin î Bedirxan Beg, [[Emîn Alî Bedirxan]], bavê [[Celadet Bedirxan|Celadet]] bû.

Bedirxan Beg di sala 1832ê ferman ser gelê êzidiyan li [[Şêxan]]ê rakir. Bêtir ji hezar însanên êzidî hatin kuştin. Di sala 1844ê jî ew fermanê din ser êzidiyên [[Tûrabdîn]]ê rakir.

== Binêre ==
* [[Malbata Bedirxaniyan]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}


{{Malbata Bedirxaniyan (Ebdulxan)}}
{{Malbata Bedirxaniyan (Bedirxan Beg)}}

[[Kategorî:Jidayikbûn 1803]]
[[Kategorî:Siyasetmedarên kurd]]
[[Kategorî:Malbata Bedirxaniyan]]
[[Kategorî:Mirin 1868]]</text>
      <sha1>kv2mlq944ysakodhsaimyaencky2uh4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rovî (ajal)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24088</id>
    <revision>
      <id>1094799</id>
      <parentid>999459</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:04:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>599</id>
      </contributor>
      <comment>[[commons:User:Orgullobot/commands|Bot]]: Fox_at_the_British_Wildlife_Centre,_Newchapel,_Surrey_-_geograph.org.uk_-_2221750.jpg şonê Fox_study_6.jpg</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3252" xml:space="preserve">{{Taxobox
| name = Rûvî
| fossil_range={{Fossil range|0.7|0}} &lt;small&gt;[[Pleistocene]] navîn − dema niha&lt;/small&gt;
| status = LC
| status_system = iucn3.1
| status_ref = &lt;ref&gt;IUCN&lt;/ref&gt;
| trend = stable
| image = Fox at the British Wildlife Centre, Newchapel, Surrey - geograph.org.uk - 2221750.jpg
| image_caption = Rûviyê sorê Ewropî (''V. v. crucigera'')
| regnum = [[Animal]]ia
| phylum = [[Chordate|Chordata]]
| classis = [[Mammal]]ia
| ordo = [[Carnivora]]
| familia = [[Canidae]]
| tribus = [[Vulpini]]
| genus = ''[[Vulpes]]''
| species = '''''V. vulpes'''''
| binomial = ''Vulpes vulpes''
| binomial_authority = ([[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]])&lt;ref&gt;{{cite book|last=Linnæus|first=Carl|title=Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I|year=1758|publisher=Laurentius Salvius|location=Holmiæ (Stockholm)|page=40|url=http://www.biodiversitylibrary.org/item/80764#page/50/mode/1up|edition=10|language=Latin}}&lt;/ref&gt;
| subdivision_ranks = Binecure
| subdivision = 
| synonyms = ''Canis vulpes'' &lt;small&gt;Linnaeus, 1758&lt;/small&gt;
| range_map = Wiki-Vulpes vulpes.png
| range_map_caption = Belavbûna rûviyan 
| subdivision_ranks = [[Binecure]]
}}{{Wergerîne|ar|ziman2=en|ziman3=fr|bijartî=1}}

'''Rûvî''', '''rêvî''' an jî '''rovî''' (''Vulpes vulpes''), [[cure]]yekî [[guhandar]]ên [[goştxwer]] ji cinsê ''Vulpes'' û ji xêzan an [[famîle]]ya [[kûçik]]an (''Canidae'') e, her wekî [[gur]]g, [[wawik]] û [[seg]]ên kedî. Rûvî rawirekî nîvmezin e û tevî ku kurkê [[rûviyê Kurdistanê]] bi giştî sor e jî, li cihên din cinsên bi rengê spî an reş (zîvîn) jî hene.

== Belavbûn == 
Rûvî, li bilî [[Zêlanda Nû]], [[Madagaskar]] û çend giravên din, li hemû parzemînên cîhanê hene.

== Şayes ==

== Xwarin ==

== Pirbûn ==

== Taksonomî ==

== Binêre ==
* [[Rûviyê Kurdistanê]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Wîkîferheng-b|rûvî}}
{{Wîkîcure-b|''Vulpes vulpes''}}
{{Commons-b|''Vulpes vulpes''}}
* [http://www.thefoxwebsite.org/index.html The Fox Website]
* [http://animals.nationalgeographic.com/animals/mammals/red-fox.html Red Fox], National Geographic
* [http://www.wildlifeonline.me.uk/red_fox.html Natural History of the Red Fox], Wildlife Online
* [http://www.educatedearth.net/video.php?id=4223 Red Foxes Screaming Defensively], Educated Earth
* [http://planetsave.com/2010/09/07/extinct-fox-not-extinct-found-in-california/ Sacramento Valley red fox info1],
* [http://www.fourgreensteps.com/infozone/sustainability/extinct-fox-not-extinct-found-in-california Sacramento Valley red fox info2]
* [http://www.youtube.com/watch?v=ZSyT_5ieGZQ A video of a family of red fox cubs, showing their behaviour around the den]
* [http://www.youtube.com/watch?v=W3LebSIA9RU A close up video of an adult male fox]
{{Goştxwer}}
{{Kûçikan}}

[[Kategorî:Canidae]]
[[Kategorî:Faunaya Kurdistanê]]
[[Kategorî:Faunaya Afrîkayê]]
[[Kategorî:Faunaya Amerîkaya Bakur]]
[[Kategorî:Faunaya Asyayê]]
[[Kategorî:Faunaya Ewropayê]]
[[Kategorî:Faunaya Okanûsiyayê]]
[[Kategorî:Canewerên ku di sala 1758an hatine saloxandin]]</text>
      <sha1>n7b4laubu7y1bx1akgssrl2rsopoiys</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Şakund</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24529</id>
    <revision>
      <id>1094788</id>
      <parentid>1057065</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:44:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Túrelio</username>
        <id>4415</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:Duplicate|Duplicate]]: [[File:Bubo bubo -British Wildlife Centre, Surrey, England -zoo keeper-8a (1).jpg]] → [[File:Izzy and 'Ethel' (5627048084).jpg]] Exact or scaled-down duplicate: [[c::File:Izzy and 'Ethel' (5627048084).jpg]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3497" xml:space="preserve">{{Taxobox
| name = Şakund
| status = LC
| status_system = IUCN3.1
| status_ref = &lt;ref&gt;{{IUCN|id=106002215 |title=''Bubo bubo'' |assessors=[[BirdLife International]] |version=2012.1 |year=2012 |accessdate=16 July 2012}}&lt;/ref&gt;
| image = Uhu-muc.jpg
| regnum = [[Animal]]ia
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| ordo = [[Kund|Strigiformes]]
| familia = [[Famîleya kund û bûman|Strigidae]]
| genus = ''''' Bubo'''''
| species = '''''B. bubo'''''
| binomial = ''Bubo bubo''
| binomial_authority = ([[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758)
| range_map = Bubo bubo distribution map.png
| range_map_caption = Belavbûna Şakundan
}}{{Wergerîne|de|ziman2=en|bijartî=1}}
'''Şakund''' an''' kundê bor''' an jî '''kundê kor''' (''Bubo bubo'') [[cure]]yekî kundan e ji [[cins]]ê şakundan (''Bubo'') û ji [[famîle]]ya [[kund]]an e ([[''Strigidae'']]).
[[File:Bubo bubo bubo MHNT.ZOO.2010.11.157.1.jpg|thumb|''Bubo bubo bubo'']]
Şakund li çiya û deştan dihête dîtin.
== Şayes ==
Mezintirîn kund e, heta 68 cm digihê û navbera her du baskan jî dikare 174 cm bigihê. Ev kund guhbel e wek [[kundê şaxkidar]].
== Parêzî ==
Şakund çi [[canewer]]ê ku li ser erdê dilebite dixwe ji [[kêzik]], [[beq]], [[masî]], [[kevjal]] , [[mar]], [[qirtîş]], [[mişk]], [[cirdon]], [[kergoşkê kovî]], [[rûvî]], [[gakovî]] biçûk,  [[mîravî]], [[qirik]], [[qaz]] û gelek balindeyên beravê. Şakund dikanê kundên din jî bixwe.&lt;ref&gt;König, Weick and Becking. 1999. &quot;Owls: A Guide to the Owls of the World&quot;. Yale University Press&lt;/ref&gt;,&lt;ref&gt;Mikkola, Heimo. 1983. &quot;Owls of Europe&quot;. Buteo Books&lt;/ref&gt; û &lt;ref&gt;Voous, Karel H.. 1988. &quot;Owls of the Northern Hemisphere&quot;. The MIT Press&lt;/ref&gt;

== Reftar ==
Dengê kundê bor mîna ''hûû-û hûû-û hûû-û'' dihête bihîstin.&lt;ref&gt;http://www.owlpages.com/owls.php?genus=Bubo&amp;species=bubo&lt;/ref&gt;
== Binecure ==
* B. b. bubo, B. b. borissowi
* B. b. hemachalana
* B. b. hispanus
* B. b. interpositus
* B. b. jakutensis
* B. b. kiautschensis
* B. b. nikolskii 
* B. b. omissus 
* B. b. ruthenus.
* B. b. sibiricus.
* B. b. tarimensis.
* B. b. tibetanus. 
* B. b. turcomanus.
* B. b. ussuriensis.
* B. b. yenisseensis,
* B. b. swinhoei.&lt;ref name=&quot;&quot;&gt;König, Weick and Becking. 1999. &quot;Owls: A Guide to the Owls of the World&quot;. Yale University Press&lt;/ref&gt;
== Belavbûn û rewşa parastinê ==
Şakund li başûrê Afrîka, Ewropa, Asya û Rojhilata Navîn dijî. Rewşa parastinê şakund di bin xeterê li Ewropayê.&lt;ref&gt;BirdLife International 2012. Bubo bubo. In: IUCN 2013. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.1. &lt;www.iucnredlist.org&gt;&lt;/ref&gt;
== Pêşangeh ==
&lt;gallery&gt;
File:Uhu-Bubo-Bubo-Falknerhof-Lenggries-2010.jpg
File:Izzy and 'Ethel' (5627048084).jpg
File:bubo_bubo_juveniles.jpg
File:Bubo bubo winter 1.jpg
File:Eurasian eagle-owl (Bubo bubo), chick.jpg
File:Eurasian eagle-owl (Bubo bubo).jpg
&lt;/gallery&gt;
== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Wîkîcure|''Bubo bubo''}}
{{Commons|''Bubo bubo''}}
*http://www.owlpages.com/owls.php?genus=Bubo&amp;species=bubo
*http://www.iucnredlist.org/details/106002215/0 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121116065817/http://www.iucnredlist.org/details/106002215/0 |date=2012-11-16 }}
*http://www.youtube.com/watch?v=yMgdk5l0m4U
{{kurt}}

[[Kategorî:Kund]]
[[Kategorî:Faunaya Kurdistanê]]
[[Kategorî:Balindeyên li Kurdistanê]]
[[Kategorî:Canewerên ku di sala 1758an hatine saloxandin]]
[[Kategorî:Faunaya Asyayê]]
[[Kategorî:Faunaya Ewropayê]]</text>
      <sha1>05tpdfkh1la3hsaosodj1gs7ppzw9oe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Giravên Cook</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26308</id>
    <revision>
      <id>1094845</id>
      <parentid>1000311</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T21:25:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:68B1:A72C:CEB4:1BC3</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2508" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+&lt;big&gt;&lt;big&gt;&lt;br /&gt;                              '''Cook Islands'''&lt;/big&gt;&lt;br /&gt;                               '''Kūki 'Āirani'''&lt;br /&gt;&lt;/big&gt;                              '''Giravên Cook'''&lt;br /&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[Wêne:Flag of the Cook Islands.svg|160px]]&lt;br /&gt;[[Ala Giravên Cookê]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;[[Arma Giravên Cookê]]
|-
|align=center colspan=2| [[Wêne:Cook Islands on the globe (Polynesia centered).svg|230px]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Îngîlîzî]], [[Maorî]]ya Giravên Cook 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||       [[Avarua]]
|-
| '''[[Sîstema Siyasî]]''' ||  [[Monarşiya Parlamenterî]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   Şahbanû [[Elizabeth II]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||  [[Jim Marurai]] 
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||  [[4ê tebaxê]] [[1965]] bi [[Zelanda Nû]] ve tev tê karger kirin.

|-
| '''[[Srûda netewî]]:  ||   ''[[Te Atua Mou E]]''
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  240 km²
|-
| '''[[Nifûs]]''' ||18.700 &lt;small&gt;2006&lt;/small&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dolara Zelanda Nû
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC-10]]
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  ||  .ck
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +682
|}
[[Wêne:rarotonga.jpg|thumb|Girava bingehê Rarotonga]]'''Giravên Cook''' ({{Ziman-en|Cook Islands}}, Bi [[Maorî]]ya giravên Cook: ''Kūki 'Āirani'' ) dewleteka [[dewletên giravî|giravîy]]ê bi [[Nû Zelanda]] ve wek havparî tê karger kirine û li başûra [[Okyanûsa Pasîfîk]] dikeve ye. Ew li ser rûerdeke 240 km² û li ser wa rûerda xwe 18.600 kes dijiye. Paytexta wê [[Avarua]] ye û ew li ser girava [[Rarotonga]] dimê. Wê navê xwe ji dahênerî [[James Cook]] girtiye.

== Erdnîgarî ==
Giravên Cook [[arşîpel]]ekê ko ji giravên [[Rarotonga]], [[Aitutaki]], [[Atiu]], [[Mangaia]], [[Manuae]], [[Mauke]], [[Mitiaro]], [[Palmerston]], [[Takutea]], [[Manihiki]], [[Nassau]], [[Penrhyn]], [[Pukapuka]], [[Rakahanga]] û [[Suwarrow]] pêk têye.

== Nifûs ==

Li ser giravên Cook di sala 1971an de nêzî 21.300 kes dijî. Lê nifûsa wêyê her sal kêm dibê û gorî hejmerên sala 2006 nêzî 18.600 kes li ser wan giravan dijî ye.

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Cook Islands}}

{{Welatên Okyanûsyayê}}

[[Kategorî:Giravên Cook| ]]</text>
      <sha1>hrmvv0zmlvdkty73lxfjvmi2tjrnz3d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sêwas (parêzgeh)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28636</id>
    <revision>
      <id>1094805</id>
      <parentid>1001094</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:04:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.41.66</ip>
      </contributor>
      <comment>Sivas Türkiye nin bir ilidir</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1825" xml:space="preserve">{{Infobox parêzgeh
 | Nav               = Parêzgeha Sêwasê
 | Navê_din          = 
 | Navê_fermî        = Sêwas
 | Koda parêzgehê    = 58
 | Nexşe             = Sivas in Turkey.svg
 | Nexşe_sernav      = 
 | Nexşe1            = Navçeyên Sêwasê.png
 | Nexşe1_sernav     
 | Dûgel             = [[Tirkiye]]
 | Serbajar          = [[Sivas]]
 | Walî              = 
 | Gelhe             = 642.224  &lt;!--- GELHE û ERDNÎGAR -------&gt;
 | Gelhe_sal         = [[2010]]
 | Gelhê_bajaran     = 
 | Gelhê_gundan      = 
 | Rûerd             = 28.488
 | Berbelavî         = 22,54
 | Hejmara_navçeyan  = 17 &lt;!---BINEBEŞ -----------------&gt;
 | Hejmara_bajarokan = 46
 | Hejmara_gundan    = 1.237
 | Dem               = [[UTC+2]]  &lt;!---AGAHIYA DIN -----------------&gt;
 | Koda_telefonê     = (+90) 346
 | Malper            = 
}}
'''Sêwas''' ({{bi-tr|Sivas}}) parêzgehek e ku dikeve nav sînorên [[Kurdistan]]ê.

=== Qezayên parêzgeha Sêwasê===
* [[Sêwas]] ({{bi-tr|Sivas}})
* [[Ezbider]] an jî [[Ezbidera Jorîn]] ({{bi-tr|Akıncılar}})
* [[Tonus]] ({{bi-tr|Altınyayla}})
* [[Dîvrîgî|Dîvrîgî (qeza)]] ({{bi-tr|Divriği}}): [[Dîvrîgî]], [[Danişmend]] (senter: [[Birastîk]]), [[Qeregeban]], [[Mursal]] ([[Merzal]]?), [[Sincan]]
* [[Tozanî]] ({{bi-tr|Doğanşar}})
* [[Gemerek]]
* [[Axvanîs]] ({{bi-tr|Gölova}}) 
* [[Girîn]] ({{bi-tr|Gürün}}) 
* [[Hafik]]
* [[Macîran]] an [[Umraniye]] an jî [[Umranî]] (?) ({{bi-tr|İmranlı}})
* [[Qenxal (qeza)]] ({{bi-tr|Kangal}}): [[Qenxal]]
* [[Qolhîsar]] ({{bi-tr|Koyulhisar}})
* [[Bilekan]] ({{bi-tr|Suşehri}})
* [[Şarqije]] ({{bi-tr|Şarkışla}})
* [[Tecer]] ({{bi-tr|Ulaş}})
* [[Norxan]] ({{bi-tr|Yıldızeli}})
* [[Qoçgîr|Qoçgîr (qeza)]] ({{bi-tr|Zara}}): [[Zara]]


{{Navçeyên Sêwasê}}
{{Kurdistan-şitil}}

[[Kategorî:Sêwas| ]]</text>
      <sha1>3ccsvijqzd5flg9nlr3f8943ts74ift</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094806</id>
      <parentid>1094805</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:05:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>159.146.41.66</ip>
      </contributor>
      <comment>Türkiye topraklarında Kürdistan diye bir yer bulunmuyor</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1815" xml:space="preserve">{{Infobox parêzgeh
 | Nav               = Sivas İli 
 | Navê_din          = 
 | Navê_fermî        = Sivas
 | Koda parêzgehê    = 58
 | Nexşe             = Sivas in Turkey.svg
 | Nexşe_sernav      = 
 | Nexşe1            = Navçeyên Sêwasê.png
 | Nexşe1_sernav     
 | Dûgel             = [[Tirkiye]]
 | Serbajar          = [[Sivas]]
 | Walî              = 
 | Gelhe             = 642.224  &lt;!--- GELHE û ERDNÎGAR -------&gt;
 | Gelhe_sal         = [[2010]]
 | Gelhê_bajaran     = 
 | Gelhê_gundan      = 
 | Rûerd             = 28.488
 | Berbelavî         = 22,54
 | Hejmara_navçeyan  = 17 &lt;!---BINEBEŞ -----------------&gt;
 | Hejmara_bajarokan = 46
 | Hejmara_gundan    = 1.237
 | Dem               = [[UTC+2]]  &lt;!---AGAHIYA DIN -----------------&gt;
 | Koda_telefonê     = (+90) 346
 | Malper            = 
}}
'''Sêwas''' ({{bi-tr|Sivas}}) parêzgehek e ku dikeve nav sînorên [[Türkiye]]'ye

=== Qezayên parêzgeha Sêwasê===
* [[Sêwas]] ({{bi-tr|Sivas}})
* [[Ezbider]] an jî [[Ezbidera Jorîn]] ({{bi-tr|Akıncılar}})
* [[Tonus]] ({{bi-tr|Altınyayla}})
* [[Dîvrîgî|Dîvrîgî (qeza)]] ({{bi-tr|Divriği}}): [[Dîvrîgî]], [[Danişmend]] (senter: [[Birastîk]]), [[Qeregeban]], [[Mursal]] ([[Merzal]]?), [[Sincan]]
* [[Tozanî]] ({{bi-tr|Doğanşar}})
* [[Gemerek]]
* [[Axvanîs]] ({{bi-tr|Gölova}}) 
* [[Girîn]] ({{bi-tr|Gürün}}) 
* [[Hafik]]
* [[Macîran]] an [[Umraniye]] an jî [[Umranî]] (?) ({{bi-tr|İmranlı}})
* [[Qenxal (qeza)]] ({{bi-tr|Kangal}}): [[Qenxal]]
* [[Qolhîsar]] ({{bi-tr|Koyulhisar}})
* [[Bilekan]] ({{bi-tr|Suşehri}})
* [[Şarqije]] ({{bi-tr|Şarkışla}})
* [[Tecer]] ({{bi-tr|Ulaş}})
* [[Norxan]] ({{bi-tr|Yıldızeli}})
* [[Qoçgîr|Qoçgîr (qeza)]] ({{bi-tr|Zara}}): [[Zara]]


{{Navçeyên Sêwasê}}
{{Kurdistan-şitil}}

[[Kategorî:Sêwas| ]]</text>
      <sha1>d03lp8c793qtr1kxnt7oiwm7gvyv89a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094807</id>
      <parentid>1094806</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:12:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Guhartinên [[Special:Contributions/159.146.41.66|159.146.41.66]] ([[User talk:159.146.41.66|gotûbêj]]) hatine betalkirin, vegerand guhertoya dawî ya [[User:Balyozbot|Balyozbot]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1910" xml:space="preserve">{{Infobox parêzgeh
 | Nav               = Parêzgeha Sêwasê
 | Navê_din          = 
 | Navê_fermî        = Sêwas
 | Koda parêzgehê    = 58
 | Nexşe             = Sivas in Turkey.svg
 | Nexşe_sernav      = 
 | Nexşe1            = Navçeyên Sêwasê.png
 | Nexşe1_sernav     = 
 | Welat             = [[Bakurê Kurdistanê]]  &lt;!---KARGÊRIYÎ ---------------&gt;
 | Dûgel             = [[Tirkiye]]
 | Serbajar          = [[Sêwas]]
 | Walî              = 
 | Gelhe             = 642.224  &lt;!--- GELHE û ERDNÎGAR -------&gt;
 | Gelhe_sal         = [[2010]]
 | Gelhê_bajaran     = 
 | Gelhê_gundan      = 
 | Rûerd             = 28.488
 | Berbelavî         = 22,54
 | Hejmara_navçeyan  = 17 &lt;!---BINEBEŞ -----------------&gt;
 | Hejmara_bajarokan = 46
 | Hejmara_gundan    = 1.237
 | Dem               = [[UTC+2]]  &lt;!---AGAHIYA DIN -----------------&gt;
 | Koda_telefonê     = (+90) 346
 | Malper            = 
}}
'''Sêwas''' ({{bi-tr|Sivas}}) parêzgehek e ku dikeve nav sînorên [[Kurdistan]]ê.

=== Qezayên parêzgeha Sêwasê===
* [[Sêwas]] ({{bi-tr|Sivas}})
* [[Ezbider]] an jî [[Ezbidera Jorîn]] ({{bi-tr|Akıncılar}})
* [[Tonus]] ({{bi-tr|Altınyayla}})
* [[Dîvrîgî|Dîvrîgî (qeza)]] ({{bi-tr|Divriği}}): [[Dîvrîgî]], [[Danişmend]] (senter: [[Birastîk]]), [[Qeregeban]], [[Mursal]] ([[Merzal]]?), [[Sincan]]
* [[Tozanî]] ({{bi-tr|Doğanşar}})
* [[Gemerek]]
* [[Axvanîs]] ({{bi-tr|Gölova}}) 
* [[Girîn]] ({{bi-tr|Gürün}}) 
* [[Hafik]]
* [[Macîran]] an [[Umraniye]] an jî [[Umranî]] (?) ({{bi-tr|İmranlı}})
* [[Qenxal (qeza)]] ({{bi-tr|Kangal}}): [[Qenxal]]
* [[Qolhîsar]] ({{bi-tr|Koyulhisar}})
* [[Bilekan]] ({{bi-tr|Suşehri}})
* [[Şarqije]] ({{bi-tr|Şarkışla}})
* [[Tecer]] ({{bi-tr|Ulaş}})
* [[Norxan]] ({{bi-tr|Yıldızeli}})
* [[Qoçgîr|Qoçgîr (qeza)]] ({{bi-tr|Zara}}): [[Zara]]


{{Navçeyên Sêwasê}}
{{Kurdistan-şitil}}

[[Kategorî:Sêwas| ]]</text>
      <sha1>ll9nh6tzvtwn6wptrc3e23bcfdnxid1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Zimanê ûkraynî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>42754</id>
    <revision>
      <id>1094853</id>
      <parentid>1005628</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T07:48:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mashkawat.ahsan</username>
        <id>51701</id>
      </contributor>
      <comment>Vîdeyo #WPWP</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="747" xml:space="preserve">'''Zimanê ûkraynî''' zimanek ji [[Slaviya rojhilatî|zimanên slavî yên rojhilat]] e. Zimanê fermî yê dewleta [[Ûkrayna]] ye. Bi alfabeya kîrîlî tê nivîsandin. Li seranserê cîhanê di navbera 42-47 milyon kes vî zimanî diaxivin.

[[File:WIKITONGUES- Vira speaking Ukrainian.webm|thumb|250px|Zimanê ûkraynî]]

Alfabeya ûkraynî

А а 	Б б 	В в 	Г г 	Ґ ґ 	Д д 	Е е 	Є є 	Ж ж 	З з 	И и
І і	Ї ї	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р	С с
Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ь ь	Ю ю	Я я

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

* [http://www.ukrcensus.gov.ua/]
* [http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_languages_by_number_of_native_speakers]

[[Kategorî:Zimanên slavî yên rojhilat]]</text>
      <sha1>1gcyuly8mticzrjyo5hbmjgufw44gkc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Xanedana Anûştigîniyan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>109739</id>
    <revision>
      <id>1094789</id>
      <parentid>1053594</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:46:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:79F1:9F30:FEBF:4125</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6737" xml:space="preserve">[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]
{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Xanedana Anûştigîniyan
| nav                = المماليك
| nav ziman          = 
| nav2               = Xanedana Xwarezmşahiyan
| nav2 ziman         = 
| nav3               = 
| nav3 ziman         = 
| nav4               = 
| nav4 ziman         = 
| nav5               = 
| nav5 ziman         = 
| berê4              = 
| berê1_rûpel        = 
| berê1 al           = 
| berê2_rûpel        = 
| berê2 al           = 
| berê3_rûpel        = 
| berê3 al           = 
| sal destpêk        = 1077
| sal dawî           = 1231
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| paşê4              = 
| paşê1_rûpel        = 
| paşê1 al           = 
| paşê2_rûpel        = 
| paşê2 al           = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| al                 = BlackFlag.svg
| nîşan              = 
| nîşanfirehî        = 
| al lînk            = Alayê Xanedan
| nîşan lînk         = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = Khwarezmian_Empire_1190_1220.png
| binnexşe           = Nexşeya împeratoriya xwarezmşahiyan (1190-1220)
| paytext            =Tabriz (1225–1231)
| ziman              = [[Farsî]], [[Erebî]]
| tbh                = 
| hikûmet            = 
| sernav paytext     = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5 sal         = 
| bûyer6 sal         = 
| bûyer7 sal         = 
| bûyer8 sal         = 
| bûyer9 sal         = 
| bûyer10 sal        = 
| bûyer11 sal        = 
| bûyer12 sal        = 
| bûyer1             = 
| bûyer2             = 
| bûyer3             = 
| bûyer4             = 
| bûyer5             = 
| bûyer6             = 
| bûyer7             = 
| bûyer8             = 
| bûyer9             = 
| bûyer10            = 
| bûyer11            = 
| bûyer12            = 
| sernav serokA      = [[Wekîl]]
| serokA1            = Anushtegin Gharchai (yekem)
| serokA2            = Saif ad-Din Qutuz (dawî)
| serokA3            = 
| serokA4            = 
| serokA5            = 
| serokA1 sal        = 1077
| serokA2 sal        = 1231
| serokA3 sal        = 
| serokA4 sal        = 
| serokA5 sal        = 
| sernav serokE      = 
| serokE1            = 
| serokE1 sal        = 
| serokE2            = 
| serokE2 sal        = 
| serokE3            = 
| serokE3 sal        = 
| serokE4            = 
| serokE4 sal        = 
| serokE5            = 
| serokE5 sal        = 
| perleman1          = 
| perleman2          = 
| perleman3          = 
| perleman4          = 
| perleman5          = 
| cure_perleman1     = 
| cure_perleman2     = 
| cure_perleman3     = 
| cure_perleman4     = 
| cure_perleman5     = 
| berê1              = [[Selcûqî]]&lt;br&gt;Xanedana Gûridîyan&lt;br&gt;Qêrê kitêy&lt;br&gt;Kêrê kânid&lt;br&gt;[[Îldenizî]]&lt;br&gt;Ahmadiliyan&lt;br&gt;Bavanîyan&lt;br&gt;
| paşê1              = [[Împeratoriya Mongolan]]
| berê2              = 
| berê3              = 
| berê4 al           = 
| paşê2              = 
| paşê3              = 
| paşê4 al           = |…
| ol                 = Îslam
}}
'''Xanedana anûştigîniyan''', '''xanedana xwarezmşahiyan''', xanedaneke Îranî ku bi eslê xwe ji [[memlûk]]ên tirkî pêk hatiye&lt;ref&gt; Bosworth in Camb. Hist. of Iran, Vol. V, pp. 66 &amp; 93; B.G. Gafurov &amp; D. Kaushik, &quot;Central Asia: Pre-Historic to Pre-Modern Times&quot;; Delhi, 2005; ISBN 81-7541-246-1&lt;/ref&gt;. Xanedana xwarezmşahiyan di navbera 1077 û 1220/1231ê de hikumdarên [[Xwarezm]] û [[Îran]]ê, herêma [[Xorasan|Xorasanê]] û deverên îro yên [[Efxanistan|Efxanistanê]] û [[Çiyayên Qefqasê|çiyayên Qafqazê]] bûn û bandoreke mezin li ser van welatan hiştin.&lt;ref&gt; Rene Grousset, The Empire of the Steppes:A History of Central Asia, Transl. Naomi Walford, Rutgers University Press, 1991, page 159.&lt;/ref&gt;

Tê texmînkirin ku împeratorî di destpêka sedsala 13an de li qadek ji 2,3 milyon kîlometre çargoşe heya 3,6 mlyon kîlometre çargoşe û bi bandor ew kiriye yek ji mezintirîn împeratoriyên bejahî di dîrokê de.&lt;ref&gt; Biran, Michel, The Empire of the Qara Khitai in Eurasian history, (Cambridge University Press, 2005), 44.&lt;/ref&gt;

== Dirok ==
[[Wêne:Il-Arslan Mausoleum (42486914261).jpg|thumb|Aramgeha xwarezmşah Îl Arslan]]
Li vê parêzgehê, ku ji hêla parêzgarên ku ji navendê di bin Dewleta [[Selcûqî|Selcûqîya]] Mezin de li herêma Xwarezmîyan hatine tayîn kirin de, jiyana azad di dema [[Anuş Tekin]] de dest pê kir. Ew di serdema de, ku di 1128an de wekî parêzgarê Xwarezmê hate tayîn kirin, nîv-serxwebûnê bi dest xist.&lt;ref&gt; Buniyatov, Z. The State of Khwarazmshah-Anushteginids. 1097—1231 М., 1986. pages 41-75&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;  Biran, Michel, The Empire of the Qara Khitai in Eurasian History, Cambridge University Press, 2005, 44.&lt;/ref&gt;

Kurê Aladîn [[Celaledînê Rûmî|Celaleddîn Rumî]] li [[Mongol]] li [[Efxanistan]] şer kir û ber bi başûr ve vekişiya û bi derbasbûna ket [[Hindistan]]. Piştî ku [[Cengîz Xan]] vegeriya [[Mongolya]], Celaledîn vegeriya [[Îran]] û ji [[Iraq]] kete [[Azerbaycan]] û Atabeylikên [[Eldiguzidîyan]] di 1225 de hilweşand. Wî bir [[Tebrîz]].&lt;ref&gt; John Man, &quot;Genghis Khan: Life, Death, and Resurrection&quot;, 6 Feb. 2007. Page 180.&lt;/ref&gt;

Armanca mirovên ku ji [[Mongol]] direvin û giregirên Harzem penaber bûn li [[Anatoliya]] bû. Lêbelê, berjewendiyên siyasî bûn sedema hilweşandina serdestiya Khwarezm. Herweha, tê fikirîn ku kes û giregirên ku bi xanedaniyê re hatine bi Selçûqiyan re tevlihev bûne.&lt;ref&gt; C.E. Bosworth, The Ghaznavids: 994-1040, Edinburgh University Press, 1963, page 237&lt;/ref&gt;

== Kultûr ==
Xwarezmîyan di her warî de çanda [[Iran]] hildigire. hunerî bi şêwaza Selçûkî ne. Rêxistina îdarî ya dewletê dişibe [[Selcûqî]]. Xwarezmîyan dewleta [[Asyaya Navîn]] a berî [[Mongolî]] bû dewleta herî bi hêz a [[Asyaya Navîn]].

== Hikumdarên xwarezmşah ==
#[[Anûştigîn Xerçeyî]] (1077 - 1097)
#[[Ekinçî îbn Qoçqer]] (1097)
#[[Ebulfeth Qutbedîn Arslan Tigîn Mihemed îbn Anûştigîn]] (1097 - 1128)
#[[Ebulmuzefer Elaedîn Qizil Arslan Atsiz îbn Mihemed]] (1128 - 1156)
#[[Ebulfeth Îl Arslan îbn Atsiz]] (1156 - 1172)
#[[Ebulmuzefer Tacedunyawedîn Tekîş îbn Îl Arslan]] (1172)
#[[Ebulqasim Sultan Şah Celaledunyawedîn Mehmûd îbn Îl Arslan]] (1172-1193), hikumdarê Bakurê [[Xorasan]]ê bû.
#[[Elaedîn Mihemed Tekîş]] (1172 - 1200)
#[[Celaledîn Mengübirtî îbn Mihemed]] (1220 - 1231)

== Mijarên têkikdar ==

* [[Selcûqî]]
* [[Dîroka Îranê]]

== Çavkani ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>3jolai4qxe96s9qx4i4f6w8mdjkz8ya</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dewleta Memlûkan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>118971</id>
    <revision>
      <id>1094785</id>
      <parentid>1068286</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:24:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:79F1:9F30:FEBF:4125</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8333" xml:space="preserve">{{Agahîdank dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dewleta Memlûkan
| nav                = {{lang|ar|سلطنة المماليك}}
| nav ziman          = [[Erebî]]
| nav2               = 
| nav2 ziman         = 
| berê1_rûpel        = Dûgela Eyûbiyan
| berê1 al           = Saladin's Standard.svg
| sal destpêk        = 1261
| sal dawî           = 1517
| paşê1_rûpel        = Dûgela Osmaniyan
| paşê1 al           = 1783 Ottoman Flag.svg
| al                 = Mameluke Flag.svg
| nîşan              = Coat of arms of the Mamluk Sultan of Egypt.svg
| nexşe              = Mamluk Sultanate of Cairo 1317 AD.jpg
| binnexşe           = Nexşeya Memlûkiyan di sala 1317an de
| paytext            = [[Qahîre]]
| ziman              = [[Tirkî]] [[Erebî]]
| hikûmet            = Xanedan
| dîn                = [[Islam]]
| serokA1            = Elmustensir (xelîfe)
| serokA2            = Elmutewekkil III (xelîfe)
| serokA3            = Şecer Edurr (siltanê pêşîn)
| serokA4            = Tûman Bey II (siltanê dawî)
| serokA1 sal        = Ji 1261
| serokA2 sal        = heta 1508-1516
| serokA3 sal        = Ji 1250
| serokA4 sal        = heta 1517
| berê1              = [[Xanedana Eyûbiyan]]
| paşê1              = [[Împeratoriya Osmanî]]
}}
{{Wergerîne|ar|bijartî=1}}
'''Dewleta Memlûkan''', dewleteke dîrokî ye ku ji aliyê [[Xanedana Eyûbiyan|Eyûbiyan]] ve li [[Misir]]ê hatiye damezrandin. Serweriya wan bêhtirî 200 salî li [[Misir]], [[Sûrî]], [[Dewleta Filistînê|Filistînê]] û [[Erebistana Siûdî]] berdewam bûye. Parçeyek ji malbata Memlûkan, yên burcî, zimanê [[çerkezî]] diaxiftin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/31328805|title=A turning point in Mamluk history : the third reign of al-Nāṣir Muḥammad ibn Qalāwūn (1310-1341)|last=Levanoni|first=Amalia|date=1995|publisher=E.J. Brill|isbn=90-04-10182-9|location=Leiden|page=17|oclc=31328805}}&lt;/ref&gt;

==Dîrok==
[[File:A Mamluk from Aleppo.jpg|thumb|Mirovekî memlûk li [[Heleb]]ê (Sûrî)]]
=== Paşxane ===
[[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] ku damezrênerê desthilatdariya [[Eyûbî]] bû (1171-1250), [[Misir|Misrê]] bi [[Sûriye]], beşên [[Nîvgirava Erebistanê|Erebistan]] û [[Firat]] welatên di bin desthilatdariya wî de ne. Piştî mirina wî di 1193 de, Misir, di bin destê kurekî wî de, dîsa bû padîşahiya xwe. Yek ji cîgirê Selahedîn, [[Melîk es-Salih Eyûb]], ji [[Çerkez]] û [[Tûra]] dora 1240 hezar kole kirîn, wan di bikaranîna çekan de perwerde kir û ji wan parêzvanek xurt çêkir. jê re dibêjin cerdevanê Memlûkan, yanî koleyan.&lt;ref&gt;{{runeberg.org|nfbf|0806.html Misir}}&lt;/ref&gt; Di sala 1249an de di dema [[Seferên xaçperestan|Serga Xaçperestan a Heftemîn]] de mir û li şûna wî kurê wî [[Tûran Şah]] ku sala din ji aliyê leşkerên koleyan ve ku niha bûne xwediyê Misrê, hat kuştin.

=== Destûra destpêkê===
Dema Memlûk hatin ser hukim, li padîşahiyê bêîstîqrarîyek siyasî hebû, bi şer û pevçûnan û gelek caran guhertinên desthilatê. Di sala 1254an de komeke Memlûkan di bin serokatiya [[Seîf ed-Dîn Qutuz]] de desthilatdarî girt û Baxrîtên Turanî (Beharî) ku wê demê serdest bûn, ku li şûna wan bi Xanedaniya Eyûbiyan re li Sûriyê hevalbend bûn, derxistin. Dema ku Mongolan di sala 1258an de di bin destê [[Hülegü|Hülegü xan]] de êrîşî Sûriyê kirin, her du koman aştiyek demkî pêk anîn. Wan di [[Şerê Eyn Celût]] de Mongolan têk birin û şerê navxweyî ji nû ve dest pê kir. Di sala 1260 de, Qutuz ji aliyê [[Beybars|Baibars el-Bunduqdari]] ji Beharîyan ku xwe sultanê nû îlan kiribûn, hat kuştin. Di bin serweriya wî de, împaratoriya Memlûk hate yekkirin û aramkirin û gelek êrîş li dijî [[dewletên xaçparêz]] cîran pêk anî.&lt;ref&gt;http://countrystudies.us/egypt/17.htm&lt;/ref&gt; Di sala 1291 de [[Ekrê]] hat zeftkirin. Baharî dê heta dawiya sedsala 14'an bibin xanedana desthilatdar a Siltanatiya Memlûkan.

Di sala 1261an de Beybar li [[Qahîre]] perestgehek da neviyên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] [[Xelîfetî|Xelîfeyên]] [[Bexda]]. Xelîfeyê dawîn ê desthilatdar li Bexdayê piştî fetihkirina Bexdayê di sala 1258an de ji aliyê mongolan ve hat îdamkirin. Li dîwana Memlûkan, &quot;xîlafeta siyê&quot; wê demê weke kargeheke manewî ya mîrasî hat parastin heta ku welat ji aliyê Osmaniyan ve hat dagirkirin. 1517, lê pir hêza rastîn ne di destê van xelîfeyan de bû, lê di pratîkê de sultanên Memlûk bindest bûn û ji ber vê yekê bi desthilatdariya wan a olî ve sînordar bûn.

=== Xanedaniya Burcî===
{{Beşa Çavkaniyan|dîrok=2018-07}}
Tax di sala 1382an de ji aliyê xanedaneke Memlûkî ya nû, Borcîtiyên Çerkez ([[Xanediya Burcî]]), di bin destê Sultan [[Barkuk]] de hat hilkişandin. Di nav sultanên wan de yê herî girîng Kansuh el-Ghury (1501-16) bû, ku di 1503-13 de li [[Okyanûsa Hindî]] bi Portekîzî re şer kir da ku ji bo xwe û bazirganiya [[Komara Venedîk|Venetya]] rizgar bike. [[Hindistan] ]]. Dema ku destûr da qasidên şah Îsmaîl Safî yên [[Sefewî|Faris]] ji bo [[Komara Venedîkê]] bi serbestî derbasî Sûriyê bibin, di demekê de bi Sultanê Osmanî [[Selim I]] re ket pevçûnê. dema ku Împaratoriya Osmanî ji van her du hêzan hat tehdît kirin. Selîm jî hêrs bû ku Kansûh li Misrê perestgehek da îdiakarê osmanî yê text.

Hêzên osmaniyan bindestê Memlûkan [[Dulkadir]] têk birin û di sala 1516an de êrîşî Sûriyê kirin, li Merc-Dabikê li nêzîkî [[Heleb|Helebê]] artêşa Memlûk têk bir. [[Siwariyên]] Memlûkan nikarîbûn li hember topên osmanî li ber xwe bidin, Sultan Kansuh ket û cîgirê wî [[Tuman bey II]] nekarî pêşî li Selîm bigire ku Qahîre û tevahiya Misrê di sala 1517an de bi dest bixe. Lêbelê Memlûkan di gelek waran de li Osmaniya nû [[Eyaletet Misir|wilayeta Misrê]] wek çîneke esilzade pozîsyona xwe ya pêşeng parastibûn û carinan ji waliyên osmanî zêdetir hêz bi dest dixistin.

== Siltanên memlûk ==

=== Siltanên Behrî (1250-1381) ===
* [[Um Xelîl Ismet Edunya we'Dîn Şecer Edurr]] (1250)
*[[Qelêwun]] (1279–1290)
* [[Chalil (Sultan)|al-Aschraf Chalil]] (1290–1293)
* [[Al-Malik an-Nasir Muhammad|an-Nasir Muhammad I.]] (1293–1294)
* [[Kitbugha|al-Adil Kitbugha]] (1294–1296)
* [[Ladschin|al-Mansur Ladschin]] (1296–1299)
* an-Nasir Muhammad I. (1299–1308)
* [[Baibars II.|al-Muzaffar Baibars II.]] (1308–1309)
* an-Nasir Muhammad I. (1309–1341)
* [[al-Mansur Abu Bakr]] (1341)
* [[al-Aschraf Kudschuk]] (1341–1342)
* [[an-Nasir Ahmad I.]] (1342)
* [[As-Salih Ismail (Mamluken)|as-Salih Ismail]] (1342–1345)
* [[al-Kamil Schaban I.]] (1345–1346)
* [[al-Muzaffar Haddschi I.]] (1346–1347) kuştin
* [[an-Nasir al-Hasan]] (1347–1351)
* [[as-Salih Salih]] (1351–1354) abgesetzt
* an-Nasir al-Hasan (1354–1361)
* [[al-Mansur Muhammad II.]] (1361–1363)
* [[Aschraf Schaban|al-Aschraf Schaban II.]] (1363–1377)
* [[al-Mansur Ali II.]] (1377–1381)
* [[Selahedîn Elmelik Elmuzefer Hacî II yê kurê Şeban II Nasiredîn]] (1389-1390)

=== Siltanên Burcî (1382-1517) ===
* [[Seyfedîn Elmelik Ezahir Barqûq Elyebuxawî]] (1382–1389 û 1390–1399)
* [[Faradsch|Farad]] (1399–1405)
* [[al-Mansur Abd al-Aziz]] (1405)
* Farad (1405–1412) 
* [[Al-Mustain (Ägypten)|al-Mustain]] (1412) 
* al-Mu'aiyad (1412–1421)
* [[al-Muzaffar Ahmad II.]] (1421) 
* [[az-Zahir Tatar]] (1421)
* [[as-Salih Muhammad III.]] (1421–1422)
* [[Barsbay]] (1422–1438)
* [[al-Aziz Yusuf]] (1438) 
* [[Dschakmak|Dschaqmaq]] (1438–1453)
* [[al-Mansur Uthman]] (1453) 
* [[al-Aschraf Sayf ad-Din Inal]] (1453–1461)
* [[al-Mu'ayyad Ahmad III.]] (1461)
* [[Chuschqadam]] (1461–1467)
* [[az-Zahir Bilbay]] (1467)
* [[Timurbugha]] (1467–1468)
* [[Kait-Bay|Qait Bay]] (1468–1496)
* [[an-Nasir Muhammad IV.]] (1496–1498) Kuştin
* [[az-Zahir Qansuh I.]] (1498–1500) 
* [[al-Aschraf Dschanbalat]] (1500–1501) 
* al-Adil Tuman Bay I. (1501)
* [[Al-Ghuri|al-Aschraf Qansuh II. al-Ghuri]] (1501–1516)
* [[Elmelik Eleşref Tûman Bey II]] (1516–1517)

==Mijâren têkildar== 
* [[Xanedana Eyûbiyan]]
* [[Misir]]
* [[Împeratoriya Osmanî]]
* [[Xanedana Bahriyan]]

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

{{dîrok-şitil}}

[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>8b39ccnov2iim15riksblbhdz4zxnwy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094786</id>
      <parentid>1094785</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:25:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:79F1:9F30:FEBF:4125</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8301" xml:space="preserve">{{Agahîdank dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dewleta Memlûkan
| nav                = {{lang|ar|سلطنة المماليك}}
| nav ziman          = [[Erebî]]
| nav2               = 
| nav2 ziman         = 
| berê1_rûpel        = Dûgela Eyûbiyan
| berê1 al           = Saladin's Standard.svg
| sal destpêk        = 1261
| sal dawî           = 1517
| paşê1_rûpel        = Dûgela Osmaniyan
| paşê1 al           = 1783 Ottoman Flag.svg
| al                 = Mameluke Flag.svg
| nîşan              = Coat of arms of the Mamluk Sultan of Egypt.svg
| nexşe              = Mamluk Sultanate of Cairo 1317 AD.jpg
| binnexşe           = Nexşeya Memlûkiyan di sala 1317an de
| paytext            = [[Qahîre]]
| ziman              = [[Tirkî]] [[Erebî]]
| hikûmet            = Xanedan
| dîn                = [[Islam]]
| serokA1            = Elmustensir (xelîfe)
| serokA2            = Elmutewekkil III (xelîfe)
| serokA3            = Şecer Edurr (siltanê pêşîn)
| serokA4            = Tûman Bey II (siltanê dawî)
| serokA1 sal        = Ji 1261
| serokA2 sal        = heta 1508-1516
| serokA3 sal        = Ji 1250
| serokA4 sal        = heta 1517
| berê1              = [[Xanedana Eyûbiyan]]
| paşê1              = [[Împeratoriya Osmanî]]
}}
{{Wergerîne|ar|bijartî=1}}
'''Dewleta Memlûkan''', dewleteke dîrokî ye ku ji aliyê [[Xanedana Eyûbiyan|Eyûbiyan]] ve li [[Misir]]ê hatiye damezrandin. Serweriya wan bêhtirî 200 salî li [[Misir]], [[Sûrî]], [[Dewleta Filistînê|Filistînê]] û [[Erebistana Siûdî]] berdewam bûye. Parçeyek ji malbata Memlûkan, yên burcî, zimanê [[çerkezî]] diaxiftin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/31328805|title=A turning point in Mamluk history : the third reign of al-Nāṣir Muḥammad ibn Qalāwūn (1310-1341)|last=Levanoni|first=Amalia|date=1995|publisher=E.J. Brill|isbn=90-04-10182-9|location=Leiden|page=17|oclc=31328805}}&lt;/ref&gt;

==Dîrok==
[[File:A Mamluk from Aleppo.jpg|thumb|Mirovekî memlûk li [[Heleb]]ê (Sûrî)]]
=== Paşxane ===
[[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] ku damezrênerê desthilatdariya [[Eyûbî]] bû (1171-1250), [[Misir|Misrê]] bi [[Sûriye]], beşên [[Nîvgirava Erebistanê|Erebistan]] û [[Firat]] welatên di bin desthilatdariya wî de ne. Piştî mirina wî di 1193 de, Misir, di bin destê kurekî wî de, dîsa bû padîşahiya xwe. Yek ji cîgirê Selahedîn, [[Melîk es-Salih Eyûb]], ji [[Çerkez]] û [[Tûra]] dora 1240 hezar kole kirîn, wan di bikaranîna çekan de perwerde kir û ji wan parêzvanek xurt çêkir. jê re dibêjin cerdevanê Memlûkan, yanî koleyan.&lt;ref&gt;{{runeberg.org|nfbf|0806.html Misir}}&lt;/ref&gt; Di sala 1249an de di dema [[Seferên xaçperestan|Serga Xaçperestan a Heftemîn]] de mir û li şûna wî kurê wî [[Tûran Şah]] ku sala din ji aliyê leşkerên koleyan ve ku niha bûne xwediyê Misrê, hat kuştin.

=== Destûra destpêkê===
Dema Memlûk hatin ser hukim, li padîşahiyê bêîstîqrarîyek siyasî hebû, bi şer û pevçûnan û gelek caran guhertinên desthilatê. Di sala 1254an de komeke Memlûkan di bin serokatiya [[Seîf ed-Dîn Qutuz]] de desthilatdarî girt û Baxrîtên Turanî (Beharî) ku wê demê serdest bûn, ku li şûna wan bi Xanedaniya Eyûbiyan re li Sûriyê hevalbend bûn, derxistin. Dema ku Mongolan di sala 1258an de di bin destê [[Hülegü|Hülegü xan]] de êrîşî Sûriyê kirin, her du koman aştiyek demkî pêk anîn. Wan di [[Şerê Eyn Celût]] de Mongolan têk birin û şerê navxweyî ji nû ve dest pê kir. Di sala 1260 de, Qutuz ji aliyê [[Beybars|Baibars el-Bunduqdari]] ji Beharîyan ku xwe sultanê nû îlan kiribûn, hat kuştin. Di bin serweriya wî de, împaratoriya Memlûk hate yekkirin û aramkirin û gelek êrîş li dijî [[dewletên xaçparêz]] cîran pêk anî.&lt;ref&gt;http://countrystudies.us/egypt/17.htm&lt;/ref&gt; Di sala 1291 de [[Ekrê]] hat zeftkirin. Baharî dê heta dawiya sedsala 14'an bibin xanedana desthilatdar a Siltanatiya Memlûkan.

Di sala 1261an de Beybar li [[Qahîre]] perestgehek da neviyên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] [[Xelîfetî|Xelîfeyên]] [[Bexda]]. Xelîfeyê dawîn ê desthilatdar li Bexdayê piştî fetihkirina Bexdayê di sala 1258an de ji aliyê mongolan ve hat îdamkirin. Li dîwana Memlûkan, &quot;xîlafeta siyê&quot; wê demê weke kargeheke manewî ya mîrasî hat parastin heta ku welat ji aliyê Osmaniyan ve hat dagirkirin. 1517, lê pir hêza rastîn ne di destê van xelîfeyan de bû, lê di pratîkê de sultanên Memlûk bindest bûn û ji ber vê yekê bi desthilatdariya wan a olî ve sînordar bûn.

=== Xanedaniya Burcî===
Tax di sala 1382an de ji aliyê xanedaneke Memlûkî ya nû, Borcîtiyên Çerkez ([[Xanedana Burcîyan]]), di bin destê Sultan [[Barkuk]] de hat hilkişandin. Di nav sultanên wan de yê herî girîng Kansuh el-Ghury (1501-16) bû, ku di 1503-13 de li [[Okyanûsa Hindî]] bi Portekîzî re şer kir da ku ji bo xwe û bazirganiya [[Komara Venedîk|Venetya]] rizgar bike [[Hindistan]]. Dema ku destûr da qasidên şah Îsmaîl Safî yên [[Sefewî|Faris]] ji bo [[Komara Venedîkê]] bi serbestî derbasî Sûriyê bibin, di demekê de bi Sultanê Osmanî [[Selim I]] re ket pevçûnê. dema ku Împaratoriya Osmanî ji van her du hêzan hat tehdît kirin. Selîm jî hêrs bû ku Kansûh li Misrê perestgehek da îdiakarê osmanî yê text.

Hêzên osmaniyan bindestê Memlûkan [[Dulkadiroğlu|Dulkadir]] têk birin û di sala 1516an de êrîşî Sûriyê kirin, li Merc-Dabikê li nêzîkî [[Heleb|Helebê]] artêşa Memlûk têk bir. [[Siwariyên]] Memlûkan nikarîbûn li hember topên osmanî li ber xwe bidin, Sultan Kansuh ket û cîgirê wî [[Tuman bey II]] nekarî pêşî li Selîm bigire ku Qahîre û tevahiya Misrê di sala 1517an de bi dest bixe. Lêbelê Memlûkan di gelek waran de li Osmaniya nû [[Misir|wilayeta Misrê]] wek çîneke esilzade pozîsyona xwe ya pêşeng parastibûn û carinan ji waliyên osmanî zêdetir hêz bi dest dixistin.

== Siltanên memlûk ==

=== Siltanên Behrî (1250-1381) ===
* [[Um Xelîl Ismet Edunya we'Dîn Şecer Edurr]] (1250)
*[[Qelêwun]] (1279–1290)
* [[Chalil (Sultan)|al-Aschraf Chalil]] (1290–1293)
* [[Al-Malik an-Nasir Muhammad|an-Nasir Muhammad I.]] (1293–1294)
* [[Kitbugha|al-Adil Kitbugha]] (1294–1296)
* [[Ladschin|al-Mansur Ladschin]] (1296–1299)
* an-Nasir Muhammad I. (1299–1308)
* [[Baibars II.|al-Muzaffar Baibars II.]] (1308–1309)
* an-Nasir Muhammad I. (1309–1341)
* [[al-Mansur Abu Bakr]] (1341)
* [[al-Aschraf Kudschuk]] (1341–1342)
* [[an-Nasir Ahmad I.]] (1342)
* [[As-Salih Ismail (Mamluken)|as-Salih Ismail]] (1342–1345)
* [[al-Kamil Schaban I.]] (1345–1346)
* [[al-Muzaffar Haddschi I.]] (1346–1347) kuştin
* [[an-Nasir al-Hasan]] (1347–1351)
* [[as-Salih Salih]] (1351–1354) abgesetzt
* an-Nasir al-Hasan (1354–1361)
* [[al-Mansur Muhammad II.]] (1361–1363)
* [[Aschraf Schaban|al-Aschraf Schaban II.]] (1363–1377)
* [[al-Mansur Ali II.]] (1377–1381)
* [[Selahedîn Elmelik Elmuzefer Hacî II yê kurê Şeban II Nasiredîn]] (1389-1390)

=== Siltanên Burcî (1382-1517) ===
* [[Seyfedîn Elmelik Ezahir Barqûq Elyebuxawî]] (1382–1389 û 1390–1399)
* [[Faradsch|Farad]] (1399–1405)
* [[al-Mansur Abd al-Aziz]] (1405)
* Farad (1405–1412) 
* [[Al-Mustain (Ägypten)|al-Mustain]] (1412) 
* al-Mu'aiyad (1412–1421)
* [[al-Muzaffar Ahmad II.]] (1421) 
* [[az-Zahir Tatar]] (1421)
* [[as-Salih Muhammad III.]] (1421–1422)
* [[Barsbay]] (1422–1438)
* [[al-Aziz Yusuf]] (1438) 
* [[Dschakmak|Dschaqmaq]] (1438–1453)
* [[al-Mansur Uthman]] (1453) 
* [[al-Aschraf Sayf ad-Din Inal]] (1453–1461)
* [[al-Mu'ayyad Ahmad III.]] (1461)
* [[Chuschqadam]] (1461–1467)
* [[az-Zahir Bilbay]] (1467)
* [[Timurbugha]] (1467–1468)
* [[Kait-Bay|Qait Bay]] (1468–1496)
* [[an-Nasir Muhammad IV.]] (1496–1498) Kuştin
* [[az-Zahir Qansuh I.]] (1498–1500) 
* [[al-Aschraf Dschanbalat]] (1500–1501) 
* al-Adil Tuman Bay I. (1501)
* [[Al-Ghuri|al-Aschraf Qansuh II. al-Ghuri]] (1501–1516)
* [[Elmelik Eleşref Tûman Bey II]] (1516–1517)

==Mijâren têkildar== 
* [[Xanedana Eyûbiyan]]
* [[Misir]]
* [[Împeratoriya Osmanî]]
* [[Xanedana Bahriyan]]

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

{{dîrok-şitil}}

[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>2qdbvb3k0eit5fdntxvmd7cvjkr5ad0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094787</id>
      <parentid>1094786</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:26:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:79F1:9F30:FEBF:4125</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8272" xml:space="preserve">{{Agahîdank dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dewleta Memlûkan
| nav                = {{lang|ar|سلطنة المماليك}}
| nav ziman          = [[Erebî]]
| nav2               = 
| nav2 ziman         = 
| berê1_rûpel        = Dûgela Eyûbiyan
| berê1 al           = Saladin's Standard.svg
| sal destpêk        = 1261
| sal dawî           = 1517
| paşê1_rûpel        = Dûgela Osmaniyan
| paşê1 al           = 1783 Ottoman Flag.svg
| al                 = Mameluke Flag.svg
| nîşan              = Coat of arms of the Mamluk Sultan of Egypt.svg
| nexşe              = Mamluk Sultanate of Cairo 1317 AD.jpg
| binnexşe           = Nexşeya Memlûkiyan di sala 1317an de
| paytext            = [[Qahîre]]
| ziman              = [[Tirkî]] [[Erebî]]
| hikûmet            = Xanedan
| dîn                = [[Islam]]
| serokA1            = Elmustensir (xelîfe)
| serokA2            = Elmutewekkil III (xelîfe)
| serokA3            = Şecer Edurr (siltanê pêşîn)
| serokA4            = Tûman Bey II (siltanê dawî)
| serokA1 sal        = Ji 1261
| serokA2 sal        = heta 1508-1516
| serokA3 sal        = Ji 1250
| serokA4 sal        = heta 1517
| berê1              = [[Xanedana Eyûbiyan]]
| paşê1              = [[Împeratoriya Osmanî]]
}}
'''Dewleta Memlûkan''', dewleteke dîrokî ye ku ji aliyê [[Xanedana Eyûbiyan|Eyûbiyan]] ve li [[Misir]]ê hatiye damezrandin. Serweriya wan bêhtirî 200 salî li [[Misir]], [[Sûrî]], [[Dewleta Filistînê|Filistînê]] û [[Erebistana Siûdî]] berdewam bûye. Parçeyek ji malbata Memlûkan, yên burcî, zimanê [[çerkezî]] diaxiftin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/31328805|title=A turning point in Mamluk history : the third reign of al-Nāṣir Muḥammad ibn Qalāwūn (1310-1341)|last=Levanoni|first=Amalia|date=1995|publisher=E.J. Brill|isbn=90-04-10182-9|location=Leiden|page=17|oclc=31328805}}&lt;/ref&gt;

==Dîrok==
[[File:A Mamluk from Aleppo.jpg|thumb|Mirovekî memlûk li [[Heleb]]ê (Sûrî)]]
=== Paşxane ===
[[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] ku damezrênerê desthilatdariya [[Eyûbî]] bû (1171-1250), [[Misir|Misrê]] bi [[Sûriye]], beşên [[Nîvgirava Erebistanê|Erebistan]] û [[Firat]] welatên di bin desthilatdariya wî de ne. Piştî mirina wî di 1193 de, Misir, di bin destê kurekî wî de, dîsa bû padîşahiya xwe. Yek ji cîgirê Selahedîn, [[Melîk es-Salih Eyûb]], ji [[Çerkez]] û [[Tûra]] dora 1240 hezar kole kirîn, wan di bikaranîna çekan de perwerde kir û ji wan parêzvanek xurt çêkir. jê re dibêjin cerdevanê Memlûkan, yanî koleyan.&lt;ref&gt;{{runeberg.org|nfbf|0806.html Misir}}&lt;/ref&gt; Di sala 1249an de di dema [[Seferên xaçperestan|Serga Xaçperestan a Heftemîn]] de mir û li şûna wî kurê wî [[Tûran Şah]] ku sala din ji aliyê leşkerên koleyan ve ku niha bûne xwediyê Misrê, hat kuştin.

=== Destûra destpêkê===
Dema Memlûk hatin ser hukim, li padîşahiyê bêîstîqrarîyek siyasî hebû, bi şer û pevçûnan û gelek caran guhertinên desthilatê. Di sala 1254an de komeke Memlûkan di bin serokatiya [[Seîf ed-Dîn Qutuz]] de desthilatdarî girt û Baxrîtên Turanî (Beharî) ku wê demê serdest bûn, ku li şûna wan bi Xanedaniya Eyûbiyan re li Sûriyê hevalbend bûn, derxistin. Dema ku Mongolan di sala 1258an de di bin destê [[Hülegü|Hülegü xan]] de êrîşî Sûriyê kirin, her du koman aştiyek demkî pêk anîn. Wan di [[Şerê Eyn Celût]] de Mongolan têk birin û şerê navxweyî ji nû ve dest pê kir. Di sala 1260 de, Qutuz ji aliyê [[Beybars|Baibars el-Bunduqdari]] ji Beharîyan ku xwe sultanê nû îlan kiribûn, hat kuştin. Di bin serweriya wî de, împaratoriya Memlûk hate yekkirin û aramkirin û gelek êrîş li dijî [[dewletên xaçparêz]] cîran pêk anî.&lt;ref&gt;http://countrystudies.us/egypt/17.htm&lt;/ref&gt; Di sala 1291 de [[Ekrê]] hat zeftkirin. Baharî dê heta dawiya sedsala 14'an bibin xanedana desthilatdar a Siltanatiya Memlûkan.

Di sala 1261an de Beybar li [[Qahîre]] perestgehek da neviyên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] [[Xelîfetî|Xelîfeyên]] [[Bexda]]. Xelîfeyê dawîn ê desthilatdar li Bexdayê piştî fetihkirina Bexdayê di sala 1258an de ji aliyê mongolan ve hat îdamkirin. Li dîwana Memlûkan, &quot;xîlafeta siyê&quot; wê demê weke kargeheke manewî ya mîrasî hat parastin heta ku welat ji aliyê Osmaniyan ve hat dagirkirin. 1517, lê pir hêza rastîn ne di destê van xelîfeyan de bû, lê di pratîkê de sultanên Memlûk bindest bûn û ji ber vê yekê bi desthilatdariya wan a olî ve sînordar bûn.

=== Xanedaniya Burcî===
Tax di sala 1382an de ji aliyê xanedaneke Memlûkî ya nû, Borcîtiyên Çerkez ([[Xanedana Burcîyan]]), di bin destê Sultan [[Barkuk]] de hat hilkişandin. Di nav sultanên wan de yê herî girîng Kansuh el-Ghury (1501-16) bû, ku di 1503-13 de li [[Okyanûsa Hindî]] bi Portekîzî re şer kir da ku ji bo xwe û bazirganiya [[Komara Venedîk|Venetya]] rizgar bike [[Hindistan]]. Dema ku destûr da qasidên şah Îsmaîl Safî yên [[Sefewî|Faris]] ji bo [[Komara Venedîkê]] bi serbestî derbasî Sûriyê bibin, di demekê de bi Sultanê Osmanî [[Selim I]] re ket pevçûnê. dema ku Împaratoriya Osmanî ji van her du hêzan hat tehdît kirin. Selîm jî hêrs bû ku Kansûh li Misrê perestgehek da îdiakarê osmanî yê text.

Hêzên osmaniyan bindestê Memlûkan [[Dulkadiroğlu|Dulkadir]] têk birin û di sala 1516an de êrîşî Sûriyê kirin, li Merc-Dabikê li nêzîkî [[Heleb|Helebê]] artêşa Memlûk têk bir. [[Siwariyên]] Memlûkan nikarîbûn li hember topên osmanî li ber xwe bidin, Sultan Kansuh ket û cîgirê wî [[Tuman bey II]] nekarî pêşî li Selîm bigire ku Qahîre û tevahiya Misrê di sala 1517an de bi dest bixe. Lêbelê Memlûkan di gelek waran de li Osmaniya nû [[Misir|wilayeta Misrê]] wek çîneke esilzade pozîsyona xwe ya pêşeng parastibûn û carinan ji waliyên osmanî zêdetir hêz bi dest dixistin.

== Siltanên memlûk ==

=== Siltanên Behrî (1250-1381) ===
* [[Um Xelîl Ismet Edunya we'Dîn Şecer Edurr]] (1250)
*[[Qelêwun]] (1279–1290)
* [[Chalil (Sultan)|al-Aschraf Chalil]] (1290–1293)
* [[Al-Malik an-Nasir Muhammad|an-Nasir Muhammad I.]] (1293–1294)
* [[Kitbugha|al-Adil Kitbugha]] (1294–1296)
* [[Ladschin|al-Mansur Ladschin]] (1296–1299)
* an-Nasir Muhammad I. (1299–1308)
* [[Baibars II.|al-Muzaffar Baibars II.]] (1308–1309)
* an-Nasir Muhammad I. (1309–1341)
* [[al-Mansur Abu Bakr]] (1341)
* [[al-Aschraf Kudschuk]] (1341–1342)
* [[an-Nasir Ahmad I.]] (1342)
* [[As-Salih Ismail (Mamluken)|as-Salih Ismail]] (1342–1345)
* [[al-Kamil Schaban I.]] (1345–1346)
* [[al-Muzaffar Haddschi I.]] (1346–1347) kuştin
* [[an-Nasir al-Hasan]] (1347–1351)
* [[as-Salih Salih]] (1351–1354) abgesetzt
* an-Nasir al-Hasan (1354–1361)
* [[al-Mansur Muhammad II.]] (1361–1363)
* [[Aschraf Schaban|al-Aschraf Schaban II.]] (1363–1377)
* [[al-Mansur Ali II.]] (1377–1381)
* [[Selahedîn Elmelik Elmuzefer Hacî II yê kurê Şeban II Nasiredîn]] (1389-1390)

=== Siltanên Burcî (1382-1517) ===
* [[Seyfedîn Elmelik Ezahir Barqûq Elyebuxawî]] (1382–1389 û 1390–1399)
* [[Faradsch|Farad]] (1399–1405)
* [[al-Mansur Abd al-Aziz]] (1405)
* Farad (1405–1412) 
* [[Al-Mustain (Ägypten)|al-Mustain]] (1412) 
* al-Mu'aiyad (1412–1421)
* [[al-Muzaffar Ahmad II.]] (1421) 
* [[az-Zahir Tatar]] (1421)
* [[as-Salih Muhammad III.]] (1421–1422)
* [[Barsbay]] (1422–1438)
* [[al-Aziz Yusuf]] (1438) 
* [[Dschakmak|Dschaqmaq]] (1438–1453)
* [[al-Mansur Uthman]] (1453) 
* [[al-Aschraf Sayf ad-Din Inal]] (1453–1461)
* [[al-Mu'ayyad Ahmad III.]] (1461)
* [[Chuschqadam]] (1461–1467)
* [[az-Zahir Bilbay]] (1467)
* [[Timurbugha]] (1467–1468)
* [[Kait-Bay|Qait Bay]] (1468–1496)
* [[an-Nasir Muhammad IV.]] (1496–1498) Kuştin
* [[az-Zahir Qansuh I.]] (1498–1500) 
* [[al-Aschraf Dschanbalat]] (1500–1501) 
* al-Adil Tuman Bay I. (1501)
* [[Al-Ghuri|al-Aschraf Qansuh II. al-Ghuri]] (1501–1516)
* [[Elmelik Eleşref Tûman Bey II]] (1516–1517)

==Mijâren têkildar== 
* [[Xanedana Eyûbiyan]]
* [[Misir]]
* [[Împeratoriya Osmanî]]
* [[Xanedana Bahriyan]]

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

{{dîrok-şitil}}

[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>cbi8c5jhqzd13ij9zbssnxrwdz8ot2k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Çerxa mehane</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124529</id>
    <revision>
      <id>1094854</id>
      <parentid>1087131</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T09:31:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15970" xml:space="preserve">[[Wêne:MenstrualCycle_ku.svg|thumb|657x657px|Di laşê meyên temenê pêgihîştî de çerxa mehane 28 roja carek dubare dibe.]]
'''Çerxa mehane''' (bi înglîzî: ''menstrual cycle'') navê pêvajoya bûyerên rîtmî ne ko di koendama zaûzê ya mêyan de, di destpêka temenê pêgihîştinê heta menopozê, mehê carek dûbare dibin.

[[Hêkdank]] û [[malzarok]] du pêkhateyên bingehîn in ji bo [[koendama zaûzê ya mêyan]]. Ji bo rûdana ducanîbûnek biserkeftî, divê hêkdank û malzarok di nav têkilîyê de bin û bi aheng kar bikin.&lt;ref name=&quot;Biology&quot;&gt;Brooker, R., Widmaier, E., Graham, L., &amp; Stiling, P. (2017). Biology (4th ed.).&lt;/ref&gt; 

Mînak: heke xaneya hêkê di hêkdankê de biperise û di [[coga hêkê]] de were [[pîtandin]], lê navpoşê malzarokê bi têra xwe stûr nebe, hêkapîtandî nikare xwe li navpoşê malzarokê biçeqînê. Ango ducanîbûn rû nade. Hemahengiya xebatên hêkdank û malzarokê ji aliyê hormonan ve tê rêkxistin.&lt;ref name=&quot;ENCYCLOPEDIA OF Life Science&quot;&gt;Cullen, K. E. (2009).Encyclopedia of Life Science. Newyork: Facts On File, Inc&lt;/ref&gt;

Çerxa mehane ya cara ewil, nîşana destpêka temenê pêgihîştinê (herzekarî) ye û bi gelemperî di temenê 12 - 14 salî de dest pê dike.&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., &amp; Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.&lt;/ref&gt;Destpêka temenê pêgihîştinê (bi înglîzî: ''puberty'') ji ber zanyariyên bomaweyî û bandorên hawirdorê dibe ko li nav mirovan de ne yek be. Çerxa mehane heta temenê 45-50 salî bi awayekî asayî didome, paşê hêdî hêdî rîtma wê xira dibe, di salên menopozê de çerxa mehane bi awayekî mayînde radiweste.&lt;ref name=&quot;Essentials of Medical Physiology&quot; /&gt;

Çerxa mehane di roja yekem a [[Xwîndîtin|xwîndîtinê]] dest pê dike heta roja yekem a xwîndîtina meha din didome. Ango hejmara rojên di navbera roja destpêk a xwîndîtinek heta xwîndîtina meha din, dirêjiya dema çerxa mehaneyê diyar dike.&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot; /&gt;

Dirêjiya dema çerxa mehaneyê bi gelemperî 28 roj e.&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt; Lê dibe ko ji ber hin sedeman, dirêjiya vê demê biguhere bo 20 heta 40 rojan.&lt;ref name=&quot;Biology with Physiology&quot;&gt;Simon, E. J., Dickey, J.L., Reece, J. B., &amp; Burton, R. A. (2018).Campbell Essential Biology with Physiology (6th ed.). Newyork&lt;/ref&gt; Di mêyan de du hêkdank heye, lê di her çerxa mehaneyê de yek hêkdank çalak dibe. Ango hêkdank dor bi dor di pêvajoya çerxa mehne ya de cih digirin.

Çerxa mehane ji du çerxên cuda; çerxa hêkdankê( bi înglîzî: ''ovarian cycle'') û çerxa malzarokê (bi înglîzî: ''uterine cycle'') pêk tê. Çerxa hêkdankê guherînên çikildanên hêkadankê rêk dixe, li gel karê perisîn û derdana hêkê, karê amedekirina şaneyên rijênan jî bi rê ve dibe. Çerxa hêkdankê ji qonaxa çikildanê, qonaxa hêkdananê û qona [[tenê zer]] pêk tê.

Çerxa malzarokê guherînên navpoşê malzarokê rêk dixe, karê amadekirin û domandina stûriya navpoşê malzarokê bi rê ve dibe.&lt;ref name=&quot;OpenStax, Biology&quot;&gt; Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., &amp; Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;Çerxa malzarokê ji qonaxa xwîndîtinê, qonaxa stûrbûne û qonaxa derdanê pêk tê.&lt;ref name=&quot;Human Physiology&quot;&gt;Fox, Stuart Ira.Human Physiology. McGraw-Hill Education, 2016.&lt;/ref&gt;

Her çiqas çerxa mehane ji çerxa hêkdank û çerxa malzarokê pêk were jî, bi gelemperî pêvajoya çerxa mehane di çar qonaxan de tê pêşkêşkirin. Ev çar qonax guherînên li hêkdank û yên li malzarokê lixwe digirin.

== Qonaxa xwîndîtinê ==

Heke xaneya hêkê di coga hêkê de rastê [[Sperm|sperman]] neyê, ango pîtîn rû nede, [[tenê zer]] hildiweşe&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot; /&gt;. Bi hilweşîna tenê zer, asta rêjeya hormonên [[procesteron]] û [[êstrocen]] ji nişka ve dadikeve. Ji ber kêmbûna hormonan, [[Xwînber|xwînberên]] firehbûyî yên navpoşê malzarokê (bi latînî: ''endometrium'') teng dibin, herrika [[Xwîn|xwînê]] kêm dibe, navpoşê malzarokê ji xwînê bêpar dimîne. Kêmbûna herrika xwînê dibe sedema hilweşîna navpoşê malzarokê. Di heman demê de [[Masûlke|masûlkeyên]] malzarokê girj dibin. Xwîn ji xwînberan belavê nav şane û şileya navpoşê malzarokê dibe. Di encamê de xwîndîtin (bi înglîzî: ''menstruation'') rû dide.

Şileya xwînditinê ji derdanên [[Rijên|rijênên]] navpoşê malzarokê, [[Xane|xaneyên]] navpoşê malzarokê, xwîna ji xwînberên malzarokê û [[xaneya hêkê]] ya nepîtandî pêk tê.&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot; /&gt; Di qonaxa xwîndîtina asayî de bi qasî 25 heta 60 mîlîlître xwîn ji laş tê avêtin.&lt;ref&gt;Bruce A. Lessey, Steven L. Young, in Yen &amp; Jaffe's Reproductive Endocrinology (Seventh Edition), 2014&lt;/ref&gt; Pirraniya xwînê di sê rojên ewil a xwîndîtinê de tê berdan.&lt;ref&gt;Shlomo Melmed MB ChB, MACP, in Williams Textbook of Endocrinology, 2020&lt;/ref&gt;

Şileya xwîndîtinê ji malzarokê ber bi [[Zê|zêyê]] tê derdan. Qonaxa xwîndîtinê bi qasî 3 heta 5 roj didome&lt;ref name=&quot;human physiology&quot;&gt;Roberts S. Human Physiology. Global Media, 2007.&lt;/ref&gt;, di heman demê de di hêkdankê de çikildanên nû dest bi perisînê dikin. Di roja yekem a xwîndîtinê de çerxa mehane bi dawî dibe û roja yekem a çerxa mehane ya nû dest pê dike.&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;&gt;Campbell, N. A., &amp; Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.&lt;/ref&gt; Heke ducanî rû bide, çerxa mehane radiweste. Piştî zarokanînê heke dergûş tenê bi şîrê dayikê were xwedîkirin, dibe ko çerxa mehane heta ji şîr ve kirinê (dawî anîna mijandinê) dest pê neke.

== Qonaxa çikildanê ==
[[Wêne:Qonaxa_çikildanê_ku.png|thumb|Hormonên FSH û LH perisînan çikildanê didin destpêkirin]]

=== Guhrînên li hêkadankê ===

Çikildanên hêkdankê pêkhateyên derdanî ne û di tûkila hêkdankê de cih digirin. Her çikildanek dişibe kîsikek. Dîwarê kîsikê ji xaneyên granuloza pêk tê. Di hundirê kîsikê de xaneya hêkê ya negihîştî cih digire.&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, M., &amp; O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill &lt;/ref&gt; Di her hekdankek de bi hezaran çikildanên hêkdankê cih digirin. Di destpêka vê qonaxê de çikildanên hêkdankê ji çikldanên pêşîn û çikildanên yekem pêk tê&lt;ref name=&quot;Human Physiology&quot; /&gt; Qonaxa çikildanê bi qonaxa xwnîdîtinê dest pê dike heta roja hêkdananê didome.&lt;ref&gt;Reed BG, Carr BR. The Normal Menstrual Cycle and the Control of Ovulation. [Updated 2018 Aug 5]. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-. Available from: [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279054/]&gt;&lt;/ref&gt; Ango dirêjiya qonaxa çikildanê bi qasî 14 roj e.

Qonaxa çikildanê bi derdana hîpotalamusê dest pê dike. Ji hîpotalamusê hormona derpirandinê ya rijênên zaûzê (GnRH) tê derdan. Hormona derpirandinê [[Hîpofîz|hîpofîza]] pêş han dike bo derdana hinek FSH û [[Hormona handerê tenê zer|LH]]&lt;nowiki/&gt;yê. [[Hormona handerê çikildanê]] (FSH) bandor li çikildanên hêkdankê dike&lt;ref name=&quot;Campbell&quot; /&gt;, bi qasî 20 çikildan diperisin.&lt;ref name=&quot;visualizing-human-biology&quot; /&gt; Di roja heftan a qonaxa çikildanê de ji nav 20 çikildanan, çikildanek ji yên din hê pirtir diperise û dibe çikildana serdest.&lt;ref name=&quot;Essentials of Medical Physiology&quot; /&gt; Ji vê çikildanê hinek êstrocen û înhîbîn tên derdan. [[Êstrocen]] bi [[paşragihandina neyînî]] bandor li ser [[hîpotalamus]] û hîpofîzê dike û rê li ber derdana FSH û LHyê digire, bi vî awayê di xwînê de rêjeya FSH û LH di astek nizim de dimîne. Kêmbûna xestiya FSHyê perisîna çikildanên din radiwestîne. Çikildana serdest hê pirtir diperise, gir dibe û êstrocen der dide. Xestiya êstrocena nav xwînê her diçe zêdetir dibe. Zêdebûna êstrocenê bi [[paşragihandina erenî]] bandor li ser hîpotalamus û hîpofîzê dike bo derdana FSH û LHyê. Bi taybetî derdana [[hormona handerê tenê zer]] (LH) hê zêdetir dibe. Li ser xaneyên çikildanê, wergirên bo hormona LHyê hene. Bi bandora LHyê perisîna çikildanê didome û çikildanek pêgihîştî peyda dibe. Çikildana pêgihîştî ber bi rûyê derve yê tûkila hêkdankê dilive, qonaxa çikildanê dawî dibe û qonaxa hêkdananê dest pê dike.&lt;ref name=&quot;Campbell&quot; /&gt; 

Oosîta yekem a çikildana serdest, di qonaxa çikildanê de pêvajoya [[Miyoz|miyoza]] yekemê diqedîne û [[Oogenesîs|oosîda]] duyem a haploîdî peyda dibe. Paşê di oosîda duyem de miyoza duyem dest pê dike, lê miyoza duyem di qonaxa metafazê de radiweste.&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot;&gt; Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., &amp; Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt; Ango gava xaneya hêkê ji hêkdankê tê derdan, miyoza duyem hê temam nebûye. Heke di coga hêkê de, xaneya hêkê rastê spermê were û pîtîn rû bide, miyoza duyem jî didome, lê heke pîtîn rû nede vê gavê, oosîda duyem beyî ko miyoza duyem temam bibe, ji laş tê avêtin.

=== Guherînên li malzarokê ===

Di nav xwînê de bilindbûna xestiya êstrocenê, birînên navpoşê malzarokê û xwînberên ziyangirtî yên ji çerxa mehaneya berê baş dike&lt;ref name=&quot;ENCYCLOPEDIA OF Life Science&quot; /&gt;. Herwisa êstrocen di xaneyên navpoşê malzarokê de dabeşbûna [[Dabeşbûna xaneyê|mîtozê]] dide destpêkirin. Derdana lincemade zêde dibe. Di vê qonaxê de rijênên malzarokê jî diperisin lê çalak nabin. Ji ber ko xaneyên navpoşê malzarokê pir dibin, [[Lûleya xwînê|lûleyên xwînê]] zêde dibin, dîwarê malzarokê stûr dibe û dişibe îsfencê, ev qonax wekî qonaxa stûrbûnê (bi înglîzî: ''proliferative phase'') tê navkirin.&lt;ref name=&quot;visualizing-human-biology&quot; /&gt; Qonaxa stûrbûnê di malzarokê de, qonaxa çikildanê jî di hêkdankê de di heman demê de rû dide. Qonaxa stûrbûnê li dawiya qonaxa xwîndîtinê dest pê dike heta hêkdananê, bi qasî 10 roj didome.&lt;ref&gt;Clayton, Stanley George. &quot;menstruation&quot;. ''Encyclopedia Britannica'', 8 Aug. 2019, [https://www.britannica.com/science/menstruation]. Accessed 18 February 2022.&lt;/ref&gt;

== Qonaxa hêkdananê ==
[[Wêne:Qonaxa_hêkdananê_ku.png|thumb|Bilindbûna xestiya LHyê hêkdananê han dike.]]Berê hêkdananê, hormonên [[procesteron]] û êstrocen malzarokê han didin bo amadekirina çeqîna embriyoyê û destpêkirina ducaniyê&lt;ref name=&quot;Campbell&quot; /&gt; Di xwînê de zêdebûna xestiya êstrocenê, hîpotalamusê han dike ko hê zêdetir GnRH der bide. Zêdebûna GnRH bandor li hîpofîza pêş dike, bi vî awayê hê zêdetir hormona handerê tenê zer (LH) tê derdan. Xestiya LHyê zêde dibe, ji ber bandora LHyê çikildana pêgihîştî dipeqe, xaneya hêkê (oosîta duyem) û şileya çikildanê ji çikildana qelişî, ber bi coga hêkê tên berdan. Peqîna çikildan û avêtina hêkê wekî [[hêkdanan]] (bi înglîzî: ''ovulation'') tê navkirin. Bi gelemperî qonaxa hêkdananê di roja 14mîn a çerxa mehaneyê de rû dide. Di qonaxa hêkdananê de êşa zik peyda dibe. Kîjan hêkdank çalak be ew beşa zik diêşê. Herwisa di dema hêkdananê de asta germahiya laş jî piçek bilind dibe&lt;ref name=&quot;visualizing-human-biology&quot;&gt;Ireland, K. A. (2010). Visualizing Human Biology (3rd ed.). Hoboken, NJ: John Wiley &amp; Sons.&lt;/ref&gt;
== Qonaxa tenê zer ==
[[Wêne:Qonaxa_tenê_zer_ku.png|thumb|Ji tenê zer procesteron tê derdan bo navpoşê malzarokê]]

=== Guherînên li hêkdankê ===

Piştê hêkdananê, paşmayiyên çikildanê (xaneyên çikildanê) diguherin bo pêkhateyek derdanî ya bi navê [[tenê zer]]. Bi hankirina LHyê, ji tenê zer hormona procesteron û êstrocen tê berhemkirin û derdan. Bi vî awayê her ko diçe rêjeya êstrocen û procesteronê zêde dibe. Zêdebûna van hormonan, bi paşragihandina neyînî bandor li hîpotalamus û hîpofîzê dike, derdana LH û FSHyê kêm dike. Temenê tenê zer 14 roj e. Qonaxa tenê zer ji roja 15mîn heta roja 28mîn a çerxa mehane didome.&lt;ref name=&quot;Essentials of Medical Physiology&quot;&gt;Sembulingam, K., and Prema Sembulingam. Essentials of Medical Physiology. 6th ed., Jaypee Brothers Medical Publishers, 2012.&lt;/ref&gt;

Ber bi dawiya qonaxa tenê zer, ji ber rêjeya kêm a FSH û LHyê tenê zer hildiweşe. Hilweşîna tenê zer dibe sedema kêmbûna xestiya êstrocen û procesteronê. Kêmbûna xestiya FSH û LHyê, hîpotalamus û hîpofîzê ji bandora neyînî ya van hormonan xilas dike. Bi vî awayê ji hîpofîzê bi têra xwe FSH tê derdan ko bandor li ser hêkdanê bike bo perisîna çikildanên nû.&lt;ref name=&quot;Campbell&quot; /&gt;

=== Guherînên li malzarokê ===

Bi bandora hormonên êstrocen û procesteronê, xwînberên malzarokê bi şêweyê lûlpêç fireh dibin, rijênên malzarokê gir dibin. Ji van rijênan bo embriyoyê şilemeniya xurek tê derdan. Şileya derdanê bi glîkocen dewlemend e.&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., &amp; Kruse, D. et al. (2017). Anatomy &amp; physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;Loma ev qonaxa malzarokê wekî qonaxa derdanê (bi înglîzî: ''secretory phase'')tê navkirin.&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot; /&gt; Derdana xurek hê ko embriyo li nav diwerê malzarokê cih nebûye dest pê dike. Bi taybetî di xwînê de xestiya bilind a procesteronê hê pirtir bandor li ser qonaxa derdanê ya malzarokê dike.

== Bi kurtî pêvajoya çerxa mehane ==
[[Wêne:MenstrualCycle2_ku.svg|thumb|491x491px|Çerxa mehane ji çerxa hêkdank û çerxa malzarokê pêk tê.]]
Di laşê mêyan de çerxa mehane bi destpêka salên temenê pêgihîştinê dest pê dike heta salên menopozê didome. 

Di laşê mêyan de berhemkirina xaneya hêkê û amadekirina laşê mêyê bo ducaniyê, du erkên sereke yê çerxa mehane ye. 

Çerxa mehane ji qonaxa xwîndîtine, qonaxa çikildanê, qonaxa hêkdananê û qonaxa tenê zer pêk tê. 

Ji ber ko di qonaxa xwînditinê de ji zêyê xwîn tê, qonaxa xwîndîtinê qonaxa herî berçav a çerxa mehane ye.&lt;ref name=&quot;Human Physiology&quot; /&gt; 

Roja yekem a dîtina xwînê wekî destpêka çerxa mehaneyek nû tê hesîbandin. 

Her Çerxek mehane bi qasî 28 roj didome. 

Di qonaxa xwîndîtinê de hêka nepîtandî, şaneya navpoşê malzarokê û hinek xwîn tê avêtin. 

Qonaxa çikildanê bi derdana hormonên FSH û LHyê dest pê dike. Di hêkdankê de komek çikildan dest bi geşbûnê dikin û êstrocen der didin. Di heman demê de navpoşê malzarokê jî dest bi stûrbûnê dike. 

Di xwînê de xestiya LHyê zêde dibe, di hêkdankê de çikildanek diperise û dibe çikildana pêgihîştî. Çikildana pêgihîştî dipeqe, xaneya hêkê ya nav çikildanê derbasê nav coga hêkê dibe. 

Xaneyên çikildana peqiyayî di hêkdankê de dimînin û diguherin bo tenê zer. 

Di qonaxa tenê zer de, ji tenê zer procesteron tê derdan, procesteron stûriya navpoşê malzarokê diparêze. 

Heke xaneya hêkê di coga hêkê de rastê spermê were, pîtîn rû dide zîgot derbasê malzarokê dibe û xwe di navpoşê malzarokê de diçeqîne, bi vî awayê ducanî dest pê dike û çerxa mehane radiweste. 

Na heke sperm tune be û xaneya hêkê neyê pîtandin, tenê zer hildiweşe, xestiya procesteronê kêm dibe loma navpoşê malzarokê ji rûyê malzarokê diqete, ango xwîndîtin rû dide. Bi dîtina xwînê çerxa mehaneyek nû dest pê dike. Xwîndîtin bi qasî 5 roj didome.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî|2}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>57qmvhvox4x6u89zc7bj4ytmyzqmg10</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lîsteya çiyayên Ketelonyayê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129080</id>
    <revision>
      <id>1094781</id>
      <parentid>1094736</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T11:59:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="120491" xml:space="preserve">Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''.

[[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]]
[[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]]
[[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]]
[[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]]
[[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb|Lûtkeya Monteixo]]
[[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]]
[[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]]
[[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]]
[[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]]


{| class=&quot;wikitable sortable&quot; border=1
|+ style=&quot;text-align:center; background:#ffdead;&quot; |’''Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê'''
|-style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Navê Lûtkeyê 
! width:220px;&quot; | Navçe (‘’comarca’’)
! width:220px;&quot; | Rêzeçiyayê sereke
! style=&quot;width:70px;&quot; | Bilindahî (m)&lt;ref name=&quot;icc10&quot;&gt;Si no s'indica el contrari, [[Altitud|altituds]] preses del Mapa Topogràfic de Catalunya 1:10.000 de l'[http://www.icc.cat/portal/ Institut Cartogràfic de Catalunya].&lt;/ref&gt;
|- 
|[[Pica d'Estats]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.143,5 m
|- 
|[[Pic Verdaguer]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.129,4 m
|-
|[[Punta Gabarró]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.114,6 m
|-
|[[Pic de Sotllo]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.072,8 m
|-
|[[Comaloforno]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.029,2 m
|- 
|[[Besiberri Sud]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.023,4 m
|-
|[[Punta Alta de Comalesbienes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|3.014,0 m
|-
|[[Tuc de Molières]]
|[[Vall d'Aran]], [[Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|3.010,1 m
|-
|[[Besiberri Nord]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.008,3 m
|- 
|[[Rodó de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.004,3 m
|- 
|[[Punta de Passet]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.997,6 m
|- 
|[[Besiberri del Mig]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.995,2 m
|- 
|[[Pic de Comalesbienes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.993,3 m
|- 
|[[Pic de la Pala Alta de Sarradé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.983,4 m
|- 
|[[Pic d'Abellers]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.983,4 m
|-
|[[Pic de Peguera]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.982,7 m
|- 
|[[Cap deth Hòro de Molières]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.972,8 m
|-
|[[Crestells de Colieto]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.967,1 m
|- 
|[[Punta de Lequeutre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.966,2 m
|-
|[[Pic de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.965,3 m
|-
|[[Guins de l'Ase]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.961,1 m
|- 
|[[Tuc de la Tallada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.958,2 m
|-
|[[Pic de Contraix]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.958,0 m
|-
|[[Pic dels Estanys]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.956,0 m
|-
|[[Punta Senyalada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.952,6 m
|- 
|[[Pic de Subenuix]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.950,2 m
|- 
|[[Pic de Sarradé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.942,2 m
|-
|[[Pic de Baborte]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.933,8 m
|-
|[[Gran Tuc de Colomers|Gran Tuc de Colomèrs]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.933,4 m
|- 
|[[Roca Entravessada]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.928,6 m
|- 
|[[El Carlit]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Capcir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.921,0 m
|- 
|[[Pic Oriental de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.915,0 m
|- 
|[[Puigpedrós]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.915,0 m
|- 
|[[Puigmal]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.909,8 m
|- 
|[[Pic de la Mainera]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.909,3 m
|- 
|[[Tuc de Saburó]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,7 m
|- 
|[[Pic de Medacorba]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,3 m
|- 
|[[Monteixo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,1 m
|- 
|[[Tossa Plana de Lles]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.904,9 m
|- 
|[[Pics de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.903,5 m
|-
|[[Pic Morto]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.902,0 m
|-
|[[Creu de Colomèrs]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.894,9 m
|-
|[[Gran Pic del Pessó]] o [[Pic Gran del Pessó]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.894,0 m
|-
|[[Montsaliente]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.890,4 m
|-
|[[Tuc des Estanhets]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.886,9 m
|-
|[[Pic de Baiau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.885,5 m
|-
|[[Punta d'Harlé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.885,0 m
|-
|[[Pic de Fonguero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.884,5 m
|-
|[[Montsent de Pallars]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.883,1 m
|-
|[[Malh des Pois]] o Forcanada
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.882,7 m
|-
|[[Pic de Sanfonts]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.882,4 m
|-
|[[Pic Inferior de Subenuix]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,6 m
|-
|[[Tuc de Mauberme]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,6 m
|-
|[[Bastiments]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,3 m
|-
|[[Pic de Sobremonestero]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.879,6 m
|-
|[[Tuc de la Feixa de la Vall]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.879,5 m
|-
|[[Tuc Blanc]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.879,1 m
|-
|[[Pic de Monestero]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.877,4 m
|-
|[[Pic des Mussoles]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.876,5 m
|-
|[[Bony d'Aigüissi]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.876,1 m
|-
|[[Pic de la Pala Gespadera]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.875,3 m
|-
|[[Pic de Baserca]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.872,7 m
|-
|[[Pui de Linya]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.869,6 m
|-
|[[Pic de l'Infern]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.869,5 m
|- 
|[[Pic de Setut]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.867,4 m
|-
|[[Mont-roig (Alt Àneu)]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.864,6 m
|- 
|[[el Pa de Sucre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.862,6 m
|- 
|[[Montorroio]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.862,4 m
|-
|[[Tuc de Ratera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.861,3 m
|-
|[[Pic de Noufonts]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.861,1 m
|-
|[[La Muga (Lles de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.860,6 m
|-
|[[Agulla de Baiau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.860,5 m
|-
|[[Pic de Nariolo]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.856,7 m
|-
|[[Pic de Certascan]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.853,3 m
|-
|[[Pic de Ventolau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.851,5 m
|-
|[[Pic d'Amitges]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.848,5 m
|-
|[[Tuc Inferior de Saburó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.847,9 m
|-
|[[Tosseta de Vallcivera]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.847,2 m
|-
|[[Punta de Romaset]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.846,1 m
|-
|[[Tuc de Bergús]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.843,8 m
|- 
|[[Pic del Segre]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.843,2 m
|-
|[[Tossal Bovinar]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.842,3 m
|-
|[[Certascan Nord]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.839,9 m
|- 
|[[Pic de Freser]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.834,9 m
|- 
|[[Montardo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.833,2 m
|-
|[[Mussol de Tumeneia]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.832,3 m
|-
|[[Pics de Comalespada|Pic de Comalespada (pic sud-occidental)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.831,6 m
|- 
|[[Pui Pla]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.831,2 m
|-
|[[Pics de Comalespada|Pic de Comalespada (pic nord-oriental)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.830,2 m
|- 
|[[Pic de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.829,5 m
|-
|[[Pic de Xemeneies]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.827,5 m
|- 
|[[Cim de Finestrelles]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.826,9 m
|-
|[[Pics de la Vaca]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.820,0 m
|-
|[[Pic de l'Estany Fondo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.813,7 m
|-
|[[Pic de Morrano]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.813,5 m
|-
|[[Pic de Coma les Torres]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.811,9 m
|- 
|[[Los Tres Puis]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.811,1 m
|-
|[[Pic Petit de Segre]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.810,5 m
|-
|[[Pic de Coma Extremera]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.809,4 m
|-
|[[Bony del Manyer]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.809,3 m
|- 
|[[Pic de la Fossa del Gegant]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.807,7 m
|-
|[[Tuc de Barlonguèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.802,4 m
|-
|[[Pic de Dellui]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.802,2 m
|-
|[[Cap de Reguera]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.800,5 m
|-
|[[Tossal des Mussoles]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.800,0 m
|- 
|[[Pic d'Areste]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.799,6 m
|-
|[[Pic de Noucreus]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.799,2 m
|-
|[[Puig de Tirapits]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.798,8 m
|-
|[[Tuqueta deth Pòrt (de Colomèrs)]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.798,3 m
|-
|[[Tuc del Mig de la Tallada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.796,4 m
|-
|[[Tuc de Montabòna]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.795,2 m
|-
|[[Pic petit del Pessó]] o [[lo Pessó Petit]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.792,8 m
|-
|[[Cim Alt de les Arques]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.791,8 m
|-
|[[Tuc de Carants]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.791,4 m
|-
|[[Cap de la Pala Alta d'Estany Llong]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.790,3 m
|-
|[[Pic de Núria]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.789,6 m
|-
|[[Pic d'Eina]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.789,2 m
|-
|[[Pic de Salòria]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.788,8 m
|- 
|[[Pica del Canigó]]
|[[Conflent]]
|[[Canigó]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.786,0 m&lt;ref name=&quot;ign&quot;&gt;Altitud presa del [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail] de l'[http://www.ign.fr Institut Geogràfic Nacional de França] {{fr}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Tuc dera Humenèja]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.783,1 m
|-
|[[Tuc deth Pòrt]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.783,0 m
|-
|[[Cim Baix de les Arques]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.782,4 m
|-
|[[Pic de Flamisella]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.782,1 m
|-
|[[Muntanyó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.781,2 m
|-
|[[Pic de Comaltes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.781,0 m
|-
|[[la Torre de Cabús]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.778,2 m
|-
|[[Pui de la Bonaigua]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.778,1 m
|-
|[[Tuc de Lhuçà]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.777,7 m
|-
|[[Pic de l'Estanyet]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.776,4 m
|-
|[[Pic de la Lleia]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.775,5 m
|-
|[[Tossal de la Montanyeta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.771,4 m
|-
|[[Agulles de Monestero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.766,1 m
|-
|[[Pic de Moredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.765,9 m
|-
|[[Pic de Pedres Blanques]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.765,2 m
|-
|[[Tossal d'Escobedieso]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.763,9 m
|-
|[[Bassiets (Alins)]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.762,9 m
|-
|[[Tuc de Lasauguèda]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.761,5 m
|-
|[[Tuqueta de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.761,4 m
|-
|[[Monturull]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.760,4 m
|-
|[[Pic de la Gallina]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.756,5 m
|-
|[[Bony Blanc]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.755,7 m
|-
|[[Pic de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.754,7 m
|-
|[[Malh de Bolard]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.753,2 m
|-
|[[Tossal de la Truita]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.753,0 m
|-
|[[Pic de la Tallada Llarga]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.752,8 m
|-
|[[Tuc de Balaguera]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.752,8 m
|-
|[[Pic Roi (la Vall de Boí)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.750,4 m
|-
|[[Gran Encantat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.748,7 m
|-
|[[Cim de l'Ortigar]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.748,1 m
|-
|[[Agulles de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.747,6 m
|-
|[[Tuc de Serreta]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.746,5 m
|-
|[[Cap de les Pales del Planell Gran]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.745,4 m
|- 
|[[Puig del Coll de Finestrelles]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.743,6 m
|-
|[[Coma del Clot|Cim de la Coma del Clot]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.739,0 m
|-
|[[Tossau de Mar]] o Tuc de l'Estany de Mar
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.739,0 m
|-
|[[Puis de Gerber]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.738,3 m
|-
|[[Pic Nord de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.736,4 m
|-
|[[La Carbassa]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.735,9 m
|-
|[[Petit Encantat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.734,3 m
|-
|[[Pic del Portarró]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.734,3 m
|-
|[[Tuc der Òme]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.732,1 m
|-
|[[Tretzevents (Canigó)]] o [[Tres Vents]]
|[[Vallespir]]
|[[Canigó]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.732,0 m
|-
|[[Tuc de Pòdo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.728,8 m
|-
|[[Puig de Fontnegra]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.727,7 m
|-
|[[Cambra d'Ase]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.726,5 m
|-
|[[Bony Negre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.724,1 m
|-
|[[Cim de la Costa de Montmajor]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.724,0 m
|-
|[[Tuc des Costes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.723,3 m
|-
|[[Tuc de Bonabé]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.723,1 m
|-
|[[Pic del Sirvent]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.722,5 m
|-
|[[Pic de Clavera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.721,3 m
|-
|[[Gra de Fajol]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.714,3 m
|-
|[[Torreneules]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.713,2 m
|- 
|[[Pic de Sudorn]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.711,0 m
|- 
|[[Malh dera Artiga]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.710,3 m
|-
|[[Cap de Crabes]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.709,8 m
|- 
|[[Tuc Gran de Sendrosa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.702,6 m
|-
|[[Pic de la Dona]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.702,5 m
|-
|[[Tuc des Monges]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.698,6 m
|- 
|[[Tuca Blanca de Pomèro]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.697,1 m
|-
|[[Pic dels Feixans del Prat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.696,5 m
|-
|[[Tuc dels Tres Comtes]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.694,7 m
|-
|[[Pic de la Bassera]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.693,0 m
|-
|[[Cap de Pleta Mala]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.692,9 m
|- 
|[[les Borregues]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra del Catllar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.692,8 m
|-
|[[Pedró de la Tosa]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.692,4 m
|-
|[[Pic de Llena]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra des Tres Pessons]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.686,4 m
|-
|[[Agulla de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.686,3 m
|-
|[[Pic de la Coma del Forn]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.683,0 m
|-
|[[Cap des Cometes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.681,4 m
|-
|[[Pic de Marimanya]] o Pic de Marimanha
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.679,3 m
|-
|[[Tuc de Ribereta]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.675,7 m
|- 
|[[Agulla del Portarró]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.675,1 m
|-
|[[Tuc de la Montanyeta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.674,8 m
|-
|[[Tuc deth Cap deth Pòrt de Caldes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.671,4 m
|- 
|[[Roca Cigalera]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.668,0 m
|- 
|[[Tuc de Marterat]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.666,4 m
|- 
|[[Pic de Serra Gallinera]]
|[[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.663,9 m
|- 
|[[Pic de Mariola]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.663,0 m
|- 
|[[Agulles d'Amitges]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.661,5 m
|-
|[[Tossa del Pas dels Lladres]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.661,3 m
|-
|[[Pic dels Tres Comtes]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.660,0 m
|-
|[[Pic de Montestaure]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.659,0 m
|-
|[[Tuc de la Llança]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.658,7 m
|-
|[[Tuc de Canejan]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.656,5 m
|-
|[[Pic de Locampo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.655,9 m
|-
|[[Pic del Clot d'Espós]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.655,4 m
|-
|[[Tuc de Colomèrs]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.650,6 m
|-
|[[Pic de Munyidor]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.649,9 m
|-
|[[Vulturó (Serra del Cadí)]] o Puig de la Canal Baridana
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.648,6 m
|- 
|[[lo Pinetó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.646,9 m
|-
|[[Tuc Blanc deth Portilhon]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.646,2 m
|-
|[[Bony del Graller]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.645,8 m
|- 
|[[Tuc de Vacivèr]] o Tuc de Baciver
|[[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.645,1 m
|-
|[[Pic de la Roia de Mollàs]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.643,6 m
|- 
|[[Pic de Serós]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.643,2 m
|- 
|[[Tuc de Tarterau]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.641,1 m
|-
|[[Pic de Qüenca]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.639,0 m
|-
|[[Puig d'Ombriaga]] o [[Pic de l'Esquena d'Ase]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.638,6 m
|-
|[[Tossal Esbonllat]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.637,5 m
|- 
|[[Pic d'Obacs]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.636,8 m
|-
|[[Tuca de Bargues]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.636,2 m
|-
|[[Tuc de Fontana de Senet]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.635,6 m
|-
|[[Tuc de Sarrahèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.634,1 m
|-
|[[Malhs de Rius]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.633,8 m
|-
|[[Pic de l'Estanyet (Lladorre)]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.633,0 m
|- 
|[[Tuc d'Òrla]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.632,8 m
|-
|[[Campirme]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Campirme]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.632,7 m
|-
|[[Cap dels Vedats d'Erta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.632,0 m
|-
|[[Cap del Muntanyó d'Àrreu]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,5 m
|-
|[[Tuc de Crabèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[Sèrra de Crabèra]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,5 m
|-
|[[Cap de Marimanya]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,2 m
|-
|[[Pic de Comaminyana]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.628,3 m
|-
|[[Puig de Gallinàs]]
|[[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.624,0 m
|-
|[[Tossal de Calma]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.620,5 m
|-
|[[Pic de Montarenyo]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.618,0 m
|- 
|[[Pic de Rosari de Baciver]] o Tuc de Rosari de Vacivèr
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.617,3 m
|-
|[[Cap de Guiló]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.616,0 m
|- 
|[[Pui de les Ares]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.611,9 m
|-
|[[Pujolar de Roca Grossa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.611,1 m
|-
|[[Pic de Salibarri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.611,0 m
|- 
|[[Pic de Rosari]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.607,9 m
|-
|[[Pic de Costa Cabirolera]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.604,4 m
|-
|[[Tossal de la Costa (la Torre de Cabdella)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.604,4 m
|-
|[[Tossal Esbonllat (la Vall de Boí)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.601,4 m
|-
|[[Agulles de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.599,1 m
|- 
|[[Cap dera Picada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.598,1 m
|-
|[[Pic de la Portella (Porta)]]
|[[Alta Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.597,1 m
|-
|[[Tossal de les Tres Muntanyes]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.596,8 m
|-
|[[Tuc des Cingles]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.594,6 m
|-
|[[Tuc dera Gireta]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.593,1 m
|-
|[[Montarenyo de Boldís]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.593,0 m
|- 
|[[El Salt del Sastre]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.591,5 m
|-
|[[Balandrau]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.585,2 m
|-
|[[Pic de Fenerui|Pic Roi ( o Pic de Fenerui)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.584,9 m
|-
|[[Tuc de Bargadèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.584,9 m
|-
|[[Pic de Cernalles]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.584,2 m
|-
|[[Tuc de Comenge]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.583,3 m
|-
|[[Puig de la Canal del Cristall]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.583,0 m
|-
|[[Puig de Fontlletera]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra del Catllar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.581,3 m
|-
|[[Tuc de Fontana de Vielha]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.580,9 m
|-
|[[Penanera]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.580,8 m
|-
|[[Pic del Ferro]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.578,6 m
|-
|[[lo Covil]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.572,9 m
|-
|[[Pic de Mostiri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.572,3 m
|-
|[[Pic de Port Negre]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.569,8 m
|-
|[[Puig del Quer]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.567,3 m
|- 
|[[Gra de Fajol Petit]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.566,9 m
|- 
|[[Cim del Ras]]
|[[Ripollès]]
|[[Pedrisses]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.564,5 m
|-
|[[Tuc deth Lac Redon]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.563,6 m
|-
|[[Torreta de Cadí]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.562,1 m
|-
|[[Pic de Mulats]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.560,9 m
|-
|[[Pic d'Estany Gémena]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.553,1 m
|- 
|[[Pic de la Gola]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.549,7 m
|-
|[[Cap de Montarenyo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.549,0 m
|- 
|[[Comabona]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.548,2 m
|- 
|[[Puig de Dòrria]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.547,2 m
|-
|[[Agulles de Dellui]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.544,0 m
|- 
|[[El Corronco]] o lo Corrunco
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.543,3 m
|-
|[[Pic de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.543,3 m
|-
|[[Cap de l'Ovella]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.541,0 m
|-
|[[Tuca de Salibarri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.541,0 m
|-
|[[Tuc de Pishader]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.538,8 m
|-
|[[Tosa d'Alp]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.536,4 m
|-
|[[Cap dera Aubeta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.532,3 m
|-
|[[Pic de Colatx]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.532,0 m
|-
|[[Tuc de Saslòsses]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.530,3 m
|-
|[[Trespics]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.528,7 m
|-
|[[Pic de Turquilla]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.528,0 m
|-
|[[Tuc de Llebreta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.523,2 m
|-
|[[Torre de Cabús]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.518,4 m
|-
|[[Tuc de Gurièr]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.518,8 m
|-
|[[Tuca de Betren]] o Tuc des Molassi
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.518,4 m
|-
|[[Montlude]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra deth Montlude]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.517,7 m
|-
|[[Cap de Copiello]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.508,3 m
|- 
|[[Roca de l'Estany]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.508,1 m
|-
|[[Roca Colom]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.506,5 m
|- 
|[[Pollegó Superior]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.506,4 m
|- 
|[[Puig de Coma Ermada (Setcases)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.504,1 m
|-
|[[Pujoalbo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.503,7 m
|-
|[[Cap de Llaveio]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.501,1 m
|-
|[[Pic de Gel]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.501,1 m
|-
|[[el Calderer]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.496,7 m
|- 
|[[Gorrablanc]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.496,7 m
|- 
|[[Puig de la Llosa]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.495,7 m
|-
|[[Pic de Montalt]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.494,9 m
|-
|[[Pic del Port de Tavascan]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.493,0 m
|- 
|[[Tuc de Pomèro]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.489,2 m
|-
|[[Tuc de Roques Negres]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.488,5 m
|- 
|[[Tuca dera Aubeta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.487,4 m
|-
|[[Aguiló (Serra del Cadí)]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.486,6 m
|- 
|[[Tuc de Salana]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.485,2 m
|-
|[[Tuc de Sendrosa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.482,1 m
|-
|[[Pic de Barbeguer]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.481,5 m
|-
|[[Roca Grossa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.474,8 m
|- 
|[[Pic de Planamorrons]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.474,6 m
|-
|[[Tuc dera Escaleta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.468,8 m
|-
|[[Puig Terrers (Gisclareny)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.465,7 m
|- 
|[[Costabona]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.464,0 m
|- 
|[[Pic de Muntanyol]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.458,9 m
|-
|[[Cim de la Dou]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.456,9 m
|-
|[[Pic del Cabirol]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.456,5 m
|- 
|[[Roc de la Trona]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.454,5 m
|- 
|[[Roca del Viladre]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.452,4 m
|- 
|[[Cap de Gelada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.448,6 m
|-
|[[Pic des Tovarres]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.447,6 m
|-
|[[Tossal de les Roies de Cardet]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.445,4 m
|-
|[[Pollegó Inferior]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.444,8 m
|- 
|[[Cap de la Costa Verda]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.436,0 m
|-
|[[la Roca Plana (Serra del Cadí)|la Roca Plana]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.432,8 m
|- 
|[[Pic de l'Àliga (Queralbs)|Pic de l'Àliga]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.422,2 m
|- 
|[[Bony dels Estanyets de Colieto]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.418,7 m
|- 
|[[Puigllançada]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.409,2 m
|- 
|[[Puig de la Collada Verda]]
|[[Conflent]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.403,0 m
|- 
|[[Bony de la Pica]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[Serra d'Enclar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.402,0 m
|-
|[[Cap deth Malh de Cristalh]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.399,6 m
|-
|[[Roca Verda]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.399,5 m
|-
|[[Pic de Vinyals]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.398,2 m
|-
|[[Tuc dera Comassa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.393,9 m
|-
|[[Portell de Cadí]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.392,2 m
|-
|[[Cap del Ras de la Font Negra]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.390,6 m
|-
|[[Poi d'Estanho]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.390,4 m
|-
|[[Roca del Mig]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.388,9 m
|- 
|[[Pedró dels Quatre Batlles]]
|[[Alt Urgell]], [[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.386,5 m
|- 
|[[Roca del Gònec]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,7 m
|-
|[[Pic d'Enclar]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[Serra d'Enclar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.382,6 m
|-
|[[Roca de la Balma]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,3 m
|-
|[[Cap de la Fesa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,1 m
|-
|[[Tossa Pelada]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.379,0 m
|- 
|[[Escales de Pallars]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.368,1 m
|-
|[[Bony de l'Orri]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.363,2 m
|-
|[[Alt del Covil]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.358,4 m
|-
|[[Puig de Pastuira]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.353,8 m
|-
|[[Roc de l'Espurga]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra del Collar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.349,1 m
|-
|[[El Vulturó]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.348,9 m
|-
|[[Roca de l'Ordiguer]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.346,3 m
|-
|[[Roca Dreta]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.343,1 m
|-
|[[Montanha d'Uishèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.339,2 m
|-
|[[Tossal d'Estivella]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.338,3 m
|-
|[[La Gespeguera]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.332,0 m
|-
|[[Cap de Concesse|Cap de Consesse]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.331,8 m
|-
|[[Roc del Llamp]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.328,5 m
|-
|[[Cap de la Gallina Pelada]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.321,5 m
|-
|[[Bony del Collar]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra del Collar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.314,1 m
|- 
|[[Pic de Serra Plana (Vall de Cardós)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.303,7 m
|- 
|[[Tossal de l'Amorriador]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.298,5 m
|-
|[[Creu de Ferro (Fígols)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.296,7 m
|- 
|[[Tossal de l'Orri]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.293,7 m
|-
|[[Lo Calbo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Cerdanyís]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.290,8 m
|-
|[[Tuc de Sacauva (Vilamòs)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.285,6 m
|-
|[[Cap del Verd]]
|[[Alt Urgell]], [[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.283,8 m
|-
|[[Serrat Voltor]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.281,8 m
|- 
|[[Bony Cremat]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.281,0 m
|- 
|[[Penyes Altes de Moixeró]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.275,9 m
|-
|[[Pic de la Peguilla]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.263,6 m
|-
|[[Pic de Portavera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.256,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Bellver de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.255,7 m
|-
|[[Cap de Prat d'Aubes]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.252,0 m
|-
|[[Tuc des Neres (Bossòst)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.244,1 m
|-
|[[Cap d'Urdet]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.240,2 m
|-
|[[L'Atalaiador]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.237,2 m
|-
|[[Pic de les Pales del Port]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.230,9 m
|-
|[[Tuc de Poilanèr]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.221,1 m
|-
|[[Puig de les Morreres]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.210,5 m
|-
|[[Cim de Coma Morera]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.207,7 m
|-
|[[Bony dels Llorers]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.207,2 m
|- 
|[[Puig Cerverís]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.206,8 m
|-
|[[Les Soquetes]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.200,5 m
|-
|[[Cap de la Cana]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.195,8 m
|-
|[[Tuc del Pla de l'Home]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.193,2 m
|-
|[[Ròca dera Entecada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.191,4 m
|-
|[[Tuc de Mieidia]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.191,3 m
|-
|[[Els Cloterons]]
|[[Alt Urgell]], [[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.179,2 m
|-
|[[Tossal de la Moixa]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.177,8 m
|-
|[[Tuc des Letassi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.176,5 m
|-
|[[Montcorbison]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.172,7 m
|-
|[[Cap de la Canal Llisa]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.171,3 m
|-
|[[Cap de la Rocagran]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Cerdanyís]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.163,4 m
|-
|[[Tuc dera Montjòia]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.163,1 m
|-
|[[Tuc d'Arres]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.163,1 m
|-
|[[Malh Ròi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.162,3 m
|-
|[[Tuc Ròi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.153,6 m
|-
|[[Montagut (Arres)]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.149,3 m
|-
|[[Els Orriets]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.145,9 m
|-
|[[Pla de Llet]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]])
|2.145,1 m
|-
|[[Tossal de la Collada Gran]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.141,1 m
|-
|[[Tuc de Ribassetes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.139,9 m
|-
|[[Tres Collets]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.134,0 m
|-
|[[Castell dels Moros]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.132,2 m
|-
|[[Tuc d'Angost]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.129,6 m
|-
|[[Roca Gran de Ferrús]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.128,8 m
|-
|[[Cap des Canaus]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.127,2 m
|-
|[[Pica de Horadic]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.115,5 m
|-
|[[L'Espluga del Feixar]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.106,2 m
|-
|[[Cap dera Maleda]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.103,5 m
|-
|[[Cap del Pont]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.101,3 m
|-
|[[Tuc de Coeisseca]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.100,9 m
|-
|[[Moixeró (muntanya)]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.090,4 m
|-
|[[Puig Cubell (Riu de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.088,4 m
|-
|[[Era Trona]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.087,8 m
|-
|[[Bony dels Roures]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.086,5 m
|- 
|[[Cap d'Estanhs]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.081,8 m
|-
|[[Cap de Boumort]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.077,2 m
|-
|[[Tuc de Barrièr]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.075,2 m
|-
|[[Tuc d'Aubars]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.072,6 m
|-
|[[La Creueta (Castellar de n'Hug)]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.066,5 m
|-
|[[Bony del Tamborí]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.062,6 m
|- 
|[[Cim de Pla de Pujalts|Cim de Pla de Pujalts o Costa Pubilla]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.056,1 m
|- 
|[[Tossal de Meians]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.051,1 m
|- 
|[[Taga|el Taga]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Conivella]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.039,9 m
|-
|[[Era Pica]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.034,6 m
|-
|[[La Pleta Roja]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.031,9 m
|-
|[[Pla de la Bassa (Alp)]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.028,3 m
|-
|[[Bony del Peçó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.025,9 m
|- 
|[[Tossal de la Pleta dels Alls]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Peranera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.021,7 m
|-
|[[Turó de Prat Agre]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.017,4 m
|-
|[[Tuc de Pujastó]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.016,3 m
|-
|[[Puig Estela (Ogassa/Pardines)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra Cavallera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.013,1 m
|-
|[[Pedra Picada (Toses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.010,3 m
|-
|[[Bony del Raset]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.008,2 m
|-
|[[Puig Rodó (Alins)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra d'Escalze]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.006,5 m
|-
|[[La Covil (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.002,5 m
|-
|[[Puig de Coma Ermada]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.000,3 m
|-
|[[La Moixera]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.995,6 m
|-
|[[Era Montanheta (Bossòst)]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.992,5 m
|-
|[[Puig de Mont-roig]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.991,4 m
|-
|[[Puig Sistra]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.989,8 m
|-
|[[Turó del Mig (Castellar de N'Hug)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.989,2 m
|-
|[[Tuc deth Plan dera Sèrra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.977,0 m
|-
|[[Puig de les Agudes]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.974,8 m
|-
|[[Tossal de l'Amorriador (Prullans)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.970,8 m
|-
|[[Les Piques (les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Taús]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.969,3 m
|-
|[[L'Emperadora]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.962,4 m
|-
|[[Roca d'en Carbassa]]
|[[Alt Urgell]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.954,5 m
|-
|[[Cim d'Estremera]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.947,5 m
|-
|[[Malh de Bessons]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.945,7 m
|-
|[[Tossal de Caners]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.942,5 m
|-
|[[Pèl-de-ca]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.938,7 m
|-
|[[Puig de Coma d'Olla]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.938,3 m
|-
|[[Puig Sobirà (Odèn)]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.937,6 m
|-
|[[Tuc de Saublanca]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.926,5 m
|-
|[[Bony del Fener Gran]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.918,8 m
|- 
|[[Cap del Solà de la Coma d'Orient]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.916,5 m
|-
|[[Puig d'en Bullici]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Sant Bernabé]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.910,9 m
|- 
|[[Serrat del Paravent]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.910,7 m
|- 
|[[Turó de la Portella d'Ogassa]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.902,0 m
|- 
|[[Cap dels Plans del Ginebrar]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.901,1 m
|- 
|[[La Pedra dels Tres Bisbats]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.899,5 m
|- 
|[[Tuc dera Gossetèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.896,9 m
|-
|[[Puig del Pla de les Pasteres]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.894,0 m
|- 
|[[Roc dels Quatre Alcaldes]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.893,2 m
|-
|[[Tossal Negre (Conca de Dalt)]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.890,6 m
|-
|[[Pala del Teller]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.889,3 m
|-
|[[Roca de la Cremada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.885,9 m
|- 
|[[Pica dera Gossetèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.884,3 m
|-
|[[Roca de Migdia]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de la Sella]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.870,3 m
|-
|[[Cogulló d'Estela]] o Cim d'Estela
|[[Berguedà]]
|[[Rasos de Peguera]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.869,6 m
|-
|[[Puig de Sant Amand]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Sant Amand]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.851,4 m
|- 
|[[Cap de Pla Redon]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.846,2 m
|-
|[[L'Avedoga d'Adons]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.839,4 m
|-
|[[Es Antenes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.832,8 m
|-
|[[Tossal Alt (les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de Pratnavall]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.824,7 m
|-
|[[Cap d'Artigalonga]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.817,7 m
|-
|[[Roca de Sant Gervàs]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.800,0 m
|-
|[[Puig Cornador (Ribes de Freser)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.799,7 m
|-
|[[Montcau (Les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.794,2 m
|-
|[[La Barraqueta]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Meianers]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.790,5 m
|-
|[[Sant Quir]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.790,3 m
|-
|[[La Berruga (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.787,2 m
|-
|[[Pical Ras]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.782,5 m
|-
|[[Cap dera Potèrla]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.781,1 m
|-
|[[Serrat Negre (Castell de l'Areny)]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.779,3 m
|-
|[[El Pedró (Catllaràs)]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.764,6 m
|-
|[[Cap des Canarilhes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.764,1 m
|-
|[[Tossal de la Bigordana]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.761,7 m
|-
|[[Cap de Plan-de-riba]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.760,3 m
|-
|[[El Bony de Quíxol]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.756,1 m
|- 
|[[Cap de la Baga Alta]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.755,7 m
|-
|[[Cap de Carreu]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.749,3 m
|-
|[[Tuc de Sacauva (Bausen)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.742,6 m
|-
|[[Cap de la Baga de Fontanals]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.742,5 m
|-
|[[Puig Moscós]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.739,1 m
|-
|[[Roc de la Clusa]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.728,6 m
|-
|[[Castellveire]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.727,8 m
|-
|[[Tuc de Pan]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.724,5 m
|-
|[[Serrat de l'Amorriador]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.717,3 m
|-
|[[Grau de Queralt]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.708,6 m
|-
|[[Turó de l'Home]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.705,8 m
|- 
|[[Les Agudes (Massís del Montseny)]]
|[[Selva]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.705,4 m
|-
|[[Tossal dels Pallers]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de Pratnavall]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.699,4 m
|-
|[[la Faiada]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serrat de les Costes de Montiberri]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.698,8 m
|- 
|[[Matagalls]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.697,2 m
|- 
|[[Pui de Lleràs|Pic de Lleràs]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Castellet]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.691,9 m
|- 
|[[Pas de Castellnou]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.690,6 m
|-
|[[Gallinova]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.687,3 m
|-
|[[Puig de Serreïnes]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Montsec de Tost]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.686,1 m
|-
|[[Puig Rodó (Vilallonga de Ter)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.679,5 m
|- 
|[[Cap des Agudes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.678,2 m
|-
|[[Turó de l'Home Mort]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.677,9 m
|-
|[[Tossal de les Torretes]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.676,4 m
|-
|[[Sant Alís]]
|[[Noguera]], [[Pallars Jussà]]
|[[Montsec d'Ares]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.675,3 m
|-
|[[Tossal de Mirapallars i Urgell]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.672,4 m
|- 
|[[Puig de Sant Joan]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.670,2 m
|-
|[[Puig Sesolles]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.667,3 m
|- 
|[[Puig Sacarbassa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.658,8 m
|- 
|[[Turó de la Bandera (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.658,3 m
|- 
|[[Sobrepuny]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.655,6 m
|-
|[[Puig de la Clapa]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.654,4 m
|-
|[[Tuc de Comagrana]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.648,6 m
|-
|[[Puig de Sant Pere (Gombrèn)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.643,5 m
|-
|[[Puig Sec (Molló)]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.643,1 m
|-
|[[Puig de l'Artiga del Rei]] o Puig del Rei
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.640,9 m
|-
|[[Puig Pedrissa]] o Turó de Puig Pedrissa
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.640,7 m
|-
|[[Roquesblanques]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.639,8 m
|- 
|[[lo Tossalet (Abella de la Conca)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.639,4 m
|-
|[[Puig dels Miquelets]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.629,9 m
|-
|[[Puig Sacreu]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.626,2 m
|-
|[[Pic de Turp]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Turp]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.620,4 m
|-
|[[Puig de l'Hospitalet]] o Puig de les Forques
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.619,1 m
|-
|[[Bony dels Escarrerals]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.618,3 m
|- 
|[[Montfalgars]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.610,8 m
|- 
|[[lo Coscollet]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra d'Aubenç]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.610,1 m
|- 
|[[Turó Sesportadores]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.603,3 m
|- 
|[[Puigllangord]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.596,4 m
|- 
|[[Turó del Mig (Viladrau)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.581,8 m
|- 
|[[Pic de Montesquiu]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.579,4 m
|-
|[[Turó de Morera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.576,6 m
|- 
|[[Pas de la Ce]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.574,6 m
|-
|[[Comanegra]]
|[[Garrotxa]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.557,4 m
|- 
|[[Turó Gros del Pujol]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.551,1 m
|- 
|[[Tossal Gros (Espluga de Serra)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.546,2 m
|-
|[[Puig de l'Obiol]]
|[[Osona]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.543,6 m
|- 
|[[Pedró de Tubau]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Rasos de Tubau]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.543,2 m
|-
|[[Turó Gros (Fogars de Montclús)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.643,7 m
|- 
|[[Roca Alta (Peramola)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra d'Aubenç]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.538,7 m
|-
|[[Milany]]
|[[Osona]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.533,3 m
|- 
|[[Turó de Sant Marçal]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.528,1 m
|- 
|[[El Cogul (Navès)]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.526,0 m
|- 
|[[Tossal de Vilella]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.525,6 m
|-
|[[Els Tossals (Capolat)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.524,6 m
|-
|[[Tossal del Bosc de Casòliba]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.516,8 m
|-
|[[Puigsacalm]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.512,6 m
|-
|[[Roca Alta (Oliana)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Turp]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.501,4 m
|-
|[[Serrat de Runers]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.499,8 m
|-
|[[Roques de l'Espluga]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Taforc]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.492,7 m
|-
|[[Som de Vidabona]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Vidabona]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.491,7 m
|-
|[[Puigsacalm Xic]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.490,5 m
|- 
|[[Puig Cubell (la Vall d'en Bas)]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|
|1.487,5 m
|-
|[[Turó del Faig Sec]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.487,0 m
|- 
|[[La Llebre]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.478,4 m
|-
|[[Tossal Gros (Sarroca de Bellera)]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.476,4 m
|-
|[[Puig Rodon (Cava)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.473,0 m
|-
|[[Montllobar (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.460,2 m
|-
|[[Puig Cubell]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.459,9 m
|-
|[[Roc del Comptador]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.450,9 m
|- 
|[[La Guàrdia (Navès)]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.447,7 m
|-
|[[Puig de la Valona]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.446,6 m
|-
|[[El Moixer]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.443,6 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot;&gt;[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007]&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mont Caro]] o [[Caro]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.440,6 m
|-
|[[Roca Alta (Gavet de la Conca)]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.437,5 m
|-
|[[Roc de Fraussa]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.421,3 m
|- 
|[[El Cuàs]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.418,6 m
|-
|[[Serrat de Picamill]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.415,4 m
|-
|[[Turó de Sant Segimon]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.407,2 m
|- 
|[[Turó d'en Bessa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.393,3 m
|-
|[[Tuc dera Clòta]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.390,9 m
|-
|[[Sant Mamet (Alòs de Balaguer)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.390,5 m
|- 
|[[Puig de les Bruixes (Garrotxa)]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.390,5 m
|-
|[[Turó del Pla de la Barraca]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.382,2 m
|-
|[[Tossal de les Viudes (Guixers)]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra dels Bastets]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.378,8 m
|-
|[[Tossal de l'Àliga (Gombrèn)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.376,2 m
|-
|[[Puig de Bassegoda]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.373,4 m
|-
|[[Sant Bernabé (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.369,5 m
|-
|[[Puig de les Artigues]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.367,7 m
|-
|[[La Clapera (Vallfogona de Ripollès)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.366,7 m
|-
|[[Puig Estela (Riudaura)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Puig d'Estela]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.361,3 m
|-
|[[El Capolat]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.358,0 m
|-
|[[Serrat de Perapinta]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.351,7 m
|-
|[[Turó del Serrat dels Plans]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.351,2 m
|-
|[[Sant Corneli]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.351,0 m
|-
|[[Tossal dels Tres Reis]] o [[Tossal del Rei]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.349,8 m
|- 
|[[Tossal d'en Cervera]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.347,5 m
|- 
|[[Puig Drau]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.345,0 m
|- 
|[[el Negrell]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.345,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de l'Àliga (Sant Pere de Torelló)]]
|[[Osona]]
|[[Serra de Curull]] ([[Serralada Transversal]])
|1.344,2 m
|- 
|[[Sant Antoni Vell]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.340,4 m
|-
|[[El Castell (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.339,8 m
|-
|[[Turó de Sant Miquel (Massis del Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.339,2 m
|- 
|[[Puig Rodon (Capolat)]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Cingles de Travil]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.338,1 m
|-
|[[Puig de les Pedrisses]] o Pic de les Salines
|[[Alt Empordà]], [[Vallespir]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.330,6 m
|-
|[[Puig de Sant Marc]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.326,9 m
|-
|[[Turó de Castellar (Fogars de Montclús)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.325,5 m
|-
|[[el Sui]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.319,0 m
|- 
|[[Turó dels Esqueis]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.316,8 m
|-
|[[Punta de la Devesa (la Sénia)]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.315,7 m
|-
|[[Les Esmoladores]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.312,9 m
|-
|[[Cabrera (l'Esquirol)]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.307,7 m
|- 
|[[Punta de l'Enderrocada]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.307,6 m
|-
|[[Tossal Gran]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Valielles]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.307,1 m
|-
|[[lo Tossal (Sarroca de Bellera)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.306,8 m
|-
|[[Morral del Turmell]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.305,2 m
|-
|[[Tossal de Ripoll]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.304,6 m
|-
|[[Turó del Socarrat]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.302,6 m
|-
|[[Roca Roja (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.294,6 m
|-
|[[Cim del Pou Nou]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.291,4 m
|-
|[[Puig de la Llibertat]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de les Soques (Albanyà)|Serra de les Soques]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.289,4 m
|-
|[[Turó de les Queredes]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.287,5 m
|-
|[[El Faig Reposador]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Falgars]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.286,8 m
|-
|[[Turó del Faig de la Bandera]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.285,6 m
|-
|[[Puig de Castelltallat]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.280,4 m
|-
|[[Turó del Poniol]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.279,3 m
|-
|[[El Talló (Camprodon)]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.277,1 m
|-
|[[Casteret]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.274,9 m
|-
|[[Turó del Samont]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.272,0 m
|-
|[[Pedres Blanques]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.270,5 m
|-
|[[Turó de la Torre (el Brull)]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.269,0 m
|-
|[[Tossa de Puigbò]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.268,9 m
|-
|[[Roca del Quer]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.268,4 m
|-
|[[Turó de la Terma d'en Planes]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.265,2 m
|-
|[[Turó del Pou d'en Sala]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.264,8 m
|-
|[[Els Coforns]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.259,4 m
|-
|[[Puig Neulós]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.256,0 m
|- 
|[[Roc de la Guardiola]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.252,8 m
|-
|[[Punta del Boixet]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.248,6 m
|-
|[[Bellmunt (Sant Pere de Torelló)|Bellmunt]]
|[[Osona]]
|[[Serra de Bellmunt]] ([[Serralada Transversal]])
|1.246,9 m
|-
|[[Turó de les Dalles]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.244,1 m
|-
|[[Turó de l'Alzina Rodona]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.241,0 m
|-
|[[Puig de la Bastida]]
|[[Garrotxa]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.239,3 m
|-
|[[Turó d'en Cuc]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.236,8 m
|-
|[[Sant Jeroni (el Bruc)]]
|[[Anoia]], [[Bages]], [[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.236,4 m
|- 
|[[Turó dels Maçaners]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.231,6 m
|-
|[[Puig Cornador (Les Llosses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.229,2 m
|- 
|[[Miralles (Sant Pau de Segúries)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.227,5 m
|-
|[[La Coscollosa (la Sénia)]]
|[[Montsià]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.227,4 m
|-
|[[Malh de Santa Bàrbara]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.224,7 m
|-
|[[Turó de l'Oriol (Seva)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.224,1 m
|- 
|[[Puig de Sant Miquel (Vallfogona de Ripollès)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.223,8 m
|-
|[[Miranda dels Ecos]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.223,1 m
|-
|[[Tosseta Rasa]]
|[[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.219,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Turó de la Mosquera]]
|[[Selva]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.216,3 m
|-
|[[Turó del Pi Novell]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.215,4 m
|-
|[[Turó de la Ventosa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.214,7 m
|-
|[[Puig Perrús]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.208,3 m
|-
|[[Turó dels Ginebrons]]
|[[Selva]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.207,6 m
|-
|[[Serrat del Moro (Marganell)]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.206,2 m
|-
|[[Punta de la Torroja]]
|[[Montsià]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.204,8 m
|- 
|[[Tossal de la Baltasana]]
|[[Baix Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.203,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Sant Miquel de Solterra]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.203,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[El Pedró Blanc]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.196,2 m
|-
|[[El Pedró de Rajols]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.193,8 m
|-
|[[Turó del Roquet]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.187,8 m
|-
|[[Rocallarga]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.186,5 m
|- 
|[[L'Espina (Alfara de Carles)|L'Espina]]
|[[Baix Ebre]], [[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.181,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal Gros (Tolzó)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de la Bona Mossa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.180,5 m
|-
|[[Puig Porquer]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.178,8 m
|-
|[[Cap del Serrat de la Gallinassa]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.177,3 m
|-
|[[Puntal de l'Albarda]] o [[L'Albarda Castellana]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.177,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Turó de Faig Verd]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.175,9 m
|-
|[[Puig de Pradets]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.175,6 m
|-
|[[Puig sa Cadires]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.173,5 m
|-
|[[Salga Aguda]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Picancel]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.172,1 m
|-
|[[Roca Llancers]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.171,1 m
|-
|[[Puig Rust]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.170,9 m
|-
|[[Castellfitó]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.167,5 m
|-
|[[Tossal dels Camps]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.165,0 m
|-
|[[Roca Corbatera]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.163,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de Plana Ferriola]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.161,7 m
|-
|[[Turó de la Folcrà]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.159,8 m
|-
|[[Puig del Bac]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.159,5 m
|-
|[[La Rovira (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.158,4 m
|-
|[[Puig dels Quatre Termes]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.157,5 m
|-
|[[Roca de Sant Salvador]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.155,9 m
|-
|[[Punta de les Catalanes]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.155,5 m
|-
|[[Sant Benet (Susqueda)]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.149,8 m
|- 
|[[Les Talaies]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.146,3 m
|-
|[[Els Castellets]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serrat de Fontanils]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.141,7 m
|-
|[[Turó de Montsalvatge]]
|[[Ripollès]]
|[[Serrat del Colomer (Ripollès)|Serrat del Colomer]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.140,6 m
|-
|[[Puig de Can Mic]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.136,0 m
|-
|[[Montgròs (el Bruc)]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.133,2 m
|- 
|[[Miranda de Santa Magdalena]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.131,7 m
|-
|[[Puig de les Tres Fonts]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.131,6 m
|-
|[[Roc dels Tres Termes]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]], [[Vallespir]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.128,7 m
|-
|[[Mola d'Estat]]
|[[Baix Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.127,3 m
|-
|[[La Roca Aguda]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.124,0 m
|-
|[[Puig del Ram]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.123,3 m
|-
|[[El Mont]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.123,1 m
|- 
|[[Turó de Segura]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.122,4 m
|-
|[[Mola del Guerxet]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.121,2 m
|- 
|[[Mola dels Quatre Termes]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.118,3 m
|-
|[[Puigsacreu (Sant Pau de Segúries)]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.111,8 m
|-
|[[Serrat Alegre]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.111,6 m
|-
|[[Cavall Bernat (Marganell)]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.110,7 m
|-
|[[El Far (cim de Susqueda)|el Far]]
|[[Selva]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.110,3 m
|-
|[[Tossal Gros (Prades)]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.107,7 m
|-
|[[Piló dels Senyalets]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.107,0 m
|-
|[[La Mola (Vallès Occidental)]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.104,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Montllobar (Tremp)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.103,5 m
|- 
|[[Turó de la Cova (Sant Pere de Vilamajor)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.101,3 m
|-
|[[Capsacosta]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Serrat del Pedrós]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.100,1 m
|-
|[[La Gritella]]
|[[Baix Camp]], [[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.092,9 m
|-
|[[Punta de l'Aigua]]
|[[Baix Ebre]], [[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.091,6 m
|-
|[[Puig de la Devesa]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.090,9 m
|-
|[[Turó de les Fosses]]
|[[Ripollès]]
|[[Obagues de les Carboneres]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.087,7 m
|-
|[[Cim de Rodonella]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Costa Llisa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.086,9 m
|-
|[[Tossal Gros (Tremp)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra del Masió]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.084,9 m
|-
|[[Tossal Gros (la Pobla de Segur)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.081,5 m
|-
|[[Puig de la Caritat (Sant Joan de les Abadesses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.078,5 m
|-
|[[El Montmajor]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.073,8 m
|- 
|[[Puig Jovell]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.073,3 m
|-
|[[Tossal d'Engrilló]]
|[[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.072,1 m
|-
|[[L'Escaleta (la Sénia)]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.068,8 m
|-
|[[Matagalls Xic]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.068,6 m
|-
|[[Puig d'Urri]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.066,4 m
|-
|[[Turó de Més Amunt]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.065,4 m
|-
|[[La Cogulla (Margalef)]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.062,1 m
|-
|[[Mola de la Roquerola]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.058,1 m
|-
|[[Serrat dels Teixons]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.057,3 m
|-
|[[Els Munts (Sant Agustí de Lluçanès)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.057,1 m
|- 
|[[Puig de la Gavarra]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Bac Grillera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.056,9 m
|-
|[[El Montcau]]
|[[Bages]], [[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.056,0 m
|- 
|[[Puig de Bestracà]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Bestracà]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.056,0 m
|-
|[[Puig Rodó (Moià)]]
|[[Moianès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|1.055,9 m
|-
|[[Turó de Tagamanent]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.055,9 m
|- 
|[[Turó dels Cirers]]
|[[Ripollès]]
|[[Obaga dels Cirers]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.055,7 m
|- 
|[[La Mussara (Vilaplana)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de la Mussara]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.054,9 m
|-
|[[Les Solanetes (Cornudella de Montsant)]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.053,2 m
|-
|[[Turó de les Païsses]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.051,9 m
|-
|[[Puig de la Batalla]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.051,8 m
|-
|[[Puig Pregon]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.047,8 m
|-
|[[Puig del Fum]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.046,5 m
|-
|[[Pic de Perris]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Picancel]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.046,0 m
|-
|[[Turó de Bellver]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.041,5 m
|- 
|[[Turó del Mig (Cànoves)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.038,9 m
|-
|[[Turó de la Moixera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.038,9 m
|-
|[[Puig Penjat (Sant Joan de les Abadesses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.036,5 m
|-
|[[Morral Llampat]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.030,9 m
|-
|[[Puig Sanoguera]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.028,8 m
|-
|[[La Bóta]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.026,8 m
|-
|[[Puigsallança]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|1.026,2 m
|- 
|[[Turó de Palestrins]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.025,9 m
|-
|[[Puig de Millà]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Millà]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.025,1 m
|-
|[[Turó de la Capçada]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.025,7 m
|-
|[[Turó de l'Oratori]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.024,8 m
|-
|[[Turó de Rocaspastora]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.022,7 m
|-
|[[Punta del Curull]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.021,9 m
|-
|[[Roca de Migdia (Mont-ral)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.021,6 m
|-
|[[Turó de les Calabruixes]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.020,7 m
|-
|[[Faig Rodó]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra dels Segalars]] [[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|1.019,9 m
|-
|[[Penya Alta (la Pobla de Cérvoles)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.016,3 m
|-
|[[Puig Castellar (Balenyà)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.016,0 m
|- 
|[[Punta de la Barrina]]
|[[Alt Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|1.013,6 m
|-
|[[Turó del Ras]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.013,3 m
|-
|[[Puig de Gallicant (Arbolí)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.009,6 m
|-
|[[Cap de l'Alzinar]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.007,7 m
|-
|[[Punta Alta del Boter]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.006,7 m
|-
|[[El Puntal]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.006,6 m
|-
|[[Turó del Soler (Ripoll)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.005,9 m
|-
|[[Puig Cubell (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|
|1.004,6 m
|-
|[[La Gotellera]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.003,8 m
|-
|[[Roca Centella]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.000,5 m
|- 
|[[Puig de la Carbassera]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.000,8 m
|-
|[[Turó de Sant Elies]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|998,9 m
|-
|[[Pic de Sallafort]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|993,5 m
|-
|[[Puig de Formigosa]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|991,4 m
|-
|[[Puigsou]]
|[[Gironès]]
|[[Muntanya de Rocacorba]] ([[Serralada Transversal]])
|991,3 m
|- 
|[[Picorandan]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|991,2 m
|- 
|[[Puig Castellar (el Brull)]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|980,8 m
|-
|[[Castell de Falgars]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|977,5 m
|-
|[[Turó del Verdeguer]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|974,4 m
|-
|[[Turó del Pont del Serra]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|972,1 m
|-
|[[Sant Jordi (Sant Aniol de Finestres)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|971,4 m
|-
|[[La Cuassa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|967,1 m
|-
|[[El Turonet]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|966,7 m
|-
|[[Montagut d'Ancosa]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|963,1 m
|-
|[[Castell de l'Airosa]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|953,8 m
|- 
|[[Montesquiu]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Montclús]] ([[Pêşpîrenê]])
|948,2 m
|-
|[[Turó de l'Ocell]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|944,8 m
|-
|[[Puig Castellar (la Llacuna)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de la Llacuna]] ([[Serralada Prelitoral]])
|943,8 m
|-
|[[La Creu de Santos]]
|[[Baix Ebre]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Cardó]] ([[Serralada Prelitoral]])
|941,9 m
|- 
|[[Puig Cubell (Riells i Viabrea)]]
|[[Selva]]
|
|941,6 m
|-
|[[Castellsapera]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|939,3 m
|-
|[[Puigfred (Sant Martí de Centelles)]]
|[[Moianès]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|932,9 m
|-
|[[Turó de la Carlina]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|931,3 m
|-
|[[Turó del Castellar]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|929,8 m
|-
|[[Turó de Tres Creus]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|929,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Àger)]]
|[[Noguera]]
|[[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|928,7 m
|-
|[[Punta del General]]
|[[Garrigues]], [[Priorat]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|923,5 m
|-
|[[Mola de Colldejou]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|921,8 m
|- 
|[[Goteres]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|918,9 m
|-
|[[Miranda de Llaberia]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|918,3 m
|- 
|[[Puig Cubell (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|918,3 m
|-
|[[Cap de la Baga (la Vall de Bianya)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Malforat]] ([[Pêşpîrenê]])
|917,7 m
|-
|[[La Coroneta]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serrat de l'Avenc]] ([[Serralada Prelitoral]])
|917,7 m
|-
|[[Puig de Solanes (Alt Penedès)]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]], [[Anoia]]
|[[Serra dels Esgavellats]] ([[Serralada Prelitoral]])
|913,9 m
|-
|[[Punta del Marc]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|913,5 m
|-
|[[Puig Rodó (Les Preses)]]
|[[Garrotxa]]
|
|906,6 m
|-
|[[Punta de Viern]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|904,3 m
|-
|[[Puig d'en Rovira (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|904,2 m
|-
|[[Mola dels Assesterets]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|903,6 m
|-
|[[Puig de Comaverd]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|902,1 m
|-
|[[Punta del Moliner]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|901,5 m
|-
|[[Turó de les Torres]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Montclús]] ([[Pêşpîrenê]])
|900,3 m
|-
|[[Puigdellívol]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|899,3 m
|-
|[[Turó del Rajadell]]
|[[Osona]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|893,4 m
|-
|[[Punta del Ponç]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|891,9 m
|-
|[[Roc de la Guàrdia (Balenyà)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|890,7 m
|- 
|[[Puig Rodó (Sant Hilari Sacalm)]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|889,7 m
|-
|[[Turó de Coll Prunera]]
|[[Bages]], [[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|889,1 m
|-
|[[La Tossa (Talarn)|La Tossa]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|887,4 m
|- 
|[[Comaestremer]]
|[[Gironès]], [[Pla de l'Estany]]
|[[Serra de Portelles]] ([[Serralada Transversal]])
|885,8 m
|- 
|[[Puig de les Basses (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|884,6 m
|-
|[[Els Tres Jutges]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|884,2 m
|-
|[[Puig de Rocaquirol]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|882,3 m
|-
|[[Punta d'en Llor]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|881,9 m
|-
|[[Puig Sesarques]]
|[[Gironès]], [[Pla de l'Estany]]
|[[Serra de Portelles]] ([[Serralada Transversal]])
|880,3 m
|- 
|[[El Cogulló (el Pont d'Armentera)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|879,2 m
|-
|[[La Coscollosa (Alfara de Carles)]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Montaspre]] [[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|879,0 m
|-
|[[Puig de la Creu Escapçada]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|876,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Figuerola del Camp)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|866,6 m
|-
|[[Grony de Miralles]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|865,6 m
|-
|[[Mont-redon]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|863,5 m
|-
|[[Puig de la Talaia]]
|[[Baix Penedès]]
|[[Serra del Montmell]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|861,3 m
|-
|[[Serrat de Sant Valentí]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|861,0 m
|-
|[[Puig Cornador (Viladrau)]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|859,7 m
|-
|[[Puig Ciró]] o Puiggiró
|[[Moianès]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|857,4 m
|-
|[[Puig Rodó (Sant Aniol de Finestres)]]
|[[Garrotxa]]
|
|856,5 m
|-
|[[Santa Bàrbara]]
|[[Selva]]
|[[Serra de Santa Bàrbara]] [[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|852,9 m
|-
|[[Turó del Galutxo]]
|[[Segarra]]
|[[Serra de Montfred]] ([[Depressió Central]])
|851,5 m
|-
|[[Turó de Mas d'en Bosc]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|851,1 m
|-
|[[La Palomera]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|849,7 m
|-
|[[Turó de Boixadors]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|847,5 m
|-
|[[L'Agulla Grossa (Santa Maria de Miralles)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|846,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Mont-ral)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|843,5 m
|-
|[[Puigsacreu (la Vall d'en Bas)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serrat de Fontanils]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|841,9 m
|-
|[[Turó de la Creu de Gurb]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|841,6 m
|-
|[[Puig de les Agulles (Pontons)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|841,5 m
|-
|[[Puig de Gaigs]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|839,4 m
|-
|[[Còpia de Palomes]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|837,5 m
|- 
|[[Puig Gros (Vic)]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|836,7 m
|-
|[[Les Tres Alzines]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|831,2 m
|- 
|[[Les Agulles (el Pont d'Armentera)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|828,9 m
|-
|[[Tossal Gros (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|827,3 m
|-
|[[Puig Gros (Sant Mateu de Bages)]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|824,4 m
|-
|[[Puig de Cabdells]]
|[[Alt Camp]]
|[[La Voltorera]] ([[Serralada Prelitoral]])
|821,7 m
|-
|[[El Paller de Tot l'Any]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|817,2 m
|-
|[[Pic del Vent|Pic del vent]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Caldes de Montbui]]
|815,6 m
|-
|[[Puig de les Marietes (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|815,3 m
|-
|[[Puig-l'agulla]] o [[Creu de Montagut]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|810,3 m
|- 
|[[Tossal Gros (Conca de Dalt)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|809,4 m
|-
|[[Puiggraciós]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|808,8 m
|-
|[[Serrat del Conillera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|808,3 m
|-
|[[Puig Jugador]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|806,1 m
|-
|[[La Trona (Sant Martí de Centelles)]]
|[[Osona]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|805,9 m
|-
|[[Tossal Gros de Vallbona]]
|[[Conca de Barberà]], [[Urgell]]
|[[Serra del Tallat]] ([[Depressió Central]])
|802,9 m
|- 
|[[Puig de les Forques (Aiguamúrcia)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|800,3 m
|-
|[[Turó de l'Alzina Rodona]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|795,4 m
|-
|[[Turó de Coma-roques]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|794,8 m
|-
|[[Turó de Llumeneres]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|794,0 m
|-
|[[El Castellot (Font-rubí)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Capçaleres del Foix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|793,1 m
|- 
|[[Tossal Gros (Vallbona de les Monges)]]
|[[Conca de Barberà]], [[Urgell]]
|[[Serra del Tallat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|791,6 m
|-
|[[La Cogulla (Figuerola del Camp)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|785,6 m
|-
|[[Punta de Coma-roques]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|783,8 m
|-
|[[L'Avellanet (Rubió)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|782,0 m
|- 
|[[La Plana d'en Sarrills]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|781,3 m
|-
|[[Turó de la Fontanella]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|780,8 m
|-
|[[Selleta de Pallerols]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|775,5 m
|-
|[[Roca Alta (Capafons)]]
|[[Baix Camp]]
|
|773,2 m
|-
|[[Cap de Cans]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|772,9 m
|-
|[[Puigsacreu (Santa Pau)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|768,8 m
|-
|[[Tossa de Viamar]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serra de Cardó]] ([[Serralada Prelitoral]])
|766,9 m
|-
|[[Montgròs (el Brull)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|766,8 m
|-
|[[Turó Gros (Sant Celoni)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|766,1 m
|- 
|[[Turó d'en Vives]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|765,8 m
|- 
|[[Tossal de la Somerota]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|765,6 m
|-
|[[La Tossa (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|765,5 m
|-
|[[Puig Gros (Argençola)]]
|[[Anoia]]
|[[Depressió Central]]
|765,3 m
|-
|[[Punta de Jovara]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|764,8 m
|-
|[[Buinaca]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serra del Boix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|764,6 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[La Torreta del Montsià]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|763,1 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Torreta de Montsià]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|763,0 m
|-
|[[Turó Saparera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|761,2 m
|-
|[[Siuranella]]
|[[Priorat]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|754,1 m
|-
|[[Morrocurt]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|751,9 m
|- 
|[[Roca Ferrana]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|751,0 m
|-
|[[Molacima]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|749,4 m
|- 
|[[Puig de les Torres]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|748,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Montalt (Tivissa)]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra del Montalt]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|748,9 m
|-
|[[Turó de les Clivelleres]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Capçaleres del Foix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|744,1 m
|- 
|[[Turó de la Vinya Vella]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|735,8 m
|-
|[[Puig de Sant Miquel (Rubió) |Puig de Sant Miquel]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|733,0 m
|- 
|[[Tossal Pedregós]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|732,4 m
|-
|[[Turó de Coll de Murtra]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|730,7 m
|-
|[[Molló Puntaire]]
|[[Baix Camp]]
|[[los Dedalts]] ([[Serralada Litoral]])
|728,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal de l'Alzina (Vandellòs i l'Hospitalet de l'Infant)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de la Mar]] ([[Serralada Litoral]])
|728,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal Gros (Castell de Mur)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|717,6 m
|-
|[[Puig Gros (Calonge de Segarra)]]
|[[Anoia]]
|[[Depressió Central]]
|717,0 m
|-
|[[Puig d'en Cama]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|716,6 m
|- 
|[[Les Moles (Vandellòs i l'Hospitalet de l'Infant)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Moles del Taix]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|714,3 m
|-
|[[Mola de Genessies]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|711,2 m
|- 
|[[Serrat del Coix]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|710,4 m
|-
|[[Puig Cavaller]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de la Solsida]] [[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|706,2 m
|-
|[[Turó de Maçana]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|703,5 m
|- 
|[[Puig de l'Àliga (Aiguamúrcia)]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]], [[Baix Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|701,5 m
|-
|[[Serrat del Castell (Tona)]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|701,4 m
|-
|[[Muntanya de Conill]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|699,2 m
|-
|[[Puig de les Eres]] o Pic de l'Estrella
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|697,7 m
|-
|[[Puntes de Vilalta]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Llarga (Mont-ral)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|696,3 m
|-
|[[Punta del Pollo]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|693,9 m
|-
|[[Turó de la Torrica]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|691,4 m
|-
|[[Puig del Miracle]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|689,5 m
|-
|[[Cabeça Negra]]
|[[Baix Camp]]
|[[Moles del Taix]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|686,6 m
|-
|[[Tossal de Penjabudells]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|686,2 m
|-
|[[Puig Gros (Les Piles)]]
|[[Conca de Barberà]]
|
|685,7 m
|-
|[[La Foradada (Montsià)]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|682,8 m
|-
|[[Puig Cornador (Sant Sadurní d'Osormort)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|682,7 m
|-
|[[Sant Salvador Saverdera]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Rodes]]
|682,0 m
|-
|[[Puig Gros (Les Masies de Voltregà)]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|680,8 m
|-
|[[Rocacorba (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|680,0 m
|-
|[[Turó del Corral Nou]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|677,6 m
|-
|[[La Roca d'en Mascaró]]
|[[Gironès]]
|[[Muntanya de Rocacorba]] ([[Serralada Transversal]])
|675,9 m
|-
|[[Puig de la Creu (Castellar del Vallès)]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Castellar del Vallès]] i [[Sentmenat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|668,3 m
|-
|[[Puig Gros (Santa Pau)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|666,6 m
|-
|[[Roques del Migdia]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|665,8 m
|-
|[[Punta Redona]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|659,2 m
|-
|[[Montau]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|657,1 m
|- 
|[[Punta dels Marquesos]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|655,0 m
|-
|[[Punta del Pouet]]
|[[Garrigues]]
|[[Contraforts Serra de la Llena]]
|654,4 m
|-
|[[Puig d'Agulles]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|652,5 m
|-
|[[Roca Molnera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|649,2 m
|-
|[[Punta del Corb]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|649,1 m
|-
|[[El Montcau (Gelida)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|645,8 m
|-
|[[El Corredor (Dosrius)]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra del Corredor]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|642,2 m
|-
|[[Serra de Torrellebreta]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|637,6 m
|-
|[[L'Ossera]]
|[[Bages]]
|[[Serrat de Viranes]] ([[Depressió Central]])
|636,2 m
|-
|[[Tossal del Xivete]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|634,1 m
|-
|[[Penys del Clot del Capó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|631,5 m
|-
|[[Tossal Rodó (Cabra del Camp)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|629,1 m
|-
|[[El Castell de Ganyes]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|628,4 m
|-
|[[Puig de Tonell]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|628,0 m
|-
|[[Turó d'en Manel]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|624,6 m
|-
|[[Puig d'Hivern]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|621,8 m
|-
|[[Serrat de Mont-rodon]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|621,7 m
|-
|[[Puig Cornador (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|621,2 m
|-
|[[Tossa de Montbui]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|619,6 m
|-
|[[Puig de Queralbs]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Rodes]]
|617,9 m
|-
|[[Mola del Perelló]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|617,2 m
|-
|[[Puig Rodó (Sentmenat)]]
|[[Vallès Occidental]]
|
|617,1 m
|-
|[[Turó dels Masos]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|616,9 m
|-
|[[Torreta dels Quatre Batlles]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|616,3 m
|-
|[[Turó de Cal Gatelló]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|615,9 m
|-
|[[Puig Rodó (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|615,0 m
|-
|[[Les Guixeres (Montblanc)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|614,2 m
|-
|[[Puig Bernat (Olesa de Bonesvalls)]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Serral del Cúpol]] ([[Serralada Litoral]])
|612,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Juncosa)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|612,4 m
|-
|[[Tossal Gros (Massoteres)]]
|[[Segarra]]
|[[Pêşpîrenê]]
|611,8 m
|-
|[[L'Escaleta]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|610,7 m
|-
|[[Turó de la Font de la Teula]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|610,6 m
|-
|[[Turó de Cal Cardó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|610,5 m
|-
|[[Tossal de Sant Blai]]
|[[Garrigues]]
|[[Contraforts Serra de la Llena]]
|608,3 m
|-
|[[Turó de Mas de Gínjol]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|606,3 m
|-
|[[La Carabassa (Gandesa)]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|602,5 m
|- 
|[[Cingles de Sant Roc]]
|[[Garrotxa]], [[Gironès]], [[Selva]]
|[[Serralada Transversal]]
|598,1 m
|- 
|[[Serra de Montcogul|Montcogul]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Montcogul]] ([[Depressió Central]])
|597,5 m
|-
|[[Montalt (Dosrius)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|596,7 m
|-
|[[Puig Sacreu (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|595,7 m
|-
|[[La Morella (Begues)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|593,6 m
|-
|[[Els Bessons (les Borges Blanques)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|593,4 m
|-
|[[Muntanya del Socarrat]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|593,4 m
|-
|[[Montgròs (Sant Feliu de Boixalleu)]]
|[[Selva]]
|
|591,7 m
|-
|[[Turó de Mas Balances]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|591,0 m
|-
|[[Puigsacreu (Sant Feliu de Pallerols)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|586,7 m
|-
|[[Montgròs (el Pont de Vilomara i Rocafort)]]
|[[Bages]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|584,3 m
|-
|[[Puig Cubell (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|
|572,1 m
|-
|[[Turó del Soler]]
|[[Bages]]
|[[Depressió Central]]
|566,5 m
|-
|[[Punta de la Devesa (Cervià de les Garrigues)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|566,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Biosca)]]
|[[Segarra]]
|[[Pêşpîrenê]]
|560,4 m
|-
|[[Turó dels Tremolencs]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|560,2 m
|-
|[[Roca Vidala]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|558,4 m
|-
|[[Tossal dels Masos]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|555,8 m
|-
|[[Puig de les Agulles (Begues)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serralada Litoral]]
|551,7 m
|-
|[[Turó del Mig (Arenys de Munt)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|550,5 m
|-
|[[La Creu de l'Aragall (Castellví de Rosanes)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Aragall]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Prelitoral]])
|548,1 m
|-
|[[Tossal de Tarragó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|548,0 m
|-
|[[Tossal Gros (Castelló de Farfanya)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|545,8 m
|-
|[[Tossal Gros d'Ollers]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|534,9 m
|-
|[[Collbaix (Manresa)]]
|[[Bages]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|542,8 m
|- 
|[[Montgròs (Olesa de Bonesvalls)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serra de les Planes (Olesa de Bonesvalls)|Serra de les Planes]] ([[Serralada Litoral]])
|538,7 m
|-
|[[Tossal Gros (l'Espluga Calba)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|536,5 m
|-
|[[Turó de Céllecs]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|536,1 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de la Mola]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|533,8 m
|- 
|[[Puig d'Aiguabona]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|533,1 m
|-
|[[Serrat del Nenot]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|532,6 m
|-
|[[Puig d'Arques]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|532,2 m
|- 
|[[Turó Rodó (Serra de Marina)]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|530,2 m
|-
|[[Puig Aguilar]]
|[[Maresme]]
|[[Serra del Corredor]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|527,3 m
|-
|[[Tossal de les Voltes]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|526,3 m
|-
|[[Mola del Guirro]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|526,1 m
|-
|[[Puigcabrer]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|524,4 m
|-
|[[La Seguera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|521,8 m
|-
|[[Puig de les Cadiretes]]
|[[Gironès]], [[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|518,7 m
|- 
|[[El Tibidabo]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|516,2 m
|- 
|[[Mola d'Irto]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|509,3 m
|-
|[[Puntal dels Escambrons]]
|[[Ribera d'Ebre]], [[Segrià]]
|[[Pla de Lleida]] ([[Depressió Central]])
|500,0 m
|- 
|[[Sant Mateu (Premià de Dalt)]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|499,0 m
|-
|[[La Picossa (Móra d'Ebre)]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|498,9 m
|-
|[[Montagut (Llagostera)]]
|[[Gironès]], [[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|498,3 m
|- 
|[[Turó de Lledó]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|498,3 m
|-
|[[Puig Pedregós]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|496,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Os de Balaguer)]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de la Móra (Os de Balaguer)|Serra de la Móra]] ([[Pêşpîrenê]])
|495,7 m
|-
|[[Montmeneu]]
|[[Segrià]]
|[[Pla de Lleida]] ([[Depressió Central]])
|493,9 m
|- 
|[[Tossal Gros (Juneda)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|486,5 m
|-
|[[Puig Alt (Sant Martí Vell)]]
|[[Gironès]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|485,2 m
|-
|[[Puig de l'Àliga]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra del Pebrer]] ([[Serralada Prelitoral]])
|484,4 m
|-
|[[Turó de Galzeran|Turó de Galzeran o Turó d'en Mates]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|484,0 m
|- 
|[[Cim de la Mort]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra del Pebrer]] ([[Serralada Prelitoral]])
|482,6 m
|-
|[[Puig Rodon (La Vall de Bianya)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Pêşpîrenê]])
|478,7 m
|-
|[[Turó del Puig (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|477,2 m
|-
|[[El Cogulló (Sallent)]]
|[[Bages]]
|[[Depressió Central]]
|474,0 m
|-
|[[Turó de Can Cirers]] o Turó de Cirers
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|471,6 m
|-
|[[Montllor]]
|[[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|470,4 m
|-
|[[Puig Vicenç]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|468,2 m
|-
|[[La Coscollada]] o Coscolla de l'Amigó
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|466,3 m
|-
|[[Serrat de Collbeix]]
|[[Alt Camp]], [[Baix Penedès]]
|[[Serra del Montmell]] ([[Serralada Prelitoral]])
|464,4 m
|-
|[[Puig de l'Àliga (Canyelles)]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|464,2 m
|- 
|[[El Pi Candeler]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|462,9 m
|-
|[[Turó de Castellruf]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|457,8 m
|-
|[[Els Tres Pilars]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|455,7 m
|-
|[[Puig Cornador (Sant Ferriol)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|450,7 m
|-
|[[Puig d'Olorda]]
|[[Baix Llobregat]], [[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|450,3 m
|-
|[[Turó d'en Roure]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|448,5 m
|-
|[[Turó de Can Montsant]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|447,8 m
|-
|[[Els Figuerals]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|443,0 m
|-
|[[Turó dels Quatre Vents]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|435,2 m
|-
|[[Turó de Tarau]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|434,0 m
|-
|[[Turó de Mas de Ràfols]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|432,0 m
|-
|[[Puig Rodó (La Jonquera)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|430,8 m
|-
|[[Turó d'en Baldiri]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|430,6 m
|-
|[[Turó de la Magarola]] o Turó del Maltall de Magarola
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|430,3 m
|-
|[[Turó de l'Oriola]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|427,2 m
|-
|[[Turó de Pedrells]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|422,2 m
|-
|[[Turó de Valldaura]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|421,3 m
|-
|[[Puig de les Cols]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|416,8 m
|- 
|[[Montgròs (Sant Jaume dels Domenys)]]
|[[Baix Penedès]]
|
|411,3 m
|-
|[[Turó d'en Cabanyes]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|407,3 m
|-
|[[Turó de Matacabres]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|406,1 m
|-
|[[Turó d'en Bosc]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|403,9 m
|-
|[[Montllor Petit]]
|[[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|403,4 m
|- 
|[[Turó de Donadeu]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|402,2 m
|-
|[[Puig de Sant Baldiri]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|401,5 m
|- 
|[[el Montclar]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|401,1 m
|- 
|[[Mola de Godall]]
|[[Montsià]]
|[[Serra de Godall]] ([[Serralada Litoral]])
|397,6 m
|-
|[[Turó d'en Bernadó]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|396,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Vinebre)]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra dels Gorraptes]] ([[Serralada Prelitoral]])
|395,8 m
|-
|[[Puig Rodó (Vallgorguina)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|392,1 m
|-
|[[Burriac]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|391,7 m
|-
|[[Montgròs (Fogars de la Selva)]]
|[[Selva]]
|
|390,5 m
|-
|[[Puig d'Ossa]] o muntanya de Sant Pere Màrtir
|[[Baix Llobregat]], [[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|388,7 m
|-
|[[Tossa Grossa de Montferri]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|387,3 m
|-
|[[Puig de les Vacasses]]
|[[Gironès]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|385,7 m
|-
|[[Lo Molló (Ulldecona)]] o Tossal Gros
|[[Montsià]]
|[[Serra Grossa (Ulldecona)|Serra Grossa]] [[Serra de Godall]] ([[Serralada Litoral]])
|378,4 m
|-
|[[Turó d'Aquença]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|374,7 m
|-
|[[Puig de l'Aranyó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|365,5 m
|-
|[[Turó de l'Home (Badalona)]]
|[[Barcelonès]], [[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|362,5 m
|-
|[[El Montgròs]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|357,4 m
|- 
|[[Turó del Mas Alegret]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|358,3 m
|-
|[[Turó Gros de Miralles]]
|[[Maresme]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|356,9 m
|- 
|[[Turó de l'Avi]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|356,0 m
|-
|[[Tossal Gros (el Cogul)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|353,8 m
|-
|[[Turó de Ca l'Arquer]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|353,0 m
|-
|[[Montpedrós (Santa Coloma de Cervelló)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|348,1 m
|-
|[[Tossal Gros (Alpicat)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|347,3 m
|-
|[[Tossal Gros (Almatret)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|346,1 m
|-
|[[Tossal Gros (Arbeca)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|344,8 m
|-
|[[Turó del Mig (Caldes de Montbui)]]
|[[Vallès Oriental]]
|
|343,1 m
|-
|[[Puig Madrona]]
|[[Baix Llobregat]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|340,6 m
|-
|[[Tossal Gros (la Pobla de Massaluca)]]
|[[Terra Alta]]
|
|340,6 m
|-
|[[Muntanya de la Vila]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|333,5 m
|-
|[[Puig Rodó (Avinyonet del Penedès)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Litoral]]
|329,1 m
|-
|[[Turó d'en Cases]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|327,0 m
|-
|[[Puig Gros (Sant Feliu de Guixols)]]
|[[Baix Empordà]]
|
|324,6 m
|-
|[[Puig de Son Ric]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|322,3 m
|- 
|[[La Mola (Bonastre)]]
|[[Baix Penedès]], [[Tarragonès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|316,6 m
|- 
|[[Puig d'en Boronet]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|316,5 m
|- 
|[[Turó del Mig (Sitges)]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|311,4 m
|-
|[[Montplà]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|310,8 m
|- 
|[[Tossal Gros (Alcanó)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|309,5 m
|-
|[[Penya Riscle]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|308,1 m
|-
|[[Puig Rodó (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|307,9 m
|- 
|[[La Cogulera (Sant Iscle de Vallalta)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|307,8 m
|-
|[[Montgrí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|303,0 m
|- 
|[[Puig de Rocabruna]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|301,5 m
|-
|[[Tossal de l'Infern]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|301,4 m
|- 
|[[son Moles]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|298,6 m
|-
|[[Montsianell]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|292,5 m
|-
|[[La Fita Alta]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|289,2 m
|-
|[[Fita dels Tres Termes]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|276,5 m
|- 
|[[La Dona Espenyada]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|275,6 m
|-
|[[Turó de Can Cirera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|275,2 m
|-
|[[Turó Gros de Terra Negra]]
|[[Maresme]], [[Selva]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|273,4 m
|- 
|[[Margalef (Torregrossa)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|271,1 m
|-
|[[La Talaia (Castellet i la Gornal)]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|269,1 m
|- 
|[[Turó del Carmel]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|265,6 m
|-
|[[Montpalau (Pineda de Mar)|Turó de Montpalau (Pineda de Mar)]]
|[[Maresme]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|264,9 m
|- 
|[[La Pena (Puigverd de Lleida)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|262,7 m
|-
|[[Turó de la Rovira (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|261,8 m
|- 
|[[Puig Carroig]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|261,3 m
|- 
|[[Turó d'en Roda-soques]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|260,2 m
|-
|[[Puig Creu d'en Redó]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|258,9 m
|- 
|[[Puig Roig (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|258,6 m
|-
|[[Tossal Gros (Alfés)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|251,8 m
|-
|[[Tossal Gros (Sarroca de Lleida)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|250,7 m
|-
|[[Puig de sa Guàrdia (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|248,7 m
|-
|[[Turó de la Creueta del Coll]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|245,5 m
|-
|[[La Cogulla (Vespella de Gaià)]]
|[[Priorat]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|244,3 m
|-
|[[Puig de Barretpicat]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|241,8 m
|-
|[[Montcal (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|233,0 m
|-
|[[Tossal de les Arcades]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|229,7 m
|-
|[[Puig d'en Malaret]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|228,6 m
|- 
|[[Puig Nau]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|227,2 m
|- 
|[[Tossal Gros (Torrelameu)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|226,8 m
|-
|[[Roca Maura]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|225,4 m
|- 
|[[Quermany Gros]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|221,5 m
|- 
|[[Torre Moratxa]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|220,1 m
|- 
|[[els Torradors]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|216,9 m
|-
|[[Tossal de Carrassumada]]
|[[Segrià]]
|[[Serra de Carrassumada]] ([[Depressió Central]])
|211,8 m
|-
|[[Puig Rodonell]]
|[[Selva]]
|[[Serralada Transversal]]
|210,8 m
|-
|[[Tossal Roig (Bellvís)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|210,1 m
|-
|[[Puig de les Cogullades]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|209,8 m
|- 
|[[Puig Brocà]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|205,6 m
|- 
|[[El Puig (Valls)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|203,8 m
|-
|[[Turó d'en Boscà]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|197,7 m
|-
|[[Puig Gros (Boadella i les Escaules)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|191,7 m
|-
|[[Montjuïc (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada Litoral]]
|184,8 m
|- 
|[[Turó d'en Folc]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|184,7 m
|-
|[[Puig Rodó (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|183,0 m
|- 
|[[Turó del Putget]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|182,7 m
|-
|[[Puig de Cantallops (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|173,5 m
|-
|[[Puig Torró]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|171,5 m
|-
|[[Puig Major (Baix Empordà)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|171,3 m
|-
|[[Puig de sa Guàrdia]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|171,3 m
|-
|[[Turó d'en Seriol]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|170,2 m
|-
|[[Puig Gruí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|164,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|159,0 m
|-
|[[Puig de les Pasteres]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|157,4 m
|-
|[[Turó del Castell (Palafolls)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|153,6 m
|-
|[[Turó de Montigalà]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|151,5 m
|-
|[[Puig-rumí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|141,1 m
|-
|[[Turó de la Cova de Vicenç]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|140,3 m
|-
|[[Turó de la Peira (muntanya)|Turó de la Peira]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|138,0 m
|-
|[[Roca Blanca (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|134,6 m
|-
|[[Puig de la Reina]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|130,3 m
|-
|[[Tossal Petit]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|126,7 m
|-
|[[Puig dels Frares]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|123,2 m
|-
|[[Puig de la Coma (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|121,3 m
|-
|[[Puig Cala de Cabres]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|120,8 m
|-
|[[Puig Pelegrí (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|120,8 m
|-
|[[Puig Gros (El Port de la Selva)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|116,9 m
|-
|[[Puig dels Corbs (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|116,8 m
|-
|[[Puig Rodó d'Aiguafreda]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|116,2 m
|-
|[[Puig d'en Gervasi]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|115,9 m
|-
|[[Puig Boet]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|115,7 m
|-
|[[Quermany Petit]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|114,4 m
|-
|[[Puig d'en Fina]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|106,1 m
|-
|[[Puig del Cap de Gall]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|104,0 m
|-
|[[Puig Pedrós (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|102,9 m
|-
|[[Puig la Trona]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|101,5 m
|-
|[[Puig de Guardiola (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|98,5 m
|-
|[[Puig del Piverd]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|97,4 m
|-
|[[Puig del Rodonell]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|94,2 m
|-
|[[Puig de Gallifa]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|90,9 m
|-
|[[Turó de l'Enric]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|90,5 m
|-
|[[Puig d'en Quim]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|90,4 m
|-
|[[Puig d'en Bonet]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|86,7 m
|-
|[[el Montori]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|82,3 m
|-
|[[Puig de Rais]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|81,2 m
|-
|[[Puig d'en Ponç (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|79,0 m
|-
|[[la Muntanyeta (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|77,6 m
|-
|[[Puig d'en Linares]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|74,0 m
|-
|[[Puig des Cau]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|70,3 m
|-
|[[Puig la Putjarra]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|70,2 m
|-
|[[Puig-rodon (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|63,2 m
|-
|[[sa Tuna (muntanya)|sa Tuna]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|62,6 m
|-
|[[Turó d'en Caritg]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra d'en Mena]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|59,4 m
|-
|[[Turó de Montgat]]
|[[Maresme]]
|[[Província de Barcelona|Barcelona]]
|40,0 m
|-
|}

== Ferhengoka ketelanî-kurdî ==
*cim: [[lûtke]]
*massís: [[girse]], masîv
*muntanya: [[çiya]]
*penya: [[zinar]]
*puig (&quot;pûç&quot;): [[gir]]
*turó: gir


== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Lîste]]
[[Kategorî:Çiyayên Ketelonyayê]]
[[Kategorî:Ketelonya]]</text>
      <sha1>d9fcu77ah5vsubvmyi0gims7gyaeqht</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094782</id>
      <parentid>1094781</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T11:59:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="120483" xml:space="preserve">Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''.

[[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]]
[[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]]
[[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]]
[[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]]
[[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb|Lûtkeya Monteixo]]
[[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]]
[[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]]
[[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]]
[[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]]


{| class=&quot;wikitable sortable&quot; border=1
|+ style=&quot;text-align:center; background:#ffdead;&quot; |Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê
|-style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Navê Lûtkeyê 
! width:220px;&quot; | Navçe (‘’comarca’’)
! width:220px;&quot; | Rêzeçiyayê sereke
! style=&quot;width:70px;&quot; | Bilindahî (m)&lt;ref name=&quot;icc10&quot;&gt;Si no s'indica el contrari, [[Altitud|altituds]] preses del Mapa Topogràfic de Catalunya 1:10.000 de l'[http://www.icc.cat/portal/ Institut Cartogràfic de Catalunya].&lt;/ref&gt;
|- 
|[[Pica d'Estats]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.143,5 m
|- 
|[[Pic Verdaguer]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.129,4 m
|-
|[[Punta Gabarró]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.114,6 m
|-
|[[Pic de Sotllo]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.072,8 m
|-
|[[Comaloforno]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.029,2 m
|- 
|[[Besiberri Sud]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.023,4 m
|-
|[[Punta Alta de Comalesbienes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|3.014,0 m
|-
|[[Tuc de Molières]]
|[[Vall d'Aran]], [[Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|3.010,1 m
|-
|[[Besiberri Nord]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.008,3 m
|- 
|[[Rodó de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.004,3 m
|- 
|[[Punta de Passet]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.997,6 m
|- 
|[[Besiberri del Mig]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.995,2 m
|- 
|[[Pic de Comalesbienes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.993,3 m
|- 
|[[Pic de la Pala Alta de Sarradé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.983,4 m
|- 
|[[Pic d'Abellers]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.983,4 m
|-
|[[Pic de Peguera]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.982,7 m
|- 
|[[Cap deth Hòro de Molières]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.972,8 m
|-
|[[Crestells de Colieto]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.967,1 m
|- 
|[[Punta de Lequeutre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.966,2 m
|-
|[[Pic de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.965,3 m
|-
|[[Guins de l'Ase]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.961,1 m
|- 
|[[Tuc de la Tallada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.958,2 m
|-
|[[Pic de Contraix]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.958,0 m
|-
|[[Pic dels Estanys]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.956,0 m
|-
|[[Punta Senyalada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.952,6 m
|- 
|[[Pic de Subenuix]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.950,2 m
|- 
|[[Pic de Sarradé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.942,2 m
|-
|[[Pic de Baborte]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.933,8 m
|-
|[[Gran Tuc de Colomers|Gran Tuc de Colomèrs]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.933,4 m
|- 
|[[Roca Entravessada]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.928,6 m
|- 
|[[El Carlit]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Capcir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.921,0 m
|- 
|[[Pic Oriental de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.915,0 m
|- 
|[[Puigpedrós]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.915,0 m
|- 
|[[Puigmal]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.909,8 m
|- 
|[[Pic de la Mainera]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.909,3 m
|- 
|[[Tuc de Saburó]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,7 m
|- 
|[[Pic de Medacorba]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,3 m
|- 
|[[Monteixo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,1 m
|- 
|[[Tossa Plana de Lles]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.904,9 m
|- 
|[[Pics de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.903,5 m
|-
|[[Pic Morto]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.902,0 m
|-
|[[Creu de Colomèrs]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.894,9 m
|-
|[[Gran Pic del Pessó]] o [[Pic Gran del Pessó]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.894,0 m
|-
|[[Montsaliente]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.890,4 m
|-
|[[Tuc des Estanhets]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.886,9 m
|-
|[[Pic de Baiau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.885,5 m
|-
|[[Punta d'Harlé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.885,0 m
|-
|[[Pic de Fonguero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.884,5 m
|-
|[[Montsent de Pallars]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.883,1 m
|-
|[[Malh des Pois]] o Forcanada
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.882,7 m
|-
|[[Pic de Sanfonts]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.882,4 m
|-
|[[Pic Inferior de Subenuix]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,6 m
|-
|[[Tuc de Mauberme]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,6 m
|-
|[[Bastiments]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,3 m
|-
|[[Pic de Sobremonestero]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.879,6 m
|-
|[[Tuc de la Feixa de la Vall]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.879,5 m
|-
|[[Tuc Blanc]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.879,1 m
|-
|[[Pic de Monestero]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.877,4 m
|-
|[[Pic des Mussoles]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.876,5 m
|-
|[[Bony d'Aigüissi]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.876,1 m
|-
|[[Pic de la Pala Gespadera]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.875,3 m
|-
|[[Pic de Baserca]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.872,7 m
|-
|[[Pui de Linya]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.869,6 m
|-
|[[Pic de l'Infern]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.869,5 m
|- 
|[[Pic de Setut]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.867,4 m
|-
|[[Mont-roig (Alt Àneu)]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.864,6 m
|- 
|[[el Pa de Sucre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.862,6 m
|- 
|[[Montorroio]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.862,4 m
|-
|[[Tuc de Ratera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.861,3 m
|-
|[[Pic de Noufonts]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.861,1 m
|-
|[[La Muga (Lles de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.860,6 m
|-
|[[Agulla de Baiau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.860,5 m
|-
|[[Pic de Nariolo]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.856,7 m
|-
|[[Pic de Certascan]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.853,3 m
|-
|[[Pic de Ventolau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.851,5 m
|-
|[[Pic d'Amitges]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.848,5 m
|-
|[[Tuc Inferior de Saburó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.847,9 m
|-
|[[Tosseta de Vallcivera]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.847,2 m
|-
|[[Punta de Romaset]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.846,1 m
|-
|[[Tuc de Bergús]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.843,8 m
|- 
|[[Pic del Segre]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.843,2 m
|-
|[[Tossal Bovinar]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.842,3 m
|-
|[[Certascan Nord]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.839,9 m
|- 
|[[Pic de Freser]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.834,9 m
|- 
|[[Montardo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.833,2 m
|-
|[[Mussol de Tumeneia]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.832,3 m
|-
|[[Pics de Comalespada|Pic de Comalespada (pic sud-occidental)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.831,6 m
|- 
|[[Pui Pla]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.831,2 m
|-
|[[Pics de Comalespada|Pic de Comalespada (pic nord-oriental)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.830,2 m
|- 
|[[Pic de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.829,5 m
|-
|[[Pic de Xemeneies]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.827,5 m
|- 
|[[Cim de Finestrelles]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.826,9 m
|-
|[[Pics de la Vaca]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.820,0 m
|-
|[[Pic de l'Estany Fondo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.813,7 m
|-
|[[Pic de Morrano]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.813,5 m
|-
|[[Pic de Coma les Torres]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.811,9 m
|- 
|[[Los Tres Puis]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.811,1 m
|-
|[[Pic Petit de Segre]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.810,5 m
|-
|[[Pic de Coma Extremera]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.809,4 m
|-
|[[Bony del Manyer]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.809,3 m
|- 
|[[Pic de la Fossa del Gegant]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.807,7 m
|-
|[[Tuc de Barlonguèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.802,4 m
|-
|[[Pic de Dellui]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.802,2 m
|-
|[[Cap de Reguera]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.800,5 m
|-
|[[Tossal des Mussoles]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.800,0 m
|- 
|[[Pic d'Areste]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.799,6 m
|-
|[[Pic de Noucreus]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.799,2 m
|-
|[[Puig de Tirapits]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.798,8 m
|-
|[[Tuqueta deth Pòrt (de Colomèrs)]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.798,3 m
|-
|[[Tuc del Mig de la Tallada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.796,4 m
|-
|[[Tuc de Montabòna]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.795,2 m
|-
|[[Pic petit del Pessó]] o [[lo Pessó Petit]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.792,8 m
|-
|[[Cim Alt de les Arques]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.791,8 m
|-
|[[Tuc de Carants]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.791,4 m
|-
|[[Cap de la Pala Alta d'Estany Llong]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.790,3 m
|-
|[[Pic de Núria]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.789,6 m
|-
|[[Pic d'Eina]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.789,2 m
|-
|[[Pic de Salòria]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.788,8 m
|- 
|[[Pica del Canigó]]
|[[Conflent]]
|[[Canigó]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.786,0 m&lt;ref name=&quot;ign&quot;&gt;Altitud presa del [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail] de l'[http://www.ign.fr Institut Geogràfic Nacional de França] {{fr}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Tuc dera Humenèja]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.783,1 m
|-
|[[Tuc deth Pòrt]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.783,0 m
|-
|[[Cim Baix de les Arques]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.782,4 m
|-
|[[Pic de Flamisella]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.782,1 m
|-
|[[Muntanyó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.781,2 m
|-
|[[Pic de Comaltes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.781,0 m
|-
|[[la Torre de Cabús]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.778,2 m
|-
|[[Pui de la Bonaigua]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.778,1 m
|-
|[[Tuc de Lhuçà]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.777,7 m
|-
|[[Pic de l'Estanyet]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.776,4 m
|-
|[[Pic de la Lleia]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.775,5 m
|-
|[[Tossal de la Montanyeta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.771,4 m
|-
|[[Agulles de Monestero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.766,1 m
|-
|[[Pic de Moredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.765,9 m
|-
|[[Pic de Pedres Blanques]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.765,2 m
|-
|[[Tossal d'Escobedieso]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.763,9 m
|-
|[[Bassiets (Alins)]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.762,9 m
|-
|[[Tuc de Lasauguèda]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.761,5 m
|-
|[[Tuqueta de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.761,4 m
|-
|[[Monturull]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.760,4 m
|-
|[[Pic de la Gallina]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.756,5 m
|-
|[[Bony Blanc]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.755,7 m
|-
|[[Pic de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.754,7 m
|-
|[[Malh de Bolard]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.753,2 m
|-
|[[Tossal de la Truita]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.753,0 m
|-
|[[Pic de la Tallada Llarga]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.752,8 m
|-
|[[Tuc de Balaguera]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.752,8 m
|-
|[[Pic Roi (la Vall de Boí)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.750,4 m
|-
|[[Gran Encantat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.748,7 m
|-
|[[Cim de l'Ortigar]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.748,1 m
|-
|[[Agulles de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.747,6 m
|-
|[[Tuc de Serreta]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.746,5 m
|-
|[[Cap de les Pales del Planell Gran]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.745,4 m
|- 
|[[Puig del Coll de Finestrelles]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.743,6 m
|-
|[[Coma del Clot|Cim de la Coma del Clot]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.739,0 m
|-
|[[Tossau de Mar]] o Tuc de l'Estany de Mar
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.739,0 m
|-
|[[Puis de Gerber]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.738,3 m
|-
|[[Pic Nord de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.736,4 m
|-
|[[La Carbassa]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.735,9 m
|-
|[[Petit Encantat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.734,3 m
|-
|[[Pic del Portarró]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.734,3 m
|-
|[[Tuc der Òme]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.732,1 m
|-
|[[Tretzevents (Canigó)]] o [[Tres Vents]]
|[[Vallespir]]
|[[Canigó]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.732,0 m
|-
|[[Tuc de Pòdo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.728,8 m
|-
|[[Puig de Fontnegra]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.727,7 m
|-
|[[Cambra d'Ase]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.726,5 m
|-
|[[Bony Negre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.724,1 m
|-
|[[Cim de la Costa de Montmajor]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.724,0 m
|-
|[[Tuc des Costes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.723,3 m
|-
|[[Tuc de Bonabé]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.723,1 m
|-
|[[Pic del Sirvent]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.722,5 m
|-
|[[Pic de Clavera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.721,3 m
|-
|[[Gra de Fajol]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.714,3 m
|-
|[[Torreneules]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.713,2 m
|- 
|[[Pic de Sudorn]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.711,0 m
|- 
|[[Malh dera Artiga]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.710,3 m
|-
|[[Cap de Crabes]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.709,8 m
|- 
|[[Tuc Gran de Sendrosa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.702,6 m
|-
|[[Pic de la Dona]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.702,5 m
|-
|[[Tuc des Monges]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.698,6 m
|- 
|[[Tuca Blanca de Pomèro]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.697,1 m
|-
|[[Pic dels Feixans del Prat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.696,5 m
|-
|[[Tuc dels Tres Comtes]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.694,7 m
|-
|[[Pic de la Bassera]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.693,0 m
|-
|[[Cap de Pleta Mala]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.692,9 m
|- 
|[[les Borregues]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra del Catllar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.692,8 m
|-
|[[Pedró de la Tosa]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.692,4 m
|-
|[[Pic de Llena]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra des Tres Pessons]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.686,4 m
|-
|[[Agulla de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.686,3 m
|-
|[[Pic de la Coma del Forn]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.683,0 m
|-
|[[Cap des Cometes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.681,4 m
|-
|[[Pic de Marimanya]] o Pic de Marimanha
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.679,3 m
|-
|[[Tuc de Ribereta]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.675,7 m
|- 
|[[Agulla del Portarró]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.675,1 m
|-
|[[Tuc de la Montanyeta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.674,8 m
|-
|[[Tuc deth Cap deth Pòrt de Caldes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.671,4 m
|- 
|[[Roca Cigalera]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.668,0 m
|- 
|[[Tuc de Marterat]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.666,4 m
|- 
|[[Pic de Serra Gallinera]]
|[[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.663,9 m
|- 
|[[Pic de Mariola]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.663,0 m
|- 
|[[Agulles d'Amitges]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.661,5 m
|-
|[[Tossa del Pas dels Lladres]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.661,3 m
|-
|[[Pic dels Tres Comtes]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.660,0 m
|-
|[[Pic de Montestaure]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.659,0 m
|-
|[[Tuc de la Llança]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.658,7 m
|-
|[[Tuc de Canejan]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.656,5 m
|-
|[[Pic de Locampo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.655,9 m
|-
|[[Pic del Clot d'Espós]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.655,4 m
|-
|[[Tuc de Colomèrs]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.650,6 m
|-
|[[Pic de Munyidor]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.649,9 m
|-
|[[Vulturó (Serra del Cadí)]] o Puig de la Canal Baridana
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.648,6 m
|- 
|[[lo Pinetó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.646,9 m
|-
|[[Tuc Blanc deth Portilhon]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.646,2 m
|-
|[[Bony del Graller]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.645,8 m
|- 
|[[Tuc de Vacivèr]] o Tuc de Baciver
|[[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.645,1 m
|-
|[[Pic de la Roia de Mollàs]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.643,6 m
|- 
|[[Pic de Serós]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.643,2 m
|- 
|[[Tuc de Tarterau]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.641,1 m
|-
|[[Pic de Qüenca]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.639,0 m
|-
|[[Puig d'Ombriaga]] o [[Pic de l'Esquena d'Ase]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.638,6 m
|-
|[[Tossal Esbonllat]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.637,5 m
|- 
|[[Pic d'Obacs]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.636,8 m
|-
|[[Tuca de Bargues]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.636,2 m
|-
|[[Tuc de Fontana de Senet]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.635,6 m
|-
|[[Tuc de Sarrahèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.634,1 m
|-
|[[Malhs de Rius]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.633,8 m
|-
|[[Pic de l'Estanyet (Lladorre)]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.633,0 m
|- 
|[[Tuc d'Òrla]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.632,8 m
|-
|[[Campirme]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Campirme]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.632,7 m
|-
|[[Cap dels Vedats d'Erta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.632,0 m
|-
|[[Cap del Muntanyó d'Àrreu]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,5 m
|-
|[[Tuc de Crabèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[Sèrra de Crabèra]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,5 m
|-
|[[Cap de Marimanya]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,2 m
|-
|[[Pic de Comaminyana]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.628,3 m
|-
|[[Puig de Gallinàs]]
|[[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.624,0 m
|-
|[[Tossal de Calma]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.620,5 m
|-
|[[Pic de Montarenyo]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.618,0 m
|- 
|[[Pic de Rosari de Baciver]] o Tuc de Rosari de Vacivèr
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.617,3 m
|-
|[[Cap de Guiló]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.616,0 m
|- 
|[[Pui de les Ares]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.611,9 m
|-
|[[Pujolar de Roca Grossa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.611,1 m
|-
|[[Pic de Salibarri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.611,0 m
|- 
|[[Pic de Rosari]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.607,9 m
|-
|[[Pic de Costa Cabirolera]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.604,4 m
|-
|[[Tossal de la Costa (la Torre de Cabdella)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.604,4 m
|-
|[[Tossal Esbonllat (la Vall de Boí)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.601,4 m
|-
|[[Agulles de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.599,1 m
|- 
|[[Cap dera Picada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.598,1 m
|-
|[[Pic de la Portella (Porta)]]
|[[Alta Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.597,1 m
|-
|[[Tossal de les Tres Muntanyes]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.596,8 m
|-
|[[Tuc des Cingles]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.594,6 m
|-
|[[Tuc dera Gireta]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.593,1 m
|-
|[[Montarenyo de Boldís]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.593,0 m
|- 
|[[El Salt del Sastre]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.591,5 m
|-
|[[Balandrau]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.585,2 m
|-
|[[Pic de Fenerui|Pic Roi ( o Pic de Fenerui)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.584,9 m
|-
|[[Tuc de Bargadèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.584,9 m
|-
|[[Pic de Cernalles]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.584,2 m
|-
|[[Tuc de Comenge]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.583,3 m
|-
|[[Puig de la Canal del Cristall]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.583,0 m
|-
|[[Puig de Fontlletera]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra del Catllar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.581,3 m
|-
|[[Tuc de Fontana de Vielha]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.580,9 m
|-
|[[Penanera]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.580,8 m
|-
|[[Pic del Ferro]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.578,6 m
|-
|[[lo Covil]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.572,9 m
|-
|[[Pic de Mostiri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.572,3 m
|-
|[[Pic de Port Negre]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.569,8 m
|-
|[[Puig del Quer]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.567,3 m
|- 
|[[Gra de Fajol Petit]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.566,9 m
|- 
|[[Cim del Ras]]
|[[Ripollès]]
|[[Pedrisses]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.564,5 m
|-
|[[Tuc deth Lac Redon]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.563,6 m
|-
|[[Torreta de Cadí]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.562,1 m
|-
|[[Pic de Mulats]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.560,9 m
|-
|[[Pic d'Estany Gémena]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.553,1 m
|- 
|[[Pic de la Gola]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.549,7 m
|-
|[[Cap de Montarenyo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.549,0 m
|- 
|[[Comabona]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.548,2 m
|- 
|[[Puig de Dòrria]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.547,2 m
|-
|[[Agulles de Dellui]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.544,0 m
|- 
|[[El Corronco]] o lo Corrunco
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.543,3 m
|-
|[[Pic de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.543,3 m
|-
|[[Cap de l'Ovella]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.541,0 m
|-
|[[Tuca de Salibarri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.541,0 m
|-
|[[Tuc de Pishader]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.538,8 m
|-
|[[Tosa d'Alp]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.536,4 m
|-
|[[Cap dera Aubeta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.532,3 m
|-
|[[Pic de Colatx]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.532,0 m
|-
|[[Tuc de Saslòsses]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.530,3 m
|-
|[[Trespics]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.528,7 m
|-
|[[Pic de Turquilla]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.528,0 m
|-
|[[Tuc de Llebreta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.523,2 m
|-
|[[Torre de Cabús]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.518,4 m
|-
|[[Tuc de Gurièr]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.518,8 m
|-
|[[Tuca de Betren]] o Tuc des Molassi
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.518,4 m
|-
|[[Montlude]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra deth Montlude]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.517,7 m
|-
|[[Cap de Copiello]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.508,3 m
|- 
|[[Roca de l'Estany]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.508,1 m
|-
|[[Roca Colom]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.506,5 m
|- 
|[[Pollegó Superior]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.506,4 m
|- 
|[[Puig de Coma Ermada (Setcases)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.504,1 m
|-
|[[Pujoalbo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.503,7 m
|-
|[[Cap de Llaveio]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.501,1 m
|-
|[[Pic de Gel]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.501,1 m
|-
|[[el Calderer]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.496,7 m
|- 
|[[Gorrablanc]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.496,7 m
|- 
|[[Puig de la Llosa]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.495,7 m
|-
|[[Pic de Montalt]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.494,9 m
|-
|[[Pic del Port de Tavascan]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.493,0 m
|- 
|[[Tuc de Pomèro]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.489,2 m
|-
|[[Tuc de Roques Negres]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.488,5 m
|- 
|[[Tuca dera Aubeta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.487,4 m
|-
|[[Aguiló (Serra del Cadí)]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.486,6 m
|- 
|[[Tuc de Salana]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.485,2 m
|-
|[[Tuc de Sendrosa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.482,1 m
|-
|[[Pic de Barbeguer]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.481,5 m
|-
|[[Roca Grossa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.474,8 m
|- 
|[[Pic de Planamorrons]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.474,6 m
|-
|[[Tuc dera Escaleta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.468,8 m
|-
|[[Puig Terrers (Gisclareny)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.465,7 m
|- 
|[[Costabona]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.464,0 m
|- 
|[[Pic de Muntanyol]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.458,9 m
|-
|[[Cim de la Dou]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.456,9 m
|-
|[[Pic del Cabirol]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.456,5 m
|- 
|[[Roc de la Trona]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.454,5 m
|- 
|[[Roca del Viladre]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.452,4 m
|- 
|[[Cap de Gelada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.448,6 m
|-
|[[Pic des Tovarres]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.447,6 m
|-
|[[Tossal de les Roies de Cardet]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.445,4 m
|-
|[[Pollegó Inferior]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.444,8 m
|- 
|[[Cap de la Costa Verda]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.436,0 m
|-
|[[la Roca Plana (Serra del Cadí)|la Roca Plana]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.432,8 m
|- 
|[[Pic de l'Àliga (Queralbs)|Pic de l'Àliga]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.422,2 m
|- 
|[[Bony dels Estanyets de Colieto]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.418,7 m
|- 
|[[Puigllançada]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.409,2 m
|- 
|[[Puig de la Collada Verda]]
|[[Conflent]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.403,0 m
|- 
|[[Bony de la Pica]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[Serra d'Enclar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.402,0 m
|-
|[[Cap deth Malh de Cristalh]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.399,6 m
|-
|[[Roca Verda]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.399,5 m
|-
|[[Pic de Vinyals]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.398,2 m
|-
|[[Tuc dera Comassa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.393,9 m
|-
|[[Portell de Cadí]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.392,2 m
|-
|[[Cap del Ras de la Font Negra]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.390,6 m
|-
|[[Poi d'Estanho]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.390,4 m
|-
|[[Roca del Mig]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.388,9 m
|- 
|[[Pedró dels Quatre Batlles]]
|[[Alt Urgell]], [[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.386,5 m
|- 
|[[Roca del Gònec]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,7 m
|-
|[[Pic d'Enclar]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[Serra d'Enclar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.382,6 m
|-
|[[Roca de la Balma]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,3 m
|-
|[[Cap de la Fesa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,1 m
|-
|[[Tossa Pelada]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.379,0 m
|- 
|[[Escales de Pallars]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.368,1 m
|-
|[[Bony de l'Orri]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.363,2 m
|-
|[[Alt del Covil]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.358,4 m
|-
|[[Puig de Pastuira]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.353,8 m
|-
|[[Roc de l'Espurga]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra del Collar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.349,1 m
|-
|[[El Vulturó]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.348,9 m
|-
|[[Roca de l'Ordiguer]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.346,3 m
|-
|[[Roca Dreta]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.343,1 m
|-
|[[Montanha d'Uishèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.339,2 m
|-
|[[Tossal d'Estivella]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.338,3 m
|-
|[[La Gespeguera]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.332,0 m
|-
|[[Cap de Concesse|Cap de Consesse]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.331,8 m
|-
|[[Roc del Llamp]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.328,5 m
|-
|[[Cap de la Gallina Pelada]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.321,5 m
|-
|[[Bony del Collar]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra del Collar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.314,1 m
|- 
|[[Pic de Serra Plana (Vall de Cardós)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.303,7 m
|- 
|[[Tossal de l'Amorriador]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.298,5 m
|-
|[[Creu de Ferro (Fígols)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.296,7 m
|- 
|[[Tossal de l'Orri]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.293,7 m
|-
|[[Lo Calbo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Cerdanyís]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.290,8 m
|-
|[[Tuc de Sacauva (Vilamòs)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.285,6 m
|-
|[[Cap del Verd]]
|[[Alt Urgell]], [[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.283,8 m
|-
|[[Serrat Voltor]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.281,8 m
|- 
|[[Bony Cremat]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.281,0 m
|- 
|[[Penyes Altes de Moixeró]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.275,9 m
|-
|[[Pic de la Peguilla]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.263,6 m
|-
|[[Pic de Portavera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.256,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Bellver de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.255,7 m
|-
|[[Cap de Prat d'Aubes]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.252,0 m
|-
|[[Tuc des Neres (Bossòst)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.244,1 m
|-
|[[Cap d'Urdet]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.240,2 m
|-
|[[L'Atalaiador]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.237,2 m
|-
|[[Pic de les Pales del Port]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.230,9 m
|-
|[[Tuc de Poilanèr]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.221,1 m
|-
|[[Puig de les Morreres]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.210,5 m
|-
|[[Cim de Coma Morera]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.207,7 m
|-
|[[Bony dels Llorers]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.207,2 m
|- 
|[[Puig Cerverís]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.206,8 m
|-
|[[Les Soquetes]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.200,5 m
|-
|[[Cap de la Cana]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.195,8 m
|-
|[[Tuc del Pla de l'Home]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.193,2 m
|-
|[[Ròca dera Entecada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.191,4 m
|-
|[[Tuc de Mieidia]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.191,3 m
|-
|[[Els Cloterons]]
|[[Alt Urgell]], [[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.179,2 m
|-
|[[Tossal de la Moixa]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.177,8 m
|-
|[[Tuc des Letassi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.176,5 m
|-
|[[Montcorbison]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.172,7 m
|-
|[[Cap de la Canal Llisa]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.171,3 m
|-
|[[Cap de la Rocagran]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Cerdanyís]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.163,4 m
|-
|[[Tuc dera Montjòia]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.163,1 m
|-
|[[Tuc d'Arres]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.163,1 m
|-
|[[Malh Ròi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.162,3 m
|-
|[[Tuc Ròi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.153,6 m
|-
|[[Montagut (Arres)]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.149,3 m
|-
|[[Els Orriets]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.145,9 m
|-
|[[Pla de Llet]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]])
|2.145,1 m
|-
|[[Tossal de la Collada Gran]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.141,1 m
|-
|[[Tuc de Ribassetes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.139,9 m
|-
|[[Tres Collets]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.134,0 m
|-
|[[Castell dels Moros]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.132,2 m
|-
|[[Tuc d'Angost]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.129,6 m
|-
|[[Roca Gran de Ferrús]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.128,8 m
|-
|[[Cap des Canaus]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.127,2 m
|-
|[[Pica de Horadic]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.115,5 m
|-
|[[L'Espluga del Feixar]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.106,2 m
|-
|[[Cap dera Maleda]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.103,5 m
|-
|[[Cap del Pont]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.101,3 m
|-
|[[Tuc de Coeisseca]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.100,9 m
|-
|[[Moixeró (muntanya)]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.090,4 m
|-
|[[Puig Cubell (Riu de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.088,4 m
|-
|[[Era Trona]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.087,8 m
|-
|[[Bony dels Roures]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.086,5 m
|- 
|[[Cap d'Estanhs]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.081,8 m
|-
|[[Cap de Boumort]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.077,2 m
|-
|[[Tuc de Barrièr]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.075,2 m
|-
|[[Tuc d'Aubars]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.072,6 m
|-
|[[La Creueta (Castellar de n'Hug)]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.066,5 m
|-
|[[Bony del Tamborí]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.062,6 m
|- 
|[[Cim de Pla de Pujalts|Cim de Pla de Pujalts o Costa Pubilla]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.056,1 m
|- 
|[[Tossal de Meians]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.051,1 m
|- 
|[[Taga|el Taga]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Conivella]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.039,9 m
|-
|[[Era Pica]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.034,6 m
|-
|[[La Pleta Roja]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.031,9 m
|-
|[[Pla de la Bassa (Alp)]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.028,3 m
|-
|[[Bony del Peçó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.025,9 m
|- 
|[[Tossal de la Pleta dels Alls]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Peranera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.021,7 m
|-
|[[Turó de Prat Agre]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.017,4 m
|-
|[[Tuc de Pujastó]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.016,3 m
|-
|[[Puig Estela (Ogassa/Pardines)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra Cavallera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.013,1 m
|-
|[[Pedra Picada (Toses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.010,3 m
|-
|[[Bony del Raset]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.008,2 m
|-
|[[Puig Rodó (Alins)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra d'Escalze]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.006,5 m
|-
|[[La Covil (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.002,5 m
|-
|[[Puig de Coma Ermada]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.000,3 m
|-
|[[La Moixera]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.995,6 m
|-
|[[Era Montanheta (Bossòst)]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.992,5 m
|-
|[[Puig de Mont-roig]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.991,4 m
|-
|[[Puig Sistra]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.989,8 m
|-
|[[Turó del Mig (Castellar de N'Hug)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.989,2 m
|-
|[[Tuc deth Plan dera Sèrra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.977,0 m
|-
|[[Puig de les Agudes]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.974,8 m
|-
|[[Tossal de l'Amorriador (Prullans)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.970,8 m
|-
|[[Les Piques (les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Taús]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.969,3 m
|-
|[[L'Emperadora]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.962,4 m
|-
|[[Roca d'en Carbassa]]
|[[Alt Urgell]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.954,5 m
|-
|[[Cim d'Estremera]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.947,5 m
|-
|[[Malh de Bessons]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.945,7 m
|-
|[[Tossal de Caners]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.942,5 m
|-
|[[Pèl-de-ca]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.938,7 m
|-
|[[Puig de Coma d'Olla]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.938,3 m
|-
|[[Puig Sobirà (Odèn)]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.937,6 m
|-
|[[Tuc de Saublanca]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.926,5 m
|-
|[[Bony del Fener Gran]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.918,8 m
|- 
|[[Cap del Solà de la Coma d'Orient]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.916,5 m
|-
|[[Puig d'en Bullici]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Sant Bernabé]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.910,9 m
|- 
|[[Serrat del Paravent]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.910,7 m
|- 
|[[Turó de la Portella d'Ogassa]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.902,0 m
|- 
|[[Cap dels Plans del Ginebrar]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.901,1 m
|- 
|[[La Pedra dels Tres Bisbats]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.899,5 m
|- 
|[[Tuc dera Gossetèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.896,9 m
|-
|[[Puig del Pla de les Pasteres]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.894,0 m
|- 
|[[Roc dels Quatre Alcaldes]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.893,2 m
|-
|[[Tossal Negre (Conca de Dalt)]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.890,6 m
|-
|[[Pala del Teller]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.889,3 m
|-
|[[Roca de la Cremada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.885,9 m
|- 
|[[Pica dera Gossetèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.884,3 m
|-
|[[Roca de Migdia]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de la Sella]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.870,3 m
|-
|[[Cogulló d'Estela]] o Cim d'Estela
|[[Berguedà]]
|[[Rasos de Peguera]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.869,6 m
|-
|[[Puig de Sant Amand]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Sant Amand]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.851,4 m
|- 
|[[Cap de Pla Redon]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.846,2 m
|-
|[[L'Avedoga d'Adons]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.839,4 m
|-
|[[Es Antenes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.832,8 m
|-
|[[Tossal Alt (les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de Pratnavall]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.824,7 m
|-
|[[Cap d'Artigalonga]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.817,7 m
|-
|[[Roca de Sant Gervàs]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.800,0 m
|-
|[[Puig Cornador (Ribes de Freser)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.799,7 m
|-
|[[Montcau (Les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.794,2 m
|-
|[[La Barraqueta]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Meianers]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.790,5 m
|-
|[[Sant Quir]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.790,3 m
|-
|[[La Berruga (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.787,2 m
|-
|[[Pical Ras]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.782,5 m
|-
|[[Cap dera Potèrla]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.781,1 m
|-
|[[Serrat Negre (Castell de l'Areny)]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.779,3 m
|-
|[[El Pedró (Catllaràs)]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.764,6 m
|-
|[[Cap des Canarilhes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.764,1 m
|-
|[[Tossal de la Bigordana]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.761,7 m
|-
|[[Cap de Plan-de-riba]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.760,3 m
|-
|[[El Bony de Quíxol]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.756,1 m
|- 
|[[Cap de la Baga Alta]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.755,7 m
|-
|[[Cap de Carreu]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.749,3 m
|-
|[[Tuc de Sacauva (Bausen)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.742,6 m
|-
|[[Cap de la Baga de Fontanals]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.742,5 m
|-
|[[Puig Moscós]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.739,1 m
|-
|[[Roc de la Clusa]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.728,6 m
|-
|[[Castellveire]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.727,8 m
|-
|[[Tuc de Pan]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.724,5 m
|-
|[[Serrat de l'Amorriador]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.717,3 m
|-
|[[Grau de Queralt]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.708,6 m
|-
|[[Turó de l'Home]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.705,8 m
|- 
|[[Les Agudes (Massís del Montseny)]]
|[[Selva]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.705,4 m
|-
|[[Tossal dels Pallers]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de Pratnavall]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.699,4 m
|-
|[[la Faiada]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serrat de les Costes de Montiberri]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.698,8 m
|- 
|[[Matagalls]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.697,2 m
|- 
|[[Pui de Lleràs|Pic de Lleràs]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Castellet]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.691,9 m
|- 
|[[Pas de Castellnou]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.690,6 m
|-
|[[Gallinova]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.687,3 m
|-
|[[Puig de Serreïnes]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Montsec de Tost]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.686,1 m
|-
|[[Puig Rodó (Vilallonga de Ter)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.679,5 m
|- 
|[[Cap des Agudes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.678,2 m
|-
|[[Turó de l'Home Mort]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.677,9 m
|-
|[[Tossal de les Torretes]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.676,4 m
|-
|[[Sant Alís]]
|[[Noguera]], [[Pallars Jussà]]
|[[Montsec d'Ares]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.675,3 m
|-
|[[Tossal de Mirapallars i Urgell]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.672,4 m
|- 
|[[Puig de Sant Joan]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.670,2 m
|-
|[[Puig Sesolles]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.667,3 m
|- 
|[[Puig Sacarbassa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.658,8 m
|- 
|[[Turó de la Bandera (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.658,3 m
|- 
|[[Sobrepuny]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.655,6 m
|-
|[[Puig de la Clapa]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.654,4 m
|-
|[[Tuc de Comagrana]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.648,6 m
|-
|[[Puig de Sant Pere (Gombrèn)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.643,5 m
|-
|[[Puig Sec (Molló)]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.643,1 m
|-
|[[Puig de l'Artiga del Rei]] o Puig del Rei
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.640,9 m
|-
|[[Puig Pedrissa]] o Turó de Puig Pedrissa
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.640,7 m
|-
|[[Roquesblanques]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.639,8 m
|- 
|[[lo Tossalet (Abella de la Conca)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.639,4 m
|-
|[[Puig dels Miquelets]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.629,9 m
|-
|[[Puig Sacreu]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.626,2 m
|-
|[[Pic de Turp]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Turp]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.620,4 m
|-
|[[Puig de l'Hospitalet]] o Puig de les Forques
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.619,1 m
|-
|[[Bony dels Escarrerals]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.618,3 m
|- 
|[[Montfalgars]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.610,8 m
|- 
|[[lo Coscollet]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra d'Aubenç]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.610,1 m
|- 
|[[Turó Sesportadores]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.603,3 m
|- 
|[[Puigllangord]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.596,4 m
|- 
|[[Turó del Mig (Viladrau)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.581,8 m
|- 
|[[Pic de Montesquiu]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.579,4 m
|-
|[[Turó de Morera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.576,6 m
|- 
|[[Pas de la Ce]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.574,6 m
|-
|[[Comanegra]]
|[[Garrotxa]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.557,4 m
|- 
|[[Turó Gros del Pujol]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.551,1 m
|- 
|[[Tossal Gros (Espluga de Serra)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.546,2 m
|-
|[[Puig de l'Obiol]]
|[[Osona]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.543,6 m
|- 
|[[Pedró de Tubau]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Rasos de Tubau]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.543,2 m
|-
|[[Turó Gros (Fogars de Montclús)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.643,7 m
|- 
|[[Roca Alta (Peramola)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra d'Aubenç]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.538,7 m
|-
|[[Milany]]
|[[Osona]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.533,3 m
|- 
|[[Turó de Sant Marçal]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.528,1 m
|- 
|[[El Cogul (Navès)]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.526,0 m
|- 
|[[Tossal de Vilella]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.525,6 m
|-
|[[Els Tossals (Capolat)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.524,6 m
|-
|[[Tossal del Bosc de Casòliba]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.516,8 m
|-
|[[Puigsacalm]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.512,6 m
|-
|[[Roca Alta (Oliana)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Turp]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.501,4 m
|-
|[[Serrat de Runers]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.499,8 m
|-
|[[Roques de l'Espluga]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Taforc]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.492,7 m
|-
|[[Som de Vidabona]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Vidabona]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.491,7 m
|-
|[[Puigsacalm Xic]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.490,5 m
|- 
|[[Puig Cubell (la Vall d'en Bas)]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|
|1.487,5 m
|-
|[[Turó del Faig Sec]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.487,0 m
|- 
|[[La Llebre]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.478,4 m
|-
|[[Tossal Gros (Sarroca de Bellera)]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.476,4 m
|-
|[[Puig Rodon (Cava)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.473,0 m
|-
|[[Montllobar (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.460,2 m
|-
|[[Puig Cubell]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.459,9 m
|-
|[[Roc del Comptador]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.450,9 m
|- 
|[[La Guàrdia (Navès)]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.447,7 m
|-
|[[Puig de la Valona]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.446,6 m
|-
|[[El Moixer]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.443,6 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot;&gt;[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007]&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mont Caro]] o [[Caro]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.440,6 m
|-
|[[Roca Alta (Gavet de la Conca)]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.437,5 m
|-
|[[Roc de Fraussa]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.421,3 m
|- 
|[[El Cuàs]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.418,6 m
|-
|[[Serrat de Picamill]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.415,4 m
|-
|[[Turó de Sant Segimon]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.407,2 m
|- 
|[[Turó d'en Bessa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.393,3 m
|-
|[[Tuc dera Clòta]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.390,9 m
|-
|[[Sant Mamet (Alòs de Balaguer)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.390,5 m
|- 
|[[Puig de les Bruixes (Garrotxa)]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.390,5 m
|-
|[[Turó del Pla de la Barraca]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.382,2 m
|-
|[[Tossal de les Viudes (Guixers)]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra dels Bastets]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.378,8 m
|-
|[[Tossal de l'Àliga (Gombrèn)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.376,2 m
|-
|[[Puig de Bassegoda]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.373,4 m
|-
|[[Sant Bernabé (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.369,5 m
|-
|[[Puig de les Artigues]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.367,7 m
|-
|[[La Clapera (Vallfogona de Ripollès)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.366,7 m
|-
|[[Puig Estela (Riudaura)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Puig d'Estela]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.361,3 m
|-
|[[El Capolat]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.358,0 m
|-
|[[Serrat de Perapinta]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.351,7 m
|-
|[[Turó del Serrat dels Plans]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.351,2 m
|-
|[[Sant Corneli]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.351,0 m
|-
|[[Tossal dels Tres Reis]] o [[Tossal del Rei]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.349,8 m
|- 
|[[Tossal d'en Cervera]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.347,5 m
|- 
|[[Puig Drau]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.345,0 m
|- 
|[[el Negrell]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.345,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de l'Àliga (Sant Pere de Torelló)]]
|[[Osona]]
|[[Serra de Curull]] ([[Serralada Transversal]])
|1.344,2 m
|- 
|[[Sant Antoni Vell]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.340,4 m
|-
|[[El Castell (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.339,8 m
|-
|[[Turó de Sant Miquel (Massis del Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.339,2 m
|- 
|[[Puig Rodon (Capolat)]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Cingles de Travil]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.338,1 m
|-
|[[Puig de les Pedrisses]] o Pic de les Salines
|[[Alt Empordà]], [[Vallespir]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.330,6 m
|-
|[[Puig de Sant Marc]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.326,9 m
|-
|[[Turó de Castellar (Fogars de Montclús)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.325,5 m
|-
|[[el Sui]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.319,0 m
|- 
|[[Turó dels Esqueis]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.316,8 m
|-
|[[Punta de la Devesa (la Sénia)]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.315,7 m
|-
|[[Les Esmoladores]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.312,9 m
|-
|[[Cabrera (l'Esquirol)]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.307,7 m
|- 
|[[Punta de l'Enderrocada]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.307,6 m
|-
|[[Tossal Gran]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Valielles]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.307,1 m
|-
|[[lo Tossal (Sarroca de Bellera)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.306,8 m
|-
|[[Morral del Turmell]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.305,2 m
|-
|[[Tossal de Ripoll]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.304,6 m
|-
|[[Turó del Socarrat]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.302,6 m
|-
|[[Roca Roja (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.294,6 m
|-
|[[Cim del Pou Nou]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.291,4 m
|-
|[[Puig de la Llibertat]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de les Soques (Albanyà)|Serra de les Soques]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.289,4 m
|-
|[[Turó de les Queredes]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.287,5 m
|-
|[[El Faig Reposador]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Falgars]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.286,8 m
|-
|[[Turó del Faig de la Bandera]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.285,6 m
|-
|[[Puig de Castelltallat]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.280,4 m
|-
|[[Turó del Poniol]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.279,3 m
|-
|[[El Talló (Camprodon)]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.277,1 m
|-
|[[Casteret]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.274,9 m
|-
|[[Turó del Samont]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.272,0 m
|-
|[[Pedres Blanques]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.270,5 m
|-
|[[Turó de la Torre (el Brull)]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.269,0 m
|-
|[[Tossa de Puigbò]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.268,9 m
|-
|[[Roca del Quer]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.268,4 m
|-
|[[Turó de la Terma d'en Planes]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.265,2 m
|-
|[[Turó del Pou d'en Sala]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.264,8 m
|-
|[[Els Coforns]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.259,4 m
|-
|[[Puig Neulós]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.256,0 m
|- 
|[[Roc de la Guardiola]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.252,8 m
|-
|[[Punta del Boixet]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.248,6 m
|-
|[[Bellmunt (Sant Pere de Torelló)|Bellmunt]]
|[[Osona]]
|[[Serra de Bellmunt]] ([[Serralada Transversal]])
|1.246,9 m
|-
|[[Turó de les Dalles]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.244,1 m
|-
|[[Turó de l'Alzina Rodona]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.241,0 m
|-
|[[Puig de la Bastida]]
|[[Garrotxa]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.239,3 m
|-
|[[Turó d'en Cuc]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.236,8 m
|-
|[[Sant Jeroni (el Bruc)]]
|[[Anoia]], [[Bages]], [[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.236,4 m
|- 
|[[Turó dels Maçaners]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.231,6 m
|-
|[[Puig Cornador (Les Llosses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.229,2 m
|- 
|[[Miralles (Sant Pau de Segúries)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.227,5 m
|-
|[[La Coscollosa (la Sénia)]]
|[[Montsià]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.227,4 m
|-
|[[Malh de Santa Bàrbara]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.224,7 m
|-
|[[Turó de l'Oriol (Seva)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.224,1 m
|- 
|[[Puig de Sant Miquel (Vallfogona de Ripollès)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.223,8 m
|-
|[[Miranda dels Ecos]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.223,1 m
|-
|[[Tosseta Rasa]]
|[[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.219,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Turó de la Mosquera]]
|[[Selva]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.216,3 m
|-
|[[Turó del Pi Novell]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.215,4 m
|-
|[[Turó de la Ventosa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.214,7 m
|-
|[[Puig Perrús]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.208,3 m
|-
|[[Turó dels Ginebrons]]
|[[Selva]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.207,6 m
|-
|[[Serrat del Moro (Marganell)]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.206,2 m
|-
|[[Punta de la Torroja]]
|[[Montsià]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.204,8 m
|- 
|[[Tossal de la Baltasana]]
|[[Baix Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.203,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Sant Miquel de Solterra]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.203,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[El Pedró Blanc]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.196,2 m
|-
|[[El Pedró de Rajols]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.193,8 m
|-
|[[Turó del Roquet]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.187,8 m
|-
|[[Rocallarga]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.186,5 m
|- 
|[[L'Espina (Alfara de Carles)|L'Espina]]
|[[Baix Ebre]], [[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.181,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal Gros (Tolzó)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de la Bona Mossa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.180,5 m
|-
|[[Puig Porquer]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.178,8 m
|-
|[[Cap del Serrat de la Gallinassa]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.177,3 m
|-
|[[Puntal de l'Albarda]] o [[L'Albarda Castellana]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.177,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Turó de Faig Verd]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.175,9 m
|-
|[[Puig de Pradets]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.175,6 m
|-
|[[Puig sa Cadires]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.173,5 m
|-
|[[Salga Aguda]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Picancel]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.172,1 m
|-
|[[Roca Llancers]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.171,1 m
|-
|[[Puig Rust]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.170,9 m
|-
|[[Castellfitó]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.167,5 m
|-
|[[Tossal dels Camps]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.165,0 m
|-
|[[Roca Corbatera]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.163,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de Plana Ferriola]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.161,7 m
|-
|[[Turó de la Folcrà]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.159,8 m
|-
|[[Puig del Bac]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.159,5 m
|-
|[[La Rovira (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.158,4 m
|-
|[[Puig dels Quatre Termes]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.157,5 m
|-
|[[Roca de Sant Salvador]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.155,9 m
|-
|[[Punta de les Catalanes]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.155,5 m
|-
|[[Sant Benet (Susqueda)]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.149,8 m
|- 
|[[Les Talaies]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.146,3 m
|-
|[[Els Castellets]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serrat de Fontanils]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.141,7 m
|-
|[[Turó de Montsalvatge]]
|[[Ripollès]]
|[[Serrat del Colomer (Ripollès)|Serrat del Colomer]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.140,6 m
|-
|[[Puig de Can Mic]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.136,0 m
|-
|[[Montgròs (el Bruc)]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.133,2 m
|- 
|[[Miranda de Santa Magdalena]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.131,7 m
|-
|[[Puig de les Tres Fonts]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.131,6 m
|-
|[[Roc dels Tres Termes]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]], [[Vallespir]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.128,7 m
|-
|[[Mola d'Estat]]
|[[Baix Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.127,3 m
|-
|[[La Roca Aguda]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.124,0 m
|-
|[[Puig del Ram]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.123,3 m
|-
|[[El Mont]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.123,1 m
|- 
|[[Turó de Segura]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.122,4 m
|-
|[[Mola del Guerxet]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.121,2 m
|- 
|[[Mola dels Quatre Termes]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.118,3 m
|-
|[[Puigsacreu (Sant Pau de Segúries)]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.111,8 m
|-
|[[Serrat Alegre]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.111,6 m
|-
|[[Cavall Bernat (Marganell)]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.110,7 m
|-
|[[El Far (cim de Susqueda)|el Far]]
|[[Selva]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.110,3 m
|-
|[[Tossal Gros (Prades)]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.107,7 m
|-
|[[Piló dels Senyalets]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.107,0 m
|-
|[[La Mola (Vallès Occidental)]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.104,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Montllobar (Tremp)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.103,5 m
|- 
|[[Turó de la Cova (Sant Pere de Vilamajor)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.101,3 m
|-
|[[Capsacosta]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Serrat del Pedrós]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.100,1 m
|-
|[[La Gritella]]
|[[Baix Camp]], [[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.092,9 m
|-
|[[Punta de l'Aigua]]
|[[Baix Ebre]], [[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.091,6 m
|-
|[[Puig de la Devesa]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.090,9 m
|-
|[[Turó de les Fosses]]
|[[Ripollès]]
|[[Obagues de les Carboneres]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.087,7 m
|-
|[[Cim de Rodonella]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Costa Llisa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.086,9 m
|-
|[[Tossal Gros (Tremp)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra del Masió]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.084,9 m
|-
|[[Tossal Gros (la Pobla de Segur)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.081,5 m
|-
|[[Puig de la Caritat (Sant Joan de les Abadesses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.078,5 m
|-
|[[El Montmajor]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.073,8 m
|- 
|[[Puig Jovell]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.073,3 m
|-
|[[Tossal d'Engrilló]]
|[[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.072,1 m
|-
|[[L'Escaleta (la Sénia)]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.068,8 m
|-
|[[Matagalls Xic]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.068,6 m
|-
|[[Puig d'Urri]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.066,4 m
|-
|[[Turó de Més Amunt]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.065,4 m
|-
|[[La Cogulla (Margalef)]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.062,1 m
|-
|[[Mola de la Roquerola]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.058,1 m
|-
|[[Serrat dels Teixons]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.057,3 m
|-
|[[Els Munts (Sant Agustí de Lluçanès)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.057,1 m
|- 
|[[Puig de la Gavarra]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Bac Grillera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.056,9 m
|-
|[[El Montcau]]
|[[Bages]], [[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.056,0 m
|- 
|[[Puig de Bestracà]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Bestracà]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.056,0 m
|-
|[[Puig Rodó (Moià)]]
|[[Moianès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|1.055,9 m
|-
|[[Turó de Tagamanent]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.055,9 m
|- 
|[[Turó dels Cirers]]
|[[Ripollès]]
|[[Obaga dels Cirers]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.055,7 m
|- 
|[[La Mussara (Vilaplana)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de la Mussara]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.054,9 m
|-
|[[Les Solanetes (Cornudella de Montsant)]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.053,2 m
|-
|[[Turó de les Païsses]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.051,9 m
|-
|[[Puig de la Batalla]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.051,8 m
|-
|[[Puig Pregon]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.047,8 m
|-
|[[Puig del Fum]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.046,5 m
|-
|[[Pic de Perris]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Picancel]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.046,0 m
|-
|[[Turó de Bellver]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.041,5 m
|- 
|[[Turó del Mig (Cànoves)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.038,9 m
|-
|[[Turó de la Moixera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.038,9 m
|-
|[[Puig Penjat (Sant Joan de les Abadesses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.036,5 m
|-
|[[Morral Llampat]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.030,9 m
|-
|[[Puig Sanoguera]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.028,8 m
|-
|[[La Bóta]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.026,8 m
|-
|[[Puigsallança]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|1.026,2 m
|- 
|[[Turó de Palestrins]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.025,9 m
|-
|[[Puig de Millà]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Millà]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.025,1 m
|-
|[[Turó de la Capçada]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.025,7 m
|-
|[[Turó de l'Oratori]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.024,8 m
|-
|[[Turó de Rocaspastora]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.022,7 m
|-
|[[Punta del Curull]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.021,9 m
|-
|[[Roca de Migdia (Mont-ral)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.021,6 m
|-
|[[Turó de les Calabruixes]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.020,7 m
|-
|[[Faig Rodó]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra dels Segalars]] [[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|1.019,9 m
|-
|[[Penya Alta (la Pobla de Cérvoles)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.016,3 m
|-
|[[Puig Castellar (Balenyà)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.016,0 m
|- 
|[[Punta de la Barrina]]
|[[Alt Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|1.013,6 m
|-
|[[Turó del Ras]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.013,3 m
|-
|[[Puig de Gallicant (Arbolí)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.009,6 m
|-
|[[Cap de l'Alzinar]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.007,7 m
|-
|[[Punta Alta del Boter]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.006,7 m
|-
|[[El Puntal]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.006,6 m
|-
|[[Turó del Soler (Ripoll)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.005,9 m
|-
|[[Puig Cubell (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|
|1.004,6 m
|-
|[[La Gotellera]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.003,8 m
|-
|[[Roca Centella]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.000,5 m
|- 
|[[Puig de la Carbassera]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.000,8 m
|-
|[[Turó de Sant Elies]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|998,9 m
|-
|[[Pic de Sallafort]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|993,5 m
|-
|[[Puig de Formigosa]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|991,4 m
|-
|[[Puigsou]]
|[[Gironès]]
|[[Muntanya de Rocacorba]] ([[Serralada Transversal]])
|991,3 m
|- 
|[[Picorandan]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|991,2 m
|- 
|[[Puig Castellar (el Brull)]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|980,8 m
|-
|[[Castell de Falgars]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|977,5 m
|-
|[[Turó del Verdeguer]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|974,4 m
|-
|[[Turó del Pont del Serra]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|972,1 m
|-
|[[Sant Jordi (Sant Aniol de Finestres)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|971,4 m
|-
|[[La Cuassa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|967,1 m
|-
|[[El Turonet]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|966,7 m
|-
|[[Montagut d'Ancosa]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|963,1 m
|-
|[[Castell de l'Airosa]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|953,8 m
|- 
|[[Montesquiu]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Montclús]] ([[Pêşpîrenê]])
|948,2 m
|-
|[[Turó de l'Ocell]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|944,8 m
|-
|[[Puig Castellar (la Llacuna)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de la Llacuna]] ([[Serralada Prelitoral]])
|943,8 m
|-
|[[La Creu de Santos]]
|[[Baix Ebre]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Cardó]] ([[Serralada Prelitoral]])
|941,9 m
|- 
|[[Puig Cubell (Riells i Viabrea)]]
|[[Selva]]
|
|941,6 m
|-
|[[Castellsapera]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|939,3 m
|-
|[[Puigfred (Sant Martí de Centelles)]]
|[[Moianès]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|932,9 m
|-
|[[Turó de la Carlina]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|931,3 m
|-
|[[Turó del Castellar]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|929,8 m
|-
|[[Turó de Tres Creus]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|929,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Àger)]]
|[[Noguera]]
|[[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|928,7 m
|-
|[[Punta del General]]
|[[Garrigues]], [[Priorat]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|923,5 m
|-
|[[Mola de Colldejou]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|921,8 m
|- 
|[[Goteres]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|918,9 m
|-
|[[Miranda de Llaberia]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|918,3 m
|- 
|[[Puig Cubell (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|918,3 m
|-
|[[Cap de la Baga (la Vall de Bianya)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Malforat]] ([[Pêşpîrenê]])
|917,7 m
|-
|[[La Coroneta]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serrat de l'Avenc]] ([[Serralada Prelitoral]])
|917,7 m
|-
|[[Puig de Solanes (Alt Penedès)]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]], [[Anoia]]
|[[Serra dels Esgavellats]] ([[Serralada Prelitoral]])
|913,9 m
|-
|[[Punta del Marc]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|913,5 m
|-
|[[Puig Rodó (Les Preses)]]
|[[Garrotxa]]
|
|906,6 m
|-
|[[Punta de Viern]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|904,3 m
|-
|[[Puig d'en Rovira (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|904,2 m
|-
|[[Mola dels Assesterets]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|903,6 m
|-
|[[Puig de Comaverd]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|902,1 m
|-
|[[Punta del Moliner]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|901,5 m
|-
|[[Turó de les Torres]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Montclús]] ([[Pêşpîrenê]])
|900,3 m
|-
|[[Puigdellívol]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|899,3 m
|-
|[[Turó del Rajadell]]
|[[Osona]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|893,4 m
|-
|[[Punta del Ponç]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|891,9 m
|-
|[[Roc de la Guàrdia (Balenyà)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|890,7 m
|- 
|[[Puig Rodó (Sant Hilari Sacalm)]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|889,7 m
|-
|[[Turó de Coll Prunera]]
|[[Bages]], [[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|889,1 m
|-
|[[La Tossa (Talarn)|La Tossa]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|887,4 m
|- 
|[[Comaestremer]]
|[[Gironès]], [[Pla de l'Estany]]
|[[Serra de Portelles]] ([[Serralada Transversal]])
|885,8 m
|- 
|[[Puig de les Basses (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|884,6 m
|-
|[[Els Tres Jutges]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|884,2 m
|-
|[[Puig de Rocaquirol]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|882,3 m
|-
|[[Punta d'en Llor]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|881,9 m
|-
|[[Puig Sesarques]]
|[[Gironès]], [[Pla de l'Estany]]
|[[Serra de Portelles]] ([[Serralada Transversal]])
|880,3 m
|- 
|[[El Cogulló (el Pont d'Armentera)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|879,2 m
|-
|[[La Coscollosa (Alfara de Carles)]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Montaspre]] [[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|879,0 m
|-
|[[Puig de la Creu Escapçada]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|876,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Figuerola del Camp)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|866,6 m
|-
|[[Grony de Miralles]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|865,6 m
|-
|[[Mont-redon]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|863,5 m
|-
|[[Puig de la Talaia]]
|[[Baix Penedès]]
|[[Serra del Montmell]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|861,3 m
|-
|[[Serrat de Sant Valentí]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|861,0 m
|-
|[[Puig Cornador (Viladrau)]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|859,7 m
|-
|[[Puig Ciró]] o Puiggiró
|[[Moianès]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|857,4 m
|-
|[[Puig Rodó (Sant Aniol de Finestres)]]
|[[Garrotxa]]
|
|856,5 m
|-
|[[Santa Bàrbara]]
|[[Selva]]
|[[Serra de Santa Bàrbara]] [[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|852,9 m
|-
|[[Turó del Galutxo]]
|[[Segarra]]
|[[Serra de Montfred]] ([[Depressió Central]])
|851,5 m
|-
|[[Turó de Mas d'en Bosc]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|851,1 m
|-
|[[La Palomera]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|849,7 m
|-
|[[Turó de Boixadors]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|847,5 m
|-
|[[L'Agulla Grossa (Santa Maria de Miralles)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|846,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Mont-ral)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|843,5 m
|-
|[[Puigsacreu (la Vall d'en Bas)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serrat de Fontanils]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|841,9 m
|-
|[[Turó de la Creu de Gurb]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|841,6 m
|-
|[[Puig de les Agulles (Pontons)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|841,5 m
|-
|[[Puig de Gaigs]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|839,4 m
|-
|[[Còpia de Palomes]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|837,5 m
|- 
|[[Puig Gros (Vic)]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|836,7 m
|-
|[[Les Tres Alzines]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|831,2 m
|- 
|[[Les Agulles (el Pont d'Armentera)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|828,9 m
|-
|[[Tossal Gros (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|827,3 m
|-
|[[Puig Gros (Sant Mateu de Bages)]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|824,4 m
|-
|[[Puig de Cabdells]]
|[[Alt Camp]]
|[[La Voltorera]] ([[Serralada Prelitoral]])
|821,7 m
|-
|[[El Paller de Tot l'Any]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|817,2 m
|-
|[[Pic del Vent|Pic del vent]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Caldes de Montbui]]
|815,6 m
|-
|[[Puig de les Marietes (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|815,3 m
|-
|[[Puig-l'agulla]] o [[Creu de Montagut]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|810,3 m
|- 
|[[Tossal Gros (Conca de Dalt)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|809,4 m
|-
|[[Puiggraciós]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|808,8 m
|-
|[[Serrat del Conillera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|808,3 m
|-
|[[Puig Jugador]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|806,1 m
|-
|[[La Trona (Sant Martí de Centelles)]]
|[[Osona]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|805,9 m
|-
|[[Tossal Gros de Vallbona]]
|[[Conca de Barberà]], [[Urgell]]
|[[Serra del Tallat]] ([[Depressió Central]])
|802,9 m
|- 
|[[Puig de les Forques (Aiguamúrcia)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|800,3 m
|-
|[[Turó de l'Alzina Rodona]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|795,4 m
|-
|[[Turó de Coma-roques]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|794,8 m
|-
|[[Turó de Llumeneres]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|794,0 m
|-
|[[El Castellot (Font-rubí)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Capçaleres del Foix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|793,1 m
|- 
|[[Tossal Gros (Vallbona de les Monges)]]
|[[Conca de Barberà]], [[Urgell]]
|[[Serra del Tallat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|791,6 m
|-
|[[La Cogulla (Figuerola del Camp)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|785,6 m
|-
|[[Punta de Coma-roques]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|783,8 m
|-
|[[L'Avellanet (Rubió)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|782,0 m
|- 
|[[La Plana d'en Sarrills]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|781,3 m
|-
|[[Turó de la Fontanella]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|780,8 m
|-
|[[Selleta de Pallerols]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|775,5 m
|-
|[[Roca Alta (Capafons)]]
|[[Baix Camp]]
|
|773,2 m
|-
|[[Cap de Cans]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|772,9 m
|-
|[[Puigsacreu (Santa Pau)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|768,8 m
|-
|[[Tossa de Viamar]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serra de Cardó]] ([[Serralada Prelitoral]])
|766,9 m
|-
|[[Montgròs (el Brull)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|766,8 m
|-
|[[Turó Gros (Sant Celoni)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|766,1 m
|- 
|[[Turó d'en Vives]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|765,8 m
|- 
|[[Tossal de la Somerota]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|765,6 m
|-
|[[La Tossa (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|765,5 m
|-
|[[Puig Gros (Argençola)]]
|[[Anoia]]
|[[Depressió Central]]
|765,3 m
|-
|[[Punta de Jovara]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|764,8 m
|-
|[[Buinaca]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serra del Boix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|764,6 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[La Torreta del Montsià]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|763,1 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Torreta de Montsià]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|763,0 m
|-
|[[Turó Saparera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|761,2 m
|-
|[[Siuranella]]
|[[Priorat]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|754,1 m
|-
|[[Morrocurt]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|751,9 m
|- 
|[[Roca Ferrana]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|751,0 m
|-
|[[Molacima]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|749,4 m
|- 
|[[Puig de les Torres]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|748,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Montalt (Tivissa)]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra del Montalt]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|748,9 m
|-
|[[Turó de les Clivelleres]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Capçaleres del Foix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|744,1 m
|- 
|[[Turó de la Vinya Vella]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|735,8 m
|-
|[[Puig de Sant Miquel (Rubió) |Puig de Sant Miquel]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|733,0 m
|- 
|[[Tossal Pedregós]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|732,4 m
|-
|[[Turó de Coll de Murtra]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|730,7 m
|-
|[[Molló Puntaire]]
|[[Baix Camp]]
|[[los Dedalts]] ([[Serralada Litoral]])
|728,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal de l'Alzina (Vandellòs i l'Hospitalet de l'Infant)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de la Mar]] ([[Serralada Litoral]])
|728,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal Gros (Castell de Mur)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|717,6 m
|-
|[[Puig Gros (Calonge de Segarra)]]
|[[Anoia]]
|[[Depressió Central]]
|717,0 m
|-
|[[Puig d'en Cama]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|716,6 m
|- 
|[[Les Moles (Vandellòs i l'Hospitalet de l'Infant)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Moles del Taix]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|714,3 m
|-
|[[Mola de Genessies]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|711,2 m
|- 
|[[Serrat del Coix]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|710,4 m
|-
|[[Puig Cavaller]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de la Solsida]] [[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|706,2 m
|-
|[[Turó de Maçana]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|703,5 m
|- 
|[[Puig de l'Àliga (Aiguamúrcia)]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]], [[Baix Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|701,5 m
|-
|[[Serrat del Castell (Tona)]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|701,4 m
|-
|[[Muntanya de Conill]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|699,2 m
|-
|[[Puig de les Eres]] o Pic de l'Estrella
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|697,7 m
|-
|[[Puntes de Vilalta]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Llarga (Mont-ral)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|696,3 m
|-
|[[Punta del Pollo]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|693,9 m
|-
|[[Turó de la Torrica]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|691,4 m
|-
|[[Puig del Miracle]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|689,5 m
|-
|[[Cabeça Negra]]
|[[Baix Camp]]
|[[Moles del Taix]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|686,6 m
|-
|[[Tossal de Penjabudells]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|686,2 m
|-
|[[Puig Gros (Les Piles)]]
|[[Conca de Barberà]]
|
|685,7 m
|-
|[[La Foradada (Montsià)]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|682,8 m
|-
|[[Puig Cornador (Sant Sadurní d'Osormort)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|682,7 m
|-
|[[Sant Salvador Saverdera]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Rodes]]
|682,0 m
|-
|[[Puig Gros (Les Masies de Voltregà)]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|680,8 m
|-
|[[Rocacorba (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|680,0 m
|-
|[[Turó del Corral Nou]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|677,6 m
|-
|[[La Roca d'en Mascaró]]
|[[Gironès]]
|[[Muntanya de Rocacorba]] ([[Serralada Transversal]])
|675,9 m
|-
|[[Puig de la Creu (Castellar del Vallès)]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Castellar del Vallès]] i [[Sentmenat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|668,3 m
|-
|[[Puig Gros (Santa Pau)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|666,6 m
|-
|[[Roques del Migdia]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|665,8 m
|-
|[[Punta Redona]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|659,2 m
|-
|[[Montau]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|657,1 m
|- 
|[[Punta dels Marquesos]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|655,0 m
|-
|[[Punta del Pouet]]
|[[Garrigues]]
|[[Contraforts Serra de la Llena]]
|654,4 m
|-
|[[Puig d'Agulles]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|652,5 m
|-
|[[Roca Molnera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|649,2 m
|-
|[[Punta del Corb]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|649,1 m
|-
|[[El Montcau (Gelida)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|645,8 m
|-
|[[El Corredor (Dosrius)]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra del Corredor]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|642,2 m
|-
|[[Serra de Torrellebreta]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|637,6 m
|-
|[[L'Ossera]]
|[[Bages]]
|[[Serrat de Viranes]] ([[Depressió Central]])
|636,2 m
|-
|[[Tossal del Xivete]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|634,1 m
|-
|[[Penys del Clot del Capó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|631,5 m
|-
|[[Tossal Rodó (Cabra del Camp)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|629,1 m
|-
|[[El Castell de Ganyes]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|628,4 m
|-
|[[Puig de Tonell]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|628,0 m
|-
|[[Turó d'en Manel]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|624,6 m
|-
|[[Puig d'Hivern]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|621,8 m
|-
|[[Serrat de Mont-rodon]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|621,7 m
|-
|[[Puig Cornador (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|621,2 m
|-
|[[Tossa de Montbui]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|619,6 m
|-
|[[Puig de Queralbs]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Rodes]]
|617,9 m
|-
|[[Mola del Perelló]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|617,2 m
|-
|[[Puig Rodó (Sentmenat)]]
|[[Vallès Occidental]]
|
|617,1 m
|-
|[[Turó dels Masos]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|616,9 m
|-
|[[Torreta dels Quatre Batlles]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|616,3 m
|-
|[[Turó de Cal Gatelló]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|615,9 m
|-
|[[Puig Rodó (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|615,0 m
|-
|[[Les Guixeres (Montblanc)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|614,2 m
|-
|[[Puig Bernat (Olesa de Bonesvalls)]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Serral del Cúpol]] ([[Serralada Litoral]])
|612,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Juncosa)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|612,4 m
|-
|[[Tossal Gros (Massoteres)]]
|[[Segarra]]
|[[Pêşpîrenê]]
|611,8 m
|-
|[[L'Escaleta]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|610,7 m
|-
|[[Turó de la Font de la Teula]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|610,6 m
|-
|[[Turó de Cal Cardó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|610,5 m
|-
|[[Tossal de Sant Blai]]
|[[Garrigues]]
|[[Contraforts Serra de la Llena]]
|608,3 m
|-
|[[Turó de Mas de Gínjol]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|606,3 m
|-
|[[La Carabassa (Gandesa)]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|602,5 m
|- 
|[[Cingles de Sant Roc]]
|[[Garrotxa]], [[Gironès]], [[Selva]]
|[[Serralada Transversal]]
|598,1 m
|- 
|[[Serra de Montcogul|Montcogul]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Montcogul]] ([[Depressió Central]])
|597,5 m
|-
|[[Montalt (Dosrius)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|596,7 m
|-
|[[Puig Sacreu (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|595,7 m
|-
|[[La Morella (Begues)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|593,6 m
|-
|[[Els Bessons (les Borges Blanques)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|593,4 m
|-
|[[Muntanya del Socarrat]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|593,4 m
|-
|[[Montgròs (Sant Feliu de Boixalleu)]]
|[[Selva]]
|
|591,7 m
|-
|[[Turó de Mas Balances]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|591,0 m
|-
|[[Puigsacreu (Sant Feliu de Pallerols)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|586,7 m
|-
|[[Montgròs (el Pont de Vilomara i Rocafort)]]
|[[Bages]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|584,3 m
|-
|[[Puig Cubell (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|
|572,1 m
|-
|[[Turó del Soler]]
|[[Bages]]
|[[Depressió Central]]
|566,5 m
|-
|[[Punta de la Devesa (Cervià de les Garrigues)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|566,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Biosca)]]
|[[Segarra]]
|[[Pêşpîrenê]]
|560,4 m
|-
|[[Turó dels Tremolencs]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|560,2 m
|-
|[[Roca Vidala]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|558,4 m
|-
|[[Tossal dels Masos]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|555,8 m
|-
|[[Puig de les Agulles (Begues)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serralada Litoral]]
|551,7 m
|-
|[[Turó del Mig (Arenys de Munt)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|550,5 m
|-
|[[La Creu de l'Aragall (Castellví de Rosanes)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Aragall]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Prelitoral]])
|548,1 m
|-
|[[Tossal de Tarragó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|548,0 m
|-
|[[Tossal Gros (Castelló de Farfanya)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|545,8 m
|-
|[[Tossal Gros d'Ollers]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|534,9 m
|-
|[[Collbaix (Manresa)]]
|[[Bages]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|542,8 m
|- 
|[[Montgròs (Olesa de Bonesvalls)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serra de les Planes (Olesa de Bonesvalls)|Serra de les Planes]] ([[Serralada Litoral]])
|538,7 m
|-
|[[Tossal Gros (l'Espluga Calba)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|536,5 m
|-
|[[Turó de Céllecs]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|536,1 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de la Mola]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|533,8 m
|- 
|[[Puig d'Aiguabona]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|533,1 m
|-
|[[Serrat del Nenot]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|532,6 m
|-
|[[Puig d'Arques]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|532,2 m
|- 
|[[Turó Rodó (Serra de Marina)]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|530,2 m
|-
|[[Puig Aguilar]]
|[[Maresme]]
|[[Serra del Corredor]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|527,3 m
|-
|[[Tossal de les Voltes]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|526,3 m
|-
|[[Mola del Guirro]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|526,1 m
|-
|[[Puigcabrer]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|524,4 m
|-
|[[La Seguera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|521,8 m
|-
|[[Puig de les Cadiretes]]
|[[Gironès]], [[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|518,7 m
|- 
|[[El Tibidabo]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|516,2 m
|- 
|[[Mola d'Irto]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|509,3 m
|-
|[[Puntal dels Escambrons]]
|[[Ribera d'Ebre]], [[Segrià]]
|[[Pla de Lleida]] ([[Depressió Central]])
|500,0 m
|- 
|[[Sant Mateu (Premià de Dalt)]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|499,0 m
|-
|[[La Picossa (Móra d'Ebre)]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|498,9 m
|-
|[[Montagut (Llagostera)]]
|[[Gironès]], [[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|498,3 m
|- 
|[[Turó de Lledó]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|498,3 m
|-
|[[Puig Pedregós]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|496,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Os de Balaguer)]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de la Móra (Os de Balaguer)|Serra de la Móra]] ([[Pêşpîrenê]])
|495,7 m
|-
|[[Montmeneu]]
|[[Segrià]]
|[[Pla de Lleida]] ([[Depressió Central]])
|493,9 m
|- 
|[[Tossal Gros (Juneda)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|486,5 m
|-
|[[Puig Alt (Sant Martí Vell)]]
|[[Gironès]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|485,2 m
|-
|[[Puig de l'Àliga]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra del Pebrer]] ([[Serralada Prelitoral]])
|484,4 m
|-
|[[Turó de Galzeran|Turó de Galzeran o Turó d'en Mates]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|484,0 m
|- 
|[[Cim de la Mort]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra del Pebrer]] ([[Serralada Prelitoral]])
|482,6 m
|-
|[[Puig Rodon (La Vall de Bianya)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Pêşpîrenê]])
|478,7 m
|-
|[[Turó del Puig (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|477,2 m
|-
|[[El Cogulló (Sallent)]]
|[[Bages]]
|[[Depressió Central]]
|474,0 m
|-
|[[Turó de Can Cirers]] o Turó de Cirers
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|471,6 m
|-
|[[Montllor]]
|[[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|470,4 m
|-
|[[Puig Vicenç]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|468,2 m
|-
|[[La Coscollada]] o Coscolla de l'Amigó
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|466,3 m
|-
|[[Serrat de Collbeix]]
|[[Alt Camp]], [[Baix Penedès]]
|[[Serra del Montmell]] ([[Serralada Prelitoral]])
|464,4 m
|-
|[[Puig de l'Àliga (Canyelles)]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|464,2 m
|- 
|[[El Pi Candeler]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|462,9 m
|-
|[[Turó de Castellruf]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|457,8 m
|-
|[[Els Tres Pilars]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|455,7 m
|-
|[[Puig Cornador (Sant Ferriol)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|450,7 m
|-
|[[Puig d'Olorda]]
|[[Baix Llobregat]], [[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|450,3 m
|-
|[[Turó d'en Roure]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|448,5 m
|-
|[[Turó de Can Montsant]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|447,8 m
|-
|[[Els Figuerals]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|443,0 m
|-
|[[Turó dels Quatre Vents]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|435,2 m
|-
|[[Turó de Tarau]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|434,0 m
|-
|[[Turó de Mas de Ràfols]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|432,0 m
|-
|[[Puig Rodó (La Jonquera)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|430,8 m
|-
|[[Turó d'en Baldiri]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|430,6 m
|-
|[[Turó de la Magarola]] o Turó del Maltall de Magarola
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|430,3 m
|-
|[[Turó de l'Oriola]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|427,2 m
|-
|[[Turó de Pedrells]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|422,2 m
|-
|[[Turó de Valldaura]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|421,3 m
|-
|[[Puig de les Cols]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|416,8 m
|- 
|[[Montgròs (Sant Jaume dels Domenys)]]
|[[Baix Penedès]]
|
|411,3 m
|-
|[[Turó d'en Cabanyes]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|407,3 m
|-
|[[Turó de Matacabres]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|406,1 m
|-
|[[Turó d'en Bosc]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|403,9 m
|-
|[[Montllor Petit]]
|[[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|403,4 m
|- 
|[[Turó de Donadeu]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|402,2 m
|-
|[[Puig de Sant Baldiri]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|401,5 m
|- 
|[[el Montclar]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|401,1 m
|- 
|[[Mola de Godall]]
|[[Montsià]]
|[[Serra de Godall]] ([[Serralada Litoral]])
|397,6 m
|-
|[[Turó d'en Bernadó]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|396,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Vinebre)]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra dels Gorraptes]] ([[Serralada Prelitoral]])
|395,8 m
|-
|[[Puig Rodó (Vallgorguina)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|392,1 m
|-
|[[Burriac]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|391,7 m
|-
|[[Montgròs (Fogars de la Selva)]]
|[[Selva]]
|
|390,5 m
|-
|[[Puig d'Ossa]] o muntanya de Sant Pere Màrtir
|[[Baix Llobregat]], [[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|388,7 m
|-
|[[Tossa Grossa de Montferri]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|387,3 m
|-
|[[Puig de les Vacasses]]
|[[Gironès]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|385,7 m
|-
|[[Lo Molló (Ulldecona)]] o Tossal Gros
|[[Montsià]]
|[[Serra Grossa (Ulldecona)|Serra Grossa]] [[Serra de Godall]] ([[Serralada Litoral]])
|378,4 m
|-
|[[Turó d'Aquença]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|374,7 m
|-
|[[Puig de l'Aranyó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|365,5 m
|-
|[[Turó de l'Home (Badalona)]]
|[[Barcelonès]], [[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|362,5 m
|-
|[[El Montgròs]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|357,4 m
|- 
|[[Turó del Mas Alegret]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|358,3 m
|-
|[[Turó Gros de Miralles]]
|[[Maresme]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|356,9 m
|- 
|[[Turó de l'Avi]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|356,0 m
|-
|[[Tossal Gros (el Cogul)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|353,8 m
|-
|[[Turó de Ca l'Arquer]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|353,0 m
|-
|[[Montpedrós (Santa Coloma de Cervelló)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|348,1 m
|-
|[[Tossal Gros (Alpicat)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|347,3 m
|-
|[[Tossal Gros (Almatret)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|346,1 m
|-
|[[Tossal Gros (Arbeca)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|344,8 m
|-
|[[Turó del Mig (Caldes de Montbui)]]
|[[Vallès Oriental]]
|
|343,1 m
|-
|[[Puig Madrona]]
|[[Baix Llobregat]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|340,6 m
|-
|[[Tossal Gros (la Pobla de Massaluca)]]
|[[Terra Alta]]
|
|340,6 m
|-
|[[Muntanya de la Vila]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|333,5 m
|-
|[[Puig Rodó (Avinyonet del Penedès)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Litoral]]
|329,1 m
|-
|[[Turó d'en Cases]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|327,0 m
|-
|[[Puig Gros (Sant Feliu de Guixols)]]
|[[Baix Empordà]]
|
|324,6 m
|-
|[[Puig de Son Ric]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|322,3 m
|- 
|[[La Mola (Bonastre)]]
|[[Baix Penedès]], [[Tarragonès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|316,6 m
|- 
|[[Puig d'en Boronet]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|316,5 m
|- 
|[[Turó del Mig (Sitges)]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|311,4 m
|-
|[[Montplà]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|310,8 m
|- 
|[[Tossal Gros (Alcanó)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|309,5 m
|-
|[[Penya Riscle]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|308,1 m
|-
|[[Puig Rodó (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|307,9 m
|- 
|[[La Cogulera (Sant Iscle de Vallalta)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|307,8 m
|-
|[[Montgrí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|303,0 m
|- 
|[[Puig de Rocabruna]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|301,5 m
|-
|[[Tossal de l'Infern]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|301,4 m
|- 
|[[son Moles]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|298,6 m
|-
|[[Montsianell]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|292,5 m
|-
|[[La Fita Alta]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|289,2 m
|-
|[[Fita dels Tres Termes]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|276,5 m
|- 
|[[La Dona Espenyada]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|275,6 m
|-
|[[Turó de Can Cirera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|275,2 m
|-
|[[Turó Gros de Terra Negra]]
|[[Maresme]], [[Selva]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|273,4 m
|- 
|[[Margalef (Torregrossa)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|271,1 m
|-
|[[La Talaia (Castellet i la Gornal)]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|269,1 m
|- 
|[[Turó del Carmel]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|265,6 m
|-
|[[Montpalau (Pineda de Mar)|Turó de Montpalau (Pineda de Mar)]]
|[[Maresme]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|264,9 m
|- 
|[[La Pena (Puigverd de Lleida)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|262,7 m
|-
|[[Turó de la Rovira (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|261,8 m
|- 
|[[Puig Carroig]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|261,3 m
|- 
|[[Turó d'en Roda-soques]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|260,2 m
|-
|[[Puig Creu d'en Redó]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|258,9 m
|- 
|[[Puig Roig (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|258,6 m
|-
|[[Tossal Gros (Alfés)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|251,8 m
|-
|[[Tossal Gros (Sarroca de Lleida)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|250,7 m
|-
|[[Puig de sa Guàrdia (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|248,7 m
|-
|[[Turó de la Creueta del Coll]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|245,5 m
|-
|[[La Cogulla (Vespella de Gaià)]]
|[[Priorat]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|244,3 m
|-
|[[Puig de Barretpicat]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|241,8 m
|-
|[[Montcal (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|233,0 m
|-
|[[Tossal de les Arcades]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|229,7 m
|-
|[[Puig d'en Malaret]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|228,6 m
|- 
|[[Puig Nau]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|227,2 m
|- 
|[[Tossal Gros (Torrelameu)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|226,8 m
|-
|[[Roca Maura]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|225,4 m
|- 
|[[Quermany Gros]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|221,5 m
|- 
|[[Torre Moratxa]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|220,1 m
|- 
|[[els Torradors]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|216,9 m
|-
|[[Tossal de Carrassumada]]
|[[Segrià]]
|[[Serra de Carrassumada]] ([[Depressió Central]])
|211,8 m
|-
|[[Puig Rodonell]]
|[[Selva]]
|[[Serralada Transversal]]
|210,8 m
|-
|[[Tossal Roig (Bellvís)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|210,1 m
|-
|[[Puig de les Cogullades]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|209,8 m
|- 
|[[Puig Brocà]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|205,6 m
|- 
|[[El Puig (Valls)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|203,8 m
|-
|[[Turó d'en Boscà]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|197,7 m
|-
|[[Puig Gros (Boadella i les Escaules)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|191,7 m
|-
|[[Montjuïc (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada Litoral]]
|184,8 m
|- 
|[[Turó d'en Folc]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|184,7 m
|-
|[[Puig Rodó (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|183,0 m
|- 
|[[Turó del Putget]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|182,7 m
|-
|[[Puig de Cantallops (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|173,5 m
|-
|[[Puig Torró]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|171,5 m
|-
|[[Puig Major (Baix Empordà)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|171,3 m
|-
|[[Puig de sa Guàrdia]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|171,3 m
|-
|[[Turó d'en Seriol]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|170,2 m
|-
|[[Puig Gruí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|164,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|159,0 m
|-
|[[Puig de les Pasteres]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|157,4 m
|-
|[[Turó del Castell (Palafolls)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|153,6 m
|-
|[[Turó de Montigalà]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|151,5 m
|-
|[[Puig-rumí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|141,1 m
|-
|[[Turó de la Cova de Vicenç]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|140,3 m
|-
|[[Turó de la Peira (muntanya)|Turó de la Peira]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|138,0 m
|-
|[[Roca Blanca (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|134,6 m
|-
|[[Puig de la Reina]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|130,3 m
|-
|[[Tossal Petit]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|126,7 m
|-
|[[Puig dels Frares]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|123,2 m
|-
|[[Puig de la Coma (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|121,3 m
|-
|[[Puig Cala de Cabres]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|120,8 m
|-
|[[Puig Pelegrí (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|120,8 m
|-
|[[Puig Gros (El Port de la Selva)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|116,9 m
|-
|[[Puig dels Corbs (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|116,8 m
|-
|[[Puig Rodó d'Aiguafreda]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|116,2 m
|-
|[[Puig d'en Gervasi]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|115,9 m
|-
|[[Puig Boet]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|115,7 m
|-
|[[Quermany Petit]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|114,4 m
|-
|[[Puig d'en Fina]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|106,1 m
|-
|[[Puig del Cap de Gall]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|104,0 m
|-
|[[Puig Pedrós (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|102,9 m
|-
|[[Puig la Trona]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|101,5 m
|-
|[[Puig de Guardiola (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|98,5 m
|-
|[[Puig del Piverd]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|97,4 m
|-
|[[Puig del Rodonell]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|94,2 m
|-
|[[Puig de Gallifa]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|90,9 m
|-
|[[Turó de l'Enric]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|90,5 m
|-
|[[Puig d'en Quim]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|90,4 m
|-
|[[Puig d'en Bonet]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|86,7 m
|-
|[[el Montori]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|82,3 m
|-
|[[Puig de Rais]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|81,2 m
|-
|[[Puig d'en Ponç (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|79,0 m
|-
|[[la Muntanyeta (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|77,6 m
|-
|[[Puig d'en Linares]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|74,0 m
|-
|[[Puig des Cau]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|70,3 m
|-
|[[Puig la Putjarra]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|70,2 m
|-
|[[Puig-rodon (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|63,2 m
|-
|[[sa Tuna (muntanya)|sa Tuna]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|62,6 m
|-
|[[Turó d'en Caritg]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra d'en Mena]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|59,4 m
|-
|[[Turó de Montgat]]
|[[Maresme]]
|[[Província de Barcelona|Barcelona]]
|40,0 m
|-
|}

== Ferhengoka ketelanî-kurdî ==
*cim: [[lûtke]]
*massís: [[girse]], masîv
*muntanya: [[çiya]]
*penya: [[zinar]]
*puig (&quot;pûç&quot;): [[gir]]
*turó: gir


== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Lîste]]
[[Kategorî:Çiyayên Ketelonyayê]]
[[Kategorî:Ketelonya]]</text>
      <sha1>7agb9zc96ychpr785q7svezfgtliza1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094783</id>
      <parentid>1094782</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:00:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="120483" xml:space="preserve">Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''.

[[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]]
[[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]]
[[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]]
[[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]]
[[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb|Lûtkeya Monteixo]]
[[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]]
[[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]]
[[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]]
[[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]]


{| class=&quot;wikitable sortable&quot; border=1
|+ style=&quot;text-align:center; background:#ffdead;&quot; |Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê
|-style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Navê lûtkeyê 
! width:220px;&quot; | Navçe (‘’comarca’’)
! width:220px;&quot; | Rêzeçiyayê sereke
! style=&quot;width:70px;&quot; | Bilindahî (m)&lt;ref name=&quot;icc10&quot;&gt;Si no s'indica el contrari, [[Altitud|altituds]] preses del Mapa Topogràfic de Catalunya 1:10.000 de l'[http://www.icc.cat/portal/ Institut Cartogràfic de Catalunya].&lt;/ref&gt;
|- 
|[[Pica d'Estats]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.143,5 m
|- 
|[[Pic Verdaguer]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.129,4 m
|-
|[[Punta Gabarró]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.114,6 m
|-
|[[Pic de Sotllo]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.072,8 m
|-
|[[Comaloforno]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.029,2 m
|- 
|[[Besiberri Sud]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.023,4 m
|-
|[[Punta Alta de Comalesbienes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|3.014,0 m
|-
|[[Tuc de Molières]]
|[[Vall d'Aran]], [[Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|3.010,1 m
|-
|[[Besiberri Nord]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.008,3 m
|- 
|[[Rodó de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.004,3 m
|- 
|[[Punta de Passet]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.997,6 m
|- 
|[[Besiberri del Mig]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.995,2 m
|- 
|[[Pic de Comalesbienes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.993,3 m
|- 
|[[Pic de la Pala Alta de Sarradé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.983,4 m
|- 
|[[Pic d'Abellers]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.983,4 m
|-
|[[Pic de Peguera]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.982,7 m
|- 
|[[Cap deth Hòro de Molières]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.972,8 m
|-
|[[Crestells de Colieto]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.967,1 m
|- 
|[[Punta de Lequeutre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.966,2 m
|-
|[[Pic de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.965,3 m
|-
|[[Guins de l'Ase]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.961,1 m
|- 
|[[Tuc de la Tallada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.958,2 m
|-
|[[Pic de Contraix]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.958,0 m
|-
|[[Pic dels Estanys]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.956,0 m
|-
|[[Punta Senyalada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.952,6 m
|- 
|[[Pic de Subenuix]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.950,2 m
|- 
|[[Pic de Sarradé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.942,2 m
|-
|[[Pic de Baborte]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.933,8 m
|-
|[[Gran Tuc de Colomers|Gran Tuc de Colomèrs]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.933,4 m
|- 
|[[Roca Entravessada]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.928,6 m
|- 
|[[El Carlit]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Capcir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.921,0 m
|- 
|[[Pic Oriental de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.915,0 m
|- 
|[[Puigpedrós]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.915,0 m
|- 
|[[Puigmal]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.909,8 m
|- 
|[[Pic de la Mainera]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.909,3 m
|- 
|[[Tuc de Saburó]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,7 m
|- 
|[[Pic de Medacorba]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,3 m
|- 
|[[Monteixo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,1 m
|- 
|[[Tossa Plana de Lles]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.904,9 m
|- 
|[[Pics de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.903,5 m
|-
|[[Pic Morto]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.902,0 m
|-
|[[Creu de Colomèrs]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.894,9 m
|-
|[[Gran Pic del Pessó]] o [[Pic Gran del Pessó]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.894,0 m
|-
|[[Montsaliente]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.890,4 m
|-
|[[Tuc des Estanhets]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.886,9 m
|-
|[[Pic de Baiau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.885,5 m
|-
|[[Punta d'Harlé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.885,0 m
|-
|[[Pic de Fonguero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.884,5 m
|-
|[[Montsent de Pallars]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.883,1 m
|-
|[[Malh des Pois]] o Forcanada
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.882,7 m
|-
|[[Pic de Sanfonts]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.882,4 m
|-
|[[Pic Inferior de Subenuix]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,6 m
|-
|[[Tuc de Mauberme]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,6 m
|-
|[[Bastiments]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,3 m
|-
|[[Pic de Sobremonestero]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.879,6 m
|-
|[[Tuc de la Feixa de la Vall]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.879,5 m
|-
|[[Tuc Blanc]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.879,1 m
|-
|[[Pic de Monestero]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.877,4 m
|-
|[[Pic des Mussoles]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.876,5 m
|-
|[[Bony d'Aigüissi]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.876,1 m
|-
|[[Pic de la Pala Gespadera]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.875,3 m
|-
|[[Pic de Baserca]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.872,7 m
|-
|[[Pui de Linya]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.869,6 m
|-
|[[Pic de l'Infern]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.869,5 m
|- 
|[[Pic de Setut]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.867,4 m
|-
|[[Mont-roig (Alt Àneu)]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.864,6 m
|- 
|[[el Pa de Sucre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.862,6 m
|- 
|[[Montorroio]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.862,4 m
|-
|[[Tuc de Ratera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.861,3 m
|-
|[[Pic de Noufonts]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.861,1 m
|-
|[[La Muga (Lles de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.860,6 m
|-
|[[Agulla de Baiau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.860,5 m
|-
|[[Pic de Nariolo]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.856,7 m
|-
|[[Pic de Certascan]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.853,3 m
|-
|[[Pic de Ventolau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.851,5 m
|-
|[[Pic d'Amitges]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.848,5 m
|-
|[[Tuc Inferior de Saburó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.847,9 m
|-
|[[Tosseta de Vallcivera]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.847,2 m
|-
|[[Punta de Romaset]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.846,1 m
|-
|[[Tuc de Bergús]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.843,8 m
|- 
|[[Pic del Segre]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.843,2 m
|-
|[[Tossal Bovinar]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.842,3 m
|-
|[[Certascan Nord]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.839,9 m
|- 
|[[Pic de Freser]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.834,9 m
|- 
|[[Montardo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.833,2 m
|-
|[[Mussol de Tumeneia]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.832,3 m
|-
|[[Pics de Comalespada|Pic de Comalespada (pic sud-occidental)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.831,6 m
|- 
|[[Pui Pla]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.831,2 m
|-
|[[Pics de Comalespada|Pic de Comalespada (pic nord-oriental)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.830,2 m
|- 
|[[Pic de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.829,5 m
|-
|[[Pic de Xemeneies]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.827,5 m
|- 
|[[Cim de Finestrelles]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.826,9 m
|-
|[[Pics de la Vaca]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.820,0 m
|-
|[[Pic de l'Estany Fondo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.813,7 m
|-
|[[Pic de Morrano]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.813,5 m
|-
|[[Pic de Coma les Torres]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.811,9 m
|- 
|[[Los Tres Puis]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.811,1 m
|-
|[[Pic Petit de Segre]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.810,5 m
|-
|[[Pic de Coma Extremera]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.809,4 m
|-
|[[Bony del Manyer]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.809,3 m
|- 
|[[Pic de la Fossa del Gegant]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.807,7 m
|-
|[[Tuc de Barlonguèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.802,4 m
|-
|[[Pic de Dellui]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.802,2 m
|-
|[[Cap de Reguera]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.800,5 m
|-
|[[Tossal des Mussoles]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.800,0 m
|- 
|[[Pic d'Areste]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.799,6 m
|-
|[[Pic de Noucreus]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.799,2 m
|-
|[[Puig de Tirapits]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.798,8 m
|-
|[[Tuqueta deth Pòrt (de Colomèrs)]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.798,3 m
|-
|[[Tuc del Mig de la Tallada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.796,4 m
|-
|[[Tuc de Montabòna]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.795,2 m
|-
|[[Pic petit del Pessó]] o [[lo Pessó Petit]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.792,8 m
|-
|[[Cim Alt de les Arques]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.791,8 m
|-
|[[Tuc de Carants]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.791,4 m
|-
|[[Cap de la Pala Alta d'Estany Llong]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.790,3 m
|-
|[[Pic de Núria]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.789,6 m
|-
|[[Pic d'Eina]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.789,2 m
|-
|[[Pic de Salòria]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.788,8 m
|- 
|[[Pica del Canigó]]
|[[Conflent]]
|[[Canigó]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.786,0 m&lt;ref name=&quot;ign&quot;&gt;Altitud presa del [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail] de l'[http://www.ign.fr Institut Geogràfic Nacional de França] {{fr}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Tuc dera Humenèja]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.783,1 m
|-
|[[Tuc deth Pòrt]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.783,0 m
|-
|[[Cim Baix de les Arques]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.782,4 m
|-
|[[Pic de Flamisella]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.782,1 m
|-
|[[Muntanyó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.781,2 m
|-
|[[Pic de Comaltes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.781,0 m
|-
|[[la Torre de Cabús]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.778,2 m
|-
|[[Pui de la Bonaigua]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.778,1 m
|-
|[[Tuc de Lhuçà]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.777,7 m
|-
|[[Pic de l'Estanyet]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.776,4 m
|-
|[[Pic de la Lleia]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.775,5 m
|-
|[[Tossal de la Montanyeta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.771,4 m
|-
|[[Agulles de Monestero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.766,1 m
|-
|[[Pic de Moredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.765,9 m
|-
|[[Pic de Pedres Blanques]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.765,2 m
|-
|[[Tossal d'Escobedieso]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.763,9 m
|-
|[[Bassiets (Alins)]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.762,9 m
|-
|[[Tuc de Lasauguèda]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.761,5 m
|-
|[[Tuqueta de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.761,4 m
|-
|[[Monturull]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.760,4 m
|-
|[[Pic de la Gallina]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.756,5 m
|-
|[[Bony Blanc]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.755,7 m
|-
|[[Pic de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.754,7 m
|-
|[[Malh de Bolard]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.753,2 m
|-
|[[Tossal de la Truita]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.753,0 m
|-
|[[Pic de la Tallada Llarga]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.752,8 m
|-
|[[Tuc de Balaguera]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.752,8 m
|-
|[[Pic Roi (la Vall de Boí)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.750,4 m
|-
|[[Gran Encantat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.748,7 m
|-
|[[Cim de l'Ortigar]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.748,1 m
|-
|[[Agulles de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.747,6 m
|-
|[[Tuc de Serreta]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.746,5 m
|-
|[[Cap de les Pales del Planell Gran]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.745,4 m
|- 
|[[Puig del Coll de Finestrelles]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.743,6 m
|-
|[[Coma del Clot|Cim de la Coma del Clot]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.739,0 m
|-
|[[Tossau de Mar]] o Tuc de l'Estany de Mar
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.739,0 m
|-
|[[Puis de Gerber]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.738,3 m
|-
|[[Pic Nord de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.736,4 m
|-
|[[La Carbassa]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.735,9 m
|-
|[[Petit Encantat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.734,3 m
|-
|[[Pic del Portarró]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.734,3 m
|-
|[[Tuc der Òme]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.732,1 m
|-
|[[Tretzevents (Canigó)]] o [[Tres Vents]]
|[[Vallespir]]
|[[Canigó]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.732,0 m
|-
|[[Tuc de Pòdo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.728,8 m
|-
|[[Puig de Fontnegra]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.727,7 m
|-
|[[Cambra d'Ase]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.726,5 m
|-
|[[Bony Negre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.724,1 m
|-
|[[Cim de la Costa de Montmajor]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.724,0 m
|-
|[[Tuc des Costes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.723,3 m
|-
|[[Tuc de Bonabé]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.723,1 m
|-
|[[Pic del Sirvent]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.722,5 m
|-
|[[Pic de Clavera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.721,3 m
|-
|[[Gra de Fajol]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.714,3 m
|-
|[[Torreneules]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.713,2 m
|- 
|[[Pic de Sudorn]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.711,0 m
|- 
|[[Malh dera Artiga]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.710,3 m
|-
|[[Cap de Crabes]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.709,8 m
|- 
|[[Tuc Gran de Sendrosa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.702,6 m
|-
|[[Pic de la Dona]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.702,5 m
|-
|[[Tuc des Monges]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.698,6 m
|- 
|[[Tuca Blanca de Pomèro]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.697,1 m
|-
|[[Pic dels Feixans del Prat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.696,5 m
|-
|[[Tuc dels Tres Comtes]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.694,7 m
|-
|[[Pic de la Bassera]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.693,0 m
|-
|[[Cap de Pleta Mala]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.692,9 m
|- 
|[[les Borregues]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra del Catllar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.692,8 m
|-
|[[Pedró de la Tosa]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.692,4 m
|-
|[[Pic de Llena]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra des Tres Pessons]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.686,4 m
|-
|[[Agulla de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.686,3 m
|-
|[[Pic de la Coma del Forn]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.683,0 m
|-
|[[Cap des Cometes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.681,4 m
|-
|[[Pic de Marimanya]] o Pic de Marimanha
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.679,3 m
|-
|[[Tuc de Ribereta]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.675,7 m
|- 
|[[Agulla del Portarró]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.675,1 m
|-
|[[Tuc de la Montanyeta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.674,8 m
|-
|[[Tuc deth Cap deth Pòrt de Caldes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.671,4 m
|- 
|[[Roca Cigalera]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.668,0 m
|- 
|[[Tuc de Marterat]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.666,4 m
|- 
|[[Pic de Serra Gallinera]]
|[[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.663,9 m
|- 
|[[Pic de Mariola]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.663,0 m
|- 
|[[Agulles d'Amitges]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.661,5 m
|-
|[[Tossa del Pas dels Lladres]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.661,3 m
|-
|[[Pic dels Tres Comtes]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.660,0 m
|-
|[[Pic de Montestaure]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.659,0 m
|-
|[[Tuc de la Llança]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.658,7 m
|-
|[[Tuc de Canejan]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.656,5 m
|-
|[[Pic de Locampo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.655,9 m
|-
|[[Pic del Clot d'Espós]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.655,4 m
|-
|[[Tuc de Colomèrs]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.650,6 m
|-
|[[Pic de Munyidor]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.649,9 m
|-
|[[Vulturó (Serra del Cadí)]] o Puig de la Canal Baridana
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.648,6 m
|- 
|[[lo Pinetó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.646,9 m
|-
|[[Tuc Blanc deth Portilhon]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.646,2 m
|-
|[[Bony del Graller]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.645,8 m
|- 
|[[Tuc de Vacivèr]] o Tuc de Baciver
|[[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.645,1 m
|-
|[[Pic de la Roia de Mollàs]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.643,6 m
|- 
|[[Pic de Serós]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.643,2 m
|- 
|[[Tuc de Tarterau]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.641,1 m
|-
|[[Pic de Qüenca]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.639,0 m
|-
|[[Puig d'Ombriaga]] o [[Pic de l'Esquena d'Ase]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.638,6 m
|-
|[[Tossal Esbonllat]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.637,5 m
|- 
|[[Pic d'Obacs]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.636,8 m
|-
|[[Tuca de Bargues]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.636,2 m
|-
|[[Tuc de Fontana de Senet]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.635,6 m
|-
|[[Tuc de Sarrahèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.634,1 m
|-
|[[Malhs de Rius]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.633,8 m
|-
|[[Pic de l'Estanyet (Lladorre)]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.633,0 m
|- 
|[[Tuc d'Òrla]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.632,8 m
|-
|[[Campirme]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Campirme]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.632,7 m
|-
|[[Cap dels Vedats d'Erta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.632,0 m
|-
|[[Cap del Muntanyó d'Àrreu]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,5 m
|-
|[[Tuc de Crabèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[Sèrra de Crabèra]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,5 m
|-
|[[Cap de Marimanya]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,2 m
|-
|[[Pic de Comaminyana]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.628,3 m
|-
|[[Puig de Gallinàs]]
|[[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.624,0 m
|-
|[[Tossal de Calma]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.620,5 m
|-
|[[Pic de Montarenyo]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.618,0 m
|- 
|[[Pic de Rosari de Baciver]] o Tuc de Rosari de Vacivèr
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.617,3 m
|-
|[[Cap de Guiló]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.616,0 m
|- 
|[[Pui de les Ares]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.611,9 m
|-
|[[Pujolar de Roca Grossa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.611,1 m
|-
|[[Pic de Salibarri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.611,0 m
|- 
|[[Pic de Rosari]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.607,9 m
|-
|[[Pic de Costa Cabirolera]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.604,4 m
|-
|[[Tossal de la Costa (la Torre de Cabdella)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.604,4 m
|-
|[[Tossal Esbonllat (la Vall de Boí)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.601,4 m
|-
|[[Agulles de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.599,1 m
|- 
|[[Cap dera Picada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.598,1 m
|-
|[[Pic de la Portella (Porta)]]
|[[Alta Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.597,1 m
|-
|[[Tossal de les Tres Muntanyes]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.596,8 m
|-
|[[Tuc des Cingles]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.594,6 m
|-
|[[Tuc dera Gireta]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.593,1 m
|-
|[[Montarenyo de Boldís]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.593,0 m
|- 
|[[El Salt del Sastre]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.591,5 m
|-
|[[Balandrau]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.585,2 m
|-
|[[Pic de Fenerui|Pic Roi ( o Pic de Fenerui)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.584,9 m
|-
|[[Tuc de Bargadèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.584,9 m
|-
|[[Pic de Cernalles]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.584,2 m
|-
|[[Tuc de Comenge]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.583,3 m
|-
|[[Puig de la Canal del Cristall]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.583,0 m
|-
|[[Puig de Fontlletera]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra del Catllar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.581,3 m
|-
|[[Tuc de Fontana de Vielha]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.580,9 m
|-
|[[Penanera]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.580,8 m
|-
|[[Pic del Ferro]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.578,6 m
|-
|[[lo Covil]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.572,9 m
|-
|[[Pic de Mostiri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.572,3 m
|-
|[[Pic de Port Negre]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.569,8 m
|-
|[[Puig del Quer]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.567,3 m
|- 
|[[Gra de Fajol Petit]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.566,9 m
|- 
|[[Cim del Ras]]
|[[Ripollès]]
|[[Pedrisses]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.564,5 m
|-
|[[Tuc deth Lac Redon]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.563,6 m
|-
|[[Torreta de Cadí]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.562,1 m
|-
|[[Pic de Mulats]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.560,9 m
|-
|[[Pic d'Estany Gémena]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.553,1 m
|- 
|[[Pic de la Gola]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.549,7 m
|-
|[[Cap de Montarenyo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.549,0 m
|- 
|[[Comabona]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.548,2 m
|- 
|[[Puig de Dòrria]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.547,2 m
|-
|[[Agulles de Dellui]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.544,0 m
|- 
|[[El Corronco]] o lo Corrunco
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.543,3 m
|-
|[[Pic de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.543,3 m
|-
|[[Cap de l'Ovella]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.541,0 m
|-
|[[Tuca de Salibarri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.541,0 m
|-
|[[Tuc de Pishader]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.538,8 m
|-
|[[Tosa d'Alp]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.536,4 m
|-
|[[Cap dera Aubeta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.532,3 m
|-
|[[Pic de Colatx]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.532,0 m
|-
|[[Tuc de Saslòsses]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.530,3 m
|-
|[[Trespics]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.528,7 m
|-
|[[Pic de Turquilla]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.528,0 m
|-
|[[Tuc de Llebreta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.523,2 m
|-
|[[Torre de Cabús]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.518,4 m
|-
|[[Tuc de Gurièr]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.518,8 m
|-
|[[Tuca de Betren]] o Tuc des Molassi
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.518,4 m
|-
|[[Montlude]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra deth Montlude]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.517,7 m
|-
|[[Cap de Copiello]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.508,3 m
|- 
|[[Roca de l'Estany]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.508,1 m
|-
|[[Roca Colom]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.506,5 m
|- 
|[[Pollegó Superior]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.506,4 m
|- 
|[[Puig de Coma Ermada (Setcases)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.504,1 m
|-
|[[Pujoalbo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.503,7 m
|-
|[[Cap de Llaveio]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.501,1 m
|-
|[[Pic de Gel]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.501,1 m
|-
|[[el Calderer]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.496,7 m
|- 
|[[Gorrablanc]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.496,7 m
|- 
|[[Puig de la Llosa]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.495,7 m
|-
|[[Pic de Montalt]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.494,9 m
|-
|[[Pic del Port de Tavascan]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.493,0 m
|- 
|[[Tuc de Pomèro]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.489,2 m
|-
|[[Tuc de Roques Negres]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.488,5 m
|- 
|[[Tuca dera Aubeta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.487,4 m
|-
|[[Aguiló (Serra del Cadí)]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.486,6 m
|- 
|[[Tuc de Salana]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.485,2 m
|-
|[[Tuc de Sendrosa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.482,1 m
|-
|[[Pic de Barbeguer]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.481,5 m
|-
|[[Roca Grossa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.474,8 m
|- 
|[[Pic de Planamorrons]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.474,6 m
|-
|[[Tuc dera Escaleta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.468,8 m
|-
|[[Puig Terrers (Gisclareny)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.465,7 m
|- 
|[[Costabona]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.464,0 m
|- 
|[[Pic de Muntanyol]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.458,9 m
|-
|[[Cim de la Dou]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.456,9 m
|-
|[[Pic del Cabirol]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.456,5 m
|- 
|[[Roc de la Trona]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.454,5 m
|- 
|[[Roca del Viladre]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.452,4 m
|- 
|[[Cap de Gelada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.448,6 m
|-
|[[Pic des Tovarres]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.447,6 m
|-
|[[Tossal de les Roies de Cardet]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.445,4 m
|-
|[[Pollegó Inferior]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.444,8 m
|- 
|[[Cap de la Costa Verda]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.436,0 m
|-
|[[la Roca Plana (Serra del Cadí)|la Roca Plana]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.432,8 m
|- 
|[[Pic de l'Àliga (Queralbs)|Pic de l'Àliga]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.422,2 m
|- 
|[[Bony dels Estanyets de Colieto]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.418,7 m
|- 
|[[Puigllançada]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.409,2 m
|- 
|[[Puig de la Collada Verda]]
|[[Conflent]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.403,0 m
|- 
|[[Bony de la Pica]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[Serra d'Enclar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.402,0 m
|-
|[[Cap deth Malh de Cristalh]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.399,6 m
|-
|[[Roca Verda]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.399,5 m
|-
|[[Pic de Vinyals]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.398,2 m
|-
|[[Tuc dera Comassa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.393,9 m
|-
|[[Portell de Cadí]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.392,2 m
|-
|[[Cap del Ras de la Font Negra]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.390,6 m
|-
|[[Poi d'Estanho]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.390,4 m
|-
|[[Roca del Mig]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.388,9 m
|- 
|[[Pedró dels Quatre Batlles]]
|[[Alt Urgell]], [[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.386,5 m
|- 
|[[Roca del Gònec]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,7 m
|-
|[[Pic d'Enclar]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[Serra d'Enclar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.382,6 m
|-
|[[Roca de la Balma]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,3 m
|-
|[[Cap de la Fesa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,1 m
|-
|[[Tossa Pelada]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.379,0 m
|- 
|[[Escales de Pallars]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.368,1 m
|-
|[[Bony de l'Orri]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.363,2 m
|-
|[[Alt del Covil]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.358,4 m
|-
|[[Puig de Pastuira]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.353,8 m
|-
|[[Roc de l'Espurga]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra del Collar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.349,1 m
|-
|[[El Vulturó]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.348,9 m
|-
|[[Roca de l'Ordiguer]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.346,3 m
|-
|[[Roca Dreta]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.343,1 m
|-
|[[Montanha d'Uishèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.339,2 m
|-
|[[Tossal d'Estivella]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.338,3 m
|-
|[[La Gespeguera]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.332,0 m
|-
|[[Cap de Concesse|Cap de Consesse]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.331,8 m
|-
|[[Roc del Llamp]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.328,5 m
|-
|[[Cap de la Gallina Pelada]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.321,5 m
|-
|[[Bony del Collar]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra del Collar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.314,1 m
|- 
|[[Pic de Serra Plana (Vall de Cardós)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.303,7 m
|- 
|[[Tossal de l'Amorriador]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.298,5 m
|-
|[[Creu de Ferro (Fígols)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.296,7 m
|- 
|[[Tossal de l'Orri]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.293,7 m
|-
|[[Lo Calbo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Cerdanyís]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.290,8 m
|-
|[[Tuc de Sacauva (Vilamòs)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.285,6 m
|-
|[[Cap del Verd]]
|[[Alt Urgell]], [[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.283,8 m
|-
|[[Serrat Voltor]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.281,8 m
|- 
|[[Bony Cremat]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.281,0 m
|- 
|[[Penyes Altes de Moixeró]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.275,9 m
|-
|[[Pic de la Peguilla]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.263,6 m
|-
|[[Pic de Portavera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.256,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Bellver de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.255,7 m
|-
|[[Cap de Prat d'Aubes]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.252,0 m
|-
|[[Tuc des Neres (Bossòst)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.244,1 m
|-
|[[Cap d'Urdet]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.240,2 m
|-
|[[L'Atalaiador]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.237,2 m
|-
|[[Pic de les Pales del Port]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.230,9 m
|-
|[[Tuc de Poilanèr]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.221,1 m
|-
|[[Puig de les Morreres]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.210,5 m
|-
|[[Cim de Coma Morera]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.207,7 m
|-
|[[Bony dels Llorers]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.207,2 m
|- 
|[[Puig Cerverís]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.206,8 m
|-
|[[Les Soquetes]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.200,5 m
|-
|[[Cap de la Cana]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.195,8 m
|-
|[[Tuc del Pla de l'Home]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.193,2 m
|-
|[[Ròca dera Entecada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.191,4 m
|-
|[[Tuc de Mieidia]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.191,3 m
|-
|[[Els Cloterons]]
|[[Alt Urgell]], [[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.179,2 m
|-
|[[Tossal de la Moixa]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.177,8 m
|-
|[[Tuc des Letassi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.176,5 m
|-
|[[Montcorbison]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.172,7 m
|-
|[[Cap de la Canal Llisa]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.171,3 m
|-
|[[Cap de la Rocagran]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Cerdanyís]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.163,4 m
|-
|[[Tuc dera Montjòia]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.163,1 m
|-
|[[Tuc d'Arres]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.163,1 m
|-
|[[Malh Ròi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.162,3 m
|-
|[[Tuc Ròi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.153,6 m
|-
|[[Montagut (Arres)]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.149,3 m
|-
|[[Els Orriets]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.145,9 m
|-
|[[Pla de Llet]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]])
|2.145,1 m
|-
|[[Tossal de la Collada Gran]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.141,1 m
|-
|[[Tuc de Ribassetes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.139,9 m
|-
|[[Tres Collets]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.134,0 m
|-
|[[Castell dels Moros]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.132,2 m
|-
|[[Tuc d'Angost]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.129,6 m
|-
|[[Roca Gran de Ferrús]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.128,8 m
|-
|[[Cap des Canaus]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.127,2 m
|-
|[[Pica de Horadic]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.115,5 m
|-
|[[L'Espluga del Feixar]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.106,2 m
|-
|[[Cap dera Maleda]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.103,5 m
|-
|[[Cap del Pont]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.101,3 m
|-
|[[Tuc de Coeisseca]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.100,9 m
|-
|[[Moixeró (muntanya)]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.090,4 m
|-
|[[Puig Cubell (Riu de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.088,4 m
|-
|[[Era Trona]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.087,8 m
|-
|[[Bony dels Roures]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.086,5 m
|- 
|[[Cap d'Estanhs]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.081,8 m
|-
|[[Cap de Boumort]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.077,2 m
|-
|[[Tuc de Barrièr]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.075,2 m
|-
|[[Tuc d'Aubars]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.072,6 m
|-
|[[La Creueta (Castellar de n'Hug)]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.066,5 m
|-
|[[Bony del Tamborí]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.062,6 m
|- 
|[[Cim de Pla de Pujalts|Cim de Pla de Pujalts o Costa Pubilla]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.056,1 m
|- 
|[[Tossal de Meians]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.051,1 m
|- 
|[[Taga|el Taga]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Conivella]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.039,9 m
|-
|[[Era Pica]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.034,6 m
|-
|[[La Pleta Roja]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.031,9 m
|-
|[[Pla de la Bassa (Alp)]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.028,3 m
|-
|[[Bony del Peçó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.025,9 m
|- 
|[[Tossal de la Pleta dels Alls]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Peranera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.021,7 m
|-
|[[Turó de Prat Agre]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.017,4 m
|-
|[[Tuc de Pujastó]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.016,3 m
|-
|[[Puig Estela (Ogassa/Pardines)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra Cavallera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.013,1 m
|-
|[[Pedra Picada (Toses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.010,3 m
|-
|[[Bony del Raset]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.008,2 m
|-
|[[Puig Rodó (Alins)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra d'Escalze]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.006,5 m
|-
|[[La Covil (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.002,5 m
|-
|[[Puig de Coma Ermada]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.000,3 m
|-
|[[La Moixera]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.995,6 m
|-
|[[Era Montanheta (Bossòst)]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.992,5 m
|-
|[[Puig de Mont-roig]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.991,4 m
|-
|[[Puig Sistra]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.989,8 m
|-
|[[Turó del Mig (Castellar de N'Hug)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.989,2 m
|-
|[[Tuc deth Plan dera Sèrra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.977,0 m
|-
|[[Puig de les Agudes]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.974,8 m
|-
|[[Tossal de l'Amorriador (Prullans)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.970,8 m
|-
|[[Les Piques (les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Taús]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.969,3 m
|-
|[[L'Emperadora]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.962,4 m
|-
|[[Roca d'en Carbassa]]
|[[Alt Urgell]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.954,5 m
|-
|[[Cim d'Estremera]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.947,5 m
|-
|[[Malh de Bessons]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.945,7 m
|-
|[[Tossal de Caners]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.942,5 m
|-
|[[Pèl-de-ca]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.938,7 m
|-
|[[Puig de Coma d'Olla]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.938,3 m
|-
|[[Puig Sobirà (Odèn)]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.937,6 m
|-
|[[Tuc de Saublanca]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.926,5 m
|-
|[[Bony del Fener Gran]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.918,8 m
|- 
|[[Cap del Solà de la Coma d'Orient]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.916,5 m
|-
|[[Puig d'en Bullici]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Sant Bernabé]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.910,9 m
|- 
|[[Serrat del Paravent]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.910,7 m
|- 
|[[Turó de la Portella d'Ogassa]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.902,0 m
|- 
|[[Cap dels Plans del Ginebrar]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.901,1 m
|- 
|[[La Pedra dels Tres Bisbats]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.899,5 m
|- 
|[[Tuc dera Gossetèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.896,9 m
|-
|[[Puig del Pla de les Pasteres]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.894,0 m
|- 
|[[Roc dels Quatre Alcaldes]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.893,2 m
|-
|[[Tossal Negre (Conca de Dalt)]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.890,6 m
|-
|[[Pala del Teller]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.889,3 m
|-
|[[Roca de la Cremada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.885,9 m
|- 
|[[Pica dera Gossetèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.884,3 m
|-
|[[Roca de Migdia]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de la Sella]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.870,3 m
|-
|[[Cogulló d'Estela]] o Cim d'Estela
|[[Berguedà]]
|[[Rasos de Peguera]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.869,6 m
|-
|[[Puig de Sant Amand]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Sant Amand]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.851,4 m
|- 
|[[Cap de Pla Redon]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.846,2 m
|-
|[[L'Avedoga d'Adons]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.839,4 m
|-
|[[Es Antenes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.832,8 m
|-
|[[Tossal Alt (les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de Pratnavall]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.824,7 m
|-
|[[Cap d'Artigalonga]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.817,7 m
|-
|[[Roca de Sant Gervàs]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.800,0 m
|-
|[[Puig Cornador (Ribes de Freser)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.799,7 m
|-
|[[Montcau (Les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.794,2 m
|-
|[[La Barraqueta]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Meianers]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.790,5 m
|-
|[[Sant Quir]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.790,3 m
|-
|[[La Berruga (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.787,2 m
|-
|[[Pical Ras]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.782,5 m
|-
|[[Cap dera Potèrla]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.781,1 m
|-
|[[Serrat Negre (Castell de l'Areny)]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.779,3 m
|-
|[[El Pedró (Catllaràs)]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.764,6 m
|-
|[[Cap des Canarilhes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.764,1 m
|-
|[[Tossal de la Bigordana]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.761,7 m
|-
|[[Cap de Plan-de-riba]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.760,3 m
|-
|[[El Bony de Quíxol]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.756,1 m
|- 
|[[Cap de la Baga Alta]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.755,7 m
|-
|[[Cap de Carreu]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.749,3 m
|-
|[[Tuc de Sacauva (Bausen)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.742,6 m
|-
|[[Cap de la Baga de Fontanals]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.742,5 m
|-
|[[Puig Moscós]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.739,1 m
|-
|[[Roc de la Clusa]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.728,6 m
|-
|[[Castellveire]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.727,8 m
|-
|[[Tuc de Pan]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.724,5 m
|-
|[[Serrat de l'Amorriador]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.717,3 m
|-
|[[Grau de Queralt]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.708,6 m
|-
|[[Turó de l'Home]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.705,8 m
|- 
|[[Les Agudes (Massís del Montseny)]]
|[[Selva]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.705,4 m
|-
|[[Tossal dels Pallers]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de Pratnavall]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.699,4 m
|-
|[[la Faiada]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serrat de les Costes de Montiberri]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.698,8 m
|- 
|[[Matagalls]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.697,2 m
|- 
|[[Pui de Lleràs|Pic de Lleràs]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Castellet]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.691,9 m
|- 
|[[Pas de Castellnou]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.690,6 m
|-
|[[Gallinova]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.687,3 m
|-
|[[Puig de Serreïnes]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Montsec de Tost]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.686,1 m
|-
|[[Puig Rodó (Vilallonga de Ter)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.679,5 m
|- 
|[[Cap des Agudes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.678,2 m
|-
|[[Turó de l'Home Mort]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.677,9 m
|-
|[[Tossal de les Torretes]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.676,4 m
|-
|[[Sant Alís]]
|[[Noguera]], [[Pallars Jussà]]
|[[Montsec d'Ares]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.675,3 m
|-
|[[Tossal de Mirapallars i Urgell]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.672,4 m
|- 
|[[Puig de Sant Joan]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.670,2 m
|-
|[[Puig Sesolles]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.667,3 m
|- 
|[[Puig Sacarbassa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.658,8 m
|- 
|[[Turó de la Bandera (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.658,3 m
|- 
|[[Sobrepuny]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.655,6 m
|-
|[[Puig de la Clapa]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.654,4 m
|-
|[[Tuc de Comagrana]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.648,6 m
|-
|[[Puig de Sant Pere (Gombrèn)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.643,5 m
|-
|[[Puig Sec (Molló)]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.643,1 m
|-
|[[Puig de l'Artiga del Rei]] o Puig del Rei
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.640,9 m
|-
|[[Puig Pedrissa]] o Turó de Puig Pedrissa
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.640,7 m
|-
|[[Roquesblanques]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.639,8 m
|- 
|[[lo Tossalet (Abella de la Conca)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.639,4 m
|-
|[[Puig dels Miquelets]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.629,9 m
|-
|[[Puig Sacreu]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.626,2 m
|-
|[[Pic de Turp]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Turp]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.620,4 m
|-
|[[Puig de l'Hospitalet]] o Puig de les Forques
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.619,1 m
|-
|[[Bony dels Escarrerals]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.618,3 m
|- 
|[[Montfalgars]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.610,8 m
|- 
|[[lo Coscollet]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra d'Aubenç]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.610,1 m
|- 
|[[Turó Sesportadores]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.603,3 m
|- 
|[[Puigllangord]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.596,4 m
|- 
|[[Turó del Mig (Viladrau)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.581,8 m
|- 
|[[Pic de Montesquiu]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.579,4 m
|-
|[[Turó de Morera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.576,6 m
|- 
|[[Pas de la Ce]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.574,6 m
|-
|[[Comanegra]]
|[[Garrotxa]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.557,4 m
|- 
|[[Turó Gros del Pujol]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.551,1 m
|- 
|[[Tossal Gros (Espluga de Serra)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.546,2 m
|-
|[[Puig de l'Obiol]]
|[[Osona]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.543,6 m
|- 
|[[Pedró de Tubau]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Rasos de Tubau]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.543,2 m
|-
|[[Turó Gros (Fogars de Montclús)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.643,7 m
|- 
|[[Roca Alta (Peramola)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra d'Aubenç]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.538,7 m
|-
|[[Milany]]
|[[Osona]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.533,3 m
|- 
|[[Turó de Sant Marçal]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.528,1 m
|- 
|[[El Cogul (Navès)]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.526,0 m
|- 
|[[Tossal de Vilella]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.525,6 m
|-
|[[Els Tossals (Capolat)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.524,6 m
|-
|[[Tossal del Bosc de Casòliba]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.516,8 m
|-
|[[Puigsacalm]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.512,6 m
|-
|[[Roca Alta (Oliana)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Turp]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.501,4 m
|-
|[[Serrat de Runers]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.499,8 m
|-
|[[Roques de l'Espluga]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Taforc]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.492,7 m
|-
|[[Som de Vidabona]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Vidabona]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.491,7 m
|-
|[[Puigsacalm Xic]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.490,5 m
|- 
|[[Puig Cubell (la Vall d'en Bas)]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|
|1.487,5 m
|-
|[[Turó del Faig Sec]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.487,0 m
|- 
|[[La Llebre]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.478,4 m
|-
|[[Tossal Gros (Sarroca de Bellera)]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.476,4 m
|-
|[[Puig Rodon (Cava)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.473,0 m
|-
|[[Montllobar (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.460,2 m
|-
|[[Puig Cubell]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.459,9 m
|-
|[[Roc del Comptador]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.450,9 m
|- 
|[[La Guàrdia (Navès)]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.447,7 m
|-
|[[Puig de la Valona]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.446,6 m
|-
|[[El Moixer]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.443,6 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot;&gt;[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007]&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mont Caro]] o [[Caro]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.440,6 m
|-
|[[Roca Alta (Gavet de la Conca)]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.437,5 m
|-
|[[Roc de Fraussa]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.421,3 m
|- 
|[[El Cuàs]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.418,6 m
|-
|[[Serrat de Picamill]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.415,4 m
|-
|[[Turó de Sant Segimon]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.407,2 m
|- 
|[[Turó d'en Bessa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.393,3 m
|-
|[[Tuc dera Clòta]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.390,9 m
|-
|[[Sant Mamet (Alòs de Balaguer)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.390,5 m
|- 
|[[Puig de les Bruixes (Garrotxa)]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.390,5 m
|-
|[[Turó del Pla de la Barraca]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.382,2 m
|-
|[[Tossal de les Viudes (Guixers)]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra dels Bastets]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.378,8 m
|-
|[[Tossal de l'Àliga (Gombrèn)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.376,2 m
|-
|[[Puig de Bassegoda]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.373,4 m
|-
|[[Sant Bernabé (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.369,5 m
|-
|[[Puig de les Artigues]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.367,7 m
|-
|[[La Clapera (Vallfogona de Ripollès)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.366,7 m
|-
|[[Puig Estela (Riudaura)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Puig d'Estela]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.361,3 m
|-
|[[El Capolat]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.358,0 m
|-
|[[Serrat de Perapinta]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.351,7 m
|-
|[[Turó del Serrat dels Plans]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.351,2 m
|-
|[[Sant Corneli]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.351,0 m
|-
|[[Tossal dels Tres Reis]] o [[Tossal del Rei]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.349,8 m
|- 
|[[Tossal d'en Cervera]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.347,5 m
|- 
|[[Puig Drau]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.345,0 m
|- 
|[[el Negrell]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.345,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de l'Àliga (Sant Pere de Torelló)]]
|[[Osona]]
|[[Serra de Curull]] ([[Serralada Transversal]])
|1.344,2 m
|- 
|[[Sant Antoni Vell]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.340,4 m
|-
|[[El Castell (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.339,8 m
|-
|[[Turó de Sant Miquel (Massis del Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.339,2 m
|- 
|[[Puig Rodon (Capolat)]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Cingles de Travil]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.338,1 m
|-
|[[Puig de les Pedrisses]] o Pic de les Salines
|[[Alt Empordà]], [[Vallespir]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.330,6 m
|-
|[[Puig de Sant Marc]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.326,9 m
|-
|[[Turó de Castellar (Fogars de Montclús)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.325,5 m
|-
|[[el Sui]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.319,0 m
|- 
|[[Turó dels Esqueis]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.316,8 m
|-
|[[Punta de la Devesa (la Sénia)]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.315,7 m
|-
|[[Les Esmoladores]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.312,9 m
|-
|[[Cabrera (l'Esquirol)]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.307,7 m
|- 
|[[Punta de l'Enderrocada]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.307,6 m
|-
|[[Tossal Gran]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Valielles]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.307,1 m
|-
|[[lo Tossal (Sarroca de Bellera)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.306,8 m
|-
|[[Morral del Turmell]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.305,2 m
|-
|[[Tossal de Ripoll]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.304,6 m
|-
|[[Turó del Socarrat]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.302,6 m
|-
|[[Roca Roja (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.294,6 m
|-
|[[Cim del Pou Nou]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.291,4 m
|-
|[[Puig de la Llibertat]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de les Soques (Albanyà)|Serra de les Soques]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.289,4 m
|-
|[[Turó de les Queredes]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.287,5 m
|-
|[[El Faig Reposador]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Falgars]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.286,8 m
|-
|[[Turó del Faig de la Bandera]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.285,6 m
|-
|[[Puig de Castelltallat]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.280,4 m
|-
|[[Turó del Poniol]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.279,3 m
|-
|[[El Talló (Camprodon)]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.277,1 m
|-
|[[Casteret]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.274,9 m
|-
|[[Turó del Samont]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.272,0 m
|-
|[[Pedres Blanques]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.270,5 m
|-
|[[Turó de la Torre (el Brull)]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.269,0 m
|-
|[[Tossa de Puigbò]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.268,9 m
|-
|[[Roca del Quer]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.268,4 m
|-
|[[Turó de la Terma d'en Planes]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.265,2 m
|-
|[[Turó del Pou d'en Sala]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.264,8 m
|-
|[[Els Coforns]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.259,4 m
|-
|[[Puig Neulós]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.256,0 m
|- 
|[[Roc de la Guardiola]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.252,8 m
|-
|[[Punta del Boixet]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.248,6 m
|-
|[[Bellmunt (Sant Pere de Torelló)|Bellmunt]]
|[[Osona]]
|[[Serra de Bellmunt]] ([[Serralada Transversal]])
|1.246,9 m
|-
|[[Turó de les Dalles]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.244,1 m
|-
|[[Turó de l'Alzina Rodona]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.241,0 m
|-
|[[Puig de la Bastida]]
|[[Garrotxa]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.239,3 m
|-
|[[Turó d'en Cuc]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.236,8 m
|-
|[[Sant Jeroni (el Bruc)]]
|[[Anoia]], [[Bages]], [[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.236,4 m
|- 
|[[Turó dels Maçaners]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.231,6 m
|-
|[[Puig Cornador (Les Llosses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.229,2 m
|- 
|[[Miralles (Sant Pau de Segúries)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.227,5 m
|-
|[[La Coscollosa (la Sénia)]]
|[[Montsià]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.227,4 m
|-
|[[Malh de Santa Bàrbara]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.224,7 m
|-
|[[Turó de l'Oriol (Seva)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.224,1 m
|- 
|[[Puig de Sant Miquel (Vallfogona de Ripollès)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.223,8 m
|-
|[[Miranda dels Ecos]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.223,1 m
|-
|[[Tosseta Rasa]]
|[[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.219,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Turó de la Mosquera]]
|[[Selva]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.216,3 m
|-
|[[Turó del Pi Novell]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.215,4 m
|-
|[[Turó de la Ventosa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.214,7 m
|-
|[[Puig Perrús]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.208,3 m
|-
|[[Turó dels Ginebrons]]
|[[Selva]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.207,6 m
|-
|[[Serrat del Moro (Marganell)]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.206,2 m
|-
|[[Punta de la Torroja]]
|[[Montsià]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.204,8 m
|- 
|[[Tossal de la Baltasana]]
|[[Baix Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.203,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Sant Miquel de Solterra]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.203,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[El Pedró Blanc]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.196,2 m
|-
|[[El Pedró de Rajols]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.193,8 m
|-
|[[Turó del Roquet]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.187,8 m
|-
|[[Rocallarga]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.186,5 m
|- 
|[[L'Espina (Alfara de Carles)|L'Espina]]
|[[Baix Ebre]], [[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.181,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal Gros (Tolzó)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de la Bona Mossa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.180,5 m
|-
|[[Puig Porquer]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.178,8 m
|-
|[[Cap del Serrat de la Gallinassa]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.177,3 m
|-
|[[Puntal de l'Albarda]] o [[L'Albarda Castellana]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.177,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Turó de Faig Verd]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.175,9 m
|-
|[[Puig de Pradets]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.175,6 m
|-
|[[Puig sa Cadires]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.173,5 m
|-
|[[Salga Aguda]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Picancel]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.172,1 m
|-
|[[Roca Llancers]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.171,1 m
|-
|[[Puig Rust]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.170,9 m
|-
|[[Castellfitó]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.167,5 m
|-
|[[Tossal dels Camps]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.165,0 m
|-
|[[Roca Corbatera]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.163,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de Plana Ferriola]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.161,7 m
|-
|[[Turó de la Folcrà]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.159,8 m
|-
|[[Puig del Bac]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.159,5 m
|-
|[[La Rovira (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.158,4 m
|-
|[[Puig dels Quatre Termes]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.157,5 m
|-
|[[Roca de Sant Salvador]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.155,9 m
|-
|[[Punta de les Catalanes]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.155,5 m
|-
|[[Sant Benet (Susqueda)]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.149,8 m
|- 
|[[Les Talaies]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.146,3 m
|-
|[[Els Castellets]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serrat de Fontanils]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.141,7 m
|-
|[[Turó de Montsalvatge]]
|[[Ripollès]]
|[[Serrat del Colomer (Ripollès)|Serrat del Colomer]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.140,6 m
|-
|[[Puig de Can Mic]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.136,0 m
|-
|[[Montgròs (el Bruc)]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.133,2 m
|- 
|[[Miranda de Santa Magdalena]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.131,7 m
|-
|[[Puig de les Tres Fonts]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.131,6 m
|-
|[[Roc dels Tres Termes]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]], [[Vallespir]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.128,7 m
|-
|[[Mola d'Estat]]
|[[Baix Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.127,3 m
|-
|[[La Roca Aguda]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.124,0 m
|-
|[[Puig del Ram]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.123,3 m
|-
|[[El Mont]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.123,1 m
|- 
|[[Turó de Segura]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.122,4 m
|-
|[[Mola del Guerxet]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.121,2 m
|- 
|[[Mola dels Quatre Termes]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.118,3 m
|-
|[[Puigsacreu (Sant Pau de Segúries)]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.111,8 m
|-
|[[Serrat Alegre]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.111,6 m
|-
|[[Cavall Bernat (Marganell)]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.110,7 m
|-
|[[El Far (cim de Susqueda)|el Far]]
|[[Selva]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.110,3 m
|-
|[[Tossal Gros (Prades)]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.107,7 m
|-
|[[Piló dels Senyalets]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.107,0 m
|-
|[[La Mola (Vallès Occidental)]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.104,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Montllobar (Tremp)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.103,5 m
|- 
|[[Turó de la Cova (Sant Pere de Vilamajor)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.101,3 m
|-
|[[Capsacosta]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Serrat del Pedrós]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.100,1 m
|-
|[[La Gritella]]
|[[Baix Camp]], [[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.092,9 m
|-
|[[Punta de l'Aigua]]
|[[Baix Ebre]], [[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.091,6 m
|-
|[[Puig de la Devesa]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.090,9 m
|-
|[[Turó de les Fosses]]
|[[Ripollès]]
|[[Obagues de les Carboneres]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.087,7 m
|-
|[[Cim de Rodonella]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Costa Llisa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.086,9 m
|-
|[[Tossal Gros (Tremp)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra del Masió]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.084,9 m
|-
|[[Tossal Gros (la Pobla de Segur)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.081,5 m
|-
|[[Puig de la Caritat (Sant Joan de les Abadesses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.078,5 m
|-
|[[El Montmajor]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.073,8 m
|- 
|[[Puig Jovell]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.073,3 m
|-
|[[Tossal d'Engrilló]]
|[[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.072,1 m
|-
|[[L'Escaleta (la Sénia)]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.068,8 m
|-
|[[Matagalls Xic]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.068,6 m
|-
|[[Puig d'Urri]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.066,4 m
|-
|[[Turó de Més Amunt]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.065,4 m
|-
|[[La Cogulla (Margalef)]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.062,1 m
|-
|[[Mola de la Roquerola]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.058,1 m
|-
|[[Serrat dels Teixons]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.057,3 m
|-
|[[Els Munts (Sant Agustí de Lluçanès)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.057,1 m
|- 
|[[Puig de la Gavarra]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Bac Grillera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.056,9 m
|-
|[[El Montcau]]
|[[Bages]], [[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.056,0 m
|- 
|[[Puig de Bestracà]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Bestracà]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.056,0 m
|-
|[[Puig Rodó (Moià)]]
|[[Moianès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|1.055,9 m
|-
|[[Turó de Tagamanent]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.055,9 m
|- 
|[[Turó dels Cirers]]
|[[Ripollès]]
|[[Obaga dels Cirers]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.055,7 m
|- 
|[[La Mussara (Vilaplana)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de la Mussara]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.054,9 m
|-
|[[Les Solanetes (Cornudella de Montsant)]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.053,2 m
|-
|[[Turó de les Païsses]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.051,9 m
|-
|[[Puig de la Batalla]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.051,8 m
|-
|[[Puig Pregon]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.047,8 m
|-
|[[Puig del Fum]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.046,5 m
|-
|[[Pic de Perris]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Picancel]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.046,0 m
|-
|[[Turó de Bellver]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.041,5 m
|- 
|[[Turó del Mig (Cànoves)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.038,9 m
|-
|[[Turó de la Moixera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.038,9 m
|-
|[[Puig Penjat (Sant Joan de les Abadesses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.036,5 m
|-
|[[Morral Llampat]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.030,9 m
|-
|[[Puig Sanoguera]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.028,8 m
|-
|[[La Bóta]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.026,8 m
|-
|[[Puigsallança]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|1.026,2 m
|- 
|[[Turó de Palestrins]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.025,9 m
|-
|[[Puig de Millà]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Millà]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.025,1 m
|-
|[[Turó de la Capçada]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.025,7 m
|-
|[[Turó de l'Oratori]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.024,8 m
|-
|[[Turó de Rocaspastora]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.022,7 m
|-
|[[Punta del Curull]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.021,9 m
|-
|[[Roca de Migdia (Mont-ral)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.021,6 m
|-
|[[Turó de les Calabruixes]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.020,7 m
|-
|[[Faig Rodó]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra dels Segalars]] [[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|1.019,9 m
|-
|[[Penya Alta (la Pobla de Cérvoles)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.016,3 m
|-
|[[Puig Castellar (Balenyà)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.016,0 m
|- 
|[[Punta de la Barrina]]
|[[Alt Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|1.013,6 m
|-
|[[Turó del Ras]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.013,3 m
|-
|[[Puig de Gallicant (Arbolí)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.009,6 m
|-
|[[Cap de l'Alzinar]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.007,7 m
|-
|[[Punta Alta del Boter]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.006,7 m
|-
|[[El Puntal]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.006,6 m
|-
|[[Turó del Soler (Ripoll)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.005,9 m
|-
|[[Puig Cubell (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|
|1.004,6 m
|-
|[[La Gotellera]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.003,8 m
|-
|[[Roca Centella]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.000,5 m
|- 
|[[Puig de la Carbassera]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.000,8 m
|-
|[[Turó de Sant Elies]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|998,9 m
|-
|[[Pic de Sallafort]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|993,5 m
|-
|[[Puig de Formigosa]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|991,4 m
|-
|[[Puigsou]]
|[[Gironès]]
|[[Muntanya de Rocacorba]] ([[Serralada Transversal]])
|991,3 m
|- 
|[[Picorandan]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|991,2 m
|- 
|[[Puig Castellar (el Brull)]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|980,8 m
|-
|[[Castell de Falgars]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|977,5 m
|-
|[[Turó del Verdeguer]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|974,4 m
|-
|[[Turó del Pont del Serra]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|972,1 m
|-
|[[Sant Jordi (Sant Aniol de Finestres)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|971,4 m
|-
|[[La Cuassa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|967,1 m
|-
|[[El Turonet]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|966,7 m
|-
|[[Montagut d'Ancosa]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|963,1 m
|-
|[[Castell de l'Airosa]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|953,8 m
|- 
|[[Montesquiu]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Montclús]] ([[Pêşpîrenê]])
|948,2 m
|-
|[[Turó de l'Ocell]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|944,8 m
|-
|[[Puig Castellar (la Llacuna)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de la Llacuna]] ([[Serralada Prelitoral]])
|943,8 m
|-
|[[La Creu de Santos]]
|[[Baix Ebre]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Cardó]] ([[Serralada Prelitoral]])
|941,9 m
|- 
|[[Puig Cubell (Riells i Viabrea)]]
|[[Selva]]
|
|941,6 m
|-
|[[Castellsapera]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|939,3 m
|-
|[[Puigfred (Sant Martí de Centelles)]]
|[[Moianès]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|932,9 m
|-
|[[Turó de la Carlina]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|931,3 m
|-
|[[Turó del Castellar]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|929,8 m
|-
|[[Turó de Tres Creus]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|929,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Àger)]]
|[[Noguera]]
|[[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|928,7 m
|-
|[[Punta del General]]
|[[Garrigues]], [[Priorat]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|923,5 m
|-
|[[Mola de Colldejou]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|921,8 m
|- 
|[[Goteres]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|918,9 m
|-
|[[Miranda de Llaberia]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|918,3 m
|- 
|[[Puig Cubell (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|918,3 m
|-
|[[Cap de la Baga (la Vall de Bianya)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Malforat]] ([[Pêşpîrenê]])
|917,7 m
|-
|[[La Coroneta]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serrat de l'Avenc]] ([[Serralada Prelitoral]])
|917,7 m
|-
|[[Puig de Solanes (Alt Penedès)]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]], [[Anoia]]
|[[Serra dels Esgavellats]] ([[Serralada Prelitoral]])
|913,9 m
|-
|[[Punta del Marc]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|913,5 m
|-
|[[Puig Rodó (Les Preses)]]
|[[Garrotxa]]
|
|906,6 m
|-
|[[Punta de Viern]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|904,3 m
|-
|[[Puig d'en Rovira (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|904,2 m
|-
|[[Mola dels Assesterets]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|903,6 m
|-
|[[Puig de Comaverd]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|902,1 m
|-
|[[Punta del Moliner]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|901,5 m
|-
|[[Turó de les Torres]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Montclús]] ([[Pêşpîrenê]])
|900,3 m
|-
|[[Puigdellívol]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|899,3 m
|-
|[[Turó del Rajadell]]
|[[Osona]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|893,4 m
|-
|[[Punta del Ponç]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|891,9 m
|-
|[[Roc de la Guàrdia (Balenyà)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|890,7 m
|- 
|[[Puig Rodó (Sant Hilari Sacalm)]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|889,7 m
|-
|[[Turó de Coll Prunera]]
|[[Bages]], [[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|889,1 m
|-
|[[La Tossa (Talarn)|La Tossa]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|887,4 m
|- 
|[[Comaestremer]]
|[[Gironès]], [[Pla de l'Estany]]
|[[Serra de Portelles]] ([[Serralada Transversal]])
|885,8 m
|- 
|[[Puig de les Basses (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|884,6 m
|-
|[[Els Tres Jutges]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|884,2 m
|-
|[[Puig de Rocaquirol]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|882,3 m
|-
|[[Punta d'en Llor]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|881,9 m
|-
|[[Puig Sesarques]]
|[[Gironès]], [[Pla de l'Estany]]
|[[Serra de Portelles]] ([[Serralada Transversal]])
|880,3 m
|- 
|[[El Cogulló (el Pont d'Armentera)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|879,2 m
|-
|[[La Coscollosa (Alfara de Carles)]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Montaspre]] [[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|879,0 m
|-
|[[Puig de la Creu Escapçada]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|876,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Figuerola del Camp)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|866,6 m
|-
|[[Grony de Miralles]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|865,6 m
|-
|[[Mont-redon]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|863,5 m
|-
|[[Puig de la Talaia]]
|[[Baix Penedès]]
|[[Serra del Montmell]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|861,3 m
|-
|[[Serrat de Sant Valentí]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|861,0 m
|-
|[[Puig Cornador (Viladrau)]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|859,7 m
|-
|[[Puig Ciró]] o Puiggiró
|[[Moianès]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|857,4 m
|-
|[[Puig Rodó (Sant Aniol de Finestres)]]
|[[Garrotxa]]
|
|856,5 m
|-
|[[Santa Bàrbara]]
|[[Selva]]
|[[Serra de Santa Bàrbara]] [[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|852,9 m
|-
|[[Turó del Galutxo]]
|[[Segarra]]
|[[Serra de Montfred]] ([[Depressió Central]])
|851,5 m
|-
|[[Turó de Mas d'en Bosc]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|851,1 m
|-
|[[La Palomera]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|849,7 m
|-
|[[Turó de Boixadors]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|847,5 m
|-
|[[L'Agulla Grossa (Santa Maria de Miralles)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|846,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Mont-ral)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|843,5 m
|-
|[[Puigsacreu (la Vall d'en Bas)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serrat de Fontanils]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|841,9 m
|-
|[[Turó de la Creu de Gurb]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|841,6 m
|-
|[[Puig de les Agulles (Pontons)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|841,5 m
|-
|[[Puig de Gaigs]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|839,4 m
|-
|[[Còpia de Palomes]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|837,5 m
|- 
|[[Puig Gros (Vic)]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|836,7 m
|-
|[[Les Tres Alzines]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|831,2 m
|- 
|[[Les Agulles (el Pont d'Armentera)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|828,9 m
|-
|[[Tossal Gros (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|827,3 m
|-
|[[Puig Gros (Sant Mateu de Bages)]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|824,4 m
|-
|[[Puig de Cabdells]]
|[[Alt Camp]]
|[[La Voltorera]] ([[Serralada Prelitoral]])
|821,7 m
|-
|[[El Paller de Tot l'Any]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|817,2 m
|-
|[[Pic del Vent|Pic del vent]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Caldes de Montbui]]
|815,6 m
|-
|[[Puig de les Marietes (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|815,3 m
|-
|[[Puig-l'agulla]] o [[Creu de Montagut]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|810,3 m
|- 
|[[Tossal Gros (Conca de Dalt)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|809,4 m
|-
|[[Puiggraciós]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|808,8 m
|-
|[[Serrat del Conillera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|808,3 m
|-
|[[Puig Jugador]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|806,1 m
|-
|[[La Trona (Sant Martí de Centelles)]]
|[[Osona]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|805,9 m
|-
|[[Tossal Gros de Vallbona]]
|[[Conca de Barberà]], [[Urgell]]
|[[Serra del Tallat]] ([[Depressió Central]])
|802,9 m
|- 
|[[Puig de les Forques (Aiguamúrcia)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|800,3 m
|-
|[[Turó de l'Alzina Rodona]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|795,4 m
|-
|[[Turó de Coma-roques]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|794,8 m
|-
|[[Turó de Llumeneres]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|794,0 m
|-
|[[El Castellot (Font-rubí)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Capçaleres del Foix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|793,1 m
|- 
|[[Tossal Gros (Vallbona de les Monges)]]
|[[Conca de Barberà]], [[Urgell]]
|[[Serra del Tallat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|791,6 m
|-
|[[La Cogulla (Figuerola del Camp)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|785,6 m
|-
|[[Punta de Coma-roques]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|783,8 m
|-
|[[L'Avellanet (Rubió)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|782,0 m
|- 
|[[La Plana d'en Sarrills]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|781,3 m
|-
|[[Turó de la Fontanella]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|780,8 m
|-
|[[Selleta de Pallerols]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|775,5 m
|-
|[[Roca Alta (Capafons)]]
|[[Baix Camp]]
|
|773,2 m
|-
|[[Cap de Cans]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|772,9 m
|-
|[[Puigsacreu (Santa Pau)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|768,8 m
|-
|[[Tossa de Viamar]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serra de Cardó]] ([[Serralada Prelitoral]])
|766,9 m
|-
|[[Montgròs (el Brull)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|766,8 m
|-
|[[Turó Gros (Sant Celoni)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|766,1 m
|- 
|[[Turó d'en Vives]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|765,8 m
|- 
|[[Tossal de la Somerota]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|765,6 m
|-
|[[La Tossa (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|765,5 m
|-
|[[Puig Gros (Argençola)]]
|[[Anoia]]
|[[Depressió Central]]
|765,3 m
|-
|[[Punta de Jovara]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|764,8 m
|-
|[[Buinaca]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serra del Boix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|764,6 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[La Torreta del Montsià]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|763,1 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Torreta de Montsià]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|763,0 m
|-
|[[Turó Saparera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|761,2 m
|-
|[[Siuranella]]
|[[Priorat]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|754,1 m
|-
|[[Morrocurt]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|751,9 m
|- 
|[[Roca Ferrana]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|751,0 m
|-
|[[Molacima]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|749,4 m
|- 
|[[Puig de les Torres]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|748,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Montalt (Tivissa)]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra del Montalt]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|748,9 m
|-
|[[Turó de les Clivelleres]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Capçaleres del Foix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|744,1 m
|- 
|[[Turó de la Vinya Vella]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|735,8 m
|-
|[[Puig de Sant Miquel (Rubió) |Puig de Sant Miquel]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|733,0 m
|- 
|[[Tossal Pedregós]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|732,4 m
|-
|[[Turó de Coll de Murtra]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|730,7 m
|-
|[[Molló Puntaire]]
|[[Baix Camp]]
|[[los Dedalts]] ([[Serralada Litoral]])
|728,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal de l'Alzina (Vandellòs i l'Hospitalet de l'Infant)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de la Mar]] ([[Serralada Litoral]])
|728,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal Gros (Castell de Mur)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|717,6 m
|-
|[[Puig Gros (Calonge de Segarra)]]
|[[Anoia]]
|[[Depressió Central]]
|717,0 m
|-
|[[Puig d'en Cama]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|716,6 m
|- 
|[[Les Moles (Vandellòs i l'Hospitalet de l'Infant)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Moles del Taix]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|714,3 m
|-
|[[Mola de Genessies]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|711,2 m
|- 
|[[Serrat del Coix]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|710,4 m
|-
|[[Puig Cavaller]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de la Solsida]] [[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|706,2 m
|-
|[[Turó de Maçana]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|703,5 m
|- 
|[[Puig de l'Àliga (Aiguamúrcia)]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]], [[Baix Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|701,5 m
|-
|[[Serrat del Castell (Tona)]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|701,4 m
|-
|[[Muntanya de Conill]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|699,2 m
|-
|[[Puig de les Eres]] o Pic de l'Estrella
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|697,7 m
|-
|[[Puntes de Vilalta]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Llarga (Mont-ral)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|696,3 m
|-
|[[Punta del Pollo]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|693,9 m
|-
|[[Turó de la Torrica]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|691,4 m
|-
|[[Puig del Miracle]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|689,5 m
|-
|[[Cabeça Negra]]
|[[Baix Camp]]
|[[Moles del Taix]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|686,6 m
|-
|[[Tossal de Penjabudells]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|686,2 m
|-
|[[Puig Gros (Les Piles)]]
|[[Conca de Barberà]]
|
|685,7 m
|-
|[[La Foradada (Montsià)]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|682,8 m
|-
|[[Puig Cornador (Sant Sadurní d'Osormort)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|682,7 m
|-
|[[Sant Salvador Saverdera]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Rodes]]
|682,0 m
|-
|[[Puig Gros (Les Masies de Voltregà)]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|680,8 m
|-
|[[Rocacorba (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|680,0 m
|-
|[[Turó del Corral Nou]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|677,6 m
|-
|[[La Roca d'en Mascaró]]
|[[Gironès]]
|[[Muntanya de Rocacorba]] ([[Serralada Transversal]])
|675,9 m
|-
|[[Puig de la Creu (Castellar del Vallès)]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Castellar del Vallès]] i [[Sentmenat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|668,3 m
|-
|[[Puig Gros (Santa Pau)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|666,6 m
|-
|[[Roques del Migdia]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|665,8 m
|-
|[[Punta Redona]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|659,2 m
|-
|[[Montau]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|657,1 m
|- 
|[[Punta dels Marquesos]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|655,0 m
|-
|[[Punta del Pouet]]
|[[Garrigues]]
|[[Contraforts Serra de la Llena]]
|654,4 m
|-
|[[Puig d'Agulles]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|652,5 m
|-
|[[Roca Molnera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|649,2 m
|-
|[[Punta del Corb]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|649,1 m
|-
|[[El Montcau (Gelida)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|645,8 m
|-
|[[El Corredor (Dosrius)]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra del Corredor]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|642,2 m
|-
|[[Serra de Torrellebreta]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|637,6 m
|-
|[[L'Ossera]]
|[[Bages]]
|[[Serrat de Viranes]] ([[Depressió Central]])
|636,2 m
|-
|[[Tossal del Xivete]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|634,1 m
|-
|[[Penys del Clot del Capó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|631,5 m
|-
|[[Tossal Rodó (Cabra del Camp)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|629,1 m
|-
|[[El Castell de Ganyes]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|628,4 m
|-
|[[Puig de Tonell]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|628,0 m
|-
|[[Turó d'en Manel]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|624,6 m
|-
|[[Puig d'Hivern]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|621,8 m
|-
|[[Serrat de Mont-rodon]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|621,7 m
|-
|[[Puig Cornador (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|621,2 m
|-
|[[Tossa de Montbui]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|619,6 m
|-
|[[Puig de Queralbs]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Rodes]]
|617,9 m
|-
|[[Mola del Perelló]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|617,2 m
|-
|[[Puig Rodó (Sentmenat)]]
|[[Vallès Occidental]]
|
|617,1 m
|-
|[[Turó dels Masos]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|616,9 m
|-
|[[Torreta dels Quatre Batlles]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|616,3 m
|-
|[[Turó de Cal Gatelló]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|615,9 m
|-
|[[Puig Rodó (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|615,0 m
|-
|[[Les Guixeres (Montblanc)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|614,2 m
|-
|[[Puig Bernat (Olesa de Bonesvalls)]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Serral del Cúpol]] ([[Serralada Litoral]])
|612,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Juncosa)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|612,4 m
|-
|[[Tossal Gros (Massoteres)]]
|[[Segarra]]
|[[Pêşpîrenê]]
|611,8 m
|-
|[[L'Escaleta]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|610,7 m
|-
|[[Turó de la Font de la Teula]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|610,6 m
|-
|[[Turó de Cal Cardó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|610,5 m
|-
|[[Tossal de Sant Blai]]
|[[Garrigues]]
|[[Contraforts Serra de la Llena]]
|608,3 m
|-
|[[Turó de Mas de Gínjol]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|606,3 m
|-
|[[La Carabassa (Gandesa)]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|602,5 m
|- 
|[[Cingles de Sant Roc]]
|[[Garrotxa]], [[Gironès]], [[Selva]]
|[[Serralada Transversal]]
|598,1 m
|- 
|[[Serra de Montcogul|Montcogul]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Montcogul]] ([[Depressió Central]])
|597,5 m
|-
|[[Montalt (Dosrius)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|596,7 m
|-
|[[Puig Sacreu (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|595,7 m
|-
|[[La Morella (Begues)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|593,6 m
|-
|[[Els Bessons (les Borges Blanques)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|593,4 m
|-
|[[Muntanya del Socarrat]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|593,4 m
|-
|[[Montgròs (Sant Feliu de Boixalleu)]]
|[[Selva]]
|
|591,7 m
|-
|[[Turó de Mas Balances]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|591,0 m
|-
|[[Puigsacreu (Sant Feliu de Pallerols)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|586,7 m
|-
|[[Montgròs (el Pont de Vilomara i Rocafort)]]
|[[Bages]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|584,3 m
|-
|[[Puig Cubell (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|
|572,1 m
|-
|[[Turó del Soler]]
|[[Bages]]
|[[Depressió Central]]
|566,5 m
|-
|[[Punta de la Devesa (Cervià de les Garrigues)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|566,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Biosca)]]
|[[Segarra]]
|[[Pêşpîrenê]]
|560,4 m
|-
|[[Turó dels Tremolencs]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|560,2 m
|-
|[[Roca Vidala]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|558,4 m
|-
|[[Tossal dels Masos]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|555,8 m
|-
|[[Puig de les Agulles (Begues)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serralada Litoral]]
|551,7 m
|-
|[[Turó del Mig (Arenys de Munt)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|550,5 m
|-
|[[La Creu de l'Aragall (Castellví de Rosanes)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Aragall]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Prelitoral]])
|548,1 m
|-
|[[Tossal de Tarragó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|548,0 m
|-
|[[Tossal Gros (Castelló de Farfanya)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|545,8 m
|-
|[[Tossal Gros d'Ollers]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|534,9 m
|-
|[[Collbaix (Manresa)]]
|[[Bages]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|542,8 m
|- 
|[[Montgròs (Olesa de Bonesvalls)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serra de les Planes (Olesa de Bonesvalls)|Serra de les Planes]] ([[Serralada Litoral]])
|538,7 m
|-
|[[Tossal Gros (l'Espluga Calba)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|536,5 m
|-
|[[Turó de Céllecs]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|536,1 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de la Mola]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|533,8 m
|- 
|[[Puig d'Aiguabona]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|533,1 m
|-
|[[Serrat del Nenot]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|532,6 m
|-
|[[Puig d'Arques]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|532,2 m
|- 
|[[Turó Rodó (Serra de Marina)]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|530,2 m
|-
|[[Puig Aguilar]]
|[[Maresme]]
|[[Serra del Corredor]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|527,3 m
|-
|[[Tossal de les Voltes]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|526,3 m
|-
|[[Mola del Guirro]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|526,1 m
|-
|[[Puigcabrer]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|524,4 m
|-
|[[La Seguera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|521,8 m
|-
|[[Puig de les Cadiretes]]
|[[Gironès]], [[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|518,7 m
|- 
|[[El Tibidabo]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|516,2 m
|- 
|[[Mola d'Irto]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|509,3 m
|-
|[[Puntal dels Escambrons]]
|[[Ribera d'Ebre]], [[Segrià]]
|[[Pla de Lleida]] ([[Depressió Central]])
|500,0 m
|- 
|[[Sant Mateu (Premià de Dalt)]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|499,0 m
|-
|[[La Picossa (Móra d'Ebre)]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|498,9 m
|-
|[[Montagut (Llagostera)]]
|[[Gironès]], [[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|498,3 m
|- 
|[[Turó de Lledó]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|498,3 m
|-
|[[Puig Pedregós]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|496,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Os de Balaguer)]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de la Móra (Os de Balaguer)|Serra de la Móra]] ([[Pêşpîrenê]])
|495,7 m
|-
|[[Montmeneu]]
|[[Segrià]]
|[[Pla de Lleida]] ([[Depressió Central]])
|493,9 m
|- 
|[[Tossal Gros (Juneda)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|486,5 m
|-
|[[Puig Alt (Sant Martí Vell)]]
|[[Gironès]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|485,2 m
|-
|[[Puig de l'Àliga]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra del Pebrer]] ([[Serralada Prelitoral]])
|484,4 m
|-
|[[Turó de Galzeran|Turó de Galzeran o Turó d'en Mates]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|484,0 m
|- 
|[[Cim de la Mort]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra del Pebrer]] ([[Serralada Prelitoral]])
|482,6 m
|-
|[[Puig Rodon (La Vall de Bianya)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Pêşpîrenê]])
|478,7 m
|-
|[[Turó del Puig (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|477,2 m
|-
|[[El Cogulló (Sallent)]]
|[[Bages]]
|[[Depressió Central]]
|474,0 m
|-
|[[Turó de Can Cirers]] o Turó de Cirers
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|471,6 m
|-
|[[Montllor]]
|[[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|470,4 m
|-
|[[Puig Vicenç]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|468,2 m
|-
|[[La Coscollada]] o Coscolla de l'Amigó
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|466,3 m
|-
|[[Serrat de Collbeix]]
|[[Alt Camp]], [[Baix Penedès]]
|[[Serra del Montmell]] ([[Serralada Prelitoral]])
|464,4 m
|-
|[[Puig de l'Àliga (Canyelles)]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|464,2 m
|- 
|[[El Pi Candeler]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|462,9 m
|-
|[[Turó de Castellruf]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|457,8 m
|-
|[[Els Tres Pilars]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|455,7 m
|-
|[[Puig Cornador (Sant Ferriol)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|450,7 m
|-
|[[Puig d'Olorda]]
|[[Baix Llobregat]], [[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|450,3 m
|-
|[[Turó d'en Roure]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|448,5 m
|-
|[[Turó de Can Montsant]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|447,8 m
|-
|[[Els Figuerals]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|443,0 m
|-
|[[Turó dels Quatre Vents]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|435,2 m
|-
|[[Turó de Tarau]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|434,0 m
|-
|[[Turó de Mas de Ràfols]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|432,0 m
|-
|[[Puig Rodó (La Jonquera)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|430,8 m
|-
|[[Turó d'en Baldiri]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|430,6 m
|-
|[[Turó de la Magarola]] o Turó del Maltall de Magarola
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|430,3 m
|-
|[[Turó de l'Oriola]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|427,2 m
|-
|[[Turó de Pedrells]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|422,2 m
|-
|[[Turó de Valldaura]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|421,3 m
|-
|[[Puig de les Cols]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|416,8 m
|- 
|[[Montgròs (Sant Jaume dels Domenys)]]
|[[Baix Penedès]]
|
|411,3 m
|-
|[[Turó d'en Cabanyes]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|407,3 m
|-
|[[Turó de Matacabres]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|406,1 m
|-
|[[Turó d'en Bosc]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|403,9 m
|-
|[[Montllor Petit]]
|[[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|403,4 m
|- 
|[[Turó de Donadeu]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|402,2 m
|-
|[[Puig de Sant Baldiri]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|401,5 m
|- 
|[[el Montclar]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|401,1 m
|- 
|[[Mola de Godall]]
|[[Montsià]]
|[[Serra de Godall]] ([[Serralada Litoral]])
|397,6 m
|-
|[[Turó d'en Bernadó]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|396,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Vinebre)]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra dels Gorraptes]] ([[Serralada Prelitoral]])
|395,8 m
|-
|[[Puig Rodó (Vallgorguina)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|392,1 m
|-
|[[Burriac]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|391,7 m
|-
|[[Montgròs (Fogars de la Selva)]]
|[[Selva]]
|
|390,5 m
|-
|[[Puig d'Ossa]] o muntanya de Sant Pere Màrtir
|[[Baix Llobregat]], [[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|388,7 m
|-
|[[Tossa Grossa de Montferri]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|387,3 m
|-
|[[Puig de les Vacasses]]
|[[Gironès]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|385,7 m
|-
|[[Lo Molló (Ulldecona)]] o Tossal Gros
|[[Montsià]]
|[[Serra Grossa (Ulldecona)|Serra Grossa]] [[Serra de Godall]] ([[Serralada Litoral]])
|378,4 m
|-
|[[Turó d'Aquença]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|374,7 m
|-
|[[Puig de l'Aranyó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|365,5 m
|-
|[[Turó de l'Home (Badalona)]]
|[[Barcelonès]], [[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|362,5 m
|-
|[[El Montgròs]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|357,4 m
|- 
|[[Turó del Mas Alegret]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|358,3 m
|-
|[[Turó Gros de Miralles]]
|[[Maresme]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|356,9 m
|- 
|[[Turó de l'Avi]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|356,0 m
|-
|[[Tossal Gros (el Cogul)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|353,8 m
|-
|[[Turó de Ca l'Arquer]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|353,0 m
|-
|[[Montpedrós (Santa Coloma de Cervelló)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|348,1 m
|-
|[[Tossal Gros (Alpicat)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|347,3 m
|-
|[[Tossal Gros (Almatret)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|346,1 m
|-
|[[Tossal Gros (Arbeca)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|344,8 m
|-
|[[Turó del Mig (Caldes de Montbui)]]
|[[Vallès Oriental]]
|
|343,1 m
|-
|[[Puig Madrona]]
|[[Baix Llobregat]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|340,6 m
|-
|[[Tossal Gros (la Pobla de Massaluca)]]
|[[Terra Alta]]
|
|340,6 m
|-
|[[Muntanya de la Vila]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|333,5 m
|-
|[[Puig Rodó (Avinyonet del Penedès)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Litoral]]
|329,1 m
|-
|[[Turó d'en Cases]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|327,0 m
|-
|[[Puig Gros (Sant Feliu de Guixols)]]
|[[Baix Empordà]]
|
|324,6 m
|-
|[[Puig de Son Ric]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|322,3 m
|- 
|[[La Mola (Bonastre)]]
|[[Baix Penedès]], [[Tarragonès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|316,6 m
|- 
|[[Puig d'en Boronet]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|316,5 m
|- 
|[[Turó del Mig (Sitges)]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|311,4 m
|-
|[[Montplà]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|310,8 m
|- 
|[[Tossal Gros (Alcanó)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|309,5 m
|-
|[[Penya Riscle]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|308,1 m
|-
|[[Puig Rodó (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|307,9 m
|- 
|[[La Cogulera (Sant Iscle de Vallalta)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|307,8 m
|-
|[[Montgrí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|303,0 m
|- 
|[[Puig de Rocabruna]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|301,5 m
|-
|[[Tossal de l'Infern]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|301,4 m
|- 
|[[son Moles]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|298,6 m
|-
|[[Montsianell]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|292,5 m
|-
|[[La Fita Alta]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|289,2 m
|-
|[[Fita dels Tres Termes]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|276,5 m
|- 
|[[La Dona Espenyada]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|275,6 m
|-
|[[Turó de Can Cirera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|275,2 m
|-
|[[Turó Gros de Terra Negra]]
|[[Maresme]], [[Selva]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|273,4 m
|- 
|[[Margalef (Torregrossa)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|271,1 m
|-
|[[La Talaia (Castellet i la Gornal)]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|269,1 m
|- 
|[[Turó del Carmel]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|265,6 m
|-
|[[Montpalau (Pineda de Mar)|Turó de Montpalau (Pineda de Mar)]]
|[[Maresme]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|264,9 m
|- 
|[[La Pena (Puigverd de Lleida)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|262,7 m
|-
|[[Turó de la Rovira (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|261,8 m
|- 
|[[Puig Carroig]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|261,3 m
|- 
|[[Turó d'en Roda-soques]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|260,2 m
|-
|[[Puig Creu d'en Redó]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|258,9 m
|- 
|[[Puig Roig (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|258,6 m
|-
|[[Tossal Gros (Alfés)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|251,8 m
|-
|[[Tossal Gros (Sarroca de Lleida)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|250,7 m
|-
|[[Puig de sa Guàrdia (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|248,7 m
|-
|[[Turó de la Creueta del Coll]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|245,5 m
|-
|[[La Cogulla (Vespella de Gaià)]]
|[[Priorat]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|244,3 m
|-
|[[Puig de Barretpicat]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|241,8 m
|-
|[[Montcal (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|233,0 m
|-
|[[Tossal de les Arcades]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|229,7 m
|-
|[[Puig d'en Malaret]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|228,6 m
|- 
|[[Puig Nau]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|227,2 m
|- 
|[[Tossal Gros (Torrelameu)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|226,8 m
|-
|[[Roca Maura]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|225,4 m
|- 
|[[Quermany Gros]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|221,5 m
|- 
|[[Torre Moratxa]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|220,1 m
|- 
|[[els Torradors]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|216,9 m
|-
|[[Tossal de Carrassumada]]
|[[Segrià]]
|[[Serra de Carrassumada]] ([[Depressió Central]])
|211,8 m
|-
|[[Puig Rodonell]]
|[[Selva]]
|[[Serralada Transversal]]
|210,8 m
|-
|[[Tossal Roig (Bellvís)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|210,1 m
|-
|[[Puig de les Cogullades]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|209,8 m
|- 
|[[Puig Brocà]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|205,6 m
|- 
|[[El Puig (Valls)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|203,8 m
|-
|[[Turó d'en Boscà]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|197,7 m
|-
|[[Puig Gros (Boadella i les Escaules)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|191,7 m
|-
|[[Montjuïc (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada Litoral]]
|184,8 m
|- 
|[[Turó d'en Folc]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|184,7 m
|-
|[[Puig Rodó (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|183,0 m
|- 
|[[Turó del Putget]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|182,7 m
|-
|[[Puig de Cantallops (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|173,5 m
|-
|[[Puig Torró]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|171,5 m
|-
|[[Puig Major (Baix Empordà)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|171,3 m
|-
|[[Puig de sa Guàrdia]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|171,3 m
|-
|[[Turó d'en Seriol]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|170,2 m
|-
|[[Puig Gruí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|164,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|159,0 m
|-
|[[Puig de les Pasteres]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|157,4 m
|-
|[[Turó del Castell (Palafolls)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|153,6 m
|-
|[[Turó de Montigalà]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|151,5 m
|-
|[[Puig-rumí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|141,1 m
|-
|[[Turó de la Cova de Vicenç]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|140,3 m
|-
|[[Turó de la Peira (muntanya)|Turó de la Peira]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|138,0 m
|-
|[[Roca Blanca (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|134,6 m
|-
|[[Puig de la Reina]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|130,3 m
|-
|[[Tossal Petit]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|126,7 m
|-
|[[Puig dels Frares]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|123,2 m
|-
|[[Puig de la Coma (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|121,3 m
|-
|[[Puig Cala de Cabres]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|120,8 m
|-
|[[Puig Pelegrí (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|120,8 m
|-
|[[Puig Gros (El Port de la Selva)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|116,9 m
|-
|[[Puig dels Corbs (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|116,8 m
|-
|[[Puig Rodó d'Aiguafreda]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|116,2 m
|-
|[[Puig d'en Gervasi]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|115,9 m
|-
|[[Puig Boet]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|115,7 m
|-
|[[Quermany Petit]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|114,4 m
|-
|[[Puig d'en Fina]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|106,1 m
|-
|[[Puig del Cap de Gall]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|104,0 m
|-
|[[Puig Pedrós (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|102,9 m
|-
|[[Puig la Trona]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|101,5 m
|-
|[[Puig de Guardiola (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|98,5 m
|-
|[[Puig del Piverd]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|97,4 m
|-
|[[Puig del Rodonell]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|94,2 m
|-
|[[Puig de Gallifa]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|90,9 m
|-
|[[Turó de l'Enric]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|90,5 m
|-
|[[Puig d'en Quim]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|90,4 m
|-
|[[Puig d'en Bonet]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|86,7 m
|-
|[[el Montori]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|82,3 m
|-
|[[Puig de Rais]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|81,2 m
|-
|[[Puig d'en Ponç (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|79,0 m
|-
|[[la Muntanyeta (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|77,6 m
|-
|[[Puig d'en Linares]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|74,0 m
|-
|[[Puig des Cau]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|70,3 m
|-
|[[Puig la Putjarra]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|70,2 m
|-
|[[Puig-rodon (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|63,2 m
|-
|[[sa Tuna (muntanya)|sa Tuna]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|62,6 m
|-
|[[Turó d'en Caritg]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra d'en Mena]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|59,4 m
|-
|[[Turó de Montgat]]
|[[Maresme]]
|[[Província de Barcelona|Barcelona]]
|40,0 m
|-
|}

== Ferhengoka ketelanî-kurdî ==
*cim: [[lûtke]]
*massís: [[girse]], masîv
*muntanya: [[çiya]]
*penya: [[zinar]]
*puig (&quot;pûç&quot;): [[gir]]
*turó: gir


== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Lîste]]
[[Kategorî:Çiyayên Ketelonyayê]]
[[Kategorî:Ketelonya]]</text>
      <sha1>8du8p4wrtf0ibttk8ykq6ybgu3bq9zn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094784</id>
      <parentid>1094783</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T12:10:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="120653" xml:space="preserve">Eve lîsteya '''çiyayên [[Ketelonya|Ketelonyayê]]'''.

[[Wêne:View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg/220px-View_of_pica_de_Estats_from_estany_Estats.jpg|thumb| Pica d'Estats ji Estany d'Estats]]
[[Wêne:Montaña_del_Pedraforca.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg/220px-Monta%C3%B1a_del_Pedraforca.jpg|thumb| Pedraforca]]
[[Wêne:Pedraforca2.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Pedraforca2.jpg/220px-Pedraforca2.jpg|thumb| Pedraforca]]
[[Wêne:Pic_de_Perafita.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Pic_de_Perafita.jpg/220px-Pic_de_Perafita.jpg|thumb| Tossal de la Truita, wekî Pic de Perafita jî tê zanîn]]
[[Wêne:Pic_de_Monteixo.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pic_de_Monteixo.jpg/220px-Pic_de_Monteixo.jpg|thumb|Lûtkeya Monteixo]]
[[Wêne:Roc_bataller.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Roc_bataller.JPG/220px-Roc_bataller.JPG|thumb| Roc Bataller, Pallars Sobirà]]
[[Wêne:Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG/220px-Estany_Gran_de_la_Pera_P1030385.JPG|thumb| Monturull li ser gola Estany Gran de la Pera]]
[[Wêne:Salvador_espases.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Salvador_espases.JPG/220px-Salvador_espases.JPG|thumb| Puig de l'Hospici nêzîkî Vacarisses]]
[[Wêne:Pic_de_la_Còpia_de_Palomes.JPG|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG/220px-Pic_de_la_C%C3%B2pia_de_Palomes.JPG|thumb| Còpia de Palomes (837 m) li Ketelonya Navîn]]


{| class=&quot;wikitable sortable&quot; border=1
|+ style=&quot;text-align:center; background:#ffdead;&quot; |Çiyayên Ketelonyayê li gorî bilindahiyê
|-style=&quot;background:#efefef;&quot;
! Navê lûtkeyê 
! width:220px;&quot; | Navçe (‘’comarca’’)
! width:220px;&quot; | Rêzeçiyayê sereke
! style=&quot;width:70px;&quot; | Bilindahî (m)&lt;ref name=&quot;icc10&quot;&gt;Si no s'indica el contrari, [[Altitud|altituds]] preses del Mapa Topogràfic de Catalunya 1:10.000 de l'[http://www.icc.cat/portal/ Institut Cartogràfic de Catalunya].&lt;/ref&gt;
|- 
|[[Pica d'Estats]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.143,5 m
|- 
|[[Pic Verdaguer]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.129,4 m
|-
|[[Punta Gabarró]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.114,6 m
|-
|[[Pic de Sotllo]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.072,8 m
|-
|[[Comaloforno]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.029,2 m
|- 
|[[Besiberri Sud]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.023,4 m
|-
|[[Punta Alta de Comalesbienes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|3.014,0 m
|-
|[[Tuc de Molières]]
|[[Vall d'Aran]], [[Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|3.010,1 m
|-
|[[Besiberri Nord]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.008,3 m
|- 
|[[Rodó de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|3.004,3 m
|- 
|[[Punta de Passet]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.997,6 m
|- 
|[[Besiberri del Mig]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.995,2 m
|- 
|[[Pic de Comalesbienes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.993,3 m
|- 
|[[Pic de la Pala Alta de Sarradé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.983,4 m
|- 
|[[Pic d'Abellers]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.983,4 m
|-
|[[Pic de Peguera]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.982,7 m
|- 
|[[Cap deth Hòro de Molières]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.972,8 m
|-
|[[Crestells de Colieto]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.967,1 m
|- 
|[[Punta de Lequeutre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Massís del Besiberri]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.966,2 m
|-
|[[Pic de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.965,3 m
|-
|[[Guins de l'Ase]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.961,1 m
|- 
|[[Tuc de la Tallada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.958,2 m
|-
|[[Pic de Contraix]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.958,0 m
|-
|[[Pic dels Estanys]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.956,0 m
|-
|[[Punta Senyalada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.952,6 m
|- 
|[[Pic de Subenuix]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.950,2 m
|- 
|[[Pic de Sarradé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.942,2 m
|-
|[[Pic de Baborte]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.933,8 m
|-
|[[Gran Tuc de Colomers|Gran Tuc de Colomèrs]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.933,4 m
|- 
|[[Roca Entravessada]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.928,6 m
|- 
|[[El Carlit]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Capcir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.921,0 m
|- 
|[[Pic Oriental de Canalbona]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[Massís del Montcalm]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.915,0 m
|- 
|[[Puigpedrós]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.915,0 m
|- 
|[[Puigmal]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.909,8 m
|- 
|[[Pic de la Mainera]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.909,3 m
|- 
|[[Tuc de Saburó]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,7 m
|- 
|[[Pic de Medacorba]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,3 m
|- 
|[[Monteixo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.905,1 m
|- 
|[[Tossa Plana de Lles]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.904,9 m
|- 
|[[Pics de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.903,5 m
|-
|[[Pic Morto]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.902,0 m
|-
|[[Creu de Colomèrs]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.894,9 m
|-
|[[Gran Pic del Pessó]] yan jî [[Pic Gran del Pessó]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.894,0 m
|-
|[[Montsaliente]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.890,4 m
|-
|[[Tuc des Estanhets]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.886,9 m
|-
|[[Pic de Baiau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.885,5 m
|-
|[[Punta d'Harlé]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.885,0 m
|-
|[[Pic de Fonguero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.884,5 m
|-
|[[Montsent de Pallars]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.883,1 m
|-
|[[Malh des Pois]] an jî Forcanada
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.882,7 m
|-
|[[Pic de Sanfonts]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.882,4 m
|-
|[[Pic Inferior de Subenuix]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,6 m
|-
|[[Tuc de Mauberme]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,6 m
|-
|[[Bastiments]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.881,3 m
|-
|[[Pic de Sobremonestero]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.879,6 m
|-
|[[Tuc de la Feixa de la Vall]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.879,5 m
|-
|[[Tuc Blanc]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.879,1 m
|-
|[[Pic de Monestero]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.877,4 m
|-
|[[Pic des Mussoles]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.876,5 m
|-
|[[Bony d'Aigüissi]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.876,1 m
|-
|[[Pic de la Pala Gespadera]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.875,3 m
|-
|[[Pic de Baserca]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.872,7 m
|-
|[[Pui de Linya]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.869,6 m
|-
|[[Pic de l'Infern]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.869,5 m
|- 
|[[Pic de Setut]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.867,4 m
|-
|[[Mont-roig (Alt Àneu)]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.864,6 m
|- 
|[[el Pa de Sucre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.862,6 m
|- 
|[[Montorroio]]
|[[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.862,4 m
|-
|[[Tuc de Ratera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.861,3 m
|-
|[[Pic de Noufonts]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.861,1 m
|-
|[[La Muga (Lles de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.860,6 m
|-
|[[Agulla de Baiau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.860,5 m
|-
|[[Pic de Nariolo]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.856,7 m
|-
|[[Pic de Certascan]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.853,3 m
|-
|[[Pic de Ventolau]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.851,5 m
|-
|[[Pic d'Amitges]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.848,5 m
|-
|[[Tuc Inferior de Saburó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.847,9 m
|-
|[[Tosseta de Vallcivera]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.847,2 m
|-
|[[Punta de Romaset]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.846,1 m
|-
|[[Tuc de Bergús]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.843,8 m
|- 
|[[Pic del Segre]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.843,2 m
|-
|[[Tossal Bovinar]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.842,3 m
|-
|[[Certascan Nord]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.839,9 m
|- 
|[[Pic de Freser]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.834,9 m
|- 
|[[Montardo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.833,2 m
|-
|[[Mussol de Tumeneia]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.832,3 m
|-
|[[Pics de Comalespada|Pic de Comalespada (pic sud-occidental)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.831,6 m
|- 
|[[Pui Pla]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.831,2 m
|-
|[[Pics de Comalespada|Pic de Comalespada (pic nord-oriental)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.830,2 m
|- 
|[[Pic de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.829,5 m
|-
|[[Pic de Xemeneies]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.827,5 m
|- 
|[[Cim de Finestrelles]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.826,9 m
|-
|[[Pics de la Vaca]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.820,0 m
|-
|[[Pic de l'Estany Fondo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.813,7 m
|-
|[[Pic de Morrano]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.813,5 m
|-
|[[Pic de Coma les Torres]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.811,9 m
|- 
|[[Los Tres Puis]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.811,1 m
|-
|[[Pic Petit de Segre]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.810,5 m
|-
|[[Pic de Coma Extremera]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.809,4 m
|-
|[[Bony del Manyer]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.809,3 m
|- 
|[[Pic de la Fossa del Gegant]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.807,7 m
|-
|[[Tuc de Barlonguèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.802,4 m
|-
|[[Pic de Dellui]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.802,2 m
|-
|[[Cap de Reguera]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.800,5 m
|-
|[[Tossal des Mussoles]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.800,0 m
|- 
|[[Pic d'Areste]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.799,6 m
|-
|[[Pic de Noucreus]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.799,2 m
|-
|[[Puig de Tirapits]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.798,8 m
|-
|[[Tuqueta deth Pòrt (de Colomèrs)]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.798,3 m
|-
|[[Tuc del Mig de la Tallada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.796,4 m
|-
|[[Tuc de Montabòna]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.795,2 m
|-
|[[Pic petit del Pessó]] yan jî [[lo Pessó Petit]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.792,8 m
|-
|[[Cim Alt de les Arques]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.791,8 m
|-
|[[Tuc de Carants]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.791,4 m
|-
|[[Cap de la Pala Alta d'Estany Llong]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.790,3 m
|-
|[[Pic de Núria]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.789,6 m
|-
|[[Pic d'Eina]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.789,2 m
|-
|[[Pic de Salòria]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.788,8 m
|- 
|[[Pica del Canigó]]
|[[Conflent]]
|[[Canigó]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.786,0 m&lt;ref name=&quot;ign&quot;&gt;Altitud presa del [http://www.geoportail.fr/visu2D.do? Géoportail] de l'[http://www.ign.fr Institut Geogràfic Nacional de França] {{fr}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Tuc dera Humenèja]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.783,1 m
|-
|[[Tuc deth Pòrt]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.783,0 m
|-
|[[Cim Baix de les Arques]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.782,4 m
|-
|[[Pic de Flamisella]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.782,1 m
|-
|[[Muntanyó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.781,2 m
|-
|[[Pic de Comaltes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.781,0 m
|-
|[[la Torre de Cabús]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.778,2 m
|-
|[[Pui de la Bonaigua]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.778,1 m
|-
|[[Tuc de Lhuçà]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.777,7 m
|-
|[[Pic de l'Estanyet]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.776,4 m
|-
|[[Pic de la Lleia]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.775,5 m
|-
|[[Tossal de la Montanyeta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.771,4 m
|-
|[[Agulles de Monestero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.766,1 m
|-
|[[Pic de Moredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.765,9 m
|-
|[[Pic de Pedres Blanques]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.765,2 m
|-
|[[Tossal d'Escobedieso]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.763,9 m
|-
|[[Bassiets (Alins)]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.762,9 m
|-
|[[Tuc de Lasauguèda]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.761,5 m
|-
|[[Tuqueta de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.761,4 m
|-
|[[Monturull]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.760,4 m
|-
|[[Pic de la Gallina]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.756,5 m
|-
|[[Bony Blanc]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.755,7 m
|-
|[[Pic de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.754,7 m
|-
|[[Malh de Bolard]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.753,2 m
|-
|[[Tossal de la Truita]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.753,0 m
|-
|[[Pic de la Tallada Llarga]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.752,8 m
|-
|[[Tuc de Balaguera]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.752,8 m
|-
|[[Pic Roi (la Vall de Boí)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.750,4 m
|-
|[[Gran Encantat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.748,7 m
|-
|[[Cim de l'Ortigar]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.748,1 m
|-
|[[Agulles de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.747,6 m
|-
|[[Tuc de Serreta]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.746,5 m
|-
|[[Cap de les Pales del Planell Gran]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.745,4 m
|- 
|[[Puig del Coll de Finestrelles]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.743,6 m
|-
|[[Coma del Clot|Cim de la Coma del Clot]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.739,0 m
|-
|[[Tossau de Mar]] an jî Tuc de l'Estany de Mar
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.739,0 m
|-
|[[Puis de Gerber]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.738,3 m
|-
|[[Pic Nord de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.736,4 m
|-
|[[La Carbassa]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.735,9 m
|-
|[[Petit Encantat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.734,3 m
|-
|[[Pic del Portarró]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.734,3 m
|-
|[[Tuc der Òme]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.732,1 m
|-
|[[Tretzevents (Canigó)]] an jî [[Tres Vents]]
|[[Vallespir]]
|[[Canigó]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.732,0 m
|-
|[[Tuc de Pòdo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.728,8 m
|-
|[[Puig de Fontnegra]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.727,7 m
|-
|[[Cambra d'Ase]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.726,5 m
|-
|[[Bony Negre]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.724,1 m
|-
|[[Cim de la Costa de Montmajor]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.724,0 m
|-
|[[Tuc des Costes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.723,3 m
|-
|[[Tuc de Bonabé]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.723,1 m
|-
|[[Pic del Sirvent]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.722,5 m
|-
|[[Pic de Clavera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.721,3 m
|-
|[[Gra de Fajol]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.714,3 m
|-
|[[Torreneules]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.713,2 m
|- 
|[[Pic de Sudorn]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.711,0 m
|- 
|[[Malh dera Artiga]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.710,3 m
|-
|[[Cap de Crabes]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.709,8 m
|- 
|[[Tuc Gran de Sendrosa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.702,6 m
|-
|[[Pic de la Dona]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.702,5 m
|-
|[[Tuc des Monges]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Serra de Tumeneia]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.698,6 m
|- 
|[[Tuca Blanca de Pomèro]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.697,1 m
|-
|[[Pic dels Feixans del Prat]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.696,5 m
|-
|[[Tuc dels Tres Comtes]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.694,7 m
|-
|[[Pic de la Bassera]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.693,0 m
|-
|[[Cap de Pleta Mala]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.692,9 m
|- 
|[[les Borregues]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra del Catllar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.692,8 m
|-
|[[Pedró de la Tosa]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.692,4 m
|-
|[[Pic de Llena]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra des Tres Pessons]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.686,4 m
|-
|[[Agulla de Saboredo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.686,3 m
|-
|[[Pic de la Coma del Forn]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.683,0 m
|-
|[[Cap des Cometes]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.681,4 m
|-
|[[Pic de Marimanya]] yan jî Pic de Marimanha
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.679,3 m
|-
|[[Tuc de Ribereta]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.675,7 m
|- 
|[[Agulla del Portarró]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.675,1 m
|-
|[[Tuc de la Montanyeta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.674,8 m
|-
|[[Tuc deth Cap deth Pòrt de Caldes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ de Colomèrs]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.671,4 m
|- 
|[[Roca Cigalera]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.668,0 m
|- 
|[[Tuc de Marterat]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.666,4 m
|- 
|[[Pic de Serra Gallinera]]
|[[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.663,9 m
|- 
|[[Pic de Mariola]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.663,0 m
|- 
|[[Agulles d'Amitges]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.661,5 m
|-
|[[Tossa del Pas dels Lladres]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.661,3 m
|-
|[[Pic dels Tres Comtes]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.660,0 m
|-
|[[Pic de Montestaure]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.659,0 m
|-
|[[Tuc de la Llança]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.658,7 m
|-
|[[Tuc de Canejan]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.656,5 m
|-
|[[Pic de Locampo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.655,9 m
|-
|[[Pic del Clot d'Espós]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.655,4 m
|-
|[[Tuc de Colomèrs]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[Serra deth Malh de Bolard]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.650,6 m
|-
|[[Pic de Munyidor]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.649,9 m
|-
|[[Vulturó (Serra del Cadí)]] yan jî Puig de la Canal Baridana
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.648,6 m
|- 
|[[lo Pinetó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.646,9 m
|-
|[[Tuc Blanc deth Portilhon]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.646,2 m
|-
|[[Bony del Graller]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.645,8 m
|- 
|[[Tuc de Vacivèr]] yan jî Tuc de Baciver
|[[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.645,1 m
|-
|[[Pic de la Roia de Mollàs]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.643,6 m
|- 
|[[Pic de Serós]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.643,2 m
|- 
|[[Tuc de Tarterau]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.641,1 m
|-
|[[Pic de Qüenca]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.639,0 m
|-
|[[Puig d'Ombriaga]] yan jî [[Pic de l'Esquena d'Ase]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.638,6 m
|-
|[[Tossal Esbonllat]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.637,5 m
|- 
|[[Pic d'Obacs]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.636,8 m
|-
|[[Tuca de Bargues]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.636,2 m
|-
|[[Tuc de Fontana de Senet]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.635,6 m
|-
|[[Tuc de Sarrahèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.634,1 m
|-
|[[Malhs de Rius]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.633,8 m
|-
|[[Pic de l'Estanyet (Lladorre)]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.633,0 m
|- 
|[[Tuc d'Òrla]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.632,8 m
|-
|[[Campirme]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Campirme]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.632,7 m
|-
|[[Cap dels Vedats d'Erta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.632,0 m
|-
|[[Cap del Muntanyó d'Àrreu]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,5 m
|-
|[[Tuc de Crabèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[Sèrra de Crabèra]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,5 m
|-
|[[Cap de Marimanya]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.629,2 m
|-
|[[Pic de Comaminyana]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.628,3 m
|-
|[[Puig de Gallinàs]]
|[[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.624,0 m
|-
|[[Tossal de Calma]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.620,5 m
|-
|[[Pic de Montarenyo]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.618,0 m
|- 
|[[Pic de Rosari de Baciver]] yan jî Tuc de Rosari de Vacivèr
|[[Pallars Sobirà]], [[Vall d'Aran]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.617,3 m
|-
|[[Cap de Guiló]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.616,0 m
|- 
|[[Pui de les Ares]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.611,9 m
|-
|[[Pujolar de Roca Grossa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.611,1 m
|-
|[[Pic de Salibarri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.611,0 m
|- 
|[[Pic de Rosari]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Massís de Beret]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.607,9 m
|-
|[[Pic de Costa Cabirolera]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.604,4 m
|-
|[[Tossal de la Costa (la Torre de Cabdella)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.604,4 m
|-
|[[Tossal Esbonllat (la Vall de Boí)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.601,4 m
|-
|[[Agulles de Travessani]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.599,1 m
|- 
|[[Cap dera Picada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.598,1 m
|-
|[[Pic de la Portella (Porta)]]
|[[Alta Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.597,1 m
|-
|[[Tossal de les Tres Muntanyes]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.596,8 m
|-
|[[Tuc des Cingles]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.594,6 m
|-
|[[Tuc dera Gireta]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.593,1 m
|-
|[[Montarenyo de Boldís]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.593,0 m
|- 
|[[El Salt del Sastre]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.591,5 m
|-
|[[Balandrau]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.585,2 m
|-
|[[Pic de Fenerui|Pic Roi an jî Pic de Fenerui]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.584,9 m
|-
|[[Tuc de Bargadèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.584,9 m
|-
|[[Pic de Cernalles]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.584,2 m
|-
|[[Tuc de Comenge]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.583,3 m
|-
|[[Puig de la Canal del Cristall]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.583,0 m
|-
|[[Puig de Fontlletera]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra del Catllar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.581,3 m
|-
|[[Tuc de Fontana de Vielha]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.580,9 m
|-
|[[Penanera]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.580,8 m
|-
|[[Pic del Ferro]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.578,6 m
|-
|[[lo Covil]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.572,9 m
|-
|[[Pic de Mostiri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.572,3 m
|-
|[[Pic de Port Negre]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.569,8 m
|-
|[[Puig del Quer]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.567,3 m
|- 
|[[Gra de Fajol Petit]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.566,9 m
|- 
|[[Cim del Ras]]
|[[Ripollès]]
|[[Pedrisses]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.564,5 m
|-
|[[Tuc deth Lac Redon]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.563,6 m
|-
|[[Torreta de Cadí]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.562,1 m
|-
|[[Pic de Mulats]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.560,9 m
|-
|[[Pic d'Estany Gémena]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.553,1 m
|- 
|[[Pic de la Gola]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.549,7 m
|-
|[[Cap de Montarenyo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.549,0 m
|- 
|[[Comabona]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.548,2 m
|- 
|[[Puig de Dòrria]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.547,2 m
|-
|[[Agulles de Dellui]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.544,0 m
|- 
|[[El Corronco]] yan jî lo Corrunco
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.543,3 m
|-
|[[Pic de Bassiero]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.543,3 m
|-
|[[Cap de l'Ovella]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.541,0 m
|-
|[[Tuca de Salibarri]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.541,0 m
|-
|[[Tuc de Pishader]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.538,8 m
|-
|[[Tosa d'Alp]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.536,4 m
|-
|[[Cap dera Aubeta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.532,3 m
|-
|[[Pic de Colatx]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.532,0 m
|-
|[[Tuc de Saslòsses]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Circ deth Montardo]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.530,3 m
|-
|[[Trespics]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.528,7 m
|-
|[[Pic de Turquilla]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.528,0 m
|-
|[[Tuc de Llebreta]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.523,2 m
|-
|[[Torre de Cabús]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.518,4 m
|-
|[[Tuc de Gurièr]]
|[[Vall d'Aran]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.518,8 m
|-
|[[Tuca de Betren]] an jî Tuc des Molassi
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.518,4 m
|-
|[[Montlude]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra deth Montlude]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.517,7 m
|-
|[[Cap de Copiello]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.508,3 m
|- 
|[[Roca de l'Estany]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.508,1 m
|-
|[[Roca Colom]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.506,5 m
|- 
|[[Pollegó Superior]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.506,4 m
|- 
|[[Puig de Coma Ermada (Setcases)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.504,1 m
|-
|[[Pujoalbo]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.503,7 m
|-
|[[Cap de Llaveio]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.501,1 m
|-
|[[Pic de Gel]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.501,1 m
|-
|[[el Calderer]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.496,7 m
|- 
|[[Gorrablanc]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.496,7 m
|- 
|[[Puig de la Llosa]]
|[[Ripollès]], [[Conflent]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.495,7 m
|-
|[[Pic de Montalt]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.494,9 m
|-
|[[Pic del Port de Tavascan]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.493,0 m
|- 
|[[Tuc de Pomèro]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.489,2 m
|-
|[[Tuc de Roques Negres]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.488,5 m
|- 
|[[Tuca dera Aubeta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Rius]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.487,4 m
|-
|[[Aguiló (Serra del Cadí)]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.486,6 m
|- 
|[[Tuc de Salana]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.485,2 m
|-
|[[Tuc de Sendrosa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[Sèrra de Sendrosa]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.482,1 m
|-
|[[Pic de Barbeguer]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.481,5 m
|-
|[[Roca Grossa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.474,8 m
|- 
|[[Pic de Planamorrons]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.474,6 m
|-
|[[Tuc dera Escaleta]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.468,8 m
|-
|[[Puig Terrers (Gisclareny)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.465,7 m
|- 
|[[Costabona]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.464,0 m
|- 
|[[Pic de Muntanyol]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.458,9 m
|-
|[[Cim de la Dou]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.456,9 m
|-
|[[Pic del Cabirol]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.456,5 m
|- 
|[[Roc de la Trona]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.454,5 m
|- 
|[[Roca del Viladre]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.452,4 m
|- 
|[[Cap de Gelada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.448,6 m
|-
|[[Pic des Tovarres]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.447,6 m
|-
|[[Tossal de les Roies de Cardet]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.445,4 m
|-
|[[Pollegó Inferior]]
|[[Berguedà]]
|[[Pedraforca]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.444,8 m
|- 
|[[Cap de la Costa Verda]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.436,0 m
|-
|[[la Roca Plana (Serra del Cadí)|la Roca Plana]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.432,8 m
|- 
|[[Pic de l'Àliga (Queralbs)|Pic de l'Àliga]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.422,2 m
|- 
|[[Bony dels Estanyets de Colieto]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.418,7 m
|- 
|[[Puigllançada]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.409,2 m
|- 
|[[Puig de la Collada Verda]]
|[[Conflent]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.403,0 m
|- 
|[[Bony de la Pica]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[Serra d'Enclar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.402,0 m
|-
|[[Cap deth Malh de Cristalh]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.399,6 m
|-
|[[Roca Verda]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.399,5 m
|-
|[[Pic de Vinyals]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.398,2 m
|-
|[[Tuc dera Comassa]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.393,9 m
|-
|[[Portell de Cadí]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.392,2 m
|-
|[[Cap del Ras de la Font Negra]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.390,6 m
|-
|[[Poi d'Estanho]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.390,4 m
|-
|[[Roca del Mig]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.388,9 m
|- 
|[[Pedró dels Quatre Batlles]]
|[[Alt Urgell]], [[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.386,5 m
|- 
|[[Roca del Gònec]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,7 m
|-
|[[Pic d'Enclar]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[Serra d'Enclar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.382,6 m
|-
|[[Roca de la Balma]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,3 m
|-
|[[Cap de la Fesa]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.382,1 m
|-
|[[Tossa Pelada]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.379,0 m
|- 
|[[Escales de Pallars]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.368,1 m
|-
|[[Bony de l'Orri]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.363,2 m
|-
|[[Alt del Covil]]
|[[Alt Urgell]], [[Andorra]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.358,4 m
|-
|[[Puig de Pastuira]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.353,8 m
|-
|[[Roc de l'Espurga]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra del Collar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.349,1 m
|-
|[[El Vulturó]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.348,9 m
|-
|[[Roca de l'Ordiguer]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.346,3 m
|-
|[[Roca Dreta]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.343,1 m
|-
|[[Montanha d'Uishèra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.339,2 m
|-
|[[Tossal d'Estivella]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.338,3 m
|-
|[[La Gespeguera]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.332,0 m
|-
|[[Cap de Concesse|Cap de Consesse]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.331,8 m
|-
|[[Roc del Llamp]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Cadí]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.328,5 m
|-
|[[Cap de la Gallina Pelada]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.321,5 m
|-
|[[Bony del Collar]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra del Collar]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.314,1 m
|- 
|[[Pic de Serra Plana (Vall de Cardós)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.303,7 m
|- 
|[[Tossal de l'Amorriador]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.298,5 m
|-
|[[Creu de Ferro (Fígols)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.296,7 m
|- 
|[[Tossal de l'Orri]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Cardet]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.293,7 m
|-
|[[Lo Calbo]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Cerdanyís]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.290,8 m
|-
|[[Tuc de Sacauva (Vilamòs)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.285,6 m
|-
|[[Cap del Verd]]
|[[Alt Urgell]], [[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.283,8 m
|-
|[[Serrat Voltor]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.281,8 m
|- 
|[[Bony Cremat]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.281,0 m
|- 
|[[Penyes Altes de Moixeró]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.275,9 m
|-
|[[Pic de la Peguilla]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.263,6 m
|-
|[[Pic de Portavera]]
|[[Pallars Sobirà]], [[Arieja]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.256,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Bellver de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.255,7 m
|-
|[[Cap de Prat d'Aubes]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.252,0 m
|-
|[[Tuc des Neres (Bossòst)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.244,1 m
|-
|[[Cap d'Urdet]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.240,2 m
|-
|[[L'Atalaiador]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.237,2 m
|-
|[[Pic de les Pales del Port]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.230,9 m
|-
|[[Tuc de Poilanèr]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.221,1 m
|-
|[[Puig de les Morreres]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.210,5 m
|-
|[[Cim de Coma Morera]]
|[[Alta Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.207,7 m
|-
|[[Bony dels Llorers]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.207,2 m
|- 
|[[Puig Cerverís]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.206,8 m
|-
|[[Les Soquetes]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.200,5 m
|-
|[[Cap de la Cana]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.195,8 m
|-
|[[Tuc del Pla de l'Home]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.193,2 m
|-
|[[Ròca dera Entecada]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.191,4 m
|-
|[[Tuc de Mieidia]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.191,3 m
|-
|[[Els Cloterons]]
|[[Alt Urgell]], [[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.179,2 m
|-
|[[Tossal de la Moixa]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.177,8 m
|-
|[[Tuc des Letassi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.176,5 m
|-
|[[Montcorbison]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.172,7 m
|-
|[[Cap de la Canal Llisa]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.171,3 m
|-
|[[Cap de la Rocagran]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Cerdanyís]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.163,4 m
|-
|[[Tuc dera Montjòia]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.163,1 m
|-
|[[Tuc d'Arres]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.163,1 m
|-
|[[Malh Ròi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.162,3 m
|-
|[[Tuc Ròi]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.153,6 m
|-
|[[Montagut (Arres)]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.149,3 m
|-
|[[Els Orriets]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.145,9 m
|-
|[[Pla de Llet]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]])
|2.145,1 m
|-
|[[Tossal de la Collada Gran]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|2.141,1 m
|-
|[[Tuc de Ribassetes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.139,9 m
|-
|[[Tres Collets]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.134,0 m
|-
|[[Castell dels Moros]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.132,2 m
|-
|[[Tuc d'Angost]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.129,6 m
|-
|[[Roca Gran de Ferrús]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra d'Ensija]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.128,8 m
|-
|[[Cap des Canaus]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.127,2 m
|-
|[[Pica de Horadic]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.115,5 m
|-
|[[L'Espluga del Feixar]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Querol]], [[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.106,2 m
|-
|[[Cap dera Maleda]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.103,5 m
|-
|[[Cap del Pont]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.101,3 m
|-
|[[Tuc de Coeisseca]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.100,9 m
|-
|[[Moixeró (muntanya)]]
|[[Alt Urgell]], [[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.090,4 m
|-
|[[Puig Cubell (Riu de Cerdanya)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.088,4 m
|-
|[[Era Trona]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.087,8 m
|-
|[[Bony dels Roures]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.086,5 m
|- 
|[[Cap d'Estanhs]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.081,8 m
|-
|[[Cap de Boumort]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.077,2 m
|-
|[[Tuc de Barrièr]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.075,2 m
|-
|[[Tuc d'Aubars]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.072,6 m
|-
|[[La Creueta (Castellar de n'Hug)]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.066,5 m
|-
|[[Bony del Tamborí]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.062,6 m
|- 
|[[Cim de Pla de Pujalts|Cim de Pla de Pujalts an jî Costa Pubilla]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.056,1 m
|- 
|[[Tossal de Meians]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.051,1 m
|- 
|[[Taga|el Taga]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Conivella]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.039,9 m
|-
|[[Era Pica]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.034,6 m
|-
|[[La Pleta Roja]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.031,9 m
|-
|[[Pla de la Bassa (Alp)]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.028,3 m
|-
|[[Bony del Peçó]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.025,9 m
|- 
|[[Tossal de la Pleta dels Alls]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Peranera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.021,7 m
|-
|[[Turó de Prat Agre]]
|[[Baixa Cerdanya]], [[Berguedà]]
|[[Serra de Moixeró]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.017,4 m
|-
|[[Tuc de Pujastó]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.016,3 m
|-
|[[Puig Estela (Ogassa/Pardines)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra Cavallera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.013,1 m
|-
|[[Pedra Picada (Toses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.010,3 m
|-
|[[Bony del Raset]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|2.008,2 m
|-
|[[Puig Rodó (Alins)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra d'Escalze]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|2.006,5 m
|-
|[[La Covil (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.002,5 m
|-
|[[Puig de Coma Ermada]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|2.000,3 m
|-
|[[La Moixera]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.995,6 m
|-
|[[Era Montanheta (Bossòst)]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.992,5 m
|-
|[[Puig de Mont-roig]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.991,4 m
|-
|[[Puig Sistra]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.989,8 m
|-
|[[Turó del Mig (Castellar de N'Hug)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.989,2 m
|-
|[[Tuc deth Plan dera Sèrra]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.977,0 m
|-
|[[Puig de les Agudes]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.974,8 m
|-
|[[Tossal de l'Amorriador (Prullans)]]
|[[Baixa Cerdanya]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.970,8 m
|-
|[[Les Piques (les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Taús]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.969,3 m
|-
|[[L'Emperadora]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.962,4 m
|-
|[[Roca d'en Carbassa]]
|[[Alt Urgell]], [[Solsonès]]
|[[Serra del Verd]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.954,5 m
|-
|[[Cim d'Estremera]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.947,5 m
|-
|[[Malh de Bessons]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.945,7 m
|-
|[[Tossal de Caners]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.942,5 m
|-
|[[Pèl-de-ca]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.938,7 m
|-
|[[Puig de Coma d'Olla]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.938,3 m
|-
|[[Puig Sobirà (Odèn)]]
|[[Solsonès]]
|[[Port del Comte]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.937,6 m
|-
|[[Tuc de Saublanca]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.926,5 m
|-
|[[Bony del Fener Gran]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.918,8 m
|- 
|[[Cap del Solà de la Coma d'Orient]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.916,5 m
|-
|[[Puig d'en Bullici]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Sant Bernabé]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.910,9 m
|- 
|[[Serrat del Paravent]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.910,7 m
|- 
|[[Turó de la Portella d'Ogassa]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.902,0 m
|- 
|[[Cap dels Plans del Ginebrar]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.901,1 m
|- 
|[[La Pedra dels Tres Bisbats]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.899,5 m
|- 
|[[Tuc dera Gossetèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.896,9 m
|-
|[[Puig del Pla de les Pasteres]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.894,0 m
|- 
|[[Roc dels Quatre Alcaldes]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]], [[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.893,2 m
|-
|[[Tossal Negre (Conca de Dalt)]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Boumort]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.890,6 m
|-
|[[Pala del Teller]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.889,3 m
|-
|[[Roca de la Cremada]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.885,9 m
|- 
|[[Pica dera Gossetèra]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.884,3 m
|-
|[[Roca de Migdia]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de la Sella]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.870,3 m
|-
|[[Cogulló d'Estela]] yan jî Cim d'Estela
|[[Berguedà]]
|[[Rasos de Peguera]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.869,6 m
|-
|[[Puig de Sant Amand]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Sant Amand]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.851,4 m
|- 
|[[Cap de Pla Redon]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.846,2 m
|-
|[[L'Avedoga d'Adons]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.839,4 m
|-
|[[Es Antenes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.832,8 m
|-
|[[Tossal Alt (les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de Pratnavall]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.824,7 m
|-
|[[Cap d'Artigalonga]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.817,7 m
|-
|[[Roca de Sant Gervàs]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.800,0 m
|-
|[[Puig Cornador (Ribes de Freser)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.799,7 m
|-
|[[Montcau (Les Valls d'Aguilar)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.794,2 m
|-
|[[La Barraqueta]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Meianers]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.790,5 m
|-
|[[Sant Quir]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.790,3 m
|-
|[[La Berruga (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.787,2 m
|-
|[[Pical Ras]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.782,5 m
|-
|[[Cap dera Potèrla]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.781,1 m
|-
|[[Serrat Negre (Castell de l'Areny)]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.779,3 m
|-
|[[El Pedró (Catllaràs)]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.764,6 m
|-
|[[Cap des Canarilhes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.764,1 m
|-
|[[Tossal de la Bigordana]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.761,7 m
|-
|[[Cap de Plan-de-riba]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.760,3 m
|-
|[[El Bony de Quíxol]]
|[[Alt Urgell]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.756,1 m
|- 
|[[Cap de la Baga Alta]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.755,7 m
|-
|[[Cap de Carreu]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.749,3 m
|-
|[[Tuc de Sacauva (Bausen)]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.742,6 m
|-
|[[Cap de la Baga de Fontanals]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.742,5 m
|-
|[[Puig Moscós]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.739,1 m
|-
|[[Roc de la Clusa]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.728,6 m
|-
|[[Castellveire]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Serra de Sant Gervàs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.727,8 m
|-
|[[Tuc de Pan]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.724,5 m
|-
|[[Serrat de l'Amorriador]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.717,3 m
|-
|[[Grau de Queralt]]
|[[Alt Urgell]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.708,6 m
|-
|[[Turó de l'Home]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.705,8 m
|- 
|[[Les Agudes (Massís del Montseny)]]
|[[Selva]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.705,4 m
|-
|[[Tossal dels Pallers]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serrat de Pratnavall]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.699,4 m
|-
|[[la Faiada]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Serrat de les Costes de Montiberri]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.698,8 m
|- 
|[[Matagalls]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.697,2 m
|- 
|[[Pui de Lleràs|Pic de Lleràs]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Castellet]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.691,9 m
|- 
|[[Pas de Castellnou]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.690,6 m
|-
|[[Gallinova]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.687,3 m
|-
|[[Puig de Serreïnes]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Montsec de Tost]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.686,1 m
|-
|[[Puig Rodó (Vilallonga de Ter)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.679,5 m
|- 
|[[Cap des Agudes]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.678,2 m
|-
|[[Turó de l'Home Mort]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.677,9 m
|-
|[[Tossal de les Torretes]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.676,4 m
|-
|[[Sant Alís]]
|[[Noguera]], [[Pallars Jussà]]
|[[Montsec d'Ares]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.675,3 m
|-
|[[Tossal de Mirapallars i Urgell]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] [[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.672,4 m
|- 
|[[Puig de Sant Joan]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.670,2 m
|-
|[[Puig Sesolles]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.667,3 m
|- 
|[[Puig Sacarbassa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.658,8 m
|- 
|[[Turó de la Bandera (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.658,3 m
|- 
|[[Sobrepuny]]
|[[Berguedà]]
|[[El Catllaràs]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.655,6 m
|-
|[[Puig de la Clapa]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.654,4 m
|-
|[[Tuc de Comagrana]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.648,6 m
|-
|[[Puig de Sant Pere (Gombrèn)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Montgrony]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.643,5 m
|-
|[[Puig Sec (Molló)]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.643,1 m
|-
|[[Puig de l'Artiga del Rei]] an jî Puig del Rei
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.640,9 m
|-
|[[Puig Pedrissa]] yan jî Turó de Puig Pedrissa
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.640,7 m
|-
|[[Roquesblanques]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de les Pasteres]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.639,8 m
|- 
|[[lo Tossalet (Abella de la Conca)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.639,4 m
|-
|[[Puig dels Miquelets]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.629,9 m
|-
|[[Puig Sacreu]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.626,2 m
|-
|[[Pic de Turp]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Turp]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.620,4 m
|-
|[[Puig de l'Hospitalet]] an jî Puig de les Forques
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.619,1 m
|-
|[[Bony dels Escarrerals]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.618,3 m
|- 
|[[Montfalgars]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.610,8 m
|- 
|[[lo Coscollet]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra d'Aubenç]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.610,1 m
|- 
|[[Turó Sesportadores]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.603,3 m
|- 
|[[Puigllangord]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.596,4 m
|- 
|[[Turó del Mig (Viladrau)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.581,8 m
|- 
|[[Pic de Montesquiu]]
|[[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.579,4 m
|-
|[[Turó de Morera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.576,6 m
|- 
|[[Pas de la Ce]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de Carreu]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.574,6 m
|-
|[[Comanegra]]
|[[Garrotxa]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.557,4 m
|- 
|[[Turó Gros del Pujol]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.551,1 m
|- 
|[[Tossal Gros (Espluga de Serra)]]
|[[Alta Ribagorça]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.546,2 m
|-
|[[Puig de l'Obiol]]
|[[Osona]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.543,6 m
|- 
|[[Pedró de Tubau]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Rasos de Tubau]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.543,2 m
|-
|[[Turó Gros (Fogars de Montclús)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.643,7 m
|- 
|[[Roca Alta (Peramola)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra d'Aubenç]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.538,7 m
|-
|[[Milany]]
|[[Osona]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.533,3 m
|- 
|[[Turó de Sant Marçal]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.528,1 m
|- 
|[[El Cogul (Navès)]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.526,0 m
|- 
|[[Tossal de Vilella]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.525,6 m
|-
|[[Els Tossals (Capolat)]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.524,6 m
|-
|[[Tossal del Bosc de Casòliba]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.516,8 m
|-
|[[Puigsacalm]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.512,6 m
|-
|[[Roca Alta (Oliana)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Serra de Turp]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.501,4 m
|-
|[[Serrat de Runers]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra dels Tossals]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.499,8 m
|-
|[[Roques de l'Espluga]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Taforc]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.492,7 m
|-
|[[Som de Vidabona]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Vidabona]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.491,7 m
|-
|[[Puigsacalm Xic]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.490,5 m
|- 
|[[Puig Cubell (la Vall d'en Bas)]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|
|1.487,5 m
|-
|[[Turó del Faig Sec]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.487,0 m
|- 
|[[La Llebre]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.478,4 m
|-
|[[Tossal Gros (Sarroca de Bellera)]]
|[[Alta Ribagorça]], [[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.476,4 m
|-
|[[Puig Rodon (Cava)]]
|[[Alt Urgell]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.473,0 m
|-
|[[Montllobar (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.460,2 m
|-
|[[Puig Cubell]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.459,9 m
|-
|[[Roc del Comptador]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.450,9 m
|- 
|[[La Guàrdia (Navès)]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.447,7 m
|-
|[[Puig de la Valona]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.446,6 m
|-
|[[El Moixer]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.443,6 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot;&gt;[http://www.idescat.net/cat/idescat/publicacions/anuari/ Anuari estadístic de Catalunya 2007]&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mont Caro]] yan jî [[Caro]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.440,6 m
|-
|[[Roca Alta (Gavet de la Conca)]]
|[[Noguera]]
|[[Montsec de Rúbies]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.437,5 m
|-
|[[Roc de Fraussa]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.421,3 m
|- 
|[[El Cuàs]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.418,6 m
|-
|[[Serrat de Picamill]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.415,4 m
|-
|[[Turó de Sant Segimon]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.407,2 m
|- 
|[[Turó d'en Bessa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.393,3 m
|-
|[[Tuc dera Clòta]]
|[[Vall d'Aran]], [[Alta Garona]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.390,9 m
|-
|[[Sant Mamet (Alòs de Balaguer)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.390,5 m
|- 
|[[Puig de les Bruixes (Garrotxa)]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.390,5 m
|-
|[[Turó del Pla de la Barraca]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.382,2 m
|-
|[[Tossal de les Viudes (Guixers)]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Serra dels Bastets]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.378,8 m
|-
|[[Tossal de l'Àliga (Gombrèn)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.376,2 m
|-
|[[Puig de Bassegoda]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.373,4 m
|-
|[[Sant Bernabé (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.369,5 m
|-
|[[Puig de les Artigues]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.367,7 m
|-
|[[La Clapera (Vallfogona de Ripollès)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.366,7 m
|-
|[[Puig Estela (Riudaura)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Puig d'Estela]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.361,3 m
|-
|[[El Capolat]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Busa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.358,0 m
|-
|[[Serrat de Perapinta]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.351,7 m
|-
|[[Turó del Serrat dels Plans]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.351,2 m
|-
|[[Sant Corneli]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.351,0 m
|-
|[[Tossal dels Tres Reis]] an jî [[Tossal del Rei]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.349,8 m
|- 
|[[Tossal d'en Cervera]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.347,5 m
|- 
|[[Puig Drau]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.345,0 m
|- 
|[[el Negrell]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.345,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de l'Àliga (Sant Pere de Torelló)]]
|[[Osona]]
|[[Serra de Curull]] ([[Serralada Transversal]])
|1.344,2 m
|- 
|[[Sant Antoni Vell]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.340,4 m
|-
|[[El Castell (Campelles)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.339,8 m
|-
|[[Turó de Sant Miquel (Massis del Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.339,2 m
|- 
|[[Puig Rodon (Capolat)]]
|[[Berguedà]], [[Solsonès]]
|[[Cingles de Travil]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.338,1 m
|-
|[[Puig de les Pedrisses]] an jî Pic de les Salines
|[[Alt Empordà]], [[Vallespir]]
|[[Massís de les Salines]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.330,6 m
|-
|[[Puig de Sant Marc]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.326,9 m
|-
|[[Turó de Castellar (Fogars de Montclús)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.325,5 m
|-
|[[el Sui]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.319,0 m
|- 
|[[Turó dels Esqueis]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.316,8 m
|-
|[[Punta de la Devesa (la Sénia)]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.315,7 m
|-
|[[Les Esmoladores]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.312,9 m
|-
|[[Cabrera (l'Esquirol)]]
|[[Garrotxa]], [[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.307,7 m
|- 
|[[Punta de l'Enderrocada]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.307,6 m
|-
|[[Tossal Gran]]
|[[Solsonès]]
|[[Serra de Valielles]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.307,1 m
|-
|[[lo Tossal (Sarroca de Bellera)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.306,8 m
|-
|[[Morral del Turmell]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.305,2 m
|-
|[[Tossal de Ripoll]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.304,6 m
|-
|[[Turó del Socarrat]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.302,6 m
|-
|[[Roca Roja (Montseny)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.294,6 m
|-
|[[Cim del Pou Nou]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.291,4 m
|-
|[[Puig de la Llibertat]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de les Soques (Albanyà)|Serra de les Soques]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.289,4 m
|-
|[[Turó de les Queredes]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.287,5 m
|-
|[[El Faig Reposador]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Falgars]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.286,8 m
|-
|[[Turó del Faig de la Bandera]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.285,6 m
|-
|[[Puig de Castelltallat]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.280,4 m
|-
|[[Turó del Poniol]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.279,3 m
|-
|[[El Talló (Camprodon)]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]], [[Vallespir]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.277,1 m
|-
|[[Casteret]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.274,9 m
|-
|[[Turó del Samont]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.272,0 m
|-
|[[Pedres Blanques]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.270,5 m
|-
|[[Turó de la Torre (el Brull)]]
|[[Osona]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.269,0 m
|-
|[[Tossa de Puigbò]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.268,9 m
|-
|[[Roca del Quer]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.268,4 m
|-
|[[Turó de la Terma d'en Planes]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.265,2 m
|-
|[[Turó del Pou d'en Sala]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.264,8 m
|-
|[[Els Coforns]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.259,4 m
|-
|[[Puig Neulós]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.256,0 m
|- 
|[[Roc de la Guardiola]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.252,8 m
|-
|[[Punta del Boixet]]
|[[Montsià]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.248,6 m
|-
|[[Bellmunt (Sant Pere de Torelló)|Bellmunt]]
|[[Osona]]
|[[Serra de Bellmunt]] ([[Serralada Transversal]])
|1.246,9 m
|-
|[[Turó de les Dalles]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.244,1 m
|-
|[[Turó de l'Alzina Rodona]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.241,0 m
|-
|[[Puig de la Bastida]]
|[[Garrotxa]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.239,3 m
|-
|[[Turó d'en Cuc]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.236,8 m
|-
|[[Sant Jeroni (el Bruc)]]
|[[Anoia]], [[Bages]], [[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.236,4 m
|- 
|[[Turó dels Maçaners]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.231,6 m
|-
|[[Puig Cornador (Les Llosses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.229,2 m
|- 
|[[Miralles (Sant Pau de Segúries)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.227,5 m
|-
|[[La Coscollosa (la Sénia)]]
|[[Montsià]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.227,4 m
|-
|[[Malh de Santa Bàrbara]]
|[[Vall d'Aran]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.224,7 m
|-
|[[Turó de l'Oriol (Seva)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.224,1 m
|- 
|[[Puig de Sant Miquel (Vallfogona de Ripollès)]]
|[[Ripollès]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.223,8 m
|-
|[[Miranda dels Ecos]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.223,1 m
|-
|[[Tosseta Rasa]]
|[[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.219,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Turó de la Mosquera]]
|[[Selva]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.216,3 m
|-
|[[Turó del Pi Novell]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.215,4 m
|-
|[[Turó de la Ventosa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.214,7 m
|-
|[[Puig Perrús]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.208,3 m
|-
|[[Turó dels Ginebrons]]
|[[Selva]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.207,6 m
|-
|[[Serrat del Moro (Marganell)]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.206,2 m
|-
|[[Punta de la Torroja]]
|[[Montsià]], [[Matarranya]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.204,8 m
|- 
|[[Tossal de la Baltasana]]
|[[Baix Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.203,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Sant Miquel de Solterra]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.203,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[El Pedró Blanc]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.196,2 m
|-
|[[El Pedró de Rajols]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.193,8 m
|-
|[[Turó del Roquet]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.187,8 m
|-
|[[Rocallarga]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.186,5 m
|- 
|[[L'Espina (Alfara de Carles)|L'Espina]]
|[[Baix Ebre]], [[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.181,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal Gros (Tolzó)]]
|[[Pallars Sobirà]]
|[[Serra de la Bona Mossa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.180,5 m
|-
|[[Puig Porquer]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.178,8 m
|-
|[[Cap del Serrat de la Gallinassa]]
|[[Berguedà]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.177,3 m
|-
|[[Puntal de l'Albarda]] yan jî [[L'Albarda Castellana]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.177,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Turó de Faig Verd]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.175,9 m
|-
|[[Puig de Pradets]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.175,6 m
|-
|[[Puig sa Cadires]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.173,5 m
|-
|[[Salga Aguda]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Picancel]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.172,1 m
|-
|[[Roca Llancers]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.171,1 m
|-
|[[Puig Rust]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.170,9 m
|-
|[[Castellfitó]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.167,5 m
|-
|[[Tossal dels Camps]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.165,0 m
|-
|[[Roca Corbatera]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.163,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de Plana Ferriola]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Milany]] ([[Serralada Transversal]])
|1.161,7 m
|-
|[[Turó de la Folcrà]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.159,8 m
|-
|[[Puig del Bac]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.159,5 m
|-
|[[La Rovira (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.158,4 m
|-
|[[Puig dels Quatre Termes]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.157,5 m
|-
|[[Roca de Sant Salvador]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.155,9 m
|-
|[[Punta de les Catalanes]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.155,5 m
|-
|[[Sant Benet (Susqueda)]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.149,8 m
|- 
|[[Les Talaies]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.146,3 m
|-
|[[Els Castellets]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serrat de Fontanils]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.141,7 m
|-
|[[Turó de Montsalvatge]]
|[[Ripollès]]
|[[Serrat del Colomer (Ripollès)|Serrat del Colomer]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.140,6 m
|-
|[[Puig de Can Mic]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.136,0 m
|-
|[[Montgròs (el Bruc)]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.133,2 m
|- 
|[[Miranda de Santa Magdalena]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.131,7 m
|-
|[[Puig de les Tres Fonts]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.131,6 m
|-
|[[Roc dels Tres Termes]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]], [[Vallespir]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.128,7 m
|-
|[[Mola d'Estat]]
|[[Baix Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.127,3 m
|-
|[[La Roca Aguda]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.124,0 m
|-
|[[Puig del Ram]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.123,3 m
|-
|[[El Mont]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.123,1 m
|- 
|[[Turó de Segura]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.122,4 m
|-
|[[Mola del Guerxet]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.121,2 m
|- 
|[[Mola dels Quatre Termes]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.118,3 m
|-
|[[Puigsacreu (Sant Pau de Segúries)]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.111,8 m
|-
|[[Serrat Alegre]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.111,6 m
|-
|[[Cavall Bernat (Marganell)]]
|[[Bages]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.110,7 m
|-
|[[El Far (cim de Susqueda)|el Far]]
|[[Selva]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.110,3 m
|-
|[[Tossal Gros (Prades)]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.107,7 m
|-
|[[Piló dels Senyalets]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.107,0 m
|-
|[[La Mola (Vallès Occidental)]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.104,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Montllobar (Tremp)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.103,5 m
|- 
|[[Turó de la Cova (Sant Pere de Vilamajor)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.101,3 m
|-
|[[Capsacosta]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Serrat del Pedrós]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.100,1 m
|-
|[[La Gritella]]
|[[Baix Camp]], [[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.092,9 m
|-
|[[Punta de l'Aigua]]
|[[Baix Ebre]], [[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.091,6 m
|-
|[[Puig de la Devesa]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.090,9 m
|-
|[[Turó de les Fosses]]
|[[Ripollès]]
|[[Obagues de les Carboneres]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.087,7 m
|-
|[[Cim de Rodonella]]
|[[Ripollès]]
|[[Serra de Costa Llisa]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.086,9 m
|-
|[[Tossal Gros (Tremp)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra del Masió]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.084,9 m
|-
|[[Tossal Gros (la Pobla de Segur)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.081,5 m
|-
|[[Puig de la Caritat (Sant Joan de les Abadesses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.078,5 m
|-
|[[El Montmajor]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.073,8 m
|- 
|[[Puig Jovell]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.073,3 m
|-
|[[Tossal d'Engrilló]]
|[[Terra Alta]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.072,1 m
|-
|[[L'Escaleta (la Sénia)]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.068,8 m
|-
|[[Matagalls Xic]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.068,6 m
|-
|[[Puig d'Urri]]
|[[Osona]]
|[[Collsacabra]] ([[Serralada Transversal]])
|1.066,4 m
|-
|[[Turó de Més Amunt]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.065,4 m
|-
|[[La Cogulla (Margalef)]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.062,1 m
|-
|[[Mola de la Roquerola]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.058,1 m
|-
|[[Serrat dels Teixons]]
|[[Berguedà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.057,3 m
|-
|[[Els Munts (Sant Agustí de Lluçanès)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.057,1 m
|- 
|[[Puig de la Gavarra]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Bac Grillera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.056,9 m
|-
|[[El Montcau]]
|[[Bages]], [[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.056,0 m
|- 
|[[Puig de Bestracà]]
|[[Garrotxa]], [[Ripollès]]
|[[Serra de Bestracà]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.056,0 m
|-
|[[Puig Rodó (Moià)]]
|[[Moianès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|1.055,9 m
|-
|[[Turó de Tagamanent]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.055,9 m
|- 
|[[Turó dels Cirers]]
|[[Ripollès]]
|[[Obaga dels Cirers]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.055,7 m
|- 
|[[La Mussara (Vilaplana)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de la Mussara]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.054,9 m
|-
|[[Les Solanetes (Cornudella de Montsant)]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.053,2 m
|-
|[[Turó de les Païsses]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.051,9 m
|-
|[[Puig de la Batalla]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.051,8 m
|-
|[[Puig Pregon]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.047,8 m
|-
|[[Puig del Fum]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.046,5 m
|-
|[[Pic de Perris]]
|[[Berguedà]]
|[[Serra de Picancel]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.046,0 m
|-
|[[Turó de Bellver]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.041,5 m
|- 
|[[Turó del Mig (Cànoves)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.038,9 m
|-
|[[Turó de la Moixera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.038,9 m
|-
|[[Puig Penjat (Sant Joan de les Abadesses)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.036,5 m
|-
|[[Morral Llampat]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.030,9 m
|-
|[[Puig Sanoguera]]
|[[Alt Empordà]], [[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|1.028,8 m
|-
|[[La Bóta]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.026,8 m
|-
|[[Puigsallança]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|1.026,2 m
|- 
|[[Turó de Palestrins]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.025,9 m
|-
|[[Puig de Millà]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Millà]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.025,1 m
|-
|[[Turó de la Capçada]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.025,7 m
|-
|[[Turó de l'Oratori]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.024,8 m
|-
|[[Turó de Rocaspastora]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.022,7 m
|-
|[[Punta del Curull]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.021,9 m
|-
|[[Roca de Migdia (Mont-ral)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.021,6 m
|-
|[[Turó de les Calabruixes]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.020,7 m
|-
|[[Faig Rodó]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra dels Segalars]] [[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|1.019,9 m
|-
|[[Penya Alta (la Pobla de Cérvoles)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.016,3 m
|-
|[[Puig Castellar (Balenyà)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|1.016,0 m
|- 
|[[Punta de la Barrina]]
|[[Alt Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|1.013,6 m
|-
|[[Turó del Ras]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.013,3 m
|-
|[[Puig de Gallicant (Arbolí)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.009,6 m
|-
|[[Cap de l'Alzinar]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Serra de la Bastida (Sarroca de Bellera)|Serra de la Bastida]] ([[Pêşpîrenê]])
|1.007,7 m
|-
|[[Punta Alta del Boter]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de Montsant]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.006,7 m
|-
|[[El Puntal]]
|[[Priorat]]
|[[Serra de la Gritella]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.006,6 m
|-
|[[Turó del Soler (Ripoll)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|1.005,9 m
|-
|[[Puig Cubell (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|
|1.004,6 m
|-
|[[La Gotellera]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|1.003,8 m
|-
|[[Roca Centella]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|1.000,5 m
|- 
|[[Puig de la Carbassera]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|1.000,8 m
|-
|[[Turó de Sant Elies]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|998,9 m
|-
|[[Pic de Sallafort]]
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|993,5 m
|-
|[[Puig de Formigosa]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|991,4 m
|-
|[[Puigsou]]
|[[Gironès]]
|[[Muntanya de Rocacorba]] ([[Serralada Transversal]])
|991,3 m
|- 
|[[Picorandan]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|991,2 m
|- 
|[[Puig Castellar (el Brull)]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|980,8 m
|-
|[[Castell de Falgars]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra del Mont]] ([[Pêşpîrenê]])
|977,5 m
|-
|[[Turó del Verdeguer]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|974,4 m
|-
|[[Turó del Pont del Serra]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|972,1 m
|-
|[[Sant Jordi (Sant Aniol de Finestres)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Finestres]] ([[Serralada Transversal]])
|971,4 m
|-
|[[La Cuassa]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|967,1 m
|-
|[[El Turonet]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|966,7 m
|-
|[[Montagut d'Ancosa]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|963,1 m
|-
|[[Castell de l'Airosa]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|953,8 m
|- 
|[[Montesquiu]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Montclús]] ([[Pêşpîrenê]])
|948,2 m
|-
|[[Turó de l'Ocell]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|944,8 m
|-
|[[Puig Castellar (la Llacuna)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de la Llacuna]] ([[Serralada Prelitoral]])
|943,8 m
|-
|[[La Creu de Santos]]
|[[Baix Ebre]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Cardó]] ([[Serralada Prelitoral]])
|941,9 m
|- 
|[[Puig Cubell (Riells i Viabrea)]]
|[[Selva]]
|
|941,6 m
|-
|[[Castellsapera]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|939,3 m
|-
|[[Puigfred (Sant Martí de Centelles)]]
|[[Moianès]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|932,9 m
|-
|[[Turó de la Carlina]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|931,3 m
|-
|[[Turó del Castellar]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|929,8 m
|-
|[[Turó de Tres Creus]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|929,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Àger)]]
|[[Noguera]]
|[[Serra del Montsec]] ([[Pêşpîrenê]])
|928,7 m
|-
|[[Punta del General]]
|[[Garrigues]], [[Priorat]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|923,5 m
|-
|[[Mola de Colldejou]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|921,8 m
|- 
|[[Goteres]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|918,9 m
|-
|[[Miranda de Llaberia]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|918,3 m
|- 
|[[Puig Cubell (Camprodon)]]
|[[Ripollès]]
|[[Pêşpîrenê]]
|918,3 m
|-
|[[Cap de la Baga (la Vall de Bianya)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serra de Malforat]] ([[Pêşpîrenê]])
|917,7 m
|-
|[[La Coroneta]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serrat de l'Avenc]] ([[Serralada Prelitoral]])
|917,7 m
|-
|[[Puig de Solanes (Alt Penedès)]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]], [[Anoia]]
|[[Serra dels Esgavellats]] ([[Serralada Prelitoral]])
|913,9 m
|-
|[[Punta del Marc]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|913,5 m
|-
|[[Puig Rodó (Les Preses)]]
|[[Garrotxa]]
|
|906,6 m
|-
|[[Punta de Viern]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|904,3 m
|-
|[[Puig d'en Rovira (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|904,2 m
|-
|[[Mola dels Assesterets]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|903,6 m
|-
|[[Puig de Comaverd]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|902,1 m
|-
|[[Punta del Moliner]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|901,5 m
|-
|[[Turó de les Torres]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de Montclús]] ([[Pêşpîrenê]])
|900,3 m
|-
|[[Puigdellívol]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|899,3 m
|-
|[[Turó del Rajadell]]
|[[Osona]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|893,4 m
|-
|[[Punta del Ponç]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|891,9 m
|-
|[[Roc de la Guàrdia (Balenyà)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Transversal]]
|890,7 m
|- 
|[[Puig Rodó (Sant Hilari Sacalm)]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|889,7 m
|-
|[[Turó de Coll Prunera]]
|[[Bages]], [[Vallès Occidental]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|889,1 m
|-
|[[La Tossa (Talarn)|La Tossa]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|887,4 m
|- 
|[[Comaestremer]]
|[[Gironès]], [[Pla de l'Estany]]
|[[Serra de Portelles]] ([[Serralada Transversal]])
|885,8 m
|- 
|[[Puig de les Basses (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|884,6 m
|-
|[[Els Tres Jutges]]
|[[Bages]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|884,2 m
|-
|[[Puig de Rocaquirol]]
|[[Ripollès]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|882,3 m
|-
|[[Punta d'en Llor]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra de la Llena]] [[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|881,9 m
|-
|[[Puig Sesarques]]
|[[Gironès]], [[Pla de l'Estany]]
|[[Serra de Portelles]] ([[Serralada Transversal]])
|880,3 m
|- 
|[[El Cogulló (el Pont d'Armentera)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|879,2 m
|-
|[[La Coscollosa (Alfara de Carles)]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Montaspre]] [[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|879,0 m
|-
|[[Puig de la Creu Escapçada]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|876,7 m
|-
|[[Tossal Gros (Figuerola del Camp)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|866,6 m
|-
|[[Grony de Miralles]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|865,6 m
|-
|[[Mont-redon]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra de Llaberia]] ([[Serralada Prelitoral]])
|863,5 m
|-
|[[Puig de la Talaia]]
|[[Baix Penedès]]
|[[Serra del Montmell]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|861,3 m
|-
|[[Serrat de Sant Valentí]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|861,0 m
|-
|[[Puig Cornador (Viladrau)]]
|[[Osona]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|859,7 m
|-
|[[Puig Ciró]] yan jî Puiggiró
|[[Moianès]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|857,4 m
|-
|[[Puig Rodó (Sant Aniol de Finestres)]]
|[[Garrotxa]]
|
|856,5 m
|-
|[[Santa Bàrbara]]
|[[Selva]]
|[[Serra de Santa Bàrbara]] [[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|852,9 m
|-
|[[Turó del Galutxo]]
|[[Segarra]]
|[[Serra de Montfred]] ([[Depressió Central]])
|851,5 m
|-
|[[Turó de Mas d'en Bosc]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|851,1 m
|-
|[[La Palomera]]
|[[Anoia]]
|[[Montserrat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|849,7 m
|-
|[[Turó de Boixadors]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|847,5 m
|-
|[[L'Agulla Grossa (Santa Maria de Miralles)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|846,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Mont-ral)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|843,5 m
|-
|[[Puigsacreu (la Vall d'en Bas)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serrat de Fontanils]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|841,9 m
|-
|[[Turó de la Creu de Gurb]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|841,6 m
|-
|[[Puig de les Agulles (Pontons)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|841,5 m
|-
|[[Puig de Gaigs]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serra de Comaverd]] ([[Serralada Prelitoral]])
|839,4 m
|-
|[[Còpia de Palomes]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|837,5 m
|- 
|[[Puig Gros (Vic)]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|836,7 m
|-
|[[Les Tres Alzines]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|831,2 m
|- 
|[[Les Agulles (el Pont d'Armentera)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|828,9 m
|-
|[[Tossal Gros (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|827,3 m
|-
|[[Puig Gros (Sant Mateu de Bages)]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Castelltallat]] ([[Depressió Central]])
|824,4 m
|-
|[[Puig de Cabdells]]
|[[Alt Camp]]
|[[La Voltorera]] ([[Serralada Prelitoral]])
|821,7 m
|-
|[[El Paller de Tot l'Any]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Serra de l'Obac]] ([[Serralada Prelitoral]])
|817,2 m
|-
|[[Pic del Vent|Pic del vent]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Caldes de Montbui]]
|815,6 m
|-
|[[Puig de les Marietes (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|815,3 m
|-
|[[Puig-l'agulla]] yan jî [[Creu de Montagut]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]]) 
|810,3 m
|- 
|[[Tossal Gros (Conca de Dalt)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|809,4 m
|-
|[[Puiggraciós]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|808,8 m
|-
|[[Serrat del Conillera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|808,3 m
|-
|[[Puig Jugador]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|806,1 m
|-
|[[La Trona (Sant Martí de Centelles)]]
|[[Osona]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|805,9 m
|-
|[[Tossal Gros de Vallbona]]
|[[Conca de Barberà]], [[Urgell]]
|[[Serra del Tallat]] ([[Depressió Central]])
|802,9 m
|- 
|[[Puig de les Forques (Aiguamúrcia)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|800,3 m
|-
|[[Turó de l'Alzina Rodona]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|795,4 m
|-
|[[Turó de Coma-roques]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|794,8 m
|-
|[[Turó de Llumeneres]]
|[[Selva]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|794,0 m
|-
|[[El Castellot (Font-rubí)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Capçaleres del Foix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|793,1 m
|- 
|[[Tossal Gros (Vallbona de les Monges)]]
|[[Conca de Barberà]], [[Urgell]]
|[[Serra del Tallat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|791,6 m
|-
|[[La Cogulla (Figuerola del Camp)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|785,6 m
|-
|[[Punta de Coma-roques]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|783,8 m
|-
|[[L'Avellanet (Rubió)]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|782,0 m
|- 
|[[La Plana d'en Sarrills]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|781,3 m
|-
|[[Turó de la Fontanella]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|780,8 m
|-
|[[Selleta de Pallerols]]
|[[Montsià]], [[Baix Maestrat]]
|[[Ports de Tortosa-Beseit]] ([[Sistema Ibèric]])
|775,5 m
|-
|[[Roca Alta (Capafons)]]
|[[Baix Camp]]
|
|773,2 m
|-
|[[Cap de Cans]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|772,9 m
|-
|[[Puigsacreu (Santa Pau)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|768,8 m
|-
|[[Tossa de Viamar]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serra de Cardó]] ([[Serralada Prelitoral]])
|766,9 m
|-
|[[Montgròs (el Brull)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|766,8 m
|-
|[[Turó Gros (Sant Celoni)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|766,1 m
|- 
|[[Turó d'en Vives]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|765,8 m
|- 
|[[Tossal de la Somerota]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|765,6 m
|-
|[[La Tossa (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|765,5 m
|-
|[[Puig Gros (Argençola)]]
|[[Anoia]]
|[[Depressió Central]]
|765,3 m
|-
|[[Punta de Jovara]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|764,8 m
|-
|[[Buinaca]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serra del Boix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|764,6 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[La Torreta del Montsià]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|763,1 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Torreta de Montsià]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|763,0 m
|-
|[[Turó Saparera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|761,2 m
|-
|[[Siuranella]]
|[[Priorat]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|754,1 m
|-
|[[Morrocurt]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|751,9 m
|- 
|[[Roca Ferrana]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|751,0 m
|-
|[[Molacima]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|749,4 m
|- 
|[[Puig de les Torres]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|748,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Montalt (Tivissa)]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra del Montalt]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|748,9 m
|-
|[[Turó de les Clivelleres]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Capçaleres del Foix]] ([[Serralada Prelitoral]])
|744,1 m
|- 
|[[Turó de la Vinya Vella]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|735,8 m
|-
|[[Puig de Sant Miquel (Rubió) |Puig de Sant Miquel]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|733,0 m
|- 
|[[Tossal Pedregós]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|732,4 m
|-
|[[Turó de Coll de Murtra]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Massís del Montseny]] ([[Serralada Prelitoral]])
|730,7 m
|-
|[[Molló Puntaire]]
|[[Baix Camp]]
|[[los Dedalts]] ([[Serralada Litoral]])
|728,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal de l'Alzina (Vandellòs i l'Hospitalet de l'Infant)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Serra de la Mar]] ([[Serralada Litoral]])
|728,0 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Tossal Gros (Castell de Mur)]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|717,6 m
|-
|[[Puig Gros (Calonge de Segarra)]]
|[[Anoia]]
|[[Depressió Central]]
|717,0 m
|-
|[[Puig d'en Cama]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Prades]] ([[Serralada Prelitoral]])
|716,6 m
|- 
|[[Les Moles (Vandellòs i l'Hospitalet de l'Infant)]]
|[[Baix Camp]]
|[[Moles del Taix]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|714,3 m
|-
|[[Mola de Genessies]]
|[[Baix Camp]], [[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|711,2 m
|- 
|[[Serrat del Coix]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|710,4 m
|-
|[[Puig Cavaller]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de la Solsida]] [[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|706,2 m
|-
|[[Turó de Maçana]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Rubió]] ([[Depressió Central]])
|703,5 m
|- 
|[[Puig de l'Àliga (Aiguamúrcia)]]
|[[Alt Camp]], [[Alt Penedès]], [[Baix Penedès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|701,5 m
|-
|[[Serrat del Castell (Tona)]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|701,4 m
|-
|[[Muntanya de Conill]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|699,2 m
|-
|[[Puig de les Eres]] an jî Pic de l'Estrella
|[[Alt Empordà]], [[Rosselló]]
|[[Serra de l'Albera]] ([[çiyayên Pîrenê]])
|697,7 m
|-
|[[Puntes de Vilalta]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Llarga (Mont-ral)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|696,3 m
|-
|[[Punta del Pollo]]
|[[Baix Ebre]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|693,9 m
|-
|[[Turó de la Torrica]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|691,4 m
|-
|[[Puig del Miracle]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|689,5 m
|-
|[[Cabeça Negra]]
|[[Baix Camp]]
|[[Moles del Taix]] [[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|686,6 m
|-
|[[Tossal de Penjabudells]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|686,2 m
|-
|[[Puig Gros (Les Piles)]]
|[[Conca de Barberà]]
|
|685,7 m
|-
|[[La Foradada (Montsià)]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|682,8 m
|-
|[[Puig Cornador (Sant Sadurní d'Osormort)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|682,7 m
|-
|[[Sant Salvador Saverdera]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Rodes]]
|682,0 m
|-
|[[Puig Gros (Les Masies de Voltregà)]]
|[[Osona]]
|[[Depressió Central]]
|680,8 m
|-
|[[Rocacorba (Querol)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|680,0 m
|-
|[[Turó del Corral Nou]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|677,6 m
|-
|[[La Roca d'en Mascaró]]
|[[Gironès]]
|[[Muntanya de Rocacorba]] ([[Serralada Transversal]])
|675,9 m
|-
|[[Puig de la Creu (Castellar del Vallès)]]
|[[Vallès Occidental]]
|[[Castellar del Vallès]] i [[Sentmenat]] ([[Serralada Prelitoral]])
|668,3 m
|-
|[[Puig Gros (Santa Pau)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|666,6 m
|-
|[[Roques del Migdia]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|665,8 m
|-
|[[Punta Redona]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|659,2 m
|-
|[[Montau]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|657,1 m
|- 
|[[Punta dels Marquesos]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|655,0 m
|-
|[[Punta del Pouet]]
|[[Garrigues]]
|[[Contraforts Serra de la Llena]]
|654,4 m
|-
|[[Puig d'Agulles]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|652,5 m
|-
|[[Roca Molnera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|649,2 m
|-
|[[Punta del Corb]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|649,1 m
|-
|[[El Montcau (Gelida)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|645,8 m
|-
|[[El Corredor (Dosrius)]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra del Corredor]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|642,2 m
|-
|[[Serra de Torrellebreta]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|637,6 m
|-
|[[L'Ossera]]
|[[Bages]]
|[[Serrat de Viranes]] ([[Depressió Central]])
|636,2 m
|-
|[[Tossal del Xivete]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|634,1 m
|-
|[[Penys del Clot del Capó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|631,5 m
|-
|[[Tossal Rodó (Cabra del Camp)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|629,1 m
|-
|[[El Castell de Ganyes]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|628,4 m
|-
|[[Puig de Tonell]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|628,0 m
|-
|[[Turó d'en Manel]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|624,6 m
|-
|[[Puig d'Hivern]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|621,8 m
|-
|[[Serrat de Mont-rodon]]
|[[Osona]]
|[[Turons de la Plana Ausetana]] ([[Depressió Central]])
|621,7 m
|-
|[[Puig Cornador (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|621,2 m
|-
|[[Tossa de Montbui]]
|[[Anoia]]
|[[Serra de Miralles (Bellprat)|Serra de Miralles]] ([[Serralada Prelitoral]])
|619,6 m
|-
|[[Puig de Queralbs]]
|[[Alt Empordà]]
|[[Serra de Rodes]]
|617,9 m
|-
|[[Mola del Perelló]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|617,2 m
|-
|[[Puig Rodó (Sentmenat)]]
|[[Vallès Occidental]]
|
|617,1 m
|-
|[[Turó dels Masos]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|616,9 m
|-
|[[Torreta dels Quatre Batlles]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|616,3 m
|-
|[[Turó de Cal Gatelló]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|615,9 m
|-
|[[Puig Rodó (Vilanova de Sau)]]
|[[Osona]]
|[[Les Guilleries]] ([[Serralada Prelitoral]])
|615,0 m
|-
|[[Les Guixeres (Montblanc)]]
|[[Alt Camp]], [[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|614,2 m
|-
|[[Puig Bernat (Olesa de Bonesvalls)]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]]
|[[Serral del Cúpol]] ([[Serralada Litoral]])
|612,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Juncosa)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|612,4 m
|-
|[[Tossal Gros (Massoteres)]]
|[[Segarra]]
|[[Pêşpîrenê]]
|611,8 m
|-
|[[L'Escaleta]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|610,7 m
|-
|[[Turó de la Font de la Teula]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|610,6 m
|-
|[[Turó de Cal Cardó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|610,5 m
|-
|[[Tossal de Sant Blai]]
|[[Garrigues]]
|[[Contraforts Serra de la Llena]]
|608,3 m
|-
|[[Turó de Mas de Gínjol]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|606,3 m
|-
|[[La Carabassa (Gandesa)]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra de Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|602,5 m
|- 
|[[Cingles de Sant Roc]]
|[[Garrotxa]], [[Gironès]], [[Selva]]
|[[Serralada Transversal]]
|598,1 m
|- 
|[[Serra de Montcogul|Montcogul]]
|[[Bages]]
|[[Serra de Montcogul]] ([[Depressió Central]])
|597,5 m
|-
|[[Montalt (Dosrius)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|596,7 m
|-
|[[Puig Sacreu (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|[[çiyayên Pîrenê]]
|595,7 m
|-
|[[La Morella (Begues)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|593,6 m
|-
|[[Els Bessons (les Borges Blanques)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|593,4 m
|-
|[[Muntanya del Socarrat]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|593,4 m
|-
|[[Montgròs (Sant Feliu de Boixalleu)]]
|[[Selva]]
|
|591,7 m
|-
|[[Turó de Mas Balances]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|591,0 m
|-
|[[Puigsacreu (Sant Feliu de Pallerols)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|586,7 m
|-
|[[Montgròs (el Pont de Vilomara i Rocafort)]]
|[[Bages]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|584,3 m
|-
|[[Puig Cubell (Montagut i Oix)]]
|[[Garrotxa]]
|
|572,1 m
|-
|[[Turó del Soler]]
|[[Bages]]
|[[Depressió Central]]
|566,5 m
|-
|[[Punta de la Devesa (Cervià de les Garrigues)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|566,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Biosca)]]
|[[Segarra]]
|[[Pêşpîrenê]]
|560,4 m
|-
|[[Turó dels Tremolencs]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Cingles de Bertí]] ([[Serralada Prelitoral]])
|560,2 m
|-
|[[Roca Vidala]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|558,4 m
|-
|[[Tossal dels Masos]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|555,8 m
|-
|[[Puig de les Agulles (Begues)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serralada Litoral]]
|551,7 m
|-
|[[Turó del Mig (Arenys de Munt)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|550,5 m
|-
|[[La Creu de l'Aragall (Castellví de Rosanes)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Aragall]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Prelitoral]])
|548,1 m
|-
|[[Tossal de Tarragó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serra Alta (Valls)]] ([[Serralada Prelitoral]])
|548,0 m
|-
|[[Tossal Gros (Castelló de Farfanya)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|545,8 m
|-
|[[Tossal Gros d'Ollers]]
|[[Conca de Barberà]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|534,9 m
|-
|[[Collbaix (Manresa)]]
|[[Bages]]
|[[Sant Llorenç del Munt]] ([[Serralada Prelitoral]])
|542,8 m
|- 
|[[Montgròs (Olesa de Bonesvalls)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serra de les Planes (Olesa de Bonesvalls)|Serra de les Planes]] ([[Serralada Litoral]])
|538,7 m
|-
|[[Tossal Gros (l'Espluga Calba)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|536,5 m
|-
|[[Turó de Céllecs]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|536,1 m&lt;ref name=&quot;anuari&quot; /&gt;
|- 
|[[Puig de la Mola]]
|[[Alt Penedès]], [[Baix Llobregat]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|533,8 m
|- 
|[[Puig d'Aiguabona]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|533,1 m
|-
|[[Serrat del Nenot]]
|[[Pallars Jussà]]
|[[Pêşpîrenê]]
|532,6 m
|-
|[[Puig d'Arques]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|532,2 m
|- 
|[[Turó Rodó (Serra de Marina)]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|530,2 m
|-
|[[Puig Aguilar]]
|[[Maresme]]
|[[Serra del Corredor]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|527,3 m
|-
|[[Tossal de les Voltes]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|526,3 m
|-
|[[Mola del Guirro]]
|[[Baix Camp]]
|[[Muntanyes de Tivissa-Vandellòs]] ([[Serralada Prelitoral]])
|526,1 m
|-
|[[Puigcabrer]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|524,4 m
|-
|[[La Seguera]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|521,8 m
|-
|[[Puig de les Cadiretes]]
|[[Gironès]], [[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|518,7 m
|- 
|[[El Tibidabo]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|516,2 m
|- 
|[[Mola d'Irto]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|509,3 m
|-
|[[Puntal dels Escambrons]]
|[[Ribera d'Ebre]], [[Segrià]]
|[[Pla de Lleida]] ([[Depressió Central]])
|500,0 m
|- 
|[[Sant Mateu (Premià de Dalt)]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|499,0 m
|-
|[[La Picossa (Móra d'Ebre)]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serres de Pàndols-Cavalls]] ([[Serralada Prelitoral]])
|498,9 m
|-
|[[Montagut (Llagostera)]]
|[[Gironès]], [[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|498,3 m
|- 
|[[Turó de Lledó]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|498,3 m
|-
|[[Puig Pedregós]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|496,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Os de Balaguer)]]
|[[Noguera]]
|[[Serra de la Móra (Os de Balaguer)|Serra de la Móra]] ([[Pêşpîrenê]])
|495,7 m
|-
|[[Montmeneu]]
|[[Segrià]]
|[[Pla de Lleida]] ([[Depressió Central]])
|493,9 m
|- 
|[[Tossal Gros (Juneda)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serra dels Bessons]] ([[Serralada Prelitoral]])
|486,5 m
|-
|[[Puig Alt (Sant Martí Vell)]]
|[[Gironès]]
|[[Massís de les Gavarres]] ([[Serralada Litoral]])
|485,2 m
|-
|[[Puig de l'Àliga]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra del Pebrer]] ([[Serralada Prelitoral]])
|484,4 m
|-
|[[Turó de Galzeran|Turó de Galzeran an jî Turó d'en Mates]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|484,0 m
|- 
|[[Cim de la Mort]]
|[[Terra Alta]]
|[[Serra del Pebrer]] ([[Serralada Prelitoral]])
|482,6 m
|-
|[[Puig Rodon (La Vall de Bianya)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Pêşpîrenê]])
|478,7 m
|-
|[[Turó del Puig (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|477,2 m
|-
|[[El Cogulló (Sallent)]]
|[[Bages]]
|[[Depressió Central]]
|474,0 m
|-
|[[Turó de Can Cirers]] an jî Turó de Cirers
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|471,6 m
|-
|[[Montllor]]
|[[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|470,4 m
|-
|[[Puig Vicenç]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|468,2 m
|-
|[[La Coscollada]] yan jî Coscolla de l'Amigó
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|466,3 m
|-
|[[Serrat de Collbeix]]
|[[Alt Camp]], [[Baix Penedès]]
|[[Serra del Montmell]] ([[Serralada Prelitoral]])
|464,4 m
|-
|[[Puig de l'Àliga (Canyelles)]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|464,2 m
|- 
|[[El Pi Candeler]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|462,9 m
|-
|[[Turó de Castellruf]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|457,8 m
|-
|[[Els Tres Pilars]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|455,7 m
|-
|[[Puig Cornador (Sant Ferriol)]]
|[[Garrotxa]]
|[[Serralada Transversal]]
|450,7 m
|-
|[[Puig d'Olorda]]
|[[Baix Llobregat]], [[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|450,3 m
|-
|[[Turó d'en Roure]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|448,5 m
|-
|[[Turó de Can Montsant]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|447,8 m
|-
|[[Els Figuerals]]
|[[Maresme]], [[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|443,0 m
|-
|[[Turó dels Quatre Vents]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|435,2 m
|-
|[[Turó de Tarau]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|434,0 m
|-
|[[Turó de Mas de Ràfols]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|432,0 m
|-
|[[Puig Rodó (La Jonquera)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|430,8 m
|-
|[[Turó d'en Baldiri]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|430,6 m
|-
|[[Turó de la Magarola]] yan jî Turó del Maltall de Magarola
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|430,3 m
|-
|[[Turó de l'Oriola]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|427,2 m
|-
|[[Turó de Pedrells]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|422,2 m
|-
|[[Turó de Valldaura]]
|[[Barcelonès]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|421,3 m
|-
|[[Puig de les Cols]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|416,8 m
|- 
|[[Montgròs (Sant Jaume dels Domenys)]]
|[[Baix Penedès]]
|
|411,3 m
|-
|[[Turó d'en Cabanyes]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|407,3 m
|-
|[[Turó de Matacabres]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|406,1 m
|-
|[[Turó d'en Bosc]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|403,9 m
|-
|[[Montllor Petit]]
|[[Selva]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|403,4 m
|- 
|[[Turó de Donadeu]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|402,2 m
|-
|[[Puig de Sant Baldiri]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|401,5 m
|- 
|[[el Montclar]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|401,1 m
|- 
|[[Mola de Godall]]
|[[Montsià]]
|[[Serra de Godall]] ([[Serralada Litoral]])
|397,6 m
|-
|[[Turó d'en Bernadó]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|396,5 m
|-
|[[Tossal Gros (Vinebre)]]
|[[Ribera d'Ebre]]
|[[Serra dels Gorraptes]] ([[Serralada Prelitoral]])
|395,8 m
|-
|[[Puig Rodó (Vallgorguina)]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|392,1 m
|-
|[[Burriac]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|391,7 m
|-
|[[Montgròs (Fogars de la Selva)]]
|[[Selva]]
|
|390,5 m
|-
|[[Puig d'Ossa]] yan jî Muntanya de Sant Pere Màrtir
|[[Baix Llobregat]], [[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|388,7 m
|-
|[[Tossa Grossa de Montferri]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|387,3 m
|-
|[[Puig de les Vacasses]]
|[[Gironès]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|385,7 m
|-
|[[Lo Molló (Ulldecona)]] yan jî Tossal Gros
|[[Montsià]]
|[[Serra Grossa (Ulldecona)|Serra Grossa]] [[Serra de Godall]] ([[Serralada Litoral]])
|378,4 m
|-
|[[Turó d'Aquença]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|374,7 m
|-
|[[Puig de l'Aranyó]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|365,5 m
|-
|[[Turó de l'Home (Badalona)]]
|[[Barcelonès]], [[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|362,5 m
|-
|[[El Montgròs]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|357,4 m
|- 
|[[Turó del Mas Alegret]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|358,3 m
|-
|[[Turó Gros de Miralles]]
|[[Maresme]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|356,9 m
|- 
|[[Turó de l'Avi]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|356,0 m
|-
|[[Tossal Gros (el Cogul)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|353,8 m
|-
|[[Turó de Ca l'Arquer]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|353,0 m
|-
|[[Montpedrós (Santa Coloma de Cervelló)]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|348,1 m
|-
|[[Tossal Gros (Alpicat)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|347,3 m
|-
|[[Tossal Gros (Almatret)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|346,1 m
|-
|[[Tossal Gros (Arbeca)]]
|[[Garrigues]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|344,8 m
|-
|[[Turó del Mig (Caldes de Montbui)]]
|[[Vallès Oriental]]
|
|343,1 m
|-
|[[Puig Madrona]]
|[[Baix Llobregat]], [[Vallès Occidental]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|340,6 m
|-
|[[Tossal Gros (la Pobla de Massaluca)]]
|[[Terra Alta]]
|
|340,6 m
|-
|[[Muntanya de la Vila]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|333,5 m
|-
|[[Puig Rodó (Avinyonet del Penedès)]]
|[[Alt Penedès]]
|[[Serralada Litoral]]
|329,1 m
|-
|[[Turó d'en Cases]]
|[[Maresme]]
|[[Serra de Sant Mateu]] ([[Serralada Litoral]])
|327,0 m
|-
|[[Puig Gros (Sant Feliu de Guixols)]]
|[[Baix Empordà]]
|
|324,6 m
|-
|[[Puig de Son Ric]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|322,3 m
|- 
|[[La Mola (Bonastre)]]
|[[Baix Penedès]], [[Tarragonès]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|316,6 m
|- 
|[[Puig d'en Boronet]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|316,5 m
|- 
|[[Turó del Mig (Sitges)]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|311,4 m
|-
|[[Montplà]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|310,8 m
|- 
|[[Tossal Gros (Alcanó)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|309,5 m
|-
|[[Penya Riscle]]
|[[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|308,1 m
|-
|[[Puig Rodó (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|307,9 m
|- 
|[[La Cogulera (Sant Iscle de Vallalta)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|307,8 m
|-
|[[Montgrí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|303,0 m
|- 
|[[Puig de Rocabruna]]
|[[Baix Llobregat]]
|[[Serra de l'Ordal]] [[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|301,5 m
|-
|[[Tossal de l'Infern]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|301,4 m
|- 
|[[son Moles]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|298,6 m
|-
|[[Montsianell]]
|[[Montsià]]
|[[Serra del Montsià]] ([[Serralada Litoral]])
|292,5 m
|-
|[[La Fita Alta]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|289,2 m
|-
|[[Fita dels Tres Termes]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|276,5 m
|- 
|[[La Dona Espenyada]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de l'Ardenya]] ([[Serralada Litoral]])
|275,6 m
|-
|[[Turó de Can Cirera]]
|[[Vallès Oriental]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|275,2 m
|-
|[[Turó Gros de Terra Negra]]
|[[Maresme]], [[Selva]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|273,4 m
|- 
|[[Margalef (Torregrossa)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|271,1 m
|-
|[[La Talaia (Castellet i la Gornal)]]
|[[Alt Penedès]], [[Garraf]]
|[[Massís del Garraf]] ([[Serralada Litoral]])
|269,1 m
|- 
|[[Turó del Carmel]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|265,6 m
|-
|[[Montpalau (Pineda de Mar)|Turó de Montpalau (Pineda de Mar)]]
|[[Maresme]]
|[[Massís del Montnegre]] ([[Serralada Litoral]])
|264,9 m
|- 
|[[La Pena (Puigverd de Lleida)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|262,7 m
|-
|[[Turó de la Rovira (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|261,8 m
|- 
|[[Puig Carroig]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|261,3 m
|- 
|[[Turó d'en Roda-soques]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|260,2 m
|-
|[[Puig Creu d'en Redó]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|258,9 m
|- 
|[[Puig Roig (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|258,6 m
|-
|[[Tossal Gros (Alfés)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|251,8 m
|-
|[[Tossal Gros (Sarroca de Lleida)]]
|[[Segrià]]
|[[Depressió Central]]
|250,7 m
|-
|[[Puig de sa Guàrdia (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|248,7 m
|-
|[[Turó de la Creueta del Coll]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|245,5 m
|-
|[[La Cogulla (Vespella de Gaià)]]
|[[Priorat]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|244,3 m
|-
|[[Puig de Barretpicat]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|241,8 m
|-
|[[Montcal (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|233,0 m
|-
|[[Tossal de les Arcades]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Tossals de Torregrossa]] ([[Depressió Central]])
|229,7 m
|-
|[[Puig d'en Malaret]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|228,6 m
|- 
|[[Puig Nau]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís de les Cadiretes]] ([[Serralada Litoral]])
|227,2 m
|- 
|[[Tossal Gros (Torrelameu)]]
|[[Noguera]]
|[[Pêşpîrenê]]
|226,8 m
|-
|[[Roca Maura]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|225,4 m
|- 
|[[Quermany Gros]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|221,5 m
|- 
|[[Torre Moratxa]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|220,1 m
|- 
|[[els Torradors]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|216,9 m
|-
|[[Tossal de Carrassumada]]
|[[Segrià]]
|[[Serra de Carrassumada]] ([[Depressió Central]])
|211,8 m
|-
|[[Puig Rodonell]]
|[[Selva]]
|[[Serralada Transversal]]
|210,8 m
|-
|[[Tossal Roig (Bellvís)]]
|[[Pla d'Urgell]]
|[[Depressió Central]]
|210,1 m
|-
|[[Puig de les Cogullades]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|209,8 m
|- 
|[[Puig Brocà]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|205,6 m
|- 
|[[El Puig (Valls)]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|203,8 m
|-
|[[Turó d'en Boscà]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|197,7 m
|-
|[[Puig Gros (Boadella i les Escaules)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|191,7 m
|-
|[[Montjuïc (Barcelona)]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada Litoral]]
|184,8 m
|- 
|[[Turó d'en Folc]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|184,7 m
|-
|[[Puig Rodó (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|183,0 m
|- 
|[[Turó del Putget]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|182,7 m
|-
|[[Puig de Cantallops (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|173,5 m
|-
|[[Puig Torró]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|171,5 m
|-
|[[Puig Major (Baix Empordà)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|171,3 m
|-
|[[Puig de sa Guàrdia]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|171,3 m
|-
|[[Turó d'en Seriol]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|170,2 m
|-
|[[Puig Gruí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|164,2 m
|-
|[[Tossal Gros (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|159,0 m
|-
|[[Puig de les Pasteres]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|157,4 m
|-
|[[Turó del Castell (Palafolls)]]
|[[Maresme]]
|[[Serralada Litoral]]
|153,6 m
|-
|[[Turó de Montigalà]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|151,5 m
|-
|[[Puig-rumí]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|141,1 m
|-
|[[Turó de la Cova de Vicenç]]
|[[Alt Camp]]
|[[Serralada Prelitoral]]
|140,3 m
|-
|[[Turó de la Peira (muntanya)|Turó de la Peira]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra de Collserola]] ([[Serralada Litoral]])
|138,0 m
|-
|[[Roca Blanca (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|134,6 m
|-
|[[Puig de la Reina]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|130,3 m
|-
|[[Tossal Petit]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|126,7 m
|-
|[[Puig dels Frares]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|123,2 m
|-
|[[Puig de la Coma (Begur)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|121,3 m
|-
|[[Puig Cala de Cabres]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|120,8 m
|-
|[[Puig Pelegrí (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|120,8 m
|-
|[[Puig Gros (El Port de la Selva)]]
|[[Alt Empordà]]
|
|116,9 m
|-
|[[Puig dels Corbs (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|116,8 m
|-
|[[Puig Rodó d'Aiguafreda]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|116,2 m
|-
|[[Puig d'en Gervasi]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|115,9 m
|-
|[[Puig Boet]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|115,7 m
|-
|[[Quermany Petit]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|114,4 m
|-
|[[Puig d'en Fina]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|106,1 m
|-
|[[Puig del Cap de Gall]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|104,0 m
|-
|[[Puig Pedrós (Pals)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|102,9 m
|-
|[[Puig la Trona]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|101,5 m
|-
|[[Puig de Guardiola (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|98,5 m
|-
|[[Puig del Piverd]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|97,4 m
|-
|[[Puig del Rodonell]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|94,2 m
|-
|[[Puig de Gallifa]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|90,9 m
|-
|[[Turó de l'Enric]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|90,5 m
|-
|[[Puig d'en Quim]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|90,4 m
|-
|[[Puig d'en Bonet]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|86,7 m
|-
|[[el Montori]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Serralada Litoral]]
|82,3 m
|-
|[[Puig de Rais]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|81,2 m
|-
|[[Puig d'en Ponç (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|79,0 m
|-
|[[la Muntanyeta (Torroella de Montgrí)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Massís del Montgrí]] ([[Pêşpîrenê]])
|77,6 m
|-
|[[Puig d'en Linares]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|74,0 m
|-
|[[Puig des Cau]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|70,3 m
|-
|[[Puig la Putjarra]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|70,2 m
|-
|[[Puig-rodon (Palafrugell)]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|63,2 m
|-
|[[sa Tuna (muntanya)|sa Tuna]]
|[[Baix Empordà]]
|[[Muntanyes de Begur]] ([[Serralada Litoral]])
|62,6 m
|-
|[[Turó d'en Caritg]]
|[[Barcelonès]]
|[[Serra d'en Mena]] [[Serralada de Marina]] ([[Serralada Litoral]])
|59,4 m
|-
|[[Turó de Montgat]]
|[[Maresme]]
|[[Província de Barcelona|Barcelona]]
|40,0 m
|-
|}

== Ferhengoka ketelanî-kurdî ==
*cim: [[lûtke]]
*massís: [[girse]], masîv
*muntanya: [[çiya]]
*penya: [[zinar]]
*puig (&quot;pûç&quot;): [[gir]]
*turó: gir


== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Lîste]]
[[Kategorî:Çiyayên Ketelonyayê]]
[[Kategorî:Ketelonya]]</text>
      <sha1>tc88knntt6fdb1nh14gh7wxxn1c6vcz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Muradan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129092</id>
    <revision>
      <id>1094810</id>
      <parentid>1094775</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:36:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="227" xml:space="preserve">'''Muradan''', (bi tirkî: Dilektaşı ) Yew dewa Dara Hênî ya. Serra 1750î de awan bîya.  Cîranê na dewe başûrî de dewa Vazenan, rojhîlatî de dewa Sêfan, vakurî de dewa Şemsan, rojawanî de dewa Cansûrî est ê.</text>
      <sha1>1hf36ssu889mhxk1fzq31hc3x05ydfi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094811</id>
      <parentid>1094810</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:37:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="226" xml:space="preserve">'''Muradan''', (bi tirkî: Dilektaşı ) yew dewa Dara Hênî ya. Serra 1750î de awan bîya. Cîranê na dewe başûrî de dewa Vazenan, rojhîlatî de dewa Sêfan, vakurî de dewa Şemsan, rojawanî de dewa Cansûrî est ê.</text>
      <sha1>0ut686jau9wrr8ruijbdt0fmwezuezz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094812</id>
      <parentid>1094811</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T15:38:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="238" xml:space="preserve">{{zazakî}}
'''Muradan''', (bi tirkî: Dilektaşı ) yew dewa Dara Hênî ya. Serra 1750î de awan bîya. Cîranê na dewe başûrî de dewa Vazenan, rojhîlatî de dewa Sêfan, vakurî de dewa Şemsan, rojawanî de dewa Cansûrî est ê.</text>
      <sha1>rgtntnxeqm4hjdrylhvqtzebosrs0bu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Şeqbûn</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129093</id>
    <revision>
      <id>1094800</id>
      <parentid>1094779</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T14:47:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5607" xml:space="preserve">[[Wêne:Pîtîn û şeqbûn ku.png|thumb|474x474px|Di gavên şeqbûnê de qebareye zîgotê naguhere, qebareya xaneyên nû kêm dibe. Ango di her dabeşbûnek de qebareya xaneyên nû (xaneyên keç) dadikeve nîvê qebareya makexaneyê]]
'''Şeqbûn''' (bi înglîzî: ''cleavage''), li pêy pîtînê dabeşbûna xaneyên pêşembriyoyî.

[[Pîtîn]] di coga hêkê de rû dide. Piştê pîtînê, zîgota mirov di nav 24 saetan de dabeş dibe û dibe embriyoya du xaneyî.&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt; Li pey pîtînê, [[zîgot]] bi rêzedabeşbûnên li pêy hev, bi lez dabeş dibe. Bi dabeşbûna [[Mîtoz|mîtozî]] hejmara xaneyan wekî 2, 4, 8, 16, 32, 64 ... zêde dibe. Ev qonaxa dabeşbûnê ya zîgotê wekî şeqbûn tê navkirin. Şeqbûn di [[coga hêkê]] de dest pê dike, heta embriyoya bigihîje [[Malzarok|malzarokê]], didome.&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;&gt;Starr, C., &amp; McMillan, B. (2010). Human Biology (8th ed.). Pacific Grove, CA: Brooks/Cole Publishing Company. &lt;/ref&gt;  Di gavên şeqbûnê de qebareye zîgotê naguhere, qebareya xaneyên nû kêm dibe. Ango di her dabeşbûnek de qebareya xaneyên nû (xaneyên keç) dadikeve nîvê qebareya makexaneyê.&lt;ref name=&quot;Biology&quot;&gt;Brooker, R., Widmaier, E., Graham, L., &amp; Stiling, P. (2017). Biology (4th ed.).&lt;/ref&gt; 

Xaneyên nû yên bi şeqbûnê hatine çêkirin, wekî “blastomer” tên navkirin.&lt;ref&gt;Britannica, The Editors of Encyclopaedia. &quot;cleavage&quot;. ''Encyclopedia Britannica'', 8 Feb. 2018, [https://www.britannica.com/science/cleavage-embryo]. Accessed 9 August 2022.&lt;/ref&gt; Hemû blastomer ji aliyê bomaweyî (genetîkî) ve kopyayên hev in.&lt;ref name=&quot;ENCYCLOPEDIA OF Life Science&quot;&gt;Cullen, K. E. (2009).Encyclopedia of Life Science. Newyork: Facts On File, Inc&lt;/ref&gt;

Şeqbûn, piştê pîtînê bi çalakiya hokara handerkirina mîtozê (bi înglîzî: ''mitosis promoting factor (MPF))'' dest pê dike.&lt;ref&gt;Gilbert SF. Developmental Biology. 6th edition. Sunderland (MA): Sinauer Associates; 2000. An Introduction to Early Developmental Processes. Available from: [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK9992]/&lt;/ref&gt;MPF ji du binebeşan pêk tê, Sayklîna B û kînaza pêgira sayklîn. Bi çalakiya hokara handerkirina mîtozê, [[çerxa xaneyê]] ya blastomeran tenê bi du gavan didome: [[Înterfaz|Qonaxa S]] û [[Înterfaz|Qonaxa M]].&lt;ref&gt;Gilbert SF. Developmental Biology. 6th edition. Sunderland (MA): Sinauer Associates; 2000. An Introduction to Early Developmental Processes. Available from: [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK9992]/&lt;/ref&gt; Ango di xaneyên pêşembriyoyî de qonaxên G&lt;sub&gt;1&lt;/sub&gt; û G&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; yên çerxa xaneyê an hîç tune an jî gellek kurt e, loma dabeşbûnên şeqbûnê li gor debeşbûna mîtozî ya asayî gellek bi lez rû dide.&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot;&gt; Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., &amp; Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt; 

Berê her dabeşbûnek, bi duhendebûnê, hejmara kromozomên blastomeran dibe du qat. Ji ber ko [[kromozom]] ji [[Asîda deoksîrîbonukleyî|ADN]] û proteîna hîston pêk tê, divê ji bo berdewamiya şeqbûnê ADN were dirustkirin. Herwisa hinek proteîn û madeyên sakar jî tên berhemkirin.&lt;ref&gt;Balinsky, Boris Ivan. &quot;animal development&quot;. ''Encyclopedia Britannica'', 29 Jul. 2022, [https://www.britannica.com/science/animal-development]&lt;/. Accessed 8 August 2022.&lt;/ref&gt;

Bi qasî sê roj piştê pîtînê, hejmara xaneyên embriyoyê digihîje 16 xaneyan. Ev koma xaneyên bi awayekî şidayî bi hev re girêdayî dişibe mêweya(fêkî) tûyê. Loma ji bo vê pêkhateyê navê “morula” tê bikaranîn. Di zimanê latînî de wateya morula “tûya piçûk”e.&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., &amp; Kruse, D. et al. (2017). Anatomy &amp; physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;Morula ji xaneyên erk û qebareya wekhev pêk tê. Gorankariya xaneyan ji qonaxa morulayê şûnde dest pê dike. Blastomer li gor pêdiviyê, diguherin bo hemû şane û endamên laş.&lt;ref name=&quot;visualizing-human-biology&quot;&gt;Ireland, K. A. (2010). Visualizing Human Biology (3rd ed.). Hoboken, NJ: John Wiley &amp; Sons.&lt;/ref&gt;

Gava hejmara xaneyên bi şeqbûnê çê bûne ji sedî zêdetir dibin, êdî embriyo wekî blastula tê navkirin.&lt;ref name=&quot;OpenStax, Biology&quot;&gt; Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., &amp; Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;  Xaneyên blastula jî, wekî blastomer tên navkirin. Xaneyên blastomer bi awayek şidî be hevre girêdayî ne.&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot; /&gt; Embriyoya mirov di qonaxa blastula de wekî blastoçikildan (bi inglîzî: ''blastocyst'') tê navkirin. Her ko blastomerên nû tên peydakirin, blastomer ber bi aliyê derve dilivin û navenda bilastoçikildanê vala dihêlin. Di vê qonaxê de embriyo dişibe gogê. Çîna xaneyên aliyê derve wekî blastoderm tê navkirin. Navenda bi şile tîjî jî blastokelên (bi înglîzî: ''blastocoel'') tê navkirin.&lt;ref&gt;Balinsky, Boris Ivan. &quot;animal development&quot;. ''Encyclopedia Britannica'', 29 Jul. 2022, [https://www.britannica.com/science/animal-development]&lt;/. Accessed 8 August 2022.&lt;/ref&gt;

Şeqbûn bi destpêka qonaxa blastoçikildanê bi dawî dibe. Hemû zîndewerên firexaneyî bi şeqbûnê geşe dibin û diperisin. Lê şêweyî şeqbûnê li zîgota her zîndewer de ne heman e.

== Çavkanî ==

{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>tjqc9kao8kv95wsc4138bdg6jw2a0yq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094829</id>
      <parentid>1094800</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:05:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5607" xml:space="preserve">[[Wêne:Pîtîn û şeqbûn ku.png|thumb|474x474px|Di gavên şeqbûnê de qebareye zîgotê naguhere, qebareya xaneyên nû kêm dibe. Ango di her dabeşbûnek de qebareya xaneyên nû (xaneyên keç) dadikeve nîvê qebareya makexaneyê]]
'''Şeqbûn''' (bi înglîzî: ''cleavage''), li pêy pîtînê dabeşbûna xaneyên pêşembriyoyî.

[[Pîtîn]] di coga hêkê de rû dide. Piştê pîtînê, zîgota mirov di nav 24 saetan de dabeş dibe û dibe embriyoya du xaneyî.&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt; Li pey pîtînê, [[zîgot]] bi rêzedabeşbûnên li pêy hev, bi lez dabeş dibe. Bi dabeşbûna [[Mîtoz|mîtozî]] hejmara xaneyan wekî 2, 4, 8, 16, 32, 64 ... zêde dibe. Ev qonaxa dabeşbûnê ya zîgotê wekî şeqbûn tê navkirin. Şeqbûn di [[coga hêkê]] de dest pê dike, heta embriyoya bigihîje [[Malzarok|malzarokê]], didome.&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;&gt;Starr, C., &amp; McMillan, B. (2010). Human Biology (8th ed.). Pacific Grove, CA: Brooks/Cole Publishing Company. &lt;/ref&gt;  Di gavên şeqbûnê de qebareye zîgotê naguhere, qebareya xaneyên nû kêm dibe. Ango di her dabeşbûnek de qebareya xaneyên nû (xaneyên keç) dadikeve nîvê qebareya makexaneyê.&lt;ref name=&quot;Biology&quot;&gt;Brooker, R., Widmaier, E., Graham, L., &amp; Stiling, P. (2017). Biology (4th ed.).&lt;/ref&gt; 

Xaneyên nû yên bi şeqbûnê hatine çêkirin, wekî “blastomer” tên navkirin.&lt;ref&gt;Britannica, The Editors of Encyclopaedia. &quot;cleavage&quot;. ''Encyclopedia Britannica'', 8 Feb. 2018, [https://www.britannica.com/science/cleavage-embryo]. Accessed 9 August 2022.&lt;/ref&gt; Hemû blastomer ji aliyê bomaweyî (genetîkî) ve kopyayên hev in.&lt;ref name=&quot;ENCYCLOPEDIA OF Life Science&quot;&gt;Cullen, K. E. (2009).Encyclopedia of Life Science. Newyork: Facts On File, Inc&lt;/ref&gt;

Şeqbûn, piştê pîtînê bi çalakiya hokara handerkirina mîtozê (bi înglîzî: ''mitosis promoting factor (MPF))'' dest pê dike.&lt;ref&gt;Gilbert SF. Developmental Biology. 6th edition. Sunderland (MA): Sinauer Associates; 2000. An Introduction to Early Developmental Processes. Available from: [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK9992]/&lt;/ref&gt;MPF ji du binebeşan pêk tê, Sayklîna B û kînaza pêgira sayklîn. Bi çalakiya hokara handerkirina mîtozê, [[çerxa xaneyê]] ya blastomeran tenê bi du gavan didome: [[Înterfaz|Qonaxa S]] û [[Înterfaz|Qonaxa M]].&lt;ref&gt;Gilbert SF. Developmental Biology. 6th edition. Sunderland (MA): Sinauer Associates; 2000. An Introduction to Early Developmental Processes. Available from: [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK9992]/&lt;/ref&gt; Ango di xaneyên pêşembriyoyî de qonaxên G&lt;sub&gt;1&lt;/sub&gt; û G&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; yên çerxa xaneyê an hîç tune an jî gellek kurt e, loma dabeşbûnên şeqbûnê li gor debeşbûna mîtozî ya asayî gellek bi lez rû dide.&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot;&gt; Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., &amp; Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt; 

Berê her dabeşbûnek, bi duhendebûnê, hejmara kromozomên blastomeran dibe du qat. Ji ber ko [[kromozom]] ji [[Asîda deoksîrîbonukleyî|ADN]] û proteîna hîston pêk tê, ji bo berdewamiya şeqbûnê divê ADN were dirustkirin. Herwisa hinek proteîn û madeyên sakar jî tên berhemkirin.&lt;ref&gt;Balinsky, Boris Ivan. &quot;animal development&quot;. ''Encyclopedia Britannica'', 29 Jul. 2022, [https://www.britannica.com/science/animal-development]&lt;/. Accessed 8 August 2022.&lt;/ref&gt;

Bi qasî sê roj piştê pîtînê, hejmara xaneyên embriyoyê digihîje 16 xaneyan. Ev koma xaneyên bi awayekî şidayî bi hev re girêdayî dişibe mêweya(fêkî) tûyê. Loma ji bo vê pêkhateyê navê “morula” tê bikaranîn. Di zimanê latînî de wateya morula “tûya piçûk”e.&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., &amp; Kruse, D. et al. (2017). Anatomy &amp; physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;Morula ji xaneyên erk û qebareya wekhev pêk tê. Gorankariya xaneyan ji qonaxa morulayê şûnde dest pê dike. Blastomer li gor pêdiviyê, diguherin bo hemû şane û endamên laş.&lt;ref name=&quot;visualizing-human-biology&quot;&gt;Ireland, K. A. (2010). Visualizing Human Biology (3rd ed.). Hoboken, NJ: John Wiley &amp; Sons.&lt;/ref&gt;

Gava hejmara xaneyên bi şeqbûnê çê bûne ji sedî zêdetir dibin, êdî embriyo wekî blastula tê navkirin.&lt;ref name=&quot;OpenStax, Biology&quot;&gt; Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., &amp; Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;  Xaneyên blastula jî, wekî blastomer tên navkirin. Xaneyên blastomer bi awayek şidî be hevre girêdayî ne.&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot; /&gt; Embriyoya mirov di qonaxa blastula de wekî blastoçikildan (bi inglîzî: ''blastocyst'') tê navkirin. Her ko blastomerên nû tên peydakirin, blastomer ber bi aliyê derve dilivin û navenda bilastoçikildanê vala dihêlin. Di vê qonaxê de embriyo dişibe gogê. Çîna xaneyên aliyê derve wekî blastoderm tê navkirin. Navenda bi şile tîjî jî blastokelên (bi înglîzî: ''blastocoel'') tê navkirin.&lt;ref&gt;Balinsky, Boris Ivan. &quot;animal development&quot;. ''Encyclopedia Britannica'', 29 Jul. 2022, [https://www.britannica.com/science/animal-development]&lt;/. Accessed 8 August 2022.&lt;/ref&gt;

Şeqbûn bi destpêka qonaxa blastoçikildanê bi dawî dibe. Hemû zîndewerên firexaneyî bi şeqbûnê geşe dibin û diperisin. Lê şêweyî şeqbûnê li zîgota her zîndewer de ne heman e.

== Çavkanî ==

{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>2z7343pn58wyvpzrh8uxs5b2vle9rct</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lîsteya çiyayên Feroeyê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129095</id>
    <revision>
      <id>1094790</id>
      <timestamp>2022-08-09T13:03:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>Bi rêya wergerandina rûpela &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1048445863|List of mountains of the Faroe Islands]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14736" xml:space="preserve">
[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_Syđrugøta_(1).jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg|thumb|250x250px| Syðrugøta (li çepê) û Sigatinndur (612 m, di nîvê de) û Gøtunestindur (625 m, li rastê) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Borđoy,_Klaksvík,_Háfjall_(647_m)_and_Hálgafelli_(503_m)_seen_from_Hálsur.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg|thumb|250x250px| Háfjall (647 m) û Hálgafelli (503 m) li girava Borðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_road_from_Skipanes_to_Syðrugøta.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg|thumb|250x250px| Tyril (639m) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Viđoy,_eastern_shore_with_Talvborđ,_557_m.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg/180px-Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg|thumb|271x271px| Talvborð (557m) li girava Viðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Streymoy,_Oyggjarvegur_(road_No.10)_north_of_Tórshavn.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg|thumb|250x250px| Stiðjafjall (547 m, li milê çepê) li girava Streymoy]]
Eve lîsteya çiyayên Feroeyê. &lt;ref&gt;[http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562 Us.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720203355/http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562|date=2011-07-20}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Hejmar
!Navê çiya
!Girav
!Bilindahî (m)
|-
|1
|Slættaratindur
|Eysturoy
|882m
|-
|2
|Gráfelli
|Eysturoy
|856m
|-
|3
|Villingadalsfjall
|Viðoy
|841m
|-
|4
|Kúvingafjall
|Kunoy
|830m
|-
|5
|Teigafjall
|Kunoy
|825m
|-
|6
|Kunoyarnakkur
|Kunoy
|819m
|-
|7
|Havnartindur
|Kunoy
|818m
|-
|8
|Urðafjall
|Kunoy
|817m
|-
|9
|Middagsfjall
|Kunoy
|805m
|-
|10
|Svartbakstindur
|Eysturoy
|801m
|-
|11
|Blámansfjall
|Eysturoy
|790m
|-
|12
|Kopsenni
|Streymoy
|789m
|-
|13
|Nestindar
|Kalsoy
|788m
|-
|14
|Múlatindur
|Eysturoy
|786m
|-
|15
|Ørvisfelli
|Streymoy
|783m
|-
|16
|Malaknúkur
|Streymoy
|777m
|-
|17
|Norðanfyri Lokkaskarð
|Borðoy
|772m
|-
|18
|Galvsskorafjall
|Kunoy
|768m
|-
|19
|Skælingsfjall
|Streymoy
|767m
|-
|20
|Reyðafelstindur
|Eysturoy
|764m
|-
|21
|Melin
|Streymoy
|764m
|-
|22
|Halgafelstindur
|Eysturoy
|757m
|-
|23
|Mosarøkur
|Streymoy
|756m
|-
|24
|Nakkurin (norðari)
|Viðoy
|754m
|-
|25
|Lokki
|Borðoy
|754m
|-
|26
|Sandfelli (Oyndarfjørður)
|Eysturoy
|754m
|-
|27
|Sandfelli (Gjógv)
|Eysturoy
|752m
|-
|28
|Norðanfyri Blámansfjall
|Eysturoy
|751m
|-
|29
|Malinsfjall
|Viðoy
|750m
|-
|30
|Sornfelli
|Streymoy
|749m
|-
|31
|Omanfyri Klivsdal
|Borðoy
|747m
|-
|32
|Sneis
|Streymoy
|747m
|-
|33
|Botnstindur
|Kalsoy
|744m
|-
|34
|Norðanfyri Kvíggjaskarð
|Borðoy
|739m
|-
|35
|Blábjørg
|Eysturoy
|732m
|-
|36
|Vaðhorn
|Eysturoy
|727m
|-
|37
|Árnafjall
|Vágar
|722m
|-
|38
|Dalkinsfjall
|Eysturoy
|719m
|-
|39
|Árnadalstindur
|Streymoy
|718m
|-
|40
|Eysturtindur
|Vágar
|715m
|-
|41
|Stígarnir
|Streymoy
|710m
|-
|42
|Suður á Nakki
|Kunoy
|703m
|-
|43
|Gomlumannatindur
|Eysturoy
|703m
|-
|44
|Víkartindur
|Streymoy
|703m
|-
|45
|Gívrufelli
|Streymoy
|701m
|-
|46
|Gríslatindur
|Kalsoy
|700m
|-
|47
|Hjarðardalstindur
|Eysturoy
|699m
|-
|48
|Knúkur (Oyri)
|Eysturoy
|699m
|-
|49
|Húsafjall
|Eysturoy
|695m
|-
|50
|Heyggjurin Mikli
|Streymoy
|692m
|-
|51
|Myrkjanoyrarfjall
|Borðoy
|689m
|-
|52
|Filthatturin
|Viðoy
|688m
|-
|53
|Oyggjarskoratindur
|Viðoy
|687m
|-
|54
|Skerðingur
|Eysturoy
|687m
|-
|55
|Fjallið millum Botnar
|Streymoy
|686m
|-
|56
|Malinstindur
|Vágar
|683m
|-
|57
|Depilsknúkur
|Borðoy
|681m
|-
|58
|Gjógvarafjall
|Eysturoy
|678m
|-
|59
|Jatnagarðar
|Vágar
|676m
|-
|60
|Reynsatindur
|Vágar
|676m
|-
|61
|Húgvan
|Streymoy
|674m
|-
|62
|Núgvan
|Streymoy
|667m
|-
|63
|Múlin
|Streymoy
|663m
|-
|64
|Lágafjall
|Streymoy
|663m
|-
|65
|Bøllufjall
|Streymoy
|658m
|-
|66
|Miðalfelli (Norðskáli)
|Eysturoy
|655m
|-
|67
|Enni
|Viðoy
|651m
|-
|68
|Eggjarmúli
|Streymoy
|651m
|-
|69
|Gívrufjall
|Streymoy
|649m
|-
|70
|Háfjall
|Borðoy
|648m
|-
|71
|Lokkafelli
|Eysturoy
|646m
|-
|72
|Snæfelli
|Borðoy
|644m
|-
|73
|Klubbin
|Kunoy
|644m
|-
|74
|Hattardalstindur
|Kalsoy
|644m
|-
|75
|Tosskorarhorn
|Streymoy
|644m
|-
|76
|Giliðtrítitindur
|Vágar
|643m
|-
|77
|Knúkur (Borðoy)
|Borðoy
|642m
|-
|78
|Krúnufjall
|Borðoy
|642m
|-
|79
|Borgin
|Streymoy
|642m
|-
|80
|Ritafjall
|Eysturoy
|641m
|-
|81
|Tyril (Gøta)
|Eysturoy
|639m
|-
|82
|Loysingafjall
|Streymoy
|639m
|-
|83
|Høvdin
|Streymoy
|635m
|-
|84
|Sneis
|Viðoy
|634m
|-
|85
|Vørlufjall
|Streymoy
|633m
|-
|86
|Knattarheyggjur
|Vágar
|630m
|-
|87
|Húsafelli
|Eysturoy
|626m
|-
|88
|Postulakirkja
|Streymoy
|626m
|-
|89
|Slætnatindur
|Eysturoy
|625m
|-
|90
|Gøtunestindur
|Eysturoy
|625m
|-
|91
|Moskursfjall
|Streymoy
|624m
|-
|92
|Snubburnar
|Streymoy
|623m
|-
|93
|Navirnar
|Streymoy
|622m
|-
|94
|Klubbin
|Fugloy
|621m
|-
|95
|Landsuðursfjall
|Borðoy
|621m
|-
|96
|Sátan
|Streymoy
|621m
|-
|97
|Egilsfjall
|Streymoy
|618m
|-
|98
|Snældansfjall
|Vágar
|617m
|-
|99
|Bollin
|Streymoy
|616m
|-
|100
|Manssetur
|Eysturoy
|615m
|-
|101
|Stallur
|Streymoy
|614m
|-
|102
|Pætursfjall
|Streymoy
|613m
|-
|103
|Sigatindur
|Eysturoy
|612m
|-
|104
|Heinanøva
|Vágar
|612m
|-
|105
|Kambur (Strendur)
|Eysturoy
|611m
|-
|106
|Gluggarnir
|Suðuroy
|610m
|-
|107
|Toftaknúkur
|Borðoy
|607m
|-
|108
|Gásafjall
|Kalsoy
|606m
|-
|109
|Vitin
|Streymoy
|605m
|-
|110
|eystanfyri Herðablaðið
|Suðuroy
|605m
|-
|111
|Middagsfjall
|Eysturoy
|601m
|-
|112
|LangafjalI
|Streymoy
|599m
|-
|113
|MiðalfelIi
|Streymoy
|596m
|-
|114
|Jógvansfjall
|Vágar
|595m
|-
|115
|Breiðistíggjur
|Vágar
|594m
|-
|116
|Tunnafjall
|Viðoy
|593m
|-
|117
|Miðfjall
|Borðoy
|593m
|-
|118
|Mjóstíggjur
|Suðuroy
|592m
|-
|119
|Fýramarkaknúkur
|Borðoy
|591m
|-
|120
|Heimarafjall
|Kalsoy
|591m
|-
|121
|Horn
|Eysturoy
|591m
|-
|122
|Tungufelli
|Vágar
|591m
|-
|123
|Húsafelli
|Vágar
|591m
|-
|124
|Knúkurin (Saksun)
|Streymoy
|589m
|-
|125
|Kaldbakskambur
|Streymoy
|588m
|-
|126
|Havnartindur
|Svínoy
|586m
|-
|127
|BølIufjalI
|Streymoy
|584m
|-
|128
|Miðardalstindur
|Kalsoy
|579m
|-
|129
|Tindur
|Streymoy
|579m
|-
|130
|Hádegisfjall
|Kalsoy
|576m
|-
|131
|Krosstindur
|Vágar
|574m
|-
|132
|Borgarknappur
|Suðuroy
|574m
|-
|133
|Sandfelli (Oyri)
|Eysturoy
|572m
|-
|134
|FjalIið Litla
|Streymoy
|572m
|-
|135
|Gásafelli
|Vágar
|572m
|-
|136
|Heldarstindur
|Vágar
|572m
|-
|137
|Borgin
|Eysturoy
|571m
|-
|138
|Borgin (Vágur)
|Suðuroy
|570m
|-
|139
|Galvurin
|Suðuroy
|569m
|-
|140
|Stórafjall
|Eysturoy
|567m
|-
|141
|Mýlingur
|Streymoy
|564m
|-
|142
|Hæddin
|Borðoy
|563m
|-
|143
|Jatnagarðar
|Vágar
|563m
|-
|144
|Lítlafelli
|Eysturoy
|562m
|-
|145
|Knúkur (Mykines)
|Mykines
|560m
|-
|146
|Hvannafelli
|Suðuroy
|560m
|-
|147
|Talvborð
|Viðoy
|557m
|-
|148
|Slættafelli
|Eysturoy
|553m
|-
|149
|Klubbin
|Kalsoy
|551m
|-
|150
|StiðjafjalI
|Streymoy
|547m
|-
|151
|Nakkur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|547m
|-
|152
|Kambur (Fuglafjørður)
|Eysturoy
|545m
|-
|153
|Krossafelli
|Vágar
|545m
|-
|154
|Borgarfelli
|Eysturoy
|543m
|-
|155
|Borgarin
|Kalsoy
|537m
|-
|156
|SandfelIi
|Streymoy
|537m
|-
|157
|Tindur
|Borðoy
|535m
|-
|158
|Tyril (Gjógv)
|Eysturoy
|535m
|-
|159
|TungulíðfjalI
|Streymoy
|535m
|-
|160
|Glopprókin
|Suðuroy
|535m
|-
|161
|Búrhella
|Borðoy
|534m
|-
|162
|Skoratindur
|Eysturoy
|529m
|-
|163
|Høgøksl
|Suðuroy
|525m
|-
|164
|Nøv
|Kalsoy
|524m
|-
|165
|Berinartindur
|Vágar
|524m
|-
|166
|Klórarin
|Eysturoy
|523m
|-
|167
|Grímstaðfjall
|Vágar
|523m
|-
|168
|Tólvmarkaknúkur
|Borðoy
|519m
|-
|169
|Støðlafjall
|Eysturoy
|517m
|-
|170
|Høgafjall
|Vágar
|515m
|-
|171
|Vatnsdalsfjall
|Vágar
|514m
|-
|172
|Tindur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|514m
|-
|173
|Róvin
|Eysturoy
|513m
|-
|174
|Mølin
|Viðoy
|511m
|-
|175
|Miðafelli (Søldarfjørður)
|Eysturoy
|505m
|-
|176
|Tindur
|Eysturoy
|503m
|-
|177
|Hálgafelli
|Borðoy
|502m
|-
|178
|Høvdin uttanfyri Eyrgjógv
|Vágar
|502m
|-
|179
|Slættafjall
|Kalsoy
|500m
|-
|180
|RitufelIi
|Streymoy
|499m
|-
|181
|Lambaregn
|Eysturoy
|495m
|-
|182
|Tempulsklettur
|Suðuroy
|493m
|-
|183
|KonufelIi
|Streymoy
|491m
|-
|184
|Bustin (Froðba)
|Suðuroy
|487m
|-
|185
|Laðanfelli
|Suðuroy
|487m
|-
|186
|Knavin
|Vágar
|485m
|-
|187
|Altarið
|Eysturoy
|483m
|-
|188
|Fjallið (Strendur)
|Eysturoy
|483m
|-
|189
|Kambur (Froðba)
|Suðuroy
|483m
|-
|190
|Vágfelli
|Suðuroy
|483m
|-
|191
|Mjóstíggjur
|Eysturoy
|482m
|-
|192
|Nakkurin
|Viðoy
|481m
|-
|193
|DylIan
|Streymoy
|481m
|-
|194
|Murufelli
|Streymoy
|479m
|-
|195
|Tindur
|Sandoy
|479m
|-
|196
|GásafelIi
|Streymoy
|477m
|-
|197
|Uppi á Oyggj
|Koltur
|477m
|-
|198
|Lítlafjall
|Kunoy
|471m
|-
|199
|Prestfjall
|Suðuroy
|471m
|-
|200
|HægstafjalI
|Streymoy
|470m
|-
|201
|Beinisvørð
|Suðuroy
|470m
|-
|202
|Fjallið (Gjógv)
|Eysturoy
|469m
|-
|203
|Fjallið Mikla
|Suðuroy
|469m
|-
|204
|Rógvukollur
|Vágar
|464m
|-
|205
|Keldufjall
|Svínoy
|463m
|-
|206
|Knúkur (vestari)
|Svínoy
|463m
|-
|207
|Knúkur (Leirvík)
|Eysturoy
|463m
|-
|208
|Spáafelli
|Suðuroy
|462m
|-
|209
|Gásafelli
|Borðoy
|461m
|-
|210
|Knúkur (Svínoy)
|Svínoy
|460m
|-
|211
|Skorarnar
|Sandoy
|460m
|-
|212
|Skálafjall
|Eysturoy
|459m
|-
|213
|Bolafløttur
|Vágar
|458m
|-
|214
|Rossafelli
|Streymoy
|453m
|-
|215
|Endin (Trøðum)
|Sandoy
|452m
|-
|216
|Eystfelli
|Fugloy
|449m
|-
|217
|Eindalsfjall
|Vágar
|449m
|-
|218
|Pætursfjall
|Sandoy
|447m
|-
|219
|Klettur
|Kunoy
|444m
|-
|220
|Múlin
|Svínoy
|443m
|-
|221
|Tungufellið Lítla
|Vágar
|443m
|-
|222
|Oyrnafjall
|Suðuroy
|443m
|-
|223
|Høguskorar
|Suðuroy
|440m
|-
|224
|Byttufelli
|Kalsoy
|439m
|-
|225
|Spinarnir
|Suðuroy
|439m
|-
|226
|Heðinsskorarfjall
|Mykines
|433m
|-
|227
|Rávan (Vágur)
|Suðuroy
|432m
|-
|228
|Vatnfelli
|Streymoy
|429m
|-
|229
|Borgin (Sandvík)
|Suðuroy
|429m
|-
|230
|Nónfjall
|Suðuroy
|427m
|-
|231
|Ytriheyggjur
|Streymoy
|425m
|-
|232
|Enni
|Suðuroy
|424m
|-
|233
|Mølin
|Vágar
|423m
|-
|234
|Middagur
|Svínoy
|422m
|-
|235
|Oyndfjarðarfjall
|Eysturoy
|421m
|-
|236
|Múlin
|Hestur
|421m
|-
|237
|Eggjarrók
|Hestur
|421m
|-
|238
|Fjallið (Velbastað)
|Streymoy
|417m
|-
|239
|Kolheyggjurin
|Suðuroy
|415m
|-
|240
|Rávan
|Lítla Dímun
|414m
|-
|241
|Klakkur
|Borðoy
|413m
|-
|242
|Eiriksfjall
|Sandoy
|412m
|-
|243
|Endin
|Sandoy
|40lm
|-
|244
|Heimariheyggjur
|Streymoy
|409m
|-
|245
|Kneysurin
|Sandoy
|404m
|-
|246
|Túgvan i Halgafelli
|Suðuroy
|400m
|-
|247
|Gásafelli (Haldarsvík)
|Streymoy
|399m
|-
|248
|Vestfelli
|Sandoy
|397m
|-
|249
|Stórafjall
|Sandoy
|396m
|-
|250
|Høgoyggj
|Stóra Dímun
|396m
|-
|251
|Borðyarnes
|Borðoy
|392m
|-
|252
|Antinisfjall
|Vágar
|392m
|-
|253
|Knútur
|Skúvoy
|392m
|-
|254
|Skorin
|Skúvoy
|391m
|-
|255
|Rossaklettur
|Suðuroy
|389m
|-
|256
|ÁrndalsfjalI
|Streymoy
|382m
|-
|257
|Tindurin (Sumba)
|Suðuroy
|379m
|-
|258
|Ritubergsnøva
|Vágar
|376m
|-
|259
|Skálafjall
|Suðuroy
|374m
|-
|260
|Vørðan
|Sandoy
|373m
|-
|261
|Eggjarklettur
|Nólsoy
|372m
|-
|262
|Eggin
|Suðuroy
|372m
|-
|263
|Knúkur (Sandoy)
|Sandoy
|369m
|-
|264
|Nónfjall
|Vágar
|367m
|-
|265
|Lambafelli
|Streymoy
|366m
|-
|266
|Glývrabergsnasi
|Suðuroy
|366m
|-
|267
|Fjallið
|Sandoy
|362m
|-
|268
|Siglifelli
|Suðuroy
|359m
|-
|269
|Rútafelli
|Suðuroy
|356m
|-
|270
|Skúvoyarfjall
|Sandoy
|354m
|-
|271
|Bustin (Sandvík)
|Suðuroy
|353m
|-
|272
|Eiðiskollur
|Eysturoy
|352m
|-
|273
|Uppi á Manni
|Nólsoy
|352m
|-
|274
|Klubbin
|Vágar
|352m
|-
|275
|Kirkjubøreyn
|Streymoy
|351m
|-
|276
|Lírisfelli
|Vágar
|351m
|-
|277
|Árnafjall
|Mykines
|350m
|-
|278
|Fjallið (Sandvík)
|Suðuroy
|350m
|-
|279
|Reynið
|Streymoy
|349m
|-
|280
|Kaguklettur
|Suðuroy
|347m
|-
|281
|Lómfelli
|Streymoy
|345m
|-
|282
|Húsareyn
|Streymoy
|345m
|-
|283
|Gjógvaráfjall
|Suðuroy
|345m
|-
|284
|Eysturhøvdið
|Svínoy
|344m
|-
|285
|Middagsfjall
|Vágar
|343m
|-
|286
|Kjølur
|Borðoy
|342m
|-
|287
|Nakkar (Sandvík)
|Suðuroy
|330m
|-
|288
|Knúkin
|Suðuroy
|329m
|-
|289
|Grímsfjall
|Suðuroy
|327m
|-
|290
|Nakkur (Froðba)
|Suðuroy
|325m
|-
|291
|Hólmsskorafjall
|Suðuroy
|322m
|-
|292
|Uttarafjall
|Suðuroy
|320m
|-
|293
|Bøllufjall
|Sandoy
|312m
|-
|294
|Á Kletti
|Stóra Dímun
|308m
|-
|295
|Kirkjubøkambur
|Streymoy
|306m
|-
|296
|Suður á FjaIli
|Vágar
|305m
|-
|297
|Glyvrafjall
|Eysturoy
|303m
|-
|298
|Tindur (Vágur)
|Suðuroy
|298m
|-
|299
|HægstafjalI
|Streymoy
|296m
|-
|300
|Melin
|Streymoy
|293m
|-
|301
|Húgvan
|Stóra Dímun
|288m
|-
|302
|Sundsnøva
|Vágar
|286m
|-
|303
|Skálin
|Suðuroy
|286m
|-
|304
|Skornasaklettur
|Suðuroy
|286m
|-
|305
|Eystarafjall
|Suðuroy
|285m
|-
|306
|Vørufelli
|Vágar
|284m
|-
|307
|Hæddin
|Eysturoy
|274m
|-
|308
|Tvørfelli
|Streymoy
|273m
|-
|309
|Gleðin
|Sandoy
|271m
|-
|310
|Ravnsfjall
|Vágar
|269m
|-
|311
|Heiðafjall
|Sandoy
|266m
|-
|312
|Høgaleiti
|Eysturoy
|264m
|-
|313
|Kvívíksskoranøva
|Vágar
|263m
|-
|314
|Fjallið (Trungisvágur)
|Suðuroy
|259m
|-
|315
|Klettarnir
|Skúvoy
|256m
|-
|316
|Nakkurin
|Sandoy
|251m
|-
|317
|Vørðan
|Suðuroy
|237m
|-
|318
|Kirvi
|Suðuroy
|236m
|-
|319
|Lambaklettur
|Suðuroy
|235m
|-
|320
|Skúvafjall
|Nólsoy
|234m
|-
|321
|Gásafelli
|Eysturoy
|231m
|-
|322
|Fjallið (Tórshavn)
|Streymoy
|222m
|-
|323
|Navirnar
|Hestur
|211m
|-
|324
|Kambur (Porkeri)
|Suðuroy
|206m
|-
|325
|Skálhøvdi
|Sandoy
|203m
|-
|326
|LítlafjalI
|Streymoy
|198m
|-
|327
|Fjallið (Haldarsvík)
|Streymoy
|188m
|-
|328
|Norðarafjall
|Eysturoy
|172m
|-
|329
|Sunnarafjall
|Eysturoy
|171m
|-
|330
|Vørðan
|Eysturoy
|169m
|-
|331
|Vatnfelli
|Eysturoy
|165m
|-
|332
|Líðarfjall
|Nólsoy
|152m
|-
|333
|Trælanípa
|Vágar
|142m
|-
|334
|Salthøvdi
|Sandoy
|139m
|-
|335
|Høvdin
|Skúvoy
|134m
|-
|336
|Eystnes
|Eysturoy
|130m
|-
|337
|Húkslond
|Eysturoy
|129m
|-
|338
|Brigðufelli
|Eysturoy
|122m
|-
|339
|Høganes
|Eysturoy
|115m
|}</text>
      <sha1>53ltk8e9domuyk2fpnaht4tpyovvloq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094791</id>
      <parentid>1094790</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:05:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14755" xml:space="preserve">
[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_Syđrugøta_(1).jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg|thumb|250x250px| Syðrugøta (li çepê) û Sigatinndur (612 m, di nîvê de) û Gøtunestindur (625 m, li rastê) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Borđoy,_Klaksvík,_Háfjall_(647_m)_and_Hálgafelli_(503_m)_seen_from_Hálsur.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg|thumb|250x250px| Háfjall (647 m) û Hálgafelli (503 m) li girava Borðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_road_from_Skipanes_to_Syðrugøta.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg|thumb|250x250px| Tyril (639m) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Viđoy,_eastern_shore_with_Talvborđ,_557_m.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg/180px-Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg|thumb|271x271px| Talvborð (557m) li girava Viðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Streymoy,_Oyggjarvegur_(road_No.10)_north_of_Tórshavn.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg|thumb|250x250px| Stiðjafjall (547 m, li milê çepê) li girava Streymoy]]


Eve lîsteya çiyayên ku li giravên Feroe hene. &lt;ref&gt;[http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562 Us.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720203355/http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562|date=2011-07-20}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Hejmar
!Navê çiya
!Girav
!Bilindahî (m)
|-
|1
|Slættaratindur
|Eysturoy
|882m
|-
|2
|Gráfelli
|Eysturoy
|856m
|-
|3
|Villingadalsfjall
|Viðoy
|841m
|-
|4
|Kúvingafjall
|Kunoy
|830m
|-
|5
|Teigafjall
|Kunoy
|825m
|-
|6
|Kunoyarnakkur
|Kunoy
|819m
|-
|7
|Havnartindur
|Kunoy
|818m
|-
|8
|Urðafjall
|Kunoy
|817m
|-
|9
|Middagsfjall
|Kunoy
|805m
|-
|10
|Svartbakstindur
|Eysturoy
|801m
|-
|11
|Blámansfjall
|Eysturoy
|790m
|-
|12
|Kopsenni
|Streymoy
|789m
|-
|13
|Nestindar
|Kalsoy
|788m
|-
|14
|Múlatindur
|Eysturoy
|786m
|-
|15
|Ørvisfelli
|Streymoy
|783m
|-
|16
|Malaknúkur
|Streymoy
|777m
|-
|17
|Norðanfyri Lokkaskarð
|Borðoy
|772m
|-
|18
|Galvsskorafjall
|Kunoy
|768m
|-
|19
|Skælingsfjall
|Streymoy
|767m
|-
|20
|Reyðafelstindur
|Eysturoy
|764m
|-
|21
|Melin
|Streymoy
|764m
|-
|22
|Halgafelstindur
|Eysturoy
|757m
|-
|23
|Mosarøkur
|Streymoy
|756m
|-
|24
|Nakkurin (norðari)
|Viðoy
|754m
|-
|25
|Lokki
|Borðoy
|754m
|-
|26
|Sandfelli (Oyndarfjørður)
|Eysturoy
|754m
|-
|27
|Sandfelli (Gjógv)
|Eysturoy
|752m
|-
|28
|Norðanfyri Blámansfjall
|Eysturoy
|751m
|-
|29
|Malinsfjall
|Viðoy
|750m
|-
|30
|Sornfelli
|Streymoy
|749m
|-
|31
|Omanfyri Klivsdal
|Borðoy
|747m
|-
|32
|Sneis
|Streymoy
|747m
|-
|33
|Botnstindur
|Kalsoy
|744m
|-
|34
|Norðanfyri Kvíggjaskarð
|Borðoy
|739m
|-
|35
|Blábjørg
|Eysturoy
|732m
|-
|36
|Vaðhorn
|Eysturoy
|727m
|-
|37
|Árnafjall
|Vágar
|722m
|-
|38
|Dalkinsfjall
|Eysturoy
|719m
|-
|39
|Árnadalstindur
|Streymoy
|718m
|-
|40
|Eysturtindur
|Vágar
|715m
|-
|41
|Stígarnir
|Streymoy
|710m
|-
|42
|Suður á Nakki
|Kunoy
|703m
|-
|43
|Gomlumannatindur
|Eysturoy
|703m
|-
|44
|Víkartindur
|Streymoy
|703m
|-
|45
|Gívrufelli
|Streymoy
|701m
|-
|46
|Gríslatindur
|Kalsoy
|700m
|-
|47
|Hjarðardalstindur
|Eysturoy
|699m
|-
|48
|Knúkur (Oyri)
|Eysturoy
|699m
|-
|49
|Húsafjall
|Eysturoy
|695m
|-
|50
|Heyggjurin Mikli
|Streymoy
|692m
|-
|51
|Myrkjanoyrarfjall
|Borðoy
|689m
|-
|52
|Filthatturin
|Viðoy
|688m
|-
|53
|Oyggjarskoratindur
|Viðoy
|687m
|-
|54
|Skerðingur
|Eysturoy
|687m
|-
|55
|Fjallið millum Botnar
|Streymoy
|686m
|-
|56
|Malinstindur
|Vágar
|683m
|-
|57
|Depilsknúkur
|Borðoy
|681m
|-
|58
|Gjógvarafjall
|Eysturoy
|678m
|-
|59
|Jatnagarðar
|Vágar
|676m
|-
|60
|Reynsatindur
|Vágar
|676m
|-
|61
|Húgvan
|Streymoy
|674m
|-
|62
|Núgvan
|Streymoy
|667m
|-
|63
|Múlin
|Streymoy
|663m
|-
|64
|Lágafjall
|Streymoy
|663m
|-
|65
|Bøllufjall
|Streymoy
|658m
|-
|66
|Miðalfelli (Norðskáli)
|Eysturoy
|655m
|-
|67
|Enni
|Viðoy
|651m
|-
|68
|Eggjarmúli
|Streymoy
|651m
|-
|69
|Gívrufjall
|Streymoy
|649m
|-
|70
|Háfjall
|Borðoy
|648m
|-
|71
|Lokkafelli
|Eysturoy
|646m
|-
|72
|Snæfelli
|Borðoy
|644m
|-
|73
|Klubbin
|Kunoy
|644m
|-
|74
|Hattardalstindur
|Kalsoy
|644m
|-
|75
|Tosskorarhorn
|Streymoy
|644m
|-
|76
|Giliðtrítitindur
|Vágar
|643m
|-
|77
|Knúkur (Borðoy)
|Borðoy
|642m
|-
|78
|Krúnufjall
|Borðoy
|642m
|-
|79
|Borgin
|Streymoy
|642m
|-
|80
|Ritafjall
|Eysturoy
|641m
|-
|81
|Tyril (Gøta)
|Eysturoy
|639m
|-
|82
|Loysingafjall
|Streymoy
|639m
|-
|83
|Høvdin
|Streymoy
|635m
|-
|84
|Sneis
|Viðoy
|634m
|-
|85
|Vørlufjall
|Streymoy
|633m
|-
|86
|Knattarheyggjur
|Vágar
|630m
|-
|87
|Húsafelli
|Eysturoy
|626m
|-
|88
|Postulakirkja
|Streymoy
|626m
|-
|89
|Slætnatindur
|Eysturoy
|625m
|-
|90
|Gøtunestindur
|Eysturoy
|625m
|-
|91
|Moskursfjall
|Streymoy
|624m
|-
|92
|Snubburnar
|Streymoy
|623m
|-
|93
|Navirnar
|Streymoy
|622m
|-
|94
|Klubbin
|Fugloy
|621m
|-
|95
|Landsuðursfjall
|Borðoy
|621m
|-
|96
|Sátan
|Streymoy
|621m
|-
|97
|Egilsfjall
|Streymoy
|618m
|-
|98
|Snældansfjall
|Vágar
|617m
|-
|99
|Bollin
|Streymoy
|616m
|-
|100
|Manssetur
|Eysturoy
|615m
|-
|101
|Stallur
|Streymoy
|614m
|-
|102
|Pætursfjall
|Streymoy
|613m
|-
|103
|Sigatindur
|Eysturoy
|612m
|-
|104
|Heinanøva
|Vágar
|612m
|-
|105
|Kambur (Strendur)
|Eysturoy
|611m
|-
|106
|Gluggarnir
|Suðuroy
|610m
|-
|107
|Toftaknúkur
|Borðoy
|607m
|-
|108
|Gásafjall
|Kalsoy
|606m
|-
|109
|Vitin
|Streymoy
|605m
|-
|110
|eystanfyri Herðablaðið
|Suðuroy
|605m
|-
|111
|Middagsfjall
|Eysturoy
|601m
|-
|112
|LangafjalI
|Streymoy
|599m
|-
|113
|MiðalfelIi
|Streymoy
|596m
|-
|114
|Jógvansfjall
|Vágar
|595m
|-
|115
|Breiðistíggjur
|Vágar
|594m
|-
|116
|Tunnafjall
|Viðoy
|593m
|-
|117
|Miðfjall
|Borðoy
|593m
|-
|118
|Mjóstíggjur
|Suðuroy
|592m
|-
|119
|Fýramarkaknúkur
|Borðoy
|591m
|-
|120
|Heimarafjall
|Kalsoy
|591m
|-
|121
|Horn
|Eysturoy
|591m
|-
|122
|Tungufelli
|Vágar
|591m
|-
|123
|Húsafelli
|Vágar
|591m
|-
|124
|Knúkurin (Saksun)
|Streymoy
|589m
|-
|125
|Kaldbakskambur
|Streymoy
|588m
|-
|126
|Havnartindur
|Svínoy
|586m
|-
|127
|BølIufjalI
|Streymoy
|584m
|-
|128
|Miðardalstindur
|Kalsoy
|579m
|-
|129
|Tindur
|Streymoy
|579m
|-
|130
|Hádegisfjall
|Kalsoy
|576m
|-
|131
|Krosstindur
|Vágar
|574m
|-
|132
|Borgarknappur
|Suðuroy
|574m
|-
|133
|Sandfelli (Oyri)
|Eysturoy
|572m
|-
|134
|FjalIið Litla
|Streymoy
|572m
|-
|135
|Gásafelli
|Vágar
|572m
|-
|136
|Heldarstindur
|Vágar
|572m
|-
|137
|Borgin
|Eysturoy
|571m
|-
|138
|Borgin (Vágur)
|Suðuroy
|570m
|-
|139
|Galvurin
|Suðuroy
|569m
|-
|140
|Stórafjall
|Eysturoy
|567m
|-
|141
|Mýlingur
|Streymoy
|564m
|-
|142
|Hæddin
|Borðoy
|563m
|-
|143
|Jatnagarðar
|Vágar
|563m
|-
|144
|Lítlafelli
|Eysturoy
|562m
|-
|145
|Knúkur (Mykines)
|Mykines
|560m
|-
|146
|Hvannafelli
|Suðuroy
|560m
|-
|147
|Talvborð
|Viðoy
|557m
|-
|148
|Slættafelli
|Eysturoy
|553m
|-
|149
|Klubbin
|Kalsoy
|551m
|-
|150
|StiðjafjalI
|Streymoy
|547m
|-
|151
|Nakkur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|547m
|-
|152
|Kambur (Fuglafjørður)
|Eysturoy
|545m
|-
|153
|Krossafelli
|Vágar
|545m
|-
|154
|Borgarfelli
|Eysturoy
|543m
|-
|155
|Borgarin
|Kalsoy
|537m
|-
|156
|SandfelIi
|Streymoy
|537m
|-
|157
|Tindur
|Borðoy
|535m
|-
|158
|Tyril (Gjógv)
|Eysturoy
|535m
|-
|159
|TungulíðfjalI
|Streymoy
|535m
|-
|160
|Glopprókin
|Suðuroy
|535m
|-
|161
|Búrhella
|Borðoy
|534m
|-
|162
|Skoratindur
|Eysturoy
|529m
|-
|163
|Høgøksl
|Suðuroy
|525m
|-
|164
|Nøv
|Kalsoy
|524m
|-
|165
|Berinartindur
|Vágar
|524m
|-
|166
|Klórarin
|Eysturoy
|523m
|-
|167
|Grímstaðfjall
|Vágar
|523m
|-
|168
|Tólvmarkaknúkur
|Borðoy
|519m
|-
|169
|Støðlafjall
|Eysturoy
|517m
|-
|170
|Høgafjall
|Vágar
|515m
|-
|171
|Vatnsdalsfjall
|Vágar
|514m
|-
|172
|Tindur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|514m
|-
|173
|Róvin
|Eysturoy
|513m
|-
|174
|Mølin
|Viðoy
|511m
|-
|175
|Miðafelli (Søldarfjørður)
|Eysturoy
|505m
|-
|176
|Tindur
|Eysturoy
|503m
|-
|177
|Hálgafelli
|Borðoy
|502m
|-
|178
|Høvdin uttanfyri Eyrgjógv
|Vágar
|502m
|-
|179
|Slættafjall
|Kalsoy
|500m
|-
|180
|RitufelIi
|Streymoy
|499m
|-
|181
|Lambaregn
|Eysturoy
|495m
|-
|182
|Tempulsklettur
|Suðuroy
|493m
|-
|183
|KonufelIi
|Streymoy
|491m
|-
|184
|Bustin (Froðba)
|Suðuroy
|487m
|-
|185
|Laðanfelli
|Suðuroy
|487m
|-
|186
|Knavin
|Vágar
|485m
|-
|187
|Altarið
|Eysturoy
|483m
|-
|188
|Fjallið (Strendur)
|Eysturoy
|483m
|-
|189
|Kambur (Froðba)
|Suðuroy
|483m
|-
|190
|Vágfelli
|Suðuroy
|483m
|-
|191
|Mjóstíggjur
|Eysturoy
|482m
|-
|192
|Nakkurin
|Viðoy
|481m
|-
|193
|DylIan
|Streymoy
|481m
|-
|194
|Murufelli
|Streymoy
|479m
|-
|195
|Tindur
|Sandoy
|479m
|-
|196
|GásafelIi
|Streymoy
|477m
|-
|197
|Uppi á Oyggj
|Koltur
|477m
|-
|198
|Lítlafjall
|Kunoy
|471m
|-
|199
|Prestfjall
|Suðuroy
|471m
|-
|200
|HægstafjalI
|Streymoy
|470m
|-
|201
|Beinisvørð
|Suðuroy
|470m
|-
|202
|Fjallið (Gjógv)
|Eysturoy
|469m
|-
|203
|Fjallið Mikla
|Suðuroy
|469m
|-
|204
|Rógvukollur
|Vágar
|464m
|-
|205
|Keldufjall
|Svínoy
|463m
|-
|206
|Knúkur (vestari)
|Svínoy
|463m
|-
|207
|Knúkur (Leirvík)
|Eysturoy
|463m
|-
|208
|Spáafelli
|Suðuroy
|462m
|-
|209
|Gásafelli
|Borðoy
|461m
|-
|210
|Knúkur (Svínoy)
|Svínoy
|460m
|-
|211
|Skorarnar
|Sandoy
|460m
|-
|212
|Skálafjall
|Eysturoy
|459m
|-
|213
|Bolafløttur
|Vágar
|458m
|-
|214
|Rossafelli
|Streymoy
|453m
|-
|215
|Endin (Trøðum)
|Sandoy
|452m
|-
|216
|Eystfelli
|Fugloy
|449m
|-
|217
|Eindalsfjall
|Vágar
|449m
|-
|218
|Pætursfjall
|Sandoy
|447m
|-
|219
|Klettur
|Kunoy
|444m
|-
|220
|Múlin
|Svínoy
|443m
|-
|221
|Tungufellið Lítla
|Vágar
|443m
|-
|222
|Oyrnafjall
|Suðuroy
|443m
|-
|223
|Høguskorar
|Suðuroy
|440m
|-
|224
|Byttufelli
|Kalsoy
|439m
|-
|225
|Spinarnir
|Suðuroy
|439m
|-
|226
|Heðinsskorarfjall
|Mykines
|433m
|-
|227
|Rávan (Vágur)
|Suðuroy
|432m
|-
|228
|Vatnfelli
|Streymoy
|429m
|-
|229
|Borgin (Sandvík)
|Suðuroy
|429m
|-
|230
|Nónfjall
|Suðuroy
|427m
|-
|231
|Ytriheyggjur
|Streymoy
|425m
|-
|232
|Enni
|Suðuroy
|424m
|-
|233
|Mølin
|Vágar
|423m
|-
|234
|Middagur
|Svínoy
|422m
|-
|235
|Oyndfjarðarfjall
|Eysturoy
|421m
|-
|236
|Múlin
|Hestur
|421m
|-
|237
|Eggjarrók
|Hestur
|421m
|-
|238
|Fjallið (Velbastað)
|Streymoy
|417m
|-
|239
|Kolheyggjurin
|Suðuroy
|415m
|-
|240
|Rávan
|Lítla Dímun
|414m
|-
|241
|Klakkur
|Borðoy
|413m
|-
|242
|Eiriksfjall
|Sandoy
|412m
|-
|243
|Endin
|Sandoy
|40lm
|-
|244
|Heimariheyggjur
|Streymoy
|409m
|-
|245
|Kneysurin
|Sandoy
|404m
|-
|246
|Túgvan i Halgafelli
|Suðuroy
|400m
|-
|247
|Gásafelli (Haldarsvík)
|Streymoy
|399m
|-
|248
|Vestfelli
|Sandoy
|397m
|-
|249
|Stórafjall
|Sandoy
|396m
|-
|250
|Høgoyggj
|Stóra Dímun
|396m
|-
|251
|Borðyarnes
|Borðoy
|392m
|-
|252
|Antinisfjall
|Vágar
|392m
|-
|253
|Knútur
|Skúvoy
|392m
|-
|254
|Skorin
|Skúvoy
|391m
|-
|255
|Rossaklettur
|Suðuroy
|389m
|-
|256
|ÁrndalsfjalI
|Streymoy
|382m
|-
|257
|Tindurin (Sumba)
|Suðuroy
|379m
|-
|258
|Ritubergsnøva
|Vágar
|376m
|-
|259
|Skálafjall
|Suðuroy
|374m
|-
|260
|Vørðan
|Sandoy
|373m
|-
|261
|Eggjarklettur
|Nólsoy
|372m
|-
|262
|Eggin
|Suðuroy
|372m
|-
|263
|Knúkur (Sandoy)
|Sandoy
|369m
|-
|264
|Nónfjall
|Vágar
|367m
|-
|265
|Lambafelli
|Streymoy
|366m
|-
|266
|Glývrabergsnasi
|Suðuroy
|366m
|-
|267
|Fjallið
|Sandoy
|362m
|-
|268
|Siglifelli
|Suðuroy
|359m
|-
|269
|Rútafelli
|Suðuroy
|356m
|-
|270
|Skúvoyarfjall
|Sandoy
|354m
|-
|271
|Bustin (Sandvík)
|Suðuroy
|353m
|-
|272
|Eiðiskollur
|Eysturoy
|352m
|-
|273
|Uppi á Manni
|Nólsoy
|352m
|-
|274
|Klubbin
|Vágar
|352m
|-
|275
|Kirkjubøreyn
|Streymoy
|351m
|-
|276
|Lírisfelli
|Vágar
|351m
|-
|277
|Árnafjall
|Mykines
|350m
|-
|278
|Fjallið (Sandvík)
|Suðuroy
|350m
|-
|279
|Reynið
|Streymoy
|349m
|-
|280
|Kaguklettur
|Suðuroy
|347m
|-
|281
|Lómfelli
|Streymoy
|345m
|-
|282
|Húsareyn
|Streymoy
|345m
|-
|283
|Gjógvaráfjall
|Suðuroy
|345m
|-
|284
|Eysturhøvdið
|Svínoy
|344m
|-
|285
|Middagsfjall
|Vágar
|343m
|-
|286
|Kjølur
|Borðoy
|342m
|-
|287
|Nakkar (Sandvík)
|Suðuroy
|330m
|-
|288
|Knúkin
|Suðuroy
|329m
|-
|289
|Grímsfjall
|Suðuroy
|327m
|-
|290
|Nakkur (Froðba)
|Suðuroy
|325m
|-
|291
|Hólmsskorafjall
|Suðuroy
|322m
|-
|292
|Uttarafjall
|Suðuroy
|320m
|-
|293
|Bøllufjall
|Sandoy
|312m
|-
|294
|Á Kletti
|Stóra Dímun
|308m
|-
|295
|Kirkjubøkambur
|Streymoy
|306m
|-
|296
|Suður á FjaIli
|Vágar
|305m
|-
|297
|Glyvrafjall
|Eysturoy
|303m
|-
|298
|Tindur (Vágur)
|Suðuroy
|298m
|-
|299
|HægstafjalI
|Streymoy
|296m
|-
|300
|Melin
|Streymoy
|293m
|-
|301
|Húgvan
|Stóra Dímun
|288m
|-
|302
|Sundsnøva
|Vágar
|286m
|-
|303
|Skálin
|Suðuroy
|286m
|-
|304
|Skornasaklettur
|Suðuroy
|286m
|-
|305
|Eystarafjall
|Suðuroy
|285m
|-
|306
|Vørufelli
|Vágar
|284m
|-
|307
|Hæddin
|Eysturoy
|274m
|-
|308
|Tvørfelli
|Streymoy
|273m
|-
|309
|Gleðin
|Sandoy
|271m
|-
|310
|Ravnsfjall
|Vágar
|269m
|-
|311
|Heiðafjall
|Sandoy
|266m
|-
|312
|Høgaleiti
|Eysturoy
|264m
|-
|313
|Kvívíksskoranøva
|Vágar
|263m
|-
|314
|Fjallið (Trungisvágur)
|Suðuroy
|259m
|-
|315
|Klettarnir
|Skúvoy
|256m
|-
|316
|Nakkurin
|Sandoy
|251m
|-
|317
|Vørðan
|Suðuroy
|237m
|-
|318
|Kirvi
|Suðuroy
|236m
|-
|319
|Lambaklettur
|Suðuroy
|235m
|-
|320
|Skúvafjall
|Nólsoy
|234m
|-
|321
|Gásafelli
|Eysturoy
|231m
|-
|322
|Fjallið (Tórshavn)
|Streymoy
|222m
|-
|323
|Navirnar
|Hestur
|211m
|-
|324
|Kambur (Porkeri)
|Suðuroy
|206m
|-
|325
|Skálhøvdi
|Sandoy
|203m
|-
|326
|LítlafjalI
|Streymoy
|198m
|-
|327
|Fjallið (Haldarsvík)
|Streymoy
|188m
|-
|328
|Norðarafjall
|Eysturoy
|172m
|-
|329
|Sunnarafjall
|Eysturoy
|171m
|-
|330
|Vørðan
|Eysturoy
|169m
|-
|331
|Vatnfelli
|Eysturoy
|165m
|-
|332
|Líðarfjall
|Nólsoy
|152m
|-
|333
|Trælanípa
|Vágar
|142m
|-
|334
|Salthøvdi
|Sandoy
|139m
|-
|335
|Høvdin
|Skúvoy
|134m
|-
|336
|Eystnes
|Eysturoy
|130m
|-
|337
|Húkslond
|Eysturoy
|129m
|-
|338
|Brigðufelli
|Eysturoy
|122m
|-
|339
|Høganes
|Eysturoy
|115m
|}</text>
      <sha1>lzq0nardin6johj7lebxemx290gwp08</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094792</id>
      <parentid>1094791</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:06:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Lîsteya çiyayên giravên Feroe]] weke [[Lîsteya çiyayên Feroeyê]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14755" xml:space="preserve">
[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_Syđrugøta_(1).jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg|thumb|250x250px| Syðrugøta (li çepê) û Sigatinndur (612 m, di nîvê de) û Gøtunestindur (625 m, li rastê) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Borđoy,_Klaksvík,_Háfjall_(647_m)_and_Hálgafelli_(503_m)_seen_from_Hálsur.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg|thumb|250x250px| Háfjall (647 m) û Hálgafelli (503 m) li girava Borðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_road_from_Skipanes_to_Syðrugøta.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg|thumb|250x250px| Tyril (639m) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Viđoy,_eastern_shore_with_Talvborđ,_557_m.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg/180px-Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg|thumb|271x271px| Talvborð (557m) li girava Viðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Streymoy,_Oyggjarvegur_(road_No.10)_north_of_Tórshavn.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg|thumb|250x250px| Stiðjafjall (547 m, li milê çepê) li girava Streymoy]]


Eve lîsteya çiyayên ku li giravên Feroe hene. &lt;ref&gt;[http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562 Us.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720203355/http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562|date=2011-07-20}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Hejmar
!Navê çiya
!Girav
!Bilindahî (m)
|-
|1
|Slættaratindur
|Eysturoy
|882m
|-
|2
|Gráfelli
|Eysturoy
|856m
|-
|3
|Villingadalsfjall
|Viðoy
|841m
|-
|4
|Kúvingafjall
|Kunoy
|830m
|-
|5
|Teigafjall
|Kunoy
|825m
|-
|6
|Kunoyarnakkur
|Kunoy
|819m
|-
|7
|Havnartindur
|Kunoy
|818m
|-
|8
|Urðafjall
|Kunoy
|817m
|-
|9
|Middagsfjall
|Kunoy
|805m
|-
|10
|Svartbakstindur
|Eysturoy
|801m
|-
|11
|Blámansfjall
|Eysturoy
|790m
|-
|12
|Kopsenni
|Streymoy
|789m
|-
|13
|Nestindar
|Kalsoy
|788m
|-
|14
|Múlatindur
|Eysturoy
|786m
|-
|15
|Ørvisfelli
|Streymoy
|783m
|-
|16
|Malaknúkur
|Streymoy
|777m
|-
|17
|Norðanfyri Lokkaskarð
|Borðoy
|772m
|-
|18
|Galvsskorafjall
|Kunoy
|768m
|-
|19
|Skælingsfjall
|Streymoy
|767m
|-
|20
|Reyðafelstindur
|Eysturoy
|764m
|-
|21
|Melin
|Streymoy
|764m
|-
|22
|Halgafelstindur
|Eysturoy
|757m
|-
|23
|Mosarøkur
|Streymoy
|756m
|-
|24
|Nakkurin (norðari)
|Viðoy
|754m
|-
|25
|Lokki
|Borðoy
|754m
|-
|26
|Sandfelli (Oyndarfjørður)
|Eysturoy
|754m
|-
|27
|Sandfelli (Gjógv)
|Eysturoy
|752m
|-
|28
|Norðanfyri Blámansfjall
|Eysturoy
|751m
|-
|29
|Malinsfjall
|Viðoy
|750m
|-
|30
|Sornfelli
|Streymoy
|749m
|-
|31
|Omanfyri Klivsdal
|Borðoy
|747m
|-
|32
|Sneis
|Streymoy
|747m
|-
|33
|Botnstindur
|Kalsoy
|744m
|-
|34
|Norðanfyri Kvíggjaskarð
|Borðoy
|739m
|-
|35
|Blábjørg
|Eysturoy
|732m
|-
|36
|Vaðhorn
|Eysturoy
|727m
|-
|37
|Árnafjall
|Vágar
|722m
|-
|38
|Dalkinsfjall
|Eysturoy
|719m
|-
|39
|Árnadalstindur
|Streymoy
|718m
|-
|40
|Eysturtindur
|Vágar
|715m
|-
|41
|Stígarnir
|Streymoy
|710m
|-
|42
|Suður á Nakki
|Kunoy
|703m
|-
|43
|Gomlumannatindur
|Eysturoy
|703m
|-
|44
|Víkartindur
|Streymoy
|703m
|-
|45
|Gívrufelli
|Streymoy
|701m
|-
|46
|Gríslatindur
|Kalsoy
|700m
|-
|47
|Hjarðardalstindur
|Eysturoy
|699m
|-
|48
|Knúkur (Oyri)
|Eysturoy
|699m
|-
|49
|Húsafjall
|Eysturoy
|695m
|-
|50
|Heyggjurin Mikli
|Streymoy
|692m
|-
|51
|Myrkjanoyrarfjall
|Borðoy
|689m
|-
|52
|Filthatturin
|Viðoy
|688m
|-
|53
|Oyggjarskoratindur
|Viðoy
|687m
|-
|54
|Skerðingur
|Eysturoy
|687m
|-
|55
|Fjallið millum Botnar
|Streymoy
|686m
|-
|56
|Malinstindur
|Vágar
|683m
|-
|57
|Depilsknúkur
|Borðoy
|681m
|-
|58
|Gjógvarafjall
|Eysturoy
|678m
|-
|59
|Jatnagarðar
|Vágar
|676m
|-
|60
|Reynsatindur
|Vágar
|676m
|-
|61
|Húgvan
|Streymoy
|674m
|-
|62
|Núgvan
|Streymoy
|667m
|-
|63
|Múlin
|Streymoy
|663m
|-
|64
|Lágafjall
|Streymoy
|663m
|-
|65
|Bøllufjall
|Streymoy
|658m
|-
|66
|Miðalfelli (Norðskáli)
|Eysturoy
|655m
|-
|67
|Enni
|Viðoy
|651m
|-
|68
|Eggjarmúli
|Streymoy
|651m
|-
|69
|Gívrufjall
|Streymoy
|649m
|-
|70
|Háfjall
|Borðoy
|648m
|-
|71
|Lokkafelli
|Eysturoy
|646m
|-
|72
|Snæfelli
|Borðoy
|644m
|-
|73
|Klubbin
|Kunoy
|644m
|-
|74
|Hattardalstindur
|Kalsoy
|644m
|-
|75
|Tosskorarhorn
|Streymoy
|644m
|-
|76
|Giliðtrítitindur
|Vágar
|643m
|-
|77
|Knúkur (Borðoy)
|Borðoy
|642m
|-
|78
|Krúnufjall
|Borðoy
|642m
|-
|79
|Borgin
|Streymoy
|642m
|-
|80
|Ritafjall
|Eysturoy
|641m
|-
|81
|Tyril (Gøta)
|Eysturoy
|639m
|-
|82
|Loysingafjall
|Streymoy
|639m
|-
|83
|Høvdin
|Streymoy
|635m
|-
|84
|Sneis
|Viðoy
|634m
|-
|85
|Vørlufjall
|Streymoy
|633m
|-
|86
|Knattarheyggjur
|Vágar
|630m
|-
|87
|Húsafelli
|Eysturoy
|626m
|-
|88
|Postulakirkja
|Streymoy
|626m
|-
|89
|Slætnatindur
|Eysturoy
|625m
|-
|90
|Gøtunestindur
|Eysturoy
|625m
|-
|91
|Moskursfjall
|Streymoy
|624m
|-
|92
|Snubburnar
|Streymoy
|623m
|-
|93
|Navirnar
|Streymoy
|622m
|-
|94
|Klubbin
|Fugloy
|621m
|-
|95
|Landsuðursfjall
|Borðoy
|621m
|-
|96
|Sátan
|Streymoy
|621m
|-
|97
|Egilsfjall
|Streymoy
|618m
|-
|98
|Snældansfjall
|Vágar
|617m
|-
|99
|Bollin
|Streymoy
|616m
|-
|100
|Manssetur
|Eysturoy
|615m
|-
|101
|Stallur
|Streymoy
|614m
|-
|102
|Pætursfjall
|Streymoy
|613m
|-
|103
|Sigatindur
|Eysturoy
|612m
|-
|104
|Heinanøva
|Vágar
|612m
|-
|105
|Kambur (Strendur)
|Eysturoy
|611m
|-
|106
|Gluggarnir
|Suðuroy
|610m
|-
|107
|Toftaknúkur
|Borðoy
|607m
|-
|108
|Gásafjall
|Kalsoy
|606m
|-
|109
|Vitin
|Streymoy
|605m
|-
|110
|eystanfyri Herðablaðið
|Suðuroy
|605m
|-
|111
|Middagsfjall
|Eysturoy
|601m
|-
|112
|LangafjalI
|Streymoy
|599m
|-
|113
|MiðalfelIi
|Streymoy
|596m
|-
|114
|Jógvansfjall
|Vágar
|595m
|-
|115
|Breiðistíggjur
|Vágar
|594m
|-
|116
|Tunnafjall
|Viðoy
|593m
|-
|117
|Miðfjall
|Borðoy
|593m
|-
|118
|Mjóstíggjur
|Suðuroy
|592m
|-
|119
|Fýramarkaknúkur
|Borðoy
|591m
|-
|120
|Heimarafjall
|Kalsoy
|591m
|-
|121
|Horn
|Eysturoy
|591m
|-
|122
|Tungufelli
|Vágar
|591m
|-
|123
|Húsafelli
|Vágar
|591m
|-
|124
|Knúkurin (Saksun)
|Streymoy
|589m
|-
|125
|Kaldbakskambur
|Streymoy
|588m
|-
|126
|Havnartindur
|Svínoy
|586m
|-
|127
|BølIufjalI
|Streymoy
|584m
|-
|128
|Miðardalstindur
|Kalsoy
|579m
|-
|129
|Tindur
|Streymoy
|579m
|-
|130
|Hádegisfjall
|Kalsoy
|576m
|-
|131
|Krosstindur
|Vágar
|574m
|-
|132
|Borgarknappur
|Suðuroy
|574m
|-
|133
|Sandfelli (Oyri)
|Eysturoy
|572m
|-
|134
|FjalIið Litla
|Streymoy
|572m
|-
|135
|Gásafelli
|Vágar
|572m
|-
|136
|Heldarstindur
|Vágar
|572m
|-
|137
|Borgin
|Eysturoy
|571m
|-
|138
|Borgin (Vágur)
|Suðuroy
|570m
|-
|139
|Galvurin
|Suðuroy
|569m
|-
|140
|Stórafjall
|Eysturoy
|567m
|-
|141
|Mýlingur
|Streymoy
|564m
|-
|142
|Hæddin
|Borðoy
|563m
|-
|143
|Jatnagarðar
|Vágar
|563m
|-
|144
|Lítlafelli
|Eysturoy
|562m
|-
|145
|Knúkur (Mykines)
|Mykines
|560m
|-
|146
|Hvannafelli
|Suðuroy
|560m
|-
|147
|Talvborð
|Viðoy
|557m
|-
|148
|Slættafelli
|Eysturoy
|553m
|-
|149
|Klubbin
|Kalsoy
|551m
|-
|150
|StiðjafjalI
|Streymoy
|547m
|-
|151
|Nakkur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|547m
|-
|152
|Kambur (Fuglafjørður)
|Eysturoy
|545m
|-
|153
|Krossafelli
|Vágar
|545m
|-
|154
|Borgarfelli
|Eysturoy
|543m
|-
|155
|Borgarin
|Kalsoy
|537m
|-
|156
|SandfelIi
|Streymoy
|537m
|-
|157
|Tindur
|Borðoy
|535m
|-
|158
|Tyril (Gjógv)
|Eysturoy
|535m
|-
|159
|TungulíðfjalI
|Streymoy
|535m
|-
|160
|Glopprókin
|Suðuroy
|535m
|-
|161
|Búrhella
|Borðoy
|534m
|-
|162
|Skoratindur
|Eysturoy
|529m
|-
|163
|Høgøksl
|Suðuroy
|525m
|-
|164
|Nøv
|Kalsoy
|524m
|-
|165
|Berinartindur
|Vágar
|524m
|-
|166
|Klórarin
|Eysturoy
|523m
|-
|167
|Grímstaðfjall
|Vágar
|523m
|-
|168
|Tólvmarkaknúkur
|Borðoy
|519m
|-
|169
|Støðlafjall
|Eysturoy
|517m
|-
|170
|Høgafjall
|Vágar
|515m
|-
|171
|Vatnsdalsfjall
|Vágar
|514m
|-
|172
|Tindur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|514m
|-
|173
|Róvin
|Eysturoy
|513m
|-
|174
|Mølin
|Viðoy
|511m
|-
|175
|Miðafelli (Søldarfjørður)
|Eysturoy
|505m
|-
|176
|Tindur
|Eysturoy
|503m
|-
|177
|Hálgafelli
|Borðoy
|502m
|-
|178
|Høvdin uttanfyri Eyrgjógv
|Vágar
|502m
|-
|179
|Slættafjall
|Kalsoy
|500m
|-
|180
|RitufelIi
|Streymoy
|499m
|-
|181
|Lambaregn
|Eysturoy
|495m
|-
|182
|Tempulsklettur
|Suðuroy
|493m
|-
|183
|KonufelIi
|Streymoy
|491m
|-
|184
|Bustin (Froðba)
|Suðuroy
|487m
|-
|185
|Laðanfelli
|Suðuroy
|487m
|-
|186
|Knavin
|Vágar
|485m
|-
|187
|Altarið
|Eysturoy
|483m
|-
|188
|Fjallið (Strendur)
|Eysturoy
|483m
|-
|189
|Kambur (Froðba)
|Suðuroy
|483m
|-
|190
|Vágfelli
|Suðuroy
|483m
|-
|191
|Mjóstíggjur
|Eysturoy
|482m
|-
|192
|Nakkurin
|Viðoy
|481m
|-
|193
|DylIan
|Streymoy
|481m
|-
|194
|Murufelli
|Streymoy
|479m
|-
|195
|Tindur
|Sandoy
|479m
|-
|196
|GásafelIi
|Streymoy
|477m
|-
|197
|Uppi á Oyggj
|Koltur
|477m
|-
|198
|Lítlafjall
|Kunoy
|471m
|-
|199
|Prestfjall
|Suðuroy
|471m
|-
|200
|HægstafjalI
|Streymoy
|470m
|-
|201
|Beinisvørð
|Suðuroy
|470m
|-
|202
|Fjallið (Gjógv)
|Eysturoy
|469m
|-
|203
|Fjallið Mikla
|Suðuroy
|469m
|-
|204
|Rógvukollur
|Vágar
|464m
|-
|205
|Keldufjall
|Svínoy
|463m
|-
|206
|Knúkur (vestari)
|Svínoy
|463m
|-
|207
|Knúkur (Leirvík)
|Eysturoy
|463m
|-
|208
|Spáafelli
|Suðuroy
|462m
|-
|209
|Gásafelli
|Borðoy
|461m
|-
|210
|Knúkur (Svínoy)
|Svínoy
|460m
|-
|211
|Skorarnar
|Sandoy
|460m
|-
|212
|Skálafjall
|Eysturoy
|459m
|-
|213
|Bolafløttur
|Vágar
|458m
|-
|214
|Rossafelli
|Streymoy
|453m
|-
|215
|Endin (Trøðum)
|Sandoy
|452m
|-
|216
|Eystfelli
|Fugloy
|449m
|-
|217
|Eindalsfjall
|Vágar
|449m
|-
|218
|Pætursfjall
|Sandoy
|447m
|-
|219
|Klettur
|Kunoy
|444m
|-
|220
|Múlin
|Svínoy
|443m
|-
|221
|Tungufellið Lítla
|Vágar
|443m
|-
|222
|Oyrnafjall
|Suðuroy
|443m
|-
|223
|Høguskorar
|Suðuroy
|440m
|-
|224
|Byttufelli
|Kalsoy
|439m
|-
|225
|Spinarnir
|Suðuroy
|439m
|-
|226
|Heðinsskorarfjall
|Mykines
|433m
|-
|227
|Rávan (Vágur)
|Suðuroy
|432m
|-
|228
|Vatnfelli
|Streymoy
|429m
|-
|229
|Borgin (Sandvík)
|Suðuroy
|429m
|-
|230
|Nónfjall
|Suðuroy
|427m
|-
|231
|Ytriheyggjur
|Streymoy
|425m
|-
|232
|Enni
|Suðuroy
|424m
|-
|233
|Mølin
|Vágar
|423m
|-
|234
|Middagur
|Svínoy
|422m
|-
|235
|Oyndfjarðarfjall
|Eysturoy
|421m
|-
|236
|Múlin
|Hestur
|421m
|-
|237
|Eggjarrók
|Hestur
|421m
|-
|238
|Fjallið (Velbastað)
|Streymoy
|417m
|-
|239
|Kolheyggjurin
|Suðuroy
|415m
|-
|240
|Rávan
|Lítla Dímun
|414m
|-
|241
|Klakkur
|Borðoy
|413m
|-
|242
|Eiriksfjall
|Sandoy
|412m
|-
|243
|Endin
|Sandoy
|40lm
|-
|244
|Heimariheyggjur
|Streymoy
|409m
|-
|245
|Kneysurin
|Sandoy
|404m
|-
|246
|Túgvan i Halgafelli
|Suðuroy
|400m
|-
|247
|Gásafelli (Haldarsvík)
|Streymoy
|399m
|-
|248
|Vestfelli
|Sandoy
|397m
|-
|249
|Stórafjall
|Sandoy
|396m
|-
|250
|Høgoyggj
|Stóra Dímun
|396m
|-
|251
|Borðyarnes
|Borðoy
|392m
|-
|252
|Antinisfjall
|Vágar
|392m
|-
|253
|Knútur
|Skúvoy
|392m
|-
|254
|Skorin
|Skúvoy
|391m
|-
|255
|Rossaklettur
|Suðuroy
|389m
|-
|256
|ÁrndalsfjalI
|Streymoy
|382m
|-
|257
|Tindurin (Sumba)
|Suðuroy
|379m
|-
|258
|Ritubergsnøva
|Vágar
|376m
|-
|259
|Skálafjall
|Suðuroy
|374m
|-
|260
|Vørðan
|Sandoy
|373m
|-
|261
|Eggjarklettur
|Nólsoy
|372m
|-
|262
|Eggin
|Suðuroy
|372m
|-
|263
|Knúkur (Sandoy)
|Sandoy
|369m
|-
|264
|Nónfjall
|Vágar
|367m
|-
|265
|Lambafelli
|Streymoy
|366m
|-
|266
|Glývrabergsnasi
|Suðuroy
|366m
|-
|267
|Fjallið
|Sandoy
|362m
|-
|268
|Siglifelli
|Suðuroy
|359m
|-
|269
|Rútafelli
|Suðuroy
|356m
|-
|270
|Skúvoyarfjall
|Sandoy
|354m
|-
|271
|Bustin (Sandvík)
|Suðuroy
|353m
|-
|272
|Eiðiskollur
|Eysturoy
|352m
|-
|273
|Uppi á Manni
|Nólsoy
|352m
|-
|274
|Klubbin
|Vágar
|352m
|-
|275
|Kirkjubøreyn
|Streymoy
|351m
|-
|276
|Lírisfelli
|Vágar
|351m
|-
|277
|Árnafjall
|Mykines
|350m
|-
|278
|Fjallið (Sandvík)
|Suðuroy
|350m
|-
|279
|Reynið
|Streymoy
|349m
|-
|280
|Kaguklettur
|Suðuroy
|347m
|-
|281
|Lómfelli
|Streymoy
|345m
|-
|282
|Húsareyn
|Streymoy
|345m
|-
|283
|Gjógvaráfjall
|Suðuroy
|345m
|-
|284
|Eysturhøvdið
|Svínoy
|344m
|-
|285
|Middagsfjall
|Vágar
|343m
|-
|286
|Kjølur
|Borðoy
|342m
|-
|287
|Nakkar (Sandvík)
|Suðuroy
|330m
|-
|288
|Knúkin
|Suðuroy
|329m
|-
|289
|Grímsfjall
|Suðuroy
|327m
|-
|290
|Nakkur (Froðba)
|Suðuroy
|325m
|-
|291
|Hólmsskorafjall
|Suðuroy
|322m
|-
|292
|Uttarafjall
|Suðuroy
|320m
|-
|293
|Bøllufjall
|Sandoy
|312m
|-
|294
|Á Kletti
|Stóra Dímun
|308m
|-
|295
|Kirkjubøkambur
|Streymoy
|306m
|-
|296
|Suður á FjaIli
|Vágar
|305m
|-
|297
|Glyvrafjall
|Eysturoy
|303m
|-
|298
|Tindur (Vágur)
|Suðuroy
|298m
|-
|299
|HægstafjalI
|Streymoy
|296m
|-
|300
|Melin
|Streymoy
|293m
|-
|301
|Húgvan
|Stóra Dímun
|288m
|-
|302
|Sundsnøva
|Vágar
|286m
|-
|303
|Skálin
|Suðuroy
|286m
|-
|304
|Skornasaklettur
|Suðuroy
|286m
|-
|305
|Eystarafjall
|Suðuroy
|285m
|-
|306
|Vørufelli
|Vágar
|284m
|-
|307
|Hæddin
|Eysturoy
|274m
|-
|308
|Tvørfelli
|Streymoy
|273m
|-
|309
|Gleðin
|Sandoy
|271m
|-
|310
|Ravnsfjall
|Vágar
|269m
|-
|311
|Heiðafjall
|Sandoy
|266m
|-
|312
|Høgaleiti
|Eysturoy
|264m
|-
|313
|Kvívíksskoranøva
|Vágar
|263m
|-
|314
|Fjallið (Trungisvágur)
|Suðuroy
|259m
|-
|315
|Klettarnir
|Skúvoy
|256m
|-
|316
|Nakkurin
|Sandoy
|251m
|-
|317
|Vørðan
|Suðuroy
|237m
|-
|318
|Kirvi
|Suðuroy
|236m
|-
|319
|Lambaklettur
|Suðuroy
|235m
|-
|320
|Skúvafjall
|Nólsoy
|234m
|-
|321
|Gásafelli
|Eysturoy
|231m
|-
|322
|Fjallið (Tórshavn)
|Streymoy
|222m
|-
|323
|Navirnar
|Hestur
|211m
|-
|324
|Kambur (Porkeri)
|Suðuroy
|206m
|-
|325
|Skálhøvdi
|Sandoy
|203m
|-
|326
|LítlafjalI
|Streymoy
|198m
|-
|327
|Fjallið (Haldarsvík)
|Streymoy
|188m
|-
|328
|Norðarafjall
|Eysturoy
|172m
|-
|329
|Sunnarafjall
|Eysturoy
|171m
|-
|330
|Vørðan
|Eysturoy
|169m
|-
|331
|Vatnfelli
|Eysturoy
|165m
|-
|332
|Líðarfjall
|Nólsoy
|152m
|-
|333
|Trælanípa
|Vágar
|142m
|-
|334
|Salthøvdi
|Sandoy
|139m
|-
|335
|Høvdin
|Skúvoy
|134m
|-
|336
|Eystnes
|Eysturoy
|130m
|-
|337
|Húkslond
|Eysturoy
|129m
|-
|338
|Brigðufelli
|Eysturoy
|122m
|-
|339
|Høganes
|Eysturoy
|115m
|}</text>
      <sha1>lzq0nardin6johj7lebxemx290gwp08</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094794</id>
      <parentid>1094792</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:10:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15075" xml:space="preserve">


[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_Syđrugøta_(1).jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg|thumb|250x250px| Syðrugøta (li çepê) û Sigatinndur (612 m, di nîvê de) û Gøtunestindur (625 m, li rastê) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Borđoy,_Klaksvík,_Háfjall_(647_m)_and_Hálgafelli_(503_m)_seen_from_Hálsur.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg|thumb|250x250px| Háfjall (647 m) û Hálgafelli (503 m) li girava Borðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_road_from_Skipanes_to_Syðrugøta.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg|thumb|250x250px| Tyril (639 m) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Viđoy,_eastern_shore_with_Talvborđ,_557_m.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg/180px-Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg|thumb|271x271px| Talvborð (557 m) li girava Viðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Streymoy,_Oyggjarvegur_(road_No.10)_north_of_Tórshavn.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg|thumb|250x250px| Stiðjafjall (547 m, li milê çepê) li girava Streymoy]]


Eve lîsteya çiyayên ku li giravên Feroe hene. &lt;ref&gt;[http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562 Us.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720203355/http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562|date=2011-07-20}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Hejmar
!Navê çiya
!Girav
!Bilindahî (m)
|-
|1
|Slættaratindur
|Eysturoy
|882 m
|-
|2
|Gráfelli
|Eysturoy
|856 m
|-
|3
|Villingadalsfjall
|Viðoy
|841 m
|-
|4
|Kúvingafjall
|Kunoy
|830m
|-
|5
|Teigafjall
|Kunoy
|825 m
|-
|6
|Kunoyarnakkur
|Kunoy
|819 m
|-
|7
|Havnartindur
|Kunoy
|818 m
|-
|8
|Urðafjall
|Kunoy
|817 m
|-
|9
|Middagsfjall
|Kunoy
|805 m
|-
|10
|Svartbakstindur
|Eysturoy
|801 m
|-
|11
|Blámansfjall
|Eysturoy
|790m
|-
|12
|Kopsenni
|Streymoy
|789 m
|-
|13
|Nestindar
|Kalsoy
|788 m
|-
|14
|Múlatindur
|Eysturoy
|786 m
|-
|15
|Ørvisfelli
|Streymoy
|783 m
|-
|16
|Malaknúkur
|Streymoy
|777 m
|-
|17
|Norðanfyri Lokkaskarð
|Borðoy
|772 m
|-
|18
|Galvsskorafjall
|Kunoy
|768 m
|-
|19
|Skælingsfjall
|Streymoy
|767 m
|-
|20
|Reyðafelstindur
|Eysturoy
|764 m
|-
|21
|Melin
|Streymoy
|764 m
|-
|22
|Halgafelstindur
|Eysturoy
|757 m
|-
|23
|Mosarøkur
|Streymoy
|756 m
|-
|24
|Nakkurin (norðari)
|Viðoy
|754 m
|-
|25
|Lokki
|Borðoy
|754 m
|-
|26
|Sandfelli (Oyndarfjørður)
|Eysturoy
|754 m
|-
|27
|Sandfelli (Gjógv)
|Eysturoy
|752 m
|-
|28
|Norðanfyri Blámansfjall
|Eysturoy
|751 m
|-
|29
|Malinsfjall
|Viðoy
|750m
|-
|30
|Sornfelli
|Streymoy
|749 m
|-
|31
|Omanfyri Klivsdal
|Borðoy
|747 m
|-
|32
|Sneis
|Streymoy
|747 m
|-
|33
|Botnstindur
|Kalsoy
|744 m
|-
|34
|Norðanfyri Kvíggjaskarð
|Borðoy
|739 m
|-
|35
|Blábjørg
|Eysturoy
|732 m
|-
|36
|Vaðhorn
|Eysturoy
|727 m
|-
|37
|Árnafjall
|Vágar
|722 m
|-
|38
|Dalkinsfjall
|Eysturoy
|719 m
|-
|39
|Árnadalstindur
|Streymoy
|718 m
|-
|40
|Eysturtindur
|Vágar
|715 m
|-
|41
|Stígarnir
|Streymoy
|710m
|-
|42
|Suður á Nakki
|Kunoy
|703 m
|-
|43
|Gomlumannatindur
|Eysturoy
|703 m
|-
|44
|Víkartindur
|Streymoy
|703 m
|-
|45
|Gívrufelli
|Streymoy
|701 m
|-
|46
|Gríslatindur
|Kalsoy
|700m
|-
|47
|Hjarðardalstindur
|Eysturoy
|699 m
|-
|48
|Knúkur (Oyri)
|Eysturoy
|699 m
|-
|49
|Húsafjall
|Eysturoy
|695 m
|-
|50
|Heyggjurin Mikli
|Streymoy
|692 m
|-
|51
|Myrkjanoyrarfjall
|Borðoy
|689 m
|-
|52
|Filthatturin
|Viðoy
|688 m
|-
|53
|Oyggjarskoratindur
|Viðoy
|687 m
|-
|54
|Skerðingur
|Eysturoy
|687 m
|-
|55
|Fjallið millum Botnar
|Streymoy
|686 m
|-
|56
|Malinstindur
|Vágar
|683 m
|-
|57
|Depilsknúkur
|Borðoy
|681 m
|-
|58
|Gjógvarafjall
|Eysturoy
|678 m
|-
|59
|Jatnagarðar
|Vágar
|676 m
|-
|60
|Reynsatindur
|Vágar
|676 m
|-
|61
|Húgvan
|Streymoy
|674 m
|-
|62
|Núgvan
|Streymoy
|667 m
|-
|63
|Múlin
|Streymoy
|663 m
|-
|64
|Lágafjall
|Streymoy
|663 m
|-
|65
|Bøllufjall
|Streymoy
|658 m
|-
|66
|Miðalfelli (Norðskáli)
|Eysturoy
|655 m
|-
|67
|Enni
|Viðoy
|651 m
|-
|68
|Eggjarmúli
|Streymoy
|651 m
|-
|69
|Gívrufjall
|Streymoy
|649 m
|-
|70
|Háfjall
|Borðoy
|648 m
|-
|71
|Lokkafelli
|Eysturoy
|646 m
|-
|72
|Snæfelli
|Borðoy
|644 m
|-
|73
|Klubbin
|Kunoy
|644 m
|-
|74
|Hattardalstindur
|Kalsoy
|644 m
|-
|75
|Tosskorarhorn
|Streymoy
|644 m
|-
|76
|Giliðtrítitindur
|Vágar
|643 m
|-
|77
|Knúkur (Borðoy)
|Borðoy
|642 m
|-
|78
|Krúnufjall
|Borðoy
|642 m
|-
|79
|Borgin
|Streymoy
|642 m
|-
|80
|Ritafjall
|Eysturoy
|641 m
|-
|81
|Tyril (Gøta)
|Eysturoy
|639 m
|-
|82
|Loysingafjall
|Streymoy
|639 m
|-
|83
|Høvdin
|Streymoy
|635 m
|-
|84
|Sneis
|Viðoy
|634 m
|-
|85
|Vørlufjall
|Streymoy
|633 m
|-
|86
|Knattarheyggjur
|Vágar
|630m
|-
|87
|Húsafelli
|Eysturoy
|626 m
|-
|88
|Postulakirkja
|Streymoy
|626 m
|-
|89
|Slætnatindur
|Eysturoy
|625 m
|-
|90
|Gøtunestindur
|Eysturoy
|625 m
|-
|91
|Moskursfjall
|Streymoy
|624 m
|-
|92
|Snubburnar
|Streymoy
|623 m
|-
|93
|Navirnar
|Streymoy
|622 m
|-
|94
|Klubbin
|Fugloy
|621 m
|-
|95
|Landsuðursfjall
|Borðoy
|621 m
|-
|96
|Sátan
|Streymoy
|621 m
|-
|97
|Egilsfjall
|Streymoy
|618 m
|-
|98
|Snældansfjall
|Vágar
|617 m
|-
|99
|Bollin
|Streymoy
|616 m
|-
|100
|Manssetur
|Eysturoy
|615 m
|-
|101
|Stallur
|Streymoy
|614 m
|-
|102
|Pætursfjall
|Streymoy
|613 m
|-
|103
|Sigatindur
|Eysturoy
|612 m
|-
|104
|Heinanøva
|Vágar
|612 m
|-
|105
|Kambur (Strendur)
|Eysturoy
|611 m
|-
|106
|Gluggarnir
|Suðuroy
|610m
|-
|107
|Toftaknúkur
|Borðoy
|607 m
|-
|108
|Gásafjall
|Kalsoy
|606 m
|-
|109
|Vitin
|Streymoy
|605 m
|-
|110
|eystanfyri Herðablaðið
|Suðuroy
|605 m
|-
|111
|Middagsfjall
|Eysturoy
|601 m
|-
|112
|LangafjalI
|Streymoy
|599 m
|-
|113
|MiðalfelIi
|Streymoy
|596 m
|-
|114
|Jógvansfjall
|Vágar
|595 m
|-
|115
|Breiðistíggjur
|Vágar
|594 m
|-
|116
|Tunnafjall
|Viðoy
|593 m
|-
|117
|Miðfjall
|Borðoy
|593 m
|-
|118
|Mjóstíggjur
|Suðuroy
|592 m
|-
|119
|Fýramarkaknúkur
|Borðoy
|591 m
|-
|120
|Heimarafjall
|Kalsoy
|591 m
|-
|121
|Horn
|Eysturoy
|591 m
|-
|122
|Tungufelli
|Vágar
|591 m
|-
|123
|Húsafelli
|Vágar
|591 m
|-
|124
|Knúkurin (Saksun)
|Streymoy
|589 m
|-
|125
|Kaldbakskambur
|Streymoy
|588 m
|-
|126
|Havnartindur
|Svínoy
|586 m
|-
|127
|BølIufjalI
|Streymoy
|584 m
|-
|128
|Miðardalstindur
|Kalsoy
|579 m
|-
|129
|Tindur
|Streymoy
|579 m
|-
|130
|Hádegisfjall
|Kalsoy
|576 m
|-
|131
|Krosstindur
|Vágar
|574 m
|-
|132
|Borgarknappur
|Suðuroy
|574 m
|-
|133
|Sandfelli (Oyri)
|Eysturoy
|572 m
|-
|134
|FjalIið Litla
|Streymoy
|572 m
|-
|135
|Gásafelli
|Vágar
|572 m
|-
|136
|Heldarstindur
|Vágar
|572 m
|-
|137
|Borgin
|Eysturoy
|571 m
|-
|138
|Borgin (Vágur)
|Suðuroy
|570m
|-
|139
|Galvurin
|Suðuroy
|569 m
|-
|140
|Stórafjall
|Eysturoy
|567 m
|-
|141
|Mýlingur
|Streymoy
|564 m
|-
|142
|Hæddin
|Borðoy
|563 m
|-
|143
|Jatnagarðar
|Vágar
|563 m
|-
|144
|Lítlafelli
|Eysturoy
|562 m
|-
|145
|Knúkur (Mykines)
|Mykines
|560m
|-
|146
|Hvannafelli
|Suðuroy
|560m
|-
|147
|Talvborð
|Viðoy
|557 m
|-
|148
|Slættafelli
|Eysturoy
|553 m
|-
|149
|Klubbin
|Kalsoy
|551 m
|-
|150
|StiðjafjalI
|Streymoy
|547 m
|-
|151
|Nakkur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|547 m
|-
|152
|Kambur (Fuglafjørður)
|Eysturoy
|545 m
|-
|153
|Krossafelli
|Vágar
|545 m
|-
|154
|Borgarfelli
|Eysturoy
|543 m
|-
|155
|Borgarin
|Kalsoy
|537 m
|-
|156
|SandfelIi
|Streymoy
|537 m
|-
|157
|Tindur
|Borðoy
|535 m
|-
|158
|Tyril (Gjógv)
|Eysturoy
|535 m
|-
|159
|TungulíðfjalI
|Streymoy
|535 m
|-
|160
|Glopprókin
|Suðuroy
|535 m
|-
|161
|Búrhella
|Borðoy
|534 m
|-
|162
|Skoratindur
|Eysturoy
|529 m
|-
|163
|Høgøksl
|Suðuroy
|525 m
|-
|164
|Nøv
|Kalsoy
|524 m
|-
|165
|Berinartindur
|Vágar
|524 m
|-
|166
|Klórarin
|Eysturoy
|523 m
|-
|167
|Grímstaðfjall
|Vágar
|523 m
|-
|168
|Tólvmarkaknúkur
|Borðoy
|519 m
|-
|169
|Støðlafjall
|Eysturoy
|517 m
|-
|170
|Høgafjall
|Vágar
|515 m
|-
|171
|Vatnsdalsfjall
|Vágar
|514 m
|-
|172
|Tindur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|514 m
|-
|173
|Róvin
|Eysturoy
|513 m
|-
|174
|Mølin
|Viðoy
|511 m
|-
|175
|Miðafelli (Søldarfjørður)
|Eysturoy
|505 m
|-
|176
|Tindur
|Eysturoy
|503 m
|-
|177
|Hálgafelli
|Borðoy
|502 m
|-
|178
|Høvdin uttanfyri Eyrgjógv
|Vágar
|502 m
|-
|179
|Slættafjall
|Kalsoy
|500m
|-
|180
|RitufelIi
|Streymoy
|499 m
|-
|181
|Lambaregn
|Eysturoy
|495 m
|-
|182
|Tempulsklettur
|Suðuroy
|493 m
|-
|183
|KonufelIi
|Streymoy
|491 m
|-
|184
|Bustin (Froðba)
|Suðuroy
|487 m
|-
|185
|Laðanfelli
|Suðuroy
|487 m
|-
|186
|Knavin
|Vágar
|485 m
|-
|187
|Altarið
|Eysturoy
|483 m
|-
|188
|Fjallið (Strendur)
|Eysturoy
|483 m
|-
|189
|Kambur (Froðba)
|Suðuroy
|483 m
|-
|190
|Vágfelli
|Suðuroy
|483 m
|-
|191
|Mjóstíggjur
|Eysturoy
|482 m
|-
|192
|Nakkurin
|Viðoy
|481 m
|-
|193
|DylIan
|Streymoy
|481 m
|-
|194
|Murufelli
|Streymoy
|479 m
|-
|195
|Tindur
|Sandoy
|479 m
|-
|196
|GásafelIi
|Streymoy
|477 m
|-
|197
|Uppi á Oyggj
|Koltur
|477 m
|-
|198
|Lítlafjall
|Kunoy
|471 m
|-
|199
|Prestfjall
|Suðuroy
|471 m
|-
|200
|HægstafjalI
|Streymoy
|470m
|-
|201
|Beinisvørð
|Suðuroy
|470m
|-
|202
|Fjallið (Gjógv)
|Eysturoy
|469 m
|-
|203
|Fjallið Mikla
|Suðuroy
|469 m
|-
|204
|Rógvukollur
|Vágar
|464 m
|-
|205
|Keldufjall
|Svínoy
|463 m
|-
|206
|Knúkur (vestari)
|Svínoy
|463 m
|-
|207
|Knúkur (Leirvík)
|Eysturoy
|463 m
|-
|208
|Spáafelli
|Suðuroy
|462 m
|-
|209
|Gásafelli
|Borðoy
|461 m
|-
|210
|Knúkur (Svínoy)
|Svínoy
|460m
|-
|211
|Skorarnar
|Sandoy
|460m
|-
|212
|Skálafjall
|Eysturoy
|459 m
|-
|213
|Bolafløttur
|Vágar
|458 m
|-
|214
|Rossafelli
|Streymoy
|453 m
|-
|215
|Endin (Trøðum)
|Sandoy
|452 m
|-
|216
|Eystfelli
|Fugloy
|449 m
|-
|217
|Eindalsfjall
|Vágar
|449 m
|-
|218
|Pætursfjall
|Sandoy
|447 m
|-
|219
|Klettur
|Kunoy
|444 m
|-
|220
|Múlin
|Svínoy
|443 m
|-
|221
|Tungufellið Lítla
|Vágar
|443 m
|-
|222
|Oyrnafjall
|Suðuroy
|443 m
|-
|223
|Høguskorar
|Suðuroy
|440m
|-
|224
|Byttufelli
|Kalsoy
|439 m
|-
|225
|Spinarnir
|Suðuroy
|439 m
|-
|226
|Heðinsskorarfjall
|Mykines
|433 m
|-
|227
|Rávan (Vágur)
|Suðuroy
|432 m
|-
|228
|Vatnfelli
|Streymoy
|429 m
|-
|229
|Borgin (Sandvík)
|Suðuroy
|429 m
|-
|230
|Nónfjall
|Suðuroy
|427 m
|-
|231
|Ytriheyggjur
|Streymoy
|425 m
|-
|232
|Enni
|Suðuroy
|424 m
|-
|233
|Mølin
|Vágar
|423 m
|-
|234
|Middagur
|Svínoy
|422 m
|-
|235
|Oyndfjarðarfjall
|Eysturoy
|421 m
|-
|236
|Múlin
|Hestur
|421 m
|-
|237
|Eggjarrók
|Hestur
|421 m
|-
|238
|Fjallið (Velbastað)
|Streymoy
|417 m
|-
|239
|Kolheyggjurin
|Suðuroy
|415 m
|-
|240
|Rávan
|Lítla Dímun
|414 m
|-
|241
|Klakkur
|Borðoy
|413 m
|-
|242
|Eiriksfjall
|Sandoy
|412 m
|-
|243
|Endin
|Sandoy
|40lm
|-
|244
|Heimariheyggjur
|Streymoy
|409 m
|-
|245
|Kneysurin
|Sandoy
|404 m
|-
|246
|Túgvan i Halgafelli
|Suðuroy
|400m
|-
|247
|Gásafelli (Haldarsvík)
|Streymoy
|399 m
|-
|248
|Vestfelli
|Sandoy
|397 m
|-
|249
|Stórafjall
|Sandoy
|396 m
|-
|250
|Høgoyggj
|Stóra Dímun
|396 m
|-
|251
|Borðyarnes
|Borðoy
|392 m
|-
|252
|Antinisfjall
|Vágar
|392 m
|-
|253
|Knútur
|Skúvoy
|392 m
|-
|254
|Skorin
|Skúvoy
|391 m
|-
|255
|Rossaklettur
|Suðuroy
|389 m
|-
|256
|ÁrndalsfjalI
|Streymoy
|382 m
|-
|257
|Tindurin (Sumba)
|Suðuroy
|379 m
|-
|258
|Ritubergsnøva
|Vágar
|376 m
|-
|259
|Skálafjall
|Suðuroy
|374 m
|-
|260
|Vørðan
|Sandoy
|373 m
|-
|261
|Eggjarklettur
|Nólsoy
|372 m
|-
|262
|Eggin
|Suðuroy
|372 m
|-
|263
|Knúkur (Sandoy)
|Sandoy
|369 m
|-
|264
|Nónfjall
|Vágar
|367 m
|-
|265
|Lambafelli
|Streymoy
|366 m
|-
|266
|Glývrabergsnasi
|Suðuroy
|366 m
|-
|267
|Fjallið
|Sandoy
|362 m
|-
|268
|Siglifelli
|Suðuroy
|359 m
|-
|269
|Rútafelli
|Suðuroy
|356 m
|-
|270
|Skúvoyarfjall
|Sandoy
|354 m
|-
|271
|Bustin (Sandvík)
|Suðuroy
|353 m
|-
|272
|Eiðiskollur
|Eysturoy
|352 m
|-
|273
|Uppi á Manni
|Nólsoy
|352 m
|-
|274
|Klubbin
|Vágar
|352 m
|-
|275
|Kirkjubøreyn
|Streymoy
|351 m
|-
|276
|Lírisfelli
|Vágar
|351 m
|-
|277
|Árnafjall
|Mykines
|350m
|-
|278
|Fjallið (Sandvík)
|Suðuroy
|350m
|-
|279
|Reynið
|Streymoy
|349 m
|-
|280
|Kaguklettur
|Suðuroy
|347 m
|-
|281
|Lómfelli
|Streymoy
|345 m
|-
|282
|Húsareyn
|Streymoy
|345 m
|-
|283
|Gjógvaráfjall
|Suðuroy
|345 m
|-
|284
|Eysturhøvdið
|Svínoy
|344 m
|-
|285
|Middagsfjall
|Vágar
|343 m
|-
|286
|Kjølur
|Borðoy
|342 m
|-
|287
|Nakkar (Sandvík)
|Suðuroy
|330m
|-
|288
|Knúkin
|Suðuroy
|329 m
|-
|289
|Grímsfjall
|Suðuroy
|327 m
|-
|290
|Nakkur (Froðba)
|Suðuroy
|325 m
|-
|291
|Hólmsskorafjall
|Suðuroy
|322 m
|-
|292
|Uttarafjall
|Suðuroy
|320m
|-
|293
|Bøllufjall
|Sandoy
|312 m
|-
|294
|Á Kletti
|Stóra Dímun
|308 m
|-
|295
|Kirkjubøkambur
|Streymoy
|306 m
|-
|296
|Suður á FjaIli
|Vágar
|305 m
|-
|297
|Glyvrafjall
|Eysturoy
|303 m
|-
|298
|Tindur (Vágur)
|Suðuroy
|298 m
|-
|299
|HægstafjalI
|Streymoy
|296 m
|-
|300
|Melin
|Streymoy
|293 m
|-
|301
|Húgvan
|Stóra Dímun
|288 m
|-
|302
|Sundsnøva
|Vágar
|286 m
|-
|303
|Skálin
|Suðuroy
|286 m
|-
|304
|Skornasaklettur
|Suðuroy
|286 m
|-
|305
|Eystarafjall
|Suðuroy
|285 m
|-
|306
|Vørufelli
|Vágar
|284 m
|-
|307
|Hæddin
|Eysturoy
|274 m
|-
|308
|Tvørfelli
|Streymoy
|273 m
|-
|309
|Gleðin
|Sandoy
|271 m
|-
|310
|Ravnsfjall
|Vágar
|269 m
|-
|311
|Heiðafjall
|Sandoy
|266 m
|-
|312
|Høgaleiti
|Eysturoy
|264 m
|-
|313
|Kvívíksskoranøva
|Vágar
|263 m
|-
|314
|Fjallið (Trungisvágur)
|Suðuroy
|259 m
|-
|315
|Klettarnir
|Skúvoy
|256 m
|-
|316
|Nakkurin
|Sandoy
|251 m
|-
|317
|Vørðan
|Suðuroy
|237 m
|-
|318
|Kirvi
|Suðuroy
|236 m
|-
|319
|Lambaklettur
|Suðuroy
|235 m
|-
|320
|Skúvafjall
|Nólsoy
|234 m
|-
|321
|Gásafelli
|Eysturoy
|231 m
|-
|322
|Fjallið (Tórshavn)
|Streymoy
|222 m
|-
|323
|Navirnar
|Hestur
|211 m
|-
|324
|Kambur (Porkeri)
|Suðuroy
|206 m
|-
|325
|Skálhøvdi
|Sandoy
|203 m
|-
|326
|LítlafjalI
|Streymoy
|198 m
|-
|327
|Fjallið (Haldarsvík)
|Streymoy
|188 m
|-
|328
|Norðarafjall
|Eysturoy
|172 m
|-
|329
|Sunnarafjall
|Eysturoy
|171 m
|-
|330
|Vørðan
|Eysturoy
|169 m
|-
|331
|Vatnfelli
|Eysturoy
|165 m
|-
|332
|Líðarfjall
|Nólsoy
|152 m
|-
|333
|Trælanípa
|Vágar
|142 m
|-
|334
|Salthøvdi
|Sandoy
|139 m
|-
|335
|Høvdin
|Skúvoy
|134 m
|-
|336
|Eystnes
|Eysturoy
|130m
|-
|337
|Húkslond
|Eysturoy
|129 m
|-
|338
|Brigðufelli
|Eysturoy
|122 m
|-
|339
|Høganes
|Eysturoy
|115 m
|}</text>
      <sha1>h95fisa39u4popv79r4b8i1z6h4vh7d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094795</id>
      <parentid>1094794</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:12:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15203" xml:space="preserve">


[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_Syđrugøta_(1).jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg|thumb|250x250px| Syðrugøta (li çepê) û Sigatinndur (612 m, di nîvê de) û Gøtunestindur (625 m, li rastê) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Borđoy,_Klaksvík,_Háfjall_(647_m)_and_Hálgafelli_(503_m)_seen_from_Hálsur.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg|thumb|250x250px| Háfjall (647 m) û Hálgafelli (503 m) li girava Borðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_road_from_Skipanes_to_Syðrugøta.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg|thumb|250x250px| Tyril (639 m) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Viđoy,_eastern_shore_with_Talvborđ,_557_m.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg/180px-Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg|thumb|271x271px| Talvborð (557 m) li girava Viðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Streymoy,_Oyggjarvegur_(road_No.10)_north_of_Tórshavn.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg|thumb|250x250px| Stiðjafjall (547 m, li milê çepê) li girava Streymoy]]


Eve lîsteya çiyayên ku li giravên Feroe hene. &lt;ref&gt;[http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562 Us.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720203355/http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562|date=2011-07-20}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Hejmar
!Navê çiya
!Girav
!Bilindahî (m)
|-
|1
|Slættaratindur
|Eysturoy
|882 m
|-
|2
|Gráfelli
|Eysturoy
|856 m
|-
|3
|Villingadalsfjall
|Viðoy
|841 m
|-
|4
|Kúvingafjall
|Kunoy
|830 m
|-
|5
|Teigafjall
|Kunoy
|825 m
|-
|6
|Kunoyarnakkur
|Kunoy
|819 m
|-
|7
|Havnartindur
|Kunoy
|818 m
|-
|8
|Urðafjall
|Kunoy
|817 m
|-
|9
|Middagsfjall
|Kunoy
|805 m
|-
|10
|Svartbakstindur
|Eysturoy
|801 m
|-
|11
|Blámansfjall
|Eysturoy
|790 m
|-
|12
|Kopsenni
|Streymoy
|789 m
|-
|13
|Nestindar
|Kalsoy
|788 m
|-
|14
|Múlatindur
|Eysturoy
|786 m
|-
|15
|Ørvisfelli
|Streymoy
|783 m
|-
|16
|Malaknúkur
|Streymoy
|777 m
|-
|17
|Norðanfyri Lokkaskarð
|Borðoy
|772 m
|-
|18
|Galvsskorafjall
|Kunoy
|768 m
|-
|19
|Skælingsfjall
|Streymoy
|767 m
|-
|20
|Reyðafelstindur
|Eysturoy
|764 m
|-
|21
|Melin
|Streymoy
|764 m
|-
|22
|Halgafelstindur
|Eysturoy
|757 m
|-
|23
|Mosarøkur
|Streymoy
|756 m
|-
|24
|Nakkurin (norðari)
|Viðoy
|754 m
|-
|25
|Lokki
|Borðoy
|754 m
|-
|26
|Sandfelli (Oyndarfjørður)
|Eysturoy
|754 m
|-
|27
|Sandfelli (Gjógv)
|Eysturoy
|752 m
|-
|28
|Norðanfyri Blámansfjall
|Eysturoy
|751 m
|-
|29
|Malinsfjall
|Viðoy
|750 m
|-
|30
|Sornfelli
|Streymoy
|749 m
|-
|31
|Omanfyri Klivsdal
|Borðoy
|747 m
|-
|32
|Sneis
|Streymoy
|747 m
|-
|33
|Botnstindur
|Kalsoy
|744 m
|-
|34
|Norðanfyri Kvíggjaskarð
|Borðoy
|739 m
|-
|35
|Blábjørg
|Eysturoy
|732 m
|-
|36
|Vaðhorn
|Eysturoy
|727 m
|-
|37
|Árnafjall
|Vágar
|722 m
|-
|38
|Dalkinsfjall
|Eysturoy
|719 m
|-
|39
|Árnadalstindur
|Streymoy
|718 m
|-
|40
|Eysturtindur
|Vágar
|715 m
|-
|41
|Stígarnir
|Streymoy
|710 m
|-
|42
|Suður á Nakki
|Kunoy
|703 m
|-
|43
|Gomlumannatindur
|Eysturoy
|703 m
|-
|44
|Víkartindur
|Streymoy
|703 m
|-
|45
|Gívrufelli
|Streymoy
|701 m
|-
|46
|Gríslatindur
|Kalsoy
|700 m
|-
|47
|Hjarðardalstindur
|Eysturoy
|699 m
|-
|48
|Knúkur (Oyri)
|Eysturoy
|699 m
|-
|49
|Húsafjall
|Eysturoy
|695 m
|-
|50
|Heyggjurin Mikli
|Streymoy
|692 m
|-
|51
|Myrkjanoyrarfjall
|Borðoy
|689 m
|-
|52
|Filthatturin
|Viðoy
|688 m
|-
|53
|Oyggjarskoratindur
|Viðoy
|687 m
|-
|54
|Skerðingur
|Eysturoy
|687 m
|-
|55
|Fjallið millum Botnar
|Streymoy
|686 m
|-
|56
|Malinstindur
|Vágar
|683 m
|-
|57
|Depilsknúkur
|Borðoy
|681 m
|-
|58
|Gjógvarafjall
|Eysturoy
|678 m
|-
|59
|Jatnagarðar
|Vágar
|676 m
|-
|60
|Reynsatindur
|Vágar
|676 m
|-
|61
|Húgvan
|Streymoy
|674 m
|-
|62
|Núgvan
|Streymoy
|667 m
|-
|63
|Múlin
|Streymoy
|663 m
|-
|64
|Lágafjall
|Streymoy
|663 m
|-
|65
|Bøllufjall
|Streymoy
|658 m
|-
|66
|Miðalfelli (Norðskáli)
|Eysturoy
|655 m
|-
|67
|Enni
|Viðoy
|651 m
|-
|68
|Eggjarmúli
|Streymoy
|651 m
|-
|69
|Gívrufjall
|Streymoy
|649 m
|-
|70
|Háfjall
|Borðoy
|648 m
|-
|71
|Lokkafelli
|Eysturoy
|646 m
|-
|72
|Snæfelli
|Borðoy
|644 m
|-
|73
|Klubbin
|Kunoy
|644 m
|-
|74
|Hattardalstindur
|Kalsoy
|644 m
|-
|75
|Tosskorarhorn
|Streymoy
|644 m
|-
|76
|Giliðtrítitindur
|Vágar
|643 m
|-
|77
|Knúkur (Borðoy)
|Borðoy
|642 m
|-
|78
|Krúnufjall
|Borðoy
|642 m
|-
|79
|Borgin
|Streymoy
|642 m
|-
|80
|Ritafjall
|Eysturoy
|641 m
|-
|81
|Tyril (Gøta)
|Eysturoy
|639 m
|-
|82
|Loysingafjall
|Streymoy
|639 m
|-
|83
|Høvdin
|Streymoy
|635 m
|-
|84
|Sneis
|Viðoy
|634 m
|-
|85
|Vørlufjall
|Streymoy
|633 m
|-
|86
|Knattarheyggjur
|Vágar
|630 m
|-
|87
|Húsafelli
|Eysturoy
|626 m
|-
|88
|Postulakirkja
|Streymoy
|626 m
|-
|89
|Slætnatindur
|Eysturoy
|625 m
|-
|90
|Gøtunestindur
|Eysturoy
|625 m
|-
|91
|Moskursfjall
|Streymoy
|624 m
|-
|92
|Snubburnar
|Streymoy
|623 m
|-
|93
|Navirnar
|Streymoy
|622 m
|-
|94
|Klubbin
|Fugloy
|621 m
|-
|95
|Landsuðursfjall
|Borðoy
|621 m
|-
|96
|Sátan
|Streymoy
|621 m
|-
|97
|Egilsfjall
|Streymoy
|618 m
|-
|98
|Snældansfjall
|Vágar
|617 m
|-
|99
|Bollin
|Streymoy
|616 m
|-
|100
|Manssetur
|Eysturoy
|615 m
|-
|101
|Stallur
|Streymoy
|614 m
|-
|102
|Pætursfjall
|Streymoy
|613 m
|-
|103
|Sigatindur
|Eysturoy
|612 m
|-
|104
|Heinanøva
|Vágar
|612 m
|-
|105
|Kambur (Strendur)
|Eysturoy
|611 m
|-
|106
|Gluggarnir
|Suðuroy
|610 m
|-
|107
|Toftaknúkur
|Borðoy
|607 m
|-
|108
|Gásafjall
|Kalsoy
|606 m
|-
|109
|Vitin
|Streymoy
|605 m
|-
|110
|eystanfyri Herðablaðið
|Suðuroy
|605 m
|-
|111
|Middagsfjall
|Eysturoy
|601 m
|-
|112
|LangafjalI
|Streymoy
|599 m
|-
|113
|MiðalfelIi
|Streymoy
|596 m
|-
|114
|Jógvansfjall
|Vágar
|595 m
|-
|115
|Breiðistíggjur
|Vágar
|594 m
|-
|116
|Tunnafjall
|Viðoy
|593 m
|-
|117
|Miðfjall
|Borðoy
|593 m
|-
|118
|Mjóstíggjur
|Suðuroy
|592 m
|-
|119
|Fýramarkaknúkur
|Borðoy
|591 m
|-
|120
|Heimarafjall
|Kalsoy
|591 m
|-
|121
|Horn
|Eysturoy
|591 m
|-
|122
|Tungufelli
|Vágar
|591 m
|-
|123
|Húsafelli
|Vágar
|591 m
|-
|124
|Knúkurin (Saksun)
|Streymoy
|589 m
|-
|125
|Kaldbakskambur
|Streymoy
|588 m
|-
|126
|Havnartindur
|Svínoy
|586 m
|-
|127
|BølIufjalI
|Streymoy
|584 m
|-
|128
|Miðardalstindur
|Kalsoy
|579 m
|-
|129
|Tindur
|Streymoy
|579 m
|-
|130
|Hádegisfjall
|Kalsoy
|576 m
|-
|131
|Krosstindur
|Vágar
|574 m
|-
|132
|Borgarknappur
|Suðuroy
|574 m
|-
|133
|Sandfelli (Oyri)
|Eysturoy
|572 m
|-
|134
|FjalIið Litla
|Streymoy
|572 m
|-
|135
|Gásafelli
|Vágar
|572 m
|-
|136
|Heldarstindur
|Vágar
|572 m
|-
|137
|Borgin
|Eysturoy
|571 m
|-
|138
|Borgin (Vágur)
|Suðuroy
|570 m
|-
|139
|Galvurin
|Suðuroy
|569 m
|-
|140
|Stórafjall
|Eysturoy
|567 m
|-
|141
|Mýlingur
|Streymoy
|564 m
|-
|142
|Hæddin
|Borðoy
|563 m
|-
|143
|Jatnagarðar
|Vágar
|563 m
|-
|144
|Lítlafelli
|Eysturoy
|562 m
|-
|145
|Knúkur (Mykines)
|Mykines
|560 m
|-
|146
|Hvannafelli
|Suðuroy
|560 m
|-
|147
|Talvborð
|Viðoy
|557 m
|-
|148
|Slættafelli
|Eysturoy
|553 m
|-
|149
|Klubbin
|Kalsoy
|551 m
|-
|150
|StiðjafjalI
|Streymoy
|547 m
|-
|151
|Nakkur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|547 m
|-
|152
|Kambur (Fuglafjørður)
|Eysturoy
|545 m
|-
|153
|Krossafelli
|Vágar
|545 m
|-
|154
|Borgarfelli
|Eysturoy
|543 m
|-
|155
|Borgarin
|Kalsoy
|537 m
|-
|156
|SandfelIi
|Streymoy
|537 m
|-
|157
|Tindur
|Borðoy
|535 m
|-
|158
|Tyril (Gjógv)
|Eysturoy
|535 m
|-
|159
|TungulíðfjalI
|Streymoy
|535 m
|-
|160
|Glopprókin
|Suðuroy
|535 m
|-
|161
|Búrhella
|Borðoy
|534 m
|-
|162
|Skoratindur
|Eysturoy
|529 m
|-
|163
|Høgøksl
|Suðuroy
|525 m
|-
|164
|Nøv
|Kalsoy
|524 m
|-
|165
|Berinartindur
|Vágar
|524 m
|-
|166
|Klórarin
|Eysturoy
|523 m
|-
|167
|Grímstaðfjall
|Vágar
|523 m
|-
|168
|Tólvmarkaknúkur
|Borðoy
|519 m
|-
|169
|Støðlafjall
|Eysturoy
|517 m
|-
|170
|Høgafjall
|Vágar
|515 m
|-
|171
|Vatnsdalsfjall
|Vágar
|514 m
|-
|172
|Tindur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|514 m
|-
|173
|Róvin
|Eysturoy
|513 m
|-
|174
|Mølin
|Viðoy
|511 m
|-
|175
|Miðafelli (Søldarfjørður)
|Eysturoy
|505 m
|-
|176
|Tindur
|Eysturoy
|503 m
|-
|177
|Hálgafelli
|Borðoy
|502 m
|-
|178
|Høvdin uttanfyri Eyrgjógv
|Vágar
|502 m
|-
|179
|Slættafjall
|Kalsoy
|500 m
|-
|180
|RitufelIi
|Streymoy
|499 m
|-
|181
|Lambaregn
|Eysturoy
|495 m
|-
|182
|Tempulsklettur
|Suðuroy
|493 m
|-
|183
|KonufelIi
|Streymoy
|491 m
|-
|184
|Bustin (Froðba)
|Suðuroy
|487 m
|-
|185
|Laðanfelli
|Suðuroy
|487 m
|-
|186
|Knavin
|Vágar
|485 m
|-
|187
|Altarið
|Eysturoy
|483 m
|-
|188
|Fjallið (Strendur)
|Eysturoy
|483 m
|-
|189
|Kambur (Froðba)
|Suðuroy
|483 m
|-
|190
|Vágfelli
|Suðuroy
|483 m
|-
|191
|Mjóstíggjur
|Eysturoy
|482 m
|-
|192
|Nakkurin
|Viðoy
|481 m
|-
|193
|DylIan
|Streymoy
|481 m
|-
|194
|Murufelli
|Streymoy
|479 m
|-
|195
|Tindur
|Sandoy
|479 m
|-
|196
|GásafelIi
|Streymoy
|477 m
|-
|197
|Uppi á Oyggj
|Koltur
|477 m
|-
|198
|Lítlafjall
|Kunoy
|471 m
|-
|199
|Prestfjall
|Suðuroy
|471 m
|-
|200
|HægstafjalI
|Streymoy
|470 m
|-
|201
|Beinisvørð
|Suðuroy
|470 m
|-
|202
|Fjallið (Gjógv)
|Eysturoy
|469 m
|-
|203
|Fjallið Mikla
|Suðuroy
|469 m
|-
|204
|Rógvukollur
|Vágar
|464 m
|-
|205
|Keldufjall
|Svínoy
|463 m
|-
|206
|Knúkur (vestari)
|Svínoy
|463 m
|-
|207
|Knúkur (Leirvík)
|Eysturoy
|463 m
|-
|208
|Spáafelli
|Suðuroy
|462 m
|-
|209
|Gásafelli
|Borðoy
|461 m
|-
|210
|Knúkur (Svínoy)
|Svínoy
|460 m
|-
|211
|Skorarnar
|Sandoy
|460 m
|-
|212
|Skálafjall
|Eysturoy
|459 m
|-
|213
|Bolafløttur
|Vágar
|458 m
|-
|214
|Rossafelli
|Streymoy
|453 m
|-
|215
|Endin (Trøðum)
|Sandoy
|452 m
|-
|216
|Eystfelli
|Fugloy
|449 m
|-
|217
|Eindalsfjall
|Vágar
|449 m
|-
|218
|Pætursfjall
|Sandoy
|447 m
|-
|219
|Klettur
|Kunoy
|444 m
|-
|220
|Múlin
|Svínoy
|443 m
|-
|221
|Tungufellið Lítla
|Vágar
|443 m
|-
|222
|Oyrnafjall
|Suðuroy
|443 m
|-
|223
|Høguskorar
|Suðuroy
|440 m
|-
|224
|Byttufelli
|Kalsoy
|439 m
|-
|225
|Spinarnir
|Suðuroy
|439 m
|-
|226
|Heðinsskorarfjall
|Mykines
|433 m
|-
|227
|Rávan (Vágur)
|Suðuroy
|432 m
|-
|228
|Vatnfelli
|Streymoy
|429 m
|-
|229
|Borgin (Sandvík)
|Suðuroy
|429 m
|-
|230
|Nónfjall
|Suðuroy
|427 m
|-
|231
|Ytriheyggjur
|Streymoy
|425 m
|-
|232
|Enni
|Suðuroy
|424 m
|-
|233
|Mølin
|Vágar
|423 m
|-
|234
|Middagur
|Svínoy
|422 m
|-
|235
|Oyndfjarðarfjall
|Eysturoy
|421 m
|-
|236
|Múlin
|Hestur
|421 m
|-
|237
|Eggjarrók
|Hestur
|421 m
|-
|238
|Fjallið (Velbastað)
|Streymoy
|417 m
|-
|239
|Kolheyggjurin
|Suðuroy
|415 m
|-
|240
|Rávan
|Lítla Dímun
|414 m
|-
|241
|Klakkur
|Borðoy
|413 m
|-
|242
|Eiriksfjall
|Sandoy
|412 m
|-
|243
|Endin
|Sandoy
|40lm
|-
|244
|Heimariheyggjur
|Streymoy
|409 m
|-
|245
|Kneysurin
|Sandoy
|404 m
|-
|246
|Túgvan i Halgafelli
|Suðuroy
|400 m
|-
|247
|Gásafelli (Haldarsvík)
|Streymoy
|399 m
|-
|248
|Vestfelli
|Sandoy
|397 m
|-
|249
|Stórafjall
|Sandoy
|396 m
|-
|250
|Høgoyggj
|Stóra Dímun
|396 m
|-
|251
|Borðyarnes
|Borðoy
|392 m
|-
|252
|Antinisfjall
|Vágar
|392 m
|-
|253
|Knútur
|Skúvoy
|392 m
|-
|254
|Skorin
|Skúvoy
|391 m
|-
|255
|Rossaklettur
|Suðuroy
|389 m
|-
|256
|ÁrndalsfjalI
|Streymoy
|382 m
|-
|257
|Tindurin (Sumba)
|Suðuroy
|379 m
|-
|258
|Ritubergsnøva
|Vágar
|376 m
|-
|259
|Skálafjall
|Suðuroy
|374 m
|-
|260
|Vørðan
|Sandoy
|373 m
|-
|261
|Eggjarklettur
|Nólsoy
|372 m
|-
|262
|Eggin
|Suðuroy
|372 m
|-
|263
|Knúkur (Sandoy)
|Sandoy
|369 m
|-
|264
|Nónfjall
|Vágar
|367 m
|-
|265
|Lambafelli
|Streymoy
|366 m
|-
|266
|Glývrabergsnasi
|Suðuroy
|366 m
|-
|267
|Fjallið
|Sandoy
|362 m
|-
|268
|Siglifelli
|Suðuroy
|359 m
|-
|269
|Rútafelli
|Suðuroy
|356 m
|-
|270
|Skúvoyarfjall
|Sandoy
|354 m
|-
|271
|Bustin (Sandvík)
|Suðuroy
|353 m
|-
|272
|Eiðiskollur
|Eysturoy
|352 m
|-
|273
|Uppi á Manni
|Nólsoy
|352 m
|-
|274
|Klubbin
|Vágar
|352 m
|-
|275
|Kirkjubøreyn
|Streymoy
|351 m
|-
|276
|Lírisfelli
|Vágar
|351 m
|-
|277
|Árnafjall
|Mykines
|350 m
|-
|278
|Fjallið (Sandvík)
|Suðuroy
|350 m
|-
|279
|Reynið
|Streymoy
|349 m
|-
|280
|Kaguklettur
|Suðuroy
|347 m
|-
|281
|Lómfelli
|Streymoy
|345 m
|-
|282
|Húsareyn
|Streymoy
|345 m
|-
|283
|Gjógvaráfjall
|Suðuroy
|345 m
|-
|284
|Eysturhøvdið
|Svínoy
|344 m
|-
|285
|Middagsfjall
|Vágar
|343 m
|-
|286
|Kjølur
|Borðoy
|342 m
|-
|287
|Nakkar (Sandvík)
|Suðuroy
|330 m
|-
|288
|Knúkin
|Suðuroy
|329 m
|-
|289
|Grímsfjall
|Suðuroy
|327 m
|-
|290
|Nakkur (Froðba)
|Suðuroy
|325 m
|-
|291
|Hólmsskorafjall
|Suðuroy
|322 m
|-
|292
|Uttarafjall
|Suðuroy
|320 m
|-
|293
|Bøllufjall
|Sandoy
|312 m
|-
|294
|Á Kletti
|Stóra Dímun
|308 m
|-
|295
|Kirkjubøkambur
|Streymoy
|306 m
|-
|296
|Suður á FjaIli
|Vágar
|305 m
|-
|297
|Glyvrafjall
|Eysturoy
|303 m
|-
|298
|Tindur (Vágur)
|Suðuroy
|298 m
|-
|299
|HægstafjalI
|Streymoy
|296 m
|-
|300
|Melin
|Streymoy
|293 m
|-
|301
|Húgvan
|Stóra Dímun
|288 m
|-
|302
|Sundsnøva
|Vágar
|286 m
|-
|303
|Skálin
|Suðuroy
|286 m
|-
|304
|Skornasaklettur
|Suðuroy
|286 m
|-
|305
|Eystarafjall
|Suðuroy
|285 m
|-
|306
|Vørufelli
|Vágar
|284 m
|-
|307
|Hæddin
|Eysturoy
|274 m
|-
|308
|Tvørfelli
|Streymoy
|273 m
|-
|309
|Gleðin
|Sandoy
|271 m
|-
|310
|Ravnsfjall
|Vágar
|269 m
|-
|311
|Heiðafjall
|Sandoy
|266 m
|-
|312
|Høgaleiti
|Eysturoy
|264 m
|-
|313
|Kvívíksskoranøva
|Vágar
|263 m
|-
|314
|Fjallið (Trungisvágur)
|Suðuroy
|259 m
|-
|315
|Klettarnir
|Skúvoy
|256 m
|-
|316
|Nakkurin
|Sandoy
|251 m
|-
|317
|Vørðan
|Suðuroy
|237 m
|-
|318
|Kirvi
|Suðuroy
|236 m
|-
|319
|Lambaklettur
|Suðuroy
|235 m
|-
|320
|Skúvafjall
|Nólsoy
|234 m
|-
|321
|Gásafelli
|Eysturoy
|231 m
|-
|322
|Fjallið (Tórshavn)
|Streymoy
|222 m
|-
|323
|Navirnar
|Hestur
|211 m
|-
|324
|Kambur (Porkeri)
|Suðuroy
|206 m
|-
|325
|Skálhøvdi
|Sandoy
|203 m
|-
|326
|LítlafjalI
|Streymoy
|198 m
|-
|327
|Fjallið (Haldarsvík)
|Streymoy
|188 m
|-
|328
|Norðarafjall
|Eysturoy
|172 m
|-
|329
|Sunnarafjall
|Eysturoy
|171 m
|-
|330
|Vørðan
|Eysturoy
|169 m
|-
|331
|Vatnfelli
|Eysturoy
|165 m
|-
|332
|Líðarfjall
|Nólsoy
|152 m
|-
|333
|Trælanípa
|Vágar
|142 m
|-
|334
|Salthøvdi
|Sandoy
|139 m
|-
|335
|Høvdin
|Skúvoy
|134 m
|-
|336
|Eystnes
|Eysturoy
|130 m
|-
|337
|Húkslond
|Eysturoy
|129 m
|-
|338
|Brigðufelli
|Eysturoy
|122 m
|-
|339
|Høganes
|Eysturoy
|115 m
|}

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Lîste]]
[[Kategorî:Feroe]]
[[Kategorî:Çiyayên Feroeyê]]</text>
      <sha1>bl8ztcbfezk5jd6o53po1xu3gfsixru</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094796</id>
      <parentid>1094795</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:12:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15199" xml:space="preserve">[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_Syđrugøta_(1).jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg|thumb|250x250px| Syðrugøta (li çepê) û Sigatinndur (612 m, di nîvê de) û Gøtunestindur (625 m, li rastê) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Borđoy,_Klaksvík,_Háfjall_(647_m)_and_Hálgafelli_(503_m)_seen_from_Hálsur.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg|thumb|250x250px| Háfjall (647 m) û Hálgafelli (503 m) li girava Borðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_road_from_Skipanes_to_Syðrugøta.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg|thumb|250x250px| Tyril (639 m) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Viđoy,_eastern_shore_with_Talvborđ,_557_m.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg/180px-Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg|thumb|271x271px| Talvborð (557 m) li girava Viðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Streymoy,_Oyggjarvegur_(road_No.10)_north_of_Tórshavn.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg|thumb|250x250px| Stiðjafjall (547 m, li milê çepê) li girava Streymoy]]

Eve lîsteya çiyayên ku li giravên Feroe hene. &lt;ref&gt;[http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562 Us.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720203355/http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562|date=2011-07-20}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Hejmar
!Navê çiya
!Girav
!Bilindahî (m)
|-
|1
|Slættaratindur
|Eysturoy
|882 m
|-
|2
|Gráfelli
|Eysturoy
|856 m
|-
|3
|Villingadalsfjall
|Viðoy
|841 m
|-
|4
|Kúvingafjall
|Kunoy
|830 m
|-
|5
|Teigafjall
|Kunoy
|825 m
|-
|6
|Kunoyarnakkur
|Kunoy
|819 m
|-
|7
|Havnartindur
|Kunoy
|818 m
|-
|8
|Urðafjall
|Kunoy
|817 m
|-
|9
|Middagsfjall
|Kunoy
|805 m
|-
|10
|Svartbakstindur
|Eysturoy
|801 m
|-
|11
|Blámansfjall
|Eysturoy
|790 m
|-
|12
|Kopsenni
|Streymoy
|789 m
|-
|13
|Nestindar
|Kalsoy
|788 m
|-
|14
|Múlatindur
|Eysturoy
|786 m
|-
|15
|Ørvisfelli
|Streymoy
|783 m
|-
|16
|Malaknúkur
|Streymoy
|777 m
|-
|17
|Norðanfyri Lokkaskarð
|Borðoy
|772 m
|-
|18
|Galvsskorafjall
|Kunoy
|768 m
|-
|19
|Skælingsfjall
|Streymoy
|767 m
|-
|20
|Reyðafelstindur
|Eysturoy
|764 m
|-
|21
|Melin
|Streymoy
|764 m
|-
|22
|Halgafelstindur
|Eysturoy
|757 m
|-
|23
|Mosarøkur
|Streymoy
|756 m
|-
|24
|Nakkurin (norðari)
|Viðoy
|754 m
|-
|25
|Lokki
|Borðoy
|754 m
|-
|26
|Sandfelli (Oyndarfjørður)
|Eysturoy
|754 m
|-
|27
|Sandfelli (Gjógv)
|Eysturoy
|752 m
|-
|28
|Norðanfyri Blámansfjall
|Eysturoy
|751 m
|-
|29
|Malinsfjall
|Viðoy
|750 m
|-
|30
|Sornfelli
|Streymoy
|749 m
|-
|31
|Omanfyri Klivsdal
|Borðoy
|747 m
|-
|32
|Sneis
|Streymoy
|747 m
|-
|33
|Botnstindur
|Kalsoy
|744 m
|-
|34
|Norðanfyri Kvíggjaskarð
|Borðoy
|739 m
|-
|35
|Blábjørg
|Eysturoy
|732 m
|-
|36
|Vaðhorn
|Eysturoy
|727 m
|-
|37
|Árnafjall
|Vágar
|722 m
|-
|38
|Dalkinsfjall
|Eysturoy
|719 m
|-
|39
|Árnadalstindur
|Streymoy
|718 m
|-
|40
|Eysturtindur
|Vágar
|715 m
|-
|41
|Stígarnir
|Streymoy
|710 m
|-
|42
|Suður á Nakki
|Kunoy
|703 m
|-
|43
|Gomlumannatindur
|Eysturoy
|703 m
|-
|44
|Víkartindur
|Streymoy
|703 m
|-
|45
|Gívrufelli
|Streymoy
|701 m
|-
|46
|Gríslatindur
|Kalsoy
|700 m
|-
|47
|Hjarðardalstindur
|Eysturoy
|699 m
|-
|48
|Knúkur (Oyri)
|Eysturoy
|699 m
|-
|49
|Húsafjall
|Eysturoy
|695 m
|-
|50
|Heyggjurin Mikli
|Streymoy
|692 m
|-
|51
|Myrkjanoyrarfjall
|Borðoy
|689 m
|-
|52
|Filthatturin
|Viðoy
|688 m
|-
|53
|Oyggjarskoratindur
|Viðoy
|687 m
|-
|54
|Skerðingur
|Eysturoy
|687 m
|-
|55
|Fjallið millum Botnar
|Streymoy
|686 m
|-
|56
|Malinstindur
|Vágar
|683 m
|-
|57
|Depilsknúkur
|Borðoy
|681 m
|-
|58
|Gjógvarafjall
|Eysturoy
|678 m
|-
|59
|Jatnagarðar
|Vágar
|676 m
|-
|60
|Reynsatindur
|Vágar
|676 m
|-
|61
|Húgvan
|Streymoy
|674 m
|-
|62
|Núgvan
|Streymoy
|667 m
|-
|63
|Múlin
|Streymoy
|663 m
|-
|64
|Lágafjall
|Streymoy
|663 m
|-
|65
|Bøllufjall
|Streymoy
|658 m
|-
|66
|Miðalfelli (Norðskáli)
|Eysturoy
|655 m
|-
|67
|Enni
|Viðoy
|651 m
|-
|68
|Eggjarmúli
|Streymoy
|651 m
|-
|69
|Gívrufjall
|Streymoy
|649 m
|-
|70
|Háfjall
|Borðoy
|648 m
|-
|71
|Lokkafelli
|Eysturoy
|646 m
|-
|72
|Snæfelli
|Borðoy
|644 m
|-
|73
|Klubbin
|Kunoy
|644 m
|-
|74
|Hattardalstindur
|Kalsoy
|644 m
|-
|75
|Tosskorarhorn
|Streymoy
|644 m
|-
|76
|Giliðtrítitindur
|Vágar
|643 m
|-
|77
|Knúkur (Borðoy)
|Borðoy
|642 m
|-
|78
|Krúnufjall
|Borðoy
|642 m
|-
|79
|Borgin
|Streymoy
|642 m
|-
|80
|Ritafjall
|Eysturoy
|641 m
|-
|81
|Tyril (Gøta)
|Eysturoy
|639 m
|-
|82
|Loysingafjall
|Streymoy
|639 m
|-
|83
|Høvdin
|Streymoy
|635 m
|-
|84
|Sneis
|Viðoy
|634 m
|-
|85
|Vørlufjall
|Streymoy
|633 m
|-
|86
|Knattarheyggjur
|Vágar
|630 m
|-
|87
|Húsafelli
|Eysturoy
|626 m
|-
|88
|Postulakirkja
|Streymoy
|626 m
|-
|89
|Slætnatindur
|Eysturoy
|625 m
|-
|90
|Gøtunestindur
|Eysturoy
|625 m
|-
|91
|Moskursfjall
|Streymoy
|624 m
|-
|92
|Snubburnar
|Streymoy
|623 m
|-
|93
|Navirnar
|Streymoy
|622 m
|-
|94
|Klubbin
|Fugloy
|621 m
|-
|95
|Landsuðursfjall
|Borðoy
|621 m
|-
|96
|Sátan
|Streymoy
|621 m
|-
|97
|Egilsfjall
|Streymoy
|618 m
|-
|98
|Snældansfjall
|Vágar
|617 m
|-
|99
|Bollin
|Streymoy
|616 m
|-
|100
|Manssetur
|Eysturoy
|615 m
|-
|101
|Stallur
|Streymoy
|614 m
|-
|102
|Pætursfjall
|Streymoy
|613 m
|-
|103
|Sigatindur
|Eysturoy
|612 m
|-
|104
|Heinanøva
|Vágar
|612 m
|-
|105
|Kambur (Strendur)
|Eysturoy
|611 m
|-
|106
|Gluggarnir
|Suðuroy
|610 m
|-
|107
|Toftaknúkur
|Borðoy
|607 m
|-
|108
|Gásafjall
|Kalsoy
|606 m
|-
|109
|Vitin
|Streymoy
|605 m
|-
|110
|eystanfyri Herðablaðið
|Suðuroy
|605 m
|-
|111
|Middagsfjall
|Eysturoy
|601 m
|-
|112
|LangafjalI
|Streymoy
|599 m
|-
|113
|MiðalfelIi
|Streymoy
|596 m
|-
|114
|Jógvansfjall
|Vágar
|595 m
|-
|115
|Breiðistíggjur
|Vágar
|594 m
|-
|116
|Tunnafjall
|Viðoy
|593 m
|-
|117
|Miðfjall
|Borðoy
|593 m
|-
|118
|Mjóstíggjur
|Suðuroy
|592 m
|-
|119
|Fýramarkaknúkur
|Borðoy
|591 m
|-
|120
|Heimarafjall
|Kalsoy
|591 m
|-
|121
|Horn
|Eysturoy
|591 m
|-
|122
|Tungufelli
|Vágar
|591 m
|-
|123
|Húsafelli
|Vágar
|591 m
|-
|124
|Knúkurin (Saksun)
|Streymoy
|589 m
|-
|125
|Kaldbakskambur
|Streymoy
|588 m
|-
|126
|Havnartindur
|Svínoy
|586 m
|-
|127
|BølIufjalI
|Streymoy
|584 m
|-
|128
|Miðardalstindur
|Kalsoy
|579 m
|-
|129
|Tindur
|Streymoy
|579 m
|-
|130
|Hádegisfjall
|Kalsoy
|576 m
|-
|131
|Krosstindur
|Vágar
|574 m
|-
|132
|Borgarknappur
|Suðuroy
|574 m
|-
|133
|Sandfelli (Oyri)
|Eysturoy
|572 m
|-
|134
|FjalIið Litla
|Streymoy
|572 m
|-
|135
|Gásafelli
|Vágar
|572 m
|-
|136
|Heldarstindur
|Vágar
|572 m
|-
|137
|Borgin
|Eysturoy
|571 m
|-
|138
|Borgin (Vágur)
|Suðuroy
|570 m
|-
|139
|Galvurin
|Suðuroy
|569 m
|-
|140
|Stórafjall
|Eysturoy
|567 m
|-
|141
|Mýlingur
|Streymoy
|564 m
|-
|142
|Hæddin
|Borðoy
|563 m
|-
|143
|Jatnagarðar
|Vágar
|563 m
|-
|144
|Lítlafelli
|Eysturoy
|562 m
|-
|145
|Knúkur (Mykines)
|Mykines
|560 m
|-
|146
|Hvannafelli
|Suðuroy
|560 m
|-
|147
|Talvborð
|Viðoy
|557 m
|-
|148
|Slættafelli
|Eysturoy
|553 m
|-
|149
|Klubbin
|Kalsoy
|551 m
|-
|150
|StiðjafjalI
|Streymoy
|547 m
|-
|151
|Nakkur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|547 m
|-
|152
|Kambur (Fuglafjørður)
|Eysturoy
|545 m
|-
|153
|Krossafelli
|Vágar
|545 m
|-
|154
|Borgarfelli
|Eysturoy
|543 m
|-
|155
|Borgarin
|Kalsoy
|537 m
|-
|156
|SandfelIi
|Streymoy
|537 m
|-
|157
|Tindur
|Borðoy
|535 m
|-
|158
|Tyril (Gjógv)
|Eysturoy
|535 m
|-
|159
|TungulíðfjalI
|Streymoy
|535 m
|-
|160
|Glopprókin
|Suðuroy
|535 m
|-
|161
|Búrhella
|Borðoy
|534 m
|-
|162
|Skoratindur
|Eysturoy
|529 m
|-
|163
|Høgøksl
|Suðuroy
|525 m
|-
|164
|Nøv
|Kalsoy
|524 m
|-
|165
|Berinartindur
|Vágar
|524 m
|-
|166
|Klórarin
|Eysturoy
|523 m
|-
|167
|Grímstaðfjall
|Vágar
|523 m
|-
|168
|Tólvmarkaknúkur
|Borðoy
|519 m
|-
|169
|Støðlafjall
|Eysturoy
|517 m
|-
|170
|Høgafjall
|Vágar
|515 m
|-
|171
|Vatnsdalsfjall
|Vágar
|514 m
|-
|172
|Tindur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|514 m
|-
|173
|Róvin
|Eysturoy
|513 m
|-
|174
|Mølin
|Viðoy
|511 m
|-
|175
|Miðafelli (Søldarfjørður)
|Eysturoy
|505 m
|-
|176
|Tindur
|Eysturoy
|503 m
|-
|177
|Hálgafelli
|Borðoy
|502 m
|-
|178
|Høvdin uttanfyri Eyrgjógv
|Vágar
|502 m
|-
|179
|Slættafjall
|Kalsoy
|500 m
|-
|180
|RitufelIi
|Streymoy
|499 m
|-
|181
|Lambaregn
|Eysturoy
|495 m
|-
|182
|Tempulsklettur
|Suðuroy
|493 m
|-
|183
|KonufelIi
|Streymoy
|491 m
|-
|184
|Bustin (Froðba)
|Suðuroy
|487 m
|-
|185
|Laðanfelli
|Suðuroy
|487 m
|-
|186
|Knavin
|Vágar
|485 m
|-
|187
|Altarið
|Eysturoy
|483 m
|-
|188
|Fjallið (Strendur)
|Eysturoy
|483 m
|-
|189
|Kambur (Froðba)
|Suðuroy
|483 m
|-
|190
|Vágfelli
|Suðuroy
|483 m
|-
|191
|Mjóstíggjur
|Eysturoy
|482 m
|-
|192
|Nakkurin
|Viðoy
|481 m
|-
|193
|DylIan
|Streymoy
|481 m
|-
|194
|Murufelli
|Streymoy
|479 m
|-
|195
|Tindur
|Sandoy
|479 m
|-
|196
|GásafelIi
|Streymoy
|477 m
|-
|197
|Uppi á Oyggj
|Koltur
|477 m
|-
|198
|Lítlafjall
|Kunoy
|471 m
|-
|199
|Prestfjall
|Suðuroy
|471 m
|-
|200
|HægstafjalI
|Streymoy
|470 m
|-
|201
|Beinisvørð
|Suðuroy
|470 m
|-
|202
|Fjallið (Gjógv)
|Eysturoy
|469 m
|-
|203
|Fjallið Mikla
|Suðuroy
|469 m
|-
|204
|Rógvukollur
|Vágar
|464 m
|-
|205
|Keldufjall
|Svínoy
|463 m
|-
|206
|Knúkur (vestari)
|Svínoy
|463 m
|-
|207
|Knúkur (Leirvík)
|Eysturoy
|463 m
|-
|208
|Spáafelli
|Suðuroy
|462 m
|-
|209
|Gásafelli
|Borðoy
|461 m
|-
|210
|Knúkur (Svínoy)
|Svínoy
|460 m
|-
|211
|Skorarnar
|Sandoy
|460 m
|-
|212
|Skálafjall
|Eysturoy
|459 m
|-
|213
|Bolafløttur
|Vágar
|458 m
|-
|214
|Rossafelli
|Streymoy
|453 m
|-
|215
|Endin (Trøðum)
|Sandoy
|452 m
|-
|216
|Eystfelli
|Fugloy
|449 m
|-
|217
|Eindalsfjall
|Vágar
|449 m
|-
|218
|Pætursfjall
|Sandoy
|447 m
|-
|219
|Klettur
|Kunoy
|444 m
|-
|220
|Múlin
|Svínoy
|443 m
|-
|221
|Tungufellið Lítla
|Vágar
|443 m
|-
|222
|Oyrnafjall
|Suðuroy
|443 m
|-
|223
|Høguskorar
|Suðuroy
|440 m
|-
|224
|Byttufelli
|Kalsoy
|439 m
|-
|225
|Spinarnir
|Suðuroy
|439 m
|-
|226
|Heðinsskorarfjall
|Mykines
|433 m
|-
|227
|Rávan (Vágur)
|Suðuroy
|432 m
|-
|228
|Vatnfelli
|Streymoy
|429 m
|-
|229
|Borgin (Sandvík)
|Suðuroy
|429 m
|-
|230
|Nónfjall
|Suðuroy
|427 m
|-
|231
|Ytriheyggjur
|Streymoy
|425 m
|-
|232
|Enni
|Suðuroy
|424 m
|-
|233
|Mølin
|Vágar
|423 m
|-
|234
|Middagur
|Svínoy
|422 m
|-
|235
|Oyndfjarðarfjall
|Eysturoy
|421 m
|-
|236
|Múlin
|Hestur
|421 m
|-
|237
|Eggjarrók
|Hestur
|421 m
|-
|238
|Fjallið (Velbastað)
|Streymoy
|417 m
|-
|239
|Kolheyggjurin
|Suðuroy
|415 m
|-
|240
|Rávan
|Lítla Dímun
|414 m
|-
|241
|Klakkur
|Borðoy
|413 m
|-
|242
|Eiriksfjall
|Sandoy
|412 m
|-
|243
|Endin
|Sandoy
|40lm
|-
|244
|Heimariheyggjur
|Streymoy
|409 m
|-
|245
|Kneysurin
|Sandoy
|404 m
|-
|246
|Túgvan i Halgafelli
|Suðuroy
|400 m
|-
|247
|Gásafelli (Haldarsvík)
|Streymoy
|399 m
|-
|248
|Vestfelli
|Sandoy
|397 m
|-
|249
|Stórafjall
|Sandoy
|396 m
|-
|250
|Høgoyggj
|Stóra Dímun
|396 m
|-
|251
|Borðyarnes
|Borðoy
|392 m
|-
|252
|Antinisfjall
|Vágar
|392 m
|-
|253
|Knútur
|Skúvoy
|392 m
|-
|254
|Skorin
|Skúvoy
|391 m
|-
|255
|Rossaklettur
|Suðuroy
|389 m
|-
|256
|ÁrndalsfjalI
|Streymoy
|382 m
|-
|257
|Tindurin (Sumba)
|Suðuroy
|379 m
|-
|258
|Ritubergsnøva
|Vágar
|376 m
|-
|259
|Skálafjall
|Suðuroy
|374 m
|-
|260
|Vørðan
|Sandoy
|373 m
|-
|261
|Eggjarklettur
|Nólsoy
|372 m
|-
|262
|Eggin
|Suðuroy
|372 m
|-
|263
|Knúkur (Sandoy)
|Sandoy
|369 m
|-
|264
|Nónfjall
|Vágar
|367 m
|-
|265
|Lambafelli
|Streymoy
|366 m
|-
|266
|Glývrabergsnasi
|Suðuroy
|366 m
|-
|267
|Fjallið
|Sandoy
|362 m
|-
|268
|Siglifelli
|Suðuroy
|359 m
|-
|269
|Rútafelli
|Suðuroy
|356 m
|-
|270
|Skúvoyarfjall
|Sandoy
|354 m
|-
|271
|Bustin (Sandvík)
|Suðuroy
|353 m
|-
|272
|Eiðiskollur
|Eysturoy
|352 m
|-
|273
|Uppi á Manni
|Nólsoy
|352 m
|-
|274
|Klubbin
|Vágar
|352 m
|-
|275
|Kirkjubøreyn
|Streymoy
|351 m
|-
|276
|Lírisfelli
|Vágar
|351 m
|-
|277
|Árnafjall
|Mykines
|350 m
|-
|278
|Fjallið (Sandvík)
|Suðuroy
|350 m
|-
|279
|Reynið
|Streymoy
|349 m
|-
|280
|Kaguklettur
|Suðuroy
|347 m
|-
|281
|Lómfelli
|Streymoy
|345 m
|-
|282
|Húsareyn
|Streymoy
|345 m
|-
|283
|Gjógvaráfjall
|Suðuroy
|345 m
|-
|284
|Eysturhøvdið
|Svínoy
|344 m
|-
|285
|Middagsfjall
|Vágar
|343 m
|-
|286
|Kjølur
|Borðoy
|342 m
|-
|287
|Nakkar (Sandvík)
|Suðuroy
|330 m
|-
|288
|Knúkin
|Suðuroy
|329 m
|-
|289
|Grímsfjall
|Suðuroy
|327 m
|-
|290
|Nakkur (Froðba)
|Suðuroy
|325 m
|-
|291
|Hólmsskorafjall
|Suðuroy
|322 m
|-
|292
|Uttarafjall
|Suðuroy
|320 m
|-
|293
|Bøllufjall
|Sandoy
|312 m
|-
|294
|Á Kletti
|Stóra Dímun
|308 m
|-
|295
|Kirkjubøkambur
|Streymoy
|306 m
|-
|296
|Suður á FjaIli
|Vágar
|305 m
|-
|297
|Glyvrafjall
|Eysturoy
|303 m
|-
|298
|Tindur (Vágur)
|Suðuroy
|298 m
|-
|299
|HægstafjalI
|Streymoy
|296 m
|-
|300
|Melin
|Streymoy
|293 m
|-
|301
|Húgvan
|Stóra Dímun
|288 m
|-
|302
|Sundsnøva
|Vágar
|286 m
|-
|303
|Skálin
|Suðuroy
|286 m
|-
|304
|Skornasaklettur
|Suðuroy
|286 m
|-
|305
|Eystarafjall
|Suðuroy
|285 m
|-
|306
|Vørufelli
|Vágar
|284 m
|-
|307
|Hæddin
|Eysturoy
|274 m
|-
|308
|Tvørfelli
|Streymoy
|273 m
|-
|309
|Gleðin
|Sandoy
|271 m
|-
|310
|Ravnsfjall
|Vágar
|269 m
|-
|311
|Heiðafjall
|Sandoy
|266 m
|-
|312
|Høgaleiti
|Eysturoy
|264 m
|-
|313
|Kvívíksskoranøva
|Vágar
|263 m
|-
|314
|Fjallið (Trungisvágur)
|Suðuroy
|259 m
|-
|315
|Klettarnir
|Skúvoy
|256 m
|-
|316
|Nakkurin
|Sandoy
|251 m
|-
|317
|Vørðan
|Suðuroy
|237 m
|-
|318
|Kirvi
|Suðuroy
|236 m
|-
|319
|Lambaklettur
|Suðuroy
|235 m
|-
|320
|Skúvafjall
|Nólsoy
|234 m
|-
|321
|Gásafelli
|Eysturoy
|231 m
|-
|322
|Fjallið (Tórshavn)
|Streymoy
|222 m
|-
|323
|Navirnar
|Hestur
|211 m
|-
|324
|Kambur (Porkeri)
|Suðuroy
|206 m
|-
|325
|Skálhøvdi
|Sandoy
|203 m
|-
|326
|LítlafjalI
|Streymoy
|198 m
|-
|327
|Fjallið (Haldarsvík)
|Streymoy
|188 m
|-
|328
|Norðarafjall
|Eysturoy
|172 m
|-
|329
|Sunnarafjall
|Eysturoy
|171 m
|-
|330
|Vørðan
|Eysturoy
|169 m
|-
|331
|Vatnfelli
|Eysturoy
|165 m
|-
|332
|Líðarfjall
|Nólsoy
|152 m
|-
|333
|Trælanípa
|Vágar
|142 m
|-
|334
|Salthøvdi
|Sandoy
|139 m
|-
|335
|Høvdin
|Skúvoy
|134 m
|-
|336
|Eystnes
|Eysturoy
|130 m
|-
|337
|Húkslond
|Eysturoy
|129 m
|-
|338
|Brigðufelli
|Eysturoy
|122 m
|-
|339
|Høganes
|Eysturoy
|115 m
|}

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Lîste]]
[[Kategorî:Feroe]]
[[Kategorî:Çiyayên Feroeyê]]</text>
      <sha1>a3cqapi3ih6iztsiw0iv8kqikxmpbh1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094798</id>
      <parentid>1094796</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T13:17:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15210" xml:space="preserve">[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_Syđrugøta_(1).jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_Sy%C4%91rug%C3%B8ta_%281%29.jpg|thumb|250x250px| Syðrugøta (li çepê) û Sigatinndur (612 m, di nîvê de) û Gøtunestindur (625 m, li rastê) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Borđoy,_Klaksvík,_Háfjall_(647_m)_and_Hálgafelli_(503_m)_seen_from_Hálsur.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Bor%C4%91oy%2C_Klaksv%C3%ADk%2C_H%C3%A1fjall_%28647_m%29_and_H%C3%A1lgafelli_%28503_m%29_seen_from_H%C3%A1lsur.jpg|thumb|250x250px| Háfjall (647 m) û Hálgafelli (503 m) li girava Borðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Eysturoy,_road_from_Skipanes_to_Syðrugøta.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Eysturoy%2C_road_from_Skipanes_to_Sy%C3%B0rug%C3%B8ta.jpg|thumb|250x250px| Tyril (639 m) li girava Eysturoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Viđoy,_eastern_shore_with_Talvborđ,_557_m.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg/180px-Faroe_Islands%2C_Vi%C4%91oy%2C_eastern_shore_with_Talvbor%C4%91%2C_557_m.jpg|thumb|271x271px| Talvborð (557 m) li girava Viðoy]]
[[Wêne:Faroe_Islands,_Streymoy,_Oyggjarvegur_(road_No.10)_north_of_Tórshavn.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg/250px-Faroe_Islands%2C_Streymoy%2C_Oyggjarvegur_%28road_No.10%29_north_of_T%C3%B3rshavn.jpg|thumb|250x250px| Stiðjafjall (547 m, li milê çepê) li girava Streymoy]]

Eve lîsteya çiyayên ku li giravên Feroe hene. &lt;ref&gt;[http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562 Us.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720203355/http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562|date=2011-07-20}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Hejmar
!Navê çiya
!Girav
!Bilindahî (m)
|-
|1
|Slættaratindur
|Eysturoy
|882 m
|-
|2
|Gráfelli
|Eysturoy
|856 m
|-
|3
|Villingadalsfjall
|Viðoy
|841 m
|-
|4
|Kúvingafjall
|Kunoy
|830 m
|-
|5
|Teigafjall
|Kunoy
|825 m
|-
|6
|Kunoyarnakkur
|Kunoy
|819 m
|-
|7
|Havnartindur
|Kunoy
|818 m
|-
|8
|Urðafjall
|Kunoy
|817 m
|-
|9
|Middagsfjall
|Kunoy
|805 m
|-
|10
|Svartbakstindur
|Eysturoy
|801 m
|-
|11
|Blámansfjall
|Eysturoy
|790 m
|-
|12
|Kopsenni
|Streymoy
|789 m
|-
|13
|Nestindar
|Kalsoy
|788 m
|-
|14
|Múlatindur
|Eysturoy
|786 m
|-
|15
|Ørvisfelli
|Streymoy
|783 m
|-
|16
|Malaknúkur
|Streymoy
|777 m
|-
|17
|Norðanfyri Lokkaskarð
|Borðoy
|772 m
|-
|18
|Galvsskorafjall
|Kunoy
|768 m
|-
|19
|Skælingsfjall
|Streymoy
|767 m
|-
|20
|Reyðafelstindur
|Eysturoy
|764 m
|-
|21
|Melin
|Streymoy
|764 m
|-
|22
|Halgafelstindur
|Eysturoy
|757 m
|-
|23
|Mosarøkur
|Streymoy
|756 m
|-
|24
|Nakkurin (norðari)
|Viðoy
|754 m
|-
|25
|Lokki
|Borðoy
|754 m
|-
|26
|Sandfelli (Oyndarfjørður)
|Eysturoy
|754 m
|-
|27
|Sandfelli (Gjógv)
|Eysturoy
|752 m
|-
|28
|Norðanfyri Blámansfjall
|Eysturoy
|751 m
|-
|29
|Malinsfjall
|Viðoy
|750 m
|-
|30
|Sornfelli
|Streymoy
|749 m
|-
|31
|Omanfyri Klivsdal
|Borðoy
|747 m
|-
|32
|Sneis
|Streymoy
|747 m
|-
|33
|Botnstindur
|Kalsoy
|744 m
|-
|34
|Norðanfyri Kvíggjaskarð
|Borðoy
|739 m
|-
|35
|Blábjørg
|Eysturoy
|732 m
|-
|36
|Vaðhorn
|Eysturoy
|727 m
|-
|37
|Árnafjall
|Vágar
|722 m
|-
|38
|Dalkinsfjall
|Eysturoy
|719 m
|-
|39
|Árnadalstindur
|Streymoy
|718 m
|-
|40
|Eysturtindur
|Vágar
|715 m
|-
|41
|Stígarnir
|Streymoy
|710 m
|-
|42
|Suður á Nakki
|Kunoy
|703 m
|-
|43
|Gomlumannatindur
|Eysturoy
|703 m
|-
|44
|Víkartindur
|Streymoy
|703 m
|-
|45
|Gívrufelli
|Streymoy
|701 m
|-
|46
|Gríslatindur
|Kalsoy
|700 m
|-
|47
|Hjarðardalstindur
|Eysturoy
|699 m
|-
|48
|Knúkur (Oyri)
|Eysturoy
|699 m
|-
|49
|Húsafjall
|Eysturoy
|695 m
|-
|50
|Heyggjurin Mikli
|Streymoy
|692 m
|-
|51
|Myrkjanoyrarfjall
|Borðoy
|689 m
|-
|52
|Filthatturin
|Viðoy
|688 m
|-
|53
|Oyggjarskoratindur
|Viðoy
|687 m
|-
|54
|Skerðingur
|Eysturoy
|687 m
|-
|55
|Fjallið millum Botnar
|Streymoy
|686 m
|-
|56
|Malinstindur
|Vágar
|683 m
|-
|57
|Depilsknúkur
|Borðoy
|681 m
|-
|58
|Gjógvarafjall
|Eysturoy
|678 m
|-
|59
|Jatnagarðar
|Vágar
|676 m
|-
|60
|Reynsatindur
|Vágar
|676 m
|-
|61
|Húgvan
|Streymoy
|674 m
|-
|62
|Núgvan
|Streymoy
|667 m
|-
|63
|Múlin
|Streymoy
|663 m
|-
|64
|Lágafjall
|Streymoy
|663 m
|-
|65
|Bøllufjall
|Streymoy
|658 m
|-
|66
|Miðalfelli (Norðskáli)
|Eysturoy
|655 m
|-
|67
|Enni
|Viðoy
|651 m
|-
|68
|Eggjarmúli
|Streymoy
|651 m
|-
|69
|Gívrufjall
|Streymoy
|649 m
|-
|70
|Háfjall
|Borðoy
|648 m
|-
|71
|Lokkafelli
|Eysturoy
|646 m
|-
|72
|Snæfelli
|Borðoy
|644 m
|-
|73
|Klubbin
|Kunoy
|644 m
|-
|74
|Hattardalstindur
|Kalsoy
|644 m
|-
|75
|Tosskorarhorn
|Streymoy
|644 m
|-
|76
|Giliðtrítitindur
|Vágar
|643 m
|-
|77
|Knúkur (Borðoy)
|Borðoy
|642 m
|-
|78
|Krúnufjall
|Borðoy
|642 m
|-
|79
|Borgin
|Streymoy
|642 m
|-
|80
|Ritafjall
|Eysturoy
|641 m
|-
|81
|Tyril (Gøta)
|Eysturoy
|639 m
|-
|82
|Loysingafjall
|Streymoy
|639 m
|-
|83
|Høvdin
|Streymoy
|635 m
|-
|84
|Sneis
|Viðoy
|634 m
|-
|85
|Vørlufjall
|Streymoy
|633 m
|-
|86
|Knattarheyggjur
|Vágar
|630 m
|-
|87
|Húsafelli
|Eysturoy
|626 m
|-
|88
|Postulakirkja
|Streymoy
|626 m
|-
|89
|Slætnatindur
|Eysturoy
|625 m
|-
|90
|Gøtunestindur
|Eysturoy
|625 m
|-
|91
|Moskursfjall
|Streymoy
|624 m
|-
|92
|Snubburnar
|Streymoy
|623 m
|-
|93
|Navirnar
|Streymoy
|622 m
|-
|94
|Klubbin
|Fugloy
|621 m
|-
|95
|Landsuðursfjall
|Borðoy
|621 m
|-
|96
|Sátan
|Streymoy
|621 m
|-
|97
|Egilsfjall
|Streymoy
|618 m
|-
|98
|Snældansfjall
|Vágar
|617 m
|-
|99
|Bollin
|Streymoy
|616 m
|-
|100
|Manssetur
|Eysturoy
|615 m
|-
|101
|Stallur
|Streymoy
|614 m
|-
|102
|Pætursfjall
|Streymoy
|613 m
|-
|103
|Sigatindur
|Eysturoy
|612 m
|-
|104
|Heinanøva
|Vágar
|612 m
|-
|105
|Kambur (Strendur)
|Eysturoy
|611 m
|-
|106
|Gluggarnir
|Suðuroy
|610 m
|-
|107
|Toftaknúkur
|Borðoy
|607 m
|-
|108
|Gásafjall
|Kalsoy
|606 m
|-
|109
|Vitin
|Streymoy
|605 m
|-
|110
|eystanfyri Herðablaðið
|Suðuroy
|605 m
|-
|111
|Middagsfjall
|Eysturoy
|601 m
|-
|112
|LangafjalI
|Streymoy
|599 m
|-
|113
|MiðalfelIi
|Streymoy
|596 m
|-
|114
|Jógvansfjall
|Vágar
|595 m
|-
|115
|Breiðistíggjur
|Vágar
|594 m
|-
|116
|Tunnafjall
|Viðoy
|593 m
|-
|117
|Miðfjall
|Borðoy
|593 m
|-
|118
|Mjóstíggjur
|Suðuroy
|592 m
|-
|119
|Fýramarkaknúkur
|Borðoy
|591 m
|-
|120
|Heimarafjall
|Kalsoy
|591 m
|-
|121
|Horn
|Eysturoy
|591 m
|-
|122
|Tungufelli
|Vágar
|591 m
|-
|123
|Húsafelli
|Vágar
|591 m
|-
|124
|Knúkurin (Saksun)
|Streymoy
|589 m
|-
|125
|Kaldbakskambur
|Streymoy
|588 m
|-
|126
|Havnartindur
|Svínoy
|586 m
|-
|127
|BølIufjalI
|Streymoy
|584 m
|-
|128
|Miðardalstindur
|Kalsoy
|579 m
|-
|129
|Tindur
|Streymoy
|579 m
|-
|130
|Hádegisfjall
|Kalsoy
|576 m
|-
|131
|Krosstindur
|Vágar
|574 m
|-
|132
|Borgarknappur
|Suðuroy
|574 m
|-
|133
|Sandfelli (Oyri)
|Eysturoy
|572 m
|-
|134
|FjalIið Litla
|Streymoy
|572 m
|-
|135
|Gásafelli
|Vágar
|572 m
|-
|136
|Heldarstindur
|Vágar
|572 m
|-
|137
|Borgin
|Eysturoy
|571 m
|-
|138
|Borgin (Vágur)
|Suðuroy
|570 m
|-
|139
|Galvurin
|Suðuroy
|569 m
|-
|140
|Stórafjall
|Eysturoy
|567 m
|-
|141
|Mýlingur
|Streymoy
|564 m
|-
|142
|Hæddin
|Borðoy
|563 m
|-
|143
|Jatnagarðar
|Vágar
|563 m
|-
|144
|Lítlafelli
|Eysturoy
|562 m
|-
|145
|Knúkur (Mykines)
|Mykines
|560 m
|-
|146
|Hvannafelli
|Suðuroy
|560 m
|-
|147
|Talvborð
|Viðoy
|557 m
|-
|148
|Slættafelli
|Eysturoy
|553 m
|-
|149
|Klubbin
|Kalsoy
|551 m
|-
|150
|StiðjafjalI
|Streymoy
|547 m
|-
|151
|Nakkur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|547 m
|-
|152
|Kambur (Fuglafjørður)
|Eysturoy
|545 m
|-
|153
|Krossafelli
|Vágar
|545 m
|-
|154
|Borgarfelli
|Eysturoy
|543 m
|-
|155
|Borgarin
|Kalsoy
|537 m
|-
|156
|SandfelIi
|Streymoy
|537 m
|-
|157
|Tindur
|Borðoy
|535 m
|-
|158
|Tyril (Gjógv)
|Eysturoy
|535 m
|-
|159
|TungulíðfjalI
|Streymoy
|535 m
|-
|160
|Glopprókin
|Suðuroy
|535 m
|-
|161
|Búrhella
|Borðoy
|534 m
|-
|162
|Skoratindur
|Eysturoy
|529 m
|-
|163
|Høgøksl
|Suðuroy
|525 m
|-
|164
|Nøv
|Kalsoy
|524 m
|-
|165
|Berinartindur
|Vágar
|524 m
|-
|166
|Klórarin
|Eysturoy
|523 m
|-
|167
|Grímstaðfjall
|Vágar
|523 m
|-
|168
|Tólvmarkaknúkur
|Borðoy
|519 m
|-
|169
|Støðlafjall
|Eysturoy
|517 m
|-
|170
|Høgafjall
|Vágar
|515 m
|-
|171
|Vatnsdalsfjall
|Vágar
|514 m
|-
|172
|Tindur (Trungisvágur)
|Suðuroy
|514 m
|-
|173
|Róvin
|Eysturoy
|513 m
|-
|174
|Mølin
|Viðoy
|511 m
|-
|175
|Miðafelli (Søldarfjørður)
|Eysturoy
|505 m
|-
|176
|Tindur
|Eysturoy
|503 m
|-
|177
|Hálgafelli
|Borðoy
|502 m
|-
|178
|Høvdin uttanfyri Eyrgjógv
|Vágar
|502 m
|-
|179
|Slættafjall
|Kalsoy
|500 m
|-
|180
|RitufelIi
|Streymoy
|499 m
|-
|181
|Lambaregn
|Eysturoy
|495 m
|-
|182
|Tempulsklettur
|Suðuroy
|493 m
|-
|183
|KonufelIi
|Streymoy
|491 m
|-
|184
|Bustin (Froðba)
|Suðuroy
|487 m
|-
|185
|Laðanfelli
|Suðuroy
|487 m
|-
|186
|Knavin
|Vágar
|485 m
|-
|187
|Altarið
|Eysturoy
|483 m
|-
|188
|Fjallið (Strendur)
|Eysturoy
|483 m
|-
|189
|Kambur (Froðba)
|Suðuroy
|483 m
|-
|190
|Vágfelli
|Suðuroy
|483 m
|-
|191
|Mjóstíggjur
|Eysturoy
|482 m
|-
|192
|Nakkurin
|Viðoy
|481 m
|-
|193
|DylIan
|Streymoy
|481 m
|-
|194
|Murufelli
|Streymoy
|479 m
|-
|195
|Tindur
|Sandoy
|479 m
|-
|196
|GásafelIi
|Streymoy
|477 m
|-
|197
|Uppi á Oyggj
|Koltur
|477 m
|-
|198
|Lítlafjall
|Kunoy
|471 m
|-
|199
|Prestfjall
|Suðuroy
|471 m
|-
|200
|HægstafjalI
|Streymoy
|470 m
|-
|201
|Beinisvørð
|Suðuroy
|470 m
|-
|202
|Fjallið (Gjógv)
|Eysturoy
|469 m
|-
|203
|Fjallið Mikla
|Suðuroy
|469 m
|-
|204
|Rógvukollur
|Vágar
|464 m
|-
|205
|Keldufjall
|Svínoy
|463 m
|-
|206
|Knúkur (vestari)
|Svínoy
|463 m
|-
|207
|Knúkur (Leirvík)
|Eysturoy
|463 m
|-
|208
|Spáafelli
|Suðuroy
|462 m
|-
|209
|Gásafelli
|Borðoy
|461 m
|-
|210
|Knúkur (Svínoy)
|Svínoy
|460 m
|-
|211
|Skorarnar
|Sandoy
|460 m
|-
|212
|Skálafjall
|Eysturoy
|459 m
|-
|213
|Bolafløttur
|Vágar
|458 m
|-
|214
|Rossafelli
|Streymoy
|453 m
|-
|215
|Endin (Trøðum)
|Sandoy
|452 m
|-
|216
|Eystfelli
|Fugloy
|449 m
|-
|217
|Eindalsfjall
|Vágar
|449 m
|-
|218
|Pætursfjall
|Sandoy
|447 m
|-
|219
|Klettur
|Kunoy
|444 m
|-
|220
|Múlin
|Svínoy
|443 m
|-
|221
|Tungufellið Lítla
|Vágar
|443 m
|-
|222
|Oyrnafjall
|Suðuroy
|443 m
|-
|223
|Høguskorar
|Suðuroy
|440 m
|-
|224
|Byttufelli
|Kalsoy
|439 m
|-
|225
|Spinarnir
|Suðuroy
|439 m
|-
|226
|Heðinsskorarfjall
|Mykines
|433 m
|-
|227
|Rávan (Vágur)
|Suðuroy
|432 m
|-
|228
|Vatnfelli
|Streymoy
|429 m
|-
|229
|Borgin (Sandvík)
|Suðuroy
|429 m
|-
|230
|Nónfjall
|Suðuroy
|427 m
|-
|231
|Ytriheyggjur
|Streymoy
|425 m
|-
|232
|Enni
|Suðuroy
|424 m
|-
|233
|Mølin
|Vágar
|423 m
|-
|234
|Middagur
|Svínoy
|422 m
|-
|235
|Oyndfjarðarfjall
|Eysturoy
|421 m
|-
|236
|Múlin
|Hestur
|421 m
|-
|237
|Eggjarrók
|Hestur
|421 m
|-
|238
|Fjallið (Velbastað)
|Streymoy
|417 m
|-
|239
|Kolheyggjurin
|Suðuroy
|415 m
|-
|240
|Rávan
|Lítla Dímun
|414 m
|-
|241
|Klakkur
|Borðoy
|413 m
|-
|242
|Eiriksfjall
|Sandoy
|412 m
|-
|243
|Endin
|Sandoy
|40lm
|-
|244
|Heimariheyggjur
|Streymoy
|409 m
|-
|245
|Kneysurin
|Sandoy
|404 m
|-
|246
|Túgvan i Halgafelli
|Suðuroy
|400 m
|-
|247
|Gásafelli (Haldarsvík)
|Streymoy
|399 m
|-
|248
|Vestfelli
|Sandoy
|397 m
|-
|249
|Stórafjall
|Sandoy
|396 m
|-
|250
|Høgoyggj
|Stóra Dímun
|396 m
|-
|251
|Borðyarnes
|Borðoy
|392 m
|-
|252
|Antinisfjall
|Vágar
|392 m
|-
|253
|Knútur
|Skúvoy
|392 m
|-
|254
|Skorin
|Skúvoy
|391 m
|-
|255
|Rossaklettur
|Suðuroy
|389 m
|-
|256
|ÁrndalsfjalI
|Streymoy
|382 m
|-
|257
|Tindurin (Sumba)
|Suðuroy
|379 m
|-
|258
|Ritubergsnøva
|Vágar
|376 m
|-
|259
|Skálafjall
|Suðuroy
|374 m
|-
|260
|Vørðan
|Sandoy
|373 m
|-
|261
|Eggjarklettur
|Nólsoy
|372 m
|-
|262
|Eggin
|Suðuroy
|372 m
|-
|263
|Knúkur (Sandoy)
|Sandoy
|369 m
|-
|264
|Nónfjall
|Vágar
|367 m
|-
|265
|Lambafelli
|Streymoy
|366 m
|-
|266
|Glývrabergsnasi
|Suðuroy
|366 m
|-
|267
|Fjallið
|Sandoy
|362 m
|-
|268
|Siglifelli
|Suðuroy
|359 m
|-
|269
|Rútafelli
|Suðuroy
|356 m
|-
|270
|Skúvoyarfjall
|Sandoy
|354 m
|-
|271
|Bustin (Sandvík)
|Suðuroy
|353 m
|-
|272
|Eiðiskollur
|Eysturoy
|352 m
|-
|273
|Uppi á Manni
|Nólsoy
|352 m
|-
|274
|Klubbin
|Vágar
|352 m
|-
|275
|Kirkjubøreyn
|Streymoy
|351 m
|-
|276
|Lírisfelli
|Vágar
|351 m
|-
|277
|Árnafjall
|Mykines
|350 m
|-
|278
|Fjallið (Sandvík)
|Suðuroy
|350 m
|-
|279
|Reynið
|Streymoy
|349 m
|-
|280
|Kaguklettur
|Suðuroy
|347 m
|-
|281
|Lómfelli
|Streymoy
|345 m
|-
|282
|Húsareyn
|Streymoy
|345 m
|-
|283
|Gjógvaráfjall
|Suðuroy
|345 m
|-
|284
|Eysturhøvdið
|Svínoy
|344 m
|-
|285
|Middagsfjall
|Vágar
|343 m
|-
|286
|Kjølur
|Borðoy
|342 m
|-
|287
|Nakkar (Sandvík)
|Suðuroy
|330 m
|-
|288
|Knúkin
|Suðuroy
|329 m
|-
|289
|Grímsfjall
|Suðuroy
|327 m
|-
|290
|Nakkur (Froðba)
|Suðuroy
|325 m
|-
|291
|Hólmsskorafjall
|Suðuroy
|322 m
|-
|292
|Uttarafjall
|Suðuroy
|320 m
|-
|293
|Bøllufjall
|Sandoy
|312 m
|-
|294
|Á Kletti
|Stóra Dímun
|308 m
|-
|295
|Kirkjubøkambur
|Streymoy
|306 m
|-
|296
|Suður á FjaIli
|Vágar
|305 m
|-
|297
|Glyvrafjall
|Eysturoy
|303 m
|-
|298
|Tindur (Vágur)
|Suðuroy
|298 m
|-
|299
|HægstafjalI
|Streymoy
|296 m
|-
|300
|Melin
|Streymoy
|293 m
|-
|301
|Húgvan
|Stóra Dímun
|288 m
|-
|302
|Sundsnøva
|Vágar
|286 m
|-
|303
|Skálin
|Suðuroy
|286 m
|-
|304
|Skornasaklettur
|Suðuroy
|286 m
|-
|305
|Eystarafjall
|Suðuroy
|285 m
|-
|306
|Vørufelli
|Vágar
|284 m
|-
|307
|Hæddin
|Eysturoy
|274 m
|-
|308
|Tvørfelli
|Streymoy
|273 m
|-
|309
|Gleðin
|Sandoy
|271 m
|-
|310
|Ravnsfjall
|Vágar
|269 m
|-
|311
|Heiðafjall
|Sandoy
|266 m
|-
|312
|Høgaleiti
|Eysturoy
|264 m
|-
|313
|Kvívíksskoranøva
|Vágar
|263 m
|-
|314
|Fjallið (Trungisvágur)
|Suðuroy
|259 m
|-
|315
|Klettarnir
|Skúvoy
|256 m
|-
|316
|Nakkurin
|Sandoy
|251 m
|-
|317
|Vørðan
|Suðuroy
|237 m
|-
|318
|Kirvi
|Suðuroy
|236 m
|-
|319
|Lambaklettur
|Suðuroy
|235 m
|-
|320
|Skúvafjall
|Nólsoy
|234 m
|-
|321
|Gásafelli
|Eysturoy
|231 m
|-
|322
|Fjallið (Tórshavn)
|Streymoy
|222 m
|-
|323
|Navirnar
|Hestur
|211 m
|-
|324
|Kambur (Porkeri)
|Suðuroy
|206 m
|-
|325
|Skálhøvdi
|Sandoy
|203 m
|-
|326
|LítlafjalI
|Streymoy
|198 m
|-
|327
|Fjallið (Haldarsvík)
|Streymoy
|188 m
|-
|328
|Norðarafjall
|Eysturoy
|172 m
|-
|329
|Sunnarafjall
|Eysturoy
|171 m
|-
|330
|Vørðan
|Eysturoy
|169 m
|-
|331
|Vatnfelli
|Eysturoy
|165 m
|-
|332
|Líðarfjall
|Nólsoy
|152 m
|-
|333
|Trælanípa
|Vágar
|142 m
|-
|334
|Salthøvdi
|Sandoy
|139 m
|-
|335
|Høvdin
|Skúvoy
|134 m
|-
|336
|Eystnes
|Eysturoy
|130 m
|-
|337
|Húkslond
|Eysturoy
|129 m
|-
|338
|Brigðufelli
|Eysturoy
|122 m
|-
|339
|Høganes
|Eysturoy
|115 m
|}

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Lîste]]
[[Kategorî:Giravên Feroe]]]]
[[Kategorî:Çiyayên Feroeyê]]</text>
      <sha1>f4j1wz0cfept046qgqpwgk77yvy000p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lîsteya çiyayên giravên Feroe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129096</id>
    <redirect title="Lîsteya çiyayên Feroeyê" />
    <revision>
      <id>1094793</id>
      <timestamp>2022-08-09T13:06:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Lîsteya çiyayên giravên Feroe]] weke [[Lîsteya çiyayên Feroeyê]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Lîsteya çiyayên Feroeyê]]</text>
      <sha1>gft5719odb6vu56vznw11cc02ian7bw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Homo bodoensis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129097</id>
    <revision>
      <id>1094814</id>
      <timestamp>2022-08-09T18:15:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema Chibanian (770-126 ka) de li Afrîkayê jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê Bodo cranium ku di sala 1976an de ji çemê Awash li Etiyopyayê hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate d...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1232" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema Chibanian (770-126 ka) de li Afrîkayê jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê Bodo cranium ku di sala 1976an de ji çemê Awash li Etiyopyayê hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên Chibanian, tîmek lêkolînê ya bi serokatiya Mirjana Roksandic li Zanîngeha Winnipeg, Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku H. bodoensis ji bo hemî cureyên heman temenî yên li Afrîkayê, di nav de H. rhodesiensis û H. heidelbergensis, wekî navek sîwanek were bikar anîn. Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî Chris Stringer amaje kir ku ev nav nikare cihê H. rhodesiensis ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku H. rhodesiensis (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.
==Binavkirin==
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>duj58em6yl81su44hnusorp9aq836j3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094815</id>
      <parentid>1094814</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:18:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1309" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji çemê Awash li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn. Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê H. rhodesiensis ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku H. rhodesiensis (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.
==Binavkirin==
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>gqpfmhkdn7sgpcxla6qei9kucdsjase</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094816</id>
      <parentid>1094815</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:19:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1321" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn. Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.
==Binavkirin==
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>8hx6fslg301kj9m05wimwa2p3m7ozks</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094817</id>
      <parentid>1094816</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:25:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2377" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;
==Binavkirin==
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>4tfg3iiiuzkj6i1mv5vg75s12j3rgjk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094818</id>
      <parentid>1094817</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:30:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Binavkirin */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2716" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;
==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>kmp7mezc3c4t7nwfhi2nwtpyolu6or6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094819</id>
      <parentid>1094818</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:32:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2743" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;
==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>tfywmo2wa47yxkl052dh1hoybk1iiqp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094820</id>
      <parentid>1094819</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:33:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Binavkirin */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2769" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;
==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>btibvv6uj9kw2vzti2hmf6ahz9zylsu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094821</id>
      <parentid>1094820</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:38:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Daxuyaniya destpêkê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3056" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;
==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==
Komeke lêkolînê ya bi serokatiya Jon Kalb di sala 1976an de serê Bodoyê vegirt û yekem car nimûneya cureyê Homo bodoensis di sala 1978an de bi awayekî zanistî vegot. Hêj di wî demê de jî hatiye naskirin ku qok hem taybetmendiyên Homo erectus û hem jî Homo sapiens hene.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>6x0fx129feodw7y49gdn6uxbyzkz80p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094822</id>
      <parentid>1094821</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:38:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Daxuyaniya destpêkê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3064" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;
==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==
Komeke lêkolînê ya bi serokatiya Jon Kalb di sala 1976an de serê Bodoyê vegirt û yekem car nimûneya cureyê Homo bodoensis di sala 1978an de bi awayekî zanistî vegot. Hêj di wî demê de jî hatiye naskirin ku di qoqê de hem taybetmendiyên Homo erectus û hem jî Homo sapiens hene.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>eqvaxxc1nh50n04nl8181lsja6xsflh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094823</id>
      <parentid>1094822</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:41:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Daxuyaniya destpêkê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3613" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;
==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==
Komeke lêkolînê ya bi serokatiya Jon Kalb di sala 1976an de serê Bodoyê vegirt û yekem car nimûneya cureyê Homo bodoensis di sala 1978an de bi awayekî zanistî vegot. Hêj di wî demê de jî hatiye naskirin ku di qoqê de hem taybetmendiyên Homo erectus û hem jî Homo sapiens hene. Di sala 1996an de, Philip Rightmire di ravekek berfireh a serûyê de pozîsyona wê ya navîn a fîlogenetîkî piştrast kir û pêşniyar kir ku ew ji cureyê Homo heidelbergensis re ligel vedîtinên nû yên ji Ewropayê were destnîşankirin. Veqetandina wê ji kronosîpên din ji mêj ve tê nîqaşkirin; li gorî danasîna yekem a Homo bodoensis, ji bo nimûne, cara dawîn ku di sala 2019an de civîna Komeleya Antropologên Biyolojîk a Amerîkî li dar ket, li ser pênasekirina taybetmendiyên vê cureyê nêrînên pir cûda hebûn.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>rt1nvsq49yzmoqbu88vgssx6xi96rzh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094824</id>
      <parentid>1094823</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:52:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Daxuyaniya destpêkê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4536" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;
==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==
Komeke lêkolînê ya bi serokatiya Jon Kalb di sala 1976an de serê Bodoyê vegirt û yekem car nimûneya cureyê Homo bodoensis di sala 1978an de bi awayekî zanistî vegot. Hêj di wî demê de jî hatiye naskirin ku di qoqê de hem taybetmendiyên Homo erectus û hem jî Homo sapiens hene. Di sala 1996an de, Philip Rightmire di ravekek berfireh a serûyê de pozîsyona wê ya navîn a fîlogenetîkî piştrast kir û pêşniyar kir ku ew ji cureyê Homo heidelbergensis re ligel vedîtinên nû yên ji Ewropayê were destnîşankirin. Veqetandina wê ji kronosîpên din ji mêj ve tê nîqaşkirin; li gorî danasîna yekem a Homo bodoensis, ji bo nimûne, cara dawîn ku di sala 2019an de civîna Komeleya Antropologên Biyolojîk a Amerîkî li dar ket, li ser pênasekirina taybetmendiyên vê cureyê nêrînên pir cûda hebûn.

Ji ber vê yekê nivîskarên danasîna yekem a Homo bodoensis di cotmeha sala 2021an de pêşniyar kirin ku navê Homo heidelbergensis bi tevahî were derxistin û hemî fosîlên ku berê wekî Homo heidelbergensis hatine nas kirin ku berê xwedan taybetmendiyên Neandertal in - di nav de çeneya jêrîn a Mauer, nimûneya tîpa Homo heidelbergensis û ya Frensî Arago peyda dike - ji Homo neanderthalensis re. Wekî din, hemî fosîlên Afrîkî û Ewropaya Başûrê rojhilat ji serdema Pleistocene Navîn (dora 750.000 heya 130.000 sal berê) bi taybetmendiyên Homo sapiens ên arkaîk dikarin di bin navê celebê Homo bodoensis de werin berhev kirin. Di heman demê de, navê navîn Homo rhodesiensis ku di sala 1921an de hatiye destnîşan kirin, ji bo vê komeleyê hate derxistin.  ji ber ku wekî rûmeta Cecil Rhodes hatiye dîtin, têgîna Homo rhodesiensis jî ji aliyê hinek kesan ve nayê pejirandin.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>bjbchz2lixz8g9nocnhsktyb3dqk1dq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094825</id>
      <parentid>1094824</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:57:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Daxuyaniya destpêkê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5058" xml:space="preserve">'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;
==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==
Komeke lêkolînê ya bi serokatiya Jon Kalb di sala 1976an de serê Bodoyê vegirt û yekem car nimûneya cureyê Homo bodoensis di sala 1978an de bi awayekî zanistî vegot. Hêj di wî demê de jî hatiye naskirin ku di qoqê de hem taybetmendiyên Homo erectus û hem jî Homo sapiens hene. Di sala 1996an de, Philip Rightmire di ravekek berfireh a serûyê de pozîsyona wê ya navîn a fîlogenetîkî piştrast kir û pêşniyar kir ku ew ji cureyê Homo heidelbergensis re ligel vedîtinên nû yên ji Ewropayê were destnîşankirin. Veqetandina wê ji kronosîpên din ji mêj ve tê nîqaşkirin; li gorî danasîna yekem a Homo bodoensis, ji bo nimûne, cara dawîn ku di sala 2019an de civîna Komeleya Antropologên Biyolojîk a Amerîkî li dar ket, li ser pênasekirina taybetmendiyên vê cureyê nêrînên pir cûda hebûn.

Ji ber vê yekê nivîskarên danasîna yekem a Homo bodoensis di cotmeha sala 2021an de pêşniyar kirin ku navê Homo heidelbergensis bi tevahî were derxistin û hemî fosîlên ku berê wekî Homo heidelbergensis hatine nas kirin ku berê xwedan taybetmendiyên Neandertal in - di nav de çeneya jêrîn a Mauer, nimûneya tîpa Homo heidelbergensis û ya Frensî Arago peyda dike - ji Homo neanderthalensis re. Wekî din, hemî fosîlên Afrîkî û Ewropaya Başûrê rojhilat ji serdema Pleistocene Navîn (dora 750.000 heya 130.000 sal berê) bi taybetmendiyên Homo sapiens ên arkaîk dikarin di bin navê celebê Homo bodoensis de werin berhev kirin. Di heman demê de, navê navîn Homo rhodesiensis ku di sala 1921an de hatiye destnîşan kirin, ji bo vê komeleyê hate derxistin.  ji ber ku wekî rûmeta Cecil Rhodes hatiye dîtin, têgîna Homo rhodesiensis jî ji aliyê hinek kesan ve nayê pejirandin.

Di danasîna yekem de ji xeynî serê Bodo, serên fosîlên jêrîn ên Homo bodoensis hatine danîn: Kabwe 1 (nimûneya celebê Homo rhodesiensis), Ndutu 1, Saldanha 1, LH 18 (Ngaloba) ji Tanzanya, Salé 1 ji Fasê, û Ceprano 1 ji îtalyaya navendî. Ger nêrîna nivîskaran di edebiyata pispor a pêşerojê de bimîne, rêza mirovên anatomîkî yên nûjen ên li Afrîkayê wekî ku di danasîna yekem de bi grafîkî hatine destnîşan kirin, ji Homo erectus bi rêya Homo bodoensis berbi Homo sapiens ve biçe.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>78wrvw0nbdzrwwszcvb6cm45s0r9958</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094826</id>
      <parentid>1094825</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:02:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5254" xml:space="preserve">[[Wêne:Bodo cranium.jpg|thumb|Bodo cranium, nimûneya cureyê.]]
[[Wêne:Rhodesian Man.jpg|thumb|Dîmena kêlekê ya Kabwe 1, nimûneya celebê Homo rhodesiensis (kok, bi qasî 300.000 salî)]]
'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;

==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==
Komeke lêkolînê ya bi serokatiya Jon Kalb di sala 1976an de serê Bodoyê vegirt û yekem car nimûneya cureyê Homo bodoensis di sala 1978an de bi awayekî zanistî vegot. Hêj di wî demê de jî hatiye naskirin ku di qoqê de hem taybetmendiyên Homo erectus û hem jî Homo sapiens hene. Di sala 1996an de, Philip Rightmire di ravekek berfireh a serûyê de pozîsyona wê ya navîn a fîlogenetîkî piştrast kir û pêşniyar kir ku ew ji cureyê Homo heidelbergensis re ligel vedîtinên nû yên ji Ewropayê were destnîşankirin. Veqetandina wê ji kronosîpên din ji mêj ve tê nîqaşkirin; li gorî danasîna yekem a Homo bodoensis, ji bo nimûne, cara dawîn ku di sala 2019an de civîna Komeleya Antropologên Biyolojîk a Amerîkî li dar ket, li ser pênasekirina taybetmendiyên vê cureyê nêrînên pir cûda hebûn.

Ji ber vê yekê nivîskarên danasîna yekem a Homo bodoensis di cotmeha sala 2021an de pêşniyar kirin ku navê Homo heidelbergensis bi tevahî were derxistin û hemî fosîlên ku berê wekî Homo heidelbergensis hatine nas kirin ku berê xwedan taybetmendiyên Neandertal in - di nav de çeneya jêrîn a Mauer, nimûneya tîpa Homo heidelbergensis û ya Frensî Arago peyda dike - ji Homo neanderthalensis re. Wekî din, hemî fosîlên Afrîkî û Ewropaya Başûrê rojhilat ji serdema Pleistocene Navîn (dora 750.000 heya 130.000 sal berê) bi taybetmendiyên Homo sapiens ên arkaîk dikarin di bin navê celebê Homo bodoensis de werin berhev kirin. Di heman demê de, navê navîn Homo rhodesiensis ku di sala 1921an de hatiye destnîşan kirin, ji bo vê komeleyê hate derxistin.  ji ber ku wekî rûmeta Cecil Rhodes hatiye dîtin, têgîna Homo rhodesiensis jî ji aliyê hinek kesan ve nayê pejirandin.

Di danasîna yekem de ji xeynî serê Bodo, serên fosîlên jêrîn ên Homo bodoensis hatine danîn: Kabwe 1 (nimûneya celebê Homo rhodesiensis), Ndutu 1, Saldanha 1, LH 18 (Ngaloba) ji Tanzanya, Salé 1 ji Fasê, û Ceprano 1 ji îtalyaya navendî. Ger nêrîna nivîskaran di edebiyata pispor a pêşerojê de bimîne, rêza mirovên anatomîkî yên nûjen ên li Afrîkayê wekî ku di danasîna yekem de bi grafîkî hatine destnîşan kirin, ji Homo erectus bi rêya Homo bodoensis berbi Homo sapiens ve biçe.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>6h3o4vmw09t4dts44ljkkybnkav1v0u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094827</id>
      <parentid>1094826</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:02:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5277" xml:space="preserve">{{sernav bi îtalîk}}
[[Wêne:Bodo cranium.jpg|thumb|Bodo cranium, nimûneya cureyê.]]
[[Wêne:Rhodesian Man.jpg|thumb|Dîmena kêlekê ya Kabwe 1, nimûneya celebê Homo rhodesiensis (kok, bi qasî 300.000 salî)]]
'''Homo bodoensis''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;

==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==
Komeke lêkolînê ya bi serokatiya Jon Kalb di sala 1976an de serê Bodoyê vegirt û yekem car nimûneya cureyê Homo bodoensis di sala 1978an de bi awayekî zanistî vegot. Hêj di wî demê de jî hatiye naskirin ku di qoqê de hem taybetmendiyên Homo erectus û hem jî Homo sapiens hene. Di sala 1996an de, Philip Rightmire di ravekek berfireh a serûyê de pozîsyona wê ya navîn a fîlogenetîkî piştrast kir û pêşniyar kir ku ew ji cureyê Homo heidelbergensis re ligel vedîtinên nû yên ji Ewropayê were destnîşankirin. Veqetandina wê ji kronosîpên din ji mêj ve tê nîqaşkirin; li gorî danasîna yekem a Homo bodoensis, ji bo nimûne, cara dawîn ku di sala 2019an de civîna Komeleya Antropologên Biyolojîk a Amerîkî li dar ket, li ser pênasekirina taybetmendiyên vê cureyê nêrînên pir cûda hebûn.

Ji ber vê yekê nivîskarên danasîna yekem a Homo bodoensis di cotmeha sala 2021an de pêşniyar kirin ku navê Homo heidelbergensis bi tevahî were derxistin û hemî fosîlên ku berê wekî Homo heidelbergensis hatine nas kirin ku berê xwedan taybetmendiyên Neandertal in - di nav de çeneya jêrîn a Mauer, nimûneya tîpa Homo heidelbergensis û ya Frensî Arago peyda dike - ji Homo neanderthalensis re. Wekî din, hemî fosîlên Afrîkî û Ewropaya Başûrê rojhilat ji serdema Pleistocene Navîn (dora 750.000 heya 130.000 sal berê) bi taybetmendiyên Homo sapiens ên arkaîk dikarin di bin navê celebê Homo bodoensis de werin berhev kirin. Di heman demê de, navê navîn Homo rhodesiensis ku di sala 1921an de hatiye destnîşan kirin, ji bo vê komeleyê hate derxistin.  ji ber ku wekî rûmeta Cecil Rhodes hatiye dîtin, têgîna Homo rhodesiensis jî ji aliyê hinek kesan ve nayê pejirandin.

Di danasîna yekem de ji xeynî serê Bodo, serên fosîlên jêrîn ên Homo bodoensis hatine danîn: Kabwe 1 (nimûneya celebê Homo rhodesiensis), Ndutu 1, Saldanha 1, LH 18 (Ngaloba) ji Tanzanya, Salé 1 ji Fasê, û Ceprano 1 ji îtalyaya navendî. Ger nêrîna nivîskaran di edebiyata pispor a pêşerojê de bimîne, rêza mirovên anatomîkî yên nûjen ên li Afrîkayê wekî ku di danasîna yekem de bi grafîkî hatine destnîşan kirin, ji Homo erectus bi rêya Homo bodoensis berbi Homo sapiens ve biçe.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>4oxmyn2wi3zkylng4hjjfty3223gldw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094828</id>
      <parentid>1094827</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:02:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5281" xml:space="preserve">{{sernav bi îtalîk}}
[[Wêne:Bodo cranium.jpg|thumb|Bodo cranium, nimûneya cureyê.]]
[[Wêne:Rhodesian Man.jpg|thumb|Dîmena kêlekê ya Kabwe 1, nimûneya celebê Homo rhodesiensis (kok, bi qasî 300.000 salî)]]
'''''Homo bodoensis''''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;

==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==
Komeke lêkolînê ya bi serokatiya Jon Kalb di sala 1976an de serê Bodoyê vegirt û yekem car nimûneya cureyê Homo bodoensis di sala 1978an de bi awayekî zanistî vegot. Hêj di wî demê de jî hatiye naskirin ku di qoqê de hem taybetmendiyên Homo erectus û hem jî Homo sapiens hene. Di sala 1996an de, Philip Rightmire di ravekek berfireh a serûyê de pozîsyona wê ya navîn a fîlogenetîkî piştrast kir û pêşniyar kir ku ew ji cureyê Homo heidelbergensis re ligel vedîtinên nû yên ji Ewropayê were destnîşankirin. Veqetandina wê ji kronosîpên din ji mêj ve tê nîqaşkirin; li gorî danasîna yekem a Homo bodoensis, ji bo nimûne, cara dawîn ku di sala 2019an de civîna Komeleya Antropologên Biyolojîk a Amerîkî li dar ket, li ser pênasekirina taybetmendiyên vê cureyê nêrînên pir cûda hebûn.

Ji ber vê yekê nivîskarên danasîna yekem a Homo bodoensis di cotmeha sala 2021an de pêşniyar kirin ku navê Homo heidelbergensis bi tevahî were derxistin û hemî fosîlên ku berê wekî Homo heidelbergensis hatine nas kirin ku berê xwedan taybetmendiyên Neandertal in - di nav de çeneya jêrîn a Mauer, nimûneya tîpa Homo heidelbergensis û ya Frensî Arago peyda dike - ji Homo neanderthalensis re. Wekî din, hemî fosîlên Afrîkî û Ewropaya Başûrê rojhilat ji serdema Pleistocene Navîn (dora 750.000 heya 130.000 sal berê) bi taybetmendiyên Homo sapiens ên arkaîk dikarin di bin navê celebê Homo bodoensis de werin berhev kirin. Di heman demê de, navê navîn Homo rhodesiensis ku di sala 1921an de hatiye destnîşan kirin, ji bo vê komeleyê hate derxistin.  ji ber ku wekî rûmeta Cecil Rhodes hatiye dîtin, têgîna Homo rhodesiensis jî ji aliyê hinek kesan ve nayê pejirandin.

Di danasîna yekem de ji xeynî serê Bodo, serên fosîlên jêrîn ên Homo bodoensis hatine danîn: Kabwe 1 (nimûneya celebê Homo rhodesiensis), Ndutu 1, Saldanha 1, LH 18 (Ngaloba) ji Tanzanya, Salé 1 ji Fasê, û Ceprano 1 ji îtalyaya navendî. Ger nêrîna nivîskaran di edebiyata pispor a pêşerojê de bimîne, rêza mirovên anatomîkî yên nûjen ên li Afrîkayê wekî ku di danasîna yekem de bi grafîkî hatine destnîşan kirin, ji Homo erectus bi rêya Homo bodoensis berbi Homo sapiens ve biçe.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>1yag5iu4jc9f5ey5i3epbmmeasx4dpu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094830</id>
      <parentid>1094828</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:05:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Çavkanî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5344" xml:space="preserve">{{sernav bi îtalîk}}
[[Wêne:Bodo cranium.jpg|thumb|Bodo cranium, nimûneya cureyê.]]
[[Wêne:Rhodesian Man.jpg|thumb|Dîmena kêlekê ya Kabwe 1, nimûneya celebê Homo rhodesiensis (kok, bi qasî 300.000 salî)]]
'''''Homo bodoensis''''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;

==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==
Komeke lêkolînê ya bi serokatiya Jon Kalb di sala 1976an de serê Bodoyê vegirt û yekem car nimûneya cureyê Homo bodoensis di sala 1978an de bi awayekî zanistî vegot. Hêj di wî demê de jî hatiye naskirin ku di qoqê de hem taybetmendiyên Homo erectus û hem jî Homo sapiens hene. Di sala 1996an de, Philip Rightmire di ravekek berfireh a serûyê de pozîsyona wê ya navîn a fîlogenetîkî piştrast kir û pêşniyar kir ku ew ji cureyê Homo heidelbergensis re ligel vedîtinên nû yên ji Ewropayê were destnîşankirin. Veqetandina wê ji kronosîpên din ji mêj ve tê nîqaşkirin; li gorî danasîna yekem a Homo bodoensis, ji bo nimûne, cara dawîn ku di sala 2019an de civîna Komeleya Antropologên Biyolojîk a Amerîkî li dar ket, li ser pênasekirina taybetmendiyên vê cureyê nêrînên pir cûda hebûn.

Ji ber vê yekê nivîskarên danasîna yekem a Homo bodoensis di cotmeha sala 2021an de pêşniyar kirin ku navê Homo heidelbergensis bi tevahî were derxistin û hemî fosîlên ku berê wekî Homo heidelbergensis hatine nas kirin ku berê xwedan taybetmendiyên Neandertal in - di nav de çeneya jêrîn a Mauer, nimûneya tîpa Homo heidelbergensis û ya Frensî Arago peyda dike - ji Homo neanderthalensis re. Wekî din, hemî fosîlên Afrîkî û Ewropaya Başûrê rojhilat ji serdema Pleistocene Navîn (dora 750.000 heya 130.000 sal berê) bi taybetmendiyên Homo sapiens ên arkaîk dikarin di bin navê celebê Homo bodoensis de werin berhev kirin. Di heman demê de, navê navîn Homo rhodesiensis ku di sala 1921an de hatiye destnîşan kirin, ji bo vê komeleyê hate derxistin.  ji ber ku wekî rûmeta Cecil Rhodes hatiye dîtin, têgîna Homo rhodesiensis jî ji aliyê hinek kesan ve nayê pejirandin.

Di danasîna yekem de ji xeynî serê Bodo, serên fosîlên jêrîn ên Homo bodoensis hatine danîn: Kabwe 1 (nimûneya celebê Homo rhodesiensis), Ndutu 1, Saldanha 1, LH 18 (Ngaloba) ji Tanzanya, Salé 1 ji Fasê, û Ceprano 1 ji îtalyaya navendî. Ger nêrîna nivîskaran di edebiyata pispor a pêşerojê de bimîne, rêza mirovên anatomîkî yên nûjen ên li Afrîkayê wekî ku di danasîna yekem de bi grafîkî hatine destnîşan kirin, ji Homo erectus bi rêya Homo bodoensis berbi Homo sapiens ve biçe.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Celebên mirovên kevnar]]

[[en:Homo bodoensis]]</text>
      <sha1>7qh8tg1aexk8w5zl30rj2i5q5mttp3j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094849</id>
      <parentid>1094830</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T02:01:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: 1 girêdanên înterwîkiyê ên ku niha li ser [[:d|Wikidata]]yê ne, jê bibe</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5321" xml:space="preserve">{{sernav bi îtalîk}}
[[Wêne:Bodo cranium.jpg|thumb|Bodo cranium, nimûneya cureyê.]]
[[Wêne:Rhodesian Man.jpg|thumb|Dîmena kêlekê ya Kabwe 1, nimûneya celebê Homo rhodesiensis (kok, bi qasî 300.000 salî)]]
'''''Homo bodoensis''''', navê cureyekî mirovên kevnar ên windabûyî ye ku di dema [[Chibanian]] (770-126 ka) de li [[Afrîka|Afrîkayê]] jiyan kirine. Ew xwe dispêre nimûneya fosîlê ya bi navê [[Bodo cranium]] ku di sala 1976an de ji [[Çemê Awash]] li [[Etiyopya|Etiyopyayê]] hate keşfkirin û tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 500.000 sal berê jiyaye. Li pêy analîza berawirdî ya fosîlan bi yên homoyên din ên ku di heman temenê jeolojîk de ne, nav bi fermî di sala 2021an de hate destnîşan kirin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Roksandic|first=Mirjana|last2=Radović|first2=Predrag|last3=Wu|first3=Xiu‐Jie|last4=Bae|first4=Christopher J.|date=2022|title=Resolving the “muddle in the middle”: The case for Homo bodoensis sp. nov.|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/evan.21929|journal=Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=31|issue=1|pages=20–29|doi=10.1002/evan.21929|issn=1060-1538|pmc=PMC9297855|pmid=34710249}}&lt;/ref&gt;

Li ser bingeha bikaranîna tevlihev a navên zanistî ji bo nimûneyên cûda yên homînîn ên [[Chibanian]], tîmek lêkolînê ya bi serokatiya [[Mirjana Roksandic]] li [[Zanîngeha Winnipeg]], Kanada, di Antropolojiya Evolutionary de pêşniyar kir ku ''[[H. bodoensis]]'' ji bo hemî cureyên heman temenî yên li [[Afrîka|Afrîkayê]], di nav de ''H. rhodesiensis'' û ''H. heidelbergensis'', wekî navek sîwanek were bikar anîn.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/science/2021/oct/28/human-species-homo-bodoensis-who-lived-500000-years-ago-is-named|title=Human species who lived 500,000 years ago named as Homo bodoensis|date=2021-10-28|website=the Guardian|language=en|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt; Lê hemî zanyar ji navê razî nebûne. Paleoantropologê Brîtanî [[Chris Stringer]] amaje kir ku ev nav nikare cihê ''H. rhodesiensis'' ya ku Bodo cranium jê re hatiye destnîşan kirin ji ber ku ''H. rhodesiensis'' (ji hêla Arthur Smith Woodward di sala 1921an de hate vegotin) bi fermî hate pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/2295406-new-human-species-has-been-named-homo-bodoensis-but-it-may-not-stick/|title=New human species has been named Homo bodoensis - but it may not stick|last=#author.fullName}|website=New Scientist|language=en-US|access-date=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;

==Binavkirin==
Navê cinsê Homo ji zimanê latînî hatiye wergirtin ku homo, ji bo mirovan hatiye bikaranîn. Navnîşana taybetî ya bodoensis li cîhê Bodo D'ar li Depresyona Afarê (Etiyopya) vedibêje ku li wir nimûneya celebê Bodo cranium (Bodo 1) di sala 1976an de hatiye dîtin. Ji ber vê yekê Homo bodoensis tê wateya &quot;mirovê ji Bodo&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
==Daxuyaniya destpêkê==
Komeke lêkolînê ya bi serokatiya Jon Kalb di sala 1976an de serê Bodoyê vegirt û yekem car nimûneya cureyê Homo bodoensis di sala 1978an de bi awayekî zanistî vegot. Hêj di wî demê de jî hatiye naskirin ku di qoqê de hem taybetmendiyên Homo erectus û hem jî Homo sapiens hene. Di sala 1996an de, Philip Rightmire di ravekek berfireh a serûyê de pozîsyona wê ya navîn a fîlogenetîkî piştrast kir û pêşniyar kir ku ew ji cureyê Homo heidelbergensis re ligel vedîtinên nû yên ji Ewropayê were destnîşankirin. Veqetandina wê ji kronosîpên din ji mêj ve tê nîqaşkirin; li gorî danasîna yekem a Homo bodoensis, ji bo nimûne, cara dawîn ku di sala 2019an de civîna Komeleya Antropologên Biyolojîk a Amerîkî li dar ket, li ser pênasekirina taybetmendiyên vê cureyê nêrînên pir cûda hebûn.

Ji ber vê yekê nivîskarên danasîna yekem a Homo bodoensis di cotmeha sala 2021an de pêşniyar kirin ku navê Homo heidelbergensis bi tevahî were derxistin û hemî fosîlên ku berê wekî Homo heidelbergensis hatine nas kirin ku berê xwedan taybetmendiyên Neandertal in - di nav de çeneya jêrîn a Mauer, nimûneya tîpa Homo heidelbergensis û ya Frensî Arago peyda dike - ji Homo neanderthalensis re. Wekî din, hemî fosîlên Afrîkî û Ewropaya Başûrê rojhilat ji serdema Pleistocene Navîn (dora 750.000 heya 130.000 sal berê) bi taybetmendiyên Homo sapiens ên arkaîk dikarin di bin navê celebê Homo bodoensis de werin berhev kirin. Di heman demê de, navê navîn Homo rhodesiensis ku di sala 1921an de hatiye destnîşan kirin, ji bo vê komeleyê hate derxistin.  ji ber ku wekî rûmeta Cecil Rhodes hatiye dîtin, têgîna Homo rhodesiensis jî ji aliyê hinek kesan ve nayê pejirandin.

Di danasîna yekem de ji xeynî serê Bodo, serên fosîlên jêrîn ên Homo bodoensis hatine danîn: Kabwe 1 (nimûneya celebê Homo rhodesiensis), Ndutu 1, Saldanha 1, LH 18 (Ngaloba) ji Tanzanya, Salé 1 ji Fasê, û Ceprano 1 ji îtalyaya navendî. Ger nêrîna nivîskaran di edebiyata pispor a pêşerojê de bimîne, rêza mirovên anatomîkî yên nûjen ên li Afrîkayê wekî ku di danasîna yekem de bi grafîkî hatine destnîşan kirin, ji Homo erectus bi rêya Homo bodoensis berbi Homo sapiens ve biçe.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Celebên mirovên kevnar]]</text>
      <sha1>qs7t4udagpzct745kxu81vnlyndcisw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bikarhêner:Hz.mandalina</title>
    <ns>2</ns>
    <id>129098</id>
    <revision>
      <id>1094831</id>
      <timestamp>2022-08-09T19:18:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hz.mandalina</username>
        <id>50696</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;A&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1" xml:space="preserve">A</text>
      <sha1>ctqm7794fr2dp1taki8a88ovwnvmnmj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094832</id>
      <parentid>1094831</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:24:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hz.mandalina</username>
        <id>50696</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45542" xml:space="preserve">'''Mustafa Kemal Atatürk''' {{Efn|Doğum: '''Ali Rıza oğlu Mustafa'''; 1890'lardan 1911'e kadar: '''Mustafa Kemal'''; 1911'den 1916'ya kadar: '''Mustafa Kemal''' '''''Bey'''''; 1916'dan 1921'e kadar: '''Mustafa Kemal''' '''''Paşa'''''; 1921'den 1934'e kadar: '''''Gazi''''' '''Mustafa Kemal''' '''''Paşa'''''; 1934-1935'te: '''Kemal Atatürk'''; 1935'ten sonra: '''Kamâl Atatürk'''. Ömrünün çok büyük bir kısmında taşıdığı Mustafa Kemal adıyla tanınır ve yâd edilir. ''[[Time]]'' dergisi 19 Mayıs 1941 tarihli sayısında şunu yazdı: &quot;Yedi İsimli Adam. Bu sarışın, mavi gözlü, şen külhanbeyinin Kamâl Atatürk olarak ölmeden önce yedi ismi vardı.&quot;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071223172709/https://time.com/time/magazine/article/0,9171,765567-3,00.html &quot;TURKEY: Door to Dreamland&quot;]. ''Time''. 19 Mayıs 1941.&lt;/ref&gt; Bakınız: [[Mustafa Kemal Atatürk#Adı ve soyadı|Adı ve soyadı]].}} (1881 {{Efn|Atatürk'ün doğum günü bilinmemektedir. 19 Mayıs, Samsun'da Millî Mücadele'nin başlatıldığı gün olması hasebiyle onun sembolik doğum günüdür. Bunun yanı sıra, Atatürk'ün 1880 yılında doğduğu da öne sürülmüştür. Bakınız: [[Mustafa Kemal Atatürk#Doğum tarihi|Doğum tarihi]].}} - m. 10'ê sermawezê 1938) [[Leşker (leşkerî)|leşker]] û [[karbidestê hikûmetê|dewletmendekî]] [[tirk]] bû. Serfermandarê Giştî yê [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariya Tirkiyê]] û [[Lîsteya damezrînerên dewletê|damezrînerê]] [[Tirkiye|Komara Tirkiyê ye]].

Ataturk ku di [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekemîn de]] di [[Artêşa Osmanî (serdema nûjen)|artêşa Osmanî]] de wezîfedar bû, li [[Şerê çanakkale|Eniya Çanakkaleyê]] fermandar û [[Serheng|li]] [[Eniya Sîna û Filistînê|eniyên Sîna û Fîlîstînê]] jî weke Fermandarê [[Koma Artêşa Yildirim|Artêşa Birûskê]] hat tayînkirin. Di dawiya şer de, wî rêberî û rêberiya [[Tevgera Neteweyî ya Tirk|Tevgera Milî ya Tirk]] kir, ku bi [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariyê yê]] piştî têkçûna [[Împeratoriya Osmanî]] hate sembolîzekirin. Di Şerê Rizgariya Tirkiyê de [[Hikûmeta Enqerê|Hikûmeta Enqereyê]] damezirand, di 19ê Îlona 1921ê de ji ber serkeftina xwe ya di [[Şerê Qada Sakarya|şerê Sakaryayê]] de wek Serfermandarê Giştî yê Artêşên Tirkiyê sernavê “ [[xazî|Gazî]] ” wergirt û bi pileya “Gazî” hat bilindkirin. [[Mareşal (Tirkiye)|marshal]] . Bi çalakiyên xwe yên leşkerî û siyasî, li hember [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevalbend]] û alîgirên wan serkeftinek bi dest xist. Piştî şer bi navê Partiya [[Partiya Gel a Komarî|Gel Partiya Komarî]] ya Gel damezrand û bû serokê yekemîn. Piştî [[Li Tirkiyê îlankirina komarê|Îlana Komarê]] di 29ê Cotmeha 1923an de wek [[Serokkomarê Tirkiyeyê|Serokomar]] hat hilbijartin. Heta mirina xwe di sala 1938an de 4 dewran ev wezîfe girt û bû serokkomarê Tirkiyeyê yê herî demdirêj

Ataturk ji bo avakirina dewleteke [[Dewleta yekneteweyî|netewe]] ya nûjen, [[pêşverûbûn|pêşverû]] û [[dewleta laîk|laîk]] di warên siyasî, aborî û çandî de [[Şoreşên Ataturk|reformên]] [[laîkîzmê|laîk]] û [[Neteweperestiya Tirk|neteweperest]] pêk anî: Îmtiyazên aborî yên ku ji biyaniyan re dihatin dayîn hatin rakirin û amûrên hilberînê û rêyên hesinî [[netewebûnê|hatin neteweyîkirin]] . [[Qanûna Yekbûna Perwerdehiyê|Bi Zagona Tevhîd-i Tedrîsât]], perwerde kete bin kontrola dewleta Tirk. Li ser bingeha perwerdehiya [[laîkbûn|laîk]] û [[Zanist|zanistî]] bû. Bi hezaran dibistanên nû hatin avakirin. Perwerdehiya seretayî belaş û mecbûrî bû. Dibistanên biyanî xistin bin kontrola dewletê. [[Asar|Bacên giran li ser gundiyan hatin kêmkirin]] . Di [[Hat Revolution|cil]] û [[Dress Revolution|bergên]] mêran de hin guhertin hatin kirin. [[Guhertina salname, dem û tedbîran|Di salname, saet û pîvanan de guhertin hatin kirin]] . [[Rakirina Mecelle|Mecelle hate rakirin]] û Qanûna [[Qanûna Medenî ya Tirk|Medenî ya Tirk]] a laîk ket meriyetê. Beriya gelek [[Cîhana Rojava|welatên rojavayî]] [[Cihê jinan di siyaseta Tirkiyê de|mafên jinan ên sivîl û siyasî]] dihatin naskirin. [[Pirzamî]] qedexe bû. Şahidiya jinan û mafê mîrasê bi ya mêran re hat kirin. Bi heman awayî, li Tirkiyê jinan [[Li Tirkiyeyê mafê hilbijartinê û hilbijartinê didin jinan|di hilbijartinên herêmî de (1930) û piştre jî di hilbijartinên giştî de (1934) beriya piraniya welatên cîhanê, mafê dengdanê û hilbijêrî wergirt]] . Di qanûna tawan û deynan de qanûnên [[laîkîzmê|laîk]] hatin derxistin. [[Qanûna Pêşxistina Pîşesaziyê]] hat derxistin. Ji bo [[Li Tirkiyeyê reforma axê|reforma axê]] xebat hatin kirin. Li şûna [[alfabeya osmanî|alfabeya osmanî ya]] li ser [[Alfabeya erebî|tîpên erebî]], [[alfabeya tirkî]] ya nû ya li ser [[Alfabeya latînî|tîpên latînî]] hatiye pejirandin. Ji bo ku gel bixwîne [[dibistana neteweyî|kampanyaya perwerdeyê]] hate destpêkirin. [[Reforma Zanîngehê]] hat kirin. [[Plana Pîşesazî ya Pênc Salî ya Yekemîn (Tirkiye)|Plana Pîşesazî ya Pênc Salî ya Yekem]] ket meriyetê. [[Qanûna Rakirina Nasnav û Sernavan|Nasnav û sernavên ku li hemberî çîn û statûyê cihêkariyê dikirin hatin rakirin]] û [[Qanûna Paşnav|paşnav hatin tetbîqkirin]] . Siyaseta [[Tirkkirin|Tirkkirinê]] ji bo afirandina neteweyek homojen û yekgirtî hate meşandin

Rêyên Hesinî [[Rêhesinên Dewletê yên Komara Tirkiyeyê|yên Dewleta Komara Tirkiyeyê]], Rêhewayên [[Turkish Airlines|Tirkiyeyê]], [[Midûriyeta Giştî ya Lêkolîn û Lêgerîna Madenê|Midûriyeta Giştî ya Lêkolîn û]] Lêgerîna Madenê, [[Serokatiya Navenda Tenduristiyê Refik Saydam|Enstîtuya Tenduristiyê]], [[Çûka tirk|Türkkuşu]], [[Sumerbank|Sümerbank]], [[Etibank]], Cemiyeta [[Komeleya Dîroka Tirkiyeyê|Dîrokî ya]] Tirkiyeyê, [[Saziya Zimanê Tirkî]], [[Serokatiya Karên Diyanetê]] û gelek saziyên din ên cemaweriyê [[Mustafa Kemal Atatürk|ji aliyê Atatürk ve hatin avakirin]] . piştgiriya Atatürk . Ew piştgirî da pêşveçûna çandiniya navxweyî, tekstîl, &lt;ref&gt;Webster, ''The Turkey of Atatürk: Social Process in the Turkish Reformation'', 260&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Doğan, ''Formation of factory settlements within Turkish industrialization and modernization in 1930s: Nazilli printing factory''&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313679A66406202CCB09837F9A3538A2623|title=Aydın – Historical Ruins|publisher=T.C. Hükûmeti|archive-url=https://web.archive.org/web/20070907003309/http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313679A66406202CCB09837F9A3538A2623|archive-date=7 Eylül 2007|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2020|quote=Nazilli cotton print factory was established over an area of 65.000 m2 on the Nazilli Bozdoğan highway. It is the &quot;first Turkish cotton print factory&quot; the foundation of which was laid on August 25th, 1935 and which was opened by Atatürk with great ceremony. (Nazilli Basma Fabrikası Nazilli-Bozdoğan kara yolu üzerinde 65.000 m²lik alana kuruldu. 25 Ağustos 1935 tarihinde temeli atılan ve Atatürk'ün büyük bir törenle açtığı &quot;ilk Türk basma fabrikası&quot;dır.)}}&lt;/ref&gt; makîne, balafir &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thk.org.tr/yeni/tarihce/tarihceeng.htm|title=History of Turkish Aeronautical Association|archive-url=https://web.archive.org/web/20071219112235/http://www.thk.org.tr/yeni/tarihce/tarihceeng.htm|archive-date=19 Aralık 2007|url-status=evet|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thy.com/en-INT/skylife/archive/en/2000_1/konu10.htm#1|title=Skylife|archive-url=https://web.archive.org/web/20060824210219/http://www.thy.com/en-INT/skylife/archive/en/2000_1/konu10.htm#1|archive-date=24 Ağustos 2006|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nuridemirag.com/fotograf.asp|title=Nuri Demirağ Aircraft Factory|publisher=Nuridemirag.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120721214917/http://www.nuridemirag.com/fotograf.asp|archive-date=21 Temmuz 2012|url-status=evet|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; û pîşesaziyên otomobîlan &lt;ref&gt;Stone, Norman „Talking Turkey“. National Interest, Güz 2000, sayı 61.&lt;/ref&gt; . Li gel van hemûyan jî ferqa di navbera armancên Atatürk û pêkhateya [[civakî-siyasî|siyasî-civakî]] ya welêt de nehat girtin {{Sfn|Eastham|1964}}

== Zaroktî û ciwantî (1881-1904) ==
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk'ün_Manastır_Mekteb-i_İdâdî-i_Şâhânesi_karnesi.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_Manast%C4%B1r_Mekteb-i_%C4%B0d%C3%A2d%C3%AE-i_%C5%9E%C3%A2h%C3%A2nesi_karnesi.png/200px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_Manast%C4%B1r_Mekteb-i_%C4%B0d%C3%A2d%C3%AE-i_%C5%9E%C3%A2h%C3%A2nesi_karnesi.png|çep|thumb|297x297px|Rapora Mustafa Kemal a Manastır Mekteb-i İdâdî-i Şahanesi]]
[[Wêne:Ataturk,_Ottoman_War_Academy,_1901.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg/200px-Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg|çep|thumb|200x200px|Bi hevalên xwe re li Akademiya Leşkerî, 1901]]
[[Wêne:Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg/200px-Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|çep|thumb|200x200px|[[Ji Bapîrê Rûmet|Makbule Hanım]], [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanım]] û Mustafa Kemal]]
Bavê wî [[Elî Riza Efendi|Alî Riza Efendi]] yê ku tê texmînkirin di sala 1839an de li [[pirr|Kocacikê]] hatiye dinê &lt;ref name=&quot;Cunbur&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi|publisher=Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı|year=2004|isbn=9751612810|location=|page=|pages=|quote=&quot;Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır. Baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14-15. yüzyılda Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt;, bi eslê xwe ji [[Debre, Makedonyaya Bakur|Debre-i Bala]] ya girêdayî [[Keşîşxane, Makedonyaya Bakur|Manastırê]] bû. &lt;ref name=&quot;Kocacik&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Atatürk ve Kocacık Türkleri|publisher=T.C. Kültür Bakanlığı|year=2002|isbn=|location=|page=|pages=|quote=&quot;Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt; [[Falih Rıfkı Atay|Li gorî Falih Rıfkı Atay]], [[Vamik Volkan|Vamık Volkan]], [[Norman Itzkowitz]], [[Müjgan Cunbur|Müjgân Cunbur]], Numan Kartal û [[Hasan Îzzettîn Dînamo|Hasan İzzettin Dinamo]], malbata bavê wî 14-15 salî bû. Yek ji [[pirr|Yorûkên Kocacik e]] ku di sedsala 16. de ji Anatoliyê koçî herêmê kirine. &lt;ref name=&quot;Cunbur&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kocacik&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Dinamo16&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt|publisher=Tekin Yayınevi|year=1986|isbn=|location=|page=|pages=|access-date=}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=|title=Ölümsüz Atatürk|publisher=Bağlam Yayınları|year=1998|isbn=975-7696-97-8|location=|page=37|pages=|quote=dipnot no. 6 (Atay, 1980, s. 17)|access-date=}}&lt;/ref&gt; Li gorî hin çavkaniyên biyanî, dibe ku di malbata bavê wî de misilmanên bi eslê xwe [[Alban|Arnavutî]] an jî [[Slav|Slavî]] hebin. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;Ernest Jackh ''The Rising Crescent'', Goemaere Press, 2007, [http://books.google.com.tr/books?id=Pxs-DAIVxqYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Rising+Crescent&amp;hl=tr&amp;ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Turkish%20mother&amp;f=false s. 31, ''Turkish mother and Albanian father''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120331151631/http://books.google.com.tr/books?id=Pxs-DAIVxqYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Rising+Crescent&amp;hl=tr&amp;ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Turkish%20mother&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Isaac Frederick Marcosson, ''Turbulent years'', Ayer Publishing, 1969, [http://books.google.com.tr/books?id=399LkTqBLdAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&amp;hl=tr&amp;ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Ali%20Riza&amp;f=false s. 144.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121013073622/http://books.google.com.tr/books?id=399LkTqBLdAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&amp;hl=tr&amp;ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Ali%20Riza&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; Alî Rıza Bey di serî de wek karmendê dewletê di teftîşkirina weqfên olî de [[Bingeh|xebitî]], berî [[Serbaz|Şerê]] [[93 Şer|93]] -an, di salên 1876-77-an de di yekîneyên herêmî de wek cerdevanê dilxwaz xebitî. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Piştî ku bi Zübeyde Hanım re zewicî, li [[Tesalonîkî|Selanîkê]] wek karmendê gumrikê û bazirganiya dar dixebitî {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;''Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, 493-498. sayılar'' (1993), Türk Dil Kurumu, s. 135&lt;/ref&gt;

Diya wî [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanım]] di sala 1857an de li [[Langaza]] rojavayê [[Tesalonîkî|Selanîkê]] di malbateke [[Gûndî|cotkar]] de hatiye dinê. Diya wî ji Tirkmenên ku ji Qeremanê hatine Rumeliyê ye. &lt;ref&gt;Sevtap Gamsız, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, 2012 İstanbul, s. 12&lt;/ref&gt;

Alî Riza Bey û Zübeyde Hanim di sala 1871ê de zewicîn û li Yenikapiya [[Tesalonîkî|Selanîkê]] li mala bavê Alî Riza Bey bi cih bûn. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;Cunbur2&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi|publisher=Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı|year=2004|isbn=9751612810|location=|page=1|pages=|quote=&quot;Anne Zübeyde Hanım, Sangüllü Hacı Sofu soyundan Varyemezoğlu İbrahim Feyzullah Efendinin kızıydı. 1857 yılında doğan Zübeyde, henüz on dört yaşında iken evlendi. Ailesi, Selânik civarındaki Langaza beldesine gelip yerleşen Anadolu Türk Zübeyde Hanım'la evlenmişti.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Kutay, Cemal. ''Atatürk'ün Beraberinde Götürdüğü Hasret: Türkçe İbadet: Ana Dilimizle Kulluk Hakkı, 1. cilt'' (1998), Aksoy Yayıncılık, s. 130&lt;/ref&gt; Atatürk di [[Salnameya Rûmî|Rumi]] 1296 (1880-1881 PZ) li Selanîkê wek zarokê vê hevjînê hatiye dinê. [[Çûyîna Mustafa Kemal a Samsûnê|Dema ku çû Samsunê]] roja 19ê Gulanê wek rojbûna xwe qebûl kir. {{Efn|Detaylı bilgi için [[Mustafa Kemal Atatürk#Doğum tarihi|Doğum tarihi]] başlığına bakınız.}} &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ntvmsnbc.com/id/25096543|title=19 Mayıs: Ata'nın doğum günüm dediği tarih|date=|publisher=ntvmsnbc|archive-url=https://web.archive.org/web/20120518214732/http://www.ntvmsnbc.com/id/25096543|archive-date=18 Mayıs 2012|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Ji pênc xwişk û birayên wê yên ewil, Fatma, Ömer, Ahmet, Naciye û [[Ji Bapîrê Rêzdar|Makbule]] 4 kes di temenekî biçûk de mirin. &lt;ref name=&quot;Pars2&quot;&gt;Tuğlacı, Pars. ''Çağdaş Türkiye, 1. cilt'' (1987), Cem Yayınevi, s. 2&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Tek Adam (1963), Cilt I|publisher=Remzi Kitabevi|year=2011|location=Ankara|pages=30|language=Türkçe|id=978-975-14-0670-5}}&lt;/ref&gt;

Di navbera dê û bavê wî de li ser wê yekê ku Mistefa dê biçe kîjan dibistanê nakokî derket. Diya wî dixwest ku Mistefa biçe dibistana taxa Hafiz Mehmet Efendi, bavê wî jî dixwest ku ew li dibistana sekuler &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Şemsi İbtidai ( [[Dibistana Şemsî Efendi|Dibistana Şemsi Efendi]] ) ya ku bi rêbazên nû yên wê serdemê perwerde bûbû bixwîne. Mistefayê ku ewil dest bi dibistana taxê kir, piştî çend rojan derbasî Dibistana Şemsî Efendî bû. &lt;ref&gt;''Atatürkçü düşünce'' (1992), Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, [http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&amp;ct=result&amp;id=m41pAAAAMAAJ&amp;dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&amp;q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor s. 696] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604114159/http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&amp;ct=result&amp;id=m41pAAAAMAAJ&amp;dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&amp;q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor}}&lt;/ref&gt; Atatürk di hemû jiyana xwe de ji ber vê biryara di hilbijartina dibistanê de spasdarê bavê xwe bû. &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot; /&gt; Di sala 1888 de bavê xwe winda dike. &lt;ref&gt;Baba, İmran. ''Културните взаимодействия на Балканите и турската архитектура. Международен симпозиум 17-19 май 2000, Шумен-България'' (2001), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, [http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&amp;ct=result&amp;id=3vLVAAAAMAAJ&amp;dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&amp;q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor s. 24] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604114603/http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&amp;ct=result&amp;id=3vLVAAAAMAAJ&amp;dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&amp;q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor}}&lt;/ref&gt; Piştî ku demekê li cem nîvbirayê diya xwe Huseyîn &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot; /&gt; Raplayê dima û karê çandiniyê yê sivik dike, li ser daxwaza diya xwe ya ku xema ku ew bê xwendin bû, vedigere [[Tesalonîkî|Selanîkê]], li cem xaltiya xwe bi cih dibe û dibistana xwe qedand. . {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;Aydemir, Şevket Süreyya. ''Tek adam'' (1963), Remzi Kitabevi, s. 44&lt;/ref&gt; Di vê navberê de Zübeyde Hanım bi Ragıp Bey re ku li [[Tesalonîkî|Selanîkê]] karmendê gumrikê bû, zewicî. &lt;ref&gt;Bayhan, Fatih. ''Gölgesinde Mustafa Kemal büyüten kadın Zübeyde Hanım'' (2008), Pegasus Yayınları, s. 78&lt;/ref&gt;

Xaniyê li Islahhane Caddesi ya li Koca Kasim Paşa Mahallesi, ku niha muze ye, di sala 1870 de ji aliyê Weqfa Haci Mehmed, profesorê Rodosê ve hatiye çêkirin û di sala 1878 de ji aliyê Alî Riza Beyê ku nû zewicî hatiye kirêkirin, lê piştî mirina wî. Li tenişta vê malê Mistefa û malbata xwe xwediyê apartmaneke 2 qatî û 3 odeyî bûn û koçî xaniyekî biçûk û mitbaxê kirin. &lt;ref&gt;İzmir Ticaret Odası, ''Atatürk'ün Evi - Bir ulusun geleceğinin doğduğu yer'', y.y, t.y.:&lt;/ref&gt; Mustafa xwe li [[Lîseya Sivîl a Selanîkê|Lîseya Mulkiye ya Selanîkê tomar kir]], ku dibistaneke laîk e û [[Burokrat|burokratan]] perwerde dike. &lt;ref name=&quot;Britannica3&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Lê belê di bin bandora cil û bergên xwendekarên leşkerî yên taxa xwe de maye û tevî îtîrazên diya xwe di sala 1893'an de dikeve [[Lîseya Leşkerî ya Selanîkê]] . {{Sfn|Mango|1999}} Mamosteyê matematîkê li vê dibistanê, kaptan Mustafa Sebrî Bey ji Skopyayê, navê ''Kemal'' lê kir, ku tê maneya &quot;kamilî, gihîştî&quot;. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kho.edu.tr/atasayfa/index.htm|title=Atatürk'ün Hayatı Öğrenim Hayatı|date=|publisher=Kara Harp Okulu|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304201611/http://www.kho.edu.tr/atasayfa/index.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Mamosteyê Fransî Kaptan Nakiyüddin Bey (Yücekök) bi fikra xwe ya azadiyê bandor li hişmendiya ciwan Mustafa Kemal kir. Di sala 1895an de pola çaremîn qedand. {{Sfn|Mango|1999}} Her çend Mustafa Kemal difikirî ku têkeve [[Lîseya Leşkerî ya Monastirê|Lîseya]] [[Lîseya Leşkerî ya Kulelî|Leşkerî ya Kuleliyê]], lê di sala 1896an de li ser şîreta Hasan Bey, zabitê Selanîkî, ku birayê wî yê mezin bû, ku xwendina li Manastirê çêtir e, di Lîseya Leşkerî ya Manastirê de hate tomar kirin. . {{Sfn|Mango|1999}}

[[Kolagasi|Kolağası]] Mehmet Tevfik Bey (Bilge) mamosteyê dîrokê yê Lîseya Leşkerî ya Manastirê, ku di navbera salên 1896-1899an de lê perwerde bûye, eleqeya Mustafa Kemal a ji bo dîrokê xurt kir. {{Sfn|Cebesoy|2000}} Li dibistanê fêrî fransî bû û di betlaneyên havînê yên ku li Selanîkê de derbas dibû qursên fransî domand. {{Sfn|Mango|1999}} Her çiqas wî dixwest bi dilxwazî tevlî şerê [[Şerê Osmanî-Yewnan (1897)|Osmanî-]] Yûnanan bibe, ku di 19ê Nîsana 1897an de dest pê kiribû, hem ji ber ku xwendekarê lîseyê bû hem jî ji ber ku 16 salî bû, nekarî biçe eniyê. {{Sfn|Mango|1999}} Di mijdara 1898an de Lîseya Leşkerî ya Manastirê di pola xwe ya duyemîn de qedand. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;KomAta&quot;&gt;Celâl Erikan, ''Komutan Atatürk'', Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1972, s. 72.&lt;/ref&gt; Di 13ê adara 1899an de &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/kronoloji/1881.html|title=KRONOLOJİ 1881 - 1912 Yılları|date=|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20150909233641/http://www.ataturk.net/kronoloji/1881.html|archive-date=9 Eylül 2015|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=782|language=Türkçe|doi=|id=975-458-288-2|quote=Okullardan kışın çıkışının nedeni Yunan Savaşı'ndan başlanarak kısa öğretim yılları uygulanmasındandır.}}&lt;/ref&gt; [[Akademiya leşkerî|li Stenbolê ket Akademiya Leşkerî]] . Piştî ketina Xerbiyê du meh şûnde bû çawîşê sinifê. {{Sfn|Mango|1999}} Wî di pola yekem de 27, di pola duyemîn de 11, û di pola peyade (1317 - P.8) de 8mîn mezûn bû di nav 549 di pola sêyemîn de, û di 10ê Reşemî 1902 de, ew ket Akademiya Leşkerî. li wir [[Karmendê karmendê|efserên karmendan bi pileya serbazê piyade (serleşkerê îro) hatin]] [[Serbaz|perwerdekirin]] . &lt;ref name=&quot;KomAta&quot; /&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî Mekteb-i Harbiye-i Şahane beşdarî Akademiya [[Akademiya leşkerî|Erkan-ı Harbiye Mektebi]] (Akademiya Şer) dibe û perwerdeya karmendan dît. Dema ku li Akademiya Leşkerî bû, wî û hevalên xwe rojnameyeke destnivîskî derdixistin û kêmasî û xeletiyên ku di rêveberî û siyaseta hikûmetê de dîtine vedibêjin. Ligel ku ji aliyê rêveberiya dibistanê ve dihatin şopandin jî nehatin cezakirin û heta ku dibistan bi dawî bû xebatên rojnameyê berdewam kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ew di 11 Çile 1905 de bi pileya kaptanê ''karmendê mezûn bû'' . &lt;ref name=&quot;Genkur1972&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;

== Karûbarê leşkerî (1905-1918) ==

=== Serdema destpêkê ===
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(renklendirilmiş)_1.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg|thumb|Mustafa Kemal (Beyrût, 1906) (rengdêr)]]
[[Wêne:Kurmay_Yüzbaşı_Mustafa_Kemal_arkadaşları_ile_birlikte,_Şam,_Haziran_1907.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png/220px-Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png|rast|thumb|Serfermandar Mustafa Kemal bi hevalên xwe re li Şamê ye. (Hezîran 1907)]]
Serfermandar Mustafa Kemal, piştî ku mezûn bû, li Serfermandariya [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|Artêşa 5emîn a Şamê hat wezîfedarkirin.]] Ew ji bo armancên stajyerê şandin [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|Orduyê]] . Di vê stajyerê de di polên piyade, siwarî û topan de xizmet kir. Di navbera 1905-1907 de [[Lütfi Müfit Özdes|Lütfi Müfit]] Bey (Özdeş) li [[Şam|Şamê]] 5. Di bin fermandariya artêşê de xizmet kir. Internship yekem 5. 30 di bin artêşê de. Di Alaya Siwaran de cih girt. &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkIV&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=61-67|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt; Di vê serdemê de, weke karmendekî pilebilind ê stajyer, Mistefa Kemal, ku beşdarî serhildanên gelek deverên Sûriyê bû, di &quot;şerê biçûk&quot; (şerê gerîlla) de ezmûn bi dest xist. Piştî çar mehan ji mijûlbûna bi serhildanan, ew vegeriya Şamê. Di Cotmeha 1906 de, Major Lütfi Bey, Dr. Piştî ku bi Mahmut Bey, Lüfti Mufit (Özdeş) Bey û doktorê leşkerî [[Mustafa Cantekin]] re komeleyek bi navê [[Welat û Civaka Azadî|Vatan ve Hurriyet]] ava kir, bêyî destûra artêşê çû Selanîkê. Bi alîkariya Serfermandarê Serfermandariya Navendî ya Selanîkê Kaptan [[Cemîl Uybadin|Cemîl Bey]] (Uybadîn) derket bejê û li wir şaxa civata xwe vekir. Piştî demekê pê dihese ku li wî digere û Albay Hesen Bey ku birayê wî ye, pêşniyar dike ku vegere [[Tel Aviv|Telavîvê]] û fermandarê wê derê Ahmet Bey agahdar bike ku ew şandine Bîrûssebî ya li ser sînorê [[Misir|Misrê]] . Ahmet Bey Mustafa Kemal tayîn kir Bîrüssebî û piştî demekê ew ji bo stajyera topan dîsa şandin [[Şam|Şamê]] . {{Sfn|Cebesoy|2000}} Di 20'ê Hezîrana 1907'an de dibe [[Kolagasi|Kolağası]] (kaptanê payebilind) û di 13'ê cotmeha 1907'an de dibe kaptanê [[Artêşa 3. (Osmanî)|artêşê 3.]] Ew ji bo [[Artêşa 3. (Osmanî)|Ordiyê]] wek karmend hat tayînkirin &lt;ref name=&quot;Genkur19722&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;, lê dema ku ew gihîşt Selanîkê, pê hesiya ku şaxa ' [[Welat û Civaka Azadî|Vatan û Hurriyetê]] ' bi Komîteya [[Îtihad û Tereqî|Îttîhad û Terakkî]] ve hatiye girêdan. Loma jî di Sibata 1908an de dibe endamê Komîteya Îttîhad û Terakkî (hejmara endam: 322). &lt;ref&gt;Kâzım Karabekir (Haz: Faruk Özerengin), ''İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909'', Emre Yayınları, İstanbul, 1994, s. 322.&lt;/ref&gt; Di 22 Hezîran 1908 de, ew ji bo Çavdêriya Rêhesinên Herêma Rojhilatê Rumelia hate tayîn kirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19722&quot; /&gt;

Piştî ragihandina monarşiya [[Padîşahiya destûrî|destûrî]] di 23 Tîrmeh 1908 de, ew ji hêla Komîteya Yekîtî û Terakkî &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=69-82|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt; di dawiya Kanûna 1908 de hate şandin [[Tripoli|Trablusê]], ku beşek ji [[Lîbya]] ya îroyîn e. pirsgirêkên. Li vir hewl da ku fikrên [[Serdema Destûra Bingehîn a Duyemîn|Şoreşa 1908'an]] li Lîbyayê belav bike û ciwanên Tirk ên ji beşên cuda yên gelên vir bi dest bixe. &lt;ref&gt;Rachel Simon (1999). 'Reformlara Başlangıç: Mustafa Kemal Libya'da.' Jacob M. Landau (Yay. Haz.) (1999).''Atatürk ve Türkiye'nin Modernleşmesi'', İstanbul: Sarmal, ISBN 975-8304-18-6 (s. 39-48) içinde. s. 40.&lt;/ref&gt; Li gel vê erka siyasî, xema asayîşa gelê herêmê jî digirt. Wî [[Benghazi|Garnîzona]] Bengaziyê di tetbîqatek şer de li derveyî bajêr bi rê ve bir, taktîkên nûjen hînî leşkeran kir. Di vê tetbîqatê de wî dora mala Şêx Mensûr a serhildêr girtibû û ew xistibû bin kontrola xwe da ku li herêmê ji bo kesên din ên li dijî sîstemê yên bi hêz bibe mînak. Wî her weha dest bi plansazkirina artêşek rezerv kir ku hem xelkê bajarî û hem jî xelkê gundî biparêze. &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV&quot; /&gt; &lt;ref&gt;Rachel Simon, ''a.g.e.'', s. 46.&lt;/ref&gt;

3 di 13ê çileya paşîna (January) 1909 [[Artêşa 3. (Osmanî)|de.]] Ew bû Serfermandarê Partiya Redîf a Selanîkê ya girêdayî [[Artêşa 3. (Osmanî)|Orduyê]] û di 13ê Nîsana 1909an de bû Serfermandarê 3emîn li dijî [[Padîşahiya destûrî|Monarşiya Destûrî]] . Artêşa 2. û 4. li Taşkişlaya Orduyê bi cih bûne. Ew bû serfermandarê yekîneyên yekem ên [[Artêşa Action|Artêşa Tevgerê]], ku dê di 19ê Nîsana 1909an de bi [[Mirliva|serpereştiya Mîrlîva]] [[Mehmûd Şevket Paşa]] bikeve Stenbolê û ji Selanîkî û [[Edirne|Edîrneyê]] derkeve û serhildana [[Bûyera 31ê Adarê|31ê adarê ya]] ku dest pê kiribû bitepisîne. serhildana Tabûrên Nêçîrvan û bi beşdariya yekîneyên din berfireh bû. Paşê 3. Serfermandarê artêşê, 3. Fermandariya Perwerdeya Efserên Artêşê, [[Korpusa 5. (Osmanî)|5.]] [[Korpusa 5. (Osmanî)|Karmendên]] Korpusê, 38. Ew wekî Fermandarê Alaya Piyade xizmet kir. &lt;ref name=&quot;Genkur19723&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV2&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=69-82|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt;

Li gorî ''Kronolojiya Avhewayê ya Tirkî'' ya Stuart Kline &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gazetevatan.com/tek-korkusu-ucaga-binmekti-3482-yasam/|title=Tek korkusu uçağa binmekti|date=16 Ocak 2003|publisher=Gazetevatan|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705004217/http://www.gazetevatan.com/tek-korkusu-ucaga-binmekti-3482-yasam/|archive-date=5 Temmuz 2015|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal beşdarî [[Manevrayên Picardie]] bû ku di sala 1910 de li [[Komara Fransa ya sêyemîn|Fransayê]] hate kirin. Li vir, seferên ceribandinê yên [[Balafir|balafirên nû hatin]] hilberandin. Alî Riza Paşa nehişt ku Mustafa Kemal biçe yek ji van balafiran. Û paşê ew balafira ku difiriya, di dema vegerê de li erdê ket. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.cayyolu.com.tr/haber/Ataturk-ucaga-neden-hic-binmedi/41436|title=Ay Hırsızı|date=2009|publisher=İş Bankası Kültür Yayınları|isbn=9789944887526|location=İstanbul|pages=120|access-date=3 Temmuz 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20190209232034/https://www.cayyolu.com.tr/haber/Ataturk-ucaga-neden-hic-binmedi/41436|archive-date=9 Şubat 2019|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; Her çend ji aliyê hin çavkaniyan ve tê îdiakirin ku Atatürk ji siwarbûna balafirê ditirsiya jî, lê li ser vê çîrokê nivîskara pirtûkê Kline dibêje ku Atatürk piştî bûyerê 3 caran li balafirê siwar bûye. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gundem.bugun.com.tr/marmaranin-altindaki-34-yillik-sir-haberi/71828|title=Marmara'nın altındaki 34 yıllık sır|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705025534/http://gundem.bugun.com.tr/marmaranin-altindaki-34-yillik-sir-haberi/71828|archive-date=5 Temmuz 2015|url-status=evet|access-date=5 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal piştî vegerê di 27ê Îlona 1911an de li Stenbolê li Serfermandariya Giştî dest bi wezîfeyê kir. &lt;ref&gt;Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, 31. cilt (2006), Türkiye Diyanet Vakfı, [http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&amp;ct=result&amp;id=wNbXAAAAMAAJ&amp;dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&amp;q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor s. 340] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604120555/http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&amp;ct=result&amp;id=wNbXAAAAMAAJ&amp;dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&amp;q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor}}&lt;/ref&gt;

=== Şerê Trablusê ===
[[Wêne:Kurmay_Binbaşı_Mustafa_Kemal,_Mücahit_Bedevi_Kuvvetleri_önünde_emirlerini_yazdırırken.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg/220px-Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg|rast|thumb|Serfermandar Mustafa Kemal (çep) di [[Şerê Îtalyan û Tirkî yê 1911-1912|Şerê Trablusê de]] li ber Hêzên Mucahidîn Bedewî fermanên xwe dide.]]
[[Wêne:Atatürk_Trablusgarp'ta.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg|thumb|Mustafa Kemal li Trablusê ye. (1912)]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Trablusgarp'ta.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta.jpg|thumb|Mistefa Kemal û [[Nûrî Conker|Nûrî (Conker)]] li Trablusê, 1912.]]
Di sala 1911 de, [[Padîşahiya Îtalyayê|Îtalî]] şer îlan kir ku [[Benghazi|Bingazî]], ku jê re sencak serbixwe jî tê gotin, ku rasterast bi navenda [[Trablûs|Trablusê]] ve girêdayî bû, axa dawî ya Împaratoriya Osmanî li Bakurê Afrîkayê. {{Sfn|Ortaylı|2018}} {{Sfn|Roux|2018}} Di noteke ku di 29ê Îlona 1911an de hatiye dayîn de hatiye gotin ku ev şer dê ji ber hin sedeman dest pê bike. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Li ser vê yekê, hêzên Italiantalî di 4ê Cotmeha 1911an de bêyî danûstandinan êrîşî Trablusê kirin {{Sfn|Ortaylı|2018}} . {{Sfn|Ortaylı|2018}} Osmanî di dema [[Şerê Îtalyan û Tirkî yê 1911-1912|Şerê Trablusê de]] ku dest pê kiribû di tengasiyê de bûn; [[Mehmûd Şevket Paşa|Mahmud Şevket Paşa]] ku wezifeya xwe ya wezife didomand di civina ku li Akademiya Leşkeri bi efseran re li dar xist de li xwe mikur hat ku Trablus ji ber lewaziya leşkeren bejahiye ü behriye nikare were parastin. {{Sfn|Mango|1999}} Rewşa aliyê Îtalyayê pir cuda nebû, ji ber ku ew ji bo vê têkoşînê jî baş pêşneketibûn. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Di vê navberê de Mustafa Kemal ji bo Serfermandariya Giştî ya Stenbolê hatibû tayînkirin, lê beriya ku ev wezîfe bigire diviyabû biçûya Trablusê. {{Sfn|Zürcher|2010}} Li ser vê yekê Kolağası Mustafa Kemal biryar da ku here Trablusê û efserên din ên [[Îtihad û Tereqî|Îttîhatparêz]] ên wek Major [[Enver Paşa|Enver Bey]], [[Fuat Bulca|Fuat]], [[Nûrî Conker|Nurî]] û [[Fethi Okyar|Major Fethî]] . {{Sfn|Mango|1999}} Mustefa Kemal berî ku ji Stenbolê derkeve ji Komîteya Navendî ya Îttîhad û Terakkî pere xwest û dema ku ji Enver re gotin tevli bibe û mûçe jê re nehat dayîn, bi fatûreyên ku îmze kiribûn 200 lîre berhev kir û berê xwe da Trablusê. {{Sfn|Mango|1999}}

Hêzên Îtalî di nava mehekê de peravên ji Trablûsê heta [[Benghazi|Bîngaziyê]] dagir kiribûn. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Ji ber ku êrîşek ne li bendê bû, hêzên Osmanî hêzên xwe şandin Yemenê û bi vî awayî ew li hember Îtaliyan bêparastin hiştin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Li wê herêmê tenê 4000 leşker hebûn. {{Sfn|Ekinci|2014}} Li ser vê yekê di 15ê Cotmeha 1911an de Mustafa Kemal bi nasnameya nûçegihanê rojnameya ''Tanin'' ''Mustafa Şerîf Bey'' {{Sfn|Ortaylı|2018}}, bi keştiyeke rûsî tevî Omer Nacî û du pasevanên bi navê Sapancalı Hakkı û [[Yakub Cemîl]] ji Stenbolê derket. {{Efn|Andrew Mango'ya göre &quot;Bu tarih (''15 Ekim 1911'') Mustafa Kemal'in İzmir yakınındaki Urla karantina istasyonundan Salih'e (Bozok) gönderdiği 17 Ekim 1911 tarihli mektubunda belirtiliyor. Ayrıca 22 Mayıs 1912 tarihinde Ayn Mansur, Bingazi'den (Abdül) Kerim'e gönderilen başka bir mektupta tekrarlanıyor, (ATASE, 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi, s. 134).&quot; George W. Gawrych ise ayrılma tarihini 4 Ekim 1911 olarak belirtmiştir.{{kdş|Gawrych|2013|s=25}}}} &lt;ref&gt;Tuğlacı, Pars. ''Çağdaş Türkiye, 1. cilt'' (1987), Cem Yayınevi, s. 14&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal û koma wî dixwestin ku di ser [[Qahîre]] û [[Îskenderiye|Îskenderûnê]] re biçin Bengaziya [[Misir|Misrê]] . {{Sfn|Ortaylı|2018}} Mustafa Kemal piştî ku di 29ê cotmehê de ji Îskenderiyeyê derket demeke kin birîndar bû û neçar ma ku du hefte vegere nexweşxanê li Îskenderiyeyê. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir hevalên xwe yên zarokatiyê Nûrî û Fuat nas kir û dîsa bi rê ket. Di 29’ê Mijdarê de bi trênê ji Îskenderûnê derketin, di heman rojê de ji qereqola herî dawî ya ku gihiştinê, di 1’ê Kanûnê de bi deveyan derketin û piştî rêwîtiya 8 rojan ber bi sînorê Lîbyayê ve di 12’ê Kanûnê de gihiştin sînorê 80’emîn.&amp;nbsp;Ew gihîştin Resuldefne, ku kîlometreyek li rojavayê wê ye. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_kA0CgAAQBAJ&amp;pg=PT47&amp;lpg=PT47&amp;dq=Resuldefne&amp;source=bl&amp;ots=3G6cNGfdRY&amp;sig=ACfU3U15mbFV5k5yc7RAjfKZakIXI3Hr3g&amp;hl=tr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwir_d_N0p3oAhXNlHIEHVNrAq0Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&amp;q=Resuldefne&amp;f=false|title=Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor|date=Nisan 2001|publisher=Doğan Kitapçılık|location=İstanbul|access-date=15 Mart 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521170322/https://books.google.com/books?id=_kA0CgAAQBAJ&amp;pg=PT47&amp;lpg=PT47&amp;dq=Resuldefne&amp;source=bl&amp;ots=3G6cNGfdRY&amp;sig=ACfU3U15mbFV5k5yc7RAjfKZakIXI3Hr3g&amp;hl=tr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwir_d_N0p3oAhXNlHIEHVNrAq0Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&amp;q=Resuldefne&amp;f=false|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; Dema ku Mustafa Kemal di rê de bû, Enver Bey, fermandarê herêma Bîngazî, agahdar kir ku Mustafa Kemal di 30 Mijdarê de ji bo serokerkan, serokerkanê artêşê hate bilind kirin. Li gor telegrafa ku Enver di 18ê Kanûna 1911an de ji Wezareta Şer re şandiye, Mistefa Kemal “bi îradeya xwe” diçe leşkeriyê. {{Sfn|Mango|1999}}

Mustafa Kemal cara ewil di 22ê Kanûnê de li nêzî [[Tobruk|Tobrûkê]] şerê Îtaliyan kir. Îtaliyan di 4ê cotmehê de Tobrûk bi dest xistibûn, lê ji ber şerê gerîlla yên leşkerên osmanî û eşîrên ereb ên li herêma Tobrûkê û herwiha li seranserê peravê nekarîn derbasî hundirê welêt bibin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Lê di nav efserên tirk de rêxistinbûn {{Sfn|Ortaylı|2018}} û ku Îtalya nikarîbû tam pêş bikeve û paşde biçe, wek sedem tê dîtin ku nikaribin ber bi hundir ve bi pêş ve biçin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Digel vê yekê jî talyanan êrîşî [[Giravên Dodecanese|Dodekanê]] kirin ku zora Osmaniyan bibin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Destpêkê Mistefa Kemal fermandariya yekîneya rojhilat û Enver jî ya rojava; Dema qebareya operasyonê zêde bû Enver dest bi fermandariya tevahiya eniyê kir û Mustafa Kemal jî li herêma Derneyê dest bi fermandariyê kir. {{Sfn|Mango|1999}} Di êrîşa 16-17 Çile 1912 li Derne de ji çavê xwe birîndar dibe û mehekê li nexweşxaneyê tê dermankirin û di 6ê adarê de ew birin Fermandariya Dernê. &lt;ref&gt;''Turco-Italian War 1911-12'', The Encyclopedia Americana (1954). cilt 27, s. 175-177.&lt;/ref&gt; Lê dû re dîsa di çavê wî de nexweş ket û hefteyekê nekarî ji nav nivînan derkeve. {{Sfn|Mango|1999}}

Di [[Şerê Derna|şerê Derne yê 3ê]] Adara 1912an de hêzên Osmanî 63 kuştî û 168 birîndar, Îtalî jî nêzî 200 mirî dan. {{Sfn|Gawrych|2013}} Di vê demê de Mistefa Kemal fermandariya tevahiya xeta Derneyê dikir û di bin fermandariya wî de heşt efserên osmanî, 160 leşker, çend dilxwaz, topxaneyek, du mîtralyozên ku ji Îtaliyan hatibûn girtin û 7742 leşkerên Ereb hebûn. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} [[senusîlîk|Lojmanên Sanusî]] ji leşkerên Ereb re peyda dikirin û şêxên wan jî di bin destê efserên osmanî de bûn. Vê hêzê di navbera Cotmeha 1911 û Îlona 1912 de 15.000-16.000 leşkerên Îtalî li Derne bihêle. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Di 11ê Îlona 1912an de, Îtalyayê piştî şikestinan guherîna fermandariyê ji bo derketina Dernê êrîşeke xurt pêk anî, lê dîsa ji aliyê tirk û erebên di bin serokatiya Mustafa Kemal de hatin rawestandin. {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Roux|2018}}

Li ser peravê asê man, hêzên Italiantalî biryar dan ku êrişan li ser Rojhilatê Deryaya Spî û Deryaya Sor bikin da ku osmaniyan neçar bikin ku aştiyê bikin. 1912 Di Adarê de êrîşî Beyrûtê, di Nîsanê de Dardanelles û di Gulanê de li Giravên Rodos û Dodecanese kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ji ber van sedeman, Rûsya, Îngilîstan û Fransa ku bi fikar bûn ku hawîrdora aştiyê ya li Rojhilata Navîn a ku bi Konferansa Berlînê hatibû avakirin xirab bibe, dest bi xebatên navbeynkariyê kirin. Lê belê ev hewldanên ku tê de şert û mercên radestkirina Lîbyayê ji Îtaliyan re dihatin nîqaşkirin, ji aliyê Îttihatiyan ve nehatin qebûlkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ji ber ku şer berdewam kir, Mustafa Kemal di Tîrmeha 1912 de du ferman derxist {{Sfn|Gawrych|2013}} ku hişt ku di demek paşê de lêkolînek baştir li ser şer were kirin. Di fermana yekem de, ku wî di 13/14 Tîrmehê de dabû, ew bû ku hemû efser du rojnameyên leşkerî bixwînin û ji geşedanên cîhanê û serkeftinên artêşa Osmanî agahdar bibin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Fermana duyemîn ku di 22ê Tîrmehê de hat dayîn, fermana ku hemû efser serpêhatiyên xwe yên di şer de binivîsin, dîrok, şert, fermanên fermandar, operasyon û encam û rewşa derûnî ya şer. leşker di nava mehekê de. {{Sfn|Gawrych|2013}} Bi vî awayî, armanca wî ew bû ku tecrubeyên ku di şerê li dijî dijminekî rojavayî de bi dest xistine bi nivîskî binivîsîne. {{Sfn|Gawrych|2013}} Mustefa Kemal di vî şerî de ne tenê ezmûnên leşkerî yên wekî şerê gerîlla, rêvebirina yekîneyên demkî, berhevkirina îstîxbaratê, piştgiriya lojîstîk, lê bi danûstandin û danûstandina bi serokên eşîrên Ereb re ezmûna dîplomatîk bi dest xist. {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} Bi rastî, serkeftina wî li vir navê wî belav kir. {{Sfn|Roux|2018}}

Tevî danûstandinên aştiyê yên ku di Îlona heman salê de dest pê kiribûn jî, pevçûn berdewam kirin û [[Şerê Balkanê yê Yekem|Şerê Balkanê yê Yekemîn]] bi ragihandina şer ji aliyê [[Montenegro]] ve li dijî Împeratoriya Osmanî di 8ê Cotmehê de dest pê kir. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} Piştî Montenegro, Bulgarîstan, Sirbîstan û Yewnanîstanê jî li dijî Împeratoriya Osmanî şer îlan kirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Di destpêkê de biryar hatibû girtin ku Enver vegere Stenbolê û Mistefa Kemal jî wê cepheyê bigre dest, lê dema ku asta metirsiya osmaniyan eşkere bû, piraniya efseran vegeriyan Stenbolê û eniya şer kete bin fermandariya Enver. birayê [[Nuri Killigil|Nûrî]] . {{Sfn|Zürcher|2010}} Di vê navberê de, ji ber şerê Balkanan, hikûmeta Osmanî bi îtalî re aşitiyê qebûl kir. Dema ku Şerên Balkanan dest pê kir, Fermandarê Komeleyê Mustafa Kemal û Serdar Nûrî Beyê ku li [[Tripoli|Trablusê wezîfedar]] bûn, xwestin ku beşdarî van şeran bibin. &lt;ref name=&quot;atambalkan&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal di 24ê Cotmeha 1912an de bi destûra [[Wezareta Şer|Wezîrê Şerê Osmanî yê]] wê demê Enwer Bey ji Trablusê derket. &lt;ref name=&quot;atambalkan&quot; /&gt; Di ser Viyana, Macarîstan û Romanyayê re vedigere Stenbolê. Sedema hilbijartina vê yekê ew bû ku çavên wî li Avusturyayê were derman kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Lê belê li herêmê efserên ku berxwedana xwe domandin jî hebûn. Şehzade [[Osman Fuad Efendi]] yek ji van navan bû. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Mustafa Kemal, ku tevî zabitên din ji Trablusê derket, di Mijdara 1912an de hat Stenbolê. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18ê Cotmeha 1912an de di navbera dewleta Osmanî û Îtalyayê de [[Peymana Uşî|Peymana Uşî hat]] îmzekirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Bi vê peymanê, dema ku Trablus ji Îtalyayan re hat dayîn, Îtalya wê 90.000 zêr wek tazmînata şer bida û serdestiya wê bê rakirin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Her wiha giravên Dodekanê ku di dema şer de ji aliyê Îtaliyan ve hatibûn dagirkirin, bi awayekî demkî radestî Îtaliyan hatin kirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Îtalî piştî ku hêzên Osmanî Trablus vala kirin dê giravan biterikînin. {{Sfn|Mango|1999}} Zabitek bi rutbeya wezîr dê bihata şandina Trablusê wekî mîlîtanê sultan, {{Sfn|Ekinci|2014}} ji bo ku bişopîne ka mafên olî yên gel û weqfan têne rêz kirin, û erkên olî dê ji hêla Şeyhûlislamlik ve were destnîşankirin. Stenbol. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Ji aliyê din ve gel heta [[agirbesta Mudros]] a Trablusê di bin serokatiya [[Ehmed Şerîf El-Senûsî|Ehmed El-Şerîf es-Senusî]] şêxê fermana Senusî de berxwedana xwe domand. {{Sfn|Ekinci|2014}}</text>
      <sha1>pdmr3lltrwsjaesyh3f0qw6sc4vwnb8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094833</id>
      <parentid>1094832</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:39:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hz.mandalina</username>
        <id>50696</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="111344" xml:space="preserve">'''Mustafa Kemal Atatürk''' {{Efn|Doğum: '''Ali Rıza oğlu Mustafa'''; 1890'lardan 1911'e kadar: '''Mustafa Kemal'''; 1911'den 1916'ya kadar: '''Mustafa Kemal''' '''''Bey'''''; 1916'dan 1921'e kadar: '''Mustafa Kemal''' '''''Paşa'''''; 1921'den 1934'e kadar: '''''Gazi''''' '''Mustafa Kemal''' '''''Paşa'''''; 1934-1935'te: '''Kemal Atatürk'''; 1935'ten sonra: '''Kamâl Atatürk'''. Ömrünün çok büyük bir kısmında taşıdığı Mustafa Kemal adıyla tanınır ve yâd edilir. ''[[Time]]'' dergisi 19 Mayıs 1941 tarihli sayısında şunu yazdı: &quot;Yedi İsimli Adam. Bu sarışın, mavi gözlü, şen külhanbeyinin Kamâl Atatürk olarak ölmeden önce yedi ismi vardı.&quot;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071223172709/https://time.com/time/magazine/article/0,9171,765567-3,00.html &quot;TURKEY: Door to Dreamland&quot;]. ''Time''. 19 Mayıs 1941.&lt;/ref&gt; Bakınız: [[Mustafa Kemal Atatürk#Adı ve soyadı|Adı ve soyadı]].}} (1881 {{Efn|Atatürk'ün doğum günü bilinmemektedir. 19 Mayıs, Samsun'da Millî Mücadele'nin başlatıldığı gün olması hasebiyle onun sembolik doğum günüdür. Bunun yanı sıra, Atatürk'ün 1880 yılında doğduğu da öne sürülmüştür. Bakınız: [[Mustafa Kemal Atatürk#Doğum tarihi|Doğum tarihi]].}} - m. 10'ê sermawezê 1938) [[Leşker (leşkerî)|leşker]] û [[karbidestê hikûmetê|dewletmendekî]] [[tirk]] bû. Serfermandarê Giştî yê [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariya Tirkiyê]] û [[Lîsteya damezrînerên dewletê|damezrînerê]] [[Tirkiye|Komara Tirkiyê ye]].

Ataturk ku di [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekemîn de]] di [[Artêşa Osmanî (serdema nûjen)|artêşa Osmanî]] de wezîfedar bû, li [[Şerê çanakkale|Eniya Çanakkaleyê]] fermandar û [[Serheng|li]] [[Eniya Sîna û Filistînê|eniyên Sîna û Fîlîstînê]] jî weke Fermandarê [[Koma Artêşa Yildirim|Artêşa Birûskê]] hat tayînkirin. Di dawiya şer de, wî rêberî û rêberiya [[Tevgera Neteweyî ya Tirk|Tevgera Milî ya Tirk]] kir, ku bi [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariyê yê]] piştî têkçûna [[Împeratoriya Osmanî]] hate sembolîzekirin. Di Şerê Rizgariya Tirkiyê de [[Hikûmeta Enqerê|Hikûmeta Enqereyê]] damezirand, di 19ê Îlona 1921ê de ji ber serkeftina xwe ya di [[Şerê Qada Sakarya|şerê Sakaryayê]] de wek Serfermandarê Giştî yê Artêşên Tirkiyê sernavê “ [[xazî|Gazî]] ” wergirt û bi pileya “Gazî” hat bilindkirin. [[Mareşal (Tirkiye)|marshal]] . Bi çalakiyên xwe yên leşkerî û siyasî, li hember [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevalbend]] û alîgirên wan serkeftinek bi dest xist. Piştî şer bi navê Partiya [[Partiya Gel a Komarî|Gel Partiya Komarî]] ya Gel damezrand û bû serokê yekemîn. Piştî [[Li Tirkiyê îlankirina komarê|Îlana Komarê]] di 29ê Cotmeha 1923an de wek [[Serokkomarê Tirkiyeyê|Serokomar]] hat hilbijartin. Heta mirina xwe di sala 1938an de 4 dewran ev wezîfe girt û bû serokkomarê Tirkiyeyê yê herî demdirêj

Ataturk ji bo avakirina dewleteke [[Dewleta yekneteweyî|netewe]] ya nûjen, [[pêşverûbûn|pêşverû]] û [[dewleta laîk|laîk]] di warên siyasî, aborî û çandî de [[Şoreşên Ataturk|reformên]] [[laîkîzmê|laîk]] û [[Neteweperestiya Tirk|neteweperest]] pêk anî: Îmtiyazên aborî yên ku ji biyaniyan re dihatin dayîn hatin rakirin û amûrên hilberînê û rêyên hesinî [[netewebûnê|hatin neteweyîkirin]] . [[Qanûna Yekbûna Perwerdehiyê|Bi Zagona Tevhîd-i Tedrîsât]], perwerde kete bin kontrola dewleta Tirk. Li ser bingeha perwerdehiya [[laîkbûn|laîk]] û [[Zanist|zanistî]] bû. Bi hezaran dibistanên nû hatin avakirin. Perwerdehiya seretayî belaş û mecbûrî bû. Dibistanên biyanî xistin bin kontrola dewletê. [[Asar|Bacên giran li ser gundiyan hatin kêmkirin]] . Di [[Hat Revolution|cil]] û [[Dress Revolution|bergên]] mêran de hin guhertin hatin kirin. [[Guhertina salname, dem û tedbîran|Di salname, saet û pîvanan de guhertin hatin kirin]] . [[Rakirina Mecelle|Mecelle hate rakirin]] û Qanûna [[Qanûna Medenî ya Tirk|Medenî ya Tirk]] a laîk ket meriyetê. Beriya gelek [[Cîhana Rojava|welatên rojavayî]] [[Cihê jinan di siyaseta Tirkiyê de|mafên jinan ên sivîl û siyasî]] dihatin naskirin. [[Pirzamî]] qedexe bû. Şahidiya jinan û mafê mîrasê bi ya mêran re hat kirin. Bi heman awayî, li Tirkiyê jinan [[Li Tirkiyeyê mafê hilbijartinê û hilbijartinê didin jinan|di hilbijartinên herêmî de (1930) û piştre jî di hilbijartinên giştî de (1934) beriya piraniya welatên cîhanê, mafê dengdanê û hilbijêrî wergirt]] . Di qanûna tawan û deynan de qanûnên [[laîkîzmê|laîk]] hatin derxistin. [[Qanûna Pêşxistina Pîşesaziyê]] hat derxistin. Ji bo [[Li Tirkiyeyê reforma axê|reforma axê]] xebat hatin kirin. Li şûna [[alfabeya osmanî|alfabeya osmanî ya]] li ser [[Alfabeya erebî|tîpên erebî]], [[alfabeya tirkî]] ya nû ya li ser [[Alfabeya latînî|tîpên latînî]] hatiye pejirandin. Ji bo ku gel bixwîne [[dibistana neteweyî|kampanyaya perwerdeyê]] hate destpêkirin. [[Reforma Zanîngehê]] hat kirin. [[Plana Pîşesazî ya Pênc Salî ya Yekemîn (Tirkiye)|Plana Pîşesazî ya Pênc Salî ya Yekem]] ket meriyetê. [[Qanûna Rakirina Nasnav û Sernavan|Nasnav û sernavên ku li hemberî çîn û statûyê cihêkariyê dikirin hatin rakirin]] û [[Qanûna Paşnav|paşnav hatin tetbîqkirin]] . Siyaseta [[Tirkkirin|Tirkkirinê]] ji bo afirandina neteweyek homojen û yekgirtî hate meşandin

Rêyên Hesinî [[Rêhesinên Dewletê yên Komara Tirkiyeyê|yên Dewleta Komara Tirkiyeyê]], Rêhewayên [[Turkish Airlines|Tirkiyeyê]], [[Midûriyeta Giştî ya Lêkolîn û Lêgerîna Madenê|Midûriyeta Giştî ya Lêkolîn û]] Lêgerîna Madenê, [[Serokatiya Navenda Tenduristiyê Refik Saydam|Enstîtuya Tenduristiyê]], [[Çûka tirk|Türkkuşu]], [[Sumerbank|Sümerbank]], [[Etibank]], Cemiyeta [[Komeleya Dîroka Tirkiyeyê|Dîrokî ya]] Tirkiyeyê, [[Saziya Zimanê Tirkî]], [[Serokatiya Karên Diyanetê]] û gelek saziyên din ên cemaweriyê [[Mustafa Kemal Atatürk|ji aliyê Atatürk ve hatin avakirin]] . piştgiriya Atatürk . Ew piştgirî da pêşveçûna çandiniya navxweyî, tekstîl, &lt;ref&gt;Webster, ''The Turkey of Atatürk: Social Process in the Turkish Reformation'', 260&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Doğan, ''Formation of factory settlements within Turkish industrialization and modernization in 1930s: Nazilli printing factory''&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313679A66406202CCB09837F9A3538A2623|title=Aydın – Historical Ruins|publisher=T.C. Hükûmeti|archive-url=https://web.archive.org/web/20070907003309/http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313679A66406202CCB09837F9A3538A2623|archive-date=7 Eylül 2007|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2020|quote=Nazilli cotton print factory was established over an area of 65.000 m2 on the Nazilli Bozdoğan highway. It is the &quot;first Turkish cotton print factory&quot; the foundation of which was laid on August 25th, 1935 and which was opened by Atatürk with great ceremony. (Nazilli Basma Fabrikası Nazilli-Bozdoğan kara yolu üzerinde 65.000 m²lik alana kuruldu. 25 Ağustos 1935 tarihinde temeli atılan ve Atatürk'ün büyük bir törenle açtığı &quot;ilk Türk basma fabrikası&quot;dır.)}}&lt;/ref&gt; makîne, balafir &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thk.org.tr/yeni/tarihce/tarihceeng.htm|title=History of Turkish Aeronautical Association|archive-url=https://web.archive.org/web/20071219112235/http://www.thk.org.tr/yeni/tarihce/tarihceeng.htm|archive-date=19 Aralık 2007|url-status=evet|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thy.com/en-INT/skylife/archive/en/2000_1/konu10.htm#1|title=Skylife|archive-url=https://web.archive.org/web/20060824210219/http://www.thy.com/en-INT/skylife/archive/en/2000_1/konu10.htm#1|archive-date=24 Ağustos 2006|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nuridemirag.com/fotograf.asp|title=Nuri Demirağ Aircraft Factory|publisher=Nuridemirag.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120721214917/http://www.nuridemirag.com/fotograf.asp|archive-date=21 Temmuz 2012|url-status=evet|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; û pîşesaziyên otomobîlan &lt;ref&gt;Stone, Norman „Talking Turkey“. National Interest, Güz 2000, sayı 61.&lt;/ref&gt; . Li gel van hemûyan jî ferqa di navbera armancên Atatürk û pêkhateya [[civakî-siyasî|siyasî-civakî]] ya welêt de nehat girtin {{Sfn|Eastham|1964}}

== Zaroktî û ciwantî (1881-1904) ==
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk'ün_Manastır_Mekteb-i_İdâdî-i_Şâhânesi_karnesi.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_Manast%C4%B1r_Mekteb-i_%C4%B0d%C3%A2d%C3%AE-i_%C5%9E%C3%A2h%C3%A2nesi_karnesi.png/200px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_Manast%C4%B1r_Mekteb-i_%C4%B0d%C3%A2d%C3%AE-i_%C5%9E%C3%A2h%C3%A2nesi_karnesi.png|çep|thumb|297x297px|Rapora Mustafa Kemal a Manastır Mekteb-i İdâdî-i Şahanesi]]
[[Wêne:Ataturk,_Ottoman_War_Academy,_1901.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg/200px-Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg|çep|thumb|200x200px|Bi hevalên xwe re li Akademiya Leşkerî, 1901]]
[[Wêne:Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg/200px-Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|çep|thumb|200x200px|[[Ji Bapîrê Rûmet|Makbule Hanım]], [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanım]] û Mustafa Kemal]]
Bavê wî [[Elî Riza Efendi|Alî Riza Efendi]] yê ku tê texmînkirin di sala 1839an de li [[pirr|Kocacikê]] hatiye dinê &lt;ref name=&quot;Cunbur&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi|publisher=Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı|year=2004|isbn=9751612810|location=|page=|pages=|quote=&quot;Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır. Baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14-15. yüzyılda Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt;, bi eslê xwe ji [[Debre, Makedonyaya Bakur|Debre-i Bala]] ya girêdayî [[Keşîşxane, Makedonyaya Bakur|Manastırê]] bû. &lt;ref name=&quot;Kocacik&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Atatürk ve Kocacık Türkleri|publisher=T.C. Kültür Bakanlığı|year=2002|isbn=|location=|page=|pages=|quote=&quot;Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt; [[Falih Rıfkı Atay|Li gorî Falih Rıfkı Atay]], [[Vamik Volkan|Vamık Volkan]], [[Norman Itzkowitz]], [[Müjgan Cunbur|Müjgân Cunbur]], Numan Kartal û [[Hasan Îzzettîn Dînamo|Hasan İzzettin Dinamo]], malbata bavê wî 14-15 salî bû. Yek ji [[pirr|Yorûkên Kocacik e]] ku di sedsala 16. de ji Anatoliyê koçî herêmê kirine. &lt;ref name=&quot;Cunbur&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kocacik&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Dinamo16&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt|publisher=Tekin Yayınevi|year=1986|isbn=|location=|page=|pages=|access-date=}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=|title=Ölümsüz Atatürk|publisher=Bağlam Yayınları|year=1998|isbn=975-7696-97-8|location=|page=37|pages=|quote=dipnot no. 6 (Atay, 1980, s. 17)|access-date=}}&lt;/ref&gt; Li gorî hin çavkaniyên biyanî, dibe ku di malbata bavê wî de misilmanên bi eslê xwe [[Alban|Arnavutî]] an jî [[Slav|Slavî]] hebin. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;Ernest Jackh ''The Rising Crescent'', Goemaere Press, 2007, [http://books.google.com.tr/books?id=Pxs-DAIVxqYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Rising+Crescent&amp;hl=tr&amp;ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Turkish%20mother&amp;f=false s. 31, ''Turkish mother and Albanian father''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120331151631/http://books.google.com.tr/books?id=Pxs-DAIVxqYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Rising+Crescent&amp;hl=tr&amp;ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Turkish%20mother&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Isaac Frederick Marcosson, ''Turbulent years'', Ayer Publishing, 1969, [http://books.google.com.tr/books?id=399LkTqBLdAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&amp;hl=tr&amp;ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Ali%20Riza&amp;f=false s. 144.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121013073622/http://books.google.com.tr/books?id=399LkTqBLdAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&amp;hl=tr&amp;ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Ali%20Riza&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; Alî Rıza Bey di serî de wek karmendê dewletê di teftîşkirina weqfên olî de [[Bingeh|xebitî]], berî [[Serbaz|Şerê]] [[93 Şer|93]] -an, di salên 1876-77-an de di yekîneyên herêmî de wek cerdevanê dilxwaz xebitî. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Piştî ku bi Zübeyde Hanım re zewicî, li [[Tesalonîkî|Selanîkê]] wek karmendê gumrikê û bazirganiya dar dixebitî {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;''Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, 493-498. sayılar'' (1993), Türk Dil Kurumu, s. 135&lt;/ref&gt;

Diya wî [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanım]] di sala 1857an de li [[Langaza]] rojavayê [[Tesalonîkî|Selanîkê]] di malbateke [[Gûndî|cotkar]] de hatiye dinê. Diya wî ji Tirkmenên ku ji Qeremanê hatine Rumeliyê ye. &lt;ref&gt;Sevtap Gamsız, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, 2012 İstanbul, s. 12&lt;/ref&gt;

Alî Riza Bey û Zübeyde Hanim di sala 1871ê de zewicîn û li Yenikapiya [[Tesalonîkî|Selanîkê]] li mala bavê Alî Riza Bey bi cih bûn. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;Cunbur2&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi|publisher=Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı|year=2004|isbn=9751612810|location=|page=1|pages=|quote=&quot;Anne Zübeyde Hanım, Sangüllü Hacı Sofu soyundan Varyemezoğlu İbrahim Feyzullah Efendinin kızıydı. 1857 yılında doğan Zübeyde, henüz on dört yaşında iken evlendi. Ailesi, Selânik civarındaki Langaza beldesine gelip yerleşen Anadolu Türk Zübeyde Hanım'la evlenmişti.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Kutay, Cemal. ''Atatürk'ün Beraberinde Götürdüğü Hasret: Türkçe İbadet: Ana Dilimizle Kulluk Hakkı, 1. cilt'' (1998), Aksoy Yayıncılık, s. 130&lt;/ref&gt; Atatürk di [[Salnameya Rûmî|Rumi]] 1296 (1880-1881 PZ) li Selanîkê wek zarokê vê hevjînê hatiye dinê. [[Çûyîna Mustafa Kemal a Samsûnê|Dema ku çû Samsunê]] roja 19ê Gulanê wek rojbûna xwe qebûl kir. {{Efn|Detaylı bilgi için [[Mustafa Kemal Atatürk#Doğum tarihi|Doğum tarihi]] başlığına bakınız.}} &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ntvmsnbc.com/id/25096543|title=19 Mayıs: Ata'nın doğum günüm dediği tarih|date=|publisher=ntvmsnbc|archive-url=https://web.archive.org/web/20120518214732/http://www.ntvmsnbc.com/id/25096543|archive-date=18 Mayıs 2012|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Ji pênc xwişk û birayên wê yên ewil, Fatma, Ömer, Ahmet, Naciye û [[Ji Bapîrê Rêzdar|Makbule]] 4 kes di temenekî biçûk de mirin. &lt;ref name=&quot;Pars2&quot;&gt;Tuğlacı, Pars. ''Çağdaş Türkiye, 1. cilt'' (1987), Cem Yayınevi, s. 2&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Tek Adam (1963), Cilt I|publisher=Remzi Kitabevi|year=2011|location=Ankara|pages=30|language=Türkçe|id=978-975-14-0670-5}}&lt;/ref&gt;

Di navbera dê û bavê wî de li ser wê yekê ku Mistefa dê biçe kîjan dibistanê nakokî derket. Diya wî dixwest ku Mistefa biçe dibistana taxa Hafiz Mehmet Efendi, bavê wî jî dixwest ku ew li dibistana sekuler &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Şemsi İbtidai ( [[Dibistana Şemsî Efendi|Dibistana Şemsi Efendi]] ) ya ku bi rêbazên nû yên wê serdemê perwerde bûbû bixwîne. Mistefayê ku ewil dest bi dibistana taxê kir, piştî çend rojan derbasî Dibistana Şemsî Efendî bû. &lt;ref&gt;''Atatürkçü düşünce'' (1992), Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, [http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&amp;ct=result&amp;id=m41pAAAAMAAJ&amp;dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&amp;q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor s. 696] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604114159/http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&amp;ct=result&amp;id=m41pAAAAMAAJ&amp;dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&amp;q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor}}&lt;/ref&gt; Atatürk di hemû jiyana xwe de ji ber vê biryara di hilbijartina dibistanê de spasdarê bavê xwe bû. &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot; /&gt; Di sala 1888 de bavê xwe winda dike. &lt;ref&gt;Baba, İmran. ''Културните взаимодействия на Балканите и турската архитектура. Международен симпозиум 17-19 май 2000, Шумен-България'' (2001), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, [http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&amp;ct=result&amp;id=3vLVAAAAMAAJ&amp;dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&amp;q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor s. 24] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604114603/http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&amp;ct=result&amp;id=3vLVAAAAMAAJ&amp;dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&amp;q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor}}&lt;/ref&gt; Piştî ku demekê li cem nîvbirayê diya xwe Huseyîn &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot; /&gt; Raplayê dima û karê çandiniyê yê sivik dike, li ser daxwaza diya xwe ya ku xema ku ew bê xwendin bû, vedigere [[Tesalonîkî|Selanîkê]], li cem xaltiya xwe bi cih dibe û dibistana xwe qedand. . {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;Aydemir, Şevket Süreyya. ''Tek adam'' (1963), Remzi Kitabevi, s. 44&lt;/ref&gt; Di vê navberê de Zübeyde Hanım bi Ragıp Bey re ku li [[Tesalonîkî|Selanîkê]] karmendê gumrikê bû, zewicî. &lt;ref&gt;Bayhan, Fatih. ''Gölgesinde Mustafa Kemal büyüten kadın Zübeyde Hanım'' (2008), Pegasus Yayınları, s. 78&lt;/ref&gt;

Xaniyê li Islahhane Caddesi ya li Koca Kasim Paşa Mahallesi, ku niha muze ye, di sala 1870 de ji aliyê Weqfa Haci Mehmed, profesorê Rodosê ve hatiye çêkirin û di sala 1878 de ji aliyê Alî Riza Beyê ku nû zewicî hatiye kirêkirin, lê piştî mirina wî. Li tenişta vê malê Mistefa û malbata xwe xwediyê apartmaneke 2 qatî û 3 odeyî bûn û koçî xaniyekî biçûk û mitbaxê kirin. &lt;ref&gt;İzmir Ticaret Odası, ''Atatürk'ün Evi - Bir ulusun geleceğinin doğduğu yer'', y.y, t.y.:&lt;/ref&gt; Mustafa xwe li [[Lîseya Sivîl a Selanîkê|Lîseya Mulkiye ya Selanîkê tomar kir]], ku dibistaneke laîk e û [[Burokrat|burokratan]] perwerde dike. &lt;ref name=&quot;Britannica3&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Lê belê di bin bandora cil û bergên xwendekarên leşkerî yên taxa xwe de maye û tevî îtîrazên diya xwe di sala 1893'an de dikeve [[Lîseya Leşkerî ya Selanîkê]] . {{Sfn|Mango|1999}} Mamosteyê matematîkê li vê dibistanê, kaptan Mustafa Sebrî Bey ji Skopyayê, navê ''Kemal'' lê kir, ku tê maneya &quot;kamilî, gihîştî&quot;. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kho.edu.tr/atasayfa/index.htm|title=Atatürk'ün Hayatı Öğrenim Hayatı|date=|publisher=Kara Harp Okulu|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304201611/http://www.kho.edu.tr/atasayfa/index.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Mamosteyê Fransî Kaptan Nakiyüddin Bey (Yücekök) bi fikra xwe ya azadiyê bandor li hişmendiya ciwan Mustafa Kemal kir. Di sala 1895an de pola çaremîn qedand. {{Sfn|Mango|1999}} Her çend Mustafa Kemal difikirî ku têkeve [[Lîseya Leşkerî ya Monastirê|Lîseya]] [[Lîseya Leşkerî ya Kulelî|Leşkerî ya Kuleliyê]], lê di sala 1896an de li ser şîreta Hasan Bey, zabitê Selanîkî, ku birayê wî yê mezin bû, ku xwendina li Manastirê çêtir e, di Lîseya Leşkerî ya Manastirê de hate tomar kirin. . {{Sfn|Mango|1999}}

[[Kolagasi|Kolağası]] Mehmet Tevfik Bey (Bilge) mamosteyê dîrokê yê Lîseya Leşkerî ya Manastirê, ku di navbera salên 1896-1899an de lê perwerde bûye, eleqeya Mustafa Kemal a ji bo dîrokê xurt kir. {{Sfn|Cebesoy|2000}} Li dibistanê fêrî fransî bû û di betlaneyên havînê yên ku li Selanîkê de derbas dibû qursên fransî domand. {{Sfn|Mango|1999}} Her çiqas wî dixwest bi dilxwazî tevlî şerê [[Şerê Osmanî-Yewnan (1897)|Osmanî-]] Yûnanan bibe, ku di 19ê Nîsana 1897an de dest pê kiribû, hem ji ber ku xwendekarê lîseyê bû hem jî ji ber ku 16 salî bû, nekarî biçe eniyê. {{Sfn|Mango|1999}} Di mijdara 1898an de Lîseya Leşkerî ya Manastirê di pola xwe ya duyemîn de qedand. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;KomAta&quot;&gt;Celâl Erikan, ''Komutan Atatürk'', Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1972, s. 72.&lt;/ref&gt; Di 13ê adara 1899an de &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/kronoloji/1881.html|title=KRONOLOJİ 1881 - 1912 Yılları|date=|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20150909233641/http://www.ataturk.net/kronoloji/1881.html|archive-date=9 Eylül 2015|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=782|language=Türkçe|doi=|id=975-458-288-2|quote=Okullardan kışın çıkışının nedeni Yunan Savaşı'ndan başlanarak kısa öğretim yılları uygulanmasındandır.}}&lt;/ref&gt; [[Akademiya leşkerî|li Stenbolê ket Akademiya Leşkerî]] . Piştî ketina Xerbiyê du meh şûnde bû çawîşê sinifê. {{Sfn|Mango|1999}} Wî di pola yekem de 27, di pola duyemîn de 11, û di pola peyade (1317 - P.8) de 8mîn mezûn bû di nav 549 di pola sêyemîn de, û di 10ê Reşemî 1902 de, ew ket Akademiya Leşkerî. li wir [[Karmendê karmendê|efserên karmendan bi pileya serbazê piyade (serleşkerê îro) hatin]] [[Serbaz|perwerdekirin]] . &lt;ref name=&quot;KomAta&quot; /&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî Mekteb-i Harbiye-i Şahane beşdarî Akademiya [[Akademiya leşkerî|Erkan-ı Harbiye Mektebi]] (Akademiya Şer) dibe û perwerdeya karmendan dît. Dema ku li Akademiya Leşkerî bû, wî û hevalên xwe rojnameyeke destnivîskî derdixistin û kêmasî û xeletiyên ku di rêveberî û siyaseta hikûmetê de dîtine vedibêjin. Ligel ku ji aliyê rêveberiya dibistanê ve dihatin şopandin jî nehatin cezakirin û heta ku dibistan bi dawî bû xebatên rojnameyê berdewam kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ew di 11 Çile 1905 de bi pileya kaptanê ''karmendê mezûn bû'' . &lt;ref name=&quot;Genkur1972&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;

== Karûbarê leşkerî (1905-1918) ==

=== Serdema destpêkê ===
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(renklendirilmiş)_1.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg|thumb|Mustafa Kemal (Beyrût, 1906) (rengdêr)]]
[[Wêne:Kurmay_Yüzbaşı_Mustafa_Kemal_arkadaşları_ile_birlikte,_Şam,_Haziran_1907.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png/220px-Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png|rast|thumb|Serfermandar Mustafa Kemal bi hevalên xwe re li Şamê ye. (Hezîran 1907)]]
Serfermandar Mustafa Kemal, piştî ku mezûn bû, li Serfermandariya [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|Artêşa 5emîn a Şamê hat wezîfedarkirin.]] Ew ji bo armancên stajyerê şandin [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|Orduyê]] . Di vê stajyerê de di polên piyade, siwarî û topan de xizmet kir. Di navbera 1905-1907 de [[Lütfi Müfit Özdes|Lütfi Müfit]] Bey (Özdeş) li [[Şam|Şamê]] 5. Di bin fermandariya artêşê de xizmet kir. Internship yekem 5. 30 di bin artêşê de. Di Alaya Siwaran de cih girt. &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkIV&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=61-67|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt; Di vê serdemê de, weke karmendekî pilebilind ê stajyer, Mistefa Kemal, ku beşdarî serhildanên gelek deverên Sûriyê bû, di &quot;şerê biçûk&quot; (şerê gerîlla) de ezmûn bi dest xist. Piştî çar mehan ji mijûlbûna bi serhildanan, ew vegeriya Şamê. Di Cotmeha 1906 de, Major Lütfi Bey, Dr. Piştî ku bi Mahmut Bey, Lüfti Mufit (Özdeş) Bey û doktorê leşkerî [[Mustafa Cantekin]] re komeleyek bi navê [[Welat û Civaka Azadî|Vatan ve Hurriyet]] ava kir, bêyî destûra artêşê çû Selanîkê. Bi alîkariya Serfermandarê Serfermandariya Navendî ya Selanîkê Kaptan [[Cemîl Uybadin|Cemîl Bey]] (Uybadîn) derket bejê û li wir şaxa civata xwe vekir. Piştî demekê pê dihese ku li wî digere û Albay Hesen Bey ku birayê wî ye, pêşniyar dike ku vegere [[Tel Aviv|Telavîvê]] û fermandarê wê derê Ahmet Bey agahdar bike ku ew şandine Bîrûssebî ya li ser sînorê [[Misir|Misrê]] . Ahmet Bey Mustafa Kemal tayîn kir Bîrüssebî û piştî demekê ew ji bo stajyera topan dîsa şandin [[Şam|Şamê]] . {{Sfn|Cebesoy|2000}} Di 20'ê Hezîrana 1907'an de dibe [[Kolagasi|Kolağası]] (kaptanê payebilind) û di 13'ê cotmeha 1907'an de dibe kaptanê [[Artêşa 3. (Osmanî)|artêşê 3.]] Ew ji bo [[Artêşa 3. (Osmanî)|Ordiyê]] wek karmend hat tayînkirin &lt;ref name=&quot;Genkur19722&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;, lê dema ku ew gihîşt Selanîkê, pê hesiya ku şaxa ' [[Welat û Civaka Azadî|Vatan û Hurriyetê]] ' bi Komîteya [[Îtihad û Tereqî|Îttîhad û Terakkî]] ve hatiye girêdan. Loma jî di Sibata 1908an de dibe endamê Komîteya Îttîhad û Terakkî (hejmara endam: 322). &lt;ref&gt;Kâzım Karabekir (Haz: Faruk Özerengin), ''İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909'', Emre Yayınları, İstanbul, 1994, s. 322.&lt;/ref&gt; Di 22 Hezîran 1908 de, ew ji bo Çavdêriya Rêhesinên Herêma Rojhilatê Rumelia hate tayîn kirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19722&quot; /&gt;

Piştî ragihandina monarşiya [[Padîşahiya destûrî|destûrî]] di 23 Tîrmeh 1908 de, ew ji hêla Komîteya Yekîtî û Terakkî &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=69-82|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt; di dawiya Kanûna 1908 de hate şandin [[Tripoli|Trablusê]], ku beşek ji [[Lîbya]] ya îroyîn e. pirsgirêkên. Li vir hewl da ku fikrên [[Serdema Destûra Bingehîn a Duyemîn|Şoreşa 1908'an]] li Lîbyayê belav bike û ciwanên Tirk ên ji beşên cuda yên gelên vir bi dest bixe. &lt;ref&gt;Rachel Simon (1999). 'Reformlara Başlangıç: Mustafa Kemal Libya'da.' Jacob M. Landau (Yay. Haz.) (1999).''Atatürk ve Türkiye'nin Modernleşmesi'', İstanbul: Sarmal, ISBN 975-8304-18-6 (s. 39-48) içinde. s. 40.&lt;/ref&gt; Li gel vê erka siyasî, xema asayîşa gelê herêmê jî digirt. Wî [[Benghazi|Garnîzona]] Bengaziyê di tetbîqatek şer de li derveyî bajêr bi rê ve bir, taktîkên nûjen hînî leşkeran kir. Di vê tetbîqatê de wî dora mala Şêx Mensûr a serhildêr girtibû û ew xistibû bin kontrola xwe da ku li herêmê ji bo kesên din ên li dijî sîstemê yên bi hêz bibe mînak. Wî her weha dest bi plansazkirina artêşek rezerv kir ku hem xelkê bajarî û hem jî xelkê gundî biparêze. &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV&quot; /&gt; &lt;ref&gt;Rachel Simon, ''a.g.e.'', s. 46.&lt;/ref&gt;

3 di 13ê çileya paşîna (January) 1909 [[Artêşa 3. (Osmanî)|de.]] Ew bû Serfermandarê Partiya Redîf a Selanîkê ya girêdayî [[Artêşa 3. (Osmanî)|Orduyê]] û di 13ê Nîsana 1909an de bû Serfermandarê 3emîn li dijî [[Padîşahiya destûrî|Monarşiya Destûrî]] . Artêşa 2. û 4. li Taşkişlaya Orduyê bi cih bûne. Ew bû serfermandarê yekîneyên yekem ên [[Artêşa Action|Artêşa Tevgerê]], ku dê di 19ê Nîsana 1909an de bi [[Mirliva|serpereştiya Mîrlîva]] [[Mehmûd Şevket Paşa]] bikeve Stenbolê û ji Selanîkî û [[Edirne|Edîrneyê]] derkeve û serhildana [[Bûyera 31ê Adarê|31ê adarê ya]] ku dest pê kiribû bitepisîne. serhildana Tabûrên Nêçîrvan û bi beşdariya yekîneyên din berfireh bû. Paşê 3. Serfermandarê artêşê, 3. Fermandariya Perwerdeya Efserên Artêşê, [[Korpusa 5. (Osmanî)|5.]] [[Korpusa 5. (Osmanî)|Karmendên]] Korpusê, 38. Ew wekî Fermandarê Alaya Piyade xizmet kir. &lt;ref name=&quot;Genkur19723&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV2&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=69-82|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt;

Li gorî ''Kronolojiya Avhewayê ya Tirkî'' ya Stuart Kline &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gazetevatan.com/tek-korkusu-ucaga-binmekti-3482-yasam/|title=Tek korkusu uçağa binmekti|date=16 Ocak 2003|publisher=Gazetevatan|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705004217/http://www.gazetevatan.com/tek-korkusu-ucaga-binmekti-3482-yasam/|archive-date=5 Temmuz 2015|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal beşdarî [[Manevrayên Picardie]] bû ku di sala 1910 de li [[Komara Fransa ya sêyemîn|Fransayê]] hate kirin. Li vir, seferên ceribandinê yên [[Balafir|balafirên nû hatin]] hilberandin. Alî Riza Paşa nehişt ku Mustafa Kemal biçe yek ji van balafiran. Û paşê ew balafira ku difiriya, di dema vegerê de li erdê ket. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.cayyolu.com.tr/haber/Ataturk-ucaga-neden-hic-binmedi/41436|title=Ay Hırsızı|date=2009|publisher=İş Bankası Kültür Yayınları|isbn=9789944887526|location=İstanbul|pages=120|access-date=3 Temmuz 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20190209232034/https://www.cayyolu.com.tr/haber/Ataturk-ucaga-neden-hic-binmedi/41436|archive-date=9 Şubat 2019|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; Her çend ji aliyê hin çavkaniyan ve tê îdiakirin ku Atatürk ji siwarbûna balafirê ditirsiya jî, lê li ser vê çîrokê nivîskara pirtûkê Kline dibêje ku Atatürk piştî bûyerê 3 caran li balafirê siwar bûye. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gundem.bugun.com.tr/marmaranin-altindaki-34-yillik-sir-haberi/71828|title=Marmara'nın altındaki 34 yıllık sır|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705025534/http://gundem.bugun.com.tr/marmaranin-altindaki-34-yillik-sir-haberi/71828|archive-date=5 Temmuz 2015|url-status=evet|access-date=5 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal piştî vegerê di 27ê Îlona 1911an de li Stenbolê li Serfermandariya Giştî dest bi wezîfeyê kir. &lt;ref&gt;Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, 31. cilt (2006), Türkiye Diyanet Vakfı, [http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&amp;ct=result&amp;id=wNbXAAAAMAAJ&amp;dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&amp;q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor s. 340] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604120555/http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&amp;ct=result&amp;id=wNbXAAAAMAAJ&amp;dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&amp;q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor}}&lt;/ref&gt;

=== Şerê Trablusê ===
[[Wêne:Kurmay_Binbaşı_Mustafa_Kemal,_Mücahit_Bedevi_Kuvvetleri_önünde_emirlerini_yazdırırken.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg/220px-Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg|rast|thumb|Serfermandar Mustafa Kemal (çep) di [[Şerê Îtalyan û Tirkî yê 1911-1912|Şerê Trablusê de]] li ber Hêzên Mucahidîn Bedewî fermanên xwe dide.]]
[[Wêne:Atatürk_Trablusgarp'ta.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg|thumb|Mustafa Kemal li Trablusê ye. (1912)]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Trablusgarp'ta.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta.jpg|thumb|Mistefa Kemal û [[Nûrî Conker|Nûrî (Conker)]] li Trablusê, 1912.]]
Di sala 1911 de, [[Padîşahiya Îtalyayê|Îtalî]] şer îlan kir ku [[Benghazi|Bingazî]], ku jê re sencak serbixwe jî tê gotin, ku rasterast bi navenda [[Trablûs|Trablusê]] ve girêdayî bû, axa dawî ya Împaratoriya Osmanî li Bakurê Afrîkayê. {{Sfn|Ortaylı|2018}} {{Sfn|Roux|2018}} Di noteke ku di 29ê Îlona 1911an de hatiye dayîn de hatiye gotin ku ev şer dê ji ber hin sedeman dest pê bike. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Li ser vê yekê, hêzên Italiantalî di 4ê Cotmeha 1911an de bêyî danûstandinan êrîşî Trablusê kirin {{Sfn|Ortaylı|2018}} . {{Sfn|Ortaylı|2018}} Osmanî di dema [[Şerê Îtalyan û Tirkî yê 1911-1912|Şerê Trablusê de]] ku dest pê kiribû di tengasiyê de bûn; [[Mehmûd Şevket Paşa|Mahmud Şevket Paşa]] ku wezifeya xwe ya wezife didomand di civina ku li Akademiya Leşkeri bi efseran re li dar xist de li xwe mikur hat ku Trablus ji ber lewaziya leşkeren bejahiye ü behriye nikare were parastin. {{Sfn|Mango|1999}} Rewşa aliyê Îtalyayê pir cuda nebû, ji ber ku ew ji bo vê têkoşînê jî baş pêşneketibûn. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Di vê navberê de Mustafa Kemal ji bo Serfermandariya Giştî ya Stenbolê hatibû tayînkirin, lê beriya ku ev wezîfe bigire diviyabû biçûya Trablusê. {{Sfn|Zürcher|2010}} Li ser vê yekê Kolağası Mustafa Kemal biryar da ku here Trablusê û efserên din ên [[Îtihad û Tereqî|Îttîhatparêz]] ên wek Major [[Enver Paşa|Enver Bey]], [[Fuat Bulca|Fuat]], [[Nûrî Conker|Nurî]] û [[Fethi Okyar|Major Fethî]] . {{Sfn|Mango|1999}} Mustefa Kemal berî ku ji Stenbolê derkeve ji Komîteya Navendî ya Îttîhad û Terakkî pere xwest û dema ku ji Enver re gotin tevli bibe û mûçe jê re nehat dayîn, bi fatûreyên ku îmze kiribûn 200 lîre berhev kir û berê xwe da Trablusê. {{Sfn|Mango|1999}}

Hêzên Îtalî di nava mehekê de peravên ji Trablûsê heta [[Benghazi|Bîngaziyê]] dagir kiribûn. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Ji ber ku êrîşek ne li bendê bû, hêzên Osmanî hêzên xwe şandin Yemenê û bi vî awayî ew li hember Îtaliyan bêparastin hiştin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Li wê herêmê tenê 4000 leşker hebûn. {{Sfn|Ekinci|2014}} Li ser vê yekê di 15ê Cotmeha 1911an de Mustafa Kemal bi nasnameya nûçegihanê rojnameya ''Tanin'' ''Mustafa Şerîf Bey'' {{Sfn|Ortaylı|2018}}, bi keştiyeke rûsî tevî Omer Nacî û du pasevanên bi navê Sapancalı Hakkı û [[Yakub Cemîl]] ji Stenbolê derket. {{Efn|Andrew Mango'ya göre &quot;Bu tarih (''15 Ekim 1911'') Mustafa Kemal'in İzmir yakınındaki Urla karantina istasyonundan Salih'e (Bozok) gönderdiği 17 Ekim 1911 tarihli mektubunda belirtiliyor. Ayrıca 22 Mayıs 1912 tarihinde Ayn Mansur, Bingazi'den (Abdül) Kerim'e gönderilen başka bir mektupta tekrarlanıyor, (ATASE, 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi, s. 134).&quot; George W. Gawrych ise ayrılma tarihini 4 Ekim 1911 olarak belirtmiştir.{{kdş|Gawrych|2013|s=25}}}} &lt;ref&gt;Tuğlacı, Pars. ''Çağdaş Türkiye, 1. cilt'' (1987), Cem Yayınevi, s. 14&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal û koma wî dixwestin ku di ser [[Qahîre]] û [[Îskenderiye|Îskenderûnê]] re biçin Bengaziya [[Misir|Misrê]] . {{Sfn|Ortaylı|2018}} Mustafa Kemal piştî ku di 29ê cotmehê de ji Îskenderiyeyê derket demeke kin birîndar bû û neçar ma ku du hefte vegere nexweşxanê li Îskenderiyeyê. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir hevalên xwe yên zarokatiyê Nûrî û Fuat nas kir û dîsa bi rê ket. Di 29’ê Mijdarê de bi trênê ji Îskenderûnê derketin, di heman rojê de ji qereqola herî dawî ya ku gihiştinê, di 1’ê Kanûnê de bi deveyan derketin û piştî rêwîtiya 8 rojan ber bi sînorê Lîbyayê ve di 12’ê Kanûnê de gihiştin sînorê 80’emîn.&amp;nbsp;Ew gihîştin Resuldefne, ku kîlometreyek li rojavayê wê ye. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_kA0CgAAQBAJ&amp;pg=PT47&amp;lpg=PT47&amp;dq=Resuldefne&amp;source=bl&amp;ots=3G6cNGfdRY&amp;sig=ACfU3U15mbFV5k5yc7RAjfKZakIXI3Hr3g&amp;hl=tr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwir_d_N0p3oAhXNlHIEHVNrAq0Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&amp;q=Resuldefne&amp;f=false|title=Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor|date=Nisan 2001|publisher=Doğan Kitapçılık|location=İstanbul|access-date=15 Mart 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521170322/https://books.google.com/books?id=_kA0CgAAQBAJ&amp;pg=PT47&amp;lpg=PT47&amp;dq=Resuldefne&amp;source=bl&amp;ots=3G6cNGfdRY&amp;sig=ACfU3U15mbFV5k5yc7RAjfKZakIXI3Hr3g&amp;hl=tr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwir_d_N0p3oAhXNlHIEHVNrAq0Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&amp;q=Resuldefne&amp;f=false|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; Dema ku Mustafa Kemal di rê de bû, Enver Bey, fermandarê herêma Bîngazî, agahdar kir ku Mustafa Kemal di 30 Mijdarê de ji bo serokerkan, serokerkanê artêşê hate bilind kirin. Li gor telegrafa ku Enver di 18ê Kanûna 1911an de ji Wezareta Şer re şandiye, Mistefa Kemal “bi îradeya xwe” diçe leşkeriyê. {{Sfn|Mango|1999}}

Mustafa Kemal cara ewil di 22ê Kanûnê de li nêzî [[Tobruk|Tobrûkê]] şerê Îtaliyan kir. Îtaliyan di 4ê cotmehê de Tobrûk bi dest xistibûn, lê ji ber şerê gerîlla yên leşkerên osmanî û eşîrên ereb ên li herêma Tobrûkê û herwiha li seranserê peravê nekarîn derbasî hundirê welêt bibin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Lê di nav efserên tirk de rêxistinbûn {{Sfn|Ortaylı|2018}} û ku Îtalya nikarîbû tam pêş bikeve û paşde biçe, wek sedem tê dîtin ku nikaribin ber bi hundir ve bi pêş ve biçin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Digel vê yekê jî talyanan êrîşî [[Giravên Dodecanese|Dodekanê]] kirin ku zora Osmaniyan bibin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Destpêkê Mistefa Kemal fermandariya yekîneya rojhilat û Enver jî ya rojava; Dema qebareya operasyonê zêde bû Enver dest bi fermandariya tevahiya eniyê kir û Mustafa Kemal jî li herêma Derneyê dest bi fermandariyê kir. {{Sfn|Mango|1999}} Di êrîşa 16-17 Çile 1912 li Derne de ji çavê xwe birîndar dibe û mehekê li nexweşxaneyê tê dermankirin û di 6ê adarê de ew birin Fermandariya Dernê. &lt;ref&gt;''Turco-Italian War 1911-12'', The Encyclopedia Americana (1954). cilt 27, s. 175-177.&lt;/ref&gt; Lê dû re dîsa di çavê wî de nexweş ket û hefteyekê nekarî ji nav nivînan derkeve. {{Sfn|Mango|1999}}

Di [[Şerê Derna|şerê Derne yê 3ê]] Adara 1912an de hêzên Osmanî 63 kuştî û 168 birîndar, Îtalî jî nêzî 200 mirî dan. {{Sfn|Gawrych|2013}} Di vê demê de Mistefa Kemal fermandariya tevahiya xeta Derneyê dikir û di bin fermandariya wî de heşt efserên osmanî, 160 leşker, çend dilxwaz, topxaneyek, du mîtralyozên ku ji Îtaliyan hatibûn girtin û 7742 leşkerên Ereb hebûn. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} [[senusîlîk|Lojmanên Sanusî]] ji leşkerên Ereb re peyda dikirin û şêxên wan jî di bin destê efserên osmanî de bûn. Vê hêzê di navbera Cotmeha 1911 û Îlona 1912 de 15.000-16.000 leşkerên Îtalî li Derne bihêle. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Di 11ê Îlona 1912an de, Îtalyayê piştî şikestinan guherîna fermandariyê ji bo derketina Dernê êrîşeke xurt pêk anî, lê dîsa ji aliyê tirk û erebên di bin serokatiya Mustafa Kemal de hatin rawestandin. {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Roux|2018}}

Li ser peravê asê man, hêzên Italiantalî biryar dan ku êrişan li ser Rojhilatê Deryaya Spî û Deryaya Sor bikin da ku osmaniyan neçar bikin ku aştiyê bikin. 1912 Di Adarê de êrîşî Beyrûtê, di Nîsanê de Dardanelles û di Gulanê de li Giravên Rodos û Dodecanese kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ji ber van sedeman, Rûsya, Îngilîstan û Fransa ku bi fikar bûn ku hawîrdora aştiyê ya li Rojhilata Navîn a ku bi Konferansa Berlînê hatibû avakirin xirab bibe, dest bi xebatên navbeynkariyê kirin. Lê belê ev hewldanên ku tê de şert û mercên radestkirina Lîbyayê ji Îtaliyan re dihatin nîqaşkirin, ji aliyê Îttihatiyan ve nehatin qebûlkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ji ber ku şer berdewam kir, Mustafa Kemal di Tîrmeha 1912 de du ferman derxist {{Sfn|Gawrych|2013}} ku hişt ku di demek paşê de lêkolînek baştir li ser şer were kirin. Di fermana yekem de, ku wî di 13/14 Tîrmehê de dabû, ew bû ku hemû efser du rojnameyên leşkerî bixwînin û ji geşedanên cîhanê û serkeftinên artêşa Osmanî agahdar bibin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Fermana duyemîn ku di 22ê Tîrmehê de hat dayîn, fermana ku hemû efser serpêhatiyên xwe yên di şer de binivîsin, dîrok, şert, fermanên fermandar, operasyon û encam û rewşa derûnî ya şer. leşker di nava mehekê de. {{Sfn|Gawrych|2013}} Bi vî awayî, armanca wî ew bû ku tecrubeyên ku di şerê li dijî dijminekî rojavayî de bi dest xistine bi nivîskî binivîsîne. {{Sfn|Gawrych|2013}} Mustefa Kemal di vî şerî de ne tenê ezmûnên leşkerî yên wekî şerê gerîlla, rêvebirina yekîneyên demkî, berhevkirina îstîxbaratê, piştgiriya lojîstîk, lê bi danûstandin û danûstandina bi serokên eşîrên Ereb re ezmûna dîplomatîk bi dest xist. {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} Bi rastî, serkeftina wî li vir navê wî belav kir. {{Sfn|Roux|2018}}

Tevî danûstandinên aştiyê yên ku di Îlona heman salê de dest pê kiribûn jî, pevçûn berdewam kirin û [[Şerê Balkanê yê Yekem|Şerê Balkanê yê Yekemîn]] bi ragihandina şer ji aliyê [[Montenegro]] ve li dijî Împeratoriya Osmanî di 8ê Cotmehê de dest pê kir. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} Piştî Montenegro, Bulgarîstan, Sirbîstan û Yewnanîstanê jî li dijî Împeratoriya Osmanî şer îlan kirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Di destpêkê de biryar hatibû girtin ku Enver vegere Stenbolê û Mistefa Kemal jî wê cepheyê bigre dest, lê dema ku asta metirsiya osmaniyan eşkere bû, piraniya efseran vegeriyan Stenbolê û eniya şer kete bin fermandariya Enver. birayê [[Nuri Killigil|Nûrî]] . {{Sfn|Zürcher|2010}} Di vê navberê de, ji ber şerê Balkanan, hikûmeta Osmanî bi îtalî re aşitiyê qebûl kir. Dema ku Şerên Balkanan dest pê kir, Fermandarê Komeleyê Mustafa Kemal û Serdar Nûrî Beyê ku li [[Tripoli|Trablusê wezîfedar]] bûn, xwestin ku beşdarî van şeran bibin. &lt;ref name=&quot;atambalkan&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal di 24ê Cotmeha 1912an de bi destûra [[Wezareta Şer|Wezîrê Şerê Osmanî yê]] wê demê Enwer Bey ji Trablusê derket. &lt;ref name=&quot;atambalkan&quot; /&gt; Di ser Viyana, Macarîstan û Romanyayê re vedigere Stenbolê. Sedema hilbijartina vê yekê ew bû ku çavên wî li Avusturyayê were derman kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Lê belê li herêmê efserên ku berxwedana xwe domandin jî hebûn. Şehzade [[Osman Fuad Efendi]] yek ji van navan bû. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Mustafa Kemal, ku tevî zabitên din ji Trablusê derket, di Mijdara 1912an de hat Stenbolê. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18ê Cotmeha 1912an de di navbera dewleta Osmanî û Îtalyayê de [[Peymana Uşî|Peymana Uşî hat]] îmzekirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Bi vê peymanê, dema ku Trablus ji Îtalyayan re hat dayîn, Îtalya wê 90.000 zêr wek tazmînata şer bida û serdestiya wê bê rakirin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Her wiha giravên Dodekanê ku di dema şer de ji aliyê Îtaliyan ve hatibûn dagirkirin, bi awayekî demkî radestî Îtaliyan hatin kirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Îtalî piştî ku hêzên Osmanî Trablus vala kirin dê giravan biterikînin. {{Sfn|Mango|1999}} Zabitek bi rutbeya wezîr dê bihata şandina Trablusê wekî mîlîtanê sultan, {{Sfn|Ekinci|2014}} ji bo ku bişopîne ka mafên olî yên gel û weqfan têne rêz kirin, û erkên olî dê ji hêla Şeyhûlislamlik ve were destnîşankirin. Stenbol. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Ji aliyê din ve gel heta [[agirbesta Mudros]] a Trablusê di bin serokatiya [[Ehmed Şerîf El-Senûsî|Ehmed El-Şerîf es-Senusî]] şêxê fermana Senusî de berxwedana xwe domand. {{Sfn|Ekinci|2014}}

=== Şerên Balkanan ===

==== Şerê Balkanê yê Yekem ====
Dema ku Mustafa Kemal di Mijdara 1912an de hat Stenbolê, tenê paytext Stenbol û rojavayê wê, nîvgirava Çanakkale û sê bajarên dorpêçkirî [[Shkodër|Skodra]], [[Ioannina]] û [[Edirne|Edîrne]], ku mezintirîn bajarê Trakyaya rojhilatê ye, ji axa Osmaniyan li ser erdê ma. parzemîna Ewropayê. Hêzên Bulgaristanê heta Çatalcayê hatin û paytext Stenbolê tehdît dikirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 21'ê Mijdara 1912'an de ji bo Midûrê Şaxa Operasyonê ya [[Tengava Çanakkaleyê|Ekîbên Tengava Bahr-i Sefit]] Kuvayi (Hêzên Hevbeş ên Tengava Deryaya Navîn) ku navenda wê li [[boladir|Bolayirê]] bû, hat tayînkirin. Serfermandarê wê hêzê Fahrî Paşa bû û serleşker jî hevalê wî yê dibistanê [[Fethi Okyar|Fethî (Okyar)]] bû. {{Sfn|Mango|1999}} Dema ku Mustafa Kemal li Bolayirê bû, di 23ê Çileya 1913an de bi [[Bâb-ı Âli Raid|êrîşa Bab-î Alî]] ya Enver û alîgirên wî re, desthilatdarî ket destê [[Îtihad û Tereqî|Komîteya Îttîhad û Terakkî]] . Di 30 Çile de hukûmeta Mahmut Şevket Paşa şert û mercên aştiyê yên dewletên mezin red kir. Di 3'ê Sibatê de agirbest bi dawî bû û Bulgaran dîsa dest bi bomberdûmana Edîrneyê kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Li ser êrîşa Bulgarîstanê, Serfermandarê Giştî Ehmed Îzzet Paşa, ferman da fermandariya artêşa 10. a di bin fermandariya Hurşît Paşa û Enver de wek serfermandar, ku Hêzên Hevbeş ên Tengava Spî wê êrîşî Bulgaran bikin. ji rojava. Êrîşek hatibû plankirin ku tê de dê korp ji deryayê derkeve Şarköyê û ji başûr ve li pişt Bulgaran êrîş bike. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Mango|1999}} Operasyon bi berfirehî hatibû plankirin û di dawiya Çile de hate ceribandin. {{Sfn|Zürcher|2010}} Di êrîşa ku ji ber bahozekê taloqî 8ê Sibatê hat kirin de, leşkerên ku hatin Şarköyê dereng mabûn. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Gawrych|2013}} 10. Çete nîv roj dereng daket Şarköyê, lê Hêzên Hevbeş di vê navberê de nîvê leşkerên xwe winda kirin hat paşve xistin. {{Sfn|Zürcher|2010}} Hêza daketinê di 10ê Sibatê de hat paşvekişandin dema ku diyar bû ku Bulgarî nikarin werin birîn. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Operasyon bi ser neket ji ber dereng hatina keştiyên şer ji bo peydakirina piştgiriya agir a pêwîst, nebûna hevrêziyê, û Bulgaran xetên xwe xurt kirin. {{Sfn|Zürcher|2010}}

Piştî têkçûna operasyona hevpar di navbera ekîbên fermandariya her du yekîneyan de di navbera 17-18’ê Sibatê de nîqaş derketibû; 10 di nîqaşê de. Mahmût Şevket Paşa ku li kêleka fermandarê korpusê Hurşît Paşa bû, ji ber sedemên siyasî ew anî ser fermandariya her du hêzan. 10, li benda peravên Gallipoli. Fahrî Paşa, Fethî û Mustafa Kemal, ku pêşniyarên wan ên şandina Korpusê ji bo Çatalcayê nehat qebûlkirin û Hurşît Paşa jî wek fermandar hat ragihandin, ji wezîfeya xwe îstifa kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Li ser vê yekê Mahmut Şevket Paşa bi Hurşît Paşa û Enver re çû Bolayirê û di navbera fermandaran de lihevkirinek çêkir. Tevî ku Fahrî Paşa ji kar hat avêtin jî, Fethî Bolayir terikand û çû Stenbolê {{Sfn|Gawrych|2013}} Mustafa Kemal ê ku îqna kir, bû serfermandarê korpaya Bolayirê ya ku ji Tengava Fermandariyek cuda hatibû kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 19ê adarê de Janîna ket destê Yewnanan û di 24ê Adara 1913an de Edîrne ji aliyê Bulgaran ve hat girtin. Li eniya Çatalcayê, êrîşa herî dawî ya Bulgaristanê di 30'ê Adarê de pêk hat. {{Sfn|Mango|1999}} Di 16ê Nîsanê de agirbest hat îmzekirin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Li ser vê yekê Mahmut Şevket Paşa mecbûr ma ku Edîrneyê û axa rojavayê xeta Midye-Enezê ya Trakyayê bide qebûl kirin û di 30ê Gulana 1913an [[Peymana Londonê (1913)|de li Londonê peymana aştiyê hat îmzekirin]] . {{Sfn|Mango|1999}} Di 11 Hezîranê de Mahmut Şevket Paşa hat kuştin û [[Got Halîm Paşa|Saît Halîm Paşa]] cihê wî girt. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Şerê Balkanê yê Duyemîn ====
Dewletên Balkan ên ku di Şerê Balkanê yê Yekem de bi ser ketin, li ser parvekirina herêmên ku yekser piştî şer bi dest xistine li hev nekirin. Yewnanîstan û Sirbîstanê biryar dan ku li dijî Bulgarîstanê, ku Romanyayê doza axa wê kiribû, bi hev re tevbigerin. Lêbelê, Bulgaristan yekem bû ku êrîş kir. {{Sfn|Mango|1999}} Di şeva 29-30 Hezîranê de Bulgaran li Makedonyayê êrîşî artêşa Sirbiyan kirin lê şikestin. Yewnanan jî ji Selanîkê ber bi rojhilat ve bi pêş ve çûn û tevahiya Makedonyaya Başûr dagir kirin. Li ser vê rewşê, Bulgaran beşeke sereke ya hêzên xwe li dijî artêşa Osmanî derbasî eniyên din kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Komîteya Îttîhad û Terakkî ji vê firsendê sûd wergirt û axên windabûyî ji nû ve bi dest xist. Di 18'ê Tîrmehê de artêşa Osmanî ber bi Edîrneyê ve dest bi operasyonê kir û di 21'ê Tîrmeha 1913'an de bi berxwedaneke hindik re rû bi rû ma û bajar bi dest xist. {{Sfn|Mango|1999}} Li gorî nivîskarekî yekem yekîneya ku ket Edîrneyê tugayeke Bolayir a Mustafa Kemal bû, lê Hurşît Paşa di serê yekîneyên ku beşdarî êrîşê bûn bû. {{Sfn|Mango|1999}} Cenazeyên Bolayir ên Mustafa Kemal jî [[Alexandroupoli|Îskenderûnê]] girt. {{Sfn|Zürcher|2010}} Şer bi peymana aştiyê ya ku nûnerên Bulgaran li Stenbolê di 29ê Îlona 1913an de îmze kirin, bi dawî bû. {{Sfn|Mango|1999}}

Di dawiya şer de gelê tirk ên li Trakyaya Rojava dest bi koçkirina axa Osmaniyan, bi taybetî li Stenbol û Îzmîrê kirin. Mustafa Kemal ji diya xwe Zübeyde Hanım re li [[Akaretler|quntara Akaretlerê]] ku ber bi [[Qesra Dolmabahçeyê]] dadiket malek dît. [[fikir|Fîkrîye]] biraziyê kalikê xwe Ragîp ê şanzdeh salî jî li maleke nêzî Mizgefta Şîn bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}}

=== girêdayî leşkerî ===
[[Wêne:Yeniçeri_Atatürk.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG/220px-Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG|thumb|Dema ku Mustafa Kemal li Sofyayê Ataşe bû, bi cil û bergên Cenî beşdarî govendê bû.]]
[[Wêne:Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkadaşlarıyla,_Sofya,_Bulgaristan,_1914.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png/220px-Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png|thumb|Orgeneral Mustafa Kemal bi hevalên xwe re li Sofyayê, 1914.]]
Piştî Şerê Balkanê yê Duyem Mistefa Kemal li Stenbolê li mala [[Fethi Okyar|Fethî (Okyar)]] bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}} Fethî ji bo ku xwe bide siyasetê, belkî ji ber têkçûna operasyona Şarköyê, dev ji leşkeriyê berda. Lê piştî nakokiyên di nava Komîteya Îttîhad û Terakkî de, [[Talat Paşa|Talat]] ji Fethî re peywira balyozê Sofyayê pêşniyar kir. Fethî ku bi [[Cemal Paşa|Cemal]] re jî şêwirî, ji bo ku li Balkanan hevsengiyê bihêle, sefaret bi wezîfeya dostaniyê ya bi Bulgaristanê re qebûl kir û ji Mustafa Kemal wek ataşeyê leşkerî xwest. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Li ser qebûlkirina vê daxwazê, Mustafa Kemal di 27ê Cotmeha 1913an de li [[Sofya|Sofyayê]] wek ataşeyê leşkerî hat tayînkirin û di bin fermandariya hevalê xwe yê nêzîk, balyozê Sofyayê (balyoz) Fethî (Okyar) de xebitî. &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|title=Başkomutanın Sofya yılları|date=27 Ekim 2013|publisher=Milliyet|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306112222/http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|archive-date=6 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Di teoriyê de, paytextên padîşahiya [[Padîşahiya Romanya|Romanî]], [[keyaniya Serbistanê|Sirbî]] û [[Padîşahiya Montenegro|Montenegro]] [[Bûkareşt|Bukureşt]], [[Belgrad]] û [[Cetinje]] bûn, lê di pratîkê de karê wî di nav sînorên Bulgaristanê de bû. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet&quot; /&gt;

Mustafa Kemal di 20ê Mijdara 1913an de hat Sofyayê. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir ew li Otêla Splendid Palace li ser Avenue Dondukov bi cî bû û heft mehan li wir ma. Dûv re ew li apartmanek li ser Avenue Ferdinand bi cih bû. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Weke ataşeyê leşkerî, gihandina agahiya ku gihandiye Stenbolê berpirsyar bû. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir li ser rewşa siyasî û leşkerî ya dewletên Balkanan, bi taybetî Bulgaristanê rapor amade kirin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Di dema peywira xwe de şansê wî hebû ku ji nêz ve pêşketinên leşkerî, îdarî û çandî yên Bulgaristanê piştî bidestxistina serxwebûna ji Împaratoriya Osmanî binirxîne {{Sfn|Gawrych|2013}} Bi hin efserên artêşa Bulgaristanê re jî têkilî danî. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Dema ku di vê pozîsyonê de bû, di 1ê Adara 1914-an de [[Albay|bû albay]] (walî). &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|title=Başkomutanın Sofya yılları|date=27 Ekim 2013|publisher=Milliyet|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306112222/http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|archive-date=6 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Demeke kin piştî hatina xwe ya Sofyayê, wî îstîxbarata ku ji Serfermandarê Bulgaristanê wergirtibû, bi Stenbolê re parve kir ku efserên Elman ên li Stenbolê, bi taybetî [[Colmar von der Goltz|Goltz Paşa]], li ser tevgerên leşkerî yên Osmanî agahdarî dane Bulgaran û wî jî bersiv ji Kazim wergirt. Karabekir ku Almanên li Stenbolê hêrs bûne. {{Sfn|Mango|1999}}

Yek ji rêbazên herî girîng ên komkirina îstîxbaratê ya Mustafa Kemal li Sofyayê bûyerên civakî bûn. Ev beşek ji erka wî bû ku bi efserên payebilind û biçûk ên artêşa Bulgaristanê, siyasetmedar û kesayetiyên giştî re hevdîtin bike. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ew bi saya pirtûka wî ya yekem '', Efser û Fermandar û Hesbîhal'', ku dema ew li vir bû nivîsî û di sala 1918-an de çap bû, bi Wezîrê Şer [[Stilian Kovachev|Stiliyan Kovaçev]] û keça wî Dîmîtrina re hevdîtin kir. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Li vir ew (ligel Fethî) bi taybetî jî di zexta ku li Bulgarîstanê bibe misilman [[Pomak|Pomakên]] Misilman tevli bû. {{Sfn|Gawrych|2013}} Bûyera herî girîng di jiyana wî ya civakî de vexwendina [[Ferdinand I (Bulgaristan)|Qral Ferdinand I]] di 11ê Gulana 1914an de ji bo topek cilan bû. {{Sfn|Mango|1999}} Ew bi unîforma ya Janîçerî ya rastî ku ji muzexaneya leşkerî ya Stenbolê bi destûra taybetî ya Enver hatibû şandin, beşdarî topê bû. Dema ku unîforma paşve dişand, di nameyekê de ji hevalê xwe [[Kazim Ozalp|Kazim]] (Özalp) re nivîsand ku ev yek bala hemûyan kişandiye ser xwe û pirsên ku hatine kirin fersendek e ku em behsa hêza leşkerî ya berê û serketinên tirkan bikin. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku li Sofyayê wezîfedar bû, [[Franz Ferdinand|Archduke Franz Ferdinand]], mîratgirê textê Avusturyayê, di 28 Hezîran 1914 de hate kuştin, û [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekem]] paşê di 28 Tîrmeh 1914 de dest pê kir. Bi fermana nepenî ya Enver ji [[Wilhelm Souchon|Admiral Souchon]] a Alman re, fîloya Osmanî di 29'ê Cotmeha 1914'an de ber bi Behra Reş ve çû û [[Raid Deryaya Reş|êrîşî benderên Rûsyayê]] kir. {{Sfn|Mango|1999}} Li ser vê yekê Rûsya di 2’ê Mijdarê de, Îngilîstan û Fransa di 5’ê Mijdarê de, dewleta Osmanî jî di 11’ê Mijdarê de li dijî van welatan şer îlan kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî ragihandina şer, Mustafa Kemal ji bo ku li eniya şer tev li peywira aktîf bibe serî li Wezareta Şer û Enver da, {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} lê Enver red kir û got ku erka wî ya Ataşeyê leşkerî girîngtir e. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî derketina Enver ji Stenbolê ji bo şerê li dijî rûsan li Kafkasyayê, wekîlê Enver, Îsmaîl Hakkı, di sedsala 19-an de hate şandin, ku li Tekîrdagê hate kom kirin ku ji Sofyayê derkeve û were şandin Çanakkaleyê. Ji bo fermandariya divîzyonê hat tayînkirin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Di 20 Çile 1915 de ji Sofyayê derket. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

=== Şerê Cîhanê yê Yekem ===
[[Wêne:Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg/220px-Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg|thumb|Mîralay Mustafa Kemal Bey, ji xendekên Duztepe li qada şer temaşe dike. (Wêne di 17'ê Hezîrana 1915'an de ji aliyê Haydar (ALGANER) Bey ve hatiye kişandin)]]
[[Wêne:Tasviri_Efkar_Oct_29,_1915.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Tasviri_Efkar_Oct_29%2C_1915.jpg/220px-Tasviri_Efkar_Oct_29%2C_1915.jpg|rast|thumb|[[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] û Mustafa Kemal Bey di hejmara rojnameya ''[[Tasvir-i Efkar|Tasvîr-î Efkar]]'' a 29ê Cotmeha 1915an de.]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg/220px-Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg|rast|thumb|Dema ku ji rojnamevanên Stenbolê re qada şer vedibêje, 1915.]]
Di Çileya 1915'an de erka Ataşeyê leşkerî ya Mustafa Kemal bi dawî bû. Di vê navberê [[Şerê Cîhanî yê Yekem|de Şerê Cîhanê yê]] Yekem di 28'ê Tîrmeha 1914'an de dest pê kir û [[Împeratoriya Osmanî|Împaratoriya Osmanî]] di 29'ê Cotmeha 1914'an de kete nava şer. Di 20 Çile 1915 de Mustafa Kemal III. Li [[Tekirdag|Tekfûrdagê 19emîn Korpusa Leşkerî]] tê avakirin. Ew ji bo Fermandariya Divisionê hate tayîn kirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19724&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;

Di 2'ê Mijdara 1914'an de Rûsyayê li dijî Împeratoriya Osmanî şer îlan kir. Piştî vê yekê keştiyên şer ên Îngîlîz û Fransiyan baregehên Seddulbahir, Kumkapı û Orhaniye yên li Dardanelles bombebaran kirin. Di parastina li dijî vê deryayî de, pênc efser û heştê leşker mirin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Artêşa Tirk 3 mehan xwe amade kir û bi giştî bal kişand ser parastina artêşên bejahî. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Mustefa Kemal, berî ku firsenda dabeşkirinê wek tê xwestin çêbibe, pozîsyoneke tehdîdkirina [[Tengava Çanakkaleyê|Tengava Dardanelê]] ya Hêzên Hevalbend girtibû û di 25ê sibatê de tenê [[Alaya Piyade ya 57. (Osmanî)|firqeya 57an a di bin dabeşkirinê de hatibû tayînkirin.]] Ji wî re ferman hat dayîn ku bi [[Alaya Piyade ya 57. (Osmanî)|alayê]] re derbasî Maydosê (niha [[Eceabat]] ) bibe. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de, keştiyên Brîtanî û Frensî di 19 û 25ê Sibatê de kelehên li ber deriyê Bosforê bombebaran kirin, û leşker danîne erdê da ku alîkariya topa deryayî di avêtina sererastkirinê de bikin. Çawişê bi navê [[Bigali Mehmet Çawîş|Bîgalî Mehmet]] li Seddulbahirê dema ku tivinga wî qut bû bi keviran êrîşî Îngilîzan kir û Mustafa Kemal alîkarî da weşandina vê bûyerê û bû sedema çêbûna navê &quot;Mehmetçîk&quot; ku îro ji bo leşkerê tirk tê bikaranîn. {{Sfn|Mango|1999}} 19. Alayên 72. û 77. jî ji bo piştgiriyê bidin Fermandeyê sewqî herêmê hatin kirin. Mistefa Kemal, li şûna van alayan, ku ji leşkerên ereb ên kêm perwerdekirî pêk dihatin, alayên tirkan, yên ku wî perwerde kiribûn û di parêzgehê de hiştibûn, ji navenda korpusê xwestibû, lê ev daxwaz hat redkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18ê Adara 1915an de li Çanakkaleyê [[Operasyonên deryayî yên Şerê Çanakkaleyê|operasyona herî girîng a deryayî]] pêk hat, lê Mustafa Kemal tenê nerasterast tevlî vê operasyonê bû. {{Sfn|Mango|1999}} Hema berî vê operasyonê, ji aliyê keştiya Nusret ve mayinek li tengavê hate danîn. Ev kanî; [[HMS Queen Elizabeth (1913)|Qralîçe Elizabeth]] keştiyên şer ên wekî [[HMS Ocean (1898)|Ocean]] û Bouver zerar kir, û bû sedema ku ew paşde bikevin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Di vê demê de 19. Di 23'ê Adara 1915'an de li herêma [[Eceabat]] bi fermana Fermandarîya Herêmê ya Kelehê ev ferq di amadebaşiyê de bû.{{Çavkanî hewce ye}}

Di 25ê Avrêl, 1915 de, operasyonên bejahî yên sereke yên [[Şerê çanakkale|Şerê Dardanelles]] bi daxistina [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Hevalbendan]] li [[Gelibolu|Nîvgirava Gallipoli]] dest pê kir. Tevî berxwedana dijwar a Tirkan, hêzên Antantê ji bakur ber bi başûr ve leşkerên xwe danîbûn nêzî [[Eniya Ariburnu|Arîburnuyê]] li aliyê Kendava Saros a [[Gelibolu|Nîvgirava Gallipoli]], [[Kela Seddülbahir|Seddülbahir]] li aliyê başûr û [[Şerên Kumkale|Kumkale]] li aliyê Anatolyayê. Leşkerên Fransî yên li Kumkale zû paşde vekişiyan, lê Ingilîz û Anzacên li Arıburnuyê hewl didin ku ber bi rojhilat ve biçin, û Ingilîz û Fransiyên li Seddülbahir jî hewl didin ku li bakur pêşve biçin. {{Sfn|Mango|1999}} 3. Artêşa 19. a Qeymeqamê Navçeyê (Albay) Mustafa Kemal, ku di bin fermandariya fermandarê korpusê [[Mehmet Esat Bulkat|Mehmet Esat Paşa]] de şer kir. Di vê navberê de firqeya 8an şandin Arıburnuyê.&amp;nbsp;Li Eceabata ku li aliyê nîvgirava ku ber bi Bosforê ve ye û 2 km dûrî wê ye, wek îdeal hat parastin. Bi pêşengiya Hevalbendan ji Seddülbahir heta Arıburnu, Artêşa 9. a di bin fermandariya Albay Halîl Samî de. Dabeş li hev hatibû. {{Sfn|Mango|1999}}

Halîl Samî di cih de ji Mustafa Kemal tabûrek xwest ku girên li rojhilatê Arıburnu bigire. {{Sfn|Mango|1999}} Mustafa Kemalê ku nikarîbû bi von Sanders û Esad Paşa re têkilî deyne, însîyatîf girt ser xwe û di Artêşa 57an de ku ji siwaran, tabûra çiyayî ya topavêj a dîvîzyonê û bijîşkan pêk dihat de pêşengtî kir. Wî alay şand. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Dema behsa vî şerî dikir, hilkişiya ser girekî û ji paş ve li benda leşkerên xwe bû. Wî diyar kir ku ew li leşkerên ku ji Firqeyê paşde dikişiyan re rû bi rû maye, wî dît ku leşkerên dijmin bi serbestî ber bi girê 261 ê ber bi Çunuk Bair ve diçûn û dijmin ji leşkerên xwe nêzîktir bû. Li ser vê yekê leşkerên ku diyar kirin cebilxaneya wan tune ye, gotin &quot;ger cebilxane tune be, bayonet heye&quot; û dema ku dijmin bi vê dîtinê razayî çû cihê xwe û dem bi dest xist. xwe 57. Dema ku alaya wî gihişte milê dijminê bakur, got: “Ez ne fermana êrîşê didim we, ez fermana mirinê didim we. Di dema ku em bimirin de {{Sfn|Mango|1999}} ku hêz û {{Sfn|Gawrych|2013}} din cihê me bigirin.&quot; 77. Ji ber ku ala ket panîkê û reviya, rewşa wî xirab bû, lê bi hatina leşkerên nû re, xetên wan ji nû ve bi hêz bûn. Mustafa Kemal di 29ê nîsanê de ji ber feydeya wî li Arîburnuyê bi fermana tawîzê hat xelatkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di meha gulanê de eniya ku koma bakur diparast bû sê herêman û Mistefa Kemal wek fermandarê herêma bakur a baskê rastê yê komê hat tayînkirin. [[Otto Liman von Sanders|Liman von Sanders]] di fermandariya hemû hêzan de ma. Mustafa Kemal di 29-30 gulanê de ji [[Şerê Çunuk Bair|Conk Bayiriyê]] heta zozana Sazlidereyê êrîşek berfireh da destpêkirin. Di 1'ê Hezîranê de pileya albayiyê wergirt. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;YalçınKoca2005&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=bENpAAAAMAAJ|title=Mustafa Kemal Paşa'nın Anadolu'ya geçişi|publisher=Berikan Yayınevi|year=2005|access-date=24 Ocak 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521173433/https://books.google.com/books?id=bENpAAAAMAAJ|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt;

Qonaxa duyemîn a eniya Galîpolî bi daketina leşkerên Îngîlîz, Anzac û Hindistanê di şeva 6'ê Tebaxê de li Koya [[Suvla Bay|Suvla]] ya li bakurê Ariburnuyê ku Mustafa Kemal parastibû dest pê kir. Daketin bi piştgirîya êrîşê hat kirin û ji Arıburnuyê li bakur pêşve çûn û [[Eniya Anafartalar]] hat vekirin. Dema ku Conk Bayîrî dîsa tê tehdîdkirin, Mustafa Kemal hevalê xwe yê zarokatiyê [[Nûrî Conker|Nûrî]] dişîne 24. Di serê alayê de ev der ji bo parastinê şand. Nûrî paşê paşnavê &quot;Conker&quot; ji Atatürk girt ji ber rola wî ya di [[Şerê Çunuk Bair|şerê Conk Bayıri]] de. {{Sfn|Mango|1999}} Gava ku hêzên Antantayê dest bi bicihbûna li peravên Suvla kirin, Liman von Sanders ferman da du beşên ku îstimûsa Bolayir diparêzin ku dakevin başûr da ku li dijî Brîtanyayê êrîş bikin. Dema ku hêz hatin herêmê, serokê wan Albay Fewzî bi hinceta ku leşker çil kîlometre meşiyane, westiyane û hemû nikarin xwe bigihînin cihê ku tê xwestin, dem zêde bike. Li ser vê yekê, von Sanders di 8ê tebaxê 21:50 de Fevzî ji kar derxist û li şûna wî Mustafa Kemal danî. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Piştî wergirtina xeberê, Mustafa Kemal daxwaza fermandariya hemû hêzên bakurê Arıburnuyê kir; von Sanders qebûl kir û ew di 9ê Tebaxê de li herêmê ji Kireçtepe li bakurê Bendava Suvla heta Conk Bayıri li başûr, di 9ê tebaxê de di bin fermandariya şeş dabeşan de bi cih kir. Navê yekîneyên di bin fermandariya wî de bû &quot;Koma Artêşa Anafartalar&quot;. Wek Fermandarê Koma Anafartalar di [[Yekem Şerê Anafartalar|9-10ê Tebaxê de Serketina Anafartalar]] bi dest xist. {{Sfn|Mango|1999}} Wî bi xwe pêşengiya dijberiya li ser Chunuk Bair kir. Di dema pevçûnê de parçeyek şarapnelê li saetê li sînga wî ket. Saeta şikestî pêşî li birîndarbûna wî girt. Paşê wî ev saet diyarî Liman von Sanders kir. Di 10ê Tebaxê de wî zozanên li dawiya başûrê eniyê xist bin kontrola xwe. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;comu1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://acikerisim.lib.comu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/COMU/1175/Ahmet_Esenkaya_Bildiri.doc?sequence=1|title=Çanakkale Savaşları Sırasında Türk Basınında Mustafa Kemal|website=www.comu.edu.tr|publisher=Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi|archive-url=https://web.archive.org/web/20200322170516/http://acikerisim.lib.comu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/COMU/1175/Ahmet_Esenkaya_Bildiri.doc?sequence=1|archive-date=22 Mart 2020|url-status=hayır|access-date=15 Mart 2020}}&lt;/ref&gt; Li ser serkeftina [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|5.]] Wî pesnê fermandarê [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|artêşê]], Müsîr [[Otto Liman von Sanders]] wergirt. Ev serketina 17'ê Tebaxê [[Eniya Anafartalar|Kireçtepe]] û 21'ê Tebaxê [[Şerê Duyemîn ê Anafartalar|II.]] [[Şerê Duyemîn ê Anafartalar|Anafartalar Serketina]] li pey. &lt;ref name=&quot;dergipark1&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt;

Mîralay Mustafa Kemal ji aliyê çapemeniya Stenbolê ve bi taybetî jî ji aliyê [[Rûsen Esref Unaydin|Ruşen Eşref Bey]] (Ünaydın) ve weke &quot;Lehengê Anafartalar&quot; ji raya giştî re hat naskirin. &lt;ref name=&quot;NBirinci1&quot;&gt;{{Cite book|url=http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/38538/001615306001.pdf?sequence=1|title=Ruşen Eşref Ünaydın|date=1988|publisher=T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı|location=Ankara|page=5|access-date=15 Mart 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521150101/http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/38538/001615306001.pdf?sequence=1|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;zarıkan1&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt; Wêneyê wî di kovara ''Harb Mecmuası'' de cih girt. {{Sfn|Zürcher|2010}} Ew di 20ê Îlonê de nexweş ket, gumanbarê nexweşiya malaria bû, lê li Gallipoli ma. {{Sfn|Mango|1999}} Mustafa Kemal, ku ji destpêka şer ve bi efserên Alman re ku pêşengiya artêşa Osmanî dikirin re pirsgirêkên wî hebûn, pêşbînî kir ku şerê Çanakkaleyê dê piştî Îlonê bi ser bikeve û dixwest beşdarî eniyek din bibe, ku ew difikire. bêtir sûdmend. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 5ê Kanûnê de, Liman von Sanders ji ber sedemên tenduristiyê destûr da Mustafa Kemal ku derkeve. Herî dawî jî Mustafa Kemal fermandariya Koma Anafartalar radestî [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşa]] (Çakmak) kir û bi [[Fethi Okyar|Fethî]], [[Tevfik Rustu Aras|Tevfik Rûştû]] (Aras) û Doktor [[Bahattin Şakir|Bahattîn Şakir]] re di 10'ê Kanûnê de ber bi Stenbolê ve bi rê ket. Di 19-20 Kanûnê de hêzên Antant ji peravên Arıburnu-Anafartalar derketin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 28 Kanûn 1915 de, Împeratorê Alman [[Wilhelm II|Kaiser II.]] Wî ji hêla [[Wilhelm II|Wilhelm]] ve bi [[Xaça Hesinî|Xaça]] Hesinî hate xelat kirin. {{Sfn|Gawrych|2013}}

==== Eniya Kafkasyayê ====
[[Wêne:16._Kolordu_Komutanı_Mustafa_Kemal_Paşa,_Bitlis,_16_Kasım_1916.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png/220px-16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png|thumb|16. Serfermandarê Korpusê Mustafa Kemal Paşa li Bedlîsê, 16.11.1916.]]
Artêşa 16. a ku di 14'ê Çileya 1916'an de ji [[Gelibolu|Gallipoli]] ber bi [[Edirne|Edîrneyê]] ve hat şandin [[Korpusa 16. (Osmanî)|.]] Ew bû fermandarê [[Korpusa 16. (Osmanî)|korpusê]] . Di nava 2 mehan de li [[Edirne|Edîrneyê]] bû 16. Wî xema dabînkirin, vejandin û perwerdekirina Korpusê girt. Ji bo mebestên perwerdehiyê berhema xwe ya bi navê Desthilatdariya Pirsgirêka ''Bijîşkî û Sûret-i Tahrîrina Emîran, Nesayîh'' (Şîret ''li ser Çareserkirina Pirsgirêka Taktîk û Nivîsandina Ferman'' &lt;ref name=&quot;TMHESTDN&quot;&gt;{{Cite book|url=http://ataturkicimizde.com/wp-content/TaktikMeselesinin.pdf|title=Taktik Meselesinin Çözümü ve Emirlerin Yazılmasına İlişkin Öğütler|publisher=Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları|year=2011|isbn=978-975-409-601-9|location=Ankara|access-date=16 Temmuz 2020|orig-year=1916|archive-url=https://web.archive.org/web/20200717022122/http://ataturkicimizde.com/wp-content/TaktikMeselesinin.pdf|archive-date=17 Temmuz 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; ) amade kir û weşand. {{Sfn|Gawrych|2013}} Leşkerên rûsî li eniya rojhilat Wî artêşa xwe paşve kişand û di 16ê sibatê {{Sfn|Mango|1999}} de [[Erzîrom|Erzirom]] û di 3ê adarê de [[Bidlîs|Bitlîs]], [[Mûş]], [[Wan (parêzgeh)|Wan]] û [[Colemêrg, Hekarî|Hekarî]] dagîr kir.{{Çavkanî hewce ye}} Albay Mustafa Kemal di 11, 3 Adarê de. 16. di bin fermandariya wî de ji bo piştgiriya artêşê. Ew bi cesedê şandine [[Amed|Diyarbekirê]] ; Di 27'ê Adarê de piştî rêwîtiyeke dûr û dirêj di Helebê de hat Amedê. Li gorî rutbeya wî, berpirsyariyeke giran jê re hat dayîn. Serfermandarê Korpusê Mustafa Kemal di 1ê Nîsana 1916an de dema ku li [[Amed|Diyarbekirê]] bû, di 1ê Nîsana 1916an de wek Tûggeneral ( [[Mirliva|Mîrlîva]] ) hat tayînkirin û tanî [[Paşa]] wergirt. Ev pileya ku di 35 saliya xwe de gihandiye wê bibe pileya herî bilind a ku di Şerê Cîhanê yê Yekem de wergirtiye. Di 16ê Nîsanê de li [[Farqîn|Farqînê]] navenda xwe ava kir. {{Sfn|Mango|1999}} Ew di navbera Bedlîs û Mûşê de bi qasî 100 kîlometreyî berpirsyar bû, hêza wî ji 13.741 leşker, 9.297 tiving, heft mîtralyoz, 19 top pêk dihat. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Plana Enver ya Eniya Rojhilat, 2 û 3 Wî operasyoneke hevpar a artêşê xeyal dikir. Lêbelê, 2. Berî ku artêş cihê xwe li başûr bigre, Rûsan Artêşa 3. girt. Êrîşî artêşê kirin û têkbirin û di 15ê Nîsana 1916an de Trabzon dagir kirin; Di meha tîrmehê de wan herêmeke berfireh, Gümüşhane, Bayburt û Erzincan jî di nav de girtin û Şerê Cîhanê yê 2. bi dest xistin. Leşker paşve xistine Diyarbekirê. Di 3ê Tebaxê de artêşa Osmanî li dijî êrîşan; 6’ê Tebaxê 16’emîn salvegera Mustafa Kemal. Bi rizgarkirina [[Mûş]] û [[Bidlîs|Bedlîsê]] ji Rûsan, avantajeke stratejîk da leşkerên Osmanî. Ji ber vê serkeftina di eniya Kafkasyayê de, bi şûrê zêrîn madalyaya îmtiyazê wergirt. Di dawiya meha Tebaxê de li ser êrîşa rûsan, Mustafa Kemal di 21ê Tebaxê de artêş paşde vekişand Farqînê. Dema Mûş di destê rûsan de mabû, Bedlîs jî di bin desthilatdariya Osmaniyan de bû. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

Dema ku Mustafa Kemal li [[Amed|Amedê]] bû, [[Yakub Cemîl]] ku yek ji têkoşerên Îttîhatî bû, biryara darbeya hikûmetê da. Ew difikire ku şer winda bûye. Ew di wê baweriyê de ye ku tekane rêya rizgariyê hilweşandina [[Porta Sublime|Deriyê Bilind û]] hilweşandina hikûmetê û cîgirkirina Cîgirê Serfermandarê Giştî û Wezîrê Şer e. Her wiha Mustafa Kemal wekî Cîgirê Serfermandarê Giştî û [[Wezareta Şer|Wezîrê Şer]] jî difikire. Hevalekî wî yê ku bi wî re li hev kir, Enver Paşa ji komployê agahdar kir. Li ser vê yekê Yakub Cemîl bi guleyan hat kuştin. Mistefa Kemal di bîranînên xwe yên ji [[Falih Rıfkı Atay|Falih Rifkî Atay]] re wiha dibêje: “Wê demê Alî Fuad (Cebesoy) ku fermandariya yek ji lîwayên min dikir got, [[Yakub Cemîl]] hatiye darvekirin. Sedema wê jî ew e ku heta ez nebim Cîgirê Serfermandar û Wezîrê Şer, rizgarî nabe.” Heger gotina wî bikira jî, gava ez çûm [[Stembol|Stenbolê]], min ê pêşî ceza bidaya Yakub Cemîl. Ger ez mirovek im ku bi destê wî û yên wekî wî were ser desthilatdariyê, ez ne mêr im!” &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), &quot;Bir komplo&quot;, s. 116, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Destpêka zivistana 1916-an rê li ber pevçûnên din ên li herêmê girt. 2 di 25ê Mijdarê de. Dema ku serfermandarê artêşê Ahmet Îzzet Paşa destûr girt û vegeriya Stenbolê, Mustafa Kemal bû cîgirê fermandarê artêşê. Dema bû wekîl, di bin fermandariya efser [[İsmet İnönü|Îsmet (Înönü)]], [[Cafer Tayyar Eğilmez|Cafer Tayyar (Eğilmez)]] û hevalê wî yê ji Harbiye [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fuat (Cebesoy)]] de ku ew ê di dema pêş de bi wan re di Şerê Rizgariyê de bixebitin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 18'ê Sibata 1917'an de Mistefa Kemal hîn dibe ku ew ji bo fermandariya leşkerên beşdarî operasyona Hecazê bûne hatiye wezîfedarkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 26 sibatê de çû Şamê da ku beşdarî civînên bi serokatiya Enver bibe. Piştî axaftinan plan hatin guhertin; Çûyîna leşkerên Fahrettîn Paşa ber bi eniya Filistînê û artêşa 2. ya Mustafa Kemal. Biryar hat dayîn ku ew ê di serî de ji bo fermandariya Artêşê were tayînkirin. Ev biryar ji aliyê wezîrê mezin Talat Paşa ve hat veto kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Eniya Sîna û Filistînê ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(1918).jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%281918%29.jpg/150px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%281918%29.jpg|thumb|214x214px|Kemal Paşa, di dema Fermandariya [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim de]] (1918). Ew şirîta li ser wê ye ku nîşan dide ku ew Adjutantê Rûmetê yê Sultan e.]]
Di 7'ê Adara 1917'an de Artêşa 2. ku navenda wê li [[Amed|Amedê]] bû. Piştî ku weke Cîgirê Serfermandarê Artêşê hat tayînkirin, daxwaz hat kirin ku weke Fermandarê Giştî yê [[Kampanya Hêza Hecaz|Hêzên Hîcazê]] were destnîşankirin. Lê belê bi qebûlnekirina vê yekê di 5'ê Tîrmeha 1917'an de artêşa 7'an a di bin fermandariya [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim de]] pêk hat [[7. Artêş (Osmanî)|.]] Ji bo Fermandariya [[7. Artêş (Osmanî)|Artêşê]] hat tayînkirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19725&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt; {{Sfn|Gawrych|2013}} Di 8ê Tebaxê de ji Stenbolê derket û çû Helebê. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî nirxandinên xwe yên li herêmê, di mijarên stratejîk de bi Fermandarê Koma Artêşê Yildirim ê Alman [[Erich von Falkenhayn|Falkenhayn]] re li hev nekir û di 4ê cotmehê de ji fermandariyê îstifa kir û di dawiya mehê de hat Stenbolê. li [[Pera Palace|Pera Palasê]] bi cih bûye. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}
[[Wêne:AtaturkYildirim.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/AtaturkYildirim.jpg/150px-AtaturkYildirim.jpg|thumb|221x221px|li eniya Sîna û Filistînê.]]
Di navbera 15'ê Kanûna 1917'an û 5'ê Çileya 1918'an de li cem Welîehd [[VI. Mehmed|Vahdettîn Efendi]] çû [[Împeratoriya Almanî|Elmanyayê]] û li [[Berlîn|Berlînê]] çû [[Wilhelm II|Kayser II]] . Ew beşdarî nîqaşên bi [[Wilhelm II|Wilhelm]], [[Paul von Hindenburg|Hindenburg]], [[Erich Ludendorf|Ludendorff]] û Serfermandariya Giştî ya li ser rewşa stratejîk a şer bû, serdana herêma [[Elsas|Alsace]] û eniyê kir û bi efseran re hevdîtin kir. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ji ber ku dema ji serdanê vedigere gurçika wî ya çepê şewitî demeke dirêj li nexweşxaneyê ma. Di 25ê Gulanê de derket rê; Di Hezîran û Tîrmeha 1918an de li [[Viyana]] û [[Karlovy Vary|Karlsbadê]] tê dermankirin. Di dema tedawiya xwe de dersên Almanî û Frensî girt. Piştî mirina [[Mehmed V|Sultan Mehmed Reşad]] û mirina [[VI. Mehmed|Vahdettîn]], di 27ê Tîrmehê de ji [[culus|Karlsbadê]] derket û vegeriya Stenbolê, lê ji ber ku li Viyanayê bi [[Arsima spanyolî|grîpa spanî]] ketibû, di 4ê Tebaxê de karîbû xwe bigihîne Stenbolê. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

7ê Tebaxê [[7. Artêş (Osmanî)|7.]] Di [[Eniya Sîna û Filistînê|Eniya Filistînê de]] wek Fermandarê [[7. Artêş (Osmanî)|Artêşê]] hat tayînkirin . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/002333863e1f6474d3df4|title=M.K. Paşa Filistin ve Suriye Cephesinde|archive-url=https://web.archive.org/web/20211018130639/https://en.calameo.com/read/002333863e1f6474d3df4|archive-date=18 Ekim 2021|url-status=hayır|access-date=10 Eylül 2015}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}} Di 26ê Tebaxê de gihişte Helebê, paşê di 1ê Îlonê {{Sfn|Gawrych|2013}} de çû navenda xwe ya li [[Nablus|Nablusê]] . Piştî lêkolîna wî ya li Sûriyê û li ser xeta şer, dît ku Enver ew xelet agahdar kiriye û hêza wî lawaz bûye. Di 19ê Îlonê de, hêzên Brîtanî yên di bin [[Edmund Allenby|General Allenby]] de êrîşî Koma Artêşa Birûskê ya di bin serokatiya [[Otto Liman von Sanders|General Sanders]] de kirin, û [[Şerê Megîdo (1918)|şerê Megiddo]] dest pê kir. Di encama şer de artêşa 8. [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim]] ava kir [[Artêşa 8. (Osmanî)|.]] [[Artêşa 8. (Osmanî)|Artêş]] bi temamî, [[Artêşa 4. (Osmanî)|4.]] [[Artêşa 4. (Osmanî)|Leşker]] bi giranî hat rûxandin. Tenê [[7. Artêş (Osmanî)|fermandarê 7. di bin fermandariya Mistefa Kemal Paşa de.]] [[7. Artêş (Osmanî)|Artêş]] ji [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]] ber bi bakur ve vekişiya û li Mislimiye li başûrê [[Kilîs|Kilîsê]] xeteke parastinê ava kir. Heya [[Agirbesta Mudros|Agirbesta Mudrosê]], [[Împeratoriya Brîtanî|Împaratoriya Brîtanîyayê]] nehişt ku leşkerên xwe bi rêyên Torosê derbasî [[Anatolya|Anatolyayê]] bibin. &lt;ref name=&quot;Villalta&quot;&gt;J. Blanco Villalta, Atatürk, Çey. Fatih Özsu, Ankara, 1982, Syf. 225.&lt;/ref&gt; Di dema ku şer hê dewam dikir, di 20ê îlonê de bi navê Alîkarê Rûmetê ''Hezretî Şehriyarî (Adyûtantê Rûmetê'' yê Siltan) hat dayîn. {{Sfn|Mango|1999}} Di heman rojê de Mustafa Kemal Paşa telgrafek ji alîkarê [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] [[Naci Hand|Nacî (Eldenîz) Bey]] re şand û jê re da zanîn ku ji Koma Leşkerî ya Yildirim re hêza şer nemaye û jê re pêşniyar kir ku daxwaza agirbestê bike. Herwiha daxwaz kir ku di hikûmeta nû de weke [[Wezareta Şer|Wezîrê Şer]] û Cîgirê Fermandarê Giştî were destnîşankirin. &lt;ref&gt;Hikmet Bayur, '1918 Bırakışmasından Az Önce Mustafa Kemal Paşa'nın Başyaver Naci Bey Yolu ile Padişaha Bir Başvurması', ''Belleten'', C.XXI, Sayı: 84, Ekim 1957, s. 561-565, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, ''Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri'', C.IV, Türk Tarih Kurumu Basınevi, Ankara, 1991, s. 13-14 (Türk İnkılâp Enstitüsü Arşivi: [tel:63/17436 63/17436])&lt;/ref&gt; Di 27 Îlonê de, hêzên Brîtanî êrîşî Artêşa 7. Dema ku artêşê gef li devera piştê xwar, wî ferman da ku paşve vekişe ber bi Kiswa, li başûrê Şamê. Sanders fermana parastina bajêr da û Wî artêş xiste bin fermandariya Mistefa Kemal; lê Şam di 30ê Îlonê de ket. Mistefa Kemal bi vekişandina hêzên xwe ber bi Helebê ve fermana parastinê girt. [[Heleb]] di 25’ê cotmehê de piştî parastineke demdirêj ku li vir şerên kolanan pêk hatin, ket. Mustafa Kemal hêzên xwe yên mayî vekişand Anatolyayê. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 30ê Cotmeha 1918an de, [[Agirbesta Mudros|agirbesta Mudrosê hat]] îmzekirin û roja din danê nîvro ket meriyetê. Li gorî xala 19. a agirbesta Mudrosê, piştî ku [[Otto Liman von Sanders]] Paşayê ku fermandarê Koma Artêşê ya Yildirim bû ji wezîfeyê hat girtin, Mustafa Kemal Paşa ji wezîfeyê hat tayînkirin. &lt;ref name=&quot;Türkmen&quot;&gt;Zekeriya Türkmen, ''Mütareke döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920)'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001, s. 45-50.&lt;/ref&gt;

[[Agirbesta Mudros|Piştî]] Agirbesta Mudrosê, li [[Anatolya|Anatolyayê]] tevgerên berxwedanê yên bi şeklê mîlîsan ( [[Kuva-yi Milliye|Kuvâ-yi Milliye]] ) hatin organîzekirin. Di 5 Çiriya Paşîn de, fermandarê Brîtanî li Sûriyê daxuyand ku ew ê bajêr dagir bikin û got ku ew ê [[Porta Îskenderûnê|Bendera Iskenderûnê]] ji bo veguhestina pêdiviyên leşkerên xwe yên li Helebê bikar bînin; Du roj berê Mustafa Kemal xwest bi têlêgramê şertên agirbestê hîn bibe. Di hişyariya ku di 6ê Mijdarê de ji wezîrê mezin re şandibû de gotibû ku ew ê bi çekan li dijî dagirkeriya Îngîlîzan bisekinin; lê diviyabû roja din bi telgrafa Ahmet Îzzet Paşa ji fermanê vekişiya. {{Sfn|Mango|1999}} Di 7'ê Mijdarê de bi Koma 7'an re tevlî Koma Leşkerî ya Yildirim bû. Artêş belav bû. &lt;ref name=&quot;Türkmen2&quot;&gt;Zekeriya Türkmen, ''Mütareke döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920)'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001, s. 45-50.&lt;/ref&gt; Beriya ku ji Edeneyê cihê peywira xwe ya dawî derkeve, bi hatina Ulukışlayê dest bi rêxistina yekem kir. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/books/0023338634884d9ccafef|title=Ulukışla ve Kuvayı Milliye|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203051149/http://en.calameo.com/books/0023338634884d9ccafef|archive-date=3 Aralık 2013|url-status=evet|access-date=19 Mayıs 2013}}&lt;/ref&gt; Wî bi [[Ali Cenanî|Alî Cenanî]] re, ku yek ji navdarên bajarê Dîlokê ye, hevdîtin pêk anîbû û soz dabû ku eger berxwedanek organîze bike dê bi xwe çekan bide; Piştre ev çek li gel hatin belavkirin û li dijî hêzên dagirker hatin bikaranîn. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 10ê çiriya paşîna (November) 1918 de, 2. Fermandarê Parzemînên Birûskê. Ji Serfermandarê Artêşê Nîhat Paşa re hişt û ji [[Edene|Edeneyê]] derbasî [[Stembol|Stenbolê]] bû. {{Sfn|Gawrych|2013}} Piştî bibîrxistina wî, artêşên osmanî yên birêkûpêk ên li herêmê bi hemû pêdiviyên xwe yên muhtemel vekişiyan bakurê [[Toros|Torosê]] . Ji bilî artêşê hemû yekîne hatin belavkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

== Têkoşîna Neteweyî (1919-1923) ==

=== Sazûman ===

==== Serdema dagirkeriyê ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_met_onderscheidingen.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg/150px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg|thumb|192x192px|9. Mufetîşê Artêşê Mustafa Kemal Paşa, 17 Nîsan 1919.]]
[[Wêne:Büyüklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Paşa.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg/150px-B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg|thumb|275x275px|Gotara bi sernavê &quot;Pîrên me - Mustafa Kemal Paşa&quot; di rûpela 44an a hejmara 3. ya ''[[Kovara Mezin|Büyük Mecmua]]'' {{'}} 20ê Adara 1919an de derketiye.]]
Mustafa Kemal di 13'ê Mijdarê de xwe gihand Gara [[Stembol|Haydarpaşa]] [[Stasyona Trenê ya Haydarpaşa|ya Stenbolê]] . Dema ku ji [[Haydarpasa|Haydarpaşayê]] derbasî [[Stembol|Stenbolê]] dibe, keştiyên şer ên dijmin ên ji bo [[Dagirkirina Stenbolê|dagirkirina bajêr li Bosforê lengerkirî dibînin,]] bi navê &quot;Wekî hatin herin!&quot; gotina xwe got. Di dema mana xwe ya şeş mehan de li Stenbola dagirkirî, bi efserên din ên welatparêz ên ku dixwestin li hember êrîş û perçebûna welêt li ber xwe bidin, hevdîtinên veşartî pêk anîn. {{Sfn|Gawrych|2013}} [[agirbest (dem)|Di dema agirbestê de]] bi [[Fethi Okyar|Fethî Bey]] (Okyar) re, bi derxistina rojnameya ''Minber'', ku alîgirê [[Ahmet Izzet Furgac|Ehmed Îzzet (Furgaç) Paşa bû]] û li dijî [[Ahmet Tevfik Okday|Ahmet Tevfik Paşa]] (Okday) bû, dest bi însiyatîfên siyasî kirin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Di dawiya salê de pirtûka ''[[Hasbîhal bi Efser û Fermandar re|Hasb-ı Hâl]]'' ya ku berê nivîsandiye çap kir. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ew pêşî li Pera Palace li Stenbolê ma, û di demek kurt de çû mala Beyoglu ya [[Saleh Fansa|Salih Fansa]], Erebekî Xiristiyan ê Sûrî ku wî li Helebê nas kir. Paşê di 21ê Kanûna Pêşîn a 1918an de diya xwe [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanim]] û xwişka xwe [[Ji Bapîrê Rûmet|Makbule]] ku li [[Akaretler|Akaretlerê diman]] bi xwe re bir û li mala ku niha [[Muzeya Atatürk|Muzeya Ataturk]] e bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}} Di rojên ku Stenbol [[Dagirkirina Stenbolê|di bin dagirkeriyê de bû,]] Mustafa Kemal bi hevalên xwe re gelek caran li vê malê kom dibûn. {{Sfn|Mango|1999}} Di van civînan de biryar hatin girtin ku li Stembolê hukum bê guhertin, paşê jî li hember îşgala welêt betalkirina artêşê bê sekinandin, çek û cebilxane veşêrin, efserên ciwan bên veguhestin Anatolyayê, burokratan dilsoz bimînin. ji bo dîtinên netewî û bilindkirina morala xelkê. {{Sfn|Gawrych|2013}} Heta 16ê Gulana 1919an, [[Çûyîna Mustafa Kemal a Samsûnê|roja ku koçî Samsûnê kiriye]], li vê malê dimîne. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php?dil=tr&amp;p=3|title=İBB Atatürk Müzesi - Şişli|website=ibb.gov.tr|publisher=İstanbul Büyükşehir Belediyesi|archive-url=https://web.archive.org/web/20140925092758/http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php?dil=tr&amp;p=3|archive-date=25 Eylül 2014|url-status=hayır|access-date=18 Temmuz 2020}}&lt;/ref&gt;

Mistefa Kemal ji bo ku li dijî Ahmet Tevfîk Paşa bandorê li meclîsê bike, di şeş mehên ku li paytextê de bû çend caran derket pêşberî sultan. {{Efn|Mango dört,{{kdş|Mango|1999|s=198}} Gawrych ise altı kez{{kdş|Gawrych|2013|s=64}} padişah huzuruna çıktığını belirtmektedir.}} Her çiqas Vahdettîn dixwest Mustafa Kemal bi kar bîne jî, li dijî desthilatdariya wî ya siyasî bû û tercîh dikir ku bi jinên xanedandî yên wek [[Damad Ferîd Paşa]] û Tevfîk Paşa re zewicî bixebite. Di 18ê Çiriya Paşîn de parlemento ji bo gotûbêjkirina bernameya hikûmeta Tevfîk Paşa civiya, lê dengdan bê encam ma, ji ber ku bîst û heft parlementerên piştgirê partiya Fethî (Okyar) li dijî hikûmetê deng dan. Lê belê ev hewldan bê encam man û hikûmeta Tevfîk Paşa di dengdana 19ê Mijdarê de bi piraniya sade li ser kar ma. {{Sfn|Mango|1999}} Dema ku nîqaş di nav siyasetmedaran de diqewime, efser, di nav de Mustafa Kemal, têdikoşin ku beşên mayî yên artêşa Osmanî bigire û li dijî planên Hevalbendan bisekinin. Tevfîk Paşayê ku baweriya meclîsê ji dest da, di 21ê Kanûnê de derket pêşberî sultan û daxwaza betalkirina meclîsê kir û [[Serdema Destûra Bingehîn a Duyemîn|Dewra Destûra Bingehîn]] a Duyemîn bi dawî bû û rêveberiya şexsî ya sultan hat vegerandin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 4ê çileya paşîna (January) 1919 de, hilbijartin ji bo demek nediyar hatin paşxistin. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 20ê kanûnê de careke din derket pêşberî sultan, lê hewldanên wî yên tevlî hikûmetê tu encam negirt. 30 endamên berê yên Komîteya Îttîhad û Terakkî di 29-30 Çile 1919 de hatin girtin; Di nava kesên hatin girtin de hevalê Mistefa Kemal Dr. [[Tevfik Rustu Aras|Tevfik Rüştü]] (Aras) jî amade bû. Komîserê Bilind ê Îtalyayê Kont Carlo Sforza di bîranînên xwe de nivîsîbû ku ajanên Îngîlîz li Stenbolê di destpêka sala 1919an de xwe amade dikirin ku Mustafa Kemal bigirin û bişînin Maltayê, lê ji bo ku pirsgirêkên dîplomatîk dernekevin ev amadekarî nehatine bicihanîn. Di destpêka sala 1919an de li Stembolê gelek qeyranên siyasî çêbûn û herî dawî di 4ê adarê de bi serokatiya Damad Ferîd Paşa hikûmeteke nû ya ji Îttîhatparêzan bêpar hat avakirin. Neteweperestan dest danî ser artêşê, lê Harbiye Nazın Şakir Paşa yê nû Cevat Paşa (Şivan) li şûna serokerkan Fevzî (Çakmak) destnîşan kir. Di 9ê Adarê de hemû serokên Îttîhad û Terakkî hatin girtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku ev hemû aloziyên siyasî didomin, Mistefa Kemal gelek caran bi efserên wek [[Rauf Orbay|Reûf]], [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fuat]], [[Fahrettin Altay|Fahrettîn]], [[Refet Bele|Refet]], [[Kazım Karabekir|Kazim Karabekir]], [[İsmet İnönü|Îsmet]] re di nava têkiliyê de bû. Li gel Alî Fuat, wî planek operasyonê çêkir da ku ranekirina leşkeran rawestîne, çek û cebilxaneyên di destê xwe de biparêze, efser û sivîlên ku wî bi wan re heman ramanan parve dikin di cihên sereke de bihêlin. Ev fikrên efserên di Serfermandariya Giştî de jî hatin parvekirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de li herêmên cuda yên Anatolya û Trakyayê [[Parastina Civakên Hiqûqê|komeleyên Parastina Hiqûqê]] hatin avakirin. Mistefa Kemal û efserên din bi van civakan re dest bi danîna têkiliyan kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di Sibata 1919 de, Alî Fuat 20. Kazim Karabekir di 13'ê adarê de weke fermandarê korseyê çûbû Enqereyê. Ji bo Erziromê wek fermandarê korpusê hat tayînkirin. Mustafa Kemal jî armanc dikir ku li Anatolyayê cih bigire. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Mustafa Kemal ku di meha Nîsanê de ji aliyê Wezîrê Şer Şakir Paşa ve hatibû gazîkirin, bi biryara ku Tûggeneral [[Kazim Înan|Kazim]] (Înanç) jî beşdar bû, ji bo çareserkirina çewisandina Yewnanan a li Rojhilatê Anadoluyê ji bo Artêşa 9emîn hat wezîfedarkirin. wekîlê [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşa]] (Çakmak). Ew wek mufetîşê artêşê hat tayînkirin. Ev biryar di 30ê Nîsanê de bi awayekî fermî hatibû ragihandin û piştî demekê ji aliyê civata wezîran ve hatibû pejirandin. Di çarçoveya vî karî de, Mistefa Kemal wê li herêmê aramiyê biparêze, çavdêriya komkirin û depokirina çekan li cihekî ewle bike, li ser raporên ku artêşê 'meclîsên' ava kirine, lêkolînan bike û eger ew rast bin, ew ê dawî li wan bîne. ji bo pratîkê. Mustafa Kemal jî bi vê biryarê tenê 9 bi bandor bû {{Sfn|Gawrych|2013}} . Artêş û rêveberên sivîl ên li rojhilat û navîn ên Anatoliya ne tenê di bin destê wî de bûn, di heman demê de fermandar û rêveberên sivîl ên herêmên rojava û başûr jî neçar bûn ku daxwazên wî bi cih bînin. {{Sfn|Mango|1999}} Wî di 15ê Gulanê de seredana xatirxwestinê ji serokerkan re kir; Li vir di civîneke nepenî de bi Fevzî Paşa (Çakmak) û cîgirê wî [[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] (Çobanlı) yê ku li ber dest ji serokerkaniyê berdide re hevdîtin pêk anî. Wan bi Fevzî Paşa re li hev kirin ku çek û malzemeyên wê neyên teslîmî Hêzên Antantayê, li Anatolyayê rêveberiyek li ser Kuva-yi Milliye bê avakirin û operasyonên leşkerî tenê bi parastinê nemînin. Mistefa Kemal ji Cevat Paşa şîfreyek kesane standiye û Fevzî Paşa jî şandina efser û çekan bo Anatoliyê organîze kiriye. Paşê bi sultan re hevdîtineke dawî kir û di 16ê gulanê de bi [[bandırma ferry|keştiya Bandirmayê]] bi karmendên xwe ve ber bi Samsûnê ve bi rê ket. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

==== Çûna Samsunê ====
[[Wêne:&quot;Mustafa_Kemal_Paşa&quot;.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg/200px-%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg|thumb|200x200px|Gotara bi sernavê &quot;Mustafa Kemal Paşa&quot;, di 6ê Çiriya Pêşîn a 1919an de, di rojnama ''[[Pêş (rojname)|pêş]]'' de.]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal'in_9._Ordu_Müfettişliği'ne_tayin_yazısı.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Mustafa_Kemal%27in_9._Ordu_M%C3%BCfetti%C5%9Fli%C4%9Fi%27ne_tayin_yaz%C4%B1s%C4%B1.JPG/200px-Mustafa_Kemal%27in_9._Ordu_M%C3%BCfetti%C5%9Fli%C4%9Fi%27ne_tayin_yaz%C4%B1s%C4%B1.JPG|thumb|223x223px|Mistefa Kemal Paşa yê Wezareta Şer 9. Nameya randevûyê ji bo Mufetîşê Parzemînê ya Artêşê.]]
Di 2'ê Sibata 1919'an de Cemal Paşa ji Mêrsînê wekî mufetîş şandine Anatoliyê, ji bo ku artêşên Osmanî yên li rojhilat li gorî şert û mercên agirbestê bi rêxistin bike. Komîserê Bilind ê Îngilîstanê [[Somerset Arthur Gough-Calthorpe|Admiral Calthorpe]] û Komîserê Bilind ê Fransî Admiral Amet di Mijdara 1918’an de notek dane dewleta Osmanî. Ji tirkan xwestin ku çek hilgirin û xiristiyanên li rojhilat bikujin û li hember vê yekê tedbîr bên girtin. Mustefa Kemal Paşa ji aliyê Sultan [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] ve li gorî notên ku ji aliyê Komîseriyên Bilind ên hêzên dagirker ve hatine dayîn, ji bo parastina gelê Xirîstiyan ên li [[Vilâyat-i Sitte|Vilâyat-ı Sitte]] (Şeş parêzgehan) û ji bo tepeserkirina serhildanên piçûk ên li dijî hêzên dagirker, ji hêla Sultan Vahdettin ve bi hêzek awarte hate tayîn kirin. . &lt;ref&gt;{{Cite book|title=[[Nutuk (Mustafa Kemal Atatürk)|Nutuk]]|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|page=6|authors=Mustafa Kemal Atatürk}}&lt;/ref&gt; Li ser nameya ku ji aliyê general Sir [[George Milne]], serfermandarê artêşa Brîtanyayê li Deryaya Reş, li ser erka Mistefa Kemal hatibû nivîsandin, Wezareta Şer di 24ê Gulanê de bersiv da ku erka Mistefa Kemal 1 û 3 ye. Wî da zanîn ku ew cesedê di nav xwe de dihewîne û yekîneyên leşkerî fermanên wezaretê pêk tînin, ji bo kontrolkirina rakirina fîşekên topan û pêşîgirtina li nerazîbûna giştî. Di rastiyê de, Mustafa Kemal û fermandarê cesedê wî Kazim Karabekir li Erziromê û Refet (Belê) li Sêwasê, diviya bû ku rê li ber gihandina malzemeyên leşkerî bigirin. Serfermandariya Giştî ya ku dixwest pêşî li pêşveçûna Yewnanan a li herêma Egeyê bigire, ev armanc jî parve kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Ataturk beriya biçe Samsunê ji rojnamevan [[Falih Rıfkı Atay|Falih Rifki Atay]] re behsa hevdîtina xwe ya dawî ya bi Vahdettîn re kir. [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] di vê hevdîtinê de ji Mustafa Kemal Paşayê ku beriya biçe [[Samsun|Samsûnê]] hatiye serdana wî gotiye, “Paşa Paşa, te gelek xizmet ji dewletê re kiriye, ev hemû niha di vê pirtûkê de ne, ketine dîrokê. Van ji bîr bikin, karûbarê ku hûn ê nuha bikin dibe ku ji hemîyan girîngtir be. Paşa Paşa, tu dikarî dewletê rizgar bikî!&quot; Lê Atatürk diyar kir ku ew ji dilpakiya Vahdettin ne bawer in û ew dixwazin tirkên ku li dijî vê siyasetê tevdigerin razî bikin û li gor siyaseta dewletên Îttifaq tevbigerin. &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), s. 202, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal, di 19ê Gulana 1919an de [[Refet Bele|Serleşker Refet Bey (Bele)]], Serleşker [[Kazim Dirik|Kazım (Dirik) Bey]], [[Mehmet Arif Bey (siyasetmedar, 1883 ji dayik bûye)|Serleşker 'Aıcı' Mehmet Arif Bey]], Dr. Albay [[İbrahim Tali Öngören|İbrahim (Tali Öngören) Bey]], Serfermandar [[Hüsrev Gerede|Hüsrev (Gerede) Bey]], Dr. Bi Serdar [[Refik Transparent|Refik (Saydam) Bey]], Major [[Kemal Dogan|Kemal (Doğan) Bey]], Kaptan [[Cevat Abbas Gurer|Cevat Abbas (Gürer) Bey]] û Kaptan [[Alî Şevket Ondersev|Ali Şevket (Öndersev) Bey]] re çû [[Samsun|Samsunê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/samsun.html|title=Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304120228/http://www.ataturk.net/mmuc/samsun.html|archive-date=4 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=16 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

Tevgerên berxwedanê yên li dijî dagirkeriyê yekser piştî agirbesta 30’ê Cotmeha 1918’an, 19’ê Gulana 1919’an dema ku Mustafa Kemal û fermandarên wî ku piraniya wan karmend bûn li Samsunê daketin qadan, bi awayekî ferdî dest pê kirin. [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariya Tirkiyê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.meb.gov.tr/belirligunler/19mayis/makaleler/1919a_bakis.html|title=TÜRK ULUSAL KURTULUŞ HAREKETİNİN BAŞLANGICI|publisher=[[TC Millî Eğitim Bakanlığı|meb.gov.tr]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113071221/http://www.meb.gov.tr/belirligunler/19mayis/makaleler/1919a_bakis.html|archive-date=13 Kasım 2013|url-status=hayır|access-date=9 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}} Di vê heyamê de, ku hefteyekê li [[Muzeya Gazî|Qesra Mantikayê]] ma, li ser sedemên pevçûnên li herêmê lêkolîn kir û li dijî dagirkeran, li dijî dagirkeran, rolek di damezrandina rêxistinên [[Kuva-yi Milliye]] yên herêmî de lîst. wezîfeya ku sultan Vahdettîn daye. &lt;ref name=&quot;Samsun&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.atam.gov.tr/nutuk/ordu-ile-temas|title=Ordu ile temas|date=|website=[[Nutuk (eser)|Nutuk]]|publisher=[[Atatürk Araştırma Merkezi|atam.gov.tr]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20191006062441/http://www.atam.gov.tr/nutuk/ordu-ile-temas|archive-date=6 Ekim 2019|url-status=hayır|access-date=1 Haziran 2020}}&lt;/ref&gt;

Di 21 Gulan de, ew bi efserê ewlekarî yê Brîtanî Captain LH Hurst û du hevkarên wî re civiya ji bo gotûbêjkirina rewşa ewlehiyê. Wî li dijî nêrîna Îngilîzan ku digotin dewleta Osmanî nikare welat birêve bibe û ji bo çend salan destwerdana derve lazim e, rawestiya û diyar kir ku dema ku armancên cudaxwaz ên Yewnanan xilas bibin dê pirsgirêkên li herêma Samsûnê bên çareserkirin., û ku Yewnanan di axa Osmaniyan de ne xwediyê serweriyê bûn. {{Sfn|Mango|1999}} Mistefa Kemalê ku çend rojên din li Samsûnê ma û hevdîtin pêk anî, dawiya vê hefteyê çû [[Havza, Samsûn|Havzeyê]] . Mustafa Kemalê ku li bajêr bi awayekî baş hat pêşwazîkirin, ji gel xwest ku şaxeke Komeleya Înfazê vekin. {{Sfn|Mango|1999}} Tevgerên Mustafa Kemal ên li Havzayê ji aliyê Yewnanan ve ji kaptan Hurst re hat ragihandin; Piştî rapora Hurst, di 8ê Hezîranê de Komîserê Bilind Admiral Calthorpe ev mijar ji wezareta derve ya Brîtanya re telegraf kir. Li ser vê yekê rayedarên Îngilîstanê zext li dewleta Osmanî kirin ku Mustafa Kemal ji wezîfeya wî dûr bixe. Di heman rojê de, wezîrê mezin bi wekalet ji rayedarên Brîtanî re ragihand ku civata wezîran biryar da ku Mistefa Kemal bi bîr bîne; Wezîrê Şer [[Şevket Turgut Paşa]], bi bîr xist ku wan Mistefa Kemal berda, lê ji Mustafa Kemal re gotine &quot;Bizivirin Stenbolê.&quot; Mustafa Kemal pirs kir ku çima di 11ê Hezîranê de ji bo wext bikirin bangî wî kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî hejdeh rojan li Havzayê, dema ku xebera wî hat ku dibe ku desteyek Brîtanî ji Reuf (Orbay) bê şandin da ku rê li ber rêwîtiya wî bigire, di 13ê Hezîranê de bêyî ku tu kesî agahdar bike, lîwayek Refet (Bele) hate şandin. û yekî ewletir.. biryar da ku here [[Amasya|Amasyayê]] . {{Sfn|Mango|1999}}

==== Amasya Circular ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(renklendirilmiş)_3.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg/200px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg|rast|thumb|224x224px|Mistefa Kemal Paşa, li ser kursiyek rûniştiye]]
Mustafa Kemal di 13’ê Hezîranê de, Alî Fuat û Reûf di 19’ê Hezîranê de, Refet di 20’ê Hezîranê de hatin Amasyayê. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de, dagirkeriya Yewnanîstanê li Rojavayê Anatolyayê berdewam kir, û Komeleyên Redd-i Ilhak telgrafên protestoyî ji hukûmeta Stenbolê û Hêzên Hevalbend re dişandin û banga berxwedanê dikirin. Wezîrê Karên Hundir [[Ali Kemal|Alî Kemal]], bi fikira ku ev çalakî wê heyeta osmanî ya li Parîsê bikeve tengasiyê, ji hemû postexaneyên welêt re talîmat şand ku telgrafên protestoyê yên 16ê Hezîranê qebûl nekin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18 Hezîranê de Mustafa Kemal, 1. Di telgrafa ku ji Fermandarê Kolorduyê Albay Cafer Tayyar re şandibû de diyar kiribû ku desthilatdariya Stenbolê ji dest daye, gelê Anadoluyê ji bo serxwebûna neteweyî bûye yek, divê Komeleyên Paras-i Law û Redd-i Ilhak bibin yek. di bin yek navekî de û ji cihekî li Anatoliyê birêve diçû.Wî nivîsîbû ku ji civatê yek an du delege bişînin Sêwasê. {{Sfn|Mango|1999}}

Mustafa Kemal di 19-20ê Hezîranê de bi [[Rauf Orbay|Reûf]], [[Refet Bele|Refet]] û [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fûat]] re derbarê pêşnûmeya daxuyaniya xwe de hevdîtin pêk anîbû. Piştî qeyûm hat amadekirin 2. Kongreya li Konyayê pêk hat. Mufetîşê Artêşê [[Cemal Mersinli|Cemal]] (Mêrsinlî) û Artêşa 15emîn li [[Erzîrom|Erziromê]] . Ji Fermandarê Kolorduyê Kazim Karabekir re hat şandin û erêkirina wî hat wergirtin. Di 22 Hezîran 1919 de [[Amasya Circular|Bernameya Amasyayê]] weşand. Piştre ji hemû fermandarên sivîl û leşkerî re telegraf hat şandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di [[Amasya Circular|danezana Amasyayê]] de bertekên hêzên îşxalker ên li [[Stembol|Stenbolê derket]] holê û Îngilîstan zextên xwe yên li ser hikûmeta Stenbolê zêde kirin ku Mustafa Kemal vegerîne [[Stembol|Stenbolê]] . Di vê navberê de [[Ali Kemal|Alî Kemal]] Bey ku Wezîrê Karên Hundir bû, bi giştînameyeke ku Mistefa Kemal leşkerekî baş e, lê di encama zextên Îngîlîzan de ji wezîfeyê hat dûrxistin. Di [[Amasya Circular|danezana Amasyayê]] de hat diyarkirin ku yekparçeyiya welat û serxwebûna gel di xeteriyê de ye, hikûmeta Stenbolê nikare berpirsyariya xwe bi cih bîne û ev rewş wisa kiriye ku milet wenda bûye. Di belavokê de hat gotin ku &quot;Biryar û biryara milet wê serxwebûna miletê rizgar bike.&quot; Hat diyarkirin ku li [[Sêwas|Sêwasa]] ku li Anadoluyê ji her alî ve cihekî ewle ye dê kongreyek bê lidarxistin. Ji bo beşdarbûna di vê kongreyê de, daxwaz hat kirin ku ji her parêzgehekê 3 nûner bêne hilbijartin û rêkirin ku gera nûneran nehênî bimîne. Hat diyarkirin ku dê li [[Erzîrom|Erziromê]] ji bo wîlayetên rojhilat kongreyek bê lidarxistin û piştre endamên [[Kongreya Erzîromê|Kongreya Erziromê]] dê derbasî Sêwasê bibin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/amasya.html|title=ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160201090309/http://www.ataturk.net/mmuc/amasya.html|archive-date=1 Şubat 2016|url-status=hayır|access-date=29 Temmuz 2016}}&lt;/ref&gt;

==== Kongreya Erziromê ====
Yekane endamê hikûmetê ku biryar daye Mustafa Kemal ji holê rake, Wezîrê Karên Hundir [[Ali Kemal|Alî Kemal]], di 23’ê Hezîranê de bi giştînameyekê ku ji rayedarên herêmê re şandibû, ferman dabû rêveberên herêmê ku “bi wî re tu tedbîrên fermî negirin û pêk neyên. her yek ji daxwazên wî yên di derbarê karûbarên hikûmetê de.&quot; Mistefa Kemal û Reûf ji telgrafê bê hay bûn, di 26ê Hezîranê de ji Amasyayê derketin û çûn Erziromê. Dema ku waliyê Sêwasê [[Resit Paşa|Reşît Paşa]] ji Stenbolê pirs kir ku hûn çawa silavê bidin Mustafa Kemal, di navbera Alî Kemal û Wezîrê Şer [[Şevket Turgut Paşa]] de şerekî dijwar derket; Her du çavdêr di 26ê Hezîranê de îstifa kiribûn. Wezîrê nû yê hundir [[Reşîd Akîf Paşa]] telgrafek ji waliyê Sêwasê re şand û tê de diyar kir ku divê Mistefa Kemal jî wek hemû generalên ji kar dûrxistin were pêşwazîkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Kazim Karabekir di 3ê Tîrmehê de Mustafa Kemal şand 15ê Erziromê.&amp;nbsp;km li derve û mêvanên xwe bi merasîmekê birin navenda qesra Erziromê. Hema ku gihîşte bajêr, ji Refet telgrafek jê re hat, ku di zûtirîn dem de dev ji leşkeriyê berde û li Erziromê sax bimîne. Îngilîzan difikirîn ku ew bûye navenda hestên neteweyî û dijî biyanî. Dotira rojê bi helkefta salvegera desteserbûna Siltan Vahdettîn, Mustafa Kemal telgrafeke pîrozbahiyê jê re şand û wefadariya xwe ragihand. {{Sfn|Mango|1999}} 3ê Tîrmeh 7. Di fermana xwe ya dawî de ku weke mufetîşê artêşê ji hemû fermandaran re şandibû de diyar kiribû ku divê rêxistinên leşkerî û neteweyî neyên hilweşandin, mewziyên fermandariyê neyên radestkirin, cebilxane û çek neyên dayin û leşker jî bi vî rengî ye. amûra îradeya neteweyî, yekane hêmana ku dikare ewlehiya xîlafetê dabîn bike. Piştî vê fermanê, ku serhildaneke eşkere bû, [[Somerset Arthur Gough-Calthorpe|Admiral Calthorpe]] daxwaz kir ku tavilê Refet û Mustafa Kemal bên bibîranîn. Şeva 8-9ê Tîrmehê Mistefa Kemal bi saetan bi têlêgrafê bi Wezîrê Şer [[Alî Ferîd Paşa]] re axivî. Di dawiya civînê de Mistefa Kemal ku pê hesiya ku dê ji kar bê avêtin îstifa kir, Ferît Paşa jî got ku ew ji kar hatiye avêtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ew beşdarî Kongreya Parastina Hiqûqê ya Wilayetên Rojhilat (Kongreya [[Kongreya Erzîromê|Erziromê]] ) bû ku li [[Erzîrom|Erziromê]] ji aliyê [[Kazım Karabekir|Kazim Karabekir Paşa]] ve hatibû lidarxistin. &lt;ref&gt;[http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Nutuk&amp;IcerikNo=42 23 Temmuz 1919 Erzurum Kongresi, Atatürk Araştırma Merkezi web sayfası.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080528042257/http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Nutuk&amp;IcerikNo=42}} 11 Temmuz 2009 tarihinde ulaşıldı.&lt;/ref&gt; Di destpêka kongreyê de Kazim Karabekir 2 endamên Komeleya Parastina Hiqûqê ya Erziromê îstifa kiribûn û hişt ku Rauf (Orbay) û Mustafa Kemal wekî endamên tam beşdarî kongreyê bibin. {{Sfn|Mango|1999}} 56 delege beşdarî kongreyê bûn, ku di navbera 23 Tîrmeh û 7 Tebax 1919 de pêk hat. Di destpêkê de Mustafa Kemal wek serokê komîteya amadekar hat hilbijartin, paşê dîsa bi hewldana Karabekir wek serokê kongreyê hat hilbijartin. {{Sfn|Mango|1999}} Di axaftina xwe de diyar kir ku welat perçe dibe, lawaziya hukûmeta Stenbolê û fêlbaziyên hêzên Antant; Wî behsa wê yekê kir ku hikûmeteke niştimanî ya ku çarenûsa welat di destê wî de ye bê avakirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ji aliyê hikûmeta Stenbolê ve nerazîbûnên cidî yên kongreyê hebûn. Ji ber ku kongre xwe danî şûna parlementoyê, hat xwestin ku demildest dawî li kongreyê were, Mustafa Kemal û hevalên wî demildest bên girtin û şandin Stenbolê. Li ser pêşniyara Mustafa Kemal, di nivîsa ku ji sultan, hikûmet, rayedarên leşkerî û sivîl re hatiye şandin de, ev sûc hatin redkirin û dilsoziya bi qesrê re hat ragihandin. Paşê li ser naveroka gotarên ku bên weşandin û gotarên yasayê hatin gotûbêjkirin û lijneyek nûneratî hat avakirin. {{Sfn|Mango|1999}}

[[wikisource:tr:Erzurum Kongresi Beyannamesi|Deklerasyona Kongreya Erziromê]] di 7ê Tebaxê de hat weşandin. Di vê deklerasyonê de biryar hat dayîn ku welat di nav sînorên neteweyî de yekparebûn e, ku ger hikûmeta Stenbolê nikaribe parastina welat û serxwebûnê misoger bike, dê hikûmetek demkî were damezrandin û îmtiyaz ji hindikahiyên xiristiyan re neyê dayîn. ku dê serdestiya siyasî û hevsengiya civakî têk bide û ew erk û parastin nayê pejirandin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/erzurum.html|title=AMASYA GENELGESİ (BİLDİRİSİ) 21-22 Haziran 1919|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160116143903/http://www.ataturk.net/mmuc/erzurum.html|archive-date=16 Ocak 2016|url-status=hayır|access-date=1 Ağustos 2016}}&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal piştî girtina kongreyê sê hefteyên din li Erziromê ma. Xercên xwe yên çûyîna Sêwasê bi deynek ku ji serdarekî teqawîtbûyî yê ku li Erziromê bi cih bûye, girtiye. Di 29’ê Tebaxê de [[Mazhar Müfit Kansu|Mazhar Mûfît]] bi [[Rauf Orbay|tabûrekî]] mîtralyoz û konvoyek ji sê erebeyan re ji Erziromê bi rê ket û Reûf û [[Raîf Dînc|Raîf Efendî]] bi wan re bûn û [[Ahmet Fevzî Baysoy|Fevzî Efendî]] jî li Erzinganê bi wî re hat. Di 2 îlonê de hat Sêwasê. {{Sfn|Mango|1999}}

== Çavkanî ==</text>
      <sha1>0q2qrajyfir59cnr13s4r3td1tc0ydi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094834</id>
      <parentid>1094833</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:52:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hz.mandalina</username>
        <id>50696</id>
      </contributor>
      <comment>Varsın gel desin sana, yeşil gölgeli çamlar, ninni fısıldayan dereler...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="166893" xml:space="preserve">'''Mustafa Kemal Atatürk''' {{Efn|Doğum: '''Ali Rıza oğlu Mustafa'''; 1890'lardan 1911'e kadar: '''Mustafa Kemal'''; 1911'den 1916'ya kadar: '''Mustafa Kemal''' '''''Bey'''''; 1916'dan 1921'e kadar: '''Mustafa Kemal''' '''''Paşa'''''; 1921'den 1934'e kadar: '''''Gazi''''' '''Mustafa Kemal''' '''''Paşa'''''; 1934-1935'te: '''Kemal Atatürk'''; 1935'ten sonra: '''Kamâl Atatürk'''. Ömrünün çok büyük bir kısmında taşıdığı Mustafa Kemal adıyla tanınır ve yâd edilir. ''[[Time]]'' dergisi 19 Mayıs 1941 tarihli sayısında şunu yazdı: &quot;Yedi İsimli Adam. Bu sarışın, mavi gözlü, şen külhanbeyinin Kamâl Atatürk olarak ölmeden önce yedi ismi vardı.&quot;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071223172709/https://time.com/time/magazine/article/0,9171,765567-3,00.html &quot;TURKEY: Door to Dreamland&quot;]. ''Time''. 19 Mayıs 1941.&lt;/ref&gt; Bakınız: [[Mustafa Kemal Atatürk#Adı ve soyadı|Adı ve soyadı]].}} (1881 {{Efn|Atatürk'ün doğum günü bilinmemektedir. 19 Mayıs, Samsun'da Millî Mücadele'nin başlatıldığı gün olması hasebiyle onun sembolik doğum günüdür. Bunun yanı sıra, Atatürk'ün 1880 yılında doğduğu da öne sürülmüştür. Bakınız: [[Mustafa Kemal Atatürk#Doğum tarihi|Doğum tarihi]].}} - m. 10'ê sermawezê 1938) [[Leşker (leşkerî)|leşker]] û [[karbidestê hikûmetê|dewletmendekî]] [[tirk]] bû. Serfermandarê Giştî yê [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariya Tirkiyê]] û [[Lîsteya damezrînerên dewletê|damezrînerê]] [[Tirkiye|Komara Tirkiyê ye]].

Ataturk ku di [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekemîn de]] di [[Artêşa Osmanî (serdema nûjen)|artêşa Osmanî]] de wezîfedar bû, li [[Şerê çanakkale|Eniya Çanakkaleyê]] fermandar û [[Serheng|li]] [[Eniya Sîna û Filistînê|eniyên Sîna û Fîlîstînê]] jî weke Fermandarê [[Koma Artêşa Yildirim|Artêşa Birûskê]] hat tayînkirin. Di dawiya şer de, wî rêberî û rêberiya [[Tevgera Neteweyî ya Tirk|Tevgera Milî ya Tirk]] kir, ku bi [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariyê yê]] piştî têkçûna [[Împeratoriya Osmanî]] hate sembolîzekirin. Di Şerê Rizgariya Tirkiyê de [[Hikûmeta Enqerê|Hikûmeta Enqereyê]] damezirand, di 19ê Îlona 1921ê de ji ber serkeftina xwe ya di [[Şerê Qada Sakarya|şerê Sakaryayê]] de wek Serfermandarê Giştî yê Artêşên Tirkiyê sernavê “ [[xazî|Gazî]] ” wergirt û bi pileya “Gazî” hat bilindkirin. [[Mareşal (Tirkiye)|marshal]] . Bi çalakiyên xwe yên leşkerî û siyasî, li hember [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevalbend]] û alîgirên wan serkeftinek bi dest xist. Piştî şer bi navê Partiya [[Partiya Gel a Komarî|Gel Partiya Komarî]] ya Gel damezrand û bû serokê yekemîn. Piştî [[Li Tirkiyê îlankirina komarê|Îlana Komarê]] di 29ê Cotmeha 1923an de wek [[Serokkomarê Tirkiyeyê|Serokomar]] hat hilbijartin. Heta mirina xwe di sala 1938an de 4 dewran ev wezîfe girt û bû serokkomarê Tirkiyeyê yê herî demdirêj

Ataturk ji bo avakirina dewleteke [[Dewleta yekneteweyî|netewe]] ya nûjen, [[pêşverûbûn|pêşverû]] û [[dewleta laîk|laîk]] di warên siyasî, aborî û çandî de [[Şoreşên Ataturk|reformên]] [[laîkîzmê|laîk]] û [[Neteweperestiya Tirk|neteweperest]] pêk anî: Îmtiyazên aborî yên ku ji biyaniyan re dihatin dayîn hatin rakirin û amûrên hilberînê û rêyên hesinî [[netewebûnê|hatin neteweyîkirin]] . [[Qanûna Yekbûna Perwerdehiyê|Bi Zagona Tevhîd-i Tedrîsât]], perwerde kete bin kontrola dewleta Tirk. Li ser bingeha perwerdehiya [[laîkbûn|laîk]] û [[Zanist|zanistî]] bû. Bi hezaran dibistanên nû hatin avakirin. Perwerdehiya seretayî belaş û mecbûrî bû. Dibistanên biyanî xistin bin kontrola dewletê. [[Asar|Bacên giran li ser gundiyan hatin kêmkirin]] . Di [[Hat Revolution|cil]] û [[Dress Revolution|bergên]] mêran de hin guhertin hatin kirin. [[Guhertina salname, dem û tedbîran|Di salname, saet û pîvanan de guhertin hatin kirin]] . [[Rakirina Mecelle|Mecelle hate rakirin]] û Qanûna [[Qanûna Medenî ya Tirk|Medenî ya Tirk]] a laîk ket meriyetê. Beriya gelek [[Cîhana Rojava|welatên rojavayî]] [[Cihê jinan di siyaseta Tirkiyê de|mafên jinan ên sivîl û siyasî]] dihatin naskirin. [[Pirzamî]] qedexe bû. Şahidiya jinan û mafê mîrasê bi ya mêran re hat kirin. Bi heman awayî, li Tirkiyê jinan [[Li Tirkiyeyê mafê hilbijartinê û hilbijartinê didin jinan|di hilbijartinên herêmî de (1930) û piştre jî di hilbijartinên giştî de (1934) beriya piraniya welatên cîhanê, mafê dengdanê û hilbijêrî wergirt]] . Di qanûna tawan û deynan de qanûnên [[laîkîzmê|laîk]] hatin derxistin. [[Qanûna Pêşxistina Pîşesaziyê]] hat derxistin. Ji bo [[Li Tirkiyeyê reforma axê|reforma axê]] xebat hatin kirin. Li şûna [[alfabeya osmanî|alfabeya osmanî ya]] li ser [[Alfabeya erebî|tîpên erebî]], [[alfabeya tirkî]] ya nû ya li ser [[Alfabeya latînî|tîpên latînî]] hatiye pejirandin. Ji bo ku gel bixwîne [[dibistana neteweyî|kampanyaya perwerdeyê]] hate destpêkirin. [[Reforma Zanîngehê]] hat kirin. [[Plana Pîşesazî ya Pênc Salî ya Yekemîn (Tirkiye)|Plana Pîşesazî ya Pênc Salî ya Yekem]] ket meriyetê. [[Qanûna Rakirina Nasnav û Sernavan|Nasnav û sernavên ku li hemberî çîn û statûyê cihêkariyê dikirin hatin rakirin]] û [[Qanûna Paşnav|paşnav hatin tetbîqkirin]] . Siyaseta [[Tirkkirin|Tirkkirinê]] ji bo afirandina neteweyek homojen û yekgirtî hate meşandin

Rêyên Hesinî [[Rêhesinên Dewletê yên Komara Tirkiyeyê|yên Dewleta Komara Tirkiyeyê]], Rêhewayên [[Turkish Airlines|Tirkiyeyê]], [[Midûriyeta Giştî ya Lêkolîn û Lêgerîna Madenê|Midûriyeta Giştî ya Lêkolîn û]] Lêgerîna Madenê, [[Serokatiya Navenda Tenduristiyê Refik Saydam|Enstîtuya Tenduristiyê]], [[Çûka tirk|Türkkuşu]], [[Sumerbank|Sümerbank]], [[Etibank]], Cemiyeta [[Komeleya Dîroka Tirkiyeyê|Dîrokî ya]] Tirkiyeyê, [[Saziya Zimanê Tirkî]], [[Serokatiya Karên Diyanetê]] û gelek saziyên din ên cemaweriyê [[Mustafa Kemal Atatürk|ji aliyê Atatürk ve hatin avakirin]] . piştgiriya Atatürk . Ew piştgirî da pêşveçûna çandiniya navxweyî, tekstîl, &lt;ref&gt;Webster, ''The Turkey of Atatürk: Social Process in the Turkish Reformation'', 260&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Doğan, ''Formation of factory settlements within Turkish industrialization and modernization in 1930s: Nazilli printing factory''&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313679A66406202CCB09837F9A3538A2623|title=Aydın – Historical Ruins|publisher=T.C. Hükûmeti|archive-url=https://web.archive.org/web/20070907003309/http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313679A66406202CCB09837F9A3538A2623|archive-date=7 Eylül 2007|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2020|quote=Nazilli cotton print factory was established over an area of 65.000 m2 on the Nazilli Bozdoğan highway. It is the &quot;first Turkish cotton print factory&quot; the foundation of which was laid on August 25th, 1935 and which was opened by Atatürk with great ceremony. (Nazilli Basma Fabrikası Nazilli-Bozdoğan kara yolu üzerinde 65.000 m²lik alana kuruldu. 25 Ağustos 1935 tarihinde temeli atılan ve Atatürk'ün büyük bir törenle açtığı &quot;ilk Türk basma fabrikası&quot;dır.)}}&lt;/ref&gt; makîne, balafir &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thk.org.tr/yeni/tarihce/tarihceeng.htm|title=History of Turkish Aeronautical Association|archive-url=https://web.archive.org/web/20071219112235/http://www.thk.org.tr/yeni/tarihce/tarihceeng.htm|archive-date=19 Aralık 2007|url-status=evet|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thy.com/en-INT/skylife/archive/en/2000_1/konu10.htm#1|title=Skylife|archive-url=https://web.archive.org/web/20060824210219/http://www.thy.com/en-INT/skylife/archive/en/2000_1/konu10.htm#1|archive-date=24 Ağustos 2006|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nuridemirag.com/fotograf.asp|title=Nuri Demirağ Aircraft Factory|publisher=Nuridemirag.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120721214917/http://www.nuridemirag.com/fotograf.asp|archive-date=21 Temmuz 2012|url-status=evet|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; û pîşesaziyên otomobîlan &lt;ref&gt;Stone, Norman „Talking Turkey“. National Interest, Güz 2000, sayı 61.&lt;/ref&gt; . Li gel van hemûyan jî ferqa di navbera armancên Atatürk û pêkhateya [[civakî-siyasî|siyasî-civakî]] ya welêt de nehat girtin {{Sfn|Eastham|1964}}

== Zaroktî û ciwantî (1881-1904) ==
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk'ün_Manastır_Mekteb-i_İdâdî-i_Şâhânesi_karnesi.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_Manast%C4%B1r_Mekteb-i_%C4%B0d%C3%A2d%C3%AE-i_%C5%9E%C3%A2h%C3%A2nesi_karnesi.png/200px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_Manast%C4%B1r_Mekteb-i_%C4%B0d%C3%A2d%C3%AE-i_%C5%9E%C3%A2h%C3%A2nesi_karnesi.png|çep|thumb|297x297px|Rapora Mustafa Kemal a Manastır Mekteb-i İdâdî-i Şahanesi]]
[[Wêne:Ataturk,_Ottoman_War_Academy,_1901.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg/200px-Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg|çep|thumb|200x200px|Bi hevalên xwe re li Akademiya Leşkerî, 1901]]
[[Wêne:Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg/200px-Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|çep|thumb|200x200px|[[Ji Bapîrê Rûmet|Makbule Hanım]], [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanım]] û Mustafa Kemal]]
Bavê wî [[Elî Riza Efendi|Alî Riza Efendi]] yê ku tê texmînkirin di sala 1839an de li [[pirr|Kocacikê]] hatiye dinê &lt;ref name=&quot;Cunbur&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi|publisher=Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı|year=2004|isbn=9751612810|location=|page=|pages=|quote=&quot;Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır. Baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14-15. yüzyılda Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt;, bi eslê xwe ji [[Debre, Makedonyaya Bakur|Debre-i Bala]] ya girêdayî [[Keşîşxane, Makedonyaya Bakur|Manastırê]] bû. &lt;ref name=&quot;Kocacik&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Atatürk ve Kocacık Türkleri|publisher=T.C. Kültür Bakanlığı|year=2002|isbn=|location=|page=|pages=|quote=&quot;Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt; [[Falih Rıfkı Atay|Li gorî Falih Rıfkı Atay]], [[Vamik Volkan|Vamık Volkan]], [[Norman Itzkowitz]], [[Müjgan Cunbur|Müjgân Cunbur]], Numan Kartal û [[Hasan Îzzettîn Dînamo|Hasan İzzettin Dinamo]], malbata bavê wî 14-15 salî bû. Yek ji [[pirr|Yorûkên Kocacik e]] ku di sedsala 16. de ji Anatoliyê koçî herêmê kirine. &lt;ref name=&quot;Cunbur&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kocacik&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Dinamo16&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt|publisher=Tekin Yayınevi|year=1986|isbn=|location=|page=|pages=|access-date=}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=|title=Ölümsüz Atatürk|publisher=Bağlam Yayınları|year=1998|isbn=975-7696-97-8|location=|page=37|pages=|quote=dipnot no. 6 (Atay, 1980, s. 17)|access-date=}}&lt;/ref&gt; Li gorî hin çavkaniyên biyanî, dibe ku di malbata bavê wî de misilmanên bi eslê xwe [[Alban|Arnavutî]] an jî [[Slav|Slavî]] hebin. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;Ernest Jackh ''The Rising Crescent'', Goemaere Press, 2007, [http://books.google.com.tr/books?id=Pxs-DAIVxqYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Rising+Crescent&amp;hl=tr&amp;ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Turkish%20mother&amp;f=false s. 31, ''Turkish mother and Albanian father''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120331151631/http://books.google.com.tr/books?id=Pxs-DAIVxqYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Rising+Crescent&amp;hl=tr&amp;ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Turkish%20mother&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Isaac Frederick Marcosson, ''Turbulent years'', Ayer Publishing, 1969, [http://books.google.com.tr/books?id=399LkTqBLdAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&amp;hl=tr&amp;ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Ali%20Riza&amp;f=false s. 144.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121013073622/http://books.google.com.tr/books?id=399LkTqBLdAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&amp;hl=tr&amp;ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Ali%20Riza&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; Alî Rıza Bey di serî de wek karmendê dewletê di teftîşkirina weqfên olî de [[Bingeh|xebitî]], berî [[Serbaz|Şerê]] [[93 Şer|93]] -an, di salên 1876-77-an de di yekîneyên herêmî de wek cerdevanê dilxwaz xebitî. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Piştî ku bi Zübeyde Hanım re zewicî, li [[Tesalonîkî|Selanîkê]] wek karmendê gumrikê û bazirganiya dar dixebitî {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;''Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, 493-498. sayılar'' (1993), Türk Dil Kurumu, s. 135&lt;/ref&gt;

Diya wî [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanım]] di sala 1857an de li [[Langaza]] rojavayê [[Tesalonîkî|Selanîkê]] di malbateke [[Gûndî|cotkar]] de hatiye dinê. Diya wî ji Tirkmenên ku ji Qeremanê hatine Rumeliyê ye. &lt;ref&gt;Sevtap Gamsız, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, 2012 İstanbul, s. 12&lt;/ref&gt;

Alî Riza Bey û Zübeyde Hanim di sala 1871ê de zewicîn û li Yenikapiya [[Tesalonîkî|Selanîkê]] li mala bavê Alî Riza Bey bi cih bûn. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;Cunbur2&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi|publisher=Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı|year=2004|isbn=9751612810|location=|page=1|pages=|quote=&quot;Anne Zübeyde Hanım, Sangüllü Hacı Sofu soyundan Varyemezoğlu İbrahim Feyzullah Efendinin kızıydı. 1857 yılında doğan Zübeyde, henüz on dört yaşında iken evlendi. Ailesi, Selânik civarındaki Langaza beldesine gelip yerleşen Anadolu Türk Zübeyde Hanım'la evlenmişti.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Kutay, Cemal. ''Atatürk'ün Beraberinde Götürdüğü Hasret: Türkçe İbadet: Ana Dilimizle Kulluk Hakkı, 1. cilt'' (1998), Aksoy Yayıncılık, s. 130&lt;/ref&gt; Atatürk di [[Salnameya Rûmî|Rumi]] 1296 (1880-1881 PZ) li Selanîkê wek zarokê vê hevjînê hatiye dinê. [[Çûyîna Mustafa Kemal a Samsûnê|Dema ku çû Samsunê]] roja 19ê Gulanê wek rojbûna xwe qebûl kir. {{Efn|Detaylı bilgi için [[Mustafa Kemal Atatürk#Doğum tarihi|Doğum tarihi]] başlığına bakınız.}} &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ntvmsnbc.com/id/25096543|title=19 Mayıs: Ata'nın doğum günüm dediği tarih|date=|publisher=ntvmsnbc|archive-url=https://web.archive.org/web/20120518214732/http://www.ntvmsnbc.com/id/25096543|archive-date=18 Mayıs 2012|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Ji pênc xwişk û birayên wê yên ewil, Fatma, Ömer, Ahmet, Naciye û [[Ji Bapîrê Rêzdar|Makbule]] 4 kes di temenekî biçûk de mirin. &lt;ref name=&quot;Pars2&quot;&gt;Tuğlacı, Pars. ''Çağdaş Türkiye, 1. cilt'' (1987), Cem Yayınevi, s. 2&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Tek Adam (1963), Cilt I|publisher=Remzi Kitabevi|year=2011|location=Ankara|pages=30|language=Türkçe|id=978-975-14-0670-5}}&lt;/ref&gt;

Di navbera dê û bavê wî de li ser wê yekê ku Mistefa dê biçe kîjan dibistanê nakokî derket. Diya wî dixwest ku Mistefa biçe dibistana taxa Hafiz Mehmet Efendi, bavê wî jî dixwest ku ew li dibistana sekuler &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Şemsi İbtidai ( [[Dibistana Şemsî Efendi|Dibistana Şemsi Efendi]] ) ya ku bi rêbazên nû yên wê serdemê perwerde bûbû bixwîne. Mistefayê ku ewil dest bi dibistana taxê kir, piştî çend rojan derbasî Dibistana Şemsî Efendî bû. &lt;ref&gt;''Atatürkçü düşünce'' (1992), Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, [http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&amp;ct=result&amp;id=m41pAAAAMAAJ&amp;dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&amp;q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor s. 696] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604114159/http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&amp;ct=result&amp;id=m41pAAAAMAAJ&amp;dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&amp;q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor}}&lt;/ref&gt; Atatürk di hemû jiyana xwe de ji ber vê biryara di hilbijartina dibistanê de spasdarê bavê xwe bû. &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot; /&gt; Di sala 1888 de bavê xwe winda dike. &lt;ref&gt;Baba, İmran. ''Културните взаимодействия на Балканите и турската архитектура. Международен симпозиум 17-19 май 2000, Шумен-България'' (2001), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, [http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&amp;ct=result&amp;id=3vLVAAAAMAAJ&amp;dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&amp;q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor s. 24] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604114603/http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&amp;ct=result&amp;id=3vLVAAAAMAAJ&amp;dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&amp;q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor}}&lt;/ref&gt; Piştî ku demekê li cem nîvbirayê diya xwe Huseyîn &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot; /&gt; Raplayê dima û karê çandiniyê yê sivik dike, li ser daxwaza diya xwe ya ku xema ku ew bê xwendin bû, vedigere [[Tesalonîkî|Selanîkê]], li cem xaltiya xwe bi cih dibe û dibistana xwe qedand. . {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;Aydemir, Şevket Süreyya. ''Tek adam'' (1963), Remzi Kitabevi, s. 44&lt;/ref&gt; Di vê navberê de Zübeyde Hanım bi Ragıp Bey re ku li [[Tesalonîkî|Selanîkê]] karmendê gumrikê bû, zewicî. &lt;ref&gt;Bayhan, Fatih. ''Gölgesinde Mustafa Kemal büyüten kadın Zübeyde Hanım'' (2008), Pegasus Yayınları, s. 78&lt;/ref&gt;

Xaniyê li Islahhane Caddesi ya li Koca Kasim Paşa Mahallesi, ku niha muze ye, di sala 1870 de ji aliyê Weqfa Haci Mehmed, profesorê Rodosê ve hatiye çêkirin û di sala 1878 de ji aliyê Alî Riza Beyê ku nû zewicî hatiye kirêkirin, lê piştî mirina wî. Li tenişta vê malê Mistefa û malbata xwe xwediyê apartmaneke 2 qatî û 3 odeyî bûn û koçî xaniyekî biçûk û mitbaxê kirin. &lt;ref&gt;İzmir Ticaret Odası, ''Atatürk'ün Evi - Bir ulusun geleceğinin doğduğu yer'', y.y, t.y.:&lt;/ref&gt; Mustafa xwe li [[Lîseya Sivîl a Selanîkê|Lîseya Mulkiye ya Selanîkê tomar kir]], ku dibistaneke laîk e û [[Burokrat|burokratan]] perwerde dike. &lt;ref name=&quot;Britannica3&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Lê belê di bin bandora cil û bergên xwendekarên leşkerî yên taxa xwe de maye û tevî îtîrazên diya xwe di sala 1893'an de dikeve [[Lîseya Leşkerî ya Selanîkê]] . {{Sfn|Mango|1999}} Mamosteyê matematîkê li vê dibistanê, kaptan Mustafa Sebrî Bey ji Skopyayê, navê ''Kemal'' lê kir, ku tê maneya &quot;kamilî, gihîştî&quot;. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kho.edu.tr/atasayfa/index.htm|title=Atatürk'ün Hayatı Öğrenim Hayatı|date=|publisher=Kara Harp Okulu|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304201611/http://www.kho.edu.tr/atasayfa/index.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Mamosteyê Fransî Kaptan Nakiyüddin Bey (Yücekök) bi fikra xwe ya azadiyê bandor li hişmendiya ciwan Mustafa Kemal kir. Di sala 1895an de pola çaremîn qedand. {{Sfn|Mango|1999}} Her çend Mustafa Kemal difikirî ku têkeve [[Lîseya Leşkerî ya Monastirê|Lîseya]] [[Lîseya Leşkerî ya Kulelî|Leşkerî ya Kuleliyê]], lê di sala 1896an de li ser şîreta Hasan Bey, zabitê Selanîkî, ku birayê wî yê mezin bû, ku xwendina li Manastirê çêtir e, di Lîseya Leşkerî ya Manastirê de hate tomar kirin. . {{Sfn|Mango|1999}}

[[Kolagasi|Kolağası]] Mehmet Tevfik Bey (Bilge) mamosteyê dîrokê yê Lîseya Leşkerî ya Manastirê, ku di navbera salên 1896-1899an de lê perwerde bûye, eleqeya Mustafa Kemal a ji bo dîrokê xurt kir. {{Sfn|Cebesoy|2000}} Li dibistanê fêrî fransî bû û di betlaneyên havînê yên ku li Selanîkê de derbas dibû qursên fransî domand. {{Sfn|Mango|1999}} Her çiqas wî dixwest bi dilxwazî tevlî şerê [[Şerê Osmanî-Yewnan (1897)|Osmanî-]] Yûnanan bibe, ku di 19ê Nîsana 1897an de dest pê kiribû, hem ji ber ku xwendekarê lîseyê bû hem jî ji ber ku 16 salî bû, nekarî biçe eniyê. {{Sfn|Mango|1999}} Di mijdara 1898an de Lîseya Leşkerî ya Manastirê di pola xwe ya duyemîn de qedand. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;KomAta&quot;&gt;Celâl Erikan, ''Komutan Atatürk'', Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1972, s. 72.&lt;/ref&gt; Di 13ê adara 1899an de &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/kronoloji/1881.html|title=KRONOLOJİ 1881 - 1912 Yılları|date=|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20150909233641/http://www.ataturk.net/kronoloji/1881.html|archive-date=9 Eylül 2015|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=782|language=Türkçe|doi=|id=975-458-288-2|quote=Okullardan kışın çıkışının nedeni Yunan Savaşı'ndan başlanarak kısa öğretim yılları uygulanmasındandır.}}&lt;/ref&gt; [[Akademiya leşkerî|li Stenbolê ket Akademiya Leşkerî]] . Piştî ketina Xerbiyê du meh şûnde bû çawîşê sinifê. {{Sfn|Mango|1999}} Wî di pola yekem de 27, di pola duyemîn de 11, û di pola peyade (1317 - P.8) de 8mîn mezûn bû di nav 549 di pola sêyemîn de, û di 10ê Reşemî 1902 de, ew ket Akademiya Leşkerî. li wir [[Karmendê karmendê|efserên karmendan bi pileya serbazê piyade (serleşkerê îro) hatin]] [[Serbaz|perwerdekirin]] . &lt;ref name=&quot;KomAta&quot; /&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî Mekteb-i Harbiye-i Şahane beşdarî Akademiya [[Akademiya leşkerî|Erkan-ı Harbiye Mektebi]] (Akademiya Şer) dibe û perwerdeya karmendan dît. Dema ku li Akademiya Leşkerî bû, wî û hevalên xwe rojnameyeke destnivîskî derdixistin û kêmasî û xeletiyên ku di rêveberî û siyaseta hikûmetê de dîtine vedibêjin. Ligel ku ji aliyê rêveberiya dibistanê ve dihatin şopandin jî nehatin cezakirin û heta ku dibistan bi dawî bû xebatên rojnameyê berdewam kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ew di 11 Çile 1905 de bi pileya kaptanê ''karmendê mezûn bû'' . &lt;ref name=&quot;Genkur1972&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;

== Karûbarê leşkerî (1905-1918) ==

=== Serdema destpêkê ===
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(renklendirilmiş)_1.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg|thumb|Mustafa Kemal (Beyrût, 1906) (rengdêr)]]
[[Wêne:Kurmay_Yüzbaşı_Mustafa_Kemal_arkadaşları_ile_birlikte,_Şam,_Haziran_1907.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png/220px-Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png|rast|thumb|Serfermandar Mustafa Kemal bi hevalên xwe re li Şamê ye. (Hezîran 1907)]]
Serfermandar Mustafa Kemal, piştî ku mezûn bû, li Serfermandariya [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|Artêşa 5emîn a Şamê hat wezîfedarkirin.]] Ew ji bo armancên stajyerê şandin [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|Orduyê]] . Di vê stajyerê de di polên piyade, siwarî û topan de xizmet kir. Di navbera 1905-1907 de [[Lütfi Müfit Özdes|Lütfi Müfit]] Bey (Özdeş) li [[Şam|Şamê]] 5. Di bin fermandariya artêşê de xizmet kir. Internship yekem 5. 30 di bin artêşê de. Di Alaya Siwaran de cih girt. &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkIV&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=61-67|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt; Di vê serdemê de, weke karmendekî pilebilind ê stajyer, Mistefa Kemal, ku beşdarî serhildanên gelek deverên Sûriyê bû, di &quot;şerê biçûk&quot; (şerê gerîlla) de ezmûn bi dest xist. Piştî çar mehan ji mijûlbûna bi serhildanan, ew vegeriya Şamê. Di Cotmeha 1906 de, Major Lütfi Bey, Dr. Piştî ku bi Mahmut Bey, Lüfti Mufit (Özdeş) Bey û doktorê leşkerî [[Mustafa Cantekin]] re komeleyek bi navê [[Welat û Civaka Azadî|Vatan ve Hurriyet]] ava kir, bêyî destûra artêşê çû Selanîkê. Bi alîkariya Serfermandarê Serfermandariya Navendî ya Selanîkê Kaptan [[Cemîl Uybadin|Cemîl Bey]] (Uybadîn) derket bejê û li wir şaxa civata xwe vekir. Piştî demekê pê dihese ku li wî digere û Albay Hesen Bey ku birayê wî ye, pêşniyar dike ku vegere [[Tel Aviv|Telavîvê]] û fermandarê wê derê Ahmet Bey agahdar bike ku ew şandine Bîrûssebî ya li ser sînorê [[Misir|Misrê]] . Ahmet Bey Mustafa Kemal tayîn kir Bîrüssebî û piştî demekê ew ji bo stajyera topan dîsa şandin [[Şam|Şamê]] . {{Sfn|Cebesoy|2000}} Di 20'ê Hezîrana 1907'an de dibe [[Kolagasi|Kolağası]] (kaptanê payebilind) û di 13'ê cotmeha 1907'an de dibe kaptanê [[Artêşa 3. (Osmanî)|artêşê 3.]] Ew ji bo [[Artêşa 3. (Osmanî)|Ordiyê]] wek karmend hat tayînkirin &lt;ref name=&quot;Genkur19722&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;, lê dema ku ew gihîşt Selanîkê, pê hesiya ku şaxa ' [[Welat û Civaka Azadî|Vatan û Hurriyetê]] ' bi Komîteya [[Îtihad û Tereqî|Îttîhad û Terakkî]] ve hatiye girêdan. Loma jî di Sibata 1908an de dibe endamê Komîteya Îttîhad û Terakkî (hejmara endam: 322). &lt;ref&gt;Kâzım Karabekir (Haz: Faruk Özerengin), ''İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909'', Emre Yayınları, İstanbul, 1994, s. 322.&lt;/ref&gt; Di 22 Hezîran 1908 de, ew ji bo Çavdêriya Rêhesinên Herêma Rojhilatê Rumelia hate tayîn kirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19722&quot; /&gt;

Piştî ragihandina monarşiya [[Padîşahiya destûrî|destûrî]] di 23 Tîrmeh 1908 de, ew ji hêla Komîteya Yekîtî û Terakkî &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=69-82|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt; di dawiya Kanûna 1908 de hate şandin [[Tripoli|Trablusê]], ku beşek ji [[Lîbya]] ya îroyîn e. pirsgirêkên. Li vir hewl da ku fikrên [[Serdema Destûra Bingehîn a Duyemîn|Şoreşa 1908'an]] li Lîbyayê belav bike û ciwanên Tirk ên ji beşên cuda yên gelên vir bi dest bixe. &lt;ref&gt;Rachel Simon (1999). 'Reformlara Başlangıç: Mustafa Kemal Libya'da.' Jacob M. Landau (Yay. Haz.) (1999).''Atatürk ve Türkiye'nin Modernleşmesi'', İstanbul: Sarmal, ISBN 975-8304-18-6 (s. 39-48) içinde. s. 40.&lt;/ref&gt; Li gel vê erka siyasî, xema asayîşa gelê herêmê jî digirt. Wî [[Benghazi|Garnîzona]] Bengaziyê di tetbîqatek şer de li derveyî bajêr bi rê ve bir, taktîkên nûjen hînî leşkeran kir. Di vê tetbîqatê de wî dora mala Şêx Mensûr a serhildêr girtibû û ew xistibû bin kontrola xwe da ku li herêmê ji bo kesên din ên li dijî sîstemê yên bi hêz bibe mînak. Wî her weha dest bi plansazkirina artêşek rezerv kir ku hem xelkê bajarî û hem jî xelkê gundî biparêze. &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV&quot; /&gt; &lt;ref&gt;Rachel Simon, ''a.g.e.'', s. 46.&lt;/ref&gt;

3 di 13ê çileya paşîna (January) 1909 [[Artêşa 3. (Osmanî)|de.]] Ew bû Serfermandarê Partiya Redîf a Selanîkê ya girêdayî [[Artêşa 3. (Osmanî)|Orduyê]] û di 13ê Nîsana 1909an de bû Serfermandarê 3emîn li dijî [[Padîşahiya destûrî|Monarşiya Destûrî]] . Artêşa 2. û 4. li Taşkişlaya Orduyê bi cih bûne. Ew bû serfermandarê yekîneyên yekem ên [[Artêşa Action|Artêşa Tevgerê]], ku dê di 19ê Nîsana 1909an de bi [[Mirliva|serpereştiya Mîrlîva]] [[Mehmûd Şevket Paşa]] bikeve Stenbolê û ji Selanîkî û [[Edirne|Edîrneyê]] derkeve û serhildana [[Bûyera 31ê Adarê|31ê adarê ya]] ku dest pê kiribû bitepisîne. serhildana Tabûrên Nêçîrvan û bi beşdariya yekîneyên din berfireh bû. Paşê 3. Serfermandarê artêşê, 3. Fermandariya Perwerdeya Efserên Artêşê, [[Korpusa 5. (Osmanî)|5.]] [[Korpusa 5. (Osmanî)|Karmendên]] Korpusê, 38. Ew wekî Fermandarê Alaya Piyade xizmet kir. &lt;ref name=&quot;Genkur19723&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV2&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=69-82|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt;

Li gorî ''Kronolojiya Avhewayê ya Tirkî'' ya Stuart Kline &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gazetevatan.com/tek-korkusu-ucaga-binmekti-3482-yasam/|title=Tek korkusu uçağa binmekti|date=16 Ocak 2003|publisher=Gazetevatan|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705004217/http://www.gazetevatan.com/tek-korkusu-ucaga-binmekti-3482-yasam/|archive-date=5 Temmuz 2015|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal beşdarî [[Manevrayên Picardie]] bû ku di sala 1910 de li [[Komara Fransa ya sêyemîn|Fransayê]] hate kirin. Li vir, seferên ceribandinê yên [[Balafir|balafirên nû hatin]] hilberandin. Alî Riza Paşa nehişt ku Mustafa Kemal biçe yek ji van balafiran. Û paşê ew balafira ku difiriya, di dema vegerê de li erdê ket. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.cayyolu.com.tr/haber/Ataturk-ucaga-neden-hic-binmedi/41436|title=Ay Hırsızı|date=2009|publisher=İş Bankası Kültür Yayınları|isbn=9789944887526|location=İstanbul|pages=120|access-date=3 Temmuz 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20190209232034/https://www.cayyolu.com.tr/haber/Ataturk-ucaga-neden-hic-binmedi/41436|archive-date=9 Şubat 2019|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; Her çend ji aliyê hin çavkaniyan ve tê îdiakirin ku Atatürk ji siwarbûna balafirê ditirsiya jî, lê li ser vê çîrokê nivîskara pirtûkê Kline dibêje ku Atatürk piştî bûyerê 3 caran li balafirê siwar bûye. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gundem.bugun.com.tr/marmaranin-altindaki-34-yillik-sir-haberi/71828|title=Marmara'nın altındaki 34 yıllık sır|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705025534/http://gundem.bugun.com.tr/marmaranin-altindaki-34-yillik-sir-haberi/71828|archive-date=5 Temmuz 2015|url-status=evet|access-date=5 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal piştî vegerê di 27ê Îlona 1911an de li Stenbolê li Serfermandariya Giştî dest bi wezîfeyê kir. &lt;ref&gt;Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, 31. cilt (2006), Türkiye Diyanet Vakfı, [http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&amp;ct=result&amp;id=wNbXAAAAMAAJ&amp;dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&amp;q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor s. 340] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604120555/http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&amp;ct=result&amp;id=wNbXAAAAMAAJ&amp;dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&amp;q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor}}&lt;/ref&gt;

=== Şerê Trablusê ===
[[Wêne:Kurmay_Binbaşı_Mustafa_Kemal,_Mücahit_Bedevi_Kuvvetleri_önünde_emirlerini_yazdırırken.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg/220px-Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg|rast|thumb|Serfermandar Mustafa Kemal (çep) di [[Şerê Îtalyan û Tirkî yê 1911-1912|Şerê Trablusê de]] li ber Hêzên Mucahidîn Bedewî fermanên xwe dide.]]
[[Wêne:Atatürk_Trablusgarp'ta.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg|thumb|Mustafa Kemal li Trablusê ye. (1912)]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Trablusgarp'ta.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta.jpg|thumb|Mistefa Kemal û [[Nûrî Conker|Nûrî (Conker)]] li Trablusê, 1912.]]
Di sala 1911 de, [[Padîşahiya Îtalyayê|Îtalî]] şer îlan kir ku [[Benghazi|Bingazî]], ku jê re sencak serbixwe jî tê gotin, ku rasterast bi navenda [[Trablûs|Trablusê]] ve girêdayî bû, axa dawî ya Împaratoriya Osmanî li Bakurê Afrîkayê. {{Sfn|Ortaylı|2018}} {{Sfn|Roux|2018}} Di noteke ku di 29ê Îlona 1911an de hatiye dayîn de hatiye gotin ku ev şer dê ji ber hin sedeman dest pê bike. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Li ser vê yekê, hêzên Italiantalî di 4ê Cotmeha 1911an de bêyî danûstandinan êrîşî Trablusê kirin {{Sfn|Ortaylı|2018}} . {{Sfn|Ortaylı|2018}} Osmanî di dema [[Şerê Îtalyan û Tirkî yê 1911-1912|Şerê Trablusê de]] ku dest pê kiribû di tengasiyê de bûn; [[Mehmûd Şevket Paşa|Mahmud Şevket Paşa]] ku wezifeya xwe ya wezife didomand di civina ku li Akademiya Leşkeri bi efseran re li dar xist de li xwe mikur hat ku Trablus ji ber lewaziya leşkeren bejahiye ü behriye nikare were parastin. {{Sfn|Mango|1999}} Rewşa aliyê Îtalyayê pir cuda nebû, ji ber ku ew ji bo vê têkoşînê jî baş pêşneketibûn. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Di vê navberê de Mustafa Kemal ji bo Serfermandariya Giştî ya Stenbolê hatibû tayînkirin, lê beriya ku ev wezîfe bigire diviyabû biçûya Trablusê. {{Sfn|Zürcher|2010}} Li ser vê yekê Kolağası Mustafa Kemal biryar da ku here Trablusê û efserên din ên [[Îtihad û Tereqî|Îttîhatparêz]] ên wek Major [[Enver Paşa|Enver Bey]], [[Fuat Bulca|Fuat]], [[Nûrî Conker|Nurî]] û [[Fethi Okyar|Major Fethî]] . {{Sfn|Mango|1999}} Mustefa Kemal berî ku ji Stenbolê derkeve ji Komîteya Navendî ya Îttîhad û Terakkî pere xwest û dema ku ji Enver re gotin tevli bibe û mûçe jê re nehat dayîn, bi fatûreyên ku îmze kiribûn 200 lîre berhev kir û berê xwe da Trablusê. {{Sfn|Mango|1999}}

Hêzên Îtalî di nava mehekê de peravên ji Trablûsê heta [[Benghazi|Bîngaziyê]] dagir kiribûn. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Ji ber ku êrîşek ne li bendê bû, hêzên Osmanî hêzên xwe şandin Yemenê û bi vî awayî ew li hember Îtaliyan bêparastin hiştin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Li wê herêmê tenê 4000 leşker hebûn. {{Sfn|Ekinci|2014}} Li ser vê yekê di 15ê Cotmeha 1911an de Mustafa Kemal bi nasnameya nûçegihanê rojnameya ''Tanin'' ''Mustafa Şerîf Bey'' {{Sfn|Ortaylı|2018}}, bi keştiyeke rûsî tevî Omer Nacî û du pasevanên bi navê Sapancalı Hakkı û [[Yakub Cemîl]] ji Stenbolê derket. {{Efn|Andrew Mango'ya göre &quot;Bu tarih (''15 Ekim 1911'') Mustafa Kemal'in İzmir yakınındaki Urla karantina istasyonundan Salih'e (Bozok) gönderdiği 17 Ekim 1911 tarihli mektubunda belirtiliyor. Ayrıca 22 Mayıs 1912 tarihinde Ayn Mansur, Bingazi'den (Abdül) Kerim'e gönderilen başka bir mektupta tekrarlanıyor, (ATASE, 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi, s. 134).&quot; George W. Gawrych ise ayrılma tarihini 4 Ekim 1911 olarak belirtmiştir.{{kdş|Gawrych|2013|s=25}}}} &lt;ref&gt;Tuğlacı, Pars. ''Çağdaş Türkiye, 1. cilt'' (1987), Cem Yayınevi, s. 14&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal û koma wî dixwestin ku di ser [[Qahîre]] û [[Îskenderiye|Îskenderûnê]] re biçin Bengaziya [[Misir|Misrê]] . {{Sfn|Ortaylı|2018}} Mustafa Kemal piştî ku di 29ê cotmehê de ji Îskenderiyeyê derket demeke kin birîndar bû û neçar ma ku du hefte vegere nexweşxanê li Îskenderiyeyê. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir hevalên xwe yên zarokatiyê Nûrî û Fuat nas kir û dîsa bi rê ket. Di 29’ê Mijdarê de bi trênê ji Îskenderûnê derketin, di heman rojê de ji qereqola herî dawî ya ku gihiştinê, di 1’ê Kanûnê de bi deveyan derketin û piştî rêwîtiya 8 rojan ber bi sînorê Lîbyayê ve di 12’ê Kanûnê de gihiştin sînorê 80’emîn.&amp;nbsp;Ew gihîştin Resuldefne, ku kîlometreyek li rojavayê wê ye. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_kA0CgAAQBAJ&amp;pg=PT47&amp;lpg=PT47&amp;dq=Resuldefne&amp;source=bl&amp;ots=3G6cNGfdRY&amp;sig=ACfU3U15mbFV5k5yc7RAjfKZakIXI3Hr3g&amp;hl=tr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwir_d_N0p3oAhXNlHIEHVNrAq0Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&amp;q=Resuldefne&amp;f=false|title=Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor|date=Nisan 2001|publisher=Doğan Kitapçılık|location=İstanbul|access-date=15 Mart 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521170322/https://books.google.com/books?id=_kA0CgAAQBAJ&amp;pg=PT47&amp;lpg=PT47&amp;dq=Resuldefne&amp;source=bl&amp;ots=3G6cNGfdRY&amp;sig=ACfU3U15mbFV5k5yc7RAjfKZakIXI3Hr3g&amp;hl=tr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwir_d_N0p3oAhXNlHIEHVNrAq0Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&amp;q=Resuldefne&amp;f=false|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; Dema ku Mustafa Kemal di rê de bû, Enver Bey, fermandarê herêma Bîngazî, agahdar kir ku Mustafa Kemal di 30 Mijdarê de ji bo serokerkan, serokerkanê artêşê hate bilind kirin. Li gor telegrafa ku Enver di 18ê Kanûna 1911an de ji Wezareta Şer re şandiye, Mistefa Kemal “bi îradeya xwe” diçe leşkeriyê. {{Sfn|Mango|1999}}

Mustafa Kemal cara ewil di 22ê Kanûnê de li nêzî [[Tobruk|Tobrûkê]] şerê Îtaliyan kir. Îtaliyan di 4ê cotmehê de Tobrûk bi dest xistibûn, lê ji ber şerê gerîlla yên leşkerên osmanî û eşîrên ereb ên li herêma Tobrûkê û herwiha li seranserê peravê nekarîn derbasî hundirê welêt bibin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Lê di nav efserên tirk de rêxistinbûn {{Sfn|Ortaylı|2018}} û ku Îtalya nikarîbû tam pêş bikeve û paşde biçe, wek sedem tê dîtin ku nikaribin ber bi hundir ve bi pêş ve biçin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Digel vê yekê jî talyanan êrîşî [[Giravên Dodecanese|Dodekanê]] kirin ku zora Osmaniyan bibin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Destpêkê Mistefa Kemal fermandariya yekîneya rojhilat û Enver jî ya rojava; Dema qebareya operasyonê zêde bû Enver dest bi fermandariya tevahiya eniyê kir û Mustafa Kemal jî li herêma Derneyê dest bi fermandariyê kir. {{Sfn|Mango|1999}} Di êrîşa 16-17 Çile 1912 li Derne de ji çavê xwe birîndar dibe û mehekê li nexweşxaneyê tê dermankirin û di 6ê adarê de ew birin Fermandariya Dernê. &lt;ref&gt;''Turco-Italian War 1911-12'', The Encyclopedia Americana (1954). cilt 27, s. 175-177.&lt;/ref&gt; Lê dû re dîsa di çavê wî de nexweş ket û hefteyekê nekarî ji nav nivînan derkeve. {{Sfn|Mango|1999}}

Di [[Şerê Derna|şerê Derne yê 3ê]] Adara 1912an de hêzên Osmanî 63 kuştî û 168 birîndar, Îtalî jî nêzî 200 mirî dan. {{Sfn|Gawrych|2013}} Di vê demê de Mistefa Kemal fermandariya tevahiya xeta Derneyê dikir û di bin fermandariya wî de heşt efserên osmanî, 160 leşker, çend dilxwaz, topxaneyek, du mîtralyozên ku ji Îtaliyan hatibûn girtin û 7742 leşkerên Ereb hebûn. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} [[senusîlîk|Lojmanên Sanusî]] ji leşkerên Ereb re peyda dikirin û şêxên wan jî di bin destê efserên osmanî de bûn. Vê hêzê di navbera Cotmeha 1911 û Îlona 1912 de 15.000-16.000 leşkerên Îtalî li Derne bihêle. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Di 11ê Îlona 1912an de, Îtalyayê piştî şikestinan guherîna fermandariyê ji bo derketina Dernê êrîşeke xurt pêk anî, lê dîsa ji aliyê tirk û erebên di bin serokatiya Mustafa Kemal de hatin rawestandin. {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Roux|2018}}

Li ser peravê asê man, hêzên Italiantalî biryar dan ku êrişan li ser Rojhilatê Deryaya Spî û Deryaya Sor bikin da ku osmaniyan neçar bikin ku aştiyê bikin. 1912 Di Adarê de êrîşî Beyrûtê, di Nîsanê de Dardanelles û di Gulanê de li Giravên Rodos û Dodecanese kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ji ber van sedeman, Rûsya, Îngilîstan û Fransa ku bi fikar bûn ku hawîrdora aştiyê ya li Rojhilata Navîn a ku bi Konferansa Berlînê hatibû avakirin xirab bibe, dest bi xebatên navbeynkariyê kirin. Lê belê ev hewldanên ku tê de şert û mercên radestkirina Lîbyayê ji Îtaliyan re dihatin nîqaşkirin, ji aliyê Îttihatiyan ve nehatin qebûlkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ji ber ku şer berdewam kir, Mustafa Kemal di Tîrmeha 1912 de du ferman derxist {{Sfn|Gawrych|2013}} ku hişt ku di demek paşê de lêkolînek baştir li ser şer were kirin. Di fermana yekem de, ku wî di 13/14 Tîrmehê de dabû, ew bû ku hemû efser du rojnameyên leşkerî bixwînin û ji geşedanên cîhanê û serkeftinên artêşa Osmanî agahdar bibin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Fermana duyemîn ku di 22ê Tîrmehê de hat dayîn, fermana ku hemû efser serpêhatiyên xwe yên di şer de binivîsin, dîrok, şert, fermanên fermandar, operasyon û encam û rewşa derûnî ya şer. leşker di nava mehekê de. {{Sfn|Gawrych|2013}} Bi vî awayî, armanca wî ew bû ku tecrubeyên ku di şerê li dijî dijminekî rojavayî de bi dest xistine bi nivîskî binivîsîne. {{Sfn|Gawrych|2013}} Mustefa Kemal di vî şerî de ne tenê ezmûnên leşkerî yên wekî şerê gerîlla, rêvebirina yekîneyên demkî, berhevkirina îstîxbaratê, piştgiriya lojîstîk, lê bi danûstandin û danûstandina bi serokên eşîrên Ereb re ezmûna dîplomatîk bi dest xist. {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} Bi rastî, serkeftina wî li vir navê wî belav kir. {{Sfn|Roux|2018}}

Tevî danûstandinên aştiyê yên ku di Îlona heman salê de dest pê kiribûn jî, pevçûn berdewam kirin û [[Şerê Balkanê yê Yekem|Şerê Balkanê yê Yekemîn]] bi ragihandina şer ji aliyê [[Montenegro]] ve li dijî Împeratoriya Osmanî di 8ê Cotmehê de dest pê kir. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} Piştî Montenegro, Bulgarîstan, Sirbîstan û Yewnanîstanê jî li dijî Împeratoriya Osmanî şer îlan kirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Di destpêkê de biryar hatibû girtin ku Enver vegere Stenbolê û Mistefa Kemal jî wê cepheyê bigre dest, lê dema ku asta metirsiya osmaniyan eşkere bû, piraniya efseran vegeriyan Stenbolê û eniya şer kete bin fermandariya Enver. birayê [[Nuri Killigil|Nûrî]] . {{Sfn|Zürcher|2010}} Di vê navberê de, ji ber şerê Balkanan, hikûmeta Osmanî bi îtalî re aşitiyê qebûl kir. Dema ku Şerên Balkanan dest pê kir, Fermandarê Komeleyê Mustafa Kemal û Serdar Nûrî Beyê ku li [[Tripoli|Trablusê wezîfedar]] bûn, xwestin ku beşdarî van şeran bibin. &lt;ref name=&quot;atambalkan&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal di 24ê Cotmeha 1912an de bi destûra [[Wezareta Şer|Wezîrê Şerê Osmanî yê]] wê demê Enwer Bey ji Trablusê derket. &lt;ref name=&quot;atambalkan&quot; /&gt; Di ser Viyana, Macarîstan û Romanyayê re vedigere Stenbolê. Sedema hilbijartina vê yekê ew bû ku çavên wî li Avusturyayê were derman kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Lê belê li herêmê efserên ku berxwedana xwe domandin jî hebûn. Şehzade [[Osman Fuad Efendi]] yek ji van navan bû. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Mustafa Kemal, ku tevî zabitên din ji Trablusê derket, di Mijdara 1912an de hat Stenbolê. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18ê Cotmeha 1912an de di navbera dewleta Osmanî û Îtalyayê de [[Peymana Uşî|Peymana Uşî hat]] îmzekirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Bi vê peymanê, dema ku Trablus ji Îtalyayan re hat dayîn, Îtalya wê 90.000 zêr wek tazmînata şer bida û serdestiya wê bê rakirin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Her wiha giravên Dodekanê ku di dema şer de ji aliyê Îtaliyan ve hatibûn dagirkirin, bi awayekî demkî radestî Îtaliyan hatin kirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Îtalî piştî ku hêzên Osmanî Trablus vala kirin dê giravan biterikînin. {{Sfn|Mango|1999}} Zabitek bi rutbeya wezîr dê bihata şandina Trablusê wekî mîlîtanê sultan, {{Sfn|Ekinci|2014}} ji bo ku bişopîne ka mafên olî yên gel û weqfan têne rêz kirin, û erkên olî dê ji hêla Şeyhûlislamlik ve were destnîşankirin. Stenbol. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Ji aliyê din ve gel heta [[agirbesta Mudros]] a Trablusê di bin serokatiya [[Ehmed Şerîf El-Senûsî|Ehmed El-Şerîf es-Senusî]] şêxê fermana Senusî de berxwedana xwe domand. {{Sfn|Ekinci|2014}}

=== Şerên Balkanan ===

==== Şerê Balkanê yê Yekem ====
Dema ku Mustafa Kemal di Mijdara 1912an de hat Stenbolê, tenê paytext Stenbol û rojavayê wê, nîvgirava Çanakkale û sê bajarên dorpêçkirî [[Shkodër|Skodra]], [[Ioannina]] û [[Edirne|Edîrne]], ku mezintirîn bajarê Trakyaya rojhilatê ye, ji axa Osmaniyan li ser erdê ma. parzemîna Ewropayê. Hêzên Bulgaristanê heta Çatalcayê hatin û paytext Stenbolê tehdît dikirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 21'ê Mijdara 1912'an de ji bo Midûrê Şaxa Operasyonê ya [[Tengava Çanakkaleyê|Ekîbên Tengava Bahr-i Sefit]] Kuvayi (Hêzên Hevbeş ên Tengava Deryaya Navîn) ku navenda wê li [[boladir|Bolayirê]] bû, hat tayînkirin. Serfermandarê wê hêzê Fahrî Paşa bû û serleşker jî hevalê wî yê dibistanê [[Fethi Okyar|Fethî (Okyar)]] bû. {{Sfn|Mango|1999}} Dema ku Mustafa Kemal li Bolayirê bû, di 23ê Çileya 1913an de bi [[Bâb-ı Âli Raid|êrîşa Bab-î Alî]] ya Enver û alîgirên wî re, desthilatdarî ket destê [[Îtihad û Tereqî|Komîteya Îttîhad û Terakkî]] . Di 30 Çile de hukûmeta Mahmut Şevket Paşa şert û mercên aştiyê yên dewletên mezin red kir. Di 3'ê Sibatê de agirbest bi dawî bû û Bulgaran dîsa dest bi bomberdûmana Edîrneyê kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Li ser êrîşa Bulgarîstanê, Serfermandarê Giştî Ehmed Îzzet Paşa, ferman da fermandariya artêşa 10. a di bin fermandariya Hurşît Paşa û Enver de wek serfermandar, ku Hêzên Hevbeş ên Tengava Spî wê êrîşî Bulgaran bikin. ji rojava. Êrîşek hatibû plankirin ku tê de dê korp ji deryayê derkeve Şarköyê û ji başûr ve li pişt Bulgaran êrîş bike. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Mango|1999}} Operasyon bi berfirehî hatibû plankirin û di dawiya Çile de hate ceribandin. {{Sfn|Zürcher|2010}} Di êrîşa ku ji ber bahozekê taloqî 8ê Sibatê hat kirin de, leşkerên ku hatin Şarköyê dereng mabûn. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Gawrych|2013}} 10. Çete nîv roj dereng daket Şarköyê, lê Hêzên Hevbeş di vê navberê de nîvê leşkerên xwe winda kirin hat paşve xistin. {{Sfn|Zürcher|2010}} Hêza daketinê di 10ê Sibatê de hat paşvekişandin dema ku diyar bû ku Bulgarî nikarin werin birîn. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Operasyon bi ser neket ji ber dereng hatina keştiyên şer ji bo peydakirina piştgiriya agir a pêwîst, nebûna hevrêziyê, û Bulgaran xetên xwe xurt kirin. {{Sfn|Zürcher|2010}}

Piştî têkçûna operasyona hevpar di navbera ekîbên fermandariya her du yekîneyan de di navbera 17-18’ê Sibatê de nîqaş derketibû; 10 di nîqaşê de. Mahmût Şevket Paşa ku li kêleka fermandarê korpusê Hurşît Paşa bû, ji ber sedemên siyasî ew anî ser fermandariya her du hêzan. 10, li benda peravên Gallipoli. Fahrî Paşa, Fethî û Mustafa Kemal, ku pêşniyarên wan ên şandina Korpusê ji bo Çatalcayê nehat qebûlkirin û Hurşît Paşa jî wek fermandar hat ragihandin, ji wezîfeya xwe îstifa kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Li ser vê yekê Mahmut Şevket Paşa bi Hurşît Paşa û Enver re çû Bolayirê û di navbera fermandaran de lihevkirinek çêkir. Tevî ku Fahrî Paşa ji kar hat avêtin jî, Fethî Bolayir terikand û çû Stenbolê {{Sfn|Gawrych|2013}} Mustafa Kemal ê ku îqna kir, bû serfermandarê korpaya Bolayirê ya ku ji Tengava Fermandariyek cuda hatibû kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 19ê adarê de Janîna ket destê Yewnanan û di 24ê Adara 1913an de Edîrne ji aliyê Bulgaran ve hat girtin. Li eniya Çatalcayê, êrîşa herî dawî ya Bulgaristanê di 30'ê Adarê de pêk hat. {{Sfn|Mango|1999}} Di 16ê Nîsanê de agirbest hat îmzekirin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Li ser vê yekê Mahmut Şevket Paşa mecbûr ma ku Edîrneyê û axa rojavayê xeta Midye-Enezê ya Trakyayê bide qebûl kirin û di 30ê Gulana 1913an [[Peymana Londonê (1913)|de li Londonê peymana aştiyê hat îmzekirin]] . {{Sfn|Mango|1999}} Di 11 Hezîranê de Mahmut Şevket Paşa hat kuştin û [[Got Halîm Paşa|Saît Halîm Paşa]] cihê wî girt. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Şerê Balkanê yê Duyemîn ====
Dewletên Balkan ên ku di Şerê Balkanê yê Yekem de bi ser ketin, li ser parvekirina herêmên ku yekser piştî şer bi dest xistine li hev nekirin. Yewnanîstan û Sirbîstanê biryar dan ku li dijî Bulgarîstanê, ku Romanyayê doza axa wê kiribû, bi hev re tevbigerin. Lêbelê, Bulgaristan yekem bû ku êrîş kir. {{Sfn|Mango|1999}} Di şeva 29-30 Hezîranê de Bulgaran li Makedonyayê êrîşî artêşa Sirbiyan kirin lê şikestin. Yewnanan jî ji Selanîkê ber bi rojhilat ve bi pêş ve çûn û tevahiya Makedonyaya Başûr dagir kirin. Li ser vê rewşê, Bulgaran beşeke sereke ya hêzên xwe li dijî artêşa Osmanî derbasî eniyên din kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Komîteya Îttîhad û Terakkî ji vê firsendê sûd wergirt û axên windabûyî ji nû ve bi dest xist. Di 18'ê Tîrmehê de artêşa Osmanî ber bi Edîrneyê ve dest bi operasyonê kir û di 21'ê Tîrmeha 1913'an de bi berxwedaneke hindik re rû bi rû ma û bajar bi dest xist. {{Sfn|Mango|1999}} Li gorî nivîskarekî yekem yekîneya ku ket Edîrneyê tugayeke Bolayir a Mustafa Kemal bû, lê Hurşît Paşa di serê yekîneyên ku beşdarî êrîşê bûn bû. {{Sfn|Mango|1999}} Cenazeyên Bolayir ên Mustafa Kemal jî [[Alexandroupoli|Îskenderûnê]] girt. {{Sfn|Zürcher|2010}} Şer bi peymana aştiyê ya ku nûnerên Bulgaran li Stenbolê di 29ê Îlona 1913an de îmze kirin, bi dawî bû. {{Sfn|Mango|1999}}

Di dawiya şer de gelê tirk ên li Trakyaya Rojava dest bi koçkirina axa Osmaniyan, bi taybetî li Stenbol û Îzmîrê kirin. Mustafa Kemal ji diya xwe Zübeyde Hanım re li [[Akaretler|quntara Akaretlerê]] ku ber bi [[Qesra Dolmabahçeyê]] dadiket malek dît. [[fikir|Fîkrîye]] biraziyê kalikê xwe Ragîp ê şanzdeh salî jî li maleke nêzî Mizgefta Şîn bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}}

=== girêdayî leşkerî ===
[[Wêne:Yeniçeri_Atatürk.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG/220px-Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG|thumb|Dema ku Mustafa Kemal li Sofyayê Ataşe bû, bi cil û bergên Cenî beşdarî govendê bû.]]
[[Wêne:Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkadaşlarıyla,_Sofya,_Bulgaristan,_1914.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png/220px-Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png|thumb|Orgeneral Mustafa Kemal bi hevalên xwe re li Sofyayê, 1914.]]
Piştî Şerê Balkanê yê Duyem Mistefa Kemal li Stenbolê li mala [[Fethi Okyar|Fethî (Okyar)]] bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}} Fethî ji bo ku xwe bide siyasetê, belkî ji ber têkçûna operasyona Şarköyê, dev ji leşkeriyê berda. Lê piştî nakokiyên di nava Komîteya Îttîhad û Terakkî de, [[Talat Paşa|Talat]] ji Fethî re peywira balyozê Sofyayê pêşniyar kir. Fethî ku bi [[Cemal Paşa|Cemal]] re jî şêwirî, ji bo ku li Balkanan hevsengiyê bihêle, sefaret bi wezîfeya dostaniyê ya bi Bulgaristanê re qebûl kir û ji Mustafa Kemal wek ataşeyê leşkerî xwest. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Li ser qebûlkirina vê daxwazê, Mustafa Kemal di 27ê Cotmeha 1913an de li [[Sofya|Sofyayê]] wek ataşeyê leşkerî hat tayînkirin û di bin fermandariya hevalê xwe yê nêzîk, balyozê Sofyayê (balyoz) Fethî (Okyar) de xebitî. &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|title=Başkomutanın Sofya yılları|date=27 Ekim 2013|publisher=Milliyet|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306112222/http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|archive-date=6 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Di teoriyê de, paytextên padîşahiya [[Padîşahiya Romanya|Romanî]], [[keyaniya Serbistanê|Sirbî]] û [[Padîşahiya Montenegro|Montenegro]] [[Bûkareşt|Bukureşt]], [[Belgrad]] û [[Cetinje]] bûn, lê di pratîkê de karê wî di nav sînorên Bulgaristanê de bû. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet&quot; /&gt;

Mustafa Kemal di 20ê Mijdara 1913an de hat Sofyayê. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir ew li Otêla Splendid Palace li ser Avenue Dondukov bi cî bû û heft mehan li wir ma. Dûv re ew li apartmanek li ser Avenue Ferdinand bi cih bû. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Weke ataşeyê leşkerî, gihandina agahiya ku gihandiye Stenbolê berpirsyar bû. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir li ser rewşa siyasî û leşkerî ya dewletên Balkanan, bi taybetî Bulgaristanê rapor amade kirin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Di dema peywira xwe de şansê wî hebû ku ji nêz ve pêşketinên leşkerî, îdarî û çandî yên Bulgaristanê piştî bidestxistina serxwebûna ji Împaratoriya Osmanî binirxîne {{Sfn|Gawrych|2013}} Bi hin efserên artêşa Bulgaristanê re jî têkilî danî. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Dema ku di vê pozîsyonê de bû, di 1ê Adara 1914-an de [[Albay|bû albay]] (walî). &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|title=Başkomutanın Sofya yılları|date=27 Ekim 2013|publisher=Milliyet|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306112222/http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|archive-date=6 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Demeke kin piştî hatina xwe ya Sofyayê, wî îstîxbarata ku ji Serfermandarê Bulgaristanê wergirtibû, bi Stenbolê re parve kir ku efserên Elman ên li Stenbolê, bi taybetî [[Colmar von der Goltz|Goltz Paşa]], li ser tevgerên leşkerî yên Osmanî agahdarî dane Bulgaran û wî jî bersiv ji Kazim wergirt. Karabekir ku Almanên li Stenbolê hêrs bûne. {{Sfn|Mango|1999}}

Yek ji rêbazên herî girîng ên komkirina îstîxbaratê ya Mustafa Kemal li Sofyayê bûyerên civakî bûn. Ev beşek ji erka wî bû ku bi efserên payebilind û biçûk ên artêşa Bulgaristanê, siyasetmedar û kesayetiyên giştî re hevdîtin bike. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ew bi saya pirtûka wî ya yekem '', Efser û Fermandar û Hesbîhal'', ku dema ew li vir bû nivîsî û di sala 1918-an de çap bû, bi Wezîrê Şer [[Stilian Kovachev|Stiliyan Kovaçev]] û keça wî Dîmîtrina re hevdîtin kir. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Li vir ew (ligel Fethî) bi taybetî jî di zexta ku li Bulgarîstanê bibe misilman [[Pomak|Pomakên]] Misilman tevli bû. {{Sfn|Gawrych|2013}} Bûyera herî girîng di jiyana wî ya civakî de vexwendina [[Ferdinand I (Bulgaristan)|Qral Ferdinand I]] di 11ê Gulana 1914an de ji bo topek cilan bû. {{Sfn|Mango|1999}} Ew bi unîforma ya Janîçerî ya rastî ku ji muzexaneya leşkerî ya Stenbolê bi destûra taybetî ya Enver hatibû şandin, beşdarî topê bû. Dema ku unîforma paşve dişand, di nameyekê de ji hevalê xwe [[Kazim Ozalp|Kazim]] (Özalp) re nivîsand ku ev yek bala hemûyan kişandiye ser xwe û pirsên ku hatine kirin fersendek e ku em behsa hêza leşkerî ya berê û serketinên tirkan bikin. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku li Sofyayê wezîfedar bû, [[Franz Ferdinand|Archduke Franz Ferdinand]], mîratgirê textê Avusturyayê, di 28 Hezîran 1914 de hate kuştin, û [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekem]] paşê di 28 Tîrmeh 1914 de dest pê kir. Bi fermana nepenî ya Enver ji [[Wilhelm Souchon|Admiral Souchon]] a Alman re, fîloya Osmanî di 29'ê Cotmeha 1914'an de ber bi Behra Reş ve çû û [[Raid Deryaya Reş|êrîşî benderên Rûsyayê]] kir. {{Sfn|Mango|1999}} Li ser vê yekê Rûsya di 2’ê Mijdarê de, Îngilîstan û Fransa di 5’ê Mijdarê de, dewleta Osmanî jî di 11’ê Mijdarê de li dijî van welatan şer îlan kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî ragihandina şer, Mustafa Kemal ji bo ku li eniya şer tev li peywira aktîf bibe serî li Wezareta Şer û Enver da, {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} lê Enver red kir û got ku erka wî ya Ataşeyê leşkerî girîngtir e. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî derketina Enver ji Stenbolê ji bo şerê li dijî rûsan li Kafkasyayê, wekîlê Enver, Îsmaîl Hakkı, di sedsala 19-an de hate şandin, ku li Tekîrdagê hate kom kirin ku ji Sofyayê derkeve û were şandin Çanakkaleyê. Ji bo fermandariya divîzyonê hat tayînkirin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Di 20 Çile 1915 de ji Sofyayê derket. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

=== Şerê Cîhanê yê Yekem ===
[[Wêne:Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg/220px-Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg|thumb|Mîralay Mustafa Kemal Bey, ji xendekên Duztepe li qada şer temaşe dike. (Wêne di 17'ê Hezîrana 1915'an de ji aliyê Haydar (ALGANER) Bey ve hatiye kişandin)]]
[[Wêne:Tasviri_Efkar_Oct_29,_1915.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Tasviri_Efkar_Oct_29%2C_1915.jpg/220px-Tasviri_Efkar_Oct_29%2C_1915.jpg|rast|thumb|[[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] û Mustafa Kemal Bey di hejmara rojnameya ''[[Tasvir-i Efkar|Tasvîr-î Efkar]]'' a 29ê Cotmeha 1915an de.]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg/220px-Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg|rast|thumb|Dema ku ji rojnamevanên Stenbolê re qada şer vedibêje, 1915.]]
Di Çileya 1915'an de erka Ataşeyê leşkerî ya Mustafa Kemal bi dawî bû. Di vê navberê [[Şerê Cîhanî yê Yekem|de Şerê Cîhanê yê]] Yekem di 28'ê Tîrmeha 1914'an de dest pê kir û [[Împeratoriya Osmanî|Împaratoriya Osmanî]] di 29'ê Cotmeha 1914'an de kete nava şer. Di 20 Çile 1915 de Mustafa Kemal III. Li [[Tekirdag|Tekfûrdagê 19emîn Korpusa Leşkerî]] tê avakirin. Ew ji bo Fermandariya Divisionê hate tayîn kirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19724&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;

Di 2'ê Mijdara 1914'an de Rûsyayê li dijî Împeratoriya Osmanî şer îlan kir. Piştî vê yekê keştiyên şer ên Îngîlîz û Fransiyan baregehên Seddulbahir, Kumkapı û Orhaniye yên li Dardanelles bombebaran kirin. Di parastina li dijî vê deryayî de, pênc efser û heştê leşker mirin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Artêşa Tirk 3 mehan xwe amade kir û bi giştî bal kişand ser parastina artêşên bejahî. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Mustefa Kemal, berî ku firsenda dabeşkirinê wek tê xwestin çêbibe, pozîsyoneke tehdîdkirina [[Tengava Çanakkaleyê|Tengava Dardanelê]] ya Hêzên Hevalbend girtibû û di 25ê sibatê de tenê [[Alaya Piyade ya 57. (Osmanî)|firqeya 57an a di bin dabeşkirinê de hatibû tayînkirin.]] Ji wî re ferman hat dayîn ku bi [[Alaya Piyade ya 57. (Osmanî)|alayê]] re derbasî Maydosê (niha [[Eceabat]] ) bibe. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de, keştiyên Brîtanî û Frensî di 19 û 25ê Sibatê de kelehên li ber deriyê Bosforê bombebaran kirin, û leşker danîne erdê da ku alîkariya topa deryayî di avêtina sererastkirinê de bikin. Çawişê bi navê [[Bigali Mehmet Çawîş|Bîgalî Mehmet]] li Seddulbahirê dema ku tivinga wî qut bû bi keviran êrîşî Îngilîzan kir û Mustafa Kemal alîkarî da weşandina vê bûyerê û bû sedema çêbûna navê &quot;Mehmetçîk&quot; ku îro ji bo leşkerê tirk tê bikaranîn. {{Sfn|Mango|1999}} 19. Alayên 72. û 77. jî ji bo piştgiriyê bidin Fermandeyê sewqî herêmê hatin kirin. Mistefa Kemal, li şûna van alayan, ku ji leşkerên ereb ên kêm perwerdekirî pêk dihatin, alayên tirkan, yên ku wî perwerde kiribûn û di parêzgehê de hiştibûn, ji navenda korpusê xwestibû, lê ev daxwaz hat redkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18ê Adara 1915an de li Çanakkaleyê [[Operasyonên deryayî yên Şerê Çanakkaleyê|operasyona herî girîng a deryayî]] pêk hat, lê Mustafa Kemal tenê nerasterast tevlî vê operasyonê bû. {{Sfn|Mango|1999}} Hema berî vê operasyonê, ji aliyê keştiya Nusret ve mayinek li tengavê hate danîn. Ev kanî; [[HMS Queen Elizabeth (1913)|Qralîçe Elizabeth]] keştiyên şer ên wekî [[HMS Ocean (1898)|Ocean]] û Bouver zerar kir, û bû sedema ku ew paşde bikevin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Di vê demê de 19. Di 23'ê Adara 1915'an de li herêma [[Eceabat]] bi fermana Fermandarîya Herêmê ya Kelehê ev ferq di amadebaşiyê de bû.{{Çavkanî hewce ye}}

Di 25ê Avrêl, 1915 de, operasyonên bejahî yên sereke yên [[Şerê çanakkale|Şerê Dardanelles]] bi daxistina [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Hevalbendan]] li [[Gelibolu|Nîvgirava Gallipoli]] dest pê kir. Tevî berxwedana dijwar a Tirkan, hêzên Antantê ji bakur ber bi başûr ve leşkerên xwe danîbûn nêzî [[Eniya Ariburnu|Arîburnuyê]] li aliyê Kendava Saros a [[Gelibolu|Nîvgirava Gallipoli]], [[Kela Seddülbahir|Seddülbahir]] li aliyê başûr û [[Şerên Kumkale|Kumkale]] li aliyê Anatolyayê. Leşkerên Fransî yên li Kumkale zû paşde vekişiyan, lê Ingilîz û Anzacên li Arıburnuyê hewl didin ku ber bi rojhilat ve biçin, û Ingilîz û Fransiyên li Seddülbahir jî hewl didin ku li bakur pêşve biçin. {{Sfn|Mango|1999}} 3. Artêşa 19. a Qeymeqamê Navçeyê (Albay) Mustafa Kemal, ku di bin fermandariya fermandarê korpusê [[Mehmet Esat Bulkat|Mehmet Esat Paşa]] de şer kir. Di vê navberê de firqeya 8an şandin Arıburnuyê.&amp;nbsp;Li Eceabata ku li aliyê nîvgirava ku ber bi Bosforê ve ye û 2 km dûrî wê ye, wek îdeal hat parastin. Bi pêşengiya Hevalbendan ji Seddülbahir heta Arıburnu, Artêşa 9. a di bin fermandariya Albay Halîl Samî de. Dabeş li hev hatibû. {{Sfn|Mango|1999}}

Halîl Samî di cih de ji Mustafa Kemal tabûrek xwest ku girên li rojhilatê Arıburnu bigire. {{Sfn|Mango|1999}} Mustafa Kemalê ku nikarîbû bi von Sanders û Esad Paşa re têkilî deyne, însîyatîf girt ser xwe û di Artêşa 57an de ku ji siwaran, tabûra çiyayî ya topavêj a dîvîzyonê û bijîşkan pêk dihat de pêşengtî kir. Wî alay şand. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Dema behsa vî şerî dikir, hilkişiya ser girekî û ji paş ve li benda leşkerên xwe bû. Wî diyar kir ku ew li leşkerên ku ji Firqeyê paşde dikişiyan re rû bi rû maye, wî dît ku leşkerên dijmin bi serbestî ber bi girê 261 ê ber bi Çunuk Bair ve diçûn û dijmin ji leşkerên xwe nêzîktir bû. Li ser vê yekê leşkerên ku diyar kirin cebilxaneya wan tune ye, gotin &quot;ger cebilxane tune be, bayonet heye&quot; û dema ku dijmin bi vê dîtinê razayî çû cihê xwe û dem bi dest xist. xwe 57. Dema ku alaya wî gihişte milê dijminê bakur, got: “Ez ne fermana êrîşê didim we, ez fermana mirinê didim we. Di dema ku em bimirin de {{Sfn|Mango|1999}} ku hêz û {{Sfn|Gawrych|2013}} din cihê me bigirin.&quot; 77. Ji ber ku ala ket panîkê û reviya, rewşa wî xirab bû, lê bi hatina leşkerên nû re, xetên wan ji nû ve bi hêz bûn. Mustafa Kemal di 29ê nîsanê de ji ber feydeya wî li Arîburnuyê bi fermana tawîzê hat xelatkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di meha gulanê de eniya ku koma bakur diparast bû sê herêman û Mistefa Kemal wek fermandarê herêma bakur a baskê rastê yê komê hat tayînkirin. [[Otto Liman von Sanders|Liman von Sanders]] di fermandariya hemû hêzan de ma. Mustafa Kemal di 29-30 gulanê de ji [[Şerê Çunuk Bair|Conk Bayiriyê]] heta zozana Sazlidereyê êrîşek berfireh da destpêkirin. Di 1'ê Hezîranê de pileya albayiyê wergirt. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;YalçınKoca2005&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=bENpAAAAMAAJ|title=Mustafa Kemal Paşa'nın Anadolu'ya geçişi|publisher=Berikan Yayınevi|year=2005|access-date=24 Ocak 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521173433/https://books.google.com/books?id=bENpAAAAMAAJ|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt;

Qonaxa duyemîn a eniya Galîpolî bi daketina leşkerên Îngîlîz, Anzac û Hindistanê di şeva 6'ê Tebaxê de li Koya [[Suvla Bay|Suvla]] ya li bakurê Ariburnuyê ku Mustafa Kemal parastibû dest pê kir. Daketin bi piştgirîya êrîşê hat kirin û ji Arıburnuyê li bakur pêşve çûn û [[Eniya Anafartalar]] hat vekirin. Dema ku Conk Bayîrî dîsa tê tehdîdkirin, Mustafa Kemal hevalê xwe yê zarokatiyê [[Nûrî Conker|Nûrî]] dişîne 24. Di serê alayê de ev der ji bo parastinê şand. Nûrî paşê paşnavê &quot;Conker&quot; ji Atatürk girt ji ber rola wî ya di [[Şerê Çunuk Bair|şerê Conk Bayıri]] de. {{Sfn|Mango|1999}} Gava ku hêzên Antantayê dest bi bicihbûna li peravên Suvla kirin, Liman von Sanders ferman da du beşên ku îstimûsa Bolayir diparêzin ku dakevin başûr da ku li dijî Brîtanyayê êrîş bikin. Dema ku hêz hatin herêmê, serokê wan Albay Fewzî bi hinceta ku leşker çil kîlometre meşiyane, westiyane û hemû nikarin xwe bigihînin cihê ku tê xwestin, dem zêde bike. Li ser vê yekê, von Sanders di 8ê tebaxê 21:50 de Fevzî ji kar derxist û li şûna wî Mustafa Kemal danî. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Piştî wergirtina xeberê, Mustafa Kemal daxwaza fermandariya hemû hêzên bakurê Arıburnuyê kir; von Sanders qebûl kir û ew di 9ê Tebaxê de li herêmê ji Kireçtepe li bakurê Bendava Suvla heta Conk Bayıri li başûr, di 9ê tebaxê de di bin fermandariya şeş dabeşan de bi cih kir. Navê yekîneyên di bin fermandariya wî de bû &quot;Koma Artêşa Anafartalar&quot;. Wek Fermandarê Koma Anafartalar di [[Yekem Şerê Anafartalar|9-10ê Tebaxê de Serketina Anafartalar]] bi dest xist. {{Sfn|Mango|1999}} Wî bi xwe pêşengiya dijberiya li ser Chunuk Bair kir. Di dema pevçûnê de parçeyek şarapnelê li saetê li sînga wî ket. Saeta şikestî pêşî li birîndarbûna wî girt. Paşê wî ev saet diyarî Liman von Sanders kir. Di 10ê Tebaxê de wî zozanên li dawiya başûrê eniyê xist bin kontrola xwe. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;comu1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://acikerisim.lib.comu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/COMU/1175/Ahmet_Esenkaya_Bildiri.doc?sequence=1|title=Çanakkale Savaşları Sırasında Türk Basınında Mustafa Kemal|website=www.comu.edu.tr|publisher=Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi|archive-url=https://web.archive.org/web/20200322170516/http://acikerisim.lib.comu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/COMU/1175/Ahmet_Esenkaya_Bildiri.doc?sequence=1|archive-date=22 Mart 2020|url-status=hayır|access-date=15 Mart 2020}}&lt;/ref&gt; Li ser serkeftina [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|5.]] Wî pesnê fermandarê [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|artêşê]], Müsîr [[Otto Liman von Sanders]] wergirt. Ev serketina 17'ê Tebaxê [[Eniya Anafartalar|Kireçtepe]] û 21'ê Tebaxê [[Şerê Duyemîn ê Anafartalar|II.]] [[Şerê Duyemîn ê Anafartalar|Anafartalar Serketina]] li pey. &lt;ref name=&quot;dergipark1&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt;

Mîralay Mustafa Kemal ji aliyê çapemeniya Stenbolê ve bi taybetî jî ji aliyê [[Rûsen Esref Unaydin|Ruşen Eşref Bey]] (Ünaydın) ve weke &quot;Lehengê Anafartalar&quot; ji raya giştî re hat naskirin. &lt;ref name=&quot;NBirinci1&quot;&gt;{{Cite book|url=http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/38538/001615306001.pdf?sequence=1|title=Ruşen Eşref Ünaydın|date=1988|publisher=T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı|location=Ankara|page=5|access-date=15 Mart 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521150101/http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/38538/001615306001.pdf?sequence=1|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;zarıkan1&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt; Wêneyê wî di kovara ''Harb Mecmuası'' de cih girt. {{Sfn|Zürcher|2010}} Ew di 20ê Îlonê de nexweş ket, gumanbarê nexweşiya malaria bû, lê li Gallipoli ma. {{Sfn|Mango|1999}} Mustafa Kemal, ku ji destpêka şer ve bi efserên Alman re ku pêşengiya artêşa Osmanî dikirin re pirsgirêkên wî hebûn, pêşbînî kir ku şerê Çanakkaleyê dê piştî Îlonê bi ser bikeve û dixwest beşdarî eniyek din bibe, ku ew difikire. bêtir sûdmend. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 5ê Kanûnê de, Liman von Sanders ji ber sedemên tenduristiyê destûr da Mustafa Kemal ku derkeve. Herî dawî jî Mustafa Kemal fermandariya Koma Anafartalar radestî [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşa]] (Çakmak) kir û bi [[Fethi Okyar|Fethî]], [[Tevfik Rustu Aras|Tevfik Rûştû]] (Aras) û Doktor [[Bahattin Şakir|Bahattîn Şakir]] re di 10'ê Kanûnê de ber bi Stenbolê ve bi rê ket. Di 19-20 Kanûnê de hêzên Antant ji peravên Arıburnu-Anafartalar derketin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 28 Kanûn 1915 de, Împeratorê Alman [[Wilhelm II|Kaiser II.]] Wî ji hêla [[Wilhelm II|Wilhelm]] ve bi [[Xaça Hesinî|Xaça]] Hesinî hate xelat kirin. {{Sfn|Gawrych|2013}}

==== Eniya Kafkasyayê ====
[[Wêne:16._Kolordu_Komutanı_Mustafa_Kemal_Paşa,_Bitlis,_16_Kasım_1916.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png/220px-16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png|thumb|16. Serfermandarê Korpusê Mustafa Kemal Paşa li Bedlîsê, 16.11.1916.]]
Artêşa 16. a ku di 14'ê Çileya 1916'an de ji [[Gelibolu|Gallipoli]] ber bi [[Edirne|Edîrneyê]] ve hat şandin [[Korpusa 16. (Osmanî)|.]] Ew bû fermandarê [[Korpusa 16. (Osmanî)|korpusê]] . Di nava 2 mehan de li [[Edirne|Edîrneyê]] bû 16. Wî xema dabînkirin, vejandin û perwerdekirina Korpusê girt. Ji bo mebestên perwerdehiyê berhema xwe ya bi navê Desthilatdariya Pirsgirêka ''Bijîşkî û Sûret-i Tahrîrina Emîran, Nesayîh'' (Şîret ''li ser Çareserkirina Pirsgirêka Taktîk û Nivîsandina Ferman'' &lt;ref name=&quot;TMHESTDN&quot;&gt;{{Cite book|url=http://ataturkicimizde.com/wp-content/TaktikMeselesinin.pdf|title=Taktik Meselesinin Çözümü ve Emirlerin Yazılmasına İlişkin Öğütler|publisher=Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları|year=2011|isbn=978-975-409-601-9|location=Ankara|access-date=16 Temmuz 2020|orig-year=1916|archive-url=https://web.archive.org/web/20200717022122/http://ataturkicimizde.com/wp-content/TaktikMeselesinin.pdf|archive-date=17 Temmuz 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; ) amade kir û weşand. {{Sfn|Gawrych|2013}} Leşkerên rûsî li eniya rojhilat Wî artêşa xwe paşve kişand û di 16ê sibatê {{Sfn|Mango|1999}} de [[Erzîrom|Erzirom]] û di 3ê adarê de [[Bidlîs|Bitlîs]], [[Mûş]], [[Wan (parêzgeh)|Wan]] û [[Colemêrg, Hekarî|Hekarî]] dagîr kir.{{Çavkanî hewce ye}} Albay Mustafa Kemal di 11, 3 Adarê de. 16. di bin fermandariya wî de ji bo piştgiriya artêşê. Ew bi cesedê şandine [[Amed|Diyarbekirê]] ; Di 27'ê Adarê de piştî rêwîtiyeke dûr û dirêj di Helebê de hat Amedê. Li gorî rutbeya wî, berpirsyariyeke giran jê re hat dayîn. Serfermandarê Korpusê Mustafa Kemal di 1ê Nîsana 1916an de dema ku li [[Amed|Diyarbekirê]] bû, di 1ê Nîsana 1916an de wek Tûggeneral ( [[Mirliva|Mîrlîva]] ) hat tayînkirin û tanî [[Paşa]] wergirt. Ev pileya ku di 35 saliya xwe de gihandiye wê bibe pileya herî bilind a ku di Şerê Cîhanê yê Yekem de wergirtiye. Di 16ê Nîsanê de li [[Farqîn|Farqînê]] navenda xwe ava kir. {{Sfn|Mango|1999}} Ew di navbera Bedlîs û Mûşê de bi qasî 100 kîlometreyî berpirsyar bû, hêza wî ji 13.741 leşker, 9.297 tiving, heft mîtralyoz, 19 top pêk dihat. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Plana Enver ya Eniya Rojhilat, 2 û 3 Wî operasyoneke hevpar a artêşê xeyal dikir. Lêbelê, 2. Berî ku artêş cihê xwe li başûr bigre, Rûsan Artêşa 3. girt. Êrîşî artêşê kirin û têkbirin û di 15ê Nîsana 1916an de Trabzon dagir kirin; Di meha tîrmehê de wan herêmeke berfireh, Gümüşhane, Bayburt û Erzincan jî di nav de girtin û Şerê Cîhanê yê 2. bi dest xistin. Leşker paşve xistine Diyarbekirê. Di 3ê Tebaxê de artêşa Osmanî li dijî êrîşan; 6’ê Tebaxê 16’emîn salvegera Mustafa Kemal. Bi rizgarkirina [[Mûş]] û [[Bidlîs|Bedlîsê]] ji Rûsan, avantajeke stratejîk da leşkerên Osmanî. Ji ber vê serkeftina di eniya Kafkasyayê de, bi şûrê zêrîn madalyaya îmtiyazê wergirt. Di dawiya meha Tebaxê de li ser êrîşa rûsan, Mustafa Kemal di 21ê Tebaxê de artêş paşde vekişand Farqînê. Dema Mûş di destê rûsan de mabû, Bedlîs jî di bin desthilatdariya Osmaniyan de bû. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

Dema ku Mustafa Kemal li [[Amed|Amedê]] bû, [[Yakub Cemîl]] ku yek ji têkoşerên Îttîhatî bû, biryara darbeya hikûmetê da. Ew difikire ku şer winda bûye. Ew di wê baweriyê de ye ku tekane rêya rizgariyê hilweşandina [[Porta Sublime|Deriyê Bilind û]] hilweşandina hikûmetê û cîgirkirina Cîgirê Serfermandarê Giştî û Wezîrê Şer e. Her wiha Mustafa Kemal wekî Cîgirê Serfermandarê Giştî û [[Wezareta Şer|Wezîrê Şer]] jî difikire. Hevalekî wî yê ku bi wî re li hev kir, Enver Paşa ji komployê agahdar kir. Li ser vê yekê Yakub Cemîl bi guleyan hat kuştin. Mistefa Kemal di bîranînên xwe yên ji [[Falih Rıfkı Atay|Falih Rifkî Atay]] re wiha dibêje: “Wê demê Alî Fuad (Cebesoy) ku fermandariya yek ji lîwayên min dikir got, [[Yakub Cemîl]] hatiye darvekirin. Sedema wê jî ew e ku heta ez nebim Cîgirê Serfermandar û Wezîrê Şer, rizgarî nabe.” Heger gotina wî bikira jî, gava ez çûm [[Stembol|Stenbolê]], min ê pêşî ceza bidaya Yakub Cemîl. Ger ez mirovek im ku bi destê wî û yên wekî wî were ser desthilatdariyê, ez ne mêr im!” &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), &quot;Bir komplo&quot;, s. 116, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Destpêka zivistana 1916-an rê li ber pevçûnên din ên li herêmê girt. 2 di 25ê Mijdarê de. Dema ku serfermandarê artêşê Ahmet Îzzet Paşa destûr girt û vegeriya Stenbolê, Mustafa Kemal bû cîgirê fermandarê artêşê. Dema bû wekîl, di bin fermandariya efser [[İsmet İnönü|Îsmet (Înönü)]], [[Cafer Tayyar Eğilmez|Cafer Tayyar (Eğilmez)]] û hevalê wî yê ji Harbiye [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fuat (Cebesoy)]] de ku ew ê di dema pêş de bi wan re di Şerê Rizgariyê de bixebitin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 18'ê Sibata 1917'an de Mistefa Kemal hîn dibe ku ew ji bo fermandariya leşkerên beşdarî operasyona Hecazê bûne hatiye wezîfedarkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 26 sibatê de çû Şamê da ku beşdarî civînên bi serokatiya Enver bibe. Piştî axaftinan plan hatin guhertin; Çûyîna leşkerên Fahrettîn Paşa ber bi eniya Filistînê û artêşa 2. ya Mustafa Kemal. Biryar hat dayîn ku ew ê di serî de ji bo fermandariya Artêşê were tayînkirin. Ev biryar ji aliyê wezîrê mezin Talat Paşa ve hat veto kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Eniya Sîna û Filistînê ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(1918).jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%281918%29.jpg/150px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%281918%29.jpg|thumb|214x214px|Kemal Paşa, di dema Fermandariya [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim de]] (1918). Ew şirîta li ser wê ye ku nîşan dide ku ew Adjutantê Rûmetê yê Sultan e.]]
Di 7'ê Adara 1917'an de Artêşa 2. ku navenda wê li [[Amed|Amedê]] bû. Piştî ku weke Cîgirê Serfermandarê Artêşê hat tayînkirin, daxwaz hat kirin ku weke Fermandarê Giştî yê [[Kampanya Hêza Hecaz|Hêzên Hîcazê]] were destnîşankirin. Lê belê bi qebûlnekirina vê yekê di 5'ê Tîrmeha 1917'an de artêşa 7'an a di bin fermandariya [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim de]] pêk hat [[7. Artêş (Osmanî)|.]] Ji bo Fermandariya [[7. Artêş (Osmanî)|Artêşê]] hat tayînkirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19725&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt; {{Sfn|Gawrych|2013}} Di 8ê Tebaxê de ji Stenbolê derket û çû Helebê. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî nirxandinên xwe yên li herêmê, di mijarên stratejîk de bi Fermandarê Koma Artêşê Yildirim ê Alman [[Erich von Falkenhayn|Falkenhayn]] re li hev nekir û di 4ê cotmehê de ji fermandariyê îstifa kir û di dawiya mehê de hat Stenbolê. li [[Pera Palace|Pera Palasê]] bi cih bûye. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}
[[Wêne:AtaturkYildirim.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/AtaturkYildirim.jpg/150px-AtaturkYildirim.jpg|thumb|221x221px|li eniya Sîna û Filistînê.]]
Di navbera 15'ê Kanûna 1917'an û 5'ê Çileya 1918'an de li cem Welîehd [[VI. Mehmed|Vahdettîn Efendi]] çû [[Împeratoriya Almanî|Elmanyayê]] û li [[Berlîn|Berlînê]] çû [[Wilhelm II|Kayser II]] . Ew beşdarî nîqaşên bi [[Wilhelm II|Wilhelm]], [[Paul von Hindenburg|Hindenburg]], [[Erich Ludendorf|Ludendorff]] û Serfermandariya Giştî ya li ser rewşa stratejîk a şer bû, serdana herêma [[Elsas|Alsace]] û eniyê kir û bi efseran re hevdîtin kir. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ji ber ku dema ji serdanê vedigere gurçika wî ya çepê şewitî demeke dirêj li nexweşxaneyê ma. Di 25ê Gulanê de derket rê; Di Hezîran û Tîrmeha 1918an de li [[Viyana]] û [[Karlovy Vary|Karlsbadê]] tê dermankirin. Di dema tedawiya xwe de dersên Almanî û Frensî girt. Piştî mirina [[Mehmed V|Sultan Mehmed Reşad]] û mirina [[VI. Mehmed|Vahdettîn]], di 27ê Tîrmehê de ji [[culus|Karlsbadê]] derket û vegeriya Stenbolê, lê ji ber ku li Viyanayê bi [[Arsima spanyolî|grîpa spanî]] ketibû, di 4ê Tebaxê de karîbû xwe bigihîne Stenbolê. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

7ê Tebaxê [[7. Artêş (Osmanî)|7.]] Di [[Eniya Sîna û Filistînê|Eniya Filistînê de]] wek Fermandarê [[7. Artêş (Osmanî)|Artêşê]] hat tayînkirin . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/002333863e1f6474d3df4|title=M.K. Paşa Filistin ve Suriye Cephesinde|archive-url=https://web.archive.org/web/20211018130639/https://en.calameo.com/read/002333863e1f6474d3df4|archive-date=18 Ekim 2021|url-status=hayır|access-date=10 Eylül 2015}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}} Di 26ê Tebaxê de gihişte Helebê, paşê di 1ê Îlonê {{Sfn|Gawrych|2013}} de çû navenda xwe ya li [[Nablus|Nablusê]] . Piştî lêkolîna wî ya li Sûriyê û li ser xeta şer, dît ku Enver ew xelet agahdar kiriye û hêza wî lawaz bûye. Di 19ê Îlonê de, hêzên Brîtanî yên di bin [[Edmund Allenby|General Allenby]] de êrîşî Koma Artêşa Birûskê ya di bin serokatiya [[Otto Liman von Sanders|General Sanders]] de kirin, û [[Şerê Megîdo (1918)|şerê Megiddo]] dest pê kir. Di encama şer de artêşa 8. [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim]] ava kir [[Artêşa 8. (Osmanî)|.]] [[Artêşa 8. (Osmanî)|Artêş]] bi temamî, [[Artêşa 4. (Osmanî)|4.]] [[Artêşa 4. (Osmanî)|Leşker]] bi giranî hat rûxandin. Tenê [[7. Artêş (Osmanî)|fermandarê 7. di bin fermandariya Mistefa Kemal Paşa de.]] [[7. Artêş (Osmanî)|Artêş]] ji [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]] ber bi bakur ve vekişiya û li Mislimiye li başûrê [[Kilîs|Kilîsê]] xeteke parastinê ava kir. Heya [[Agirbesta Mudros|Agirbesta Mudrosê]], [[Împeratoriya Brîtanî|Împaratoriya Brîtanîyayê]] nehişt ku leşkerên xwe bi rêyên Torosê derbasî [[Anatolya|Anatolyayê]] bibin. &lt;ref name=&quot;Villalta&quot;&gt;J. Blanco Villalta, Atatürk, Çey. Fatih Özsu, Ankara, 1982, Syf. 225.&lt;/ref&gt; Di dema ku şer hê dewam dikir, di 20ê îlonê de bi navê Alîkarê Rûmetê ''Hezretî Şehriyarî (Adyûtantê Rûmetê'' yê Siltan) hat dayîn. {{Sfn|Mango|1999}} Di heman rojê de Mustafa Kemal Paşa telgrafek ji alîkarê [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] [[Naci Hand|Nacî (Eldenîz) Bey]] re şand û jê re da zanîn ku ji Koma Leşkerî ya Yildirim re hêza şer nemaye û jê re pêşniyar kir ku daxwaza agirbestê bike. Herwiha daxwaz kir ku di hikûmeta nû de weke [[Wezareta Şer|Wezîrê Şer]] û Cîgirê Fermandarê Giştî were destnîşankirin. &lt;ref&gt;Hikmet Bayur, '1918 Bırakışmasından Az Önce Mustafa Kemal Paşa'nın Başyaver Naci Bey Yolu ile Padişaha Bir Başvurması', ''Belleten'', C.XXI, Sayı: 84, Ekim 1957, s. 561-565, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, ''Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri'', C.IV, Türk Tarih Kurumu Basınevi, Ankara, 1991, s. 13-14 (Türk İnkılâp Enstitüsü Arşivi: [tel:63/17436 63/17436])&lt;/ref&gt; Di 27 Îlonê de, hêzên Brîtanî êrîşî Artêşa 7. Dema ku artêşê gef li devera piştê xwar, wî ferman da ku paşve vekişe ber bi Kiswa, li başûrê Şamê. Sanders fermana parastina bajêr da û Wî artêş xiste bin fermandariya Mistefa Kemal; lê Şam di 30ê Îlonê de ket. Mistefa Kemal bi vekişandina hêzên xwe ber bi Helebê ve fermana parastinê girt. [[Heleb]] di 25’ê cotmehê de piştî parastineke demdirêj ku li vir şerên kolanan pêk hatin, ket. Mustafa Kemal hêzên xwe yên mayî vekişand Anatolyayê. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 30ê Cotmeha 1918an de, [[Agirbesta Mudros|agirbesta Mudrosê hat]] îmzekirin û roja din danê nîvro ket meriyetê. Li gorî xala 19. a agirbesta Mudrosê, piştî ku [[Otto Liman von Sanders]] Paşayê ku fermandarê Koma Artêşê ya Yildirim bû ji wezîfeyê hat girtin, Mustafa Kemal Paşa ji wezîfeyê hat tayînkirin. &lt;ref name=&quot;Türkmen&quot;&gt;Zekeriya Türkmen, ''Mütareke döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920)'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001, s. 45-50.&lt;/ref&gt;

[[Agirbesta Mudros|Piştî]] Agirbesta Mudrosê, li [[Anatolya|Anatolyayê]] tevgerên berxwedanê yên bi şeklê mîlîsan ( [[Kuva-yi Milliye|Kuvâ-yi Milliye]] ) hatin organîzekirin. Di 5 Çiriya Paşîn de, fermandarê Brîtanî li Sûriyê daxuyand ku ew ê bajêr dagir bikin û got ku ew ê [[Porta Îskenderûnê|Bendera Iskenderûnê]] ji bo veguhestina pêdiviyên leşkerên xwe yên li Helebê bikar bînin; Du roj berê Mustafa Kemal xwest bi têlêgramê şertên agirbestê hîn bibe. Di hişyariya ku di 6ê Mijdarê de ji wezîrê mezin re şandibû de gotibû ku ew ê bi çekan li dijî dagirkeriya Îngîlîzan bisekinin; lê diviyabû roja din bi telgrafa Ahmet Îzzet Paşa ji fermanê vekişiya. {{Sfn|Mango|1999}} Di 7'ê Mijdarê de bi Koma 7'an re tevlî Koma Leşkerî ya Yildirim bû. Artêş belav bû. &lt;ref name=&quot;Türkmen2&quot;&gt;Zekeriya Türkmen, ''Mütareke döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920)'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001, s. 45-50.&lt;/ref&gt; Beriya ku ji Edeneyê cihê peywira xwe ya dawî derkeve, bi hatina Ulukışlayê dest bi rêxistina yekem kir. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/books/0023338634884d9ccafef|title=Ulukışla ve Kuvayı Milliye|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203051149/http://en.calameo.com/books/0023338634884d9ccafef|archive-date=3 Aralık 2013|url-status=evet|access-date=19 Mayıs 2013}}&lt;/ref&gt; Wî bi [[Ali Cenanî|Alî Cenanî]] re, ku yek ji navdarên bajarê Dîlokê ye, hevdîtin pêk anîbû û soz dabû ku eger berxwedanek organîze bike dê bi xwe çekan bide; Piştre ev çek li gel hatin belavkirin û li dijî hêzên dagirker hatin bikaranîn. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 10ê çiriya paşîna (November) 1918 de, 2. Fermandarê Parzemînên Birûskê. Ji Serfermandarê Artêşê Nîhat Paşa re hişt û ji [[Edene|Edeneyê]] derbasî [[Stembol|Stenbolê]] bû. {{Sfn|Gawrych|2013}} Piştî bibîrxistina wî, artêşên osmanî yên birêkûpêk ên li herêmê bi hemû pêdiviyên xwe yên muhtemel vekişiyan bakurê [[Toros|Torosê]] . Ji bilî artêşê hemû yekîne hatin belavkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

== Têkoşîna Neteweyî (1919-1923) ==

=== Sazûman ===

==== Serdema dagirkeriyê ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_met_onderscheidingen.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg/150px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg|thumb|192x192px|9. Mufetîşê Artêşê Mustafa Kemal Paşa, 17 Nîsan 1919.]]
[[Wêne:Büyüklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Paşa.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg/150px-B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg|thumb|275x275px|Gotara bi sernavê &quot;Pîrên me - Mustafa Kemal Paşa&quot; di rûpela 44an a hejmara 3. ya ''[[Kovara Mezin|Büyük Mecmua]]'' {{'}} 20ê Adara 1919an de derketiye.]]
Mustafa Kemal di 13'ê Mijdarê de xwe gihand Gara [[Stembol|Haydarpaşa]] [[Stasyona Trenê ya Haydarpaşa|ya Stenbolê]] . Dema ku ji [[Haydarpasa|Haydarpaşayê]] derbasî [[Stembol|Stenbolê]] dibe, keştiyên şer ên dijmin ên ji bo [[Dagirkirina Stenbolê|dagirkirina bajêr li Bosforê lengerkirî dibînin,]] bi navê &quot;Wekî hatin herin!&quot; gotina xwe got. Di dema mana xwe ya şeş mehan de li Stenbola dagirkirî, bi efserên din ên welatparêz ên ku dixwestin li hember êrîş û perçebûna welêt li ber xwe bidin, hevdîtinên veşartî pêk anîn. {{Sfn|Gawrych|2013}} [[agirbest (dem)|Di dema agirbestê de]] bi [[Fethi Okyar|Fethî Bey]] (Okyar) re, bi derxistina rojnameya ''Minber'', ku alîgirê [[Ahmet Izzet Furgac|Ehmed Îzzet (Furgaç) Paşa bû]] û li dijî [[Ahmet Tevfik Okday|Ahmet Tevfik Paşa]] (Okday) bû, dest bi însiyatîfên siyasî kirin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Di dawiya salê de pirtûka ''[[Hasbîhal bi Efser û Fermandar re|Hasb-ı Hâl]]'' ya ku berê nivîsandiye çap kir. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ew pêşî li Pera Palace li Stenbolê ma, û di demek kurt de çû mala Beyoglu ya [[Saleh Fansa|Salih Fansa]], Erebekî Xiristiyan ê Sûrî ku wî li Helebê nas kir. Paşê di 21ê Kanûna Pêşîn a 1918an de diya xwe [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanim]] û xwişka xwe [[Ji Bapîrê Rûmet|Makbule]] ku li [[Akaretler|Akaretlerê diman]] bi xwe re bir û li mala ku niha [[Muzeya Atatürk|Muzeya Ataturk]] e bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}} Di rojên ku Stenbol [[Dagirkirina Stenbolê|di bin dagirkeriyê de bû,]] Mustafa Kemal bi hevalên xwe re gelek caran li vê malê kom dibûn. {{Sfn|Mango|1999}} Di van civînan de biryar hatin girtin ku li Stembolê hukum bê guhertin, paşê jî li hember îşgala welêt betalkirina artêşê bê sekinandin, çek û cebilxane veşêrin, efserên ciwan bên veguhestin Anatolyayê, burokratan dilsoz bimînin. ji bo dîtinên netewî û bilindkirina morala xelkê. {{Sfn|Gawrych|2013}} Heta 16ê Gulana 1919an, [[Çûyîna Mustafa Kemal a Samsûnê|roja ku koçî Samsûnê kiriye]], li vê malê dimîne. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php?dil=tr&amp;p=3|title=İBB Atatürk Müzesi - Şişli|website=ibb.gov.tr|publisher=İstanbul Büyükşehir Belediyesi|archive-url=https://web.archive.org/web/20140925092758/http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php?dil=tr&amp;p=3|archive-date=25 Eylül 2014|url-status=hayır|access-date=18 Temmuz 2020}}&lt;/ref&gt;

Mistefa Kemal ji bo ku li dijî Ahmet Tevfîk Paşa bandorê li meclîsê bike, di şeş mehên ku li paytextê de bû çend caran derket pêşberî sultan. {{Efn|Mango dört,{{kdş|Mango|1999|s=198}} Gawrych ise altı kez{{kdş|Gawrych|2013|s=64}} padişah huzuruna çıktığını belirtmektedir.}} Her çiqas Vahdettîn dixwest Mustafa Kemal bi kar bîne jî, li dijî desthilatdariya wî ya siyasî bû û tercîh dikir ku bi jinên xanedandî yên wek [[Damad Ferîd Paşa]] û Tevfîk Paşa re zewicî bixebite. Di 18ê Çiriya Paşîn de parlemento ji bo gotûbêjkirina bernameya hikûmeta Tevfîk Paşa civiya, lê dengdan bê encam ma, ji ber ku bîst û heft parlementerên piştgirê partiya Fethî (Okyar) li dijî hikûmetê deng dan. Lê belê ev hewldan bê encam man û hikûmeta Tevfîk Paşa di dengdana 19ê Mijdarê de bi piraniya sade li ser kar ma. {{Sfn|Mango|1999}} Dema ku nîqaş di nav siyasetmedaran de diqewime, efser, di nav de Mustafa Kemal, têdikoşin ku beşên mayî yên artêşa Osmanî bigire û li dijî planên Hevalbendan bisekinin. Tevfîk Paşayê ku baweriya meclîsê ji dest da, di 21ê Kanûnê de derket pêşberî sultan û daxwaza betalkirina meclîsê kir û [[Serdema Destûra Bingehîn a Duyemîn|Dewra Destûra Bingehîn]] a Duyemîn bi dawî bû û rêveberiya şexsî ya sultan hat vegerandin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 4ê çileya paşîna (January) 1919 de, hilbijartin ji bo demek nediyar hatin paşxistin. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 20ê kanûnê de careke din derket pêşberî sultan, lê hewldanên wî yên tevlî hikûmetê tu encam negirt. 30 endamên berê yên Komîteya Îttîhad û Terakkî di 29-30 Çile 1919 de hatin girtin; Di nava kesên hatin girtin de hevalê Mistefa Kemal Dr. [[Tevfik Rustu Aras|Tevfik Rüştü]] (Aras) jî amade bû. Komîserê Bilind ê Îtalyayê Kont Carlo Sforza di bîranînên xwe de nivîsîbû ku ajanên Îngîlîz li Stenbolê di destpêka sala 1919an de xwe amade dikirin ku Mustafa Kemal bigirin û bişînin Maltayê, lê ji bo ku pirsgirêkên dîplomatîk dernekevin ev amadekarî nehatine bicihanîn. Di destpêka sala 1919an de li Stembolê gelek qeyranên siyasî çêbûn û herî dawî di 4ê adarê de bi serokatiya Damad Ferîd Paşa hikûmeteke nû ya ji Îttîhatparêzan bêpar hat avakirin. Neteweperestan dest danî ser artêşê, lê Harbiye Nazın Şakir Paşa yê nû Cevat Paşa (Şivan) li şûna serokerkan Fevzî (Çakmak) destnîşan kir. Di 9ê Adarê de hemû serokên Îttîhad û Terakkî hatin girtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku ev hemû aloziyên siyasî didomin, Mistefa Kemal gelek caran bi efserên wek [[Rauf Orbay|Reûf]], [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fuat]], [[Fahrettin Altay|Fahrettîn]], [[Refet Bele|Refet]], [[Kazım Karabekir|Kazim Karabekir]], [[İsmet İnönü|Îsmet]] re di nava têkiliyê de bû. Li gel Alî Fuat, wî planek operasyonê çêkir da ku ranekirina leşkeran rawestîne, çek û cebilxaneyên di destê xwe de biparêze, efser û sivîlên ku wî bi wan re heman ramanan parve dikin di cihên sereke de bihêlin. Ev fikrên efserên di Serfermandariya Giştî de jî hatin parvekirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de li herêmên cuda yên Anatolya û Trakyayê [[Parastina Civakên Hiqûqê|komeleyên Parastina Hiqûqê]] hatin avakirin. Mistefa Kemal û efserên din bi van civakan re dest bi danîna têkiliyan kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di Sibata 1919 de, Alî Fuat 20. Kazim Karabekir di 13'ê adarê de weke fermandarê korseyê çûbû Enqereyê. Ji bo Erziromê wek fermandarê korpusê hat tayînkirin. Mustafa Kemal jî armanc dikir ku li Anatolyayê cih bigire. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Mustafa Kemal ku di meha Nîsanê de ji aliyê Wezîrê Şer Şakir Paşa ve hatibû gazîkirin, bi biryara ku Tûggeneral [[Kazim Înan|Kazim]] (Înanç) jî beşdar bû, ji bo çareserkirina çewisandina Yewnanan a li Rojhilatê Anadoluyê ji bo Artêşa 9emîn hat wezîfedarkirin. wekîlê [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşa]] (Çakmak). Ew wek mufetîşê artêşê hat tayînkirin. Ev biryar di 30ê Nîsanê de bi awayekî fermî hatibû ragihandin û piştî demekê ji aliyê civata wezîran ve hatibû pejirandin. Di çarçoveya vî karî de, Mistefa Kemal wê li herêmê aramiyê biparêze, çavdêriya komkirin û depokirina çekan li cihekî ewle bike, li ser raporên ku artêşê 'meclîsên' ava kirine, lêkolînan bike û eger ew rast bin, ew ê dawî li wan bîne. ji bo pratîkê. Mustafa Kemal jî bi vê biryarê tenê 9 bi bandor bû {{Sfn|Gawrych|2013}} . Artêş û rêveberên sivîl ên li rojhilat û navîn ên Anatoliya ne tenê di bin destê wî de bûn, di heman demê de fermandar û rêveberên sivîl ên herêmên rojava û başûr jî neçar bûn ku daxwazên wî bi cih bînin. {{Sfn|Mango|1999}} Wî di 15ê Gulanê de seredana xatirxwestinê ji serokerkan re kir; Li vir di civîneke nepenî de bi Fevzî Paşa (Çakmak) û cîgirê wî [[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] (Çobanlı) yê ku li ber dest ji serokerkaniyê berdide re hevdîtin pêk anî. Wan bi Fevzî Paşa re li hev kirin ku çek û malzemeyên wê neyên teslîmî Hêzên Antantayê, li Anatolyayê rêveberiyek li ser Kuva-yi Milliye bê avakirin û operasyonên leşkerî tenê bi parastinê nemînin. Mistefa Kemal ji Cevat Paşa şîfreyek kesane standiye û Fevzî Paşa jî şandina efser û çekan bo Anatoliyê organîze kiriye. Paşê bi sultan re hevdîtineke dawî kir û di 16ê gulanê de bi [[bandırma ferry|keştiya Bandirmayê]] bi karmendên xwe ve ber bi Samsûnê ve bi rê ket. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

==== Çûna Samsunê ====
[[Wêne:&quot;Mustafa_Kemal_Paşa&quot;.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg/200px-%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg|thumb|200x200px|Gotara bi sernavê &quot;Mustafa Kemal Paşa&quot;, di 6ê Çiriya Pêşîn a 1919an de, di rojnama ''[[Pêş (rojname)|pêş]]'' de.]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal'in_9._Ordu_Müfettişliği'ne_tayin_yazısı.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Mustafa_Kemal%27in_9._Ordu_M%C3%BCfetti%C5%9Fli%C4%9Fi%27ne_tayin_yaz%C4%B1s%C4%B1.JPG/200px-Mustafa_Kemal%27in_9._Ordu_M%C3%BCfetti%C5%9Fli%C4%9Fi%27ne_tayin_yaz%C4%B1s%C4%B1.JPG|thumb|223x223px|Mistefa Kemal Paşa yê Wezareta Şer 9. Nameya randevûyê ji bo Mufetîşê Parzemînê ya Artêşê.]]
Di 2'ê Sibata 1919'an de Cemal Paşa ji Mêrsînê wekî mufetîş şandine Anatoliyê, ji bo ku artêşên Osmanî yên li rojhilat li gorî şert û mercên agirbestê bi rêxistin bike. Komîserê Bilind ê Îngilîstanê [[Somerset Arthur Gough-Calthorpe|Admiral Calthorpe]] û Komîserê Bilind ê Fransî Admiral Amet di Mijdara 1918’an de notek dane dewleta Osmanî. Ji tirkan xwestin ku çek hilgirin û xiristiyanên li rojhilat bikujin û li hember vê yekê tedbîr bên girtin. Mustefa Kemal Paşa ji aliyê Sultan [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] ve li gorî notên ku ji aliyê Komîseriyên Bilind ên hêzên dagirker ve hatine dayîn, ji bo parastina gelê Xirîstiyan ên li [[Vilâyat-i Sitte|Vilâyat-ı Sitte]] (Şeş parêzgehan) û ji bo tepeserkirina serhildanên piçûk ên li dijî hêzên dagirker, ji hêla Sultan Vahdettin ve bi hêzek awarte hate tayîn kirin. . &lt;ref&gt;{{Cite book|title=[[Nutuk (Mustafa Kemal Atatürk)|Nutuk]]|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|page=6|authors=Mustafa Kemal Atatürk}}&lt;/ref&gt; Li ser nameya ku ji aliyê general Sir [[George Milne]], serfermandarê artêşa Brîtanyayê li Deryaya Reş, li ser erka Mistefa Kemal hatibû nivîsandin, Wezareta Şer di 24ê Gulanê de bersiv da ku erka Mistefa Kemal 1 û 3 ye. Wî da zanîn ku ew cesedê di nav xwe de dihewîne û yekîneyên leşkerî fermanên wezaretê pêk tînin, ji bo kontrolkirina rakirina fîşekên topan û pêşîgirtina li nerazîbûna giştî. Di rastiyê de, Mustafa Kemal û fermandarê cesedê wî Kazim Karabekir li Erziromê û Refet (Belê) li Sêwasê, diviya bû ku rê li ber gihandina malzemeyên leşkerî bigirin. Serfermandariya Giştî ya ku dixwest pêşî li pêşveçûna Yewnanan a li herêma Egeyê bigire, ev armanc jî parve kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Ataturk beriya biçe Samsunê ji rojnamevan [[Falih Rıfkı Atay|Falih Rifki Atay]] re behsa hevdîtina xwe ya dawî ya bi Vahdettîn re kir. [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] di vê hevdîtinê de ji Mustafa Kemal Paşayê ku beriya biçe [[Samsun|Samsûnê]] hatiye serdana wî gotiye, “Paşa Paşa, te gelek xizmet ji dewletê re kiriye, ev hemû niha di vê pirtûkê de ne, ketine dîrokê. Van ji bîr bikin, karûbarê ku hûn ê nuha bikin dibe ku ji hemîyan girîngtir be. Paşa Paşa, tu dikarî dewletê rizgar bikî!&quot; Lê Atatürk diyar kir ku ew ji dilpakiya Vahdettin ne bawer in û ew dixwazin tirkên ku li dijî vê siyasetê tevdigerin razî bikin û li gor siyaseta dewletên Îttifaq tevbigerin. &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), s. 202, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal, di 19ê Gulana 1919an de [[Refet Bele|Serleşker Refet Bey (Bele)]], Serleşker [[Kazim Dirik|Kazım (Dirik) Bey]], [[Mehmet Arif Bey (siyasetmedar, 1883 ji dayik bûye)|Serleşker 'Aıcı' Mehmet Arif Bey]], Dr. Albay [[İbrahim Tali Öngören|İbrahim (Tali Öngören) Bey]], Serfermandar [[Hüsrev Gerede|Hüsrev (Gerede) Bey]], Dr. Bi Serdar [[Refik Transparent|Refik (Saydam) Bey]], Major [[Kemal Dogan|Kemal (Doğan) Bey]], Kaptan [[Cevat Abbas Gurer|Cevat Abbas (Gürer) Bey]] û Kaptan [[Alî Şevket Ondersev|Ali Şevket (Öndersev) Bey]] re çû [[Samsun|Samsunê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/samsun.html|title=Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304120228/http://www.ataturk.net/mmuc/samsun.html|archive-date=4 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=16 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

Tevgerên berxwedanê yên li dijî dagirkeriyê yekser piştî agirbesta 30’ê Cotmeha 1918’an, 19’ê Gulana 1919’an dema ku Mustafa Kemal û fermandarên wî ku piraniya wan karmend bûn li Samsunê daketin qadan, bi awayekî ferdî dest pê kirin. [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariya Tirkiyê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.meb.gov.tr/belirligunler/19mayis/makaleler/1919a_bakis.html|title=TÜRK ULUSAL KURTULUŞ HAREKETİNİN BAŞLANGICI|publisher=[[TC Millî Eğitim Bakanlığı|meb.gov.tr]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113071221/http://www.meb.gov.tr/belirligunler/19mayis/makaleler/1919a_bakis.html|archive-date=13 Kasım 2013|url-status=hayır|access-date=9 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}} Di vê heyamê de, ku hefteyekê li [[Muzeya Gazî|Qesra Mantikayê]] ma, li ser sedemên pevçûnên li herêmê lêkolîn kir û li dijî dagirkeran, li dijî dagirkeran, rolek di damezrandina rêxistinên [[Kuva-yi Milliye]] yên herêmî de lîst. wezîfeya ku sultan Vahdettîn daye. &lt;ref name=&quot;Samsun&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.atam.gov.tr/nutuk/ordu-ile-temas|title=Ordu ile temas|date=|website=[[Nutuk (eser)|Nutuk]]|publisher=[[Atatürk Araştırma Merkezi|atam.gov.tr]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20191006062441/http://www.atam.gov.tr/nutuk/ordu-ile-temas|archive-date=6 Ekim 2019|url-status=hayır|access-date=1 Haziran 2020}}&lt;/ref&gt;

Di 21 Gulan de, ew bi efserê ewlekarî yê Brîtanî Captain LH Hurst û du hevkarên wî re civiya ji bo gotûbêjkirina rewşa ewlehiyê. Wî li dijî nêrîna Îngilîzan ku digotin dewleta Osmanî nikare welat birêve bibe û ji bo çend salan destwerdana derve lazim e, rawestiya û diyar kir ku dema ku armancên cudaxwaz ên Yewnanan xilas bibin dê pirsgirêkên li herêma Samsûnê bên çareserkirin., û ku Yewnanan di axa Osmaniyan de ne xwediyê serweriyê bûn. {{Sfn|Mango|1999}} Mistefa Kemalê ku çend rojên din li Samsûnê ma û hevdîtin pêk anî, dawiya vê hefteyê çû [[Havza, Samsûn|Havzeyê]] . Mustafa Kemalê ku li bajêr bi awayekî baş hat pêşwazîkirin, ji gel xwest ku şaxeke Komeleya Înfazê vekin. {{Sfn|Mango|1999}} Tevgerên Mustafa Kemal ên li Havzayê ji aliyê Yewnanan ve ji kaptan Hurst re hat ragihandin; Piştî rapora Hurst, di 8ê Hezîranê de Komîserê Bilind Admiral Calthorpe ev mijar ji wezareta derve ya Brîtanya re telegraf kir. Li ser vê yekê rayedarên Îngilîstanê zext li dewleta Osmanî kirin ku Mustafa Kemal ji wezîfeya wî dûr bixe. Di heman rojê de, wezîrê mezin bi wekalet ji rayedarên Brîtanî re ragihand ku civata wezîran biryar da ku Mistefa Kemal bi bîr bîne; Wezîrê Şer [[Şevket Turgut Paşa]], bi bîr xist ku wan Mistefa Kemal berda, lê ji Mustafa Kemal re gotine &quot;Bizivirin Stenbolê.&quot; Mustafa Kemal pirs kir ku çima di 11ê Hezîranê de ji bo wext bikirin bangî wî kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî hejdeh rojan li Havzayê, dema ku xebera wî hat ku dibe ku desteyek Brîtanî ji Reuf (Orbay) bê şandin da ku rê li ber rêwîtiya wî bigire, di 13ê Hezîranê de bêyî ku tu kesî agahdar bike, lîwayek Refet (Bele) hate şandin. û yekî ewletir.. biryar da ku here [[Amasya|Amasyayê]] . {{Sfn|Mango|1999}}

==== Amasya Circular ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(renklendirilmiş)_3.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg/200px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg|rast|thumb|224x224px|Mistefa Kemal Paşa, li ser kursiyek rûniştiye]]
Mustafa Kemal di 13’ê Hezîranê de, Alî Fuat û Reûf di 19’ê Hezîranê de, Refet di 20’ê Hezîranê de hatin Amasyayê. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de, dagirkeriya Yewnanîstanê li Rojavayê Anatolyayê berdewam kir, û Komeleyên Redd-i Ilhak telgrafên protestoyî ji hukûmeta Stenbolê û Hêzên Hevalbend re dişandin û banga berxwedanê dikirin. Wezîrê Karên Hundir [[Ali Kemal|Alî Kemal]], bi fikira ku ev çalakî wê heyeta osmanî ya li Parîsê bikeve tengasiyê, ji hemû postexaneyên welêt re talîmat şand ku telgrafên protestoyê yên 16ê Hezîranê qebûl nekin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18 Hezîranê de Mustafa Kemal, 1. Di telgrafa ku ji Fermandarê Kolorduyê Albay Cafer Tayyar re şandibû de diyar kiribû ku desthilatdariya Stenbolê ji dest daye, gelê Anadoluyê ji bo serxwebûna neteweyî bûye yek, divê Komeleyên Paras-i Law û Redd-i Ilhak bibin yek. di bin yek navekî de û ji cihekî li Anatoliyê birêve diçû.Wî nivîsîbû ku ji civatê yek an du delege bişînin Sêwasê. {{Sfn|Mango|1999}}

Mustafa Kemal di 19-20ê Hezîranê de bi [[Rauf Orbay|Reûf]], [[Refet Bele|Refet]] û [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fûat]] re derbarê pêşnûmeya daxuyaniya xwe de hevdîtin pêk anîbû. Piştî qeyûm hat amadekirin 2. Kongreya li Konyayê pêk hat. Mufetîşê Artêşê [[Cemal Mersinli|Cemal]] (Mêrsinlî) û Artêşa 15emîn li [[Erzîrom|Erziromê]] . Ji Fermandarê Kolorduyê Kazim Karabekir re hat şandin û erêkirina wî hat wergirtin. Di 22 Hezîran 1919 de [[Amasya Circular|Bernameya Amasyayê]] weşand. Piştre ji hemû fermandarên sivîl û leşkerî re telegraf hat şandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di [[Amasya Circular|danezana Amasyayê]] de bertekên hêzên îşxalker ên li [[Stembol|Stenbolê derket]] holê û Îngilîstan zextên xwe yên li ser hikûmeta Stenbolê zêde kirin ku Mustafa Kemal vegerîne [[Stembol|Stenbolê]] . Di vê navberê de [[Ali Kemal|Alî Kemal]] Bey ku Wezîrê Karên Hundir bû, bi giştînameyeke ku Mistefa Kemal leşkerekî baş e, lê di encama zextên Îngîlîzan de ji wezîfeyê hat dûrxistin. Di [[Amasya Circular|danezana Amasyayê]] de hat diyarkirin ku yekparçeyiya welat û serxwebûna gel di xeteriyê de ye, hikûmeta Stenbolê nikare berpirsyariya xwe bi cih bîne û ev rewş wisa kiriye ku milet wenda bûye. Di belavokê de hat gotin ku &quot;Biryar û biryara milet wê serxwebûna miletê rizgar bike.&quot; Hat diyarkirin ku li [[Sêwas|Sêwasa]] ku li Anadoluyê ji her alî ve cihekî ewle ye dê kongreyek bê lidarxistin. Ji bo beşdarbûna di vê kongreyê de, daxwaz hat kirin ku ji her parêzgehekê 3 nûner bêne hilbijartin û rêkirin ku gera nûneran nehênî bimîne. Hat diyarkirin ku dê li [[Erzîrom|Erziromê]] ji bo wîlayetên rojhilat kongreyek bê lidarxistin û piştre endamên [[Kongreya Erzîromê|Kongreya Erziromê]] dê derbasî Sêwasê bibin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/amasya.html|title=ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160201090309/http://www.ataturk.net/mmuc/amasya.html|archive-date=1 Şubat 2016|url-status=hayır|access-date=29 Temmuz 2016}}&lt;/ref&gt;

==== Kongreya Erziromê ====
Yekane endamê hikûmetê ku biryar daye Mustafa Kemal ji holê rake, Wezîrê Karên Hundir [[Ali Kemal|Alî Kemal]], di 23’ê Hezîranê de bi giştînameyekê ku ji rayedarên herêmê re şandibû, ferman dabû rêveberên herêmê ku “bi wî re tu tedbîrên fermî negirin û pêk neyên. her yek ji daxwazên wî yên di derbarê karûbarên hikûmetê de.&quot; Mistefa Kemal û Reûf ji telgrafê bê hay bûn, di 26ê Hezîranê de ji Amasyayê derketin û çûn Erziromê. Dema ku waliyê Sêwasê [[Resit Paşa|Reşît Paşa]] ji Stenbolê pirs kir ku hûn çawa silavê bidin Mustafa Kemal, di navbera Alî Kemal û Wezîrê Şer [[Şevket Turgut Paşa]] de şerekî dijwar derket; Her du çavdêr di 26ê Hezîranê de îstifa kiribûn. Wezîrê nû yê hundir [[Reşîd Akîf Paşa]] telgrafek ji waliyê Sêwasê re şand û tê de diyar kir ku divê Mistefa Kemal jî wek hemû generalên ji kar dûrxistin were pêşwazîkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Kazim Karabekir di 3ê Tîrmehê de Mustafa Kemal şand 15ê Erziromê.&amp;nbsp;km li derve û mêvanên xwe bi merasîmekê birin navenda qesra Erziromê. Hema ku gihîşte bajêr, ji Refet telgrafek jê re hat, ku di zûtirîn dem de dev ji leşkeriyê berde û li Erziromê sax bimîne. Îngilîzan difikirîn ku ew bûye navenda hestên neteweyî û dijî biyanî. Dotira rojê bi helkefta salvegera desteserbûna Siltan Vahdettîn, Mustafa Kemal telgrafeke pîrozbahiyê jê re şand û wefadariya xwe ragihand. {{Sfn|Mango|1999}} 3ê Tîrmeh 7. Di fermana xwe ya dawî de ku weke mufetîşê artêşê ji hemû fermandaran re şandibû de diyar kiribû ku divê rêxistinên leşkerî û neteweyî neyên hilweşandin, mewziyên fermandariyê neyên radestkirin, cebilxane û çek neyên dayin û leşker jî bi vî rengî ye. amûra îradeya neteweyî, yekane hêmana ku dikare ewlehiya xîlafetê dabîn bike. Piştî vê fermanê, ku serhildaneke eşkere bû, [[Somerset Arthur Gough-Calthorpe|Admiral Calthorpe]] daxwaz kir ku tavilê Refet û Mustafa Kemal bên bibîranîn. Şeva 8-9ê Tîrmehê Mistefa Kemal bi saetan bi têlêgrafê bi Wezîrê Şer [[Alî Ferîd Paşa]] re axivî. Di dawiya civînê de Mistefa Kemal ku pê hesiya ku dê ji kar bê avêtin îstifa kir, Ferît Paşa jî got ku ew ji kar hatiye avêtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ew beşdarî Kongreya Parastina Hiqûqê ya Wilayetên Rojhilat (Kongreya [[Kongreya Erzîromê|Erziromê]] ) bû ku li [[Erzîrom|Erziromê]] ji aliyê [[Kazım Karabekir|Kazim Karabekir Paşa]] ve hatibû lidarxistin. &lt;ref&gt;[http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Nutuk&amp;IcerikNo=42 23 Temmuz 1919 Erzurum Kongresi, Atatürk Araştırma Merkezi web sayfası.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080528042257/http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Nutuk&amp;IcerikNo=42}} 11 Temmuz 2009 tarihinde ulaşıldı.&lt;/ref&gt; Di destpêka kongreyê de Kazim Karabekir 2 endamên Komeleya Parastina Hiqûqê ya Erziromê îstifa kiribûn û hişt ku Rauf (Orbay) û Mustafa Kemal wekî endamên tam beşdarî kongreyê bibin. {{Sfn|Mango|1999}} 56 delege beşdarî kongreyê bûn, ku di navbera 23 Tîrmeh û 7 Tebax 1919 de pêk hat. Di destpêkê de Mustafa Kemal wek serokê komîteya amadekar hat hilbijartin, paşê dîsa bi hewldana Karabekir wek serokê kongreyê hat hilbijartin. {{Sfn|Mango|1999}} Di axaftina xwe de diyar kir ku welat perçe dibe, lawaziya hukûmeta Stenbolê û fêlbaziyên hêzên Antant; Wî behsa wê yekê kir ku hikûmeteke niştimanî ya ku çarenûsa welat di destê wî de ye bê avakirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ji aliyê hikûmeta Stenbolê ve nerazîbûnên cidî yên kongreyê hebûn. Ji ber ku kongre xwe danî şûna parlementoyê, hat xwestin ku demildest dawî li kongreyê were, Mustafa Kemal û hevalên wî demildest bên girtin û şandin Stenbolê. Li ser pêşniyara Mustafa Kemal, di nivîsa ku ji sultan, hikûmet, rayedarên leşkerî û sivîl re hatiye şandin de, ev sûc hatin redkirin û dilsoziya bi qesrê re hat ragihandin. Paşê li ser naveroka gotarên ku bên weşandin û gotarên yasayê hatin gotûbêjkirin û lijneyek nûneratî hat avakirin. {{Sfn|Mango|1999}}

[[wikisource:tr:Erzurum Kongresi Beyannamesi|Deklerasyona Kongreya Erziromê]] di 7ê Tebaxê de hat weşandin. Di vê deklerasyonê de biryar hat dayîn ku welat di nav sînorên neteweyî de yekparebûn e, ku ger hikûmeta Stenbolê nikaribe parastina welat û serxwebûnê misoger bike, dê hikûmetek demkî were damezrandin û îmtiyaz ji hindikahiyên xiristiyan re neyê dayîn. ku dê serdestiya siyasî û hevsengiya civakî têk bide û ew erk û parastin nayê pejirandin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/erzurum.html|title=AMASYA GENELGESİ (BİLDİRİSİ) 21-22 Haziran 1919|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160116143903/http://www.ataturk.net/mmuc/erzurum.html|archive-date=16 Ocak 2016|url-status=hayır|access-date=1 Ağustos 2016}}&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal piştî girtina kongreyê sê hefteyên din li Erziromê ma. Xercên xwe yên çûyîna Sêwasê bi deynek ku ji serdarekî teqawîtbûyî yê ku li Erziromê bi cih bûye, girtiye. Di 29’ê Tebaxê de [[Mazhar Müfit Kansu|Mazhar Mûfît]] bi [[Rauf Orbay|tabûrekî]] mîtralyoz û konvoyek ji sê erebeyan re ji Erziromê bi rê ket û Reûf û [[Raîf Dînc|Raîf Efendî]] bi wan re bûn û [[Ahmet Fevzî Baysoy|Fevzî Efendî]] jî li Erzinganê bi wî re hat. Di 2 îlonê de hat Sêwasê. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Kongreya Sêwasê ====
[[Wêne:Mustapha_Kemal_Pasha_&amp;_members_of_his_Nationalist_Committee,_Sivas,_1919.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg/220px-Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg|thumb|220x220px|Mustafa Kemal (rêza pêşîn, navîn) û hinek beşdarên [[Kongreya Sêwasê]] .]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Paşa_Cemil_Cahit_Bey_ile,_Sivas,_Eylül_1919.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png/220px-Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png|thumb|Mistefa Kemal Paşa bi [[Cemîl Cahît Toydemir|Cemîl Cahît Bey]] re li Sêwasê, Îlon 1919.]]
[[Kongreya Sêwasê]] di navbera 4-11ê Îlona 1919an de li hev civiya. Di kongreyê de Mustafa Kemal jî di nav de 38 delege beşdar bûn.Rêxistinên berxwedanê yên li Egeyê delege neşandin Sêwasê. Ligel nerazîbûnan jî di roja ewil a kongreyê de Mustafa Kemal wek serok hat hilbijartin. Dotira rojê, delegeyan sond xwar ku ew ê Komîteya Îttîhad û Terakkî vejîn nekin û hewl dan ku Têkoşîna Neteweyî ji partiya ku bû sedem ku Împeratoriya Osmanî bikeve Şerê Cîhanê yê Yekem veqetînin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 4ê îlonê de, memorandumek daxwaza Ahmet Izzet Paşa ya ji bo emrê Amerîkayê ji Kazim [[Buffalo (diplomasî)|Karabekir]] re hat şandin; Karabekir ev agahî bi Mustafa Kemal re parve kir. Mustafa Kemal di meha Tebaxê de hîn bû ku hin welatparêzên bibandor, di nav wan de netewperest [[Halide Edîb Adivar|Halide Edîb]] (Adîvar) û [[Qereqola Mustafa Vasif|Kara Vasıf]], serokê Cemîyeta [[Civaka Patrol|Karakolê]], alîgirê erka Dewletên Yekbûyî ne. Di 8ê îlonê de parêzgarê berê [[Bekir Samî Kunduh|Bekir Samî]] (Kunduh) ku endamê Lijneya Nûneran a Erziromê ye, bi bîst û pênc îmzeyan pêşnûmeyek ji bo qebûlkirina erka Amerîkayê pêşkêşî kongreyê kiribû. Mistefa Kemal diyar kir ku Amerîkiyên li bajêr ne xwedî erkên fermî ne. Kongreyê di dawiyê de biryar da ku nameyek ji Senatoya Amerîkî bişîne û daxwaz bike ku komîsyonek lêkolînê ji Tirkiyê re were şandin berî ku bi hukûmeta Stenbolê re peymana aştiyê îmze bike; lê belê ev mijar li ser nepejirandina Senatoya Amerîkayê li ser endamtiya Amerîkayê [[Komeleya Neteweyan|ya]] di 19ê Sermawezê de nehat gotûbêjkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî ji holê rakirina fikra mandateriyê, ji aliyê kongreyê ve qanûna [[Komeleya Parastina Hiqûqê ya Anatolya û Rumelyayê|Komeleya Parastina Mafên Anatolya û Rûmelê ya]] yekbûyî hat amadekirin. [[Komîteya Nûnerê|Lijneya Nûnertiyê]] hat berfirehkirin, lê tevahiya heyetê jî Mustafa Kemal wekî serokê xwe qebûl kir. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://books.google.com.tr/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT101&amp;dq=sivas+kongresi+1919&amp;hl=tr&amp;ei=c4RKTubJGom78gPqz6TOCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=4&amp;ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&amp;q=sivas%20kongresi%201919&amp;f=false|title=''Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi'', &quot;Sivas Kongresi&quot;, Prof. Dr. İlhan Güneş|archive-url=https://web.archive.org/web/20120604121333/http://books.google.com.tr/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT101&amp;dq=sivas+kongresi+1919&amp;hl=tr&amp;ei=c4RKTubJGom78gPqz6TOCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=4&amp;ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&amp;q=sivas%20kongresi%201919&amp;f=false|archive-date=4 Haziran 2012|url-status=hayır|access-date=16 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

[[wikisource:tr:Sivas Kongresi Beyannamesi|Di Deklerasyona Kongreya Sêwasê ya]] di 11'ê Îlonê de hat weşandin de hate destnîşankirin ku welatê ku di roja agirbesta Mudrosê de nehatibû dagirkirin yek e û ji hev nayê veqetandin. Hate diyarkirin ku pêwîst e Kuva-yi Milliye weke yekane hêz bê naskirin û îradeya neteweyî serdest bibe. Li dijî îdiayên erdî yên Yewnan û Ermeniyan derketin. Ji bo temsîlkirina îradeya netewî, daxwaz hate kirin ku parlementoya Osmanî demildest bicive û biryarên hikûmetê bixin bin kontrola meclîsê. Di Kongreya Sêwasê de hemû civakên netewî di bin navê Komeleya Parastina Mafên Anatolya û Rûmel de hatin yekkirin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sivas.gov.tr/ataturk-ve-ilimiz|title=Atatürk ve ilimiz|publisher=Sivas Valiliği|archive-url=https://web.archive.org/web/20160402182618/http://sivas.gov.tr/ataturk-ve-ilimiz|archive-date=2 Nisan 2016|url-status=evet|access-date=29 Temmuz 2016}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Di kongreyê de hukûmeta Stenbolê hewil da ku Mustafa Kemal bigire û di 3ê îlonê de jî di hewla ku paşê wek [[Bûyera Alî Galîp]] were naskirin, Wezîrê Karên Navxweyî [[Hacî Adil Arda|Adil]] û Wezîrê Şerê nû [[Suleyman Sefik Paşa|Suleyman Şefîk Paşa]] biryara parêzgariyê dan. ji Elezîzê, Alî Galip, ji bo girtina Mustafa Kemal û betalkirina kongreyê, ferman dabû. Alî Galîp hat Meletiyê û bi kaptanê Îngilîz [[Edward Noel]] û hin endamên malbata kurd Bedirxaniyan re hevdîtin kir. Li hemberî hewldaneke muhtemel, Kazim Karabekir di 7ê îlonê de desteyek siwarî ya biçûk şand Meletiyê û fermana girtina Bedirxaniyan da. Li ser vê yekê Alî Galip, Kaptan Noel û Bedirxaniyan reviyane Sûriyê. {{Sfn|Mango|1999}} Hukûmeta Stembolê jî ferman da waliyê Enqerê Muhîttîn Paşa ku here Sêwasê û bajêr bigire dest, lê bi fermana Alî Fuat di rê de ji aliyê neteweperestan ve hat girtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Van hewildanên neserkeftî bûn sedem ku netewperest li deverên nedagîrkirî yên Anatolyayê desthilatdariya sivîlan bixin bin kontrola xwe. Di 24 Îlonê de waliyê Trabzonê hat girtin; Di 26ê îlonê de bi xebera ku waliyê Konyayê Refet (Belê) ji bo desteserkirina bajêr di rê de ye, ji bajêr derket. Hikumeta Stenbolê bi navbeynkariya [[Abdulkerîm Paşa|Ebdulkerîm Paşa]] di 27ê îlonê de bi telgrafekê bi Mustafa Kemal re, ku piştî van geşedanan fêhm kir ku wê kontrola Anatolyayê winda bike. Mistefa Kemal di vê hevdîtinê de daxwaza îstifakirina [[Damad Ferîd Paşa]] kir. Di 30 îlonê de Damad Ferîd îstifa kir û [[Alî Riza Paşa (Wezîrê Mezin)|Elî Riza Paşa]] wek wezîrê mezin hat tayînkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî van bûyeran, hikûmeta Stenbolê pêşniyar kir ku wezîrê deryayî [[Salih Hulusî Kezrak|Salih Paşa]] bişîne Anadolê û bi Komîteya Nûneran re bicive. Mustafa Kemal qebûl kir ku li Amasyayê bicivin. Piştî muzakereyên 3 rojan, 20-22’ê Cotmehê peymaneke qels pêk hat. Bi vê civîna ku bi îsrara Mustafa Kemal protokol hat çêkirin û hat îmzekirin, hikûmetê Komîteya Nûnertiyê nas kir. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Vekirina parlamentoyê ====
Mustafa Kemal di 27'ê Kanûna 1919'an de hat [[Enqere|Enqereyê]] . Di hilbijartinên [[Parlamentoya Parlamentoyê|parlementoyê]] yên dawiya sala 1919an de Mustafa Kemal ji Erziromê wek parlementer hat hilbijartin, lê bi biryar bû ku li Enqerê bimîne. Armanca bingehîn a Mustafa Kemal ew bû ku di partiyeke bi navê Müdafaa-i Hukuk Grubu de wekîlên neteweperest kom bike û bibe serokê parlamentoyê. Bi vî awayî ger meclîs li Stenbolê nekariba bi awayekî azad kar bikira, wê rayeya wê hebûya ku li ser navê delegeyên qanûnî hatine hilbijartin tevbigere. {{Sfn|Mango|1999}} Di 29ê Kanûnê de, hukûmeta Stenbolê biryara derxistina Mustafa Kemal ji artêşê betal kir, madalyayên wî vegerandin û daxuyand ku wî bi dilxwazî îstifa kiriye. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê serdemê de mijara siyaseta derve ya ku qonaxa dawî ya pêvajoya parvekirina axa Osmanî bû û wek “Mandata Amerîkayê” dihat binavkirin, hat nîqaşkirin û redkirin. Di pêşnûmeya dawî ya DYE’yê de, di Kanûna 1919’an de, avakirina “Dewleta Tirk a li gel Ermenistana mezin” wek armanceke stratejîk hat pêşandan. &lt;ref&gt;[http://en.calameo.com/read/0023338636d2f3c39012e ABD teklifi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211018130451/https://en.calameo.com/read/0023338636d2f3c39012e}}.&lt;/ref&gt; Di Çile 1920 de, gotegotên ku Yewnanî wê Rojavayê Anatoliya dagir bikin dest pê kir. Mustafa Kemal ê di 9'ê Çile de bi Albay Fahrettîn (Altay) re hevdîtin pêk anî, diyar kir ku ew plan dikin ku hemû leşkerên li Rojavayê Anadoluyê li dijî Yewnanan bi rê ve bibin. Di vê demê de bi çeteyên li Egeyê re têkilî danî û artêşa nîzamî razî kir ku alîkariya çeteyan bike. Di vê navberê de li Enqereyê bi Albay Îsmet re hevdîtin pêk anî. Wî diyar kir ku şerê bi Yewnanîstanê re ji neçarî ye, lê leşkerên dijmin ancax bi artêşa nîzamî, ne çeteyan, dikarin bên rawestandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 12'ê Çileya 1920'an de bi beşdariya 72 parlementeran civîna dawî ya parlementoya Împaratoriya Osmanî hate vekirin. Di hikumeta nû de, hêzên Antantê li dijî danîna [[Cemal Mersinli|Cemal Paşa]] (Mêrsînlî) wek wezîrê cengê û [[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] (Şivan) jî wek serokerkan, ku têkiliyên wî yên xurt bi fermandarên neteweperest ên Anatolyayê re hebûn, derketin. Diviyabû paşa îstifayên xwe pêşkêş bikirana. Di heman demê de Reşat Hikmet wek serokê encûmenê hat hilbijartin; Dema ku ew zû mir Celalettin Arif cihê wî girt; Fevzî Paşa (Çakmak) hat ser Serokatiya Serfermandariya Giştî, bi guhertina hin wezîrên din, di 9ê Sibatê de kabîneya nû dengê pêbaweriyê wergirt. Neteweperestên di meclîsê de li şûna &quot;Civaka Parastina Maf&quot; partiya &quot;Tifaqa Felah-ı Vatan&quot; ava kirin ku navê wê di axaftineke sultan de hatiye gotin. Mustafa Kemal di vê heyamê de li Enqereyê di amadebaşiyê de ma û bi efserên ciwan ên derdora xwe re xebatên xwe domand. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 28'ê Çileya 1920'an de [[Parlamentoya Parlamentoyê|Meclisa]] Osmanî biryarên Peymana [[Misak-i Milli|Milî]] ya ku rêzikên bingehîn ên wê li Amasya, Erzirom û Sêwasê bi pêşengiya Mustafa Kemal hatibûn diyarkirin qebûl kir û di 17'ê Sibatê de ji raya giştî re hat ragihandin. Di deklerasyona ku cara ewil peyva &quot;Tirkiye&quot; hat bikaranin &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tr.wikisource.org/wiki/Misak-%C4%B1_Mill%C3%AE|title=Mîsâk-ı Millî - Vikikaynak|archive-url=https://web.archive.org/web/20200724063953/https://tr.wikisource.org/wiki/Misak-%C4%B1_Mill%C3%AE|archive-date=24 Temmuz 2020|url-status=hayır|access-date=6 Ekim 2020}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}}, şertên herî kêm ên aştiyê yên ku Tirkiyeyê di peymana aştiyê ya ku Şerê Cîhanê yê Yekemîn bi dawî dike de qebûl kiribû, dihewand. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de hevalbendan li ser dagirkirina Stenbolê nîqaş dikirin û di heman demê de ji ber nezelalîyê li Anatolyayê valahiya desthilatdarîyê derketibû holê. Di meha Sibatê de, [[Serhildana Anzavûrê]] ya duyemîn li dijî neteweperestan pêk hat. Di 3'ê Adarê de Wezîr Alî Riza Paşa îstifa kir; Li şûna wî Salih Paşa hate bi cih kirin. Îngilîzan di şeva 15-16-ê Adarê de, bi îqnakirina Hevalbendên din, desthilatdarî bi dest xistin, avahiyên girîng dagir kirin û dest bi girtina neteweperestên tirk kirin. Neteweperestên ku hatin girtin dê paşê [[Sirgûnên Maltayê|sirgûnî Maltayê bên kirin]] . Di 18'ê Adara 1920'an de li Stenbolê civîna dawî ya meclîsê hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku meclîs heta demeke nediyar bê rawestandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Li hember vê tevgera Îngilîzan, Mustafa Kemal pêşî biryara binçavkirina efserên Îngilîz li Anatolyayê da. Piştre, bi banga hilbijartinên nû, parlamenterên Stenbolê vexwend Enqerê. Wezîrê mezin Salih Paşa, ku nêzîkî neteweperestan bû, di 2ê Nîsanê de îstifa kir û Vahdettîn biryar da ku li şûna wî Damad Ferîdê dij-neteweperwer bi cih bike. Di vê nuqteyê de dubendî di navbera qesrê û netewperestan de bi tevayî diyar bû û Mustafa Kemal di pêşengiya berxwedana neteweyî ya tirk de tu hevrikên cidî tune bû. {{Sfn|Mango|1999}} Di Adar-Nîsana 1920 de neteweperestên Stenbolê bi rê û rêbazên cuda koçî Enqereyê kirin. Mustafa Kemal di vê navberê de rêxistina xwe ya li Enqereyê pêş xist û ji bo danasîna tevgera berxwedanê [[Anadolu Agency|Ajansa Anadolu]] ava kir. Di 11ê Nîsanê de meclîs ji aliyê sultan ve hat betalkirin û şêx el-Îslam fetwaya Kuva-yi Milliye kafir da û diyar kir ku kuştina wan ferz e. Di 18'ê Nîsanê de [[Kuva-yi Inzibatiye]] hat avakirin û li dijî neteweperestan seferberî hat kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 23’ê Nîsana 1920’an de li Enqereyê [[Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê|Meclîsa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê]] hat vekirin. Rêxistinên neteweperest ji çar aliyê welêt nûnerên xwe şandin Enqereyê û yên ji meclisa Stenbolê jî tevlî meclîsê bûn. Di vekirina meclîsê de Mustafa Kemal axaftinek dirêj kir û tê de tiştên ku ji agirbesta 1918’an vir ve qewimîn vegot. Wî xwest ku meclîs ne tenê desthilata yasadanînê, lê di heman demê de desthilata cîbicîkar jî biparêze, û ji nav endaman kesên guncaw ji bo desteya rêvebir bên hilbijartin. Di 24’ê Nîsanê de meclîsê dest bi xebatên xwe kir; Di bangawaziyê de 120 delege amade bûn. Mustafa Kemal ji 120 dengan bi 110 dengan ji bo Serokatiya Meclisê û Hikûmetê wek Parlamenterê Enqereyê hat hilbijartin. Meclîsa Damezrîner a [[Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê|Tirkiyeyê]] binesaziya hikûmeta Anatolyayê ya ku wê Têkoşîna Neteweyî bimeşîne ava kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Rojek piştî vekirina Meclisa Mezin a Tirkiyeyê Mustafa Kemal di axaftina vekirinê de diyar kir ku pêwîst e bi van gotinan bikeve [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekemîn]] .

''“Bêguman eger em beşdarî şerê cîhanî yê duyem nebûna, ku di encamê de karesat û bûyerên gelek xemgîn derketin û heta îro jî bû sedema nerazîbûna gelê me. Lê ev ji aliyê madî ve ne mumkun bû. Ji ber ku ji bo lihevnekirinê bêalîbûneke çekdarî, ango girtina tengan hewce dikir. Lê helbet cihê erdnîgariya welatê me, rewşa stratejîk a Stembolê û rûs li kêleka hikûmetên Antantayê ne guncaw bûn ku em wek temaşevan bimînin. Her wiha pere, çek, pîşesazî, bi kurtasî alav û amûrên pêwîst ji bo domandina bêalîbûna çekdarî tunebûn. Ji xeynî vê ku hêzên hevalbend û bi taybetî jî îngilîzan pere nedan, wan heft milyon lîreyên me yên keştiya ku milet bi desteserkirina keştiyên me berhev kiribû, bi darê zorê girtin û çar meh beriya me beşdarî şer bûn, wan biryar da ku Komara Ermenîstanê li ser zirara hukûmeta osmanî ava bikin. Rastiya ku Stenbol ji Rûsyaya Tsarist re hat dayîn, wekî ku ji peymana veşartî ya Bolşevîkan hat fam kirin, delîl eşkere ye ku hewce ye ku em bikeve şerê dijî hevalbendan.” &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/1d1yy1.htm|title=Meclis Açılış Konuşması|date=24 Nisan 1920|publisher=TBMM|archive-url=https://web.archive.org/web/20210506200857/http://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/1d1yy1.htm|archive-date=6 Mayıs 2021|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2021}}&lt;/ref&gt;''

Hefteyek şûnda, li gorî manşeta rojnameya ''The Mail'' a 1ê Gulana 1920an, Mustafa Kemal di hevpeyvîneke xwe de got ku ew [[Împeratoriya Brîtanî|Îngilîstan]] ji rûxandina [[Împeratoriya Osmanî|Împaratoriya Osmanî]] û bin pêkirina [[Îslam|Îslamê]] berpirsyar dibîne. Her wiha diyar kir ku ew bi tundî îdiayên jenosîdê yên ku li ser leşkerên wî tên kirin red dikin; Wî got ku ew tenê mecbûr in ku fesadkaran paqij bikin. Her wiha Mustafa Kemal ê ku gotibû “Ez ê Îngilîstanê ceza bikim” diyar kir ku di destê wî de ye ku li koloniyên Îngilîstanê serhildanê derxe. Wî diyar kir ku ew ne serhildêr û maceraperest in, lê nûnerên rastîn ên Tirkiyê yên rewa ne. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/63847988?browse=ndp%3Abrowse%2Ftitle%2FM%2Ftitle%2F75%2F1920%2F05%2F01%2Fpage%2F5313756%2Farticle%2F63847988#correctionsModal|title=&quot;I will punish England&quot;|date=|website=National Library of Australia|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20200523170001/https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/63847988?browse=ndp%3Abrowse%2Ftitle%2FM%2Ftitle%2F75%2F1920%2F05%2F01%2Fpage%2F5313756%2Farticle%2F63847988#correctionsModal|archive-date=23 Mayıs 2020|url-status=hayır|access-date=20 Mayıs 2020}}&lt;/ref&gt;

Di hilbijartina 3-4ê Gulanê de 10 wekîl hatin diyarkirin ku dê di bin serokatiya Mustafa Kemal de bixebitin. Di vê nuqteyê de armanca yekem a Hukûmeta Enqereyê ew bû ku têkoşîna navxweyî ya li dijî Kuvâ-yi Înzibatiye ya ku ji aliyê Damad Ferîd ve dihat meşandin, bi dest bixe. [[Kuva-yi Seyyare|Kuvâ-yi Seyyâre]] yê [[Çerkez Ethem]] bi pêşengiya Mustafa Kemal li hemberî [[Ahmet Anzavur|Anzavur Ahmet]] bi ser ket. Di 14'ê Hezîrana 1920'an de bi êrîşa netewperestan re hin ji Kuvâ-yi İnzibatiye aliyek guheztin û yên mayî jî paşde vekişiyan pişta leşkerên îngilîz. Di 25ê Hezîranê de, ev hêz bi awayekî fermî hat hilweşandin, heft efserên dîl hatin girtin û hinek ji navdarên herêmê hatin îdamkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di vê navberê de, ew li ser planên dabeşkirina Împaratoriya Osmanî di [[Konferansa San Remoyê|Konferansa San Remo ya]] Hêzên Hevalbend ên 19-26 Nîsanê de dixebitî. Serokwezîrê Îngilîstanê [[David Lloyd George|Lloyd George]] [[Eleftherios Venizelos|piştgirî da plana Venizelos]] a ji bo dagirkirina rojavayê Anatolyayê. Piştî hevdîtinan, di 22'ê Hezîranê de hêzên Yewnan ên ku zêdeyî salekê li ser [[Milne Line|xeta Milne]] li bendê bûn, ber bi rojhilat û bakur ve bi pêş ve çûn û di 8'ê Tîrmehê de Bursa bi dest xistin. Yewnanan di mehekê de ji bakurê Îzmîrê heta başûrê Marmarayê hemû peravên Egeyê dagir kirin. Edîrne di 25'ê Tîrmehê de ket, di 27'ê Tîrmehê de hemû Trakya winda bû. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku dagirkeriya Yewnanan berdewam kir, [[Serhildana Yozgatê|Serhildana Çapanoglu]] li Yozgatê dest pê kir. Dema ku hêzên asayî yên li herêmê nekarîn serhildanê bitepisînin, Mustafa Kemal pêşî li çeteyên Kiliç Alî û piştre Çerkez Ethem wezîfedar kir. Ethem ê ku li hemberî serhildanan serkeftin bi dest xist, xwest Waliyê Enqereyê Yahya Galîp bigire ber dadgeha leşkerî ya ku wî ava kiriye; Bi zor ji Mustafa Kemal razî bû. Di meha cotmehê de alîgirên sultan avahiyên hukûmetê yên li Konyayê bi dest xistin û li başûrê rojhilat hin eşîrên kurdan serî hildan, lê ev serhildan bi serkeftî hatin tepisandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 10ê Tebaxê de di navbera hukûmeta Stenbolê û dewletên hevalbend de [[Peymana Sevrê|Peymana Sêvrê hat]] îmzekirin. Ji bo ku peyman bikeve meriyetê, diviyabû ji aliyê parlementoya Osmanî ve bihata pejirandin. Tevfîk Paşayê ku li şûna Damad Ferîd îstifa kiribû, hewl da bi Mistefa Kemal re têkilî daynin. Lê belê di civîna meclîsê ya 19'ê Tebaxê de, 3 rayedarên ku bi endamên sultantiyê re îmze avêtin ser sevrê, weke xayîn hatin ragihandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di vê serdemê de Mistefa Kemal jî hewl dida ku piştgiriyek dîplomatîk li dijî Hevpeymanan peyda bike. Heyeta ku ji bo hevdîtinê bi Sovyetê re şandibû di bin serokatiya Wezîrê Karên Derve Bekir Samî (Kunduh) de 19’ê Tîrmehê çûbû Moskovayê. Enver Paşa jî di 7ê tebaxê de hat Moskovayê, ji bo şoreşeke îslamî ya li dijî Îngîlîzan hewl da ku bandorê li Bolşevîkan bike. Mistefa Kemal bala xwe dayê ku xwe ji serokên Komîteya Îttîhad û Terakkî dûr bixe. Mustafa Kemal ji ber ku Bolşevîkan hevalbendekî xeternak dihesibîne, hem di sîyaseta navxweyî û hem jî di sîyaseta derve de sîyaseta balanseke baldar meşand. Piştî danûstandinên dûr û dirêj, daxwazên rûsan ên erdî yên li Rojhilatê Anadoluyê bi eşkereyî hatin redkirin; Mustafa Kemal ji îhtîmala ku Bolşevîk dikarin [[Sarîqamîş|Sarıqamiş]] ji Tirkan re bihêlin sûd werdigire, îzn da Kazim Karabekir ku rojavayê Qersê ji nû ve bigire. Di 29'ê Îlonê de Sarikamiş tevî berxwedana qels a Ermeniyan hate girtin; Di 24-30ê cotmehê de Qers ji ermeniyan hat girtin. Bi talîmata Mustafa Kemal zextên li ser Ermeniyan dewam kirin; Di 18'ê Mijdarê de Ermenî bi temamî têk çûn û neçar man şert û mercên Enqereyê qebûl bikin. Bi [[Peymana Gimgimê|Peymana Gimgimê ya]] ku di 3ê Kanûna 1920an de hat îmzekirin, sînorê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] dawî bû. Piştî ku sînorê rojhilat hat ewlekirin, hêz ber bi başûr ve hatin veguhestin. Çeteyên li Kîlîkya û Bakurê Mezopotamyayê xistin bin artêşa nîzamî û dest bi pêkanîna fermanên Mustafa Kemal kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

=== Misogerkirina serdestiyê ===

==== Veguhastina artêşa asayî ====
Rêxistinên [[Kuva-yi Milliye]] ku ji kontrola navendî dûr bûn, hatin hilweşandin û artêşek nîzamî hat avakirin. Şerên herî bi xwîn ên Têkoşîna Neteweyî li dijî komên Kuva-yi Milliye hatin kirin, yên ku red kirin ku beşdarî artêşa nîzamî bibin. Pirsgirêka Mustefa Kemal a herî mezin ew bû ku Yewnanan artêşeke nîzamî hebû ku ji bo axa xwe bi tirkan re şer bike. Leşkerên Enqereyê yên birêkûpêk li eniya rojava qels bûn, ji ber vê yekê hikûmet girêdayî çeteyan bû; her wiha ev çete ji yên li başûr gelekî kêmtir girêdayî Enqereyê bûn. Hikûmeta Enqereyê di 16ê Gulana 1920an de qanûnek derxistibû û tê de gotibû ku divê hemû mîlîs tevlî artêşa nîzamî bibin û lêçûn ji butçeya parastinê were girtin, lê [[Çerkez Ethem]] û [[Hesinkar Mehmet Efe|Demirci Mehmet Efe]] tercîh kirin ku serbixwe tevbigerin. Di vê navberê de, çûna leşkeriyê jî zêde bû. [[Dadgehên serxwebûnê|Dadgehên Îstîklalê]] bi qanûneke ku di 11ê Îlonê de hat derxistin hatin avakirin. [[Şerên Gedizê|Di 24’ê Cotmehê de êrîşa li ser Gedîzê ya ji aliyê]] Çerkez Ethem û artêşa nîzamî ve ji ber nebûna koordînasyonê têk çû. Li ser vê yekê Mistefa Kemal fermandarê eniyê Alî Fuat ji kar dûr xist û wek balyoz şand Moskovayê, li bakur berê xwe da Îsmet (Înönü) û li başûr jî Refet (Bele). Piştî ku Refet li Konyayê serhildanek tepisand, Demîrcî li ser Mehmet Efe meşiya û di 30'ê Kanûnê de ew girt. {{Sfn|Mango|1999}}

Çerkez Ethem ku xwedî hêzeke zêdetir bû, pêşî li Enqereyê piştgirî xwest, paşê reviya Kutahyayê. Di 30ê Kanûnê de 15 hezar leşker di bin fermandariya Albay Îsmet û Albay Refet de êrîşî Çerkez Ethem kirin û kelha Kûtahyayê girtin. Ji [[Kuva-yi Seyyare|Kuvâ-yi Seyyâre, bi serokatîya]] birayên Çerkez Ethem, Reşît û Tevfîk, 725 Çerkezan bi Yewnanan re peyman çêkirin û li pişt xetên dijmin derketin, yên mayî belav bûn û hinek jî tev li artêşa nîzamî bûn. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Teşkilât-ı Esâsîye Law ====
Di 20'ê Çileya 1921'an de Qanûna [[Qanûna Teşkilat-ı Esâsîye|Teşkilat-ı Esâsîye ya]] ku wek makezagonê hat derxistin. Qanûna ku dibêje serwerî bê şert û merc aîdî milletê ye, bi fermî navê dewleta Tirkîyeyê hat binavkirin, hat ragihandin ku ew ê ji alîyê [[Hikûmeta Enqerê|Hikumeta]] TBMMê ve bê rêvebirin û hema hema hemû hêzên sultan radestî TBMMyê kirin. Bi israra Mistefa Kemal, di nîqaşên li ser qanûnê de ku qet navê sultan tê de nehatibû gotin, Mustafa Kemal amaje kir ku sultanetî û xelîfetî wekî prensîb têne pejirandin, lê çêtir e ku îmtiyazên van saziyan neyê diyarkirin. Her wiha bi makezagonê re, kabîneya wezîran ku yek bi yek ji aliyê meclîsê ve were hilbijartin, dê serokwezîrek were hilbijartin, Fevzî (Çakmak) ji bo vî karî hat tayînkirin, ku karê rojane dikir, Mustafa Kemal di serê hikûmetê de ma. wek serokê parlamentoyê. {{Sfn|Mango|1999}}

=== Şerên İnönü ===
[[Wêne:Kemal_Paşa_ve_İsmet_Paşa_II._İnönü_Muharebesi'nden_sonra_askerleri_teftişte.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Kemal_Pa%C5%9Fa_ve_%C4%B0smet_Pa%C5%9Fa_II._%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC_Muharebesi%27nden_sonra_askerleri_tefti%C5%9Fte.jpg/250px-Kemal_Pa%C5%9Fa_ve_%C4%B0smet_Pa%C5%9Fa_II._%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC_Muharebesi%27nden_sonra_askerleri_tefti%C5%9Fte.jpg|thumb|250x250px|Kemal Paşa û Îsmet Paşa II. Piştî şerê İnönüyê leşkerên wî teftîş dikin.]]
[[Wêne:The_Angora_Government_and_its_Claims.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/The_Angora_Government_and_its_Claims.jpg/250px-The_Angora_Government_and_its_Claims.jpg|thumb|250x250px|''Nexşeya ku rojnama The Sphere'' di 1-5ê Adara 1921ê de bi sernavê &quot;Hikûmeta Enqerê û Daxwazên Wê&quot; weşand. Agahiyên di bin sernavê de hatin dayîn: “Kemalîst an jî neteweperest bi awayekî bi bandor qada siyê kontrol dikin. Ew ji aliyê Yewnanan ve ji Egeyê hatin derxistin, lê ew doza Trakya, Îzmîr, Ermenistan û hemû Mezopotamya di bin Kendava Farsê de ne.&quot;]]
Li gorî Serokwezîrê Îngilîstanê [[David Lloyd George]], divê [[Padîşahiya Yewnanîstanê|Yewnanîstan]] mezin bibe û berjewendiyên wê bi [[Keyaniya Yekbûyî ya Brîtaniya Mezin û Îrlendayê|Brîtanyayê]] re bên yekkirin. Divê Yewnanîstan tengavên xwe ji Ewropayê re vekirî bihêle û li gorî berjewendiyên [[Înglistan|Îngilîstanê]] yên li Derya Spî tevbigere. Heger wilo tevnegerîya, wê hêza deryayî ya Brîtanîyayê têra wî bikira. Hate fêmkirin ku [[Peymana Sevrê|peymana Sêvrê]] bêyî bikaranîna hêzê pêk nayê. [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Ji aliyek din ve, hevalbend]] ne di halekî de bûn ku hêz bikar bînin. Hêzên Antant Yunan birin Anatoliyê, ne tenê ji bo ku wîlayetên tirkan bigirin û li welatê wan zêde bikin, lê ji bo ku doza xwe jî pêk bînin. Lê belê hêzên Antant di polîtîkayên li dijî Tirkiyeyê de bên meşandin êdî bi hev re ne. Îtalya ji ber bicihbûna Yewnanan a li Anatolyayê aciz bû. Li aliyê din [[Komara Fransa ya sêyemîn|Fransa]] destkeftiyên xwe yên li [[Sûrî|Sûriyeyê]] bes dibîne. Niha divê Yewnan bi artêşên xwe Anatolyayê bindest bikin. Ger Mustafa Kemal artêşa Yewnanîstanê têk biçe, wê Tirkiye rizgar bikira. &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), Pozitif Yayınları, s. [tel:310-311-312 310-311-312], ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; Di 6'ê Çileya 1921'an de artêşa Yewnan a ku ji [[Bursa|Bursayê]] heta [[Eskişehir|Eskîşehîrê]] û ji [[Sûxrekar|Uşakê]] heta [[Afyonkarahisar (parêzgeh)|Afyonê]] bi du baskan dest bi operasyona pêşwext kir, di 9'ê Çile de ber bi çeperên [[Inonu, Eskişehir|Înonûyê]] ve pêşve çû. Lê Înonû ji ber ku fêm kir ku ew nikarin li dijî parastina artêşa Tirk derkevin pêş, di sibeha 11.01.1921ê de neçar ma ji çeperên xwe vekişe. &lt;ref name=&quot;GKB&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Birinci_Inonu_Zaferi/Birinci_Inonu_Zaferi.html|title=Birinci İnönü Muharebesi ve Zaferi ( 09-11 Ocak 1921)|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303232935/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Birinci_Inonu_Zaferi/Birinci_Inonu_Zaferi.html|archive-date=3 Mart 2016|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Çend roj şûnda, leşkerên Ethem ên Çerkez ên mayî ji aliyê leşkerên neteweyî ve hatin belavkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ji ber ku Şerê Yekem ê İnönü serkeftina yekem a artêşa nîzamî bû, derbasbûna ji Kuva-yi Milliye bo artêşê bi rêkûpêk bileztir bû û baweriya gel bi artêşa nû avabûyî zêde bû. Vê serkeftinê bala hemû cîhanê kişand; Hêzên [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Antant]] daxwaz ji Împaratoriya Osmanî kirin ku di 26ê Çileya 1921ê de heyetekê bişîne Londonê û di vê civînê de nûnerek ji Hikûmeta Enqereyê hebe. &lt;ref name=&quot;GKB&quot; /&gt; Di 1ê adarê de Albay Îsmet bi pileya lîwayê hat bilindkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî serkeftina İnönü ya yekem, hevpeymanan biryar da ku li Londonê konferansek ji bo guhertina [[Peymana Sevrê|Peymana Sêvrê]] ji bo berjewendiya Tirkan gotûbêj bikin. Di konferansa ku di navbera 21ê sibat û 11ê adara 1921an de hat lidarxistin de ji bo berjewendiya tirkan tu encam nehat bidestxistin û têkoşîn berdewam kir. Beriya ku [[Konferansa Londonê (1921)|Konferansa Londonê]] bi dawî bibe, Yewnanîstanê dest bi amadekariyên êrîşeke nû li Anatolyayê kir. Di saetên serê sibê yên 23ê Adarê, 1921, 3. Ji Eniya Rojava ya Korpusa Yewnanî, 1. Şer bi Korpusa Yewnanî ku ji Eniya Başûr pêş ve diçû dest pê kir. [[Şerê Duyemîn İnönü|Şerê Duyemîn ê Înonûyê]] ku di navbera 23'ê adarê û 1'ê nîsana 1921'an de pêk hat, dîsa bi serketina hêzên Tirk bi dawî bû. Piştî vê serketinê, Fransiyan dest bi vekişandina leşkerên xwe ji [[Zonguldak|Zonguldakê]] û Îtaliyan jî ji Başûrê Anatolyayê kirin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Ikinci_Inonu/Ikinci_Inonu_Muharebesi.html|title=İkinci İnönü Muharebesi (23 Mart - 1 Nisan 1921)|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20151120012041/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Ikinci_Inonu/Ikinci_Inonu_Muharebesi.html|archive-date=20 Kasım 2015|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

=== Şerên Kütahya-Eskişehir ===
Artêşa Tirk a ku di şerê Înonûyê de taktîkên parastinê bi kar anî, di şerê Aslihanlar-Dumlupinarê de jî nîşan da ku hê nekarî bigihêje hêza êrîşê. Leşkerên Yewnanan ji bo ku ji vê rewşê sûd werbigirin, biryar dan ku li ser xeta Înonû, Eskîşehir, Afyon û Kûtahyayê êrîşî çeperên Tirkan bike û heta Enqereyê bi pêş ve biçe. Artêşa Yewnanîstanê ku bi hêza xwe xurt bû, di 10'ê Tîrmeha 1921'an de dest bi êrîşê kir û artêşa Tirk bi êrîşên xwe heta 20'ê Tîrmehê neçar kir ku paşde vekişe. Mustefa Kemal Paşa ferman da artêşa tirk ku ber bi rojhilatê [[Çemê Sakaryayê|çemê Sakaryayê ve]] vekişe . Ev dê dem xilas bike. Di dawiya van şeran de herêmên stratejîk ên mezin ên wekî Eskîşehir, Kûtahya û Afyonê ji dest dan. Li Meclisa Mezin a Tirkiyeyê bêexlaq çêbû û nîqaşên tund hatin kirin. Lê belê, tevî bilindbûna agir û çekan jî, artêşa Yewnanîstanê nekarî artêşa Tirk tine bike. Artêşa Tirk bi silametî vekişiyabû rojhilatê [[Çemê Sakaryayê|Sakaryayê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/kutahya.html|title=Kütahya - Eskişehir Savaşları|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20150904012304/http://www.ataturk.net/mmuc/kutahya.html|archive-date=4 Eylül 2015|url-status=hayır|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

Piştî [[Şerên Kütahya-Eskişehir|Şerên Kutahya-Eskişehirê]], bertekên li dijî hukûmetê, ango Mustafa Kemal Paşa, li Meclisa Mezin a Neteweyî zêde bûn. Yên ku vê muxalefetê bi rê ve birin dest bi zextê li Mustafa Kemal Paşa kirin ku artêşê bi rê ve bibe. Mebesta wan a rast ew bû ku wî ji [[Enqere|Enqereyê]] dûr bixin û desthilatdariya [[Enver Paşa]] misoger bikin. Mistefa Kemal Paşa di axaftina xwe ya li [[Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê|Meclisa Mezin a Neteweyî ya]] 4ê Tebaxa 1921ê de da zanîn ku ew qebûl kiriye ku bibe serfermandar, lê divê qanûnek ku hêzên girêdayî artêşê yên Meclîsê ji bo sê salan kom bike were derxistin. mehan ji bo ku Serfermandariya Giştî bikêrhatî be. Bi vî awayî xeyalên wan kesên ku dixwestin Paşa bibe Serfermandar têk çû. Bi zagona ku di 5ê Tebaxa 1921ê de [[yekdengî|bi yekdengî hat]] derxistin, Mustafa Kemal Paşa wek Serfermandarê Giştî yê Artêşên Meclisa Milî ya Mezin a Tirkiyeyê hat tayînkirin. &lt;ref&gt;Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler (2005), Bilgi Yayınevi, 166. Baskı, s. 231-238&lt;/ref&gt;

=== Şerê Qada Sakarya ===
Mustefa Kemal Paşa bangî gel kir ku ji bo artêşê bi [[Tekalif-i Milliye|fermanên Tekalif-i Milliye]], ku piştî ku bû Serfermandarê Giştî, belav kirin, banga seferberiyê bikin. Di 12'ê Tebaxê de li Polatliyê dema ku li [[Polatlî|Polatliyê]] teftîş dikir, ji hespê ket û renga wî şikest. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&amp;IcerikNo=807|title=Atatürk Araştırma Merkezi - Sakarya Meydan Muharebesi'nin Yankıları (Melhâme-i Kübrâ Büyük Kan Seli veya büyük Savaş Alanı)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110921113100/http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&amp;IcerikNo=807|archive-date=21 Eylül 2011|url-status=hayır|access-date=1 Nisan 2011}}&lt;/ref&gt; Hêza êrîşê ya artêşa Yewnanî di [[Şerê Qada Sakarya|Şerê Sakarya]] de, ku di navbera 23-ê Tebaxê û 13-ê îlona 1921-an de pêk hat, têk çû. &lt;ref name=&quot;Sakarya Meydan Muharebesi&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|title=SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ ( 23 AĞUSTOS-13 EYLÜL 1921 )|date=|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20090627034148/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|archive-date=27 Haziran 2009|url-status=evet|access-date=26 Eylül 2011}}&lt;/ref&gt; Artêşa Tirk bi êrîşeke ji nişka ve artêşa Yewnanîstanê ji rojhilatê çemê Sakaryayê derdixe. Piştî vê serketinê, di 19ê Îlona 1921ê de, Meclisa Netewî ya Mezin bi yekdengî Serfermandarê Giştî Mustafa Kemal Paşa dike pileya [[Mareşal (Tirkiye)|Muşîr]] ( [[Muşîr|Mareşalê]] îro) û navê [[xazî|Gazî]] lê dide. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://books.google.com/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT174&amp;dq=sakarya+mare%C5%9Fal+gazi&amp;hl=en&amp;ei=mdhHTof1L86Qswb3o8WzCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=5&amp;ved=0CD4Q6AEwBA#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=''Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi'', &quot;Sakarya Savaşı&quot;, Prof. Dr. İlhan Güneş|archive-url=https://web.archive.org/web/20140617200536/http://books.google.com/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT174&amp;dq=sakarya+mare%C5%9Fal+gazi&amp;hl=en&amp;ei=mdhHTof1L86Qswb3o8WzCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=5&amp;ved=0CD4Q6AEwBA#v=onepage&amp;q&amp;f=false|archive-date=17 Haziran 2014|url-status=hayır|access-date=14 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Di dawiya Şerê Sakaryayê de kuştî û birîndarên artêşa Tirk; 5713 mirî, 18.480 birîndar, 828 dîl hatin girtin û 14.268 winda, bi tevahî 49.289. Zirara artêşa Yewnanîstanê; Bi giştî 23 hezar û 3758 mirî, 18 hezar û 955 birîndar, 354 jî winda ne. &lt;ref name=&quot;Sakarya Meydan Muharebesi&quot; /&gt;

Piştî Şerê Sakaryayê, di 13ê Cotmeha 1921ê de [[Peymana Qersê|Peymana Qersê di]] navbera [[Hikûmeta Enqerê]] û Komarên Kafkasya Başûr de hat îmzekirin. Bi vî awayî sînorê rojhilatê Tirkiyê bi temamî hat parastin. Li aliyê din Fransa di 20’ê Cotmeha 1921’an de bi Meclîsa Tirk re [[Peymana Enqereyê (1921)|Peymana Enqereyê îmze]] kir. Bi vê peymanê Fransa Hikûmeta Parlamentoyê nas kir û ji xeynî Hatay-Îskenderûnê sînorê îro yê başûrê Tirkiyeyê hat xêzkirin. Ji ber ku eniya başûr bi saya peymanê ewle bû, leşkerên Tirk ên li vir jî derbasî Eniya Rojava bûn. Li aliyê din Îtalî piştî Şerê Sakaryayê nikaribin xwe li herêmên başûrê Ege û Behra Spî bigirin û heta dawiya sala 1921’an ji cihên ku dagir kiribûn vekişiyan. Piştî Şerê Sakaryayê, Îngilîstanê Enqere nas kir û di 23'ê Cotmeha 1921'an de bi Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê re li ser berdana girtiyan peyman îmze kir. &lt;ref name=&quot;Sakarya Meydan Muharebesi2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|title=SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ ( 23 AĞUSTOS-13 EYLÜL 1921 )|date=|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20090627034148/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|archive-date=27 Haziran 2009|url-status=evet|access-date=26 Eylül 2011}}&lt;/ref&gt;

=== Êrîşa mezin ===
[[Wêne:Atatürk_askerî_birlikleri_denetlerken,_İzmit,_18_Haziran_1922.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png/250px-Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png|çep|thumb|220x220px|Serfermandar Mustafa Kemal Paşa hêzên Tirkan teftîş dike, Îzmît, 18 Hezîran 1922]]
[[Wêne:Sedat_Simavi_cartoon_Jul_1922.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Sedat_Simavi_cartoon_Jul_1922.JPG/220px-Sedat_Simavi_cartoon_Jul_1922.JPG|thumb|286x286px|''Ber bi konferansa Beykozê ve.'' ''Paşa: Çî ye Soupci Kostî, tu bi tiştên xwe diçî ku derê? Kostî Şorbe: Ji bo konferansa nû, ji bo lîstika kukla xwe.'' Karîkatura siyasî ya [[Sedat Simavî|Sedat Sîmavî]] (1896-1953) ku şahê Yewnan [[Konstantîn I (padîşahê Yewnanîstanê)|Konstantîn I]] û Mustafa Kemalê serokê hêzên Tirkiyê yên Anatoliyê nîşan dide.]]
Di encama amadekariyên êrîşê de, ku tam salekê dom kir, plana êrîşê ya ku bi baldariyeke mezin hatibû amadekirin, sibeha 26’ê Tebaxa 1922’an kete pratîkê. Êrîşa [[Êrîşa mezin|Mezin]], ku di 26-30 Tebax 1922 de pêk hat, qonaxa dawî ya Şerê Rizgariyê ye. Di [[Şerê Serfermandarê Giştî|Şerê]] Serfermandar ê 30 Tebaxê de, beşeke mezin ji artêşa Yewnanîstanê di rojekê de hate rûxandin. Di 31ê tebaxê de, Mistefa Kemal Paşa fermandarên xwe li navenda xwe ya li Çalköyê civand û ferman da ku hêzên Yewnan ên ku reviyan, bi lez û bez bişopînin û ji sê aliyan ve ber bi Derya Spî (Egeya îroyîn) ve pêşve biçin, da ku bi hev re nebin. hêzên li Îzmîr û derdora wê. Di 1’ê Îlonê de Serfermandar Mistefa Kemal daxuyaniyek da û ferman da leşkeran:

''“Ez dixwazim hemû hevalên min li ber çavan re derbas bibin ku li Anadoluyê şerên dijwar çêbibin û her kes wek hevrikiyê bi hêz, cesaret û welatparêziyê bide meşandin. Leşkeran, armanca we ya yekem Derya Spî ye. Pêş ve!&quot; &lt;ref name=&quot;9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|title=9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304002726/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; {{Efn|1941 yılındaki 1. Coğrafya Kurultayında Ege ismi, coğrafi adlandırmalarda standartlaşmayı sağlamak için resmi olarak seçilmiş ve bu sayede yaygınlaşmıştır.&lt;ref name=&quot;Türk Deniz Kuvvetleri&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20080530061852/http://www.dzkk.tsk.mil.tr/turkce/BunlariBiliyormuydunuz/EgeDenizininOrjinalAdi.asp Ege Denizinin Orijinal Adı Nedir?] (Türk Deniz Kuvvetleri)&lt;/ref&gt;}}''

Artêşa Tirk di 2’ê Îlonê de [[Sûxrekar|Uşak]] dîsa bi dest xistibû. Li vir Serfermandarê Artêşa Yewnanîstanê General [[Nikolaos Trikupis|Nikolaos Trikupis dîl]] hat girtin. Di 9ê îlonê de siwarên tirk ketin Îzmîrê. Bi operasyona şopandinê ya heta 18ê Îlona 1922an hat kirin, hemû leşkerên Yewnan ên li Rojavayê Anatolyayê ji sînor hatin derxistin. Bi vê serkeftina artêşa Tirk re pêvajoya peymana agirbestê ya [[Agirbesta Mudanya|Mudanyayê]] destpê kir. &lt;ref name=&quot;9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|title=9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304002726/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

Bav û kurê ku xizmên wan di destê Yewnanan de dîl bûne, ji bo Mustafa Kemal li [[Karşıyaka|Karşiyakayê]] bimîne malên xwe amade kirin. Qralê Yewnan [[Konstantîn I (padîşahê Yewnanîstanê)|Konstantîn]] berê li vê malê mabû û bi pêlkirina [[Ala tirk|ala tirkan]] a ku di bin lingên wî de li ser derenceyan hatibû danîn, ket hundurê malê. Vê carê bav û kur [[ala Yewnanistanê|ala Yewnanîstanê]] li ser derenceyan belav kirin. Wexta ku Mistefa Kemal Paşa diçû hundurê malê, &quot;Ji kerema xwe, bi vê bersivê vê lekeyê paqij bike!&quot; hatiye gazîkirin. Mistefa Kemal Paşa got, “Berê xeletî kiriye, ala ku rûmeta miletekî ye, nayê binpêkirin, ez xeletiya wî dubare nakim. Alê ji erdê rakin” got. &lt;ref&gt;''Atatürk: Ben de Bir İnsanım'', Çetin Yetkin [http://books.google.com/books?id=4kqEdRjWhkkC&amp;pg=PA14&amp;dq=atat%C3%BCrk+yunan+bayra%C4%9F%C4%B1&amp;hl=en&amp;ei=GIJLTon-GpHVsgbOpKT8Bg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=atat%C3%BCrk%20yunan%20bayra%C4%9F%C4%B1&amp;f=false s. 14-15] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140915202811/http://books.google.com/books?id=4kqEdRjWhkkC&amp;pg=PA14&amp;dq=atat%C3%BCrk+yunan+bayra%C4%9F%C4%B1&amp;hl=en&amp;ei=GIJLTon-GpHVsgbOpKT8Bg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=atat%C3%BCrk%20yunan%20bayra%C4%9F%C4%B1&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;

=== Krîza Çanakkaleyê ===
Piştî rizgarkirina Îzmîrê, pirsgirêka sereke ew e ku dawî li dagirkeriya [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevpeymanan]] a li [[Stembol|Stenbol]] û [[Tengava Tirkiyê|Herêma Tengavê]] bê anîn. Li ser fermana Mistefa Kemal, hêzên tirk tavilê berê xwe dan Çanakkaleyê û daxwaza valakirina van cihan, ku Trakya jî di nav de ye, kirin. Brîtanya bi şandina hêzên deryayî yên zêde (di nav de 2 ji keştiyên balafiran ên herî nûjen ên wê demê) û hêzên bejayî bersiv da. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/0023338633a8f32697993|title=Millî Mücadelede İşgal Kuvvetleri|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018032746/http://en.calameo.com/read/0023338633a8f32697993|archive-date=18 Ekim 2017|url-status=hayır|access-date=9 Eylül 2015}}&lt;/ref&gt; Fermana Mustafa Kemal a ku bû sedema [[Krîza Çanakkaleyê]] ; Di encama dijberiya muxalefeta Îngilîstanê, Domînyonên Îngilîstanê û ji bilî Newfoundland û Zelanda Nû de hêzên din ên Antante, veneguherî pevçûneke germ û rê li ber [[Rizgarkirina Stenbolê|Rizgariya Stenbolê]] vekir. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/consensusdisunit0000morg|title=Consensus and Disunity: The Lloyd George Coalition Government 1918–1922|publisher=Clarendon Press|year=1979|isbn=0198224974|location=Oxford|pages=[https://archive.org/details/consensusdisunit0000morg/page/302 302]-330}}&lt;/ref&gt; Krîza Çanakkale ne tenê dibe sedem ku [[David Lloyd George]] hêza xwe winda bike, lê di heman demê de piştrast dike ku [[Kanada]] ji hêla dîplomatîk ve serbixwe ye. Her wiha di dema krîzê de Serokê DYA’yê di 28’ê Îlona 1922’an de ferman da ku 13 keştiyên şer ên nû bişînin deryayên li tenişta Tirkiyeyê. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/00233386370227ae13dd9|title=İzmir'in Kurtuluşundan sonra Gönderilen ABD Savaş Gemileri|archive-url=https://web.archive.org/web/20181203130855/https://en.calameo.com/read/00233386370227ae13dd9|archive-date=3 Aralık 2018|url-status=evet|access-date=9 Eylül 2015}}&lt;/ref&gt; Tê fêhmkirin ku keştiya USS Scorpion &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/002333863fb6e32e948b6|title=ABD'NİN 1908-23 ARASINDA İSTANBUL'DAKİ KOMUTA ve İSTİHBARAT GEMİSİ|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018032902/http://en.calameo.com/read/002333863fb6e32e948b6|archive-date=18 Ekim 2017|url-status=|access-date=19 Ocak 2016}}&lt;/ref&gt;, ku fermandarê wê Admiral Bristol di navbera salên 1908-1923 de bû, heta ku Peymana Lozanê bi destxistina îstixbaratê pêk hat, tim [[Stembol|li Stenbolê]] bû.

=== Peymana agirbestê ya Mudanya ===
Piştî Êrîşa Mezin, di 11ê Çiriya Pêşîn a 1922an de; Şer bi Peymana Agirbestê ya Mudanyayê ya di navbera TBMM, Îngilîstan, Fransa û Îtalyayê de hat îmzekirin, qediya. Yewnanî beşdarî muzakereyan nebûn, Îtalya bi wekalet nûnertiya wan kir. Li gor bendên vê peymanê şerê navbera artêşa Tirk û Yewnanan bi dawî bûye. Trakyaya Rojhilat radestî Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê hat kirin û ji aliyê Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê va hat qebûlkirin ku heta peymana aştiyê bê îmzekirin hêza cendirmeyê ya herî zêde ji 8000 kesî pêk tê bimîne. Tengav û Stenbol ji rêveberiya hikûmeta GNAT re ma. Biryar hat dayîn ku hêzên [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Antant]] heta peymana aştiyê li Stenbolê bimînin.

=== Peymana Aştiyê ya Lozanê ===
[[Wêne:Müşir_Gazi_Mustafa_Kemal_Paşa,_Balıkesir,_1923.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png/150px-M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png|thumb|196x196px|Balikesîr, 1923.]]
Piştî peymana agirbestê ya Mudanyayê, bajarê Lozanê yê [[Swîsre|Swîsreyê]] ku welatekî bêalî ye, ji bo danûstandinên aştiyê hat hilbijartin. [[İsmet İnönü]] nûnertiya Tirkiyê kir. Konferans di 20'ê Mijdara 1922'an de pêk hat û di 4'ê Sibata 1923'an de di encama lihevnekirinê de muzakere hatin qutkirin. Di 23’ê Nîsana 1923’an de muzakere dîsa dest pê kirin û di 24’ê Tîrmeha 1923’an [[Peymana Lozanê|de Peymana Lozanê hat]] îmzekirin. Di Peymana Lozanê de sînorê başûr tam wek ku di Peymana Enqereyê ya ku di 20ê Cotmeha 1921ê de bi Fransiyan re hatibû îmzekirin hatibû parastin. Sînorê Iraqê nehat xêzkirin û biryar hat dayîn di nava 9 mehan de bê çareserkirin. Çemê Merîçê bi Yewnanan re wek sînor hat qebûlkirin. [[Karaagac, Edîrne|Karaagaç]] û derdora wê weke tazmînata şer dane Tirkiyeyê. [[Tenedos|Bozcaada]] û [[Gokçeada|Gökçeada]] li [[Deryaya Egeyî|Behra Egeyê]] dan Tirkiyeyê û biryar hat dayîn ku giravên nêzî Anatolyayê yên di destê Yewnanan de mane bêçek bibin. Kapîtalasyon bi temamî hatine rakirin. Ji sala 1845an heta dawiya Şerê Cîhanê yê Yekem, deynên Împaratoriya Osmanî bi ji nû ve hesabkirina sermayê kêm bûn. Deyn li dewletên ku ji Împaratoriya Osmanî derketin, li gorî dahata wan hat belavkirin. Pêşniyara Tirkiyeyê ya ji bo dayîna deynên xwe bi pereyê tirk an jî franga fransî hat qebûlkirin. Bi Peymana Tengava Lozanê re derbasbûna azad a ji tengavê hat misogerkirin, Komîsyona Tengavê hat avakirin, Tenge û derdora wê bêçek kirin. Ji bilî Yewnaniyên li Stenbolê û Tirkên li Trakyaya Rojava dijîn, hemû Yewnaniyên li Tirkiyeyê û hemû Tirkên li Yewnanîstanê ji cih û warên xwe hatin qebûlkirin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/lozan.html|title=LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI|date=|publisher=Ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160109163845/http://www.ataturk.net/mmuc/lozan.html|archive-date=9 Ocak 2016|url-status=hayır|access-date=3 Ağustos 2016}}&lt;/ref&gt; Bi vî awayî Şerê Rizgariyê bi [[Peymana Lozanê|Peymana Lozanê ya]] ku di 24ê Tîrmeha 1923an de hat îmzekirin bi dawî bû. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/lozan_baris_konferansi/lozan_baris_konf.html|title=Lozan Barış Konferansı (24 Temmuz 1923)|date=|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304092759/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/lozan_baris_konferansi/lozan_baris_konf.html|archive-date=4 Mart 2016|url-status=evet|access-date=15 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Bi vê peymanê Peymana [[Peymana Sevrê|Sewrê ji holê hat]] rakirin û [[Tirkiye]] li ser hîmê Peymana Lozanê hat damezrandin.

== Ragihandina komarê ==
[[Wêne:Mustafa_Kemal,_Nureddin's_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg/220px-Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg|thumb|291x291px|Kemal Paşa, [[Nûredîn Îbrahîm Konyar|Nûredîn Paşa]] 2mîn. Teftîşkirina Alaya Topên Giran. Ji çepê ber bi rastê: Serfermandar Şefik Bey (Türsan), Albay [[Vehbî Kocaguney|Vehbî Bey (Kocagüney)]], Adjutant [[Muzaffer Sword|Muzaffer (Kılıç)]], Adjutant [[Mahmut Nedim Soydan|Mahmut (Soydan)]], Nûreddîn Paşa, Kemal Paşa, [[Cevdet Kerîm Încedayî|Cevdet Kerîm (İncedayı)]], [[Kazım Karabekir|Kazım]] . (18 Çile 1923)]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg/200px-Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg|çep|thumb|200x200px|Zarokek ji Gazî Mistefa Kemal Paşa re helbestekê dixwîne. (Vezîrhan, 16 Çile 1923)]]
[[Wêne:Atatürk_Konya'da_(1923).jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg|thumb|220x220px|Kemal Paşa li Konyayê ye. (22 Adar 1923)]]
[[Wêne:Ataturk_mersin.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Ataturk_mersin.jpg/220px-Ataturk_mersin.jpg|thumb|220x220px|Kemal Paşa xîtabî xelkê Mêrsînê dike. (1923)]]
Piştî hilweşandina sultanetê, Mustafa Kemal di axaftina xwe ya li ser sîstemên hikûmetê de li [[Eskişehir|Eskîşehîrê]] di 15ê Çileya 1923an de li dijî komarê derdikeve û diyar dike ku tu ferq di navbera komarê û monarşiya makezagonî de tune ye.

“Di tevahiya dîroka cîhanê û îro de em bi mutleqparêzî û rêveberiya makezagonî re rû bi rû ne û em hikûmetên komarê jî dibînin.

''Rêxistinkirina hikûmetên makezagonî û komarê ku em dizanin li ser esasê cudabûna hêzan tê qebûlkirin.'' ''Me li ser esasê yekitiya hêzan hikûmetek ava kir... Bi baweriya min di rastiyê de cihêbûna hêzan nîne, yekitiya hêzan heye. Ger hûn dixwazin ji xala lihevhatina bi hukmên şerîetê re binirxînin, bihêlin ku ez bi bîr bînim ku di hukmên me yên şerî de ti şêwazek taybetî ya hukûmetê tune.'' ''Ti formeke wekî komarê û mutleqtiyê nehatiye diyarkirin...” &lt;ref&gt;Sedat Yazıcı ile Fatih Yazıcı, Tarihsellik ve Kuramsallık Arasında: 1921 ve 1924 Anayasalarında Kuvvetler Birliği/Ayrılığı Tartışması, bilig, güz 2011 59. sayı, sayfa: 248&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Taha Akyol, Atatürk'ün İhtilal Hukuku, 1. baskı, sayfa: 304&lt;/ref&gt;''

Mistefa Kemal di 19ê Çileya 1923an de li [[Izmit|Îzmîtê]] di konjonktura ku muxalefet bihêztir dibe û hilbijartin nediyar e, di serê desthilatdariya qanûndanîn û îcrayê de pergala desthilatdariya parlementoyê diparêze û diyar dike ku ew serwer e. ji komarê re wiha ye:

''“Hikûmeta me êdî ne hikûmeteke zalim e. Ne hikûmeteke mutleq û destûrî ye. Hikûmeta me ne wek komarên Fransa û Amerîkayê ye. Hikûmeta me hikûmeta gel e. Hikûmetek meclîsê ya tevahî ye. Di dewleta Tirk a nû de desthilatdarî ya m''iletê ye…” &lt;ref&gt;Atatürk'ün Bütün Eserleri, cilt 14, sayfa: 328-329&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Arı İnan, Gazi Musatafa Kemal Atatürk'ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, sayfa: 97&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal di axaftina xwe ya li [[Îzmîr|Îzmîrê]] ya di 2yê Sibata 1923an de dibêje ku di navbera komarê û monarşiya makezagonî de ferqeke hindik heye.

''“Hikûmetên mutleq hene, hukûmetên destûrî hene, hukûmetên komarê hene. Ev şiklên em îro li ser rûyê erdê dibînin. Lê em dikarin van navan hemûyan bi du çînan îfade bikin. Siltanatiyeke şexsî yan jî destûrî heye. Di vê awayê vegotinê de min ferqeke pir sivik di navbera komarê û monarşiya destûrî de dît. Di ya din de siltaniyet heye, ku demeke dirêj siltan bû û piştî mirina wî ji zarok an jî xizm û xizmên wî re mîras mabû...” &lt;ref&gt;Taha Akyol, Atatürk'ün İhtilal Hukuku, 1. baskı, sayfa: 306&lt;/ref&gt;''

Mustafa Kemal di bersiva xwe ya ji bo pirsa ''[[Neue Freie Press|peyamnerê Wiener Neue Freie Presse]]'' ya di 22ê Îlona 1923an de, derbarê ku paytextê wê li ku derê be, cara ewil diyar kir ku dê komar were ragihandin.

''“Der barê mijara paytexta [[Tirkiye|Tirkiyê]] de. Bersiva vê jî bi awayekî xwezayî tê: [[Enqere]] paytexta Komara Tirkiyeyê ye.” &lt;ref&gt;Atatürk'ün Bütün Eserleri, cilt 16, sayfa: 118&lt;/ref&gt;''

Piştî Têkoşîna Neteweyî, li Tirkiyeyê rêveberiyeke du serî derket holê. &lt;ref&gt;Ergil, Doğu. ''Millî Mücadelenin sosyal tarihi'' (1981), Turhan Kitabevi&lt;/ref&gt; Di 1'ê Mijdara 1922'an de Meclisa Milî ya Tirk sultantiya Osmanî betal kir û Vahdettîn ji text derxist û bi vî rengî hebûna qanûnî ya hikûmeta Stenbolê bi dawî kir. Dema ku di 16ê Çileya 1923an de li [[Izmit|Pawlyona Izmit]] Hûnkarê bi rojnamevanên [[Stembol|Stenbolê]] re hevpeyvînek kir, dema ku ji hêla edîtorê ''[[Dem (rojname)|Vakit]]'' [[Ahmet Emîn Yalman|Ahmet Emîn Bey]] (Yalman) ve li ser pirsgirêka kurd hat pirsîn, wî got, &quot;Li şûna ku Kurdayetiyek bi serê xwe xeyal bike. Jixwe li gorî Qanûna [[Qanûna Teşkilat-ı Esâsîye|Teşkîlat-î Esasîye ya me]] heye. Xweseriya herêmî ya bi vî rengî dê bê avakirin.&quot; &lt;ref&gt;'İstanbul'dan gazetecilere İzmit Kasrı'nda Mülakat', ''Atatürk'ün Bütün Eserleri'', Cilt: 14 (1922-1923), s. 273-274.&lt;/ref&gt;

Bi [[Nine Umde|Dokuz Umde]] ya ku di 8ê Nîsana 1923an de hat weşandin, Gazî Mistefa Kemal hîmê [[Partiya Gel a Komarî|Partiya Gel a]] ku dê bingeha rejima nû ava bike, danî. &lt;ref name=&quot;zurcher1&quot;&gt;Zürcher, Erik Jan. ''Turkey: a modern history'' (2004), I.B.Tauris, s. 195&lt;/ref&gt; Di hilbijartinên Meclîsa Duyemîn a meha Nîsanê de tenê Partiya Gel destûr girt. Namzetên parlamenteriyê ji aliyê Gazî Mustafa Kemal ve wek Serokê Giştî hatin diyarkirin.

Di 25'ê Cotmeha 1923'an de Fethî Bey ku di heman demê de serokwezîr û wezîrê karên hundir bû, ragihand ku ew dev ji Wezareta Karên Hundir berdidin. Di heman rojê de [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fûat Paşayê]] ku wekîlê Serokê Meclîsê bû ji ber ku wek mufetîşê artêşê hat tayînkirin îstifa kir. Parlamenterên dijberê Gazî Mustafa Kemal ji bo van her du kursiyên vala di hilbijartinan de bi ser ketin. Ji bo Serokê Meclîsê yê Duyemîn Reûf [[Rauf Orbay|Bey]] û ji bo Wezîrê Karên Hundir jî Sabit Bey hatin hilbijartin. Gazî Mustafa Kemal ji vê rewşê nerazî bû, di 26ê Cotmeha 1923an de ji serokwezîr Fethî Bey xwest ku ji xeynî [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşayê]] &quot;Cîgirê Serfermandariya Erkan-î Harbiye&quot; ji hikûmetê îstifa bike û yên ku îstifa kirine. ger ji nû ve bên hilbijartin dê vî karî qebûl nekin. Bi vî awayî krîza hikûmetê derket. Hat ragihandin ku endamên kabîneya nû dê di 29ê Cotmehê de bên hilbijartin.

== Çavkanî ==</text>
      <sha1>f3z99bsqy3leptyje67jvyuo829typv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094835</id>
      <parentid>1094834</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:54:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hz.mandalina</username>
        <id>50696</id>
      </contributor>
      <comment>Atam diyor; övün çalış güven</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="170754" xml:space="preserve">'''Mustafa Kemal Atatürk''' {{Efn|Doğum: '''Ali Rıza oğlu Mustafa'''; 1890'lardan 1911'e kadar: '''Mustafa Kemal'''; 1911'den 1916'ya kadar: '''Mustafa Kemal''' '''''Bey'''''; 1916'dan 1921'e kadar: '''Mustafa Kemal''' '''''Paşa'''''; 1921'den 1934'e kadar: '''''Gazi''''' '''Mustafa Kemal''' '''''Paşa'''''; 1934-1935'te: '''Kemal Atatürk'''; 1935'ten sonra: '''Kamâl Atatürk'''. Ömrünün çok büyük bir kısmında taşıdığı Mustafa Kemal adıyla tanınır ve yâd edilir. ''[[Time]]'' dergisi 19 Mayıs 1941 tarihli sayısında şunu yazdı: &quot;Yedi İsimli Adam. Bu sarışın, mavi gözlü, şen külhanbeyinin Kamâl Atatürk olarak ölmeden önce yedi ismi vardı.&quot;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071223172709/https://time.com/time/magazine/article/0,9171,765567-3,00.html &quot;TURKEY: Door to Dreamland&quot;]. ''Time''. 19 Mayıs 1941.&lt;/ref&gt; Bakınız: [[Mustafa Kemal Atatürk#Adı ve soyadı|Adı ve soyadı]].}} (1881 {{Efn|Atatürk'ün doğum günü bilinmemektedir. 19 Mayıs, Samsun'da Millî Mücadele'nin başlatıldığı gün olması hasebiyle onun sembolik doğum günüdür. Bunun yanı sıra, Atatürk'ün 1880 yılında doğduğu da öne sürülmüştür. Bakınız: [[Mustafa Kemal Atatürk#Doğum tarihi|Doğum tarihi]].}} - m. 10'ê sermawezê 1938) [[Leşker (leşkerî)|leşker]] û [[karbidestê hikûmetê|dewletmendekî]] [[tirk]] bû. Serfermandarê Giştî yê [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariya Tirkiyê]] û [[Lîsteya damezrînerên dewletê|damezrînerê]] [[Tirkiye|Komara Tirkiyê ye]].

Ataturk ku di [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekemîn de]] di [[Artêşa Osmanî (serdema nûjen)|artêşa Osmanî]] de wezîfedar bû, li [[Şerê çanakkale|Eniya Çanakkaleyê]] fermandar û [[Serheng|li]] [[Eniya Sîna û Filistînê|eniyên Sîna û Fîlîstînê]] jî weke Fermandarê [[Koma Artêşa Yildirim|Artêşa Birûskê]] hat tayînkirin. Di dawiya şer de, wî rêberî û rêberiya [[Tevgera Neteweyî ya Tirk|Tevgera Milî ya Tirk]] kir, ku bi [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariyê yê]] piştî têkçûna [[Împeratoriya Osmanî]] hate sembolîzekirin. Di Şerê Rizgariya Tirkiyê de [[Hikûmeta Enqerê|Hikûmeta Enqereyê]] damezirand, di 19ê Îlona 1921ê de ji ber serkeftina xwe ya di [[Şerê Qada Sakarya|şerê Sakaryayê]] de wek Serfermandarê Giştî yê Artêşên Tirkiyê sernavê “ [[xazî|Gazî]] ” wergirt û bi pileya “Gazî” hat bilindkirin. [[Mareşal (Tirkiye)|marshal]] . Bi çalakiyên xwe yên leşkerî û siyasî, li hember [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevalbend]] û alîgirên wan serkeftinek bi dest xist. Piştî şer bi navê Partiya [[Partiya Gel a Komarî|Gel Partiya Komarî]] ya Gel damezrand û bû serokê yekemîn. Piştî [[Li Tirkiyê îlankirina komarê|Îlana Komarê]] di 29ê Cotmeha 1923an de wek [[Serokkomarê Tirkiyeyê|Serokomar]] hat hilbijartin. Heta mirina xwe di sala 1938an de 4 dewran ev wezîfe girt û bû serokkomarê Tirkiyeyê yê herî demdirêj

Ataturk ji bo avakirina dewleteke [[Dewleta yekneteweyî|netewe]] ya nûjen, [[pêşverûbûn|pêşverû]] û [[dewleta laîk|laîk]] di warên siyasî, aborî û çandî de [[Şoreşên Ataturk|reformên]] [[laîkîzmê|laîk]] û [[Neteweperestiya Tirk|neteweperest]] pêk anî: Îmtiyazên aborî yên ku ji biyaniyan re dihatin dayîn hatin rakirin û amûrên hilberînê û rêyên hesinî [[netewebûnê|hatin neteweyîkirin]] . [[Qanûna Yekbûna Perwerdehiyê|Bi Zagona Tevhîd-i Tedrîsât]], perwerde kete bin kontrola dewleta Tirk. Li ser bingeha perwerdehiya [[laîkbûn|laîk]] û [[Zanist|zanistî]] bû. Bi hezaran dibistanên nû hatin avakirin. Perwerdehiya seretayî belaş û mecbûrî bû. Dibistanên biyanî xistin bin kontrola dewletê. [[Asar|Bacên giran li ser gundiyan hatin kêmkirin]] . Di [[Hat Revolution|cil]] û [[Dress Revolution|bergên]] mêran de hin guhertin hatin kirin. [[Guhertina salname, dem û tedbîran|Di salname, saet û pîvanan de guhertin hatin kirin]] . [[Rakirina Mecelle|Mecelle hate rakirin]] û Qanûna [[Qanûna Medenî ya Tirk|Medenî ya Tirk]] a laîk ket meriyetê. Beriya gelek [[Cîhana Rojava|welatên rojavayî]] [[Cihê jinan di siyaseta Tirkiyê de|mafên jinan ên sivîl û siyasî]] dihatin naskirin. [[Pirzamî]] qedexe bû. Şahidiya jinan û mafê mîrasê bi ya mêran re hat kirin. Bi heman awayî, li Tirkiyê jinan [[Li Tirkiyeyê mafê hilbijartinê û hilbijartinê didin jinan|di hilbijartinên herêmî de (1930) û piştre jî di hilbijartinên giştî de (1934) beriya piraniya welatên cîhanê, mafê dengdanê û hilbijêrî wergirt]] . Di qanûna tawan û deynan de qanûnên [[laîkîzmê|laîk]] hatin derxistin. [[Qanûna Pêşxistina Pîşesaziyê]] hat derxistin. Ji bo [[Li Tirkiyeyê reforma axê|reforma axê]] xebat hatin kirin. Li şûna [[alfabeya osmanî|alfabeya osmanî ya]] li ser [[Alfabeya erebî|tîpên erebî]], [[alfabeya tirkî]] ya nû ya li ser [[Alfabeya latînî|tîpên latînî]] hatiye pejirandin. Ji bo ku gel bixwîne [[dibistana neteweyî|kampanyaya perwerdeyê]] hate destpêkirin. [[Reforma Zanîngehê]] hat kirin. [[Plana Pîşesazî ya Pênc Salî ya Yekemîn (Tirkiye)|Plana Pîşesazî ya Pênc Salî ya Yekem]] ket meriyetê. [[Qanûna Rakirina Nasnav û Sernavan|Nasnav û sernavên ku li hemberî çîn û statûyê cihêkariyê dikirin hatin rakirin]] û [[Qanûna Paşnav|paşnav hatin tetbîqkirin]] . Siyaseta [[Tirkkirin|Tirkkirinê]] ji bo afirandina neteweyek homojen û yekgirtî hate meşandin

Rêyên Hesinî [[Rêhesinên Dewletê yên Komara Tirkiyeyê|yên Dewleta Komara Tirkiyeyê]], Rêhewayên [[Turkish Airlines|Tirkiyeyê]], [[Midûriyeta Giştî ya Lêkolîn û Lêgerîna Madenê|Midûriyeta Giştî ya Lêkolîn û]] Lêgerîna Madenê, [[Serokatiya Navenda Tenduristiyê Refik Saydam|Enstîtuya Tenduristiyê]], [[Çûka tirk|Türkkuşu]], [[Sumerbank|Sümerbank]], [[Etibank]], Cemiyeta [[Komeleya Dîroka Tirkiyeyê|Dîrokî ya]] Tirkiyeyê, [[Saziya Zimanê Tirkî]], [[Serokatiya Karên Diyanetê]] û gelek saziyên din ên cemaweriyê [[Mustafa Kemal Atatürk|ji aliyê Atatürk ve hatin avakirin]] . piştgiriya Atatürk . Ew piştgirî da pêşveçûna çandiniya navxweyî, tekstîl, &lt;ref&gt;Webster, ''The Turkey of Atatürk: Social Process in the Turkish Reformation'', 260&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Doğan, ''Formation of factory settlements within Turkish industrialization and modernization in 1930s: Nazilli printing factory''&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313679A66406202CCB09837F9A3538A2623|title=Aydın – Historical Ruins|publisher=T.C. Hükûmeti|archive-url=https://web.archive.org/web/20070907003309/http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313679A66406202CCB09837F9A3538A2623|archive-date=7 Eylül 2007|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2020|quote=Nazilli cotton print factory was established over an area of 65.000 m2 on the Nazilli Bozdoğan highway. It is the &quot;first Turkish cotton print factory&quot; the foundation of which was laid on August 25th, 1935 and which was opened by Atatürk with great ceremony. (Nazilli Basma Fabrikası Nazilli-Bozdoğan kara yolu üzerinde 65.000 m²lik alana kuruldu. 25 Ağustos 1935 tarihinde temeli atılan ve Atatürk'ün büyük bir törenle açtığı &quot;ilk Türk basma fabrikası&quot;dır.)}}&lt;/ref&gt; makîne, balafir &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thk.org.tr/yeni/tarihce/tarihceeng.htm|title=History of Turkish Aeronautical Association|archive-url=https://web.archive.org/web/20071219112235/http://www.thk.org.tr/yeni/tarihce/tarihceeng.htm|archive-date=19 Aralık 2007|url-status=evet|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thy.com/en-INT/skylife/archive/en/2000_1/konu10.htm#1|title=Skylife|archive-url=https://web.archive.org/web/20060824210219/http://www.thy.com/en-INT/skylife/archive/en/2000_1/konu10.htm#1|archive-date=24 Ağustos 2006|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nuridemirag.com/fotograf.asp|title=Nuri Demirağ Aircraft Factory|publisher=Nuridemirag.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120721214917/http://www.nuridemirag.com/fotograf.asp|archive-date=21 Temmuz 2012|url-status=evet|access-date=28 Ağustos 2020}}&lt;/ref&gt; û pîşesaziyên otomobîlan &lt;ref&gt;Stone, Norman „Talking Turkey“. National Interest, Güz 2000, sayı 61.&lt;/ref&gt; . Li gel van hemûyan jî ferqa di navbera armancên Atatürk û pêkhateya [[civakî-siyasî|siyasî-civakî]] ya welêt de nehat girtin {{Sfn|Eastham|1964}}

== Zaroktî û ciwantî (1881-1904) ==
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk'ün_Manastır_Mekteb-i_İdâdî-i_Şâhânesi_karnesi.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_Manast%C4%B1r_Mekteb-i_%C4%B0d%C3%A2d%C3%AE-i_%C5%9E%C3%A2h%C3%A2nesi_karnesi.png/200px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn_Manast%C4%B1r_Mekteb-i_%C4%B0d%C3%A2d%C3%AE-i_%C5%9E%C3%A2h%C3%A2nesi_karnesi.png|çep|thumb|297x297px|Rapora Mustafa Kemal a Manastır Mekteb-i İdâdî-i Şahanesi]]
[[Wêne:Ataturk,_Ottoman_War_Academy,_1901.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg/200px-Ataturk%2C_Ottoman_War_Academy%2C_1901.jpg|çep|thumb|200x200px|Bi hevalên xwe re li Akademiya Leşkerî, 1901]]
[[Wêne:Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg/200px-Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|çep|thumb|200x200px|[[Ji Bapîrê Rûmet|Makbule Hanım]], [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanım]] û Mustafa Kemal]]
Bavê wî [[Elî Riza Efendi|Alî Riza Efendi]] yê ku tê texmînkirin di sala 1839an de li [[pirr|Kocacikê]] hatiye dinê &lt;ref name=&quot;Cunbur&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi|publisher=Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı|year=2004|isbn=9751612810|location=|page=|pages=|quote=&quot;Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır. Baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14-15. yüzyılda Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt;, bi eslê xwe ji [[Debre, Makedonyaya Bakur|Debre-i Bala]] ya girêdayî [[Keşîşxane, Makedonyaya Bakur|Manastırê]] bû. &lt;ref name=&quot;Kocacik&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Atatürk ve Kocacık Türkleri|publisher=T.C. Kültür Bakanlığı|year=2002|isbn=|location=|page=|pages=|quote=&quot;Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt; [[Falih Rıfkı Atay|Li gorî Falih Rıfkı Atay]], [[Vamik Volkan|Vamık Volkan]], [[Norman Itzkowitz]], [[Müjgan Cunbur|Müjgân Cunbur]], Numan Kartal û [[Hasan Îzzettîn Dînamo|Hasan İzzettin Dinamo]], malbata bavê wî 14-15 salî bû. Yek ji [[pirr|Yorûkên Kocacik e]] ku di sedsala 16. de ji Anatoliyê koçî herêmê kirine. &lt;ref name=&quot;Cunbur&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Kocacik&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;Dinamo16&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt|publisher=Tekin Yayınevi|year=1986|isbn=|location=|page=|pages=|access-date=}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=|title=Ölümsüz Atatürk|publisher=Bağlam Yayınları|year=1998|isbn=975-7696-97-8|location=|page=37|pages=|quote=dipnot no. 6 (Atay, 1980, s. 17)|access-date=}}&lt;/ref&gt; Li gorî hin çavkaniyên biyanî, dibe ku di malbata bavê wî de misilmanên bi eslê xwe [[Alban|Arnavutî]] an jî [[Slav|Slavî]] hebin. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;Ernest Jackh ''The Rising Crescent'', Goemaere Press, 2007, [http://books.google.com.tr/books?id=Pxs-DAIVxqYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Rising+Crescent&amp;hl=tr&amp;ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Turkish%20mother&amp;f=false s. 31, ''Turkish mother and Albanian father''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120331151631/http://books.google.com.tr/books?id=Pxs-DAIVxqYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Rising+Crescent&amp;hl=tr&amp;ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Turkish%20mother&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Isaac Frederick Marcosson, ''Turbulent years'', Ayer Publishing, 1969, [http://books.google.com.tr/books?id=399LkTqBLdAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&amp;hl=tr&amp;ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Ali%20Riza&amp;f=false s. 144.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121013073622/http://books.google.com.tr/books?id=399LkTqBLdAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&amp;hl=tr&amp;ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=Ali%20Riza&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; Alî Rıza Bey di serî de wek karmendê dewletê di teftîşkirina weqfên olî de [[Bingeh|xebitî]], berî [[Serbaz|Şerê]] [[93 Şer|93]] -an, di salên 1876-77-an de di yekîneyên herêmî de wek cerdevanê dilxwaz xebitî. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Piştî ku bi Zübeyde Hanım re zewicî, li [[Tesalonîkî|Selanîkê]] wek karmendê gumrikê û bazirganiya dar dixebitî {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;''Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, 493-498. sayılar'' (1993), Türk Dil Kurumu, s. 135&lt;/ref&gt;

Diya wî [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanım]] di sala 1857an de li [[Langaza]] rojavayê [[Tesalonîkî|Selanîkê]] di malbateke [[Gûndî|cotkar]] de hatiye dinê. Diya wî ji Tirkmenên ku ji Qeremanê hatine Rumeliyê ye. &lt;ref&gt;Sevtap Gamsız, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, 2012 İstanbul, s. 12&lt;/ref&gt;

Alî Riza Bey û Zübeyde Hanim di sala 1871ê de zewicîn û li Yenikapiya [[Tesalonîkî|Selanîkê]] li mala bavê Alî Riza Bey bi cih bûn. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;Cunbur2&quot;&gt;{{Cite book|url=|title=Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi|publisher=Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı|year=2004|isbn=9751612810|location=|page=1|pages=|quote=&quot;Anne Zübeyde Hanım, Sangüllü Hacı Sofu soyundan Varyemezoğlu İbrahim Feyzullah Efendinin kızıydı. 1857 yılında doğan Zübeyde, henüz on dört yaşında iken evlendi. Ailesi, Selânik civarındaki Langaza beldesine gelip yerleşen Anadolu Türk Zübeyde Hanım'la evlenmişti.&quot;|access-date=}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Kutay, Cemal. ''Atatürk'ün Beraberinde Götürdüğü Hasret: Türkçe İbadet: Ana Dilimizle Kulluk Hakkı, 1. cilt'' (1998), Aksoy Yayıncılık, s. 130&lt;/ref&gt; Atatürk di [[Salnameya Rûmî|Rumi]] 1296 (1880-1881 PZ) li Selanîkê wek zarokê vê hevjînê hatiye dinê. [[Çûyîna Mustafa Kemal a Samsûnê|Dema ku çû Samsunê]] roja 19ê Gulanê wek rojbûna xwe qebûl kir. {{Efn|Detaylı bilgi için [[Mustafa Kemal Atatürk#Doğum tarihi|Doğum tarihi]] başlığına bakınız.}} &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ntvmsnbc.com/id/25096543|title=19 Mayıs: Ata'nın doğum günüm dediği tarih|date=|publisher=ntvmsnbc|archive-url=https://web.archive.org/web/20120518214732/http://www.ntvmsnbc.com/id/25096543|archive-date=18 Mayıs 2012|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Ji pênc xwişk û birayên wê yên ewil, Fatma, Ömer, Ahmet, Naciye û [[Ji Bapîrê Rêzdar|Makbule]] 4 kes di temenekî biçûk de mirin. &lt;ref name=&quot;Pars2&quot;&gt;Tuğlacı, Pars. ''Çağdaş Türkiye, 1. cilt'' (1987), Cem Yayınevi, s. 2&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Tek Adam (1963), Cilt I|publisher=Remzi Kitabevi|year=2011|location=Ankara|pages=30|language=Türkçe|id=978-975-14-0670-5}}&lt;/ref&gt;

Di navbera dê û bavê wî de li ser wê yekê ku Mistefa dê biçe kîjan dibistanê nakokî derket. Diya wî dixwest ku Mistefa biçe dibistana taxa Hafiz Mehmet Efendi, bavê wî jî dixwest ku ew li dibistana sekuler &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Şemsi İbtidai ( [[Dibistana Şemsî Efendi|Dibistana Şemsi Efendi]] ) ya ku bi rêbazên nû yên wê serdemê perwerde bûbû bixwîne. Mistefayê ku ewil dest bi dibistana taxê kir, piştî çend rojan derbasî Dibistana Şemsî Efendî bû. &lt;ref&gt;''Atatürkçü düşünce'' (1992), Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, [http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&amp;ct=result&amp;id=m41pAAAAMAAJ&amp;dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&amp;q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor s. 696] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604114159/http://books.google.com.tr/books?ei=VK-uTdv5OYHrOZyR7eMB&amp;ct=result&amp;id=m41pAAAAMAAJ&amp;dq=Haf%C4%B1z+Mehmet+Efendi%27nin+mahalle+mektebi&amp;q=sorunu+onun+da+g%C3%B6nl%C3%BCn%C3%BC+alacak+bi%C3%A7imde%2C+%C5%9Fu+%C5%9Fekilde+%C3%A7%C3%B6zd%C3%BC.+Mustafa+%C3%B6nce%2C+t%C3%B6renlerle+mahalle+mektebine+ba%C5%9Flad%C4%B1#search_anchor}}&lt;/ref&gt; Atatürk di hemû jiyana xwe de ji ber vê biryara di hilbijartina dibistanê de spasdarê bavê xwe bû. &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot; /&gt; Di sala 1888 de bavê xwe winda dike. &lt;ref&gt;Baba, İmran. ''Културните взаимодействия на Балканите и турската архитектура. Международен симпозиум 17-19 май 2000, Шумен-България'' (2001), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, [http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&amp;ct=result&amp;id=3vLVAAAAMAAJ&amp;dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&amp;q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor s. 24] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604114603/http://books.google.com.tr/books?ei=v7CuTduFHYKaOtSVyeQB&amp;ct=result&amp;id=3vLVAAAAMAAJ&amp;dq=Atat%C3%BCrk+1888+baba&amp;q=1+888+y%C4%B1l%C4%B1nda+Atat%C3%BCrk%27%C3%BCn+babas%C4%B1+Ali+R%C4%B1za+Efendi%27nin+%C3%B6l%C3%BCm%C3%BC+%C3%BCzerine+ailenin%2C+bu+evden#search_anchor}}&lt;/ref&gt; Piştî ku demekê li cem nîvbirayê diya xwe Huseyîn &lt;ref name=&quot;Britannica2&quot; /&gt; Raplayê dima û karê çandiniyê yê sivik dike, li ser daxwaza diya xwe ya ku xema ku ew bê xwendin bû, vedigere [[Tesalonîkî|Selanîkê]], li cem xaltiya xwe bi cih dibe û dibistana xwe qedand. . {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;Aydemir, Şevket Süreyya. ''Tek adam'' (1963), Remzi Kitabevi, s. 44&lt;/ref&gt; Di vê navberê de Zübeyde Hanım bi Ragıp Bey re ku li [[Tesalonîkî|Selanîkê]] karmendê gumrikê bû, zewicî. &lt;ref&gt;Bayhan, Fatih. ''Gölgesinde Mustafa Kemal büyüten kadın Zübeyde Hanım'' (2008), Pegasus Yayınları, s. 78&lt;/ref&gt;

Xaniyê li Islahhane Caddesi ya li Koca Kasim Paşa Mahallesi, ku niha muze ye, di sala 1870 de ji aliyê Weqfa Haci Mehmed, profesorê Rodosê ve hatiye çêkirin û di sala 1878 de ji aliyê Alî Riza Beyê ku nû zewicî hatiye kirêkirin, lê piştî mirina wî. Li tenişta vê malê Mistefa û malbata xwe xwediyê apartmaneke 2 qatî û 3 odeyî bûn û koçî xaniyekî biçûk û mitbaxê kirin. &lt;ref&gt;İzmir Ticaret Odası, ''Atatürk'ün Evi - Bir ulusun geleceğinin doğduğu yer'', y.y, t.y.:&lt;/ref&gt; Mustafa xwe li [[Lîseya Sivîl a Selanîkê|Lîseya Mulkiye ya Selanîkê tomar kir]], ku dibistaneke laîk e û [[Burokrat|burokratan]] perwerde dike. &lt;ref name=&quot;Britannica3&quot;&gt;{{BritannicaDVD|Atatürk, Kemal|2011}}&lt;/ref&gt; Lê belê di bin bandora cil û bergên xwendekarên leşkerî yên taxa xwe de maye û tevî îtîrazên diya xwe di sala 1893'an de dikeve [[Lîseya Leşkerî ya Selanîkê]] . {{Sfn|Mango|1999}} Mamosteyê matematîkê li vê dibistanê, kaptan Mustafa Sebrî Bey ji Skopyayê, navê ''Kemal'' lê kir, ku tê maneya &quot;kamilî, gihîştî&quot;. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kho.edu.tr/atasayfa/index.htm|title=Atatürk'ün Hayatı Öğrenim Hayatı|date=|publisher=Kara Harp Okulu|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304201611/http://www.kho.edu.tr/atasayfa/index.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Mamosteyê Fransî Kaptan Nakiyüddin Bey (Yücekök) bi fikra xwe ya azadiyê bandor li hişmendiya ciwan Mustafa Kemal kir. Di sala 1895an de pola çaremîn qedand. {{Sfn|Mango|1999}} Her çend Mustafa Kemal difikirî ku têkeve [[Lîseya Leşkerî ya Monastirê|Lîseya]] [[Lîseya Leşkerî ya Kulelî|Leşkerî ya Kuleliyê]], lê di sala 1896an de li ser şîreta Hasan Bey, zabitê Selanîkî, ku birayê wî yê mezin bû, ku xwendina li Manastirê çêtir e, di Lîseya Leşkerî ya Manastirê de hate tomar kirin. . {{Sfn|Mango|1999}}

[[Kolagasi|Kolağası]] Mehmet Tevfik Bey (Bilge) mamosteyê dîrokê yê Lîseya Leşkerî ya Manastirê, ku di navbera salên 1896-1899an de lê perwerde bûye, eleqeya Mustafa Kemal a ji bo dîrokê xurt kir. {{Sfn|Cebesoy|2000}} Li dibistanê fêrî fransî bû û di betlaneyên havînê yên ku li Selanîkê de derbas dibû qursên fransî domand. {{Sfn|Mango|1999}} Her çiqas wî dixwest bi dilxwazî tevlî şerê [[Şerê Osmanî-Yewnan (1897)|Osmanî-]] Yûnanan bibe, ku di 19ê Nîsana 1897an de dest pê kiribû, hem ji ber ku xwendekarê lîseyê bû hem jî ji ber ku 16 salî bû, nekarî biçe eniyê. {{Sfn|Mango|1999}} Di mijdara 1898an de Lîseya Leşkerî ya Manastirê di pola xwe ya duyemîn de qedand. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;KomAta&quot;&gt;Celâl Erikan, ''Komutan Atatürk'', Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1972, s. 72.&lt;/ref&gt; Di 13ê adara 1899an de &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/kronoloji/1881.html|title=KRONOLOJİ 1881 - 1912 Yılları|date=|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20150909233641/http://www.ataturk.net/kronoloji/1881.html|archive-date=9 Eylül 2015|url-status=hayır|access-date=20 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=782|language=Türkçe|doi=|id=975-458-288-2|quote=Okullardan kışın çıkışının nedeni Yunan Savaşı'ndan başlanarak kısa öğretim yılları uygulanmasındandır.}}&lt;/ref&gt; [[Akademiya leşkerî|li Stenbolê ket Akademiya Leşkerî]] . Piştî ketina Xerbiyê du meh şûnde bû çawîşê sinifê. {{Sfn|Mango|1999}} Wî di pola yekem de 27, di pola duyemîn de 11, û di pola peyade (1317 - P.8) de 8mîn mezûn bû di nav 549 di pola sêyemîn de, û di 10ê Reşemî 1902 de, ew ket Akademiya Leşkerî. li wir [[Karmendê karmendê|efserên karmendan bi pileya serbazê piyade (serleşkerê îro) hatin]] [[Serbaz|perwerdekirin]] . &lt;ref name=&quot;KomAta&quot; /&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî Mekteb-i Harbiye-i Şahane beşdarî Akademiya [[Akademiya leşkerî|Erkan-ı Harbiye Mektebi]] (Akademiya Şer) dibe û perwerdeya karmendan dît. Dema ku li Akademiya Leşkerî bû, wî û hevalên xwe rojnameyeke destnivîskî derdixistin û kêmasî û xeletiyên ku di rêveberî û siyaseta hikûmetê de dîtine vedibêjin. Ligel ku ji aliyê rêveberiya dibistanê ve dihatin şopandin jî nehatin cezakirin û heta ku dibistan bi dawî bû xebatên rojnameyê berdewam kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ew di 11 Çile 1905 de bi pileya kaptanê ''karmendê mezûn bû'' . &lt;ref name=&quot;Genkur1972&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;

== Karûbarê leşkerî (1905-1918) ==

=== Serdema destpêkê ===
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(renklendirilmiş)_1.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_1.jpg|thumb|Mustafa Kemal (Beyrût, 1906) (rengdêr)]]
[[Wêne:Kurmay_Yüzbaşı_Mustafa_Kemal_arkadaşları_ile_birlikte,_Şam,_Haziran_1907.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png/220px-Kurmay_Y%C3%BCzba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1_ile_birlikte%2C_%C5%9Eam%2C_Haziran_1907.png|rast|thumb|Serfermandar Mustafa Kemal bi hevalên xwe re li Şamê ye. (Hezîran 1907)]]
Serfermandar Mustafa Kemal, piştî ku mezûn bû, li Serfermandariya [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|Artêşa 5emîn a Şamê hat wezîfedarkirin.]] Ew ji bo armancên stajyerê şandin [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|Orduyê]] . Di vê stajyerê de di polên piyade, siwarî û topan de xizmet kir. Di navbera 1905-1907 de [[Lütfi Müfit Özdes|Lütfi Müfit]] Bey (Özdeş) li [[Şam|Şamê]] 5. Di bin fermandariya artêşê de xizmet kir. Internship yekem 5. 30 di bin artêşê de. Di Alaya Siwaran de cih girt. &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkIV&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=61-67|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt; Di vê serdemê de, weke karmendekî pilebilind ê stajyer, Mistefa Kemal, ku beşdarî serhildanên gelek deverên Sûriyê bû, di &quot;şerê biçûk&quot; (şerê gerîlla) de ezmûn bi dest xist. Piştî çar mehan ji mijûlbûna bi serhildanan, ew vegeriya Şamê. Di Cotmeha 1906 de, Major Lütfi Bey, Dr. Piştî ku bi Mahmut Bey, Lüfti Mufit (Özdeş) Bey û doktorê leşkerî [[Mustafa Cantekin]] re komeleyek bi navê [[Welat û Civaka Azadî|Vatan ve Hurriyet]] ava kir, bêyî destûra artêşê çû Selanîkê. Bi alîkariya Serfermandarê Serfermandariya Navendî ya Selanîkê Kaptan [[Cemîl Uybadin|Cemîl Bey]] (Uybadîn) derket bejê û li wir şaxa civata xwe vekir. Piştî demekê pê dihese ku li wî digere û Albay Hesen Bey ku birayê wî ye, pêşniyar dike ku vegere [[Tel Aviv|Telavîvê]] û fermandarê wê derê Ahmet Bey agahdar bike ku ew şandine Bîrûssebî ya li ser sînorê [[Misir|Misrê]] . Ahmet Bey Mustafa Kemal tayîn kir Bîrüssebî û piştî demekê ew ji bo stajyera topan dîsa şandin [[Şam|Şamê]] . {{Sfn|Cebesoy|2000}} Di 20'ê Hezîrana 1907'an de dibe [[Kolagasi|Kolağası]] (kaptanê payebilind) û di 13'ê cotmeha 1907'an de dibe kaptanê [[Artêşa 3. (Osmanî)|artêşê 3.]] Ew ji bo [[Artêşa 3. (Osmanî)|Ordiyê]] wek karmend hat tayînkirin &lt;ref name=&quot;Genkur19722&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;, lê dema ku ew gihîşt Selanîkê, pê hesiya ku şaxa ' [[Welat û Civaka Azadî|Vatan û Hurriyetê]] ' bi Komîteya [[Îtihad û Tereqî|Îttîhad û Terakkî]] ve hatiye girêdan. Loma jî di Sibata 1908an de dibe endamê Komîteya Îttîhad û Terakkî (hejmara endam: 322). &lt;ref&gt;Kâzım Karabekir (Haz: Faruk Özerengin), ''İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909'', Emre Yayınları, İstanbul, 1994, s. 322.&lt;/ref&gt; Di 22 Hezîran 1908 de, ew ji bo Çavdêriya Rêhesinên Herêma Rojhilatê Rumelia hate tayîn kirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19722&quot; /&gt;

Piştî ragihandina monarşiya [[Padîşahiya destûrî|destûrî]] di 23 Tîrmeh 1908 de, ew ji hêla Komîteya Yekîtî û Terakkî &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=69-82|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt; di dawiya Kanûna 1908 de hate şandin [[Tripoli|Trablusê]], ku beşek ji [[Lîbya]] ya îroyîn e. pirsgirêkên. Li vir hewl da ku fikrên [[Serdema Destûra Bingehîn a Duyemîn|Şoreşa 1908'an]] li Lîbyayê belav bike û ciwanên Tirk ên ji beşên cuda yên gelên vir bi dest bixe. &lt;ref&gt;Rachel Simon (1999). 'Reformlara Başlangıç: Mustafa Kemal Libya'da.' Jacob M. Landau (Yay. Haz.) (1999).''Atatürk ve Türkiye'nin Modernleşmesi'', İstanbul: Sarmal, ISBN 975-8304-18-6 (s. 39-48) içinde. s. 40.&lt;/ref&gt; Li gel vê erka siyasî, xema asayîşa gelê herêmê jî digirt. Wî [[Benghazi|Garnîzona]] Bengaziyê di tetbîqatek şer de li derveyî bajêr bi rê ve bir, taktîkên nûjen hînî leşkeran kir. Di vê tetbîqatê de wî dora mala Şêx Mensûr a serhildêr girtibû û ew xistibû bin kontrola xwe da ku li herêmê ji bo kesên din ên li dijî sîstemê yên bi hêz bibe mînak. Wî her weha dest bi plansazkirina artêşek rezerv kir ku hem xelkê bajarî û hem jî xelkê gundî biparêze. &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV&quot; /&gt; &lt;ref&gt;Rachel Simon, ''a.g.e.'', s. 46.&lt;/ref&gt;

3 di 13ê çileya paşîna (January) 1909 [[Artêşa 3. (Osmanî)|de.]] Ew bû Serfermandarê Partiya Redîf a Selanîkê ya girêdayî [[Artêşa 3. (Osmanî)|Orduyê]] û di 13ê Nîsana 1909an de bû Serfermandarê 3emîn li dijî [[Padîşahiya destûrî|Monarşiya Destûrî]] . Artêşa 2. û 4. li Taşkişlaya Orduyê bi cih bûne. Ew bû serfermandarê yekîneyên yekem ên [[Artêşa Action|Artêşa Tevgerê]], ku dê di 19ê Nîsana 1909an de bi [[Mirliva|serpereştiya Mîrlîva]] [[Mehmûd Şevket Paşa]] bikeve Stenbolê û ji Selanîkî û [[Edirne|Edîrneyê]] derkeve û serhildana [[Bûyera 31ê Adarê|31ê adarê ya]] ku dest pê kiribû bitepisîne. serhildana Tabûrên Nêçîrvan û bi beşdariya yekîneyên din berfireh bû. Paşê 3. Serfermandarê artêşê, 3. Fermandariya Perwerdeya Efserên Artêşê, [[Korpusa 5. (Osmanî)|5.]] [[Korpusa 5. (Osmanî)|Karmendên]] Korpusê, 38. Ew wekî Fermandarê Alaya Piyade xizmet kir. &lt;ref name=&quot;Genkur19723&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;KomutanAtatürkV2&quot;&gt;{{Cite book|title=Komutan Atatürk (1964)|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|year=2006|location=İstanbul|pages=69-82|language=Türkçe|id=975-458-288-2}}&lt;/ref&gt;

Li gorî ''Kronolojiya Avhewayê ya Tirkî'' ya Stuart Kline &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gazetevatan.com/tek-korkusu-ucaga-binmekti-3482-yasam/|title=Tek korkusu uçağa binmekti|date=16 Ocak 2003|publisher=Gazetevatan|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705004217/http://www.gazetevatan.com/tek-korkusu-ucaga-binmekti-3482-yasam/|archive-date=5 Temmuz 2015|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal beşdarî [[Manevrayên Picardie]] bû ku di sala 1910 de li [[Komara Fransa ya sêyemîn|Fransayê]] hate kirin. Li vir, seferên ceribandinê yên [[Balafir|balafirên nû hatin]] hilberandin. Alî Riza Paşa nehişt ku Mustafa Kemal biçe yek ji van balafiran. Û paşê ew balafira ku difiriya, di dema vegerê de li erdê ket. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.cayyolu.com.tr/haber/Ataturk-ucaga-neden-hic-binmedi/41436|title=Ay Hırsızı|date=2009|publisher=İş Bankası Kültür Yayınları|isbn=9789944887526|location=İstanbul|pages=120|access-date=3 Temmuz 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20190209232034/https://www.cayyolu.com.tr/haber/Ataturk-ucaga-neden-hic-binmedi/41436|archive-date=9 Şubat 2019|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; Her çend ji aliyê hin çavkaniyan ve tê îdiakirin ku Atatürk ji siwarbûna balafirê ditirsiya jî, lê li ser vê çîrokê nivîskara pirtûkê Kline dibêje ku Atatürk piştî bûyerê 3 caran li balafirê siwar bûye. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://gundem.bugun.com.tr/marmaranin-altindaki-34-yillik-sir-haberi/71828|title=Marmara'nın altındaki 34 yıllık sır|archive-url=https://web.archive.org/web/20150705025534/http://gundem.bugun.com.tr/marmaranin-altindaki-34-yillik-sir-haberi/71828|archive-date=5 Temmuz 2015|url-status=evet|access-date=5 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal piştî vegerê di 27ê Îlona 1911an de li Stenbolê li Serfermandariya Giştî dest bi wezîfeyê kir. &lt;ref&gt;Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, 31. cilt (2006), Türkiye Diyanet Vakfı, [http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&amp;ct=result&amp;id=wNbXAAAAMAAJ&amp;dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&amp;q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor s. 340] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604120555/http://books.google.com.tr/books?ei=yOhCTvKpN9S38gPW1fS4CQ&amp;ct=result&amp;id=wNbXAAAAMAAJ&amp;dq=istanbul+genelkurmay+karargah%C4%B1+atat%C3%BCrk&amp;q=27+Eyl%C3%BCl+1911+%C4%B0stanbul%27da+Genelkurmay+Kararg%C3%A2h%C4%B1%27na+al%C4%B1nmas%C4%B1#search_anchor}}&lt;/ref&gt;

=== Şerê Trablusê ===
[[Wêne:Kurmay_Binbaşı_Mustafa_Kemal,_Mücahit_Bedevi_Kuvvetleri_önünde_emirlerini_yazdırırken.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg/220px-Kurmay_Binba%C5%9F%C4%B1_Mustafa_Kemal%2C_M%C3%BCcahit_Bedevi_Kuvvetleri_%C3%B6n%C3%BCnde_emirlerini_yazd%C4%B1r%C4%B1rken.jpg|rast|thumb|Serfermandar Mustafa Kemal (çep) di [[Şerê Îtalyan û Tirkî yê 1911-1912|Şerê Trablusê de]] li ber Hêzên Mucahidîn Bedewî fermanên xwe dide.]]
[[Wêne:Atatürk_Trablusgarp'ta.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_Trablusgarp%27ta.jpg|thumb|Mustafa Kemal li Trablusê ye. (1912)]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Trablusgarp'ta.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta.jpg/220px-Mustafa_Kemal_Trablusgarp%27ta.jpg|thumb|Mistefa Kemal û [[Nûrî Conker|Nûrî (Conker)]] li Trablusê, 1912.]]
Di sala 1911 de, [[Padîşahiya Îtalyayê|Îtalî]] şer îlan kir ku [[Benghazi|Bingazî]], ku jê re sencak serbixwe jî tê gotin, ku rasterast bi navenda [[Trablûs|Trablusê]] ve girêdayî bû, axa dawî ya Împaratoriya Osmanî li Bakurê Afrîkayê. {{Sfn|Ortaylı|2018}} {{Sfn|Roux|2018}} Di noteke ku di 29ê Îlona 1911an de hatiye dayîn de hatiye gotin ku ev şer dê ji ber hin sedeman dest pê bike. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Li ser vê yekê, hêzên Italiantalî di 4ê Cotmeha 1911an de bêyî danûstandinan êrîşî Trablusê kirin {{Sfn|Ortaylı|2018}} . {{Sfn|Ortaylı|2018}} Osmanî di dema [[Şerê Îtalyan û Tirkî yê 1911-1912|Şerê Trablusê de]] ku dest pê kiribû di tengasiyê de bûn; [[Mehmûd Şevket Paşa|Mahmud Şevket Paşa]] ku wezifeya xwe ya wezife didomand di civina ku li Akademiya Leşkeri bi efseran re li dar xist de li xwe mikur hat ku Trablus ji ber lewaziya leşkeren bejahiye ü behriye nikare were parastin. {{Sfn|Mango|1999}} Rewşa aliyê Îtalyayê pir cuda nebû, ji ber ku ew ji bo vê têkoşînê jî baş pêşneketibûn. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Di vê navberê de Mustafa Kemal ji bo Serfermandariya Giştî ya Stenbolê hatibû tayînkirin, lê beriya ku ev wezîfe bigire diviyabû biçûya Trablusê. {{Sfn|Zürcher|2010}} Li ser vê yekê Kolağası Mustafa Kemal biryar da ku here Trablusê û efserên din ên [[Îtihad û Tereqî|Îttîhatparêz]] ên wek Major [[Enver Paşa|Enver Bey]], [[Fuat Bulca|Fuat]], [[Nûrî Conker|Nurî]] û [[Fethi Okyar|Major Fethî]] . {{Sfn|Mango|1999}} Mustefa Kemal berî ku ji Stenbolê derkeve ji Komîteya Navendî ya Îttîhad û Terakkî pere xwest û dema ku ji Enver re gotin tevli bibe û mûçe jê re nehat dayîn, bi fatûreyên ku îmze kiribûn 200 lîre berhev kir û berê xwe da Trablusê. {{Sfn|Mango|1999}}

Hêzên Îtalî di nava mehekê de peravên ji Trablûsê heta [[Benghazi|Bîngaziyê]] dagir kiribûn. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Ji ber ku êrîşek ne li bendê bû, hêzên Osmanî hêzên xwe şandin Yemenê û bi vî awayî ew li hember Îtaliyan bêparastin hiştin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Li wê herêmê tenê 4000 leşker hebûn. {{Sfn|Ekinci|2014}} Li ser vê yekê di 15ê Cotmeha 1911an de Mustafa Kemal bi nasnameya nûçegihanê rojnameya ''Tanin'' ''Mustafa Şerîf Bey'' {{Sfn|Ortaylı|2018}}, bi keştiyeke rûsî tevî Omer Nacî û du pasevanên bi navê Sapancalı Hakkı û [[Yakub Cemîl]] ji Stenbolê derket. {{Efn|Andrew Mango'ya göre &quot;Bu tarih (''15 Ekim 1911'') Mustafa Kemal'in İzmir yakınındaki Urla karantina istasyonundan Salih'e (Bozok) gönderdiği 17 Ekim 1911 tarihli mektubunda belirtiliyor. Ayrıca 22 Mayıs 1912 tarihinde Ayn Mansur, Bingazi'den (Abdül) Kerim'e gönderilen başka bir mektupta tekrarlanıyor, (ATASE, 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi, s. 134).&quot; George W. Gawrych ise ayrılma tarihini 4 Ekim 1911 olarak belirtmiştir.{{kdş|Gawrych|2013|s=25}}}} &lt;ref&gt;Tuğlacı, Pars. ''Çağdaş Türkiye, 1. cilt'' (1987), Cem Yayınevi, s. 14&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal û koma wî dixwestin ku di ser [[Qahîre]] û [[Îskenderiye|Îskenderûnê]] re biçin Bengaziya [[Misir|Misrê]] . {{Sfn|Ortaylı|2018}} Mustafa Kemal piştî ku di 29ê cotmehê de ji Îskenderiyeyê derket demeke kin birîndar bû û neçar ma ku du hefte vegere nexweşxanê li Îskenderiyeyê. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir hevalên xwe yên zarokatiyê Nûrî û Fuat nas kir û dîsa bi rê ket. Di 29’ê Mijdarê de bi trênê ji Îskenderûnê derketin, di heman rojê de ji qereqola herî dawî ya ku gihiştinê, di 1’ê Kanûnê de bi deveyan derketin û piştî rêwîtiya 8 rojan ber bi sînorê Lîbyayê ve di 12’ê Kanûnê de gihiştin sînorê 80’emîn.&amp;nbsp;Ew gihîştin Resuldefne, ku kîlometreyek li rojavayê wê ye. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_kA0CgAAQBAJ&amp;pg=PT47&amp;lpg=PT47&amp;dq=Resuldefne&amp;source=bl&amp;ots=3G6cNGfdRY&amp;sig=ACfU3U15mbFV5k5yc7RAjfKZakIXI3Hr3g&amp;hl=tr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwir_d_N0p3oAhXNlHIEHVNrAq0Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&amp;q=Resuldefne&amp;f=false|title=Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor|date=Nisan 2001|publisher=Doğan Kitapçılık|location=İstanbul|access-date=15 Mart 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521170322/https://books.google.com/books?id=_kA0CgAAQBAJ&amp;pg=PT47&amp;lpg=PT47&amp;dq=Resuldefne&amp;source=bl&amp;ots=3G6cNGfdRY&amp;sig=ACfU3U15mbFV5k5yc7RAjfKZakIXI3Hr3g&amp;hl=tr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwir_d_N0p3oAhXNlHIEHVNrAq0Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&amp;q=Resuldefne&amp;f=false|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; Dema ku Mustafa Kemal di rê de bû, Enver Bey, fermandarê herêma Bîngazî, agahdar kir ku Mustafa Kemal di 30 Mijdarê de ji bo serokerkan, serokerkanê artêşê hate bilind kirin. Li gor telegrafa ku Enver di 18ê Kanûna 1911an de ji Wezareta Şer re şandiye, Mistefa Kemal “bi îradeya xwe” diçe leşkeriyê. {{Sfn|Mango|1999}}

Mustafa Kemal cara ewil di 22ê Kanûnê de li nêzî [[Tobruk|Tobrûkê]] şerê Îtaliyan kir. Îtaliyan di 4ê cotmehê de Tobrûk bi dest xistibûn, lê ji ber şerê gerîlla yên leşkerên osmanî û eşîrên ereb ên li herêma Tobrûkê û herwiha li seranserê peravê nekarîn derbasî hundirê welêt bibin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Lê di nav efserên tirk de rêxistinbûn {{Sfn|Ortaylı|2018}} û ku Îtalya nikarîbû tam pêş bikeve û paşde biçe, wek sedem tê dîtin ku nikaribin ber bi hundir ve bi pêş ve biçin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Digel vê yekê jî talyanan êrîşî [[Giravên Dodecanese|Dodekanê]] kirin ku zora Osmaniyan bibin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Destpêkê Mistefa Kemal fermandariya yekîneya rojhilat û Enver jî ya rojava; Dema qebareya operasyonê zêde bû Enver dest bi fermandariya tevahiya eniyê kir û Mustafa Kemal jî li herêma Derneyê dest bi fermandariyê kir. {{Sfn|Mango|1999}} Di êrîşa 16-17 Çile 1912 li Derne de ji çavê xwe birîndar dibe û mehekê li nexweşxaneyê tê dermankirin û di 6ê adarê de ew birin Fermandariya Dernê. &lt;ref&gt;''Turco-Italian War 1911-12'', The Encyclopedia Americana (1954). cilt 27, s. 175-177.&lt;/ref&gt; Lê dû re dîsa di çavê wî de nexweş ket û hefteyekê nekarî ji nav nivînan derkeve. {{Sfn|Mango|1999}}

Di [[Şerê Derna|şerê Derne yê 3ê]] Adara 1912an de hêzên Osmanî 63 kuştî û 168 birîndar, Îtalî jî nêzî 200 mirî dan. {{Sfn|Gawrych|2013}} Di vê demê de Mistefa Kemal fermandariya tevahiya xeta Derneyê dikir û di bin fermandariya wî de heşt efserên osmanî, 160 leşker, çend dilxwaz, topxaneyek, du mîtralyozên ku ji Îtaliyan hatibûn girtin û 7742 leşkerên Ereb hebûn. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} [[senusîlîk|Lojmanên Sanusî]] ji leşkerên Ereb re peyda dikirin û şêxên wan jî di bin destê efserên osmanî de bûn. Vê hêzê di navbera Cotmeha 1911 û Îlona 1912 de 15.000-16.000 leşkerên Îtalî li Derne bihêle. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Di 11ê Îlona 1912an de, Îtalyayê piştî şikestinan guherîna fermandariyê ji bo derketina Dernê êrîşeke xurt pêk anî, lê dîsa ji aliyê tirk û erebên di bin serokatiya Mustafa Kemal de hatin rawestandin. {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Roux|2018}}

Li ser peravê asê man, hêzên Italiantalî biryar dan ku êrişan li ser Rojhilatê Deryaya Spî û Deryaya Sor bikin da ku osmaniyan neçar bikin ku aştiyê bikin. 1912 Di Adarê de êrîşî Beyrûtê, di Nîsanê de Dardanelles û di Gulanê de li Giravên Rodos û Dodecanese kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ji ber van sedeman, Rûsya, Îngilîstan û Fransa ku bi fikar bûn ku hawîrdora aştiyê ya li Rojhilata Navîn a ku bi Konferansa Berlînê hatibû avakirin xirab bibe, dest bi xebatên navbeynkariyê kirin. Lê belê ev hewldanên ku tê de şert û mercên radestkirina Lîbyayê ji Îtaliyan re dihatin nîqaşkirin, ji aliyê Îttihatiyan ve nehatin qebûlkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ji ber ku şer berdewam kir, Mustafa Kemal di Tîrmeha 1912 de du ferman derxist {{Sfn|Gawrych|2013}} ku hişt ku di demek paşê de lêkolînek baştir li ser şer were kirin. Di fermana yekem de, ku wî di 13/14 Tîrmehê de dabû, ew bû ku hemû efser du rojnameyên leşkerî bixwînin û ji geşedanên cîhanê û serkeftinên artêşa Osmanî agahdar bibin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Fermana duyemîn ku di 22ê Tîrmehê de hat dayîn, fermana ku hemû efser serpêhatiyên xwe yên di şer de binivîsin, dîrok, şert, fermanên fermandar, operasyon û encam û rewşa derûnî ya şer. leşker di nava mehekê de. {{Sfn|Gawrych|2013}} Bi vî awayî, armanca wî ew bû ku tecrubeyên ku di şerê li dijî dijminekî rojavayî de bi dest xistine bi nivîskî binivîsîne. {{Sfn|Gawrych|2013}} Mustefa Kemal di vî şerî de ne tenê ezmûnên leşkerî yên wekî şerê gerîlla, rêvebirina yekîneyên demkî, berhevkirina îstîxbaratê, piştgiriya lojîstîk, lê bi danûstandin û danûstandina bi serokên eşîrên Ereb re ezmûna dîplomatîk bi dest xist. {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} Bi rastî, serkeftina wî li vir navê wî belav kir. {{Sfn|Roux|2018}}

Tevî danûstandinên aştiyê yên ku di Îlona heman salê de dest pê kiribûn jî, pevçûn berdewam kirin û [[Şerê Balkanê yê Yekem|Şerê Balkanê yê Yekemîn]] bi ragihandina şer ji aliyê [[Montenegro]] ve li dijî Împeratoriya Osmanî di 8ê Cotmehê de dest pê kir. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} Piştî Montenegro, Bulgarîstan, Sirbîstan û Yewnanîstanê jî li dijî Împeratoriya Osmanî şer îlan kirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Di destpêkê de biryar hatibû girtin ku Enver vegere Stenbolê û Mistefa Kemal jî wê cepheyê bigre dest, lê dema ku asta metirsiya osmaniyan eşkere bû, piraniya efseran vegeriyan Stenbolê û eniya şer kete bin fermandariya Enver. birayê [[Nuri Killigil|Nûrî]] . {{Sfn|Zürcher|2010}} Di vê navberê de, ji ber şerê Balkanan, hikûmeta Osmanî bi îtalî re aşitiyê qebûl kir. Dema ku Şerên Balkanan dest pê kir, Fermandarê Komeleyê Mustafa Kemal û Serdar Nûrî Beyê ku li [[Tripoli|Trablusê wezîfedar]] bûn, xwestin ku beşdarî van şeran bibin. &lt;ref name=&quot;atambalkan&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal di 24ê Cotmeha 1912an de bi destûra [[Wezareta Şer|Wezîrê Şerê Osmanî yê]] wê demê Enwer Bey ji Trablusê derket. &lt;ref name=&quot;atambalkan&quot; /&gt; Di ser Viyana, Macarîstan û Romanyayê re vedigere Stenbolê. Sedema hilbijartina vê yekê ew bû ku çavên wî li Avusturyayê were derman kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Lê belê li herêmê efserên ku berxwedana xwe domandin jî hebûn. Şehzade [[Osman Fuad Efendi]] yek ji van navan bû. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Mustafa Kemal, ku tevî zabitên din ji Trablusê derket, di Mijdara 1912an de hat Stenbolê. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18ê Cotmeha 1912an de di navbera dewleta Osmanî û Îtalyayê de [[Peymana Uşî|Peymana Uşî hat]] îmzekirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Bi vê peymanê, dema ku Trablus ji Îtalyayan re hat dayîn, Îtalya wê 90.000 zêr wek tazmînata şer bida û serdestiya wê bê rakirin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Her wiha giravên Dodekanê ku di dema şer de ji aliyê Îtaliyan ve hatibûn dagirkirin, bi awayekî demkî radestî Îtaliyan hatin kirin. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Îtalî piştî ku hêzên Osmanî Trablus vala kirin dê giravan biterikînin. {{Sfn|Mango|1999}} Zabitek bi rutbeya wezîr dê bihata şandina Trablusê wekî mîlîtanê sultan, {{Sfn|Ekinci|2014}} ji bo ku bişopîne ka mafên olî yên gel û weqfan têne rêz kirin, û erkên olî dê ji hêla Şeyhûlislamlik ve were destnîşankirin. Stenbol. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Ji aliyê din ve gel heta [[agirbesta Mudros]] a Trablusê di bin serokatiya [[Ehmed Şerîf El-Senûsî|Ehmed El-Şerîf es-Senusî]] şêxê fermana Senusî de berxwedana xwe domand. {{Sfn|Ekinci|2014}}

=== Şerên Balkanan ===

==== Şerê Balkanê yê Yekem ====
Dema ku Mustafa Kemal di Mijdara 1912an de hat Stenbolê, tenê paytext Stenbol û rojavayê wê, nîvgirava Çanakkale û sê bajarên dorpêçkirî [[Shkodër|Skodra]], [[Ioannina]] û [[Edirne|Edîrne]], ku mezintirîn bajarê Trakyaya rojhilatê ye, ji axa Osmaniyan li ser erdê ma. parzemîna Ewropayê. Hêzên Bulgaristanê heta Çatalcayê hatin û paytext Stenbolê tehdît dikirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 21'ê Mijdara 1912'an de ji bo Midûrê Şaxa Operasyonê ya [[Tengava Çanakkaleyê|Ekîbên Tengava Bahr-i Sefit]] Kuvayi (Hêzên Hevbeş ên Tengava Deryaya Navîn) ku navenda wê li [[boladir|Bolayirê]] bû, hat tayînkirin. Serfermandarê wê hêzê Fahrî Paşa bû û serleşker jî hevalê wî yê dibistanê [[Fethi Okyar|Fethî (Okyar)]] bû. {{Sfn|Mango|1999}} Dema ku Mustafa Kemal li Bolayirê bû, di 23ê Çileya 1913an de bi [[Bâb-ı Âli Raid|êrîşa Bab-î Alî]] ya Enver û alîgirên wî re, desthilatdarî ket destê [[Îtihad û Tereqî|Komîteya Îttîhad û Terakkî]] . Di 30 Çile de hukûmeta Mahmut Şevket Paşa şert û mercên aştiyê yên dewletên mezin red kir. Di 3'ê Sibatê de agirbest bi dawî bû û Bulgaran dîsa dest bi bomberdûmana Edîrneyê kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Li ser êrîşa Bulgarîstanê, Serfermandarê Giştî Ehmed Îzzet Paşa, ferman da fermandariya artêşa 10. a di bin fermandariya Hurşît Paşa û Enver de wek serfermandar, ku Hêzên Hevbeş ên Tengava Spî wê êrîşî Bulgaran bikin. ji rojava. Êrîşek hatibû plankirin ku tê de dê korp ji deryayê derkeve Şarköyê û ji başûr ve li pişt Bulgaran êrîş bike. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Mango|1999}} Operasyon bi berfirehî hatibû plankirin û di dawiya Çile de hate ceribandin. {{Sfn|Zürcher|2010}} Di êrîşa ku ji ber bahozekê taloqî 8ê Sibatê hat kirin de, leşkerên ku hatin Şarköyê dereng mabûn. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Gawrych|2013}} 10. Çete nîv roj dereng daket Şarköyê, lê Hêzên Hevbeş di vê navberê de nîvê leşkerên xwe winda kirin hat paşve xistin. {{Sfn|Zürcher|2010}} Hêza daketinê di 10ê Sibatê de hat paşvekişandin dema ku diyar bû ku Bulgarî nikarin werin birîn. {{Sfn|Zürcher|2010}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Operasyon bi ser neket ji ber dereng hatina keştiyên şer ji bo peydakirina piştgiriya agir a pêwîst, nebûna hevrêziyê, û Bulgaran xetên xwe xurt kirin. {{Sfn|Zürcher|2010}}

Piştî têkçûna operasyona hevpar di navbera ekîbên fermandariya her du yekîneyan de di navbera 17-18’ê Sibatê de nîqaş derketibû; 10 di nîqaşê de. Mahmût Şevket Paşa ku li kêleka fermandarê korpusê Hurşît Paşa bû, ji ber sedemên siyasî ew anî ser fermandariya her du hêzan. 10, li benda peravên Gallipoli. Fahrî Paşa, Fethî û Mustafa Kemal, ku pêşniyarên wan ên şandina Korpusê ji bo Çatalcayê nehat qebûlkirin û Hurşît Paşa jî wek fermandar hat ragihandin, ji wezîfeya xwe îstifa kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Li ser vê yekê Mahmut Şevket Paşa bi Hurşît Paşa û Enver re çû Bolayirê û di navbera fermandaran de lihevkirinek çêkir. Tevî ku Fahrî Paşa ji kar hat avêtin jî, Fethî Bolayir terikand û çû Stenbolê {{Sfn|Gawrych|2013}} Mustafa Kemal ê ku îqna kir, bû serfermandarê korpaya Bolayirê ya ku ji Tengava Fermandariyek cuda hatibû kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 19ê adarê de Janîna ket destê Yewnanan û di 24ê Adara 1913an de Edîrne ji aliyê Bulgaran ve hat girtin. Li eniya Çatalcayê, êrîşa herî dawî ya Bulgaristanê di 30'ê Adarê de pêk hat. {{Sfn|Mango|1999}} Di 16ê Nîsanê de agirbest hat îmzekirin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Li ser vê yekê Mahmut Şevket Paşa mecbûr ma ku Edîrneyê û axa rojavayê xeta Midye-Enezê ya Trakyayê bide qebûl kirin û di 30ê Gulana 1913an [[Peymana Londonê (1913)|de li Londonê peymana aştiyê hat îmzekirin]] . {{Sfn|Mango|1999}} Di 11 Hezîranê de Mahmut Şevket Paşa hat kuştin û [[Got Halîm Paşa|Saît Halîm Paşa]] cihê wî girt. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Şerê Balkanê yê Duyemîn ====
Dewletên Balkan ên ku di Şerê Balkanê yê Yekem de bi ser ketin, li ser parvekirina herêmên ku yekser piştî şer bi dest xistine li hev nekirin. Yewnanîstan û Sirbîstanê biryar dan ku li dijî Bulgarîstanê, ku Romanyayê doza axa wê kiribû, bi hev re tevbigerin. Lêbelê, Bulgaristan yekem bû ku êrîş kir. {{Sfn|Mango|1999}} Di şeva 29-30 Hezîranê de Bulgaran li Makedonyayê êrîşî artêşa Sirbiyan kirin lê şikestin. Yewnanan jî ji Selanîkê ber bi rojhilat ve bi pêş ve çûn û tevahiya Makedonyaya Başûr dagir kirin. Li ser vê rewşê, Bulgaran beşeke sereke ya hêzên xwe li dijî artêşa Osmanî derbasî eniyên din kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Komîteya Îttîhad û Terakkî ji vê firsendê sûd wergirt û axên windabûyî ji nû ve bi dest xist. Di 18'ê Tîrmehê de artêşa Osmanî ber bi Edîrneyê ve dest bi operasyonê kir û di 21'ê Tîrmeha 1913'an de bi berxwedaneke hindik re rû bi rû ma û bajar bi dest xist. {{Sfn|Mango|1999}} Li gorî nivîskarekî yekem yekîneya ku ket Edîrneyê tugayeke Bolayir a Mustafa Kemal bû, lê Hurşît Paşa di serê yekîneyên ku beşdarî êrîşê bûn bû. {{Sfn|Mango|1999}} Cenazeyên Bolayir ên Mustafa Kemal jî [[Alexandroupoli|Îskenderûnê]] girt. {{Sfn|Zürcher|2010}} Şer bi peymana aştiyê ya ku nûnerên Bulgaran li Stenbolê di 29ê Îlona 1913an de îmze kirin, bi dawî bû. {{Sfn|Mango|1999}}

Di dawiya şer de gelê tirk ên li Trakyaya Rojava dest bi koçkirina axa Osmaniyan, bi taybetî li Stenbol û Îzmîrê kirin. Mustafa Kemal ji diya xwe Zübeyde Hanım re li [[Akaretler|quntara Akaretlerê]] ku ber bi [[Qesra Dolmabahçeyê]] dadiket malek dît. [[fikir|Fîkrîye]] biraziyê kalikê xwe Ragîp ê şanzdeh salî jî li maleke nêzî Mizgefta Şîn bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}}

=== girêdayî leşkerî ===
[[Wêne:Yeniçeri_Atatürk.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG/220px-Yeni%C3%A7eri_Atat%C3%BCrk.JPG|thumb|Dema ku Mustafa Kemal li Sofyayê Ataşe bû, bi cil û bergên Cenî beşdarî govendê bû.]]
[[Wêne:Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkadaşlarıyla,_Sofya,_Bulgaristan,_1914.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png/220px-Kurmay_Yarbay_Mustafa_Kemal_arkada%C5%9Flar%C4%B1yla%2C_Sofya%2C_Bulgaristan%2C_1914.png|thumb|Orgeneral Mustafa Kemal bi hevalên xwe re li Sofyayê, 1914.]]
Piştî Şerê Balkanê yê Duyem Mistefa Kemal li Stenbolê li mala [[Fethi Okyar|Fethî (Okyar)]] bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}} Fethî ji bo ku xwe bide siyasetê, belkî ji ber têkçûna operasyona Şarköyê, dev ji leşkeriyê berda. Lê piştî nakokiyên di nava Komîteya Îttîhad û Terakkî de, [[Talat Paşa|Talat]] ji Fethî re peywira balyozê Sofyayê pêşniyar kir. Fethî ku bi [[Cemal Paşa|Cemal]] re jî şêwirî, ji bo ku li Balkanan hevsengiyê bihêle, sefaret bi wezîfeya dostaniyê ya bi Bulgaristanê re qebûl kir û ji Mustafa Kemal wek ataşeyê leşkerî xwest. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Li ser qebûlkirina vê daxwazê, Mustafa Kemal di 27ê Cotmeha 1913an de li [[Sofya|Sofyayê]] wek ataşeyê leşkerî hat tayînkirin û di bin fermandariya hevalê xwe yê nêzîk, balyozê Sofyayê (balyoz) Fethî (Okyar) de xebitî. &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|title=Başkomutanın Sofya yılları|date=27 Ekim 2013|publisher=Milliyet|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306112222/http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|archive-date=6 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Di teoriyê de, paytextên padîşahiya [[Padîşahiya Romanya|Romanî]], [[keyaniya Serbistanê|Sirbî]] û [[Padîşahiya Montenegro|Montenegro]] [[Bûkareşt|Bukureşt]], [[Belgrad]] û [[Cetinje]] bûn, lê di pratîkê de karê wî di nav sînorên Bulgaristanê de bû. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet&quot; /&gt;

Mustafa Kemal di 20ê Mijdara 1913an de hat Sofyayê. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir ew li Otêla Splendid Palace li ser Avenue Dondukov bi cî bû û heft mehan li wir ma. Dûv re ew li apartmanek li ser Avenue Ferdinand bi cih bû. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Weke ataşeyê leşkerî, gihandina agahiya ku gihandiye Stenbolê berpirsyar bû. {{Sfn|Mango|1999}} Li vir li ser rewşa siyasî û leşkerî ya dewletên Balkanan, bi taybetî Bulgaristanê rapor amade kirin. {{Sfn|Gawrych|2013}} Di dema peywira xwe de şansê wî hebû ku ji nêz ve pêşketinên leşkerî, îdarî û çandî yên Bulgaristanê piştî bidestxistina serxwebûna ji Împaratoriya Osmanî binirxîne {{Sfn|Gawrych|2013}} Bi hin efserên artêşa Bulgaristanê re jî têkilî danî. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Dema ku di vê pozîsyonê de bû, di 1ê Adara 1914-an de [[Albay|bû albay]] (walî). &lt;ref name=&quot;ortaylimilliyet2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|title=Başkomutanın Sofya yılları|date=27 Ekim 2013|publisher=Milliyet|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306112222/http://www.milliyet.com.tr/baskomutanin-sofya-yillari/ilber-ortayli/pazar/yazardetay/27.10.2013/1782859/default.htm|archive-date=6 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=3 Temmuz 2015}}&lt;/ref&gt; Demeke kin piştî hatina xwe ya Sofyayê, wî îstîxbarata ku ji Serfermandarê Bulgaristanê wergirtibû, bi Stenbolê re parve kir ku efserên Elman ên li Stenbolê, bi taybetî [[Colmar von der Goltz|Goltz Paşa]], li ser tevgerên leşkerî yên Osmanî agahdarî dane Bulgaran û wî jî bersiv ji Kazim wergirt. Karabekir ku Almanên li Stenbolê hêrs bûne. {{Sfn|Mango|1999}}

Yek ji rêbazên herî girîng ên komkirina îstîxbaratê ya Mustafa Kemal li Sofyayê bûyerên civakî bûn. Ev beşek ji erka wî bû ku bi efserên payebilind û biçûk ên artêşa Bulgaristanê, siyasetmedar û kesayetiyên giştî re hevdîtin bike. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ew bi saya pirtûka wî ya yekem '', Efser û Fermandar û Hesbîhal'', ku dema ew li vir bû nivîsî û di sala 1918-an de çap bû, bi Wezîrê Şer [[Stilian Kovachev|Stiliyan Kovaçev]] û keça wî Dîmîtrina re hevdîtin kir. {{Sfn|Ortaylı|2014}} Li vir ew (ligel Fethî) bi taybetî jî di zexta ku li Bulgarîstanê bibe misilman [[Pomak|Pomakên]] Misilman tevli bû. {{Sfn|Gawrych|2013}} Bûyera herî girîng di jiyana wî ya civakî de vexwendina [[Ferdinand I (Bulgaristan)|Qral Ferdinand I]] di 11ê Gulana 1914an de ji bo topek cilan bû. {{Sfn|Mango|1999}} Ew bi unîforma ya Janîçerî ya rastî ku ji muzexaneya leşkerî ya Stenbolê bi destûra taybetî ya Enver hatibû şandin, beşdarî topê bû. Dema ku unîforma paşve dişand, di nameyekê de ji hevalê xwe [[Kazim Ozalp|Kazim]] (Özalp) re nivîsand ku ev yek bala hemûyan kişandiye ser xwe û pirsên ku hatine kirin fersendek e ku em behsa hêza leşkerî ya berê û serketinên tirkan bikin. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku li Sofyayê wezîfedar bû, [[Franz Ferdinand|Archduke Franz Ferdinand]], mîratgirê textê Avusturyayê, di 28 Hezîran 1914 de hate kuştin, û [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekem]] paşê di 28 Tîrmeh 1914 de dest pê kir. Bi fermana nepenî ya Enver ji [[Wilhelm Souchon|Admiral Souchon]] a Alman re, fîloya Osmanî di 29'ê Cotmeha 1914'an de ber bi Behra Reş ve çû û [[Raid Deryaya Reş|êrîşî benderên Rûsyayê]] kir. {{Sfn|Mango|1999}} Li ser vê yekê Rûsya di 2’ê Mijdarê de, Îngilîstan û Fransa di 5’ê Mijdarê de, dewleta Osmanî jî di 11’ê Mijdarê de li dijî van welatan şer îlan kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî ragihandina şer, Mustafa Kemal ji bo ku li eniya şer tev li peywira aktîf bibe serî li Wezareta Şer û Enver da, {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} {{Sfn|Ortaylı|2018}} lê Enver red kir û got ku erka wî ya Ataşeyê leşkerî girîngtir e. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî derketina Enver ji Stenbolê ji bo şerê li dijî rûsan li Kafkasyayê, wekîlê Enver, Îsmaîl Hakkı, di sedsala 19-an de hate şandin, ku li Tekîrdagê hate kom kirin ku ji Sofyayê derkeve û were şandin Çanakkaleyê. Ji bo fermandariya divîzyonê hat tayînkirin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Zürcher|2010}} Di 20 Çile 1915 de ji Sofyayê derket. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

=== Şerê Cîhanê yê Yekem ===
[[Wêne:Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg/220px-Turkish_trenches_at_Gallipoli.jpg|thumb|Mîralay Mustafa Kemal Bey, ji xendekên Duztepe li qada şer temaşe dike. (Wêne di 17'ê Hezîrana 1915'an de ji aliyê Haydar (ALGANER) Bey ve hatiye kişandin)]]
[[Wêne:Tasviri_Efkar_Oct_29,_1915.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Tasviri_Efkar_Oct_29%2C_1915.jpg/220px-Tasviri_Efkar_Oct_29%2C_1915.jpg|rast|thumb|[[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] û Mustafa Kemal Bey di hejmara rojnameya ''[[Tasvir-i Efkar|Tasvîr-î Efkar]]'' a 29ê Cotmeha 1915an de.]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg/220px-Mustafa_Kemal_explaining_the_battlefield_to_a_delegation_of_writers_from_Istanbul.jpg|rast|thumb|Dema ku ji rojnamevanên Stenbolê re qada şer vedibêje, 1915.]]
Di Çileya 1915'an de erka Ataşeyê leşkerî ya Mustafa Kemal bi dawî bû. Di vê navberê [[Şerê Cîhanî yê Yekem|de Şerê Cîhanê yê]] Yekem di 28'ê Tîrmeha 1914'an de dest pê kir û [[Împeratoriya Osmanî|Împaratoriya Osmanî]] di 29'ê Cotmeha 1914'an de kete nava şer. Di 20 Çile 1915 de Mustafa Kemal III. Li [[Tekirdag|Tekfûrdagê 19emîn Korpusa Leşkerî]] tê avakirin. Ew ji bo Fermandariya Divisionê hate tayîn kirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19724&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt;

Di 2'ê Mijdara 1914'an de Rûsyayê li dijî Împeratoriya Osmanî şer îlan kir. Piştî vê yekê keştiyên şer ên Îngîlîz û Fransiyan baregehên Seddulbahir, Kumkapı û Orhaniye yên li Dardanelles bombebaran kirin. Di parastina li dijî vê deryayî de, pênc efser û heştê leşker mirin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Artêşa Tirk 3 mehan xwe amade kir û bi giştî bal kişand ser parastina artêşên bejahî. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Mustefa Kemal, berî ku firsenda dabeşkirinê wek tê xwestin çêbibe, pozîsyoneke tehdîdkirina [[Tengava Çanakkaleyê|Tengava Dardanelê]] ya Hêzên Hevalbend girtibû û di 25ê sibatê de tenê [[Alaya Piyade ya 57. (Osmanî)|firqeya 57an a di bin dabeşkirinê de hatibû tayînkirin.]] Ji wî re ferman hat dayîn ku bi [[Alaya Piyade ya 57. (Osmanî)|alayê]] re derbasî Maydosê (niha [[Eceabat]] ) bibe. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de, keştiyên Brîtanî û Frensî di 19 û 25ê Sibatê de kelehên li ber deriyê Bosforê bombebaran kirin, û leşker danîne erdê da ku alîkariya topa deryayî di avêtina sererastkirinê de bikin. Çawişê bi navê [[Bigali Mehmet Çawîş|Bîgalî Mehmet]] li Seddulbahirê dema ku tivinga wî qut bû bi keviran êrîşî Îngilîzan kir û Mustafa Kemal alîkarî da weşandina vê bûyerê û bû sedema çêbûna navê &quot;Mehmetçîk&quot; ku îro ji bo leşkerê tirk tê bikaranîn. {{Sfn|Mango|1999}} 19. Alayên 72. û 77. jî ji bo piştgiriyê bidin Fermandeyê sewqî herêmê hatin kirin. Mistefa Kemal, li şûna van alayan, ku ji leşkerên ereb ên kêm perwerdekirî pêk dihatin, alayên tirkan, yên ku wî perwerde kiribûn û di parêzgehê de hiştibûn, ji navenda korpusê xwestibû, lê ev daxwaz hat redkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18ê Adara 1915an de li Çanakkaleyê [[Operasyonên deryayî yên Şerê Çanakkaleyê|operasyona herî girîng a deryayî]] pêk hat, lê Mustafa Kemal tenê nerasterast tevlî vê operasyonê bû. {{Sfn|Mango|1999}} Hema berî vê operasyonê, ji aliyê keştiya Nusret ve mayinek li tengavê hate danîn. Ev kanî; [[HMS Queen Elizabeth (1913)|Qralîçe Elizabeth]] keştiyên şer ên wekî [[HMS Ocean (1898)|Ocean]] û Bouver zerar kir, û bû sedema ku ew paşde bikevin. {{Sfn|Ortaylı|2018}} Di vê demê de 19. Di 23'ê Adara 1915'an de li herêma [[Eceabat]] bi fermana Fermandarîya Herêmê ya Kelehê ev ferq di amadebaşiyê de bû.{{Çavkanî hewce ye}}

Di 25ê Avrêl, 1915 de, operasyonên bejahî yên sereke yên [[Şerê çanakkale|Şerê Dardanelles]] bi daxistina [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Hevalbendan]] li [[Gelibolu|Nîvgirava Gallipoli]] dest pê kir. Tevî berxwedana dijwar a Tirkan, hêzên Antantê ji bakur ber bi başûr ve leşkerên xwe danîbûn nêzî [[Eniya Ariburnu|Arîburnuyê]] li aliyê Kendava Saros a [[Gelibolu|Nîvgirava Gallipoli]], [[Kela Seddülbahir|Seddülbahir]] li aliyê başûr û [[Şerên Kumkale|Kumkale]] li aliyê Anatolyayê. Leşkerên Fransî yên li Kumkale zû paşde vekişiyan, lê Ingilîz û Anzacên li Arıburnuyê hewl didin ku ber bi rojhilat ve biçin, û Ingilîz û Fransiyên li Seddülbahir jî hewl didin ku li bakur pêşve biçin. {{Sfn|Mango|1999}} 3. Artêşa 19. a Qeymeqamê Navçeyê (Albay) Mustafa Kemal, ku di bin fermandariya fermandarê korpusê [[Mehmet Esat Bulkat|Mehmet Esat Paşa]] de şer kir. Di vê navberê de firqeya 8an şandin Arıburnuyê.&amp;nbsp;Li Eceabata ku li aliyê nîvgirava ku ber bi Bosforê ve ye û 2 km dûrî wê ye, wek îdeal hat parastin. Bi pêşengiya Hevalbendan ji Seddülbahir heta Arıburnu, Artêşa 9. a di bin fermandariya Albay Halîl Samî de. Dabeş li hev hatibû. {{Sfn|Mango|1999}}

Halîl Samî di cih de ji Mustafa Kemal tabûrek xwest ku girên li rojhilatê Arıburnu bigire. {{Sfn|Mango|1999}} Mustafa Kemalê ku nikarîbû bi von Sanders û Esad Paşa re têkilî deyne, însîyatîf girt ser xwe û di Artêşa 57an de ku ji siwaran, tabûra çiyayî ya topavêj a dîvîzyonê û bijîşkan pêk dihat de pêşengtî kir. Wî alay şand. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Dema behsa vî şerî dikir, hilkişiya ser girekî û ji paş ve li benda leşkerên xwe bû. Wî diyar kir ku ew li leşkerên ku ji Firqeyê paşde dikişiyan re rû bi rû maye, wî dît ku leşkerên dijmin bi serbestî ber bi girê 261 ê ber bi Çunuk Bair ve diçûn û dijmin ji leşkerên xwe nêzîktir bû. Li ser vê yekê leşkerên ku diyar kirin cebilxaneya wan tune ye, gotin &quot;ger cebilxane tune be, bayonet heye&quot; û dema ku dijmin bi vê dîtinê razayî çû cihê xwe û dem bi dest xist. xwe 57. Dema ku alaya wî gihişte milê dijminê bakur, got: “Ez ne fermana êrîşê didim we, ez fermana mirinê didim we. Di dema ku em bimirin de {{Sfn|Mango|1999}} ku hêz û {{Sfn|Gawrych|2013}} din cihê me bigirin.&quot; 77. Ji ber ku ala ket panîkê û reviya, rewşa wî xirab bû, lê bi hatina leşkerên nû re, xetên wan ji nû ve bi hêz bûn. Mustafa Kemal di 29ê nîsanê de ji ber feydeya wî li Arîburnuyê bi fermana tawîzê hat xelatkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di meha gulanê de eniya ku koma bakur diparast bû sê herêman û Mistefa Kemal wek fermandarê herêma bakur a baskê rastê yê komê hat tayînkirin. [[Otto Liman von Sanders|Liman von Sanders]] di fermandariya hemû hêzan de ma. Mustafa Kemal di 29-30 gulanê de ji [[Şerê Çunuk Bair|Conk Bayiriyê]] heta zozana Sazlidereyê êrîşek berfireh da destpêkirin. Di 1'ê Hezîranê de pileya albayiyê wergirt. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;YalçınKoca2005&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=bENpAAAAMAAJ|title=Mustafa Kemal Paşa'nın Anadolu'ya geçişi|publisher=Berikan Yayınevi|year=2005|access-date=24 Ocak 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521173433/https://books.google.com/books?id=bENpAAAAMAAJ|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt;

Qonaxa duyemîn a eniya Galîpolî bi daketina leşkerên Îngîlîz, Anzac û Hindistanê di şeva 6'ê Tebaxê de li Koya [[Suvla Bay|Suvla]] ya li bakurê Ariburnuyê ku Mustafa Kemal parastibû dest pê kir. Daketin bi piştgirîya êrîşê hat kirin û ji Arıburnuyê li bakur pêşve çûn û [[Eniya Anafartalar]] hat vekirin. Dema ku Conk Bayîrî dîsa tê tehdîdkirin, Mustafa Kemal hevalê xwe yê zarokatiyê [[Nûrî Conker|Nûrî]] dişîne 24. Di serê alayê de ev der ji bo parastinê şand. Nûrî paşê paşnavê &quot;Conker&quot; ji Atatürk girt ji ber rola wî ya di [[Şerê Çunuk Bair|şerê Conk Bayıri]] de. {{Sfn|Mango|1999}} Gava ku hêzên Antantayê dest bi bicihbûna li peravên Suvla kirin, Liman von Sanders ferman da du beşên ku îstimûsa Bolayir diparêzin ku dakevin başûr da ku li dijî Brîtanyayê êrîş bikin. Dema ku hêz hatin herêmê, serokê wan Albay Fewzî bi hinceta ku leşker çil kîlometre meşiyane, westiyane û hemû nikarin xwe bigihînin cihê ku tê xwestin, dem zêde bike. Li ser vê yekê, von Sanders di 8ê tebaxê 21:50 de Fevzî ji kar derxist û li şûna wî Mustafa Kemal danî. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Piştî wergirtina xeberê, Mustafa Kemal daxwaza fermandariya hemû hêzên bakurê Arıburnuyê kir; von Sanders qebûl kir û ew di 9ê Tebaxê de li herêmê ji Kireçtepe li bakurê Bendava Suvla heta Conk Bayıri li başûr, di 9ê tebaxê de di bin fermandariya şeş dabeşan de bi cih kir. Navê yekîneyên di bin fermandariya wî de bû &quot;Koma Artêşa Anafartalar&quot;. Wek Fermandarê Koma Anafartalar di [[Yekem Şerê Anafartalar|9-10ê Tebaxê de Serketina Anafartalar]] bi dest xist. {{Sfn|Mango|1999}} Wî bi xwe pêşengiya dijberiya li ser Chunuk Bair kir. Di dema pevçûnê de parçeyek şarapnelê li saetê li sînga wî ket. Saeta şikestî pêşî li birîndarbûna wî girt. Paşê wî ev saet diyarî Liman von Sanders kir. Di 10ê Tebaxê de wî zozanên li dawiya başûrê eniyê xist bin kontrola xwe. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref name=&quot;comu1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://acikerisim.lib.comu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/COMU/1175/Ahmet_Esenkaya_Bildiri.doc?sequence=1|title=Çanakkale Savaşları Sırasında Türk Basınında Mustafa Kemal|website=www.comu.edu.tr|publisher=Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi|archive-url=https://web.archive.org/web/20200322170516/http://acikerisim.lib.comu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/COMU/1175/Ahmet_Esenkaya_Bildiri.doc?sequence=1|archive-date=22 Mart 2020|url-status=hayır|access-date=15 Mart 2020}}&lt;/ref&gt; Li ser serkeftina [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|5.]] Wî pesnê fermandarê [[Artêşa 5emîn (Osmanî)|artêşê]], Müsîr [[Otto Liman von Sanders]] wergirt. Ev serketina 17'ê Tebaxê [[Eniya Anafartalar|Kireçtepe]] û 21'ê Tebaxê [[Şerê Duyemîn ê Anafartalar|II.]] [[Şerê Duyemîn ê Anafartalar|Anafartalar Serketina]] li pey. &lt;ref name=&quot;dergipark1&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt;

Mîralay Mustafa Kemal ji aliyê çapemeniya Stenbolê ve bi taybetî jî ji aliyê [[Rûsen Esref Unaydin|Ruşen Eşref Bey]] (Ünaydın) ve weke &quot;Lehengê Anafartalar&quot; ji raya giştî re hat naskirin. &lt;ref name=&quot;NBirinci1&quot;&gt;{{Cite book|url=http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/38538/001615306001.pdf?sequence=1|title=Ruşen Eşref Ünaydın|date=1988|publisher=T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı|location=Ankara|page=5|access-date=15 Mart 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200521150101/http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/38538/001615306001.pdf?sequence=1|archive-date=21 Mayıs 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;zarıkan1&quot;&gt;{{Cite magazine}}&lt;/ref&gt; Wêneyê wî di kovara ''Harb Mecmuası'' de cih girt. {{Sfn|Zürcher|2010}} Ew di 20ê Îlonê de nexweş ket, gumanbarê nexweşiya malaria bû, lê li Gallipoli ma. {{Sfn|Mango|1999}} Mustafa Kemal, ku ji destpêka şer ve bi efserên Alman re ku pêşengiya artêşa Osmanî dikirin re pirsgirêkên wî hebûn, pêşbînî kir ku şerê Çanakkaleyê dê piştî Îlonê bi ser bikeve û dixwest beşdarî eniyek din bibe, ku ew difikire. bêtir sûdmend. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 5ê Kanûnê de, Liman von Sanders ji ber sedemên tenduristiyê destûr da Mustafa Kemal ku derkeve. Herî dawî jî Mustafa Kemal fermandariya Koma Anafartalar radestî [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşa]] (Çakmak) kir û bi [[Fethi Okyar|Fethî]], [[Tevfik Rustu Aras|Tevfik Rûştû]] (Aras) û Doktor [[Bahattin Şakir|Bahattîn Şakir]] re di 10'ê Kanûnê de ber bi Stenbolê ve bi rê ket. Di 19-20 Kanûnê de hêzên Antant ji peravên Arıburnu-Anafartalar derketin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 28 Kanûn 1915 de, Împeratorê Alman [[Wilhelm II|Kaiser II.]] Wî ji hêla [[Wilhelm II|Wilhelm]] ve bi [[Xaça Hesinî|Xaça]] Hesinî hate xelat kirin. {{Sfn|Gawrych|2013}}

==== Eniya Kafkasyayê ====
[[Wêne:16._Kolordu_Komutanı_Mustafa_Kemal_Paşa,_Bitlis,_16_Kasım_1916.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png/220px-16._Kolordu_Komutan%C4%B1_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bitlis%2C_16_Kas%C4%B1m_1916.png|thumb|16. Serfermandarê Korpusê Mustafa Kemal Paşa li Bedlîsê, 16.11.1916.]]
Artêşa 16. a ku di 14'ê Çileya 1916'an de ji [[Gelibolu|Gallipoli]] ber bi [[Edirne|Edîrneyê]] ve hat şandin [[Korpusa 16. (Osmanî)|.]] Ew bû fermandarê [[Korpusa 16. (Osmanî)|korpusê]] . Di nava 2 mehan de li [[Edirne|Edîrneyê]] bû 16. Wî xema dabînkirin, vejandin û perwerdekirina Korpusê girt. Ji bo mebestên perwerdehiyê berhema xwe ya bi navê Desthilatdariya Pirsgirêka ''Bijîşkî û Sûret-i Tahrîrina Emîran, Nesayîh'' (Şîret ''li ser Çareserkirina Pirsgirêka Taktîk û Nivîsandina Ferman'' &lt;ref name=&quot;TMHESTDN&quot;&gt;{{Cite book|url=http://ataturkicimizde.com/wp-content/TaktikMeselesinin.pdf|title=Taktik Meselesinin Çözümü ve Emirlerin Yazılmasına İlişkin Öğütler|publisher=Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları|year=2011|isbn=978-975-409-601-9|location=Ankara|access-date=16 Temmuz 2020|orig-year=1916|archive-url=https://web.archive.org/web/20200717022122/http://ataturkicimizde.com/wp-content/TaktikMeselesinin.pdf|archive-date=17 Temmuz 2020|url-status=hayır}}&lt;/ref&gt; ) amade kir û weşand. {{Sfn|Gawrych|2013}} Leşkerên rûsî li eniya rojhilat Wî artêşa xwe paşve kişand û di 16ê sibatê {{Sfn|Mango|1999}} de [[Erzîrom|Erzirom]] û di 3ê adarê de [[Bidlîs|Bitlîs]], [[Mûş]], [[Wan (parêzgeh)|Wan]] û [[Colemêrg, Hekarî|Hekarî]] dagîr kir.{{Çavkanî hewce ye}} Albay Mustafa Kemal di 11, 3 Adarê de. 16. di bin fermandariya wî de ji bo piştgiriya artêşê. Ew bi cesedê şandine [[Amed|Diyarbekirê]] ; Di 27'ê Adarê de piştî rêwîtiyeke dûr û dirêj di Helebê de hat Amedê. Li gorî rutbeya wî, berpirsyariyeke giran jê re hat dayîn. Serfermandarê Korpusê Mustafa Kemal di 1ê Nîsana 1916an de dema ku li [[Amed|Diyarbekirê]] bû, di 1ê Nîsana 1916an de wek Tûggeneral ( [[Mirliva|Mîrlîva]] ) hat tayînkirin û tanî [[Paşa]] wergirt. Ev pileya ku di 35 saliya xwe de gihandiye wê bibe pileya herî bilind a ku di Şerê Cîhanê yê Yekem de wergirtiye. Di 16ê Nîsanê de li [[Farqîn|Farqînê]] navenda xwe ava kir. {{Sfn|Mango|1999}} Ew di navbera Bedlîs û Mûşê de bi qasî 100 kîlometreyî berpirsyar bû, hêza wî ji 13.741 leşker, 9.297 tiving, heft mîtralyoz, 19 top pêk dihat. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Plana Enver ya Eniya Rojhilat, 2 û 3 Wî operasyoneke hevpar a artêşê xeyal dikir. Lêbelê, 2. Berî ku artêş cihê xwe li başûr bigre, Rûsan Artêşa 3. girt. Êrîşî artêşê kirin û têkbirin û di 15ê Nîsana 1916an de Trabzon dagir kirin; Di meha tîrmehê de wan herêmeke berfireh, Gümüşhane, Bayburt û Erzincan jî di nav de girtin û Şerê Cîhanê yê 2. bi dest xistin. Leşker paşve xistine Diyarbekirê. Di 3ê Tebaxê de artêşa Osmanî li dijî êrîşan; 6’ê Tebaxê 16’emîn salvegera Mustafa Kemal. Bi rizgarkirina [[Mûş]] û [[Bidlîs|Bedlîsê]] ji Rûsan, avantajeke stratejîk da leşkerên Osmanî. Ji ber vê serkeftina di eniya Kafkasyayê de, bi şûrê zêrîn madalyaya îmtiyazê wergirt. Di dawiya meha Tebaxê de li ser êrîşa rûsan, Mustafa Kemal di 21ê Tebaxê de artêş paşde vekişand Farqînê. Dema Mûş di destê rûsan de mabû, Bedlîs jî di bin desthilatdariya Osmaniyan de bû. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

Dema ku Mustafa Kemal li [[Amed|Amedê]] bû, [[Yakub Cemîl]] ku yek ji têkoşerên Îttîhatî bû, biryara darbeya hikûmetê da. Ew difikire ku şer winda bûye. Ew di wê baweriyê de ye ku tekane rêya rizgariyê hilweşandina [[Porta Sublime|Deriyê Bilind û]] hilweşandina hikûmetê û cîgirkirina Cîgirê Serfermandarê Giştî û Wezîrê Şer e. Her wiha Mustafa Kemal wekî Cîgirê Serfermandarê Giştî û [[Wezareta Şer|Wezîrê Şer]] jî difikire. Hevalekî wî yê ku bi wî re li hev kir, Enver Paşa ji komployê agahdar kir. Li ser vê yekê Yakub Cemîl bi guleyan hat kuştin. Mistefa Kemal di bîranînên xwe yên ji [[Falih Rıfkı Atay|Falih Rifkî Atay]] re wiha dibêje: “Wê demê Alî Fuad (Cebesoy) ku fermandariya yek ji lîwayên min dikir got, [[Yakub Cemîl]] hatiye darvekirin. Sedema wê jî ew e ku heta ez nebim Cîgirê Serfermandar û Wezîrê Şer, rizgarî nabe.” Heger gotina wî bikira jî, gava ez çûm [[Stembol|Stenbolê]], min ê pêşî ceza bidaya Yakub Cemîl. Ger ez mirovek im ku bi destê wî û yên wekî wî were ser desthilatdariyê, ez ne mêr im!” &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), &quot;Bir komplo&quot;, s. 116, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Destpêka zivistana 1916-an rê li ber pevçûnên din ên li herêmê girt. 2 di 25ê Mijdarê de. Dema ku serfermandarê artêşê Ahmet Îzzet Paşa destûr girt û vegeriya Stenbolê, Mustafa Kemal bû cîgirê fermandarê artêşê. Dema bû wekîl, di bin fermandariya efser [[İsmet İnönü|Îsmet (Înönü)]], [[Cafer Tayyar Eğilmez|Cafer Tayyar (Eğilmez)]] û hevalê wî yê ji Harbiye [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fuat (Cebesoy)]] de ku ew ê di dema pêş de bi wan re di Şerê Rizgariyê de bixebitin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 18'ê Sibata 1917'an de Mistefa Kemal hîn dibe ku ew ji bo fermandariya leşkerên beşdarî operasyona Hecazê bûne hatiye wezîfedarkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 26 sibatê de çû Şamê da ku beşdarî civînên bi serokatiya Enver bibe. Piştî axaftinan plan hatin guhertin; Çûyîna leşkerên Fahrettîn Paşa ber bi eniya Filistînê û artêşa 2. ya Mustafa Kemal. Biryar hat dayîn ku ew ê di serî de ji bo fermandariya Artêşê were tayînkirin. Ev biryar ji aliyê wezîrê mezin Talat Paşa ve hat veto kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Eniya Sîna û Filistînê ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(1918).jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%281918%29.jpg/150px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%281918%29.jpg|thumb|214x214px|Kemal Paşa, di dema Fermandariya [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim de]] (1918). Ew şirîta li ser wê ye ku nîşan dide ku ew Adjutantê Rûmetê yê Sultan e.]]
Di 7'ê Adara 1917'an de Artêşa 2. ku navenda wê li [[Amed|Amedê]] bû. Piştî ku weke Cîgirê Serfermandarê Artêşê hat tayînkirin, daxwaz hat kirin ku weke Fermandarê Giştî yê [[Kampanya Hêza Hecaz|Hêzên Hîcazê]] were destnîşankirin. Lê belê bi qebûlnekirina vê yekê di 5'ê Tîrmeha 1917'an de artêşa 7'an a di bin fermandariya [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim de]] pêk hat [[7. Artêş (Osmanî)|.]] Ji bo Fermandariya [[7. Artêş (Osmanî)|Artêşê]] hat tayînkirin. &lt;ref name=&quot;Genkur19725&quot;&gt;T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, ''Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri'', Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.&lt;/ref&gt; {{Sfn|Gawrych|2013}} Di 8ê Tebaxê de ji Stenbolê derket û çû Helebê. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî nirxandinên xwe yên li herêmê, di mijarên stratejîk de bi Fermandarê Koma Artêşê Yildirim ê Alman [[Erich von Falkenhayn|Falkenhayn]] re li hev nekir û di 4ê cotmehê de ji fermandariyê îstifa kir û di dawiya mehê de hat Stenbolê. li [[Pera Palace|Pera Palasê]] bi cih bûye. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}
[[Wêne:AtaturkYildirim.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/AtaturkYildirim.jpg/150px-AtaturkYildirim.jpg|thumb|221x221px|li eniya Sîna û Filistînê.]]
Di navbera 15'ê Kanûna 1917'an û 5'ê Çileya 1918'an de li cem Welîehd [[VI. Mehmed|Vahdettîn Efendi]] çû [[Împeratoriya Almanî|Elmanyayê]] û li [[Berlîn|Berlînê]] çû [[Wilhelm II|Kayser II]] . Ew beşdarî nîqaşên bi [[Wilhelm II|Wilhelm]], [[Paul von Hindenburg|Hindenburg]], [[Erich Ludendorf|Ludendorff]] û Serfermandariya Giştî ya li ser rewşa stratejîk a şer bû, serdana herêma [[Elsas|Alsace]] û eniyê kir û bi efseran re hevdîtin kir. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ji ber ku dema ji serdanê vedigere gurçika wî ya çepê şewitî demeke dirêj li nexweşxaneyê ma. Di 25ê Gulanê de derket rê; Di Hezîran û Tîrmeha 1918an de li [[Viyana]] û [[Karlovy Vary|Karlsbadê]] tê dermankirin. Di dema tedawiya xwe de dersên Almanî û Frensî girt. Piştî mirina [[Mehmed V|Sultan Mehmed Reşad]] û mirina [[VI. Mehmed|Vahdettîn]], di 27ê Tîrmehê de ji [[culus|Karlsbadê]] derket û vegeriya Stenbolê, lê ji ber ku li Viyanayê bi [[Arsima spanyolî|grîpa spanî]] ketibû, di 4ê Tebaxê de karîbû xwe bigihîne Stenbolê. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

7ê Tebaxê [[7. Artêş (Osmanî)|7.]] Di [[Eniya Sîna û Filistînê|Eniya Filistînê de]] wek Fermandarê [[7. Artêş (Osmanî)|Artêşê]] hat tayînkirin . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/002333863e1f6474d3df4|title=M.K. Paşa Filistin ve Suriye Cephesinde|archive-url=https://web.archive.org/web/20211018130639/https://en.calameo.com/read/002333863e1f6474d3df4|archive-date=18 Ekim 2021|url-status=hayır|access-date=10 Eylül 2015}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}} Di 26ê Tebaxê de gihişte Helebê, paşê di 1ê Îlonê {{Sfn|Gawrych|2013}} de çû navenda xwe ya li [[Nablus|Nablusê]] . Piştî lêkolîna wî ya li Sûriyê û li ser xeta şer, dît ku Enver ew xelet agahdar kiriye û hêza wî lawaz bûye. Di 19ê Îlonê de, hêzên Brîtanî yên di bin [[Edmund Allenby|General Allenby]] de êrîşî Koma Artêşa Birûskê ya di bin serokatiya [[Otto Liman von Sanders|General Sanders]] de kirin, û [[Şerê Megîdo (1918)|şerê Megiddo]] dest pê kir. Di encama şer de artêşa 8. [[Koma Artêşa Yildirim|Koma Leşkerî ya Yildirim]] ava kir [[Artêşa 8. (Osmanî)|.]] [[Artêşa 8. (Osmanî)|Artêş]] bi temamî, [[Artêşa 4. (Osmanî)|4.]] [[Artêşa 4. (Osmanî)|Leşker]] bi giranî hat rûxandin. Tenê [[7. Artêş (Osmanî)|fermandarê 7. di bin fermandariya Mistefa Kemal Paşa de.]] [[7. Artêş (Osmanî)|Artêş]] ji [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]] ber bi bakur ve vekişiya û li Mislimiye li başûrê [[Kilîs|Kilîsê]] xeteke parastinê ava kir. Heya [[Agirbesta Mudros|Agirbesta Mudrosê]], [[Împeratoriya Brîtanî|Împaratoriya Brîtanîyayê]] nehişt ku leşkerên xwe bi rêyên Torosê derbasî [[Anatolya|Anatolyayê]] bibin. &lt;ref name=&quot;Villalta&quot;&gt;J. Blanco Villalta, Atatürk, Çey. Fatih Özsu, Ankara, 1982, Syf. 225.&lt;/ref&gt; Di dema ku şer hê dewam dikir, di 20ê îlonê de bi navê Alîkarê Rûmetê ''Hezretî Şehriyarî (Adyûtantê Rûmetê'' yê Siltan) hat dayîn. {{Sfn|Mango|1999}} Di heman rojê de Mustafa Kemal Paşa telgrafek ji alîkarê [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] [[Naci Hand|Nacî (Eldenîz) Bey]] re şand û jê re da zanîn ku ji Koma Leşkerî ya Yildirim re hêza şer nemaye û jê re pêşniyar kir ku daxwaza agirbestê bike. Herwiha daxwaz kir ku di hikûmeta nû de weke [[Wezareta Şer|Wezîrê Şer]] û Cîgirê Fermandarê Giştî were destnîşankirin. &lt;ref&gt;Hikmet Bayur, '1918 Bırakışmasından Az Önce Mustafa Kemal Paşa'nın Başyaver Naci Bey Yolu ile Padişaha Bir Başvurması', ''Belleten'', C.XXI, Sayı: 84, Ekim 1957, s. 561-565, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, ''Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri'', C.IV, Türk Tarih Kurumu Basınevi, Ankara, 1991, s. 13-14 (Türk İnkılâp Enstitüsü Arşivi: [tel:63/17436 63/17436])&lt;/ref&gt; Di 27 Îlonê de, hêzên Brîtanî êrîşî Artêşa 7. Dema ku artêşê gef li devera piştê xwar, wî ferman da ku paşve vekişe ber bi Kiswa, li başûrê Şamê. Sanders fermana parastina bajêr da û Wî artêş xiste bin fermandariya Mistefa Kemal; lê Şam di 30ê Îlonê de ket. Mistefa Kemal bi vekişandina hêzên xwe ber bi Helebê ve fermana parastinê girt. [[Heleb]] di 25’ê cotmehê de piştî parastineke demdirêj ku li vir şerên kolanan pêk hatin, ket. Mustafa Kemal hêzên xwe yên mayî vekişand Anatolyayê. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 30ê Cotmeha 1918an de, [[Agirbesta Mudros|agirbesta Mudrosê hat]] îmzekirin û roja din danê nîvro ket meriyetê. Li gorî xala 19. a agirbesta Mudrosê, piştî ku [[Otto Liman von Sanders]] Paşayê ku fermandarê Koma Artêşê ya Yildirim bû ji wezîfeyê hat girtin, Mustafa Kemal Paşa ji wezîfeyê hat tayînkirin. &lt;ref name=&quot;Türkmen&quot;&gt;Zekeriya Türkmen, ''Mütareke döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920)'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001, s. 45-50.&lt;/ref&gt;

[[Agirbesta Mudros|Piştî]] Agirbesta Mudrosê, li [[Anatolya|Anatolyayê]] tevgerên berxwedanê yên bi şeklê mîlîsan ( [[Kuva-yi Milliye|Kuvâ-yi Milliye]] ) hatin organîzekirin. Di 5 Çiriya Paşîn de, fermandarê Brîtanî li Sûriyê daxuyand ku ew ê bajêr dagir bikin û got ku ew ê [[Porta Îskenderûnê|Bendera Iskenderûnê]] ji bo veguhestina pêdiviyên leşkerên xwe yên li Helebê bikar bînin; Du roj berê Mustafa Kemal xwest bi têlêgramê şertên agirbestê hîn bibe. Di hişyariya ku di 6ê Mijdarê de ji wezîrê mezin re şandibû de gotibû ku ew ê bi çekan li dijî dagirkeriya Îngîlîzan bisekinin; lê diviyabû roja din bi telgrafa Ahmet Îzzet Paşa ji fermanê vekişiya. {{Sfn|Mango|1999}} Di 7'ê Mijdarê de bi Koma 7'an re tevlî Koma Leşkerî ya Yildirim bû. Artêş belav bû. &lt;ref name=&quot;Türkmen2&quot;&gt;Zekeriya Türkmen, ''Mütareke döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920)'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001, s. 45-50.&lt;/ref&gt; Beriya ku ji Edeneyê cihê peywira xwe ya dawî derkeve, bi hatina Ulukışlayê dest bi rêxistina yekem kir. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/books/0023338634884d9ccafef|title=Ulukışla ve Kuvayı Milliye|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203051149/http://en.calameo.com/books/0023338634884d9ccafef|archive-date=3 Aralık 2013|url-status=evet|access-date=19 Mayıs 2013}}&lt;/ref&gt; Wî bi [[Ali Cenanî|Alî Cenanî]] re, ku yek ji navdarên bajarê Dîlokê ye, hevdîtin pêk anîbû û soz dabû ku eger berxwedanek organîze bike dê bi xwe çekan bide; Piştre ev çek li gel hatin belavkirin û li dijî hêzên dagirker hatin bikaranîn. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 10ê çiriya paşîna (November) 1918 de, 2. Fermandarê Parzemînên Birûskê. Ji Serfermandarê Artêşê Nîhat Paşa re hişt û ji [[Edene|Edeneyê]] derbasî [[Stembol|Stenbolê]] bû. {{Sfn|Gawrych|2013}} Piştî bibîrxistina wî, artêşên osmanî yên birêkûpêk ên li herêmê bi hemû pêdiviyên xwe yên muhtemel vekişiyan bakurê [[Toros|Torosê]] . Ji bilî artêşê hemû yekîne hatin belavkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

== Têkoşîna Neteweyî (1919-1923) ==

=== Sazûman ===

==== Serdema dagirkeriyê ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_met_onderscheidingen.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg/150px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_met_onderscheidingen.jpg|thumb|192x192px|9. Mufetîşê Artêşê Mustafa Kemal Paşa, 17 Nîsan 1919.]]
[[Wêne:Büyüklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Paşa.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg/150px-B%C3%BCy%C3%BCklerimiz_-_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa.jpg|thumb|275x275px|Gotara bi sernavê &quot;Pîrên me - Mustafa Kemal Paşa&quot; di rûpela 44an a hejmara 3. ya ''[[Kovara Mezin|Büyük Mecmua]]'' {{'}} 20ê Adara 1919an de derketiye.]]
Mustafa Kemal di 13'ê Mijdarê de xwe gihand Gara [[Stembol|Haydarpaşa]] [[Stasyona Trenê ya Haydarpaşa|ya Stenbolê]] . Dema ku ji [[Haydarpasa|Haydarpaşayê]] derbasî [[Stembol|Stenbolê]] dibe, keştiyên şer ên dijmin ên ji bo [[Dagirkirina Stenbolê|dagirkirina bajêr li Bosforê lengerkirî dibînin,]] bi navê &quot;Wekî hatin herin!&quot; gotina xwe got. Di dema mana xwe ya şeş mehan de li Stenbola dagirkirî, bi efserên din ên welatparêz ên ku dixwestin li hember êrîş û perçebûna welêt li ber xwe bidin, hevdîtinên veşartî pêk anîn. {{Sfn|Gawrych|2013}} [[agirbest (dem)|Di dema agirbestê de]] bi [[Fethi Okyar|Fethî Bey]] (Okyar) re, bi derxistina rojnameya ''Minber'', ku alîgirê [[Ahmet Izzet Furgac|Ehmed Îzzet (Furgaç) Paşa bû]] û li dijî [[Ahmet Tevfik Okday|Ahmet Tevfik Paşa]] (Okday) bû, dest bi însiyatîfên siyasî kirin. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}} Di dawiya salê de pirtûka ''[[Hasbîhal bi Efser û Fermandar re|Hasb-ı Hâl]]'' ya ku berê nivîsandiye çap kir. {{Sfn|Gawrych|2013}} Ew pêşî li Pera Palace li Stenbolê ma, û di demek kurt de çû mala Beyoglu ya [[Saleh Fansa|Salih Fansa]], Erebekî Xiristiyan ê Sûrî ku wî li Helebê nas kir. Paşê di 21ê Kanûna Pêşîn a 1918an de diya xwe [[zübeyde Xanim|Zübeyde Hanim]] û xwişka xwe [[Ji Bapîrê Rûmet|Makbule]] ku li [[Akaretler|Akaretlerê diman]] bi xwe re bir û li mala ku niha [[Muzeya Atatürk|Muzeya Ataturk]] e bi cih bû. {{Sfn|Mango|1999}} Di rojên ku Stenbol [[Dagirkirina Stenbolê|di bin dagirkeriyê de bû,]] Mustafa Kemal bi hevalên xwe re gelek caran li vê malê kom dibûn. {{Sfn|Mango|1999}} Di van civînan de biryar hatin girtin ku li Stembolê hukum bê guhertin, paşê jî li hember îşgala welêt betalkirina artêşê bê sekinandin, çek û cebilxane veşêrin, efserên ciwan bên veguhestin Anatolyayê, burokratan dilsoz bimînin. ji bo dîtinên netewî û bilindkirina morala xelkê. {{Sfn|Gawrych|2013}} Heta 16ê Gulana 1919an, [[Çûyîna Mustafa Kemal a Samsûnê|roja ku koçî Samsûnê kiriye]], li vê malê dimîne. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php?dil=tr&amp;p=3|title=İBB Atatürk Müzesi - Şişli|website=ibb.gov.tr|publisher=İstanbul Büyükşehir Belediyesi|archive-url=https://web.archive.org/web/20140925092758/http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/ataturkkitapligi/index.php?dil=tr&amp;p=3|archive-date=25 Eylül 2014|url-status=hayır|access-date=18 Temmuz 2020}}&lt;/ref&gt;

Mistefa Kemal ji bo ku li dijî Ahmet Tevfîk Paşa bandorê li meclîsê bike, di şeş mehên ku li paytextê de bû çend caran derket pêşberî sultan. {{Efn|Mango dört,{{kdş|Mango|1999|s=198}} Gawrych ise altı kez{{kdş|Gawrych|2013|s=64}} padişah huzuruna çıktığını belirtmektedir.}} Her çiqas Vahdettîn dixwest Mustafa Kemal bi kar bîne jî, li dijî desthilatdariya wî ya siyasî bû û tercîh dikir ku bi jinên xanedandî yên wek [[Damad Ferîd Paşa]] û Tevfîk Paşa re zewicî bixebite. Di 18ê Çiriya Paşîn de parlemento ji bo gotûbêjkirina bernameya hikûmeta Tevfîk Paşa civiya, lê dengdan bê encam ma, ji ber ku bîst û heft parlementerên piştgirê partiya Fethî (Okyar) li dijî hikûmetê deng dan. Lê belê ev hewldan bê encam man û hikûmeta Tevfîk Paşa di dengdana 19ê Mijdarê de bi piraniya sade li ser kar ma. {{Sfn|Mango|1999}} Dema ku nîqaş di nav siyasetmedaran de diqewime, efser, di nav de Mustafa Kemal, têdikoşin ku beşên mayî yên artêşa Osmanî bigire û li dijî planên Hevalbendan bisekinin. Tevfîk Paşayê ku baweriya meclîsê ji dest da, di 21ê Kanûnê de derket pêşberî sultan û daxwaza betalkirina meclîsê kir û [[Serdema Destûra Bingehîn a Duyemîn|Dewra Destûra Bingehîn]] a Duyemîn bi dawî bû û rêveberiya şexsî ya sultan hat vegerandin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 4ê çileya paşîna (January) 1919 de, hilbijartin ji bo demek nediyar hatin paşxistin. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Di 20ê kanûnê de careke din derket pêşberî sultan, lê hewldanên wî yên tevlî hikûmetê tu encam negirt. 30 endamên berê yên Komîteya Îttîhad û Terakkî di 29-30 Çile 1919 de hatin girtin; Di nava kesên hatin girtin de hevalê Mistefa Kemal Dr. [[Tevfik Rustu Aras|Tevfik Rüştü]] (Aras) jî amade bû. Komîserê Bilind ê Îtalyayê Kont Carlo Sforza di bîranînên xwe de nivîsîbû ku ajanên Îngîlîz li Stenbolê di destpêka sala 1919an de xwe amade dikirin ku Mustafa Kemal bigirin û bişînin Maltayê, lê ji bo ku pirsgirêkên dîplomatîk dernekevin ev amadekarî nehatine bicihanîn. Di destpêka sala 1919an de li Stembolê gelek qeyranên siyasî çêbûn û herî dawî di 4ê adarê de bi serokatiya Damad Ferîd Paşa hikûmeteke nû ya ji Îttîhatparêzan bêpar hat avakirin. Neteweperestan dest danî ser artêşê, lê Harbiye Nazın Şakir Paşa yê nû Cevat Paşa (Şivan) li şûna serokerkan Fevzî (Çakmak) destnîşan kir. Di 9ê Adarê de hemû serokên Îttîhad û Terakkî hatin girtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku ev hemû aloziyên siyasî didomin, Mistefa Kemal gelek caran bi efserên wek [[Rauf Orbay|Reûf]], [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fuat]], [[Fahrettin Altay|Fahrettîn]], [[Refet Bele|Refet]], [[Kazım Karabekir|Kazim Karabekir]], [[İsmet İnönü|Îsmet]] re di nava têkiliyê de bû. Li gel Alî Fuat, wî planek operasyonê çêkir da ku ranekirina leşkeran rawestîne, çek û cebilxaneyên di destê xwe de biparêze, efser û sivîlên ku wî bi wan re heman ramanan parve dikin di cihên sereke de bihêlin. Ev fikrên efserên di Serfermandariya Giştî de jî hatin parvekirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de li herêmên cuda yên Anatolya û Trakyayê [[Parastina Civakên Hiqûqê|komeleyên Parastina Hiqûqê]] hatin avakirin. Mistefa Kemal û efserên din bi van civakan re dest bi danîna têkiliyan kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Di Sibata 1919 de, Alî Fuat 20. Kazim Karabekir di 13'ê adarê de weke fermandarê korseyê çûbû Enqereyê. Ji bo Erziromê wek fermandarê korpusê hat tayînkirin. Mustafa Kemal jî armanc dikir ku li Anatolyayê cih bigire. {{Sfn|Gawrych|2013}}

Mustafa Kemal ku di meha Nîsanê de ji aliyê Wezîrê Şer Şakir Paşa ve hatibû gazîkirin, bi biryara ku Tûggeneral [[Kazim Înan|Kazim]] (Înanç) jî beşdar bû, ji bo çareserkirina çewisandina Yewnanan a li Rojhilatê Anadoluyê ji bo Artêşa 9emîn hat wezîfedarkirin. wekîlê [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşa]] (Çakmak). Ew wek mufetîşê artêşê hat tayînkirin. Ev biryar di 30ê Nîsanê de bi awayekî fermî hatibû ragihandin û piştî demekê ji aliyê civata wezîran ve hatibû pejirandin. Di çarçoveya vî karî de, Mistefa Kemal wê li herêmê aramiyê biparêze, çavdêriya komkirin û depokirina çekan li cihekî ewle bike, li ser raporên ku artêşê 'meclîsên' ava kirine, lêkolînan bike û eger ew rast bin, ew ê dawî li wan bîne. ji bo pratîkê. Mustafa Kemal jî bi vê biryarê tenê 9 bi bandor bû {{Sfn|Gawrych|2013}} . Artêş û rêveberên sivîl ên li rojhilat û navîn ên Anatoliya ne tenê di bin destê wî de bûn, di heman demê de fermandar û rêveberên sivîl ên herêmên rojava û başûr jî neçar bûn ku daxwazên wî bi cih bînin. {{Sfn|Mango|1999}} Wî di 15ê Gulanê de seredana xatirxwestinê ji serokerkan re kir; Li vir di civîneke nepenî de bi Fevzî Paşa (Çakmak) û cîgirê wî [[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] (Çobanlı) yê ku li ber dest ji serokerkaniyê berdide re hevdîtin pêk anî. Wan bi Fevzî Paşa re li hev kirin ku çek û malzemeyên wê neyên teslîmî Hêzên Antantayê, li Anatolyayê rêveberiyek li ser Kuva-yi Milliye bê avakirin û operasyonên leşkerî tenê bi parastinê nemînin. Mistefa Kemal ji Cevat Paşa şîfreyek kesane standiye û Fevzî Paşa jî şandina efser û çekan bo Anatoliyê organîze kiriye. Paşê bi sultan re hevdîtineke dawî kir û di 16ê gulanê de bi [[bandırma ferry|keştiya Bandirmayê]] bi karmendên xwe ve ber bi Samsûnê ve bi rê ket. {{Sfn|Mango|1999}} {{Sfn|Gawrych|2013}}

==== Çûna Samsunê ====
[[Wêne:&quot;Mustafa_Kemal_Paşa&quot;.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg/200px-%22Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%22.jpg|thumb|200x200px|Gotara bi sernavê &quot;Mustafa Kemal Paşa&quot;, di 6ê Çiriya Pêşîn a 1919an de, di rojnama ''[[Pêş (rojname)|pêş]]'' de.]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal'in_9._Ordu_Müfettişliği'ne_tayin_yazısı.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Mustafa_Kemal%27in_9._Ordu_M%C3%BCfetti%C5%9Fli%C4%9Fi%27ne_tayin_yaz%C4%B1s%C4%B1.JPG/200px-Mustafa_Kemal%27in_9._Ordu_M%C3%BCfetti%C5%9Fli%C4%9Fi%27ne_tayin_yaz%C4%B1s%C4%B1.JPG|thumb|223x223px|Mistefa Kemal Paşa yê Wezareta Şer 9. Nameya randevûyê ji bo Mufetîşê Parzemînê ya Artêşê.]]
Di 2'ê Sibata 1919'an de Cemal Paşa ji Mêrsînê wekî mufetîş şandine Anatoliyê, ji bo ku artêşên Osmanî yên li rojhilat li gorî şert û mercên agirbestê bi rêxistin bike. Komîserê Bilind ê Îngilîstanê [[Somerset Arthur Gough-Calthorpe|Admiral Calthorpe]] û Komîserê Bilind ê Fransî Admiral Amet di Mijdara 1918’an de notek dane dewleta Osmanî. Ji tirkan xwestin ku çek hilgirin û xiristiyanên li rojhilat bikujin û li hember vê yekê tedbîr bên girtin. Mustefa Kemal Paşa ji aliyê Sultan [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] ve li gorî notên ku ji aliyê Komîseriyên Bilind ên hêzên dagirker ve hatine dayîn, ji bo parastina gelê Xirîstiyan ên li [[Vilâyat-i Sitte|Vilâyat-ı Sitte]] (Şeş parêzgehan) û ji bo tepeserkirina serhildanên piçûk ên li dijî hêzên dagirker, ji hêla Sultan Vahdettin ve bi hêzek awarte hate tayîn kirin. . &lt;ref&gt;{{Cite book|title=[[Nutuk (Mustafa Kemal Atatürk)|Nutuk]]|publisher=Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları|page=6|authors=Mustafa Kemal Atatürk}}&lt;/ref&gt; Li ser nameya ku ji aliyê general Sir [[George Milne]], serfermandarê artêşa Brîtanyayê li Deryaya Reş, li ser erka Mistefa Kemal hatibû nivîsandin, Wezareta Şer di 24ê Gulanê de bersiv da ku erka Mistefa Kemal 1 û 3 ye. Wî da zanîn ku ew cesedê di nav xwe de dihewîne û yekîneyên leşkerî fermanên wezaretê pêk tînin, ji bo kontrolkirina rakirina fîşekên topan û pêşîgirtina li nerazîbûna giştî. Di rastiyê de, Mustafa Kemal û fermandarê cesedê wî Kazim Karabekir li Erziromê û Refet (Belê) li Sêwasê, diviya bû ku rê li ber gihandina malzemeyên leşkerî bigirin. Serfermandariya Giştî ya ku dixwest pêşî li pêşveçûna Yewnanan a li herêma Egeyê bigire, ev armanc jî parve kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Ataturk beriya biçe Samsunê ji rojnamevan [[Falih Rıfkı Atay|Falih Rifki Atay]] re behsa hevdîtina xwe ya dawî ya bi Vahdettîn re kir. [[VI. Mehmed|Vahdettîn]] di vê hevdîtinê de ji Mustafa Kemal Paşayê ku beriya biçe [[Samsun|Samsûnê]] hatiye serdana wî gotiye, “Paşa Paşa, te gelek xizmet ji dewletê re kiriye, ev hemû niha di vê pirtûkê de ne, ketine dîrokê. Van ji bîr bikin, karûbarê ku hûn ê nuha bikin dibe ku ji hemîyan girîngtir be. Paşa Paşa, tu dikarî dewletê rizgar bikî!&quot; Lê Atatürk diyar kir ku ew ji dilpakiya Vahdettin ne bawer in û ew dixwazin tirkên ku li dijî vê siyasetê tevdigerin razî bikin û li gor siyaseta dewletên Îttifaq tevbigerin. &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), s. 202, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; Mustafa Kemal, di 19ê Gulana 1919an de [[Refet Bele|Serleşker Refet Bey (Bele)]], Serleşker [[Kazim Dirik|Kazım (Dirik) Bey]], [[Mehmet Arif Bey (siyasetmedar, 1883 ji dayik bûye)|Serleşker 'Aıcı' Mehmet Arif Bey]], Dr. Albay [[İbrahim Tali Öngören|İbrahim (Tali Öngören) Bey]], Serfermandar [[Hüsrev Gerede|Hüsrev (Gerede) Bey]], Dr. Bi Serdar [[Refik Transparent|Refik (Saydam) Bey]], Major [[Kemal Dogan|Kemal (Doğan) Bey]], Kaptan [[Cevat Abbas Gurer|Cevat Abbas (Gürer) Bey]] û Kaptan [[Alî Şevket Ondersev|Ali Şevket (Öndersev) Bey]] re çû [[Samsun|Samsunê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/samsun.html|title=Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304120228/http://www.ataturk.net/mmuc/samsun.html|archive-date=4 Mart 2016|url-status=hayır|access-date=16 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

Tevgerên berxwedanê yên li dijî dagirkeriyê yekser piştî agirbesta 30’ê Cotmeha 1918’an, 19’ê Gulana 1919’an dema ku Mustafa Kemal û fermandarên wî ku piraniya wan karmend bûn li Samsunê daketin qadan, bi awayekî ferdî dest pê kirin. [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê|Şerê Rizgariya Tirkiyê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.meb.gov.tr/belirligunler/19mayis/makaleler/1919a_bakis.html|title=TÜRK ULUSAL KURTULUŞ HAREKETİNİN BAŞLANGICI|publisher=[[TC Millî Eğitim Bakanlığı|meb.gov.tr]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131113071221/http://www.meb.gov.tr/belirligunler/19mayis/makaleler/1919a_bakis.html|archive-date=13 Kasım 2013|url-status=hayır|access-date=9 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}} Di vê heyamê de, ku hefteyekê li [[Muzeya Gazî|Qesra Mantikayê]] ma, li ser sedemên pevçûnên li herêmê lêkolîn kir û li dijî dagirkeran, li dijî dagirkeran, rolek di damezrandina rêxistinên [[Kuva-yi Milliye]] yên herêmî de lîst. wezîfeya ku sultan Vahdettîn daye. &lt;ref name=&quot;Samsun&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.atam.gov.tr/nutuk/ordu-ile-temas|title=Ordu ile temas|date=|website=[[Nutuk (eser)|Nutuk]]|publisher=[[Atatürk Araştırma Merkezi|atam.gov.tr]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20191006062441/http://www.atam.gov.tr/nutuk/ordu-ile-temas|archive-date=6 Ekim 2019|url-status=hayır|access-date=1 Haziran 2020}}&lt;/ref&gt;

Di 21 Gulan de, ew bi efserê ewlekarî yê Brîtanî Captain LH Hurst û du hevkarên wî re civiya ji bo gotûbêjkirina rewşa ewlehiyê. Wî li dijî nêrîna Îngilîzan ku digotin dewleta Osmanî nikare welat birêve bibe û ji bo çend salan destwerdana derve lazim e, rawestiya û diyar kir ku dema ku armancên cudaxwaz ên Yewnanan xilas bibin dê pirsgirêkên li herêma Samsûnê bên çareserkirin., û ku Yewnanan di axa Osmaniyan de ne xwediyê serweriyê bûn. {{Sfn|Mango|1999}} Mistefa Kemalê ku çend rojên din li Samsûnê ma û hevdîtin pêk anî, dawiya vê hefteyê çû [[Havza, Samsûn|Havzeyê]] . Mustafa Kemalê ku li bajêr bi awayekî baş hat pêşwazîkirin, ji gel xwest ku şaxeke Komeleya Înfazê vekin. {{Sfn|Mango|1999}} Tevgerên Mustafa Kemal ên li Havzayê ji aliyê Yewnanan ve ji kaptan Hurst re hat ragihandin; Piştî rapora Hurst, di 8ê Hezîranê de Komîserê Bilind Admiral Calthorpe ev mijar ji wezareta derve ya Brîtanya re telegraf kir. Li ser vê yekê rayedarên Îngilîstanê zext li dewleta Osmanî kirin ku Mustafa Kemal ji wezîfeya wî dûr bixe. Di heman rojê de, wezîrê mezin bi wekalet ji rayedarên Brîtanî re ragihand ku civata wezîran biryar da ku Mistefa Kemal bi bîr bîne; Wezîrê Şer [[Şevket Turgut Paşa]], bi bîr xist ku wan Mistefa Kemal berda, lê ji Mustafa Kemal re gotine &quot;Bizivirin Stenbolê.&quot; Mustafa Kemal pirs kir ku çima di 11ê Hezîranê de ji bo wext bikirin bangî wî kirin. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî hejdeh rojan li Havzayê, dema ku xebera wî hat ku dibe ku desteyek Brîtanî ji Reuf (Orbay) bê şandin da ku rê li ber rêwîtiya wî bigire, di 13ê Hezîranê de bêyî ku tu kesî agahdar bike, lîwayek Refet (Bele) hate şandin. û yekî ewletir.. biryar da ku here [[Amasya|Amasyayê]] . {{Sfn|Mango|1999}}

==== Amasya Circular ====
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Atatürk_(renklendirilmiş)_3.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg/200px-Mustafa_Kemal_Atat%C3%BCrk_%28renklendirilmi%C5%9F%29_3.jpg|rast|thumb|224x224px|Mistefa Kemal Paşa, li ser kursiyek rûniştiye]]
Mustafa Kemal di 13’ê Hezîranê de, Alî Fuat û Reûf di 19’ê Hezîranê de, Refet di 20’ê Hezîranê de hatin Amasyayê. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de, dagirkeriya Yewnanîstanê li Rojavayê Anatolyayê berdewam kir, û Komeleyên Redd-i Ilhak telgrafên protestoyî ji hukûmeta Stenbolê û Hêzên Hevalbend re dişandin û banga berxwedanê dikirin. Wezîrê Karên Hundir [[Ali Kemal|Alî Kemal]], bi fikira ku ev çalakî wê heyeta osmanî ya li Parîsê bikeve tengasiyê, ji hemû postexaneyên welêt re talîmat şand ku telgrafên protestoyê yên 16ê Hezîranê qebûl nekin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 18 Hezîranê de Mustafa Kemal, 1. Di telgrafa ku ji Fermandarê Kolorduyê Albay Cafer Tayyar re şandibû de diyar kiribû ku desthilatdariya Stenbolê ji dest daye, gelê Anadoluyê ji bo serxwebûna neteweyî bûye yek, divê Komeleyên Paras-i Law û Redd-i Ilhak bibin yek. di bin yek navekî de û ji cihekî li Anatoliyê birêve diçû.Wî nivîsîbû ku ji civatê yek an du delege bişînin Sêwasê. {{Sfn|Mango|1999}}

Mustafa Kemal di 19-20ê Hezîranê de bi [[Rauf Orbay|Reûf]], [[Refet Bele|Refet]] û [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fûat]] re derbarê pêşnûmeya daxuyaniya xwe de hevdîtin pêk anîbû. Piştî qeyûm hat amadekirin 2. Kongreya li Konyayê pêk hat. Mufetîşê Artêşê [[Cemal Mersinli|Cemal]] (Mêrsinlî) û Artêşa 15emîn li [[Erzîrom|Erziromê]] . Ji Fermandarê Kolorduyê Kazim Karabekir re hat şandin û erêkirina wî hat wergirtin. Di 22 Hezîran 1919 de [[Amasya Circular|Bernameya Amasyayê]] weşand. Piştre ji hemû fermandarên sivîl û leşkerî re telegraf hat şandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di [[Amasya Circular|danezana Amasyayê]] de bertekên hêzên îşxalker ên li [[Stembol|Stenbolê derket]] holê û Îngilîstan zextên xwe yên li ser hikûmeta Stenbolê zêde kirin ku Mustafa Kemal vegerîne [[Stembol|Stenbolê]] . Di vê navberê de [[Ali Kemal|Alî Kemal]] Bey ku Wezîrê Karên Hundir bû, bi giştînameyeke ku Mistefa Kemal leşkerekî baş e, lê di encama zextên Îngîlîzan de ji wezîfeyê hat dûrxistin. Di [[Amasya Circular|danezana Amasyayê]] de hat diyarkirin ku yekparçeyiya welat û serxwebûna gel di xeteriyê de ye, hikûmeta Stenbolê nikare berpirsyariya xwe bi cih bîne û ev rewş wisa kiriye ku milet wenda bûye. Di belavokê de hat gotin ku &quot;Biryar û biryara milet wê serxwebûna miletê rizgar bike.&quot; Hat diyarkirin ku li [[Sêwas|Sêwasa]] ku li Anadoluyê ji her alî ve cihekî ewle ye dê kongreyek bê lidarxistin. Ji bo beşdarbûna di vê kongreyê de, daxwaz hat kirin ku ji her parêzgehekê 3 nûner bêne hilbijartin û rêkirin ku gera nûneran nehênî bimîne. Hat diyarkirin ku dê li [[Erzîrom|Erziromê]] ji bo wîlayetên rojhilat kongreyek bê lidarxistin û piştre endamên [[Kongreya Erzîromê|Kongreya Erziromê]] dê derbasî Sêwasê bibin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/amasya.html|title=ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160201090309/http://www.ataturk.net/mmuc/amasya.html|archive-date=1 Şubat 2016|url-status=hayır|access-date=29 Temmuz 2016}}&lt;/ref&gt;

==== Kongreya Erziromê ====
Yekane endamê hikûmetê ku biryar daye Mustafa Kemal ji holê rake, Wezîrê Karên Hundir [[Ali Kemal|Alî Kemal]], di 23’ê Hezîranê de bi giştînameyekê ku ji rayedarên herêmê re şandibû, ferman dabû rêveberên herêmê ku “bi wî re tu tedbîrên fermî negirin û pêk neyên. her yek ji daxwazên wî yên di derbarê karûbarên hikûmetê de.&quot; Mistefa Kemal û Reûf ji telgrafê bê hay bûn, di 26ê Hezîranê de ji Amasyayê derketin û çûn Erziromê. Dema ku waliyê Sêwasê [[Resit Paşa|Reşît Paşa]] ji Stenbolê pirs kir ku hûn çawa silavê bidin Mustafa Kemal, di navbera Alî Kemal û Wezîrê Şer [[Şevket Turgut Paşa]] de şerekî dijwar derket; Her du çavdêr di 26ê Hezîranê de îstifa kiribûn. Wezîrê nû yê hundir [[Reşîd Akîf Paşa]] telgrafek ji waliyê Sêwasê re şand û tê de diyar kir ku divê Mistefa Kemal jî wek hemû generalên ji kar dûrxistin were pêşwazîkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Kazim Karabekir di 3ê Tîrmehê de Mustafa Kemal şand 15ê Erziromê.&amp;nbsp;km li derve û mêvanên xwe bi merasîmekê birin navenda qesra Erziromê. Hema ku gihîşte bajêr, ji Refet telgrafek jê re hat, ku di zûtirîn dem de dev ji leşkeriyê berde û li Erziromê sax bimîne. Îngilîzan difikirîn ku ew bûye navenda hestên neteweyî û dijî biyanî. Dotira rojê bi helkefta salvegera desteserbûna Siltan Vahdettîn, Mustafa Kemal telgrafeke pîrozbahiyê jê re şand û wefadariya xwe ragihand. {{Sfn|Mango|1999}} 3ê Tîrmeh 7. Di fermana xwe ya dawî de ku weke mufetîşê artêşê ji hemû fermandaran re şandibû de diyar kiribû ku divê rêxistinên leşkerî û neteweyî neyên hilweşandin, mewziyên fermandariyê neyên radestkirin, cebilxane û çek neyên dayin û leşker jî bi vî rengî ye. amûra îradeya neteweyî, yekane hêmana ku dikare ewlehiya xîlafetê dabîn bike. Piştî vê fermanê, ku serhildaneke eşkere bû, [[Somerset Arthur Gough-Calthorpe|Admiral Calthorpe]] daxwaz kir ku tavilê Refet û Mustafa Kemal bên bibîranîn. Şeva 8-9ê Tîrmehê Mistefa Kemal bi saetan bi têlêgrafê bi Wezîrê Şer [[Alî Ferîd Paşa]] re axivî. Di dawiya civînê de Mistefa Kemal ku pê hesiya ku dê ji kar bê avêtin îstifa kir, Ferît Paşa jî got ku ew ji kar hatiye avêtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ew beşdarî Kongreya Parastina Hiqûqê ya Wilayetên Rojhilat (Kongreya [[Kongreya Erzîromê|Erziromê]] ) bû ku li [[Erzîrom|Erziromê]] ji aliyê [[Kazım Karabekir|Kazim Karabekir Paşa]] ve hatibû lidarxistin. &lt;ref&gt;[http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Nutuk&amp;IcerikNo=42 23 Temmuz 1919 Erzurum Kongresi, Atatürk Araştırma Merkezi web sayfası.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080528042257/http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Nutuk&amp;IcerikNo=42}} 11 Temmuz 2009 tarihinde ulaşıldı.&lt;/ref&gt; Di destpêka kongreyê de Kazim Karabekir 2 endamên Komeleya Parastina Hiqûqê ya Erziromê îstifa kiribûn û hişt ku Rauf (Orbay) û Mustafa Kemal wekî endamên tam beşdarî kongreyê bibin. {{Sfn|Mango|1999}} 56 delege beşdarî kongreyê bûn, ku di navbera 23 Tîrmeh û 7 Tebax 1919 de pêk hat. Di destpêkê de Mustafa Kemal wek serokê komîteya amadekar hat hilbijartin, paşê dîsa bi hewldana Karabekir wek serokê kongreyê hat hilbijartin. {{Sfn|Mango|1999}} Di axaftina xwe de diyar kir ku welat perçe dibe, lawaziya hukûmeta Stenbolê û fêlbaziyên hêzên Antant; Wî behsa wê yekê kir ku hikûmeteke niştimanî ya ku çarenûsa welat di destê wî de ye bê avakirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Ji aliyê hikûmeta Stenbolê ve nerazîbûnên cidî yên kongreyê hebûn. Ji ber ku kongre xwe danî şûna parlementoyê, hat xwestin ku demildest dawî li kongreyê were, Mustafa Kemal û hevalên wî demildest bên girtin û şandin Stenbolê. Li ser pêşniyara Mustafa Kemal, di nivîsa ku ji sultan, hikûmet, rayedarên leşkerî û sivîl re hatiye şandin de, ev sûc hatin redkirin û dilsoziya bi qesrê re hat ragihandin. Paşê li ser naveroka gotarên ku bên weşandin û gotarên yasayê hatin gotûbêjkirin û lijneyek nûneratî hat avakirin. {{Sfn|Mango|1999}}

[[wikisource:tr:Erzurum Kongresi Beyannamesi|Deklerasyona Kongreya Erziromê]] di 7ê Tebaxê de hat weşandin. Di vê deklerasyonê de biryar hat dayîn ku welat di nav sînorên neteweyî de yekparebûn e, ku ger hikûmeta Stenbolê nikaribe parastina welat û serxwebûnê misoger bike, dê hikûmetek demkî were damezrandin û îmtiyaz ji hindikahiyên xiristiyan re neyê dayîn. ku dê serdestiya siyasî û hevsengiya civakî têk bide û ew erk û parastin nayê pejirandin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/erzurum.html|title=AMASYA GENELGESİ (BİLDİRİSİ) 21-22 Haziran 1919|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160116143903/http://www.ataturk.net/mmuc/erzurum.html|archive-date=16 Ocak 2016|url-status=hayır|access-date=1 Ağustos 2016}}&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal piştî girtina kongreyê sê hefteyên din li Erziromê ma. Xercên xwe yên çûyîna Sêwasê bi deynek ku ji serdarekî teqawîtbûyî yê ku li Erziromê bi cih bûye, girtiye. Di 29’ê Tebaxê de [[Mazhar Müfit Kansu|Mazhar Mûfît]] bi [[Rauf Orbay|tabûrekî]] mîtralyoz û konvoyek ji sê erebeyan re ji Erziromê bi rê ket û Reûf û [[Raîf Dînc|Raîf Efendî]] bi wan re bûn û [[Ahmet Fevzî Baysoy|Fevzî Efendî]] jî li Erzinganê bi wî re hat. Di 2 îlonê de hat Sêwasê. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Kongreya Sêwasê ====
[[Wêne:Mustapha_Kemal_Pasha_&amp;_members_of_his_Nationalist_Committee,_Sivas,_1919.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg/220px-Mustapha_Kemal_Pasha_%26_members_of_his_Nationalist_Committee%2C_Sivas%2C_1919.jpg|thumb|220x220px|Mustafa Kemal (rêza pêşîn, navîn) û hinek beşdarên [[Kongreya Sêwasê]] .]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_Paşa_Cemil_Cahit_Bey_ile,_Sivas,_Eylül_1919.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png/220px-Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa_Cemil_Cahit_Bey_ile%2C_Sivas%2C_Eyl%C3%BCl_1919.png|thumb|Mistefa Kemal Paşa bi [[Cemîl Cahît Toydemir|Cemîl Cahît Bey]] re li Sêwasê, Îlon 1919.]]
[[Kongreya Sêwasê]] di navbera 4-11ê Îlona 1919an de li hev civiya. Di kongreyê de Mustafa Kemal jî di nav de 38 delege beşdar bûn.Rêxistinên berxwedanê yên li Egeyê delege neşandin Sêwasê. Ligel nerazîbûnan jî di roja ewil a kongreyê de Mustafa Kemal wek serok hat hilbijartin. Dotira rojê, delegeyan sond xwar ku ew ê Komîteya Îttîhad û Terakkî vejîn nekin û hewl dan ku Têkoşîna Neteweyî ji partiya ku bû sedem ku Împeratoriya Osmanî bikeve Şerê Cîhanê yê Yekem veqetînin. {{Sfn|Mango|1999}} Di 4ê îlonê de, memorandumek daxwaza Ahmet Izzet Paşa ya ji bo emrê Amerîkayê ji Kazim [[Buffalo (diplomasî)|Karabekir]] re hat şandin; Karabekir ev agahî bi Mustafa Kemal re parve kir. Mustafa Kemal di meha Tebaxê de hîn bû ku hin welatparêzên bibandor, di nav wan de netewperest [[Halide Edîb Adivar|Halide Edîb]] (Adîvar) û [[Qereqola Mustafa Vasif|Kara Vasıf]], serokê Cemîyeta [[Civaka Patrol|Karakolê]], alîgirê erka Dewletên Yekbûyî ne. Di 8ê îlonê de parêzgarê berê [[Bekir Samî Kunduh|Bekir Samî]] (Kunduh) ku endamê Lijneya Nûneran a Erziromê ye, bi bîst û pênc îmzeyan pêşnûmeyek ji bo qebûlkirina erka Amerîkayê pêşkêşî kongreyê kiribû. Mistefa Kemal diyar kir ku Amerîkiyên li bajêr ne xwedî erkên fermî ne. Kongreyê di dawiyê de biryar da ku nameyek ji Senatoya Amerîkî bişîne û daxwaz bike ku komîsyonek lêkolînê ji Tirkiyê re were şandin berî ku bi hukûmeta Stenbolê re peymana aştiyê îmze bike; lê belê ev mijar li ser nepejirandina Senatoya Amerîkayê li ser endamtiya Amerîkayê [[Komeleya Neteweyan|ya]] di 19ê Sermawezê de nehat gotûbêjkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî ji holê rakirina fikra mandateriyê, ji aliyê kongreyê ve qanûna [[Komeleya Parastina Hiqûqê ya Anatolya û Rumelyayê|Komeleya Parastina Mafên Anatolya û Rûmelê ya]] yekbûyî hat amadekirin. [[Komîteya Nûnerê|Lijneya Nûnertiyê]] hat berfirehkirin, lê tevahiya heyetê jî Mustafa Kemal wekî serokê xwe qebûl kir. {{Sfn|Mango|1999}} &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://books.google.com.tr/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT101&amp;dq=sivas+kongresi+1919&amp;hl=tr&amp;ei=c4RKTubJGom78gPqz6TOCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=4&amp;ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&amp;q=sivas%20kongresi%201919&amp;f=false|title=''Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi'', &quot;Sivas Kongresi&quot;, Prof. Dr. İlhan Güneş|archive-url=https://web.archive.org/web/20120604121333/http://books.google.com.tr/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT101&amp;dq=sivas+kongresi+1919&amp;hl=tr&amp;ei=c4RKTubJGom78gPqz6TOCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=4&amp;ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&amp;q=sivas%20kongresi%201919&amp;f=false|archive-date=4 Haziran 2012|url-status=hayır|access-date=16 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

[[wikisource:tr:Sivas Kongresi Beyannamesi|Di Deklerasyona Kongreya Sêwasê ya]] di 11'ê Îlonê de hat weşandin de hate destnîşankirin ku welatê ku di roja agirbesta Mudrosê de nehatibû dagirkirin yek e û ji hev nayê veqetandin. Hate diyarkirin ku pêwîst e Kuva-yi Milliye weke yekane hêz bê naskirin û îradeya neteweyî serdest bibe. Li dijî îdiayên erdî yên Yewnan û Ermeniyan derketin. Ji bo temsîlkirina îradeya netewî, daxwaz hate kirin ku parlementoya Osmanî demildest bicive û biryarên hikûmetê bixin bin kontrola meclîsê. Di Kongreya Sêwasê de hemû civakên netewî di bin navê Komeleya Parastina Mafên Anatolya û Rûmel de hatin yekkirin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sivas.gov.tr/ataturk-ve-ilimiz|title=Atatürk ve ilimiz|publisher=Sivas Valiliği|archive-url=https://web.archive.org/web/20160402182618/http://sivas.gov.tr/ataturk-ve-ilimiz|archive-date=2 Nisan 2016|url-status=evet|access-date=29 Temmuz 2016}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}}

Di kongreyê de hukûmeta Stenbolê hewil da ku Mustafa Kemal bigire û di 3ê îlonê de jî di hewla ku paşê wek [[Bûyera Alî Galîp]] were naskirin, Wezîrê Karên Navxweyî [[Hacî Adil Arda|Adil]] û Wezîrê Şerê nû [[Suleyman Sefik Paşa|Suleyman Şefîk Paşa]] biryara parêzgariyê dan. ji Elezîzê, Alî Galip, ji bo girtina Mustafa Kemal û betalkirina kongreyê, ferman dabû. Alî Galîp hat Meletiyê û bi kaptanê Îngilîz [[Edward Noel]] û hin endamên malbata kurd Bedirxaniyan re hevdîtin kir. Li hemberî hewldaneke muhtemel, Kazim Karabekir di 7ê îlonê de desteyek siwarî ya biçûk şand Meletiyê û fermana girtina Bedirxaniyan da. Li ser vê yekê Alî Galip, Kaptan Noel û Bedirxaniyan reviyane Sûriyê. {{Sfn|Mango|1999}} Hukûmeta Stembolê jî ferman da waliyê Enqerê Muhîttîn Paşa ku here Sêwasê û bajêr bigire dest, lê bi fermana Alî Fuat di rê de ji aliyê neteweperestan ve hat girtin. {{Sfn|Mango|1999}}

Van hewildanên neserkeftî bûn sedem ku netewperest li deverên nedagîrkirî yên Anatolyayê desthilatdariya sivîlan bixin bin kontrola xwe. Di 24 Îlonê de waliyê Trabzonê hat girtin; Di 26ê îlonê de bi xebera ku waliyê Konyayê Refet (Belê) ji bo desteserkirina bajêr di rê de ye, ji bajêr derket. Hikumeta Stenbolê bi navbeynkariya [[Abdulkerîm Paşa|Ebdulkerîm Paşa]] di 27ê îlonê de bi telgrafekê bi Mustafa Kemal re, ku piştî van geşedanan fêhm kir ku wê kontrola Anatolyayê winda bike. Mistefa Kemal di vê hevdîtinê de daxwaza îstifakirina [[Damad Ferîd Paşa]] kir. Di 30 îlonê de Damad Ferîd îstifa kir û [[Alî Riza Paşa (Wezîrê Mezin)|Elî Riza Paşa]] wek wezîrê mezin hat tayînkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Piştî van bûyeran, hikûmeta Stenbolê pêşniyar kir ku wezîrê deryayî [[Salih Hulusî Kezrak|Salih Paşa]] bişîne Anadolê û bi Komîteya Nûneran re bicive. Mustafa Kemal qebûl kir ku li Amasyayê bicivin. Piştî muzakereyên 3 rojan, 20-22’ê Cotmehê peymaneke qels pêk hat. Bi vê civîna ku bi îsrara Mustafa Kemal protokol hat çêkirin û hat îmzekirin, hikûmetê Komîteya Nûnertiyê nas kir. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Vekirina parlamentoyê ====
Mustafa Kemal di 27'ê Kanûna 1919'an de hat [[Enqere|Enqereyê]] . Di hilbijartinên [[Parlamentoya Parlamentoyê|parlementoyê]] yên dawiya sala 1919an de Mustafa Kemal ji Erziromê wek parlementer hat hilbijartin, lê bi biryar bû ku li Enqerê bimîne. Armanca bingehîn a Mustafa Kemal ew bû ku di partiyeke bi navê Müdafaa-i Hukuk Grubu de wekîlên neteweperest kom bike û bibe serokê parlamentoyê. Bi vî awayî ger meclîs li Stenbolê nekariba bi awayekî azad kar bikira, wê rayeya wê hebûya ku li ser navê delegeyên qanûnî hatine hilbijartin tevbigere. {{Sfn|Mango|1999}} Di 29ê Kanûnê de, hukûmeta Stenbolê biryara derxistina Mustafa Kemal ji artêşê betal kir, madalyayên wî vegerandin û daxuyand ku wî bi dilxwazî îstifa kiriye. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê serdemê de mijara siyaseta derve ya ku qonaxa dawî ya pêvajoya parvekirina axa Osmanî bû û wek “Mandata Amerîkayê” dihat binavkirin, hat nîqaşkirin û redkirin. Di pêşnûmeya dawî ya DYE’yê de, di Kanûna 1919’an de, avakirina “Dewleta Tirk a li gel Ermenistana mezin” wek armanceke stratejîk hat pêşandan. &lt;ref&gt;[http://en.calameo.com/read/0023338636d2f3c39012e ABD teklifi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211018130451/https://en.calameo.com/read/0023338636d2f3c39012e}}.&lt;/ref&gt; Di Çile 1920 de, gotegotên ku Yewnanî wê Rojavayê Anatoliya dagir bikin dest pê kir. Mustafa Kemal ê di 9'ê Çile de bi Albay Fahrettîn (Altay) re hevdîtin pêk anî, diyar kir ku ew plan dikin ku hemû leşkerên li Rojavayê Anadoluyê li dijî Yewnanan bi rê ve bibin. Di vê demê de bi çeteyên li Egeyê re têkilî danî û artêşa nîzamî razî kir ku alîkariya çeteyan bike. Di vê navberê de li Enqereyê bi Albay Îsmet re hevdîtin pêk anî. Wî diyar kir ku şerê bi Yewnanîstanê re ji neçarî ye, lê leşkerên dijmin ancax bi artêşa nîzamî, ne çeteyan, dikarin bên rawestandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 12'ê Çileya 1920'an de bi beşdariya 72 parlementeran civîna dawî ya parlementoya Împaratoriya Osmanî hate vekirin. Di hikumeta nû de, hêzên Antantê li dijî danîna [[Cemal Mersinli|Cemal Paşa]] (Mêrsînlî) wek wezîrê cengê û [[Cevat Cobanli|Cevat Paşa]] (Şivan) jî wek serokerkan, ku têkiliyên wî yên xurt bi fermandarên neteweperest ên Anatolyayê re hebûn, derketin. Diviyabû paşa îstifayên xwe pêşkêş bikirana. Di heman demê de Reşat Hikmet wek serokê encûmenê hat hilbijartin; Dema ku ew zû mir Celalettin Arif cihê wî girt; Fevzî Paşa (Çakmak) hat ser Serokatiya Serfermandariya Giştî, bi guhertina hin wezîrên din, di 9ê Sibatê de kabîneya nû dengê pêbaweriyê wergirt. Neteweperestên di meclîsê de li şûna &quot;Civaka Parastina Maf&quot; partiya &quot;Tifaqa Felah-ı Vatan&quot; ava kirin ku navê wê di axaftineke sultan de hatiye gotin. Mustafa Kemal di vê heyamê de li Enqereyê di amadebaşiyê de ma û bi efserên ciwan ên derdora xwe re xebatên xwe domand. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 28'ê Çileya 1920'an de [[Parlamentoya Parlamentoyê|Meclisa]] Osmanî biryarên Peymana [[Misak-i Milli|Milî]] ya ku rêzikên bingehîn ên wê li Amasya, Erzirom û Sêwasê bi pêşengiya Mustafa Kemal hatibûn diyarkirin qebûl kir û di 17'ê Sibatê de ji raya giştî re hat ragihandin. Di deklerasyona ku cara ewil peyva &quot;Tirkiye&quot; hat bikaranin &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tr.wikisource.org/wiki/Misak-%C4%B1_Mill%C3%AE|title=Mîsâk-ı Millî - Vikikaynak|archive-url=https://web.archive.org/web/20200724063953/https://tr.wikisource.org/wiki/Misak-%C4%B1_Mill%C3%AE|archive-date=24 Temmuz 2020|url-status=hayır|access-date=6 Ekim 2020}}&lt;/ref&gt; {{Sfn|Mango|1999}}, şertên herî kêm ên aştiyê yên ku Tirkiyeyê di peymana aştiyê ya ku Şerê Cîhanê yê Yekemîn bi dawî dike de qebûl kiribû, dihewand. {{Sfn|Mango|1999}} Di vê navberê de hevalbendan li ser dagirkirina Stenbolê nîqaş dikirin û di heman demê de ji ber nezelalîyê li Anatolyayê valahiya desthilatdarîyê derketibû holê. Di meha Sibatê de, [[Serhildana Anzavûrê]] ya duyemîn li dijî neteweperestan pêk hat. Di 3'ê Adarê de Wezîr Alî Riza Paşa îstifa kir; Li şûna wî Salih Paşa hate bi cih kirin. Îngilîzan di şeva 15-16-ê Adarê de, bi îqnakirina Hevalbendên din, desthilatdarî bi dest xistin, avahiyên girîng dagir kirin û dest bi girtina neteweperestên tirk kirin. Neteweperestên ku hatin girtin dê paşê [[Sirgûnên Maltayê|sirgûnî Maltayê bên kirin]] . Di 18'ê Adara 1920'an de li Stenbolê civîna dawî ya meclîsê hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku meclîs heta demeke nediyar bê rawestandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Li hember vê tevgera Îngilîzan, Mustafa Kemal pêşî biryara binçavkirina efserên Îngilîz li Anatolyayê da. Piştre, bi banga hilbijartinên nû, parlamenterên Stenbolê vexwend Enqerê. Wezîrê mezin Salih Paşa, ku nêzîkî neteweperestan bû, di 2ê Nîsanê de îstifa kir û Vahdettîn biryar da ku li şûna wî Damad Ferîdê dij-neteweperwer bi cih bike. Di vê nuqteyê de dubendî di navbera qesrê û netewperestan de bi tevayî diyar bû û Mustafa Kemal di pêşengiya berxwedana neteweyî ya tirk de tu hevrikên cidî tune bû. {{Sfn|Mango|1999}} Di Adar-Nîsana 1920 de neteweperestên Stenbolê bi rê û rêbazên cuda koçî Enqereyê kirin. Mustafa Kemal di vê navberê de rêxistina xwe ya li Enqereyê pêş xist û ji bo danasîna tevgera berxwedanê [[Anadolu Agency|Ajansa Anadolu]] ava kir. Di 11ê Nîsanê de meclîs ji aliyê sultan ve hat betalkirin û şêx el-Îslam fetwaya Kuva-yi Milliye kafir da û diyar kir ku kuştina wan ferz e. Di 18'ê Nîsanê de [[Kuva-yi Inzibatiye]] hat avakirin û li dijî neteweperestan seferberî hat kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 23’ê Nîsana 1920’an de li Enqereyê [[Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê|Meclîsa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê]] hat vekirin. Rêxistinên neteweperest ji çar aliyê welêt nûnerên xwe şandin Enqereyê û yên ji meclisa Stenbolê jî tevlî meclîsê bûn. Di vekirina meclîsê de Mustafa Kemal axaftinek dirêj kir û tê de tiştên ku ji agirbesta 1918’an vir ve qewimîn vegot. Wî xwest ku meclîs ne tenê desthilata yasadanînê, lê di heman demê de desthilata cîbicîkar jî biparêze, û ji nav endaman kesên guncaw ji bo desteya rêvebir bên hilbijartin. Di 24’ê Nîsanê de meclîsê dest bi xebatên xwe kir; Di bangawaziyê de 120 delege amade bûn. Mustafa Kemal ji 120 dengan bi 110 dengan ji bo Serokatiya Meclisê û Hikûmetê wek Parlamenterê Enqereyê hat hilbijartin. Meclîsa Damezrîner a [[Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê|Tirkiyeyê]] binesaziya hikûmeta Anatolyayê ya ku wê Têkoşîna Neteweyî bimeşîne ava kir. {{Sfn|Mango|1999}}

Rojek piştî vekirina Meclisa Mezin a Tirkiyeyê Mustafa Kemal di axaftina vekirinê de diyar kir ku pêwîst e bi van gotinan bikeve [[Şerê Cîhanî yê Yekem|Şerê Cîhanê yê Yekemîn]] .

''“Bêguman eger em beşdarî şerê cîhanî yê duyem nebûna, ku di encamê de karesat û bûyerên gelek xemgîn derketin û heta îro jî bû sedema nerazîbûna gelê me. Lê ev ji aliyê madî ve ne mumkun bû. Ji ber ku ji bo lihevnekirinê bêalîbûneke çekdarî, ango girtina tengan hewce dikir. Lê helbet cihê erdnîgariya welatê me, rewşa stratejîk a Stembolê û rûs li kêleka hikûmetên Antantayê ne guncaw bûn ku em wek temaşevan bimînin. Her wiha pere, çek, pîşesazî, bi kurtasî alav û amûrên pêwîst ji bo domandina bêalîbûna çekdarî tunebûn. Ji xeynî vê ku hêzên hevalbend û bi taybetî jî îngilîzan pere nedan, wan heft milyon lîreyên me yên keştiya ku milet bi desteserkirina keştiyên me berhev kiribû, bi darê zorê girtin û çar meh beriya me beşdarî şer bûn, wan biryar da ku Komara Ermenîstanê li ser zirara hukûmeta osmanî ava bikin. Rastiya ku Stenbol ji Rûsyaya Tsarist re hat dayîn, wekî ku ji peymana veşartî ya Bolşevîkan hat fam kirin, delîl eşkere ye ku hewce ye ku em bikeve şerê dijî hevalbendan.” &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/1d1yy1.htm|title=Meclis Açılış Konuşması|date=24 Nisan 1920|publisher=TBMM|archive-url=https://web.archive.org/web/20210506200857/http://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/1d1yy1.htm|archive-date=6 Mayıs 2021|url-status=hayır|access-date=28 Ağustos 2021}}&lt;/ref&gt;''

Hefteyek şûnda, li gorî manşeta rojnameya ''The Mail'' a 1ê Gulana 1920an, Mustafa Kemal di hevpeyvîneke xwe de got ku ew [[Împeratoriya Brîtanî|Îngilîstan]] ji rûxandina [[Împeratoriya Osmanî|Împaratoriya Osmanî]] û bin pêkirina [[Îslam|Îslamê]] berpirsyar dibîne. Her wiha diyar kir ku ew bi tundî îdiayên jenosîdê yên ku li ser leşkerên wî tên kirin red dikin; Wî got ku ew tenê mecbûr in ku fesadkaran paqij bikin. Her wiha Mustafa Kemal ê ku gotibû “Ez ê Îngilîstanê ceza bikim” diyar kir ku di destê wî de ye ku li koloniyên Îngilîstanê serhildanê derxe. Wî diyar kir ku ew ne serhildêr û maceraperest in, lê nûnerên rastîn ên Tirkiyê yên rewa ne. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/63847988?browse=ndp%3Abrowse%2Ftitle%2FM%2Ftitle%2F75%2F1920%2F05%2F01%2Fpage%2F5313756%2Farticle%2F63847988#correctionsModal|title=&quot;I will punish England&quot;|date=|website=National Library of Australia|publisher=|archive-url=https://web.archive.org/web/20200523170001/https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/63847988?browse=ndp%3Abrowse%2Ftitle%2FM%2Ftitle%2F75%2F1920%2F05%2F01%2Fpage%2F5313756%2Farticle%2F63847988#correctionsModal|archive-date=23 Mayıs 2020|url-status=hayır|access-date=20 Mayıs 2020}}&lt;/ref&gt;

Di hilbijartina 3-4ê Gulanê de 10 wekîl hatin diyarkirin ku dê di bin serokatiya Mustafa Kemal de bixebitin. Di vê nuqteyê de armanca yekem a Hukûmeta Enqereyê ew bû ku têkoşîna navxweyî ya li dijî Kuvâ-yi Înzibatiye ya ku ji aliyê Damad Ferîd ve dihat meşandin, bi dest bixe. [[Kuva-yi Seyyare|Kuvâ-yi Seyyâre]] yê [[Çerkez Ethem]] bi pêşengiya Mustafa Kemal li hemberî [[Ahmet Anzavur|Anzavur Ahmet]] bi ser ket. Di 14'ê Hezîrana 1920'an de bi êrîşa netewperestan re hin ji Kuvâ-yi İnzibatiye aliyek guheztin û yên mayî jî paşde vekişiyan pişta leşkerên îngilîz. Di 25ê Hezîranê de, ev hêz bi awayekî fermî hat hilweşandin, heft efserên dîl hatin girtin û hinek ji navdarên herêmê hatin îdamkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di vê navberê de, ew li ser planên dabeşkirina Împaratoriya Osmanî di [[Konferansa San Remoyê|Konferansa San Remo ya]] Hêzên Hevalbend ên 19-26 Nîsanê de dixebitî. Serokwezîrê Îngilîstanê [[David Lloyd George|Lloyd George]] [[Eleftherios Venizelos|piştgirî da plana Venizelos]] a ji bo dagirkirina rojavayê Anatolyayê. Piştî hevdîtinan, di 22'ê Hezîranê de hêzên Yewnan ên ku zêdeyî salekê li ser [[Milne Line|xeta Milne]] li bendê bûn, ber bi rojhilat û bakur ve bi pêş ve çûn û di 8'ê Tîrmehê de Bursa bi dest xistin. Yewnanan di mehekê de ji bakurê Îzmîrê heta başûrê Marmarayê hemû peravên Egeyê dagir kirin. Edîrne di 25'ê Tîrmehê de ket, di 27'ê Tîrmehê de hemû Trakya winda bû. {{Sfn|Mango|1999}}

Dema ku dagirkeriya Yewnanan berdewam kir, [[Serhildana Yozgatê|Serhildana Çapanoglu]] li Yozgatê dest pê kir. Dema ku hêzên asayî yên li herêmê nekarîn serhildanê bitepisînin, Mustafa Kemal pêşî li çeteyên Kiliç Alî û piştre Çerkez Ethem wezîfedar kir. Ethem ê ku li hemberî serhildanan serkeftin bi dest xist, xwest Waliyê Enqereyê Yahya Galîp bigire ber dadgeha leşkerî ya ku wî ava kiriye; Bi zor ji Mustafa Kemal razî bû. Di meha cotmehê de alîgirên sultan avahiyên hukûmetê yên li Konyayê bi dest xistin û li başûrê rojhilat hin eşîrên kurdan serî hildan, lê ev serhildan bi serkeftî hatin tepisandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di 10ê Tebaxê de di navbera hukûmeta Stenbolê û dewletên hevalbend de [[Peymana Sevrê|Peymana Sêvrê hat]] îmzekirin. Ji bo ku peyman bikeve meriyetê, diviyabû ji aliyê parlementoya Osmanî ve bihata pejirandin. Tevfîk Paşayê ku li şûna Damad Ferîd îstifa kiribû, hewl da bi Mistefa Kemal re têkilî daynin. Lê belê di civîna meclîsê ya 19'ê Tebaxê de, 3 rayedarên ku bi endamên sultantiyê re îmze avêtin ser sevrê, weke xayîn hatin ragihandin. {{Sfn|Mango|1999}}

Di vê serdemê de Mistefa Kemal jî hewl dida ku piştgiriyek dîplomatîk li dijî Hevpeymanan peyda bike. Heyeta ku ji bo hevdîtinê bi Sovyetê re şandibû di bin serokatiya Wezîrê Karên Derve Bekir Samî (Kunduh) de 19’ê Tîrmehê çûbû Moskovayê. Enver Paşa jî di 7ê tebaxê de hat Moskovayê, ji bo şoreşeke îslamî ya li dijî Îngîlîzan hewl da ku bandorê li Bolşevîkan bike. Mistefa Kemal bala xwe dayê ku xwe ji serokên Komîteya Îttîhad û Terakkî dûr bixe. Mustafa Kemal ji ber ku Bolşevîkan hevalbendekî xeternak dihesibîne, hem di sîyaseta navxweyî û hem jî di sîyaseta derve de sîyaseta balanseke baldar meşand. Piştî danûstandinên dûr û dirêj, daxwazên rûsan ên erdî yên li Rojhilatê Anadoluyê bi eşkereyî hatin redkirin; Mustafa Kemal ji îhtîmala ku Bolşevîk dikarin [[Sarîqamîş|Sarıqamiş]] ji Tirkan re bihêlin sûd werdigire, îzn da Kazim Karabekir ku rojavayê Qersê ji nû ve bigire. Di 29'ê Îlonê de Sarikamiş tevî berxwedana qels a Ermeniyan hate girtin; Di 24-30ê cotmehê de Qers ji ermeniyan hat girtin. Bi talîmata Mustafa Kemal zextên li ser Ermeniyan dewam kirin; Di 18'ê Mijdarê de Ermenî bi temamî têk çûn û neçar man şert û mercên Enqereyê qebûl bikin. Bi [[Peymana Gimgimê|Peymana Gimgimê ya]] ku di 3ê Kanûna 1920an de hat îmzekirin, sînorê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] dawî bû. Piştî ku sînorê rojhilat hat ewlekirin, hêz ber bi başûr ve hatin veguhestin. Çeteyên li Kîlîkya û Bakurê Mezopotamyayê xistin bin artêşa nîzamî û dest bi pêkanîna fermanên Mustafa Kemal kirin. {{Sfn|Mango|1999}}

=== Misogerkirina serdestiyê ===

==== Veguhastina artêşa asayî ====
Rêxistinên [[Kuva-yi Milliye]] ku ji kontrola navendî dûr bûn, hatin hilweşandin û artêşek nîzamî hat avakirin. Şerên herî bi xwîn ên Têkoşîna Neteweyî li dijî komên Kuva-yi Milliye hatin kirin, yên ku red kirin ku beşdarî artêşa nîzamî bibin. Pirsgirêka Mustefa Kemal a herî mezin ew bû ku Yewnanan artêşeke nîzamî hebû ku ji bo axa xwe bi tirkan re şer bike. Leşkerên Enqereyê yên birêkûpêk li eniya rojava qels bûn, ji ber vê yekê hikûmet girêdayî çeteyan bû; her wiha ev çete ji yên li başûr gelekî kêmtir girêdayî Enqereyê bûn. Hikûmeta Enqereyê di 16ê Gulana 1920an de qanûnek derxistibû û tê de gotibû ku divê hemû mîlîs tevlî artêşa nîzamî bibin û lêçûn ji butçeya parastinê were girtin, lê [[Çerkez Ethem]] û [[Hesinkar Mehmet Efe|Demirci Mehmet Efe]] tercîh kirin ku serbixwe tevbigerin. Di vê navberê de, çûna leşkeriyê jî zêde bû. [[Dadgehên serxwebûnê|Dadgehên Îstîklalê]] bi qanûneke ku di 11ê Îlonê de hat derxistin hatin avakirin. [[Şerên Gedizê|Di 24’ê Cotmehê de êrîşa li ser Gedîzê ya ji aliyê]] Çerkez Ethem û artêşa nîzamî ve ji ber nebûna koordînasyonê têk çû. Li ser vê yekê Mistefa Kemal fermandarê eniyê Alî Fuat ji kar dûr xist û wek balyoz şand Moskovayê, li bakur berê xwe da Îsmet (Înönü) û li başûr jî Refet (Bele). Piştî ku Refet li Konyayê serhildanek tepisand, Demîrcî li ser Mehmet Efe meşiya û di 30'ê Kanûnê de ew girt. {{Sfn|Mango|1999}}

Çerkez Ethem ku xwedî hêzeke zêdetir bû, pêşî li Enqereyê piştgirî xwest, paşê reviya Kutahyayê. Di 30ê Kanûnê de 15 hezar leşker di bin fermandariya Albay Îsmet û Albay Refet de êrîşî Çerkez Ethem kirin û kelha Kûtahyayê girtin. Ji [[Kuva-yi Seyyare|Kuvâ-yi Seyyâre, bi serokatîya]] birayên Çerkez Ethem, Reşît û Tevfîk, 725 Çerkezan bi Yewnanan re peyman çêkirin û li pişt xetên dijmin derketin, yên mayî belav bûn û hinek jî tev li artêşa nîzamî bûn. {{Sfn|Mango|1999}}

==== Teşkilât-ı Esâsîye Law ====
Di 20'ê Çileya 1921'an de Qanûna [[Qanûna Teşkilat-ı Esâsîye|Teşkilat-ı Esâsîye ya]] ku wek makezagonê hat derxistin. Qanûna ku dibêje serwerî bê şert û merc aîdî milletê ye, bi fermî navê dewleta Tirkîyeyê hat binavkirin, hat ragihandin ku ew ê ji alîyê [[Hikûmeta Enqerê|Hikumeta]] TBMMê ve bê rêvebirin û hema hema hemû hêzên sultan radestî TBMMyê kirin. Bi israra Mistefa Kemal, di nîqaşên li ser qanûnê de ku qet navê sultan tê de nehatibû gotin, Mustafa Kemal amaje kir ku sultanetî û xelîfetî wekî prensîb têne pejirandin, lê çêtir e ku îmtiyazên van saziyan neyê diyarkirin. Her wiha bi makezagonê re, kabîneya wezîran ku yek bi yek ji aliyê meclîsê ve were hilbijartin, dê serokwezîrek were hilbijartin, Fevzî (Çakmak) ji bo vî karî hat tayînkirin, ku karê rojane dikir, Mustafa Kemal di serê hikûmetê de ma. wek serokê parlamentoyê. {{Sfn|Mango|1999}}

=== Şerên İnönü ===
[[Wêne:Kemal_Paşa_ve_İsmet_Paşa_II._İnönü_Muharebesi'nden_sonra_askerleri_teftişte.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Kemal_Pa%C5%9Fa_ve_%C4%B0smet_Pa%C5%9Fa_II._%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC_Muharebesi%27nden_sonra_askerleri_tefti%C5%9Fte.jpg/250px-Kemal_Pa%C5%9Fa_ve_%C4%B0smet_Pa%C5%9Fa_II._%C4%B0n%C3%B6n%C3%BC_Muharebesi%27nden_sonra_askerleri_tefti%C5%9Fte.jpg|thumb|250x250px|Kemal Paşa û Îsmet Paşa II. Piştî şerê İnönüyê leşkerên wî teftîş dikin.]]
[[Wêne:The_Angora_Government_and_its_Claims.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/The_Angora_Government_and_its_Claims.jpg/250px-The_Angora_Government_and_its_Claims.jpg|thumb|250x250px|''Nexşeya ku rojnama The Sphere'' di 1-5ê Adara 1921ê de bi sernavê &quot;Hikûmeta Enqerê û Daxwazên Wê&quot; weşand. Agahiyên di bin sernavê de hatin dayîn: “Kemalîst an jî neteweperest bi awayekî bi bandor qada siyê kontrol dikin. Ew ji aliyê Yewnanan ve ji Egeyê hatin derxistin, lê ew doza Trakya, Îzmîr, Ermenistan û hemû Mezopotamya di bin Kendava Farsê de ne.&quot;]]
Li gorî Serokwezîrê Îngilîstanê [[David Lloyd George]], divê [[Padîşahiya Yewnanîstanê|Yewnanîstan]] mezin bibe û berjewendiyên wê bi [[Keyaniya Yekbûyî ya Brîtaniya Mezin û Îrlendayê|Brîtanyayê]] re bên yekkirin. Divê Yewnanîstan tengavên xwe ji Ewropayê re vekirî bihêle û li gorî berjewendiyên [[Înglistan|Îngilîstanê]] yên li Derya Spî tevbigere. Heger wilo tevnegerîya, wê hêza deryayî ya Brîtanîyayê têra wî bikira. Hate fêmkirin ku [[Peymana Sevrê|peymana Sêvrê]] bêyî bikaranîna hêzê pêk nayê. [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Ji aliyek din ve, hevalbend]] ne di halekî de bûn ku hêz bikar bînin. Hêzên Antant Yunan birin Anatoliyê, ne tenê ji bo ku wîlayetên tirkan bigirin û li welatê wan zêde bikin, lê ji bo ku doza xwe jî pêk bînin. Lê belê hêzên Antant di polîtîkayên li dijî Tirkiyeyê de bên meşandin êdî bi hev re ne. Îtalya ji ber bicihbûna Yewnanan a li Anatolyayê aciz bû. Li aliyê din [[Komara Fransa ya sêyemîn|Fransa]] destkeftiyên xwe yên li [[Sûrî|Sûriyeyê]] bes dibîne. Niha divê Yewnan bi artêşên xwe Anatolyayê bindest bikin. Ger Mustafa Kemal artêşa Yewnanîstanê têk biçe, wê Tirkiye rizgar bikira. &lt;ref&gt;Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), Pozitif Yayınları, s. [tel:310-311-312 310-311-312], ISBN 978-975-6461-05-5&lt;/ref&gt; Di 6'ê Çileya 1921'an de artêşa Yewnan a ku ji [[Bursa|Bursayê]] heta [[Eskişehir|Eskîşehîrê]] û ji [[Sûxrekar|Uşakê]] heta [[Afyonkarahisar (parêzgeh)|Afyonê]] bi du baskan dest bi operasyona pêşwext kir, di 9'ê Çile de ber bi çeperên [[Inonu, Eskişehir|Înonûyê]] ve pêşve çû. Lê Înonû ji ber ku fêm kir ku ew nikarin li dijî parastina artêşa Tirk derkevin pêş, di sibeha 11.01.1921ê de neçar ma ji çeperên xwe vekişe. &lt;ref name=&quot;GKB&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Birinci_Inonu_Zaferi/Birinci_Inonu_Zaferi.html|title=Birinci İnönü Muharebesi ve Zaferi ( 09-11 Ocak 1921)|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303232935/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Birinci_Inonu_Zaferi/Birinci_Inonu_Zaferi.html|archive-date=3 Mart 2016|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Çend roj şûnda, leşkerên Ethem ên Çerkez ên mayî ji aliyê leşkerên neteweyî ve hatin belavkirin. {{Sfn|Mango|1999}} Ji ber ku Şerê Yekem ê İnönü serkeftina yekem a artêşa nîzamî bû, derbasbûna ji Kuva-yi Milliye bo artêşê bi rêkûpêk bileztir bû û baweriya gel bi artêşa nû avabûyî zêde bû. Vê serkeftinê bala hemû cîhanê kişand; Hêzên [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Antant]] daxwaz ji Împaratoriya Osmanî kirin ku di 26ê Çileya 1921ê de heyetekê bişîne Londonê û di vê civînê de nûnerek ji Hikûmeta Enqereyê hebe. &lt;ref name=&quot;GKB&quot; /&gt; Di 1ê adarê de Albay Îsmet bi pileya lîwayê hat bilindkirin. {{Sfn|Mango|1999}}

Piştî serkeftina İnönü ya yekem, hevpeymanan biryar da ku li Londonê konferansek ji bo guhertina [[Peymana Sevrê|Peymana Sêvrê]] ji bo berjewendiya Tirkan gotûbêj bikin. Di konferansa ku di navbera 21ê sibat û 11ê adara 1921an de hat lidarxistin de ji bo berjewendiya tirkan tu encam nehat bidestxistin û têkoşîn berdewam kir. Beriya ku [[Konferansa Londonê (1921)|Konferansa Londonê]] bi dawî bibe, Yewnanîstanê dest bi amadekariyên êrîşeke nû li Anatolyayê kir. Di saetên serê sibê yên 23ê Adarê, 1921, 3. Ji Eniya Rojava ya Korpusa Yewnanî, 1. Şer bi Korpusa Yewnanî ku ji Eniya Başûr pêş ve diçû dest pê kir. [[Şerê Duyemîn İnönü|Şerê Duyemîn ê Înonûyê]] ku di navbera 23'ê adarê û 1'ê nîsana 1921'an de pêk hat, dîsa bi serketina hêzên Tirk bi dawî bû. Piştî vê serketinê, Fransiyan dest bi vekişandina leşkerên xwe ji [[Zonguldak|Zonguldakê]] û Îtaliyan jî ji Başûrê Anatolyayê kirin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Ikinci_Inonu/Ikinci_Inonu_Muharebesi.html|title=İkinci İnönü Muharebesi (23 Mart - 1 Nisan 1921)|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20151120012041/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Ikinci_Inonu/Ikinci_Inonu_Muharebesi.html|archive-date=20 Kasım 2015|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

=== Şerên Kütahya-Eskişehir ===
Artêşa Tirk a ku di şerê Înonûyê de taktîkên parastinê bi kar anî, di şerê Aslihanlar-Dumlupinarê de jî nîşan da ku hê nekarî bigihêje hêza êrîşê. Leşkerên Yewnanan ji bo ku ji vê rewşê sûd werbigirin, biryar dan ku li ser xeta Înonû, Eskîşehir, Afyon û Kûtahyayê êrîşî çeperên Tirkan bike û heta Enqereyê bi pêş ve biçe. Artêşa Yewnanîstanê ku bi hêza xwe xurt bû, di 10'ê Tîrmeha 1921'an de dest bi êrîşê kir û artêşa Tirk bi êrîşên xwe heta 20'ê Tîrmehê neçar kir ku paşde vekişe. Mustefa Kemal Paşa ferman da artêşa tirk ku ber bi rojhilatê [[Çemê Sakaryayê|çemê Sakaryayê ve]] vekişe . Ev dê dem xilas bike. Di dawiya van şeran de herêmên stratejîk ên mezin ên wekî Eskîşehir, Kûtahya û Afyonê ji dest dan. Li Meclisa Mezin a Tirkiyeyê bêexlaq çêbû û nîqaşên tund hatin kirin. Lê belê, tevî bilindbûna agir û çekan jî, artêşa Yewnanîstanê nekarî artêşa Tirk tine bike. Artêşa Tirk bi silametî vekişiyabû rojhilatê [[Çemê Sakaryayê|Sakaryayê]] . &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/kutahya.html|title=Kütahya - Eskişehir Savaşları|publisher=ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20150904012304/http://www.ataturk.net/mmuc/kutahya.html|archive-date=4 Eylül 2015|url-status=hayır|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

Piştî [[Şerên Kütahya-Eskişehir|Şerên Kutahya-Eskişehirê]], bertekên li dijî hukûmetê, ango Mustafa Kemal Paşa, li Meclisa Mezin a Neteweyî zêde bûn. Yên ku vê muxalefetê bi rê ve birin dest bi zextê li Mustafa Kemal Paşa kirin ku artêşê bi rê ve bibe. Mebesta wan a rast ew bû ku wî ji [[Enqere|Enqereyê]] dûr bixin û desthilatdariya [[Enver Paşa]] misoger bikin. Mistefa Kemal Paşa di axaftina xwe ya li [[Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê|Meclisa Mezin a Neteweyî ya]] 4ê Tebaxa 1921ê de da zanîn ku ew qebûl kiriye ku bibe serfermandar, lê divê qanûnek ku hêzên girêdayî artêşê yên Meclîsê ji bo sê salan kom bike were derxistin. mehan ji bo ku Serfermandariya Giştî bikêrhatî be. Bi vî awayî xeyalên wan kesên ku dixwestin Paşa bibe Serfermandar têk çû. Bi zagona ku di 5ê Tebaxa 1921ê de [[yekdengî|bi yekdengî hat]] derxistin, Mustafa Kemal Paşa wek Serfermandarê Giştî yê Artêşên Meclisa Milî ya Mezin a Tirkiyeyê hat tayînkirin. &lt;ref&gt;Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler (2005), Bilgi Yayınevi, 166. Baskı, s. 231-238&lt;/ref&gt;

=== Şerê Qada Sakarya ===
Mustefa Kemal Paşa bangî gel kir ku ji bo artêşê bi [[Tekalif-i Milliye|fermanên Tekalif-i Milliye]], ku piştî ku bû Serfermandarê Giştî, belav kirin, banga seferberiyê bikin. Di 12'ê Tebaxê de li Polatliyê dema ku li [[Polatlî|Polatliyê]] teftîş dikir, ji hespê ket û renga wî şikest. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&amp;IcerikNo=807|title=Atatürk Araştırma Merkezi - Sakarya Meydan Muharebesi'nin Yankıları (Melhâme-i Kübrâ Büyük Kan Seli veya büyük Savaş Alanı)|archive-url=https://web.archive.org/web/20110921113100/http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&amp;IcerikNo=807|archive-date=21 Eylül 2011|url-status=hayır|access-date=1 Nisan 2011}}&lt;/ref&gt; Hêza êrîşê ya artêşa Yewnanî di [[Şerê Qada Sakarya|Şerê Sakarya]] de, ku di navbera 23-ê Tebaxê û 13-ê îlona 1921-an de pêk hat, têk çû. &lt;ref name=&quot;Sakarya Meydan Muharebesi&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|title=SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ ( 23 AĞUSTOS-13 EYLÜL 1921 )|date=|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20090627034148/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|archive-date=27 Haziran 2009|url-status=evet|access-date=26 Eylül 2011}}&lt;/ref&gt; Artêşa Tirk bi êrîşeke ji nişka ve artêşa Yewnanîstanê ji rojhilatê çemê Sakaryayê derdixe. Piştî vê serketinê, di 19ê Îlona 1921ê de, Meclisa Netewî ya Mezin bi yekdengî Serfermandarê Giştî Mustafa Kemal Paşa dike pileya [[Mareşal (Tirkiye)|Muşîr]] ( [[Muşîr|Mareşalê]] îro) û navê [[xazî|Gazî]] lê dide. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://books.google.com/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT174&amp;dq=sakarya+mare%C5%9Fal+gazi&amp;hl=en&amp;ei=mdhHTof1L86Qswb3o8WzCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=5&amp;ved=0CD4Q6AEwBA#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=''Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi'', &quot;Sakarya Savaşı&quot;, Prof. Dr. İlhan Güneş|archive-url=https://web.archive.org/web/20140617200536/http://books.google.com/books?id=EdiFsMEMP7MC&amp;pg=PT174&amp;dq=sakarya+mare%C5%9Fal+gazi&amp;hl=en&amp;ei=mdhHTof1L86Qswb3o8WzCQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=5&amp;ved=0CD4Q6AEwBA#v=onepage&amp;q&amp;f=false|archive-date=17 Haziran 2014|url-status=hayır|access-date=14 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Di dawiya Şerê Sakaryayê de kuştî û birîndarên artêşa Tirk; 5713 mirî, 18.480 birîndar, 828 dîl hatin girtin û 14.268 winda, bi tevahî 49.289. Zirara artêşa Yewnanîstanê; Bi giştî 23 hezar û 3758 mirî, 18 hezar û 955 birîndar, 354 jî winda ne. &lt;ref name=&quot;Sakarya Meydan Muharebesi&quot; /&gt;

Piştî Şerê Sakaryayê, di 13ê Cotmeha 1921ê de [[Peymana Qersê|Peymana Qersê di]] navbera [[Hikûmeta Enqerê]] û Komarên Kafkasya Başûr de hat îmzekirin. Bi vî awayî sînorê rojhilatê Tirkiyê bi temamî hat parastin. Li aliyê din Fransa di 20’ê Cotmeha 1921’an de bi Meclîsa Tirk re [[Peymana Enqereyê (1921)|Peymana Enqereyê îmze]] kir. Bi vê peymanê Fransa Hikûmeta Parlamentoyê nas kir û ji xeynî Hatay-Îskenderûnê sînorê îro yê başûrê Tirkiyeyê hat xêzkirin. Ji ber ku eniya başûr bi saya peymanê ewle bû, leşkerên Tirk ên li vir jî derbasî Eniya Rojava bûn. Li aliyê din Îtalî piştî Şerê Sakaryayê nikaribin xwe li herêmên başûrê Ege û Behra Spî bigirin û heta dawiya sala 1921’an ji cihên ku dagir kiribûn vekişiyan. Piştî Şerê Sakaryayê, Îngilîstanê Enqere nas kir û di 23'ê Cotmeha 1921'an de bi Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê re li ser berdana girtiyan peyman îmze kir. &lt;ref name=&quot;Sakarya Meydan Muharebesi2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|title=SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ ( 23 AĞUSTOS-13 EYLÜL 1921 )|date=|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20090627034148/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Sakarya_Meydan_Muharebesi/Sakarya_Meydan_Muharebesi.htm|archive-date=27 Haziran 2009|url-status=evet|access-date=26 Eylül 2011}}&lt;/ref&gt;

=== Êrîşa mezin ===
[[Wêne:Atatürk_askerî_birlikleri_denetlerken,_İzmit,_18_Haziran_1922.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png/250px-Atat%C3%BCrk_asker%C3%AE_birlikleri_denetlerken%2C_%C4%B0zmit%2C_18_Haziran_1922.png|çep|thumb|220x220px|Serfermandar Mustafa Kemal Paşa hêzên Tirkan teftîş dike, Îzmît, 18 Hezîran 1922]]
[[Wêne:Sedat_Simavi_cartoon_Jul_1922.JPG|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Sedat_Simavi_cartoon_Jul_1922.JPG/220px-Sedat_Simavi_cartoon_Jul_1922.JPG|thumb|286x286px|''Ber bi konferansa Beykozê ve.'' ''Paşa: Çî ye Soupci Kostî, tu bi tiştên xwe diçî ku derê? Kostî Şorbe: Ji bo konferansa nû, ji bo lîstika kukla xwe.'' Karîkatura siyasî ya [[Sedat Simavî|Sedat Sîmavî]] (1896-1953) ku şahê Yewnan [[Konstantîn I (padîşahê Yewnanîstanê)|Konstantîn I]] û Mustafa Kemalê serokê hêzên Tirkiyê yên Anatoliyê nîşan dide.]]
Di encama amadekariyên êrîşê de, ku tam salekê dom kir, plana êrîşê ya ku bi baldariyeke mezin hatibû amadekirin, sibeha 26’ê Tebaxa 1922’an kete pratîkê. Êrîşa [[Êrîşa mezin|Mezin]], ku di 26-30 Tebax 1922 de pêk hat, qonaxa dawî ya Şerê Rizgariyê ye. Di [[Şerê Serfermandarê Giştî|Şerê]] Serfermandar ê 30 Tebaxê de, beşeke mezin ji artêşa Yewnanîstanê di rojekê de hate rûxandin. Di 31ê tebaxê de, Mistefa Kemal Paşa fermandarên xwe li navenda xwe ya li Çalköyê civand û ferman da ku hêzên Yewnan ên ku reviyan, bi lez û bez bişopînin û ji sê aliyan ve ber bi Derya Spî (Egeya îroyîn) ve pêşve biçin, da ku bi hev re nebin. hêzên li Îzmîr û derdora wê. Di 1’ê Îlonê de Serfermandar Mistefa Kemal daxuyaniyek da û ferman da leşkeran:

''“Ez dixwazim hemû hevalên min li ber çavan re derbas bibin ku li Anadoluyê şerên dijwar çêbibin û her kes wek hevrikiyê bi hêz, cesaret û welatparêziyê bide meşandin. Leşkeran, armanca we ya yekem Derya Spî ye. Pêş ve!&quot; &lt;ref name=&quot;9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|title=9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304002726/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; {{Efn|1941 yılındaki 1. Coğrafya Kurultayında Ege ismi, coğrafi adlandırmalarda standartlaşmayı sağlamak için resmi olarak seçilmiş ve bu sayede yaygınlaşmıştır.&lt;ref name=&quot;Türk Deniz Kuvvetleri&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20080530061852/http://www.dzkk.tsk.mil.tr/turkce/BunlariBiliyormuydunuz/EgeDenizininOrjinalAdi.asp Ege Denizinin Orijinal Adı Nedir?] (Türk Deniz Kuvvetleri)&lt;/ref&gt;}}''

Artêşa Tirk di 2’ê Îlonê de [[Sûxrekar|Uşak]] dîsa bi dest xistibû. Li vir Serfermandarê Artêşa Yewnanîstanê General [[Nikolaos Trikupis|Nikolaos Trikupis dîl]] hat girtin. Di 9ê îlonê de siwarên tirk ketin Îzmîrê. Bi operasyona şopandinê ya heta 18ê Îlona 1922an hat kirin, hemû leşkerên Yewnan ên li Rojavayê Anatolyayê ji sînor hatin derxistin. Bi vê serkeftina artêşa Tirk re pêvajoya peymana agirbestê ya [[Agirbesta Mudanya|Mudanyayê]] destpê kir. &lt;ref name=&quot;9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|title=9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304002726/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Izmirin_Kurtulusu/Izmirin_Kurtulusu.htm|archive-date=4 Mart 2016|url-status=evet|access-date=17 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt;

Bav û kurê ku xizmên wan di destê Yewnanan de dîl bûne, ji bo Mustafa Kemal li [[Karşıyaka|Karşiyakayê]] bimîne malên xwe amade kirin. Qralê Yewnan [[Konstantîn I (padîşahê Yewnanîstanê)|Konstantîn]] berê li vê malê mabû û bi pêlkirina [[Ala tirk|ala tirkan]] a ku di bin lingên wî de li ser derenceyan hatibû danîn, ket hundurê malê. Vê carê bav û kur [[ala Yewnanistanê|ala Yewnanîstanê]] li ser derenceyan belav kirin. Wexta ku Mistefa Kemal Paşa diçû hundurê malê, &quot;Ji kerema xwe, bi vê bersivê vê lekeyê paqij bike!&quot; hatiye gazîkirin. Mistefa Kemal Paşa got, “Berê xeletî kiriye, ala ku rûmeta miletekî ye, nayê binpêkirin, ez xeletiya wî dubare nakim. Alê ji erdê rakin” got. &lt;ref&gt;''Atatürk: Ben de Bir İnsanım'', Çetin Yetkin [http://books.google.com/books?id=4kqEdRjWhkkC&amp;pg=PA14&amp;dq=atat%C3%BCrk+yunan+bayra%C4%9F%C4%B1&amp;hl=en&amp;ei=GIJLTon-GpHVsgbOpKT8Bg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=atat%C3%BCrk%20yunan%20bayra%C4%9F%C4%B1&amp;f=false s. 14-15] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140915202811/http://books.google.com/books?id=4kqEdRjWhkkC&amp;pg=PA14&amp;dq=atat%C3%BCrk+yunan+bayra%C4%9F%C4%B1&amp;hl=en&amp;ei=GIJLTon-GpHVsgbOpKT8Bg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=atat%C3%BCrk%20yunan%20bayra%C4%9F%C4%B1&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;

=== Krîza Çanakkaleyê ===
Piştî rizgarkirina Îzmîrê, pirsgirêka sereke ew e ku dawî li dagirkeriya [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevpeymanan]] a li [[Stembol|Stenbol]] û [[Tengava Tirkiyê|Herêma Tengavê]] bê anîn. Li ser fermana Mistefa Kemal, hêzên tirk tavilê berê xwe dan Çanakkaleyê û daxwaza valakirina van cihan, ku Trakya jî di nav de ye, kirin. Brîtanya bi şandina hêzên deryayî yên zêde (di nav de 2 ji keştiyên balafiran ên herî nûjen ên wê demê) û hêzên bejayî bersiv da. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/0023338633a8f32697993|title=Millî Mücadelede İşgal Kuvvetleri|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018032746/http://en.calameo.com/read/0023338633a8f32697993|archive-date=18 Ekim 2017|url-status=hayır|access-date=9 Eylül 2015}}&lt;/ref&gt; Fermana Mustafa Kemal a ku bû sedema [[Krîza Çanakkaleyê]] ; Di encama dijberiya muxalefeta Îngilîstanê, Domînyonên Îngilîstanê û ji bilî Newfoundland û Zelanda Nû de hêzên din ên Antante, veneguherî pevçûneke germ û rê li ber [[Rizgarkirina Stenbolê|Rizgariya Stenbolê]] vekir. &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/consensusdisunit0000morg|title=Consensus and Disunity: The Lloyd George Coalition Government 1918–1922|publisher=Clarendon Press|year=1979|isbn=0198224974|location=Oxford|pages=[https://archive.org/details/consensusdisunit0000morg/page/302 302]-330}}&lt;/ref&gt; Krîza Çanakkale ne tenê dibe sedem ku [[David Lloyd George]] hêza xwe winda bike, lê di heman demê de piştrast dike ku [[Kanada]] ji hêla dîplomatîk ve serbixwe ye. Her wiha di dema krîzê de Serokê DYA’yê di 28’ê Îlona 1922’an de ferman da ku 13 keştiyên şer ên nû bişînin deryayên li tenişta Tirkiyeyê. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/00233386370227ae13dd9|title=İzmir'in Kurtuluşundan sonra Gönderilen ABD Savaş Gemileri|archive-url=https://web.archive.org/web/20181203130855/https://en.calameo.com/read/00233386370227ae13dd9|archive-date=3 Aralık 2018|url-status=evet|access-date=9 Eylül 2015}}&lt;/ref&gt; Tê fêhmkirin ku keştiya USS Scorpion &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://en.calameo.com/read/002333863fb6e32e948b6|title=ABD'NİN 1908-23 ARASINDA İSTANBUL'DAKİ KOMUTA ve İSTİHBARAT GEMİSİ|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018032902/http://en.calameo.com/read/002333863fb6e32e948b6|archive-date=18 Ekim 2017|url-status=|access-date=19 Ocak 2016}}&lt;/ref&gt;, ku fermandarê wê Admiral Bristol di navbera salên 1908-1923 de bû, heta ku Peymana Lozanê bi destxistina îstixbaratê pêk hat, tim [[Stembol|li Stenbolê]] bû.

=== Peymana agirbestê ya Mudanya ===
Piştî Êrîşa Mezin, di 11ê Çiriya Pêşîn a 1922an de; Şer bi Peymana Agirbestê ya Mudanyayê ya di navbera TBMM, Îngilîstan, Fransa û Îtalyayê de hat îmzekirin, qediya. Yewnanî beşdarî muzakereyan nebûn, Îtalya bi wekalet nûnertiya wan kir. Li gor bendên vê peymanê şerê navbera artêşa Tirk û Yewnanan bi dawî bûye. Trakyaya Rojhilat radestî Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê hat kirin û ji aliyê Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê va hat qebûlkirin ku heta peymana aştiyê bê îmzekirin hêza cendirmeyê ya herî zêde ji 8000 kesî pêk tê bimîne. Tengav û Stenbol ji rêveberiya hikûmeta GNAT re ma. Biryar hat dayîn ku hêzên [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|Antant]] heta peymana aştiyê li Stenbolê bimînin.

=== Peymana Aştiyê ya Lozanê ===
[[Wêne:Müşir_Gazi_Mustafa_Kemal_Paşa,_Balıkesir,_1923.png|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png/150px-M%C3%BC%C5%9Fir_Gazi_Mustafa_Kemal_Pa%C5%9Fa%2C_Bal%C4%B1kesir%2C_1923.png|thumb|196x196px|Balikesîr, 1923.]]
Piştî peymana agirbestê ya Mudanyayê, bajarê Lozanê yê [[Swîsre|Swîsreyê]] ku welatekî bêalî ye, ji bo danûstandinên aştiyê hat hilbijartin. [[İsmet İnönü]] nûnertiya Tirkiyê kir. Konferans di 20'ê Mijdara 1922'an de pêk hat û di 4'ê Sibata 1923'an de di encama lihevnekirinê de muzakere hatin qutkirin. Di 23’ê Nîsana 1923’an de muzakere dîsa dest pê kirin û di 24’ê Tîrmeha 1923’an [[Peymana Lozanê|de Peymana Lozanê hat]] îmzekirin. Di Peymana Lozanê de sînorê başûr tam wek ku di Peymana Enqereyê ya ku di 20ê Cotmeha 1921ê de bi Fransiyan re hatibû îmzekirin hatibû parastin. Sînorê Iraqê nehat xêzkirin û biryar hat dayîn di nava 9 mehan de bê çareserkirin. Çemê Merîçê bi Yewnanan re wek sînor hat qebûlkirin. [[Karaagac, Edîrne|Karaagaç]] û derdora wê weke tazmînata şer dane Tirkiyeyê. [[Tenedos|Bozcaada]] û [[Gokçeada|Gökçeada]] li [[Deryaya Egeyî|Behra Egeyê]] dan Tirkiyeyê û biryar hat dayîn ku giravên nêzî Anatolyayê yên di destê Yewnanan de mane bêçek bibin. Kapîtalasyon bi temamî hatine rakirin. Ji sala 1845an heta dawiya Şerê Cîhanê yê Yekem, deynên Împaratoriya Osmanî bi ji nû ve hesabkirina sermayê kêm bûn. Deyn li dewletên ku ji Împaratoriya Osmanî derketin, li gorî dahata wan hat belavkirin. Pêşniyara Tirkiyeyê ya ji bo dayîna deynên xwe bi pereyê tirk an jî franga fransî hat qebûlkirin. Bi Peymana Tengava Lozanê re derbasbûna azad a ji tengavê hat misogerkirin, Komîsyona Tengavê hat avakirin, Tenge û derdora wê bêçek kirin. Ji bilî Yewnaniyên li Stenbolê û Tirkên li Trakyaya Rojava dijîn, hemû Yewnaniyên li Tirkiyeyê û hemû Tirkên li Yewnanîstanê ji cih û warên xwe hatin qebûlkirin. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ataturk.net/mmuc/lozan.html|title=LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI|date=|publisher=Ataturk.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20160109163845/http://www.ataturk.net/mmuc/lozan.html|archive-date=9 Ocak 2016|url-status=hayır|access-date=3 Ağustos 2016}}&lt;/ref&gt; Bi vî awayî Şerê Rizgariyê bi [[Peymana Lozanê|Peymana Lozanê ya]] ku di 24ê Tîrmeha 1923an de hat îmzekirin bi dawî bû. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/lozan_baris_konferansi/lozan_baris_konf.html|title=Lozan Barış Konferansı (24 Temmuz 1923)|date=|publisher=Genelkurmay Başkanlığı|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304092759/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/lozan_baris_konferansi/lozan_baris_konf.html|archive-date=4 Mart 2016|url-status=evet|access-date=15 Ağustos 2011}}&lt;/ref&gt; Bi vê peymanê Peymana [[Peymana Sevrê|Sewrê ji holê hat]] rakirin û [[Tirkiye]] li ser hîmê Peymana Lozanê hat damezrandin.

== Ragihandina komarê ==
[[Wêne:Mustafa_Kemal,_Nureddin's_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg/220px-Mustafa_Kemal%2C_Nureddin%27s_inspection_of_2nd_Heavy_Artillery_Regiment.jpg|thumb|291x291px|Kemal Paşa, [[Nûredîn Îbrahîm Konyar|Nûredîn Paşa]] 2mîn. Teftîşkirina Alaya Topên Giran. Ji çepê ber bi rastê: Serfermandar Şefik Bey (Türsan), Albay [[Vehbî Kocaguney|Vehbî Bey (Kocagüney)]], Adjutant [[Muzaffer Sword|Muzaffer (Kılıç)]], Adjutant [[Mahmut Nedim Soydan|Mahmut (Soydan)]], Nûreddîn Paşa, Kemal Paşa, [[Cevdet Kerîm Încedayî|Cevdet Kerîm (İncedayı)]], [[Kazım Karabekir|Kazım]] . (18 Çile 1923)]]
[[Wêne:Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg/200px-Mustafa_Kemal_visit_the_front.jpg|çep|thumb|200x200px|Zarokek ji Gazî Mistefa Kemal Paşa re helbestekê dixwîne. (Vezîrhan, 16 Çile 1923)]]
[[Wêne:Atatürk_Konya'da_(1923).jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg/220px-Atat%C3%BCrk_Konya%27da_%281923%29.jpg|thumb|220x220px|Kemal Paşa li Konyayê ye. (22 Adar 1923)]]
[[Wêne:Ataturk_mersin.jpg|girêdan=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Ataturk_mersin.jpg/220px-Ataturk_mersin.jpg|thumb|220x220px|Kemal Paşa xîtabî xelkê Mêrsînê dike. (1923)]]
Piştî hilweşandina sultanetê, Mustafa Kemal di axaftina xwe ya li ser sîstemên hikûmetê de li [[Eskişehir|Eskîşehîrê]] di 15ê Çileya 1923an de li dijî komarê derdikeve û diyar dike ku tu ferq di navbera komarê û monarşiya makezagonî de tune ye.

“Di tevahiya dîroka cîhanê û îro de em bi mutleqparêzî û rêveberiya makezagonî re rû bi rû ne û em hikûmetên komarê jî dibînin.

''Rêxistinkirina hikûmetên makezagonî û komarê ku em dizanin li ser esasê cudabûna hêzan tê qebûlkirin.'' ''Me li ser esasê yekitiya hêzan hikûmetek ava kir... Bi baweriya min di rastiyê de cihêbûna hêzan nîne, yekitiya hêzan heye. Ger hûn dixwazin ji xala lihevhatina bi hukmên şerîetê re binirxînin, bihêlin ku ez bi bîr bînim ku di hukmên me yên şerî de ti şêwazek taybetî ya hukûmetê tune.'' ''Ti formeke wekî komarê û mutleqtiyê nehatiye diyarkirin...” &lt;ref&gt;Sedat Yazıcı ile Fatih Yazıcı, Tarihsellik ve Kuramsallık Arasında: 1921 ve 1924 Anayasalarında Kuvvetler Birliği/Ayrılığı Tartışması, bilig, güz 2011 59. sayı, sayfa: 248&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Taha Akyol, Atatürk'ün İhtilal Hukuku, 1. baskı, sayfa: 304&lt;/ref&gt;''

Mistefa Kemal di 19ê Çileya 1923an de li [[Izmit|Îzmîtê]] di konjonktura ku muxalefet bihêztir dibe û hilbijartin nediyar e, di serê desthilatdariya qanûndanîn û îcrayê de pergala desthilatdariya parlementoyê diparêze û diyar dike ku ew serwer e. ji komarê re wiha ye:

''“Hikûmeta me êdî ne hikûmeteke zalim e. Ne hikûmeteke mutleq û destûrî ye. Hikûmeta me ne wek komarên Fransa û Amerîkayê ye. Hikûmeta me hikûmeta gel e. Hikûmetek meclîsê ya tevahî ye. Di dewleta Tirk a nû de desthilatdarî ya m''iletê ye…” &lt;ref&gt;Atatürk'ün Bütün Eserleri, cilt 14, sayfa: 328-329&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Arı İnan, Gazi Musatafa Kemal Atatürk'ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, sayfa: 97&lt;/ref&gt;

Mustafa Kemal di axaftina xwe ya li [[Îzmîr|Îzmîrê]] ya di 2yê Sibata 1923an de dibêje ku di navbera komarê û monarşiya makezagonî de ferqeke hindik heye.

''“Hikûmetên mutleq hene, hukûmetên destûrî hene, hukûmetên komarê hene. Ev şiklên em îro li ser rûyê erdê dibînin. Lê em dikarin van navan hemûyan bi du çînan îfade bikin. Siltanatiyeke şexsî yan jî destûrî heye. Di vê awayê vegotinê de min ferqeke pir sivik di navbera komarê û monarşiya destûrî de dît. Di ya din de siltaniyet heye, ku demeke dirêj siltan bû û piştî mirina wî ji zarok an jî xizm û xizmên wî re mîras mabû...” &lt;ref&gt;Taha Akyol, Atatürk'ün İhtilal Hukuku, 1. baskı, sayfa: 306&lt;/ref&gt;''

Mustafa Kemal di bersiva xwe ya ji bo pirsa ''[[Neue Freie Press|peyamnerê Wiener Neue Freie Presse]]'' ya di 22ê Îlona 1923an de, derbarê ku paytextê wê li ku derê be, cara ewil diyar kir ku dê komar were ragihandin.

''“Der barê mijara paytexta [[Tirkiye|Tirkiyê]] de. Bersiva vê jî bi awayekî xwezayî tê: [[Enqere]] paytexta Komara Tirkiyeyê ye.” &lt;ref&gt;Atatürk'ün Bütün Eserleri, cilt 16, sayfa: 118&lt;/ref&gt;''

Piştî Têkoşîna Neteweyî, li Tirkiyeyê rêveberiyeke du serî derket holê. &lt;ref&gt;Ergil, Doğu. ''Millî Mücadelenin sosyal tarihi'' (1981), Turhan Kitabevi&lt;/ref&gt; Di 1'ê Mijdara 1922'an de Meclisa Milî ya Tirk sultantiya Osmanî betal kir û Vahdettîn ji text derxist û bi vî rengî hebûna qanûnî ya hikûmeta Stenbolê bi dawî kir. Dema ku di 16ê Çileya 1923an de li [[Izmit|Pawlyona Izmit]] Hûnkarê bi rojnamevanên [[Stembol|Stenbolê]] re hevpeyvînek kir, dema ku ji hêla edîtorê ''[[Dem (rojname)|Vakit]]'' [[Ahmet Emîn Yalman|Ahmet Emîn Bey]] (Yalman) ve li ser pirsgirêka kurd hat pirsîn, wî got, &quot;Li şûna ku Kurdayetiyek bi serê xwe xeyal bike. Jixwe li gorî Qanûna [[Qanûna Teşkilat-ı Esâsîye|Teşkîlat-î Esasîye ya me]] heye. Xweseriya herêmî ya bi vî rengî dê bê avakirin.&quot; &lt;ref&gt;'İstanbul'dan gazetecilere İzmit Kasrı'nda Mülakat', ''Atatürk'ün Bütün Eserleri'', Cilt: 14 (1922-1923), s. 273-274.&lt;/ref&gt;

Bi [[Nine Umde|Dokuz Umde]] ya ku di 8ê Nîsana 1923an de hat weşandin, Gazî Mistefa Kemal hîmê [[Partiya Gel a Komarî|Partiya Gel a]] ku dê bingeha rejima nû ava bike, danî. &lt;ref name=&quot;zurcher1&quot;&gt;Zürcher, Erik Jan. ''Turkey: a modern history'' (2004), I.B.Tauris, s. 195&lt;/ref&gt; Di hilbijartinên Meclîsa Duyemîn a meha Nîsanê de tenê Partiya Gel destûr girt. Namzetên parlamenteriyê ji aliyê Gazî Mustafa Kemal ve wek Serokê Giştî hatin diyarkirin.

Di 25'ê Cotmeha 1923'an de Fethî Bey ku di heman demê de serokwezîr û wezîrê karên hundir bû, ragihand ku ew dev ji Wezareta Karên Hundir berdidin. Di heman rojê de [[Alî Fuat Cebesoy|Alî Fûat Paşayê]] ku wekîlê Serokê Meclîsê bû ji ber ku wek mufetîşê artêşê hat tayînkirin îstifa kir. Parlamenterên dijberê Gazî Mustafa Kemal ji bo van her du kursiyên vala di hilbijartinan de bi ser ketin. Ji bo Serokê Meclîsê yê Duyemîn Reûf [[Rauf Orbay|Bey]] û ji bo Wezîrê Karên Hundir jî Sabit Bey hatin hilbijartin. Gazî Mustafa Kemal ji vê rewşê nerazî bû, di 26ê Cotmeha 1923an de ji serokwezîr Fethî Bey xwest ku ji xeynî [[Fevzi Çakmak|Fevzî Paşayê]] &quot;Cîgirê Serfermandariya Erkan-î Harbiye&quot; ji hikûmetê îstifa bike û yên ku îstifa kirine. ger ji nû ve bên hilbijartin dê vî karî qebûl nekin. Bi vî awayî krîza hikûmetê derket. Hat ragihandin ku endamên kabîneya nû dê di 29ê Cotmehê de bên hilbijartin.

Li ser van geşedanan Gazî Mustafa Kemal ê ku bi îlankirina komarê re biryar da ku pirsgirêkê çareser bike, di şeva 28'ê Cotmeha 1923'an de [[İsmet İnönü|Îsmet Paşa]] û hinek kes li [[Mansion Cankaya|Çankayayê]] bangî civînekê kir û biryara xwe bi gotina, &quot;Sibe em ê. komarê îlan bikin.&quot; Piştî çûyîna [[İsmet İnönü|mêhvanan Îsmet Paşa]] binçav kir û bi hev re tezkereya ku di Kanûna Teşkilat-ı Esasiye de guherîna pêwîst bike amade kir. Roja duşemî 29ê Çiriya Pêşîn a sala 1923an, di Koma Meclîsê ya Partiya Gel de, li ser avakirina Encumena Wezîran hat gotûbêjkirin. Dema ku pirsgirêk nehat çareserkirin, ji Gazî Mustafa Kemal hat xwestin ku fikrên xwe rave bike. Gazî Mistefa Kemal rêya derketina ji krîzê bi pêwîstiya guhertina Destûra Bingehîn vegot. Her wiha pêşnûmeqanûna ku îlankirina Komarê dike hedef pêşkêşî komê kir. Piştî qebûlkirina pêşnûmeya ji aliyê koma partiyê ve, danê êvarê di saet 18.45an de Civîna Lijneya Giştî ya TBMMê dest pê kir. Rapor û pêşnûmeya Komîsyona Destûra Bingehîn a li ser guhertinê ji bo pesendkirinê pêşkêşî lijneya giştî hat kirin û roja duşemê 29ê Çiriya Pêşîn a 1923an saet 20.30an de bi çepikên wekîlan û &quot;Bijî Cumhur!&quot; [[Tirkiye|komar]] hat îlankirin. &lt;ref&gt;''Türk dünyası araştırmaları, 152. sayı'' (2004), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, s. 131&lt;/ref&gt;

== Serokatî (1923-1938) ==
Wekîlê [[Bala]] &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://arsiv.sabah.com.tr/2005/08/05/yaz27-50-110.html|title=Yavuz Donat, Sabah Gazetesi, 05/08/2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20080520003726/http://arsiv.sabah.com.tr/2005/08/05/yaz27-50-110.html|archive-date=20 Mayıs 2008|url-status=evet|access-date=20 Kasım 2008}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[http://www.balabirlik.com/haber-5-ataturk-bala-milletvekili.html &quot;Atatürk Bala Milletvekili&quot;] Yrd. Doç. Dr. Orhan Çekiç, Atatürk Araştırma Merkezi Müdürü, Balabirlik.com&lt;/ref&gt; Gazî Mustafa Kemal bi dengên her 158 parlementerên ku beşdarî hilbijartina serokomariyê ya piştî îlankirina Komarê hat kirin, wek serokomarê yekem ê [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] hat hilbijartin. &lt;ref&gt;Can Dündar, Yükselen Bir Deniz, İmge Kitabevi, S:120-145&lt;/ref&gt; Bi gotina xwe, Atatürk ji bo ku &quot;Tirkiyeyê bigihîne asta şaristaniya hemdem&quot; çend guhertinên radîkal pêk anîn.

Li gorî [[Qanûna Teşkilat-ı Esâsîye (1924)|Destûra Bingehîn a sala 1924'an]], piştî hilbijartinên serokkomariyê yên 29'ê Cotmeha 1923'an, Meclisa Neteweyî ya Mezin a Tirkiyeyê 3 caran (di salên 1927, 1931 û 1935'an de) Gazî Mustafa Kemal careke din ji bo serokkomariyê hilbijart. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htm|title=Arşivlenmiş kopya|archive-url=https://web.archive.org/web/20071223172043/http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htm|archive-date=23 Aralık 2007|url-status=evet|access-date=12 Şubat 2008}}&lt;/ref&gt; Di serdema Ataturk de [[İsmet İnönü|Îsmet Înonû]], [[Fethi Okyar]] û [[Celal Bayar]] serokwezîr bûn. Di vê serdemê de kesê ku herî zêde li ser wezîfeyê ma û herî zêde hikûmet ava kir [[İsmet İnönü|Îsmet Înonû]] bû. Hikûmetên ku di serdema Atatürk de hatin avakirin, bi rêz bûn [[1. Hikûmeta Tirkiyê|1.]] [[1. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[2. Hikûmeta Tirkiyê|2.]] [[2. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[3. Hikûmeta Tirkiyê|3.]] [[3. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[4. Hikûmeta Tirkiyê|4.]] [[4. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[5. Hikûmeta Tirkiyê|5.]] [[5. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[6. Hikûmeta Tirkiyê|6.]] [[6. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]], [[7. Hikûmeta Tirkiyê|7.]] [[7. Hikûmeta Tirkiyê|Hikûmeta Tirkiyê]] û [[8. Hikûmeta Tirkiyê|8.]] Dewleta [[8. Hikûmeta Tirkiyê|Tirk]] e.

== Çavkanî ==</text>
      <sha1>kp2llgwd4jdigk61cjqufpmvh7oidx9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094840</id>
      <parentid>1094835</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T20:01:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hz.mandalina</username>
        <id>50696</id>
      </contributor>
      <comment>'Siyasi kısmında kaldım çeviriye devam inş' ket şûna rûpelê.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46" xml:space="preserve">Siyasi kısmında kaldım çeviriye devam inş</text>
      <sha1>nhfe9b98snmy9xk06oxmpbunjsxuiwn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Şamil Paşayê Bedirxanî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129099</id>
    <revision>
      <id>1094842</id>
      <timestamp>2022-08-09T20:15:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mohajeer</username>
        <id>15290</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;&quot;Şamil Paşayê Bedirxanî&quot; an jî &quot;Elî Şamil Paşa&quot; kurê [[Bedirxan Beg]] ê herî mezin e. Di serdema Osmaniyan de şaredarê [[Kadıköy]] bû û her wisa serdarê Qişleya Selimiyeyê bû. Bi dûçûna parlamenterê Wanê [[İbrahim Arvas]] destpêka fikriyata [[Kurdayetî]] bi Şamil Paşa destpê dike&lt;ref&gt;Tarihi Hakikatler, İbrahim Arvas,r:33&lt;/ref&gt;. Di kuştina Ridwan Paşa de tê tometbar kirin û be bi  Trablûsê ve tê sirgûn kirin û li wir dimire....&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="487" xml:space="preserve">&quot;Şamil Paşayê Bedirxanî&quot; an jî &quot;Elî Şamil Paşa&quot; kurê [[Bedirxan Beg]] ê herî mezin e. Di serdema Osmaniyan de şaredarê [[Kadıköy]] bû û her wisa serdarê Qişleya Selimiyeyê bû. Bi dûçûna parlamenterê Wanê [[İbrahim Arvas]] destpêka fikriyata [[Kurdayetî]] bi Şamil Paşa destpê dike&lt;ref&gt;Tarihi Hakikatler, İbrahim Arvas,r:33&lt;/ref&gt;. Di kuştina Ridwan Paşa de tê tometbar kirin û be bi  Trablûsê ve tê sirgûn kirin û li wir dimire. 

== Çavkanî ==</text>
      <sha1>t2a894m71sy38mht8czil4upvx3mtxq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094843</id>
      <parentid>1094842</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T20:16:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mohajeer</username>
        <id>15290</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="527" xml:space="preserve">&quot;Şamil Paşayê Bedirxanî&quot; an jî &quot;Elî Şamil Paşa&quot; kurê [[Bedirxan Beg]] ê herî mezin e. Di serdema Osmaniyan de şaredarê [[Kadıköy]] bû û her wisa serdarê Qişleya Selimiyeyê bû. Bi dûçûna parlamenterê Wanê [[İbrahim Arvas]] destpêka fikriyata [[Kurdayetî]] bi Şamil Paşa destpê dike&lt;ref&gt;Tarihi Hakikatler, İbrahim Arvas,r:33&lt;/ref&gt;. Di kuştina Ridwan Paşa de tê tometbar kirin û be bi  Trablûsê ve tê sirgûn kirin û li wir dimire. 
== Binêre ==
* [[Malbata Bedirxaniyan]]
== Çavkanî ==</text>
      <sha1>pmt7vpj0vhae0q8cvore9r9sd7uebb1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Antîmaterialê (pirtûk)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129100</id>
    <revision>
      <id>1094844</id>
      <timestamp>2022-08-09T20:24:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:4640:4521:0:B512:E100:B221:4CC9</ip>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;'''Antîmaterialê&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;''' wê navê pirtûkek ji pirtûkên nivîskarê kurd Abdusamet yigit bê. Pirtûk di salên 2013 û 2014´an de hatiya nivîsandin û pirtûk di wê de wê hinek teoriyê fîzîkê ên li ser qatkên atomê wê bê nivîsandin. Weki ku wê ji navê pirtûkê wê bê dîtin pirtûk wê, mijarên fîzîkê êm di çerçoveya ´antîm...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4183" xml:space="preserve">'''Antîmaterialê&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;''' wê navê pirtûkek ji pirtûkên nivîskarê kurd Abdusamet yigit bê. Pirtûk di salên 2013 û 2014´an de hatiya nivîsandin û pirtûk di wê de wê hinek teoriyê fîzîkê ên li ser qatkên atomê wê bê nivîsandin. Weki ku wê ji navê pirtûkê wê bê dîtin pirtûk wê, mijarên fîzîkê êm di çerçoveya ´antîmaterialê´ wê hilde li dest. Mijarên weke di elektronê de hebûna vejene pozitiv û nagativ wê, hilde li dest. Di beşa pêşî a pirtûkê de wê mijarê bi temenekê dîrokî wê bi hinek çavkaniyên fikrên mani ku wê bi têgihiştina ´rohniyê û tariyê´ hilde li dest. Weki din mijarên ku wê di pirtûkên de wê, bên hildan li dest ên weke rewşa smetriyê, fezeyê, pêvajoyên felsefeyê ên bi berfirehbûnê wê bi heman çavkaniyan wê bixwezê bi temenekê bênê ser ziman&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;.

Pirtûk weki din wê, bi pêşgotinek dirêj re wê destpêbikê. Di gotinê de wê bi sereka mijare antimaterialê ku ew çi ji wê bê fahmkirin wê hilde li dest. Weki din wê beşa pêşî a bi navê &quot;Destpêk: antimateriel, destpêka fahmkirina wê&quot; re wê bînê ser ziman û wê di wê beşê de wê, bi perspektifek dîrokî û felsefeyî wê mijare têgihiştina antimateriyê wê bênê ser ziman. Di beşa piştre de jî wê, bi navê &quot;têgîna antimaterialê û rewşa destûra kişînê kutleyê&quot; wê bînê ser ziman. Di wê beşê de wê li ser rewşa kişîna kutleyê a maddeya wê û ya weke antimaddeyê wê li ser wê rawastihê. Di wê beşê de wê li ser elementên weke pozitronê û hwd wê bisekinê. Di beşa piştî wê tê de jî wê, mijare di bin navê &quot;qatka reş û ankû ´cismê reş´ bi antimaterialê re&quot; bê û wê, di wê beşê de jî wê, mijarên kuantumê ku wê ji dema teoria blanck û heta demên piştre bi pêşketinên bi kifşkiirna têgihiştina antimaterialê weke ji aliyê kesên weke paul Dirac ve wê li ser dem û teoriya wan wê bisekinê. Weke beşek zêde dîrêk wê beşa pirtûkê a bi navê &quot;Têgîna kişîna ardê û ´elementa antimaddeyê´&quot; bê û wê di wê beşê de wê, mijare kişîna kutleyê, mijare elektromanyetikê û temenê wê li ser wê bisekinê. Piştre wê, rewşa kişîna ardê wê li dûnyê hebûna wê hilde li dest. Di dewama wê de wê gelek mijarên ku wê di wê beşê de wê bi têgihiştina fîzîka qatkan wê bînê ser ziman wê, di beşa piştre a bi navê &quot;Têgîna antimaterialê og rêgeza hevyekiyê (The equivalence principle)&quot; de jî wê, berdewam bikê û wê bênê ser ziman. Di beşa piştî wê de wê a bi navê &quot;têgîna kişîna ardê de mijare kutle-lêbarkirinê û mijare antihidrojenê&quot; jî wê mijare têgihiştina antiatomê, antihidrojenê, mijare qatkên bi vejene(elektrika) nagativ wê hilde li dest. Di dawîya wê beşê de wê, hinekî li ser dîroka kifşkirina elementa pozitronê wê rawastihê. piştî ev mijar û hinek mijarên din ên weke mijare vejene nagativ û wqada manyatik û smetriyê wê di beşên piştre ên bi navê &quot;Têgîna tahfanê û ankû ketinê û kişîna ardê&quot; û &quot;Materiale, antimateriale û têgîna smetriyê&quot; wê li ser mijarên ku weke yên vejene nagativ û rewşa wê ya fezeyê û ango li gerdûnê wê ser wê bisekinê&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;.
 
Pirtûk wê weke pirtûk ku wê zanîna qatkên kuantumê û rewşa levketina wan û çawa ji wan vejen û ango elektrik tê derhanîn wê hilde li dest û wê li ser wan wê bisekinê. Di navaroka pirtûkê de wê li ser rewşa elemetên atomê weke protonê, notronê û elektronê wê bi wê armancê wê, bisekinê. Wekî din wê di dawîya pirtûkê de wê di dewama van mijarên ku ew dihilde li dest de w mijare rengê antiatomê wê, hilde li dest&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;.


==Çavkanî==</text>
      <sha1>gp9qh7hwkxpc5u00vvigpnyhgfeq76t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094850</id>
      <parentid>1094844</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T07:38:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gomada</username>
        <id>1088</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Gomada navê [[Antimaterialê]] weke [[Antîmaterialê (pirtûk)]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4183" xml:space="preserve">'''Antîmaterialê&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;''' wê navê pirtûkek ji pirtûkên nivîskarê kurd Abdusamet yigit bê. Pirtûk di salên 2013 û 2014´an de hatiya nivîsandin û pirtûk di wê de wê hinek teoriyê fîzîkê ên li ser qatkên atomê wê bê nivîsandin. Weki ku wê ji navê pirtûkê wê bê dîtin pirtûk wê, mijarên fîzîkê êm di çerçoveya ´antîmaterialê´ wê hilde li dest. Mijarên weke di elektronê de hebûna vejene pozitiv û nagativ wê, hilde li dest. Di beşa pêşî a pirtûkê de wê mijarê bi temenekê dîrokî wê bi hinek çavkaniyên fikrên mani ku wê bi têgihiştina ´rohniyê û tariyê´ hilde li dest. Weki din mijarên ku wê di pirtûkên de wê, bên hildan li dest ên weke rewşa smetriyê, fezeyê, pêvajoyên felsefeyê ên bi berfirehbûnê wê bi heman çavkaniyan wê bixwezê bi temenekê bênê ser ziman&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;.

Pirtûk weki din wê, bi pêşgotinek dirêj re wê destpêbikê. Di gotinê de wê bi sereka mijare antimaterialê ku ew çi ji wê bê fahmkirin wê hilde li dest. Weki din wê beşa pêşî a bi navê &quot;Destpêk: antimateriel, destpêka fahmkirina wê&quot; re wê bînê ser ziman û wê di wê beşê de wê, bi perspektifek dîrokî û felsefeyî wê mijare têgihiştina antimateriyê wê bênê ser ziman. Di beşa piştre de jî wê, bi navê &quot;têgîna antimaterialê û rewşa destûra kişînê kutleyê&quot; wê bînê ser ziman. Di wê beşê de wê li ser rewşa kişîna kutleyê a maddeya wê û ya weke antimaddeyê wê li ser wê rawastihê. Di wê beşê de wê li ser elementên weke pozitronê û hwd wê bisekinê. Di beşa piştî wê tê de jî wê, mijare di bin navê &quot;qatka reş û ankû ´cismê reş´ bi antimaterialê re&quot; bê û wê, di wê beşê de jî wê, mijarên kuantumê ku wê ji dema teoria blanck û heta demên piştre bi pêşketinên bi kifşkiirna têgihiştina antimaterialê weke ji aliyê kesên weke paul Dirac ve wê li ser dem û teoriya wan wê bisekinê. Weke beşek zêde dîrêk wê beşa pirtûkê a bi navê &quot;Têgîna kişîna ardê û ´elementa antimaddeyê´&quot; bê û wê di wê beşê de wê, mijare kişîna kutleyê, mijare elektromanyetikê û temenê wê li ser wê bisekinê. Piştre wê, rewşa kişîna ardê wê li dûnyê hebûna wê hilde li dest. Di dewama wê de wê gelek mijarên ku wê di wê beşê de wê bi têgihiştina fîzîka qatkan wê bînê ser ziman wê, di beşa piştre a bi navê &quot;Têgîna antimaterialê og rêgeza hevyekiyê (The equivalence principle)&quot; de jî wê, berdewam bikê û wê bênê ser ziman. Di beşa piştî wê de wê a bi navê &quot;têgîna kişîna ardê de mijare kutle-lêbarkirinê û mijare antihidrojenê&quot; jî wê mijare têgihiştina antiatomê, antihidrojenê, mijare qatkên bi vejene(elektrika) nagativ wê hilde li dest. Di dawîya wê beşê de wê, hinekî li ser dîroka kifşkirina elementa pozitronê wê rawastihê. piştî ev mijar û hinek mijarên din ên weke mijare vejene nagativ û wqada manyatik û smetriyê wê di beşên piştre ên bi navê &quot;Têgîna tahfanê û ankû ketinê û kişîna ardê&quot; û &quot;Materiale, antimateriale û têgîna smetriyê&quot; wê li ser mijarên ku weke yên vejene nagativ û rewşa wê ya fezeyê û ango li gerdûnê wê ser wê bisekinê&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;.
 
Pirtûk wê weke pirtûk ku wê zanîna qatkên kuantumê û rewşa levketina wan û çawa ji wan vejen û ango elektrik tê derhanîn wê hilde li dest û wê li ser wan wê bisekinê. Di navaroka pirtûkê de wê li ser rewşa elemetên atomê weke protonê, notronê û elektronê wê bi wê armancê wê, bisekinê. Wekî din wê di dawîya pirtûkê de wê di dewama van mijarên ku ew dihilde li dest de w mijare rengê antiatomê wê, hilde li dest&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;.


==Çavkanî==</text>
      <sha1>gp9qh7hwkxpc5u00vvigpnyhgfeq76t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1094852</id>
      <parentid>1094850</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T07:38:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gomada</username>
        <id>1088</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[w:WP:HotCat|HC]]: Zêdekirina [[Kategorî:Abdusamet Yigit]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4214" xml:space="preserve">'''Antîmaterialê&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;''' wê navê pirtûkek ji pirtûkên nivîskarê kurd Abdusamet yigit bê. Pirtûk di salên 2013 û 2014´an de hatiya nivîsandin û pirtûk di wê de wê hinek teoriyê fîzîkê ên li ser qatkên atomê wê bê nivîsandin. Weki ku wê ji navê pirtûkê wê bê dîtin pirtûk wê, mijarên fîzîkê êm di çerçoveya ´antîmaterialê´ wê hilde li dest. Mijarên weke di elektronê de hebûna vejene pozitiv û nagativ wê, hilde li dest. Di beşa pêşî a pirtûkê de wê mijarê bi temenekê dîrokî wê bi hinek çavkaniyên fikrên mani ku wê bi têgihiştina ´rohniyê û tariyê´ hilde li dest. Weki din mijarên ku wê di pirtûkên de wê, bên hildan li dest ên weke rewşa smetriyê, fezeyê, pêvajoyên felsefeyê ên bi berfirehbûnê wê bi heman çavkaniyan wê bixwezê bi temenekê bênê ser ziman&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;.

Pirtûk weki din wê, bi pêşgotinek dirêj re wê destpêbikê. Di gotinê de wê bi sereka mijare antimaterialê ku ew çi ji wê bê fahmkirin wê hilde li dest. Weki din wê beşa pêşî a bi navê &quot;Destpêk: antimateriel, destpêka fahmkirina wê&quot; re wê bînê ser ziman û wê di wê beşê de wê, bi perspektifek dîrokî û felsefeyî wê mijare têgihiştina antimateriyê wê bênê ser ziman. Di beşa piştre de jî wê, bi navê &quot;têgîna antimaterialê û rewşa destûra kişînê kutleyê&quot; wê bînê ser ziman. Di wê beşê de wê li ser rewşa kişîna kutleyê a maddeya wê û ya weke antimaddeyê wê li ser wê rawastihê. Di wê beşê de wê li ser elementên weke pozitronê û hwd wê bisekinê. Di beşa piştî wê tê de jî wê, mijare di bin navê &quot;qatka reş û ankû ´cismê reş´ bi antimaterialê re&quot; bê û wê, di wê beşê de jî wê, mijarên kuantumê ku wê ji dema teoria blanck û heta demên piştre bi pêşketinên bi kifşkiirna têgihiştina antimaterialê weke ji aliyê kesên weke paul Dirac ve wê li ser dem û teoriya wan wê bisekinê. Weke beşek zêde dîrêk wê beşa pirtûkê a bi navê &quot;Têgîna kişîna ardê û ´elementa antimaddeyê´&quot; bê û wê di wê beşê de wê, mijare kişîna kutleyê, mijare elektromanyetikê û temenê wê li ser wê bisekinê. Piştre wê, rewşa kişîna ardê wê li dûnyê hebûna wê hilde li dest. Di dewama wê de wê gelek mijarên ku wê di wê beşê de wê bi têgihiştina fîzîka qatkan wê bînê ser ziman wê, di beşa piştre a bi navê &quot;Têgîna antimaterialê og rêgeza hevyekiyê (The equivalence principle)&quot; de jî wê, berdewam bikê û wê bênê ser ziman. Di beşa piştî wê de wê a bi navê &quot;têgîna kişîna ardê de mijare kutle-lêbarkirinê û mijare antihidrojenê&quot; jî wê mijare têgihiştina antiatomê, antihidrojenê, mijare qatkên bi vejene(elektrika) nagativ wê hilde li dest. Di dawîya wê beşê de wê, hinekî li ser dîroka kifşkirina elementa pozitronê wê rawastihê. piştî ev mijar û hinek mijarên din ên weke mijare vejene nagativ û wqada manyatik û smetriyê wê di beşên piştre ên bi navê &quot;Têgîna tahfanê û ankû ketinê û kişîna ardê&quot; û &quot;Materiale, antimateriale û têgîna smetriyê&quot; wê li ser mijarên ku weke yên vejene nagativ û rewşa wê ya fezeyê û ango li gerdûnê wê ser wê bisekinê&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;.
 
Pirtûk wê weke pirtûk ku wê zanîna qatkên kuantumê û rewşa levketina wan û çawa ji wan vejen û ango elektrik tê derhanîn wê hilde li dest û wê li ser wan wê bisekinê. Di navaroka pirtûkê de wê li ser rewşa elemetên atomê weke protonê, notronê û elektronê wê bi wê armancê wê, bisekinê. Wekî din wê di dawîya pirtûkê de wê di dewama van mijarên ku ew dihilde li dest de w mijare rengê antiatomê wê, hilde li dest&lt;ref&gt;[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20220809120026427385&amp;lng=4        Pirtûka ´antimaterialê´]&lt;/ref&gt;.


==Çavkanî==

[[Kategorî:Abdusamet Yigit]]</text>
      <sha1>n822f60jdtwv9dp7ttan1s6oertvaxr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Antimaterialê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129101</id>
    <redirect title="Antîmaterialê (pirtûk)" />
    <revision>
      <id>1094851</id>
      <timestamp>2022-08-10T07:38:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gomada</username>
        <id>1088</id>
      </contributor>
      <comment>Gomada navê [[Antimaterialê]] weke [[Antîmaterialê (pirtûk)]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Antîmaterialê (pirtûk)]]</text>
      <sha1>ewjzrp5pexduegjfsu9miaw4fw540nn</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>