Wîkîpediya kuwiki https://ku.wikipedia.org/wiki/Destp%C3%AAk MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Medya Taybet Gotûbêj Bikarhêner Gotûbêja bikarhêner Wîkîpediya Gotûbêja Wîkîpediyayê Wêne Gotûbêja wêneyî MediaWiki Gotûbêja MediaWiki Şablon Gotûbêja şablonê Alîkarî Gotûbêja alîkariyê Kategorî Gotûbêja kategoriyê Portal Gotûbêja portalê TimedText TimedText talk Modul Gotûbêja modulê Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 837 1094943 1094290 2022-08-12T17:07:29Z 91.240.243.36 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = muzîk | nav = Şivan Perwer | navê_rastî = İsmail Aygün | bernav = Dengê Kurdistan | sernavê_wêne = Şivan Perwer 2018 | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|23|01|1955|temen=erê}} | cihê_jidayikbûnê = ([[Sêwereg]], [[Riha]]) | malper = {{url|www.sivan-perwer.com}} }} '''Şivan Perwer''' (jdb. {{Jidayikbûn|23|kanûna paşîn|1955}} li navçeya [[Sêwereg, Riha|Sêwereg]]), mezin tirîn hunermendê [[kurd]] e. == Jînenîgerî == === Zarokatî û hunera wî === Şivan Perwer, [[23ê kanûna paşîn]] sala [[1955]]ê li [[Sêwereg, Riha|Sêwereg]]ê ye xwedê daye. Ciyê lê xwedêdayî herêmeke xwedî giyaneke (rûh) felsefî ya pir kûr e, mîna dirûvê erdnîgariya xwe. Ev dorhêl bi muzîkê tije ya û vê kûrahiya felsefi kabiliyeteke mezin ya mûzikê jî daye mirovan. Bapîrê Şivan Perwer, bîlûrvan û dengbêjeki mezin bû. Eywaneke aidê (xweserê) wî li gund hebû. Bê dost, bê mêvan, bê heval nedikariya bimîne. Li wan derhêlên nîzik kesên xwedi kabîliyetên çandeyî (mîna mûzîk, destan, çîrok û cûr be cûrên wêjeyê) mûheqeq dibûn mêvanê wi. Sohbetên wanên civakiyên bi muzîkê heya derengiya şevê domdikir. Dengbêj rûdiniştin bi saetan klasikên gelêriyên diroki bi dengên bilind dixwendin û dijiyandin. Mesela; [[Siyabend û Xecê]], [[Evdalê Zeynikê]], [[Eyşana Îbê]], [[Evdî]], [[Erebê]], [[Bêmal]], [[Delalê Qerejdaxi]], [[Lawkê Metînî]], [[Şêxa Delal]], [[stranên govend]] û [[dîlan]]. Bi vî awayî ji êvarî heya derengiya şevê ji aliyekê bilûr, ji aliyê din keman, an jî dengê dengbêjan li kûrahiya rûhê insanan tesîr dikir, bi sedsalan ew paş de dibirin û ew mirovên bi van guhdarkirinan radizan gelek caran di xewnên xwe de jî ev bûyêr diditan. Ji aliyê din ve zordariya li [[Kurdistan]]ê, zulma li ser ziman, çande û şexsiyeta mirovan hêj bêhtir jan (êş) dida mirovan û di pêşberê van tehdayiyan de kîn û nefreta di hûndirê wan de berhev dibû, hest (hiş) û evîna di hûndirê wan de veşartî digeriya ev qêrîn ji dikir kû bi ruhî, bi mirovînî xwe bi tayê jiyanê ve girêbide û dirûvekê muzîkî distand, dibû muzîk. Va ye di vî atmosferî de gelek caran di her bergehi de lehengên (qehreman) bênav digiheştin. Ango di têkoşîna li hemberê zordariyê de, di bûyerên çandeyiyên ji vê dirûvê jiyanê derdayî kes (şexis) derketine nêvengê (holê). Şivan Perwer di vî atmosferi de giheştiye. Tû kesî xisûsî ew perwerde nekiriye, dijê vê ew bûyereke kû dirûvê jiyanê derxistî nêvengê ye. Wî di biçûkatiyê de dest bi stran gotinê kir. Di tim bûyerên jiyayî û bîhîstî de ew dijiyan û bi stran ji hundirê xwe derdixist. Mirovên guhdarî Şivan dikirin, ji vî zarokê weha biçûk kû buyerên mezin dijî mat (şaş) dibûn. Buyerên dijiya, an ji xeyal dikir. dikire stran û carinan bi seatan digot. Vêca li dorhêlên xwe caran ne bi çavê zarokan lê dinêrîn. Di civatê de giraniya wi hebû. Lewra, weko hêviyek ya civatê ji wi hebe pê re muamele dikirin her demî. Şivanê biçûk li dora xwe de şexsiyeteke fîlozofîk yê muzîkal dihate naskirin û jê heskirin. Lêbelê li gor Şivan, ev civata, paşdemayî, berteng lê xwediyê xususiyetinê rind bû, ji aliyê civakî û ccedil;andeyî ve gerek bihata guhartin. Bi wi ser û dinya xwe ya bicûk evên he dê çawa pêk banîna. Van tiştên he gişan riyek ya çareyê bi wi didan lêgerinê. Ji nêv vê civatê derketin, ango bi der ve çûyîn fîkra li hinek tiştên teorîk geran, hin bûn û dûv re jî li civata xwe vegerîn di temenên biçûk de ew kûr kûr diamand. Ji ber kû gelê kurd ji her ali ve hatibû rapêçan û di bin tehdê (tûndiyê) de bû, di ser de polîtîkaya bihûjtin (asimilasyon) ê ya tîr hebû, riya wî ya dî hûndirê, çandiya xwe de bi civakî, teorîk, teknîk û kirdarî (pratîk) pêşveçûna wi hatibû birîn (girtin). Ew civata weha ne azada kû bi vî awayî nedikarî biser bikeve helbet, bêhtir di bergehê çande û hunerî de kariye serfiraz bibe. Derktina Şivan jî mînakek ya vê yekê ye. Weke li jor hati gotin, hunermendên kurdên bi kurdi digotin di jiyaneke berteng, zehmetiyên wê pir, şexsiayata hatî êxisitn, bi deng remanên xweş çiqas hîkarî (tesîr) li civatê bikiran jî, ji ber êxistina xwe ya şexsî nexwdiyê tû biryarê bûn. Hunermendên kurdan yên li gor fermanên (emrên) dewletê hereket dikirin jî, ji rûmerên netewî dihatin dûrxistin, vê carê jî çiqas xwediyê derfetên (imkan) mezin jî bin, diketin derecek ya bê şexsiyetiyeke din (ya dûwem). Ango an bi kurdî bibêje, li rûmetên xwe xwedî derkeve di bin emrê axayê kurd de bimîne, bibe mirîdê şêx, bibe dengbêjek basit, an jî dest ji rûmetên netewî tevan berde, bibe xwediyê derfetên maddî, lêbelê mina qaşmerê zordestan hereket bike. Va ye weha bû rewşa çandê, hunermend, muzîsyen, hozan û nivîskarên kurd. Şivan Perwer li van tevan îsyan kir û çi bigre (çi bibe bila bibe) bi armanca çêkirina herî rind pêkbîne tembûra xwe hilda, hestên xwe yên di kurahiyên giyanê (ruh) wi de kombûyîn, bûyerên di mejiyê wî de çêbûyîn bi stranên xwe dan gelê xwe. Şivan Perwer bi profesyonelî [[1975]]ê dest bi hunermendiyê kiriye, li gor bûyerên li dinyayê hatin guhartin her sal berhem afirandine, bi klasîkên gelêrî mijûl bûye, di vî bergehî de rê şanî gelek hunermendan kiriye û bûye mînak ji wan re. == Dîskografî == * ''[[Govenda Azadîxwazan (albûm)|Govenda Azadîxwazan]]'' (1975) * ''[[Hevalê Bar Giranim]]'' (1976) * ''[[Herne Pêş (albûm)|Herne Pêş]]'' (1977) * ''[[Ey Ferat (albûm)|Ey Ferat]]'' (1978) * ''[[Kîne Em (albûm)|Kîne Em]]'' (1979) * ''[[Hay Dil]]'' (1980) * ''[[Gele Min Rabe]]'' (1981) * ''[[Agiri]]'' (1982) * ''[[Bilbilo / Ferzê]]'' (1983) * ''[[Dotmam]]'' (1985) * ''[[Lê Dîlberê]]'' (1986) * ''[[Helebçe (albûm)|Helebçe]]'' (1988) * ''[[Bilbile dilşadî /helebçe]](1988) * ''[[Xewna Min / Qasimlo]]'' (1991) * ''[[Zembîlfiroş (albûm)|Zembîlfiros]]'' (1992) * ''[[Ya Star (albüm)]]'' (1995) * ''[[Nazê]]'' (1996) * ''[[Hêviya Te]]'' (1999) * ''[[Roj û Heyv]]'' (2000) * ''[[Sarê (albûm)|Sarê]]'' (2001) * ''Helbestên bijartî yên 1 /Kirîvê'' (2002) * ''Helbestên bijartî yên 2/Klasîk'' (2003) * ''Helbesten Bijarti yên 3'' (2004) * ''[[Min bêriya te kiriye]]'' (2004) * ''[[Destana Rojava (albûm)|Destana Rojava]]'' (2011) * ''Şivanname/Gazind'' (2013) == Girêdanên derve == * [http://www.sivan-perwer.com/ Malperê Şivan Perwer ya fermî] Malpera fermî * {{facebook|sivanperwer|Şivan Perwer}} * [http://www.sp-f.org/ Fonda Şivan Perwer ji bo Çand û Hunera Navnetewî] Malper pirzimanî ye * [http://musicmoz.org/Bands_and_Artists/P/Perwer,_Sivan/ Musicmoz] (Îngilîzî) * [http://www.worldmusic.cn/musicboxv2/index.php?action=album&id=139 Hînek ji stranên Şivan Perwer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051120060917/http://www.worldmusic.cn/musicboxv2/index.php?action=album&id=139 |date=2005-11-20 }} * [http://www.ronibaran.de/sivan.html Gotinên stranên Şivan Perwer] * [http://www.felsefevan.com/index.php?option=pek_content&task=view&id=240&Itemid=42 Vegera welêt hesreta min e. Hevpeyvîna Şivan Perwer ya di Rojnameya Tarafê de] [[Kategorî:Şivan Perwer| ]] [[Kategorî:Kesên ji Sêwregê]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1955]] cfw2a59p2gcx3v9qv01x00nfv60gbgd 0 1446 1094932 1094931 2022-08-12T11:59:38Z 2001:871:210:2D03:DD7:630F:2B2B:A980 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = الأيوبيون | nav ziman = [[Erebî]] | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 2.250.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 3.750.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== [[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]] [[Wêne: Ayyubid Sultanate 1193 AD.jpg|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan du bin Selahedîn Eyûbî di sala 1193an]] ==== Esîl ==== [[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal "Eagle of Selaheddîn" ya Keleha Qahîre, Misir.]] Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû. Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]]) Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan. ====Damezrandina li Misrê==== Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]] [[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]] Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn. Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku "kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû" û "yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir", li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt. Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. ==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ==== Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin. Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê. Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist. ==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ==== Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan. Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir. Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir. Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan. ==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ==== [[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]] Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. ==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ==== Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir. ==== Fetihkirina Erebistanê ==== Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). ==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ==== [[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]] Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin. Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin. ====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê==== [[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]] Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin. [[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne. Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû. Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==== Bermayiyên xanedaniyê ==== Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn. ==Rêvebir== [[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]] ==== Awayî ==== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin. ====Cihê hikûmetê==== [[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]] Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Dîroka Kurdistanê]] * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] oszq5cubpb3wqcvnd0nkepdeq1d1sb4 1094933 1094932 2022-08-12T12:00:26Z 2001:871:210:2D03:DD7:630F:2B2B:A980 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = الأيوبيون (Eyyûbîyûn) | nav ziman = [[Erebî]] | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 2.250.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 3.750.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== [[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]] [[Wêne: Ayyubid Sultanate 1193 AD.jpg|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan du bin Selahedîn Eyûbî di sala 1193an]] ==== Esîl ==== [[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal "Eagle of Selaheddîn" ya Keleha Qahîre, Misir.]] Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû. Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]]) Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan. ====Damezrandina li Misrê==== Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]] [[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]] Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn. Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku "kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû" û "yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir", li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt. Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. ==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ==== Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin. Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê. Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist. ==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ==== Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan. Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir. Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir. Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan. ==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ==== [[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]] Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. ==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ==== Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir. ==== Fetihkirina Erebistanê ==== Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). ==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ==== [[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]] Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin. Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin. ====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê==== [[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]] Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin. [[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne. Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû. Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==== Bermayiyên xanedaniyê ==== Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn. ==Rêvebir== [[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]] ==== Awayî ==== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin. ====Cihê hikûmetê==== [[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]] Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Dîroka Kurdistanê]] * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] ow2fqt8o4eqgf2g3n0m7w8wt3gi2h4w 1094934 1094933 2022-08-12T12:01:51Z 2001:871:210:2D03:DD7:630F:2B2B:A980 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = الأيوبيون (Eyyûbîyûn) | nav ziman = [[Erebî]] | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]]-[[Sunîtî]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 2.250.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 3.750.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== [[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]] [[Wêne: Ayyubid Sultanate 1193 AD.jpg|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan du bin Selahedîn Eyûbî di sala 1193an]] ==== Esîl ==== [[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal "Eagle of Selaheddîn" ya Keleha Qahîre, Misir.]] Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû. Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]]) Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan. ====Damezrandina li Misrê==== Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]] [[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]] Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn. Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku "kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû" û "yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir", li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt. Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. ==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ==== Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin. Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê. Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist. ==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ==== Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan. Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir. Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir. Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan. ==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ==== [[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]] Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. ==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ==== Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir. ==== Fetihkirina Erebistanê ==== Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). ==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ==== [[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]] Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin. Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin. ====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê==== [[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]] Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin. [[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne. Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû. Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==== Bermayiyên xanedaniyê ==== Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn. ==Rêvebir== [[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]] ==== Awayî ==== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin. ====Cihê hikûmetê==== [[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]] Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Dîroka Kurdistanê]] * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] 17n806rtcsntidxd4fftfkwr1ug0l6z 1094965 1094934 2022-08-12T22:45:58Z 2001:871:210:2D03:D04A:A1E7:72B0:4468 /* Dîrok */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = الأيوبيون (Eyyûbîyûn) | nav ziman = [[Erebî]] | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an) | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]]-[[Sunîtî]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 2.250.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 3.750.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== [[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]] [[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan du bin Selahedîn Eyûbî di sala 1193an]] ==== Esîl ==== [[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal "Eagle of Selaheddîn" ya Keleha Qahîre, Misir.]] Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû. Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]]) Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan. ====Damezrandina li Misrê==== Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]] [[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]] Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn. Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku "kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû" û "yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir", li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt. Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. ==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ==== Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin. Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê. Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist. ==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ==== Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan. Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir. Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir. Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan. ==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ==== [[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]] Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. ==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ==== Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir. ==== Fetihkirina Erebistanê ==== Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). ==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ==== [[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]] Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin. Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin. ====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê==== [[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]] Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin. [[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne. Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû. Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==== Bermayiyên xanedaniyê ==== Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn. ==Rêvebir== [[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]] ==== Awayî ==== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin. ====Cihê hikûmetê==== [[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]] Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Dîroka Kurdistanê]] * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] iwyv9uytdrl8zd6mfosdignrgmc5z69 1094966 1094965 2022-08-12T22:46:54Z 2001:871:210:2D03:D04A:A1E7:72B0:4468 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = الأيوبيون (Eyyûbîyûn) | nav ziman = [[Erebî]] | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]]-[[Sunîtî]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 2.250.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 3.750.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== [[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]] [[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan du bin Selahedîn Eyûbî di sala 1193an]] ==== Esîl ==== [[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal "Eagle of Selaheddîn" ya Keleha Qahîre, Misir.]] Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû. Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]]) Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan. ====Damezrandina li Misrê==== Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]] [[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]] Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn. Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku "kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû" û "yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir", li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt. Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. ==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ==== Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin. Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê. Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist. ==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ==== Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan. Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir. Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir. Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan. ==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ==== [[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]] Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. ==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ==== Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir. ==== Fetihkirina Erebistanê ==== Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). ==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ==== [[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]] Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin. Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin. ====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê==== [[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]] Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin. [[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne. Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû. Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==== Bermayiyên xanedaniyê ==== Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn. ==Rêvebir== [[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]] ==== Awayî ==== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin. ====Cihê hikûmetê==== [[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]] Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Dîroka Kurdistanê]] * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] fwbxzii8b3h27zlg7h15jxrp3sgwx5j 1094967 1094966 2022-08-12T22:47:25Z 2001:871:210:2D03:D04A:A1E7:72B0:4468 /* Dîrok */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = الأيوبيون (Eyyûbîyûn) | nav ziman = [[Erebî]] | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]]-[[Sunîtî]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 2.250.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 3.750.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== [[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]] [[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]] ==== Esîl ==== [[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal "Eagle of Selaheddîn" ya Keleha Qahîre, Misir.]] Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû. Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]]) Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan. ====Damezrandina li Misrê==== Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]] [[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]] Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn. Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku "kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû" û "yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir", li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt. Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. ==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ==== Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin. Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê. Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist. ==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ==== Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan. Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir. Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir. Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan. ==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ==== [[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]] Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. ==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ==== Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir. ==== Fetihkirina Erebistanê ==== Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). ==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ==== [[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]] Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin. Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin. ====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê==== [[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]] Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin. [[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne. Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû. Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==== Bermayiyên xanedaniyê ==== Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn. ==Rêvebir== [[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]] ==== Awayî ==== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin. ====Cihê hikûmetê==== [[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]] Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Dîroka Kurdistanê]] * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] 3oa6uiix152wtguud5enrqst540zvin 1094968 1094967 2022-08-12T23:07:53Z 2001:871:210:2D03:D04A:A1E7:72B0:4468 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Eyûbiyan | nav = الأيوبيون (Eyyûbîyûn) | nav ziman = [[Erebî]] | sal destpêk = 1171 | sal dawî = 1260/1517 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | al lînk = Ala Eyûbiyan | nîşan = Saladin's Standard.svg | nîşan lînk = | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = AyyubidGreatest.png | binnexşe = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an | hikûmet = | paytext = [[Qahîre]] (1171-1254) <br> [[Şam]] (1254-1341) | sernav paytext = | ziman = [[Kurdî]], [[Erebî]] | ol = [[Îslam]]-[[Sunîtî]] | tbh = | tbh kes = | dirav = [[Dînar]] | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 12emîn sedsal | gelhe = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê) | berbelavî = | gelhe2 sal = | gelhe2 = | berbelavî2 = | gelhe3 sal = | gelhe3 = | berbelavî3 = | rûerd sal = 1193 <ref>{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}</ref> | rûerd = 2.250.000 | rûerd2 sal = 1220 | rûerd2 = 3.750.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] ([[keyakser]]) | serokE1 sal = 1174–1193 | serokE1 = [[Selahedînê Eyûbî]] | serokE2 sal = 1193–1198 | serokE2 = [[Ezîz Osman]] | serokE3 sal = 1198–1200 | serokE3 = Mansur | serokE4 sal = 1200–1218 | serokE4 = Adil I. | serokE5 sal = 1218–1238 | serokE5 = Kamîl | serokE6 sal = 1238–1240 | serokE6 = Adil II. | serokE7 sal = 1240–1249 | serokE7 = Salehê Eyûbî | serokE8 sal = 1250–1254 | serokE8 = Eşref Musa | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Fatîmiyan | berê1 al = Rectangular green flag.svg | berê2 = [[Zengiyan]] | berê2_rûpel = Zengiyan | berê2 al = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG | berê3 = Keyanîya Orşelîm | berê3_rûpel = Keyanîya Orşelîm | berê3 al = Vexillum Regni Hierosolymae.svg | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Memalîkan | paşê1 al = Mameluke Flag.svg | paşê2 = [[Xanedana Rasuliyan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Rasuliyan | paşê2 al = Rasulid_1264.jpg | paşê3 = | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | nîşe = }} {{Kurd}} '''Xanedan û Malbata''' '''Eyûbiyan''' li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) mabûn. Malbata Selahaddîn Eyûbî, malbateke [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûn. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir. Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin. Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike. Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye. ==Dîrok== [[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]] [[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]] ==== Esîl ==== [[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal "Eagle of Selaheddîn" ya Keleha Qahîre, Misir.]] Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû. Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû. Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]]) Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan. ====Damezrandina li Misrê==== Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]] [[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]] Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn. Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku "kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû" û "yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir", li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt. Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû. Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir. Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema. Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev. [[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]] [[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]] Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir. Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin. ==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ==== Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin. Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê. Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist. ==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ==== Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan. Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir. Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir. Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan. ==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ==== [[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]] Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin. Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne. ==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ==== Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir. ==== Fetihkirina Erebistanê ==== Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin. Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike. Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517). ==== Pevçûnên li ser sultaniyê ==== Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]]. Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû. Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin. El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin. El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin. Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt. Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir. El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin. ==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ==== [[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]] Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin. Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin. ====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê==== [[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]] Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin. [[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne. Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû. Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin. Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê. ==== Bermayiyên xanedaniyê ==== Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn. ==Rêvebir== [[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]] ==== Awayî ==== Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek "siltanên piçûk" hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî ("serok dadwer") Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin. Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn. Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin. ====Cihê hikûmetê==== [[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]] Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn. Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir. == Mîmarî == [[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]] [[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]] Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe. Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, "[[Kela Helebê]]". Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye. Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne. Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.<ref >Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89</ref> ==Trivia== Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê "Eyüboglu" têne navandin.<ref> http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776</ref> ==Rêveber== [[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]] '''Hikûmdaren [[Misir]]ê''' * 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]], * 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn * 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]] '''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]''' * 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]] * 1193–1196: al-Afdal Nur * 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]] * 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]] * 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]] * 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]] * 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]] * 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren [[Heleb]]ê''' * 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]] * 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]] * 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]] '''Mîren Hemayê''' * 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]] * 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]] * 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]] * 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]] * 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn * 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]] * 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst) * 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]] '''Mîren Homîse''' * 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]] * 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]] * 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]] * 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]] * 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] * 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]] * 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]] '''Mîren Kêrak''' * 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]] * 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]] * 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]] '''Mîren [[Yemen]]ê''' * 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]] * 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]] * 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]] * 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]] * 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]] * 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]] '''Mîren [[Cîzîra Botan]]''' * 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]] * 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]] * 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]] * 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]] * 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]] * 1247–1260: al-Kamil Muhammad '''Mîren [[Heskîf]]ê''' * 1232–1239: as-Salih Ayyub * 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah, == Mijarên têkildar == * [[Dîroka Kurdistanê]] * [[Zengiyan]] * [[Fatimî]] *[[Împeratoriya Mongolan]] * [[Xanedana Anûştigîniyan]] == Çavkanî == {{çavkanî}} * Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?) {{Dewletên kurdan}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Eyûbî]] [[Kategorî:Dewletên kurdan]] [[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] 3x9c2bso6pppf2nr9ho8z5n0iwu1997 0 1869 1095019 1092931 2022-08-13T11:35:34Z 212.253.178.108 wikitext text/x-wiki [[Wêne:///C:/Users/LENOVO/Desktop/fotoomer/IMG 20210926 180249 425.webp|thumb|alt=file:///C:/Users/LENOVO/Desktop/fotoomer/IMG_20210926_180249_425.webp|file:///C:/Users/LENOVO/Desktop/fotoomer/IMG_20210926_180249_425.webp]] {{Bêçavkanî}} {{Agahîdank mirov|wîkîdane | nav = Omer Dilsoz | wêne = | sernavê_wêne = | roja_jidayikbûnê = {{Roja bûyînê|1978}} | cihê_jidayikbûnê = [[Colemêrg]] | roja_mirinê = | cihê_mirinê = | hevwelatî = | perwerde = | dê = | bav = | malper = | netewe = [[Kurd]] | pîşe = [[Nivîskar]] | salên_çalak = | xebatên_navdar = }} '''Omer Dilsoz''' [[lîsteya nivîskarên kurd|nivîskarê kurd]] e. Di havîna 1978ê de li zozanên Gûzereşê çavên xwe li vê dinyayê vekirin. Dilsoz, destek roman nivîsîn, komek werger kirin û celebên cihê cihê yên nivîsê ceribandin. Dilsoz, bi şêwaza xwe ya taybet tê nasîn. Di berhemên wî de war û welat, dîmenên reşkurmancîya nayab pir aşkere tên kifşê û giyanê zevîya nekêlayî ya kurmancîyê bi gîsnê xwe yê şareza gav bi gav dikêle. Zimanekî lîrîk, vehênaneke şidyayî û tekûz, xeyaleke bêsînor û coş û evîneke mîna robarên geliyan hêc û sermest. Omer Dilsoz, li ber sîbera warekî ji warên me, bi dû pêjna çîrokên nayab digere. == Berhem == === Berhemên wî ji weşanxaneyên cur bi cur === * Hêviyên Birîndar Çapa 1. 2003. Aram. Stenbol. Roman * Bêhna Axê Çapa 1. 2005 Berçem. Stenbol. Roman * Bila Gotineke Min û Te Hebe Çapa 1. 2007 Berçem. Stenbol. Helbest * Neynika Dilî Çapa 1. Aram. 2009. Stenbol. Roman * Berbiska Zer Çapa 1. Avesta. 2011.Stenbol. Roman * Hevrazên Çiyan Çapa 1. J&J 2013 Amed. Roman * Ez û Min Çapa 1. J&J 2015 Amed. Roman * Kundê Dadger Çapa 1. Hîva 20016 Amed. Fabl * Gêjevang Çapa 1. Lîs 2018. Amed. Roman * 4kotra 4çela Çapa 1. Lîs 2020. Amed. Roman === Berhemên wî ji weşanxaneya Peywend === ==== Çapa Nû ==== *Gûzereş/Derza l’Parsûyê, Çapa Nû, 2022. Peywend. Wan. Roman *Bêhna Axê, Çapa Nû, 2022 Peywend. Wan. Roman *Neynika Dilî, Çapa Nû, 2022 Peywend. Wan. Roman *Berbiska Zer, Çapa Nû, 2022 Peywend. Wan. Roman *Hevrazên Çiyan, Çapa Nû, 2022 Peywend. Wan. Roman *Ez û Min, Çapa Nû, 2022 Peywend. Wan. Roman ==== Yên nû ==== * Kanûnkuj Çapa 1. Peywend. Wan. Bîranîn * Işık Çapa 1. Peywend. Wan. Novel * Morîbeşkê Êntel Çapa 1. Peywend. Wan. Şano * Şair Dibê Çapa 1. 2022 Peywend. Wan. * Helbest Siwar û Peyar Çapa 1. 2022. Peywend. Wan. Roman * Li Dû Bihûşta Berze Çapa 1. 2022 Peywend. Wan. Roman * Serpêhatiyên Mîro û Simore Çapa 1. 2022 Peywend. Wan. Roman * Dinyaya Me ya Germ/Dinyaya Wan ya Sar Çapa 1. 2022. Peywend. Wan. Roman === Wergerên wî === *Dîyariya Sersalê *Etlesa Erdên Mijdar *Fira Şeva *Pîlotê Şer *Keybanûya Firinde *Sihêrbendê Ozz *Pîrê û Tûtî *Qaştanka/Soro *Masîreşa Biçûk *Mîrzayê Biçûk ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Nivîskarên kurd]] tjz22ku34smbysugfcmvmxyo80v2340 1095021 1095019 2022-08-13T11:37:27Z Mtarch11 42835 Guhertoya 1095019 ya [[Special:Contributions/212.253.178.108|212.253.178.108]] ([[User talk:212.253.178.108|gotûbêj]]) şûnde kir wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Agahîdank mirov|wîkîdane | nav = Omer Dilsoz | wêne = | sernavê_wêne = | roja_jidayikbûnê = {{Roja bûyînê|1978}} | cihê_jidayikbûnê = [[Colemêrg]] | roja_mirinê = | cihê_mirinê = | hevwelatî = | perwerde = | dê = | bav = | malper = | netewe = [[Kurd]] | pîşe = [[Nivîskar]] | salên_çalak = | xebatên_navdar = }} '''Omer Dilsoz''' [[lîsteya nivîskarên kurd|nivîskarê kurd]] e. Di havîna 1978ê de li zozanên Gûzereşê çavên xwe li vê dinyayê vekirin. Dilsoz, destek roman nivîsîn, komek werger kirin û celebên cihê cihê yên nivîsê ceribandin. Dilsoz, bi şêwaza xwe ya taybet tê nasîn. Di berhemên wî de war û welat, dîmenên reşkurmancîya nayab pir aşkere tên kifşê û giyanê zevîya nekêlayî ya kurmancîyê bi gîsnê xwe yê şareza gav bi gav dikêle. Zimanekî lîrîk, vehênaneke şidyayî û tekûz, xeyaleke bêsînor û coş û evîneke mîna robarên geliyan hêc û sermest. Omer Dilsoz, li ber sîbera warekî ji warên me, bi dû pêjna çîrokên nayab digere. == Berhem == === Berhemên wî ji weşanxaneyên cur bi cur === * Hêviyên Birîndar Çapa 1. 2003. Aram. Stenbol. Roman * Bêhna Axê Çapa 1. 2005 Berçem. Stenbol. Roman * Bila Gotineke Min û Te Hebe Çapa 1. 2007 Berçem. Stenbol. Helbest * Neynika Dilî Çapa 1. Aram. 2009. Stenbol. Roman * Berbiska Zer Çapa 1. Avesta. 2011.Stenbol. Roman * Hevrazên Çiyan Çapa 1. J&J 2013 Amed. Roman * Ez û Min Çapa 1. J&J 2015 Amed. Roman * Kundê Dadger Çapa 1. Hîva 20016 Amed. Fabl * Gêjevang Çapa 1. Lîs 2018. Amed. Roman * 4kotra 4çela Çapa 1. Lîs 2020. Amed. Roman === Berhemên wî ji weşanxaneya Peywend === ==== Çapa Nû ==== *Gûzereş/Derza l’Parsûyê, Çapa Nû, 2022. Peywend. Wan. Roman *Bêhna Axê, Çapa Nû, 2022 Peywend. Wan. Roman *Neynika Dilî, Çapa Nû, 2022 Peywend. Wan. Roman *Berbiska Zer, Çapa Nû, 2022 Peywend. Wan. Roman *Hevrazên Çiyan, Çapa Nû, 2022 Peywend. Wan. Roman *Ez û Min, Çapa Nû, 2022 Peywend. Wan. Roman ==== Yên nû ==== * Kanûnkuj Çapa 1. Peywend. Wan. Bîranîn * Işık Çapa 1. Peywend. Wan. Novel * Morîbeşkê Êntel Çapa 1. Peywend. Wan. Şano * Şair Dibê Çapa 1. 2022 Peywend. Wan. * Helbest Siwar û Peyar Çapa 1. 2022. Peywend. Wan. Roman * Li Dû Bihûşta Berze Çapa 1. 2022 Peywend. Wan. Roman * Serpêhatiyên Mîro û Simore Çapa 1. 2022 Peywend. Wan. Roman * Dinyaya Me ya Germ/Dinyaya Wan ya Sar Çapa 1. 2022. Peywend. Wan. Roman === Wergerên wî === *Dîyariya Sersalê *Etlesa Erdên Mijdar *Fira Şeva *Pîlotê Şer *Keybanûya Firinde *Sihêrbendê Ozz *Pîrê û Tûtî *Qaştanka/Soro *Masîreşa Biçûk *Mîrzayê Biçûk ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Nivîskarên kurd]] iq9t5fv7qpd7lc83ca972xqr2orw4b6 0 2302 1094954 1094903 2022-08-12T17:57:12Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Near East 1400 BCE.png|thumb|Tixûbên dewleta Mîtanî di salên 1400î yên berî zayînê de]] '''Mîtanî''', '''Dewleta Mîtanî''' yan jî '''Xanîgalbat''', li gorî dîroknas [[Spayizerî]], '''Mîtanî''' padîşahiyek bakur a rojhilata nêzîk a kevnar e ku navenda wê li Rojavayê Kurdistanê îro û li sêgoşeya Xabûrê ku bi qasî di navbera sedsalên 17 û 13 {{bz}} de hikûm kiriye. Ji ber ku di cihwarên wî yên kolandinê de hêj ti dîrok an salname/sernivîsên padîşahiyê nehatine dîtin, zanyariyên li ser Mîtanî li gorî hêzên din ên herêmê kêm in û agahiyên di derbarê wan de girêdayî cîranên wan e ku di nivîsên xwe de çi şîrove kirine, ew in. Hûrî di dawiya hezarsala 3yemê berî zayînê de li herêmê bûn. Padîşahê Urkeşê yê bi navê Hûrî, Tupkish, li ser mohra axê ya sedsalê 2300 {{bz}} de li Tell Mozan, hatiye dîtin. Yekem nivîsa tomarkirî ya zimanê wan a Tiş-atal (B.z. sedsala 21an) di derbarê Şahê Urkeş de ye. Paşê Hûriyan nifûsa sereke ya padîşahiya Mîtaniyê pêk anîn ku pêşî bi navê Ḫabigalbat, li Babîlê, di du nivîsarên serdema dawîn a Babîliya Kevin de, di serdema Emmî-Sedûqa de, (dor 1646) –1626 BZ), di kronolojiya navîn de hatiye diyarkirin. == Navê welatê "Mîtanî" == Bi nivîsa [[kîtîtiyan]] [[KUR]] ^{[[Cities of the ancient Near East|URU]]}''Mî-ta-an-nî'' / ''Mî-ît-ta-nî''. Li ser kevirên [[Asûriyan]] em dibînin peyvên<ref>http://empires.findthedata.org/q/132/2518/What-was-the-Mitanni-Empire{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ''Xanîgalbat''<ref>http://books.google.fr/books?id=qho7AAAAIAAJ&pg=PA5&lpg=PA5&dq=khanigalbat&source=bl&ots=Gi2d297UmN&sig=EQU14-2xM2u58TFM1Degnv0x0x8&hl=fr&sa=X&ei=evEYU (The Cambridge Ancient History (fascicle): 49: Assyrian ..., Volume 2,Partie 25 Par J. M. Munn-Rankin)</ref> / ''Hanigalbat'', bi nivîsa mixan ''Ḫa-ni-gal-bat''. == Dîrok == Di sedsala 16an a berî zayînê de, hikûmeteka pir xurt û capuk avakir. Paytexta wan bajarê [[Wassogn|Wassognê]] bûye. [[Suriye]], [[Emûriye]], welatên [[Aşûrî]] û Kurdistan, heta herêma [[Kerkûk|Kerkûkê]] hemî di bin hukmê wan da bune. Dewleta wan yek ji dewletên mezin û rûmetdar yên wê demê ([[Misir]], [[Haysi]], [[Qasi]], Mitani) bûye. [[Zimanê Mîtanî|zimanê]] wan xweser bûye. Ew hukumet li beranberî êrîşen Aşûriyan ducaran ma û hindek ji axa xwe winda kir. Keyê Aşûrî, [[Aşûr Nesir Pal]], dûmahi bi desthilata wan anî. Mîtaniyan gelek salan fermanrewatî kirine. Mîtaniyan ji bo cara yekê di dîrokê da, madena [[Hesin|asinî]] vedîtîye û bi kar anîye. Aşûrî parçeyek biçûk ji împratoriya Mîtanî bûn, lê ji ber êrîşên ji hemî alîyan şikestin. Aşûriyan û [[Hîtît|Hittiyan]] dest li ser wan navçeyan dane. Heft êlên Mîtaniyan hebûn û ji êlên wan re digotin "MIL" an jî "MILAN".<ref>http://wikitry.com/index.php/Mitanni{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Dawiya welatê Mîtaniyan == Împeratora Asûriyan şer û ceng kirr bi welatê Mîtaniyan; û piştî xirab kirina axan Mîtanî, Asûriyan çûn li bakurê Mezopotamya ji bo şer kirina bi Hîtîtên<ref>http://books.google.fr/books?id=HcHJ3CSa_sMC&pg=PA453&lpg=PA453&dq=khanigalbat&source=bl&ots=eMeEgpX8_c&sig=WDYVfkIhxRjEcbap2gc2rDyiDBA&hl=fr&sa=X&ei=NvIYUouYGcrB0QWhj4DIAg&ved=0CD4Q6AEwAjgK#v=onepa (Histoire de l'humanité, Volume 2 publié par Unesco)</ref>. == Erdnîgar == Paytexta [[Mîtanî]] '''[[Waşşûkanî]]'''<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (li gorî "Heritage institute, paytexta kralgeha Mîtanî, Wassûkanî ye)</ref> bû, bi kurdiya îroyîn "Xweşik-kanî"<ref>http://www.ancient.eu.com/Mitanni/ (Li gorî kovara "Ancient encyclopedia history", by Joshua J. Mark published on 28 April 2011,The name Washukanni is similar to the Kurdish word 'bashkani', 'bash' meaning good and 'kanî' meaning well or source, and so is translated as 'source of good' but also as 'source of wealth')</ref><ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm</ref> e. Peyva Waşşûkanî dide navê bajarê kurd [[Sîkan]]<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (Some believe the ancient city of Sikan was built on the site of Washukanni, and that its ruins may be located under the mound of Tell el Fakhariya near Gozan)</ref>. Cihê bajarê kevnar a Waşşûkanî bajarên kurd [[Serê Kaniyê, Hesîçe]] û [[Serê Kaniyê, Riha]] ne. == Çavkanî == {{çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Karduniaş]] * [[Xanîgalbat]] * [[Waşşûkanî]] [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] [[Kategorî:Dîroka Kurdistanê]] [[Kategorî:Arkeolojî]] {{Dîrok-şitil}} s2yq2uoskm4etescunmqtbk7gs51d7b 1094955 1094954 2022-08-12T17:58:08Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Near East 1400 BCE.png|thumb|Tixûbên dewleta Mîtanî di salên 1400î yên berî zayînê de]] '''Mîtanî''', '''Dewleta Mîtanî''' yan jî '''Xanîgalbat''', li gorî dîroknas [[Spayizerî]], '''Mîtanî''' padîşahiyek bakur a rojhilata nêzîk a kevnar e ku navenda wê li Rojavayê Kurdistanê îro û li sêgoşeya Xabûrê ku bi qasî di navbera sedsalên 17 û 13e yê {{bz}} de hikûm kiriye. Ji ber ku di cihwarên wî yên kolandinê de hêj ti dîrok an salname/sernivîsên padîşahiyê nehatine dîtin, zanyariyên li ser Mîtanî li gorî hêzên din ên herêmê kêm in û agahiyên di derbarê wan de girêdayî cîranên wan e ku di nivîsên xwe de çi şîrove kirine, ew in. Hûrî di dawiya hezarsala 3yemê berî zayînê de li herêmê bûn. Padîşahê Urkeşê yê bi navê Hûrî, Tupkish, li ser mohra axê ya sedsalê 2300 {{bz}} de li Tell Mozan, hatiye dîtin. Yekem nivîsa tomarkirî ya zimanê wan a Tiş-atal (B.z. sedsala 21an) di derbarê şahê Urkeş de ye. Paşê Hûriyan nifûsa sereke ya padîşahiya Mîtaniyê pêk anîn ku pêşî bi navê Ḫabigalbat, li Babîlê, di du nivîsarên serdema dawîn a Babîliya Kevin de, di serdema Emmî-Sedûqa de, (dor 1646) –1626 BZ), di kronolojiya navîn de hatiye diyarkirin. == Navê welatê "Mîtanî" == Bi nivîsa [[kîtîtiyan]] [[KUR]] ^{[[Cities of the ancient Near East|URU]]}''Mî-ta-an-nî'' / ''Mî-ît-ta-nî''. Li ser kevirên [[Asûriyan]] em dibînin peyvên<ref>http://empires.findthedata.org/q/132/2518/What-was-the-Mitanni-Empire{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ''Xanîgalbat''<ref>http://books.google.fr/books?id=qho7AAAAIAAJ&pg=PA5&lpg=PA5&dq=khanigalbat&source=bl&ots=Gi2d297UmN&sig=EQU14-2xM2u58TFM1Degnv0x0x8&hl=fr&sa=X&ei=evEYU (The Cambridge Ancient History (fascicle): 49: Assyrian ..., Volume 2,Partie 25 Par J. M. Munn-Rankin)</ref> / ''Hanigalbat'', bi nivîsa mixan ''Ḫa-ni-gal-bat''. == Dîrok == Di sedsala 16an a berî zayînê de, hikûmeteka pir xurt û capuk avakir. Paytexta wan bajarê [[Wassogn|Wassognê]] bûye. [[Suriye]], [[Emûriye]], welatên [[Aşûrî]] û Kurdistan, heta herêma [[Kerkûk|Kerkûkê]] hemî di bin hukmê wan da bune. Dewleta wan yek ji dewletên mezin û rûmetdar yên wê demê ([[Misir]], [[Haysi]], [[Qasi]], Mitani) bûye. [[Zimanê Mîtanî|zimanê]] wan xweser bûye. Ew hukumet li beranberî êrîşen Aşûriyan ducaran ma û hindek ji axa xwe winda kir. Keyê Aşûrî, [[Aşûr Nesir Pal]], dûmahi bi desthilata wan anî. Mîtaniyan gelek salan fermanrewatî kirine. Mîtaniyan ji bo cara yekê di dîrokê da, madena [[Hesin|asinî]] vedîtîye û bi kar anîye. Aşûrî parçeyek biçûk ji împratoriya Mîtanî bûn, lê ji ber êrîşên ji hemî alîyan şikestin. Aşûriyan û [[Hîtît|Hittiyan]] dest li ser wan navçeyan dane. Heft êlên Mîtaniyan hebûn û ji êlên wan re digotin "MIL" an jî "MILAN".<ref>http://wikitry.com/index.php/Mitanni{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Dawiya welatê Mîtaniyan == Împeratora Asûriyan şer û ceng kirr bi welatê Mîtaniyan; û piştî xirab kirina axan Mîtanî, Asûriyan çûn li bakurê Mezopotamya ji bo şer kirina bi Hîtîtên<ref>http://books.google.fr/books?id=HcHJ3CSa_sMC&pg=PA453&lpg=PA453&dq=khanigalbat&source=bl&ots=eMeEgpX8_c&sig=WDYVfkIhxRjEcbap2gc2rDyiDBA&hl=fr&sa=X&ei=NvIYUouYGcrB0QWhj4DIAg&ved=0CD4Q6AEwAjgK#v=onepa (Histoire de l'humanité, Volume 2 publié par Unesco)</ref>. == Erdnîgar == Paytexta [[Mîtanî]] '''[[Waşşûkanî]]'''<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (li gorî "Heritage institute, paytexta kralgeha Mîtanî, Wassûkanî ye)</ref> bû, bi kurdiya îroyîn "Xweşik-kanî"<ref>http://www.ancient.eu.com/Mitanni/ (Li gorî kovara "Ancient encyclopedia history", by Joshua J. Mark published on 28 April 2011,The name Washukanni is similar to the Kurdish word 'bashkani', 'bash' meaning good and 'kanî' meaning well or source, and so is translated as 'source of good' but also as 'source of wealth')</ref><ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm</ref> e. Peyva Waşşûkanî dide navê bajarê kurd [[Sîkan]]<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (Some believe the ancient city of Sikan was built on the site of Washukanni, and that its ruins may be located under the mound of Tell el Fakhariya near Gozan)</ref>. Cihê bajarê kevnar a Waşşûkanî bajarên kurd [[Serê Kaniyê, Hesîçe]] û [[Serê Kaniyê, Riha]] ne. == Çavkanî == {{çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Karduniaş]] * [[Xanîgalbat]] * [[Waşşûkanî]] [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] [[Kategorî:Dîroka Kurdistanê]] [[Kategorî:Arkeolojî]] {{Dîrok-şitil}} ruq4ca51sn2ed43bki29ahf7wo0m1cl 1094956 1094955 2022-08-12T18:01:03Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Near East 1400 BCE.png|thumb|Tixûbên dewleta Mîtanî di salên 1400î yên berî zayînê de]] '''Mîtanî''', '''Dewleta Mîtanî''' yan jî '''Xanîgalbat''', li gorî dîroknas [[Spayizerî]], '''Mîtanî''' padîşahiyek bakur a rojhilata nêzîk a kevnar e ku navenda wê li Rojavayê Kurdistanê îro û li sêgoşeya Xabûrê ku bi qasî di navbera sedsalên 17 û 13e yê {{bz}} de hikûm kiriye. Mîtanî şaxeke ji gelên arî ne. Ji ber ku di cihwarên wî yên kolandinê de hêj ti dîrok an salname/sernivîsên padîşahiyê nehatine dîtin, zanyariyên li ser Mîtanî li gorî hêzên din ên herêmê kêm in û agahiyên di derbarê wan de girêdayî cîranên wan e ku di nivîsên xwe de çi şîrove kirine, ew in. Hûrî di dawiya hezarsala 3yemê berî zayînê de li herêmê bûn. Padîşahê Urkeşê yê bi navê Hûrî, Tupkish, li ser mohra axê ya sedsalê 2300 {{bz}} de li Tell Mozan, hatiye dîtin. Yekem nivîsa tomarkirî ya zimanê wan a Tiş-atal (B.z. sedsala 21an) di derbarê şahê Urkeş de ye. Paşê Hûriyan nifûsa sereke ya padîşahiya Mîtaniyê pêk anîn ku pêşî bi navê Ḫabigalbat, li Babîlê, di du nivîsarên serdema dawîn a Babîliya Kevin de, di serdema Emmî-Sedûqa de, (dor 1646) –1626 BZ), di kronolojiya navîn de hatiye diyarkirin. == Navê welatê "Mîtanî" == Bi nivîsa [[kîtîtiyan]] [[KUR]] ^{[[Cities of the ancient Near East|URU]]}''Mî-ta-an-nî'' / ''Mî-ît-ta-nî''. Li ser kevirên [[Asûriyan]] em dibînin peyvên<ref>http://empires.findthedata.org/q/132/2518/What-was-the-Mitanni-Empire{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ''Xanîgalbat''<ref>http://books.google.fr/books?id=qho7AAAAIAAJ&pg=PA5&lpg=PA5&dq=khanigalbat&source=bl&ots=Gi2d297UmN&sig=EQU14-2xM2u58TFM1Degnv0x0x8&hl=fr&sa=X&ei=evEYU (The Cambridge Ancient History (fascicle): 49: Assyrian ..., Volume 2,Partie 25 Par J. M. Munn-Rankin)</ref> / ''Hanigalbat'', bi nivîsa mixan ''Ḫa-ni-gal-bat''. == Dîrok == Di sedsala 16an a berî zayînê de, hikûmeteka pir xurt û capuk avakir. Paytexta wan bajarê [[Wassogn|Wassognê]] bûye. [[Suriye]], [[Emûriye]], welatên [[Aşûrî]] û Kurdistan, heta herêma [[Kerkûk|Kerkûkê]] hemî di bin hukmê wan da bune. Dewleta wan yek ji dewletên mezin û rûmetdar yên wê demê ([[Misir]], [[Haysi]], [[Qasi]], Mitani) bûye. [[Zimanê Mîtanî|zimanê]] wan xweser bûye. Ew hukumet li beranberî êrîşen Aşûriyan ducaran ma û hindek ji axa xwe winda kir. Keyê Aşûrî, [[Aşûr Nesir Pal]], dûmahi bi desthilata wan anî. Mîtaniyan gelek salan fermanrewatî kirine. Mîtaniyan ji bo cara yekê di dîrokê da, madena [[Hesin|asinî]] vedîtîye û bi kar anîye. Aşûrî parçeyek biçûk ji împratoriya Mîtanî bûn, lê ji ber êrîşên ji hemî alîyan şikestin. Aşûriyan û [[Hîtît|Hittiyan]] dest li ser wan navçeyan dane. Heft êlên Mîtaniyan hebûn û ji êlên wan re digotin "MIL" an jî "MILAN".<ref>http://wikitry.com/index.php/Mitanni{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Dawiya welatê Mîtaniyan == Împeratora Asûriyan şer û ceng kirr bi welatê Mîtaniyan; û piştî xirab kirina axan Mîtanî, Asûriyan çûn li bakurê Mezopotamya ji bo şer kirina bi Hîtîtên<ref>http://books.google.fr/books?id=HcHJ3CSa_sMC&pg=PA453&lpg=PA453&dq=khanigalbat&source=bl&ots=eMeEgpX8_c&sig=WDYVfkIhxRjEcbap2gc2rDyiDBA&hl=fr&sa=X&ei=NvIYUouYGcrB0QWhj4DIAg&ved=0CD4Q6AEwAjgK#v=onepa (Histoire de l'humanité, Volume 2 publié par Unesco)</ref>. == Erdnîgar == Paytexta [[Mîtanî]] '''[[Waşşûkanî]]'''<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (li gorî "Heritage institute, paytexta kralgeha Mîtanî, Wassûkanî ye)</ref> bû, bi kurdiya îroyîn "Xweşik-kanî"<ref>http://www.ancient.eu.com/Mitanni/ (Li gorî kovara "Ancient encyclopedia history", by Joshua J. Mark published on 28 April 2011,The name Washukanni is similar to the Kurdish word 'bashkani', 'bash' meaning good and 'kanî' meaning well or source, and so is translated as 'source of good' but also as 'source of wealth')</ref><ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm</ref> e. Peyva Waşşûkanî dide navê bajarê kurd [[Sîkan]]<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (Some believe the ancient city of Sikan was built on the site of Washukanni, and that its ruins may be located under the mound of Tell el Fakhariya near Gozan)</ref>. Cihê bajarê kevnar a Waşşûkanî bajarên kurd [[Serê Kaniyê, Hesîçe]] û [[Serê Kaniyê, Riha]] ne. == Çavkanî == {{çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Karduniaş]] * [[Xanîgalbat]] * [[Waşşûkanî]] [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] [[Kategorî:Dîroka Kurdistanê]] [[Kategorî:Arkeolojî]] {{Dîrok-şitil}} n3yfktidlxx9c2fhfeiiob2zf3er2me 1094957 1094956 2022-08-12T18:02:12Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Near East 1400 BCE.png|thumb|Tixûbên dewleta Mîtanî di salên 1400î yên berî zayînê de]] '''Mîtanî''', '''Dewleta Mîtanî''' yan jî '''Xanîgalbat''', li gorî dîroknas [[Spayizerî]], '''Mîtanî''' padîşahiyek bakur a rojhilata nêzîk a kevnar e ku navenda wê li [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] îro û li sêgoşeya Xabûrê ku bi qasî di navbera sedsalên 17 û 13e yê {{bz}} de hikûm kiriye. Mîtanî şaxeke ji gelên arî ne. Ji ber ku di cihwarên wî yên kolandinê de hêj ti dîrok an salname/sernivîsên padîşahiyê nehatine dîtin, zanyariyên li ser Mîtanî li gorî hêzên din ên herêmê kêm in û agahiyên di derbarê wan de girêdayî cîranên wan e ku di nivîsên xwe de çi şîrove kirine, ew in. Hûrî di dawiya hezarsala 3yemê berî zayînê de li herêmê bûn. Padîşahê Urkeşê yê bi navê Hûrî, Tupkish, li ser mohra axê ya sedsalê 2300 {{bz}} de li Tell Mozan, hatiye dîtin. Yekem nivîsa tomarkirî ya zimanê wan a Tiş-atal (B.z. sedsala 21an) di derbarê şahê Urkeş de ye. Paşê Hûriyan nifûsa sereke ya padîşahiya Mîtaniyê pêk anîn ku pêşî bi navê Ḫabigalbat, li Babîlê, di du nivîsarên serdema dawîn a Babîliya Kevin de, di serdema Emmî-Sedûqa de, (dor 1646) –1626 BZ), di kronolojiya navîn de hatiye diyarkirin. == Navê welatê "Mîtanî" == Bi nivîsa [[kîtîtiyan]] [[KUR]] ^{[[Cities of the ancient Near East|URU]]}''Mî-ta-an-nî'' / ''Mî-ît-ta-nî''. Li ser kevirên [[Asûriyan]] em dibînin peyvên<ref>http://empires.findthedata.org/q/132/2518/What-was-the-Mitanni-Empire{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ''Xanîgalbat''<ref>http://books.google.fr/books?id=qho7AAAAIAAJ&pg=PA5&lpg=PA5&dq=khanigalbat&source=bl&ots=Gi2d297UmN&sig=EQU14-2xM2u58TFM1Degnv0x0x8&hl=fr&sa=X&ei=evEYU (The Cambridge Ancient History (fascicle): 49: Assyrian ..., Volume 2,Partie 25 Par J. M. Munn-Rankin)</ref> / ''Hanigalbat'', bi nivîsa mixan ''Ḫa-ni-gal-bat''. == Dîrok == Di sedsala 16an a berî zayînê de, hikûmeteka pir xurt û capuk avakir. Paytexta wan bajarê [[Wassogn|Wassognê]] bûye. [[Suriye]], [[Emûriye]], welatên [[Aşûrî]] û Kurdistan, heta herêma [[Kerkûk|Kerkûkê]] hemî di bin hukmê wan da bune. Dewleta wan yek ji dewletên mezin û rûmetdar yên wê demê ([[Misir]], [[Haysi]], [[Qasi]], Mitani) bûye. [[Zimanê Mîtanî|zimanê]] wan xweser bûye. Ew hukumet li beranberî êrîşen Aşûriyan ducaran ma û hindek ji axa xwe winda kir. Keyê Aşûrî, [[Aşûr Nesir Pal]], dûmahi bi desthilata wan anî. Mîtaniyan gelek salan fermanrewatî kirine. Mîtaniyan ji bo cara yekê di dîrokê da, madena [[Hesin|asinî]] vedîtîye û bi kar anîye. Aşûrî parçeyek biçûk ji împratoriya Mîtanî bûn, lê ji ber êrîşên ji hemî alîyan şikestin. Aşûriyan û [[Hîtît|Hittiyan]] dest li ser wan navçeyan dane. Heft êlên Mîtaniyan hebûn û ji êlên wan re digotin "MIL" an jî "MILAN".<ref>http://wikitry.com/index.php/Mitanni{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Dawiya welatê Mîtaniyan == Împeratora Asûriyan şer û ceng kirr bi welatê Mîtaniyan; û piştî xirab kirina axan Mîtanî, Asûriyan çûn li bakurê Mezopotamya ji bo şer kirina bi Hîtîtên<ref>http://books.google.fr/books?id=HcHJ3CSa_sMC&pg=PA453&lpg=PA453&dq=khanigalbat&source=bl&ots=eMeEgpX8_c&sig=WDYVfkIhxRjEcbap2gc2rDyiDBA&hl=fr&sa=X&ei=NvIYUouYGcrB0QWhj4DIAg&ved=0CD4Q6AEwAjgK#v=onepa (Histoire de l'humanité, Volume 2 publié par Unesco)</ref>. == Erdnîgar == Paytexta [[Mîtanî]] '''[[Waşşûkanî]]'''<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (li gorî "Heritage institute, paytexta kralgeha Mîtanî, Wassûkanî ye)</ref> bû, bi kurdiya îroyîn "Xweşik-kanî"<ref>http://www.ancient.eu.com/Mitanni/ (Li gorî kovara "Ancient encyclopedia history", by Joshua J. Mark published on 28 April 2011,The name Washukanni is similar to the Kurdish word 'bashkani', 'bash' meaning good and 'kanî' meaning well or source, and so is translated as 'source of good' but also as 'source of wealth')</ref><ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm</ref> e. Peyva Waşşûkanî dide navê bajarê kurd [[Sîkan]]<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (Some believe the ancient city of Sikan was built on the site of Washukanni, and that its ruins may be located under the mound of Tell el Fakhariya near Gozan)</ref>. Cihê bajarê kevnar a Waşşûkanî bajarên kurd [[Serê Kaniyê, Hesîçe]] û [[Serê Kaniyê, Riha]] ne. == Çavkanî == {{çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Karduniaş]] * [[Xanîgalbat]] * [[Waşşûkanî]] [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] [[Kategorî:Dîroka Kurdistanê]] [[Kategorî:Arkeolojî]] {{Dîrok-şitil}} 4vi3zpynb6q7tr9btjju8s2ndbtyvlv 1094958 1094957 2022-08-12T18:10:00Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Near East 1400 BCE.png|thumb|Tixûbên dewleta Mîtanî di salên 1400î yên berî zayînê de]] '''Mîtanî''', '''Dewleta Mîtanî''' yan jî '''Xanîgalbat''', li gorî dîroknas [[Spayizerî]], '''Mîtanî''' padîşahiyek bakur a rojhilata nêzîk a kevnar e ku navenda wê li [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] îro û li sêgoşeya Xabûrê ku bi qasî di navbera sedsalên 17 û 13e yê {{bz}} de hikûm kiriye. Mîtanî şaxeke ji [[gelên arî]] ne. Ji ber ku di cihwarên wî yên kolandinê de hêj ti dîrok an salname/sernivîsên padîşahiyê nehatine dîtin, zanyariyên li ser Mîtanî li gorî hêzên din ên herêmê kêm in û agahiyên di derbarê wan de girêdayî cîranên wan e ku di nivîsên xwe de çi şîrove kirine, ew in. Hûrî di dawiya hezarsala 3yemê berî zayînê de li herêmê bûn. Padîşahê [[Girê Mozan|Urkeşê]] yê bi navê [[Hurî|Hûrî]], Tupkish, li ser mohra axê ya sedsalê 2300 {{bz}} de li [[Girê Mozan]], hatiye dîtin. Yekem nivîsa tomarkirî ya zimanê wan a Tiş-atal (B.z. sedsala 21an) di derbarê şahê [[Girê Mozan]] de ye. Paşê Hûriyan nifûsa sereke ya padîşahiya Mîtaniyê pêk anîn ku pêşî bi navê Ḫabigalbat, li [[Babîl (dewlet)|Babîlê]], di du nivîsarên serdema dawîn a Babîliya Kevin de, di serdema [[Emmî-Sedûqa]] de, (dor 1646) –1626 BZ), di kronolojiya navîn de hatiye diyarkirin. == Navê welatê "Mîtanî" == Bi nivîsa [[kîtîtiyan]] [[KUR]] ^{[[Cities of the ancient Near East|URU]]}''Mî-ta-an-nî'' / ''Mî-ît-ta-nî''. Li ser kevirên [[Asûriyan]] em dibînin peyvên<ref>http://empires.findthedata.org/q/132/2518/What-was-the-Mitanni-Empire{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ''Xanîgalbat''<ref>http://books.google.fr/books?id=qho7AAAAIAAJ&pg=PA5&lpg=PA5&dq=khanigalbat&source=bl&ots=Gi2d297UmN&sig=EQU14-2xM2u58TFM1Degnv0x0x8&hl=fr&sa=X&ei=evEYU (The Cambridge Ancient History (fascicle): 49: Assyrian ..., Volume 2,Partie 25 Par J. M. Munn-Rankin)</ref> / ''Hanigalbat'', bi nivîsa mixan ''Ḫa-ni-gal-bat''. == Dîrok == Di sedsala 16an a berî zayînê de, hikûmeteka pir xurt û capuk avakir. Paytexta wan bajarê [[Wassogn|Wassognê]] bûye. [[Suriye]], [[Emûriye]], welatên [[Aşûrî]] û Kurdistan, heta herêma [[Kerkûk|Kerkûkê]] hemî di bin hukmê wan da bune. Dewleta wan yek ji dewletên mezin û rûmetdar yên wê demê ([[Misir]], [[Haysi]], [[Qasi]], Mitani) bûye. [[Zimanê Mîtanî|zimanê]] wan xweser bûye. Ew hukumet li beranberî êrîşen Aşûriyan ducaran ma û hindek ji axa xwe winda kir. Keyê Aşûrî, [[Aşûr Nesir Pal]], dûmahi bi desthilata wan anî. Mîtaniyan gelek salan fermanrewatî kirine. Mîtaniyan ji bo cara yekê di dîrokê da, madena [[Hesin|asinî]] vedîtîye û bi kar anîye. Aşûrî parçeyek biçûk ji împratoriya Mîtanî bûn, lê ji ber êrîşên ji hemî alîyan şikestin. Aşûriyan û [[Hîtît|Hittiyan]] dest li ser wan navçeyan dane. Heft êlên Mîtaniyan hebûn û ji êlên wan re digotin "MIL" an jî "MILAN".<ref>http://wikitry.com/index.php/Mitanni{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Dawiya welatê Mîtaniyan == Împeratora Asûriyan şer û ceng kirr bi welatê Mîtaniyan; û piştî xirab kirina axan Mîtanî, Asûriyan çûn li bakurê Mezopotamya ji bo şer kirina bi Hîtîtên<ref>http://books.google.fr/books?id=HcHJ3CSa_sMC&pg=PA453&lpg=PA453&dq=khanigalbat&source=bl&ots=eMeEgpX8_c&sig=WDYVfkIhxRjEcbap2gc2rDyiDBA&hl=fr&sa=X&ei=NvIYUouYGcrB0QWhj4DIAg&ved=0CD4Q6AEwAjgK#v=onepa (Histoire de l'humanité, Volume 2 publié par Unesco)</ref>. == Erdnîgar == Paytexta [[Mîtanî]] '''[[Waşşûkanî]]'''<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (li gorî "Heritage institute, paytexta kralgeha Mîtanî, Wassûkanî ye)</ref> bû, bi kurdiya îroyîn "Xweşik-kanî"<ref>http://www.ancient.eu.com/Mitanni/ (Li gorî kovara "Ancient encyclopedia history", by Joshua J. Mark published on 28 April 2011,The name Washukanni is similar to the Kurdish word 'bashkani', 'bash' meaning good and 'kanî' meaning well or source, and so is translated as 'source of good' but also as 'source of wealth')</ref><ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm</ref> e. Peyva Waşşûkanî dide navê bajarê kurd [[Sîkan]]<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (Some believe the ancient city of Sikan was built on the site of Washukanni, and that its ruins may be located under the mound of Tell el Fakhariya near Gozan)</ref>. Cihê bajarê kevnar a Waşşûkanî bajarên kurd [[Serê Kaniyê, Hesîçe]] û [[Serê Kaniyê, Riha]] ne. == Çavkanî == {{çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Karduniaş]] * [[Xanîgalbat]] * [[Waşşûkanî]] [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] [[Kategorî:Dîroka Kurdistanê]] [[Kategorî:Arkeolojî]] {{Dîrok-şitil}} 1w5cebtuzh4svrgzh5hke6tligvwi05 1094959 1094958 2022-08-12T18:11:05Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Near East 1400 BCE.png|thumb|Tixûbên dewleta Mîtanî di salên 1400î yên berî zayînê de]] '''Mîtanî''', '''Dewleta Mîtanî''' yan jî '''Xanîgalbat''', li gorî dîroknas [[Spayizerî]], '''Mîtanî''' padîşahiyek bakur a rojhilata nêzîk a kevnar e ku navenda wê li [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] îro û li sêgoşeya Xabûrê ku bi qasî di navbera sedsalên 17 û 13e yê {{bz}} de hikûm kiriye. Mîtanî şaxeke ji [[gelên arî]] ne. Ji ber ku di cihwarên wî yên kolandinê de hêj ti dîrok an salname/sernivîsên padîşahiyê nehatine dîtin, zanyariyên li ser Mîtanî li gorî hêzên din ên herêmê kêm in û agahiyên di derbarê wan de girêdayî cîranên wan e ku di nivîsên xwe de çi şîrove kirine, ew in. Hûrî di dawiya hezarsala 3yemê berî zayînê de li herêmê bûn. Padîşahê Ukreş yê bi navê [[Hurî|Hûrî]], Tupkish, li ser mohra axê ya sedsalê 2300 {{bz}} de li [[Girê Mozan]], hatiye dîtin. Yekem nivîsa tomarkirî ya zimanê wan a Tiş-atal (B.z. sedsala 21an) di derbarê şahê [[Girê Mozan]] de ye. Paşê Hûriyan nifûsa sereke ya padîşahiya Mîtaniyê pêk anîn ku pêşî bi navê Ḫabigalbat, li [[Babîl (dewlet)|Babîlê]], di du nivîsarên serdema dawîn a Babîliya Kevin de, di serdema [[Emmî-Sedûqa]] de, (dor 1646) –1626 BZ), di kronolojiya navîn de hatiye diyarkirin. == Navê welatê "Mîtanî" == Bi nivîsa [[kîtîtiyan]] [[KUR]] ^{[[Cities of the ancient Near East|URU]]}''Mî-ta-an-nî'' / ''Mî-ît-ta-nî''. Li ser kevirên [[Asûriyan]] em dibînin peyvên<ref>http://empires.findthedata.org/q/132/2518/What-was-the-Mitanni-Empire{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ''Xanîgalbat''<ref>http://books.google.fr/books?id=qho7AAAAIAAJ&pg=PA5&lpg=PA5&dq=khanigalbat&source=bl&ots=Gi2d297UmN&sig=EQU14-2xM2u58TFM1Degnv0x0x8&hl=fr&sa=X&ei=evEYU (The Cambridge Ancient History (fascicle): 49: Assyrian ..., Volume 2,Partie 25 Par J. M. Munn-Rankin)</ref> / ''Hanigalbat'', bi nivîsa mixan ''Ḫa-ni-gal-bat''. == Dîrok == Di sedsala 16an a berî zayînê de, hikûmeteka pir xurt û capuk avakir. Paytexta wan bajarê [[Wassogn|Wassognê]] bûye. [[Suriye]], [[Emûriye]], welatên [[Aşûrî]] û Kurdistan, heta herêma [[Kerkûk|Kerkûkê]] hemî di bin hukmê wan da bune. Dewleta wan yek ji dewletên mezin û rûmetdar yên wê demê ([[Misir]], [[Haysi]], [[Qasi]], Mitani) bûye. [[Zimanê Mîtanî|zimanê]] wan xweser bûye. Ew hukumet li beranberî êrîşen Aşûriyan ducaran ma û hindek ji axa xwe winda kir. Keyê Aşûrî, [[Aşûr Nesir Pal]], dûmahi bi desthilata wan anî. Mîtaniyan gelek salan fermanrewatî kirine. Mîtaniyan ji bo cara yekê di dîrokê da, madena [[Hesin|asinî]] vedîtîye û bi kar anîye. Aşûrî parçeyek biçûk ji împratoriya Mîtanî bûn, lê ji ber êrîşên ji hemî alîyan şikestin. Aşûriyan û [[Hîtît|Hittiyan]] dest li ser wan navçeyan dane. Heft êlên Mîtaniyan hebûn û ji êlên wan re digotin "MIL" an jî "MILAN".<ref>http://wikitry.com/index.php/Mitanni{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Dawiya welatê Mîtaniyan == Împeratora Asûriyan şer û ceng kirr bi welatê Mîtaniyan; û piştî xirab kirina axan Mîtanî, Asûriyan çûn li bakurê Mezopotamya ji bo şer kirina bi Hîtîtên<ref>http://books.google.fr/books?id=HcHJ3CSa_sMC&pg=PA453&lpg=PA453&dq=khanigalbat&source=bl&ots=eMeEgpX8_c&sig=WDYVfkIhxRjEcbap2gc2rDyiDBA&hl=fr&sa=X&ei=NvIYUouYGcrB0QWhj4DIAg&ved=0CD4Q6AEwAjgK#v=onepa (Histoire de l'humanité, Volume 2 publié par Unesco)</ref>. == Erdnîgar == Paytexta [[Mîtanî]] '''[[Waşşûkanî]]'''<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (li gorî "Heritage institute, paytexta kralgeha Mîtanî, Wassûkanî ye)</ref> bû, bi kurdiya îroyîn "Xweşik-kanî"<ref>http://www.ancient.eu.com/Mitanni/ (Li gorî kovara "Ancient encyclopedia history", by Joshua J. Mark published on 28 April 2011,The name Washukanni is similar to the Kurdish word 'bashkani', 'bash' meaning good and 'kanî' meaning well or source, and so is translated as 'source of good' but also as 'source of wealth')</ref><ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm</ref> e. Peyva Waşşûkanî dide navê bajarê kurd [[Sîkan]]<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (Some believe the ancient city of Sikan was built on the site of Washukanni, and that its ruins may be located under the mound of Tell el Fakhariya near Gozan)</ref>. Cihê bajarê kevnar a Waşşûkanî bajarên kurd [[Serê Kaniyê, Hesîçe]] û [[Serê Kaniyê, Riha]] ne. == Çavkanî == {{çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Karduniaş]] * [[Xanîgalbat]] * [[Waşşûkanî]] [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] [[Kategorî:Dîroka Kurdistanê]] [[Kategorî:Arkeolojî]] {{Dîrok-şitil}} q3nwwlaqm93svv5nntk6zt086jqyksz 1094960 1094959 2022-08-12T18:17:33Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Near East 1400 BCE.png|thumb|Tixûbên dewleta Mîtanî di salên 1400î yên berî zayînê de]] '''Mîtanî''', '''Dewleta Mîtanî''' yan jî '''Xanîgalbat''', padîşahiyek bakur a rojhilata nêzîk a kevnar e ku navenda wê li [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] îro û li sêgoşeya Xabûrê ku bi qasî di navbera sedsalên 17 û 13e yê {{bz}} de hikûm kiriye. Mîtanî şaxeke ji [[gelên arî]] ne. Ji ber ku di cihwarên wî yên kolandinê de hêj ti dîrok an salname/sernivîsên padîşahiyê nehatine dîtin, zanyariyên li ser Mîtanî li gorî hêzên din ên herêmê kêm in û agahiyên di derbarê wan de girêdayî cîranên wan e ku di nivîsên xwe de çi şîrove kirine, ew in. Hûrî di dawiya hezarsala 3yemê berî zayînê de li herêmê bûn. Padîşahê Ukreş yê bi navê [[Hurî|Hûrî]], Tupkish, li ser mohra axê ya sedsalê 2300 {{bz}} de li [[Girê Mozan]], hatiye dîtin. Yekem nivîsa tomarkirî ya zimanê wan a Tiş-atal (B.z. sedsala 21an) di derbarê şahê [[Girê Mozan]] de ye. Paşê Hûriyan nifûsa sereke ya padîşahiya Mîtaniyê pêk anîn ku pêşî bi navê Ḫabigalbat, li [[Babîl (dewlet)|Babîlê]], di du nivîsarên serdema dawîn a Babîliya Kevin de, di serdema [[Emmî-Sedûqa]] de, (dor 1646) –1626 BZ), di kronolojiya navîn de hatiye diyarkirin. == Navê welatê "Mîtanî" == Bi nivîsa [[kîtîtiyan]] [[KUR]] ^{[[Cities of the ancient Near East|URU]]}''Mî-ta-an-nî'' / ''Mî-ît-ta-nî''. Li ser kevirên [[Asûriyan]] em dibînin peyvên<ref>http://empires.findthedata.org/q/132/2518/What-was-the-Mitanni-Empire{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ''Xanîgalbat''<ref>http://books.google.fr/books?id=qho7AAAAIAAJ&pg=PA5&lpg=PA5&dq=khanigalbat&source=bl&ots=Gi2d297UmN&sig=EQU14-2xM2u58TFM1Degnv0x0x8&hl=fr&sa=X&ei=evEYU (The Cambridge Ancient History (fascicle): 49: Assyrian ..., Volume 2,Partie 25 Par J. M. Munn-Rankin)</ref> / ''Hanigalbat'', bi nivîsa mixan ''Ḫa-ni-gal-bat''. == Dîrok == Di sedsala 16an a berî zayînê de, hikûmeteka pir xurt û capuk avakir. Paytexta wan bajarê [[Wassogn|Wassognê]] bûye. [[Suriye]], [[Emûriye]], welatên [[Aşûrî]] û Kurdistan, heta herêma [[Kerkûk|Kerkûkê]] hemî di bin hukmê wan da bune. Dewleta wan yek ji dewletên mezin û rûmetdar yên wê demê ([[Misir]], [[Haysi]], [[Qasi]], Mitani) bûye. [[Zimanê Mîtanî|zimanê]] wan xweser bûye. Ew hukumet li beranberî êrîşen Aşûriyan ducaran ma û hindek ji axa xwe winda kir. Keyê Aşûrî, [[Aşûr Nesir Pal]], dûmahi bi desthilata wan anî. Mîtaniyan gelek salan fermanrewatî kirine. Mîtaniyan ji bo cara yekê di dîrokê da, madena [[Hesin|asinî]] vedîtîye û bi kar anîye. Aşûrî parçeyek biçûk ji împratoriya Mîtanî bûn, lê ji ber êrîşên ji hemî alîyan şikestin. Aşûriyan û [[Hîtît|Hittiyan]] dest li ser wan navçeyan dane. Heft êlên Mîtaniyan hebûn û ji êlên wan re digotin "MIL" an jî "MILAN".<ref>http://wikitry.com/index.php/Mitanni{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Dawiya welatê Mîtaniyan == Împeratora Asûriyan şer û ceng kirr bi welatê Mîtaniyan; û piştî xirab kirina axan Mîtanî, Asûriyan çûn li bakurê Mezopotamya ji bo şer kirina bi Hîtîtên<ref>http://books.google.fr/books?id=HcHJ3CSa_sMC&pg=PA453&lpg=PA453&dq=khanigalbat&source=bl&ots=eMeEgpX8_c&sig=WDYVfkIhxRjEcbap2gc2rDyiDBA&hl=fr&sa=X&ei=NvIYUouYGcrB0QWhj4DIAg&ved=0CD4Q6AEwAjgK#v=onepa (Histoire de l'humanité, Volume 2 publié par Unesco)</ref>. == Erdnîgar == Paytexta [[Mîtanî]] '''[[Waşşûkanî]]'''<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (li gorî "Heritage institute, paytexta kralgeha Mîtanî, Wassûkanî ye)</ref> bû, bi kurdiya îroyîn "Xweşik-kanî"<ref>http://www.ancient.eu.com/Mitanni/ (Li gorî kovara "Ancient encyclopedia history", by Joshua J. Mark published on 28 April 2011,The name Washukanni is similar to the Kurdish word 'bashkani', 'bash' meaning good and 'kanî' meaning well or source, and so is translated as 'source of good' but also as 'source of wealth')</ref><ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm</ref> e. Peyva Waşşûkanî dide navê bajarê kurd [[Sîkan]]<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (Some believe the ancient city of Sikan was built on the site of Washukanni, and that its ruins may be located under the mound of Tell el Fakhariya near Gozan)</ref>. Cihê bajarê kevnar a Waşşûkanî bajarên kurd [[Serê Kaniyê, Hesîçe]] û [[Serê Kaniyê, Riha]] ne. == Çavkanî == {{çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Karduniaş]] * [[Xanîgalbat]] * [[Waşşûkanî]] [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] [[Kategorî:Dîroka Kurdistanê]] [[Kategorî:Arkeolojî]] {{Dîrok-şitil}} m5ckulo4m9fr07zh3s90kw5kq07gzqx 1094961 1094960 2022-08-12T18:31:37Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Near East 1400 BCE.png|thumb|Tixûbên dewleta Mîtanî di salên 1400î yên berî zayînê de]] '''Mîtanî''', '''Dewleta Mîtanî''' yan jî '''Xanîgalbat''', padîşahiyek bakur a rojhilata nêzîk a kevnar e ku navenda qeraliyê li [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] îro û li sêgoşeya Xabûrê ku bi qasî di navbera sedsalên 17 û 13e yê {{bz}} de hikûm kiriye. Mîtanî şaxeke ji [[gelên arî]] ne. Ji ber ku di cihwarên wî yên kolandinê de hêj ti dîrok an salname/sernivîsên padîşahiyê nehatine dîtin, zanyariyên li ser Mîtanî li gorî hêzên din ên herêmê kêm in û agahiyên di derbarê wan de girêdayî cîranên wan e ku di nivîsên xwe de çi şîrove kirine, ew in. Hûrî di dawiya hezarsala 3yemê berî zayînê de li herêmê bûn. Padîşahê Ukreş yê bi navê [[Hurî|Hûrî]], Tupkish, li ser mohra axê ya sedsalê 2300 {{bz}} de li [[Girê Mozan]], hatiye dîtin. Yekem nivîsa tomarkirî ya zimanê wan a Tiş-atal (B.z. sedsala 21an) di derbarê şahê [[Girê Mozan]] de ye. Paşê Hûriyan nifûsa sereke ya padîşahiya Mîtaniyê pêk anîn ku pêşî bi navê Ḫabigalbat, li [[Babîl (dewlet)|Babîlê]], di du nivîsarên serdema dawîn a Babîliya Kevin de, di serdema [[Emmî-Sedûqa]] de, (dor 1646) –1626 BZ), di kronolojiya navîn de hatiye diyarkirin. == Navê welatê "Mîtanî" == Bi nivîsa [[kîtîtiyan]] [[KUR]] ^{[[Cities of the ancient Near East|URU]]}''Mî-ta-an-nî'' / ''Mî-ît-ta-nî''. Li ser kevirên [[Asûriyan]] em dibînin peyvên<ref>http://empires.findthedata.org/q/132/2518/What-was-the-Mitanni-Empire{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ''Xanîgalbat''<ref>http://books.google.fr/books?id=qho7AAAAIAAJ&pg=PA5&lpg=PA5&dq=khanigalbat&source=bl&ots=Gi2d297UmN&sig=EQU14-2xM2u58TFM1Degnv0x0x8&hl=fr&sa=X&ei=evEYU (The Cambridge Ancient History (fascicle): 49: Assyrian ..., Volume 2,Partie 25 Par J. M. Munn-Rankin)</ref> / ''Hanigalbat'', bi nivîsa mixan ''Ḫa-ni-gal-bat''. == Dîrok == Di sedsala 16an a berî zayînê de, hikûmeteka pir xurt û capuk avakir. Paytexta wan bajarê [[Wassogn|Wassognê]] bûye. [[Suriye]], [[Emûriye]], welatên [[Aşûrî]] û Kurdistan, heta herêma [[Kerkûk|Kerkûkê]] hemî di bin hukmê wan da bune. Dewleta wan yek ji dewletên mezin û rûmetdar yên wê demê ([[Misir]], [[Haysi]], [[Qasi]], Mitani) bûye. [[Zimanê Mîtanî|zimanê]] wan xweser bûye. Ew hukumet li beranberî êrîşen Aşûriyan ducaran ma û hindek ji axa xwe winda kir. Keyê Aşûrî, [[Aşûr Nesir Pal]], dûmahi bi desthilata wan anî. Mîtaniyan gelek salan fermanrewatî kirine. Mîtaniyan ji bo cara yekê di dîrokê da, madena [[Hesin|asinî]] vedîtîye û bi kar anîye. Aşûrî parçeyek biçûk ji împratoriya Mîtanî bûn, lê ji ber êrîşên ji hemî alîyan şikestin. Aşûriyan û [[Hîtît|Hittiyan]] dest li ser wan navçeyan dane. Heft êlên Mîtaniyan hebûn û ji êlên wan re digotin "MIL" an jî "MILAN".<ref>http://wikitry.com/index.php/Mitanni{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Dawiya welatê Mîtaniyan == Împeratora Asûriyan şer û ceng kirr bi welatê Mîtaniyan; û piştî xirab kirina axan Mîtanî, Asûriyan çûn li bakurê Mezopotamya ji bo şer kirina bi Hîtîtên<ref>http://books.google.fr/books?id=HcHJ3CSa_sMC&pg=PA453&lpg=PA453&dq=khanigalbat&source=bl&ots=eMeEgpX8_c&sig=WDYVfkIhxRjEcbap2gc2rDyiDBA&hl=fr&sa=X&ei=NvIYUouYGcrB0QWhj4DIAg&ved=0CD4Q6AEwAjgK#v=onepa (Histoire de l'humanité, Volume 2 publié par Unesco)</ref>. == Erdnîgar == Paytexta [[Mîtanî]] '''[[Waşşûkanî]]'''<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (li gorî "Heritage institute, paytexta kralgeha Mîtanî, Wassûkanî ye)</ref> bû, bi kurdiya îroyîn "Xweşik-kanî"<ref>http://www.ancient.eu.com/Mitanni/ (Li gorî kovara "Ancient encyclopedia history", by Joshua J. Mark published on 28 April 2011,The name Washukanni is similar to the Kurdish word 'bashkani', 'bash' meaning good and 'kanî' meaning well or source, and so is translated as 'source of good' but also as 'source of wealth')</ref><ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm</ref> e. Peyva Waşşûkanî dide navê bajarê kurd [[Sîkan]]<ref>http://www.heritageinstitute.com/zoroastrianism/ranghaya/mitanni.htm (Some believe the ancient city of Sikan was built on the site of Washukanni, and that its ruins may be located under the mound of Tell el Fakhariya near Gozan)</ref>. Cihê bajarê kevnar a Waşşûkanî bajarên kurd [[Serê Kaniyê, Hesîçe]] û [[Serê Kaniyê, Riha]] ne. == Çavkanî == {{çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Karduniaş]] * [[Xanîgalbat]] * [[Waşşûkanî]] [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] [[Kategorî:Dîroka Kurdistanê]] [[Kategorî:Arkeolojî]] {{Dîrok-şitil}} 54y4vdrijcb4w6nde9rrrlp6waf23os 0 6854 1095016 1055288 2022-08-13T11:18:10Z Ferrus 5380 wikitext text/x-wiki {{jînedank |wêne=Salman-Rushdie-1.jpg |sernavê_wêne=Salman Rushdie, di sala 2005an de }} '''Sir Ahmed Salman Rushdie''' (bilêvkirina kurdî: ''Ehmed Selman Ruşdî'') navê nivîskarê navdarê biregez [[Brîtanî]]-Hindî ye.<ref>{{cite web|url=https://openthemagazine.com/columns/open-conversation/that-the-world-that-you-knew-and-that-in-a-way-made-you-that-world-vanishes-i-dont-think-im-alone-in-that-says-salman-rushdie/|title='That the world that you knew, and that in a way made you – that world vanishes. I don't think I'm alone in that,' says Salman Rushdie|last=Taseer|first=Aatish|date=2 August 2019|website=Open|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805051233/https://openthemagazine.com/columns/open-conversation/that-the-world-that-you-knew-and-that-in-a-way-made-you-that-world-vanishes-i-dont-think-im-alone-in-that-says-salman-rushdie/|archive-date=5 August 2019|url-status=live|access-date=5 August 2019}}</ref> Xebata wî bi gelemperî [[realîzma efsûnî]] bi çîroka dîrokî re dike yek û di serî de bi girêdan, têkçûn û koçberiyên di navbera şaristaniyên Rojhilat û Rojava de mijûl dibe, ên ku bi giranî li ser parzemîna Hindistanê pêk tên. Romana duyem a Rushdie, [[Zarokên Nîvê Şevê (1981)]], di sala 1981 de [[xelata Booker]] wergirt û du caran - di carcoveya 25 û 40 saliya xelatê de - wekî "romana herî baş a hemî serketiyan" hate hesibandin. Romana wî ya çaremîn, [[Ayetên Şeytanî|Ayetên Şeytanî (1988)]] bû mijara nîqaşan û ji aliyê misilmanan ve bû sedema nerazîbûnan. Gefên kuştinê li dijî wî hatin kirin, di nav wan de fetwaya kuştina wî ya ku ji aliyê [[Ayetullah Ruhollah Xumeynî]], Rêberê Bilind ê [[Îran|Îranê,]] di sala 1989 de hat dayîn. [[Brîtanya Mezin|Hikûmeta Brîtanya]] Ruşdî xiste bin parastina polîs. Di sala 1983an de, Ruşdî wek endamê [[Cemiyeta Qraliyetê ya Wêjeyê]] hat hilbijartin. Ew di sala 1999 de wek [[Commandeur de l'Ordre des Arts et des Lettres]] a [[Fransa|Fransayê]] hat tayîn kirin.<ref>"[http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa Rushdie to Receive Top Literary Award] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120505130624/http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa|date=5 May 2012}}." ''[[Chicago Tribune]].'' 7 January 1999. Retrieved 26 March 2012.</ref> Di sala 2007 de, ji ber xizmetên wî yên ji bo edebiyatê, ew wek [[şovalye]] hat wergirtin.<ref>"[http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm Birthday Honours List – United Kingdom]." ''[[The London Gazette]]'' 58358(1):B1. 16 June 2007. Retrieved 26 March 2012. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116101644/http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm|date=16 January 2013}}</ref> Di 2008 de, [[The Times]] ew di rêza sêzdehemîn de di lîsteya xwe ya 50 nivîskarên herî mezin ên Brîtanî de ji sala 1945-an vir ve kir.<ref>[https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90 "The 50 Greatest British Writers Since 1945".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200219025130/https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90|date=19 February 2020}} ''The Times'', 5 January 2008. Retrieved 1 January 2010. Subscription required.</ref> Ruşdî ji sala 2000 de li [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|Amerîka]] dijî. Ew di sala 2015-an de li Enstîtuya Rojnamegeriyê ya Arthur L. Carter ya [[Zanîngeha New Yorkê]] wekî Nivîskarê Birûmet hate binavkirin.<ref>{{cite web|url=https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/|title=Distinguished Professionals in Residence|archive-url=https://web.archive.org/web/20170405170144/https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/|archive-date=5 April 2017|url-status=dead|access-date=4 April 2017}}</ref> Berê, wî li [[Zanîngeha Emory]] ders da. Ew ji bo [[Akademiya Huner û Wêjeyê ya Amerîkî]] hate hilbijartin. Di 2012-an de, wî [[Joseph Anton: Bîranînek]] çap kir, li ser jiyana wî ya li dû nakokiyên li ser Ayetên Şeytanî. Di 12 Tebax 2022 de, Rushdie di dema bernameyeke li Chautauqua, New York de, rastî êrişê hat. Zilamek bi lez û bez derket ser sehnê û berî ku nivîskar gotarekê bide, çend caran kêrê li Ruşdî da.<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/live/2022/08/12/nyregion/salman-rushdie-stabbed-new-york|title=Live Updates: Salman Rushdie Is Stabbed During Speech in Western New York|last=Gelles|first=David|last2=Root|first2=Jay|date=12 August 2022|website=[[The New York Times]]|access-date=12 August 2022|last3=Harris|first3=Elizabeth}}</ref> [[Kategorî:Nivîskarên îngilîz]] [[Kategorî:Nivîskarên hindistanî]] {{Nivîskar-şitil}} hoqsu7hr86nn4mg1immt4najt3u7ghn 1095017 1095016 2022-08-13T11:19:15Z Ferrus 5380 wikitext text/x-wiki {{jînedank |wêne=Salman-Rushdie-1.jpg |sernavê_wêne=Salman Rushdie, di sala 2005an de }} '''Sir Ahmed Salman Rushdie''' (bilêvkirina kurdî: ''Ehmed Selman Ruşdî'') navê nivîskarê navdarê biregez [[Brîtanî]]-Hindî ye.<ref>{{cite web|url=https://openthemagazine.com/columns/open-conversation/that-the-world-that-you-knew-and-that-in-a-way-made-you-that-world-vanishes-i-dont-think-im-alone-in-that-says-salman-rushdie/|title='That the world that you knew, and that in a way made you – that world vanishes. I don't think I'm alone in that,' says Salman Rushdie|last=Taseer|first=Aatish|date=2 August 2019|website=Open|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805051233/https://openthemagazine.com/columns/open-conversation/that-the-world-that-you-knew-and-that-in-a-way-made-you-that-world-vanishes-i-dont-think-im-alone-in-that-says-salman-rushdie/|archive-date=5 August 2019|url-status=live|access-date=5 August 2019}}</ref> Xebata wî bi gelemperî [[realîzma efsûnî]] bi çîroka dîrokî re dike yek û di serî de bi girêdan, têkçûn û koçberiyên di navbera şaristaniyên Rojhilat û Rojava de mijûl dibe, ên ku bi giranî li ser parzemîna Hindistanê pêk tên. Romana duyem a Rushdie, [[Zarokên Nîvê Şevê (1981)]], di sala 1981 de [[xelata Booker]] wergirt û du caran - di carcoveya 25 û 40 saliya xelatê de - wekî "romana herî baş a hemî serketiyan" hate hesibandin. Romana wî ya çaremîn, [[Ayetên Şeytanî|Ayetên Şeytanî (1988)]] bû mijara nîqaşan û ji aliyê misilmanan ve bû sedema nerazîbûnan. Gefên kuştinê li dijî wî hatin kirin, di nav wan de fetwaya kuştina wî ya ku ji aliyê [[Ayetullah Ruhollah Xumeynî]], Rêberê Bilind ê [[Îran|Îranê,]] di sala 1989 de hat dayîn. [[Brîtanya Mezin|Hikûmeta Brîtanya]] Ruşdî xiste bin parastina polîs. Di sala 1983an de, Ruşdî wek endamê [[Cemiyeta Qraliyetê ya Wêjeyê]] hat hilbijartin. Ew di sala 1999 de wek [[Commandeur de l'Ordre des Arts et des Lettres]] a [[Fransa|Fransayê]] hat tayîn kirin.<ref>"[http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa Rushdie to Receive Top Literary Award] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120505130624/http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa|date=5 May 2012}}." ''[[Chicago Tribune]].'' 7 January 1999. Retrieved 26 March 2012.</ref> Di sala 2007 de, ji ber xizmetên wî yên ji bo edebiyatê, ew wek [[şovalye]] hat wergirtin.<ref>"[http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm Birthday Honours List – United Kingdom]." ''[[The London Gazette]]'' 58358(1):B1. 16 June 2007. Retrieved 26 March 2012. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116101644/http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm|date=16 January 2013}}</ref> Di 2008 de, [[The Times]] ew di rêza sêzdehemîn de di lîsteya xwe ya 50 nivîskarên herî mezin ên Brîtanî de ji sala 1945-an vir ve kir.<ref>[https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90 "The 50 Greatest British Writers Since 1945".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200219025130/https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90|date=19 February 2020}} ''The Times'', 5 January 2008. Retrieved 1 January 2010. Subscription required.</ref> Ruşdî ji sala 2000 de li [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|Amerîka]] dijî. Ew di sala 2015-an de li Enstîtuya Rojnamegeriyê ya Arthur L. Carter ya [[Zanîngeha New Yorkê]] wekî Nivîskarê Birûmet hate binavkirin.<ref>{{cite web|url=https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/|title=Distinguished Professionals in Residence|archive-url=https://web.archive.org/web/20170405170144/https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/|archive-date=5 April 2017|url-status=dead|access-date=4 April 2017}}</ref> Berê, wî li [[Zanîngeha Emory]] ders da. Ew ji bo [[Akademiya Huner û Wêjeyê ya Amerîkî]] hate hilbijartin. Di 2012-an de, wî [[Joseph Anton: Bîranînek]] çap kir, li ser jiyana wî ya li dû nakokiyên li ser Ayetên Şeytanî. [[Kategorî:Nivîskarên îngilîz]] [[Kategorî:Nivîskarên hindistanî]] Di 12 Tebax 2022 de, Rushdie di dema bernameyeke li Chautauqua, New York de, rastî êrişê hat. Zilamek bi lez û bez derket ser sehnê û berî ku nivîskar gotarekê bide, çend caran kêrê li Ruşdî da.<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/live/2022/08/12/nyregion/salman-rushdie-stabbed-new-york|title=Live Updates: Salman Rushdie Is Stabbed During Speech in Western New York|last=Gelles|first=David|last2=Root|first2=Jay|date=12 August 2022|website=[[The New York Times]]|access-date=12 August 2022|last3=Harris|first3=Elizabeth}}</ref> {{Nivîskar-şitil}} == Çavkanî == hxy64tzdbyj5wdln4sk1qrn8r45oy56 1095018 1095017 2022-08-13T11:30:56Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{jînedank |wêne=Salman-Rushdie-1.jpg |sernavê_wêne=Salman Rushdie, di sala 2005an de }} '''Sir Ahmed Salman Rushdie''' (bilêvkirina kurdî: ''Ehmed Selman Ruşdî'') navê nivîskarê navdarê biregez [[Brîtanî]]-Hindî ye.<ref>{{cite web|url=https://openthemagazine.com/columns/open-conversation/that-the-world-that-you-knew-and-that-in-a-way-made-you-that-world-vanishes-i-dont-think-im-alone-in-that-says-salman-rushdie/|title='That the world that you knew, and that in a way made you – that world vanishes. I don't think I'm alone in that,' says Salman Rushdie|last=Taseer|first=Aatish|date=2 August 2019|website=Open|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805051233/https://openthemagazine.com/columns/open-conversation/that-the-world-that-you-knew-and-that-in-a-way-made-you-that-world-vanishes-i-dont-think-im-alone-in-that-says-salman-rushdie/|archive-date=5 August 2019|url-status=live|access-date=5 August 2019}}</ref> Xebata wî bi gelemperî [[realîzma efsûnî]] bi çîroka dîrokî re dike yek û di serî de bi girêdan, têkçûn û koçberiyên di navbera şaristaniyên Rojhilat û Rojava de mijûl dibe, ên ku bi giranî li ser parzemîna Hindistanê pêk tên. Romana duyem a Rushdie, [[Zarokên Nîvê Şevê (1981)]], di sala 1981 de [[xelata Booker]] wergirt û du caran - di carcoveya 25 û 40 saliya xelatê de - wekî "romana herî baş a hemî serketiyan" hate hesibandin. Romana wî ya çaremîn, [[Ayetên Şeytanî|Ayetên Şeytanî (1988)]] bû mijara nîqaşan û ji aliyê misilmanan ve bû sedema nerazîbûnan. Gefên kuştinê li dijî wî hatin kirin, di nav wan de fetwaya kuştina wî ya ku ji aliyê [[Ayetullah Ruhollah Xumeynî]], Rêberê Bilind ê [[Îran|Îranê,]] di sala 1989 de hat dayîn. [[Brîtanya Mezin|Hikûmeta Brîtanya]] Ruşdî xiste bin parastina polîs. Di sala 1983an de, Ruşdî wek endamê [[Cemiyeta Qraliyetê ya Wêjeyê]] hat hilbijartin. Ew di sala 1999 de wek [[Commandeur de l'Ordre des Arts et des Lettres]] a [[Fransa|Fransayê]] hat tayîn kirin.<ref>"[http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa Rushdie to Receive Top Literary Award] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120505130624/http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa|date=5 May 2012}}." ''[[Chicago Tribune]].'' 7 January 1999. Retrieved 26 March 2012.</ref> Di sala 2007 de, ji ber xizmetên wî yên ji bo edebiyatê, ew wek [[şovalye]] hat wergirtin.<ref>"[http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm Birthday Honours List – United Kingdom]." ''[[The London Gazette]]'' 58358(1):B1. 16 June 2007. Retrieved 26 March 2012. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116101644/http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm|date=16 January 2013}}</ref> Di 2008 de, [[The Times]] ew di rêza sêzdehemîn de di lîsteya xwe ya 50 nivîskarên herî mezin ên Brîtanî de ji sala 1945-an vir ve kir.<ref>[https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90 "The 50 Greatest British Writers Since 1945".] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200219025130/https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90|date=19 February 2020}} ''The Times'', 5 January 2008. Retrieved 1 January 2010. Subscription required.</ref> Ruşdî ji sala 2000 de li [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|Amerîka]] dijî. Ew di sala 2015-an de li Enstîtuya Rojnamegeriyê ya Arthur L. Carter ya [[Zanîngeha New Yorkê]] wekî Nivîskarê Birûmet hate binavkirin.<ref>{{cite web|url=https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/|title=Distinguished Professionals in Residence|archive-url=https://web.archive.org/web/20170405170144/https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/|archive-date=5 April 2017|url-status=dead|access-date=4 April 2017}}</ref> Berê, wî li [[Zanîngeha Emory]] ders da. Ew ji bo [[Akademiya Huner û Wêjeyê ya Amerîkî]] hate hilbijartin. Di 2012-an de, wî [[Joseph Anton: Bîranînek]] çap kir, li ser jiyana wî ya li dû nakokiyên li ser Ayetên Şeytanî. Di 12 tebax 2022 de, Rushdie di dema bernameyeke li [[Chautauqua]], New York de, rastî êrişê hat. Zilamek bi lez û bez derket ser sehnê û berî ku nivîskar gotarekê bide, çend caran kêrê li Ruşdî da.<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/live/2022/08/12/nyregion/salman-rushdie-stabbed-new-york|title=Live Updates: Salman Rushdie Is Stabbed During Speech in Western New York|last=Gelles|first=David|last2=Root|first2=Jay|date=12 August 2022|website=[[The New York Times]]|access-date=12 August 2022|last3=Harris|first3=Elizabeth}}</ref> [[Kategorî:Nivîskarên îngilîz]] [[Kategorî:Nivîskarên hindistanî]] {{Nivîskar-şitil}} == Çavkanî == 7dozx8gaz238mm2nfczrlb9oz91wo98 0 10217 1094936 1094860 2022-08-12T12:18:25Z Gomada 1088 Gomada navê [[Qerebaxan]] guhart û kir [[Miyaran]] wikitext text/x-wiki {{Agahîdank navçe | Nav = Navçeya Qerebeganê | Navê_din = Mîyaran | Navê_fermî = Arıcak | Wêne = | Wêne_sernav = | Welat = [[Bakurê Kurdistanê]] <!--- KARGÊRIYÎ --------------> | Dûgel = [[Tirkiye]] | Parêzgeh = [[Xarpêt (parêzgeh)]] | Serbajar = Qerebegan/Mîyaran | Qeymeqam = | Hejmara_nahiyan = 1 <!--- BINEBEŞ ----------------> | Hejmara_bajarokan = 4 | Hejmara_taxan = | Hejmara_gundan = 10 | Hejmara_mezran = | Gelhê_navçeyê = 16.937<ref>[http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=idari_yapi_2008.RDF&p_il1=23&p_yil=2008&desformat=html&ENVID=adnksdb2Env tuik, 2008]</ref> <!--- GELHE û ERDNÎGAR -------> | Gelhê_navçeyê_sal = [[2008]] | Gelhê_bajaran = | Gelhê_gundan = | Rûerd_navçe = 374 | Berbelavî_navçe = 45,3 | Gelhe_serbajar = 4.039 <!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------> | Gelhê_serbajarê_sal = [[2008]] | Rûerd_serbajar = | Bilindayî_serbajar = 1.100 | Koda_postayê = 23510 | Koda_telefonê = (+90) 424 | nexşeya_cihan = Tirkiye | koordînat = {{Koord|38|33|51|N|40|8|4|E|display=inline, title}} }} '''Qerebegan''', '''Mîyaran''' an jî '''Mîrvan''' ([[tirkî]]: ''Arıcak'') yek ji navçeyên [[Mezra|Mezrayê]] ye. Navê Mîrvan di sala [[1960]] da hatîye qedexekirin. Mîrvan 112 km li başûrrojhilatê [[Mezra|Mezrayê]] dikeve. Firehiya erdê Mîrvanê 257[[km²]], bilindahî ji rûyê avê 1.100m ye. Piraniya axa navçeyê daristan e. Aborî li ser xwedîkirina ajalan e. [[Çemê Berkilîn]] û Mîrvan ku her du jî şaxên [[Robara Dîcleyê]] ne, di axa Mîrvanê de derbasdibin. Dîroka herêmê ji ya [[Kurdistan]]ê ne cudatir e. Gorî îdiyan navçeyê navê xwe ji [[Çemê Mîrvan]] girtiye. Di qeydên dîrokî yê Ereban de navê navçeyê wekî Meravîn û ya Farsan de Miyanrûyan (ango meyanê / nava du rûyan / robaran) derbasdibe. Dîroknas di wê baweriyê de ne navçe wekî gund di destpêka [[1500]] da avabûye. Di sala [[1972]] de bûye şaredarî û di sala [[1987]] de jî bûye navçe. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Koord|38|33|51|N|40|08|04|E|type:city|display=title}} {{Navçeyên Xarpêtê}} [[Kategorî:Navçeyên Elezîzê]] 2j35880pu1wc0zog8emh5rt803in4fn 1094938 1094936 2022-08-12T12:19:52Z Gomada 1088 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank navçe | Nav = Navçeya Qerebeganê | Navê_din = Miyaran | Navê_fermî = Arıcak | Wêne = | Wêne_sernav = | Welat = [[Bakurê Kurdistanê]] <!--- KARGÊRIYÎ --------------> | Dûgel = [[Tirkiye]] | Parêzgeh = [[Xarpêt (parêzgeh)]] | Serbajar = Qerebegan/Miyaran | Qeymeqam = | Hejmara_nahiyan = 1 <!--- BINEBEŞ ----------------> | Hejmara_bajarokan = 4 | Hejmara_taxan = | Hejmara_gundan = 10 | Hejmara_mezran = | Gelhê_navçeyê = 16.937<ref>[http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=idari_yapi_2008.RDF&p_il1=23&p_yil=2008&desformat=html&ENVID=adnksdb2Env tuik, 2008]</ref> <!--- GELHE û ERDNÎGAR -------> | Gelhê_navçeyê_sal = [[2008]] | Gelhê_bajaran = | Gelhê_gundan = | Rûerd_navçe = 374 | Berbelavî_navçe = 45,3 | Gelhe_serbajar = 4.039 <!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------> | Gelhê_serbajarê_sal = [[2008]] | Rûerd_serbajar = | Bilindayî_serbajar = 1.100 | Koda_postayê = 23510 | Koda_telefonê = (+90) 424 | nexşeya_cihan = Tirkiye | koordînat = {{Koord|38|33|51|N|40|8|4|E|display=inline, title}} }} '''Qerebegan''', '''Miyaran''' an jî '''Mîrvan''' ([[tirkî]]: ''Arıcak'') yek ji navçeyên [[Mezra|Mezrayê]] ye. Navê Mîrvan di sala [[1960]] da hatîye qedexekirin. Mîrvan 112 km li başûrrojhilatê [[Mezra|Mezrayê]] dikeve. Firehiya erdê Mîrvanê 257[[km²]], bilindahî ji rûyê avê 1.100m ye. Piraniya axa navçeyê daristan e. Aborî li ser xwedîkirina ajalan e. [[Çemê Berkilîn]] û Mîrvan ku her du jî şaxên [[Robara Dîcleyê]] ne, di axa Mîrvanê de derbasdibin. Dîroka herêmê ji ya [[Kurdistan]]ê ne cudatir e. Gorî îdiyan navçeyê navê xwe ji [[Çemê Mîrvan]] girtiye. Di qeydên dîrokî yê Ereban de navê navçeyê wekî Meravîn û ya Farsan de Miyanrûyan (ango meyanê / nava du rûyan / robaran) derbasdibe. Dîroknas di wê baweriyê de ne navçe wekî gund di destpêka [[1500]] da avabûye. Di sala [[1972]] de bûye şaredarî û di sala [[1987]] de jî bûye navçe. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Koord|38|33|51|N|40|08|04|E|type:city|display=title}} {{Navçeyên Xarpêtê}} [[Kategorî:Navçeyên Elezîzê]] 151pvkyvqhrvjp9rgdvox7saxpja1g1 0 12453 1094985 1045520 2022-08-13T07:44:35Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Homer]] weke [[Homêr]] guhert wikitext text/x-wiki {{Agahîdank jînenîgarî (Wîkîdane) | çînaser = nivîskar }} '''Homer''' (bi [[grekî|grekiya]] kevn: Ὅμηρος ''Hómēros'', bi [[yewnanî|yewnaniya]] îro: Όμηρος ''Ómiros'') wateya wê "dîl", yekemîn helbestvanê yewnanî ye ku tê zanîn. Di 8emîn sedsala b.z. de jiyaye. Dibe ku navê wî ji peyva ''ho mē horōn'' (anku, ''kor'' an ''çavnedî'') tê. Lewra ew bi xwe kor bûye. Li ser cihê ji dayîk bûna wî nîqaş hene. Hin dibêjin ew li [[Smurna|Smurnayê]] ([[Îzmîr]]) hatiye dinyayê, hin jî dibêjin [[Ithaka]] ([[Îtaka]]), [[Pulos]] (Pîlos), [[Kolophon]] (Kolofon), [[Argos]] û [[Xiyos]]. Lê mirina wî li girava [[Îos]]ê ye. Homer bi destanên [[Îliyad]] û [[Odîseya]] tê zanîn ku ev destan him bingeha çanda [[Ewropa]]yê dihewîne, him jî meziniya [[Mîtolojiya yewnanî|mîtolojiya yewnanî]] nîşan dide. [[Wêne:William-Adolphe Bouguereau (1825-1905) - Homer and his Guide (1874).jpg|thumb|200px|Homer, helbestvanê kor, li gorî tabloyeke [[William-Adolphe Bouguereau]]|çep]] == Wêje == * Joachim Latacz, Troia Û Homer. Koehler Û Amelang, Leipzig/Berlin, 5. çapkirin 2005. [[ISBN 3-7338-0332-9]] * Joachim Latacz: Homer. Yekemîn helbestvanê welatê tarî. Artemis & Winkler, Düsseldorf/Zürich, 4. çapkirin 2003. * Albin Lesky: Homeros. RE Suppl-Bd 11. Druckenmüller, Stuttgart 1967. * Pierre Carlier: Homère, Fayard, 1999 ; * Joachim Latacz (Hrsg.): Homer. Die Dichtung und ihre Deutung. Wege der Forschung. Bd 634. Wiss. Buchges., Darmstadt 1991. [[ISBN 3-534-09217-1]] * Pierre Vidal-Naquet: Le monde d'Homère, Perrin, 2000. * Joachim Latacz (Hrsg.): Homer. Tradition und Neuerung. Wege der Forschung. Bd 463. Wiss. Buchges., Darmstadt 1979. [[ISBN 3-534-06833-5]] * Louis Bardollet: Les Mythes, les dieux et l'homme. Essai sur la poésie homérique: Belles Lettres, coll. « Vérité des mythes », 1997 ; * Pierre Chantraine, Grammaire homérique, Klincksieck, coll. « Tradition de l'humanisme », t. I et II, 2002[[Wêne:Homeros MFA Munich 272.jpg|thumb|200px|Homer]] [[Kategorî:Helbestvan]] [[Kategorî:Yewnana kevnare]] [[Kategorî:Helbestvanên yewnan]] [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] 8fq6pix2q9mqe2c1a1halsdmk40liay 1094987 1094985 2022-08-13T07:46:12Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank jînenîgarî (Wîkîdane) | çînaser = nivîskar }} '''Homêr''' (bi [[grekî|grekiya]] kevn: Ὅμηρος ''Hómēros'', bi [[yewnanî|yewnaniya]] îro: Όμηρος ''Ómiros'') bi wateya "dîl", yekemîn helbestvanê yewnanî ye ku tê zanîn. Di 8emîn sedsala b.z. de jiyaye. Dibe ku navê wî ji peyva ''ho mē horōn'' (anku, ''kor'' an ''çavnedî'') tê. Lewra ew bi xwe kor bûye. Li ser cihê ji dayîk bûna wî nîqaş hene. Hin dibêjin ew li [[Smurna|Smurnayê]] ([[Îzmîr]]) hatiye dinyayê, hin jî dibêjin [[Ithaka]] ([[Îtaka]]), [[Pulos]] (Pîlos), [[Kolophon]] (Kolofon), [[Argos]] û [[Xiyos]]. Lê mirina wî li girava [[Îos]]ê ye. Homer bi destanên [[Îliyad]] û [[Odîseya]] tê zanîn ku ev destan him bingeha çanda [[Ewropa]]yê dihewîne, him jî meziniya [[Mîtolojiya yewnanî|mîtolojiya yewnanî]] nîşan dide. [[Wêne:William-Adolphe Bouguereau (1825-1905) - Homer and his Guide (1874).jpg|thumb|200px|Homer, helbestvanê kor, li gorî tabloyeke [[William-Adolphe Bouguereau]]|çep]] == Wêje == * Joachim Latacz, Troia Û Homer. Koehler Û Amelang, Leipzig/Berlin, 5. çapkirin 2005. [[ISBN 3-7338-0332-9]] * Joachim Latacz: Homer. Yekemîn helbestvanê welatê tarî. Artemis & Winkler, Düsseldorf/Zürich, 4. çapkirin 2003. * Albin Lesky: Homeros. RE Suppl-Bd 11. Druckenmüller, Stuttgart 1967. * Pierre Carlier: Homère, Fayard, 1999 ; * Joachim Latacz (Hrsg.): Homer. Die Dichtung und ihre Deutung. Wege der Forschung. Bd 634. Wiss. Buchges., Darmstadt 1991. [[ISBN 3-534-09217-1]] * Pierre Vidal-Naquet: Le monde d'Homère, Perrin, 2000. * Joachim Latacz (Hrsg.): Homer. Tradition und Neuerung. Wege der Forschung. Bd 463. Wiss. Buchges., Darmstadt 1979. [[ISBN 3-534-06833-5]] * Louis Bardollet: Les Mythes, les dieux et l'homme. Essai sur la poésie homérique: Belles Lettres, coll. « Vérité des mythes », 1997 ; * Pierre Chantraine, Grammaire homérique, Klincksieck, coll. « Tradition de l'humanisme », t. I et II, 2002[[Wêne:Homeros MFA Munich 272.jpg|thumb|200px|Homer]] [[Kategorî:Helbestvan]] [[Kategorî:Yewnana kevnare]] [[Kategorî:Helbestvanên yewnan]] [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] 6wdgbo64gbadt1jfvr6rr5xyoingo13 1094988 1094987 2022-08-13T07:46:42Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank jînenîgarî (Wîkîdane) | çînaser = nivîskar }} '''Homêr''' (bi [[grekî|grekiya]] kevn: Ὅμηρος ''Hómēros'', bi [[yewnanî|yewnaniya]] îro: Όμηρος ''Ómiros'') bi wateya "dîl", yekemîn helbestvanê yewnanî ye ku tê zanîn. Di 8emîn sedsala b.z. de jiyaye. Dibe ku navê wî ji peyva ''ho mē horōn'' (anku, ''kor'' an ''çavnedî'') tê. Lewra ew bi xwe kor bûye. Li ser cihê ji dayîk bûna wî nîqaş hene. Hin dibêjin ew li [[Smurna|Smurnayê]] ([[Îzmîr]]) hatiye dinyayê, hin jî dibêjin [[Ithaka]] ([[Îtaka]]), [[Pulos]] (Pîlos), [[Kolophon]] (Kolofon), [[Argos]] û [[Xiyos]]. Lê mirina wî li girava [[Îos]]ê ye. Homer bi destanên [[Îliyad]] û [[Odîseya]] tê zanîn ku ev destan him bingeha çanda [[Ewropa]]yê dihewîne, him jî meziniya [[Mîtolojiya yewnanî|mîtolojiya yewnanî]] nîşan dide. [[Wêne:William-Adolphe Bouguereau (1825-1905) - Homer and his Guide (1874).jpg|thumb|200px|Homêr, helbestvanê kor, li gorî tabloyeke [[William-Adolphe Bouguereau]]|çep]] == Wêje == * Joachim Latacz, Troia Û Homer. Koehler Û Amelang, Leipzig/Berlin, 5. çapkirin 2005. [[ISBN 3-7338-0332-9]] * Joachim Latacz: Homer. Yekemîn helbestvanê welatê tarî. Artemis & Winkler, Düsseldorf/Zürich, 4. çapkirin 2003. * Albin Lesky: Homeros. RE Suppl-Bd 11. Druckenmüller, Stuttgart 1967. * Pierre Carlier: Homère, Fayard, 1999 ; * Joachim Latacz (Hrsg.): Homer. Die Dichtung und ihre Deutung. Wege der Forschung. Bd 634. Wiss. Buchges., Darmstadt 1991. [[ISBN 3-534-09217-1]] * Pierre Vidal-Naquet: Le monde d'Homère, Perrin, 2000. * Joachim Latacz (Hrsg.): Homer. Tradition und Neuerung. Wege der Forschung. Bd 463. Wiss. Buchges., Darmstadt 1979. [[ISBN 3-534-06833-5]] * Louis Bardollet: Les Mythes, les dieux et l'homme. Essai sur la poésie homérique: Belles Lettres, coll. « Vérité des mythes », 1997 ; * Pierre Chantraine, Grammaire homérique, Klincksieck, coll. « Tradition de l'humanisme », t. I et II, 2002[[Wêne:Homeros MFA Munich 272.jpg|thumb|200px|Homer]] [[Kategorî:Helbestvan]] [[Kategorî:Yewnana kevnare]] [[Kategorî:Helbestvanên yewnan]] [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] ti8ngmniwlfo8tmrbm2dcxbk014fj6g 1094989 1094988 2022-08-13T07:47:23Z MikaelF 935 - wêne wikitext text/x-wiki {{Agahîdank jînenîgarî (Wîkîdane) | çînaser = nivîskar }} '''Homêr''' (bi [[grekî|grekiya]] kevn: Ὅμηρος ''Hómēros'', bi [[yewnanî|yewnaniya]] îro: Όμηρος ''Ómiros'') bi wateya "dîl", yekemîn helbestvanê yewnanî ye ku tê zanîn. Di 8emîn sedsala b.z. de jiyaye. Dibe ku navê wî ji peyva ''ho mē horōn'' (anku, ''kor'' an ''çavnedî'') tê. Lewra ew bi xwe kor bûye. Li ser cihê ji dayîk bûna wî nîqaş hene. Hin dibêjin ew li [[Smurna|Smurnayê]] ([[Îzmîr]]) hatiye dinyayê, hin jî dibêjin [[Ithaka]] ([[Îtaka]]), [[Pulos]] (Pîlos), [[Kolophon]] (Kolofon), [[Argos]] û [[Xiyos]]. Lê mirina wî li girava [[Îos]]ê ye. Homer bi destanên [[Îliyad]] û [[Odîseya]] tê zanîn ku ev destan him bingeha çanda [[Ewropa]]yê dihewîne, him jî meziniya [[Mîtolojiya yewnanî|mîtolojiya yewnanî]] nîşan dide. [[Wêne:William-Adolphe Bouguereau (1825-1905) - Homer and his Guide (1874).jpg|thumb|200px|Homêr, helbestvanê kor, li gorî tabloyeke [[William-Adolphe Bouguereau]]|çep]] == Wêje == * Joachim Latacz, Troia Û Homer. Koehler Û Amelang, Leipzig/Berlin, 5. çapkirin 2005. [[ISBN 3-7338-0332-9]] * Joachim Latacz: Homer. Yekemîn helbestvanê welatê tarî. Artemis & Winkler, Düsseldorf/Zürich, 4. çapkirin 2003. * Albin Lesky: Homeros. RE Suppl-Bd 11. Druckenmüller, Stuttgart 1967. * Pierre Carlier: Homère, Fayard, 1999 ; * Joachim Latacz (Hrsg.): Homer. Die Dichtung und ihre Deutung. Wege der Forschung. Bd 634. Wiss. Buchges., Darmstadt 1991. [[ISBN 3-534-09217-1]] * Pierre Vidal-Naquet: Le monde d'Homère, Perrin, 2000. * Joachim Latacz (Hrsg.): Homer. Tradition und Neuerung. Wege der Forschung. Bd 463. Wiss. Buchges., Darmstadt 1979. [[ISBN 3-534-06833-5]] * Louis Bardollet: Les Mythes, les dieux et l'homme. Essai sur la poésie homérique: Belles Lettres, coll. « Vérité des mythes », 1997 ; * Pierre Chantraine, Grammaire homérique, Klincksieck, coll. « Tradition de l'humanisme », t. I et II, 2002 [[Kategorî:Helbestvan]] [[Kategorî:Yewnana kevnare]] [[Kategorî:Helbestvanên yewnan]] [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] 91rpuoycugfklq954p9v46e3cgl4has 0 13068 1095020 994802 2022-08-13T11:36:57Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank jînenîgarî (Wîkîdane) | çînaser = nivîskar | sernavê_wêne = Christopher Marlowe di sala 1585an de }} '''Christopher Marlowe''', (26 sibat 1564 - 30 gulan 1593), [[helbestvan]], [[nivîskar]], lîstikên drama yê [[şano]] û wergervanê dema Elîzabet yê [[îngilîz]] e. Marlowe, li [[Canterbury]] ji dayik bûye û li zanîngeha [[Cambridge]] xwendiye. Di sala [[1587]]an de dîploma xwe ya master a hunerê wergirt. Di sala [[1593]]an de hevalê wî [[Thomas Kyd]] hat îşkencekirin û ji aliyê wî de bi tawanbarkirina sûcê ateîzmateîzmê hat îxbarkirin. Ji hêzên taybet ên Keyatiyê ve hatiye girtin û di derheqê wî de lêpirsîn hatiye vekirin. Piştre hatiye berdan û pênc roj şûnde ji aliyê kesekî bi navê Ingram Frizer hatiye kuştin. = Berhemên wî = == Şano == * ''[[Tamburlaine]] * ''[[Faust|The Tragical History of Doctor Faustus]]'' (''Trajediya bijîjk Faustus'') * ''[[The Jew of Malta]]'' (''Cihûyê Maltayê'') * ''[[Edward II]]'' (''Edûward II''). * ''[[The Massacre of Paris]]'' (''Qetliyama Parîsê''). * ''[[Dido Queene of Carthage]]'' (''Dîdon Şahbanûya Carthage''). == Helbest == * ''[[The Passionate Shepherd to His Love]]'' * ''[[Hero and Leander]]'' [[Kategorî:Nivîskarên îngilîz]] [[Kategorî:Helbestvan]] feysenpfmtvidfmvy1platle7c0vs3t 0 20833 1094942 1094160 2022-08-12T16:55:51Z 37.236.226.130 wikitext text/x-wiki {{Infobox ziman | nav = Lekî | navê xwemalî = [[Lekî]] | renga malbat = Hind û Ewropî | dewlet = {{al2|Îran}}<br />{{al2|Îraq}} | herêm = [[Lekistan]]<br>[[Kirmaşan]]<br>[[Kurdên Dilêman|Dilêman]]<br>[[Parêzgeha Diyala]] | nexşe = | firehiya nexşe = | binnexşe = | zimanê zikmakî = 1.000.000 | malbat1 = [[Hind û Ewropî|Zimanên hind û ewropî]] | malbat2 = [[Zimanên hind û îranî]] | malbat3 = [[Zimanên îranî]] | malbat4 = [[Zimanên îranî#Zimanên îranî yên rojava|Zimanên îranî yên rojava]] | malbat5 = [[Zimanên îranî yên bakur-rojava]] | malbat6 = [[Kurdî]] | malbat7 = [[Kurdí Xwarig]] | netewe = | kêmnetewe = | ajans = | iso1 = | iso2 = | iso3 = lki | agahdarî = }} '''Lekî''' {{Bilêvkirin|leki.ogg}} zaravayekî zimanê [[kurdî]] ye. Her çiqas nêzikê [[kirmaşanî]] be jî lekî li bi [[kurdî]] re têkildare. Herêmên Başurê Kurdistan, [[Lekistan]], [[Loristan]], [[Îlam]], [[Pahla]] û [[Hemedan]] ji aliyê kurdên [[şiî]] ([[feylî]]) tê axavtin. Belê kurdnas [[Mehrdad Izady]] bawer dike ku lek şaxeke êla kurdên bû ye. Çend hav êl ([[eşîr]]) li Deşta [[Germiyan]] û li Tirkiyeyê ([[Enqere]]/[[Haymana]]), li [[Bakurê Kurdistanê]] bi navên [[Şêxbizin]], [[Hemewend]] hwd hene, ev jî bi zaravayê lekî diaxivin. == Lekî ligel zaraveyên kurdî yên din û îngilîzî == {| class="wikitable" ! [[Lekî]]|| [[Feylî]] || [[Kirmaşanî]]|| [[Soranî]] || [[Kurmancî]] || [[Hewramî]] || [[Zazakî]] || [[Îngilîzî]] |- |&nbsp;wehar, vihar || wehar || wehar || behar, wehar || bihar, behar || wehar || wisar, wesar || spring |- |&nbsp;tawsan ,birêjan || tawsan || tawsan || hawîn, hamîn, tawsan || havîn || hamna, hamîn || amnan, hamnan || summer |- |&nbsp;payîz , malejêr || payîz || payîz || payîz || pehîz, payîz || payîz || payîz || fall |- |&nbsp;varan, waran, veşt || waran || waran || baran, waran, verişt || baran || waran || varan || rain |- |&nbsp;çem || çew/çaw || çew/çaw || çaw || çav || çem || çim || eye |- |&nbsp;dit, afiret || düet || düet || kiç || keç, dot || kinaçe|| kêna, kêneke || girl |- |&nbsp;koir || kurr || kurr || kurr || kur, law || kur || laj || boy |- |&nbsp;gurdale , viłk || gurdale || gurdale || gurdale, gurçîle || gurçik || - || gurçike, velke || kidney |- |rîwar,&nbsp;rêvêar || rêwêar || rêwêar || rêbwar || rêwî || rawyer,raywan || raywan || stranger |- |&nbsp;ayîl || minal || minał || mindał || zarok || zaro,zawle,zarole || eyel || child |- |&nbsp;wijim || xwem || xwem || xom || ez bi xwe || wêm || ez bi xo || myself |- |minîj ,&nbsp;minîş,minîc || minîş || minîş || minîş || ez jî / min jî || minîş || ez zî, mi zî || me too |- |&nbsp;ketin || keftin || keftin || kewtin || ketin || kewtey || kewtene || to fall |- |&nbsp;aîtin, aîştin || xistin || xistin || hawêştin || avêtin || shanaî || eştene || to throw |- |&nbsp;(mi) heti<u>m</u> || (mi) hati<u>m</u> || (min) hati<u>m</u> || (min) hati<u>m</u> || ez hati<u>m</u> || (min) amany <u>m</u> || ez ameya || <u>I</u> came |- |&nbsp;(mi) meri<u>m</u>/mexwi<u>m</u> || (mi) xwe<u>m</u>/xweri<u>m</u>||(min) xwe<u>m</u>/dixwe<u>m</u> || (min) exwe<u>m</u>/dexo<u>m</u> || ez dixwi<u>m</u> ||<u>min</u> meweru || ez wen<u>a<u> || <u>I</u> eat |- |&nbsp;(mi) nani<u>m</u> hward || (mi) nan xwardi<u>m</u> || (min) nan xwardi<u>m</u> || (min) nani<u>m</u> xward || <u>min</u> nan xwar ||(min) nan<u>m</u> ward || <u>mi<u> nan werd || <u>I</u> ate the meal |- |&nbsp;(mi) nane meri<u>m</u>/mexwi<u>m</u> || (mi) nan xwe<u>m</u> || (min) nan exwe<u>m</u> || (min) nan dexwi<u>m</u> || ez nan dixwi<u>m</u> ||(min) nan mewerû || ez nan wen<u>a<u> || <I</u> am eating the meal |- |&nbsp;(mi) nan<u>m</u>e mehward || (mi) nan xwardisi<u>m</u> || (min) nan exwardim || (min) nani<u>m</u> dexward || <u>min</u> nan dixwar || - || <u>mi</u> nan werdîn || <u>I</u> was eating the meal |- |&nbsp;(mi) heti<u>m</u>e || (mi) hati<u>m</u>e || (min) hati<u>m</u>e || (min) hatû<u>m</u>e || ez hati<u>m</u>e || - || ez amey<u>a<u> || <u>I</u> have come |- |&nbsp;(mi) hetü<u>m</u> || (mi) hatü<u>m</u> || (min) hatü<u>m</u> || (min) hatibû<u>m</u>||ez hatibû<u>m</u> || - || ez ameybîy<u>a<u> || <u>I</u> had come |- |} == Rengên lekî == {| class="wikitable" ! [[Lekî]] || [[Kurmancî]] || [[Zazakî]] || [[Îngilîzî]] |- |&nbsp; ispê, çermê|| [[Spî (reng)|spî]] || sipî || white |- |&nbsp; reş, sê || [[reş]] || sîya || black |- |&nbsp; kaw || [[Şîn, reng|şîn]] || kewe, kiho || blue |- |&nbsp; soêr || [[sor]] || sûr || red |- |&nbsp; sioz || [[kesk]] || sewz, hewz, kesk || green |- |&nbsp; hoîl, qehveyî || qehweyî || qeweyî ||brown |- |&nbsp; xakî || [[gewr]] || gewr ||grey |- |&nbsp; zerd || [[zer]]|| zerd || yellow |- |} == Mangên lekî == {| class="wikitable" ! Mangê lekî |- |&nbsp; pence |- |&nbsp; mêrêan |- |&nbsp; gakoir |- |&nbsp; agranî |- |&nbsp; mirdał |- |&nbsp; male jêr |- |&nbsp; male jêr doimaêne |- |&nbsp; tül tekin |- |&nbsp; mange sêe |- |&nbsp; niorûj |- |&nbsp; xake lêe |- |&nbsp; mang êd |} == Devokên lekî == * [[Biranewenî]]: li Bakurê [[Loristan]]ê tê axaftin. * [[Şêx bizinkî]]: li [[Bakurê Kurdistan]] û [[Tirkiye]]yê tê axaftin. * [[Harsînî]]: li navçeya [[Harsîn]], mintika navbera [[Kirmaşan]] û [[Loristan]] de tê axaftin. * [[Silaxûrî]]: li başurê [[Hemedan]]ê, li herêma [[Silaxûr]] an jê re [[Lekistan]] jî dibêjin, tê axaftin. ==Nav== [[Lekî (ziman)|Lekî]] navê zimanê [[Lek (gel)|lek]]an e. ==Dengnasî== ==Alfabe== ==Peyvnasî== ==Rêziman== ==Mînakên hevokan== ==Wêjeya lekî== ==Têkildar== * [[Lekí]] * [[Şêxbizinî]] * [[Bêranwenî]] * [[Harsînî]] * [[Silaxurî]] ==Çavkanî== == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Giredayîne derve == {{Incubator|code=lki}} * [http://www.lakestan.ir Lakestan.ir (Lekî) ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161027121738/http://lakestan.ir/ |date=2016-10-27 }} * [http://www.kurdehaymane.com/ Kurdehaymane.com Tirkî (Romîkî)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070409051448/http://www.kurdehaymane.com/ |date=2007-04-09 }} {{Zimanên îranî}} {{Zimanê kurdî}} [[Kategorî:Zaravayên kurdî]] 39h6gzdmadtva5s2c09042sv2h7dmx1 0 67579 1094969 1048483 2022-08-12T23:12:33Z 2001:871:210:2D03:D04A:A1E7:72B0:4468 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Mongolîyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1206 | sal dawî = 1368 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag_of_the_Mongol_Empire.svg | al lînk = Ala Mongolan | nîşan = 5000 Tugriks - Recto.jpg | nîşan link = Pêrê Imparatorî | nexşe = Mongolia 1500 AD.jpg | binnexşe = | hikûmet = | paytext = 1206 - 1235 Karakorum, | paytext2 = 1235-1271 Cambaluc, | paytext3 = 1271 - 1368 Avarga | sernav paytext = | ziman = [[Mongolî]], [[Farsî]], [[Mandarin]] | ol = Budîzm, Tengitî, Xristîyan, Islamiyet | tbh = | tbh kes = | dirav = | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 1246 | gelhe = ~ 100.000.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = 1294 | gelhe2 = ~ 120.000.000 | berbelavî2 = | gelhe3 sal = 1306 | gelhe3 = ~ 125.000.000 | berbelavî3 = | rûerd sal = 1206 | rûerd = 4.000.000 | rûerd2 sal = 1227 | rûerd2 = 12.000.000 | rûerd3 sal = 1294 | rûerd3 = 23.500.000 | rûerd4 sal = 1306 | rûerd4 = 24.000.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] | serokE1 sal = 1206-1227 | serokE1 = [[Cengîz Xan]] | serokE2 sal = 1227-1241 | serokE2 = Ögedêy Xan | serokE3 sal = 1241-1248 | serokE3 = Güyük Xan | serokE4 sal = 1251-1259 | serokE4 = Möngkê Xan | serokE5 sal = 1260–1294 | serokE5 = Kublai Xan | serokE6 sal = 1333–1368 | serokE6 = Toxon Temûr | serokE7 sal = | serokE7 = | serokE8 sal = | serokE8 = | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = {{blist|Khamag Mongol |Xanedana Xwârezmîyan | Qara Khitai | Xanedana Jin | Xanedana Basure Song | Rojhilata Han | Xanedana Ebâsiyan | Nizari Ismaili Hikûmet | Kievan Rus' |Volga Bulgarîstan |Cumania |Alania | Keyaniya Dali | Konfêrasyonâ Kimek–Kipchak | Sultanatê Rûm |Yenisei Kyrgyz Khaganate }} | berê1_rûpel = | berê1 al = | berê2 = | berê2_rûpel = | berê2 al = | berê3 = | berê3_rûpel = | berê3 al = | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = Chagatai | paşê1_rûpel = | paşê1 al = | paşê2 = Golden Horde | paşê2_rûpel = | paşê2 al = | paşê3 = Ilxanatê | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | paşê4 = Xanedana Yuan | nîşe = }} '''Împeratoriya Mongolan''' împeratoriyeke [[Mongol|mongolî]] ye ku di navbera salên 1206an û 1368an de hikûm kiriye. [[Cengîz Xan]] hemû kabîleyên ku bi [[mongolî]] şorê dikin kirin bin kontrola xwe. Di sala 1196an de li civîneke hemû serokên [[Mongol|mongolan]] tevlêbûyî de navê Temuçîn kirin Cengîz Xan û împeratoriyeke mongolan hate avakirin. Cengîz Xan di sala 1211an de derketiye seferê [[Çîn|Çînê]]. Vê seferê de [[Pekîn]] hate standin. Di sala 1218an de Cengîz Xan derketiye seferê rojavayê. Vê seferê de mongolan axên Harzemşaxa bi dest xistin, [[Deryaya Qezwînê|Deryayê Kaspîş]] derbas kirin û ketine [[Rojhilata Navîn]] û [[Ewropa|Ewropaye]]. == Bermayiyên xanedaniyê == Ku hîn [[Cengîz Xan]] dijîbû sê dûgel nav kurê wî de hate parkirin. Kengî [[Cengîz Xan]] mir ev sê dûgel bû 4 parçe. Ev çar dûgel ev in: * [[Dûgela Altinorda]] * [[Dûgela Îlhanîyan]] * [[Dûgela Çaxatay]] * [[Dûgela Kubîlay]] ==Mijarên têkildar== * [[Îlxanî]] * [[Dewleta Celariyan]] ==Çavkanî== {{Çavkanî}} {{dîrok-şitil}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] l5u6siqgeywjbwimmex8urdrwwtdrhi 1094970 1094969 2022-08-12T23:14:09Z 2001:871:210:2D03:D04A:A1E7:72B0:4468 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Dûgela Mongolîyan | nav = | nav ziman = | sal destpêk = 1206 | sal dawî = 1368 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag_of_the_Mongol_Empire.svg | al lînk = Ala Mongolan | nîşan = Guyuk khan's Stamp 1246.jpg | nîşan link = Pêrê Imparatorî | nexşe = Mongolia 1500 AD.jpg | binnexşe = | hikûmet = | paytext = 1206 - 1235 Karakorum, | paytext2 = 1235-1271 Cambaluc, | paytext3 = 1271 - 1368 Avarga | sernav paytext = | ziman = [[Mongolî]], [[Farsî]], [[Mandarin]] | ol = Budîzm, Tengitî, Xristîyan, Islamiyet | tbh = | tbh kes = | dirav = | dem = | nîşana înternetê = | koda telefonê = | agahîgelemp1 = | agahîgelemp1 sernav = | agahîgelemp2 = | agahîgelemp2 sernav = | agahîgelemp3 = | agahîgelemp3 sernav = | agahîgelemp4 = | agahîgelemp4 sernav = | agahîgelemp5 = | agahîgelemp5 sernav = | gelhe sal = 1246 | gelhe = ~ 100.000.000 | berbelavî = | gelhe2 sal = 1294 | gelhe2 = ~ 120.000.000 | berbelavî2 = | gelhe3 sal = 1306 | gelhe3 = ~ 125.000.000 | berbelavî3 = | rûerd sal = 1206 | rûerd = 4.000.000 | rûerd2 sal = 1227 | rûerd2 = 12.000.000 | rûerd3 sal = 1294 | rûerd3 = 23.500.000 | rûerd4 sal = 1306 | rûerd4 = 24.000.000 | bûyer1 = | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | sernav serokA = | serokA1 sal = | serokA1 = | serokA2 sal = | serokA2 = | sernav serokE = [[Siltan]] | serokE1 sal = 1206-1227 | serokE1 = [[Cengîz Xan]] | serokE2 sal = 1227-1241 | serokE2 = Ögedêy Xan | serokE3 sal = 1241-1248 | serokE3 = Güyük Xan | serokE4 sal = 1251-1259 | serokE4 = Möngkê Xan | serokE5 sal = 1260–1294 | serokE5 = Kublai Xan | serokE6 sal = 1333–1368 | serokE6 = Toxon Temûr | serokE7 sal = | serokE7 = | serokE8 sal = | serokE8 = | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | berê1 = {{blist|Khamag Mongol |Xanedana Xwârezmîyan | Qara Khitai | Xanedana Jin | Xanedana Basure Song | Rojhilata Han | Xanedana Ebâsiyan | Nizari Ismaili Hikûmet | Kievan Rus' |Volga Bulgarîstan |Cumania |Alania | Keyaniya Dali | Konfêrasyonâ Kimek–Kipchak | Sultanatê Rûm |Yenisei Kyrgyz Khaganate }} | berê1_rûpel = | berê1 al = | berê2 = | berê2_rûpel = | berê2 al = | berê3 = | berê3_rûpel = | berê3 al = | berê4 = | berê4 al = | berê5 = | paşê1 = Chagatai | paşê1_rûpel = | paşê1 al = | paşê2 = Golden Horde | paşê2_rûpel = | paşê2 al = | paşê3 = Ilxanatê | paşê3_rûpel = | paşê3 al = | paşê4 = Xanedana Yuan | nîşe = }} '''Împeratoriya Mongolan''' împeratoriyeke [[Mongol|mongolî]] ye ku di navbera salên 1206an û 1368an de hikûm kiriye. [[Cengîz Xan]] hemû kabîleyên ku bi [[mongolî]] şorê dikin kirin bin kontrola xwe. Di sala 1196an de li civîneke hemû serokên [[Mongol|mongolan]] tevlêbûyî de navê Temuçîn kirin Cengîz Xan û împeratoriyeke mongolan hate avakirin. Cengîz Xan di sala 1211an de derketiye seferê [[Çîn|Çînê]]. Vê seferê de [[Pekîn]] hate standin. Di sala 1218an de Cengîz Xan derketiye seferê rojavayê. Vê seferê de mongolan axên Harzemşaxa bi dest xistin, [[Deryaya Qezwînê|Deryayê Kaspîş]] derbas kirin û ketine [[Rojhilata Navîn]] û [[Ewropa|Ewropaye]]. == Bermayiyên xanedaniyê == Ku hîn [[Cengîz Xan]] dijîbû sê dûgel nav kurê wî de hate parkirin. Kengî [[Cengîz Xan]] mir ev sê dûgel bû 4 parçe. Ev çar dûgel ev in: * [[Dûgela Altinorda]] * [[Dûgela Îlhanîyan]] * [[Dûgela Çaxatay]] * [[Dûgela Kubîlay]] ==Mijarên têkildar== * [[Îlxanî]] * [[Dewleta Celariyan]] ==Çavkanî== {{Çavkanî}} {{dîrok-şitil}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] 7n08gtnkdjk7ev6ql0suzbutebx7lix 0 99821 1094939 1028655 2022-08-12T15:11:21Z Ganesha811 38838 Veguheztina nexşeyek kalîteya bilindtir bikin wikitext text/x-wiki [[Wêne:World railway network.svg|thumb|Nexşeya tora rêhesina cîhanê]] '''Veguhestina rêhesinî''' (ango bi '''veguhastina''' '''trênê''' jî tê zanîn) ew ji bo veguhaztina rêwî û kelûpelên bazirganî tê bikaranîn. [[Wêne:Berlin_Technikmuseum_Holzbahn.jpg|thumb| Minecart-sedsala 16-an, mînakek zûtir a veguhastina rêhesinî ya bê hêz]] [[Wêne:KTT_train.jpg|thumb| KTT sazkirina karûbarê Guangdong Bi Trenê li ser hesin Guangshen, ku ji hêla MTR Corporation Limited ve tê bikar anîn, mînakek veguhastina rêhesin ya nûjen]] [[Wêne:TRA_DR2800_Tze-Chiang_Ltd-Exp_Yilan_Line_Sijiaoting_20190220.JPG|thumb| Rêzeyek DR2800 di qereqola Sijiaoting a li Ruifang District, New Taipei, [[Taywan|Taiwan re derbas dibe]]]] [[Wêne:SL_hitoyoshi_09sum.jpg|thumb| The SL Hitoyoshi steam -hauled geryanekê trênê di navbera xebatê Kumamoto û Hitoyoshi li Kyushu, [[Japon|Japan]]]] == Dîrok == == Çavkanî == https://en.m.wikipedia.org/wiki/Rail_transport<ref>{{Cite web|url=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Rail_transport|title=çavkanîyê wergerênê|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=|df=dmy-all}}</ref> [[Kategorî:Rêhesin]] tnms8te73r6wop6i615c0dvd8c41hah 0 116249 1094973 1091077 2022-08-12T23:19:26Z 2001:871:210:2D03:D04A:A1E7:72B0:4468 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank dewleta dîrokî | serokA1 sal = 1375-1378 | perleman3 = | cure_perleman2 = | perleman1 = | cure_perleman1 = | serokE5 = | serokE5 sal = | serokE4 = | serokE4 sal = | serokE3 = | serokE3 sal = | serokE2 = | serokE2 sal = | serokE1 = | sernav serokA = Wekîl | sernav serokE = | serokA5 = | serokA5 sal = | serokA4 = | serokA4 sal = | serokA3 = | serokA3 sal = | serokA2 = [[Hasan 'Ali]] (dawî) | serokA2 sal = 1467-1468 | serokA1 = [[Bayram Khwaja]] (yekem) | perleman2 = | cure_perleman3 = | nav kurdî = Qereqoyûnî | berê4 = | paşê4 = | paşê3 al = | paşê3_rûpel = | paşê3 = | paşê2 al = | paşê2_rûpel = | paşê2 = | paşê1 al = | paşê1_rûpel = | paşê1 = [[Aq qoyunî]] | berê4 al = | berê3 al = | cure_perleman4 = | berê3_rûpel = | berê3 = | berê2 al = | berê2_rûpel = | berê2 = | berê1 al = Flag of Ilkhanate.svg | berê1_rûpel = Îlxanî | berê1 = [[Îlxanî]] | perleman5 = | cure_perleman5 = | perleman4 = | serokE1 sal = | bûyer12 sal = | bûyer12 = | nav = | binnexşe = Nexşeya Qerê Qoyuniyan di sala 1407-1468 | nexşe = Qara Qoyunlu Turcomans 1407–1468.png | sirûd = | dirûşm = | nîşanfirehî = | nîşan lînk = nîşan | nîşan = | al lînk = | al = | sal dawî 3 = | sal destpêk 3 = | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal dawî = 1469 | sal destpêk = 1378 | nav5 ziman = | nav5 = | nav4 ziman = | nav4 = | nav3 ziman = | nav3 = | nav2 ziman = | nav2 = | nav ziman = | hikûmet = | paytext = [[Tebrîz]] | sernav paytext = | bûyer6 = | bûyer11 sal = | bûyer11 = | bûyer10 sal = | bûyer10 = | bûyer9 sal = | bûyer9 = | bûyer8 sal = | bûyer8 = | bûyer7 sal = | bûyer7 = | bûyer6 sal = | bûyer5 sal = | ziman = [[Farsî]] • [[Azerî]] | bûyer5 = | bûyer4 sal = | bûyer4 = | bûyer3 sal = | bûyer3 = | bûyer2 sal = | bûyer2 = | bûyer1 sal = | bûyer1 = | tbh = | ol = Îslam | paşê4 al = }} '''Qere Qoyunî''' ({{Bi-az|قاراقویونلولار‎|Qaraqoyunlular}}, {{Bi-fa|قره قویونلو}}‎), xanedaneki [[Tirkomanên barak|tirkoman]] e ku li [[Azerbaycana Rojhilat (parêzgeh)|Azerbaycanê]] hatiye damezrandin. Xanedanê, li [[Îran|Îranê]], [[Iraq|Iraqê]] û li hinek deverên [[Anatolya|Anatolyê]] di navbera salên 1375 - 1469 serwerî kiriye.<ref> Hans Robert Roemer: Persien auf dem Weg in die Neuzeit. Iranische Geschichte von 1350–1750. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1989 (Auch als: (= Beiruter Texte und Studien. Bd. 40). Steiner, Stuttgart 1989, ISBN 3-515-05114</ref> == Hikûmdar == # Bairam ( 1366–1380) # Qerê Muhammad (1380–1389) # Qerê Yūsuf (1389–1420) # Qerê Iskander (1420–1435, 1438) # Dsahān ( 1435–1467) # Hasan ʿAlī û Abū Yūsuf ( 1468–1469) == Mijarên têkildar == * [[Dîroka îslamê]] * [[Dîroka Îranê]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{DEFAULTSORT:Qara Qoyunlu}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] gchayawecbayu6qf8dlftlmkht1fh5x 0 118971 1094935 1094787 2022-08-12T12:03:09Z 2001:871:210:2D03:DD7:630F:2B2B:A980 Ew rûpelê hûkûmeta Memlûkiyan nê, Zimanê fermî bê Erebî bu. wikitext text/x-wiki {{Agahîdank dewleta dîrokî | nav kurdî = Dewleta Memlûkan | nav = {{lang|ar|سلطنة المماليك}} | nav ziman = [[Erebî]] | nav2 = | nav2 ziman = | berê1_rûpel = Dûgela Eyûbiyan | berê1 al = Saladin's Standard.svg | sal destpêk = 1261 | sal dawî = 1517 | paşê1_rûpel = Dûgela Osmaniyan | paşê1 al = 1783 Ottoman Flag.svg | al = Mameluke Flag.svg | nîşan = Coat of arms of the Mamluk Sultan of Egypt.svg | nexşe = Mamluk Sultanate of Cairo 1317 AD.jpg | binnexşe = Nexşeya Memlûkiyan di sala 1317an de | paytext = [[Qahîre]] | ziman = [[Erebî]] | hikûmet = Xanedan | dîn = [[Islam]] | serokA1 = Elmustensir (xelîfe) | serokA2 = Elmutewekkil III (xelîfe) | serokA3 = Şecer Edurr (siltanê pêşîn) | serokA4 = Tûman Bey II (siltanê dawî) | serokA1 sal = Ji 1261 | serokA2 sal = heta 1508-1516 | serokA3 sal = Ji 1250 | serokA4 sal = heta 1517 | berê1 = [[Xanedana Eyûbiyan]] | paşê1 = [[Împeratoriya Osmanî]] }} '''Dewleta Memlûkan''', dewleteke dîrokî ye ku ji aliyê [[Xanedana Eyûbiyan|Eyûbiyan]] ve li [[Misir]]ê hatiye damezrandin. Serweriya wan bêhtirî 200 salî li [[Misir]], [[Sûrî]], [[Dewleta Filistînê|Filistînê]] û [[Erebistana Siûdî]] berdewam bûye. Parçeyek ji malbata Memlûkan, yên burcî, zimanê [[çerkezî]] diaxiftin.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/31328805|title=A turning point in Mamluk history : the third reign of al-Nāṣir Muḥammad ibn Qalāwūn (1310-1341)|last=Levanoni|first=Amalia|date=1995|publisher=E.J. Brill|isbn=90-04-10182-9|location=Leiden|page=17|oclc=31328805}}</ref> ==Dîrok== [[File:A Mamluk from Aleppo.jpg|thumb|Mirovekî memlûk li [[Heleb]]ê (Sûrî)]] === Paşxane === [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] ku damezrênerê desthilatdariya [[Eyûbî]] bû (1171-1250), [[Misir|Misrê]] bi [[Sûriye]], beşên [[Nîvgirava Erebistanê|Erebistan]] û [[Firat]] welatên di bin desthilatdariya wî de ne. Piştî mirina wî di 1193 de, Misir, di bin destê kurekî wî de, dîsa bû padîşahiya xwe. Yek ji cîgirê Selahedîn, [[Melîk es-Salih Eyûb]], ji [[Çerkez]] û [[Tûra]] dora 1240 hezar kole kirîn, wan di bikaranîna çekan de perwerde kir û ji wan parêzvanek xurt çêkir. jê re dibêjin cerdevanê Memlûkan, yanî koleyan.<ref>{{runeberg.org|nfbf|0806.html Misir}}</ref> Di sala 1249an de di dema [[Seferên xaçperestan|Serga Xaçperestan a Heftemîn]] de mir û li şûna wî kurê wî [[Tûran Şah]] ku sala din ji aliyê leşkerên koleyan ve ku niha bûne xwediyê Misrê, hat kuştin. === Destûra destpêkê=== Dema Memlûk hatin ser hukim, li padîşahiyê bêîstîqrarîyek siyasî hebû, bi şer û pevçûnan û gelek caran guhertinên desthilatê. Di sala 1254an de komeke Memlûkan di bin serokatiya [[Seîf ed-Dîn Qutuz]] de desthilatdarî girt û Baxrîtên Turanî (Beharî) ku wê demê serdest bûn, ku li şûna wan bi Xanedaniya Eyûbiyan re li Sûriyê hevalbend bûn, derxistin. Dema ku Mongolan di sala 1258an de di bin destê [[Hülegü|Hülegü xan]] de êrîşî Sûriyê kirin, her du koman aştiyek demkî pêk anîn. Wan di [[Şerê Eyn Celût]] de Mongolan têk birin û şerê navxweyî ji nû ve dest pê kir. Di sala 1260 de, Qutuz ji aliyê [[Beybars|Baibars el-Bunduqdari]] ji Beharîyan ku xwe sultanê nû îlan kiribûn, hat kuştin. Di bin serweriya wî de, împaratoriya Memlûk hate yekkirin û aramkirin û gelek êrîş li dijî [[dewletên xaçparêz]] cîran pêk anî.<ref>http://countrystudies.us/egypt/17.htm</ref> Di sala 1291 de [[Ekrê]] hat zeftkirin. Baharî dê heta dawiya sedsala 14'an bibin xanedana desthilatdar a Siltanatiya Memlûkan. Di sala 1261an de Beybar li [[Qahîre]] perestgehek da neviyên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] [[Xelîfetî|Xelîfeyên]] [[Bexda]]. Xelîfeyê dawîn ê desthilatdar li Bexdayê piştî fetihkirina Bexdayê di sala 1258an de ji aliyê mongolan ve hat îdamkirin. Li dîwana Memlûkan, "xîlafeta siyê" wê demê weke kargeheke manewî ya mîrasî hat parastin heta ku welat ji aliyê Osmaniyan ve hat dagirkirin. 1517, lê pir hêza rastîn ne di destê van xelîfeyan de bû, lê di pratîkê de sultanên Memlûk bindest bûn û ji ber vê yekê bi desthilatdariya wan a olî ve sînordar bûn. === Xanedaniya Burcî=== Tax di sala 1382an de ji aliyê xanedaneke Memlûkî ya nû, Borcîtiyên Çerkez ([[Xanedana Burcîyan]]), di bin destê Sultan [[Barkuk]] de hat hilkişandin. Di nav sultanên wan de yê herî girîng Kansuh el-Ghury (1501-16) bû, ku di 1503-13 de li [[Okyanûsa Hindî]] bi Portekîzî re şer kir da ku ji bo xwe û bazirganiya [[Komara Venedîk|Venetya]] rizgar bike [[Hindistan]]. Dema ku destûr da qasidên şah Îsmaîl Safî yên [[Sefewî|Faris]] ji bo [[Komara Venedîkê]] bi serbestî derbasî Sûriyê bibin, di demekê de bi Sultanê Osmanî [[Selim I]] re ket pevçûnê. dema ku Împaratoriya Osmanî ji van her du hêzan hat tehdît kirin. Selîm jî hêrs bû ku Kansûh li Misrê perestgehek da îdiakarê osmanî yê text. Hêzên osmaniyan bindestê Memlûkan [[Dulkadiroğlu|Dulkadir]] têk birin û di sala 1516an de êrîşî Sûriyê kirin, li Merc-Dabikê li nêzîkî [[Heleb|Helebê]] artêşa Memlûk têk bir. [[Siwariyên]] Memlûkan nikarîbûn li hember topên osmanî li ber xwe bidin, Sultan Kansuh ket û cîgirê wî [[Tuman bey II]] nekarî pêşî li Selîm bigire ku Qahîre û tevahiya Misrê di sala 1517an de bi dest bixe. Lêbelê Memlûkan di gelek waran de li Osmaniya nû [[Misir|wilayeta Misrê]] wek çîneke esilzade pozîsyona xwe ya pêşeng parastibûn û carinan ji waliyên osmanî zêdetir hêz bi dest dixistin. == Siltanên memlûk == === Siltanên Behrî (1250-1381) === * [[Um Xelîl Ismet Edunya we'Dîn Şecer Edurr]] (1250) *[[Qelêwun]] (1279–1290) * [[Chalil (Sultan)|al-Aschraf Chalil]] (1290–1293) * [[Al-Malik an-Nasir Muhammad|an-Nasir Muhammad I.]] (1293–1294) * [[Kitbugha|al-Adil Kitbugha]] (1294–1296) * [[Ladschin|al-Mansur Ladschin]] (1296–1299) * an-Nasir Muhammad I. (1299–1308) * [[Baibars II.|al-Muzaffar Baibars II.]] (1308–1309) * an-Nasir Muhammad I. (1309–1341) * [[al-Mansur Abu Bakr]] (1341) * [[al-Aschraf Kudschuk]] (1341–1342) * [[an-Nasir Ahmad I.]] (1342) * [[As-Salih Ismail (Mamluken)|as-Salih Ismail]] (1342–1345) * [[al-Kamil Schaban I.]] (1345–1346) * [[al-Muzaffar Haddschi I.]] (1346–1347) kuştin * [[an-Nasir al-Hasan]] (1347–1351) * [[as-Salih Salih]] (1351–1354) abgesetzt * an-Nasir al-Hasan (1354–1361) * [[al-Mansur Muhammad II.]] (1361–1363) * [[Aschraf Schaban|al-Aschraf Schaban II.]] (1363–1377) * [[al-Mansur Ali II.]] (1377–1381) * [[Selahedîn Elmelik Elmuzefer Hacî II yê kurê Şeban II Nasiredîn]] (1389-1390) === Siltanên Burcî (1382-1517) === * [[Seyfedîn Elmelik Ezahir Barqûq Elyebuxawî]] (1382–1389 û 1390–1399) * [[Faradsch|Farad]] (1399–1405) * [[al-Mansur Abd al-Aziz]] (1405) * Farad (1405–1412) * [[Al-Mustain (Ägypten)|al-Mustain]] (1412) * al-Mu'aiyad (1412–1421) * [[al-Muzaffar Ahmad II.]] (1421) * [[az-Zahir Tatar]] (1421) * [[as-Salih Muhammad III.]] (1421–1422) * [[Barsbay]] (1422–1438) * [[al-Aziz Yusuf]] (1438) * [[Dschakmak|Dschaqmaq]] (1438–1453) * [[al-Mansur Uthman]] (1453) * [[al-Aschraf Sayf ad-Din Inal]] (1453–1461) * [[al-Mu'ayyad Ahmad III.]] (1461) * [[Chuschqadam]] (1461–1467) * [[az-Zahir Bilbay]] (1467) * [[Timurbugha]] (1467–1468) * [[Kait-Bay|Qait Bay]] (1468–1496) * [[an-Nasir Muhammad IV.]] (1496–1498) Kuştin * [[az-Zahir Qansuh I.]] (1498–1500) * [[al-Aschraf Dschanbalat]] (1500–1501) * al-Adil Tuman Bay I. (1501) * [[Al-Ghuri|al-Aschraf Qansuh II. al-Ghuri]] (1501–1516) * [[Elmelik Eleşref Tûman Bey II]] (1516–1517) ==Mijâren têkildar== * [[Xanedana Eyûbiyan]] * [[Misir]] * [[Împeratoriya Osmanî]] * [[Xanedana Bahriyan]] ==Çavkanî== {{Çavkanî}} {{dîrok-şitil}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] omjrflu7ba3t7txkc3zo3tyjsoux66h 1094978 1094935 2022-08-13T07:30:31Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank dewleta dîrokî | nav kurdî = Dewleta Memlûkan | nav = {{lang|ar|سلطنة المماليك}} | nav ziman = [[Erebî]] | nav2 = | nav2 ziman = | berê1_rûpel = Dûgela Eyûbiyan | berê1 al = Saladin's Standard.svg | sal destpêk = 1261 | sal dawî = 1517 | paşê1_rûpel = Dûgela Osmaniyan | paşê1 al = 1783 Ottoman Flag.svg | al = Mameluke Flag.svg | nîşan = Coat of arms of the Mamluk Sultan of Egypt.svg | nexşe = Mamluk Sultanate of Cairo 1317 AD.jpg | binnexşe = Nexşeya Memlûkiyan di sala 1317an de | paytext = [[Qahîre]] | ziman = [[Erebî]] | hikûmet = Xanedan | dîn = [[Islam]] | serokA1 = Elmustensir (xelîfe) | serokA2 = Elmutewekkil III (xelîfe) | serokA3 = Şecer Edurr (siltanê pêşîn) | serokA4 = Tûman Bey II (siltanê dawî) | serokA1 sal = Ji 1261 | serokA2 sal = heta 1508-1516 | serokA3 sal = Ji 1250 | serokA4 sal = heta 1517 | berê1 = [[Xanedana Eyûbiyan]] | paşê1 = [[Împeratoriya Osmanî]] }} '''Dewleta Memlûkan''', dewleteke dîrokî ye ku ji aliyê [[Xanedana Eyûbiyan|eyûbiyan]] ve li [[Misir]]ê hatiye damezrandin. Serweriya wan bêhtirî 200 salî li [[Misir]], [[Sûrî]], [[Dewleta Filistînê|Filistînê]] û [[Erebistana Siûdî]] berdewam bûye. Parçeyek ji malbata memlûkan, yên burcî, zimanê [[çerkezî]] diaxiftin.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/31328805|title=A turning point in Mamluk history : the third reign of al-Nāṣir Muḥammad ibn Qalāwūn (1310-1341)|last=Levanoni|first=Amalia|date=1995|publisher=E.J. Brill|isbn=90-04-10182-9|location=Leiden|page=17|oclc=31328805}}</ref> ==Dîrok== [[File:A Mamluk from Aleppo.jpg|thumb|Mirovekî memlûk li [[Heleb]]ê (Sûrî)]] === Paşxane === [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] ku damezrênerê desthilatdariya [[Eyûbî]] bû (1171-1250), [[Misir|Misrê]] bi [[Sûriye]], beşên [[Nîvgirava Erebistanê|Erebistan]] û [[Firat]] welatên di bin desthilatdariya wî de ne. Piştî mirina wî di 1193 de, Misir, di bin destê kurekî wî de, dîsa bû padîşahiya xwe. Yek ji cîgirê Selahedîn, [[Melîk es-Salih Eyûb]], ji [[Çerkez]] û [[Tûra]] dora 1240 hezar kole kirîn, wan di bikaranîna çekan de perwerde kir û ji wan parêzvanek xurt çêkir. jê re dibêjin cerdevanê Memlûkan, yanî koleyan.<ref>{{runeberg.org|nfbf|0806.html Misir}}</ref> Di sala 1249an de di dema [[Seferên xaçperestan|Serga Xaçperestan a Heftemîn]] de mir û li şûna wî kurê wî [[Tûran Şah]] ku sala din ji aliyê leşkerên koleyan ve ku niha bûne xwediyê Misrê, hat kuştin. === Destûra destpêkê=== Dema Memlûk hatin ser hukim, li padîşahiyê bêîstîqrarîyek siyasî hebû, bi şer û pevçûnan û gelek caran guhertinên desthilatê. Di sala 1254an de komeke Memlûkan di bin serokatiya [[Seîf ed-Dîn Qutuz]] de desthilatdarî girt û Baxrîtên Turanî (Beharî) ku wê demê serdest bûn, ku li şûna wan bi Xanedaniya Eyûbiyan re li Sûriyê hevalbend bûn, derxistin. Dema ku Mongolan di sala 1258an de di bin destê [[Hülegü|Hülegü xan]] de êrîşî Sûriyê kirin, her du koman aştiyek demkî pêk anîn. Wan di [[Şerê Eyn Celût]] de Mongolan têk birin û şerê navxweyî ji nû ve dest pê kir. Di sala 1260 de, Qutuz ji aliyê [[Beybars|Baibars el-Bunduqdari]] ji Beharîyan ku xwe sultanê nû îlan kiribûn, hat kuştin. Di bin serweriya wî de, împaratoriya Memlûk hate yekkirin û aramkirin û gelek êrîş li dijî [[dewletên xaçparêz]] cîran pêk anî.<ref>http://countrystudies.us/egypt/17.htm</ref> Di sala 1291 de [[Ekrê]] hat zeftkirin. Baharî dê heta dawiya sedsala 14'an bibin xanedana desthilatdar a Siltanatiya Memlûkan. Di sala 1261an de Beybar li [[Qahîre]] perestgehek da neviyên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] [[Xelîfetî|Xelîfeyên]] [[Bexda]]. Xelîfeyê dawîn ê desthilatdar li Bexdayê piştî fetihkirina Bexdayê di sala 1258an de ji aliyê mongolan ve hat îdamkirin. Li dîwana Memlûkan, "xîlafeta siyê" wê demê weke kargeheke manewî ya mîrasî hat parastin heta ku welat ji aliyê Osmaniyan ve hat dagirkirin. 1517, lê pir hêza rastîn ne di destê van xelîfeyan de bû, lê di pratîkê de sultanên Memlûk bindest bûn û ji ber vê yekê bi desthilatdariya wan a olî ve sînordar bûn. === Xanedaniya Burcî=== Tax di sala 1382an de ji aliyê xanedaneke Memlûkî ya nû, Borcîtiyên Çerkez ([[Xanedana Burcîyan]]), di bin destê Sultan [[Barkuk]] de hat hilkişandin. Di nav sultanên wan de yê herî girîng Kansuh el-Ghury (1501-16) bû, ku di 1503-13 de li [[Okyanûsa Hindî]] bi Portekîzî re şer kir da ku ji bo xwe û bazirganiya [[Komara Venedîk|Venetya]] rizgar bike [[Hindistan]]. Dema ku destûr da qasidên şah Îsmaîl Safî yên [[Sefewî|Faris]] ji bo [[Komara Venedîkê]] bi serbestî derbasî Sûriyê bibin, di demekê de bi Sultanê Osmanî [[Selim I]] re ket pevçûnê. dema ku Împaratoriya Osmanî ji van her du hêzan hat tehdît kirin. Selîm jî hêrs bû ku Kansûh li Misrê perestgehek da îdiakarê osmanî yê text. Hêzên osmaniyan bindestê Memlûkan [[Dulkadiroğlu|Dulkadir]] têk birin û di sala 1516an de êrîşî Sûriyê kirin, li Merc-Dabikê li nêzîkî [[Heleb|Helebê]] artêşa Memlûk têk bir. [[Siwariyên]] Memlûkan nikarîbûn li hember topên osmanî li ber xwe bidin, Sultan Kansuh ket û cîgirê wî [[Tuman bey II]] nekarî pêşî li Selîm bigire ku Qahîre û tevahiya Misrê di sala 1517an de bi dest bixe. Lêbelê Memlûkan di gelek waran de li Osmaniya nû [[Misir|wilayeta Misrê]] wek çîneke esilzade pozîsyona xwe ya pêşeng parastibûn û carinan ji waliyên osmanî zêdetir hêz bi dest dixistin. == Siltanên memlûk == === Siltanên Behrî (1250-1381) === * [[Um Xelîl Ismet Edunya we'Dîn Şecer Edurr]] (1250) *[[Qelêwun]] (1279–1290) * [[Chalil (Sultan)|al-Aschraf Chalil]] (1290–1293) * [[Al-Malik an-Nasir Muhammad|an-Nasir Muhammad I.]] (1293–1294) * [[Kitbugha|al-Adil Kitbugha]] (1294–1296) * [[Ladschin|al-Mansur Ladschin]] (1296–1299) * an-Nasir Muhammad I. (1299–1308) * [[Baibars II.|al-Muzaffar Baibars II.]] (1308–1309) * an-Nasir Muhammad I. (1309–1341) * [[al-Mansur Abu Bakr]] (1341) * [[al-Aschraf Kudschuk]] (1341–1342) * [[an-Nasir Ahmad I.]] (1342) * [[As-Salih Ismail (Mamluken)|as-Salih Ismail]] (1342–1345) * [[al-Kamil Schaban I.]] (1345–1346) * [[al-Muzaffar Haddschi I.]] (1346–1347) kuştin * [[an-Nasir al-Hasan]] (1347–1351) * [[as-Salih Salih]] (1351–1354) abgesetzt * an-Nasir al-Hasan (1354–1361) * [[al-Mansur Muhammad II.]] (1361–1363) * [[Aschraf Schaban|al-Aschraf Schaban II.]] (1363–1377) * [[al-Mansur Ali II.]] (1377–1381) * [[Selahedîn Elmelik Elmuzefer Hacî II yê kurê Şeban II Nasiredîn]] (1389-1390) === Siltanên Burcî (1382-1517) === * [[Seyfedîn Elmelik Ezahir Barqûq Elyebuxawî]] (1382–1389 û 1390–1399) * [[Faradsch|Farad]] (1399–1405) * [[al-Mansur Abd al-Aziz]] (1405) * Farad (1405–1412) * [[Al-Mustain (Ägypten)|al-Mustain]] (1412) * al-Mu'aiyad (1412–1421) * [[al-Muzaffar Ahmad II.]] (1421) * [[az-Zahir Tatar]] (1421) * [[as-Salih Muhammad III.]] (1421–1422) * [[Barsbay]] (1422–1438) * [[al-Aziz Yusuf]] (1438) * [[Dschakmak|Dschaqmaq]] (1438–1453) * [[al-Mansur Uthman]] (1453) * [[al-Aschraf Sayf ad-Din Inal]] (1453–1461) * [[al-Mu'ayyad Ahmad III.]] (1461) * [[Chuschqadam]] (1461–1467) * [[az-Zahir Bilbay]] (1467) * [[Timurbugha]] (1467–1468) * [[Kait-Bay|Qait Bay]] (1468–1496) * [[an-Nasir Muhammad IV.]] (1496–1498) Kuştin * [[az-Zahir Qansuh I.]] (1498–1500) * [[al-Aschraf Dschanbalat]] (1500–1501) * al-Adil Tuman Bay I. (1501) * [[Al-Ghuri|al-Aschraf Qansuh II. al-Ghuri]] (1501–1516) * [[Elmelik Eleşref Tûman Bey II]] (1516–1517) ==Mijâren têkildar== * [[Xanedana Eyûbiyan]] * [[Misir]] * [[Împeratoriya Osmanî]] * [[Xanedana Bahriyan]] ==Çavkanî== {{Çavkanî}} {{dîrok-şitil}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] 3ovemukfffifnv901tri858qtl0ovx3 0 121868 1094971 1050272 2022-08-12T23:14:40Z 2001:871:210:2D03:D04A:A1E7:72B0:4468 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Îlxanî | nav = ایل خانان‎, Ilxānān | nav ziman = [[Zimanê Farsî]] | nav2 = | nav2 ziman = | nav3 = | nav3 ziman = | nav4 = | nav4 ziman = | nav5 = | nav5 ziman = | sal destpêk = 1256 | sal dawî = 1335 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag_of_Ilkhanate.svg | al lînk = Ala | nîşan = Hulagutamgha.png | nîşan lînk = Mertal | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = Ilkhanate_in_1256–1353.PNG | binnexşe = Nexşeya Îlxanîyan | hikûmet = | paytext = [[Meregê]] (1256-1265)<br/> [[Tebrîz]] (1256-1306) <br/> [[Soltanîye]] (1306-1335) | sernav paytext = | ziman = [[Farsî]] • [[Mongolî]] • [[Kurdî]] • [[Oxizî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | bûyer1 = | rûerd = 3,750,000 km2 | rûerd sal = 1310 | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | bûyer5 sal = | bûyer6 = | bûyer6 sal = | bûyer7 = | bûyer7 sal = | bûyer8 = | bûyer8 sal = | bûyer9 = | bûyer9 sal = | bûyer10 = | bûyer10 sal = | bûyer11 = | bûyer11 sal = | bûyer12 = | bûyer12 sal = | sernav serokA = [[Wekîl]] | serokA1 sal = 1256-1265 | serokA1 = [[Hulagû]] (yekem) | serokA2 sal = 1265–1282 | serokA2 = [[Ebeqê]] | serokA3 sal = 1282-1284 | serokA3 = [[Ehmad tegûder]] | serokA4 sal = 1284-1291 | serokA4 = [[Arxûn]] | serokA5 sal = 1295 | serokA5 = [[Bêydu]]|… | sernav serokE = | serokE1 sal = 1295-1304 | serokE1 = [[Mehmûde Xazan]] | serokE2 sal = 1304-1316 | serokE2 = [[Mîhammad Xodabandê]] | serokE3 sal = 1316-1335 | serokE3 = [[Abu Sa'id Bahadur]] | serokE4 sal = | serokE4 = | serokE5 sal = | serokE5 = | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | cure_perleman4 = | perleman4 = | cure_perleman5 = | perleman5 = | berê1 = [[Xanedana Eyûbiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Eyûbî | berê1 al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | berê2 = [[Selcûqiyên Romê]] | berê2_rûpel = Dûgela Romê | berê2 al = Observe of Kaykhusraw II's silver dirhem.png | berê3 = [[Împeratoriya Mongolan]] | berê3_rûpel = Dûgela Mongolan | berê3 al = Flag of the Mongol Empire 3.png | berê4 = | berê4 al = | paşê1 = [[Dewleta Celariyan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Celariyan | paşê1 al = Flag of Ilkhanate.svg | paşê2 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Memlûkiyan | paşê2 al = Mameluke Flag.svg | paşê3 = [[Împaratoriya Osmanî]] | paşê3_rûpel = Dûgela Osmanîyan | paşê3 al = Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg | paşê4 = | paşê4 al = }} '''Îlxanî'''<ref>{{Cite journal|last=Kaplan|first=Yaşar|date=2021-06-20|title=KENÎSEYEK DI NAVBERA HÊVÎ Û BEDBÎNÎYÊ DA: DI SERDEMA MOXOLAN (ÎLXANÎYAN) DA (1258-1335) SERENCAMA KENÎSA ROJHILATÊ (NESTURÎ)|url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1725472|url-status = live|journal=Kurdiyat|language=|issue=3|pages=27–40|archive-url=https://web.archive.org/web/20210916192229/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1725472|archive-date=2021-09-16|via=DergiPark}}</ref> dewleteke [[mongol]]î<ref>Ömer Diler: Ilkhans. Coinage of the Persian Mongols. Turkuaz Kitapçılık Yayıncılık, Istanbul 2006, ISBN 994-455291-7.</ref><ref>George Lane: The Mongols. I.B. Tauris, London/New York 2018, S. 98ff.</ref> ya dîrokî ye ku li [[Îran]]ê serweriyê kiriye. Di navbera salên 1256-1335an de parçeyên [[Anatolya]]yê, [[Iraq]]ê, [[Tirkmenistan]]ê û [[Qefqasya]]yê ketine destê wan.<ref>Dorothea Krawulsky: Mongolen und Ilkhâne – Ideologie und Geschichte. 5 Studien. Verlag für Islamische Studien, Beirut 1989.</ref> Paytexta wan bajarê [[Tebrîz]]ê bû.<ref>Bertold Spuler: Die Mongolen in Iran. Politik, Verwaltung und Kultur der Ilchanzeit 1220–1350. 4. verbesserte und erweiterte Auflage. E. J. Brill, Leiden 1985, ISBN 90-04-07099-0 (Zugleich: Göttingen, Univ., Habil.-Schr., 1938).</ref> ==Dîrok== {{...}} == Rêveber == * Hulegû, 1256–1265 * Abaqa, 1265–1282 * Ahmad Teguder, 1282–1284 * Arghun, 1284–1291 * Gaixatu, 1291–1295 * Baidu, 1295 * Mahmud Ghazan (I.), 1295–1304 * Ghiyath ad-Din Mohammad Chodabande Öldscheitü, 1304–1316 * Ala ad-Dunya wa-d-Din Abu Said, 1316–1335 * Arpa Ke'un, 1335–1336 * Musa, 1336–1337 * Muhammad, 1337–1338 * Togha(i) Temür, 1338–1353 * Sati Beg, 1338–1339 * Dschahan Temür, 1339–1341 * Sulaiman, 1339–1344 * Anuschirwan, 1344–1356 * Ghazan (II.), 1356–1357 * Luqman, 1353–1388 == Mijarên têkildar == * [[Împeratoriya Mongolan]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{dîrok-şitil}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] 1mv1uoyy4t540isytdzy2cj7rc485th 1094972 1094971 2022-08-12T23:14:50Z 2001:871:210:2D03:D04A:A1E7:72B0:4468 wikitext text/x-wiki {{Infobox Dewleta dîrokî | nav kurdî = Îlxanî | nav = ایل خانان‎, Ilxānān | nav ziman = [[Zimanê Farsî]] | nav2 = | nav2 ziman = | nav3 = | nav3 ziman = | nav4 = | nav4 ziman = | nav5 = | nav5 ziman = | sal destpêk = 1256 | sal dawî = 1335 | sal destpêk 2 = | sal dawî 2 = | sal destpêk 3 = | sal dawî 3 = | al = Flag_of_Ilkhanate.svg | al lînk = Ala | nîşan = Hulagutamgha.png | nîşan lînk = Mertal | nîşanfirehî = | dirûşm = | sirûd = | nexşe = Ilkhanate_in_1256–1353.PNG | binnexşe = Nexşeya Îlxanîyan | hikûmet = | paytext = [[Meregê]] (1256-1265)<br/> [[Tebrîz]] (1256-1306) <br/> [[Soltanîye]] (1306-1335) | sernav paytext = | ziman = [[Farsî]] • [[Mongolî]] • [[Kurdî]] • [[Oxizî]] | ol = [[Îslam]] | tbh = | bûyer1 = | rûerd = 3,750,000 km2 | rûerd sal = 1310 | bûyer1 sal = | bûyer2 = | bûyer2 sal = | bûyer3 = | bûyer3 sal = | bûyer4 = | bûyer4 sal = | bûyer5 = | bûyer5 sal = | bûyer6 = | bûyer6 sal = | bûyer7 = | bûyer7 sal = | bûyer8 = | bûyer8 sal = | bûyer9 = | bûyer9 sal = | bûyer10 = | bûyer10 sal = | bûyer11 = | bûyer11 sal = | bûyer12 = | bûyer12 sal = | sernav serokA = [[Wekîl]] | serokA1 sal = 1256-1265 | serokA1 = [[Hulagû]] (yekem) | serokA2 sal = 1265–1282 | serokA2 = [[Ebeqê]] | serokA3 sal = 1282-1284 | serokA3 = [[Ehmad tegûder]] | serokA4 sal = 1284-1291 | serokA4 = [[Arxûn]] | serokA5 sal = 1295 | serokA5 = [[Bêydu]]|… | sernav serokE = | serokE1 sal = 1295-1304 | serokE1 = [[Mehmûde Xazan]] | serokE2 sal = 1304-1316 | serokE2 = [[Mîhammad Xodabandê]] | serokE3 sal = 1316-1335 | serokE3 = [[Abu Sa'id Bahadur]] | serokE4 sal = | serokE4 = | serokE5 sal = | serokE5 = | cure_perleman1 = | perleman1 = | cure_perleman2 = | perleman2 = | cure_perleman3 = | perleman3 = | cure_perleman4 = | perleman4 = | cure_perleman5 = | perleman5 = | berê1 = [[Xanedana Eyûbiyan]] | berê1_rûpel = Dûgela Eyûbî | berê1 al = Flag of Ayyubid Dynasty.svg | berê2 = [[Selcûqiyên Romê]] | berê2_rûpel = Dûgela Romê | berê2 al = Observe of Kaykhusraw II's silver dirhem.png | berê3 = [[Împeratoriya Mongolan]] | berê3_rûpel = Dûgela Mongolan | berê3 al = Flag of the Mongol Empire 3.png | berê4 = | berê4 al = | paşê1 = [[Dewleta Celariyan]] | paşê1_rûpel = Dûgela Celariyan | paşê1 al = Flag of Ilkhanate.svg | paşê2 = [[Dewleta Memlûkan]] | paşê2_rûpel = Dûgela Memlûkiyan | paşê2 al = Mameluke Flag.svg | paşê3 = [[Împaratoriya Osmanî]] | paşê3_rûpel = Dûgela Osmanîyan | paşê3 al = Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg | paşê4 = | paşê4 al = }} '''Îlxanî'''<ref>{{Cite journal|last=Kaplan|first=Yaşar|date=2021-06-20|title=KENÎSEYEK DI NAVBERA HÊVÎ Û BEDBÎNÎYÊ DA: DI SERDEMA MOXOLAN (ÎLXANÎYAN) DA (1258-1335) SERENCAMA KENÎSA ROJHILATÊ (NESTURÎ)|url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1725472|url-status = live|journal=Kurdiyat|language=|issue=3|pages=27–40|archive-url=https://web.archive.org/web/20210916192229/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1725472|archive-date=2021-09-16|via=DergiPark}}</ref> dewleteke [[mongol]]î<ref>Ömer Diler: Ilkhans. Coinage of the Persian Mongols. Turkuaz Kitapçılık Yayıncılık, Istanbul 2006, ISBN 994-455291-7.</ref><ref>George Lane: The Mongols. I.B. Tauris, London/New York 2018, S. 98ff.</ref> ya dîrokî ye ku li [[Îran]]ê serweriyê kiriye. Di navbera salên 1256-1335an de parçeyên [[Anatolya]]yê, [[Iraq]]ê, [[Tirkmenistan]]ê û [[Qefqasya]]yê ketine destê wan.<ref>Dorothea Krawulsky: Mongolen und Ilkhâne – Ideologie und Geschichte. 5 Studien. Verlag für Islamische Studien, Beirut 1989.</ref> Paytexta wan bajarê [[Tebrîz]]ê bû.<ref>Bertold Spuler: Die Mongolen in Iran. Politik, Verwaltung und Kultur der Ilchanzeit 1220–1350. 4. verbesserte und erweiterte Auflage. E. J. Brill, Leiden 1985, ISBN 90-04-07099-0 (Zugleich: Göttingen, Univ., Habil.-Schr., 1938).</ref> == Rêveber == * Hulegû, 1256–1265 * Abaqa, 1265–1282 * Ahmad Teguder, 1282–1284 * Arghun, 1284–1291 * Gaixatu, 1291–1295 * Baidu, 1295 * Mahmud Ghazan (I.), 1295–1304 * Ghiyath ad-Din Mohammad Chodabande Öldscheitü, 1304–1316 * Ala ad-Dunya wa-d-Din Abu Said, 1316–1335 * Arpa Ke'un, 1335–1336 * Musa, 1336–1337 * Muhammad, 1337–1338 * Togha(i) Temür, 1338–1353 * Sati Beg, 1338–1339 * Dschahan Temür, 1339–1341 * Sulaiman, 1339–1344 * Anuschirwan, 1344–1356 * Ghazan (II.), 1356–1357 * Luqman, 1353–1388 == Mijarên têkildar == * [[Împeratoriya Mongolan]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{dîrok-şitil}} [[Kategorî:Dewletên dîrokî]] 43mx1ku3qyhscvph7vdsrnn4mk9z2nk 0 122919 1095015 1045897 2022-08-13T10:25:14Z Ahmetbeg 41937 /* top */ wikitext text/x-wiki {{Wergerîne|fa|bijartî=1}}{{Agahîdank xwedawend | cure = yewnan | navê_rastî = Ἥρα / Ἥρη }} '''Hêra''' ({{Bi-grc|Ἥρα|Hḗrā}}; {{Bi-la|'''Hera'''}}) an '''Hêrê''' ({{Bi-grc|Ἥρη|Hḗrē}}) di [[mîtolojiya yewnanî]] de şahbanûya xwedayan bû. Hêra xwedawenda zewacê û jinên zewicî bû. Ew jin û xwişka [[Zeus]] bû. Sembolên wî tac , gopal û teyrê tawus . {{mîtolojî-şitil}} [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] 24kmqzw6sgfuc99x9a0618dmj8wyw50 0 122958 1095012 1083460 2022-08-13T10:04:50Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Dionisos]] weke [[Dionîsos]] guhert wikitext text/x-wiki {{Wergerîne|en|ziman2=fr|ziman3=de}} {{Agahîdank xwedawend | cure = yewnan | wêne = Dionysos Louvre Ma87 n2.jpg | navê_rastî = {{ubl|Διόνυσος|Dionysus}} }} '''Dionisos''' ({{Bi-grc|Διόνυσος|Diónūsos}}; {{bi-la|''Dionysus''}}), '''Bakxos''' ({{Bi-grc|Βάκχος|Bákkhos ''an'' Bákxos}}; {{bi-la|''Bacchus''}}), an '''Eleutereus''' ({{Bi-grc|Ἐλευθερεύς|Eleuthereús|wate=rizgarker}}; {{Bi-la|''Liber''}}) di [[mîtolojiya yewnanî]] de xwedayê [[tirî]] û [[şerab]] û azadiyê bû. Dionisos di heman demê de jî xwedayê baxçe û fêkiyan, dînbûnê û [[çandinî]] û dirûnê bû. Dionisos kurê Zeus bû. Jina wî {{Girêdan|Ariadnê|en|Ariadne}} bû. [[Wêne:Gaziantep Zeugma Museum Dionysos mosaic 8166.jpg|çep|thumb|Mozaîka ku Dionisosê serxweş temsîl dike, li çepê keça wî ya [[naîad]] [[Teletê]] û li rastê [[satîr]]ekî bi navê [[Skîrtos]] ku pala xwe dide ser wî. Ev mozaîk li muzeya mozaîkan a [[Zeugma]] ya [[Dîlok]]ê ye.]] {{mîtolojî-şitil}} [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] k4it8bj197c2gkuoa6sivaf0fxr2nei 1095014 1095012 2022-08-13T10:07:32Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Wergerîne|en|ziman2=fr|ziman3=de}} {{Agahîdank mirov/wîkîdane | wêne = Dionysos Louvre Ma87 n2.jpg | navê_rastî = {{ubl|Διόνυσος|Dionîsos}} }} '''Dionîsos''' ({{Bi-grc|Διόνυσος|Diónūsos}}; {{bi-la|''Dionysus''}}), '''Bakxos''' ({{Bi-grc|Βάκχος|Bákkhos ''an'' Bákxos}}; {{bi-la|''Bacchus''}}), an '''Eleutereûs''' ({{Bi-grc|Ἐλευθερεύς|Eleuthereús|wate=rizgarker}}; {{Bi-la|''Liber''}}) di [[mîtolojiya yewnanî]] de xwedayê [[tirî]] û [[şerab]] û azadiyê bû. Dionisos di heman demê de jî xwedayê baxçe û fêkiyan, dînbûnê û [[çandinî]] û dirûnê bû. Dionîsos kurê Zeus bû. Jina wî {{Girêdan|Ariadnê|en|Ariadne}} bû. [[Wêne:Gaziantep Zeugma Museum Dionysos mosaic 8166.jpg|çep|thumb|Mozaîka ku Dionîsosê serxweş temsîl dike, li çepê keça wî ya [[naîad]] [[Teletê]] û li rastê [[satîr]]ekî bi navê [[Skîrtos]] ku pala xwe dide ser wî. Ev mozaîk li muzeya mozaîkan a [[Zeugma]] ya [[Dîlok]]ê ye.]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{mîtolojî-şitil}} [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] ehpjb4je3jxvgn2s7cu5y76bp4jp12g 0 125117 1094992 1072471 2022-08-13T08:04:57Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki [[wêne:Helen of Troy.jpg|thumb| Helena Troyayî-Evelyn de Morgan]] '''Helen''', '''Helenê''' yan jî '''Helena Troyayî''', keseke ji [[Mîtolojiya yewnanî]] û dîroka kevnara Yewnanî ye. Tê zanîn ku jina herî delal ya dinyayê ye. Ev delalî dibe sebeba [[Şerê Troyayê]]. Keça [[Zeus]] e, diya wê jî xatûna [[Sparta]]yê [[Leda]] ye. Zeus xwe wek qazquling nîşan daye û çûye berê Leda yê, piştî vê hemberîyê jî Helen hatîye dinyayê. Karîye ji komkujiya Troyayê sax derkeve. == Jiyana wê== Şaheke yewnanî [[Theseus]] hêj zaroktîya wê da wê direvîne. Lê belê emrê wê hêj biçûk bû, kêr zewacê nedihata. Ji ber wê şah wê dişîne lî dîya xwe [[Aethra]]yê li bajarê [[Aphidnae]]ê. Helen lêhê ji aliyê birê xwe [[Dioscurî]] tê rizgarkirin. Helen mezin dibe û tête emrê zewacê li [[Yewnanistan]]ê hemû zilamên hêzdar û desthilatdar dikevin pê wê. Bavê wê nikara biryar bide kû keça xwe bide kî. [[Tyandareos]] û [[Odysseus]] şîret diken û Bavê Helen destûr dide ku Helen yên dilê xwe hilbijêre. Helen jî [[Menelaos]]ê dibijêre.Dibe xatûna Sparta yê. Ji vê zewacê da keça wan [[Hermione]] tête dinyayê. Ew zewac 10 sal didome. Şevekî mîrzadeyê [[Troya]]yê [[Parîs]]ê ra direve. [[wêne:Maerten van Heemskerck - Panorama with the Abduction of Helen Amidst the Wonders of the Ancient World - Google Art Project.jpg| thumb | çaxê helen tê revandin û tê Troyayê-Maerten van Heemskerck]] Menelaos hezkiriyên berî hemû gazîkir şerê Troyayê. Hemî jî hatin şerê ji ber ku soz dabûn.(Soz : ji berîya zewacê , hemû berendamên zavatîyê , ji bo parastina Helenê soz dabûn û yekîtiyek avakiribûn.)Dimeşin ser Troyayê. Parîs di vê şerê de tê te kuştin. Helen bi daxwaza bavê Parîsê , birayê Parîs [[Deiphobos]]ê ra dizewice. Çaxê Troya tê talan kirin Menelaos dîsa wê dibe.Piştê mirina Menelaos, zarokên Menelaos Helenê qebûl nakin wê der diken. Helen direve diçe girava [[Rodos]]ê. Li wir alîyê jina şah [[Tlepolemos]] , [[Polykso]]yê [[Argos]]îve tête kuştin. Te gotin ku Zeusa bavê wî we anîye li xwe û wê kirye stêrkek.Gotinek din jî ew û Menelaos hew ra [[giravên bextîyaran]] da heya bi dawîyê dijîn. Gotinên dawîyê da devê we da derketî "Parîs û Bavo(zeus)" bû. [[wêne:Helene Paris Louvre K6.jpg|thumb| Helen û Parîs]] ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Mîtolojî]] [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] othf3zmcs7eqt97lw3084k7dlzv2jm2 1094993 1094992 2022-08-13T08:05:25Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = mîtolojiya yewnanî }} [[wêne:Helen of Troy.jpg|thumb| Helena Troyayî-Evelyn de Morgan]] '''Helen''', '''Helenê''' yan jî '''Helena Troyayî''', keseke ji [[Mîtolojiya yewnanî]] û dîroka kevnara Yewnanî ye. Tê zanîn ku jina herî delal ya dinyayê ye. Ev delalî dibe sebeba [[Şerê Troyayê]]. Keça [[Zeus]] e, diya wê jî xatûna [[Sparta]]yê [[Leda]] ye. Zeus xwe wek qazquling nîşan daye û çûye berê Leda yê, piştî vê hemberîyê jî Helen hatîye dinyayê. Karîye ji komkujiya Troyayê sax derkeve. == Jiyana wê== Şaheke yewnanî [[Theseus]] hêj zaroktîya wê da wê direvîne. Lê belê emrê wê hêj biçûk bû, kêr zewacê nedihata. Ji ber wê şah wê dişîne lî dîya xwe [[Aethra]]yê li bajarê [[Aphidnae]]ê. Helen lêhê ji aliyê birê xwe [[Dioscurî]] tê rizgarkirin. Helen mezin dibe û tête emrê zewacê li [[Yewnanistan]]ê hemû zilamên hêzdar û desthilatdar dikevin pê wê. Bavê wê nikara biryar bide kû keça xwe bide kî. [[Tyandareos]] û [[Odysseus]] şîret diken û Bavê Helen destûr dide ku Helen yên dilê xwe hilbijêre. Helen jî [[Menelaos]]ê dibijêre.Dibe xatûna Sparta yê. Ji vê zewacê da keça wan [[Hermione]] tête dinyayê. Ew zewac 10 sal didome. Şevekî mîrzadeyê [[Troya]]yê [[Parîs]]ê ra direve. [[wêne:Maerten van Heemskerck - Panorama with the Abduction of Helen Amidst the Wonders of the Ancient World - Google Art Project.jpg| thumb | çaxê helen tê revandin û tê Troyayê-Maerten van Heemskerck]] Menelaos hezkiriyên berî hemû gazîkir şerê Troyayê. Hemî jî hatin şerê ji ber ku soz dabûn.(Soz : ji berîya zewacê , hemû berendamên zavatîyê , ji bo parastina Helenê soz dabûn û yekîtiyek avakiribûn.)Dimeşin ser Troyayê. Parîs di vê şerê de tê te kuştin. Helen bi daxwaza bavê Parîsê , birayê Parîs [[Deiphobos]]ê ra dizewice. Çaxê Troya tê talan kirin Menelaos dîsa wê dibe.Piştê mirina Menelaos, zarokên Menelaos Helenê qebûl nakin wê der diken. Helen direve diçe girava [[Rodos]]ê. Li wir alîyê jina şah [[Tlepolemos]] , [[Polykso]]yê [[Argos]]îve tête kuştin. Te gotin ku Zeusa bavê wî we anîye li xwe û wê kirye stêrkek.Gotinek din jî ew û Menelaos hew ra [[giravên bextîyaran]] da heya bi dawîyê dijîn. Gotinên dawîyê da devê we da derketî "Parîs û Bavo(zeus)" bû. [[wêne:Helene Paris Louvre K6.jpg|thumb| Helen û Parîs]] ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Mîtolojî]] [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] 0mkneopcirlv4dlxw3oovm04oa1fg6k 1094994 1094993 2022-08-13T08:11:04Z MikaelF 935 - wêne wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = mîtolojiya yewnanî | sernavê_wêne = Helenê û Parîs }} '''Helen''', '''Helenê''' yan jî '''Helena Troyayî''', keseke ji [[Mîtolojiya yewnanî]] û dîroka kevnara Yewnanî ye. Tê zanîn ku jina herî delal ya dinyayê ye. Ev delalî dibe sebeba [[Şerê Troyayê]]. Keça [[Zeus]] e, diya wê jî xatûna [[Sparta]]yê [[Leda]] ye. Zeus xwe wek qazquling nîşan daye û çûye berê Leda yê, piştî vê hemberîyê jî Helen hatîye dinyayê. Karîye ji komkujiya Troyayê sax derkeve. == Jiyana wê== Şaheke yewnanî [[Theseus]] hêj zaroktîya wê da wê direvîne. Lê belê emrê wê hêj biçûk bû, kêr zewacê nedihata. Ji ber wê şah wê dişîne lî dîya xwe [[Aethra]]yê li bajarê [[Aphidnae]]ê. Helen lêhê ji aliyê birê xwe [[Dioscurî]] tê rizgarkirin. Helen mezin dibe û tête emrê zewacê li [[Yewnanistan]]ê hemû zilamên hêzdar û desthilatdar dikevin pê wê. Bavê wê nikara biryar bide kû keça xwe bide kî. [[Tyandareos]] û [[Odysseus]] şîret diken û Bavê Helen destûr dide ku Helen yên dilê xwe hilbijêre. Helen jî [[Menelaos]]ê dibijêre.Dibe xatûna Sparta yê. Ji vê zewacê da keça wan [[Hermione]] tête dinyayê. Ew zewac 10 sal didome. Şevekî mîrzadeyê [[Troya]]yê [[Parîs]]ê ra direve. Menelaos hezkiriyên berî hemû gazîkir şerê Troyayê. Hemî jî hatin şerê ji ber ku soz dabûn.(Soz : ji berîya zewacê , hemû berendamên zavatîyê , ji bo parastina Helenê soz dabûn û yekîtiyek avakiribûn.)Dimeşin ser Troyayê. Parîs di vê şerê de tê te kuştin. Helen bi daxwaza bavê Parîsê , birayê Parîs [[Deiphobos]]ê ra dizewice. Çaxê Troya tê talan kirin Menelaos dîsa wê dibe.Piştê mirina Menelaos, zarokên Menelaos Helenê qebûl nakin wê der diken. Helen direve diçe girava [[Rodos]]ê. Li wir alîyê jina şah [[Tlepolemos]] , [[Polykso]]yê [[Argos]]îve tête kuştin. Te gotin ku Zeusa bavê wî we anîye li xwe û wê kirye stêrkek.Gotinek din jî ew û Menelaos hew ra [[giravên bextîyaran]] da heya bi dawîyê dijîn. Gotinên dawîyê da devê we da derketî "Parîs û Bavo(zeus)" bû. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Mîtolojî]] [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] 5frl1u2lbn9uk4shbfwznh8sycunri2 0 125128 1094990 1092307 2022-08-13T07:57:06Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki '''Menelaos''', şahê [[Sparta]]yê ye. Ew birayê [[Agamemnon]] e û Agamemnon wexte xweda şahê [[Yewnenistan]]a kevnar bû. Bi hev re beşdarî [[Şerê Troyayê]]. Di destana [[Îlyada]] û [[Odîseya]] da kesekî girîng e. Mêrê [[Helen]]a [[troya]]yî. == Jiyana wî == Menelaos leşkerekî jêhatî û wêrek bû. Wek hemû pêşengên Yewnanistanê ew jî dixwesta bibe zilamê Helenê. Destûr hat ku Helen yên dilê xwe hilbijêre. Helen Menelaos bijart. Deh salan mane zewicî. Keçekî bi navê [[Hermione]] çêbû. [[wêne:Helena und Menelaos (Tischbein).jpg| thumb | Menelaos û Helen - ( Johann Heinrich Wilhelm Tischbein )]] Piştî 10 salan şevekê mîrzadeyê Troyayê Parîs bû mevanê wan. Dilê Helenê kete Parîsê û sibê zû revîn Troyayê.Menelaos agahî şand bire xwe Şahê [[Mîken]] [[Agamemnon]] ê. Agamemnon hemû hêzên [[Aka]]yan berhev kir û meşiyan ser [[Anatoliya]].Ber bajarê Troyayê deşta [[Ilia]]yê şerekî mezin destpê kir. Menelaos ji bo Helenê dîsa bistîne , hemberî Parîsê derket duşerkirinê.Li wir serkeftî bû.Lê Xwedawend [[Afrodît]] nahêle Parîsê ji destê Menelaos rizgar dike û wê pê tîrek birîndar dike. Di vê şerê da laşê [[Patraklos]]ê ji destê [[Hektor]]ê distîne. Menelaos jî nav gruba nava [[Hespa Troya]]yê derdikeve. Akayî bajarê Troyayê dagir diken û dizivirin Yewnanistanê , Menelaos jî dest vala nayê jina xwe Helenê jî tê ne. Di rêya vegerê da ixtîlaf dikeve navbeyna birayê wê û wê.Ji ber wê Menelaos , [[Diomedes]] û [[Nestor]] bi hev ra dihatin malê , Lê Menelaos ji wan jî qetîya ketê nav bahozê. Bahoz wê bir heya Misirê. Ji bo vegera malê lazim bû ku hêrsa [[kalê behran Proteus'ê]] sist bikira. Heta vegera xwe biqedîne û bihata Spartayê 8 sal borî.<ref>A brief guide to the greek myths- Stephen Kershaw rûpela:434</ref> Piştî vegerîna welat demekî dibore Menelaos dimire. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] c1l5e5mu81f7g7jt7ed7tztewshyvnp 1094991 1094990 2022-08-13T08:04:04Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = mîtolojiya yewnanî }} [[wêne:Helena und Menelaos (Tischbein).jpg|thumb|Menelaos û Helen (tabloya Johann Heinrich Wilhelm Tischbein e)]] '''Menelaos''', şahê [[Sparta]]yê ye. Ew birayê [[Agamemnon]] e û Agamemnon wexte xweda şahê [[Yewnenistan]]a kevnar bû. Bi hev re beşdarî [[Şerê Troyayê]]. Di destana [[Îlyada]] û [[Odîseya]] da kesekî girîng e. Mêrê [[Helen]]a [[troya]]yî. == Jiyana wî == Menelaos leşkerekî jêhatî û wêrek bû. Wek hemû pêşengên Yewnanistanê ew jî dixwesta bibe zilamê Helenê. Destûr hat ku Helen yên dilê xwe hilbijêre. Helen Menelaos bijart. Deh salan mane zewicî. Keçekî bi navê [[Hermione]] çêbû. Piştî 10 salan şevekê mîrzadeyê Troyayê Parîs bû mevanê wan. Dilê Helenê kete Parîsê û sibê zû revîn Troyayê.Menelaos agahî şand bire xwe Şahê [[Mîken]] [[Agamemnon]] ê. Agamemnon hemû hêzên [[Aka]]yan berhev kir û meşiyan ser [[Anatoliya]].Ber bajarê Troyayê deşta [[Ilia]]yê şerekî mezin destpê kir. Menelaos ji bo Helenê dîsa bistîne , hemberî Parîsê derket duşerkirinê.Li wir serkeftî bû.Lê Xwedawend [[Afrodît]] nahêle Parîsê ji destê Menelaos rizgar dike û wê pê tîrek birîndar dike. Di vê şerê da laşê [[Patraklos]]ê ji destê [[Hektor]]ê distîne. Menelaos jî nav gruba nava [[Hespa Troya]]yê derdikeve. Akayî bajarê Troyayê dagir diken û dizivirin Yewnanistanê , Menelaos jî dest vala nayê jina xwe Helenê jî tê ne. Di rêya vegerê da ixtîlaf dikeve navbeyna birayê wê û wê.Ji ber wê Menelaos , [[Diomedes]] û [[Nestor]] bi hev ra dihatin malê , Lê Menelaos ji wan jî qetîya ketê nav bahozê. Bahoz wê bir heya Misirê. Ji bo vegera malê lazim bû ku hêrsa [[kalê behran Proteus'ê]] sist bikira. Heta vegera xwe biqedîne û bihata Spartayê 8 sal borî.<ref>A brief guide to the greek myths- Stephen Kershaw rûpela:434</ref> Piştî vegerîna welat demekî dibore Menelaos dimire. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] kklkrc3cbzd9enua1wsooc4c20mdbod 0 125203 1094995 1091011 2022-08-13T08:32:53Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Odysseus]] weke [[Odysseûs]] guhert wikitext text/x-wiki '''Odysseus,''' di edebîyat û mîtolojiya yewnanî de cihekî girîng digre. Şahê [[Ithaka|Ithakayê]] ye. Destana [[Iliada]] û [[Odysseia]] bi çavê we tê qese kirin.Destana Iliada behsa [[şerê Troyayê]] , destana Odysseia jî behsa piştî şer vegera Odysseus'ê dike. [[wêne: Odysseus and Nausicaa.jpg |thumb | Pieter Lastman-Odysseus and Nausicaa (p.z.1619)]] Odysseus lawê [[Antikleia]] û [[Laertes]]ê ye. Çaxê şerê Troyayê destpêkiribû hêj nû ji [[Penelope]]'yê ra zewicî bû. Nedixwest ku tevlî Şerê Troya'yê be. Ji ber wê texlîtên dîna kir. Piştî vê yekê bi xeletî kurê xwe kuşt. Pir poşman bû û eşkere kir hişê wî ci ye. Paşê beşdar bû hezên Agamemnon , çu [[Ilia]]yê. Vê şerê da rolekê pir giring lîst û pir qehremanî kir. Fikra [[hespê Troya]] ji serê wê derket. Piştî wêrankirina bajarê Troyayê [[Poseidon]] rik ji Odysseus'ê girt. Êşên wî tu carê neqedîya.<ref>Homeros-Odessia, Nilufer yayinlari</ref> Vegera wî ya welatê [[Ithaka]]yê 10 salê da xilas bû. Lê di rêya vegerê da pir belayên mezin hate serî wê. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} 80yuxftpny2sl7180b0wig2iendfcdp 1094997 1094995 2022-08-13T08:33:22Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Odysseûs]] weke [[Odîsseûs]] guhert wikitext text/x-wiki '''Odysseus,''' di edebîyat û mîtolojiya yewnanî de cihekî girîng digre. Şahê [[Ithaka|Ithakayê]] ye. Destana [[Iliada]] û [[Odysseia]] bi çavê we tê qese kirin.Destana Iliada behsa [[şerê Troyayê]] , destana Odysseia jî behsa piştî şer vegera Odysseus'ê dike. [[wêne: Odysseus and Nausicaa.jpg |thumb | Pieter Lastman-Odysseus and Nausicaa (p.z.1619)]] Odysseus lawê [[Antikleia]] û [[Laertes]]ê ye. Çaxê şerê Troyayê destpêkiribû hêj nû ji [[Penelope]]'yê ra zewicî bû. Nedixwest ku tevlî Şerê Troya'yê be. Ji ber wê texlîtên dîna kir. Piştî vê yekê bi xeletî kurê xwe kuşt. Pir poşman bû û eşkere kir hişê wî ci ye. Paşê beşdar bû hezên Agamemnon , çu [[Ilia]]yê. Vê şerê da rolekê pir giring lîst û pir qehremanî kir. Fikra [[hespê Troya]] ji serê wê derket. Piştî wêrankirina bajarê Troyayê [[Poseidon]] rik ji Odysseus'ê girt. Êşên wî tu carê neqedîya.<ref>Homeros-Odessia, Nilufer yayinlari</ref> Vegera wî ya welatê [[Ithaka]]yê 10 salê da xilas bû. Lê di rêya vegerê da pir belayên mezin hate serî wê. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} 80yuxftpny2sl7180b0wig2iendfcdp 1094999 1094997 2022-08-13T08:35:51Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = mîtolojiya yewnanî }} '''Odîsseûs,''' di edebiyat û mîtolojiya yewnanî de cihekî girîng digire. Şahê [[Ithaka|Itakayê]] ye. Destana [[Iliada]] û [[Odysseia]] bi çavê we tê qesekirin. Destana Iliada behsa [[şerê Troyayê]], destana Odysseia jî behsa piştî şer vegera Odysseus dike. [[wêne: Odysseus and Nausicaa.jpg |thumb | Pieter Lastman-Odysseus and Nausicaa (p.z.1619)]] Odysseus lawê [[Antikleia]] û [[Laertes]]ê ye. Çaxê şerê Troyayê destpêkiribû hêj nû ji [[Penelope]]'yê ra zewicî bû. Nedixwest ku tevlî Şerê Troya'yê be. Ji ber wê texlîtên dîna kir. Piştî vê yekê bi xeletî kurê xwe kuşt. Pir poşman bû û eşkere kir hişê wî ci ye. Paşê beşdar bû hezên Agamemnon , çu [[Ilia]]yê. Vê şerê da rolekê pir giring lîst û pir qehremanî kir. Fikra [[hespê Troya]] ji serê wê derket. Piştî wêrankirina bajarê Troyayê [[Poseidon]] rik ji Odysseus'ê girt. Êşên wî tu carê neqedîya.<ref>Homeros-Odessia, Nilufer yayinlari</ref> Vegera wî ya welatê [[Ithaka]]yê 10 salê da xilas bû. Lê di rêya vegerê da pir belayên mezin hate serî wê. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} 6yp33hg28z7o3tsn6p2e771013l49iv 1095000 1094999 2022-08-13T08:36:30Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Odîsseûs]] weke [[Odîseûs]] guhert wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = mîtolojiya yewnanî }} '''Odîsseûs,''' di edebiyat û mîtolojiya yewnanî de cihekî girîng digire. Şahê [[Ithaka|Itakayê]] ye. Destana [[Iliada]] û [[Odysseia]] bi çavê we tê qesekirin. Destana Iliada behsa [[şerê Troyayê]], destana Odysseia jî behsa piştî şer vegera Odysseus dike. [[wêne: Odysseus and Nausicaa.jpg |thumb | Pieter Lastman-Odysseus and Nausicaa (p.z.1619)]] Odysseus lawê [[Antikleia]] û [[Laertes]]ê ye. Çaxê şerê Troyayê destpêkiribû hêj nû ji [[Penelope]]'yê ra zewicî bû. Nedixwest ku tevlî Şerê Troya'yê be. Ji ber wê texlîtên dîna kir. Piştî vê yekê bi xeletî kurê xwe kuşt. Pir poşman bû û eşkere kir hişê wî ci ye. Paşê beşdar bû hezên Agamemnon , çu [[Ilia]]yê. Vê şerê da rolekê pir giring lîst û pir qehremanî kir. Fikra [[hespê Troya]] ji serê wê derket. Piştî wêrankirina bajarê Troyayê [[Poseidon]] rik ji Odysseus'ê girt. Êşên wî tu carê neqedîya.<ref>Homeros-Odessia, Nilufer yayinlari</ref> Vegera wî ya welatê [[Ithaka]]yê 10 salê da xilas bû. Lê di rêya vegerê da pir belayên mezin hate serî wê. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} 6yp33hg28z7o3tsn6p2e771013l49iv 1095002 1095000 2022-08-13T08:38:15Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = mîtolojiya yewnanî }} '''Odîseûs''' (Odysseus) di edebiyat û mîtolojiya yewnanî de cihekî girîng digire. Şahê [[Ithaka|Itakayê]] ye. Destana [[Iliada]] û [[Odysseia]] bi çavê we tê qesekirin. Destana Iliada behsa [[şerê Troyayê]], destana Odysseia jî behsa piştî şer vegera Odysseus dike. [[wêne: Odysseus and Nausicaa.jpg |thumb | Pieter Lastman-Odîseûs û Nausicaa (p.z.1619)]] Odîseûs lawê [[Antikleia]] û [[Laertes]]ê ye. Çaxê şerê Troyayê destpêkiribû hêj nû ji [[Penelope]]yê ra zewicî bû. Nedixwest ku tevlî Şerê Troyayê be. Ji ber wê texlîtên dîna kir. Piştî vê yekê bi xeletî kurê xwe kuşt. Pir poşman bû û eşkere kir hişê wî ci ye. Paşê beşdar bû hezên Agamemnon, çu [[Ilia]]yê. Vê şerê da rolekê pir giring lîst û pir qehremanî kir. Fikra [[hespê Troya]] ji serê wê derket. Piştî wêrankirina bajarê Troyayê [[Poseidon]] rik ji Odysseus girt. Êşên wî tu carê neqediya.<ref>Homeros-Odessia, Nilufer yayinlari</ref> Vegera wî ya welatê [[Ithaka]]yê 10 salê da xilas bû. Lê di rêya vegerê da pir belayên mezin hate serî wê. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} 17dnfyzb7bc4xz4v48y5yoba4wd9rz3 1095003 1095002 2022-08-13T08:38:50Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = mîtolojiya yewnanî }} '''Odîseûs''' (Odysseus) di edebiyat û mîtolojiya yewnanî de cihekî girîng digire. Şahê [[Ithaka|Itakayê]] ye. Destana [[Iliada]] û [[Odysseia]] bi çavê we tê qesekirin. Destana Iliada behsa [[şerê Troyayê]], destana Odysseia jî behsa piştî şer vegera Odysseus dike. [[wêne: Odysseus and Nausicaa.jpg |thumb | Pieter Lastman-Odîseûs û Nausicaa (p.z.1619)]] Odîseûs lawê [[Antikleia]] û [[Laertes]]ê ye. Çaxê şerê Troyayê destpêkiribû hêj nû ji [[Penelope]]yê ra zewicî bû. Nedixwest ku tevlî Şerê Troyayê be. Ji ber wê texlîtên dîna kir. Piştî vê yekê bi xeletî kurê xwe kuşt. Pir poşman bû û eşkere kir hişê wî ci ye. Paşê beşdar bû hezên Agamemnon, çu [[Ilia]]yê. Vê şerê da rolekê pir giring lîst û pir qehremanî kir. Fikra [[hespê Troya]] ji serê wê derket. Piştî wêrankirina bajarê Troyayê [[Poseidon]] rik ji Odysseus girt. Êşên wî tu carê neqediya.<ref>Homeros-Odessia, Nilufer yayinlari</ref> Vegera wî ya welatê [[Ithaka]]yê 10 salê da xilas bû. Lê di rêya vegerê da pir belayên mezin hate serî wê. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] drmui929v7w6ftlfmcu18n03c6u7u6v 1095004 1095003 2022-08-13T08:40:07Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = mîtolojiya yewnanî }} '''Odîseûs''' (Odysseus) di edebiyat û mîtolojiya yewnanî de cihekî girîng digire. Şahê [[Ithaka|Itakayê]] ye. Destana [[Iliada]] û [[Odîseya]] bi çavê we tê qesekirin. Destana Iliada behsa [[şerê Troyayê]], destana Odîseya jî behsa piştî şer vegera Odîseûs dike. [[wêne: Odysseus and Nausicaa.jpg |thumb | Pieter Lastman-Odîseûs û Nausicaa (p.z.1619)]] Odîseûs lawê [[Antikleia]] û [[Laertes]]ê ye. Çaxê şerê Troyayê destpêkiribû hêj nû ji [[Penelope]]yê ra zewicî bû. Nedixwest ku tevlî Şerê Troyayê be. Ji ber wê texlîtên dîna kir. Piştî vê yekê bi xeletî kurê xwe kuşt. Pir poşman bû û eşkere kir hişê wî ci ye. Paşê beşdar bû hezên Agamemnon, çu [[Ilia]]yê. Vê şerê da rolekê pir giring lîst û pir qehremanî kir. Fikra [[hespê Troya]] ji serê wê derket. Piştî wêrankirina bajarê Troyayê [[Poseidon]] rik ji Odysseus girt. Êşên wî tu carê neqediya.<ref>Homeros-Odessia, Nilufer yayinlari</ref> Vegera wî ya welatê [[Ithaka]]yê 10 salê da xilas bû. Lê di rêya vegerê da pir belayên mezin hate serî wê. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] nxfcbch11x9jwecs8004lkhhavm6jip 1095005 1095004 2022-08-13T09:11:25Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | çînaser = mîtolojiya yewnanî }} '''Odîseûs''' (Odysseus) di edebiyat û mîtolojiya yewnanî de cihekî girîng digire. Şahê [[Ithaka|Itakayê]] ye. Destana [[Iliada]] û [[Odîseya]] bi çavê we tê qesekirin. Destana Iliada behsa [[şerê Troyayê]], destana Odîseya jî behsa piştî şer vegera Odîseûs dike. [[wêne: Odysseus and Nausicaa.jpg |thumb | Pieter Lastman-Odîseûs û Nausicaa (p.z.1619)]] Odîseûs lawê [[Antikleia]] û [[Laertes]]ê ye. Çaxê şerê Troyayê destpêkiribû hêj nû ji [[Penelope]]yê ra zewicî bû. Nedixwest ku tevlî Şerê Troyayê be. Ji ber wê texlîtên dîna kir. Piştî vê yekê bi xeletî kurê xwe kuşt. Pir poşman bû û eşkere kir hişê wî ci ye. Paşê beşdar bû hezên Agamemnon, çu [[Ilia]]yê. Vê şerê da rolekê pir giring lîst û pir qehremanî kir. Fikra [[hespê Troya]] ji serê wê derket. Piştî wêrankirina bajarê Troyayê [[Poseidon]] rik ji Odîseûs girt. Êşên wî tu carê neqediya.<ref>Homeros-Odessia, Nilufer yayinlari</ref> Vegera wî ya welatê [[Ithaka]]yê 10 salê da xilas bû. Lê di rêya vegerê da pir belayên mezin hate serî wê. ==Çavkanî== {{Çavkanî}} [[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] c1nqdz5uv8vz5uuy7x2jq44ye92c41v 0 126797 1094953 1091653 2022-08-12T17:44:48Z Kelhuri 50401 wikitext text/x-wiki {{Short description|Neteweperweriya kurdî îslamî}} '''Kurdayetî Îslamî''' (bi [[soranî]]: کوردایەتی ئیسلامی) an '''Senteza Îslama Kurdî'''<ref>{{Cite web |title=Secular Turks fear Kurdish–Islamic synthesis after presidentials |url=https://www.hurriyetdailynews.com/opinion/barcin-yinanc/secular-turks-fear-kurdishislamic-synthesis-after-presidentials-69224 |access-date=2022-08-12 |website=Hürriyet Daily News |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Türk İslâm sentezinden Kürt İslâm sentezine - Yeni Akit |url=https://www.yeniakit.com.tr/yazarlar/serdar-demirel/turk-islam-sentezinden-kurt-islam-sentezine-11752.html |access-date=2022-08-12 |website=www.yeniakit.com.tr |language=tr}}</ref> de îdeolojiyek e ku neteweperestiya Kurd bi Îslamiyetê re tîne yek. Ji ber ku li dijî hemû îdeolojiyên Tirkiye, Iraq, Îran û Sûriyeyê ye, gelek Kurdan Îslamiya Kurdî qebûl kirine.<ref name="auto1">{{Cite web|url=https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/islamists-kurdistan-contradictions-between-identity-and-freedom|title=Islamists of Kurdistan: Contradictions Between Identity and Freedom|website=The Washington Institute}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Övet|first=Kerem|last2=Hewitt|first2=James|last3=Abbas|first3=Tahir|date=2022-02-23|title=Understanding PKK, Kurdish Hezbollah and ISIS Recruitment in Southeastern Turkey|url=https://doi.org/10.1080/1057610X.2022.2042897|journal=Studies in Conflict & Terrorism|volume=0|issue=0|pages=1–21|doi=10.1080/1057610X.2022.2042897|issn=1057-610X}}</ref> == Dîrok == Ev îdeolojî di [[Serhildana Şêx Seîdê Pîranî]]-an de hat afirandin, li wir zû mezin bû û piştgirî ji kurdan girt, gelek kesan ew yekane rêya bidestxistina serxwebûnê û parastina çand, ol û hebûna xwe ya giştî didîtin. Îslamiya Kurd li dijî neteweperestiya Tirk, neteweperestiya Ereb, neteweperestiya Îranî, neteweperestiya Îraqî, neteweperestiya Sûriyeyê ye û li dijî laîkperestî, kemalîzm û baasîzmê ye.<ref name="auto1" /><ref name="auto" /> [[Şêx Seîd]] afirînerê îdeolojiyê ye û [[Elî Bapîr]] jî îslamîstê kurd ê herî navdar ê îroyîn e.<ref>{{Cite web|url=https://lareviewofbooks.org/article/more-poems-left-in-my-chest-a-portrait-of-the-poet-laureate-of-kurdish-jihad/|title=Los Angeles Review of Books|date=May 8, 2019|website=Los Angeles Review of Books}}</ref> == Mijarên têkildar == * [[Kurdayetî]] * [[Neteweperwerî]] * [[Xoybûn]] * [[Komeley Jiyanewey Kurdistan]] * [[Mafê Çarenûsê]] * [[Dijî kurdbûn]] * [[Kurdkirin]] == Bide ber == *[[Çevengên kurdan yên neteweyî]] *[[Lîsteya xanedan û dûgelên kurdan]] *[[Mucahidên Kurdistanê]] == Referansên == {{reflist}} o1w5crjlah4vei9r1594r71k9rt4v6d 3 128924 1094944 1091949 2022-08-12T17:07:33Z Mahbobehrostami2022 51689 wikitext text/x-wiki [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' platformek referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 1401-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref> == hûragahiyan == Bi kapasîteyên xwe yên cihêreng, Limo îmkana çêkirina dersxaneyan ji bo profesoran peyda dike, û xwendekar jî dê karibin pola xweya xwestinê ji nav materyalên perwerdehiyê hilbijêrin û bihayê her polê li gorî rêza profesorê ku ji hêla algorîtmayê ve hatî destnîşan kirin binirxînin. û adil, ku ji hêla xwendekarên berê ve hatî nirx kirin, divê profesorek li gorî budceya xwe hilbijêrin. == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] kuwzddkrh4a6233gctyxv9qjm2nn68k 1094945 1094944 2022-08-12T17:08:18Z Mahbobehrostami2022 51689 /* hûragahiyan */ wikitext text/x-wiki [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' platformek referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 1401-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref> == hûragahiyan == Bi kapasîteyên xwe yên cihêreng, Limo îmkana [[çêkirina]] dersxaneyan ji bo profesoran peyda dike, û xwendekar jî dê karibin pola xweya xwestinê ji nav materyalên perwerdehiyê hilbijêrin û bihayê her polê li gorî rêza [[profesorê]] ku ji hêla algorîtmayê ve hatî destnîşan [[kirin]] binirxînin. û adil, ku ji hêla xwendekarên berê ve hatî nirx kirin, divê profesorek li gorî budceya xwe hilbijêrin. == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] kc3w8n9ccisprp1ygdocw6sv7vjx48l 1094946 1094945 2022-08-12T17:11:34Z Mahbobehrostami2022 51689 wikitext text/x-wiki [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' platformek referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 1401-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref> == hûragahiyan == Bi kapasîteyên xwe yên cihêreng, Limo îmkana [[çêkirina]] dersxaneyan ji bo profesoran peyda dike, û xwendekar jî dê karibin pola xweya xwestinê ji nav materyalên perwerdehiyê hilbijêrin û bihayê her polê li gorî rêza [[profesorê]] ku ji hêla algorîtmayê ve hatî destnîşan [[kirin]] binirxînin. û adil, ku ji hêla xwendekarên berê ve hatî nirx kirin, divê profesorek li gorî budceya xwe hilbijêrin.<ref>[https://virgool.io/limoonline/tagged/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera komê. 13 Kanûn 2021</ref> <ref[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Di ajansa nûçeyan a fermî de danasîna tevahî sepana serhêl Limo]Ajansa fermî ya nûçeyan. 13 Kanûn 2021 </ref> == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] lvu934sanutuvf3ylbjrtnrcopk5g55 1094947 1094946 2022-08-12T17:12:40Z Mahbobehrostami2022 51689 wikitext text/x-wiki [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' platformek referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 1401-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref> == hûragahiyan == Bi kapasîteyên xwe yên cihêreng, Limo îmkana [[çêkirina]] dersxaneyan ji bo profesoran peyda dike, û xwendekar jî dê karibin pola xweya xwestinê ji nav materyalên perwerdehiyê hilbijêrin û bihayê her polê li gorî rêza [[profesorê]] ku ji hêla algorîtmayê ve hatî destnîşan [[kirin]] binirxînin. û adil, ku ji hêla xwendekarên berê ve hatî nirx kirin, divê profesorek li gorî budceya xwe hilbijêrin.<ref>[https://virgool.io/limoonline/tagged/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera komê. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Di ajansa nûçeyan a fermî de danasîna tevahî sepana serhêl Limo]Ajansa fermî ya nûçeyan. 13 Kanûn 2021 </ref> == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] sl1ypt1jq6if1kj4y4azmtikzmj8q9n 1094950 1094947 2022-08-12T17:14:55Z Mahbobehrostami2022 51689 Rûpel hat valakirin wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 1094951 1094950 2022-08-12T17:15:47Z Mahbobehrostami2022 51689 wikitext text/x-wiki صضب 288bnokqjehx8k8o2rozyg9m1m78bd2 1094952 1094951 2022-08-12T17:15:57Z Mahbobehrostami2022 51689 Rûpel hat valakirin wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 1095010 1094952 2022-08-13T09:16:52Z Mahbobehrostami2022 51689 wikitext text/x-wiki hi moiryvew7z1nh6cf1srex5j09y58bpe 0 129111 1094963 1094926 2022-08-12T19:17:19Z Ahmetbeg 41937 /* top */ wikitext text/x-wiki Xwedawenda aqilmendî ye. Jina [[Zeus]]ê ya yekem.Keça [[Okeanos]] û [[Thetis]]ê ye. Diya xwedawenda [[Athena]]yê ye. [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] {{mîtolojî-şitil}} iu3zvylpjmei3aryyvug0linp7q4i7h 1094964 1094963 2022-08-12T19:24:19Z Ahmetbeg 41937 /* top */ wikitext text/x-wiki Xwedawenda aqilmendî ye. Jina [[Zeus]]ê ya yekem.Keça [[Okeanos]] û [[Thetis]]ê ye. Diya xwedawenda [[Athena]]yê ye. Piştî [[Şerê Tîtanan]] da ew û Zeus zewicîn. Piştî şerê ji otorîteyê kaînatê bi temamî kete destê Zeusê. Lê li gor [[Apollodoros]]ê Metis dixwasta ku asteng bibe vê otorîteyê. [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] {{mîtolojî-şitil}} qh84oyj88dodj6kjkki1t4724ze64l4 1094974 1094964 2022-08-13T03:03:35Z Ahmetbeg 41937 /* top */ wikitext text/x-wiki Xwedawenda aqilmendî ye. Jina [[Zeus]]ê ya yekem.Keça [[Okeanos]] û [[Thetis]]ê ye. Diya xwedawenda [[Athena]]yê ye. Piştî [[Şerê Tîtanan]] da ew û Zeus zewicîn. Piştî şerê ji otorîteyê kaînatê bi temamî kete destê Zeusê. Lê li gor [[Apollodoros]]ê Metis dixwasta ku asteng bibe vê otorîteyê. Metis ji Zeusê ducanî bû. Zeus jî ditirsa ku ew zaroka zikê Metîsê da hukmê ji destê wê bistanda. Jiber wê Metîsê bi temamî xwar. Ew zaroka nav zikê Metîsê [[Athena]] bû , heya wextê wê hat bi zirxê xwe ji nav serê Zeusê derket. Athena nekarî otorîteyê dest bixe ji ber ku keç bû.Metîs ma nav Zeusê her tim aqilmendî da Zeusê. [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] {{mîtolojî-şitil}} ic5yn9kmkqfcksb3dd6r5kgdgtorb9n 1094975 1094974 2022-08-13T03:16:42Z Ahmetbeg 41937 /* top */ wikitext text/x-wiki Xwedawenda aqilmendî ye. Jina [[Zeus]]ê ya yekem.Keça [[Okeanos]] û [[Thetis]]ê ye. Diya xwedawenda [[Athena]]yê ye. [[wêne : Winged goddess Louvre F32.jpg |thumb| bin textê Zeusê da Metîs , temsîla dayikbûna Athenayê ]] Piştî [[Şerê Tîtanan]] da ew û Zeus zewicîn. Piştî şerê ji otorîteyê kaînatê bi temamî kete destê Zeusê. Lê li gor [[Apollodoros]]ê Metis dixwasta ku asteng bibe vê otorîteyê. Metis ji Zeusê ducanî bû. Zeus jî ditirsa ku ew zaroka zikê Metîsê da hukmê ji destê wê bistanda. Jiber wê Metîsê bi temamî xwar. Ew zaroka nav zikê Metîsê [[Athena]] bû , heya wextê wê hat bi zirxê xwe ji nav serê Zeusê derket. Athena nekarî otorîteyê dest bixe ji ber ku keç bû.Metîs ma nav Zeusê her tim aqilmendî da Zeusê. [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] {{mîtolojî-şitil}} epn70u6efzhi5m624s064j7yab99mw9 1094976 1094975 2022-08-13T03:18:19Z Ahmetbeg 41937 /* top */ wikitext text/x-wiki Xwedawenda aqilmendî ye. Jina [[Zeus]]ê ya yekem.Keça [[Okeanos]] û [[Thetis]]ê ye. Diya xwedawenda [[Athena]]yê ye. [[wêne : Winged goddess Louvre F32.jpg |thumb| bin textê Zeusê da Metîs , temsîla dayikbûna Athenayê ]] Piştî [[Şerê Tîtanan]] da ew û Zeus zewicîn. Piştî şerê ji otorîteyê kaînatê bi temamî kete destê Zeusê. Lê li gor [[Apollodoros]]ê Metis dixwasta ku asteng bibe vê otorîteyê. Metis ji Zeusê ducanî bû. Zeus jî ditirsa ku ew zaroka zikê Metîsê da hukmê ji destê wê bistanda. Jiber wê Metîsê bi temamî xwar. Ew zaroka nav zikê Metîsê [[Athena]] bû , heya wextê wê hat bi zirxê xwe ji nav serê Zeusê derket.<ref>A brief guide to the greek myths- Stephen Kershaw rûpela:54</ref> Athena nekarî otorîteyê dest bixe ji ber ku keç bû.Metîs ma nav Zeusê her tim aqilmendî da Zeusê. [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] {{mîtolojî-şitil}} 3res1zngf3zrqyuwxtknmdexfktpy65 1094979 1094976 2022-08-13T07:32:27Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Metis]] weke [[Mêtîs]] guhert wikitext text/x-wiki Xwedawenda aqilmendî ye. Jina [[Zeus]]ê ya yekem.Keça [[Okeanos]] û [[Thetis]]ê ye. Diya xwedawenda [[Athena]]yê ye. [[wêne : Winged goddess Louvre F32.jpg |thumb| bin textê Zeusê da Metîs , temsîla dayikbûna Athenayê ]] Piştî [[Şerê Tîtanan]] da ew û Zeus zewicîn. Piştî şerê ji otorîteyê kaînatê bi temamî kete destê Zeusê. Lê li gor [[Apollodoros]]ê Metis dixwasta ku asteng bibe vê otorîteyê. Metis ji Zeusê ducanî bû. Zeus jî ditirsa ku ew zaroka zikê Metîsê da hukmê ji destê wê bistanda. Jiber wê Metîsê bi temamî xwar. Ew zaroka nav zikê Metîsê [[Athena]] bû , heya wextê wê hat bi zirxê xwe ji nav serê Zeusê derket.<ref>A brief guide to the greek myths- Stephen Kershaw rûpela:54</ref> Athena nekarî otorîteyê dest bixe ji ber ku keç bû.Metîs ma nav Zeusê her tim aqilmendî da Zeusê. [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] {{mîtolojî-şitil}} 3res1zngf3zrqyuwxtknmdexfktpy65 1094981 1094979 2022-08-13T07:35:07Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Agahîdank mirov/wîkîdane }} '''Mêtîs''' xwedawenda aqilmendî ye. Jina [[Zeus]]ê ya yekem. Keça [[Okeanos]] û [[Thetis]]ê ye. Diya xwedawenda [[Athena]]yê ye. Piştî [[Şerê Tîtanan]] da ew û Zeus zewicîn. Piştî şerê ji otorîteyê kaînatê bi temamî kete destê Zeusê. Lê li gor [[Apollodoros]]ê Metis dixwasta ku asteng bibe vê otorîteyê. Metis ji Zeusê ducanî bû. Zeus jî ditirsa ku ew zaroka zikê Metîsê da hukmê ji destê wê bistanda. Jiber wê Metîsê bi temamî xwar. Ew zaroka nav zikê Metîsê [[Athena]] bû , heya wextê wê hat bi zirxê xwe ji nav serê Zeusê derket.<ref>A brief guide to the greek myths- Stephen Kershaw rûpela:54</ref> Athena nekarî otorîteyê dest bixe ji ber ku keç bû.Metîs ma nav Zeusê her tim aqilmendî da Zeusê. [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] {{mîtolojî-şitil}} f11ttb3r33pp5s4qxv6128uhkpde4vg 1094982 1094981 2022-08-13T07:35:56Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Agahîdank mirov/wîkîdane }} '''Mêtîs''' xwedawenda aqilmendî ye. Jina [[Zeus]]ê ya yekem. Keça [[Okeanos]] û [[Tetîs]]ê ye. Diya xwedawenda [[Atêna]]yê ye. Piştî [[Şerê Tîtanan]] da ew û Zeus zewicîn. Piştî şerê ji otorîteyê kaînatê bi temamî kete destê Zeusê. Lê li gor [[Apollodoros]]ê Metis dixwasta ku asteng bibe vê otorîteyê. Metis ji Zeusê ducanî bû. Zeus jî ditirsa ku ew zaroka zikê Metîsê da hukmê ji destê wê bistanda. Jiber wê Metîsê bi temamî xwar. Ew zaroka nav zikê Metîsê [[Athena]] bû , heya wextê wê hat bi zirxê xwe ji nav serê Zeusê derket.<ref>A brief guide to the greek myths- Stephen Kershaw rûpela:54</ref> Athena nekarî otorîteyê dest bixe ji ber ku keç bû.Metîs ma nav Zeusê her tim aqilmendî da Zeusê. [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] {{mîtolojî-şitil}} onsquca0e7bsqj0tinhivvhpn7p7t2c 1094983 1094982 2022-08-13T07:39:14Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane }} '''Mêtîs''' xwedawenda aqilmendî ye. Jina yekem a [[Zeus]] e. Keça [[Okeanos]] û [[Tetîs]]ê ye. Diya xwedawenda [[Atêna]]yê ye. Piştî [[Şerê Tîtanan]] da ew û Zeus zewicîn. Piştî şerê ji otorîteyê kaînatê bi temamî kete destê Zeus. Lê li gor [[Apollodoros]] Mêtîs dixwasta ku asteng bibe vê otorîteyê. Mêtîs ji Zeus ducanî bû. Zeus jî ditirsa ku ew zaroka zikê Mêtîsê da hukmê ji destê wê bistanda. Ji ber wê Mêtîsê bi temamî xwar. Ew zaroka nav zikê Mêtîsê [[Atêna]] bû, heya wextê wê hat bi zirxê xwe ji nav serê Zeus derket.<ref>A brief guide to the greek myths- Stephen Kershaw rûpela:54</ref> Athena nekarî otorîteyê dest bixe ji ber ku keç bû. Mêtîs ma nav Zeus her tim aqilmendî da Zeus. == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] {{mîtolojî-şitil}} 2uurkb12mww55oolomw7e1hqo8p5vto 1094984 1094983 2022-08-13T07:41:56Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane }} '''Mêtîs''' xwedawenda aqilmendî ye. Jina yekem a [[Zeus]] e. Keça [[Okeanos]] û [[Têtîs]]ê ye. Diya xwedawenda [[Atêna]]yê ye. Piştî [[Şerê Tîtanan]] da ew û Zeus zewicîn. Piştî şerê ji otorîteyê kaînatê bi temamî kete destê Zeus. Lê li gor [[Apollodoros]] Mêtîs dixwasta ku asteng bibe vê otorîteyê. Mêtîs ji Zeus ducanî bû. Zeus jî ditirsa ku ew zaroka zikê Mêtîsê da hukmê ji destê wê bistanda. Ji ber wê Mêtîsê bi temamî xwar. Ew zaroka nav zikê Mêtîsê [[Atêna]] bû, heya wextê wê hat bi zirxê xwe ji nav serê Zeus derket.<ref>A brief guide to the greek myths- Stephen Kershaw rûpela:54</ref> Athena nekarî otorîteyê dest bixe ji ber ku keç bû. Mêtîs ma nav Zeus her tim aqilmendî da Zeus. == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:Yezdanên yewnanî]] {{mîtolojî-şitil}} 8xn0s0m8tdzaj6vbs53xn2hl1rtbg8j 0 129112 1094937 2022-08-12T12:18:25Z Gomada 1088 Gomada navê [[Qerebaxan]] guhart û kir [[Miyaran]] wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Miyaran]] k3k4j9q0zd0g5gknp9fuambamlgibhb 3 129113 1094940 2022-08-12T15:51:28Z Penaber49 39672 Rûpel bi "Slav, ji kerema xwe profîla xwe yê Wîkîpediyayê biafirîne ku mirov bikare di derbarê kêmasiyan de ji te re binivîse. Google translate raste rast bêjeyan werger nake divê piştê wergerê carek din bêje yan jî beşên ku tu ji wîkîpediyayên din werger dikî bêne sererastkirin. Jibo ku gotarên bi kalîte derkeve holê divê heta ji destê me tê em bi awayekî baş naverokan li gotaran zêde bikin. {{Subst:î}}" hat çêkirin wikitext text/x-wiki Slav, ji kerema xwe profîla xwe yê Wîkîpediyayê biafirîne ku mirov bikare di derbarê kêmasiyan de ji te re binivîse. Google translate raste rast bêjeyan werger nake divê piştê wergerê carek din bêje yan jî beşên ku tu ji wîkîpediyayên din werger dikî bêne sererastkirin. Jibo ku gotarên bi kalîte derkeve holê divê heta ji destê me tê em bi awayekî baş naverokan li gotaran zêde bikin. —[[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 15:51, 12 tebax 2022 (UTC) ptqma2fprbgjspjx03kq81pdf2hcjei 1094941 1094940 2022-08-12T15:52:28Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki Slav, ji kerema xwe profîla xwe yê Wîkîpediyayê biafirîne ku mirov bikare di derbarê kêmasiyan de ji te re binivîse. Google translate raste rast bêjeyan werger nake divê piştê wergerê carek din bêje yan jî beşên ku tu ji wîkîpediyayên din werger dikî bêne sererastkirin. Jibo ku gotarên bi kalîte derkeve holê divê heta ji destê me tê em bi zimanekî zelal naverokan li gotaran zêde bikin. —[[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 15:51, 12 tebax 2022 (UTC) 14m1s9s15m6z8bxfgoi767fcdw7ww9b 0 129114 1094948 2022-08-12T17:13:36Z Mahbobehrostami2022 51689 Rûpel bi "[[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' platformek referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 1401-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB..." hat çêkirin wikitext text/x-wiki [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' platformek referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 1401-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref> == hûragahiyan == Bi kapasîteyên xwe yên cihêreng, Limo îmkana [[çêkirina]] dersxaneyan ji bo profesoran peyda dike, û xwendekar jî dê karibin pola xweya xwestinê ji nav materyalên perwerdehiyê hilbijêrin û bihayê her polê li gorî rêza [[profesorê]] ku ji hêla algorîtmayê ve hatî destnîşan [[kirin]] binirxînin. û adil, ku ji hêla xwendekarên berê ve hatî nirx kirin, divê profesorek li gorî budceya xwe hilbijêrin.<ref>[https://virgool.io/limoonline/tagged/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera komê. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Di ajansa nûçeyan a fermî de danasîna tevahî sepana serhêl Limo]Ajansa fermî ya nûçeyan. 13 Kanûn 2021 </ref> == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] sl1ypt1jq6if1kj4y4azmtikzmj8q9n 1094949 1094948 2022-08-12T17:13:57Z Mahbobehrostami2022 51689 wikitext text/x-wiki [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' platformek referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 2022-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref> == hûragahiyan == Bi kapasîteyên xwe yên cihêreng, Limo îmkana [[çêkirina]] dersxaneyan ji bo profesoran peyda dike, û xwendekar jî dê karibin pola xweya xwestinê ji nav materyalên perwerdehiyê hilbijêrin û bihayê her polê li gorî rêza [[profesorê]] ku ji hêla algorîtmayê ve hatî destnîşan [[kirin]] binirxînin. û adil, ku ji hêla xwendekarên berê ve hatî nirx kirin, divê profesorek li gorî budceya xwe hilbijêrin.<ref>[https://virgool.io/limoonline/tagged/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera komê. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Di ajansa nûçeyan a fermî de danasîna tevahî sepana serhêl Limo]Ajansa fermî ya nûçeyan. 13 Kanûn 2021 </ref> == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] 6ydi54794hd9vqoroplurk19fgti3nb 1094962 1094949 2022-08-12T19:05:35Z Mahbobehrostami2022 51689 wikitext text/x-wiki [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' ([[Farsî]] : لیمو آنلاین) referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 2022-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref> == hûragahiyan == Bi kapasîteyên xwe yên cihêreng, Limo îmkana [[çêkirina]] dersxaneyan ji bo profesoran peyda dike, û xwendekar jî dê karibin pola xweya xwestinê ji nav materyalên perwerdehiyê hilbijêrin û bihayê her polê li gorî rêza [[profesorê]] ku ji hêla algorîtmayê ve hatî destnîşan [[kirin]] binirxînin. û adil, ku ji hêla xwendekarên berê ve hatî nirx kirin, divê profesorek li gorî budceya xwe hilbijêrin.<ref>[https://virgool.io/limoonline/tagged/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera komê. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Di ajansa nûçeyan a fermî de danasîna tevahî sepana serhêl Limo]Ajansa fermî ya nûçeyan. 13 Kanûn 2021 </ref> == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] m3rdciwtj5a1urlgdf8zoghz9160553 1094977 1094962 2022-08-13T06:22:30Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Jêbirin|Ne ensîklopedîk}} [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' ([[Farsî]] : لیمو آنلاین) referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 2022-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref> == hûragahiyan == Bi kapasîteyên xwe yên cihêreng, Limo îmkana [[çêkirina]] dersxaneyan ji bo profesoran peyda dike, û xwendekar jî dê karibin pola xweya xwestinê ji nav materyalên perwerdehiyê hilbijêrin û bihayê her polê li gorî rêza [[profesorê]] ku ji hêla algorîtmayê ve hatî destnîşan [[kirin]] binirxînin. û adil, ku ji hêla xwendekarên berê ve hatî nirx kirin, divê profesorek li gorî budceya xwe hilbijêrin.<ref>[https://virgool.io/limoonline/tagged/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera komê. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Di ajansa nûçeyan a fermî de danasîna tevahî sepana serhêl Limo]Ajansa fermî ya nûçeyan. 13 Kanûn 2021 </ref> == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] nug60k6oeff2fv7ras7hxp1dt96avm1 1095006 1094977 2022-08-13T09:15:15Z Mahbobehrostami2022 51689 /* hûragahiyan */ wikitext text/x-wiki {{Jêbirin|Ne ensîklopedîk}} [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' ([[Farsî]] : لیمو آنلاین) referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 2022-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref> == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] trrzvb6z5atou41xoiaefz22037rhew 1095007 1095006 2022-08-13T09:15:29Z Mahbobehrostami2022 51689 wikitext text/x-wiki {{Jêbirin|Ne ensîklopedîk}} [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' ([[Farsî]] : لیمو آنلاین) referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 2022-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref><ref>[https://virgool.io/limoonline/tagged/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera komê. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Di ajansa nûçeyan a fermî de danasîna tevahî sepana serhêl Limo]Ajansa fermî ya nûçeyan. 13 Kanûn 2021 </ref> == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] p4d7v10l39rv47w1ylihl6630uwrqxo 1095009 1095007 2022-08-13T09:16:33Z Mahbobehrostami2022 51689 wikitext text/x-wiki [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' ([[Farsî]] : لیمو آنلاین) referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 2022-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref><ref>[https://virgool.io/limoonline/tagged/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera komê. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Di ajansa nûçeyan a fermî de danasîna tevahî sepana serhêl Limo]Ajansa fermî ya nûçeyan. 13 Kanûn 2021 </ref> == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] t72uctdr5fkpytda0zg6txydkt2f2ll 1095011 1095009 2022-08-13T10:03:22Z MikaelF 935 Guhertoya 1095009 ya [[Special:Contributions/Mahbobehrostami2022|Mahbobehrostami2022]] ([[User talk:Mahbobehrostami2022|gotûbêj]]) şûnde kir wikitext text/x-wiki {{Jêbirin|Ne ensîklopedîk}} [[File:Limo Online App Presentation.png|thumb|Limo Online App]] '''''Limo Online''''' ([[Farsî]] : لیمو آنلاین) referansa veqetandina pola virtual ye ku di bihara 2022-an de li [[Iranranê]] dest bi [[xebata]] xwe kir. Xwedîderketina vê [[destpêkê]] ya Saman Nova Aflak e.<ref>[https://limoonline.ir Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera sereke. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Malpera serhêl Limo û sepana wê] Malpera namnamk. 13 Kanûn 2021 </ref><ref>[https://virgool.io/limoonline/tagged/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Biyografiya bêkêmasî ya serhêl a serhêl Limo]Malpera komê. 13 Kanûn 2021</ref> <ref>[https://news.akhbarrasmi.com/news/140105046318017103/%D8%A7%D9%BE%D9%84%DB%8C%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88-%D8%A7%D9%93%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86 Di ajansa nûçeyan a fermî de danasîna tevahî sepana serhêl Limo]Ajansa fermî ya nûçeyan. 13 Kanûn 2021 </ref> == Girêdanên derve == * [https://limoonline.ir/ Malpera sereke] ==Çavkanî== {{Çavkanî|2}} [[Kategorî:Nermalav]] [[Kategorî:Îranî]] p4d7v10l39rv47w1ylihl6630uwrqxo 0 129115 1094980 2022-08-13T07:32:27Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Metis]] weke [[Mêtîs]] guhert wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Mêtîs]] jf80v2zu36zygl5w29i0bh38hv9hd77 0 129116 1094986 2022-08-13T07:44:36Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Homer]] weke [[Homêr]] guhert wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Homêr]] oo6ex01xr0e53skmhw1pkmb245wyxkl 0 129117 1094996 2022-08-13T08:32:54Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Odysseus]] weke [[Odysseûs]] guhert wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Odysseûs]] rdn8jijxola4gwg1gi86m1xpzxelptw 0 129118 1094998 2022-08-13T08:33:22Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Odysseûs]] weke [[Odîsseûs]] guhert wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Odîsseûs]] mbiajae9dwfq3nhssh38w8k52k3luqe 0 129119 1095001 2022-08-13T08:36:31Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Odîsseûs]] weke [[Odîseûs]] guhert wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Odîseûs]] jish8t8e0175kwfyh6mgi6btl7j1wgy 1 129120 1095008 2022-08-13T09:16:09Z Mahbobehrostami2022 51689 /* r */ beşeke nû wikitext text/x-wiki == r == Gotar temam e û ti pirsgirêk tune, ji ber vê yekê divê bimîne [[Bikarhêner:Mahbobehrostami2022|Mahbobehrostami2022]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Mahbobehrostami2022|gotûbêj]]) 09:16, 13 tebax 2022 (UTC) d3lpx60rx6jqb0f19mgn0rcknznxpcz 0 129121 1095013 2022-08-13T10:04:51Z MikaelF 935 MikaelF navê [[Dionisos]] weke [[Dionîsos]] guhert wikitext text/x-wiki #BERALÎKIRIN [[Dionîsos]] p983twkajnk5wfl338qbw309fbwjx0c