Misir

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="ku">
  <siteinfo>
    <sitename>Wîkîpediya</sitename>
    <dbname>kuwiki</dbname>
    <base>https://ku.wikipedia.org/wiki/Destp%C3%AAk</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Medya</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Taybet</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Gotûbêj</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Bikarhêner</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Gotûbêja bikarhêner</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wîkîpediya</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Gotûbêja Wîkîpediyayê</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Wêne</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Gotûbêja wêneyî</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Gotûbêja MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Şablon</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Gotûbêja şablonê</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Alîkarî</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Gotûbêja alîkariyê</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorî</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Gotûbêja kategoriyê</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Gotûbêja portalê</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modul</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Gotûbêja modulê</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Misir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6459</id>
    <revision>
      <id>1095096</id>
      <parentid>991548</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T22:58:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11073" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
{{Wergerîne|arz|ziman2=ar|ziman3=pt|bijartî=1}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[pîramîd]]an. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.

Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.

== Dîrok ==
Mizgîniyê û Misir
Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê
Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Galerî ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg| [[Sfenks]]ê mezin û [[pîramîd]]a Khufu (Keops) li [[Gîze]]yê
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg| [[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
Wêne:Nil in Cairo.JPG| [[Nîl]], çemê herî dirêj ê cîhanê ye
Wêne:Cairo, late afternoon view from the Tower of Cairo, Egypt, Oct 2004.jpg| [[Qahîre]], serbajarê Misrê
&lt;/gallery&gt;

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>1un4x29k7yrk3b6esvun6ziq1tkvpsj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095097</id>
      <parentid>1095096</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:02:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14270" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
{{Wergerîne|arz|ziman2=ar|ziman3=pt|bijartî=1}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[pîramîd]]an. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.

Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.

== Dîrok ==
Mizgîniyê û Misir
Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê
Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza]] (çep) û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]]
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û [[Roma] ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên Împeratorî|Romî]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Galerî ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg| [[Sfenks]]ê mezin û [[pîramîd]]a Khufu (Keops) li [[Gîze]]yê
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg| [[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
Wêne:Nil in Cairo.JPG| [[Nîl]], çemê herî dirêj ê cîhanê ye
Wêne:Cairo, late afternoon view from the Tower of Cairo, Egypt, Oct 2004.jpg| [[Qahîre]], serbajarê Misrê
&lt;/gallery&gt;

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>nroukx9yjn018v8yrh7cd84effgjxvf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095098</id>
      <parentid>1095097</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:03:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14277" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
{{Wergerîne|arz|ziman2=ar|ziman3=pt|bijartî=1}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[pîramîd]]an. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.

Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.

== Dîrok ==
Mizgîniyê û Misir
Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê
Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Galerî ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg| [[Sfenks]]ê mezin û [[pîramîd]]a Khufu (Keops) li [[Gîze]]yê
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg| [[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
Wêne:Nil in Cairo.JPG| [[Nîl]], çemê herî dirêj ê cîhanê ye
Wêne:Cairo, late afternoon view from the Tower of Cairo, Egypt, Oct 2004.jpg| [[Qahîre]], serbajarê Misrê
&lt;/gallery&gt;

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>92n9w5c0o8h5v1whmgon5chyhai818a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095099</id>
      <parentid>1095098</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:04:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14603" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
{{Wergerîne|arz|ziman2=ar|ziman3=pt|bijartî=1}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[pîramîd]]an. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.

Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Galerî ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg| [[Sfenks]]ê mezin û [[pîramîd]]a Khufu (Keops) li [[Gîze]]yê
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg| [[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
Wêne:Nil in Cairo.JPG| [[Nîl]], çemê herî dirêj ê cîhanê ye
Wêne:Cairo, late afternoon view from the Tower of Cairo, Egypt, Oct 2004.jpg| [[Qahîre]], serbajarê Misrê
&lt;/gallery&gt;

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>0857d3ll5lgfg7p1th1y20v8u2yvkcy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095100</id>
      <parentid>1095099</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:04:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14104" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
{{Wergerîne|arz|ziman2=ar|ziman3=pt|bijartî=1}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[pîramîd]]an. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.

Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>6dqw3pt6e7hp4faza9ykai87rht8x47</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095101</id>
      <parentid>1095100</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:09:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16176" xml:space="preserve">{{Wergerîne|arz|ziman2=ar|ziman3=pt|bijartî=1}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[pîramîd]]an. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.

Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.
{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
Misir welatek [[Ereb|welatê Ereb]] ye ku ji aliyê rejîma [[komar]] ve tê birêvebirin. Piraniya xelkê wê [[Misilman]] [[Ereb]] in. Paytext û bajarê herî mezin ê welêt [[Qahîre]] ye. Serokê welat [[Abdülfettah es-Sisi|Abdülfettah el Sisi]] ​​ye û serokwezîrê wî jî [[Mustafa Madbuli]] ye. Organa yasayî ya Misrê [[Meclîsa Gelê Misrê]] ye.

Dîroka Misirê nêzî 7000 sal e. Di dîrokê de mal û malên [[Şaristanî|şaristanî]] û neteweyên pêşîn bû û ji [[Serdema Kevnare]] vir ve gelek hikûmet, dewlet û eşîr hatine û derbas bûne. Herêm ji aliyê [[BZ]] [[Firewn]]s ve hat birêvebirin, herêm kete bin desthilatdariya împaratoriyên [[Împeratoriya Roma|Romî]] û [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansî]]. Herêm, 7. Her çend di destpêka sedsala 19-an de ji hêla [[Imperatoriya Sasaniyan]] ve hatibû girtin, dîsa di bin desthilatdariya Bîzansiyan de bû. Di sala 642an de, dema ku artêşa [[Misilman]] [[Ereb|Ereb]] yên [[Omer| Xelîfe Omer]] herêm ji Bîzansiyan stend, Misir rastî [[Îslam]] hat. Paşê, [[Xanedana Tûlûniyan]], [[Ebbasî|Ebbasî]], [[Xanedana Ihşîdiyan|Ihşidî]], [[Fatimî|Fatimidî]], [[Eyûbî]], [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], gelek dewletên misilman serdest bûn. Herêm bû vilayet [[Împeratoriya Osmanî|Imperatoriya Osmanî]]. Di sala 1922an de ji [[Keyaniya Yekbûyî|Yekîtiya Yekbûyî]] serxwebûna xwe bi dest xist û di sala 1953an de [[komar]] li welêt hat îlankirin. Bi Şoreşa Misrê ya dawî re [[Hosnî Mubarek]] ku 32 salan li Misrê hukum kir, derket û welat dest bi pêvajoya derbasbûna [[demokratîk]] kir. Ev pêvajo bi derbeya 3’ê Tîrmeha 2013’an dema ku yekemîn serokkomarê hilbijartî [[Muhammed Mursî]] ji wezîfeyê hat dûrxistin, hat qutkirin.

Misir di qada navneteweyî de gelek têkiliyên xwe hene. Di dema ku endamê [[Rêxistina Hevkariya Îslamî]], [[Yekîtiya Ereb|Yekîtiya Erebî]] û [[Yekîtiya Afrîkayê]] ye, bi her du welatên Rojhilat û yên Rojavayî re peywendiyeke hevseng diparêze.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>r1j78t21lgp467r0ryxssu7lpfgt4cp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095102</id>
      <parentid>1095101</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:11:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16200" xml:space="preserve">{{Wergerîne|arz|ziman2=ar|ziman3=pt|bijartî=1}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Yekîtiya Ereb|Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[Piramîd|pîramîdan]]. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.

Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.
{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
Misir welatek [[Ereb|welatê Ereb]] ye ku ji aliyê rejîma [[komar]] ve tê birêvebirin. Piraniya xelkê wê [[Misilman]] [[Ereb]] in. Paytext û bajarê herî mezin ê welêt [[Qahîre]] ye. Serokê welat [[Abdülfettah es-Sisi|Abdülfettah el Sisi]] ​​ye û serokwezîrê wî jî [[Mustafa Madbuli]] ye. Organa yasayî ya Misrê [[Meclîsa Gelê Misrê]] ye.

Dîroka Misirê nêzî 7000 sal e. Di dîrokê de mal û malên [[Şaristanî|şaristanî]] û neteweyên pêşîn bû û ji [[Serdema Kevnare]] vir ve gelek hikûmet, dewlet û eşîr hatine û derbas bûne. Herêm ji aliyê [[BZ]] [[Firewn]]s ve hat birêvebirin, herêm kete bin desthilatdariya împaratoriyên [[Împeratoriya Roma|Romî]] û [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansî]]. Herêm, 7. Her çend di destpêka sedsala 19-an de ji hêla [[Imperatoriya Sasaniyan]] ve hatibû girtin, dîsa di bin desthilatdariya Bîzansiyan de bû. Di sala 642an de, dema ku artêşa [[Misilman]] [[Ereb|Ereb]] yên [[Omer| Xelîfe Omer]] herêm ji Bîzansiyan stend, Misir rastî [[Îslam]] hat. Paşê, [[Xanedana Tûlûniyan]], [[Ebbasî|Ebbasî]], [[Xanedana Ihşîdiyan|Ihşidî]], [[Fatimî|Fatimidî]], [[Eyûbî]], [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], gelek dewletên misilman serdest bûn. Herêm bû vilayet [[Împeratoriya Osmanî|Imperatoriya Osmanî]]. Di sala 1922an de ji [[Keyaniya Yekbûyî|Yekîtiya Yekbûyî]] serxwebûna xwe bi dest xist û di sala 1953an de [[komar]] li welêt hat îlankirin. Bi Şoreşa Misrê ya dawî re [[Hosnî Mubarek]] ku 32 salan li Misrê hukum kir, derket û welat dest bi pêvajoya derbasbûna [[demokratîk]] kir. Ev pêvajo bi derbeya 3’ê Tîrmeha 2013’an dema ku yekemîn serokkomarê hilbijartî [[Muhammed Mursî]] ji wezîfeyê hat dûrxistin, hat qutkirin.

Misir di qada navneteweyî de gelek têkiliyên xwe hene. Di dema ku endamê [[Rêxistina Hevkariya Îslamî]], [[Yekîtiya Ereb|Yekîtiya Erebî]] û [[Yekîtiya Afrîkayê]] ye, bi her du welatên Rojhilat û yên Rojavayî re peywendiyeke hevseng diparêze.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>t6ujdyzdlw9k2ntycc3tpr3k927po4j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095103</id>
      <parentid>1095102</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:11:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16150" xml:space="preserve">'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Yekîtiya Ereb|Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[Piramîd|pîramîdan]]. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.

Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.
{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
Misir welatek [[Ereb|welatê Ereb]] ye ku ji aliyê rejîma [[komar]] ve tê birêvebirin. Piraniya xelkê wê [[Misilman]] [[Ereb]] in. Paytext û bajarê herî mezin ê welêt [[Qahîre]] ye. Serokê welat [[Abdülfettah es-Sisi|Abdülfettah el Sisi]] ​​ye û serokwezîrê wî jî [[Mustafa Madbuli]] ye. Organa yasayî ya Misrê [[Meclîsa Gelê Misrê]] ye.

Dîroka Misirê nêzî 7000 sal e. Di dîrokê de mal û malên [[Şaristanî|şaristanî]] û neteweyên pêşîn bû û ji [[Serdema Kevnare]] vir ve gelek hikûmet, dewlet û eşîr hatine û derbas bûne. Herêm ji aliyê [[BZ]] [[Firewn]]s ve hat birêvebirin, herêm kete bin desthilatdariya împaratoriyên [[Împeratoriya Roma|Romî]] û [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansî]]. Herêm, 7. Her çend di destpêka sedsala 19-an de ji hêla [[Imperatoriya Sasaniyan]] ve hatibû girtin, dîsa di bin desthilatdariya Bîzansiyan de bû. Di sala 642an de, dema ku artêşa [[Misilman]] [[Ereb|Ereb]] yên [[Omer| Xelîfe Omer]] herêm ji Bîzansiyan stend, Misir rastî [[Îslam]] hat. Paşê, [[Xanedana Tûlûniyan]], [[Ebbasî|Ebbasî]], [[Xanedana Ihşîdiyan|Ihşidî]], [[Fatimî|Fatimidî]], [[Eyûbî]], [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], gelek dewletên misilman serdest bûn. Herêm bû vilayet [[Împeratoriya Osmanî|Imperatoriya Osmanî]]. Di sala 1922an de ji [[Keyaniya Yekbûyî|Yekîtiya Yekbûyî]] serxwebûna xwe bi dest xist û di sala 1953an de [[komar]] li welêt hat îlankirin. Bi Şoreşa Misrê ya dawî re [[Hosnî Mubarek]] ku 32 salan li Misrê hukum kir, derket û welat dest bi pêvajoya derbasbûna [[demokratîk]] kir. Ev pêvajo bi derbeya 3’ê Tîrmeha 2013’an dema ku yekemîn serokkomarê hilbijartî [[Muhammed Mursî]] ji wezîfeyê hat dûrxistin, hat qutkirin.

Misir di qada navneteweyî de gelek têkiliyên xwe hene. Di dema ku endamê [[Rêxistina Hevkariya Îslamî]], [[Yekîtiya Ereb|Yekîtiya Erebî]] û [[Yekîtiya Afrîkayê]] ye, bi her du welatên Rojhilat û yên Rojavayî re peywendiyeke hevseng diparêze.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>aisjyo6ltpfr7qjkl95hjwsw71anygl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095104</id>
      <parentid>1095103</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:11:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16149" xml:space="preserve">'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Yekîtiya Ereb|Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[Piramîd|pîramîdan]]. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.

Misir welatek [[Ereb|welatê Ereb]] ye ku ji aliyê rejîma [[komar]] ve tê birêvebirin. Piraniya xelkê wê [[Misilman]] [[Ereb]] in. Paytext û bajarê herî mezin ê welêt [[Qahîre]] ye. Serokê welat [[Abdülfettah es-Sisi|Abdülfettah el Sisi]] ​​ye û serokwezîrê wî jî [[Mustafa Madbuli]] ye. Organa yasayî ya Misrê [[Meclîsa Gelê Misrê]] ye.

Dîroka Misirê nêzî 7000 sal e. Di dîrokê de mal û malên [[Şaristanî|şaristanî]] û neteweyên pêşîn bû û ji [[Serdema Kevnare]] vir ve gelek hikûmet, dewlet û eşîr hatine û derbas bûne. Herêm ji aliyê [[BZ]] [[Firewn]]s ve hat birêvebirin, herêm kete bin desthilatdariya împaratoriyên [[Împeratoriya Roma|Romî]] û [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansî]]. Herêm, 7. Her çend di destpêka sedsala 19-an de ji hêla [[Imperatoriya Sasaniyan]] ve hatibû girtin, dîsa di bin desthilatdariya Bîzansiyan de bû. Di sala 642an de, dema ku artêşa [[Misilman]] [[Ereb|Ereb]] yên [[Omer| Xelîfe Omer]] herêm ji Bîzansiyan stend, Misir rastî [[Îslam]] hat. Paşê, [[Xanedana Tûlûniyan]], [[Ebbasî|Ebbasî]], [[Xanedana Ihşîdiyan|Ihşidî]], [[Fatimî|Fatimidî]], [[Eyûbî]], [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], gelek dewletên misilman serdest bûn. Herêm bû vilayet [[Împeratoriya Osmanî|Imperatoriya Osmanî]]. Di sala 1922an de ji [[Keyaniya Yekbûyî|Yekîtiya Yekbûyî]] serxwebûna xwe bi dest xist û di sala 1953an de [[komar]] li welêt hat îlankirin. Bi Şoreşa Misrê ya dawî re [[Hosnî Mubarek]] ku 32 salan li Misrê hukum kir, derket û welat dest bi pêvajoya derbasbûna [[demokratîk]] kir. Ev pêvajo bi derbeya 3’ê Tîrmeha 2013’an dema ku yekemîn serokkomarê hilbijartî [[Muhammed Mursî]] ji wezîfeyê hat dûrxistin, hat qutkirin.

Misir di qada navneteweyî de gelek têkiliyên xwe hene. Di dema ku endamê [[Rêxistina Hevkariya Îslamî]], [[Yekîtiya Ereb|Yekîtiya Erebî]] û [[Yekîtiya Afrîkayê]] ye, bi her du welatên Rojhilat û yên Rojavayî re peywendiyeke hevseng diparêze.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>qh5nfj8ow79m5fkqpqbqy0vs8w7x1bw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095105</id>
      <parentid>1095104</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:14:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16197" xml:space="preserve">'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Yekîtiya Ereb|Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[Piramîd|pîramîdan]]. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.

Misir welatek [[Ereb|welatê Ereb]] ye ku ji aliyê rejîma [[komar]] ve tê birêvebirin. Piraniya xelkê wê [[Misilman]] [[Ereb]] in. Paytext û bajarê herî mezin ê welêt [[Qahîre]] ye. Serokê welat [[Abdülfettah es-Sisi|Abdülfettah el Sisi]] ​​ye û serokwezîrê wî jî [[Mustafa Madbuli]] ye. Organa yasayî ya Misrê [[Meclîsa Gelê Misrê]] ye.

Dîroka Misirê nêzî 7000 sal e. Di dîrokê de mal û malên [[Şaristanî|şaristanî]] û neteweyên pêşîn bû û ji [[Serdema Kevnare]] vir ve gelek hikûmet, dewlet û eşîr hatine û derbas bûne. Herêm ji aliyê [[BZ]] [[Firewn]]s ve hat birêvebirin, herêm kete bin desthilatdariya împaratoriyên [[Împeratoriya Roma|Romî]] û [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansî]]. Herêm, 7. Her çend di destpêka sedsala 19-an de ji hêla [[Imperatoriya Sasaniyan]] ve hatibû girtin, dîsa di bin desthilatdariya Bîzansiyan de bû. Di sala 642an de, dema ku artêşa [[Misilman]] [[Ereb|Ereb]] yên [[Omer| Xelîfe Omer]] herêm ji Bîzansiyan stend, Misir rastî [[Îslam]] hat. Paşê, [[Xanedana Tûlûniyan]], [[Ebbasî|Ebbasî]], [[Xanedana Ihşîdiyan|Ihşidî]], [[Fatimî|Fatimidî]], [[Eyûbî]], [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], gelek dewletên misilman serdest bûn. Herêm bû vilayet [[Împeratoriya Osmanî|Imperatoriya Osmanî]]. Di sala 1922an de ji [[Keyaniya Yekbûyî|Yekîtiya Yekbûyî]] serxwebûna xwe bi dest xist û di sala 1953an de [[komar]] li welêt hat îlankirin. Bi Şoreşa Misrê ya dawî re [[Hosnî Mubarek]] ku 32 salan li Misrê hukum kir, derket û welat dest bi pêvajoya derbasbûna [[demokratîk]] kir. Ev pêvajo bi derbeya 3’ê Tîrmeha 2013’an dema ku yekemîn serokkomarê hilbijartî [[Muhammed Mursî]] ji wezîfeyê hat dûrxistin, hat qutkirin.

Misir di qada navneteweyî de gelek têkiliyên xwe hene. Di dema ku endamê [[Rêxistina Hevkariya Îslamî]], [[Yekîtiya Ereb|Yekîtiya Erebî]] û [[Yekîtiya Afrîkayê]] ye, bi her du welatên Rojhilat û yên Rojavayî re peywendiyeke hevseng diparêze.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Mijarên têkildar ==

* [[Misira kevnare]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>f9y0xwn3r6ygkg2hwnag3thtdnj4p8m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095121</id>
      <parentid>1095105</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T04:19:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16198" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misrê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwesa Misir [[Yekîtiya Ereb|Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ko paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[Piramîd|pîramîdan]]. Dirêjtirîn rûbarê cîhanê [[Nîl]] di xakê Misrê da diborît. Misir di Afrîka de ye dora Paytextê [[Qahîre]] û hinek derên din bi Îsrael ve ye. Loma Misir di Afrîka de ye û di Asya jî de ye.
Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê Misilman, û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misrê yek ji navîn Rojhilata Rojhilata Navîn e û pirr girîng e, û tête ku ew di sedsala 21emîn de yek ji herî mezin bibe. Di 2016an de, Misrê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka bû (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]], û Hevkariya Îslamî ye.

Misir welatek [[Ereb|welatê Ereb]] ye ku ji aliyê rejîma [[komar]] ve tê birêvebirin. Piraniya xelkê wê [[Misilman]] [[Ereb]] in. Paytext û bajarê herî mezin ê welêt [[Qahîre]] ye. Serokê welat [[Abdülfettah es-Sisi|Abdülfettah el Sisi]] ​​ye û serokwezîrê wî jî [[Mustafa Madbuli]] ye. Organa yasayî ya Misrê [[Meclîsa Gelê Misrê]] ye.

Dîroka Misirê nêzî 7000 sal e. Di dîrokê de mal û malên [[Şaristanî|şaristanî]] û neteweyên pêşîn bû û ji [[Serdema Kevnare]] vir ve gelek hikûmet, dewlet û eşîr hatine û derbas bûne. Herêm ji aliyê [[BZ]] [[Firewn]]s ve hat birêvebirin, herêm kete bin desthilatdariya împaratoriyên [[Împeratoriya Roma|Romî]] û [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansî]]. Herêm, 7. Her çend di destpêka sedsala 19-an de ji hêla [[Imperatoriya Sasaniyan]] ve hatibû girtin, dîsa di bin desthilatdariya Bîzansiyan de bû. Di sala 642an de, dema ku artêşa [[Misilman]] [[Ereb|Ereb]] yên [[Omer| Xelîfe Omer]] herêm ji Bîzansiyan stend, Misir rastî [[Îslam]] hat. Paşê, [[Xanedana Tûlûniyan]], [[Ebbasî|Ebbasî]], [[Xanedana Ihşîdiyan|Ihşidî]], [[Fatimî|Fatimidî]], [[Eyûbî]], [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], gelek dewletên misilman serdest bûn. Herêm bû vilayet [[Împeratoriya Osmanî|Imperatoriya Osmanî]]. Di sala 1922an de ji [[Keyaniya Yekbûyî|Yekîtiya Yekbûyî]] serxwebûna xwe bi dest xist û di sala 1953an de [[komar]] li welêt hat îlankirin. Bi Şoreşa Misrê ya dawî re [[Hosnî Mubarek]] ku 32 salan li Misrê hukum kir, derket û welat dest bi pêvajoya derbasbûna [[demokratîk]] kir. Ev pêvajo bi derbeya 3’ê Tîrmeha 2013’an dema ku yekemîn serokkomarê hilbijartî [[Muhammed Mursî]] ji wezîfeyê hat dûrxistin, hat qutkirin.

Misir di qada navneteweyî de gelek têkiliyên xwe hene. Di dema ku endamê [[Rêxistina Hevkariya Îslamî]], [[Yekîtiya Ereb|Yekîtiya Erebî]] û [[Yekîtiya Afrîkayê]] ye, bi her du welatên Rojhilat û yên Rojavayî re peywendiyeke hevseng diparêze.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Mijarên têkildar ==

* [[Misira kevnare]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>atu81qpjulamhoy7jeoax8gpqgk5g64</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095123</id>
      <parentid>1095121</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T04:29:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Sererastkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16264" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misirê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwiha Misir [[Yekîtiya Ereb|Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ku paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[Piramîd|pîramîdan]]. Çemê herî dirêj a cîhanê [[Nîl]] di nav erdê Misrê de derbas dibe. Misir welatekî li parzemîna Afrîkayê ye ku li dora bajarê [[Qahîre]]&lt;nowiki/&gt;yê û hinek derên din bi Îsraelê ve sinor e. Jiber vê yekê Misir li parzemînên Afrîka û Asyayê de ye. Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn û cîhanê misilman û hêza navîn a dinyayê ye. Aboriya Misirê yek ji aborî ya Rojhilata Navîn e û pirr girîng e ku di sedsala 21an de yek ji aborî yên herî ku mezin dibe Di sala 2016an de, Misirê Afrîkaya Başûrê vekir û ji aboriya herî mezin ya Afrîka (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]] û endamê Hevkariya Îslamî ye.

Misir welatek [[Ereb|welatê Ereb]] ye ku ji aliyê rejîma [[komar]] ve tê birêvebirin. Piraniya xelkê wê [[Misilman]] [[Ereb]] in. Paytext û bajarê herî mezin ê welêt [[Qahîre]] ye. Serokê welat [[Abdülfettah es-Sisi|Abdülfettah el Sisi]] ​​ye û serokwezîrê wî jî [[Mustafa Madbuli]] ye. Organa yasayî ya Misrê [[Meclîsa Gelê Misrê]] ye.

Dîroka Misirê nêzî 7000 sal e. Di dîrokê de mal û malên [[Şaristanî|şaristanî]] û neteweyên pêşîn bû û ji [[Serdema Kevnare]] vir ve gelek hikûmet, dewlet û eşîr hatine û derbas bûne. Herêm ji aliyê [[BZ]] [[Firewn]]s ve hat birêvebirin, herêm kete bin desthilatdariya împaratoriyên [[Împeratoriya Roma|Romî]] û [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansî]]. Herêm, 7. Her çend di destpêka sedsala 19-an de ji hêla [[Imperatoriya Sasaniyan]] ve hatibû girtin, dîsa di bin desthilatdariya Bîzansiyan de bû. Di sala 642an de, dema ku artêşa [[Misilman]] [[Ereb|Ereb]] yên [[Omer| Xelîfe Omer]] herêm ji Bîzansiyan stend, Misir rastî [[Îslam]] hat. Paşê, [[Xanedana Tûlûniyan]], [[Ebbasî|Ebbasî]], [[Xanedana Ihşîdiyan|Ihşidî]], [[Fatimî|Fatimidî]], [[Eyûbî]], [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], gelek dewletên misilman serdest bûn. Herêm bû vilayet [[Împeratoriya Osmanî|Imperatoriya Osmanî]]. Di sala 1922an de ji [[Keyaniya Yekbûyî|Yekîtiya Yekbûyî]] serxwebûna xwe bi dest xist û di sala 1953an de [[komar]] li welêt hat îlankirin. Bi Şoreşa Misrê ya dawî re [[Hosnî Mubarek]] ku 32 salan li Misrê hukum kir, derket û welat dest bi pêvajoya derbasbûna [[demokratîk]] kir. Ev pêvajo bi derbeya 3’ê Tîrmeha 2013’an dema ku yekemîn serokkomarê hilbijartî [[Muhammed Mursî]] ji wezîfeyê hat dûrxistin, hat qutkirin.

Misir di qada navneteweyî de gelek têkiliyên xwe hene. Di dema ku endamê [[Rêxistina Hevkariya Îslamî]], [[Yekîtiya Ereb|Yekîtiya Erebî]] û [[Yekîtiya Afrîkayê]] ye, bi her du welatên Rojhilat û yên Rojavayî re peywendiyeke hevseng diparêze.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Mijarên têkildar ==

* [[Misira kevnare]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>h9molqvodmztmegy2n35abfqjbmknok</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095124</id>
      <parentid>1095123</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T04:32:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16273" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misirê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwiha Misir [[Yekîtiya Ereb|Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ku paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[Piramîd|pîramîdan]]. Çemê herî dirêj a cîhanê [[Nîl]] di nav erdê Misrê de derbas dibe. Misir welatekî li parzemîna Afrîkayê ye ku li dora bajarê [[Qahîre]]&lt;nowiki/&gt;yê û hinek derên din bi Îsraelê ve sinor e. Jiber vê yekê Misir li parzemînên Afrîka û Asyayê de ye. Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn, Cihan a misilman û hêza navendî ya cîhanê ye. Aboriya Misirê yek ji aborî ya Rojhilata Navîn e û pir girîng e ku di sedsala 21an de yek ji aborî yên herî ku mezin dibe. Di sala 2016an de, Misirê Afrîkaya Başûrê vekir û yek ji aboriyên herî mezin ya Afrîkayê (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]] û endamê Hevkariya Îslamî ye.

Misir welatek [[Ereb|welatê Ereb]] ye ku ji aliyê rejîma [[komar]] ve tê birêvebirin. Piraniya xelkê wê [[Misilman]] [[Ereb]] in. Paytext û bajarê herî mezin ê welêt [[Qahîre]] ye. Serokê welat [[Abdülfettah es-Sisi|Abdülfettah el Sisi]] ​​ye û serokwezîrê wî jî [[Mustafa Madbuli]] ye. Organa yasayî ya Misrê [[Meclîsa Gelê Misrê]] ye.

Dîroka Misirê nêzî 7000 sal e. Di dîrokê de mal û malên [[Şaristanî|şaristanî]] û neteweyên pêşîn bû û ji [[Serdema Kevnare]] vir ve gelek hikûmet, dewlet û eşîr hatine û derbas bûne. Herêm ji aliyê [[BZ]] [[Firewn]]s ve hat birêvebirin, herêm kete bin desthilatdariya împaratoriyên [[Împeratoriya Roma|Romî]] û [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansî]]. Herêm, 7. Her çend di destpêka sedsala 19-an de ji hêla [[Imperatoriya Sasaniyan]] ve hatibû girtin, dîsa di bin desthilatdariya Bîzansiyan de bû. Di sala 642an de, dema ku artêşa [[Misilman]] [[Ereb|Ereb]] yên [[Omer| Xelîfe Omer]] herêm ji Bîzansiyan stend, Misir rastî [[Îslam]] hat. Paşê, [[Xanedana Tûlûniyan]], [[Ebbasî|Ebbasî]], [[Xanedana Ihşîdiyan|Ihşidî]], [[Fatimî|Fatimidî]], [[Eyûbî]], [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], gelek dewletên misilman serdest bûn. Herêm bû vilayet [[Împeratoriya Osmanî|Imperatoriya Osmanî]]. Di sala 1922an de ji [[Keyaniya Yekbûyî|Yekîtiya Yekbûyî]] serxwebûna xwe bi dest xist û di sala 1953an de [[komar]] li welêt hat îlankirin. Bi Şoreşa Misrê ya dawî re [[Hosnî Mubarek]] ku 32 salan li Misrê hukum kir, derket û welat dest bi pêvajoya derbasbûna [[demokratîk]] kir. Ev pêvajo bi derbeya 3’ê Tîrmeha 2013’an dema ku yekemîn serokkomarê hilbijartî [[Muhammed Mursî]] ji wezîfeyê hat dûrxistin, hat qutkirin.

Misir di qada navneteweyî de gelek têkiliyên xwe hene. Di dema ku endamê [[Rêxistina Hevkariya Îslamî]], [[Yekîtiya Ereb|Yekîtiya Erebî]] û [[Yekîtiya Afrîkayê]] ye, bi her du welatên Rojhilat û yên Rojavayî re peywendiyeke hevseng diparêze.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Mijarên têkildar ==

* [[Misira kevnare]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>bmajx030lt50mm0h4b8wuea7rysx0wy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095130</id>
      <parentid>1095124</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T07:43:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16409" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ekî li bakûrê rojhelatê [[Afrîka]]yê ye. Welatê Misirê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwiha Misir [[Yekîtiya Ereb|Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ku paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[Piramîd|pîramîdan]]. Çemê herî dirêj a cîhanê [[Nîl]] di nav erdê Misrê de derbas dibe. Misir welatekî li parzemîna Afrîkayê ye ku li dora bajarê [[Qahîre]]&lt;nowiki/&gt;yê û hinek derên din bi Îsraelê ve sinor e. Jiber vê yekê Misir li parzemînên Afrîka û Asyayê de ye. Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn, Cihan a misilman û hêza navendî ya cîhanê ye. Aboriya Misirê yek ji aborî ya Rojhilata Navîn e û pir girîng e ku di sedsala 21an de yek ji aborî yên herî ku mezin dibe. Di sala 2016an de, Misirê Afrîkaya Başûrê vekir û yek ji aboriyên herî mezin ya Afrîkayê (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]] û endamê Hevkariya Îslamî ye.

Misir welatek [[Ereb|welatê Ereb]] e ku ji aliyê rejîma [[komar|komarî]] ve tê birêvebirin. Piraniya niştecihên welatê ji erebên misilman pêk tên. Paytext û bajarê herî mezin ê welêt bajarê [[Qahîre]] ye. Serokê welat [[Abdülfettah es-Sisi|Abdülfettah el Sisi]] ​​ye û serokwezîrê wî jî [[Mustafa Madbuli]] ye. Organa yasayî ya Misrê [[Meclîsa Gelê Misrê]] ye.

Dîroka Misirê nêzî 7000 sal e. Di dîrokê de mal û malên [[Şaristanî|şaristanî]] û neteweyên pêşîn bû û ji [[Serdema Kevnare]] vir ve gelek hikûmet, dewlet û eşîr hatine û derbas bûne. Herêm ji aliyê  rêveberên wî demê ji aliyê Firawn na ve hatiye birêvebirin. Piştê vê serdemê herêm kete bin desthilatdariya împaratoriyên [[Împeratoriya Roma|Romî]] û [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansî]]&lt;nowiki/&gt;yan. Her çend di destpêka sedsala 19an de ji hêla [[Imperatoriya Sasaniyan]] ve hatibû girtin jî, dîsa di bin desthilatdariya Bîzansiyan de bû. Di sala 642an de, dema ku artêşa [[misilman]]&lt;nowiki/&gt;ên [[Ereb|Ereb]] yên [[Omer| Xelîfe Omer]] herêm ji Bîzansiyan stend û Misir ket bin destê desthilatdariya [[Îslam|Îslamî]]  Paşê, [[Xanedana Tûlûniyan]], [[Ebbasî|Ebbasî]], [[Xanedana Ihşîdiyan|Ihşidî]], [[Fatimî|Fatimidî]], [[Eyûbî]], [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], gelek dewletên misilman li Misirê serdest bûn. Herêm bû vilayet [[Împeratoriya Osmanî|Imperatoriya Osmanî]]. Di sala 1922an de ji [[Keyaniya Yekbûyî|Yekîtiya Yekbûyî]] serxwebûna xwe bi dest xist û di sala 1953an de [[komar]] li welêt hat îlankirin. Bi Şoreşa Misrê ya dawî re [[Hosnî Mubarek]] ku 32 salan li Misrê hukum kir, derket û welat dest bi pêvajoya derbasbûna [[demokratîk]] kir. Ev pêvajo bi derbeya 3’ê Tîrmeha 2013’an dema ku yekemîn serokkomarê hilbijartî [[Muhammed Mursî]] ji wezîfeyê hat dûrxistin, hat qutkirin.

Misir di qada navneteweyî de gelek têkiliyên xwe hene. Di dema ku endamê [[Rêxistina Hevkariya Îslamî]], [[Yekîtiya Ereb|Yekîtiya Erebî]] û [[Yekîtiya Afrîkayê]] ye, bi her du welatên Rojhilat û yên Rojavayî re peywendiyeke hevseng diparêze.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Mijarên têkildar ==

* [[Misira kevnare]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>ptwhfe0m8fn67nhhma7dpgjrm0klgix</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095136</id>
      <parentid>1095130</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T08:03:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16405" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = {{ziman|ar|جمهورية مصر العربية}}&lt;br /&gt;''{{transl|ar|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Erebî ya Misrê
| al                 = Flag of Egypt.svg
| Parzemîn           = Afrîka - Asyak
| nîşan              = Coat of arms of Egypt.svg
| sirûda_netewî      = Bilady, Bilady, Bilady
| cîh                = Egypt in its region (undisputed).svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = 
| sîstema_siyasî     = Komarî
| serxwebûn          = 28 [[sibat]] 1922 ji [[Brîtanya]]
| paytext            = [[Qahîre]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|30|02|N|31|13|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Qahîre]]
| serok_komar        = [[Abdel Fattah el-Sisi]]
| serok_wezîr        = [[Moustafa Madbouly]]
| rûerd              = 1.002.450
| av                 = 0,6
| gelhe              = 81.713.517 (2008)
| berbelavî          = 74
| dirav              = Pounda mistrî (EGP)
| dem                = UTC+1 an jî UTC+2
| nîşana_înternetê   = .eg
| koda_telefonê      = +20
| nexşe              = Karte Ägyptens.png
| nexşe_sernav       = Nexşeya Misrê (bi zimanê almanî ye)
}}
'''Misir''' ({{bi-ar|جمهورية مصر العربية|Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah}}) [[welat]]ek e li bakurê rojhilatê [[Afrîka]]yê. Welatê Misirê mezintirîn welat e li nav cîhana erebî ji bo serjimêriya daniştiyan. Herwiha Misir [[Yekîtiya Ereb|Serperiştiya Welatên Yekgirtiya Ereban]] diket. Misir ya navdare ji ber ku paşmawên Şanşîna [[Fîrewn]]î, [[Piramîd|pîramîdan]]. Çemê herî dirêj a cîhanê [[Nîl]] di nav erdê Misrê de derbas dibe. Misir welatekî li parzemîna Afrîkayê ye ku li dora bajarê [[Qahîre]]&lt;nowiki/&gt;yê û hinek derên din bi Îsraelê ve sinor e. Jiber vê yekê Misir li parzemînên Afrîka û Asyayê de ye. Misirê wekî hêza herêmî ye ku li Afrîkaya Navîn, Rojhilata Navîn, Cihan a misilman û hêza navendî ya cîhanê ye. Aboriya Misirê yek ji aborî ya Rojhilata Navîn e û pir girîng e ku di sedsala 21an de yek ji aborî yên herî ku mezin dibe. Di sala 2016an de, Misirê Afrîkaya Başûrê vekir û yek ji aboriyên herî mezin ya Afrîkayê (piştî Nîjeriya) bû. Misirê endamê damezirandina Yekîtiya [[Neteweyên Yekbûyî]], Tevgera Ne-Aligned, [[Yekîtiya Ereb]], [[Yekîtiya Afrîkayê]] û endamê Hevkariya Îslamî ye.

Misir welatek [[Ereb|welatê Ereb]] e ku ji aliyê rejîma [[komar|komarî]] ve tê birêvebirin. Piraniya niştecihên welatê ji erebên misilman pêk tên. Paytext û bajarê herî mezin ê welêt bajarê [[Qahîre]] ye. Serokê welat [[Abdülfettah es-Sisi|Abdülfettah el Sisi]] ​​ye û serokwezîrê wî jî [[Mustafa Madbuli]] ye. Organa yasayî ya Misrê [[Meclîsa Gelê Misrê]] ye.

Dîroka Misirê nêzî 7000 sal e. Di dîrokê de mal û malên [[Şaristanî|şaristanî]] û neteweyên pêşîn bû û ji [[Serdema Kevnare]] vir ve gelek hikûmet, dewlet û eşîr hatine û derbas bûne. Herêm ji aliyê  rêveberên wî demê ji aliyê Firawn na ve hatiye birêvebirin. Piştê vê serdemê herêm kete bin desthilatdariya împaratoriyên [[Împeratoriya Roma|Romî]] û [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzansî]]&lt;nowiki/&gt;yan. Her çend di destpêka sedsala 19an de ji hêla [[Imperatoriya Sasaniyan]] ve hatibû girtin jî, dîsa di bin desthilatdariya Bîzansiyan de bû. Di sala 642an de, dema ku artêşa [[misilman]]&lt;nowiki/&gt;ên [[Ereb|Ereb]] yên [[Omer| Xelîfe Omer]] herêm ji Bîzansiyan stend û Misir ket bin destê desthilatdariya [[Îslam|Îslamî]]  Paşê, [[Xanedana Tûlûniyan]], [[Ebbasî|Ebbasî]], [[Xanedana Ihşîdiyan|Ihşidî]], [[Fatimî|Fatimidî]], [[Eyûbî]], [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] û [[Împeratoriya Osmanî|Osmanî]], gelek dewletên misilman li Misirê serdest bûn. Herêm bû vilayet [[Împeratoriya Osmanî|Imperatoriya Osmanî]]. Di sala 1922an de ji [[Keyaniya Yekbûyî|Yekîtiya Yekbûyî]] serxwebûna xwe bi dest xist û di sala 1953an de [[komar]] li welêt hat îlankirin. Bi Şoreşa Misrê ya dawî re [[Hosnî Mubarek]] ku 32 salan li Misrê hukum kir, derket û welat dest bi pêvajoya derbasbûna [[demokratîk]] kir. Ev pêvajo bi derbeya 3’ê Tîrmeha 2013’an dema ku yekemîn serokkomarê hilbijartî [[Muhammed Mursî]] ji wezîfeyê hat dûrxistin, hat qutkirin.

Misir di qada navneteweyî de gelek têkiliyên xwe hene. Di dema ku endamê [[Rêxistina Hevkariya Îslamî]], [[Yekîtiya Ereb|Yekîtiya Erebî]] û [[Yekîtiya Afrîkayê]] ye, bi her du welatên Rojhilat û yên Rojavayî re peywendiyeke hevseng diparêze.

== Dîrok ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:Cairo, Gizeh, Sphinx and Pyramid of Khufu, Egypt, Oct 2004.jpg|[[Sfenks|Sfenksê]] mezin û [[Pîramîd|pîramîda]] Khufu (Keops) li [[Gîze|Gîzeyê]]
Wêne:Pyramids at Gizah.jpg|[[Pîramîdên Gîzeyê]]: ya [[Khufu]] ([[Keops]]), ya [[Khafre]] ([[Kefren]]) û ya [[Menkaure]] ([[Mîkerînûs]])
&lt;/gallery&gt;Mizgîniyê û Misir Babetên sereke: Misrê û Misirê Misirê. Li gorî kelepên kevir ên li ser Nîranên çol û li çiyayên çol hene hene. Di sala 10-a-millennium de, çanda kulturê ku hunermend û masîgiran veguherînek çandek bi xemgîniya çandî-ê ve hate guhertin. Guherînên avhewa an jî nêzîkî 8000 BC bû dest pê kir ku erdên dahatiyên Misir, Misrê ava dikin. Niştecîhên pêşî yên koçberê [[Nîl]] koçber kir ku ew aboriya çandiniyê û civakek navendî bêtir ava kirin.
Bi nêzîkî 6000 BC, çandek [[Neolithîk]] di nav Neryaya Nîlê de vekirî ye. Di dema dema Neolîtîk de, çandên gelek pêşîn ên serbixwe di [[Misra Jorîn]] (başûr) û [[Misra Jêrîn]] (bakur) de pêşveçûnek. Çanda çandî û sererastiya Naqada ya gelemperî bi awayekî pêşniyarên ku ji bo Misirê dahatir tê têne kirin. Li malpera herî navîn yê navdar yê Misrê, Merimda, ji sedî heft sedsala Bad Badiyê pêşî dike. Hevpeymaniya civakên Misrûpayê yên ku bi hevpeymanên xwe yên başûr re ji hêla du hezar salan ve dabeş kirin, çandî çandî dimîne, lê bi berdewamî bazirganiya têkiliyên bi bazirganî re biparêzin. Pêwîsteyên belaş ên naskirî yên nivîsên hieroglyphic di dema dema pêşîn de, li ser Naqada III xwarinên xwarinê, li ser nêzîkî 3200 BC bû.

Welatê Misir bi rêya walîyekî ve girêdayî Osmaniyan bû. Lê li salên 1860an de bi rêveberiya xelefê Mihemed Elî Paşa,Îsmaîl welatê Misirê bi awayeke nefermî ji osmaniyan veqetî û bi serbixwe tevger dikir. Li sala 1869ê de bi alikariya [[Fransa|Fransayê]] hikûmeta Misirê, [[Kanala Suweyşê]] ava kir. Di van deman de mesrefên dewleta Misirê zêde bûn û ji ber van deynan li Kanala Suweyşê desthilata [[Brîtanî]]-[[Fransayî]] destpê kir. Li sala 1882ê de jî Brîtanyayê Misir dagir kir.

Li sala 1928ê de li Misirê komeleya [[Brayên Misliman]] ji aliyê [[Hesen El Benna]] ve hate ava kirin.

Heta piştî şerê cîhanê yê duyemîn jî [[Brîtanya]] yek ji desthilatê Misirê bû. Li sala 1936ê de di navbera hikûmeta Misirê û Brîtanyê de hevpeymanek hate destnîşan kirin. Misirê serxwebûna xwe daxuyand û di heman salê de jî Misir bû yek ji endamên [[Cemiyeta Neteweyan]]. Bi dûçûna vê hevpeymanê dagirkirina Brîtanyê ji bilî ya li derdora Kanala Sûveyşê, hate bidawî kirin. Lê derdora kanala Suveyşê di navbera her du dewletan de bû pirsgirêkeka mezin. Her wisa rêvebirina [[Sûdan]]ê jî di navbera her du dewletan de pirsgirêkek bû.

Sala 1951ê de di navbera şervanên Misirî û leşkerên Brîtanyayê de pevçûn derket. Di kanûna paşîn a 1952ê ye xwepêşandanên gel çêbûn û di encamê de bi rêberiya [[Cemal Ebdulnasir]] komara Misirê hate îlan kirin û key ji kar hate dûrxistin. Pirsgirêka Sûdanê di navbera her du dewletan de hate çareserkirin. Lê ji bo pirsgirêka leşkerên Brîtanya yên li Kanala Sûveyşê hevdîtin her dewam dikirin. Di hevpeymanekê ku di sala 1954ê de hatiye destnîşankirî de Brîtanyayê qebûl kir ku dê ji derdora kanala Sûveyşê hêzên xwe vekêşe, lê dema êrîş hat ser welatên Ereb an Tirkiye dikare cardîn vê noqteya leşkerî bikarbîne&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:421&lt;/ref&gt;.

Di navbera salên 1955ê û 1961ê de krîzên mezin li herêma Rojhilata Navîn de qewimîn. Misirê dixwast projeyeke mezin ya avdanê ava bike û ji ber wê jî Amerîkayê soz dabû ku dê alîkariyê bike lê Amerîkayê soza xwe bicih neanî. Ji ber vê sedemê Hikûmeta Misirê,li 1956ê de dest dana li ser şîrketa Kanala Sûveyşê û kir malê dewletê. Ev pêngava Cemal Ebdulnasir bû sedema krîzeka nû ku Fransa û Brîtanya ji vê rewşê nerazîbûn. Her wisa Îsraîl jî ji ber meseleya Filistinî dijberê Misirê. Ji ber van sedeman Fransa, Brîtanya û Îsraîl di çiriya pêşîn a 1956ê de dest bi dagirkirina Misirê kirin. Gelek cihên Misirê hatin dagir kirin lê Amerîka û Sovyet dijî vê pêngavê bûn. Ji ber givaşa van her du dewletan her sê dewletên dagirker hêzên xwe ji Misirê vekişandin. Ev êrîş her çend bêhêzbûna Misirê nîşan bide jî, popûlariteya Cemal Ebdulnasir li nav Ereban zêdetir lêhat û têkildarî wî gelek guherîn li Rojhilata Navîn çêbûn. Li Sûrî derbeya leşkerî çêbû û terefdarên Cemal Ebdulnasir bûn desthilat. Di reşemeha 1958ê de Sûrî û Misirê bi navê Komara Yekgirtî ya Ereb ava kirin. Li Îraqê jî derbeya leşkerî çêbû. Key Nurî Seîd bi malbata xwe ve hatin qetilkirin.

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê Cemal Ebdulnasir de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de [[Urdun]] û [[Sûrî|Suriyeyê]] bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê [[nîvgirava Sînayê]], Kanala Sûveyşê, [[Quds]], [[Xeze]], [[Urduna Rojava]] û [[Girên Golan|Girên Colanê]] dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê [[Îsraîl]] ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Sê sal piştî şerê 1967ê Cemal Ebdulnasir mir. Ebdulnasir hêvîya gelê Ereb bû. Bi vê mirinê hemî gelê Ereb xemgîn bû, merasîmên mezin bo mirina wî hatin danîn. Piştî mirina Ebdulnasir, hevkarê wî [[Enwer Sedat]] bû desthilat.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora Kanala Sûveyşê. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.

Enver Sedat li sala 1981ê de ji aliyê hindek îslamîxwazan hate kuştin û şûna wî [[Husnî Mibarek]] bû serokê Misirê.
== Aborî ==
[[Wêne:San Stefano Grand Plaza 2.jpg|thumb|Plaza û [[Qahîre]] li [[Eksandria]].]] 
Aboriya li Misrê, ku ji aliyê erdnîgarî ve wekî Jor û Jêrîn tê pênase kirin; Tûrîzm li ser hinardekirina Gizayê, pembûya dirêj a herî bi kalîte ya cîhanê, û hilberên [[tekstîl]] yên ku li peravên Nîlê û li ser axên berdar [[aluvial]] çêdibin, bingeh digire. [[Qahîre]] bi otêlên 5-stêrk ên zincîreyên herî mezin ên cîhanê re derfetên rûniştinê yên zexm hene.

Balkêş e ku meriv perestgehên [[Misira kevnare|Misira Kevnare]], ku wekî yek ji sê şaristaniyên herî girîng ên cîhanê, li tenişta Nîlê tê pênase kirin, û gerên keştiyê yên ber bi Aswanê ve bibînin. Dibe ku balkêş be dîtina mînakên şaristaniya Misrê ya Jorîn û jiyana rojane ya ku li Muzexaneya Aswan hatine pêşandan, û têkiliya bi [[Sudan]] re ku ji hêla kesayetiyên xwecihî ve têne piştgirî kirin. Perestgeha Mezin, ku di dema avakirina [[Bendava Aswan]] de ku ji hêla [[Cemal Abdünnasır]] ve hatî çêkirin, wekî yek ji mezintirîn [[bendava]] li cîhanê hate veguheztin û Roma ku hûn ê li kêleka wê bibînin. Nîl bi avahîyên [[Fîrewn]]s. Perestgehên [[Împeratoriya Romê]] di warê nirxandina zanîna mîmarî ya wê rojê de bi qasî pîramîdên [[Gize]] bi qîmet in. Li bajarên ku li ser du peravên Nîlê hatine damezrandin, li bazarên ku hilberên kevneşopî yên herêmî lê têne peyda kirin, divê hem di warê danûstendina bi kalîte û hem jî di warê bihayê de, bi taybetî ji bo hilberên [[papîrus]] yên navdar ên cîhanê baldar bin. Di bazarên wek Hanü'l-Halil de li dikanên herêma Gîzayê ku ji xwe re enstîtuya papîrusê bi nav dikin, papîrûsên ku ji buhayên giran bi erzankirinên mezin têne firotin, dikarin bi çaryeka bihayê dawîn bikirin.

Li Misrê ku têra xwe [[neftê]] erzan pêşkêşî gelê xwe dike, mûçe pir kêm in. Lêbelê, hewcedariyên bingehîn ên ku ji bo domandina jiyanê hewce ne jî pir erzan in. Ji ber ku di van salên dawî de taybetkirina ku hatiye kirin bêkarî zêde kiriye, ji bo ku teqîneke civakî pêk neyê hêdî hêdî pêş dikeve. Bi giştî kar ji aliyê dewletê ve tê dayîn. Saetên xebatê; Ji ber taybetmendiyên avhewayê bi giştî serê sibê saet di navbera 8 û 15'an de ye. Saetên kar li [[sektora taybet]] dirêj in. Derfetên kar ji bo nifşa nû mezûnên zanîngehê kêm in. Her çend bi daxistinan û îmtiyazên bacê yên ku [[veberhênana rasterast a biyanî]] teşwîq dike de têgehek girîng hatibe peyda kirin jî, dijwariyên ku di peydakirina karmendên jêhatî de têne ceribandin bandorek neyînî li ser veberhêner dike. Di van demên dawî de hat dîtin ku komên girîng ên tekstîlê yên Tirkiyeyê li Misrê li herêmên azad ên bi kalîte li ser veberhênanê dixebitin.

Dêr û kinîştên ku li kêleka mizgeftan hatine çêkirin, ku her yek ji wan xwedî taybetmendiyên mîmarî yên cihê ne, wêneyekî tevna olî ya balkêş dide. Roja hefteyê ji bo Misilmanan Înî ye, lê welatiyên Xiristiyan û Cihû yên Misrê roja Şemî û Yekşemê betlaneyê ne. Bank roja Înî / Şemiyê girtî ne.

== Demografîk ==
[[Wêne:Egypt 2010 population density1.png|thumb|Tirbûna nifûsa Misrê]]

Misir welatê herî qelebalix ê cîhana erebî û sêyemîn welatê herî qelebalix ê parzemîna Afrîkayê ye, bi nifûsa xwe ji sala 2017-an vir ve nêzî 95 mîlyon e. Nifûs, pêşkeftinên bijîjkî û Şoreşa Kesk ji 1970 heta 2010 bi lez mezin bûye ji ber zêdebûna hilberîna çandiniyê. Dema ku Napoleon di sala 1798-an de welatê Misirê dagir kir, nifûsa Misrê dora 3 mîlyon bû.

Nifûsa Misrê pir bajarvanî ye, li ser Nîlê (bi taybetî [[Qahîre]] û [[Eksandria]]), [[Delta (erdnîgarî)|Delta]] û li nêzî Kanala Sûweyşê ye. Misrî ji hêla demografîk ve têne dabeş kirin ku li navendên mezin ên bajaran dijîn, fellahîn, an cotkarên ku li gundên gundan dijîn. Tevahiya qada niştecihbûnê tenê 77.041&amp;nbsp;km² ye, û dendika wê ya fîzyolojîk [[Bengladeş]] dişibihe, bi zêdetirî 1,200 niştecîh li her km².

==== ''Komên Etnîkî'' ====
Misiriyên etnîkî koma etnîkî ya herî mezin a welêt e, ji sedî 99,7ê nifûsa giştî pêk tê.&lt;ref&gt;{{Çavkaniya malperê | url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | sernav = Misir | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210104191953/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/egypt/ | archivedate = 4 Çile, 2021}}&lt;/ref&gt; Di nav hindikahiyên etnîkî de [[Abaza]], [[Tirk]], [[Yewnan]], [[Bedewîn|Eşîrên Erebên Bedewî]], ku li çolên rojhilat û li Nîvgirava Sînayê, [[Siwa Oasis]] [[Zimanê amazigh]] bi Siwî diaxivin û [[Nubî]] civakên ku li kêleka Nîlê kom bûne.

== Mijarên têkildar ==

* [[Misira kevnare]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Egypt}}

{{Dewletên Efrîqa}}{{kurt}}

[[Kategorî:Misir| ]]</text>
      <sha1>sil1z7ln6tn22e7eluq1le5fg04rc97</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Salman Rushdie</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6854</id>
    <revision>
      <id>1095077</id>
      <parentid>1095018</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:26:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6138" xml:space="preserve">{{jînedank
|wêne=Salman-Rushdie-1.jpg
|sernavê_wêne=Salman Rushdie, di sala 2005an de
}}
'''Sir Ahmed Salman Rushdie''' (bilêvkirina kurdî: ''Ehmed Selman Ruşdî'') navê nivîskarê navdarê biregez [[Brîtanî]]-Hindî ye.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://openthemagazine.com/columns/open-conversation/that-the-world-that-you-knew-and-that-in-a-way-made-you-that-world-vanishes-i-dont-think-im-alone-in-that-says-salman-rushdie/|title='That the world that you knew, and that in a way made you – that world vanishes. I don't think I'm alone in that,' says Salman Rushdie|last=Taseer|first=Aatish|date=2 August 2019|website=Open|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805051233/https://openthemagazine.com/columns/open-conversation/that-the-world-that-you-knew-and-that-in-a-way-made-you-that-world-vanishes-i-dont-think-im-alone-in-that-says-salman-rushdie/|archive-date=5 August 2019|url-status=live|access-date=5 August 2019}}&lt;/ref&gt; Xebata wî bi gelemperî [[realîzma efsûnî]] bi çîroka dîrokî re dike yek û di serî de bi girêdan, têkçûn û koçberiyên di navbera şaristaniyên Rojhilat û Rojava de mijûl dibe, ên ku bi giranî li ser parzemîna Hindistanê pêk tên.

Romana duyem a Rushdie, [[Zarokên Nîvê Şevê (1981)]], di sala 1981 de [[xelata Booker]] wergirt û du caran - di carcoveya 25 û 40 saliya xelatê de - wekî &quot;romana herî baş a hemî serketiyan&quot; hate hesibandin. Romana wî ya çaremîn, [[Ayetên Şeytanî|Ayetên Şeytanî (1988)]] bû mijara nîqaşan û ji aliyê misilmanan ve bû sedema nerazîbûnan. Gefên kuştinê li dijî wî hatin kirin, di nav wan de fetwaya kuştina wî ya ku ji aliyê [[Ayetullah Ruhollah Xumeynî]], Rêberê Bilind ê [[Îran|Îranê,]] di sala 1989 de hat dayîn. [[Brîtanya Mezin|Hikûmeta Brîtanya]] Ruşdî xiste bin parastina polîs.

Di sala 1983an de, Ruşdî wek endamê [[Cemiyeta Qraliyetê ya Wêjeyê]] hat hilbijartin. Ew di sala 1999 de wek [[Commandeur de l'Ordre des Arts et des Lettres]] a [[Fransa|Fransayê]] hat tayîn kirin.&lt;ref&gt;&quot;[http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa Rushdie to Receive Top Literary Award] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120505130624/http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa|date=5 May 2012}}.&quot; ''[[Chicago Tribune]].'' 7 January 1999. Retrieved 26 March 2012.&lt;/ref&gt; Di sala 2007 de, ji ber xizmetên wî yên ji bo edebiyatê, ew wek [[şovalye]] hat wergirtin.&lt;ref&gt;&quot;[http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm Birthday Honours List – United Kingdom].&quot; ''[[The London Gazette]]'' 58358(1):B1. 16 June 2007. Retrieved 26 March 2012. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116101644/http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm|date=16 January 2013}}&lt;/ref&gt; Di 2008 de, [[The Times]] ew di rêza sêzdehemîn de di lîsteya xwe ya 50 nivîskarên herî mezin ên Brîtanî de ji sala 1945-an vir ve kir.&lt;ref&gt;[https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90 &quot;The 50 Greatest British Writers Since 1945&quot;.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200219025130/https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90|date=19 February 2020}} ''The Times'', 5 January 2008. Retrieved 1 January 2010. Subscription required.&lt;/ref&gt; Ruşdî ji sala 2000 de li [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|Amerîka]] dijî. Ew di sala 2015-an de li Enstîtuya Rojnamegeriyê ya Arthur L. Carter ya [[Zanîngeha New Yorkê]] wekî Nivîskarê Birûmet hate binavkirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/|title=Distinguished Professionals in Residence|archive-url=https://web.archive.org/web/20170405170144/https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/|archive-date=5 April 2017|url-status=dead|access-date=4 April 2017}}&lt;/ref&gt; Berê, wî li [[Zanîngeha Emory]] ders da. Ew ji bo [[Akademiya Huner û Wêjeyê ya Amerîkî]] hate hilbijartin. Di 2012-an de, wî [[Joseph Anton: Bîranînek]] çap kir, li ser jiyana wî ya li dû nakokiyên li ser Ayetên Şeytanî.

Di 12 tebax 2022 de, Rushdie di dema bernameyeke li [[Chautauqua]], New York de, rastî êrişê hat. Zilamek bi lez û bez derket ser sehnê û berî ku nivîskar gotarekê bide, çend caran kêrê li Ruşdî da.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/live/2022/08/12/nyregion/salman-rushdie-stabbed-new-york|title=Live Updates: Salman Rushdie Is Stabbed During Speech in Western New York|last=Gelles|first=David|last2=Root|first2=Jay|date=12 August 2022|website=[[The New York Times]]|access-date=12 August 2022|last3=Harris|first3=Elizabeth}}&lt;/ref&gt;

=== Romanên wî ===
*''[[Grimus]]'' (1975)
*''[[Midnight's Children]]'' (1981)
*''[[Shame (Rushdie novel)|Shame]]'' (1983)
*''[[The Satanic Verses]]'' (1988)
*''[[The Moor's Last Sigh]]'' (1995)
*''[[The Ground Beneath Her Feet]]'' (1999)
*''[[Fury (Rushdie novel)|Fury]]'' (2001)
*''[[Shalimar the Clown]]'' (2005)
*''[[The Enchantress of Florence]]'' (2008)
*''[[Two Years Eight Months and Twenty-Eight Nights]]'' (2015)
* ''[[The Golden House (novel)|The Golden House]]'' (2017)&lt;ref&gt;''[http://www.vowelor.com/book/the-golden-house-salman-rushdie-review/ &quot;The Golden House&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170509085622/http://www.vowelor.com/book/the-golden-house-salman-rushdie-review/ |date=9 May 2017 }}'' by Salman Rushdie, ''Random House''.&lt;/ref&gt;
* ''[[Quichotte (novel)|Quichotte]]'' (2019)&lt;ref&gt;''[https://www.penguinrandomhouse.com/books/612467/quichotte-by-salman-rushdie/9780593132982/ &quot;Quichotte&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190725145920/https://www.penguinrandomhouse.com/books/612467/quichotte-by-salman-rushdie/9780593132982/ |date=25 July 2019 }}'' by Salman Rushdie, ''Penguin Random House''.&lt;/ref&gt;


[[Kategorî:Nivîskarên îngilîz]]
[[Kategorî:Nivîskarên hindistanî]]

{{Nivîskar-şitil}}

== Çavkanî ==</text>
      <sha1>p1zo5dzzyp6wbolah1v24rntjx2lre8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095078</id>
      <parentid>1095077</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:26:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Romanên wî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6138" xml:space="preserve">{{jînedank
|wêne=Salman-Rushdie-1.jpg
|sernavê_wêne=Salman Rushdie, di sala 2005an de
}}
'''Sir Ahmed Salman Rushdie''' (bilêvkirina kurdî: ''Ehmed Selman Ruşdî'') navê nivîskarê navdarê biregez [[Brîtanî]]-Hindî ye.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://openthemagazine.com/columns/open-conversation/that-the-world-that-you-knew-and-that-in-a-way-made-you-that-world-vanishes-i-dont-think-im-alone-in-that-says-salman-rushdie/|title='That the world that you knew, and that in a way made you – that world vanishes. I don't think I'm alone in that,' says Salman Rushdie|last=Taseer|first=Aatish|date=2 August 2019|website=Open|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805051233/https://openthemagazine.com/columns/open-conversation/that-the-world-that-you-knew-and-that-in-a-way-made-you-that-world-vanishes-i-dont-think-im-alone-in-that-says-salman-rushdie/|archive-date=5 August 2019|url-status=live|access-date=5 August 2019}}&lt;/ref&gt; Xebata wî bi gelemperî [[realîzma efsûnî]] bi çîroka dîrokî re dike yek û di serî de bi girêdan, têkçûn û koçberiyên di navbera şaristaniyên Rojhilat û Rojava de mijûl dibe, ên ku bi giranî li ser parzemîna Hindistanê pêk tên.

Romana duyem a Rushdie, [[Zarokên Nîvê Şevê (1981)]], di sala 1981 de [[xelata Booker]] wergirt û du caran - di carcoveya 25 û 40 saliya xelatê de - wekî &quot;romana herî baş a hemî serketiyan&quot; hate hesibandin. Romana wî ya çaremîn, [[Ayetên Şeytanî|Ayetên Şeytanî (1988)]] bû mijara nîqaşan û ji aliyê misilmanan ve bû sedema nerazîbûnan. Gefên kuştinê li dijî wî hatin kirin, di nav wan de fetwaya kuştina wî ya ku ji aliyê [[Ayetullah Ruhollah Xumeynî]], Rêberê Bilind ê [[Îran|Îranê,]] di sala 1989 de hat dayîn. [[Brîtanya Mezin|Hikûmeta Brîtanya]] Ruşdî xiste bin parastina polîs.

Di sala 1983an de, Ruşdî wek endamê [[Cemiyeta Qraliyetê ya Wêjeyê]] hat hilbijartin. Ew di sala 1999 de wek [[Commandeur de l'Ordre des Arts et des Lettres]] a [[Fransa|Fransayê]] hat tayîn kirin.&lt;ref&gt;&quot;[http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa Rushdie to Receive Top Literary Award] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120505130624/http://articles.chicagotribune.com/1999-01-07/news/9901070421_1_indian-born-writer-british-novelist-salman-rushdie-fatwa|date=5 May 2012}}.&quot; ''[[Chicago Tribune]].'' 7 January 1999. Retrieved 26 March 2012.&lt;/ref&gt; Di sala 2007 de, ji ber xizmetên wî yên ji bo edebiyatê, ew wek [[şovalye]] hat wergirtin.&lt;ref&gt;&quot;[http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm Birthday Honours List – United Kingdom].&quot; ''[[The London Gazette]]'' 58358(1):B1. 16 June 2007. Retrieved 26 March 2012. {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116101644/http://www.london-gazette.co.uk/issues/58358/supplements/page.htm|date=16 January 2013}}&lt;/ref&gt; Di 2008 de, [[The Times]] ew di rêza sêzdehemîn de di lîsteya xwe ya 50 nivîskarên herî mezin ên Brîtanî de ji sala 1945-an vir ve kir.&lt;ref&gt;[https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90 &quot;The 50 Greatest British Writers Since 1945&quot;.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200219025130/https://www.thetimes.co.uk/article/the-50-greatest-british-writers-since-1945-ws3g69xrf90|date=19 February 2020}} ''The Times'', 5 January 2008. Retrieved 1 January 2010. Subscription required.&lt;/ref&gt; Ruşdî ji sala 2000 de li [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|Amerîka]] dijî. Ew di sala 2015-an de li Enstîtuya Rojnamegeriyê ya Arthur L. Carter ya [[Zanîngeha New Yorkê]] wekî Nivîskarê Birûmet hate binavkirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/|title=Distinguished Professionals in Residence|archive-url=https://web.archive.org/web/20170405170144/https://journalism.nyu.edu/about-us/faculty/distinguished-professionals-in-residence/|archive-date=5 April 2017|url-status=dead|access-date=4 April 2017}}&lt;/ref&gt; Berê, wî li [[Zanîngeha Emory]] ders da. Ew ji bo [[Akademiya Huner û Wêjeyê ya Amerîkî]] hate hilbijartin. Di 2012-an de, wî [[Joseph Anton: Bîranînek]] çap kir, li ser jiyana wî ya li dû nakokiyên li ser Ayetên Şeytanî.

Di 12 tebax 2022 de, Rushdie di dema bernameyeke li [[Chautauqua]], New York de, rastî êrişê hat. Zilamek bi lez û bez derket ser sehnê û berî ku nivîskar gotarekê bide, çend caran kêrê li Ruşdî da.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/live/2022/08/12/nyregion/salman-rushdie-stabbed-new-york|title=Live Updates: Salman Rushdie Is Stabbed During Speech in Western New York|last=Gelles|first=David|last2=Root|first2=Jay|date=12 August 2022|website=[[The New York Times]]|access-date=12 August 2022|last3=Harris|first3=Elizabeth}}&lt;/ref&gt;

=== Romanên wî ===
*''[[Grimus]]'' (1975)
*''[[Midnight's Children]]'' (1981)
*''[[Shame (Rushdie novel)|Shame]]'' (1983)
*''[[The Satanic Verses]]'' (1988)
*''[[The Moor's Last Sigh]]'' (1995)
*''[[The Ground Beneath Her Feet]]'' (1999)
*''[[Fury (Rushdie novel)|Fury]]'' (2001)
*''[[Shalimar the Clown]]'' (2005)
*''[[The Enchantress of Florence]]'' (2008)
*''[[Two Years Eight Months and Twenty-Eight Nights]]'' (2015)
* ''[[The Golden House (novel)|The Golden House]]'' (2017)&lt;ref&gt;''[http://www.vowelor.com/book/the-golden-house-salman-rushdie-review/ &quot;The Golden House&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170509085622/http://www.vowelor.com/book/the-golden-house-salman-rushdie-review/ |date=9 May 2017 }}'' by Salman Rushdie, ''Random House''.&lt;/ref&gt;
* ''[[Quichotte (novel)|Quichotte]]'' (2019)&lt;ref&gt;''[https://www.penguinrandomhouse.com/books/612467/quichotte-by-salman-rushdie/9780593132982/ &quot;Quichotte&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190725145920/https://www.penguinrandomhouse.com/books/612467/quichotte-by-salman-rushdie/9780593132982/ |date=25 July 2019 }}'' by Salman Rushdie, ''Penguin Random House''.&lt;/ref&gt;

[[Kategorî:Nivîskarên îngilîz]]
[[Kategorî:Nivîskarên hindistanî]]


{{Nivîskar-şitil}}

== Çavkanî ==</text>
      <sha1>b8b6s95pw08svbpycosmhr8tn69m539</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Îsraêl</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7334</id>
    <revision>
      <id>1095092</id>
      <parentid>1094423</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T22:52:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15663" xml:space="preserve">{{Infobox welat
| nav                = מדינת ישראל
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Îsraêl
| al                 = Flag of Israel.svg
| girêdana_alê       = Ala Îsraêlê
| nîşan              = Coat_of_arms_of_Israel.svg
| girêdana_nîşanê    = Nîşana Îsraêlê
| dirûşm             = 
| sirûda_netewî      = {{ziman-he|הַתִּקְוָה‎|Hatikvah}}&lt;br&gt;[[File:Hatikvah instrumental.ogg|center]]
| cîh                = ISR orthographic.svg
| cîh_sernav         = 
| zimanên_fermî      = [[Îbranî]] û [[erebî]]
| zimanên_tev        = 
| paytext            = [[Orşelîm]] (kêm naskirin)
| koordînat_paytext  = {{Koord|31|47|N|35|13|E|type:country}}
| sîstema_siyasî     = [[Komar]]
| serok_cure         = Serokkomar
| serok_nav          = [[:he:יצחק הרצוג|Isaac Herzog]] (יצחק הרצוג)
| serok_cure1        = Serokwezîr
| serok_nav1         = [[:he:יאיר לפיד|Yair Lapid]] (יאיר לפיד)
| serok_cure2        = 
| serok_nav2         = 
| rûerd              = 20.991
| av                 = 2
| gelhe              = 8.698.180
| gelhe_sal          = [[2017]]
| berbelavî          = 392
| serxwebûn          = [[14'ê gulanê]] [[1948]]
| TBH_giştî          = 
| TBH/kes            = 
| TBH_sal            = 
| dirav              = Şekel (ILS)
| dem                = UTC +2
| nîşana_înternetê   = .il
| koda_telefonê      = +972
| nexşe              = Israel - Location Map (2012) - ISR - UNOCHA.svg
| nexşe_sernav       = 
}}
'''Îsraêl'''&lt;ref&gt;Şirîn (1996) English-Kurmanji/Kurmancî-Inglîzî Word List.&lt;/ref&gt; (Îsraîl, Îsrayîl, Îzraîl) ({{bi-he|{{Audio|He-Medinat Israel.ogg|מדינת ישראל}}|Medinat Jisra'el}}; {{bi-ar|دولة إسرائيل|Daulat Isrā īl}}) dewleteke rojhilata navîn a ber sînorên [[Libnan]], [[Sûriye]], [[Urdun]], [[Urduna Rojava]], [[Misir]] û [[Şirîta Xezeyê|Xeze]] ye.

Rojavayê xwe digihêje [[Deryaya Navîn|deryaya navîn]]. Ji hemû dewletên cîhanê de tenê li wir pirraniya gel ji gelê [[cihû]] pêk tê.

Bi saya plana UNO ya 1947an ji bo parkirina Fîlîstînê Îsraêl piştî dawiya [[bervedariya neteweyên yekbûyî ya ji bo Fîlîstînê]] di roja 14ê gulanê 1948an de weke komara parlamenter hate avakirin. Ev plana dewletên yekbûyî ya parkirina Fîlîstînê ji bo avakirina dewleteke îsraêlî û erebî bûyereke sereke bû ji bo qewimandin û pêkhatina [[pirsgirêka rojhilata navîn]], ya ku hê jî berdewam e.

Hejmara şêniyên wê 7 milyon e. Welatê Îsraêlê piştî Şerê Duyem ê Cihanî ku bû sedema kuştina 6 milyon [[cihû]]yan li [[Ewropa|Ewrûpayê]] hat damezrandin.

Zimanên fermî yên Îsraêlê [[Îbranî|hebrayî]]-cîhûkî (îvrît) û [[erebî]] ne.

Li gorî [[rêxistin]]a NGO ya bi navê [[Freedom House]] ew tek dewleta demokrasiyê ye li rojhilata navîn (li gorî rewşa sala 2009an).&lt;ref&gt; [http://www.bpb.de/internationales/weltweit/mens chenrechte/38794/demokratische-staaten Belawbûna dewletên demokratîk], Navenda komara Elmanya ji bo perwerdehiya siyasî, dîtin: 23'ê îlonê 2009&lt;/ref&gt;

Herwiha, li Îsraêlê hejmareke mezin kurd jî dijîn, ku ji wan re ''[[kurdên cihû]]'' tê gotin{{Çavk}}.

== Nav == 
Kevintirîn çavkaniya ku peyva &quot;Îsraêl&quot; bikartîne [[dîreka Merenptah]] a ji dema [[Misira kevnare]] ye û îro li [[Muzeya Misirî (Qahîre)]] tê parastin. Nivîsa li ser tê texmînkirin ku di sala 1211an B. Z. hatiye çêkirin behsa şerekê dike li dijî geleke bi navê Îsraêl. Li gorî etîmolojiya gelan a [[tewrat]]ê peyva &quot;Îsraêl&quot; tê wateya &quot;şervanên Xweda&quot;. [[Yaqûb]] vê navê wergirt piştî ku li hemberî dijminekî nediyar biserket. Neslên piştî wî (12 eşîr) weke &quot;zarokên Îsraêlê&quot;, &quot;Îsraêlît&quot; an bi kurtasî &quot;Îsraêl&quot; hatin binavkirin. Wek gelek navên samî, ev nav jî ji fîîleke dema bihûrî û navekê pêk tê. Fîîl wek 'şerkirin', nav jî weke 'Xweda' kare bê bi nav kirin. Herwiha, ev pevy kare wek hevok bê fehmkirin jî û li gorî vê yekê tê du wateyan:
* Xweda hikm dike / Bila Xweda hikm bike
* Xweda (ji bo me) şer dike / Bila Xweda (ji bo me) şer bike

Navê fermî yê welatê ji wir ve tê û weke &quot;Medinat Israêl&quot; derbas dibe.

Navên din ên alternatîv ên ku di dema damezirandina dewletê de dihatin giftûgokirin [[Eretz Israêl]] (''Welatê Pîroz''), [[Zion]], [[Yûdea]] û Yûdeaya Nû bûn.

== Erdnigarî ==
Îsraêl weke li ser pireke erdnigarî ya di nava [[Asya]] û [[Afrîka]] de, li ber ava rojavayê ya deryaya navîn e. Li gorî vê yekê ji aliyê erdnigariyê ve dikeve nava Asyaya pêşîn, lê ji aliyê jeolojîk ve beşeke Afrîka ye, ji ber ku li ser lewheya qit'eyî ya efrîqî disekine. Li rojavayê, lewheya erebî peyda ye û sînora her dû lewheyan ji Wadiya Urdun pêk tê, ya ku beşeke qelişa mezin a vekirina efrîqî ye. Li bakûrê Îsraêlê Libnan, li bakûr-rojhilata wê Sûriye, li rojhilata wê Urduna rojava û Urdun, li başûr-rojavayê wê Xeze û Misir û li başûrê wê behra sor hene.

== Dîrok ==
[[Wêne:Israel-2013-Aerial 21-Masada.jpg|thumb|{{Girêdan|Masada|en||he|מצדה}}]]
Piştî salên 1880an de ji welatên Ewropaya Rojhilat ve bo herêma Filîstinê koça hindek cihûyan çêbû. Jixwe herêma Filîstîn ji berê were ji cihûyan herêmeke pîroz bû. Li sala 1897ê de yekemîn Kongreya Siyonîst li vê derê hate lidarxistin û di vê kongreyê de banga avakirina welatekî cihû hate kirin. Ev herêm di wî wextî de di bin kontrola osmaniyan de bû û koça cihûyan her berdewam dikir. Heta 1914ê hejmara cihûyan gehişte 85 hezar kesan, yanî 12% nifûsa herêmê cihû bûn&lt;ref&gt;Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi,r:341&lt;/ref&gt;

Piştî [[Şerê Cîhanî yê Yekem]] û ji nav çûna [[Împeratoriya Osmanî]] û [[Peymana Sykes–Picot]], axa osmanî hate dabeşkirin di navbeyna [[Fransa]] û [[Brîtanya]] da. [[Filistîn]] bo [[Împeratoriya Brîtanyayê]] Brçû. Hîngê Brîtanî gelek harî siyonîsta kirin ji bo damezrandina welatê cihûyan bi rêka [[Deklarasiyona Balfour]] (1917) û koçberiya cihuyan ji dewletên [[Polonya]], [[Romanya]], [[Rusya]] hwd û dewletên Ewropî yên dî bo Filistînê berdewam kir. Piştî encamdana [[Şerê Cîhanî yê Yekem]], di navbera Împeratoriya Osmanî û dewletên Ewropî de [[Hevpeymana Versailles]] (1919) hate destnîşan kirin. Bi dûçûna vê hevpeymanê Osmanî dê serxwebûna dewletên Ereb bi şerta mandatiya Fransa û Brîtanyayê dê qebûl bike. Li sala 1922yê de di [[Cemiyeta Netewan]] de ev mafên van dewletan hatin pejirandin. Bi dûçûna vê rêkeftinê [[Îraq]] û [[Filistîn]] dê di bin berpirsiyariya Brîtanyayê de, Libnan û Suriye jî dê di bin berpirsiyariya Fransa de be. Jixwe Îsraêl jî di nav herêma Filistînê de bû. 

Li Filistînê hindî ku hatina cihûyan zêde dibû, nerazîbûnên ereban jî zêde dibûn. Bi rêberiya Muftiyê Qudsê [[Emîn El-Huseynî]] têkoşîna çekdarî li dijî rêvebirina Brîtanyayê û cihûyan pêkhat. Li sala 1937ê de li Brîtanyayê [[Komîsyona Peel]] biryarên nû hilgirtin. Bi dûçûna van biryaran li Filistinê dê du dewlet bên avakirin yek ya ereban yek jî ya cihûyan. Ev ji bo cihûyan pêngaveke baş bû. Lê ereban ev yek qebûl nedikir. Li sala 1939ê de jî Hikûmeta Brîtanyêyê biryarên nû wergirtin. Bi dûçûna van biryaran li Filistînê hikûmeteke ereb dê were avakirin û hatina cihûyan bo Filistînê dê were kêm kirin û kontrol kirin. Lê ev biryar jî ji layê cihûyan nehate pejirandin û cihûyan jî dest bi têkoşîna çekdarî kir&lt;ref&gt;Arap Halkları Tarihi-Albert Hourani,r:388&lt;/ref&gt;. 

Sala 1947ê de Brîtanyayê pirsgirêka Filistîn û Îsraîlê bir hizûra [[Neteweyên Yekgirtî]]. Neteweyên Yekgirtî ji bo herêmê planek amade kir û mijdara 1947ê de hate pejirandin. Lê ev plan ji aliyê dewletên Ereb û nûnerên filistînî ve hatin redkirin.14ê gulana 1948ê de Brîtanyayê biryar da ku hemî hêzên xwe ji Filistînê bikêşe. Di heman rojê de civaka Cihûyan serxwebûna dewleta Îsraîlê daxuyandin. Ev biryar ji aliyê Rûsya û Amerîkayê hevdem hate nasîn. Li ser biryara civaka cihûyan; hêzên leşkerî yên Misir, Urdun, Iraq, Sûriye û Libnanê dest bi hereketê kirin û ber bi axa filistînê ve çûn. Lê Îsraîl di vî şerî de serketîtir bû, gelek axa Filistinê ji dewletên ereb stand. Di serêsala 1949ê de di bin çavdêriya Neteweyên Yekgirtî di navbera Îsraîl û dewletên ereb de hevpeymanên berdana çekan hate kirin. Nêzîkî 75% axa Filistînê ma di nav dewleta Îsraîlê de, ji [[Xeze]] bigire heta sinorê Misirê jî ber dewleta Misirê ket, axa mayî [[Urduna rojava]] jî Urdunê stand. [[Quds]] jî di navbera Urdun û Îsraîlê de hate parvekirin&lt;ref&gt;Albert Hourani,Arap Halkları Tarihi,r:419&lt;/ref&gt;. Bi vî şerî axa dîrokî ya Filistînê bû sê parçe: Îsraêl, [[Urduna rojava]], û [[Şirîta Xezeyê]].

Krîza di navbera Misir û Îsraîlê de her roja diçû zêdetir dibû. Binketina şerê 1948ê û krîza Sûveyşê hêj di dilê [[Cemal Ebdulnasir]] de mabû. Dixwast tola van şeran bistîne û axa Ereban ji Îsraîlê bistîne. Her wisa Îsraîlê jî dixwast hemû Filistînê bixe nav dewleta xwe. Li sala 1967ê de Misirê astenga Akabeyê ji bo rêgirtina sefîneyên Îsraîlî girt. Di vî wextî de Urdun û Suriyeyê bi Misirê hevpeymanên şerî kirin. 5 xizîrana 1967ê de hêzên hewayî yên Îsraîlê hemû hêzên hewayî yên Misirê îmha kirin. Îsraîlê nîvgirava Sînayê, [[Kanala Suweyşê|Kanala Sûveyşê]], Quds, Xeze, Urduna Rojava û Girên Colanê dagir kirin. Lê bi dûçûna peymana Neteweyên Yekgirtî dê Îsraîl ji axên dagir kirî derkeve. Lê dê bi temamî derkeve an ji hindek cihan derkeve zêde aşkera nekiribûn.

Li sala 1973ê de Misirê ji nişka ve êrîş bir ser leşkerên Îsraîlî yên li derdora [[Kanala Suweyşê|Kanala Sûveyşê]]. Di vî wextî de jî leşkerên Suriyê êrîş bir ser girên Golanê. Bi alikariya [[DYA]]yê ev rewş guherî û bi serketina Îsraîlê bidawî bû. Ji ber vê helwesta DYAyê dewletên Ereb û [[OPEC]]ê ambargoya petrolê dana ser dinyayê û bahayê petrolê zêde bûn. 2 sal piştî şer, bi berevaniya DYAyê Sûrî û Îsraîl pêkahtin û Îsraîl ji axên dagirkirî derket. Li sala 1978ê de di navbera Misir û Îsraîlê de hevdîtin hatin kirin û hevpeymana Camp David hate kirin, Bi dûçûna vê hevpeymanê Îsraîl ji nîvgirava Sînayê hêzên xwe vekişand û Misirê jî Îsraîl nasî.
.

==Siyaset û rêvebirin==
{{Gotara bingehîn|Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Îsraêlê}}
Serê têkiliya kurdên Başûrê Kurdistanê û Israiliyan digehe sala 1931ê ku serokê Mossadê Reuven Shiloah li wê tarîxê têkiliyê li gel kurdan ava dike 

Piştî avabûna Îsraîlê, Kamiran Alî Bedirxan têkiliya xwe li gel Israiliyan ava kir û bi vê rêye kurdên başûrî jî tevlî vê têkiliyê kirin . Her wisa Îran jî navbeynkariya kurdan û cihûyan dike ku têkiliyan bidanin.

Têkiliya kurdan û Îsraîlê teqrîben li sala 1963ê destpê dike. Her wisa têkiliya kurdan li gel şahê Îranê jî bi awayekî erênî li sala 1962ê destpê dike

Di şerê 1967ê ku di navbera dewletên Ereb û Îsraîê de Mela Mistefa Barzanî bêalî dimîne. Ne leşkerên xwe dişîne alîkariya filistîniyan li gor cîhada ereban îlan kirî ne jî li Iraqê dijî leşkerên iraqî çalakiyan lidar dixe 

Li sala 1964ê Şîmon Peres û Kamiran Alî Bedirxan hevdîtinekê dikin. Di encamê de Israîl di dawiya sala 1965ê de sê efseran dişîne Başûrê Kurdistanê ku perwerdehiya pêşmergeyan bike 

Li sala 1967ê yekem car Mela Mistefa Barzanî seredaneke veşartî dike bo Israîlê, seredana duyem li sala 1973ê tê kirin. 28 îlona 1980ê serokwezîrê Israilê daxuyand ku wan alîkariya kurdan kiriye  

Serokê Rêxistina Neteweyî ya Cihûyên Kurd li Israêlê Haviv Şimoni di daxuyandineke xwe de dibêje ku li İsrailê 90 hezar kurd dijîn 

Piştî Peymana Cezayîrê têkiliya kurdan û Israilê kete di bin bêedengiyekê de heta şerê 1991ê .

== Gelhe == 
Di dawiya sala 2011an de jimara gelheya Îsraêlê (teva herêmên îşqalkirî) 7.837.500 bû, ji wan nêzî 5.901.000 cihû (75%) û 1.611.100 jî [[ereb]] bûn&lt;ref name=&quot;CBS2011&quot;&gt;[http://www.cbs.gov.il/www/yarhon/b1_e.htm The State of Israel, Central Bureau of Statistics, dîtin: 5'ê tîrmehê 2012}}&lt;/ref&gt;.

Li ser [[lîsteya welatên serbixwe li gorî jimara gelheyê]]&amp;nbsp; Îsraêl di sala 2011an de raya 97em digire (hema piştî [[Swîsre]]yê). Ji gelheyê nêzî 91% li herêmên bajarî, 25% jî li bajarên mezin ên welêt dijîn. Gelhe her sal 1% meztir dibe, nêzî 70% li herêmên derveyî bajaran jidayikbûne û 30% jî ji 14 saliyan biçûktir in. Bi guraniya gelheyê be, li ser her metrekareyekî 300 kes dijî.&lt;ref name=&quot;SIGFactsheet&quot;&gt;{{internetquelle| url= http://www.swissjews.ch/pdf/de/factsheet/SIG_Fa{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ctsheet_Israel_Bevoelkerung_Religionen20121.pdf Factsheet: Israel. Gelhe û Ol, Schweizerischer Israelitischer Gemeindebund (Yekbûna Komelên Îsraêlî-Swîsrî, dîtin: 27'ê sermawêzê 2012&lt;/ref&gt; 

Mirov hemwelatiyê bi rêya serlêxistinê an jî bi jidayikbûnê distîne. Bi saya [[zagona vegerînê]] her cihû kare xwe li Îsraêlê bi cih bike û mafê hemwelatiyê bixwaze. 

== Ol == 
[[Wêne:Jerusalem Dominus flevit BW 1.JPG|thumb|Orşelîm: Navenda sê olên cîhanê]]
Îsraêl ji aliyê olî ve xwediyê taybetiyên bêhempa ye, ji ber ku weke navenda sê olên mezin ên cîhanê tê zanîn û lewra bona olên cihûtî, xirîstiyantî û misilmantî warekî pîroz e. Ji bilî vê yekê, Îsraêl tek dewlet e ku ola pirraniya gelheyê cihû ye. Îsraêl dewleteke cihû ye, lê ne dewleteke teokrasî; li wir olên din jî azad in.

Li gorî daxuyaniyên wezareta hindurî ya îsraêlî heta 31'ê berfanbarê 2006'an ji 7,1 mîlyon nîştecîhanên Îsraêlê 80,01% cihû ne, ji van dîsa 94,6% wek cihûyên bi bawer qeydkirî ne.&lt;ref name = icbs&gt;Israel – Central Bureau of Statistics: [http://www.cbs.gov.il/shnaton58/st_eng02.pdf „Statistical Abstract of Israel 2007 – Introduction“] (PDF) r. 1, dîtin: 27'ê sermawezê 2012.&lt;/ref&gt; Kesa/kesê ku bavê wê/bavê wî cihûyekî oldar e, bi xwe jî kare xwe wek cihûyeke oldar bi nav bike. Cihûyên oldar ên ku li Urduna rojava dijîn wek 'bê îman' tên hesibandin. Ji xeynî vê yekê, 0,5% cihûyên ku bûne xirîstiyan jî hene û ji wan 4,9% ji aliyê olê ve ne qeydkirî ne. Herwiha, 19,7% ê gelheyê [[ereb]] in ku ji wan 83% misilman, 8,5% erebên xiristiyan û 8,3% [[drûs]]  û yên din in ([[Budîst|bûdîst]], [[Hinduîzm|hîndu]], [[samarîtan]]).&lt;ref&gt;Israel – Central Bureau of Statistics: „Israel in figures 2007“, r. 10 wek [http://www.cbs.gov.il/publications/isr_in_n07e.pdf PDF kare bê dîtin].&lt;/ref&gt;

Li gorî [[qanûna vegerandinê]]&lt;ref&gt;Agahiyên derheqê qanûna vegerê karin li ser vê rûpelê bên dîtin: [https://www.webcitation.org/5WdayQTcX?url=http://web.archive.org/web/20010528035603/http://www.israel.de/blickpunkt/nationalitaet.html Webcitation.org].&lt;/ref&gt; kesên ku dayika wan cihû ye an jî derbasî ola cihûtî bûne weke cihû têne hesibandin û lewra karin xwe li Îsraelê bi cih bikin. Cihûyên bê bawerî û ateîst jî dikevin nava wan, lê jimara wan ne diyar e.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Israel}}


{{Dewletên Asya}}
{{kurt}}

[[Kategorî:Îsraêl| ]]</text>
      <sha1>ikk420de1tx28ib9nhtwkz0u0zh47g7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aricak</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10218</id>
    <redirect title="Miyaran" />
    <revision>
      <id>1095106</id>
      <parentid>162136</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:54:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Miyaran]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Miyaran]]</text>
      <sha1>k3k4j9q0zd0g5gknp9fuambamlgibhb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Homeros</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12459</id>
    <redirect title="Homêr" />
    <revision>
      <id>1095112</id>
      <parentid>43858</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:55:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Homêr]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Homêr]]</text>
      <sha1>oo6ex01xr0e53skmhw1pkmb245wyxkl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Filistîn</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13192</id>
    <revision>
      <id>1095128</id>
      <parentid>994845</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T05:34:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="334" xml:space="preserve">{{cudakirin}}
Çend wateyên vê peyvê hene:

* '''[[Filistîn (herêm)|Filistîn]]''', herêmeke [[Rojhilata Navîn]]ê yê.
* '''[[Dewleta Filistînê|Filistîn]]''', dewletekî [[Rojhilata Navîn]]ê yê.
*  {{g|Xakên filistînî|en|Palestinian territories}} ([[Urduna Rojava]], [[Rohhelata Orşelîmê]] û [[Şirîta Xezeyê]])</text>
      <sha1>bw4fgh5ww7p608pzh94mvk87vuafi81</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Talês</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13757</id>
    <revision>
      <id>1095033</id>
      <parentid>995056</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T12:40:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1641" xml:space="preserve">{{Wergerîne|fr|bijartî=1}}{{Agahîdank mirov/wîkîdane
| çînaser            = zanyar}}
'''Talês''' an jî '''Talêsê [[Miletos|Mîletosî]]''' ({{Bi-grc|Θαλῆς ὁ Μιλήσιος|Thalês ho Milḗsios}}; {{Bi-la|Thales}}) , li dor 624 b.z. – li dor 546 b.z.), [[stêrnas]], [[matematîknas]] û [[siyasetmedar]]ê [[yewnanî]] di salên [[624]]-[[550]] b.z. jiyaye. 

Li gor gotina [[Herodot]], taybetiyên Tales pir bûn. Ew siyasetmedarê dewletê, endazyar û zanyarê [[şaristanî|şaristaniyê]] bû. Beşek ji jiyana xwe li [[Misira kevnare|Misirê]] derbas kiriye û ji misiriyan fehm kiriye ku bingeha her tiştî av e. Yekemîn geometrîvanê yewnanan e. Wî siya pîramîdan pîvaye, ji bona ku bilindiya wan derxê holê. ji bona ku dûrbûna keştiyan ji qiraxê bi pîve, wî hinek rêbazên geometriyê bi pêşve birine. Li gor Tales bejî, li ser avê avjeniyê dike. Teoriya yekem wî li ser sedemên erdhejê çêkiriye. Tales dibêje ku lepta erdê weke ya keştiyeke li ser avê ye. Ji loma [[erdhej]] çêdibin. Li gor wî, her tiştê li ser rûyê erdê xwedî can e û cîhan bi xwedayan tijî ye. Hewl daye kêşa (elekron) ya miqnatîsê û emberê şîrove bike.

== Girêdanên derve ==

* [http://www.felsefevan.com/index.php?option=pek_content&amp;task=view&amp;id=14&amp;Itemid=50 Thales û teoriya wî ya avê]
* [http://www.felsefevan.com/index.php?option=pek_content&amp;task=view&amp;id=678&amp;Itemid=50 Thales çima yekemîn fîlozof tê hesibandin?]

[[Kategorî:Stêrnasên yewnan]]
[[Kategorî:Matematîkzanên yewnan]]
[[Kategorî:Siyasetmedarên yewnan]]
[[Kategorî:Fîlozofên yewnan]]
[[Kategorî:Mêr]]</text>
      <sha1>ls2dypuclzb0i93ibh30f9qiqd7srfu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095034</id>
      <parentid>1095033</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T12:40:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Tales]] weke [[Talês]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1641" xml:space="preserve">{{Wergerîne|fr|bijartî=1}}{{Agahîdank mirov/wîkîdane
| çînaser            = zanyar}}
'''Talês''' an jî '''Talêsê [[Miletos|Mîletosî]]''' ({{Bi-grc|Θαλῆς ὁ Μιλήσιος|Thalês ho Milḗsios}}; {{Bi-la|Thales}}) , li dor 624 b.z. – li dor 546 b.z.), [[stêrnas]], [[matematîknas]] û [[siyasetmedar]]ê [[yewnanî]] di salên [[624]]-[[550]] b.z. jiyaye. 

Li gor gotina [[Herodot]], taybetiyên Tales pir bûn. Ew siyasetmedarê dewletê, endazyar û zanyarê [[şaristanî|şaristaniyê]] bû. Beşek ji jiyana xwe li [[Misira kevnare|Misirê]] derbas kiriye û ji misiriyan fehm kiriye ku bingeha her tiştî av e. Yekemîn geometrîvanê yewnanan e. Wî siya pîramîdan pîvaye, ji bona ku bilindiya wan derxê holê. ji bona ku dûrbûna keştiyan ji qiraxê bi pîve, wî hinek rêbazên geometriyê bi pêşve birine. Li gor Tales bejî, li ser avê avjeniyê dike. Teoriya yekem wî li ser sedemên erdhejê çêkiriye. Tales dibêje ku lepta erdê weke ya keştiyeke li ser avê ye. Ji loma [[erdhej]] çêdibin. Li gor wî, her tiştê li ser rûyê erdê xwedî can e û cîhan bi xwedayan tijî ye. Hewl daye kêşa (elekron) ya miqnatîsê û emberê şîrove bike.

== Girêdanên derve ==

* [http://www.felsefevan.com/index.php?option=pek_content&amp;task=view&amp;id=14&amp;Itemid=50 Thales û teoriya wî ya avê]
* [http://www.felsefevan.com/index.php?option=pek_content&amp;task=view&amp;id=678&amp;Itemid=50 Thales çima yekemîn fîlozof tê hesibandin?]

[[Kategorî:Stêrnasên yewnan]]
[[Kategorî:Matematîkzanên yewnan]]
[[Kategorî:Siyasetmedarên yewnan]]
[[Kategorî:Fîlozofên yewnan]]
[[Kategorî:Mêr]]</text>
      <sha1>ls2dypuclzb0i93ibh30f9qiqd7srfu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ksenofanês</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13808</id>
    <revision>
      <id>1095030</id>
      <parentid>995073</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T12:36:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Ksenofanes]] weke [[Ksenofanês]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1176" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane
| wêne               = 
| sernavê_wêne       = Wêneya aşopî ya Ksenofanes-ê ji sedsala 17an
| çînaser            = nivîskar
}}

'''Ksenofanes''' ({{Bi-grc|Ξενοφάνης|Ksenophánēs}}; {{Bi-la|Xenophanes}}) [[fîlozof]] û [[helbestvan]]ê [[Yewnan]], li gor [[Platon]] damezrênerê dibistana [[eleyatîk]] di salên [[570]] B.Z de li Colophona [[Iyonya|Iyonyayê]] (îro Tirkî) ji dayîk bûye, û di salên [[470]] B.Z de jiyana xwe ji dest daye. Dîroka jiyana wî tê niqaşkirin.
 
Wî ramana [[Antropomorfîzm|Antropomorfîzmê]] (ramana ku xweda di şemalê mirovan de ye) bi awayekî tûnd red kiriye. Ji vê yekê jî navê &quot;nakokvanê derûyên [[Omer]]&quot; lê kirine. Ksenofanes yekbûna xwedê qebûl dikir û xweda di şemalek grover wek cîhanê de didît.


== Girêdanên Derve ==
* [http://www.felsefevan.org/ksenophanes-b-z-569-477.html Ksenophanes û Antropoformîzm - Ji Malpera Felsefevan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160313045337/http://www.felsefevan.org/ksenophanes-b-z-569-477.html |date=2016-03-13 }}


[[Kategorî:Fîlozofên yewnan]]
[[Kategorî:Yewnana kevnare]]


{{Zanyar-şitil}}</text>
      <sha1>j7cziehooq1781ozvqngtsbwolvu0j9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095032</id>
      <parentid>1095030</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T12:38:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1179" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane
| wêne               = 
| sernavê_wêne       = Wêneya aşopî ya Ksenofanes-ê ji sedsala 17an
| çînaser            = nivîskar
}}

'''Ksenofanês''' ({{Bi-grc|Ξενοφάνης|Ksenophánēs}}; {{Bi-la|Xenophanes}}) [[fîlozof]] û [[helbestvan]]ê [[Yewnan]], li gor [[Platon]] damezrênerê dibistana [[eleyatîk]] di salên [[570]] b.z. de li Colophona [[Iyonya|Iyonyayê]] (îro Tirkî) ji dayîk bûye, û di salên [[470]] b.z. de jiyana xwe ji dest daye. Dîroka jiyana wî tê niqaşkirin.
 
Wî ramana [[Antropomorfîzm|antropomorfîzmê]] (ramana ku xweda di şemalê mirovan de ye) bi awayekî tûnd red kiriye. Ji vê yekê jî navê &quot;nakokvanê derûyên [[Omer]]&quot; lê kirine. Ksenofanes yekbûna xwedê qebûl dikir û xweda di şemalek grover wek cîhanê de didît.


== Girêdanên Derve ==
* [http://www.felsefevan.org/ksenophanes-b-z-569-477.html Ksenophanes û Antropoformîzm - Ji Malpera Felsefevan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160313045337/http://www.felsefevan.org/ksenophanes-b-z-569-477.html |date=2016-03-13 }}


[[Kategorî:Fîlozofên yewnan]]
[[Kategorî:Yewnana kevnare]]


{{Zanyar-şitil}}</text>
      <sha1>4419o6a515vafh9fuqrw2u0ah86riud</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mîrvan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28602</id>
    <redirect title="Miyaran" />
    <revision>
      <id>1095115</id>
      <parentid>162135</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:55:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Miyaran]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Miyaran]]</text>
      <sha1>k3k4j9q0zd0g5gknp9fuambamlgibhb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Xenophanes</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28768</id>
    <redirect title="Ksenofanês" />
    <revision>
      <id>1095120</id>
      <parentid>164782</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:56:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Ksenofanês]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Ksenofanês]]</text>
      <sha1>t5uqt5daokfd8m4u2n05mkwog7ecn6m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Homerus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29651</id>
    <redirect title="Homêr" />
    <revision>
      <id>1095113</id>
      <parentid>178190</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:55:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Homêr]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Homêr]]</text>
      <sha1>oo6ex01xr0e53skmhw1pkmb245wyxkl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Şirîta Xezeyê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30307</id>
    <revision>
      <id>1095095</id>
      <parentid>1069503</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T22:53:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3115" xml:space="preserve">{{Binêre herwiha|[[Xeze]] (bajar)}}
[[Wêne:Gz-map.gif|thumb|right|250px|Şirîta Xazeyê]]
'' 'Xezze' '' ({{bi-ar | قطاع غزّة | Qite Xezza}}; {{bi-he | רצועת עזה}}) herêmek li [[Israel]] [[Misir]]. Bajar [[Ramallah]] navenda vê herêmê ye.

Ew bi [[Rojavayê Urdunê]] bi [[Desthilata Filistînê]] ve girêdayî ye. Lê ji sala 2007’an ve di bin kontrola Hamasê de ye. Cîhana derve ji aliyê Misir û Îsraîlê ve hatiye dorpêçkirin.

== Erdnîgarî ==
Herêma Şirîta Xazeyê bi piranî ji çol û beyaran pêk tê. Tenê ji % 14'ê herêmê bo çande tê bikaranîn. Dirêjiya herêmê nêzî 40 km, firehiya xwe jî nêvberê 6-14 km de diguhêre û pîvanê xwe jî dorê 360 km² ye. Dera xweya herî bilind 105 metre ji sewiyeyê deryayê bilindtir e. 
Li xazeyê bêhtir li herêmê bajarên [[Xan Yûnis]], [[Deyr el-Beleh]], [[Refeh]], [[Beyt Lahiya]] û [[Cebaliya]] hene.

== Dîrok ==
Di sedsala 12'an b.z şunda Filistiyan Xaze ji Misirê standin û li bajêr bûne xwedan hikum. Di sedsala 8'an b.z şunda jî bajar dest gelek hikumdariyan de çû hat. Geh dewletên Misir geh jî ên Mezopotamya û Sûrî lê serwerî ajotin. Îskenderê Mezin pê rapêçaneke sê mehan re bajar dest xwe xist. Li Îskender şunda jî [[Selekudan]] li bajêr hikum ajot. Di sedsala 1'an b.z. de bajar hat hilweşandin û di sedsala 1'an de ji hêla Romayiyan şunda hat ava kirin. Bajarê Xezeyê ji Romayî û Bîzansiyan şunda, pê [[Cenga Yermûk]]ê di sala 636'an re, ji hêla Ereban ve hat dest xwe xistin. 

Di sedsala 11'an de ew kete destên xaçperêzên ji ewropayê de hatibûnî. Pê dorê 70'ê salî dest Xristiyanên ewropî de ma ve, ji hêla [[Selahedîn Eyûbî]] hat feh kirin. Ji Eyûbiyan şunda Memlûkan û Osmaniyan li hikum ajot û pê şerê cîhanî yê yekemîn re bi dest [[Împaratoriya Brîtanyayê]] ket. Ji [[Împaratoriya Brîtanyayê]] şunda, pê dazanîna serxwebûna Îsraîlê di sala 1948'an de heta sala 1967'an, [[şerê şeş rojan]] Şirîta Xazeyê ji hêla Misirê ve hat karger kirin. Di wê navberê de, di sala 1956'an di krîza Suweyşê de ew demeke kete dest [[Îsraîl]]ê. Ji salal 1994'an virve Misirê û Îsraîlê jê vekişiyane û ji Herêma Otonom a Filistînê re berdane. Di sala 2005'an de jî Îsraîl bi temamî ji Xazeyê vekişiya. Lê ji pê re [[Hamas]] û [[El-Fetîh]] boyî otorîteyê xwe bi hev qebûl kirin bidin bi hev ketin. Ji pê cengên nêvxweyên bixwûnî re, di pûşbera sala 2007'an de Hamasê kontrola bajêr û herêmê helgirt. Di wan deman de Hamasê dazanîna [[Mehmûd Ebbas]]ê hikûmeta nû nas nekir û ji wê virve di bin kargeriya Hamasê de ye.

Ji dawiyê sala 2007'an de êrîşên nêvbera Hamas û Îsraîlê her ku çû girantir bûn û Xaze him ji hêla Misir him jî ji hêla Îsraîlê têye dewisandin. Him Îsraîl him jî Misirê nêvbera Şirîta Xezê û sînorên xwe de dîwaran bilind dikeye. Di 27'ê berfenbarê 2008'an de bajarê Xazeyê ji hêla balafirên [[F-16]] hatin bombebaran kirin û ser 300 kesî re hatin kuştin.

== Çavkanî ==
[[Kategorî:Filistîn]]</text>
      <sha1>j438qn0lpqas4af2q7f9m0orfaflzio</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095132</id>
      <parentid>1095095</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T07:53:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Guhertoya 1069503 ya [[Special:Contributions/2A00:F41:2C89:7DE8:0:56:EB35:A501|2A00:F41:2C89:7DE8:0:56:EB35:A501]] ([[User talk:2A00:F41:2C89:7DE8:0:56:EB35:A501|gotûbêj]]) şûnde kir</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3205" xml:space="preserve">{{Binêre herwiha|[[Xeze]] (bajar)}}
[[Wêne:Gz-map.gif|thumb|right|250px|Şirîta Xazeyê]]
'''Şirîta Xezeyê''' ({{bi-ar|قطاع غزّة|Qite Xezza}}; {{bi-he|רצועת עזה}}) herêmeka li beravên rohelatê [[Deryaya Navîn]] nêvbera [[Deryaya Navîn]], Îsraîl û [[Misir]]ê de dime ye. Navenda wê herêmê bajarê [[Xaze]] ye.

Ewê bi [[Urduna Rojava]] ve bi [[Herêma Otonom a Filistînê]] ve girêda ye. Lê ew ji 2007'a virve ji hêla Hamas ve tê kontrol kirin. Der ve jî ji hêla Misir û Îsraîlê ve di bin ablûqayê de ye.

== Erdnîgarî ==
Herêma Şirîta Xazeyê bi piranî ji çol û beyaran pêk tê. Tenê ji % 14'ê herêmê bo çande tê bikaranîn. Dirêjiya herêmê nêzî 40 km, firehiya xwe jî nêvberê 6-14 km de diguhêre û pîvanê xwe jî dorê 360 km² ye. Dera xweya herî bilind 105 metre ji sewiyeyê deryayê bilindtir e. 
Li xazeyê bêhtir li herêmê bajarên [[Xan Yûnis]], [[Deyr el-Beleh]], [[Refeh]], [[Beyt Lahiya]] û [[Cebaliya]] hene.

== Dîrok ==
Di sedsala 12'an b.z şunda Filistiyan Xaze ji Misirê standin û li bajêr bûne xwedan hikum. Di sedsala 8'an b.z şunda jî bajar dest gelek hikumdariyan de çû hat. Geh dewletên Misir geh jî ên Mezopotamya û Sûrî lê serwerî ajotin. Îskenderê Mezin pê rapêçaneke sê mehan re bajar dest xwe xist. Li Îskender şunda jî [[Selekudan]] li bajêr hikum ajot. Di sedsala 1'an b.z. de bajar hat hilweşandin û di sedsala 1'an de ji hêla Romayiyan şunda hat ava kirin. Bajarê Xezeyê ji Romayî û Bîzansiyan şunda, pê [[Cenga Yermûk]]ê di sala 636'an re, ji hêla Ereban ve hat dest xwe xistin. 

Di sedsala 11'an de ew kete destên xaçperêzên ji ewropayê de hatibûnî. Pê dorê 70'ê salî dest Xristiyanên ewropî de ma ve, ji hêla [[Selahedîn Eyûbî]] hat feh kirin. Ji Eyûbiyan şunda Memlûkan û Osmaniyan li hikum ajot û pê şerê cîhanî yê yekemîn re bi dest [[Împaratoriya Brîtanyayê]] ket. Ji [[Împaratoriya Brîtanyayê]] şunda, pê dazanîna serxwebûna Îsraîlê di sala 1948'an de heta sala 1967'an, [[şerê şeş rojan]] Şirîta Xazeyê ji hêla Misirê ve hat karger kirin. Di wê navberê de, di sala 1956'an di krîza Suweyşê de ew demeke kete dest [[Îsraîl]]ê. Ji salal 1994'an virve Misirê û Îsraîlê jê vekişiyane û ji Herêma Otonom a Filistînê re berdane. Di sala 2005'an de jî Îsraîl bi temamî ji Xazeyê vekişiya. Lê ji pê re [[Hamas]] û [[El-Fetîh]] boyî otorîteyê xwe bi hev qebûl kirin bidin bi hev ketin. Ji pê cengên nêvxweyên bixwûnî re, di pûşbera sala 2007'an de Hamasê kontrola bajêr û herêmê helgirt. Di wan deman de Hamasê dazanîna [[Mehmûd Ebbas]]ê hikûmeta nû nas nekir û ji wê virve di bin kargeriya Hamasê de ye.

Ji dawiyê sala 2007'an de êrîşên nêvbera Hamas û Îsraîlê her ku çû girantir bûn û Xaze him ji hêla Misir him jî ji hêla Îsraîlê têye dewisandin. Him Îsraîl him jî Misirê nêvbera Şirîta Xezê û sînorên xwe de dîwaran bilind dikeye. Di 27'ê berfenbarê 2008'an de bajarê Xazeyê ji hêla balafirên [[F-16]] hatin bombebaran kirin û ser 300 kesî re hatin kuştin.

== Çavkanî ==
[[Kategorî:Filistîn]]</text>
      <sha1>g56m9pdp6w9i5v2mjj0y0sgtfou50np</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095133</id>
      <parentid>1095132</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T07:54:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3225" xml:space="preserve">{{Binêre herwiha|[[Xeze]] (bajar)}}

{{Bêçavkanî}}


[[Wêne:Gz-map.gif|thumb|right|250px|Şirîta Xazeyê]]
'''Şirîta Xezeyê''' ({{bi-ar|قطاع غزّة|Qite Xezza}}; {{bi-he|רצועת עזה}}) herêmeka li beravên rohelatê [[Deryaya Navîn]] nêvbera [[Deryaya Navîn]], Îsraîl û [[Misir]]ê de dime ye. Navenda wê herêmê bajarê [[Xaze]] ye.

Ewê bi [[Urduna Rojava]] ve bi [[Herêma Otonom a Filistînê]] ve girêda ye. Lê ew ji 2007'a virve ji hêla Hamas ve tê kontrol kirin. Der ve jî ji hêla Misir û Îsraîlê ve di bin ablûqayê de ye.

== Erdnîgarî ==
Herêma Şirîta Xazeyê bi piranî ji çol û beyaran pêk tê. Tenê ji % 14'ê herêmê bo çande tê bikaranîn. Dirêjiya herêmê nêzî 40 km, firehiya xwe jî nêvberê 6-14 km de diguhêre û pîvanê xwe jî dorê 360 km² ye. Dera xweya herî bilind 105 metre ji sewiyeyê deryayê bilindtir e. 
Li xazeyê bêhtir li herêmê bajarên [[Xan Yûnis]], [[Deyr el-Beleh]], [[Refeh]], [[Beyt Lahiya]] û [[Cebaliya]] hene.

== Dîrok ==
Di sedsala 12'an b.z şunda Filistiyan Xaze ji Misirê standin û li bajêr bûne xwedan hikum. Di sedsala 8'an b.z şunda jî bajar dest gelek hikumdariyan de çû hat. Geh dewletên Misir geh jî ên Mezopotamya û Sûrî lê serwerî ajotin. Îskenderê Mezin pê rapêçaneke sê mehan re bajar dest xwe xist. Li Îskender şunda jî [[Selekudan]] li bajêr hikum ajot. Di sedsala 1'an b.z. de bajar hat hilweşandin û di sedsala 1'an de ji hêla Romayiyan şunda hat ava kirin. Bajarê Xezeyê ji Romayî û Bîzansiyan şunda, pê [[Cenga Yermûk]]ê di sala 636'an re, ji hêla Ereban ve hat dest xwe xistin. 

Di sedsala 11'an de ew kete destên xaçperêzên ji ewropayê de hatibûnî. Pê dorê 70'ê salî dest Xristiyanên ewropî de ma ve, ji hêla [[Selahedîn Eyûbî]] hat feh kirin. Ji Eyûbiyan şunda Memlûkan û Osmaniyan li hikum ajot û pê şerê cîhanî yê yekemîn re bi dest [[Împaratoriya Brîtanyayê]] ket. Ji [[Împaratoriya Brîtanyayê]] şunda, pê dazanîna serxwebûna Îsraîlê di sala 1948'an de heta sala 1967'an, [[şerê şeş rojan]] Şirîta Xazeyê ji hêla Misirê ve hat karger kirin. Di wê navberê de, di sala 1956'an di krîza Suweyşê de ew demeke kete dest [[Îsraîl]]ê. Ji salal 1994'an virve Misirê û Îsraîlê jê vekişiyane û ji Herêma Otonom a Filistînê re berdane. Di sala 2005'an de jî Îsraîl bi temamî ji Xazeyê vekişiya. Lê ji pê re [[Hamas]] û [[El-Fetîh]] boyî otorîteyê xwe bi hev qebûl kirin bidin bi hev ketin. Ji pê cengên nêvxweyên bixwûnî re, di pûşbera sala 2007'an de Hamasê kontrola bajêr û herêmê helgirt. Di wan deman de Hamasê dazanîna [[Mehmûd Ebbas]]ê hikûmeta nû nas nekir û ji wê virve di bin kargeriya Hamasê de ye.

Ji dawiyê sala 2007'an de êrîşên nêvbera Hamas û Îsraîlê her ku çû girantir bûn û Xaze him ji hêla Misir him jî ji hêla Îsraîlê têye dewisandin. Him Îsraîl him jî Misirê nêvbera Şirîta Xezê û sînorên xwe de dîwaran bilind dikeye. Di 27'ê berfenbarê 2008'an de bajarê Xazeyê ji hêla balafirên [[F-16]] hatin bombebaran kirin û ser 300 kesî re hatin kuştin.

== Çavkanî ==
[[Kategorî:Filistîn]]</text>
      <sha1>doedv8aa1yjg47cbyzj25msi2u7a2sb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095135</id>
      <parentid>1095133</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T08:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3222" xml:space="preserve">{{Binêre herwiha|[[Xeze]] (bajar)}}

{{Bêçavkanî}}


[[Wêne:Gz-map.gif|thumb|right|250px|Şirîta Xazeyê]]
'''Şirîta Xezeyê''' ({{bi-ar|قطاع غزّة|Qite Xezza}}; {{bi-he|רצועת עזה}}) herêmek e li beravên rohilatê [[Deryaya Navîn]] navbera [[Deryaya Navîn]], Îsraîl û [[Misir]]ê de ye. Navenda wê herêmê bajarê [[Xaze]] ye.

Ewê bi [[Urduna Rojava]] ve bi [[Herêma Otonom a Filistînê]] ve girêda ye. Lê ew ji 2007an û vir ve ji hêla Hamas ve tê kontrolkirin. Der ve jî ji hêla Misir û Îsraîlê ve di bin ablûqayê de ye.

== Erdnîgarî ==
Herêma Şirîta Xazeyê bi piranî ji çol û beyaran pêk tê. Tenê 14% ji herêmê bo çandê tê bikaranîn. Dirêjiya herêmê nêzî 40 km, firehiya xwe jî nêvberê 6-14 km de diguhêre û pîvanê xwe jî dorê 360 km² ye. Dera xweya herî bilind 105 metre ji sewiyeyê deryayê bilindtir e. 
Li xazeyê bêhtir li herêmê bajarên [[Xan Yûnis]], [[Deyr el-Beleh]], [[Refeh]], [[Beyt Lahiya]] û [[Cebaliya]] hene.

== Dîrok ==
Di sedsala 12an b.z. şunda filistiyan Xaze ji Misirê standin û li bajêr bûne xwedan hikum. Di sedsala 8an b.z. şunda jî bajar dest gelek hikumdariyan de çû hat. Geh dewletên Misir geh jî ên Mezopotamya û Sûrî lê serwerî ajotin. Îskenderê Mezin pê rapêçaneke sê mehan re bajar dest xwe xist. Li Îskender şunda jî [[Selekudan]] li bajêr hikum ajot. Di sedsala 1ê b.z. de bajar hat hilweşandin û di sedsala 1ê de ji hêla romayiyan şunda hat avakirin. Bajarê Xezeyê ji romayî û bîzansiyan şunda, pê [[Cenga Yermûk]]ê di sala 636an re, ji hêla Ereban ve hat destxwexistin. 

Di sedsala 11an de ew kete destên xaçperêzên ji ewropayê de hatibûnî. Pê dorê 70ê salî dest xristiyanên ewropî de ma ve, ji hêla [[Selahedîn Eyûbî]] hat feh kirin. Ji Eyûbiyan şunda Memlûkan û Osmaniyan li hikum ajot û pê şerê cîhanî yê yekemîn re bi dest [[Împaratoriya Brîtanyayê]] ket. Ji [[Împaratoriya Brîtanyayê]] şunda, pê dazanîna serxwebûna Îsraîlê di sala 1948'an de heta sala 1967'an, [[şerê şeş rojan]] Şirîta Xazeyê ji hêla Misirê ve hat karger kirin. Di wê navberê de, di sala 1956'an di krîza Suweyşê de ew demeke kete dest [[Îsraîl]]ê. Ji salal 1994an virve Misirê û Îsraîlê jê vekişiyane û ji Herêma Otonom a Filistînê re berdane. Di sala 2005'an de jî Îsraîl bi temamî ji Xazeyê vekişiya. Lê ji pê re [[Hamas]] û [[El-Fetîh]] boyî otorîteyê xwe bi hev qebûl kirin bidin bi hev ketin. Ji pê cengên nêvxweyên bixwûnî re, di pûşbera sala 2007an de Hamasê kontrola bajêr û herêmê helgirt. Di wan deman de Hamasê dazanîna [[Mehmûd Ebbas]]ê hikûmeta nû nas nekir û ji wê virve di bin kargeriya Hamasê de ye.

Ji dawiyê sala 2007an de êrîşên nêvbera Hamas û Îsraîlê her ku çû girantir bûn û Xaze him ji hêla Misir him jî ji hêla Îsraîlê têye dewisandin. Him Îsraîl him jî Misirê nêvbera Şirîta Xezê û sînorên xwe de dîwaran bilind dikeye. Di 27ê berfenbara 2008an de bajarê Xazeyê ji hêla balafirên [[F-16]] hatin bombebaran kirin û ser 300 kesî re hatin kuştin.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}


[[Kategorî:Filistîn]]</text>
      <sha1>rex2elaodmknm39adscsnb6hyn57oqs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Urduna Rojava</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30338</id>
    <revision>
      <id>1095093</id>
      <parentid>1001384</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T22:52:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2150" xml:space="preserve">[[Wêne:Westbankjan06.jpg|thumb|right|280px|''Zer'': Deverên ku di bin kontrol û kargera Filîstiniyan de(Qisim A, gorî Lihevhatina Osloyê),
&lt;br /&gt;''Pembe:'' Deverên di bin kargeriya Filistîniyan û di bin kontrola Îsraîlê de (Qisim B)
&lt;br /&gt;''Spî:'' Deverên di bin kontrol Û kargera Îsraîlê de (Qisim C)
&lt;br /&gt;''Macenta:'' Deverên nişteciyên Îsraîlî lê dijîn.]]
'''Urduna Rojava''' ({{bi-ar|الضفة الغربية|ed-deffa el-Xerbiyya}}, {{bi-he|יהודה ושומרון}}) herêmeka li [[Rojhelata Navîn]] e. Rûerda wê dorê 5.800 km² e. Ew pê hilweşîna [[Împaratoriya Osmanî]] re di nav sînorên [[Mandata Gel a Filîstînê]] de dima. Wextê ku di sala 1947'an de bo parvekirina axên vê mandatê nîqaş hat kirin û [[UN|Neteweyên Yekbuyî]] pêşniyara du dewletan kir dewletên Ereb va daxwaza qebûl nekirin û di dawiyê de pê danezanîna serxwebûnê Îsraîlê di 14'ê gulanê 1948'an re, [[Şera Ereban û Îsraîlê]] di sala 1948'an de meheya sermewazê de derket. Ew li wê şerê şunda Urdunê teva sînorên xwe kir û nav sînorên [[Urdun]]ê de ma. Lê ji pê serketina Îsraîlê di [[Şerê Şeş Rojan]] virve ew ji hêla Îsraîlê tê karger kirin. 

== Sînor ==
Urduna Rojava bi [[Urdun]] û Îsraîlê ve tê sînor kirin. Lê nêvbera Îsraîl û Ûrdûna roava tu sînorên net tune ne. 

Ji pê lihevhatina [[Oslo]]yê di sala 1993'an re Urduna Rojava hat kirine sê qisiman. Gorî vê sinif kirinê axên Urduna Roava wek sê tîpan hat sinifandin. Li van tîpa ''A'' ew derên ku lê Filîstînî dijîn û dura axên Îsraîlê temsîl dikir. Li van deverên ku dikevina sinifa A di bin kontrol û kargeriya Filîstînyan de ye. Deverên ku bi tîpa ''B'' tên temsîl kirin, dê ji hêla Filîstiniyan bê karger kirin, lê dê herwiha ji hêla Îsraîliyan jî bên kontrol kirin. Deverên ku bi tîpa ''C'' tê temsîl kirin jî dê ji hêla Îsraîliyan him bên kontrol kirin him jî bên karger kirin. 

== Gel ==
Li Urdunê Rojava nêzî 2,5 kes dijiye. Li nav wan nêzî 275.000 Îsraîlî ne.

== Çavkanî ==
[[Kategorî:Rojhilata Navîn]]
[[Kategorî:Filistîn]]</text>
      <sha1>5nbmj5odrm5lhssnai6c8lxzuadzccz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Îsmaîl Taha Şahîn</title>
    <ns>0</ns>
    <id>55746</id>
    <revision>
      <id>1095148</id>
      <parentid>1009487</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:27:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2762" xml:space="preserve">'''Îsmaîl Taha Şahîn''' [[sosyolojî|civaknas]] û nivîskarekî kurd e û danerê [[Ferhenga Amed]] e. Ew di 24ê hezîrana 1957an de li gundê [[Seyzarê Jêrîn]] ê devera [[Sêmêl]]ê hatiye ser dinyayê. 

Îsmaîl Taha Şahîn di sala 1977-78an de li [[zanîngeha Silêmaniyê]] kolîca adabê pişka civakzanî (komelnasî) hatiye wergirtin. Di sala 1981-82an de xwandina zankoyê bi dûmahî anî. Di sala 1982an de berhemê wî yê yekê [[Ne hemû gotnên meznan gîra li berîne]] di rojnameya [[Hawkarî]] de hatiye belavkirin. Her wesa gelek babetên dî yên hemecor navbeyn navbeyn di gelek govar û rojnameyên kurdî yên wekî [[Hawkarî]], [[Beyan]], [[Karwan]], [[Bizav]], [[Roşinbîrî Niwê]], [[al-'Iraq]], [[Paşkoy 'Êraq]], [[Rasterê]], [[Resen]], [[Peyamî Rastî]], [[Evro]], [[Kepir]], [[Nûbihar]], [[Çavdêr]], [[Awêne]] û hwd belav kirine.

== Berhemên wî ==
Heta nuke ev berhemên xwarê dane çapê: 
# Destpêka xwandin û nivîsîna kurdî, Dihok, Çapxaneya Kolîca Şerî'etê, 1994. 
# Agrî xwelî jê dimînit, Komeka gotaran. Dihok, Çapxaneya Zanist, 1998.
# Nexş û nîgarên berka koçerî, Dihok, [[Spîrêz]], 2005. 
# Balindeyên goştxwer, Dihok, Spîrêz, 2005. 
# Balindeyên Kurdstanê: pişka yekê (2005) û pişka diduyan (2007), pişka sêyan (2008), pişka çaran (2008), Dihok, Spîrêz. 
# Hingvîn çewa çê dibît? Ji zimanê erebî hatiye wergerandin, Dihok, Spîrêz, 2005. 
# Darûbar, ji zimanê erebî hatiye wergerandin, Dihok, Spîrêz, 2006. 
# Mêşemor, ji zimanê erebî hatiye wergerandin, Dihok, Spîrêz, 2007. 
# Bergotiyên koçerekî deştînebuwiy, hozan. Dihok, Weşanên êketiya nivîserên kurd, 2007. 
# Ji bo rênvîseka çêtir, ziman, Dihok, Weşanên êketiya nivîserên kurd, 2008. 

== Berhemên amadekirî ku di paşerojê de bide çapkirin ==
# Ferhenga Amed (ferhengeke kurdî (kurmancî) - kurdî (soranî) - erebî ya berfireh), ji 20.000 peyvan pitir pêk hatiye. 
# Axivtin şekre ne li hemî ziman û seran: komeka berfirehe ji gotinên mezinan yên nivîskarî bi xwe ji devê xelkî bihîstîn û komkirîn. 
# Amkê mino mamanî: komeka wan mamkane yên li Deşta Dubanê belav. 
# Baweriya bê sîber: komeka gotaran.

Di sala 1994an de li [[Kolîca Şerî'et û Dîrasatên Îslamî]] li Dihokê wek mamostayê zimanê kurdî hate damezrandin û çar salan li serêk zimanê kurdî û derûnzanî û binemayên vekolanê û binemayên perwerdeyê li kolîca navbirî gotîne. 

Nuke (2012) yek ji endamên [[Sendîkaya Rojnamenivîsên Kurdstanê]] ye û vekolerê civakî ye li ser mîlakê perwerdeya Sêmêlê.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}


[[Kategorî:Nivîskarên kurd]]
[[Kategorî:Kesên ji Sêmêlê]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1957]]</text>
      <sha1>nwb8d2rt61otr9dspa2r8tu2csnb0ag</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095149</id>
      <parentid>1095148</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:30:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2762" xml:space="preserve">'''Îsmaîl Taha Şahîn''' [[sosyolojî|civaknas]] û nivîskarekî kurd e û danerê [[Ferhenga Amed]] e. Ew di 24ê hezîrana 1957an de li gundê [[Seyzarê Jêrîn]] ê devera [[Sêmêl]]ê hatiye ser dinyayê. 

Îsmaîl Taha Şahîn di sala 1977-78an de li [[zanîngeha Silêmaniyê]] kolîca adabê pişka civakzanî (komelnasî) hatiye wergirtin. Di sala 1981-82an de xwandina zankoyê bi dûmahî anî. Di sala 1982an de berhemê wî yê yekê [[Ne hemû gotnên meznan gîra li berîne]] di rojnameya [[Hawkarî]] de hatiye belavkirin. Her wesa gelek babetên dî yên hemecor navbeyn navbeyn di gelek govar û rojnameyên kurdî yên wekî [[Hawkarî]], [[Beyan]], [[Karwan]], [[Bizav]], [[Roşinbîrî Niwê]], [[al-'Iraq]], [[Paşkoy 'Êraq]], [[Rasterê]], [[Resen]], [[Peyamî Rastî]], [[Evro]], [[Kepir]], [[Nûbihar]], [[Çavdêr]], [[Awêne]] û hwd belav kirine.

Di sala 1994an de li [[Kolîca Şerî'et û Dîrasatên Îslamî]] li Dihokê wek mamostayê zimanê kurdî hate damezrandin û çar salan li serêk zimanê kurdî û derûnzanî û binemayên vekolanê û binemayên perwerdeyê li kolîca navbirî gotîne. 

Nuke (2012) yek ji endamên [[Sendîkaya Rojnamenivîsên Kurdstanê]] ye û vekolerê civakî ye li ser mîlakê perwerdeya Sêmêlê.

== Berhemên wî ==
Heta nuke ev berhemên xwarê dane çapê: 
# Destpêka xwandin û nivîsîna kurdî, Dihok, Çapxaneya Kolîca Şerî'etê, 1994. 
# Agrî xwelî jê dimînit, Komeka gotaran. Dihok, Çapxaneya Zanist, 1998.
# Nexş û nîgarên berka koçerî, Dihok, [[Spîrêz]], 2005. 
# Balindeyên goştxwer, Dihok, Spîrêz, 2005. 
# Balindeyên Kurdstanê: pişka yekê (2005) û pişka diduyan (2007), pişka sêyan (2008), pişka çaran (2008), Dihok, Spîrêz. 
# Hingvîn çewa çê dibît? Ji zimanê erebî hatiye wergerandin, Dihok, Spîrêz, 2005. 
# Darûbar, ji zimanê erebî hatiye wergerandin, Dihok, Spîrêz, 2006. 
# Mêşemor, ji zimanê erebî hatiye wergerandin, Dihok, Spîrêz, 2007. 
# Bergotiyên koçerekî deştînebuwiy, hozan. Dihok, Weşanên êketiya nivîserên kurd, 2007. 
# Ji bo rênvîseka çêtir, ziman, Dihok, Weşanên êketiya nivîserên kurd, 2008. 

== Berhemên amadekirî ku di paşerojê de bide çapkirin ==
# Ferhenga Amed (ferhengeke kurdî (kurmancî) - kurdî (soranî) - erebî ya berfireh), ji 20.000 peyvan pitir pêk hatiye. 
# Axivtin şekre ne li hemî ziman û seran: komeka berfirehe ji gotinên mezinan yên nivîskarî bi xwe ji devê xelkî bihîstîn û komkirîn. 
# Amkê mino mamanî: komeka wan mamkane yên li Deşta Dubanê belav. 
# Baweriya bê sîber: komeka gotaran.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}


[[Kategorî:Nivîskarên kurd]]
[[Kategorî:Kesên ji Sêmêlê]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1957]]</text>
      <sha1>szkx0bf41lnd0pxguclmp4gq68wb6sw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Filistîn (herêm)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>57349</id>
    <revision>
      <id>1095094</id>
      <parentid>1009525</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T22:53:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:88EB:2459:68D8:9F37</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="874" xml:space="preserve">{{Binêre|Filistîn}}
[[Wêne:1759 map Holy Land and 12 Tribes.jpg|thumb|250px|Nexşeya Filistînê ya ji sala 1759'an: ''Terra Sancta sive Palæstina'']]
'''Filistîn''' navê herêmeke dîrokî ya li ber kenarên rojhilata [[Deryaya Navîn]] ye. Îro dewletên [[Îsrael]], [[Golan]], [[Şirîta Xezeyê]], [[Urduna rojava]] û [[Urdun]] dikevin nava vê herêmê. 

Dîroka vê herêmê gelek kûr û tijî ye û navên wê yên cûda girîngbûna dîrokî ya wê tîne ber çavan. Navên din ên Filistînê Kanaan, Eretz Israel û Terra Sancta ne. Di çavkaniyên misira kevnare de navê herêmê weke Retenu an Retinu derbas dibe. Ji bo olên cihûtî, xirîstiyantî û îslamê Filistîn warekî pîroz e.

== Pêşangeh ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:MiddleEast.A2003031.0820.250m.jpg|Filistîn ji peyk de.
&lt;/gallery&gt;

== Girêdane dervê ==
{{Kurt}}

[[Kategorî:Filistîn| ]]</text>
      <sha1>p9tr1woz262ienc5lw96zgkj5u2mwc4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095137</id>
      <parentid>1095094</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T08:10:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="907" xml:space="preserve">{{Binêre|Filistîn}}
[[Wêne:1759 map Holy Land and 12 Tribes.jpg|thumb|250px|Nexşeya Filistînê ya ji sala 1759an: ''Terra Sancta sive Palæstina'']]
'''Filistîn''' herêmeke dîrokî ya li ber kenarên rojhilata [[Deryaya Navîn]] ye. Îro dewletên [[Îsrael]], [[Golan]], [[Şirîta Xezeyê]], [[Urduna rojava]] û [[Urdun]] dikevin nava vê herêmê. 

Dîroka vê herêmê gelek kûr û tijî ye û navên wê yên cûda girîngbûna dîrokî ya wê tîne ber çavan. Navên din ên Filistînê, ''Kanaan'', ''Eretz Israel'' û ''Terra Sancta'' ne. Di çavkaniyên Misira kevnare de navê herêmê weke ''Retenu'' an ''Retinu'' derbas dibe{{Çavk}}. Ji bo dînên cihûtî, xirîstiyantî û îslamê Filistîn warekî pîroz e.

== Pêşangeh ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:MiddleEast.A2003031.0820.250m.jpg|Filistîn ji peyk de.
&lt;/gallery&gt;

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

{{Kurt}}

[[Kategorî:Filistîn| ]]</text>
      <sha1>pf1gmpex9zytm0lh9dn0edz7egnaaum</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mîyaran</title>
    <ns>0</ns>
    <id>59099</id>
    <redirect title="Miyaran" />
    <revision>
      <id>1095116</id>
      <parentid>586091</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:55:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Miyaran]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Miyaran]]</text>
      <sha1>k3k4j9q0zd0g5gknp9fuambamlgibhb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gelên arî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>65064</id>
    <revision>
      <id>1095125</id>
      <parentid>1094889</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T04:46:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25383" xml:space="preserve">{{Infobox gel
 | nav         = '''Gelên îranî'''
 | montaj      = {{Infobox Gel/Arî}}
 | wêne = Iranian Languages.PNG
 | wêne firehî =
 | ravek       = 
 &lt;!----------------Gelhe (kom)------------&gt;
 | gelheKom    = 185–235 mio.&lt;ref&gt;
* Iran: {{cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf |title=Ethnic Groups and Languages of Iran |first=Library of Congress – Federal Research Division |last=Library of Congress|accessdate=2009-12-02}} (Persian and Caspian dialects-65% Kurdish 8%-Luri/Bakhtiari 5%- Baluchi 4%):80% of the population or approximately 63 million people.
* Afghanistan: CIA Factbook Afghanistan: unting Pashtuns, Tajiks, Baluchs, 21 million
* Tajiks of Central Asia counting Tajikistan and Uzbekistan 10–15 million
* Kurds Syria, Lebanon and Iraq based on CIA factbook estimate 18 million
* Zazas of Turkey, based on CIA factbook estimate 4 million
* Ossetians, Talysh, Tats, Kurds of the Caucasus and Central Asia: 1–2 million based on CIA factbook/ethnologue.
* Tajiks of China: 50,000 to 100,000
* Iranian speakers in Bahrain, the [[Persian Gulf]] , Western Europe and USA, 3 million.
* Pakistan counting Baluchis+Pashtus+Afghan refugees based on CIA factbook  and other sources: 71 million.&lt;/ref&gt;
 | salKom      = 
 | çavkKom     = 
 &lt;!----------------Gelhe li gor herêman---&gt;
 | herêm1      = [[Wêne:Flag of Persia (1910-1925).svg|60px]]&lt;div style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;'''[[Aîryanem Vaeceh|Airyanem vaejah]]'''&lt;/div&gt;
 | gelhe1      = 
 | sal1        = 
 | çavk1       = 

 | herêm2      = &amp;nbsp;'''{{al2|Kurdistan}}'''
 | gelhe2      = 
 | sal2        = 
 | çavk2       = 

 | herêm3      = &amp;nbsp;{{al2|Îran}}
 | gelhe3      = 
 | sal3        = 
 | çavk3       = 
 
 |herêm4       = &amp;nbsp;{{al2|Tacîkistan}}
 | gelhe4      = 
 | sal4        = 
 | çavk4       = 

|herêm5        = &amp;nbsp;{{al2|Afxanistan}}
 | gelhe5      = 
 | sal5        = 
 | çavk5       = 

 |herêm6       = [[Wêne:Flag of South Ossetia.svg|25px]] [[Alanistan]]
 | gelhe6      = 
 | sal6        = 
 | çavk6       = 

 |herêm7       = [[Wêne:Bandera balutxistan Iranià.svg|20px]] [[Belûçistan]]
 | gelhe7      = 
 | sal7        = 
 | çavk7       =

| herêm8     = &lt;br /&gt; &lt;div style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;'''[[Ewropa]]'''&lt;/div&gt;
 | gelhe8     = 
 | sal8       = 
 | çavk8      = 

 | herêm9     = {{al2|Rûsya}}
 | gelhe9     = 
 | sal9       = 
 | çavk9      = 

 | herêm10     = 
 | gelhe10     = 
 | sal10       = 
 | çavk10      = 

 | herêm11     =&lt;br/&gt; &lt;div style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;'''[[Asya]]'''&lt;/div&gt;
 | gelhe11     = 
 | sal11       = 
 | çavk11      = 

 | herêm12     = {{al2|Çîn}}
 | gelhe12     = 
 | sal12       = 
 | çavk12      = 

 | herêm13     = {{al2|Ermenistan}}
 | gelhe13     = 
 | sal13       = 
 | çavk13      = 

 | herêm14     = {{al2|Gurcistan}}
 | gelhe14     = 
 | sal14       = 
 | çavk14      = 

 | herêm15     = {{al2|Hindistan}}
 | gelhe15     = 
 | sal15       = 
 | çavk15      = 

 | herêm16     = [[Wêne:Bandera del Turquestan.svg|25px]] [[Tirkistan]] ([[Turan]])
 | gelhe16     = 
 | sal16       = 
 | çavk16      = 

 | herêm17     = {{al2|Tirkiye}}
 | gelhe17     = 
 | sal17       = 
 | çavk17      = 

 | herêm19     = 
 | gelhe19     = 
 | sal19       = 
 | çavk19      = 

 | herêm20     = 
 | gelhe20     = 
 | sal20       = 
 | çavk20      = 

 | herêm21     = 
 | gelhe21     = 
 | sal21       = 
 | çavk21      = 
 &lt;!---------------- Ziman û ol------------&gt;
 | ziman       = [[Zimanên Îranî]] &lt;br/&gt; (Rojavayî û Rojhilatî)
 | ol          = [[Îslam]], [[xiristiyanî]], [[cihûtî]], [[zerdeştî]], [[êzîdîtî]]
 | nîşan       =Lion and Sun (Pahlavi Dynasty).svg|right|thumb|50px
 | nîşanSernav = [[Şêrê Îranî|Şêr]] jî sembola gelê ariyan e.
 &lt;!---------------- Gelên têkildar ------------------&gt;
 |têkildar     = [[Hind]]
 &lt;!---------------- Cih ------------------&gt;
 | nexşe       = Iranian-languages-map.jpg
 | nîşe        = 
 | nexşeyaCihan    = 
 | nexşeSernav     = 
 | nexşeyaCihanNav = 
 | hêlîpan         = 
 | hêlîlar         = 
}}
'''Gelên arî''', '''arî''' yan jî '''gelên îranî''', komeke [[etno-lenguîstîk]] a [[Zimanên hind û ewropî|hind û ewropî]] ye ku bi zimanên curbicur ên [[hind û îranî]] diaxivin. Di vê komê de gelên wek [[kurd]], [[belûç]], [[gilak]], [[mazenderanî (gel)|mazenderanî]], [[Osêt|oset]], [[pamirî]], [[peştûn]], [[fars]], [[tat]], [[tacîk]], [[taliş]], [[waxî]] û [[yagnobî]] hene. Belavbûna vê komê li ser deşta Îranê ji [[Çiyayên Hindokûşê]] heta [[Anatolya Navîn|Anatolyaya Navîn]] û ji [[Asyaya Navendî]] heta [[Kendava Besreyê]] belav bûne. 

[[Proto-Îranî]] di nîveka hezarsala duyem {{bz}} de wek şaxeke cuda yên hind û îranî derketine holê.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-29|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1090472957|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-29|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1090472957|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Di serdemên xwe yê pêşketinê de, di hezarsala yekem {{bz}} de, axa gelên îranî li seranserê [[Deşta Ewrasyayê]], ji [[Deşta Mecaristana Mezin]], li aliyê rojava heta [[Deşta Ordosê]] û li aliyê rojhilat ve jî heta [[Deşta Îranê]] berfireh bûye.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-29|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1090472957|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;

Di nav gelên îranî yên îro de gelên wekî [[belûç]], [[gilak]], [[kurd]], [[Mazenderanî (gel)|mazenderanî]], [[Osêt|oset]], [[pamirî]], [[peştûn]], [[fars]], [[tat]], [[tacîk]], [[taliş]], [[waxî]] û [[yagnobî]] hene.

== Etîmolojî ==
Peyva îranî rasterast ji farisiya navîn ''ērān'' / ''aeran'' (𐭠𐭩𐭥𐭠𐭭) û aryaniya partî tê. Peyvên îraniya navîn ''ērān'' û ''aryān'' formên pirhejmarî yên jentîlîkî ''ēr''- (di farisiya navîn) û ''ary''- (di partî de) ne, her du jî ji îraniya kevn, ''ariya''- (𐎠𐎼𐎡𐎹) û avestayî ya ''airiia''- (𐬀𐬌𐬭𐬌𐬌𐬀) -''arya'', tên.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://iranicaonline.org/|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|last=Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|website=iranicaonline.org|language=en-US|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://iranicaonline.org/|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|last=Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|website=iranicaonline.org|language=en-US|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;

==Dîrok û wargeh==
===Rehên hind û ewropî===
====Proto-hind û îranî====
[[Wêne:Indo-Iranian origins.png|thumb|Çandên arkeolojîk ên ku bi koçên hind û îranî re têkildar in (piştî EIEC). Çandên Andronovo, BMAC û Yaz bi gelemperî bi wê re têkildar bûne.]]  
Proto-hind û îranî bi gelemperî bi [[Çanda Sintashta]] û [[Çanda Andronovo]] ya dûv re di nav asoya berfirehtir a [[Andronovo]] de têne naskirin. Welatên wan bi deverek gavê [[Ewrasya|Ewrasyayê]] re ku li aliyê rojava bi [[Çemê Ûralê]] ve û li aliyê rojhilat jî bi [[Tian Shan]] re sinor e.

Koçberiyên hind û îranî bi du pêlan pêk hatine.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-28|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1101013625|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/41404698|title=Knowledge acquisition, modeling and management : 11th European Workshop, EKAW '99, Dagstuhl Castle, Germany, May 26-29, 1999 : proceedings|last=Rudi.|first=Fensel, Dieter. Studer,|date=1999|publisher=Springer|isbn=3-540-66044-5|oclc=41404698}}&lt;/ref&gt; Pêla yekem ji koçberiya [[hind û aryenî|hind û îranê]] ya bi rêya Çanda Bactria-Magiana, ku jê re (bi îngilîzî) &quot;Bactria-Magiana Arkeological Complex&quot; jî tê gotin, ber bi Herêm Şamê ve koç bûne û [[Mîtanî|Padîşahiya Mîtaniyan]] ava kirine. Koçberiya duyem jî bi aliyê başûrê rojhilat ve ku gelê [[vedîk]] e û di ser [[Çiyayên Hindokujê]] ve berbi bakurê [[Hindistan|Hindistanê]] ve koç bûne.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/310399188|title=Raising the perfect child through guilt and manipulation|last=Elizabeth.|first=Beckwith,|date=2009|publisher=Harper|isbn=0-06-175957-0|oclc=310399188}}&lt;/ref&gt; Hind û îranî li dora 1800–1600 salên {{bz}} ji îraniyan veqetiyan, pişt re ew perçe bûn û ji hêla îraniyan ve bûn du kom ên ku li herêma deşta [[Ewrasyaya Navîn]] serdest bûn û piştre [hind û ariyan] hetanî dorhêlên [[Ewrasya|Ewrasyaya]] navîn belavbûne.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/310399188|title=Raising the perfect child through guilt and manipulation|last=Elizabeth.|first=Beckwith,|date=2009|publisher=Harper|isbn=0-06-175957-0|oclc=310399188}}&lt;/ref&gt; [[Christopher I. Beckwith]] tîne ziman ku Wusun, gelên Kafkasyayê [[Zimanên hind û ewropî|hind û ewropî]] yê Asyaya Hundir di kevnariyê de ye û di heman demê de bi eslê xwe [[hind û arî]] bûn.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-28|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1101013625|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;

====Çanda Sintashta–Petrovka====
[[Wêne:From Corded Ware to Sintashta.jpg|thumb|Li gorî Allentoft (2015), çanda Sintashta dibe ku ji çanda Corded Ware zêde bûye.]]
[[Çanda Sintashta]] ku wekî çanda [[Sintashta–Petrovka]] jî tê zanîn yan jî çanda Sintashta–Arkaim, çandek arkeolojîk a [[Serdema bronzî|Serdema Bronz]] a li bakurê [[Ewrasya]] li ser sînorên [[Ewropaya Rojhilat]] û [[Asyaya Navendî]] ye ku di heyama 2100an [[Asyaya Navendî]]  û 1800 salên {{bz}} de ye. Dibe ku ev diyardeya arkeolojîk a koma zimanê hind û îranî ye.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/775525309|title=Anthony Caro|last=Julius.|first=Caro, Anthony (Anthony Alfred), 1924- Bryant,|date=2009|publisher=Lund Humphries|isbn=1-84822-032-4|oclc=775525309}}&lt;/ref&gt;

[[Çanda Sintashta]] ji têkiliya bi du çandên berê derketiye holê. Pêşengê wê yê yekser li deşta Ural-Tobol [[Çanda Poltavka]] bû ku şaxek ji asoya Yamnaya ya sewalvaniyê û di navbera salên 2800 û 2600 {{bz}} de ber bi rojhilat ve çûne herêmê. Gelek bajarokên [[Çanda Sintashta|Sintashta]] li ser niştecîhên kevintir ên Poltavka an li nêzî goristanên Poltavka hatine çêkirin û motîfên Poltavka li ser potterên Sintashta bi gelemperî hatine bikaranîn. Çanda aborî ya Sintashta di heman demê de bandora çanda Abaşevo ya dereng jî nîşan dide, berhevokek niştecîhên Corded Ware li devera daristaniyên li bakurê herêma Sintashta ku di heman demê de bi giranî koçer bûn.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/482742795|title=Surveys in combinatorics 2007.|last=John.|first=Hilton, Anthony. Talbot,|date=2007|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-69823-8|oclc=482742795}}&lt;/ref&gt;
====Çanda Andronovo====
[[Wêne:Andronovo culture.png|thumb|Rêjeya herî zêde ya çanda Andronovo, bi çanda Sintashta-Petrovka ya damezrîner (sor), cîhê herî pêşîn ên kelûpelên bi çerxer (binefşî) û çandên Afanasevo, Srubna û BMAC (kesk) li kêlekê ye.]]
Çanda Andronovo berhevokek çandên herêmî yên hind û îranî yên Serdema Bronz a ku di c. 1800–900 {{bz}} de li rojavayê Sîbîrya û rojavayê Asyayê qewimiye. Dibe ku çêtir e ku jê re kompleksek arkeolojîk yan asoyek arkeolojîk were gotin. Navê çandê ji gundê Andronovo ({{coord|55|53|N|55|42|E|}}) tê ku di sala 1914an de, gelek gor li wir bi hestiyê di pozîsyonên qurmiçî de ku bi kelûmelên xemilandinên dewlemend hatine veşartin, hatine dîtin. Çanda kevnar a Sintashta (2100–1800) ku berê di nav çanda Andronovo de cih girtibû, niha ji hev cihê tê hesibandin lê wekî pêşiyê wê tê hesibandin û wekî beşek ji asoya berfireh a Andronovo tê pejirandin.
===Îraniyên rojavayî û rojhilatî===
Di destpêka hezarsala 1ê de dabeşbûna li ser komên &quot;Rojhilatî&quot; û &quot;Rojavayî&quot; di [[Avesta|Avestayê]] de tê nîşandan. Farisiya kevn, du zimanên îranî yên herî kevn ên naskirî ne. Nivîsarên Avestayî yên Kevin ên ku bi navê Gathas têne zanîn, tê bawer kirin ku ji hêla Zerdeşt, damezrînerê Zerdeştiyê ve, bi [[Çanda Yaz]] (1500 {{bz}} – 1100 {{bz}}) ve wekî berendamek ji bo geşepêdana çanda Îrana Rojhilatî hatine çêkirin.
====Gelên îranî yên Rojava====
[[Wêne:Map of the Achaemenid Empire.jpg|thumb|Împeratoriya Axamenîs di bin desthilatdariya Daryûs I de. (522 BZ heta 486 BZ)]]
Di sedsalên yekem ên hezarsala yekem {{bz}} de, dema ku [[Med|medan]] jî bi [[Suryanî|asûriyan]] re têkilî daniye, farisên kevnar xwe li beşê rojavayê Deşta Îranê bi cih kirin û dixûyê ku bi [[Elam|elamî]] û [[Babîl (dewlet)|babiliyan]] re gelek têkilî danîne.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Liverani|first=M.|date=1995|title=The Medes at Esarhaddon's Court|url=https://www.semanticscholar.org/paper/The-Medes-at-Esarhaddon's-Court-Liverani/741617059107ad6b32d55ea69ca3048a068982ca|journal=Journal of Cuneiform Studies|doi=10.2307/1359815}}&lt;/ref&gt; Bermahiyên zimanê medî û farisiya kevn kokên xwe yên proto-îranî yên hevpar nîşan didin ku di danasîna zimanên wan de [[Strabon]] û [[Hêrodot]] wekî pir dişibin zimanên ku li rojhilatê baktriyan û sogdiyan diaxivin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-30|title=Encyclopædia Britannica Eleventh Edition|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Encyclopædia_Britannica_Eleventh_Edition&amp;oldid=1101311577|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Piştî damezrandina [[Împeratoriya Axemenî]], zimanê farisî (ku di farisî de jê re &quot;farisî&quot; tê gotin) ji Pars an parêzgeha Fars ber bi deverên curbicur ên Împeratoriyê ve, bi zaravayên nûjen ên [[Îran]], [[Efxanistan|Efxanîstan]] (ku wekî [[darî]] jî tê zanîn) û navendî belav bû - Asya (bi navê tacîkî tê zanîn) ji farisiya kevn tê.

Di destpêkê de, gelên rojavayî yên Îranê yên li [[Rojhilata Nêzîk]] di bin serweriya împeratoriyên cuda yên [[Suryanî|asûriyan]] de bûn. Hevalbendiya [[Med|medan]] bi [[Gelê Farsê|persan]] re û serhildana [[Babîl (dewlet)|Babil]], [[îskît]], [[Kildanî|keldanî]] û [[kimmeriyan]], alîkariya [[Med|medan]] kir ku di sala 612an {{bz}} de [[Nînewa|Nînewayê]] bi dest bixin ku di encamê de di dawiya 605 {{bz}} de [[împeratoriya Nû-Asûrî]] hilweşiya.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-20|title=A. Leo Oppenheim|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=A._Leo_Oppenheim&amp;oldid=1088925839|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Piştî vî hilweşînê medan împeratoriya xwe yê Medya (ku [[Ekbatana]] navenda wanê rêveberiyê bû) li derveyî welatê xwe yê eslî ava kir û di dawiyê de bûn xwediyê herêmek ku ji bakurê rojhilatê Îranê heta [[Çemê Halysê]] li [[Anatolya|Anatolyayê]] dirêj dibe. Piştî hilweşîna împeratoriya Asûrî, di navbera salên 616 û 605an {{bz}} de, dewleteke yekgirtî ya [[Med|Medyayê]] ava ji aliyê [[Med|medan]] ve hate avakirin ku bi [[Babîl (dewlet)|Babîl]], [[Lidya|Lîdya]] û [[Misira kevnare|Misirê]] re bû yek ji çar hêzên mezin ên [[Rojhilata Nêzîk]].

Piştre re di sala 550î {{bz}} de, [[Kûruşê Mezin]], serweriya Medya ya pêşeng hilweşand û padîşahiya [[Lidya|Lîdyayê]] û împeratoriya [[Babîl (dewlet)|Babîl]] bi dest xist û pişt re wî [[Împeratoriya Axamenî]] (yan jî împeratoriya yekem a farisî) ava kir. Di asta xwe ya herî mezin de, împeratoriya Axamenîs li seranserê sê parzemînan, yan jî [[Ewropa]], [[Afrîka]] û [[Asya]], ji [[Balkan|Balkanan]] û [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya Rojhilatî]] ya li rojava, heta [[Geliyê Indusê]] li rojhilat, dirêj dibe.

Di encama şerên navbera yewnanî û persan de [[Gelê Farsê|faris]] neçar man ku ji herêmên xwe yên [[ewropî]] vekişin û vekişîna dibe sedema birêveçûna rasterast a dîroka [[Yewnanistana Kevn|Yewnanistan]] û ya mayî ya [[ewropî]]. Zêdetirî sed salan, mîrekî [[Makedonya|makedonî]] (ku bi xwe ji dawiya sedsala 6an {{bz}} heta êrîşa yekem a farisî ya li ser Yewnanistanê bindestê farisan bû) paşê bi navê [[Îskenderê Mezin]] tê zanîn, padîşahiya farisî yê desthiladar hilweşand û bi vî awayî împeratoriya Axamenî bi dawî bû.

Niştecîhên destpêka împeratoriya Axemenî dixûyê ku baweriya [[Zerdeştî|zerdeştiyê]] qebûl kirine.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.cogsci.ed.ac.uk/~siamakr/Kurdish/iran-lang.html|title=Kurdica: An Indo-European Language|date=2006-06-17|website=web.archive.org|access-date=2022-08-05|archive-date=2006-06-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20060617211537/http://www.cogsci.ed.ac.uk/~siamakr/Kurdish/iran-lang.html|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; [[Belûç|Belûçên]] ku bi zimanê îranî yê rojavayî diaxivin, kevneşopiyeke devkî di derbarê koça xwe ya ji herêma [[Heleb (parêzgeh)|Heleb]] a [[Sûrî|Sûriyê]] di derdora sala 1000 {{pz}} de vedibêjin lê delîlên zimannasiyê [[Zimanê belûçî|belûçî]] bi zimanê kurdî, [[kurmancî]], [[soranî]], [[Hewramî|goranî]] û [[zazakî]] ve girê didin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranologie.com/history/ilf.html|title=Iranian Language Family|date=2004-10-09|website=web.archive.org|access-date=2022-08-05|archive-date=2004-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20041009124244/http://www.iranologie.com/history/ilf.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

====Gelên rojhilatî yên Îranê====
[[Wêne:Balto-Slavic lng.png|thumb|Zaravayê Rojhilatî yê Îranî û Balto-Slavî li Ewropaya Rojhilat berdewam e, ya paşîn bi çandên maddî yên pêşniyarkirî yên ku bi axaftvanên Balto-Slavî yên di Serdema Bronzê de (spî) re têkildar in.]]
Dema ku eşîrên îranî yên başûr bi nivîsarên xwe û hevpîşeyên xwe yên nûjen çêtir têne naskirin, qebîleyên ku bi giranî di berferehiya [[Ewrasya|Ewrasyayê]] ya berfireh de mane, bi referansên ku ji hêla [[Yewnanistana Kevn|Yewnaniyên kevnar]], [[Gelê Farsê|Farisan]], [[Çîn|Çînî]] û [[hind û aryen]]an ve ji wan re hatine kirin û di heman demê de jî bi dîtinên arkeolojîk têne zanîn. Dîroknivîsê yewnanî, [[Hêrodot|Herodot]] (sedsala 5. BZ) behsa gelê koçer, Îskîtîyan dike; ew wesfên wan dide ku ew li herêma ku îro li başûrê [[Ewropa|Ewropayê]] [[Rûsya]] û [[Ûkrayna]] ye jiyan kirine. [[Hêrodot|Herodot]] kesa yekem e ku behsa [[Îskîtîyan]] dike. Gelek nivîsarên kevnar ên [[Sanskrîtî]] yên ji serdema paşîn de behsa eşîrên weha dikin ku ew şahid bûn ku wan ber bi peravên herî başûrê rojhilatê [[Asyaya Navendî]] ve, li deverê [[Çiyayên Hindokujê|Rêzeçiyayên Hindokujê]], li bakurê [[Pakistan|Pakistanê]] destnîşan dikin.

Tê bawer kirin ku gelê Îskît ji aliyê pismamên xwe yên rojhilatî, [[Sarmatî|Sarmatiyan]] ve, ku ji aliyê [[Strabon]] ve wekî eşîra serdest a ku di hezarsala yekemê {{pz}} de deşta başûrê Rûsyayê kontrol dikin, hatine zeft kirin. [[Îskît]] û [[Sarmatî|Sarmatiyên]] îranîaxiv bi hezarê salan serdestî li beşên mezin ên [[Ewropaya Rojhilat]] kirin û di dawiyê de ji aliyê nifûsa Proto-Slavî ya herêmê ve hatin helandin û asîmîlekirin (mînak wekî slavîkirin).
==Demografî==
Li gor pêşbîniyan 150 heta 200 milyon axêverên zikmakî yên zimanên îranî hene, şeş komên sereke yên zimanê aryenî [[kurd]], [[Gelê Farsê|faris]],  [[Tacîkistan|tacîk]], [[belûç]] û [[peştûn]] ji sedî 90ê vê hejmarê ne.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ethnologue.com/browse/families|title=Browse by Language Family|website=Ethnologue|language=en|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt; Niha piraniya van gelên îranî li [[Îran]], [[Efxanistan|Efxanîstan]], [[Qefqasya]] (bi giranî Osetya, deverên din ên [[Gurcistan]], [[Daxistan]] û [[Azerbaycan|Azerbaycanê]]), li perçeyên [[Kurdistan]]&lt;nowiki/&gt;ê, [[Başûrê Kurdistanê]], [[Bakurê Kurdistanê]] û metropolên [[Tirkiye|Tirkiyê]] (bajarên sereke [[Stembol|Stenbol]], [[Îzmîr]], [[Edene]] û [[Mêrsîn]])&lt;ref&gt;{{Citation|title=Kurdên li Stenbolê banga perwerdeya Kurdî dikin|url=https://www.youtube.com/watch?v=7KDhCXuhWS0|language=en|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;, [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] û [[Rojhilata Kurdistanê]] ku piraniya wan kurd lê dijîn û li Tacîkistan, [[Pakistan]] û [[Ûzbêkistan]] gelên aryenî dijîn.

Di heman demê gelên îranî li Rojhilatê Erebistanê wek bakurê [[Oman]], [[Behreyn]] û [[Kuweyt|Kuweytê]] dijîn.
==Genetîk==
Lêkolînên genomîk ên nifûsê yên vê dawiyê diyar kirin ku pêkhateya genetîkî ya gelên ariyanî jixwe nêzî 5000 sal berê pêk hatiye û ji wê demê ve domdariyek mezin nîşan dide û destnîşan dike ku ew bi giranî ji bûyerên koçberiyê yên komên derveyî bandor li wan nekiriye. Ji aliyê genetîkî ve, gelên ariyanî bi gelemperî bi gelên [[Ewropî]] û yên din ên [[Rojhilata Navîn]] re nêzîk dibin.  Nimûneyên analîzkirî yên etnîkî [[Gelê Farsê|fars]], [[kurd]], [[Azerî (gel)|azerî]], [[Teberi (gel)|mazenderanî]], [[gilak]] û [[zerdeştiyên hindî]], li hev kom dibin û komeke yekane pêk tînin ku bi navê CIC (Koma Îrana Navîn) tên binavkirin. Li gorî nifûsa cîhanê, îranî (CIC) li navenda koma berfireh a Rojava û Ewrasyayê, nêzî [[Ewropî]], [[Rojhilata Navîn]], [[Asyaya Başûr]] û [[Asyaya Navendî]] kom dibin. Binesaziya genetîkî ya îraniyan li gorî nifûsên din ên &quot;1000G&quot; bi awayekî balkêş kêm û [[homojen]] e. [[Ewropî]] û hinek [[Asyaya Başûr]] (bi taybetî hindikahiya parsî) herî zêde nêzîkatiya xwe bi îraniyan re nîşan dide lê [[Afrîkaya Sub-Sahara]] û [[Asyaya Rojhilat]] bi îraniyan re ferqa herî zêde ku nîşan didin ev in.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/title/plos-genetics-a-peer-reviewed-open-access-journal/oclc/162211050|title=PLoS Genetics: a peer-reviewed, open-access journal|last=Public Library of Science|date=2005|publisher=Public Library of Science|location=San Francisco, Calif.|oclc=162211050}}&lt;/ref&gt;

== Gel, ziman û welat ==
{{GotarêBingeh|Zimanên Îranî}}
Dwudwu parçe Ariyan heyê parçeya yek '''[[Ariyanê Rojhilatê]]''' û parçeya din jî '''[[Ariyanê Rojavayê]]'''

=== Rojavayî ===
==== Başûrî ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gel
! Welat
! Ziman
! Gelhe
|-


|
[[Gelê Farsê]]

|
[[Îran|Farisistan]] &lt;br/&gt;
[[Tacîkistan]] &lt;br/&gt;
[[Hazarastan]]

| 
[[Farisî]]
|70 milyon
|}

==== Bakurî ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gel
! Welat
! Ziman
! Gelhe
|-
|[[Kurd]]
|[[Kurdistan]] &lt;br/&gt; [[Anatolya]] &lt;br/&gt; [[Xorasan]]
| [[Kurdî]]
|30-35 milyon &lt;ref&gt;A rough estimate by the CIA Factbook has populations of 14.5 million in Turkey, 6 million in Iran, about 5 to 6 million in Iraq, and less than 2 million in Syria, which adds up to close to 28 million Kurds in Kurdistan or adjacient regions. (Estimates as of 2014; Turkey: &quot;Kurdish 18% [of 81.6 million&quot;, Iran: &quot;Kurd 10% [of 80.8 million]&quot;, Iraq: &quot;Kurdish 15%-20% [of 32.6 million]&quot;, Syria: &quot;Kurds, Armenians, and other 9.7% [of 17.9 million]&quot;. About two million are documented as living in diaspora; divergent high estimates on the number of Kurds in Turkey in particular account for higher estimates on total population, e.g. Sandra Mackey , “The reckoning: Iraq and the legacy of Saddam”, W.W. Norton and Company, 2002, p. 350: &quot;As much as 25% of Turkey is Kurdish,&quot; which would raise the population figure by about 5 million.&lt;/ref&gt;
|-
|[[Belûç]]
|[[Belûçistan]]
|[[Belûçî]]
|8.8 milyon &lt;ref&gt;Tyagi, Vidya Prakash (2009). Martial Races of Undivided India. Gyan Publishing House. pp. 7–9. ISBN 8178357755. Retrieved 3 November 2014.&lt;/ref&gt;
|-
|[[Taliş]]
|[[Talişistan]]
|[[Talişî]]
|-
|[[Zimanê tatî|Tat]]
|[[Zimanê tatî|Tatistan]]
|[[Zimanê tatî|Tatî]]
|}

=== Rojhilatî ===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gel
! Welat
! Ziman
! Gelhe
|-

|[[Peştûn]]
|[[Peştûnistan]]
|[[Peşto]]
|50 million &lt;ref&gt;Lewis, Paul M. (2009). &quot;Pashto, Northern&quot;. SIL International. Dallas, Texas: Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Retrieved 18 September 2010. Ethnic population: 49,529,000 possibly total Pashto in all countries.&quot;&lt;/ref&gt;
|-
| [[Alan (gel)|Alan]]
|[[Alanistan]] &lt;br/&gt;
|[[Zimanê Alanî|Alanî]]
|720.000
|}

== Sembol ==
{{GotarêBingeh|Kesk û Spî û Sor| Rengên Pan-Êranî}}
[[Wêne:State flag of Iran 1964-1980.svg|thumb|Alaya Keyaksariya Îrana Dawîn]]{{GotarêBingeh|Lîsteya Alayên Arî}}
{{GotarêBingeh|Şêr û Roj}}

Rengên gelê Arî jî [[Sor]], [[Spî]] û [[Kesk]] e.
[[Şêrê Îranî]] jî çevenga ariyan wek candare ''(dijî gelên tirkan ya/ê wan jî [[Gur]]e)'' û [[Roj]] jî heye.
Em karin Rojê alayên Belûçan de Kurdan de û Talişan de bibînin.

== Binêre ==
* [[Ariyavarta]] navê Hindûstana qedîm
* [[Dîroka Îranî]]
** [[Dîroka Kurdî]]
** [[Dîroka Farsî]]
* [[Lîsteya sernav û astên îranî]]
* [[Lîsteya xanedan û dûgelên ariyan]]
** [[Lîsteya xanedan û dûgelên kurdan]]
** [[Lîsteya xanedan û dûgelên farsan]]
*[[Lîsteya qewmên kurdî yên dîrokî]]

== Têkildar ==
* [[Îrannasî]]
* [[Pan-Îranîzm]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}</text>
      <sha1>5uirz3c9swuaarczcv26noeeu63rdjf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095126</id>
      <parentid>1095125</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T04:52:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Dîrok û wargeh */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25386" xml:space="preserve">{{Infobox gel
 | nav         = '''Gelên îranî'''
 | montaj      = {{Infobox Gel/Arî}}
 | wêne = Iranian Languages.PNG
 | wêne firehî =
 | ravek       = 
 &lt;!----------------Gelhe (kom)------------&gt;
 | gelheKom    = 185–235 mio.&lt;ref&gt;
* Iran: {{cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf |title=Ethnic Groups and Languages of Iran |first=Library of Congress – Federal Research Division |last=Library of Congress|accessdate=2009-12-02}} (Persian and Caspian dialects-65% Kurdish 8%-Luri/Bakhtiari 5%- Baluchi 4%):80% of the population or approximately 63 million people.
* Afghanistan: CIA Factbook Afghanistan: unting Pashtuns, Tajiks, Baluchs, 21 million
* Tajiks of Central Asia counting Tajikistan and Uzbekistan 10–15 million
* Kurds Syria, Lebanon and Iraq based on CIA factbook estimate 18 million
* Zazas of Turkey, based on CIA factbook estimate 4 million
* Ossetians, Talysh, Tats, Kurds of the Caucasus and Central Asia: 1–2 million based on CIA factbook/ethnologue.
* Tajiks of China: 50,000 to 100,000
* Iranian speakers in Bahrain, the [[Persian Gulf]] , Western Europe and USA, 3 million.
* Pakistan counting Baluchis+Pashtus+Afghan refugees based on CIA factbook  and other sources: 71 million.&lt;/ref&gt;
 | salKom      = 
 | çavkKom     = 
 &lt;!----------------Gelhe li gor herêman---&gt;
 | herêm1      = [[Wêne:Flag of Persia (1910-1925).svg|60px]]&lt;div style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;'''[[Aîryanem Vaeceh|Airyanem vaejah]]'''&lt;/div&gt;
 | gelhe1      = 
 | sal1        = 
 | çavk1       = 

 | herêm2      = &amp;nbsp;'''{{al2|Kurdistan}}'''
 | gelhe2      = 
 | sal2        = 
 | çavk2       = 

 | herêm3      = &amp;nbsp;{{al2|Îran}}
 | gelhe3      = 
 | sal3        = 
 | çavk3       = 
 
 |herêm4       = &amp;nbsp;{{al2|Tacîkistan}}
 | gelhe4      = 
 | sal4        = 
 | çavk4       = 

|herêm5        = &amp;nbsp;{{al2|Afxanistan}}
 | gelhe5      = 
 | sal5        = 
 | çavk5       = 

 |herêm6       = [[Wêne:Flag of South Ossetia.svg|25px]] [[Alanistan]]
 | gelhe6      = 
 | sal6        = 
 | çavk6       = 

 |herêm7       = [[Wêne:Bandera balutxistan Iranià.svg|20px]] [[Belûçistan]]
 | gelhe7      = 
 | sal7        = 
 | çavk7       =

| herêm8     = &lt;br /&gt; &lt;div style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;'''[[Ewropa]]'''&lt;/div&gt;
 | gelhe8     = 
 | sal8       = 
 | çavk8      = 

 | herêm9     = {{al2|Rûsya}}
 | gelhe9     = 
 | sal9       = 
 | çavk9      = 

 | herêm10     = 
 | gelhe10     = 
 | sal10       = 
 | çavk10      = 

 | herêm11     =&lt;br/&gt; &lt;div style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;'''[[Asya]]'''&lt;/div&gt;
 | gelhe11     = 
 | sal11       = 
 | çavk11      = 

 | herêm12     = {{al2|Çîn}}
 | gelhe12     = 
 | sal12       = 
 | çavk12      = 

 | herêm13     = {{al2|Ermenistan}}
 | gelhe13     = 
 | sal13       = 
 | çavk13      = 

 | herêm14     = {{al2|Gurcistan}}
 | gelhe14     = 
 | sal14       = 
 | çavk14      = 

 | herêm15     = {{al2|Hindistan}}
 | gelhe15     = 
 | sal15       = 
 | çavk15      = 

 | herêm16     = [[Wêne:Bandera del Turquestan.svg|25px]] [[Tirkistan]] ([[Turan]])
 | gelhe16     = 
 | sal16       = 
 | çavk16      = 

 | herêm17     = {{al2|Tirkiye}}
 | gelhe17     = 
 | sal17       = 
 | çavk17      = 

 | herêm19     = 
 | gelhe19     = 
 | sal19       = 
 | çavk19      = 

 | herêm20     = 
 | gelhe20     = 
 | sal20       = 
 | çavk20      = 

 | herêm21     = 
 | gelhe21     = 
 | sal21       = 
 | çavk21      = 
 &lt;!---------------- Ziman û ol------------&gt;
 | ziman       = [[Zimanên Îranî]] &lt;br/&gt; (Rojavayî û Rojhilatî)
 | ol          = [[Îslam]], [[xiristiyanî]], [[cihûtî]], [[zerdeştî]], [[êzîdîtî]]
 | nîşan       =Lion and Sun (Pahlavi Dynasty).svg|right|thumb|50px
 | nîşanSernav = [[Şêrê Îranî|Şêr]] jî sembola gelê ariyan e.
 &lt;!---------------- Gelên têkildar ------------------&gt;
 |têkildar     = [[Hind]]
 &lt;!---------------- Cih ------------------&gt;
 | nexşe       = Iranian-languages-map.jpg
 | nîşe        = 
 | nexşeyaCihan    = 
 | nexşeSernav     = 
 | nexşeyaCihanNav = 
 | hêlîpan         = 
 | hêlîlar         = 
}}
'''Gelên arî''', '''arî''' yan jî '''gelên îranî''', komeke [[etno-lenguîstîk]] a [[Zimanên hind û ewropî|hind û ewropî]] ye ku bi zimanên curbicur ên [[hind û îranî]] diaxivin. Di vê komê de gelên wek [[kurd]], [[belûç]], [[gilak]], [[mazenderanî (gel)|mazenderanî]], [[Osêt|oset]], [[pamirî]], [[peştûn]], [[fars]], [[tat]], [[tacîk]], [[taliş]], [[waxî]] û [[yagnobî]] hene. Belavbûna vê komê li ser deşta Îranê ji [[Çiyayên Hindokûşê]] heta [[Anatolya Navîn|Anatolyaya Navîn]] û ji [[Asyaya Navendî]] heta [[Kendava Besreyê]] belav bûne. 

[[Proto-Îranî]] di nîveka hezarsala duyem {{bz}} de wek şaxeke cuda yên hind û îranî derketine holê.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-29|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1090472957|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-29|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1090472957|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Di serdemên xwe yê pêşketinê de, di hezarsala yekem {{bz}} de, axa gelên îranî li seranserê [[Deşta Ewrasyayê]], ji [[Deşta Mecaristana Mezin]], li aliyê rojava heta [[Deşta Ordosê]] û li aliyê rojhilat ve jî heta [[Deşta Îranê]] berfireh bûye.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-29|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1090472957|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;

Di nav gelên îranî yên îro de gelên wekî [[belûç]], [[gilak]], [[kurd]], [[Mazenderanî (gel)|mazenderanî]], [[Osêt|oset]], [[pamirî]], [[peştûn]], [[fars]], [[tat]], [[tacîk]], [[taliş]], [[waxî]] û [[yagnobî]] hene.

== Etîmolojî ==
Peyva îranî rasterast ji farisiya navîn ''ērān'' / ''aeran'' (𐭠𐭩𐭥𐭠𐭭) û aryaniya partî tê. Peyvên îraniya navîn ''ērān'' û ''aryān'' formên pirhejmarî yên jentîlîkî ''ēr''- (di farisiya navîn) û ''ary''- (di partî de) ne, her du jî ji îraniya kevn, ''ariya''- (𐎠𐎼𐎡𐎹) û avestayî ya ''airiia''- (𐬀𐬌𐬭𐬌𐬌𐬀) -''arya'', tên.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://iranicaonline.org/|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|last=Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|website=iranicaonline.org|language=en-US|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://iranicaonline.org/|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|last=Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|website=iranicaonline.org|language=en-US|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;

==Dîrok û wargeh==
===Rehên hind û ewropî===
====Proto-hind û îranî====
[[Wêne:Indo-Iranian origins.png|thumb|Çandên arkeolojîk ên ku bi koçên hind û îranî re têkildar in (piştî EIEC). Çandên Andronovo, BMAC û Yaz bi gelemperî bi wê re têkildar bûne.]]  
Proto-hind û îranî bi gelemperî bi [[Çanda Sintashta]] û [[Çanda Andronovo]] ya dûv re di nav asoya berfirehtir a [[Andronovo]] de têne naskirin. Welatên wan bi deverek gavê [[Ewrasya|Ewrasyayê]] re ku li aliyê rojava bi [[Çemê Ûralê]] ve û li aliyê rojhilat jî bi [[Tian Shan]] re sinor e.

Koçberiyên hind û îranî bi du pêlan pêk hatine.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-28|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1101013625|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/41404698|title=Knowledge acquisition, modeling and management : 11th European Workshop, EKAW '99, Dagstuhl Castle, Germany, May 26-29, 1999 : proceedings|last=Rudi.|first=Fensel, Dieter. Studer,|date=1999|publisher=Springer|isbn=3-540-66044-5|oclc=41404698}}&lt;/ref&gt; Pêla yekem ji koçberiya [[hind û aryenî|hind û îranê]] ya bi rêya Çanda Bactria-Magiana, ku jê re (bi îngilîzî) &quot;Bactria-Magiana Arkeological Complex&quot; jî tê gotin, ber bi Herêm Şamê ve koç bûne û [[Mîtanî|Padîşahiya Mîtaniyan]] ava kirine. Koçberiya duyem jî bi aliyê başûrê rojhilat ve ku gelê [[vedîk]] e û di ser [[Çiyayên Hindokujê]] ve berbi bakurê [[Hindistan|Hindistanê]] ve koç bûne.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/310399188|title=Raising the perfect child through guilt and manipulation|last=Elizabeth.|first=Beckwith,|date=2009|publisher=Harper|isbn=0-06-175957-0|oclc=310399188}}&lt;/ref&gt; Hind û îranî li dora 1800–1600 salên {{bz}} de ji îraniyan veqetiyan, pişt re ew perçe bûn û ji hêla îraniyan ve bûn du kom ên ku li herêma deşta [[Ewrasyaya Navîn]] serdest bûn û piştre [hind û ariyan] hetanî dorhêlên [[Ewrasya|Ewrasyaya]] navîn belavdibin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/310399188|title=Raising the perfect child through guilt and manipulation|last=Elizabeth.|first=Beckwith,|date=2009|publisher=Harper|isbn=0-06-175957-0|oclc=310399188}}&lt;/ref&gt; [[Christopher I. Beckwith]] tîne ziman ku Wusun, gelên Kafkasyayê [[Zimanên hind û ewropî|hind û ewropî]] yê Asyaya Hundir di kevnariyê de ye û di heman demê de bi eslê xwe [[hind û arî]] bûn.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-28|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1101013625|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;

====Çanda Sintashta–Petrovka====
[[Wêne:From Corded Ware to Sintashta.jpg|thumb|Li gorî Allentoft (2015), çanda Sintashta dibe ku ji çanda Corded Ware zêde bûye.]]
[[Çanda Sintashta]] ku wekî çanda [[Sintashta–Petrovka]] jî tê zanîn yan jî çanda Sintashta–Arkaim, çandek arkeolojîk a [[Serdema bronzî|Serdema Bronz]] a li bakurê [[Ewrasya]] li ser sînorên [[Ewropaya Rojhilat]] û [[Asyaya Navendî]] ye ku di heyama 2100an [[Asyaya Navendî]]  û 1800 salên {{bz}} de ye. Dibe ku ev diyardeya arkeolojîk a koma zimanê hind û îranî ye.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/775525309|title=Anthony Caro|last=Julius.|first=Caro, Anthony (Anthony Alfred), 1924- Bryant,|date=2009|publisher=Lund Humphries|isbn=1-84822-032-4|oclc=775525309}}&lt;/ref&gt;

[[Çanda Sintashta]] ji têkiliya bi du çandên berê derketiye holê. Pêşengê wê yê yekser li deşta Ural-Tobol [[Çanda Poltavka]] bû ku şaxek ji asoya Yamnaya ya sewalvaniyê û di navbera salên 2800 û 2600 {{bz}} de ber bi rojhilat ve çûne herêmê. Gelek bajarokên [[Çanda Sintashta|Sintashta]] li ser niştecîhên kevintir ên Poltavka an li nêzî goristanên Poltavka hatine çêkirin û motîfên Poltavka li ser potterên Sintashta bi gelemperî hatine bikaranîn. Çanda aborî ya Sintashta di heman demê de bandora çanda Abaşevo ya dereng jî nîşan dide, berhevokek niştecîhên Corded Ware li devera daristaniyên li bakurê herêma Sintashta ku di heman demê de bi giranî koçer bûn.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/482742795|title=Surveys in combinatorics 2007.|last=John.|first=Hilton, Anthony. Talbot,|date=2007|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-69823-8|oclc=482742795}}&lt;/ref&gt;
====Çanda Andronovo====
[[Wêne:Andronovo culture.png|thumb|Rêjeya herî zêde ya çanda Andronovo, bi çanda Sintashta-Petrovka ya damezrîner (sor), cîhê herî pêşîn ên kelûpelên bi çerxer (binefşî) û çandên Afanasevo, Srubna û BMAC (kesk) li kêlekê ye.]]
Çanda Andronovo berhevokek çandên herêmî yên hind û îranî yên Serdema Bronz a ku di c. 1800–900 {{bz}} de li rojavayê Sîbîrya û rojavayê Asyayê qewimiye. Dibe ku çêtir e ku jê re kompleksek arkeolojîk yan asoyek arkeolojîk were gotin. Navê çandê ji gundê Andronovo ({{coord|55|53|N|55|42|E|}}) tê ku di sala 1914an de, gelek gor li wir bi hestiyê di pozîsyonên qurmiçî de ku bi kelûmelên xemilandinên dewlemend hatine veşartin, hatine dîtin. Çanda kevnar a Sintashta (2100–1800) ku berê di nav çanda Andronovo de cih girtibû, niha ji hev cihê tê hesibandin lê wekî pêşiyê wê tê hesibandin û wekî beşek ji asoya berfireh a Andronovo tê pejirandin.
===Îraniyên rojavayî û rojhilatî===
Di destpêka hezarsala 1ê de dabeşbûna li ser komên &quot;Rojhilatî&quot; û &quot;Rojavayî&quot; di [[Avesta|Avestayê]] de tê nîşandan. Farisiya kevn, du zimanên îranî yên herî kevn ên naskirî ne. Nivîsarên Avestayî yên Kevin ên ku bi navê Gathas têne zanîn, tê bawer kirin ku ji hêla Zerdeşt, damezrînerê Zerdeştiyê ve, bi [[Çanda Yaz]] (1500 {{bz}} – 1100 {{bz}}) ve wekî berendamek ji bo geşepêdana çanda Îrana Rojhilatî hatine çêkirin.
====Gelên îranî yên Rojava====
[[Wêne:Map of the Achaemenid Empire.jpg|thumb|Împeratoriya Axamenîs di bin desthilatdariya Daryûs I de. (522 BZ heta 486 BZ)]]
Di sedsalên yekem ên hezarsala yekem {{bz}} de, dema ku [[Med|medan]] jî bi [[Suryanî|asûriyan]] re têkilî daniye, farisên kevnar xwe li beşê rojavayê Deşta Îranê bi cih kirin û dixûyê ku bi [[Elam|elamî]] û [[Babîl (dewlet)|babiliyan]] re gelek têkilî danîne.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Liverani|first=M.|date=1995|title=The Medes at Esarhaddon's Court|url=https://www.semanticscholar.org/paper/The-Medes-at-Esarhaddon's-Court-Liverani/741617059107ad6b32d55ea69ca3048a068982ca|journal=Journal of Cuneiform Studies|doi=10.2307/1359815}}&lt;/ref&gt; Bermahiyên zimanê medî û farisiya kevn kokên xwe yên proto-îranî yên hevpar nîşan didin ku di danasîna zimanên wan de [[Strabon]] û [[Hêrodot]] wekî pir dişibin zimanên ku li rojhilatê baktriyan û sogdiyan diaxivin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-30|title=Encyclopædia Britannica Eleventh Edition|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Encyclopædia_Britannica_Eleventh_Edition&amp;oldid=1101311577|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Piştî damezrandina [[Împeratoriya Axemenî]], zimanê farisî (ku di farisî de jê re &quot;farisî&quot; tê gotin) ji Pars an parêzgeha Fars ber bi deverên curbicur ên Împeratoriyê ve, bi zaravayên nûjen ên [[Îran]], [[Efxanistan|Efxanîstan]] (ku wekî [[darî]] jî tê zanîn) û navendî belav bû - Asya (bi navê tacîkî tê zanîn) ji farisiya kevn tê.

Di destpêkê de, gelên rojavayî yên Îranê yên li [[Rojhilata Nêzîk]] di bin serweriya împeratoriyên cuda yên [[Suryanî|asûriyan]] de bûn. Hevalbendiya [[Med|medan]] bi [[Gelê Farsê|persan]] re û serhildana [[Babîl (dewlet)|Babil]], [[îskît]], [[Kildanî|keldanî]] û [[kimmeriyan]], alîkariya [[Med|medan]] kir ku di sala 612an {{bz}} de [[Nînewa|Nînewayê]] bi dest bixin ku di encamê de di dawiya 605 {{bz}} de [[împeratoriya Nû-Asûrî]] hilweşiya.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-20|title=A. Leo Oppenheim|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=A._Leo_Oppenheim&amp;oldid=1088925839|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Piştî vî hilweşînê medan împeratoriya xwe yê Medya (ku [[Ekbatana]] navenda wanê rêveberiyê bû) li derveyî welatê xwe yê eslî ava kir û di dawiyê de bûn xwediyê herêmek ku ji bakurê rojhilatê Îranê heta [[Çemê Halysê]] li [[Anatolya|Anatolyayê]] dirêj dibe. Piştî hilweşîna împeratoriya Asûrî, di navbera salên 616 û 605an {{bz}} de, dewleteke yekgirtî ya [[Med|Medyayê]] ava ji aliyê [[Med|medan]] ve hate avakirin ku bi [[Babîl (dewlet)|Babîl]], [[Lidya|Lîdya]] û [[Misira kevnare|Misirê]] re bû yek ji çar hêzên mezin ên [[Rojhilata Nêzîk]].

Piştre re di sala 550î {{bz}} de, [[Kûruşê Mezin]], serweriya Medya ya pêşeng hilweşand û padîşahiya [[Lidya|Lîdyayê]] û împeratoriya [[Babîl (dewlet)|Babîl]] bi dest xist û pişt re wî [[Împeratoriya Axamenî]] (yan jî împeratoriya yekem a farisî) ava kir. Di asta xwe ya herî mezin de, împeratoriya Axamenîs li seranserê sê parzemînan, yan jî [[Ewropa]], [[Afrîka]] û [[Asya]], ji [[Balkan|Balkanan]] û [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya Rojhilatî]] ya li rojava, heta [[Geliyê Indusê]] li rojhilat, dirêj dibe.

Di encama şerên navbera yewnanî û persan de [[Gelê Farsê|faris]] neçar man ku ji herêmên xwe yên [[ewropî]] vekişin û vekişîna dibe sedema birêveçûna rasterast a dîroka [[Yewnanistana Kevn|Yewnanistan]] û ya mayî ya [[ewropî]]. Zêdetirî sed salan, mîrekî [[Makedonya|makedonî]] (ku bi xwe ji dawiya sedsala 6an {{bz}} heta êrîşa yekem a farisî ya li ser Yewnanistanê bindestê farisan bû) paşê bi navê [[Îskenderê Mezin]] tê zanîn, padîşahiya farisî yê desthiladar hilweşand û bi vî awayî împeratoriya Axamenî bi dawî bû.

Niştecîhên destpêka împeratoriya Axemenî dixûyê ku baweriya [[Zerdeştî|zerdeştiyê]] qebûl kirine.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.cogsci.ed.ac.uk/~siamakr/Kurdish/iran-lang.html|title=Kurdica: An Indo-European Language|date=2006-06-17|website=web.archive.org|access-date=2022-08-05|archive-date=2006-06-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20060617211537/http://www.cogsci.ed.ac.uk/~siamakr/Kurdish/iran-lang.html|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; [[Belûç|Belûçên]] ku bi zimanê îranî yê rojavayî diaxivin, kevneşopiyeke devkî di derbarê koça xwe ya ji herêma [[Heleb (parêzgeh)|Heleb]] a [[Sûrî|Sûriyê]] di derdora sala 1000 {{pz}} de vedibêjin lê delîlên zimannasiyê [[Zimanê belûçî|belûçî]] bi zimanê kurdî, [[kurmancî]], [[soranî]], [[Hewramî|goranî]] û [[zazakî]] ve girê didin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranologie.com/history/ilf.html|title=Iranian Language Family|date=2004-10-09|website=web.archive.org|access-date=2022-08-05|archive-date=2004-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20041009124244/http://www.iranologie.com/history/ilf.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

====Gelên rojhilatî yên Îranê====
[[Wêne:Balto-Slavic lng.png|thumb|Zaravayê Rojhilatî yê Îranî û Balto-Slavî li Ewropaya Rojhilat berdewam e, ya paşîn bi çandên maddî yên pêşniyarkirî yên ku bi axaftvanên Balto-Slavî yên di Serdema Bronzê de (spî) re têkildar in.]]
Dema ku eşîrên îranî yên başûr bi nivîsarên xwe û hevpîşeyên xwe yên nûjen çêtir têne naskirin, qebîleyên ku bi giranî di berferehiya [[Ewrasya|Ewrasyayê]] ya berfireh de mane, bi referansên ku ji hêla [[Yewnanistana Kevn|Yewnaniyên kevnar]], [[Gelê Farsê|Farisan]], [[Çîn|Çînî]] û [[hind û aryen]]an ve ji wan re hatine kirin û di heman demê de jî bi dîtinên arkeolojîk têne zanîn. Dîroknivîsê yewnanî, [[Hêrodot|Herodot]] (sedsala 5. BZ) behsa gelê koçer, Îskîtîyan dike; ew wesfên wan dide ku ew li herêma ku îro li başûrê [[Ewropa|Ewropayê]] [[Rûsya]] û [[Ûkrayna]] ye jiyan kirine. [[Hêrodot|Herodot]] kesa yekem e ku behsa [[Îskîtîyan]] dike. Gelek nivîsarên kevnar ên [[Sanskrîtî]] yên ji serdema paşîn de behsa eşîrên weha dikin ku ew şahid bûn ku wan ber bi peravên herî başûrê rojhilatê [[Asyaya Navendî]] ve, li deverê [[Çiyayên Hindokujê|Rêzeçiyayên Hindokujê]], li bakurê [[Pakistan|Pakistanê]] destnîşan dikin.

Tê bawer kirin ku gelê Îskît ji aliyê pismamên xwe yên rojhilatî, [[Sarmatî|Sarmatiyan]] ve, ku ji aliyê [[Strabon]] ve wekî eşîra serdest a ku di hezarsala yekemê {{pz}} de deşta başûrê Rûsyayê kontrol dikin, hatine zeft kirin. [[Îskît]] û [[Sarmatî|Sarmatiyên]] îranîaxiv bi hezarê salan serdestî li beşên mezin ên [[Ewropaya Rojhilat]] kirin û di dawiyê de ji aliyê nifûsa Proto-Slavî ya herêmê ve hatin helandin û asîmîlekirin (mînak wekî slavîkirin).
==Demografî==
Li gor pêşbîniyan 150 heta 200 milyon axêverên zikmakî yên zimanên îranî hene, şeş komên sereke yên zimanê aryenî [[kurd]], [[Gelê Farsê|faris]],  [[Tacîkistan|tacîk]], [[belûç]] û [[peştûn]] ji sedî 90ê vê hejmarê ne.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ethnologue.com/browse/families|title=Browse by Language Family|website=Ethnologue|language=en|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt; Niha piraniya van gelên îranî li [[Îran]], [[Efxanistan|Efxanîstan]], [[Qefqasya]] (bi giranî Osetya, deverên din ên [[Gurcistan]], [[Daxistan]] û [[Azerbaycan|Azerbaycanê]]), li perçeyên [[Kurdistan]]&lt;nowiki/&gt;ê, [[Başûrê Kurdistanê]], [[Bakurê Kurdistanê]] û metropolên [[Tirkiye|Tirkiyê]] (bajarên sereke [[Stembol|Stenbol]], [[Îzmîr]], [[Edene]] û [[Mêrsîn]])&lt;ref&gt;{{Citation|title=Kurdên li Stenbolê banga perwerdeya Kurdî dikin|url=https://www.youtube.com/watch?v=7KDhCXuhWS0|language=en|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;, [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] û [[Rojhilata Kurdistanê]] ku piraniya wan kurd lê dijîn û li Tacîkistan, [[Pakistan]] û [[Ûzbêkistan]] gelên aryenî dijîn.

Di heman demê gelên îranî li Rojhilatê Erebistanê wek bakurê [[Oman]], [[Behreyn]] û [[Kuweyt|Kuweytê]] dijîn.
==Genetîk==
Lêkolînên genomîk ên nifûsê yên vê dawiyê diyar kirin ku pêkhateya genetîkî ya gelên ariyanî jixwe nêzî 5000 sal berê pêk hatiye û ji wê demê ve domdariyek mezin nîşan dide û destnîşan dike ku ew bi giranî ji bûyerên koçberiyê yên komên derveyî bandor li wan nekiriye. Ji aliyê genetîkî ve, gelên ariyanî bi gelemperî bi gelên [[Ewropî]] û yên din ên [[Rojhilata Navîn]] re nêzîk dibin.  Nimûneyên analîzkirî yên etnîkî [[Gelê Farsê|fars]], [[kurd]], [[Azerî (gel)|azerî]], [[Teberi (gel)|mazenderanî]], [[gilak]] û [[zerdeştiyên hindî]], li hev kom dibin û komeke yekane pêk tînin ku bi navê CIC (Koma Îrana Navîn) tên binavkirin. Li gorî nifûsa cîhanê, îranî (CIC) li navenda koma berfireh a Rojava û Ewrasyayê, nêzî [[Ewropî]], [[Rojhilata Navîn]], [[Asyaya Başûr]] û [[Asyaya Navendî]] kom dibin. Binesaziya genetîkî ya îraniyan li gorî nifûsên din ên &quot;1000G&quot; bi awayekî balkêş kêm û [[homojen]] e. [[Ewropî]] û hinek [[Asyaya Başûr]] (bi taybetî hindikahiya parsî) herî zêde nêzîkatiya xwe bi îraniyan re nîşan dide lê [[Afrîkaya Sub-Sahara]] û [[Asyaya Rojhilat]] bi îraniyan re ferqa herî zêde ku nîşan didin ev in.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/title/plos-genetics-a-peer-reviewed-open-access-journal/oclc/162211050|title=PLoS Genetics: a peer-reviewed, open-access journal|last=Public Library of Science|date=2005|publisher=Public Library of Science|location=San Francisco, Calif.|oclc=162211050}}&lt;/ref&gt;

== Gel, ziman û welat ==
{{GotarêBingeh|Zimanên Îranî}}
Dwudwu parçe Ariyan heyê parçeya yek '''[[Ariyanê Rojhilatê]]''' û parçeya din jî '''[[Ariyanê Rojavayê]]'''

=== Rojavayî ===
==== Başûrî ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gel
! Welat
! Ziman
! Gelhe
|-


|
[[Gelê Farsê]]

|
[[Îran|Farisistan]] &lt;br/&gt;
[[Tacîkistan]] &lt;br/&gt;
[[Hazarastan]]

| 
[[Farisî]]
|70 milyon
|}

==== Bakurî ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gel
! Welat
! Ziman
! Gelhe
|-
|[[Kurd]]
|[[Kurdistan]] &lt;br/&gt; [[Anatolya]] &lt;br/&gt; [[Xorasan]]
| [[Kurdî]]
|30-35 milyon &lt;ref&gt;A rough estimate by the CIA Factbook has populations of 14.5 million in Turkey, 6 million in Iran, about 5 to 6 million in Iraq, and less than 2 million in Syria, which adds up to close to 28 million Kurds in Kurdistan or adjacient regions. (Estimates as of 2014; Turkey: &quot;Kurdish 18% [of 81.6 million&quot;, Iran: &quot;Kurd 10% [of 80.8 million]&quot;, Iraq: &quot;Kurdish 15%-20% [of 32.6 million]&quot;, Syria: &quot;Kurds, Armenians, and other 9.7% [of 17.9 million]&quot;. About two million are documented as living in diaspora; divergent high estimates on the number of Kurds in Turkey in particular account for higher estimates on total population, e.g. Sandra Mackey , “The reckoning: Iraq and the legacy of Saddam”, W.W. Norton and Company, 2002, p. 350: &quot;As much as 25% of Turkey is Kurdish,&quot; which would raise the population figure by about 5 million.&lt;/ref&gt;
|-
|[[Belûç]]
|[[Belûçistan]]
|[[Belûçî]]
|8.8 milyon &lt;ref&gt;Tyagi, Vidya Prakash (2009). Martial Races of Undivided India. Gyan Publishing House. pp. 7–9. ISBN 8178357755. Retrieved 3 November 2014.&lt;/ref&gt;
|-
|[[Taliş]]
|[[Talişistan]]
|[[Talişî]]
|-
|[[Zimanê tatî|Tat]]
|[[Zimanê tatî|Tatistan]]
|[[Zimanê tatî|Tatî]]
|}

=== Rojhilatî ===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gel
! Welat
! Ziman
! Gelhe
|-

|[[Peştûn]]
|[[Peştûnistan]]
|[[Peşto]]
|50 million &lt;ref&gt;Lewis, Paul M. (2009). &quot;Pashto, Northern&quot;. SIL International. Dallas, Texas: Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Retrieved 18 September 2010. Ethnic population: 49,529,000 possibly total Pashto in all countries.&quot;&lt;/ref&gt;
|-
| [[Alan (gel)|Alan]]
|[[Alanistan]] &lt;br/&gt;
|[[Zimanê Alanî|Alanî]]
|720.000
|}

== Sembol ==
{{GotarêBingeh|Kesk û Spî û Sor| Rengên Pan-Êranî}}
[[Wêne:State flag of Iran 1964-1980.svg|thumb|Alaya Keyaksariya Îrana Dawîn]]{{GotarêBingeh|Lîsteya Alayên Arî}}
{{GotarêBingeh|Şêr û Roj}}

Rengên gelê Arî jî [[Sor]], [[Spî]] û [[Kesk]] e.
[[Şêrê Îranî]] jî çevenga ariyan wek candare ''(dijî gelên tirkan ya/ê wan jî [[Gur]]e)'' û [[Roj]] jî heye.
Em karin Rojê alayên Belûçan de Kurdan de û Talişan de bibînin.

== Binêre ==
* [[Ariyavarta]] navê Hindûstana qedîm
* [[Dîroka Îranî]]
** [[Dîroka Kurdî]]
** [[Dîroka Farsî]]
* [[Lîsteya sernav û astên îranî]]
* [[Lîsteya xanedan û dûgelên ariyan]]
** [[Lîsteya xanedan û dûgelên kurdan]]
** [[Lîsteya xanedan û dûgelên farsan]]
*[[Lîsteya qewmên kurdî yên dîrokî]]

== Têkildar ==
* [[Îrannasî]]
* [[Pan-Îranîzm]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}</text>
      <sha1>n571y7osdqf4q7pv4rdmrso3h18t4cp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095127</id>
      <parentid>1095126</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T04:59:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25380" xml:space="preserve">{{Infobox gel
 | nav         = '''Gelên îranî'''
 | montaj      = {{Infobox Gel/Arî}}
 | wêne = Iranian Languages.PNG
 | wêne firehî =
 | ravek       = 
 &lt;!----------------Gelhe (kom)------------&gt;
 | gelheKom    = 185–235 mio.&lt;ref&gt;
* Iran: {{cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf |title=Ethnic Groups and Languages of Iran |first=Library of Congress – Federal Research Division |last=Library of Congress|accessdate=2009-12-02}} (Persian and Caspian dialects-65% Kurdish 8%-Luri/Bakhtiari 5%- Baluchi 4%):80% of the population or approximately 63 million people.
* Afghanistan: CIA Factbook Afghanistan: unting Pashtuns, Tajiks, Baluchs, 21 million
* Tajiks of Central Asia counting Tajikistan and Uzbekistan 10–15 million
* Kurds Syria, Lebanon and Iraq based on CIA factbook estimate 18 million
* Zazas of Turkey, based on CIA factbook estimate 4 million
* Ossetians, Talysh, Tats, Kurds of the Caucasus and Central Asia: 1–2 million based on CIA factbook/ethnologue.
* Tajiks of China: 50,000 to 100,000
* Iranian speakers in Bahrain, the [[Persian Gulf]] , Western Europe and USA, 3 million.
* Pakistan counting Baluchis+Pashtus+Afghan refugees based on CIA factbook  and other sources: 71 million.&lt;/ref&gt;
 | salKom      = 
 | çavkKom     = 
 &lt;!----------------Gelhe li gor herêman---&gt;
 | herêm1      = [[Wêne:Flag of Persia (1910-1925).svg|60px]]&lt;div style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;'''[[Aîryanem Vaeceh|Airyanem vaejah]]'''&lt;/div&gt;
 | gelhe1      = 
 | sal1        = 
 | çavk1       = 

 | herêm2      = &amp;nbsp;'''{{al2|Kurdistan}}'''
 | gelhe2      = 
 | sal2        = 
 | çavk2       = 

 | herêm3      = &amp;nbsp;{{al2|Îran}}
 | gelhe3      = 
 | sal3        = 
 | çavk3       = 
 
 |herêm4       = &amp;nbsp;{{al2|Tacîkistan}}
 | gelhe4      = 
 | sal4        = 
 | çavk4       = 

|herêm5        = &amp;nbsp;{{al2|Afxanistan}}
 | gelhe5      = 
 | sal5        = 
 | çavk5       = 

 |herêm6       = [[Wêne:Flag of South Ossetia.svg|25px]] [[Alanistan]]
 | gelhe6      = 
 | sal6        = 
 | çavk6       = 

 |herêm7       = [[Wêne:Bandera balutxistan Iranià.svg|20px]] [[Belûçistan]]
 | gelhe7      = 
 | sal7        = 
 | çavk7       =

| herêm8     = &lt;br /&gt; &lt;div style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;'''[[Ewropa]]'''&lt;/div&gt;
 | gelhe8     = 
 | sal8       = 
 | çavk8      = 

 | herêm9     = {{al2|Rûsya}}
 | gelhe9     = 
 | sal9       = 
 | çavk9      = 

 | herêm10     = 
 | gelhe10     = 
 | sal10       = 
 | çavk10      = 

 | herêm11     =&lt;br/&gt; &lt;div style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;'''[[Asya]]'''&lt;/div&gt;
 | gelhe11     = 
 | sal11       = 
 | çavk11      = 

 | herêm12     = {{al2|Çîn}}
 | gelhe12     = 
 | sal12       = 
 | çavk12      = 

 | herêm13     = {{al2|Ermenistan}}
 | gelhe13     = 
 | sal13       = 
 | çavk13      = 

 | herêm14     = {{al2|Gurcistan}}
 | gelhe14     = 
 | sal14       = 
 | çavk14      = 

 | herêm15     = {{al2|Hindistan}}
 | gelhe15     = 
 | sal15       = 
 | çavk15      = 

 | herêm16     = [[Wêne:Bandera del Turquestan.svg|25px]] [[Tirkistan]] ([[Turan]])
 | gelhe16     = 
 | sal16       = 
 | çavk16      = 

 | herêm17     = {{al2|Tirkiye}}
 | gelhe17     = 
 | sal17       = 
 | çavk17      = 

 | herêm19     = 
 | gelhe19     = 
 | sal19       = 
 | çavk19      = 

 | herêm20     = 
 | gelhe20     = 
 | sal20       = 
 | çavk20      = 

 | herêm21     = 
 | gelhe21     = 
 | sal21       = 
 | çavk21      = 
 &lt;!---------------- Ziman û ol------------&gt;
 | ziman       = [[Zimanên Îranî]] &lt;br/&gt; (Rojavayî û Rojhilatî)
 | ol          = [[Îslam]], [[xiristiyanî]], [[cihûtî]], [[zerdeştî]], [[êzîdîtî]]
 | nîşan       =Lion and Sun (Pahlavi Dynasty).svg|right|thumb|50px
 | nîşanSernav = [[Şêrê Îranî|Şêr]] jî sembola gelê ariyan e.
 &lt;!---------------- Gelên têkildar ------------------&gt;
 |têkildar     = [[Hind]]
 &lt;!---------------- Cih ------------------&gt;
 | nexşe       = Iranian-languages-map.jpg
 | nîşe        = 
 | nexşeyaCihan    = 
 | nexşeSernav     = 
 | nexşeyaCihanNav = 
 | hêlîpan         = 
 | hêlîlar         = 
}}
'''Gelên arî''', '''arî''' yan jî '''gelên îranî''', komeke [[etno-lenguîstîk]] a [[Zimanên hind û ewropî|hind û ewropî]] ye ku bi zimanên curbicur ên [[hind û îranî]] diaxivin. Di vê komê de gelên wek [[kurd]], [[belûç]], [[gilak]], [[mazenderanî (gel)|mazenderanî]], [[Osêt|oset]], [[pamirî]], [[peştûn]], [[fars]], [[tat]], [[tacîk]], [[taliş]], [[waxî]] û [[yagnobî]] hene. Belavbûna vê komê li ser deşta Îranê ji [[Çiyayên Hindokûşê]] heta [[Anatolya Navîn|Anatolyaya Navîn]] û ji [[Asyaya Navendî]] heta [[Kendava Besreyê]] belav bûne. 

[[Proto-Îranî]] di nîveka hezarsala duyem {{bz}} de wek şaxeke cuda yên hind û îranî derketine holê.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-29|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1090472957|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-29|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1090472957|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Di serdemên xwe yê pêşketinê de, di hezarsala yekem {{bz}} de, axa gelên îranî li seranserê [[Deşta Ewrasyayê]], ji [[Deşta Mecaristana Mezin]], li aliyê rojava heta [[Deşta Ordosê]] û li aliyê rojhilat ve jî heta [[Deşta Îranê]] berfireh bûye.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-29|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1090472957|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;

Di nav gelên îranî yên îro de gelên wekî [[belûç]], [[gilak]], [[kurd]], [[Mazenderanî (gel)|mazenderanî]], [[Osêt|oset]], [[pamirî]], [[peştûn]], [[fars]], [[tat]], [[tacîk]], [[taliş]], [[waxî]] û [[yagnobî]] hene.

== Etîmolojî ==
Peyva îranî rasterast ji farisiya navîn ''ērān'' / ''aeran'' (𐭠𐭩𐭥𐭠𐭭) û aryaniya partî tê. Peyvên îraniya navîn ''ērān'' û ''aryān'' formên pirhejmarî yên jentîlîkî ''ēr''- (di farisiya navîn) û ''ary''- (di partî de) ne, her du jî ji îraniya kevn, ''ariya''- (𐎠𐎼𐎡𐎹) û avestayî ya ''airiia''- (𐬀𐬌𐬭𐬌𐬌𐬀) -''arya'', tên.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://iranicaonline.org/|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|last=Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|website=iranicaonline.org|language=en-US|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://iranicaonline.org/|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|last=Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|website=iranicaonline.org|language=en-US|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;

==Dîrok û wargeh==
===Rehên hind û ewropî===
====Proto-hind û îranî====
[[Wêne:Indo-Iranian origins.png|thumb|Çandên arkeolojîk ên ku bi koçên hind û îranî re têkildar in (piştî EIEC). Çandên Andronovo, BMAC û Yaz bi gelemperî bi wê re têkildar bûne.]]  
Proto-hind û îranî bi gelemperî bi [[Çanda Sintashta]] û [[Çanda Andronovo]] ya dûv re di nav asoya berfirehtir a [[Andronovo]] de têne naskirin. Welatên wan bi deverek gavê [[Ewrasya|Ewrasyayê]] re ku li aliyê rojava bi [[Çemê Ûralê]] ve û li aliyê rojhilat jî bi [[Tian Shan]] re sinor e.

Koçberiyên hind û îranî bi du pêlan pêk hatine.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-28|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1101013625|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/41404698|title=Knowledge acquisition, modeling and management : 11th European Workshop, EKAW '99, Dagstuhl Castle, Germany, May 26-29, 1999 : proceedings|last=Rudi.|first=Fensel, Dieter. Studer,|date=1999|publisher=Springer|isbn=3-540-66044-5|oclc=41404698}}&lt;/ref&gt; Pêla yekem ji koçberiya [[hind û aryenî|hind û îranê]] ya bi rêya Çanda Bactria-Magiana, ku jê re (bi îngilîzî) &quot;Bactria-Magiana Arkeological Complex&quot; jî tê gotin, ber bi Herêm Şamê ve koç bûne û [[Mîtanî|Padîşahiya Mîtaniyan]] ava kirine. Koçberiya duyem jî bi aliyê başûrê rojhilat ve ku gelê [[vedîk]] e û di ser [[Çiyayên Hindokujê]] ve berbi bakurê [[Hindistan|Hindistanê]] ve koç bûne.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/310399188|title=Raising the perfect child through guilt and manipulation|last=Elizabeth.|first=Beckwith,|date=2009|publisher=Harper|isbn=0-06-175957-0|oclc=310399188}}&lt;/ref&gt; Hind û îranî li dora 1800–1600 salên {{bz}} de ji hev veqetiyan, pişt re ew perçe bûn û ji hêla îraniyan ve bûn du kom ên ku li herêma deşta [[Ewrasyaya Navîn]] serdest bûn û piştre [hind û ariyan] hetanî dorhêlên [[Ewrasya|Ewrasyaya]] navîn belavdibin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/310399188|title=Raising the perfect child through guilt and manipulation|last=Elizabeth.|first=Beckwith,|date=2009|publisher=Harper|isbn=0-06-175957-0|oclc=310399188}}&lt;/ref&gt; [[Christopher I. Beckwith]] tîne ziman ku Wusun, gelên Kafkasyayê [[Zimanên hind û ewropî|hind û ewropî]] yê Asyaya Hundir di kevnariyê de ye û di heman demê de bi eslê xwe [[hind û arî]] bûn.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-28|title=Iranian peoples|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iranian_peoples&amp;oldid=1101013625|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;

====Çanda Sintashta–Petrovka====
[[Wêne:From Corded Ware to Sintashta.jpg|thumb|Li gorî Allentoft (2015), çanda Sintashta dibe ku ji çanda Corded Ware zêde bûye.]]
[[Çanda Sintashta]] ku wekî çanda [[Sintashta–Petrovka]] jî tê zanîn yan jî çanda Sintashta–Arkaim, çandek arkeolojîk a [[Serdema bronzî|Serdema Bronz]] a li bakurê [[Ewrasya]] li ser sînorên [[Ewropaya Rojhilat]] û [[Asyaya Navendî]] ye ku di heyama 2100an [[Asyaya Navendî]]  û 1800 salên {{bz}} de ye. Dibe ku ev diyardeya arkeolojîk a koma zimanê hind û îranî ye.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/775525309|title=Anthony Caro|last=Julius.|first=Caro, Anthony (Anthony Alfred), 1924- Bryant,|date=2009|publisher=Lund Humphries|isbn=1-84822-032-4|oclc=775525309}}&lt;/ref&gt;

[[Çanda Sintashta]] ji têkiliya bi du çandên berê derketiye holê. Pêşengê wê yê yekser li deşta Ural-Tobol [[Çanda Poltavka]] bû ku şaxek ji asoya Yamnaya ya sewalvaniyê û di navbera salên 2800 û 2600 {{bz}} de ber bi rojhilat ve çûne herêmê. Gelek bajarokên [[Çanda Sintashta|Sintashta]] li ser niştecîhên kevintir ên Poltavka an li nêzî goristanên Poltavka hatine çêkirin û motîfên Poltavka li ser potterên Sintashta bi gelemperî hatine bikaranîn. Çanda aborî ya Sintashta di heman demê de bandora çanda Abaşevo ya dereng jî nîşan dide, berhevokek niştecîhên Corded Ware li devera daristaniyên li bakurê herêma Sintashta ku di heman demê de bi giranî koçer bûn.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://worldcat.org/oclc/482742795|title=Surveys in combinatorics 2007.|last=John.|first=Hilton, Anthony. Talbot,|date=2007|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-69823-8|oclc=482742795}}&lt;/ref&gt;
====Çanda Andronovo====
[[Wêne:Andronovo culture.png|thumb|Rêjeya herî zêde ya çanda Andronovo, bi çanda Sintashta-Petrovka ya damezrîner (sor), cîhê herî pêşîn ên kelûpelên bi çerxer (binefşî) û çandên Afanasevo, Srubna û BMAC (kesk) li kêlekê ye.]]
Çanda Andronovo berhevokek çandên herêmî yên hind û îranî yên Serdema Bronz a ku di c. 1800–900 {{bz}} de li rojavayê Sîbîrya û rojavayê Asyayê qewimiye. Dibe ku çêtir e ku jê re kompleksek arkeolojîk yan asoyek arkeolojîk were gotin. Navê çandê ji gundê Andronovo ({{coord|55|53|N|55|42|E|}}) tê ku di sala 1914an de, gelek gor li wir bi hestiyê di pozîsyonên qurmiçî de ku bi kelûmelên xemilandinên dewlemend hatine veşartin, hatine dîtin. Çanda kevnar a Sintashta (2100–1800) ku berê di nav çanda Andronovo de cih girtibû, niha ji hev cihê tê hesibandin lê wekî pêşiyê wê tê hesibandin û wekî beşek ji asoya berfireh a Andronovo tê pejirandin.
===Îraniyên rojavayî û rojhilatî===
Di destpêka hezarsala 1ê de dabeşbûna li ser komên &quot;Rojhilatî&quot; û &quot;Rojavayî&quot; di [[Avesta|Avestayê]] de tê nîşandan. Farisiya kevn, du zimanên îranî yên herî kevn ên naskirî ne. Nivîsarên Avestayî yên Kevin ên ku bi navê Gathas têne zanîn, tê bawer kirin ku ji hêla Zerdeşt, damezrînerê Zerdeştiyê ve, bi [[Çanda Yaz]] (1500 {{bz}} – 1100 {{bz}}) ve wekî berendamek ji bo geşepêdana çanda Îrana Rojhilatî hatine çêkirin.
====Gelên îranî yên Rojava====
[[Wêne:Map of the Achaemenid Empire.jpg|thumb|Împeratoriya Axamenîs di bin desthilatdariya Daryûs I de. (522 BZ heta 486 BZ)]]
Di sedsalên yekem ên hezarsala yekem {{bz}} de, dema ku [[Med|medan]] jî bi [[Suryanî|asûriyan]] re têkilî daniye, farisên kevnar xwe li beşê rojavayê Deşta Îranê bi cih kirin û dixûyê ku bi [[Elam|elamî]] û [[Babîl (dewlet)|babiliyan]] re gelek têkilî danîne.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Liverani|first=M.|date=1995|title=The Medes at Esarhaddon's Court|url=https://www.semanticscholar.org/paper/The-Medes-at-Esarhaddon's-Court-Liverani/741617059107ad6b32d55ea69ca3048a068982ca|journal=Journal of Cuneiform Studies|doi=10.2307/1359815}}&lt;/ref&gt; Bermahiyên zimanê medî û farisiya kevn kokên xwe yên proto-îranî yên hevpar nîşan didin ku di danasîna zimanên wan de [[Strabon]] û [[Hêrodot]] wekî pir dişibin zimanên ku li rojhilatê baktriyan û sogdiyan diaxivin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-07-30|title=Encyclopædia Britannica Eleventh Edition|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Encyclopædia_Britannica_Eleventh_Edition&amp;oldid=1101311577|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Piştî damezrandina [[Împeratoriya Axemenî]], zimanê farisî (ku di farisî de jê re &quot;farisî&quot; tê gotin) ji Pars an parêzgeha Fars ber bi deverên curbicur ên Împeratoriyê ve, bi zaravayên nûjen ên [[Îran]], [[Efxanistan|Efxanîstan]] (ku wekî [[darî]] jî tê zanîn) û navendî belav bû - Asya (bi navê tacîkî tê zanîn) ji farisiya kevn tê.

Di destpêkê de, gelên rojavayî yên Îranê yên li [[Rojhilata Nêzîk]] di bin serweriya împeratoriyên cuda yên [[Suryanî|asûriyan]] de bûn. Hevalbendiya [[Med|medan]] bi [[Gelê Farsê|persan]] re û serhildana [[Babîl (dewlet)|Babil]], [[îskît]], [[Kildanî|keldanî]] û [[kimmeriyan]], alîkariya [[Med|medan]] kir ku di sala 612an {{bz}} de [[Nînewa|Nînewayê]] bi dest bixin ku di encamê de di dawiya 605 {{bz}} de [[împeratoriya Nû-Asûrî]] hilweşiya.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2022-05-20|title=A. Leo Oppenheim|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=A._Leo_Oppenheim&amp;oldid=1088925839|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Piştî vî hilweşînê medan împeratoriya xwe yê Medya (ku [[Ekbatana]] navenda wanê rêveberiyê bû) li derveyî welatê xwe yê eslî ava kir û di dawiyê de bûn xwediyê herêmek ku ji bakurê rojhilatê Îranê heta [[Çemê Halysê]] li [[Anatolya|Anatolyayê]] dirêj dibe. Piştî hilweşîna împeratoriya Asûrî, di navbera salên 616 û 605an {{bz}} de, dewleteke yekgirtî ya [[Med|Medyayê]] ava ji aliyê [[Med|medan]] ve hate avakirin ku bi [[Babîl (dewlet)|Babîl]], [[Lidya|Lîdya]] û [[Misira kevnare|Misirê]] re bû yek ji çar hêzên mezin ên [[Rojhilata Nêzîk]].

Piştre re di sala 550î {{bz}} de, [[Kûruşê Mezin]], serweriya Medya ya pêşeng hilweşand û padîşahiya [[Lidya|Lîdyayê]] û împeratoriya [[Babîl (dewlet)|Babîl]] bi dest xist û pişt re wî [[Împeratoriya Axamenî]] (yan jî împeratoriya yekem a farisî) ava kir. Di asta xwe ya herî mezin de, împeratoriya Axamenîs li seranserê sê parzemînan, yan jî [[Ewropa]], [[Afrîka]] û [[Asya]], ji [[Balkan|Balkanan]] û [[Ewropaya Rojhilat|Ewropaya Rojhilatî]] ya li rojava, heta [[Geliyê Indusê]] li rojhilat, dirêj dibe.

Di encama şerên navbera yewnanî û persan de [[Gelê Farsê|faris]] neçar man ku ji herêmên xwe yên [[ewropî]] vekişin û vekişîna dibe sedema birêveçûna rasterast a dîroka [[Yewnanistana Kevn|Yewnanistan]] û ya mayî ya [[ewropî]]. Zêdetirî sed salan, mîrekî [[Makedonya|makedonî]] (ku bi xwe ji dawiya sedsala 6an {{bz}} heta êrîşa yekem a farisî ya li ser Yewnanistanê bindestê farisan bû) paşê bi navê [[Îskenderê Mezin]] tê zanîn, padîşahiya farisî yê desthiladar hilweşand û bi vî awayî împeratoriya Axamenî bi dawî bû.

Niştecîhên destpêka împeratoriya Axemenî dixûyê ku baweriya [[Zerdeştî|zerdeştiyê]] qebûl kirine.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.cogsci.ed.ac.uk/~siamakr/Kurdish/iran-lang.html|title=Kurdica: An Indo-European Language|date=2006-06-17|website=web.archive.org|access-date=2022-08-05|archive-date=2006-06-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20060617211537/http://www.cogsci.ed.ac.uk/~siamakr/Kurdish/iran-lang.html|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt; [[Belûç|Belûçên]] ku bi zimanê îranî yê rojavayî diaxivin, kevneşopiyeke devkî di derbarê koça xwe ya ji herêma [[Heleb (parêzgeh)|Heleb]] a [[Sûrî|Sûriyê]] di derdora sala 1000 {{pz}} de vedibêjin lê delîlên zimannasiyê [[Zimanê belûçî|belûçî]] bi zimanê kurdî, [[kurmancî]], [[soranî]], [[Hewramî|goranî]] û [[zazakî]] ve girê didin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranologie.com/history/ilf.html|title=Iranian Language Family|date=2004-10-09|website=web.archive.org|access-date=2022-08-05|archive-date=2004-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20041009124244/http://www.iranologie.com/history/ilf.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

====Gelên rojhilatî yên Îranê====
[[Wêne:Balto-Slavic lng.png|thumb|Zaravayê Rojhilatî yê Îranî û Balto-Slavî li Ewropaya Rojhilat berdewam e, ya paşîn bi çandên maddî yên pêşniyarkirî yên ku bi axaftvanên Balto-Slavî yên di Serdema Bronzê de (spî) re têkildar in.]]
Dema ku eşîrên îranî yên başûr bi nivîsarên xwe û hevpîşeyên xwe yên nûjen çêtir têne naskirin, qebîleyên ku bi giranî di berferehiya [[Ewrasya|Ewrasyayê]] ya berfireh de mane, bi referansên ku ji hêla [[Yewnanistana Kevn|Yewnaniyên kevnar]], [[Gelê Farsê|Farisan]], [[Çîn|Çînî]] û [[hind û aryen]]an ve ji wan re hatine kirin û di heman demê de jî bi dîtinên arkeolojîk têne zanîn. Dîroknivîsê yewnanî, [[Hêrodot|Herodot]] (sedsala 5. BZ) behsa gelê koçer, Îskîtîyan dike; ew wesfên wan dide ku ew li herêma ku îro li başûrê [[Ewropa|Ewropayê]] [[Rûsya]] û [[Ûkrayna]] ye jiyan kirine. [[Hêrodot|Herodot]] kesa yekem e ku behsa [[Îskîtîyan]] dike. Gelek nivîsarên kevnar ên [[Sanskrîtî]] yên ji serdema paşîn de behsa eşîrên weha dikin ku ew şahid bûn ku wan ber bi peravên herî başûrê rojhilatê [[Asyaya Navendî]] ve, li deverê [[Çiyayên Hindokujê|Rêzeçiyayên Hindokujê]], li bakurê [[Pakistan|Pakistanê]] destnîşan dikin.

Tê bawer kirin ku gelê Îskît ji aliyê pismamên xwe yên rojhilatî, [[Sarmatî|Sarmatiyan]] ve, ku ji aliyê [[Strabon]] ve wekî eşîra serdest a ku di hezarsala yekemê {{pz}} de deşta başûrê Rûsyayê kontrol dikin, hatine zeft kirin. [[Îskît]] û [[Sarmatî|Sarmatiyên]] îranîaxiv bi hezarê salan serdestî li beşên mezin ên [[Ewropaya Rojhilat]] kirin û di dawiyê de ji aliyê nifûsa Proto-Slavî ya herêmê ve hatin helandin û asîmîlekirin (mînak wekî slavîkirin).
==Demografî==
Li gor pêşbîniyan 150 heta 200 milyon axêverên zikmakî yên zimanên îranî hene, şeş komên sereke yên zimanê aryenî [[kurd]], [[Gelê Farsê|faris]],  [[Tacîkistan|tacîk]], [[belûç]] û [[peştûn]] ji sedî 90ê vê hejmarê ne.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ethnologue.com/browse/families|title=Browse by Language Family|website=Ethnologue|language=en|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt; Niha piraniya van gelên îranî li [[Îran]], [[Efxanistan|Efxanîstan]], [[Qefqasya]] (bi giranî Osetya, deverên din ên [[Gurcistan]], [[Daxistan]] û [[Azerbaycan|Azerbaycanê]]), li perçeyên [[Kurdistan]]&lt;nowiki/&gt;ê, [[Başûrê Kurdistanê]], [[Bakurê Kurdistanê]] û metropolên [[Tirkiye|Tirkiyê]] (bajarên sereke [[Stembol|Stenbol]], [[Îzmîr]], [[Edene]] û [[Mêrsîn]])&lt;ref&gt;{{Citation|title=Kurdên li Stenbolê banga perwerdeya Kurdî dikin|url=https://www.youtube.com/watch?v=7KDhCXuhWS0|language=en|access-date=2022-08-06}}&lt;/ref&gt;, [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] û [[Rojhilata Kurdistanê]] ku piraniya wan kurd lê dijîn û li Tacîkistan, [[Pakistan]] û [[Ûzbêkistan]] gelên aryenî dijîn.

Di heman demê gelên îranî li Rojhilatê Erebistanê wek bakurê [[Oman]], [[Behreyn]] û [[Kuweyt|Kuweytê]] dijîn.
==Genetîk==
Lêkolînên genomîk ên nifûsê yên vê dawiyê diyar kirin ku pêkhateya genetîkî ya gelên ariyanî jixwe nêzî 5000 sal berê pêk hatiye û ji wê demê ve domdariyek mezin nîşan dide û destnîşan dike ku ew bi giranî ji bûyerên koçberiyê yên komên derveyî bandor li wan nekiriye. Ji aliyê genetîkî ve, gelên ariyanî bi gelemperî bi gelên [[Ewropî]] û yên din ên [[Rojhilata Navîn]] re nêzîk dibin.  Nimûneyên analîzkirî yên etnîkî [[Gelê Farsê|fars]], [[kurd]], [[Azerî (gel)|azerî]], [[Teberi (gel)|mazenderanî]], [[gilak]] û [[zerdeştiyên hindî]], li hev kom dibin û komeke yekane pêk tînin ku bi navê CIC (Koma Îrana Navîn) tên binavkirin. Li gorî nifûsa cîhanê, îranî (CIC) li navenda koma berfireh a Rojava û Ewrasyayê, nêzî [[Ewropî]], [[Rojhilata Navîn]], [[Asyaya Başûr]] û [[Asyaya Navendî]] kom dibin. Binesaziya genetîkî ya îraniyan li gorî nifûsên din ên &quot;1000G&quot; bi awayekî balkêş kêm û [[homojen]] e. [[Ewropî]] û hinek [[Asyaya Başûr]] (bi taybetî hindikahiya parsî) herî zêde nêzîkatiya xwe bi îraniyan re nîşan dide lê [[Afrîkaya Sub-Sahara]] û [[Asyaya Rojhilat]] bi îraniyan re ferqa herî zêde ku nîşan didin ev in.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/title/plos-genetics-a-peer-reviewed-open-access-journal/oclc/162211050|title=PLoS Genetics: a peer-reviewed, open-access journal|last=Public Library of Science|date=2005|publisher=Public Library of Science|location=San Francisco, Calif.|oclc=162211050}}&lt;/ref&gt;

== Gel, ziman û welat ==
{{GotarêBingeh|Zimanên Îranî}}
Dwudwu parçe Ariyan heyê parçeya yek '''[[Ariyanê Rojhilatê]]''' û parçeya din jî '''[[Ariyanê Rojavayê]]'''

=== Rojavayî ===
==== Başûrî ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gel
! Welat
! Ziman
! Gelhe
|-


|
[[Gelê Farsê]]

|
[[Îran|Farisistan]] &lt;br/&gt;
[[Tacîkistan]] &lt;br/&gt;
[[Hazarastan]]

| 
[[Farisî]]
|70 milyon
|}

==== Bakurî ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gel
! Welat
! Ziman
! Gelhe
|-
|[[Kurd]]
|[[Kurdistan]] &lt;br/&gt; [[Anatolya]] &lt;br/&gt; [[Xorasan]]
| [[Kurdî]]
|30-35 milyon &lt;ref&gt;A rough estimate by the CIA Factbook has populations of 14.5 million in Turkey, 6 million in Iran, about 5 to 6 million in Iraq, and less than 2 million in Syria, which adds up to close to 28 million Kurds in Kurdistan or adjacient regions. (Estimates as of 2014; Turkey: &quot;Kurdish 18% [of 81.6 million&quot;, Iran: &quot;Kurd 10% [of 80.8 million]&quot;, Iraq: &quot;Kurdish 15%-20% [of 32.6 million]&quot;, Syria: &quot;Kurds, Armenians, and other 9.7% [of 17.9 million]&quot;. About two million are documented as living in diaspora; divergent high estimates on the number of Kurds in Turkey in particular account for higher estimates on total population, e.g. Sandra Mackey , “The reckoning: Iraq and the legacy of Saddam”, W.W. Norton and Company, 2002, p. 350: &quot;As much as 25% of Turkey is Kurdish,&quot; which would raise the population figure by about 5 million.&lt;/ref&gt;
|-
|[[Belûç]]
|[[Belûçistan]]
|[[Belûçî]]
|8.8 milyon &lt;ref&gt;Tyagi, Vidya Prakash (2009). Martial Races of Undivided India. Gyan Publishing House. pp. 7–9. ISBN 8178357755. Retrieved 3 November 2014.&lt;/ref&gt;
|-
|[[Taliş]]
|[[Talişistan]]
|[[Talişî]]
|-
|[[Zimanê tatî|Tat]]
|[[Zimanê tatî|Tatistan]]
|[[Zimanê tatî|Tatî]]
|}

=== Rojhilatî ===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Gel
! Welat
! Ziman
! Gelhe
|-

|[[Peştûn]]
|[[Peştûnistan]]
|[[Peşto]]
|50 million &lt;ref&gt;Lewis, Paul M. (2009). &quot;Pashto, Northern&quot;. SIL International. Dallas, Texas: Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Retrieved 18 September 2010. Ethnic population: 49,529,000 possibly total Pashto in all countries.&quot;&lt;/ref&gt;
|-
| [[Alan (gel)|Alan]]
|[[Alanistan]] &lt;br/&gt;
|[[Zimanê Alanî|Alanî]]
|720.000
|}

== Sembol ==
{{GotarêBingeh|Kesk û Spî û Sor| Rengên Pan-Êranî}}
[[Wêne:State flag of Iran 1964-1980.svg|thumb|Alaya Keyaksariya Îrana Dawîn]]{{GotarêBingeh|Lîsteya Alayên Arî}}
{{GotarêBingeh|Şêr û Roj}}

Rengên gelê Arî jî [[Sor]], [[Spî]] û [[Kesk]] e.
[[Şêrê Îranî]] jî çevenga ariyan wek candare ''(dijî gelên tirkan ya/ê wan jî [[Gur]]e)'' û [[Roj]] jî heye.
Em karin Rojê alayên Belûçan de Kurdan de û Talişan de bibînin.

== Binêre ==
* [[Ariyavarta]] navê Hindûstana qedîm
* [[Dîroka Îranî]]
** [[Dîroka Kurdî]]
** [[Dîroka Farsî]]
* [[Lîsteya sernav û astên îranî]]
* [[Lîsteya xanedan û dûgelên ariyan]]
** [[Lîsteya xanedan û dûgelên kurdan]]
** [[Lîsteya xanedan û dûgelên farsan]]
*[[Lîsteya qewmên kurdî yên dîrokî]]

== Têkildar ==
* [[Îrannasî]]
* [[Pan-Îranîzm]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}</text>
      <sha1>gxjdkzv07zlr2dt6rftf3q81vlqnpw2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Monomer</title>
    <ns>0</ns>
    <id>75612</id>
    <revision>
      <id>1095036</id>
      <parentid>1013699</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T14:43:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2043" xml:space="preserve">
Peyva '''monomer''' (''mono'', ”yek” û ''-mer'', “parçe, heb”) ji zimanê yewnanî çê bûye. Monomer bi serê xwe molekulên hûrik in ,loma wekî molekulên sakar tên navkirin.. Monomer bi reaksiyona [[dehîdrasyon]]ê, di navbera hev de bendên kîmyayî ava dikin û dibin [[polîmer]]. Ango, monomer yekeya polîmerê yê.

&lt;big&gt;'''n(monomer) →    polîmer + (n-1)H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O'''&lt;/big&gt;

Di zanista [[biyolojî|biyolojiyê]] de [[asîdên amînî]], [[glukoz]], [[asîdên rûnê]] û [[nukleotîd]] hin ji monomerên xwezayî ne. 
 
Asîdên amînî monomerên proteînan e. 
 
'''n(Asîda amînî)  →     [[proteîn]] (polîpeptîd) + (n-1)H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O'''


Glukoz monomera polîsakkarîdan e.

'''n(Glukoz)''' →  '''([[nîşa]] an [[seluloz]] an jî [[glîkojen]]) + (n-1)H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O'''


Nukleotîd monomerên [[asîda deoksîrîbonukleî|asîda deoksîrîbonukleyî]] (ADN) û [[asîda rîbonukleî|a]][[asîda rîbonukleî|sîda rîbonukleyî]] (ARN) ne.

'''n(nukleotîd)   →     [[ARN]] + (n-1)H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O'''

'''n(nukleotîd)   →    [[ADN]] + (n-2)H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O'''

Xurekên wekî rûn, proteîn û [[karbohîdrad]] makromolekul in, ango molekulên aloz in. Ji boy derbasbûna nav [[xwîn]]ê û [[xane]]yan divê ji aliyê [[Enzîm|enzîmên]] herisînê ve werin parçekirin û bibin monomer. Xurekên karbohîdradî bi [[enzîm]]ên herisînê [[hîdrolîz]] dibin û monomerên wekî glukoz, [[fruktoz]] û [[galaktoz]] çê di bin. Xurekên proteînî jî bi enzîmên herisînê, tên dehandin û asîdên amînî wekî monomer çê dibin. Van monomeran têra xwe hurik in û dikarin derbasî nav xwînê bibin.

== Çavkanî ==
*[[https://bio.libretexts.org/TextMaps/Map%3A_General_Biology_(OpenStax)/1%3A_The_Chemistry_of_Life/3%3A_Biological_Macromolecules/3.1%3A_Synthesis_of_Biological_Macromolecules]]
*[[http://www.biology-online.org/dictionary/Monomer]]

== Girêdanên derve ==
*[https://socratic.org/biology/molecular-biology-basics/monomers-and-polymers]

[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>68z9yvnkxq2dc1pc55qjx8c9dv20ryf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095037</id>
      <parentid>1095036</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T14:45:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2044" xml:space="preserve">
Peyva '''monomer''' (''mono'', ”yek” û ''-mer'', “parçe, heb”) ji zimanê yewnanî çê bûye. Monomer bi serê xwe molekulên hûrik in, loma wekî molekulên sakar tên navkirin. Monomer bi reaksiyona [[dehîdrasyon]]ê, di navbera hev de bendên kîmyayî ava dikin û dibin [[polîmer]]. Ango, monomer yekeya polîmerê yê.

&lt;big&gt;'''n(monomer) →    polîmer + (n-1)H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O'''&lt;/big&gt;

Di zanista [[biyolojî|biyolojiyê]] de [[asîdên amînî]], [[glukoz]], [[asîdên rûnê]] û [[nukleotîd]] hin ji monomerên xwezayî ne. 
 
Asîdên amînî monomerên proteînan e. 
 
'''n(Asîda amînî)  →     [[proteîn]] (polîpeptîd) + (n-1)H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O'''


Glukoz monomera polîsakkarîdan e.

'''n(Glukoz)''' →  '''([[nîşa]] an [[seluloz]] an jî [[glîkojen]]) + (n-1)H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O'''


Nukleotîd monomerên [[asîda deoksîrîbonukleî|asîda deoksîrîbonukleyî]] (ADN) û [[asîda rîbonukleî|a]][[asîda rîbonukleî|sîda rîbonukleyî]] (ARN) ne.

'''n(nukleotîd)   →     [[ARN]] + (n-1)H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O'''

'''n(nukleotîd)   →    [[ADN]] + (n-2)H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O'''

Xurekên wekî rûn, proteîn û [[karbohîdrad]] makromolekul in, ango molekulên aloz in. Ji boy derbasbûna nav [[xwîn]]ê û [[xane]]yan divê ji aliyê [[Enzîm|enzîmên]] herisînê ve werin parçekirin û bibin monomer. Xurekên karbohîdradî bi [[enzîm]]ên herisînê [[hîdrolîz]] dibin û monomerên wekî glukoz, [[fruktoz]] û [[galaktoz]] çê di bin. Xurekên proteînî jî bi enzîmên herisînê, tên dehandin û asîdên amînî wekî monomer çê dibin. Van monomeran têra xwe hurik in û dikarin derbasî nav xwînê bibin.

== Çavkanî ==
*[[https://bio.libretexts.org/TextMaps/Map%3A_General_Biology_(OpenStax)/1%3A_The_Chemistry_of_Life/3%3A_Biological_Macromolecules/3.1%3A_Synthesis_of_Biological_Macromolecules]]
*[[http://www.biology-online.org/dictionary/Monomer]]

== Girêdanên derve ==
*[https://socratic.org/biology/molecular-biology-basics/monomers-and-polymers]

[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>emybmobdek5tgv0n4igl7cui40kx7y5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tîmus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>77276</id>
    <revision>
      <id>1095129</id>
      <parentid>1014446</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T06:05:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4411" xml:space="preserve">[[Wêne:2206_The_Location_Structure_and_Histology_of_the_Thymus_ku.jpg|thumb|350px]]
'''Rijênê tîmus''' an jî '''tîmus''' [[endam]]a [[sîstema lîmfê|koendama lîmfê]] ye û alikariya bergiriya laş dike. Ji bilî vî, tîmus [[hormon]] jî berhem dike, loma tîmus wek endamekî koendama korrijên ([[hormon]]) jî tê hesîbandin. Şiklê tîmusê dişibe pelên zembûrê(awîşen) loma navê xwe ji vî [[riwek]]ê (Thymus vulgaris) girtiye&lt;ref name=&quot;ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA&quot;&gt; ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA, [https://www.britannica.com/science/thymus]Thymus&lt;/ref&gt;. 

== Ciyê tîmusê ==

Tîmus, li hêla jorê sîng, di navbera [[pişik]]an de cih digire. Li paşiya tîmusê kevanê [[şahxwînber]] (bi inglîzî: ''aortic arch'') li pêşiya tîmusê jî  [[hestiyê sîngê]]  heye. Li jêrê tîmusê de [[dil]] heye. Beşa laş a tîmus tê de cih bûye, wekî “medîastînum”  tê navkirin&lt;ref name=&quot; Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., &amp; Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy &amp; physiology in health and illness 12th ed.&lt;/ref&gt; .

== Pêkhateya tîmusê ==

Tîmus ji du beşên sereke pêk tê; pişka (''lob'') çepê û pişka rastê. Pişkên tîmusê bi xaşeye dorpêçî ne. Li binê xaşê de tûkil û kiroka tîmusê heye. Xaşe ji [[bestereşane]]yê pêk tê û pişkên tîmusê diparêzê. Li hin beşên tîmusê de xaşe xwe dirêjî nav tîmusê dike ev niçikên xaşeyê yên di nav tîmusê, wekî trabekul (''trabecula'') tê navkirin. Trabekul pişkên tîmusê dabeş dike û pişkên hê hûriktir (''lobul'') çê dibin&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;. [[Endam]]a tîmus bi serekî ji xaneyên epîtelî ([[rûkeşexane]]), [[lîmfosît]]( Xaneyên lîmfê) û şaneya çewrî pêk tê&lt;ref&gt;Canadian cancer society,Thymus cancer[http://www.cancer.ca/en/cancer-information/cancer-type/thymus/thymus-cancer/the-thymus/?region=on]&lt;/ref&gt;.

Di laşê dergûşan û zarokan de tîmus gewre ye, bi salên ciwantiyê hê gewretir dibe. Tîmusa mirovên pêgihîştî her diçe diquncise û biçûk dibe&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology, OpenStax ,2013 
[https://openstax.org/details/books/anatomy-and-physiology]&lt;/ref&gt;.Tîmusa dergûşan bi qasî 10-15 gram e. Di salên ciwaniyê de giraniya timusê dibe 30-40 gram, lê di salên paş de giraniya tîmusa mirovê pêgihîşti kêm dibe û dibe 10-15 gram&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;.  Tîmus herî zêde di salên zarokatiyê û ciwaniyê de çalak e.

== Erka tîmusê ==
Her wekî  mîna hemû [[xane]]yên xwînê, lîmfexane (lîmfosît) jî di moxê sor a hestî de tên berhemkirin&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;. Lîmfexaneyên li [[moxê hestî]] de berhembûyî bi navbeynkariya [[xwîn]]ê, xwe digihînin tîmusê. Peresîn û geşebûna lîmfexaneyan li tîmusê pêk tê. Gava di nav tîmusê de peresîna lîmfexaneyan diqede, êdî  lîmfexane wekî [[lîmfexaneya T]] an jî [[xaneya T]] tê navkirin. Hinek ji lîmfexaneyan jî di nav moxê hestî de peresîna xwe diqedînin, ev lîmfosîtan jî wekî [[lîmfexaneya B]] an jî [[xaneya B]] tên navkirin. Lîmfexaneyên pêgihîştî ji tîmusê dubare derbasî nav xwînê dibin. Hinek ji wan di nav [[şaneya lîmfê]] de dimînin, hinek jî di nav [[lûleya xwînê|lûleyên xwînê]] de belavê laş dibin&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;. Lîmfosîtên T, [[Şane (biyolojî)|şane]] û xaneyên laş nas dikin, lê li hember  xaneyên biyanî û [[dijepeydaker]]an bertek nîşan didin. Li ser rûyê lîmfexaneyên B û T yê de wergirên proteînî heye. Wergir, [[proteîn]]ên curbecur lixwe digirin. Bi alîkariya van wergiran, xaneyên T û B, xaneyên asayî yên laş dinase. Eger Lîmfexaneyên T di nav laş de rastê xaneyên bi nexweşiya [[şêrpence]], xaneyên ziyangirtî, xaneyên biyanî, an jî dijepeydakeran were, wan nas nake, loma li hember wan êrîş dike û wan bêbandor dike.

Peresîn û geşebûna  tîmusê û şaneya lîmfê ji hêla hormona tîmozînê ve tê rêkxistin.&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt; Tîmozîn li xaneyên epîtelî yên tîmusê de tê berhemkirin û derdan. Ji ber derdana hormona tîmozînê, endama tîmus hin caran wekî rijênê tîmus (tîmosarijên) jî tê binavkirin.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>elvbhdxo6vw9ke5fnhq9zrfvp7kf4s7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Thales</title>
    <ns>0</ns>
    <id>102320</id>
    <redirect title="Talês" />
    <revision>
      <id>1095119</id>
      <parentid>862003</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:56:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Talês]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Talês]]</text>
      <sha1>9gh5cpaeu32g9k4h4mvs1a0mf8lbr29</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dîroka Mezopotamyayê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>116813</id>
    <revision>
      <id>1095063</id>
      <parentid>1093257</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:11:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14782" xml:space="preserve">[[Wêne:N-Mesopotamia and Syria Kurdish.svg|thumb|300px|Nexşeya erdnîgariya Mezopotamyayê ye ku berfirehiya axa Mezopotamyayê nîşan dide]]
'''Dîroka Mezopotamyayê''' yan jî '''Dîroka mirovî ya di navbera Firat û Dîcleyê de,''' dîrokeke ji koçberbûyîna mirovî ya herî kevnê ji [[Serdema kevirî|Serdema Paleolîtîkê]] heya serdema kevnare ya dereng e ku di navbera çemên [[Firat|Firad]] û [[Dîcle|Dîcleyê]] û li deverên wan qewimiye. Dîroka Mezopotamyayê, ji delîlên kolandinên arkeolojîk, piştî destpêkirina nivîsandinê, di dawiya hezarsala 4ê {{bz}} de ji çavkaniyên dîrokî hatine berhevkirin.

Mirovahî di serdemên [[Serdema kevirî|Paleolîtîk]] û [[Neolîtîk|Neolîtîka destpêkî]] de tenê li beşên Mezopotamyaya Jorîn de cîwar bibûn. Bicîhbûn a mirovahî ya li alûviyûma başûr jî di dema neolîtîka dereng de qewimiye. Mezopotamyayê, di [[Serdema bronzî|Serdema Bronzê]] ya Destpêkî de ji bo gelek şaristaniyên mezin ên herî kevn ên cîhanê re cîwartî kiriye. Ji ber vê sedemê ye ku Mezopotamya wek [[dergûşa şaristaniyê]] tê binavkirin.

Navê Mezopotamyayê bi [[Yewnaniya kevn|yewnanîya kevn]] tê wateya &quot;erdê di navbera çeman de&quot;. Bi qasî ku tê zanîn, ev nav cara yekemîn di sedsala 4an {{Bz}} de ji bo destnîşankirina axa li rojhilatê [[Firat|Firatê]] ya li [[Sûrî|Sûriyê]] ([[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] ya îro) hatiye bikaranîn.&lt;ref name=&quot;finkelstein&quot;&gt;{{harvnb|Finkelstein|1962|p=73}}&lt;/ref&gt; Piştre navê Mezopotamyayê bi gelemperî ji bo hemî erdên di navbera çemên [[Firat]] û [[Dîcle|Dîcleyê]] de hatiye bikaranîn. Li gorî erdnîgarî ya îro, [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]], [[Başûrê Kurdistanê]],  axa  [[Iraq|Iraqê]] û [[Bakurê Kurdistanê]] di nava sînorê Mezopotamyê de bûn .&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://heritage-key.com/blogs/willhunt/arbil-iraq-discovery-could-be-earliest-evidence-humans-near-east|title=Arbil, Iraq Discovery Could be Earliest Evidence of Humans in the Near East|website=heritage-key.com|access-date=2021-08-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;finkelstein&quot; /&gt; Çiyayên cîran ên li rojavayê Firatê û rojavayê [[Zagros (rêzeçiya)|Çiyayên Zagrosê]] di bin navê Mezopotamyaya berfirehtir de têne binavkirin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/269282233|title=Civilizations of ancient Iraq|last=Foster|first=Benjamin R.|date=2009|publisher=Princeton University Press|others=Karen Polinger Foster|isbn=978-0-691-13722-3|location=Princeton|oclc=269282233}}&lt;/ref&gt; Erdnîgariya Mezopotamyayê bi navên Mezopotamyaya Jorîn (an jî Mezopotamyaya Bakur) û Mezopotamya Jêrîn (an jî Mezopotamyaya Başûr) tê binavkirin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=1927|title=Antiquity a review of world archaeology|url=https://www.worldcat.org/title/antiquity-a-review-of-world-archaeology/oclc/224477620|journal=Antiquity a review of world archaeology|language=English|issn=0003-598X|oclc=224477620}}&lt;/ref&gt;

Mezopotamyaya Jorîn ku bi navê Cizîrê jî tê naskirin, herêma di navbera Firat û Dîcleyê de ye. Mezopotamya Jêrîn jî li herêma ji [[Bexda|Bexdayê]] heta [[Kendava Besreyê|Kendava Farsê]] ye. Di bikaranîna zanistî ya nûjen de, têgîna Mezopotamyayê gelek caran jî xwedî konnotasyoneke kronolojîk e.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/ancientmesopotam00aleo|title=Ancient Mesopotamia : portrait of a dead civilization|last=Oppenheim|first=A. Leo|last2=Reiner|first2=Erica|date=1977|publisher=Chicago : University of Chicago Press|others=Internet Archive|isbn=978-0-226-63186-8}}&lt;/ref&gt;

== Civak û jîngehên yekem ==
[[File:Fertile crescent Neolithic B circa 7500 BC.jpg|thumb|upright=1.3|Qada Heyva Biadan, dora 7500 BZ, bi cihên arkeolojîk ên serdema Neolîtîka Berî-Pottery.]]
Yekem civakên gundan li Rojhilata Nêzîk a kevnar, di dema [[Neolîtîk|Neolîtîkê]] de, di dawiya serdema qeşayê ya paşîn û di destpêka [[Holosen|Holosenê]] de xuya dibin. Veguheztinê di navbera civakên [[Nêçîrvan û komker|nêçîrvan û berhevkar]] ku bi nêçîriyê jiyana xwe dewam dikirin û civakên cotkar ku bi piranî bi hilberîna xwe, xwarinên xwe peyda dikirin, ji çend qonaxan pêk tên:

Yekem jîngehên daîmî di serdema ku wekî [[Epîpaleolîtîka Dawîn]] tê zanîn, di dorasalên 15000 û 10000 {{bz}} hatine dîtin û di vê serdemê de pirraniya jîngeha tenê bi karên demsalî dimînin. Di Serdema [[Neolîtîka berî Cervaniyê]] ku li dor salên 10000 û 7000 {{bz}} de ye; destpêka çandinî, kedîkirina ajalan, berfirehbûna jîngehan û delîlên mîmariyên civakî di vî serdemê de dertên holê.

Gihanek a [[Neolîtîka Seramîk]] û gihanek a yekem ên [[Serdema Sifir]] an jî Kalkolîtîk ku di navbera hezar salên 7000 û 4500ên {{bz}} de ye, berfirehbûna jîngeha gund, xuyabûna pîşesaziya kelûmêl û pêşketina çandinî ya avdanê dertê holê. Ji ber ku cihên protohistorîk ên Mezopotamya Jêrîn di wê demê de di bin bandora hêlanên çeman de ye delîlên vî serdem bi taybetî li Bakur û li navîna Mezopotamyayê têne dîtin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/1005355191|title=La Mésopotamie : de Gilgamesh à Artaban : 3300 -120 av. J.-C.|last=Lafont|first=Bertrand|others=Aline Tenu, Francis Joannès, Philippe Clancier|isbn=978-2-7011-6490-8|oclc=1005355191}}&lt;/ref&gt;

==Damezrandina dewlet û bajaran==
[[Wêne:Haute Mesopotamie Syrie Parthes.svg|thumb|300px|rast|Di serdema Partiyan de bajarên sereke yên Mezopotamya Jorîn]]
Serdema ku di nîvî duyem a hezarsala 5emîn berî zayînê û hezarsala çaran a berî zayînê werdigire, bi jiyana hevpar, bi derketina dewletên yekem û civakên bajarî yên yekem re jiyana hevpar, jiyana civakî û siyasî de guhertinek derketiye holê. Ev dem di heyama serdema Obeid a dawîn, (di salên 4400-3900 {{bz}}) û heyama serdema Uruk, (di salên 3900-3000 {{bz}}) de ye. Ev dema dirêj xwediyê kronolojiyek pir bi niqaş e û di van demên dawiyê de di bin navekî gerdûnî, bi navê &quot;kalkolîtîka dereng&quot; hatiye binavkirin. Serdema ku di navbera salên 4400 û 3100 {{Bz}} de ye dabeşî pênc jêr-serdeman bûye.&lt;ref&gt;{{en}} M. S. Rothman (dir.), ''Uruk Mesopotamia and its neighbours : cross-cultural interactions in the era of state formation'', Santa Fe, 2001 (introduction).&lt;/ref&gt;

Di nêzîkbûna dawiya ya kevnar a Rojhilata Nêzîk û Mezopotamya re peresanên girîng ên siyasî û civakî heyameke pir dirêj bi berxwe daye. Her ku diçe peresanên nû û formên entegrasyona civakî hiyerarşîk dibin. Di nav civakê de eşîr, qebîle, serok, dewlet dertên holê.&lt;ref&gt;Sur ce type d'approche, cf. notamment {{en}} G. Stein, et M. Rothman, ''Chiefdoms and Early States in the Near East: The Organizational Dynamics of Complexity'', Madison, 1994. Approche dominante mais critiquée, par exemple {{en}} N. Yoffee, « ‘Too Many Chiefs? (or, Save Texts for the ‘90s)’ », dans N. Yoffee et A. Sherratt (dir.), ''Archaeology Today: Who Sets the Agenda?'', Cambridge, 1993, p. 60-78.&lt;/ref&gt; [[Civakên Neolîtîka Dawîn]] ji aliyê civakî û siyasî ve hiyerarşîk dibin û piştre re jî dewletên yekem û bajarên yekem di nîveka duyemîn a hezarsala çaremînê berî zayînê de dertên holê.
[[Wêne:Basse Mesopotamie 1mil.png|thumb|300px|rast|Di serdema Partiyan de bajarên sereke yên Mezopotamya ya Jêrîn]]
Ger em zêdetir bala xwe bidin nûbûnên ku di dema Obeid a paşîn de hatine destpêkirin wekî gava diyarker bibînin, nîvê duyemîn ê hezarsala çaremîn {{bz}} (Serdema Kalkolîtîka Dereng ya 4 û 5 de) ji bo bajar-dewletan guherîneke pîvane çêdibe û Başûrê Mezopotamyayê di vê heyamê de rola sereke dilîze. Delîlên berbiçav ên di derbarê derketina civakên tevlihev de dide zanîn ku bi qadekê 250 hektaran ku bi gelemperî wekî &quot;bajarê yekem&quot; û heta niha koma herî mezin a herêmê di dema Uruk a Nû de hatiye avakirin.

Hezarsala ku bi serdema dawiya Obeid re têkildar e, bi tewra nîvê duyemîn ê hezarsala 5an a berî zayînê vedigire. Kalkolîtîka Dereng û destpêka Serdema Uruk, nîvê pêşîn ê hezarsaliya 4emîn a berî zayînê (Kalkolîtîka Dereng 2 û 3) de; di tevlîhevkirina civakan, newekheviyên civakî û entegrasyona siyasî de, gihaneke diyarker e. 

Geşedanên li Başûr baş nehatine femkirin lê lêkolînên arkeolojîk didin nîşan ku mezinbûnekî li deverên niştecîbûyî û bi taybetî derketina holê ya kombûnên mirovan ên girîng (Uruk, ku dê zêdetirî 70 hektar cih digire, mîna Eridu, Tell Dlehim û Tell el-Hayyad di navbera 40 û 50) hene. Mîmariya vê serdemê bi mîmariyên perestgehên Eridu re dimîne. 
[[Wêne:Eanna4composite.svg|thumb|çep|300px|Plana avakirinê ya kompleksa kevnare ya Eanna di dema Uruk ya dawiyê de]]
Cihê kevneşopî ya [[Bakurê Mezopotamyayê]] Tepe Gawra yê li nêzîkê [[Nînewa|Nînewayê]] ye û ji bo vî serdemê wekê delîl dihat dîtin. Abîdeyên ku asta wan ji XII heta VIII'ye, delîlên wan ji 3500ên {{bz}} heta 4500ên {{bz}} diçe. Piştî kolandinên nû perspektîfa li ser vê herêmê guherî. Berê ev der wekî cîhûwarê derûdora &quot;şopînerê&quot; [[Mezopotamya Jêrîn]] dihat hesibandin lê niha, ji bo derketina civakên tevlihev de wekê cihekî pêşeng tê dîtin. Ev bi taybetî bi çavdêriyê ku li çend deverên li Mezopotamya Jorîn hate kirin, derdikeve. Civak, bi mezinbûnek mezin re rû bi rû ne û jîngehên li vir mirov dikare wekî &quot;yekem-bajar&quot; bi nav bike; Bajarên [[Nagar]] (ji 55 heta 100 hektar, li nav sînorên [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistana]] îro ye), Tell al-Hawa, [[Hamoukar]], [[Grai Reş]] û [[Nînewa]] ye. Di heman demê de bajar ji aliyê gelek deverên duyemîn ve hatine dorpêç kirin, ku şahidiya berfirehbûna girîng a jîngehê dikin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/1010542283|title=A history of Babylon, 2200 BC-AD 75|last=Beaulieu|first=Paul-Alain|date=2018|isbn=978-1-119-45907-1|location=Chichester, West Sussex|oclc=1010542283}}&lt;/ref&gt;

==Destpêkirina pergala nivîsandinê ==
[[Wêne:Archives temple Bau Louvre AO13322.jpg|thumb|250px|çep|Tableta arşîvên perestgeha Bau de Girsu, li ser belavkirina rasyonên xwedîkirinê, li Muzeya Louvre]] [[Sumer|Sumeriyan]] di dîroka mirovahiyê de yekem car pergala tîpên nivîsandinê afirandiye. Pergala nivîsê bi navê forma bizmarî yan jî nivîsa bizmarî hatiye binavkirin. Nivîs, di destpêkê de li [[Mezopotamyaya Jêrîn]] wekî pergaleke fîgurî xuya bûye. Di wî demê Sûmeriyan de rê qamîşan li ser pêlên axê fîgura xêz dikirin. Her fîgurek yan jî îşaretek tişta ku dihata xêzkirin li gorî şibandina wî, raman û peyamek dida nîşan.

[[Wêne:Lettre de Hammurabi a Sin-iddinam AO 5420.jpg|thumb|200px|rast|Nameya Padîşah Hamûrabî ji parêzgarê Larsa re, ku tê de şandina keştiyan ji bo Babîlê tê xwestin. Li Muzeya Louvre.]]
Li [[Mezopotamyaya Jêrîn]] du gelên [[Zimanê sumerî|Sumerî]] ku zimanên ji hev cûda bi Sumerî û [[Ar-Semîtî]] diaxivîn (û paşê dinivîsandin) hebûn. Zimanê Sumerîyan xwedî rêzimana xwe ya cûda bû. Zimanê Ar-Semîtîk, ku paşê jê re Akadî an Babîlî-Asûrî tê gotin, ji şaxa Samiyan, ji malbata Afrasî ye.

Derbarê nivîsên herî kevn ên nivîskî yên Serdema Navîn (dora 2900 heta 2500 sal berî zayînê), bê guman ew bi taybetî bi zimanê Sumeriyan hatine nivîsandin. Li gorî daneyên heyî, di navbera kesên ku bi van zimanan diaxivin de dijminatiya nav-etnîkî tune ye.

== Serdema Sumeriyan ==
Tê pêşdîtin ku [[Sumer|Sumerî]] berî zayînê di salên 3500an de gihîştine Mezopotamyayê û li ser axa Mezopotamyayê bajar-dewletan damezrandin e. Bajar-dewletên wekî Ubaid û Uruk ji aliyeke ve di nav bajar-dewletên Sumeriyan de ye.

Yekem delîlên dîrokî dide nîşan ku serdema bi navê &quot;proto-xanedanî&quot; bi pêşdîtina dora sala 2900ê {{bz}} û heta destpêka geşbûna bajarê [[Lagaş|Lagaşê]], dora 2600 {{bz}}, bi delîlê kêm hatiye delîlkirin. Serdema Sumeriyan a klasîk di sala 2400ên {{bz}} de bi dagirkirina [[Akadî|Akadiyan]] a Mezopotamyayê bi dawî dibe. Bi serdema Gueto di salên 2200 û 2000ê {{bz}} de Sumerî hinek bihêz bû. Serweriya Sumeriyan heta sala 1730an {{bz}} ku Mezopotamya ji aliyê Amorîtan ve hate dagirkirin û di bin serweriya [[Babîl (dewlet)|Babîlan]] de tov bûn, bi temamî bi dawî bû.
==Zanistî û teknolojî==
===Bikaranîna metalan===
Gelên Mezopotamyayê gelek teknolojiyên weke karê metal, çêkirina camê, tewna tekstîlê û sîstemên parastinê yên lehiyê bi pêş xistin e. Mezopatamiyan, di heman demê de di nav yekem gelên [[Serdema Tunc]] de bûn.  Ji zarokatiya xwe de wan sifir, tûnc û zêr, û paşê jî hesin bikar anîne. Qesrên serdemên, bi sedan kîlo bi van metalên pir biha dihatin xemilandin.  Sifir, tûnc û hesin; ji bo zirx û ji bo çekên cihêreng wekî şûr, xencer û rim hatine bikaranîn.
===Matematîk===
[[Wêne:Babylonian numerals.svg|thumb|250px|Ji 1ê heta 59an nivîsandina hêjmara Babiliyan]]
Pergala jimartinê bi taybetî di Serdema Babîliyan de li Mezopotamyê pêş ketiye. Gelê Mezopotamyê bi taybetî pergala jimartinê a 60î  (li ser bingeha 60an) bikar anîne. Pergala heyî, bi dema 60 xulek, rojek 24 demjimêr û  çembera 360-pileyî ji vir tê. Ji ber ku wan bi hejmarên pir mezin hesab dikir, wan tabloyek pirjimarbûnê ji 1ê heta 180.000, berhev kirin e.

===Stêrnasî===
Stêrnasên babîlî bi xwendina stêrk û ezman re pir eleqedar bûn û dikaribûn dema girtina rojê û rojavabûnê texmîn bikin.  Di stêrnasiyê de, her tişt armancek dihat hesibandin û bi gelemperî bi ol û çarenûsê re têkildar bû. Li Mezopotamya kevnar, Girtina Rojê wekî nîşanek xirab dihat hesibandin. Lê tenê yên hatine dîtin girîng bûn. Ger girtinek li bajarê keyaniyê neyê dîtin, wê demê bandorek wî li ser padîşah an welatê wî çênedibû. Komikên koma ku îro jî têne bikar anîn, wek Leo, Toros, Scorpion, Gemini, Capricorn û Sagittarius, yekem car ji aliyê Stêrnasên Sumer û Babîliyan ve hatiye bikaranîn. Stêrk ji bo hesabkirina dem û diyarkirina serdema çandinî û berhevkirina berheman hatine bikar anîn. Stêrnasî li Mezopotamyayê derket holê lê piraniya ya ku îro jêre astrolojiyê tê gotin di dema hilweşîna şaristaniya Mezopotamyê de xuya bûye.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

=== Bîbliyografî ===
* {{cite journal|last1=Finkelstein|first1=J.J.|year=1962|title=Mesopotamia|journal=Journal of Near Eastern Studies|volume=21|issue=2|pages=7392|jstor=543884|doi=10.1086/371676}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}
[[Kategorî:Dîroka Mezopotamyayê| ]]</text>
      <sha1>5oa8fb0wkpvd0hxoec8cpnjhvn3lcrl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095067</id>
      <parentid>1095063</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:28:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Damezrandina dewlet û bajaran */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14790" xml:space="preserve">[[Wêne:N-Mesopotamia and Syria Kurdish.svg|thumb|300px|Nexşeya erdnîgariya Mezopotamyayê ye ku berfirehiya axa Mezopotamyayê nîşan dide]]
'''Dîroka Mezopotamyayê''' yan jî '''Dîroka mirovî ya di navbera Firat û Dîcleyê de,''' dîrokeke ji koçberbûyîna mirovî ya herî kevnê ji [[Serdema kevirî|Serdema Paleolîtîkê]] heya serdema kevnare ya dereng e ku di navbera çemên [[Firat|Firad]] û [[Dîcle|Dîcleyê]] û li deverên wan qewimiye. Dîroka Mezopotamyayê, ji delîlên kolandinên arkeolojîk, piştî destpêkirina nivîsandinê, di dawiya hezarsala 4ê {{bz}} de ji çavkaniyên dîrokî hatine berhevkirin.

Mirovahî di serdemên [[Serdema kevirî|Paleolîtîk]] û [[Neolîtîk|Neolîtîka destpêkî]] de tenê li beşên Mezopotamyaya Jorîn de cîwar bibûn. Bicîhbûn a mirovahî ya li alûviyûma başûr jî di dema neolîtîka dereng de qewimiye. Mezopotamyayê, di [[Serdema bronzî|Serdema Bronzê]] ya Destpêkî de ji bo gelek şaristaniyên mezin ên herî kevn ên cîhanê re cîwartî kiriye. Ji ber vê sedemê ye ku Mezopotamya wek [[dergûşa şaristaniyê]] tê binavkirin.

Navê Mezopotamyayê bi [[Yewnaniya kevn|yewnanîya kevn]] tê wateya &quot;erdê di navbera çeman de&quot;. Bi qasî ku tê zanîn, ev nav cara yekemîn di sedsala 4an {{Bz}} de ji bo destnîşankirina axa li rojhilatê [[Firat|Firatê]] ya li [[Sûrî|Sûriyê]] ([[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]] ya îro) hatiye bikaranîn.&lt;ref name=&quot;finkelstein&quot;&gt;{{harvnb|Finkelstein|1962|p=73}}&lt;/ref&gt; Piştre navê Mezopotamyayê bi gelemperî ji bo hemî erdên di navbera çemên [[Firat]] û [[Dîcle|Dîcleyê]] de hatiye bikaranîn. Li gorî erdnîgarî ya îro, [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistanê]], [[Başûrê Kurdistanê]],  axa  [[Iraq|Iraqê]] û [[Bakurê Kurdistanê]] di nava sînorê Mezopotamyê de bûn .&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://heritage-key.com/blogs/willhunt/arbil-iraq-discovery-could-be-earliest-evidence-humans-near-east|title=Arbil, Iraq Discovery Could be Earliest Evidence of Humans in the Near East|website=heritage-key.com|access-date=2021-08-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;finkelstein&quot; /&gt; Çiyayên cîran ên li rojavayê Firatê û rojavayê [[Zagros (rêzeçiya)|Çiyayên Zagrosê]] di bin navê Mezopotamyaya berfirehtir de têne binavkirin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/269282233|title=Civilizations of ancient Iraq|last=Foster|first=Benjamin R.|date=2009|publisher=Princeton University Press|others=Karen Polinger Foster|isbn=978-0-691-13722-3|location=Princeton|oclc=269282233}}&lt;/ref&gt; Erdnîgariya Mezopotamyayê bi navên Mezopotamyaya Jorîn (an jî Mezopotamyaya Bakur) û Mezopotamya Jêrîn (an jî Mezopotamyaya Başûr) tê binavkirin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=1927|title=Antiquity a review of world archaeology|url=https://www.worldcat.org/title/antiquity-a-review-of-world-archaeology/oclc/224477620|journal=Antiquity a review of world archaeology|language=English|issn=0003-598X|oclc=224477620}}&lt;/ref&gt;

Mezopotamyaya Jorîn ku bi navê Cizîrê jî tê naskirin, herêma di navbera Firat û Dîcleyê de ye. Mezopotamya Jêrîn jî li herêma ji [[Bexda|Bexdayê]] heta [[Kendava Besreyê|Kendava Farsê]] ye. Di bikaranîna zanistî ya nûjen de, têgîna Mezopotamyayê gelek caran jî xwedî konnotasyoneke kronolojîk e.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/ancientmesopotam00aleo|title=Ancient Mesopotamia : portrait of a dead civilization|last=Oppenheim|first=A. Leo|last2=Reiner|first2=Erica|date=1977|publisher=Chicago : University of Chicago Press|others=Internet Archive|isbn=978-0-226-63186-8}}&lt;/ref&gt;

== Civak û jîngehên yekem ==
[[File:Fertile crescent Neolithic B circa 7500 BC.jpg|thumb|upright=1.3|Qada Heyva Biadan, dora 7500 BZ, bi cihên arkeolojîk ên serdema Neolîtîka Berî-Pottery.]]
Yekem civakên gundan li Rojhilata Nêzîk a kevnar, di dema [[Neolîtîk|Neolîtîkê]] de, di dawiya serdema qeşayê ya paşîn û di destpêka [[Holosen|Holosenê]] de xuya dibin. Veguheztinê di navbera civakên [[Nêçîrvan û komker|nêçîrvan û berhevkar]] ku bi nêçîriyê jiyana xwe dewam dikirin û civakên cotkar ku bi piranî bi hilberîna xwe, xwarinên xwe peyda dikirin, ji çend qonaxan pêk tên:

Yekem jîngehên daîmî di serdema ku wekî [[Epîpaleolîtîka Dawîn]] tê zanîn, di dorasalên 15000 û 10000 {{bz}} hatine dîtin û di vê serdemê de pirraniya jîngeha tenê bi karên demsalî dimînin. Di Serdema [[Neolîtîka berî Cervaniyê]] ku li dor salên 10000 û 7000 {{bz}} de ye; destpêka çandinî, kedîkirina ajalan, berfirehbûna jîngehan û delîlên mîmariyên civakî di vî serdemê de dertên holê.

Gihanek a [[Neolîtîka Seramîk]] û gihanek a yekem ên [[Serdema Sifir]] an jî Kalkolîtîk ku di navbera hezar salên 7000 û 4500ên {{bz}} de ye, berfirehbûna jîngeha gund, xuyabûna pîşesaziya kelûmêl û pêşketina çandinî ya avdanê dertê holê. Ji ber ku cihên protohistorîk ên Mezopotamya Jêrîn di wê demê de di bin bandora hêlanên çeman de ye delîlên vî serdem bi taybetî li Bakur û li navîna Mezopotamyayê têne dîtin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/1005355191|title=La Mésopotamie : de Gilgamesh à Artaban : 3300 -120 av. J.-C.|last=Lafont|first=Bertrand|others=Aline Tenu, Francis Joannès, Philippe Clancier|isbn=978-2-7011-6490-8|oclc=1005355191}}&lt;/ref&gt;

==Damezrandina dewlet û bajaran==
[[Wêne:Haute Mesopotamie Syrie Parthes.svg|thumb|300px|rast|Di serdema Partiyan de bajarên sereke yên Mezopotamya Jorîn]]
Serdema ku di nîvî duyem a hezarsala 5emîn berî zayînê û hezarsala çaran a berî zayînê werdigire, bi jiyana hevpar, bi derketina dewletên yekem û civakên bajarî yên yekem re jiyana hevpar, jiyana civakî û siyasî de guhertinek derketiye holê. Ev dem di heyama serdema Obeid a dawîn, (di salên 4400-3900 {{bz}}) û heyama serdema Uruk, (di salên 3900-3000 {{bz}}) de ye. Ev dema dirêj xwediyê kronolojiyek pir bi niqaş e û di van demên dawiyê de di bin navekî gerdûnî, bi navê &quot;kalkolîtîka dereng&quot; hatiye binavkirin. Serdema ku di navbera salên 4400 û 3100 {{Bz}} de ye dabeşî pênc jêr-serdeman bûye.&lt;ref&gt;{{en}} M. S. Rothman (dir.), ''Uruk Mesopotamia and its neighbours : cross-cultural interactions in the era of state formation'', Santa Fe, 2001 (introduction).&lt;/ref&gt;

Di nêzîkbûna dawiya ya kevnar a Rojhilata Nêzîk û Mezopotamya re peresanên girîng ên siyasî û civakî heyameke pir dirêj bi berxwe daye. Her ku diçe peresanên nû û formên entegrasyona civakî hiyerarşîk dibin. Di nav civakê de eşîr, qebîle, serok, dewlet dertên holê.&lt;ref&gt;Sur ce type d'approche, cf. notamment {{en}} G. Stein, et M. Rothman, ''Chiefdoms and Early States in the Near East: The Organizational Dynamics of Complexity'', Madison, 1994. Approche dominante mais critiquée, par exemple {{en}} N. Yoffee, « ‘Too Many Chiefs? (or, Save Texts for the ‘90s)’ », dans N. Yoffee et A. Sherratt (dir.), ''Archaeology Today: Who Sets the Agenda?'', Cambridge, 1993, p. 60-78.&lt;/ref&gt; [[Civakên Neolîtîka Dawîn]] ji aliyê civakî û siyasî ve hiyerarşîk dibin û piştre re jî dewletên yekem û bajarên yekem di nîveka duyemîn a hezarsala çaremînê berî zayînê de dertên holê.
[[Wêne:Basse Mesopotamie 1mil.png|thumb|300px|rast|Di serdema Partiyan de bajarên sereke yên Mezopotamya ya Jêrîn]]
Ger em zêdetir bala xwe bidin nûbûnên ku di dema Obeid a paşîn de hatine destpêkirin wekî gava diyarker bibînin, nîvê duyemîn ê hezarsala çaremîn {{bz}} (Serdema Kalkolîtîka Dereng ya 4 û 5 de) ji bo bajar-dewletan guherîneke pîvane çêdibe û Başûrê Mezopotamyayê di vê heyamê de rola sereke dilîze. Delîlên berbiçav ên di derbarê derketina civakên tevlihev de dide zanîn ku bi qadekê 250 hektaran ku bi gelemperî wekî &quot;bajarê yekem&quot; û heta niha koma herî mezin a herêmê di dema Uruk a Nû de hatiye avakirin.

Hezarsala ku bi serdema dawiya Obeid re têkildar e, bi tewra nîvê duyemîn ê hezarsala 5an a berî zayînê vedigire. Kalkolîtîka Dereng û destpêka Serdema Uruk, nîvê pêşîn ê hezarsaliya 4emîn a berî zayînê (Kalkolîtîka Dereng 2 û 3) de; di tevlîhevkirina civakan, newekheviyên civakî û entegrasyona siyasî de, gihaneke diyarker e. 

Geşedanên li Başûr baş nehatine femkirin lê lêkolînên arkeolojîk didin nîşan ku mezinbûnekî li deverên niştecîbûyî û bi taybetî derketina holê ya kombûnên mirovan ên girîng (Uruk, ku dê zêdetirî 70 hektar cih digire, mîna Erîdû, Tell Dlehim û Tell el-Hayyad di navbera 40 û 50) hene. Mîmariya vê serdemê bi mîmariyên perestgehên [[Erîdû]] re dimîne. 
[[Wêne:Eanna4composite.svg|thumb|çep|300px|Plana avakirinê ya kompleksa kevnare ya Eanna di dema Uruk ya dawiyê de]]
Cihê kevneşopî ya [[Bakurê Mezopotamyayê]] Tepe Gawra yê li nêzîkê [[Nînewa|Nînewayê]] ye û ji bo vî serdemê wekê delîl dihat dîtin. Abîdeyên ku asta wan ji XII heta VIII'ye, delîlên wan ji 3500ên {{bz}} heta 4500ên {{bz}} diçe. Piştî kolandinên nû perspektîfa li ser vê herêmê guherî. Berê ev der wekî cîhûwarê derûdora &quot;şopînerê&quot; [[Mezopotamya Jêrîn]] dihat hesibandin lê niha, ji bo derketina civakên tevlihev de wekê cihekî pêşeng tê dîtin. Ev bi taybetî bi çavdêriyê ku li çend deverên li Mezopotamya Jorîn hate kirin, derdikeve. Civak, bi mezinbûnek mezin re rû bi rû ne û jîngehên li vir mirov dikare wekî &quot;yekem-bajar&quot; bi nav bike; Bajarên [[Nagar]] (ji 55 heta 100 hektar, li nav sînorên [[Rojavaya Kurdistanê|Rojavayê Kurdistana]] îro ye), Tell al-Hawa, [[Hamoukar]], [[Grai Reş]] û [[Nînewa]] ye. Di heman demê de bajar ji aliyê gelek deverên duyemîn ve hatine dorpêç kirin, ku şahidiya berfirehbûna girîng a jîngehê dikin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/1010542283|title=A history of Babylon, 2200 BC-AD 75|last=Beaulieu|first=Paul-Alain|date=2018|isbn=978-1-119-45907-1|location=Chichester, West Sussex|oclc=1010542283}}&lt;/ref&gt;

==Destpêkirina pergala nivîsandinê ==
[[Wêne:Archives temple Bau Louvre AO13322.jpg|thumb|250px|çep|Tableta arşîvên perestgeha Bau de Girsu, li ser belavkirina rasyonên xwedîkirinê, li Muzeya Louvre]] [[Sumer|Sumeriyan]] di dîroka mirovahiyê de yekem car pergala tîpên nivîsandinê afirandiye. Pergala nivîsê bi navê forma bizmarî yan jî nivîsa bizmarî hatiye binavkirin. Nivîs, di destpêkê de li [[Mezopotamyaya Jêrîn]] wekî pergaleke fîgurî xuya bûye. Di wî demê Sûmeriyan de rê qamîşan li ser pêlên axê fîgura xêz dikirin. Her fîgurek yan jî îşaretek tişta ku dihata xêzkirin li gorî şibandina wî, raman û peyamek dida nîşan.

[[Wêne:Lettre de Hammurabi a Sin-iddinam AO 5420.jpg|thumb|200px|rast|Nameya Padîşah Hamûrabî ji parêzgarê Larsa re, ku tê de şandina keştiyan ji bo Babîlê tê xwestin. Li Muzeya Louvre.]]
Li [[Mezopotamyaya Jêrîn]] du gelên [[Zimanê sumerî|Sumerî]] ku zimanên ji hev cûda bi Sumerî û [[Ar-Semîtî]] diaxivîn (û paşê dinivîsandin) hebûn. Zimanê Sumerîyan xwedî rêzimana xwe ya cûda bû. Zimanê Ar-Semîtîk, ku paşê jê re Akadî an Babîlî-Asûrî tê gotin, ji şaxa Samiyan, ji malbata Afrasî ye.

Derbarê nivîsên herî kevn ên nivîskî yên Serdema Navîn (dora 2900 heta 2500 sal berî zayînê), bê guman ew bi taybetî bi zimanê Sumeriyan hatine nivîsandin. Li gorî daneyên heyî, di navbera kesên ku bi van zimanan diaxivin de dijminatiya nav-etnîkî tune ye.

== Serdema Sumeriyan ==
Tê pêşdîtin ku [[Sumer|Sumerî]] berî zayînê di salên 3500an de gihîştine Mezopotamyayê û li ser axa Mezopotamyayê bajar-dewletan damezrandin e. Bajar-dewletên wekî Ubaid û Uruk ji aliyeke ve di nav bajar-dewletên Sumeriyan de ye.

Yekem delîlên dîrokî dide nîşan ku serdema bi navê &quot;proto-xanedanî&quot; bi pêşdîtina dora sala 2900ê {{bz}} û heta destpêka geşbûna bajarê [[Lagaş|Lagaşê]], dora 2600 {{bz}}, bi delîlê kêm hatiye delîlkirin. Serdema Sumeriyan a klasîk di sala 2400ên {{bz}} de bi dagirkirina [[Akadî|Akadiyan]] a Mezopotamyayê bi dawî dibe. Bi serdema Gueto di salên 2200 û 2000ê {{bz}} de Sumerî hinek bihêz bû. Serweriya Sumeriyan heta sala 1730an {{bz}} ku Mezopotamya ji aliyê Amorîtan ve hate dagirkirin û di bin serweriya [[Babîl (dewlet)|Babîlan]] de tov bûn, bi temamî bi dawî bû.
==Zanistî û teknolojî==
===Bikaranîna metalan===
Gelên Mezopotamyayê gelek teknolojiyên weke karê metal, çêkirina camê, tewna tekstîlê û sîstemên parastinê yên lehiyê bi pêş xistin e. Mezopatamiyan, di heman demê de di nav yekem gelên [[Serdema Tunc]] de bûn.  Ji zarokatiya xwe de wan sifir, tûnc û zêr, û paşê jî hesin bikar anîne. Qesrên serdemên, bi sedan kîlo bi van metalên pir biha dihatin xemilandin.  Sifir, tûnc û hesin; ji bo zirx û ji bo çekên cihêreng wekî şûr, xencer û rim hatine bikaranîn.
===Matematîk===
[[Wêne:Babylonian numerals.svg|thumb|250px|Ji 1ê heta 59an nivîsandina hêjmara Babiliyan]]
Pergala jimartinê bi taybetî di Serdema Babîliyan de li Mezopotamyê pêş ketiye. Gelê Mezopotamyê bi taybetî pergala jimartinê a 60î  (li ser bingeha 60an) bikar anîne. Pergala heyî, bi dema 60 xulek, rojek 24 demjimêr û  çembera 360-pileyî ji vir tê. Ji ber ku wan bi hejmarên pir mezin hesab dikir, wan tabloyek pirjimarbûnê ji 1ê heta 180.000, berhev kirin e.

===Stêrnasî===
Stêrnasên babîlî bi xwendina stêrk û ezman re pir eleqedar bûn û dikaribûn dema girtina rojê û rojavabûnê texmîn bikin.  Di stêrnasiyê de, her tişt armancek dihat hesibandin û bi gelemperî bi ol û çarenûsê re têkildar bû. Li Mezopotamya kevnar, Girtina Rojê wekî nîşanek xirab dihat hesibandin. Lê tenê yên hatine dîtin girîng bûn. Ger girtinek li bajarê keyaniyê neyê dîtin, wê demê bandorek wî li ser padîşah an welatê wî çênedibû. Komikên koma ku îro jî têne bikar anîn, wek Leo, Toros, Scorpion, Gemini, Capricorn û Sagittarius, yekem car ji aliyê Stêrnasên Sumer û Babîliyan ve hatiye bikaranîn. Stêrk ji bo hesabkirina dem û diyarkirina serdema çandinî û berhevkirina berheman hatine bikar anîn. Stêrnasî li Mezopotamyayê derket holê lê piraniya ya ku îro jêre astrolojiyê tê gotin di dema hilweşîna şaristaniya Mezopotamyê de xuya bûye.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

=== Bîbliyografî ===
* {{cite journal|last1=Finkelstein|first1=J.J.|year=1962|title=Mesopotamia|journal=Journal of Near Eastern Studies|volume=21|issue=2|pages=7392|jstor=543884|doi=10.1086/371676}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}
[[Kategorî:Dîroka Mezopotamyayê| ]]</text>
      <sha1>ki1848ga3pmo4osgpc9yrcajsklwij4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Medûsa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>120860</id>
    <revision>
      <id>1095027</id>
      <parentid>1045592</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T12:34:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Medusa]] weke [[Medûsa]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1064" xml:space="preserve">{{Wergerîne|fr|bijartî=1|ziman2=pl}}{{Agahîdank mirov/wîkîdane
}}

'''Medusa''' ({{bi-grc|Μέδουσα|Médousa}}; {{Bi-la|Medusa}}) di [[mîtolojiya yewnanî]] yek ji sê [[Gorgon|Gorgonên]] cinawir bû, bi gelemperî wekî jinek e ku dewsa por di serê wê de marên jehrîn hene, tê pênasekirin. Yên ku li çavên wê mêze dikin dibin kevir. Piraniya çavkaniyan wê wekî keça [[Phorkus]] û [[Kêto]] bi nav dikin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.greekmythology.com/Myths/Creatures/Medusa/medusa.html|title=Medusa :: The Real Story of the Snake-Haired Gorgon|website=www.greekmythology.com|language=en|access-date=2021-08-20}}&lt;/ref&gt;

Medusa ji hêla lehengê yewnanî [[Perseus]] ve hatiye serjêkirin. Perseus serê wê wekî çekeke ku mirovan dikir kevir bi kar aniye berî ku diyariya [[Athena]] bike.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;[[Wêne:Medusa Bernini Musei Capitolini.jpg|thumb|Peykerê Medusayê ji aliyê {{Girêdan|Gian Lorenzo Bernini|it|4=en}} ve]]
== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]]


{{mîtolojî-şitil}}</text>
      <sha1>r70bm6wxzeq5jgy26n2mrodrkie09u4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095029</id>
      <parentid>1095027</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T12:35:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1066" xml:space="preserve">{{Wergerîne|fr|bijartî=1|ziman2=pl}}{{Agahîdank mirov/wîkîdane
}}

'''Medûsa''' ({{bi-grc|Μέδουσα|Médousa}}; {{Bi-la|Medusa}}) di [[mîtolojiya yewnanî]] yek ji sê [[Gorgon|Gorgonên]] cinawir bû, bi gelemperî wekî jinek e ku dewsa por di serê wê de marên jehrîn hene, tê pênasekirin. Yên ku li çavên wê mêze dikin dibin kevir. Piraniya çavkaniyan wê wekî keça [[Phorkus]] û [[Kêto]] bi nav dikin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.greekmythology.com/Myths/Creatures/Medusa/medusa.html|title=Medusa :: The Real Story of the Snake-Haired Gorgon|website=www.greekmythology.com|language=en|access-date=2021-08-20}}&lt;/ref&gt;

Medûsa ji hêla lehengê yewnanî [[Perseus]] ve hatiye serjêkirin. Perseus serê wê wekî çekeke ku mirovan dikir kevir bi kar aniye berî ku diyariya [[Athena]] bike.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;[[Wêne:Medusa Bernini Musei Capitolini.jpg|thumb|Peykerê Medusayê ji aliyê {{Girêdan|Gian Lorenzo Bernini|it|4=en}} ve]]
== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]]


{{mîtolojî-şitil}}</text>
      <sha1>1je4hyjqozjcx4zh322652cusdlugwu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Homêros</title>
    <ns>0</ns>
    <id>122903</id>
    <redirect title="Homêr" />
    <revision>
      <id>1095114</id>
      <parentid>1045498</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:55:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Homêr]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Homêr]]</text>
      <sha1>oo6ex01xr0e53skmhw1pkmb245wyxkl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hêra</title>
    <ns>0</ns>
    <id>122919</id>
    <revision>
      <id>1095038</id>
      <parentid>1095015</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T15:12:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ahmetbeg</username>
        <id>41937</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="642" xml:space="preserve">{{Wergerîne|fa|bijartî=1}}{{Agahîdank xwedawend
| cure               = yewnan
| navê_rastî         = Ἥρα / Ἥρη
}}
'''Hêra''' ({{Bi-grc|Ἥρα|Hḗrā}}; {{Bi-la|'''Hera'''}}) an '''Hêrê''' ({{Bi-grc|Ἥρη|Hḗrē}}) di [[mîtolojiya yewnanî]] de şahbanûya xwedayan bû. Hêra xwedawenda zewacê û jinên zewicî bû. Ew jin û xwişka [[Zeus]] bû. Sembolên wî tac , gopal û teyrê tawus .

[[Samos]]ê ango [[Argos]]ê hatye dinyayê. Ew jî wek xwişk û birayên xwe wextê hatiye dinyayê aliye bavê xwe, hatiye xwarin.

{{mîtolojî-şitil}}

[[Kategorî:Yezdanên yewnanî]]
[[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]]</text>
      <sha1>bfpfn8h26wf5i2fbmeunoiodfavy7j1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095040</id>
      <parentid>1095038</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T15:36:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ahmetbeg</username>
        <id>41937</id>
      </contributor>
      <comment>/* top */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="796" xml:space="preserve">{{Wergerîne|fa|bijartî=1}}{{Agahîdank xwedawend
| cure               = yewnan
| navê_rastî         = Ἥρα / Ἥρη
}}
'''Hêra''' ({{Bi-grc|Ἥρα|Hḗrā}}; {{Bi-la|'''Hera'''}}) an '''Hêrê''' ({{Bi-grc|Ἥρη|Hḗrē}}) di [[mîtolojiya yewnanî]] de şahbanûya xwedayan bû. Hêra xwedawenda zewacê û jinên zewicî bû. Ew jin û xwişka [[Zeus]] bû. Sembolên wî tac , gopal û teyrê tawus .

[[Samos]]ê ango [[Argos]]ê hatye dinyayê. Ew jî wek xwişk û birayên xwe wextê hatiye dinyayê aliye bavê xwe, hatiye xwarin. Zeus wê ji bavê wê xilas kir. Destê [[Okeanos]] û yên [[Tetîs]]ê tê xwedîkirin û mezinkirin. Paşî Zeus ra zewicî. Jina Zeus ya esil ew bû.

{{mîtolojî-şitil}}

[[Kategorî:Yezdanên yewnanî]]
[[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]]</text>
      <sha1>n7a2wwleqwginziwyq4yj9zre85gsoj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bacchus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>122960</id>
    <redirect title="Dionîsos" />
    <revision>
      <id>1095107</id>
      <parentid>1056563</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:54:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Dionîsos]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Dionîsos]]</text>
      <sha1>p983twkajnk5wfl338qbw309fbwjx0c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bakxos</title>
    <ns>0</ns>
    <id>122961</id>
    <redirect title="Dionîsos" />
    <revision>
      <id>1095108</id>
      <parentid>1056564</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:54:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Dionîsos]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Dionîsos]]</text>
      <sha1>p983twkajnk5wfl338qbw309fbwjx0c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dionysus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>122962</id>
    <redirect title="Dionîsos" />
    <revision>
      <id>1095110</id>
      <parentid>1056565</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:54:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Dionîsos]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Dionîsos]]</text>
      <sha1>p983twkajnk5wfl338qbw309fbwjx0c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dionusos</title>
    <ns>0</ns>
    <id>123622</id>
    <redirect title="Dionîsos" />
    <revision>
      <id>1095109</id>
      <parentid>1056065</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:54:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Dionîsos]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Dionîsos]]</text>
      <sha1>p983twkajnk5wfl338qbw309fbwjx0c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dagirkirina Ûkraynayê ji aliyê Rûsyayê ve 2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124651</id>
    <revision>
      <id>1095122</id>
      <parentid>1069139</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T04:26:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>599</id>
      </contributor>
      <comment>Wêneyê bi navê Chernihiv,_28.02.2022_-_State_Emergency_Service_of_Ukraine.webm ji gotarê hate jêbirin, ji ber ku ew li Commonsê ji aliyê [[commons:User:Ellywa|Ellywa]] ve hate jêbirin. Sedema jêbirinê: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Chernihiv, 28</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73212" xml:space="preserve">{{Rojane}}
{{Agahîdank pevçûnên leşkerî
|pevçûn=Dagirkirina Ûkraynayê ji aliyê Rûsyayê ve 2022
|fermandar1={{plainlist|
* {{al2|Rûsya}} '''[[Vladîmîr Pûtîn]]'''
* {{al2|Rûsya}} [[Mîxayîl Mîşustîn]]
* {{al2|Rûsya}} [[Sergey Shoygu]]
* {{al2|Rûsya}} [[Sergey Lavrov]]
* {{al2|Rûsya}} [[Valerî Gerasîmov]]
* {{al2|Belarûs}} [[Aleksander Lukaşenko]]
* {{al2|Belarûs}} [[Roman Golovçenko]]
* {{al2|Komara Gel a Donetskê}} [[Denis Puşîlîn]]
* {{al2|Komara Gel a Donetskê}} [[Vladîmîr Paşkov]]
* {{al2|Komara Gel a Luhanskê}} [[Leonîd Paseçnik]]
* {{al2|Komara Gel a Luhanskê}} [[Sergey Kozlov (siyasetmedar)|Sergey Kozlov]]
}}
|winda2={{al|Ûkrayna}}&lt;br /&gt;'''Li gorî Ûkrayna:'''
* 40+ leşker hatin kuştin 
* 1 balafirek veguheztinê hate xistin (pênc kes di balafirê de mirin) 
'''Li gorî Rûsya:'''
* Baregehên hewayî yên leşkerî yên Ûkraynayê û pergalên wê yên parastina hewayî hatin bêbandorkirin 
* 14 leşker teslîm bûn 
* 4 balafirên şer hatin xistin 
* 1 helîkopterekî şer hate xistin  
* 4 dron hatin xistin
|winda1= {{flagicon|Rûsya}} &lt;br /&gt;'''Li gorî Rûsya:'''
* 2 keştiyên sivîl hate bombebaran kirin (gelek kuştî di keştiyê de) 
* 1 [[Sukhoi Su-25|Su-25]] têkçû 
* 1 [[Antonov An-26|An-26]] têkçû (ekîb hatin kuştin) &lt;br /&gt;'''Li gorî Ûkrayna:'''
* 2,800 kuştî
* 4+ girtin 
* ~80 tank hatin rûxandin 
* 516 wesayîtên zirxî hatin rûxandin 
* 10 balafirên şer xistin xwarê
* 7 helîkopter xistin xwarê&lt;br/&gt;'''Li gorî KY:'''
* 450+ wendayî
|hêz3=[[Fermana şer ji bo dagirkirina Rûsyayê ya Ûkraynayê 2022]]
|hêz2={{plainlist|
* '''{{flagu|Ûkrayna}}:'''
* 209,000 (hêzên çekdar)
* 102,000 (paramîlîter)
* 900,000 (rezerve)
}}&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;
|hêz1={{plainlist|
* '''{{flagu|Rûsya}}:'''&lt;br /&gt;
* ~175,000–190,000
* '''{{flagu|Belarûs}}:'''
* 45,350 (hêzên çekdar)
* 110,000 (paramîlîter)
* 289,500 (rezerve)
* {{al2|Komara Gel a Donetskê}} '''KG Donetsk:'''
* 20,000
* {{al2|Komara Gel a Luhanskê}} '''KG Luhansk:'''
* 14,000
}}&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;
|fermandar2={{plainlist|
* {{al2|Ûkrayna}} '''[[Volodîmîr Zelenskî]]'''
* {{al2|Ûkrayna}} [[Denîs Şmîhal]]
* {{al2|Ûkrayna}} [[Oleksî Reznîkov]]
* {{al2|Ûkrayna}} [[Dmîtro Kuleba]]
* {{al2|Ûkrayna}} [[Oleksî Danîlov]]
* {{al2|Ûkrayna}} [[Valerî Zalujnî]]
* {{al2|Ûkrayna}} [[Serhî Şaptala]]
* {{al2|Ûkrayna}} [[Ruslan Xomçak]]
}}
|şervan2= '''{{al|Ûkrayna}}'''
|perçeyekî=[[Şerê Rûsya-Ûkraynayê]]
|şervan1={{plainlist|
* '''{{al|Rûsya}}'''
* {{al|Belarûs}}
* {{flagdeco|Komara Gel a Donetskê}} [[Komara Gel a Donetskê|KG Donetsk]]
* {{flagdeco|Komara Gel a Luhanskê}} {{nowrap|[[Komara Gel a Luhanskê|KG Luhansk]]}}
}}
'''Piştgirî:'''{{plainlist|
* {{al|Belarûs}}
* {{al|Transnîstriya}}
}}
|encam=Didome 
* ([[Lîsteya angajmanên leşkerî yên dagirkirina Rûsyayê ya Ûkraynayê 2022|lîsteya angajmanan]] · [[Bajar û bajarokên di Şerê Rûsya-Ûkraynayê|kontrolkirina bajaran]])
* [[Hêzên Bejayî yên Rûsyayê]] ji Rûsya, [[Krîm]] û [[Belarûs|Belarûsê]] derbasî Ûkraynayê dibin.
* Êrîşên Rûsyayê ya [[Êrîşa hewayî|hewayî]] û [[mûşek]] bajarên mezin li seranserê Ûkraynayê, di nav de paytexta [[Kîev|Kîevê]], [[Xarkiv]] û [[Odessa]] armanc dikin.|herêm=[[Ûkrayna]] û [[Rûsya]]
|dîrok={{Destpêka dem|df=yes|2022|2|24}} – didome ({{Temena bi sal, meh, hefte û roj|meh1=2|roj1=24|sal1=2022}})
|binnivîs=''Rewşa leşkerî heta niha {{îro}} {{mehaniha}} {{salaniha}}'''&lt;br /&gt;{{legend2|#e3d975}} Ji aliyê Ûkraynayê ve tê kontrol kirin&lt;br /&gt;
{{legend2|#ebc0b3}} Ji aliyê Rûsya û hêzên alîgirên Rûsyayê ve hatiye dagirkirin&lt;br /&gt;
([[Nexşeya Şerê Rûsya-Ûkraynayê|Nexşeya berfireh a Şerê Rûsya-Ukraynayê]])
|wêne=[[Wêne:2022 Russian invasion of Ukraine.svg|350px]]
|winda3=
* 25+ sivîlên Ûkraynayê hatin kuştin 
* 100,000+ sivîl koçber bûne 
* 1 keştiya dewleta Tirk xisar dît 
* 1 keştiya bazirganiyê ya [[Alaya Moldovayê|Ala Moldova]] hilgirtibû zirar dît. &lt;br /&gt; '''Li gorî Ûkrayna:''' 
* Tevahî 137 Ûkraynî hatin kuştin, 316 jî birîndar bûn
}}
'''Dagirkirina Ûkraynayê ji aliyê Rûsyayê ve''', êrîşek dagirkerî ye ku di 24ê sibata 2022an de ji aliyê [[Rûsya|Rûsyayê]] ve dest bi dagirkirina [[Ûkrayna|Ûkraynayê]] welatcîranê wî yê li başûrrojavayê kiriye. Êrîşa 24ê sibata 2022an mezintirîn berdewamiya [[Şerê Rûsya-Ûkraynayê|Şerê Rûs-Ukraynayê]] di sala 2014an de ku dest pê kiribû. Kampanyayek bi dirêjkirina [[2021–2022 Krîza Rûs-Ukrayna|Pêkhatina leşkerî ya Rûsyayê]] di destpêka sala 2021an de dest pê kir; Rûsyayê daxwaz kir ku [[Ûkrayna]] bi awayekî qanûnî ji tevlîbûna [[NATO]] [[hevbendiya leşkerî]] were qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-56720589|title=Why is Russia invading Ukraine and what does Putin want?|author-last=Kirby|author-first=Paul|date=24 February 2022|work=[[BBC News]]|language=en-GB|archive-url=https://web.archive.org/web/20211219125518/https://www.bbc.com/news/world-europe-56720589|archive-date=19 December 2021|url-status=live|access-date=24 February 2022}}&lt;/ref&gt; Çend roj beriya dagirkirinê, [[Rûsya|Rûsyayê]] du [[Lîsteya dewletên bi naskirina tixûbdar|dewletên xwebexşkirî]] di nav sînorên Ûkraynayê de nas kir: [[Komara Gel a Donetskê]] û [[Komara Gel a Luhanskê]]. [[Hêzên Çekdar ên Rûsyayê]] di 21'ê sibatê de li [[Donbas|Donbasê]] ya [[rojhilatê Ûkraynayê]] ketin. Di 22'ê sibatê de, [[Konseya Federasyonê (Rûsya)|Meclîsa Federasyonê]] ya Rûsyayê bi yekdengî destûr da ku [[Serokê Rûsyayê]], [[Vladimir Putin|Vladîmîr Pûtîn]] wê hêza leşkerî li derveyî Rûsyayê bikar bîne.

Dakirina Ûkraynayê ji aliyê Rûsyayê ve, di 24ê sibata 2022an de saet di 05:00an, dema herêmî ya [[Moskow]]ê seat di 06:00an de despêkirina operasyona leşkerî  li rojhilatê [[Ûkrayna|Ûkraynayê]] ji aliyê serokê [[Rûsya]]yê [[Vladîmîr Pûtîn]] ve hate ragihandin. Êrîşên mûşekî li cihên li seranserê Ûkraynayê, tevî paytexta Ûkrayna, [[Kîev|Kîevê]] destpêkir. [[Xizmeta Parastina Sînor a Ûkraynayê|Sazîya Sînor a Ûkraynayê]] diyar kir ku xalên wê yên sînor ên bi Rûsya û [[Belarûs|Belarûsê]] re hatine êrîş kirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_ec5f24d5accb8f8503aabdc63e3fd22d|title=Russia attacks Ukraine|date=24 February 2022|website=[[CNN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073725/https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-23-22/h_ec5f24d5accb8f8503aabdc63e3fd22d|archive-date=24 February 2022|url-status=live|access-date=24 February 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.interfax.ru/world/824058|title=Украинские пограничники сообщили об атаке границы со стороны России и Белоруссии|date=24 February 2022|website=[[Interfax]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224073737/https://www.interfax.ru/world/824058|archive-date=24 February 2022|url-status=live|access-date=24 February 2022}}&lt;/ref&gt; Piştî du saetan hêzên bejayî yên Rûsyayê derbasî welêt bûn. Li ser vê bûyerê [[Serokê Ûkraynayê]] [[Volodîmîr Zelenskî]] bi derxistina [[Rêveberiya awerte ya Ukraynayê|rêveberiya awerte]], qutkirina [[Pêwendiyên Rûsya û Ukraynayê|têkiliyên dîplomatîk bi Rûsyayê re]] û [[seferberiya giştî]] ragihand. Dagirkerî rastî şermezarkirina welatên navneteweyî berbelav bûye û di nav de [[Reaksiyonên navneteweyî yên li ser êrîşa Rûsyayê ya 2022-an a Ukraynayê| mehkûmkirina navneteweyî]] di nav [[Sezayên navneteweyî di dema Şerê Rûs-Ukrayna|cezayên]] li ser Rûsyayê hatin sepandin û herwiha di heman demê de [[2022 xwepêşandanên dijî şer li Rûsya|xwepêşandanên li dijî şer li Rûsyayê]] bi girse hatin girtin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/02/24/russia-ukraine-invasion/6920609001/|title=World leaders condemn Russian invasion of Ukraine; EU promises 'harshest' sanctions – live updates|author-last=Morin|author-first=Rebecca|date=24 February 2022|website=[[USA Today]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224110055/https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/02/24/russia-ukraine-invasion/6920609001/|archive-date=24 February 2022|url-status=live|access-date=24 February 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cbc.ca/news/world/russia-protest-arrests-1.6362938|title=More than 1,700 people detained in widespread Russian protests against Ukraine invasion|author-last=|author-first=|date=24 February 2022|work=[[CBC News]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20220224193201/https://www.cbc.ca/news/world/russia-protest-arrests-1.6362938|archive-date=24 February 2022|url-status=live|access-date=24 February 2022}}&lt;/ref&gt;

== Paşbingeh ==

=== Gurzeka Pişt-Sovyetê û Şoreşa Pirteqalî ===
Piştî hilweşîna [[Yekîtiya Sovyetê]] di sala 1991'an de, Ûkrayna û Rûsyayê têkiliyên xwe yên nêzîk berdewam kirin. Di sala 1994'an de, Ûkrayna qebûl kir ku dev ji cebilxaneya xwe ya nukleerê berde û [[Memorandûma Bûdapestê]] ya li ser Temînata Ewlekariyê bi şertê Rûsya, [[Keyaniya Yekbûyî]] (KY) û [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]] (DYA) li dijî gefan an karanîna hêzê li dijî xakê garantiyê bidin, îmze kir. Yekitî an serxwebûna siyasî ya Ûkraynayê pênc sal şûnda pêk hat, ku Rûsyayê yek ji îmzekerên [[Peymana Ewlekariya Ewropayê]] bû, ku ji bo &quot;mafê xweyî her dewletan ji nû ve piştrast kir ku ew azad be û di hilbijartinê yan guheztina aranjmanên xwe yên ewlehiyê de, tevî peymanên hevalbendiyê, dema ku ew pêşve diçin&quot; beşdar kirin.

Di sala 2004'an de, [[Viktor Yanukoviç]] serokwezîrê wê demê di hilbijartinên serokatiyê de li gorî biryara [[Dadgeha Bilind a Ûkraynayê]] bi piranî sextekarî hatibû kirin, bi serketî hate ragihandin. Encam bû sedema nerazîbûna gelan ji bo piştgirîkirina namzetên muxalefetê [[Vîktor Yuşçenko]], ku li dijî encamê derket. Di mehên [[aloziya şoreşê]] de, namzet Yuşçenko ji nişka ve bi giranî nexweş ket û demekî kurt de ji hêla gelek [[komên bijîşkên serbixwe]] ve hate dîtin ku ji hêla TCDD dioksin ve hatî jehr kirin. Yuşçenko bi tundî guman kir ku Rûsya di jehrîkirina wî de heye. Van hemûyan di dawiyê de di encama Şoreşa Tûrincî ya aştiyane de, Viktor Yuşçenko û [[Yuliya Timoşenko]] anîn ser desthilatdariyê, di heman demê de Yanukovych xistin dijberiyê.

Di sala 2008'an de, serokê Rûsyayê Vladimîr Pûtîn li dijî endambûna potansiyela Ûkraynayê ji [[NATO]] re axivî. Di sala 2009'an de, analîstê Romanî [[Iulian Chifu]] û hevkarên wî digotin ku derbarê Ûkraynayê ve Rûsyayê guhertoyek nûvekirî ya [[Doktrîna Brezhnev]] peyda kiriye û ferman dike ku serweriya Ûkraynayê ji welatên endamên [[Pakta Warşovayê]] berî hilweşîna qada bandora Sovyetê di dawiya salên 1980'an û destpêka salên 1990'an de mezintir nebe.

Di sala 2009'an de, Yanukoviç niyeta xwe ragihand ku careke din di hilbijartinên serokatiyê ya 2010'an bibe namzet. Ew bi ser ket û di sala 2010'an de hate damezrandin.

=== Şoreşa Ûkraynayê û Şerê Donbasê ===
[[Wêne:Euromaidan_Kyiv_1-12-13_by_Gnatoush_005.jpg|çep|thumb|Xwepêşandanên [[Ewromayidan]] li Kîevê, Berfanfar 2013.]]
Xwepêşandanên [[Ewromayidan]] di sala 2013'an de li ser biryara hukûmeta Ûkraynayê ya rawestandina îmzekirina [[Peymana Yekîtiyê]] ya [[Yekîtiya Ewropayê]] û Ûkrayna dest pê kir, ku nêzîktir li şûna têkiliyên bi Rûsya û [[Yekîtiya Aborî ya Ewrasyayê]] re hilbijêrin. Piştî protestoyên bi hefteyan, Yanukovych û serokên opozîsyona parlamena Ûkraynayê di 21'ê sibata 2014'an de [[peymana çareseriyê]] îmze kiribûn û tê de daxwaza hilbijartinên pêşwext kiribû. Dotira rojê, Yanukovych ji [[Kîev|Kîevê]] revîya berî ku dengdana împîçkirinê ya wî ji desthilata wek serokatiyê bêpar kir. Rêberên herêmên rojhilatê Ûkraynayê yên rûsîaxêv diaxivin, ragihandin ku dilsoziya xwe ya bi Yanukovych re berdewam dikin, ku ew di sala 2014'an de bûye sedema nerazîbûnên alîgirên Rûsyayê ya li Ûkraynayê. Piştî aloziya di adara 2014'an de [[Krîm]] ji aliyê Rûsyayê ve hat girêdan û [[Şerê Donbasê]] ên di nîsana 2014'an de bi avakirina dewletên [[Komara Gel a Donetskê]] û [[Komara Gel a Luhanskê]] ji aliyê Rûsyayê ve dest pê kir.

Di 14'ê îlonê 2020'an de, Serokê Ûkraynayê Volodîmîr Zelenskî, [[Stratejiya Ewlekariya Neteweyî]] ya nû ya Ûkraynayê pejirand û &quot;ji bo pêşxistina hevkariyek berbiçav bi NATO re bi armanca endametiya NATO'yê re peyda kir.&quot; Zelenskî di 24'ê adara 2021'an de biryarnameya jimare ya 117/2021 îmze kir û tê de &quot;stratejiya dagîrkerîkirinê ya ji nû ve entegrasyona herêma demkî ya dagirkirî ya Komara Xweser a Krîmê û bajarê [[Sêwastopol|Sêwastopolê]]&quot; pejirandin.

Di tîrmeha 2021'an de, Pûtîn gotarek bi sernavê [[Yekitiya Dîrokî ya Rûsyayê]] û Ûkraynayan weşand û tê de nêrîna xwe ji nû ve piştrast kir ku Rûs û Ûkraynî &quot;yek gel&quot; in. Dîroknasê Amerîkî [[Timothy Snyder]] fikrên Pûtîn wekî emperyalîzmê bi nav kir. Rojnamevanê brîtanî [[Edward Lucas]] ev yek wekî revîzyonîzma dîrokî bi nav kir. Çavdêrên din serkirdayetiya Rûsî wekî xwedî nerînek berovajîkirî li ser Ûkrayna nûjen û dîroka wê binav dikin.

Rûsyayê ragihand ku endambûna Ûkraynayê ya ji bo NATO'yê û berfirehkirina NATO'yê bi giştî ewlehiya wê ya neteweyî tehdîd dike. Ji ber vê yekê, Ûkrayna û welatên din ên Ewropayê yên cîranên Rûsyayê, Pûtîn bi hewildana nerazîtiya Rûsyayê û bi şopandina siyasetên mîlîtarîst ên êrîşkar tawanbar kirin.

== Pêşgotin ==

=== Avakirina leşkerî ya Rûsyayê ===
[[Wêne:2nd_Battalion,_503rd_Infantry_Regiment,_173rd_Airborne_Brigade_depart_Aviano_Air_Base,_Italy,_Feb._24,_2022.jpg|thumb|[[Paraşuterên Amerîkayê yên Tabûra 2mîn]], [[Alaya Piyade ya 503mîn]] ji [[Îtalya|Îtalyayê]] diçin [[Letonya|Letonyayê]], 24 Sibat 2022. Bi hezaran leşkerên Amerîkayê li Rojhilatê Ewropayê dijî zêdekirina leşkerî ya Rûsyayê hatin bicihkirin.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.stripes.com/theaters/europe/2022-02-24/173rd-Airborne-Brigade-Ukraine-Latvia-Russia-5128627.html|title=173rd Airborne Brigade battalion heads to Latvia as Ukraine comes under Russian attack|date=24 February 2022|work=Stars and Stripes|access-date=25 February 2022}}&lt;/ref&gt;]]
Pevçûn bi avakirina leşkerî ya mezin, di destpêkê de ji adar heta nîsana 2021'an û paşê ji cotmeha 2021' heta sibata 2022'an destpê kir. Dema avakirina leşkerî ya duyemîn de, Rûsyayê ji DY'ê û NATO re du pêşnûmeyên peymanên daxwaz tê de hebûn daxwaz kir. Ji bo tiştên wê wekî &quot;garantiyên ewlehiyê&quot; binav kir û di nav de sozek yasayî ya girêdayî ya Ukraynayê tevlî NATO'yê nebe û her wiha kêmkirina serbazên NATO û alavên leşkerî yên li Ewropaya Rojhilat bi cih bûne û gefa bersiveke leşkerî ya nediyar xwar û got eger NATO berdewam bike dê &quot;xeteke êrîşkar&quot;  bibe.

=== Tawanbarkirina Rûsyayê ===
Di 9'ê berfanbarê 2021'an de Serokê Rûsyayê Vladîmîr Pûtîn behsa cudakariya li dijî rûsîaxivên li derveyî Rûsyayê kir û got: &quot;Divê ez bêjim rûsofobî gava yekem ber bi jenosîdê ve ye. Ez û hûn baş dizanin ku li Donbasê çi diqewime. Bê guman ew wekî komkûjyê pir dişihibe.” Rûsyayê jî qanûna zimanê Ûkraynayê şermezar kir. Di 15'ê sibatê 2022'an de, Pûtîn ji çapemeniyê re got: &quot;Tişta li Donbasê diqewime tev komkûjî ye.&quot;

Îdîayên Rûsan ên qirkirinê bi giştî weke bêbingeh hatin redkirin. Gelek rêxistinên navneteweyî di nav de [[Komîseriya Bilind a Mafên Mirovan]] a Neteweyên Yekbûyî, [[Mîsyona Çavdêriya Taybet]] a OSCE li Ûkraynayê û [[Konseya Ewropayê]] ragihandin ku wan nikîbûn delîlên îdîayên Rûsyayê piştgirî dikin, bibînin. Îdîayên komkûjiyê ji aliyê Komîsyona Ewropayê ve wekî &quot;dezînformasyona Rûsyayê&quot; tên nîqaşkirin.

[[Balyozxaneya Amerîkayê]] ya li Ûkraynayê îdiaya komkûjiyê ya Rûsyayê wek &quot;derewiyeke şermezarkirî&quot; bi nav kir û di heman demê de [[Berdevkê Wezareta Derve ya Amerîkayê]] [[Ned Price]] got; [[Mosko]] van îdiayan ji bo dagirkirina Ukraynayê hincet dike. Di 18'ê sibatê de, Balyozê Rûsyayê li Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê [[Anatoly Antonov]] bi erêkirina asîmîlasyona bi zorê ya Rûsên Ûkraynayê tawanbar kir.

Pûtîn di axaftineke xwe ya 21'ê sibatê de civaka Ûkraynayê bi neonazîbûnê sûcdar kir û &quot;nazîkirina&quot; Ûkraynayê&quot; anî ziman ku armanca Rûsyayê bêçekkirin. Li gorî raporên çapameniyê, Pûtîn ji bo rewakirina êrîşa Rûsyayê ya li ser Ûkraynayê &quot;gotinek 'Nazî ya derewîn&quot; bikar tîne, ku her çend hikûmet, artêş an jî hilbijêran piştgirîyek berfireh ji îdeolojiya rastgirên tund re tune be û di hilbijartinên parlemanî yên 2019'an de ti berbijarekî rastgira tund di [[Rada]] ya meclîsa neteweyî de yek kursî bi dest nexist. Herdû Serok wekî Zelenskî û Serokwezîr [[Denys Shmyhal]] [[cihû]] ne, ku yek ji du welatên cîhanê wekî serokê dewletê û serokê hikûmetê cihû ya din jî [[Îsraêl|Îsraêlê]] dike. Zelenskî bi taybetî xîtabî îdiaya Rûsî kir û da zanîn ku bapîrê wî di [[Artêşa Sor]] de li dijî Naziyan şer kiriye; ew sê endamên malbata xwe di [[Holokost|Holokostê]] de winda kiriye. [[Muzeya Bîranîna Holokostê]] ya Dewletên Yekbûyî dagirkerî û binpêkirina dîroka Holokostê ya Pûtînê wekî rewakirina şer şermezar kir.

=== Pevçûnên îdîakirî ===
Şerê li Donbasê di 17'ê sibatê 2022'an de gelekî zêde bû. Dema ku hejmara rojane ya êrîşan di şeş hefteyên pêşîn ên sala 2022'an ji didû heta pêncan bûye û [[Artêşa Ûkraynayê]] 60 êrîş di 17'ê sibatê de ragihandin. [[Medyaya fermî ya Rûsyayê]] jî ragihand ku di heman rojê de zêdetirî 20 êrîşên topan li ser çeperên cudaxwazan hatine kirin. [[Hikûmeta kraynayê|Hikûmeta Ûkraynayê]] cudaxwazên Rûsî tawanbar kir ku bi topan zarokxaneyek li [[Stanîtsiya Luhanska]] topbaran kirin û sê sivîl birîndar kirin. [[Komara Gel a Luhanskê]] ragihand ku hêzên wan ji aliyê hikûmeta Ukraynayê ve bi hawan, bombeavêj û çekên doçkayê hatine êrîş kirin.

Dotira rojê, [[Komara Gel a Donetskê]] û Komara Gel a Luhanskê fermana derxistina mecbûrî ya sivîlan ji bajarên wan ên payebilind dan û her çend çavdêran destnîşan kirin ku derxistina tevahî dê bi mehan bidome. [[Medyaya Ûkraynayê]] zêdebûneke tundî di topbarana çekdarên bi serkêşiya Rûsyayê ya li Donbasê weke hewldanek ji bo provokekirina artêşa Ukraynayê ragihand. Di 21'ê sibatê de, [[Xizmeta Ewlekariyê ya Federal a Rûsyayê]] (FSB) ragihand ku topbarana Ukraynayê li herêma [[Rostov|Rostovê]] 150 metre dûrî sînorê Rûsya û Ûkraynayê û tesîseke sînor a FSB'ê wêran kiriye. Her wiha [[Santrala Termîk a Luhanskê]] ya li Komara Gel a Luhanskê ji aliyê hêzên nenas ve hate topbarankirin. Nûçegihanên Ûkraynayê diyar kirin ku ji ber vê yekê ew neçar maye ku were girtin.

Ji aliyekî din ve, navenda ragihandinê ya [[Taxa Leşkerî ya Başûr]] ragihand ku hêzên Rûsî danê sibê wê rojê komeke ji 5 sabotatoran li nêzîkî gundê [[Mityakinskaya]] ya navçeya Rostovê ji Rûsyayê derbasî sînorê Ûkraynayê bibûn û bi du wesayîtên şerên piyadeyan hatiye wêrankirin hatine kuştin. Ûkraynayê red kir ku ew di her du bûyeran de cih girtiye û wan wek ala derewîn bi nav kir. Herwiha hat ragihandin ku 2 leşkerên Ûkraynayê û sivîlek jî li gundê [[Zaitseve]] yê 30 kîlometre li bakurê [[Donetsk|Donetskê]] di encama topbaranê de hatin kuştin. Gelek vekoler ên wekî di nav de malpera lêkolînê [[Bellingcat]] delîl belav kirin ku gelek ji êrîş, teqîn û valakirina Donbasê ji aliyê Rûsyayê ve hatine kirin.

=== Eskalasyon (21–23 Sibatê) ===
[[Wêne:Обращение_Президента_Российской_Федерации_2022-02-21.webm|thumbtime=00:03|thumb|Axaftina Pûtînê ji gel re, di 22'ê sibatê 2022'an de&lt;br&gt;&lt;small&gt;(Binnivîsên îngilîzî û rûsî hene)&lt;/small&gt;]]
Di 21'ê sibatê piştî naskirina Komarên Donetsk û Luhanskê, Serok Pûtîn ferman da ku leşkerên rûsî (di nav de hêzên mekanîzekirî) li Donbasê werin şandin û Rûsyayê wekî &quot;mîsyona aşitiyê&quot; bi nav kir. [[Artêşa Rûsyayê]] ragihand ku wê 5 &quot;saboterên&quot; Ûkraynî yên ji sînorê Ûkraynayê derbasî Rûsyayê bûne hatine kuştin. Ev îdîa ji aliyê [[Wezîrê Karên Derve yê Ûkraynayê]] [[Dmytro Kuleba]] ve bi tundî hat redkirin. Piştî wê rojê, çend dezgehên ragihandinê ya serbixwe piştrast kirin ku hêzên Rûsî derbasî Donbasê bûne. Destwerdana 21’ê sibatê ya li Donbasê ji aliyê [[Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî]] ve bi awayekî berfireh hat şermezarkirin û ti piştgirî nehate girtin. Balyozê Kenyayê [[Martîn Kimanî]], pêngava Pûtîn bi kolonyalîzmê re muqayese kir û got: &quot;Divê em xilasbûna xwe ya ji guliyên împeratoriyên mirî venegerin, ku bi awayekî nav formên nû yên serdestî û zordariyê temam bikin.&quot;

Di 22'ê sibatê de, serokê Dewletên Yekbûyî [[Joe Biden]] got; &quot;destpêka êrişa Rûsyayê ya li ser Ûkraynayê&quot; bû. [[Sekreterê Giştî yê NATO'yê]] [[Jens Stoltenberg]] û [[Serokwezîrê Kanadayê]] [[Justin Trudeau]] gotin; &quot;dagirkeriyeke din&quot; çêbûye. Wezîrê Karên Derve yê Ûkraynayê Kuleba jî wiha got: &quot;Tiştekî bi navê êrîşeke biçûk, navîn û mezin nîne. Dagirkirin dagirkerî ye.&quot; [[Berpirsê Siyaseta Derve ya Yekîtiya Ewropayê]] [[Josep Borrell]] diyar kir ku &quot;hêzên rûsî [gihîştin] axa Ûkraynayê&quot; û &quot;[ne] dagîrkeriyek tevahî bû&quot;. Di heman rojê de, [[Encûmena Federasyonê]] bi yekdengî destûr da ku Pûtîn hêza leşkeriyê li derveyî Rûsyayê bikar bîne. Di encamê de, Zelenskî ferman da ku leşkerkirina rezervên Ûkraynayê di heman demê de hîna tev li seferberiya giştî nebûye. 
[[Wêne:Mixed_Feelings_on_the_Russian_Side_of_the_Ukraine_Border_Over_Potential_War.webmhd.webm|thumb|&quot;Hestên tevlihev ên aliyê Rûsî yê li sînorê Ûkraynayê li ser Şerê Potansiyel&quot;, nûçeyek vîdyoya ji [[Voice of America]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;(Binnivîsên îngilîzî hene)&lt;/small&gt;]]
Di 23'ê sibatê de, [[Verkhovna Rada|Radaya Verkhovna ya Ûkraynayê]] ji bo 30 rojan [[rewşa awerte]] ya li seranserê welat bêyî herêmên dagirkirî yên li Donbasê ragihand, ku ev di nîvê şevê de ket meriyetê. Parlamenê her wiha ferman da ku hemû rezervîstên [[Hêzên Çekdar ên Ûkraynayê]] seferber bibin. Di heman rojê de Rûsyayê dest bi valakirina balyozxaneya xwe ya li Kîevê kir û ala Rûsyayê jî ji serê avahiyê daxist. Malperên parlamen û hikûmeta Ûkraynayê tevî malperên bankê rastî êrîşên [[DDoS]] hatin.

Civîneke din a Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî di 23-24'ê sibatê de hat lidarxistin. Rûsyayê di civîna awerte ya Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî de bi mebesta bêbandorkirina qeyranê ya êrîşî Ûkraynayê kir. Li ser vê bûyerê Sekreterê Giştî [[António Guterres]] got: &quot;Şansekî bidin aştiyê.&quot; Rûsyayê piştî helwesta serokatiya Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî di sibata 2022'an, dagir kir û wekî yek ji pênc endamên daîmî mafê vetoyê kiriye. Di saetên serê 24'ê sibatê de, Zelenskî axaftinek televîzyonî kir û tê de bi rûsî xîtabî welatiyên Rûsyayê kir û ji wan xwest ku pêşî li şer bigirin. Zelenskî di axaftinê de îdiayên hikûmeta Rûsyayê yên derbarê hebûna [[Neo-nazî|neo-naziyan]] di nav hikûmeta Ûkraynayê de red kir û diyar kir ku niyeta wî ya êrîşa li ser herêma Donbasê tuneye.

== Dagirkirin ==
[[Wêne:2022_Russian_Invasion_of_Ukraine_animated.gif|thumb|440x440px|Nexşeya anîmasyonê ya dagirkeriyê]]

=== 24'ê Sibatê 2022 ===
Berî 24'ê sibatê li gor demjimêr 06:00 (UTC+3) bi dema Moskoyê, Putin ragihand ku wî biryara destpêkirina &quot;operasyoneke leşkerî ya taybet&quot; li rojhilatê Ûkraynayê daye. Pûtîn di axaftina xwe de îdia kir ku tu planên dagirkirina axa Ûkraynayê tune ye û îdia kir ku ew piştgiriyê didin mafê çarenûsiya gelên Ûkraynayê. Pûtîn herwiha diyar kir ku îdiaya nûçeyên [[CNN]] û [[NBC]] &quot;bêbingeh&quot; û &quot;derew&quot; ji bo Rûsyayê li Ûkraynayê &quot;bêçekkirin û nenaskirin&quot; digere, bi nav kirin. Ev ji hêla Muzexaneya Bîrdariya Holokostê ya Dewletên Yekbûyî ve hat şermezar kirin û ji Artêşa Ûkraynayê xwest ku çekên xwe deynin û biçin malên xwe. Li ser daxwaza [[Wezareta Parastinê ya Rûsyayê]] ya ji [[Yekîneyên kontrolkirina trafîka hewayî ya Ûkraynayê]] xwest seferan rawestînin, qada hewayî ya li ser Ûkraynayê ji seyrûsefera hewayî ya ne sivîl re hate sînordar kirin û ligel tevahiya deverên ji hêla [[Ajansa Ewlehiya Hewayî ya Yekîtiya Ewropayê]] (EASA) ve wekî herêmek pevçûnek aktîf tê hesibandin.

Di çend deqeyên piştî daxuyaniya Pûtînê li Kîev, [[Xarkiv]], [[Odessa]] û [[Donbass|Donbasê]] teqîn çêbûn. Karbidestên Ûkraynayê gotin Rûsyayê serbazên xwe li [[Mariupol]] û Odessa danîne û bi mûşekên Kruz û balîstîk avêtine firokexane, baregehên leşkerî û depoyên leşkerî yên li Kîevê, Xarkiv û [[Dnîpro|Dnîproyê]]. Li gorî saeta herêmî saet 06.48’an de, li herêmên Ûkraynayê bi [[Belarûs]] û Rûsyayê re digihîne hev û wesayîtên leşkerî ji [[Senkîvka|Senkîvkayê]] derbasî Ûkraynayê bûn. Vîdyoyek tê kişandin ku leşkerên rûsî ji [[Krîm|Krîmê]] ji hêla Rûsyayê ve hatî girêdan derbasî Ûkraynayê dibin. [[Kremlîn]] plan kir ku di destpêkê de top û mûşekan li navendên fermandarî û kontrolê bike armanc û piştre firokeyên şer û helîkopteran bişîne da ku bilez serweriya hewayê bi dest bixe. Hêzên li rojhilat, bi [[Navenda Lêkolînên Stratejîk û Navdewletî]] re sê axên pêşveçûnê destnîşan dikin: li bakur ji Belarusê, li başûrrojhilat ji Donetskê û li başûr ji Krîmê. Dewletên Yekbûyî got, ew bawer dike ku Rûsya dixwaze hikûmeta Ûkraynayê &quot;bibire&quot; û hukûmeta xwe saz bike, ligel Karbidestên îstîxbarata Amerîkayê bawer dikin ku Kîev dê di nav 96 demjimêran de ji ber şert û mercên li ser erdê bikeve.

Li gorî Wezîrê Dewletê yê Ûkraynayê [[Anton Heraşçenko]], piştî saet 06:30 (UTC+2), hêzên Rûsyayê ji bejahiyê ve li nêzî bajarê Xarkivê dagir kirine û li bajarê Mariupolê jî daketinên mezin ên amfibiyayê hatine ragihandin. Di demjimêr 07:40 de [[BBC]] li ser çavkaniyên din ragihand ku leşker ji Belarusê jî derbasî welêt dibin. [[Hêzên Sînor a Ûkraynayê]] ragihand ku li Luhansk, [[Sumî, Ukrayna|Sumî]], Xarkiv, [[Çernîhîv]], [[Jîtomîr|Jîtomîrê]] û herwiha ji Krîmê jî êrîş li ser mekanan hatine kirin. Wezareta Parastinê ya Rûsyayê îdia kir ku hêzên sînor ên Ûkraynayê li ber xwe nedaye. [[Wezareta Navxweyî ya Ukraynayê|Wezareta Navxweyî ya Ûkraynayê]] ragihand ku hêzên Rûsî gundên [[Horodîşçe]] û [[Milove, Ukrayna|Milove]] li Luhanskê girtine. [[Navenda Ragihandina Stratejîk a Ûkraynayê]] ragihand ku artêşa Ûkraynayê êrîşek li nêzî [[Şçastiya]] (nêzîkî Luhanskê) têk birin û bajarok ji nû ve kontrol kir û di encamê de nêzî 50 ji aliyê Rûsyayê ve hatin kuştin.

Malpera Wezareta Parastinê ya Ûkraynayê piştî saetekê bêçalak bû û hate restorekirin. Wezaretê ragihand ku li Luhanskê 5 balafir û helîkopterek xistine xwarê. Demek kin beriya 07:00 (UTC+2), Zelenskî danasîna qanûna leşkerî li Ûkraynayê ragihand. Piştre, wî ferman da Artêşa Ûkraynayê ku &quot;xisarên herî zêde&quot; bide dagirkeran. Zelenskî herwiha ragihand ku têkiliyên dîplomatîk ên bi Rûsyayê re qut dibin û di cih de bikevin meriyetê. Di heman rojê de, wî [[seferberiya giştî]] ragihand. Mûşekên Rûsyayê binesaziyên Ukraynayê di nav de [[Balafirgeha Navneteweyî ya Borîspîlê]] ku balafirgeha herî mezin a Ûkraynayê 29 km li rojhilatê Kîevê ye, kirin hedef. Ûkraynaŷe li ser vê êrîşê qada xwe ya hewayî ji firînên sivîl re girt.

Yekîneyeke leşkerî ya li [[Podilsk]] ji aliyê hêzên Rûsyayê ve hat êrîş kirin, di encamê de 6 kes mirin û 7 jî birîndar bûn. Herwiha 19 kesên din jî winda bûne. Li bajarê Mariupolê kesekî din jî hat kuştin. Li [[Çûhûyîv|Çûhûyîvê]] malek ji ber topbarana Rûsyayê hat xerakirin; şêniyên wê birîndar bûn û zarokek mir. Li gundê [[Lipetske]] (Oblasta Odesayê) 18 kes ji ber bombebarana Rûsyayê hatin kuştin.

Saet di 10:00 (UTC+2) de li brîfînga rêveberiya serokatiya Ûkraynayê hat ragihandin ku leşkerên Rûsyayê ji bakur (heta 5 kîlometre başûrê sînor) êrîşî Ûkraynayê kirine. Hate gotin ku leşkerên Rûsyayê li [[Oblasta Xarkivê]], [[Oblasta Çernîhîvê]] li nêzî Sumî çalak in. Xizmeta çapemeniyê ya Zelenskî jî ragihand ku Ûkraynayê êrîşek li [[Oblasta Volînê]] pûç kiriye. Saet 10:30 (UTC+2), [[Wezareta Berevaniyê ya Ukraynayê|Wezareta Berevaniyê ya Ûkraynayê]] ragihand ku leşkerên rûsî li Oblasta Çernîhîvê hatine rawestandin, şerekî mezin li nêzîkî Xarkivê di pêş de ye û Marîupol û Şçastiya bi tevahî hatine vegerandin. Artêşa Ûkraynayê îdia kir ku 6 balafirên Rûsyayê, 2 helîkopter û bi dehan wesayîtên zirxî hatine rûxandin. Rûsyayê red kir ku ti balafir û wesayîtên zirxî winda nekirine. Serfermandarê Ûkraynayê [[Valerî Zalûjnî]] wêneyên 2 leşkerên Rûs ên dîl belav kir û got ku ew ji [[Alaya Tivingên Motorîze a 423. ya Pasdarên Rûsyayê]] (yekîneya leşkerî 91701) ne. [[Tûgaya 74'emîn a Tivingên Motorîze ya Rûsyayê]] li nêzî Çernîhîvê teslîm bû.


Di saet 13:00 û 13:19 (UTC+2) de, cerdevanên sînor û Hêzên Çekdar ên Ûkraynayê du pevçûnên nû ragihandin - li nêzîkî Sumî (&quot;di rêya Konotop&quot;) û [[Starobîlsk]] (Oblasta Luhanskê). Di demjimêra 13:32 (UTC+2) de, Valer̂i Zalujnî ragihand ku çar mûşekên balîstîk ji axa Belarusê ber bi başûrê rojava ve hatine avêtin. Gelek stasyonên [[Metroyên Kîevê]] û [[Metroya Xarkivê]] ji bo nifûsa herêmî wekî stargehên bombeyan hatin bikaranîn. Hat ragihandin ku nexweşxaneyeke xwecihî ya li [[Vuhledar]] (Oblasta Donetskê) hat bombekirin û di encamê de 4 sivîl mirin û 10 jî birîndar bûn (6 jê bijîjk). Nobedarên sînor ên Ûkraynayê ragihandin ku du keştiyên rûsî [[Vasily Bykov]] (Projeya 22160 keştiya dewriyeyê) û [[Moskva]] êrîş kirin û xwestin [[Girava Marê]] ya piçûk a li nêzî [[Deltaya Dunayê]] bigirin.

Di demjimêra 16:00 (UTC+2) de Zelenskî got şer di navbera hêzên Rûsî û Ûkraynayê de li bajarên xeyalî Çernobîlê û Pripyatê derketiye. Bi derdora 18:20 (UTC+2), Santrala Nukleerî ya Çernobîlê û herêmên derdorê jî di bin kontrola Rûsyayê de bûn. Li gorî Parlamentera Verxovna Radayê [[Maryana Bezuhla]], leşkerên Rûsyayê gefa êrîşê li [[Santrala Nukleerî ya Zaporîjya]] xwar.

Saet 16:18 (UTC+2), şaredarê Kîevê [[Vitali Klitschko]] qedexeya derketina derve ji saet 22:00 heta 07:00 berdewam dike ragihand. [[Komîseriya Bilind a Penaberan a Neteweyên Yekbûyî]] [[Filippo Grandi]] texmîn kir ku zêdetirî 100,000 Ukraynî ji neçarî jicîhûwar bûne û bi hezaran ji van derbasî Moldova û Romanyayê bûne. Saet 22:00 (UTC+2), [[Xizmeta Parastina Sînor a Ûkraynayê]] daxuyand ku hêzên rûsî Girava Marê piştî bombebarana deryayî û hewayî ya giravê girtine.

Her sêzdeh nobedarên sînorên li giravê tê texmînkirin di bombebaranê de hatine kuştin, piştî ku nexwestin xwe radestî keştiyek şer a Rûsî bikin; qeyda gardiyanan pêşniyara teslîmbûnê ya li ser medyaya civakî belav bûye, red kirin. Serok Zelenskî daxuyand ku pasevanên sînorên mirine tê texmînkirin dê piştî mirina xwe navê Qehremanê Ûkraynayê, rûmeta herî bilind a welêt were dayîn. 17 sivîl hatin kuştin, di nav wan de sêzdeh li başûrê Ûkraynayê, sê li Marîupol û yek li Xarkivê. Zelensk̂i diyar kir ku di roja ewil a dagirkirinê de 137 hemwelatiyên Ûkraynayê (hem leşker û hem jî sivîl) mirin.

Demek kin piştî demjimêra 23:00 (UTC+2), Serok Zelensk̂i ferman da ku hem̂u mêrên Ûkraynî yên di navbera 18 û 60 salî de kom bibin; ji ber heman sedemê, mêrên Ûkraynî yên ji wê koma temenî derketina ji Ûkraynayê hatin qedexe kirin.

=== 25'ê Sibatê 2022 ===
[[Wêne:Kyiv_Tense_as_Russian_Forces_Advance.webm|thumb|&quot;Dema ku Hêzên Rûsî pêşde diçin Kîev teng dibe&quot;, rapora nûçeyekî vîdyoyê ji [[Voice of America]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;(Binnivîsên îngilîzî hene)&lt;/small&gt;]]
Di demjimêra saet 01:24 (UTC+2) de, Zelenskî ferman dabû ku leşkerê Ûkraynayê 90 rojan bi tevahî seferber bikin. Li dora 04:00 (UTC+2) bi dema herêmî, Kîev bi du teqînan hat hejandin. Karbidestê Wezareta Navxwe ya Ûkraynayê Anton Heraşçenko bi rêya peyamekê ragihand ku ew teqîn mûşekên Kruz û balîstîk bûn ku li Kîevê hatibûn armanckirin. Hikûmeta Ûkraynayê ragihand ku wan balafireke dijmin a li ser Kîevê xistiye xwarê û piştre li avahiyeke niştecihbûnê ketiye û agir pê ketiye. Paşê hat piştrastkirin ku balafir Su-27 a Ûkraynayê ye.

Analîstên serbazî yên serbixwe diyar kirin ku hêzên Rûsî li bakurê welat xuya dike ku bi giranî ji aliyê Artêşa Ûkraynayê ve hatine mijûl kirin. Yekîneyên Rûsî hewl didan ku Kîev dorpêç bikin û ber bi Xarkivê ve bi pêş ve biçin, lê di şerên giran de mabûn, bi wêneyên medyaya civakî re hin stûnên zirxî yên rûsî ketine kemînê. Berevajî vê operasyonên Rûsyayê li rojhilat û başûr bi bandortir bûn. Yekîneyên Rûsî yên herî baş hatine perwerdekirin û bi dest xistin li derveyî Donbasê li başûr-rojhilat bi cih bûne û xuya li dora xendekên berevaniyê yên amade manore kirine û li pişt çeperên berevaniyê yên Ûkraynayê êrîş kirine. Di vê navberê de, hêzên leşkerî yên Rûsî yên ji Krîmê pêşve diçin, li du stûnan hatin dabeş kirin, digel analîstan destnîşan kirin ku dibe wan hewl dida parêzvanên Ûkraynayê yên li Donbasê dorpêç bikin û bixin xefikê û Ûkraynayê neçar kirin ku dev ji berevaniya xwe ya amade berdin û li ber çavan şer bikin.

Di sibeha 25'ê Sibatê, Zelenskî di gotareke televizyonî ya Rûsyayê da ziman ku bi armanckirina cihên sivîl û leşkerî tawanbar kir. [[Nûnerê Wezareta Karên Hundir a Ûkraynayê]] [[Vadîm Denîsenko]] diyar kir ku di 24 saetên borî de 33 cihên sivîlan hatine xistin. Wezareta Parastinê ya Ûkraynayê diyar kir ku hêzên Rûsyayê derbasî navçeya [[Obolon, Ukrayna|Obolon]] a Kîevê bûne û bi qasî 9 kîlometreyan dûrî [[Parlamena Ûkraynayê]] ne. Wezareta Parastinê herwiha ragihand ku hemû sivîlên Ûkraynayê bêyî temenê wan hebe, dikarin bi dilxwazî ​​ji bo xizmeta leşkerî bibin.
[[Wêne:Житловий_будинок_у_Києві_(вул._Кошиця)_після_обстрілу.jpg|thumb|Blokek apartmanê li Kîevê (Kolana Oleksandr Koshyts) piştî topbaranê, 25'ê Sibatê]]
Rayedarên Ûkraynayê ragihandin ku zêdebûneke ne krîtîk di radyasyonê de ji asta kontrolê derbas bûye li [[Santrala Nukleerî ya Çernobîlê]] piştî leşkerên Rûsyayê ew dever dagir kirine, hat dîtin û gotin ku ev yek ji ber tevgera wesayîtên leşkerî yên giran e ku toza [[radyoaktîf]] ber bi hewayê ve radikir. Rûsyayê îdia kir ku ew santralê ji komên neteweperest û terorîst diparêze û karmend li cihê radyasyonê çavdêrî dikin.

Şaredarê [[Horlîvka]] yê Komara Gel a Donetskê ya piştgirîya Rûsyayê dike, ragihand ku cebilxaneyek ji alîyê Artêşa Ûkraynayê ve hatî avêtin li avahîya dibistaneke herêmê ket û di encamê de 2 mamoste mirin.

Zelenskî, Hikûmeta Ûkraynayê &quot;ji axaftina li ser statuya bêalî natirse&quot; destnîşan kir. Di heman rojê de Serok Pûtîn ji [[Serokê Çînê]] [[Şî Jînpîng]] re destnîşana &quot;Rûsya amade ye bi Ûkraynayê re danûstandinên di asta bilind de bike&quot; kiriye.

Dema ku leşkerên rûsî nêzîkî Kîevê bûn, Zelenskî ji niştecîhan xwest ku molotofên kokteylan amade bikin da ku dijmin &quot;bêbandor bikin&quot;. Pûtîn di heman demê de bang li Artêşa Ûkraynayê kir ku hikûmetê hilweşîne. Ûkraynayê 18,000 çek li niştecihên Kîevê belav kir, ku yên amadebûna xwe ya ji bo şerkirinê û [[Hêzên Berevaniya Herêmî]] pêkhateya rezervê ya artêşa Ûkraynayê, ji bo parastina Kîevê bi cih kir, nîşan dan. Hin hêzên rûsî derbasî bakurê Kîevê bûbûn, lê ji wê zêdetir pêşde neçûn. Leşkerên Rûsyayê yên Spetsnazê bi mebesta &quot;nêçîra&quot; rayedarên hikûmetê ketin nav bajêr.

Heta êvarê, [[Pentagon|Pentagonê]] diyar kir ku Rûsyayê serweriya hewayî ya qada hewayî yên Ûkraynayê pêk analîstên amerîkî pêşbînî kiribûn, dê zû piştî destpêkirina şer pêk neanîne. Kapasîteya berevaniya hewayî ya Ûkraynayê ji ber êrişên Rûsyayê kêm bûbûn, lê di operasyonê de mabûn. Balafirên leşkerî yên her du welatan li esmanê Ûkraynayê geriyan. Pentagonê her wiha got; leşkerên Rûsî jî bi qasî ku îstixbarata Amerîkayê û Moskoyê bawer dikir bi lez bi pêş ve naçin, ku Rûsyayê ti navendên nifûsê negirtiye û ferman û kontrola Ûkraynayê hîn saxlem e. Pentagonê hişyarî da ku Rûsyayê ji 150,000-190,000 leşkerên ku li ser sînor kom kiribûn tenê ji sedî 30 şandiye Ûkraynayê.

Li Rûsyayê li dijî baregeha hewayî ya Millerovo ya Ûkraynayê êrîşa bi mûşekan hat kirin. Tanka Rûsî ya ji stûneke leşkerî dema ku otomobîleke sivîl li bakurê Kîevê hat kişandin, diperçiqand û di ser rê ve diherikî da ku wê biperçiqîne. Ajokarê wesayîtên pirek sax mabû û xelkê herêmê alîkariya wî kirin.

=== 26'ê Sibatê 2022 ===
[[Wêne:Житловий_будинок_на_вул._Лобановського,_6-А_після_обстрілу.jpg|thumb|Blokek apartmanê li Kîevê (Avenara Valerî Lobanovskî) ji hêla mûşekek keştiyê ya rûsî ve hat lêdan, 26'ê Sibatê 2022]]
Di saet 00:00’an de li başûrê Kîevê, li nêzî bajarê [[Vasîlkîv|Vasîlkîvê]] û baregeha wê ya hewayî şerekî dijwar rû da. [[Serfermandariya Giştî ya Ûkraynayê]] îdia kir ku balafireke şer bi tîpa [[Su-27]] ji aliyê Ûkraynayê li nêzî bajêr bi balafireke neqlê ya Rûsî [[Ilyushin Il-76|Il-76]] ku paraşut tê de bû xistiye xwarê. Şaredara Vasîlkîvê [[Natalya Balasînovîç]] got; bajarê wê ji aliyê hêzên Ûkraynayê ve bi serkeftî hatiye parastin û şer bi dawî bûye.

Li derdora saet 03:00, di 30 deqîqeyan de zêdetirî 48 teqînan li derdora Kîevê hatin ragihandin, ji ber ku hate ragihandin leşkerên Ûkraynayê li nêzî santrala CHP-6 a li bakurê taxa [[Troyeşçîna]] şer dikin. BBC ragihand ku ev êrîş hewldanek be ji bo qutkirina elektrîka bajêr dibe. Hat ragihandin ku li nêzî [[Baxçexaneya Kîevê]] û taxa [[Şulîyavka|Şulîyavkayê]] şerên dijwar qewimîn. Di destpêka 26'ê sibatê de, leşkerê Ûkraynayê got; wê êrîşek Rûsî li ser bingeheke artêşê li ser [[Avenue Peremohî|Avenue Peremohiyê]], rêyek sereke li Kîevê ye, pûç kir; Herwiha îdia kir ku êrîşa Rûsyayê ya li ser bajarê [[Mîkolayîv|Mîkolayîvê]] li ser [[Deryaya Reş]] pûç kiriye. Karbidestên Amerîkayê gotin balafira veguhestinê ya duyemîn II-76 ya Rûsyayê ji aliyê hêzên Ukraynayê ve li nêzîkî [[Bila Tserkva]] hatiye xistin.

[[Associated Press]] ragihand ku di şerê şeva êvarê de li Kîevê bi sedan kes birîndar bûne û got topbaranê avahiyek apartmanê, pir û dibistan wêran kirine. Wezareta Parastinê ya Rûsyayê ragihand ku wan [[Melîtopol|Melîtopolê]] ya li nêzî [[Deryaya Azov|Deryaya Azovê]] girtine.
===27'ê Sibatê 2022===
Bi şev, dema ku depoyeke petrolê li gundê [[Kriachky]] li nêzîkî [[Vasylkiv]] piştî ku bi mûşekan hate lêdan şewitî. Boriya gazê ya li derveyî Xarkovê hate ragihandin ku ji aliyê êrîşeke Rûsî ve hatiye teqandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ukrinform.net/rubric-ato/3414231-russia-hits-kyiv-regions-vasylkiv-with-cruise-or-ballistic-missiles.html|title=Russian invasion update: Vasylkiv hit with Russian missiles, oil depot nearby on fire|website=www.ukrinform.net|language=en|access-date=2022-02-27}}&lt;/ref&gt; Şer û pevçûnên dijwar li nêzî baregeha hewayî ya [[Vasylkivê]] nehişt ku agirkuj agir vemirînin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-volodymyr-zelenskyy-kyiv-europe-united-nations-edc6df79755195b29473cfd6d38b1ebb|title=Russia hits Ukraine fuel supplies, airfields in new attacks|date=2022-02-26|website=AP NEWS|language=en|access-date=2022-02-27}}&lt;/ref&gt; Cudaxwazên ku [[Rûsya]] piştgirîya wan dike li parêzgeha [[Lûhansk|Lûhanskê]] ragihandin ku termînala petrolê ya li bajarokê [[Rovenkî]] bi mûşekeke Ûkraynayê hatiye lêxistin.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/town-near-ukraines-kyiv-hit-by-missiles-oil-terminal-fire-2022-02-27/|title=Town near Ukraine's Kyiv hit by missiles, oil terminal on fire|last=Reuters|date=2022-02-27|website=Reuters|language=en|access-date=2022-02-27}}&lt;/ref&gt; Piştî ku guleyên topê ya Rûsyayê li avahiyê ket, zirarek mezin da avahiyê û jinek hate kuştin, Servîsa Rewşa Lezgîn a Dewletê ya Ûkraynayê 80 kes ji avahiyek niştecihbûnê ya 9 qatî li [[Xarkiv|Xarkivê]] rizgar kirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-26-22/h_b166502aee8fd3e6916eed56d4c443f5|title=Russian aircraft banned from German airspace|last=CNN|first=By Adrienne Vogt, Lauren Said-Moorhouse, Jeevan Ravindran, Peter Wilkinson, Jessie Yeung, Brad Lendon, Steve George, Meg Wagner, Amir Vera and Helen Regan|date=2022-02-26|website=CNN|language=en|access-date=2022-02-27}}&lt;/ref&gt;

Şaredarê [[Nova Kaxovka]] [[Vladimir Kovalenko]] piştrast kir ku bajar ji aliyê leşkerên [[Rûsya|Rûsyayê]] ve hatiye girtin û wan bi wêrankirina wargehên niştecihî [[Kozatske]] û [[Vesele]] tawanbar kirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://korrespondent.net/ukraine/4452018-novaia-kakhovka-polnostui-pod-kontrolem-rossyiskykh-okkupantov-mer|title=Новая Каховка полностью под контролем российских оккупантов - мэр|website=korrespondent.net|language=ru|access-date=2022-02-27}}&lt;/ref&gt;  Leşkerên Rûsî ketin [[Xarkiv|Xarkivê]], şer li kolanên navenda bajêr şer di navbera hêzên Rûsî û Ûkraynî de qewimî.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/russian-troops-enter-ukraines-kharkiv-ukrainian-official-2022-02-27/|title=Russian troops enter Ukraine's Kharkiv -Ukrainian official|last=Reuters|date=2022-02-27|website=Reuters|language=en|access-date=2022-02-27}}&lt;/ref&gt; Di heman demê de, tankên rûsî dest bi avêtina Sumy'an kirin. Wezareta Berevaniya Rûsyayê ragihand ku hêzên Rûsî [[Xerson]] û [[Berdyansk]] bi temamî dorpêç kirine û herwiha dest danîne ser [[Henîçesk]] û firokexaneya navdewletî ya Xêrsonê li [[Çernobaevka]]&lt;nowiki/&gt;yê.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-it-blocks-ukraines-kherson-berdyansk-ria-2022-02-27/|title=Russia says it &quot;blocks&quot; Ukraine's Kherson, Berdyansk - RIA|last=Reuters|date=2022-02-27|website=Reuters|language=en|access-date=2022-02-27}}&lt;/ref&gt; Berê nîvro, parêzgarê Oblasta [[Xarkiv|Xarkivê]] [[Oleh Synyehubov]] diyar kir ku hêzên [[Ûkrayna]] bi tevahî kontrola [[Xarkiv|Xarkivê]] vegerandine û rayedarên Ukraynayê ragihand ku bi dehan leşkerên rûsî li bajêr xwe radestê destê leşkerên [[Ûkrayna|Ûkraynayê]] kirine.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-news-02-27-22/index.html|title=Live updates: Russia invades Ukraine|last=CNN|first=By Helen Regan, Steve George, Rob Picheta, Jeevan Ravindran, Melissa Macaya, Mike Hayes and Maureen Chowdhury|date=2022-02-27|website=CNN|language=en|access-date=2022-02-27}}&lt;/ref&gt;

Jibo bersiva daxuyaniya [[NATO]]'yê, [[Vladîmîr Putîn]] ferman da hêzên navokî yên Rûsî ku &quot;hêzek taybet a peywira çekên kîmyewî&quot; ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foxnews.com/world/putin-orders-nuclear-deterrent-forces-be-put-on-high-alert|title=Putin orders nuclear deterrent forces status raised to ‘special combat readiness’|last=Colton|first=Emma|date=2022-02-27|website=Fox News|language=en-US|access-date=2022-02-27}}&lt;/ref&gt;

Peywirdarên [[Ûkrayna]] anî ziman ku ew ê şandekê bişînin ku bi şanda [[Rûsya|Rûsyayê]] re hevdîtinê pêk bîne. Ofîsa Zelenskyy ragihand ku şanda wan li hev kirine ku bêyî şert û merc bicivin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2022/02/27/ukraine-says-will-meet-russia-as-putin-puts-nuclear-defenses-on-alert-a76629|title=Ukraine Vows No 'Capitulation' at Talks, Putin Orders Nuclear Alert|last=AFP|first=Dave Clark with Sergey Bobok for|date=2022-02-27|website=The Moscow Times|language=en|access-date=2022-02-27}}&lt;/ref&gt; [[Volodîmîr Zelenskî|Zelenskî]] her wiha got ku bi telefonê bi Serokê Belarûs [[Alexander Lukaşenko]] re axivî û diyar kir ku soz hatiye dayîn ku leşkerên [[Belarûs|Belarusî]] nayên [[Ûkrayna|Ûkraynayê]].

Hat ragihandin ku bi şev boriyeke gazê ya li derveyî Xarkivê ji aliyê êrîşeke Rûsyayê ve hatiye teqandin, di heman demê de depoyeke petrolê ya li gundê Krîaçkî yê li nêzî [[Vasîlkîv|Vasîlkîvê]] piştî bi mûşekan hat lêdan şewitî. Şer û pevçûnên dijwar li nêzî baregeha hewayî ya Vasîlk̂ivê nehişt agirkuj agir vemirînin. Herwiha bi şev jî hat ragihandin ku komeke [[Romayên Ûkraynayê]] (Cigan) li [[Lîubîmîvka]] ya girêdayî [[Kaxovka]] ya [[Oblasta Xersonê]] dest danîne ser tankeke Rûsyayê. Wekî din, [[Ofîsa Serokomariyê]] diyar kir ku [[Balafirgeha Julîanî]] jî hatiye bombekirin. Cudaxwazên Rûsya yên piştgirîya wan dike li [[Oblasta Luhanskê]] ragihandin ku termînala petrolê ya li bajarokê [[Rovenkî]] bi mûşekeke Ûkraynayê hatiye xistin. Xizmeta Rewşa Lezgîn a Dewletê ya Ûkraynayê 80 kes ji avahiyek niştecihbûnê ya 9 qatî li Xarkivê rizgar kirin, piştî ku topên Rûsyayê li avahiyê xistin, zirarek mezin da wê û jinek hat kuştin.

Şaredar [[Nova Kaxovka]] û [[Vladîmîr Kovalenko]] piştrast kir ku bajar ji aliyê leşkerên Rûsyayê ve hatiye girtin û ew bi wêrankirina niştecihên [[Kozatske]] û [[Vesele]] tawanbar kir. Leşkerên Rûs jî ketin Xarkivê, şer di nav navenda kuçeyên bajêr qewimî. Di heman demê de, tankên rûsî dest bi avêtina Sumî kirin. Wezareta Berevaniya Rûsyayê ragihand ku hêzên Rûsî Xersonê û [[Berdîyansk|Berdîyanskê]] bi temamî dorpêç kirine û herwiha dest danîne ser [[Balafirgeha Navdewletî ya Henîçeskê]] û Xêrsonê li Çernobaevkayê. Serê nîvro parêzgarê [[Oblasta Xarkivê]] [[Oleh Sînîehubov]] diyar kir ku hêzên Ûkraynayê bi temamî kontrola Xarkivê bi dest xistine û rayedarên Ûkraynayê jî gotin ku bi dehan leşkerên Rûsyayê li bajêr xwe radest kirine. [[Hennadî Matsegora]], şaredarê [[Kupîanskê]] paşê qebûl kir ku kontrola bajêr radestî hêzên Rûsyayê bike.

[[Serokê Komara Daxistanê]] [[Sergey Melîkov]] ragihand ku efserekî payebilind ê [[Daxistan|Daxistanê]] hatiye kuştin. Verxovna Rada îdîa kir ku yekîneyek leşkerên [[Kadîrovtsî]] li [[Hostomel|Hostomelê]] têk çû.

Putîn fermana hêzên nukleerî yên Rûsî di hişyariya bilind de, &quot;rejîmek taybet a peywira şerkirinê&quot;, wekî bersivek li ser &quot;daxuyaniyên êrîşkar&quot; ên endamên NATOyê da. Ev daxuyanî ji aliyê NATO, Yekîtiya Ewropayê (YE) û Neteweyên Yekbûyî (NY) ve rastî rexneyên tund hat; Sekreterê Giştî yê NATOyê Jens Stoltenberg ev yek wekî &quot;xeterî û bêberpirsiyarî&quot; bi nav kir û karbidestê Neteweyên Yekbûyî [[Stéphane Dujarric]] jî fikra şerê nukleerî &quot;neçare&quot; bi nav kir.

Ûkraynayê got ku ewê şandekê bişîne Gomel a Belarusê ku ew bi heyeta Rûsyayê re hevdîtinê pêk bîne. Ofîsa Zelenskî ragihand ku wan li hev kirine bêyî şert û merc bicivin. Zelenskî herwiha got; wî bi telefonê bi Serokê Belarûsê Aleksandr Lukaşenko re axivî û diyar kir ku soz hatiye dayîn ku leşkerên Belarusî neyên Ûkraynayê şandin.

Li gorî fîrmaya analîstê îstixbaratê [[Rochan Consulting]], Rûsyayê bi dorpêçkirina Marîupol û Berdianskê karîbû Krîmê bi deverên li rojhilatê Ukraynayê ve di destê hêzên alîgirên Rûsyayê de ne, girêbide. Şêwirmendê Serokomar Zelenskî Oleksî Arestovîç diyar kir ku Berdîansk ji aliyê hêzên Rûsyayê ve hatiye girtin. Hêza sereke ya rûsî ji Krîmê ber bi [[Zaporîjya]] ve, ber bi bakur ve diçû û di heman demê de hêzek rûsî li perava rojhilatê [[Dnîpro|Dnîproyê]] gef li [[Mîkolayîv|Mîkolayîvê]] xwar.

[[The Guardian]] ragihand ku hêzên Rûsî li Buça û Irpin li bakur-rojavayê Kîevê paşve xistin. Li gorî îstîxbarata leşkerî ya Brîtanî, hêzên mekanîzekirî yên Rûsyayê dema ku ber bi Kîevê ve diçûn, Çernîhîv derbas kirin. [[Waliyê Oblasta Luhanskê]] [[Serhiy Hayday]] hêzên rûsî bi wêrankirina Stanîtsiya Luhanska û Şçastiya berî girtina wan tawanbar kir, parêzgarê [[Oblasta Donetskê]] [[Pavlo Kîrîlenko]] jî ew bi wêrankirina [[Volnovaxa|Volnovaxayê]] tawanbar kir.

ISW got ku hêzên Rûsî li bakurê Ûkraynayê îhtîmal e ku ji roja borî ve &quot;rawestineke operasyonê&quot; pêk anîne da ku hêz û kelûpelên din bi cîh bikin; Çavkaniyên leşkerî yên rûsî yên berê beşek ji hêza dagirkeriyê ne, li hêviya pevçûnek dijwartir a di destpêkê de dihat hêvî kirin, ber bi Ûkraynayê ve dihatin veguhestin.

=== 28'ê Sibatê 2022 ===
 
[[Wêne:Russian_shelling_of_Kharkiv,_28_February_2022.webm|thumb|Di 28ê Sibatê de Rûsyayê [[Xarkiv|Xarkivê]] topbaran kir.]]
Karbidestekî Amerîkî gotin Belarûsê xwe amade dike ku leşkerên xwe bişîne Ûkraynayê ji bo piştgirîkirina êrîşa Rûsyayê, ku peymanên berê yên bi Ûkraynayê re tevî ne. [[The Kyiv Independent]] raporek nenas ji aliyê rojnamevanên opozisyona Belarûsê navê wan nehat zanîn belav kir ku tê de paraşuterên Belarûsî, îhtîmal e ku li herêmên Kîevê an [[Jîtomîr|Jîtomîrê]] werin bicîh kirin.

Tevahiya şevê li derdora Marîupolê şer derket. Sibeha 28'ê Sibatê de, [[Wezareta Berevaniyê ya Keyaniya Yekbûyî]] gotin piraniya hêzên bejayî yên rûsî 30 km li bakurê Kîevê mane, ku ji ber berxwedana Ûkraynayê li Balafirgeha Hostomelê hêdî bûne. Herwiha hat gotin ku şer li nêzîkî Çernîhîvê û Xarkivê diqewime û her du bajar jî di bin kontrola Ûkraynayê de mane.

Wezareta Parastinê ya Rûsyayê ragihand ku ji bilî derdora [[Santrala Nukleerî ya Zaporîjyayê]], Berdîanskê û [[Enerhodar|Enerhodarê]] jî hatine bidestxistin. Ukraynayê red kir ku wê kontrola santralê winda kiriye. Şaredarê Enerhodarê [[Dmitri Orlov|Dmitri Orlovê]] red kir ku bajar û kargeh hatine girtin.

[[The Times]] ragihand ku Koma Wagner ji Afrîkayê ji nû ve li Kîevê di rojên ewil ên dagirkirina Rûsyayê de bi fermana kuştinê ya Zelenskî hate şandin. Di vê navberê de herdu hikûmetên Ûkrayna û Rûsyayê hevdu bi bikaranîna mertalên mirovî tawanbar kirin.

Arestovîç îdia kir ku heta saet 14:00 EET zêdetirî 200 wesayitên leşkerî yên Rûsyayê li ser rêya navbera [[Irpin]] û Jîtomîrê ve hatine rûxandin an jî zirar dîtine. Sînyehubov diyar kir ku ji ber topbarana Rûsyayê li ser Xarkivê bi roj 11 sivîl hatin kuştin û bi dehan jî birîndar bûn.

=== 1'ê Adarê 2022 ===
Li gorî parêzgarê [[Oblasta Sumiyê]] [[Dmîtro Jîvîtskî]], zêdetirî 70 leşkerên Ûkraynayê di encama topbarana Rûsyayê ya li ser bingeheke leşkerî ya [[Oxtîrka|Oxtîrkayê]] hatine kuştin. Paşê mûşekek Rûsyayê li avahiya rêveberiya herêmê ya Qada Azadiyê di dema bombebarana Xarkivê de ket û di encamê de 10 kes mirin û 20 kes jî birîndar bûn.

Hat ragihandin ku li başûrê Ûkraynayê ya bajarê [[Xerson|Xersonê]] di bin êrîşa hêzên Rûsyayê de ye.

Hikûmeta Ûkraynayê ragihand ku ewê boneyên şer bifiroşe da ku mûçeyên hêzên xwe yên çekdar bide.

Radaya Verxovna danê sibehê diyar kir ku [[Hêzên Çekdar ên Belarûsê]] tevlî êrîşa Rûsyayê bûne û ketine [[Oblasta Çernîhîvê]]. [[UNIAN|UNIAN'ê]] diyar kir ku stûneke ji 33 wesayîtên leşkerî pêk tê ketine herêmê. Berî çend saetan [[Serokê Belarûsê]] Aleksandr Lukaşenko got Belarûs tevlî şer nabe û îdia kiribû ku leşkerên Rûs ji xaka Belarûsê êrîşî Ûkraynayê nakin.
===10ê Adarê 2022===
Wezîrên Karên Derve yên [[Rûsya]] û [[Ûkrayna|Ûkraynayê]] ji bo hevdîtina ku bi navbeynkariya li Antalyayê pêk tê hatin [[Antalya|Antalyayê]]. Di daxuyaniya piştî hevdîtinê de Wezîrê Karên Derve yê Ûkraynayê [[Dimitro Kuleba]] diyar kir ku di mijara agirbestê de tu pêşketin çênebûye. Kuleba da zanîn ku rewşa herî aloz li Mariupola bajarê bendera Ûkraynayê bû û got ku hevtayê wî yê Rûs [[Sergey Lavrov]] di mijara korîdorên mirovahî de ti sozek nedaye. Kuleba diyar kir ku ew amade ne bi heman formatê ve bi Rûsyayê re dîsa li ser maseyê rûnin. Wezîrê Derve yê Rûsyayê Lavrov got ku ew piştgiriyê didin her cure destpêşxeriyên çareseriyê.

Di êrîşa ji aliyê [[Rûsya|Rûsyayê]] ve li dijî avahiya nexweşxaneya zarokan a li [[Mariûpol|Mariûpolê]] hat lidarxistin de herî kêm 3 kesan jiyana xwe ji dest dan. Li ser hesabê Telegramê yê Şaredariya Bajarê Mezin a bajarê wiha hat gotin: &quot;Di êrîşa doh a ku li dijî nexweşxaneya zarokan ya li bajarê [[Marîûpol|Marîûpola]] Ûkraynayê ya dagirkirî de 3 kesan jiyana xwe ji dest dan.&quot; Rayedarên Ûkraynayê beriya niha ragihandibûn ku di êrîşê berê ya li ser nexweşxaneyê de 17 kes birîndar bibûn.

[[Yekîtiya Ewropayê]] (YE) bombekirina nexweşxane û malnişîna zarokan a li bajarê [[Mariupol|Mariupola]] Ûkraynayê şermezar kir û ev yek weke &quot;sûcekî şer a hovane&quot; bi nav kir.  Nûnerê Bilind ê Têkiliyên Derve û Polîtîkayên Ewlekariyê yê Yekîtiya Ewropayê [[Josep Borrell]] li ser hesabê xwe yê [[Twitter|Twîtterê]] daxuyaniyek da û got, &quot;Divê demildest êrîşên hewayî yên hêzên [[Rûsya|Rûsyayê]] yên li ser bajarokan û astengkirina karwanên alîkariyê bên rawestandin.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://twitter.com/josepborrellf/status/1501898514107973639|title=Twîtter|website=Twitter|language=en|access-date=2022-03-10}}&lt;/ref&gt;

Biryara ji bo derxistina sivîlên li Ûkrayna di bin dagirkeriya Rûsyayê de 7 korîdoran hate dayîn. Cîgira serokwezîra Ûkraynayê Irina Vereshchuk diyar kir ku Mariupola ku di bin dorpêça hêzên Rûsyayê de ye, di nav bajarên ku korîdor derketina sivîlan tê vekirin de ye.

Erkdarê sînor a [[Polonya|Polonyayê]] ragihand, piştî destpêkirina êrîşa [[Rûsya|Rûsyayê]], hejmara kesên ku ji Ûkraynayê koçê [[Polonya|Polonyayê]] bûne ji 1 milyon û 430 hezar kesê derbastir bûye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/tr/canl%C4%B1-anlat%C4%B1m-ukraynada-bug%C3%BCn-sivillerin-tahliyesi-i%C3%A7in-7-koridor-a%C3%A7%C4%B1l%C4%B1yor/a-61075699|title=+++Canlı Anlatım - Ukrayna'da bugün sivillerin tahliyesi için 7 koridor açılıyor {{!}} DW {{!}} 10.03.2022|last=Welle (www.dw.com)|first=Deutsche|website=DW.COM|language=tr-TR|access-date=2022-03-10}}&lt;/ref&gt;

[[Komîseriya Bilind a Mafên Mirovan a Neteweyên Yekbûyî]] (NY) belge kir ku di êrîşên dagirkeriya [[Rûsya|Rûsyayê]] li ser Ûkraynayê de heta niha 549 sivîlan jiyana xwe ji dest dane. Hat ragihandin ku [[Neteweyên Yekbûyî]] agahî piştrast kiriye ku 957 kes birîndar bûne. Komîsera Bilind a Mafên Mirovan a Neteweyên Yekbûyî [[Michelle Bachelet]] got ku hejmarên rastîn bê guman pir zêde bûn. Rayedarên Ûkraynayê jî ragihandin ku ji destpêka êrîşa [[Rûsya|Rûsyayê]] heta niha herî kêm 71 zarok hatine kuştin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dw.com/tr/canl%C4%B1-anlat%C4%B1m-bm-rusyan%C4%B1n-ukrayna-i%C5%9Fgalinde-549-sivilin-%C3%B6ld%C3%BC%C4%9F%C3%BCn%C3%BC-belgeledi/a-61075699|title=+++Canlı Anlatım - BM Rusya'nın Ukrayna işgalinde 549 sivilin öldüğünü belgeledi {{!}} DW {{!}} 10.03.2022|last=Welle (www.dw.com)|first=Deutsche|website=DW.COM|language=tr-TR|access-date=2022-03-10}}&lt;/ref&gt;

== Piştgiriya leşkerî ya ji Ûkraynayê re ==
Di bin serokatiya Vîktor Yanukovîçê, Artêşa Ûkraynayê xirab bûbû. Piştî hilweşîna Yanukovîç û peywira wî ji aliyê rêberên rojavayî ve ew bêtir qels bû. Paşê, hejmarek ji hevalbendên Ûkraynayê dest bi pêşkêşkirina alîkariyên leşkerî kirin ji bo jinûve avakirina hêzên xwe yên leşkerî. Vê yekê alîkariya Artêşa Ûkraynayê kir ku kalîteya xwe baştir bike, ligel Artêşa Ûkraynayê serketinên berbiçav li dijî hêzên wekîlê rûsî ya li Donbasê bi dest xist. Dema ku Rûsyayê dest bi avakirina amûr û leşkerên xwe li ser sînorên Ûkraynayê kir, welatên endamên NATOyê rêjeya şandina çekan zêde kirin. Serokê Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê Joe Biden di tebax û kanûna 2021'an de Desthilatdariya Vekêşana Serokatiyê bikar anî da ku 260 mîlyon dolar alîkarî bide. Di nav wan de radestkirina [[FGM-148 Javelin]] û çekên din ên dijî-zirxî, çekên biçûk, cûrbecûr cebilxane û alavên din hene.

Piştî dagirkirinê, welatan dest bi dayîna çekan kir. [[Belçîka]], [[Çekya]], [[Estonya]], [[Fransa]], [[Yewnanistan]], [[Holenda]], [[Portûgal]] û [[Keyaniya Yekbûyî]] ragihandin ku ji bo piştgirî û parastina artêş û hikûmeta Ûkraynayê ew ê kelûpelan bişînin. Di 24ê sibatê de, Polonyayê hin pêdiviyên leşkerî radestî Ûkraynayê kir, ku di nav de 100 hawan, cebilxaneyên cihêreng û zêdetirî 40,000 kumzirx bişînin. Dema ku ji 30 endamên NATOyê hin çekan dişînin, ku NATO wekî rêxistin ne.

Di Berfanbar 2022'an de, [[Almanya|Almanyayê]] şandina çekan ji Ûkraynayê re red kir û nehişt Estonya bi kontrolên hinardekirina çekên almanî yên çêkirî, obusên berê yên [[122 mm obûsa D-30|D-30]] yên Almanyaya Rojhilat bişîne Ûkraynayê. Almanya ragihand ku ew 5,000 kumzirx û nexweşxaneyek zevî ji Ûkraynayê re dişîne, ku şaredarê Kîevê [[Vitali Kliçko]] ev bi henekî bersiv da: &quot;Ew ê paşê çi bişînin? Balîf?&quot; Di 26ê sibatê de, di berevajîkirina helwesta xwe ya berê de, Almanya daxwaza Holendayê ji bo şandina 400 bombeyên rokêtan ji Ûkraynayê re û herwiha 500 mûşekên [[FIM-92 Stinger|Stinger]] û 1000 çekên dijî tank ji pêdiviyên xwe re pejirand.

Di 26'ê Sibatê de, Wezîrê Derve yê Dewletên Yekbûyî [[Antony Blinken]] ragihand ku wî destûr daye 350 mîlyon dolar alîkariya leşkerî ya kujer, di nav de &quot;sîstemên dijî cebilxane û dijî balafiran, çekên biçûk û cebilxaneyên cûrbecûr, cebilxaneya laş û alavên têkildar&quot; bikin. Rûsyayê îdia kir ku balafirên bêpîlot ên Amerîkayê îstixbarat dane hêzên deryayî yên Ukraynayê da ku keştiyên wê yên şer li [[Deryaya Reş]] bikin hedef, ku Amerîkayê ev yek red kir.

Di 27'ê Sibatê de, Portûgalê ragihand ku ew tivingên otomatîkî yên [[H&amp;K G3]] û alavên leşkerî yên din bişîne; [[Hikûmeta Norwêcê]] got ew çekan naşîne Ukraynayê, lê dê alavên leşkerî yên din wek kumzirx û alavên din ên parastinê bişîne. [[Swêd]] û [[Danîmarka]] her duyan biryar dan ku 5000 û 2700 çekên antî-tank ji Ûkraynayê re bişînin. Danîmarka herwiha dê ji 300 mûşekên Stinger yên ne-operasyonî parçeyan peyda bike, ku DYE pêşî dê alîkariya wan bike.

Di heman rojê de, Yekîtiya Ewropayê qebûl kir ku çekan ji Ukraynayê re bi hev re bikire. [[Berpirsê Siyaseta Derve ya Yekîtiya Ewropayê]] [[Josep Borrell]] diyar kir ku ew 450 milyon ewro (502 milyon dolar) alîkariya kujer û 50 milyon ewro (56 milyon dolar) zêde jî ji bo pêdiviyên nekujer bikirin. Borrell got wezîrên berevaniyê yên Yekîtiya Ewropayê hîna hewce ne ku hûrguliyên çawaniya kirîna malzemeyê û veguheztina wê bo Ûkraynayê diyar bikin, lê Polonya razî bûye wekî navendek belavkirinê tevbigere. Borrell herwiha diyar kir ku mebesta wan ew e ku balafirên şer ên ji niha ve dikarin pîlotê wan bikin bidin Ûkraynayê. Dê ev bi pakêta alîkariyê ya 450 mîlyon € neyên dayîn. Polonya, Bulgaristan û Slovakyayê xwedî [[Mîkoyan MiG-29|MiG-29]] in û Slovakya jî [[Sukhoi Su-25|Su-25]] hene, ku balafirên şer ên Ûkraynayê berê difirîne û bêyî perwerdehiya pîlotan dikarin werin veguheztin. Di 1ê adarê de Polonya, Slovakya û Bulgaristanê piştrast kiribûn ku ew ê balafirên şer nedin Ûkraynayê.

Di êvara 28'ê Sibatê de, Hikûmeta Norwêcê biryar da ku heta 2,000 çekên dij-tankî [[M72 LAW]] ji Ûkraynayê re ji bilî kumzirx û alavên din ên parastinê yên ku berê hatine ragihandin, bide. [[Fînlenda|Fînlendayê]] ragihand ku ji bo welatekî bêalî, 2,500 tivingên êrîşê, 150,000 fîşek ji bo tivingan, 1,500 çekên antîtank yek-fîşek û 70,000 pakêtên şerkerî û 70,000 pakêtên şer bişîne, da ku li êlekên fîşekan, kumzirx û malzemeyên bijîjkî berê hatine ragihandin.

== Bandora mirovahî ==

=== Tevahî kuştî ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Hiweşîn
!Kuştî
!Demjimêr
!Çavkanî
|-
|'''TEVAHÎ'''
|'''13,100–13,300''' kuştî
|6'ê Nîsanê 2014 – 31'ê Rêbendanê 2021
|[[Neteweyên Yekbûyî]]&lt;ref name=&quot;OHCHR&quot;&gt;{{cite web |title=OHCHR {{!}} Ukraine: UN expert condemns racist threats, xenophobia at border |url=https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=28194&amp;LangID=E |access-date=5 March 2022 |website=OHCHR}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''TEVAHÎ'''
|'''14,000''' kuştî
|6'ê Nîsanê2014 – 13'ê Gulanê 2021
|Hikûmeta Ûkraynayê&lt;!-- GIRÊDÊ LI KU YE? &lt;ref name=&quot;14000killed&quot; /&gt;--&gt;
|-
|'''Sivîl'''
|'''3,393''' kuştî ([[2022 Dagirkirina Rûsyayê ya Ukraynayê#Sivîlên biyanî|312 biyanî]])
|6'ê Nîsanê 2014 – 30'ê Rezberê 2021
|Neteweyên Yekbûyî&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://ukraine.un.org/sites/default/files/2021-10/Conflict-related%20civilian%20casualties%20as%20of%2030%20September%202021%20%28rev%208%20Oct%202021%29%20EN.pdf|title=Conflict-related civilian casualties in Ukraine|archive-url=https://web.archive.org/web/20220202172205/https://ukraine.un.org/sites/default/files/2021-10/Conflict-related%20civilian%20casualties%20as%20of%2030%20September%202021%20(rev%208%20Oct%202021)%20EN.pdf|archive-date=2 February 2022|url-status=live|access-date=29 October 2021}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''[[Hêzên Çekdar ên Ukraynayê|HÇU]], [[Parastina Neteweyî ya Ukraynayê|PNU]] û hêzên [[Tabûrên dilxwaz ên Ukraynayê (ji sala 2014)|dilxwaz]]''' 
|'''4,629''' kuştî&lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;The number of Ukrainian soldiers killed includes the deaths of two servicemen during the [[Annexation of Crimea by the Russian Federation]].&lt;/ref&gt;
|6'ê Nîsanê 2014 – 1'ê Berfanbarê 2021
|Muzeya Dîroka Leşkerî&lt;ref name=&quot;memory1&quot;&gt;The Museum of Military History also lists separately 139 currently unidentified soldiers who were killed: 66 at Krasnopolye cemetery,[http://memorybook.org.ua/units/krasnopol.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170315123706/http://www.memorybook.org.ua/units/krasnopol.htm|date=15 March 2017|formatDate=}} 63 at Kushugum cemetery[http://memorybook.org.ua/units/kushugum.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170315123711/http://www.memorybook.org.ua/units/kushugum.htm|date=15 March 2017}} and 10 at Starobilsk cemetery.[http://memorybook.org.ua/units/starobilsk.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170315123726/http://www.memorybook.org.ua/units/starobilsk.htm|date=15 March 2017}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''[[Hêzên Çekdar ên Yekbûyî yên Novorossiya|Hêzên KGD'ê û KGL'ê]]'''
|'''5,772''' kuştî
|6'ê Nîsanê 2014 – 11'ê Sibatê 2022
|Neteweyên Yekbûyî &amp; KGD'ê&lt;ref name=&quot;OHCHR&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-between-23-and-29-january-2021/|title=The overview of the current social and humanitarian situation in the territory of the Donetsk People’s Republic as a result of hostilities between 23 and 29 January 2021|archive-url=|archive-date=}}{{cite web|url=http://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-between-25-and-30-december-2021/|title=The overview of the current social and humanitarian situation in the territory of the Donetsk People`s Republic as a result of hostilities between 25 and 30 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20220211230636/http://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-between-25-and-30-december-2021/|archive-date=11 February 2022}}{{cite web|url=https://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-from-05-to-11-february-2022/|title=The overview of the current social and humanitarian situation in the territory of the Donetsk People`s Republic as a result of hostilities from 05 to 11 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218003614/https://eng.ombudsman-dnr.ru/the-overview-of-the-current-social-and-humanitarian-situation-in-the-territory-of-the-donetsk-peoples-republic-as-a-result-of-hostilities-from-05-to-11-february-2022/|archive-date=18 February 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Hêzên Çekdar ên Rûsyayê]]
|'''400–500''' kuştî&lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;The deaths of the Russian soldiers have not been confirmed by their government and have possibly been included in the toll of dead rebel fighters.&lt;/ref&gt;
|6'ê Nîsanê 2014 – 10'ê Adarê 2015
|[[Wezareta Derve ya Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|Wezareta Dewletên Yekbûyî]]&lt;ref name=&quot;russiansoldiers&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.aa.com.tr/en/politics/us-says-about-500-russian-soldiers-killed-in-eastern-ukraine/68091#|title=US says about 500 Russian soldiers killed in eastern Ukraine|author-last=Kenasari|author-first=M. Bilal|date=10 March 2015|website=[[Anadolu Agency]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20220223232750/https://www.aa.com.tr/en/politics/us-says-about-500-russian-soldiers-killed-in-eastern-ukraine/68091|archive-date=23 February 2022|url-status=live|access-date=29 November 2020}}&lt;/ref&gt;
|}

== Penaber û Koçberî ==
[[Wêne:Refugees_from_Ukraine_at_border_posts_in_the_west_of_the_country.jpg|thumb|Penaberên ji Ûkraynayê li çeperên sînor ên li rojavayê welêt.]]
Ji ber berdewamiya avakirina leşkerî li ser sînorê Ûkraynayê, gelek hikûmetên cîran û rêxistinên alîkariyê bi hefteyan beriya êrîşa rastîn xwe ji bo bûyerek jicîhûwarkirina girseyî ya potansiyel amade dikin. Wezîrê Parastinê yê Ûkraynayê di Kanûna 2021'an de texmîn kir ku êrîşek potansiyel dikare di navbera sê û pênc mîlyon kesan de neçar bike ku malên xwe biterikînin.

Di 24'ê Sibatê de, [[Hikûmeta Letonyayê]] plansaziyek awarte pejirand ku nêzîkê 10,000 penaberên ji Ûkraynayê werbigire û bihewîne û du roj şûnda yekem penaber bi alîkariya [[Komeleya Samerî ya Letonî]] dest bi hatina xwe kirin. Gelek saziyên sivîl, şaredarî, dibistan û saziyan jî soza peydakirina xaniyan dan. Di 27'ê Sibatê de, dora 20 ajokarên pispor ên dilxwaz bi pêdiviyên bexşkirî çûn [[Lublîn|Lublînê]] û penaberên Ukraynî di riya vegerê de anîn [[Letonya|Letonyayê]].

[[Wezîrên Navxweyî ŷe Moldovayê]] [[Ana Revenco]] di 25'ê Sibatê de gotibû ku zêdetirî 15 hezar û 800 welatiyên Ûkraynayê sînorê [[Moldova|Moldovayê]] derbas kirine. [[Wezareta Karên Hundir a Romanyayê]] diyar kir ku ji destpêka dagirkeriyê û vir ve nêzî 10 hezar Ûkraynayî derbasî welêt bûne, lê ji wan tenê 11 kesan ji bo penaberiyê serî li welat dane.

Ji bo hêsankirina derbasbûnên sînor, [[Polonya|Polonyayê]] qaîdeyên têketina [[COVID-19]] rakirin. Di 26'ê Sibatê de, wezîrê Polonya [[Paweł Szefernaker]] got ji destpêka dagirkirinê ve nêzî 100,000 kes derbasî Polonyayê bûne.

[[Hikûmeta Macaristanê]] di 24'ê Sibatê de ragihandibû ku hemû kesên ji Ûkraynayê sînor derbas dikin, yên bêyî belgeya rêwîtiyê û ji welatên sêyemîn hatine jî dê piştî kontrolkirina guncan bêne qebûl kirin. Serokwezîr [[Viktor Orbán]] got [[Macaristan]] ji bo kesên ji Ûkraynayê têne &quot;cihek dost e&quot;. Nêzîkî 26,000 penaberên Ûkraynayî, ku piraniya wan macarên Transcarpathian bûn, di 24-25'ê sibatê de sînorê Macaristanê derbas kirin. Yek ji wan daxwaza parastinê nekir. Zilamên di navbera 18 û 60 salî de ji Ûkraynayê derketin.

Penaberên Ûkraynayî jî dest bi derbasbûna [[Romanya|Romanyayê]] kirin. Piraniya wan bi rêya siretê ya parêzgeha Suceava ketin. Romanyayê di heman demê de penaberên Ûkraynî ji karantînaya mecbûrî ya ketina wî welatî ya ku di çarçoweya pandemiya COVID-19 de hatî ferz kirin efû kir. Di sê rojên pêşîn ên piştî dagirkirinê de, 31,000 Ûkraynî derbasî Romanyayê bûne û ji wan tenê 111 ji wan cûreyek parastinê xwestin. Gelekan pasaporta Romanî an Ukraynî ya di destê wan de bûn bikaranîn û tercîh kirin ku ji bo vê gavê li penaberiyê negerin. [[Wezareta Karên Hundir a Romanyayê]] di 26'ê sibatê de sazkirina yekemîn kampa gerok li nêzî gumrika siretê pejirand.

Agahdarî û nuqteya hevrêziyê ya bêrawestan li Stasyona Trenê ya Bakur a [[Bûkareşt|Bukareştê]] ji bo peydakirina arîkariyê ji penaberên Ûkraynayî re hatî çêkirin hatî çêkirin.
[[Wêne:Non-stop_information_and_coordination_point_in_Bucharest_North_Railway_Station_designed_to_provide_aid_to_arriving_Ukrainian_refugees.jpg|thumb|Agahdarî û xala hevrêziyê ya bêrawestan li Stasyona Trenê ya Bakur a Bukareştê ji bo peydakirina arîkariyê ji penaberên Ûkraynayî re hatî çêkirin.]]
Li [[Bulgaristan|Bulgaristanê]] jî komeke mezin a penaberan tê payîn. Şaredariyên cihêreng niyeta xwe ji bo peydakirina cihan ji bo Bulgar û Ûkrayniyên ku ji welêt direvin di 25'ê sibatê de ragihandin û dest bi guherandin û/an avakirina cihên xaniyan ji bo kesên nû hatin.

Di 26'ê Sibatê de, [[Slovakya|Slovakyayê]] ragihand ku ewê pere bidin kesên ku piştgirî didin penaberên Ûkraynayî. Di heyama 24 saetên berê de, Slovakyayê pêşwaziya zêdetirî 10,000 penaber kir, ku yên bi piraniya wan jin û zarok in.

Di 27'ê Sibatê de, [[Komîseriya Bilind a Penaberan a Neteweyên Yekbûyî|UNHCR]] diyar kir ku ji destpêka dagirkeriyê û vir de zêdetirî 268,000 kes ji Ûkraynayê reviyan. Polonyayê ragihand ku 156,000 kes sînorê wê derbas bûne, ji wan 77,300 tenê di 26'ê Sibatê de koç bûne.

Paşê heman rojê de, YE razî bû ku penaberên Ûkraynayî heya sê salan werbigire bêyî ji wan bixwaze serlêdana penaberiyê bikin.

Hat ragihandin ku nobedarên sînor ên Ûkraynayê destûr nedan hejmarek kesên ne-Ûkraynayî (gelek ji wan xwendekarên biyanî yên li welêt asê mane) ku ji sînor derbasî welatên ewledar ên cîran bibin û bi îdiaya pêşî li hemwelatiyên Ûkraynayê tê dayîn ku ew derbas bibin. Wezîrê Derve yê Ûkraynayê got ti astengî li ser derketina hemwelatiyên biyanî yên ji Ûkraynayê tune ye û ji hêza sînor re hatiye gotin ku destûr bide hemwelatiyên biyanî yên derkevin.

== Girêdanên derve ==

* [https://www.youtube.com/watch?v=_5YeX8eCLgA Beşek ji navnîşana neteweyî ya Pûtîn a beriya dagirkeriyê]

== Binêre jî ==&lt;!-- JI KEREMA XWE BIKIN BIKIN GOTAR JI LI JOR NE GIRÊDÎ YE BERÎ ZÊDEKIRIN --&gt;

* {{annotated link|Pevçûnên Pişt-Sovyetê}}
* {{annotated link|Şerê Rûsya-Gurcistanê}}
* {{annotated link|Şerê Sar yê Duyemîn}}
* {{annotated link|Lîsteya dagirkerî û dagirkirina Ûkraynayê}}
{{Commonscat|2022 Russian invasion of Ukraine}}

== Çavkanî ==
;Agahkişî
&lt;references group=&quot;note&quot;/&gt;

;Têbînî
{{çavkanî|3}}

{{Pevçûnên Rûsyayê}}
[[Kategorî:Şerê Rûs-Ûkraynayê]]</text>
      <sha1>5443f2n4wg0gs36rv74jc2t8renyn40</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hêraklês</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125704</id>
    <revision>
      <id>1095022</id>
      <parentid>1076211</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T12:24:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Herakles]] weke [[Hêraklês]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8988" xml:space="preserve">{{Bêçavkanî}}
'''Herakles''' ( [[yewnanî]] :Ἡρακλῆς ,  [[mîtolojiya Romayî]] : Hercules ) nîvxweda ye. Di [[mîtolojiya yewnanî]] de qehremanên herî mezin û navdar ew e. Di Romayê da jî bi navê '''Herkul''' tê zanîn. 

[[wêne: Dama s herculem.jpg | thumb | Heraklesa zarok ]]

Zeus xwe wek şahê Mîken'ê [[Amphitryon]] nîşan dabû Alkmene'yê û ketiyê bêriya wê.
Jina Zeus'ê xwedawend [[Hera]] rik ji Herakles'ê digirt. Sebeba trajediya jîyana wê jî piranî Hera bû. Disa Hera ji ber sûcên Zeus'ê, kurên wê yên neheq ra komployan çêdikirin.

[[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]]

==Bînemal==
Bavê wê [[Zeus]] dîya wê xatûna [[Mîken]] [[Alkmene]] bû. Birayê wê ya marî û heman demê cêvik wê - ji Amphitryon - [[Iphikles]] e. Bavê Alkmene'yê [[Electryon]] e , ew jî kurê nîvxweda [[Perseus]]'a navdar e.Perseus jî nîvxweda ye. Wek Herakles di nav mîtolojiya yewnanî de kesekî gelek girîng e. &lt;ref&gt;Morford , M. P. 0. ;Lenardon R. J. (2007) ''Classical Mythology ''. Oxford : Oxford Universty Press. p. 865&lt;/ref&gt;
[[Eurystheus]] ku çîroka Herakles'ê da di rola Şahê zalim dilîze kurê xalê wê [[Sthenelos]] e.

==Jiyana wê==
Hera pê hesiya ku Herakles kurê Zeus e. Hera Zeus'ê daye sond xwarine, sonda wê; kîjan zarokê qewma Perseusî pêştir bête dinyayê , ti ew bibe şah. Lê Hera pismamê Herakles [[Eurystheus]]ê pêştir anîye dinyayê û wê awayê Zeus'ê xapandiye. Bi wê şeklê heqê Herakles'ê jê hat standin.

Hêj bebektiya Herakles'ê , Hera ji bona kuştina wê di mar şandiye. Lê ba Herakles'ê hêza derxwezayî hebû , hêj emrê xwe yê biçûk de her du mar jî pê destên xwe xenikand.

[[wêne : Tesoro di hildesheim, argento, I sec ac-I dc ca., piatto da parata con ercole bambino e i serpenti 01.JPG | thumb | di tasekî zîv da tesvîrkirina kuştina her du mar pê destê Herkul - Xezîneyên Hildesheim , sedsala 1. pz. muzeya Altes ]]

Herakles bi her awayê de perwerdehiyeke baş dît. Pir baş tir diavêt , xweş hesp diajot , baş gulaş dikir. 18 salîya xwe da cinawira daristanên [[Kitharion]] kuşt. Dîyarî ya wê jî keça şahê [[Thebai]] [[Megara]] bû. Sê zarokên wan çêbû.Hera ji bextewarî yan wan aciz bû. Herakles'ê gêj kir. Herakles eqlê xwe winda kir. Zarokên xwe û jina xwe kuşt , paşî hişê wê hate serî û poşman bû.Ji bo tobe kirinê bû xulamê şahê Mîken'ê [[Eurystheus]]. Şah 12 peywir da Herakles'ê. Mîtolojiyê da dibêjin wan 12 peywirên Herakles'ê an jî 12 xebatên Herakles'ê.

== 12 peywirên Heraklesê ==

'''1-''' ''ŞÊRÊ NEMEA'YÊ BIKUJE''

Tê te zanîn ku çermê şerê ew qas zexm e ku tenê dîsa lepên wê dikare biqetîne. Şêr êrîş [[Nemea]]'yê kir , lê Herakles bajarê parast û şêrê pê destê xwe xenikand. Piştî serkeftinê çermê şêr li xwe kir cil.

[[ wêne : Herakles lion Louvre F33.jpg | thumb | Li ser vazoyê şerê Herakles û yên şêrê Nemea'yê sal bz.540 an.- muzeya Louvre 'yê]]

'''2-''' ''HYDRA'YÊ BIKUJE''

Hydra cinawirake di gola [[Lerna]]yê dijî. 9 serê wî heye , her yekî jî serê marekî ye. Heger mirov serekî wê birî , cihê wê da du ser derdikeve. Pê agiran êrîş dike. Hera wê ji bo tune kirina welatê Herakles'ê şandiye.Herakles pê alîkariya biraziyê [[Lolaus]] wê kuşt.Tirkên jehrî xiste çermê wî.

[[ wêne: Lucas Cranach d.Ä. - Herkules und die lernäische Schlange (Herzog Anton Ulrich-Museum).jpg | thumb | Herkul û Hydra - Lucas Cranach the Elder , muzeya Herzog Anton Ulrich ]]

'''3-''' ''XEZALA  ZÊR [[KERYNEIA]] YA [[ARTEMÎS]]'Ê DEST BIXE.''

Ev xezal pê destê [[Artemis]]'ê hatibû pîrozkirin. Ji ber vê Herakles xezalê bi saq bigre. Hin çavkaniyan da dibêjin xezalê birîndar kiriye girtiye, hin din jî rivayet diken ku pê torê girtiye.

[[wêne : Herakles hind BM B231.jpg | thumb | Li ser vazoyê Herakles û Xezala Keryneia 'yê - muzeya British ]]

'''4-''' ''BERAZÊ [[ERYMANTHIAN]]Ê BIGRE''

Berazekî kovî û diz e. Wezîfeya Herakles'ê vê carê girtina berazê û wê anîna bajarê Mîken'ê. Herakles sebir kir , gera û dît. Paşê girt û anî bajarê.

[[wêne : Lucas Cranach d.Ä. - Herkules und der Erimanthische Eber (Herzog Anton Ulrich-Museum).jpg |thumb| Anîna beraza Erymanthianê - Lucas Cranach the Elder , muzeya Herzog Anton Ulrich]]

'''5-''' ''AXURÊN AUGIAS'Ê PAQIJ BIKE''

Axurên Augias'ê mala 3000 hezar çêlekê bû. Rêxên wan bi jehr bû.Wezîfeya wê rojekî da paqij kirina axurê bû. Binrûbara rûbarên [[Alpheios]] û [[Peneios]] guherand. Ava her du rûbarên axurê paqij kir.

[[wêne: Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 05.jpg | thumb | Guherandina binrûbaran - pz. 3. ss muzeya National Archaeological / Madrid ]]

'''6-''' '' TEYRÊN STYMPHALIAN BIKUJE''

Ev teyr li bakurê [[Arcadia]]yê nêzîkê [[Gola Stymphalian]] dijiyan. Goştê mirovan dixwarin.Ev teyr ji alîyê Artemis an jî [[Ares]]ê hatibûn xwedî kirin. Gol bi jehr bû. Herakles nedikariya biçe hundir. [[Athena]] hate alîkariya wê. Teyran tirsand û revand. Teyrên Stymphalian derketin , Herakles jî wan kuşt.

[[wêne : Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 06.jpg |thumb| Kuştina teyrên Stymphalian - pz. 3 ss. , muzeya National Archaeological/ Madrid ]]

'''7-''' ''GAYÊ GIRÎTÊ BIKUJE''

[[Poseidon]] wê gayê ji bo qurban kirina xwe dabû Girîtîyan. Lê Girîtî wê qurban nekirin. Ji ber wê Poseidon hêrseke da wê gayê. Herakles wê li [[Girît]]ê girt û ser milê xwe bir. Ew ga bavê [[Minotaur]]e.

[[wêne : Lekythos Cretan bull Louvre CA3759d.jpg | thumb | Li ser vazoyê girtina gayê Girîtê - muzeya Louvre / Fransa ]]

'''8-''' ''MEHÎNÊN DIOMEDES'Ê BIGRE''

Ew hespên [[Diomedes]]ê goştê mirovan dixwarin. Herakles devê wan girêdide û wan rehet dike.Hin versiyonan da Herakles pê goştê Diomedes'ê zikê wan têr dike û paşê rehet dibin. Paşî wan têne ber Şah Eurystheus'ê. Şah wan qurbanî dike ji bo Hera'yê.

[[wêne : Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 08.jpg |thumb | Beriya girtinên hespên Diomedes'ê - pz.3 ss.   muzeya National Archaeological/ Madrid]]

'''9-''' ''STANDINA KEMBERA XATÛNA AMAZON HIPPOLYTA''

[[Hippolyta]] qebûl kirbû ku kemberê bide Herakles'ê. Paşî Hera nehişt ev peywir wusa rehet bî. Xatûn kemberê neda, Herakles bêçare ma wê kuşt. Kemberê anî, da Şah Eurystheus'ê

[[wêne : Nicolaes Knüpfer - Hercules Obtaining the Girdle of Hyppolita - WGA12217.jpg | thumb | Standina kemberê-  Nicolaes Knüpfer/1655 ]]

'''10-''' ''ÇÊLEKÊN GERYONEUS'Ê BIDIZE''

[[Geryoneus]] di nav behrê da giravekê da hikm dikir. [[Titan]]ekî xwedî sê beden bû. Kuçika wî birayê [[Kerberos]] [[Orthrus]] bû. Paşî Herakles wê dikuje. Geryoneus tê , Herakles tirkekî di nava enîya wê dide. Geryoneus bi qerîneke erdê dikeve. Herakles paşî çêlekê wê distîne. 

[[wêne : Heracles Geryon Louvre F55.jpg | thumb | Li ser vazoyekî şerê Herakles û Geryoneus -  muzeya Louvre / Fransa ]]

'''11-''' ''SÊVÊN ZÊRÊ YA HESPERIDAN BIDIZE''

Ji bo parastina wan sêvên pîroz Hera wezîfe dabû [[Ladon]]ê. Ladon ejderhayeke bi sed serî bû. Herakles nizanîya baxçeyên sêvên pîroz li kû ye.   [[Nerseus]] rêya baxçeyê nîşan da wê. Li rê da [[Prometheus]]ê rast hat. Bazên ku goştê wê dixwe kuşt. Prometheus'ê rizgar kir &lt;ref&gt;Aeschylus. Prometheus Unbound, Fragment 109 (from Galen, Commentary on Hippocrates' Epidemics, 6.17.1). Translated by Weir Smyth.&lt;/ref&gt; Birayê Prometheus jî alîkarî kire wê. Paşî Herakles giha li baxçeyê û di nav baxçê da [[Atlas]]ê. Sozek dane hev Herakles ji cihê wê bihûştê hilgirta ,Atlas jî ber vê we li Ladon'ê bimeşîya û sêva bi aniya. Atlas wezîfeya hilgirtina bihûştê emanetî da Herakles'ê û sêvên zêr berhev kir . Lê nehat , Herakles fêm kir ku hatiye xapandin. Lîstikeke pêkanî û dîsa bihuştê da ser pişta Atlas'ê. Sêvên zêr jî ji Atlas'ê stand û peywira xwe temam kir.

[[wêne : Hercules In The Garden of The Hesperides by Giovanni Antonio Pellegrini.jpg |thumb | Herperides û Herkul - Giovanni Antonio Pellegrini ]]

'''12-''' ''GIRTIN Û ANÎNA KERBEROS'Ê''

[[Kerberos]] kuçika [[Hades]]ê bû. Wezîfeya wê kesên ku dimrin û diçine binerdê , wan nahêle ji derîyên binerdê dîsa derkevin. Ji [[Eleusis]]ê alîkariya stand u li herêma [[Tanareum]]ê çu cihê mirîyan. Li wir Kerberos'ê gera lê paşî [[Thesus]]ê dît wê jî rizgar kir. Derket li Hades û [[Persephone]]yê ji wan destûr stand. Çu li cem Kerberos'ê gulaşê girtin. Herakles ser ket. Kerberos'ê anî bajerê [[Atina]]yê.Şah Eurystheus ji tirsa wê revî û xwe xef kir. Tê gotin ku gilêzên ji devê Kerberos'ê derketi pê wan nebatên bi jehr çêbûye.

[[wêne : Herakles Kerberos Louvre F204.jpg | thumb | Li ser vazoyekî girtina Kerberos'ê - muzeya Louvre / Fransa ]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>4626rc1w2si3dgkltrjk12ap0p5ekoi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095024</id>
      <parentid>1095022</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T12:26:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9090" xml:space="preserve">{{Bêçavkanî}}

{{Kêm}}


{{Agahîdank mirov/wîkîdane
| çînaser = mîtolojiya yewnanî
| sernavê_wêne = 
}}


'''Herakles''' ( [[yewnanî]] :Ἡρακλῆς ,  [[mîtolojiya Romayî]] : Hercules ) nîvxweda ye. Di [[mîtolojiya yewnanî]] de qehremanên herî mezin û navdar ew e. Di Romayê da jî bi navê '''Herkul''' tê zanîn. 

[[wêne: Dama s herculem.jpg | thumb | Heraklesa zarok ]]

Zeus xwe wek şahê Mîken'ê [[Amphitryon]] nîşan dabû Alkmene'yê û ketiyê bêriya wê.
Jina Zeus'ê xwedawend [[Hera]] rik ji Herakles'ê digirt. Sebeba trajediya jîyana wê jî piranî Hera bû. Disa Hera ji ber sûcên Zeus'ê, kurên wê yên neheq ra komployan çêdikirin.

[[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]]

==Bînemal==
Bavê wê [[Zeus]] dîya wê xatûna [[Mîken]] [[Alkmene]] bû. Birayê wê ya marî û heman demê cêvik wê - ji Amphitryon - [[Iphikles]] e. Bavê Alkmene'yê [[Electryon]] e , ew jî kurê nîvxweda [[Perseus]]'a navdar e.Perseus jî nîvxweda ye. Wek Herakles di nav mîtolojiya yewnanî de kesekî gelek girîng e. &lt;ref&gt;Morford , M. P. 0. ;Lenardon R. J. (2007) ''Classical Mythology ''. Oxford : Oxford Universty Press. p. 865&lt;/ref&gt;
[[Eurystheus]] ku çîroka Herakles'ê da di rola Şahê zalim dilîze kurê xalê wê [[Sthenelos]] e.

==Jiyana wê==
Hera pê hesiya ku Herakles kurê Zeus e. Hera Zeus'ê daye sond xwarine, sonda wê; kîjan zarokê qewma Perseusî pêştir bête dinyayê , ti ew bibe şah. Lê Hera pismamê Herakles [[Eurystheus]]ê pêştir anîye dinyayê û wê awayê Zeus'ê xapandiye. Bi wê şeklê heqê Herakles'ê jê hat standin.

Hêj bebektiya Herakles'ê , Hera ji bona kuştina wê di mar şandiye. Lê ba Herakles'ê hêza derxwezayî hebû , hêj emrê xwe yê biçûk de her du mar jî pê destên xwe xenikand.

[[wêne : Tesoro di hildesheim, argento, I sec ac-I dc ca., piatto da parata con ercole bambino e i serpenti 01.JPG | thumb | di tasekî zîv da tesvîrkirina kuştina her du mar pê destê Herkul - Xezîneyên Hildesheim , sedsala 1. pz. muzeya Altes ]]

Herakles bi her awayê de perwerdehiyeke baş dît. Pir baş tir diavêt , xweş hesp diajot , baş gulaş dikir. 18 salîya xwe da cinawira daristanên [[Kitharion]] kuşt. Dîyarî ya wê jî keça şahê [[Thebai]] [[Megara]] bû. Sê zarokên wan çêbû.Hera ji bextewarî yan wan aciz bû. Herakles'ê gêj kir. Herakles eqlê xwe winda kir. Zarokên xwe û jina xwe kuşt , paşî hişê wê hate serî û poşman bû.Ji bo tobe kirinê bû xulamê şahê Mîken'ê [[Eurystheus]]. Şah 12 peywir da Herakles'ê. Mîtolojiyê da dibêjin wan 12 peywirên Herakles'ê an jî 12 xebatên Herakles'ê.

== 12 peywirên Heraklesê ==

'''1-''' ''ŞÊRÊ NEMEA'YÊ BIKUJE''

Tê te zanîn ku çermê şerê ew qas zexm e ku tenê dîsa lepên wê dikare biqetîne. Şêr êrîş [[Nemea]]'yê kir , lê Herakles bajarê parast û şêrê pê destê xwe xenikand. Piştî serkeftinê çermê şêr li xwe kir cil.

[[ wêne : Herakles lion Louvre F33.jpg | thumb | Li ser vazoyê şerê Herakles û yên şêrê Nemea'yê sal bz.540 an.- muzeya Louvre 'yê]]

'''2-''' ''HYDRA'YÊ BIKUJE''

Hydra cinawirake di gola [[Lerna]]yê dijî. 9 serê wî heye , her yekî jî serê marekî ye. Heger mirov serekî wê birî , cihê wê da du ser derdikeve. Pê agiran êrîş dike. Hera wê ji bo tune kirina welatê Herakles'ê şandiye.Herakles pê alîkariya biraziyê [[Lolaus]] wê kuşt.Tirkên jehrî xiste çermê wî.

[[ wêne: Lucas Cranach d.Ä. - Herkules und die lernäische Schlange (Herzog Anton Ulrich-Museum).jpg | thumb | Herkul û Hydra - Lucas Cranach the Elder , muzeya Herzog Anton Ulrich ]]

'''3-''' ''XEZALA  ZÊR [[KERYNEIA]] YA [[ARTEMÎS]]'Ê DEST BIXE.''

Ev xezal pê destê [[Artemis]]'ê hatibû pîrozkirin. Ji ber vê Herakles xezalê bi saq bigre. Hin çavkaniyan da dibêjin xezalê birîndar kiriye girtiye, hin din jî rivayet diken ku pê torê girtiye.

[[wêne : Herakles hind BM B231.jpg | thumb | Li ser vazoyê Herakles û Xezala Keryneia 'yê - muzeya British ]]

'''4-''' ''BERAZÊ [[ERYMANTHIAN]]Ê BIGRE''

Berazekî kovî û diz e. Wezîfeya Herakles'ê vê carê girtina berazê û wê anîna bajarê Mîken'ê. Herakles sebir kir , gera û dît. Paşê girt û anî bajarê.

[[wêne : Lucas Cranach d.Ä. - Herkules und der Erimanthische Eber (Herzog Anton Ulrich-Museum).jpg |thumb| Anîna beraza Erymanthianê - Lucas Cranach the Elder , muzeya Herzog Anton Ulrich]]

'''5-''' ''AXURÊN AUGIAS'Ê PAQIJ BIKE''

Axurên Augias'ê mala 3000 hezar çêlekê bû. Rêxên wan bi jehr bû.Wezîfeya wê rojekî da paqij kirina axurê bû. Binrûbara rûbarên [[Alpheios]] û [[Peneios]] guherand. Ava her du rûbarên axurê paqij kir.

[[wêne: Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 05.jpg | thumb | Guherandina binrûbaran - pz. 3. ss muzeya National Archaeological / Madrid ]]

'''6-''' '' TEYRÊN STYMPHALIAN BIKUJE''

Ev teyr li bakurê [[Arcadia]]yê nêzîkê [[Gola Stymphalian]] dijiyan. Goştê mirovan dixwarin.Ev teyr ji alîyê Artemis an jî [[Ares]]ê hatibûn xwedî kirin. Gol bi jehr bû. Herakles nedikariya biçe hundir. [[Athena]] hate alîkariya wê. Teyran tirsand û revand. Teyrên Stymphalian derketin , Herakles jî wan kuşt.

[[wêne : Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 06.jpg |thumb| Kuştina teyrên Stymphalian - pz. 3 ss. , muzeya National Archaeological/ Madrid ]]

'''7-''' ''GAYÊ GIRÎTÊ BIKUJE''

[[Poseidon]] wê gayê ji bo qurban kirina xwe dabû Girîtîyan. Lê Girîtî wê qurban nekirin. Ji ber wê Poseidon hêrseke da wê gayê. Herakles wê li [[Girît]]ê girt û ser milê xwe bir. Ew ga bavê [[Minotaur]]e.

[[wêne : Lekythos Cretan bull Louvre CA3759d.jpg | thumb | Li ser vazoyê girtina gayê Girîtê - muzeya Louvre / Fransa ]]

'''8-''' ''MEHÎNÊN DIOMEDES'Ê BIGRE''

Ew hespên [[Diomedes]]ê goştê mirovan dixwarin. Herakles devê wan girêdide û wan rehet dike.Hin versiyonan da Herakles pê goştê Diomedes'ê zikê wan têr dike û paşê rehet dibin. Paşî wan têne ber Şah Eurystheus'ê. Şah wan qurbanî dike ji bo Hera'yê.

[[wêne : Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 08.jpg |thumb | Beriya girtinên hespên Diomedes'ê - pz.3 ss.   muzeya National Archaeological/ Madrid]]

'''9-''' ''STANDINA KEMBERA XATÛNA AMAZON HIPPOLYTA''

[[Hippolyta]] qebûl kirbû ku kemberê bide Herakles'ê. Paşî Hera nehişt ev peywir wusa rehet bî. Xatûn kemberê neda, Herakles bêçare ma wê kuşt. Kemberê anî, da Şah Eurystheus'ê

[[wêne : Nicolaes Knüpfer - Hercules Obtaining the Girdle of Hyppolita - WGA12217.jpg | thumb | Standina kemberê-  Nicolaes Knüpfer/1655 ]]

'''10-''' ''ÇÊLEKÊN GERYONEUS'Ê BIDIZE''

[[Geryoneus]] di nav behrê da giravekê da hikm dikir. [[Titan]]ekî xwedî sê beden bû. Kuçika wî birayê [[Kerberos]] [[Orthrus]] bû. Paşî Herakles wê dikuje. Geryoneus tê , Herakles tirkekî di nava enîya wê dide. Geryoneus bi qerîneke erdê dikeve. Herakles paşî çêlekê wê distîne. 

[[wêne : Heracles Geryon Louvre F55.jpg | thumb | Li ser vazoyekî şerê Herakles û Geryoneus -  muzeya Louvre / Fransa ]]

'''11-''' ''SÊVÊN ZÊRÊ YA HESPERIDAN BIDIZE''

Ji bo parastina wan sêvên pîroz Hera wezîfe dabû [[Ladon]]ê. Ladon ejderhayeke bi sed serî bû. Herakles nizanîya baxçeyên sêvên pîroz li kû ye.   [[Nerseus]] rêya baxçeyê nîşan da wê. Li rê da [[Prometheus]]ê rast hat. Bazên ku goştê wê dixwe kuşt. Prometheus'ê rizgar kir &lt;ref&gt;Aeschylus. Prometheus Unbound, Fragment 109 (from Galen, Commentary on Hippocrates' Epidemics, 6.17.1). Translated by Weir Smyth.&lt;/ref&gt; Birayê Prometheus jî alîkarî kire wê. Paşî Herakles giha li baxçeyê û di nav baxçê da [[Atlas]]ê. Sozek dane hev Herakles ji cihê wê bihûştê hilgirta ,Atlas jî ber vê we li Ladon'ê bimeşîya û sêva bi aniya. Atlas wezîfeya hilgirtina bihûştê emanetî da Herakles'ê û sêvên zêr berhev kir . Lê nehat , Herakles fêm kir ku hatiye xapandin. Lîstikeke pêkanî û dîsa bihuştê da ser pişta Atlas'ê. Sêvên zêr jî ji Atlas'ê stand û peywira xwe temam kir.

[[wêne : Hercules In The Garden of The Hesperides by Giovanni Antonio Pellegrini.jpg |thumb | Herperides û Herkul - Giovanni Antonio Pellegrini ]]

'''12-''' ''GIRTIN Û ANÎNA KERBEROS'Ê''

[[Kerberos]] kuçika [[Hades]]ê bû. Wezîfeya wê kesên ku dimrin û diçine binerdê , wan nahêle ji derîyên binerdê dîsa derkevin. Ji [[Eleusis]]ê alîkariya stand u li herêma [[Tanareum]]ê çu cihê mirîyan. Li wir Kerberos'ê gera lê paşî [[Thesus]]ê dît wê jî rizgar kir. Derket li Hades û [[Persephone]]yê ji wan destûr stand. Çu li cem Kerberos'ê gulaşê girtin. Herakles ser ket. Kerberos'ê anî bajerê [[Atina]]yê.Şah Eurystheus ji tirsa wê revî û xwe xef kir. Tê gotin ku gilêzên ji devê Kerberos'ê derketi pê wan nebatên bi jehr çêbûye.

[[wêne : Herakles Kerberos Louvre F204.jpg | thumb | Li ser vazoyekî girtina Kerberos'ê - muzeya Louvre / Fransa ]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>hrvqurc873h85xwh3626liwj8xhr99c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095025</id>
      <parentid>1095024</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T12:31:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9090" xml:space="preserve">{{Bêçavkanî}}

{{Kêm}}


{{Agahîdank mirov/wîkîdane
| çînaser = mîtolojiya yewnanî
| sernavê_wêne = 
}}


'''Hêraklês''' ([[yewnanî]] :Ἡρακλῆς ,  [[mîtolojiya Romayî]] : Hercules) nîvxweda ye. Di [[mîtolojiya yewnanî]] de qehremanên herî mezin û navdar ew e. Di Romayê da jî bi navê '''Herkul''' tê zanîn. 

[[wêne: Dama s herculem.jpg | thumb | Heraklesa zarok ]]

Zeus xwe wek şahê Mîken'ê [[Amphitryon]] nîşan dabû Alkmene'yê û ketiyê bêriya wê.
Jina Zeus'ê xwedawend [[Hera]] rik ji Herakles'ê digirt. Sebeba trajediya jîyana wê jî piranî Hera bû. Disa Hera ji ber sûcên Zeus'ê, kurên wê yên neheq ra komployan çêdikirin.

[[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]]

==Bînemal==
Bavê wê [[Zeus]] dîya wê xatûna [[Mîken]] [[Alkmene]] bû. Birayê wê ya marî û heman demê cêvik wê - ji Amphitryon - [[Iphikles]] e. Bavê Alkmene'yê [[Electryon]] e , ew jî kurê nîvxweda [[Perseus]]'a navdar e.Perseus jî nîvxweda ye. Wek Herakles di nav mîtolojiya yewnanî de kesekî gelek girîng e. &lt;ref&gt;Morford , M. P. 0. ;Lenardon R. J. (2007) ''Classical Mythology ''. Oxford : Oxford Universty Press. p. 865&lt;/ref&gt;
[[Eurystheus]] ku çîroka Herakles'ê da di rola Şahê zalim dilîze kurê xalê wê [[Sthenelos]] e.

==Jiyana wê==
Hera pê hesiya ku Herakles kurê Zeus e. Hera Zeus'ê daye sond xwarine, sonda wê; kîjan zarokê qewma Perseusî pêştir bête dinyayê , ti ew bibe şah. Lê Hera pismamê Herakles [[Eurystheus]]ê pêştir anîye dinyayê û wê awayê Zeus'ê xapandiye. Bi wê şeklê heqê Herakles'ê jê hat standin.

Hêj bebektiya Herakles'ê , Hera ji bona kuştina wê di mar şandiye. Lê ba Herakles'ê hêza derxwezayî hebû , hêj emrê xwe yê biçûk de her du mar jî pê destên xwe xenikand.

[[wêne : Tesoro di hildesheim, argento, I sec ac-I dc ca., piatto da parata con ercole bambino e i serpenti 01.JPG | thumb | di tasekî zîv da tesvîrkirina kuştina her du mar pê destê Herkul - Xezîneyên Hildesheim , sedsala 1. pz. muzeya Altes ]]

Herakles bi her awayê de perwerdehiyeke baş dît. Pir baş tir diavêt , xweş hesp diajot , baş gulaş dikir. 18 salîya xwe da cinawira daristanên [[Kitharion]] kuşt. Dîyarî ya wê jî keça şahê [[Thebai]] [[Megara]] bû. Sê zarokên wan çêbû.Hera ji bextewarî yan wan aciz bû. Herakles'ê gêj kir. Herakles eqlê xwe winda kir. Zarokên xwe û jina xwe kuşt , paşî hişê wê hate serî û poşman bû.Ji bo tobe kirinê bû xulamê şahê Mîken'ê [[Eurystheus]]. Şah 12 peywir da Herakles'ê. Mîtolojiyê da dibêjin wan 12 peywirên Herakles'ê an jî 12 xebatên Herakles'ê.

== 12 peywirên Heraklesê ==

'''1-''' ''ŞÊRÊ NEMEA'YÊ BIKUJE''

Tê te zanîn ku çermê şerê ew qas zexm e ku tenê dîsa lepên wê dikare biqetîne. Şêr êrîş [[Nemea]]'yê kir , lê Herakles bajarê parast û şêrê pê destê xwe xenikand. Piştî serkeftinê çermê şêr li xwe kir cil.

[[ wêne : Herakles lion Louvre F33.jpg | thumb | Li ser vazoyê şerê Herakles û yên şêrê Nemea'yê sal bz.540 an.- muzeya Louvre 'yê]]

'''2-''' ''HYDRA'YÊ BIKUJE''

Hydra cinawirake di gola [[Lerna]]yê dijî. 9 serê wî heye , her yekî jî serê marekî ye. Heger mirov serekî wê birî , cihê wê da du ser derdikeve. Pê agiran êrîş dike. Hera wê ji bo tune kirina welatê Herakles'ê şandiye.Herakles pê alîkariya biraziyê [[Lolaus]] wê kuşt.Tirkên jehrî xiste çermê wî.

[[ wêne: Lucas Cranach d.Ä. - Herkules und die lernäische Schlange (Herzog Anton Ulrich-Museum).jpg | thumb | Herkul û Hydra - Lucas Cranach the Elder , muzeya Herzog Anton Ulrich ]]

'''3-''' ''XEZALA  ZÊR [[KERYNEIA]] YA [[ARTEMÎS]]'Ê DEST BIXE.''

Ev xezal pê destê [[Artemis]]'ê hatibû pîrozkirin. Ji ber vê Herakles xezalê bi saq bigre. Hin çavkaniyan da dibêjin xezalê birîndar kiriye girtiye, hin din jî rivayet diken ku pê torê girtiye.

[[wêne : Herakles hind BM B231.jpg | thumb | Li ser vazoyê Herakles û Xezala Keryneia 'yê - muzeya British ]]

'''4-''' ''BERAZÊ [[ERYMANTHIAN]]Ê BIGRE''

Berazekî kovî û diz e. Wezîfeya Herakles'ê vê carê girtina berazê û wê anîna bajarê Mîken'ê. Herakles sebir kir , gera û dît. Paşê girt û anî bajarê.

[[wêne : Lucas Cranach d.Ä. - Herkules und der Erimanthische Eber (Herzog Anton Ulrich-Museum).jpg |thumb| Anîna beraza Erymanthianê - Lucas Cranach the Elder , muzeya Herzog Anton Ulrich]]

'''5-''' ''AXURÊN AUGIAS'Ê PAQIJ BIKE''

Axurên Augias'ê mala 3000 hezar çêlekê bû. Rêxên wan bi jehr bû.Wezîfeya wê rojekî da paqij kirina axurê bû. Binrûbara rûbarên [[Alpheios]] û [[Peneios]] guherand. Ava her du rûbarên axurê paqij kir.

[[wêne: Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 05.jpg | thumb | Guherandina binrûbaran - pz. 3. ss muzeya National Archaeological / Madrid ]]

'''6-''' '' TEYRÊN STYMPHALIAN BIKUJE''

Ev teyr li bakurê [[Arcadia]]yê nêzîkê [[Gola Stymphalian]] dijiyan. Goştê mirovan dixwarin.Ev teyr ji alîyê Artemis an jî [[Ares]]ê hatibûn xwedî kirin. Gol bi jehr bû. Herakles nedikariya biçe hundir. [[Athena]] hate alîkariya wê. Teyran tirsand û revand. Teyrên Stymphalian derketin , Herakles jî wan kuşt.

[[wêne : Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 06.jpg |thumb| Kuştina teyrên Stymphalian - pz. 3 ss. , muzeya National Archaeological/ Madrid ]]

'''7-''' ''GAYÊ GIRÎTÊ BIKUJE''

[[Poseidon]] wê gayê ji bo qurban kirina xwe dabû Girîtîyan. Lê Girîtî wê qurban nekirin. Ji ber wê Poseidon hêrseke da wê gayê. Herakles wê li [[Girît]]ê girt û ser milê xwe bir. Ew ga bavê [[Minotaur]]e.

[[wêne : Lekythos Cretan bull Louvre CA3759d.jpg | thumb | Li ser vazoyê girtina gayê Girîtê - muzeya Louvre / Fransa ]]

'''8-''' ''MEHÎNÊN DIOMEDES'Ê BIGRE''

Ew hespên [[Diomedes]]ê goştê mirovan dixwarin. Herakles devê wan girêdide û wan rehet dike.Hin versiyonan da Herakles pê goştê Diomedes'ê zikê wan têr dike û paşê rehet dibin. Paşî wan têne ber Şah Eurystheus'ê. Şah wan qurbanî dike ji bo Hera'yê.

[[wêne : Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 08.jpg |thumb | Beriya girtinên hespên Diomedes'ê - pz.3 ss.   muzeya National Archaeological/ Madrid]]

'''9-''' ''STANDINA KEMBERA XATÛNA AMAZON HIPPOLYTA''

[[Hippolyta]] qebûl kirbû ku kemberê bide Herakles'ê. Paşî Hera nehişt ev peywir wusa rehet bî. Xatûn kemberê neda, Herakles bêçare ma wê kuşt. Kemberê anî, da Şah Eurystheus'ê

[[wêne : Nicolaes Knüpfer - Hercules Obtaining the Girdle of Hyppolita - WGA12217.jpg | thumb | Standina kemberê-  Nicolaes Knüpfer/1655 ]]

'''10-''' ''ÇÊLEKÊN GERYONEUS'Ê BIDIZE''

[[Geryoneus]] di nav behrê da giravekê da hikm dikir. [[Titan]]ekî xwedî sê beden bû. Kuçika wî birayê [[Kerberos]] [[Orthrus]] bû. Paşî Herakles wê dikuje. Geryoneus tê , Herakles tirkekî di nava enîya wê dide. Geryoneus bi qerîneke erdê dikeve. Herakles paşî çêlekê wê distîne. 

[[wêne : Heracles Geryon Louvre F55.jpg | thumb | Li ser vazoyekî şerê Herakles û Geryoneus -  muzeya Louvre / Fransa ]]

'''11-''' ''SÊVÊN ZÊRÊ YA HESPERIDAN BIDIZE''

Ji bo parastina wan sêvên pîroz Hera wezîfe dabû [[Ladon]]ê. Ladon ejderhayeke bi sed serî bû. Herakles nizanîya baxçeyên sêvên pîroz li kû ye.   [[Nerseus]] rêya baxçeyê nîşan da wê. Li rê da [[Prometheus]]ê rast hat. Bazên ku goştê wê dixwe kuşt. Prometheus'ê rizgar kir &lt;ref&gt;Aeschylus. Prometheus Unbound, Fragment 109 (from Galen, Commentary on Hippocrates' Epidemics, 6.17.1). Translated by Weir Smyth.&lt;/ref&gt; Birayê Prometheus jî alîkarî kire wê. Paşî Herakles giha li baxçeyê û di nav baxçê da [[Atlas]]ê. Sozek dane hev Herakles ji cihê wê bihûştê hilgirta ,Atlas jî ber vê we li Ladon'ê bimeşîya û sêva bi aniya. Atlas wezîfeya hilgirtina bihûştê emanetî da Herakles'ê û sêvên zêr berhev kir . Lê nehat , Herakles fêm kir ku hatiye xapandin. Lîstikeke pêkanî û dîsa bihuştê da ser pişta Atlas'ê. Sêvên zêr jî ji Atlas'ê stand û peywira xwe temam kir.

[[wêne : Hercules In The Garden of The Hesperides by Giovanni Antonio Pellegrini.jpg |thumb | Herperides û Herkul - Giovanni Antonio Pellegrini ]]

'''12-''' ''GIRTIN Û ANÎNA KERBEROS'Ê''

[[Kerberos]] kuçika [[Hades]]ê bû. Wezîfeya wê kesên ku dimrin û diçine binerdê , wan nahêle ji derîyên binerdê dîsa derkevin. Ji [[Eleusis]]ê alîkariya stand u li herêma [[Tanareum]]ê çu cihê mirîyan. Li wir Kerberos'ê gera lê paşî [[Thesus]]ê dît wê jî rizgar kir. Derket li Hades û [[Persephone]]yê ji wan destûr stand. Çu li cem Kerberos'ê gulaşê girtin. Herakles ser ket. Kerberos'ê anî bajerê [[Atina]]yê.Şah Eurystheus ji tirsa wê revî û xwe xef kir. Tê gotin ku gilêzên ji devê Kerberos'ê derketi pê wan nebatên bi jehr çêbûye.

[[wêne : Herakles Kerberos Louvre F204.jpg | thumb | Li ser vazoyekî girtina Kerberos'ê - muzeya Louvre / Fransa ]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>pxjpyscr0c7m5geoqsc1zqhtca20c0j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095026</id>
      <parentid>1095025</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T12:33:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* 12 peywirên Heraklesê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9094" xml:space="preserve">{{Bêçavkanî}}

{{Kêm}}


{{Agahîdank mirov/wîkîdane
| çînaser = mîtolojiya yewnanî
| sernavê_wêne = 
}}


'''Hêraklês''' ([[yewnanî]] :Ἡρακλῆς ,  [[mîtolojiya Romayî]] : Hercules) nîvxweda ye. Di [[mîtolojiya yewnanî]] de qehremanên herî mezin û navdar ew e. Di Romayê da jî bi navê '''Herkul''' tê zanîn. 

[[wêne: Dama s herculem.jpg | thumb | Heraklesa zarok ]]

Zeus xwe wek şahê Mîken'ê [[Amphitryon]] nîşan dabû Alkmene'yê û ketiyê bêriya wê.
Jina Zeus'ê xwedawend [[Hera]] rik ji Herakles'ê digirt. Sebeba trajediya jîyana wê jî piranî Hera bû. Disa Hera ji ber sûcên Zeus'ê, kurên wê yên neheq ra komployan çêdikirin.

[[Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]]

==Bînemal==
Bavê wê [[Zeus]] dîya wê xatûna [[Mîken]] [[Alkmene]] bû. Birayê wê ya marî û heman demê cêvik wê - ji Amphitryon - [[Iphikles]] e. Bavê Alkmene'yê [[Electryon]] e , ew jî kurê nîvxweda [[Perseus]]'a navdar e.Perseus jî nîvxweda ye. Wek Herakles di nav mîtolojiya yewnanî de kesekî gelek girîng e. &lt;ref&gt;Morford , M. P. 0. ;Lenardon R. J. (2007) ''Classical Mythology ''. Oxford : Oxford Universty Press. p. 865&lt;/ref&gt;
[[Eurystheus]] ku çîroka Herakles'ê da di rola Şahê zalim dilîze kurê xalê wê [[Sthenelos]] e.

==Jiyana wê==
Hera pê hesiya ku Herakles kurê Zeus e. Hera Zeus'ê daye sond xwarine, sonda wê; kîjan zarokê qewma Perseusî pêştir bête dinyayê , ti ew bibe şah. Lê Hera pismamê Herakles [[Eurystheus]]ê pêştir anîye dinyayê û wê awayê Zeus'ê xapandiye. Bi wê şeklê heqê Herakles'ê jê hat standin.

Hêj bebektiya Herakles'ê , Hera ji bona kuştina wê di mar şandiye. Lê ba Herakles'ê hêza derxwezayî hebû , hêj emrê xwe yê biçûk de her du mar jî pê destên xwe xenikand.

[[wêne : Tesoro di hildesheim, argento, I sec ac-I dc ca., piatto da parata con ercole bambino e i serpenti 01.JPG | thumb | di tasekî zîv da tesvîrkirina kuştina her du mar pê destê Herkul - Xezîneyên Hildesheim , sedsala 1. pz. muzeya Altes ]]

Herakles bi her awayê de perwerdehiyeke baş dît. Pir baş tir diavêt , xweş hesp diajot , baş gulaş dikir. 18 salîya xwe da cinawira daristanên [[Kitharion]] kuşt. Dîyarî ya wê jî keça şahê [[Thebai]] [[Megara]] bû. Sê zarokên wan çêbû.Hera ji bextewarî yan wan aciz bû. Herakles'ê gêj kir. Herakles eqlê xwe winda kir. Zarokên xwe û jina xwe kuşt , paşî hişê wê hate serî û poşman bû.Ji bo tobe kirinê bû xulamê şahê Mîken'ê [[Eurystheus]]. Şah 12 peywir da Herakles'ê. Mîtolojiyê da dibêjin wan 12 peywirên Herakles'ê an jî 12 xebatên Herakles'ê.

== Dozdeh peywirên Hêraklês ==

'''1-''' ''ŞÊRÊ NEMEA'YÊ BIKUJE''

Tê te zanîn ku çermê şerê ew qas zexm e ku tenê dîsa lepên wê dikare biqetîne. Şêr êrîş [[Nemea]]'yê kir , lê Herakles bajarê parast û şêrê pê destê xwe xenikand. Piştî serkeftinê çermê şêr li xwe kir cil.

[[ wêne : Herakles lion Louvre F33.jpg | thumb | Li ser vazoyê şerê Herakles û yên şêrê Nemea'yê sal bz.540 an.- muzeya Louvre 'yê]]

'''2-''' ''HYDRA'YÊ BIKUJE''

Hydra cinawirake di gola [[Lerna]]yê dijî. 9 serê wî heye , her yekî jî serê marekî ye. Heger mirov serekî wê birî , cihê wê da du ser derdikeve. Pê agiran êrîş dike. Hera wê ji bo tune kirina welatê Herakles'ê şandiye.Herakles pê alîkariya biraziyê [[Lolaus]] wê kuşt.Tirkên jehrî xiste çermê wî.

[[ wêne: Lucas Cranach d.Ä. - Herkules und die lernäische Schlange (Herzog Anton Ulrich-Museum).jpg | thumb | Herkul û Hydra - Lucas Cranach the Elder , muzeya Herzog Anton Ulrich ]]

'''3-''' ''XEZALA  ZÊR [[KERYNEIA]] YA [[ARTEMÎS]]'Ê DEST BIXE.''

Ev xezal pê destê [[Artemis]]'ê hatibû pîrozkirin. Ji ber vê Herakles xezalê bi saq bigre. Hin çavkaniyan da dibêjin xezalê birîndar kiriye girtiye, hin din jî rivayet diken ku pê torê girtiye.

[[wêne : Herakles hind BM B231.jpg | thumb | Li ser vazoyê Herakles û Xezala Keryneia 'yê - muzeya British ]]

'''4-''' ''BERAZÊ [[ERYMANTHIAN]]Ê BIGRE''

Berazekî kovî û diz e. Wezîfeya Herakles'ê vê carê girtina berazê û wê anîna bajarê Mîken'ê. Herakles sebir kir , gera û dît. Paşê girt û anî bajarê.

[[wêne : Lucas Cranach d.Ä. - Herkules und der Erimanthische Eber (Herzog Anton Ulrich-Museum).jpg |thumb| Anîna beraza Erymanthianê - Lucas Cranach the Elder , muzeya Herzog Anton Ulrich]]

'''5-''' ''AXURÊN AUGIAS'Ê PAQIJ BIKE''

Axurên Augias'ê mala 3000 hezar çêlekê bû. Rêxên wan bi jehr bû.Wezîfeya wê rojekî da paqij kirina axurê bû. Binrûbara rûbarên [[Alpheios]] û [[Peneios]] guherand. Ava her du rûbarên axurê paqij kir.

[[wêne: Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 05.jpg | thumb | Guherandina binrûbaran - pz. 3. ss muzeya National Archaeological / Madrid ]]

'''6-''' '' TEYRÊN STYMPHALIAN BIKUJE''

Ev teyr li bakurê [[Arcadia]]yê nêzîkê [[Gola Stymphalian]] dijiyan. Goştê mirovan dixwarin.Ev teyr ji alîyê Artemis an jî [[Ares]]ê hatibûn xwedî kirin. Gol bi jehr bû. Herakles nedikariya biçe hundir. [[Athena]] hate alîkariya wê. Teyran tirsand û revand. Teyrên Stymphalian derketin , Herakles jî wan kuşt.

[[wêne : Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 06.jpg |thumb| Kuştina teyrên Stymphalian - pz. 3 ss. , muzeya National Archaeological/ Madrid ]]

'''7-''' ''GAYÊ GIRÎTÊ BIKUJE''

[[Poseidon]] wê gayê ji bo qurban kirina xwe dabû Girîtîyan. Lê Girîtî wê qurban nekirin. Ji ber wê Poseidon hêrseke da wê gayê. Herakles wê li [[Girît]]ê girt û ser milê xwe bir. Ew ga bavê [[Minotaur]]e.

[[wêne : Lekythos Cretan bull Louvre CA3759d.jpg | thumb | Li ser vazoyê girtina gayê Girîtê - muzeya Louvre / Fransa ]]

'''8-''' ''MEHÎNÊN DIOMEDES'Ê BIGRE''

Ew hespên [[Diomedes]]ê goştê mirovan dixwarin. Herakles devê wan girêdide û wan rehet dike.Hin versiyonan da Herakles pê goştê Diomedes'ê zikê wan têr dike û paşê rehet dibin. Paşî wan têne ber Şah Eurystheus'ê. Şah wan qurbanî dike ji bo Hera'yê.

[[wêne : Mosaico Trabajos Hércules (M.A.N. Madrid) 08.jpg |thumb | Beriya girtinên hespên Diomedes'ê - pz.3 ss.   muzeya National Archaeological/ Madrid]]

'''9-''' ''STANDINA KEMBERA XATÛNA AMAZON HIPPOLYTA''

[[Hippolyta]] qebûl kirbû ku kemberê bide Herakles'ê. Paşî Hera nehişt ev peywir wusa rehet bî. Xatûn kemberê neda, Herakles bêçare ma wê kuşt. Kemberê anî, da Şah Eurystheus'ê

[[wêne : Nicolaes Knüpfer - Hercules Obtaining the Girdle of Hyppolita - WGA12217.jpg | thumb | Standina kemberê-  Nicolaes Knüpfer/1655 ]]

'''10-''' ''ÇÊLEKÊN GERYONEUS'Ê BIDIZE''

[[Geryoneus]] di nav behrê da giravekê da hikm dikir. [[Titan]]ekî xwedî sê beden bû. Kuçika wî birayê [[Kerberos]] [[Orthrus]] bû. Paşî Herakles wê dikuje. Geryoneus tê , Herakles tirkekî di nava enîya wê dide. Geryoneus bi qerîneke erdê dikeve. Herakles paşî çêlekê wê distîne. 

[[wêne : Heracles Geryon Louvre F55.jpg | thumb | Li ser vazoyekî şerê Herakles û Geryoneus -  muzeya Louvre / Fransa ]]

'''11-''' ''SÊVÊN ZÊRÊ YA HESPERIDAN BIDIZE''

Ji bo parastina wan sêvên pîroz Hera wezîfe dabû [[Ladon]]ê. Ladon ejderhayeke bi sed serî bû. Herakles nizanîya baxçeyên sêvên pîroz li kû ye.   [[Nerseus]] rêya baxçeyê nîşan da wê. Li rê da [[Prometheus]]ê rast hat. Bazên ku goştê wê dixwe kuşt. Prometheus'ê rizgar kir &lt;ref&gt;Aeschylus. Prometheus Unbound, Fragment 109 (from Galen, Commentary on Hippocrates' Epidemics, 6.17.1). Translated by Weir Smyth.&lt;/ref&gt; Birayê Prometheus jî alîkarî kire wê. Paşî Herakles giha li baxçeyê û di nav baxçê da [[Atlas]]ê. Sozek dane hev Herakles ji cihê wê bihûştê hilgirta ,Atlas jî ber vê we li Ladon'ê bimeşîya û sêva bi aniya. Atlas wezîfeya hilgirtina bihûştê emanetî da Herakles'ê û sêvên zêr berhev kir . Lê nehat , Herakles fêm kir ku hatiye xapandin. Lîstikeke pêkanî û dîsa bihuştê da ser pişta Atlas'ê. Sêvên zêr jî ji Atlas'ê stand û peywira xwe temam kir.

[[wêne : Hercules In The Garden of The Hesperides by Giovanni Antonio Pellegrini.jpg |thumb | Herperides û Herkul - Giovanni Antonio Pellegrini ]]

'''12-''' ''GIRTIN Û ANÎNA KERBEROS'Ê''

[[Kerberos]] kuçika [[Hades]]ê bû. Wezîfeya wê kesên ku dimrin û diçine binerdê , wan nahêle ji derîyên binerdê dîsa derkevin. Ji [[Eleusis]]ê alîkariya stand u li herêma [[Tanareum]]ê çu cihê mirîyan. Li wir Kerberos'ê gera lê paşî [[Thesus]]ê dît wê jî rizgar kir. Derket li Hades û [[Persephone]]yê ji wan destûr stand. Çu li cem Kerberos'ê gulaşê girtin. Herakles ser ket. Kerberos'ê anî bajerê [[Atina]]yê.Şah Eurystheus ji tirsa wê revî û xwe xef kir. Tê gotin ku gilêzên ji devê Kerberos'ê derketi pê wan nebatên bi jehr çêbûye.

[[wêne : Herakles Kerberos Louvre F204.jpg | thumb | Li ser vazoyekî girtina Kerberos'ê - muzeya Louvre / Fransa ]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}</text>
      <sha1>hubvvva5nxpmnglvtmknv8d468ag3n4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Herkûl</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125754</id>
    <redirect title="Hêraklês" />
    <revision>
      <id>1095111</id>
      <parentid>1076133</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:54:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Hêraklês]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Hêraklês]]</text>
      <sha1>5oi9xg3p3x6hgb5se38bccij9q9ynpo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Erîdû</title>
    <ns>0</ns>
    <id>128678</id>
    <revision>
      <id>1095065</id>
      <parentid>1093403</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:16:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15299" xml:space="preserve">{{Agahîdank şûnwara kevnare
 | name                    = Eridû
 | native_name             = 
 | alternate_name          = 
 | image                   = [[Wêne:Эриду.jpg|270px]]
 | alt                     = 
 | caption                 = Kevnarên bajarê Erîdû
 | map_type                = Rojhilata Nêzîk#Iraq
 | map_alt                 = 
 | map_size                = 
 | relief = yes
 | mapframe=yes
 | mapframe-point=on
 | mapframe-zoom=6
 | mapframe-marker=monument
 | coordinates             = {{koord|30|48|57|N|45|59|46|E|dim:250000|display=inline,title}}
 | location                = Tell Abu Shahrain, [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]], [[Iraq]]
 | region                  = [[Mezopotamya]]
 | type                    = 
 | part_of                 = 
 | length                  = 
 | width                   = 
 | area                    = 
 | height                  = 
 | builder                 = 
 | material                = 
 | built                   = Texmînî 5400 {{bz}}
 | abandoned               = Texmînî 600 {{bz}}
 | epochs                  = &lt;!-- actually displays as &quot;Periods&quot; --&gt;
 | cultures                = 
 | dependency_of           = 
 | occupants               = 
 | event                   = 
 | excavations             = 
 | archaeologists          = 
 | condition               = 
 | ownership               = 
 | management              = 
 | public_access           = 
 | website                 = &lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;
 | notes                   = 
}}
'''Erîdû''' an '''Erîdo''' ([[Zimanê sumerî|bi sumerî]]: 𒉣𒆠, ''eridug''; [[Akadî|bi akadî]]: ''irîtu''; bi erebiya îro: '''Tell Abu Shahrain'''), cihwarekî [[Arkeolojî|arkeolojîk]]&lt;nowiki/&gt;ê li başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku li gorî delîlên [[Arkeolojî|arkeolojîkên]] îro wekî bajarê herî kevnê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin. (cihwarê arkeolojîk li parêzgeha [[Zîqar (parêzgeh)|Zîqar]] a îro ya [[Iraq|Iraqê]] ye). Erîdû bi awayekî demdirêj ve wekî bajarê herî pêşîn ê başûrê [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] hatiye pejirandin û di roja îro de jibo bajarê herî kevnê cihanê nîqaşek li ser vê cihwarê arkeolojîk de heye.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=HUFdfwRpDykC&amp;printsec=frontcover#v=onepage&amp;q=eridu&amp;f=false|title=Mesopotamia: The Invention of the City|last=Leick|first=Gwendolyn|date=2002-08-29|publisher=Penguin UK|isbn=978-0-14-192711-4|language=en}}&lt;/ref&gt; Bajêr 12ê kîlomêtre li başûrê rojavayê bajarê [[Ur|Urê]] ye. Erîdû yek ji bajarên herî başûrê Mezopotamyayê ye û komek bajarên [[Sumer|sumeran]] e ku li dora perestgehan, bi awayekî ku ji hev re xûya dibin berfireh bûye. Avahiyên bajêr ji heriyê hatine çêkirin û li ser hev hatine avakirin. Bi mezinbûna perestgehan re û mezinbûna gund li derve, bajarekî mezintir hatiye avakirin. Perestgeh bi navê E-Abzu hatiye binavkirin û tê bawer kirin ku [[Enkî]] li Abzu jiyan kiriye ku perestgeh xwedî avhewayeke wisa ye ku tê bawer kirin ku hemî jiyana [[Ea|Enkî]] jê vî avhewayê çêbûye.

==Dîroka lêkolînê==
Di qada lêkolînê de 8 girên arkeolojîk hene.
* Girê 1 - Qada Pîroz a Ziggurat
* Girê 2 - Qesra Xanedaniya Destpêkê
* Girê 3 - 300 × 150 mêtre li herêmê, 2.5 mêtre bilind, 2.2 kîlometre NSW ji Ebû Šahreyn, kûşxaneyên Isin-Larsayê hatin dîtin.
* Girê 4 - 600 × 300 mêtre li herêmê, 2.5 kîlomêtran li başûrê rojavayê Ebû Şehreynê, kelûpelên Kasît hatin dîtin.
* Girê 5 - 500 × 300 mêtre li herêmê, 3 mêtre bilind, 1.5 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Şehreyn, serdema Nû-Babilî û Axamenîsiyan.
* Girê 6 - 300 × 200 metre li herêmê, 2 mêtre bilind, 2.5 li kîlomêtre başûrê rojavayê Ebû Şehreyn e.
* Girê 7 - 400 × 200 mêtre li herêmê, 1.5 mêtre bilind, 3 kîlomêtre li rojhilatê Ebû Šehrayî ye.
* Girê 8 - Usalla

[[Wêne:Eridu mound4c.8.png|thumb|Sêwirana Perestgeha E-abzu ya Erîdû]]
[[Wêne:Cities of Sumer (ku).svg|thumb|Nexşeya bajarên Mezopotamyaya kevnar. Bajarên Eridu û Ur li herî başûrê herêmê ye.]]

Cihê li Tel Ebû Şehreyn ku li nêzîkî Besrayê ye, çar caran hatiye kolandin. Wargeh di destpêkê de ji aliyê [[John George Taylor]] ve di sala 1855an de, ji aliyê [[R. Campbell Thompson]] ve di sala 1918an de û ji aliyê [[H. R. Hall]] ve di 1919an de hatiye kolandin. Vedîtinek balkêş ji hêla Hall ve perçeyek ji cama şîn a çêkirî bû ku serdema wî li dora sala 2000ên {{bz}}ê bû. Rengê şînê ku bi kobaltê hatiye çêkirin, sedsal beriya ku ev teknîk li [[Misira kevnare|Misirê]] hatiye bikaranîn, bi dest ketiye.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Garner|first=Harry|date=1956|title=An Early Piece of Glass from Eridu|url=https://www.jstor.org/stable/4199608|journal=Iraq|volume=18|issue=2|pages=147–149|doi=10.2307/4199608|issn=0021-0889}}&lt;/ref&gt; Kolandinên li wir ji sala 1946an heta 1949an ji nû ve ji aliyê Fuad Safar û Seton Lloyd ji aliyê [[Midûriyeta Giştî ya Îraqî ya Kevnar û Mîrateyê]] ve destpêkir. Bi van kolandinan rêzek ji 14e perestgehên li ser hev û goristanek [[Serdema Ubaid]] bi 1000 gorên ji kerpîçan ber bi başûrrojhilat ve hatine dîtin. Li gorî [[A. Leo Oppenheim]], ev vekolînên arkeolojîk destnîşan dikin ku &quot;di dawiyê de tevahiya başûr ket nav rawestandinê û dest ji înîsiyatîfa siyasî berdaye ji serwerên bajarên bakur re&quot;. Dibe ku ji ber zêdebûna şorbûna domdara ava avdaniya hilberandina çandiniyê û bajar di sala 600ê {{bz}}ê de hatiye terikandin. Di cotmeha sal 2014an de [[Franco D'Agostino]] ji bo amadekariyên ji nû ve destpêkirina kolandinê de seredana wargehê kir û bal kişand li ser hejmarek perçeyên kerpîç ên Amar-Sin ên li ser rûkalê hatine nivîsandin. Di sala 2019an de, kolandinên li Erîdûyê bi xebateke hevpar ên [[Îtalya]], [[Fransa]] û [[Îraq]]ê, ji nû ve da destpêkirin.

==Efsaneyên Erîdûyê==
Di hinek guhertoyên [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] de, berî ku lehiyek bi ser axê de were, Eridu yekem ji pênc bajarên ku qeraltî lê hatiye lê hatiye pejirandin.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Marchesi|first=Gianni|date=2010-01-01|title=The Sumerian King List and the Early History of Mesopotamia|url=https://www.academia.edu/10052536/The_Sumerian_King_List_and_the_Early_History_of_Mesopotamia|journal=in M. G. Biga - M. Liverani (eds.), ana turri gimilli: Studi dedicati al Padre Werner R. Mayer, S. J., da amici e allievi (Vicino Oriente - Quaderno 5; Roma), pp. 231-248}}&lt;/ref&gt; [[Lîsteya Qeralên Sumeran]] behsa du qeraltiyên Erîdû dike: Alulim, 28.800 sal serweriyê kiriye û Alalngar, 36.000 serweriyê kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://etcsl.orinst.ox.ac.uk/section2/tr211.htm|title=The Sumerian king list: translation|website=etcsl.orinst.ox.ac.uk|access-date=2022-06-18}}&lt;/ref&gt; [[Adapa]], ku kesekî ji Erîdû ye, wekî lehengek çanda pêşîn tê destnîşan kirin. Tê pêşbînîkirin ku di dema [[Qeraltiya Alulim]] de şaristanî hatiye bajêr.

Di mîtolojiya [[Sumer|Sumeran]] de, Erîdû mala perestgeha Abzu ya xwedawend [[Ea|Enkî]] bû ku hevtayê sumeriyê xwedawendê akadî Ea ye ku xwedayê avên kûr, aqil û efsûnê ye. Wekî hemû xwedawendên [[Sumer]] û [[Babîl (bajar)|Babîl]], [[Ea|Enkî/Ea]] jî wekî xwedawendekî herêmî dest pê kir ku li gorî kozmolojiya paşerojê, bi [[Anu]] û [[Enlîl]] re desthilatdariya kozmosê parve kiriye. Padîşahiya wî avên şîrîn ên li binê erdê bûn (Sumerî ab=av; zu=dûr).

Çîrokên Înanna, xwedawenda [[Urûk|Urûkê]], diyar dikin ji bo ku diyariyên şaristaniyê werbigire, wê çawa biçî Erîdûyê. Di destpêkê de Enkî, xwedawendê Erîdû, hewl da ku van çavkaniyên hêza xwe vegerîne lê paşê bi dilxwazî ​​qebûl kir ku [[Urûk]] niha navenda axê ye. Wisa dixuye ku ev referansekî efsaneyî ye ji bo veguheztina hêzê ber bi bakur ve.

Nivîsarên [[Babîl (bajar)|Babîlî]] behsa damezrandina Erîdûyê ji aliyê xwedawend [[Marduk]] ve wekî bajarê yekem, &quot;bajarê pîroz, rûniştina kêfa wan [xwedayên din]&quot; dikin.

Li dîwana [[Suryanî|Asuriyan]], nojdarên taybetî yên ku li ser edetên kevnar Erîdû, li başûr, hatine perwerde kirin, ji nîşan û nîşaneyên li ser laşê nexweş pêşbîniya nexweşiyê kirin û şîretên guncav û çavkaniyên efsûnî wekî derman pêşkêş kirin.

===Şîna jibo Erîdû===
Hilweşîna bajar û împeratoriyên Mezopotamya yên destpêkê bi gelemperî tê bawer kirin ku jiber encama têkçûna xwedawendan qewimiye. Cureyek bi navê Şînên Bajêr di serdema Îsîn-Larsayê de pêşketiye ku şîna herî navdar Şîna ji bo Ûrê ye. Di van girînan de çend beş (kirugu) hebûn ku tenê perçeyên wan hatine bidestxistin. Berevajî Ur yan Akad, baş nayê zanîn ka Erîdû çawa têk çûye  yan jî kengê, ji xeynî serdema xanedaniya destpêkê. Lîsteya Qralê Sumeran bi tenê dibêje: &quot;Piştre Erîdûg ket û padîşah birin Bad-tibira.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Vincente|first=Claudine-Adrienne|date=1995-01-01|title=The Tall Leilãn Recension of the Sumerian King List|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zava.1995.85.2.234/html|language=de|volume=85|issue=2|pages=234–270|doi=10.1515/zava.1995.85.2.234|issn=1613-1150}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Peled|first=Ilan|date=2015-01-01|title=A New Manuscript of the Lament for Eridu|url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.5615/jcunestud.67.2015.0039|journal=Journal of Cuneiform Studies|volume=67|pages=39–43|doi=10.5615/jcunestud.67.2015.0039|issn=0022-0256}}&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote&gt;&quot;Qeral li derveyî bajarê xwe ma, mîna ku bajarekî xerîb be. Bi hêsirên xemgîn girî. Bav Enkî wek bajarekî biyaniyan li derveyî bajarê xwe ma. Bi hêsirên xemgîn girî. Ji bo xatirê bajarê xwe yê zerardîtî, bi hêsirê xemgîn girî. Hevjîna wî, wek ku çivîkekî difire, bajarê xwe terikand. Dayika E-maḫ, Damgalnuna pîroz, ji bajarê xwe derket. Hêzên xwedayî yên bajarê hêzên xwedayiyên herî pîroz hatin hilweşandin. Bi awayekî tevlêhev li Erîdûgê her tişt wêran bûn.&quot;&lt;/blockquote&gt;

==Dîrok==
Erîdû yek ji niştecîhên pêşîn ên li herêma [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] ye ku 5400 sal berî zayînê, nêzîkî [[Kendava Besreyê|Kendava Besra]], li nêzîkî devê çemê Firatê ye. Ji ber kombûna aluvyonên li peravê bi hezar salan, bermahiyên Erîdû niha hinek dûrî kendava [[Ebû Şehreyn]] li [[Iraq|Iraqê]] ye. Di kolandinan de derketiye holê ku bajar li ser deverek qûmê   berê kes ku ti niştecîh li wê derê tinebune hatiye damezrandin. [[Piotr Steinkeller]] hîpotez kiriye ku xwedatiya herî pêşîn li Erîdû Xwedawendek bû ku paşê wekî xwedawenda erdê [[Ninhursag]] derketiye holê, (Nîn=Xanim, Hur=Çiya, Sag=Pîroz), bi paşerojê re [[Ea]] de wekî xwedawendiya mêran, encama hieros gamos, bi xwedawendiyek mêr yan karmendê perestgehê mezin bû.

Li gorî [[Gwendolyn Leick]], Erîdû li navenda sê ekosîstemên cihê ku piştgirîya sê şêwazên jiyanê yên cihêreng ên ku bi gihîştina ava şirînê li hawîrdora çolê de digihîjin hev, hatiye avakirin. Wisa dixuye ku niştecîhiya çandiniyê ya herî kevn, li ser bingeha çandiniya avdaniyê ku ji çanda Samarra ber bi bakur ve hatiye wergirtin bi avakirina cihûkên avê û avahiyên ji kerpîçan, hatiye avakirin. Çandên nêçîrvan-masîgir ên peravên ereban berpirsiyarê naverokên berfireh ên li ser peravê ereban bûn û dibe ku sumeriyên resen bin. Çanda sêyemînê ku beşdarî avakirina Erîdûyê bûye, koçerên Semîtî ye ku xwedî keriyên pez û bizinan bûn û di konan de li herêmên nîv-çolê jiyan kirine. Her sê çand bandorê li avakirinên pêşîn ên bajêr kirine. Niştecihbûna bajarî li ser kompleksek perestgehek mezin a ku ji heriyê hatiye çêkirin û di hundurê depreşek piçûk de bû ku av li dorê perestgehê dorpêç dike.

[[Kate Fielden]] radigihîne ku &quot;niştecihbûna gundê herî pêşîn (5000 sal berê zayînê) di derdora salên 2900 bz de bûye bajarekî girîng ê ji malên heriyê û qamîşan ku 8–10 hektar û 20–25 hektar rûerd digire.&quot; [[Mallowan]] di nivîsên xwe de diyar kiriye ku di heyama [[Ubaid]] de bajêr wekî &quot;bajarek ne asayî mezin&quot; bajêr  xwedî qadek bi kêmerdî bû. Rûerda bajêr 20–25 hektar bû &quot;4 hezar niştecihên bajêr&quot; hebûn. Her çend cihwar ji aliyê Xanedaniya Destpêkê II ve hatibe vegerandin jî, Jacobsen diyar dike ku &quot;Eridu ji bo hemî armancên pratîkî piştî serdema [[Ubaid]] de hatiye terikandin.&quot; Ruth Whitehouse Erîdû wekê &quot;Bajarek Destpêka Xanedaniya Mezin&quot; diyar kiriye. Hijdeh perestgehên li ser hev li cîhê [[Zîgurat]] a neqediyayî ya Amar-Sin ku serdema 2047 û 2039 salên {{bz}} de ne hatine dîtin. []Zîgurat]] li ser nivîsa ku li ser kerpîçekî hatiye nivîsandin, dîroka wî bi dîroka [[Amar-Sîn]] re hatiye tomarkirin.

==Avakarî==
[[Wêne:Eridu temple 7.png|thumb|Avahiya navendî ya hikûmeta Erîdûyê]]
Navenda bajarî ya Erîdû perestgeha [[Ea]]&lt;nowiki/&gt;yê ye ku jê re Xaniya Avhewayê dihate gotin. Navê perestgehê bi sumerî: 𒂍𒍪 𒀊 E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.ZU.AB, [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-abzu; bi akadî: ''bītu apsû'') ye. Piştre jî ku di dîroka paşerojê de bi navê Mala Avê hatiye binavkirin, bi sumerî: {{cuneiform|𒂍}}{{cuneiform|𒇉}}, E&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;.LAGAB×HAL; [[É (temple)|e&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]-engur; bi akadî: ''bītu engurru'') ye.

Di serdema Ur III de li Ur-Nammu zîguratek li ser bermayiyên perestgehên berê hatiye çêkirin.

Ji xeynî Enmerkarê Urukê (wek ku di destanên Aratta de tê gotin), çend qeralên Sumer ên paşerojê yên dîrokî, di nivîsarên ku li vir hatine dîtin de têne behskirin ku ev qeral li ser perestgeha e-abzu xebitîne yan jî perestgehê nû kirine. Di nav qeralan de Elîliyê Ur;  Ur-Nammu, Shulgi û Amar-Sin ên Ur-III, û Nur-Adad ên Larsa heye.

===Mala Avhewayê (E-Abzu)===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Serrast !! Dîrok (BZ) !! Serdem !! Pîvan (m) !! Nîşe
|-
| XVIII || 5300 || - || 3×0.3 || Dîwarên xewê
|-
| XVII || 5300–5000 || - || 2.8×2.8 || Cella yekem
|-
| XVI || 5300–4500 || Early Ubaid || 3.5×3.5 ||
|-
| XV || 5000–4500  || Early Ubaid || 7.3×8.4 ||
|-
| XIV || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XIII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XII || 5000–4500  || Early Ubaid || - || Tu avahî nehatine dîtin
|-
| XI || 4500–4000 || Ubaid || 4.5×12.6 || Platforma yekem
|-
| X || 4500–4000 || Ubaid || 5×13 ||
|-
| IX || 4500–4000 || Ubaid || 4×10 ||
|-
| VIII || 4500–4000 || Ubaid || 18×11 ||
|-
| VII || 4000–3800 || Ubaid || 17×12 ||
|-
| VI || 4000–3800 || Ubaid || 22×9 ||
|-
| V || 3800–3500|| Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| IV || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| III || 3800–3500 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| II || 3500–3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
| I || 3200 || Early Uruk || - || Tenê platform dimîne
|-
|}

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Mezopotamya]]
[[Kategorî:Keleporên cîhanê]]
[[Kategorî:Cihên arkeolojîk]]</text>
      <sha1>4oj75qu2y9uu0nxw99o84tmz11u3spb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dîroka sumeran</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129007</id>
    <revision>
      <id>1095061</id>
      <parentid>1093285</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:07:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21992" xml:space="preserve">[[Wêne:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|Gudea ya Lagaşê, dora 2100 {{bz}}.]]
[[Wêne:Relief Im-dugud Louvre AO2783.jpg|thumb|Rolyeya dengdanê ya Ur-Nanshe, qeralê Lagaşê ye ku xwedaya çûk Anzu (an Im-dugud) wekî ajelekî serê şêr temsîl dike.  Alabaster, Early Dynastic III (2550–2500 b.z.); li Telloh, bajarê kevnar ê Girsu hatiye dîtin.]]
'''Dîroka sumeran''', dîrokekî mirovahiyê ye ku di hezarsala 5 û 3yê {{bz}} li [[Başûrê Mezopotamyayê]] qewimiye û serdemên [[Ubaîd]] û [[Urûk|Urûkê]] ya pêşdîrokî vedigire. Şaristaniya sumeriyan, şaristaniya herî kevn ê herêmê yê ku bi hilweşîna [[Xanedaniya Sêyem a Ûrê]] re li dora sala 2004 {{bz}} de bi dawî bûye. Piştî heyama sumeriyan, heyamek veguhêz a dewletên Amorî yên beriya geşedaniya [[Babîl (dewlet)|Babîlê]], di sedsala 18an a {{bz}} de derketine holê.

Li [[Başûrê Mezopotamyayê]] rûniştgeha herî kevn a naskirî [[Tell el-'Oueili]] ye. Sumeriyan îdia kirine ku şaristaniya wan ji aliyê xwedawendê wan [[Ea]] yan jî şêwirmendê wî (an Abgallu ji ab=av, gal=mezin, lu=mirov) [[Adapa]] U-an (Oannes a Berossus) ve hatiye avakirin. Kesên pêşî yên li [[Erîdû|Erîdûyê]] çanda Samarrayê ji [[Bakurê Mezopotamyayê]] bi xwe re anîne û bi serdema [[Ubaîd]] re têne naskirin lê nayê zanîn ka ev [[Sumer|Sumerî]] ne (paşê bi serdema [[Urûk]]ê ve hatine girêdan) yan na.

==Demname==
&lt;center&gt;
&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:800 height:75
PlotArea  = left:25 right:15 bottom:20 top:25
AlignBars = justify

Colors =
    id:time value:rgb(0.7,0.7,1) #
    id:period value:rgb(1,0.7,0.5) #
    id:age value:rgb(0.95,0.85,0.5) #
    id:era value:rgb(1,0.85,0.5) #
    id:eon value:rgb(1,0.85,0.7) #
    id:filler value:gray(0.8) # background bar
    id:black value:black

Period     = from:-5300 till:-1940
TimeAxis   = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:200 start:-5300
ScaleMinor = unit:year increment:50 start:-5300

PlotData =
  align:center textcolor:black fontsize:10 mark:(line,black) width:15 shift:(0,-5)

  bar:&amp;nbsp; color:era
  from:-5300 till:-4100 shift:(0,0) text:[[Serdema Ubeid]]~[[Kalkolîtîk|(Kalkolîtîk)]]
  from:-4100 till:-2900 shift:(-20,0) text:[[Serdema Urûk]]~[[Kalkolîtîka Dereng|(Kalkolîtîka Dereng)]]
  from:-4100 till:-3300 shift:(-20,10) text:[[Uruk|Uruk XIV-V]]
  from:-3300 till:-3000 shift:(0,5) text:[[Uruk|Uruk IV]]
  from:-3100 till:-2900 shift:(0,-7) text: [[Uruk|Uruk III]]
  from:-2334 till:-2218 shift:(0,-7) text:[[Akadî]]
  from:-2218 till:-2047 shift:(0,5) text:[[Gutî]]
  from:-2047 till:-1940 shift:(7,-7) text:[[Ur III period|Ur III]]

  bar:&amp;nbsp; color:eon
  from:-2900  till:-2334 shift:(0,17) text:&quot;[[Xanedaniya Destpêkê]]&quot;
  from:-2900 till:-2800 shift:(0,7) text:I
  from:-2800 till:-2600 shift:(0,7) text:II
  from:-2600 till:-2500 shift:(0,7) text:IIIa
  from:-2500 till:-2334 shift:(0,7) text:IIIb
&lt;/timeline&gt;
&lt;/center&gt;

==Bajar-xanedanên pêşîn==
[[Wêne:Cities of Sumer (ku).svg|thumb|Nexşeya bajarên sumeriyan.]]
Dibe ku jiyana bajarî ya daîmî yên li seranserê salê, bi pratîkên çandiniyê yên zexm ve derketiye holê. Xebatên ku jibo cihûkên avdanê hatiye kirin, dibe sedema xwarin û  çandiniya zêde û di vê encamê de jî nifus ên bajarî yên daîmî her ku diçe zêde bûne. Navendên [[Erîdû]] û [[Urûk]], ku du ji bajarên herî pêşîn in, li pey hev kompleksên perestgehan ên mezin ên ku ji kerpîçan hatine çêkirin, hatine avakirin. Wekê perestgehên piçûk ên bi niştecîhên herî pêşîn ve, di heyama [[Xanedaniya Destpêka I]] de, bûne avahiyên herî bi heybet li bajarên xwe yên pîroz ku her yek ji xwedawendê xwe re hatiye bijartin. Ji başûr ber bi bakur ve, perestgeh-bajarên sereke, kompleksa perestgeha wan ên sereke û xwedawendên ku ji wan re xizmet dihate kirin ev in:
* [[Erîdû]], [[E-Abzu]], [[Ea]]
* [[Ur]], [[E-kishnugal]], [[Şîn (mythology)|Nanna]] (heyv)
* [[Larsa]], [[E-babbar]], [[Utu]] (roj)
* [[Urûk]], [[E-anna]], [[Inana]] and [[An (goddess)|An]]
* [[Bad-tibira]], [[E-mush]], [[Tammuz (deity)|Dumuzi]] û [[Inana]]
* [[Gîrsû]], [[E-ninnu]], [[Ningirsu]]
* [[Umma]], [[E-mah]], [[Shara (god)|Shara (son of Inana)]]
* [[Nîbûr]], [[E-kur]], [[Enlil]]
* [[Shuruppak]], [[E-dimgalanna]], Sud (guhertoya Nînlîl, jina Enlîl)
* [[Marad]], [[E-igikalamma]], Lugal-Marada (variant a [[Ninurta|Nînurta]])
* [[Kîş]], ?, [[Ninhursag]]
* [[Sîppar]], [[E-babbar]], [[Utu]] (roj)
* [[Kutha]], [[E-meslam]], [[Nergal]]

Beriya 3000 salên {{bz}}ê jiyana siyasî ya bajêr ji aliyê padîşah (ensî) ve bi alîkariya meclîsa rûspiyan û li ser bingeha van perestgehan dihat meşandin lê nayê zanîn ku li bajaran çawa di demên despêkê de mîrên sekuler bi navûdeng bûne. Pêşveçûn û pergala rêvebirinê dibe sedem ku tabletên arkaîk li dora 3500 û 3200 salên {{bz}}ê de û nivîsandina îdeografî (z. 3100 {{bz}}) li dora 2500 salên {{bz}}ê de di nivîsandina logografî de hatiye pêşve xistin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www-personal.umich.edu/~piotrm/WRISYRRE.htm|title=WRISYRRE|website=www-personal.umich.edu|access-date=2022-07-23}}&lt;/ref&gt; Wekî ku sumerolog (sumernas) [[Christopher Woods]] di Nivîsara Mezopotamya ya Destpêkê de destnîşan dike: &quot;Dîroka rastîn a nivîsarên kevnar ên kunîfîk ne diyar e, ji ber ku hema hema hemî tablet di çarçoveyek arkeolojîk a duyemîn de, bi taybetî, di nav hemberiyên ku analîzên stratîgrafîk ên rast red dikin, hatine keşfkirin. Tabloyên axê yên ku bi tava rojê hatine hişkkirin ku bi eşkereyî ji kêrhatina xwe derbas bûne, digel bermayiyên din, wek çîpên kerpîç, moriyên ax û kerpîçên heriyê yên şikestî, hatine bikar anîn, ji bo ku bingehên avakirina nû dagirtin - ji ber vê yekê, nayê zanîn ku were destnîşankirin ka tablet kengî hatine nivîsandin û hatine bikaranîn.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/664327312|title=Visible language : inventions of writing in the ancient Middle East and beyond|date=2010|publisher=Oriental Institute of the University of Chicago|others=Christopher Woods, Geoff Emberling, Emily Teeter, University of Chicago. Oriental Institute|isbn=978-1-885923-76-9|location=Chicago, Ill.|oclc=664327312}}&lt;/ref&gt; Bi vê yekê re, tê pêşniyar kirin ku ramanên nivîsandinê li seranserê deverê pêşkeftî, li gorî [[Theo J. H. Krispijn]],&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.universiteitleiden.nl/en/staffmembers/theo-krispijn|title=Theo Krispijn|website=Leiden University|language=en|access-date=2022-07-23}}&lt;/ref&gt; di çarçoveya dema jêrîn de ye:&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2015-08-16|title=Dietrich Sürenhagen|url=https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Dietrich_S%C3%BCrenhagen&amp;oldid=145100950|journal=Wikipedia|language=de}}&lt;/ref&gt;

''Kronolojiya stratîgrafiya têkildar''
&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:555 height:75
PlotArea  = left:25 right:15 bottom:20 top:25
AlignBars = justify

Colors =
    id:time value:rgb(0.7,0.7,1) #
    id:period value:rgb(1,0.7,0.5) #
    id:age value:rgb(0.95,0.85,0.5) #
    id:era value:rgb(1,0.85,0.5) #
    id:eon value:rgb(1,0.85,0.7) #
    id:filler value:gray(0.8) # background bar
    id:black value:black

Period     = from:-5300 till:-1940
TimeAxis   = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:200 start:-5300
ScaleMinor = unit:year increment:50 start:-5300

PlotData =
  align:center textcolor:black fontsize:10 mark:(line,black)

 mark:(line,black)  textcolor:black  fontsize:M
 bar:&amp;nbsp;  mark:(line,black)  align:center  shift:(0,15)

 at:-3400 text:A width:20
 at:-3300 text:B width:20
 at:-3240 text:C width:20
 at:-3000 text:D width:20

  bar:&amp;nbsp; color:era  mark:(line,black) width:10
  from:-4100 till:-3300 shift:(0,0) text:[[Uruk|Uruk XIV-V]]
  from:-3300 till:-3000 shift:(0,0) text:[[Uruk|Uruk IV]]
  from:-3100 till:-2900 shift:(0,-10) text: [[Uruk|Uruk III]]
&lt;/timeline&gt;
&lt;br /&gt;
:::&lt;small&gt;'''A''' : c. 3400 {{bz}}: Tableta jimareyî; '''B''': c.  3300 {{bz}}: Tableta jimareyî bi [[Logogram]]man;&lt;br /&gt;'''C''': c.  3240 {{bz}}: Nivîsar (Phonogram); '''D''': c.  3000 {{bz}}: Nivîsara ferhengî&lt;/small&gt;

==Dîrok==
===Despêk û protodîrok===
Dîroka destpêkê û protodîroka [[Başûrê Mezopotamya]] di serdemên [[Ubaid]] (6500–3800 {{bz}}), Urûk (nêz. 4000 heta 3100 salên {{bz}}) û [[Serdema Jemdet Nasr]] de (3100 heta 2900 {{bz}}) tê dabeş kirin. Di warê zanistiye de li ser kengî hebûna [[Sumer|Sumeran]] li herêmê dest pê kiriye, her çend bi gelemperî tê pêşbînîkirin kirin ku [[Zimanê sumerî|zimanê Sumerî]] di dawiya serdema [[Urûk|Urûkê]] de li [[Başûrê Mezopotamyayê]] hatiye bikar anîn, nakokî hene. Hinek lêkolîner di wê baweriyê de ne ku Sumerî heta 3600 salên {{bz}}ê diçe lê hinek lêkolîner ên din bawer dikin ku hebûna [[Sumer|Sumeran]] vedigere serdema [[Ubaid]] a pêşîn yan jî berî wî.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com.tr/books?id=DoyTDAAAQBAJ&amp;dq=ubaid+uruk+%2522jemdet+nasr%2522+sumerian&amp;pg=PA40&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Ancient Near Eastern History and Culture|last=Jr|first=William H. Stiebing|date=2016|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-51116-0|language=en}}&lt;/ref&gt;
===Serdema Xanedaniyên Destpêkê===
Serdema Xanedaniya Destpêkê piştî veqetînek çandî bi serdema pêşîn a Jemdet Nasr re dest pê kir ku bi radyo-karbonê ve bi qasî 2900 salên {{bz}}ê di destpêka Serdema Destpêka Xanedaniya I de hatiye damezrandin. Hêj ti nivîsar nehatine dîtin ku tu navên padîşahan ku dikarin bi serdema Xanedaniya Destpêka I-ê re têkildar bin, verast bikin. Serdema ED I ji heyama ED II bi morên silindir ên teng ên serdema ED I û morên firehtir ên ED II yên ku bi dîmenên ziyafetê an dîmenên pêşbaziya heywanan hatine xemilandin ji heyama ED II tê cûda kirin. Serdema Destpêka Xanedaniya II-yê dema ku [[Gilgamêş]], padîşahê navdar ê Uruk, tê bawer kirin ku padîşah bûye. Nivîsên ji serdema ED II hêj jî nehatine fêm kirin.  Nivîsên paşerojê ku hatine dîtin hinek navên Xanedaniya Destpêkê II ji Lîsteya Qeralên Sumeran hildigirin. Serdema Destpêka Xanedaniya IIIa, ku wekî serdema Fara jî tê zanîn, di dema nivîsandina sîllabî de dest pê kiriye. Tomarên hesabkirinê û nivîsarek logografî ya ku nehatiye eşkerekirin, berî [[Serdema Fara]] hebûn, lê herikîna tevahî ya axaftina mirovan yekem car li ser 2600 sala  {{bz}}ê de, di destpêka [[Serdema Fara]] de hatiye tomar kirin. Serdema Destpêka Xanedaniya IIIb wekî serdema Pêş-Sargonîk jî tê zanîn.

Hegemonyaya ku ji aliyê kahniya Nippur ve hat dayîn, di nav çend xanedanên hevrik de cih girtiye, ku ji bajarên-dewletên Sumeran ên kevneşopî Kîş, Ûrûk, Ûr, Adab û Akshak û her weha hinek ji derveyî [[Başûrê Mezopotamyayê]], mîna  [[Awan]], [[Hemazî]] û [[Marî]], heta ku Akadiyan, di bin Sargonê Akkadî de, bi ser herêmê de girtine dewam dike.

====Xanedaniya yekem a Kîş====
[[Wêne:Tableta con trillo.png|thumb|Tabloya Kiş, tableta kevirê kisil a ji Kişê ya bi piktografik ku bi tîpên cûnî yên destpêkê (nêzîkî 3350–3200 {{bz}}ê) hatiye nivîsandin.]]
Dibe ku mînaka herî kevn a nivîsandinê ya naskirî ye.
Navê Xanedaniya herî kevn a di navnîşê de ku ji çavkaniyên din ên efsanewî tê zanîn [[Etana]] ye, ku jê re dibêjin &quot;şivanê ku hilkişiyaye ezman û hemî welatên biyanî hevgirtî&quot;. Ew ji hêla Roux ve tê pêşbînîkirin ku nêzîkî 3000 salê {{bz}}ê jiyaye.  Di nav 11e padîşahên ku li pey wan hatine, çend navên [[Akadî]] yên [[Semîtîk]] hatine tomar kirin, ku destnîşan dike ku van kesan rêjeyek mezin a nifûsa vî bajarê bakur pêk tînin. Di lîsteyê de padîşahê herî pêşîn ê ku hebûna wî ya dîrokî bi rengekî serbixwe bi nivîsên arkeolojîk ve hatî pejirandin, En-me-barage-si yê Kîş e (2600 salê {{bz}}), tê gotin ku [[Elam]] têk biriye û perestgeha [[Enlîl]] li [[Nîppurê]] ava kiriye. Tê gotin ku cîgirê Enmebaragesi, Aga, bi [[Gilgamêş|Gilgamêşê]] Urûk, padîşahê pêncemîn ê wî bajarî re şer kiriye. Ji vê demê û vir ve, ji bo demekê [[Urûk]] li [[Sumer|Sumerê]] bûye xwedî hegemonyayeke.  Ev qelsiya lîsteya padîşahên Sumeran nîşan dide, ji ber ku hevdem pir caran di xanedanên li pey hev de têne bicîh kirin, ji nû ve avakirinê dijwar dike.

====Yekemîn Xanedaniya Urûkê====
[[Mesh-ki-ang-gasher]] wekî yekem Padîşahê [[Urûk|Urûkê]] tê navnîş kirin. Li pey wî jî [[Enmerkar]]. [[Destana Enmerkar]] û Xudanê [[Aratta]] behsa sefera wî ya bi çem ber bi [[Aratta]], welatekî çiyayî, dewlemend-mêneral ji [[Sumer|Sumerê]] ve, dike. Piştê wî efsaneya Lugalbanda, ku ji yek efsaneyên perçekirî jî tê zanîn û piştre re jî efsaneyên [[Dumuzid]] û [[Masîgir]], dişopîne. Padîşahê herî navdar ê vê xanedanê cîgirê [[Dumuzid]] [[Gilgamêş (destan)|Gilgamêş]] bû, lehengê [[Gilgamêş (destan)|Destana Gilgamêş]] ku jê re kurê [[Lugalbanda]] dihate gotin. Kopiyên kevnar, perçebûyî yên vê nivîsê li cihên ji hev dûr wek [[Hattusas]] li [[Anatolya Navîn|Anatolyayê]], [[Megiddo]] li [[Îsraêl|Îsraîlê]] û [[Tell el Amarna]] li [[Misir|Misirê]] hatine dîtin.

====Xanedaniya yekem a Urê====
[[Wêne:Golden helmet of Meskalamdug in the British Museum.jpg|thumb|Helmeta zêrîn ya Meskalamdug, hikumdarê Xanedaniya Yekemîn a Ur, di sedsala 26an ê {{bz}}ê.]]
Xanedaniya yekem a [[Ur|Urê]] di beriya zayînê di sedsala 26an de ye.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/cambridgeancient0001unse|title=The Cambridge ancient history|date=1970|publisher=Cambridge [England] ; New York : Cambridge University Press|others=Internet Archive|isbn=978-0-521-85073-5}}&lt;/ref&gt; [[Meskalamdug]] yekem padîşahê arkeolojîk (Lugal ji lu=man, gal=mezin) a bajarê Urê ye. Di cihî wî de kurê wî [[Akalamdug]] û di cihî [[Akalamdug]] de jî kurê wî [[Mesh-Ane-pada]] bûye padîşah. [[Mesh-Ane-pada]] yekem padîşahê [[Ur]] e ku di navnîşa padîşah de tê navnîş kirin û dibêje ku wî [[Lugalkildu]] yê [[Urûk|Urûkê]] têk biriye. Her weha dixuye ku wî [[Kîş]] xistiye bin fermana padîşahiya xwe, paşê ji bo xwe sernavê &quot;Padîşahê Kiş&quot; wergirtiye. Ev sernav ji hêla gelek padîşahên xanedanên seretayî ve piştî demek şûnda hatiye bikaranîn. Qeralê Kîş [[Mesilim]] ji nivîsarên [[Lagaş]] û [[Adab]] tê zanîn ku wî li wan bajaran perestgehan çêkiriye, dixuye ku wî hinek bandor li wan kiriye. Her weha ew di hinek bîranînên pêşîn ên Lagaş de tê gotin ku ew wekî kesê navberdîtina nakokiyek sinorî di navbera [[Lugal-sha-engur]], ensi (serokkahîn an parêzgar) [[Lagaş]] û ensi dijberê wan ê sereke, bajarokê cîran a [[Umma]]&lt;nowiki/&gt;yê ye. Ji ber nebûna navên hevdem ên din di nivîsan de û nebûna wî ji lîsteya padîşah, cihgirtina [[Mesilim]] berî, di dema, an jî piştî serdestiya [[Mesannepada]] li [[Ûr|Ûrê]] ne diyar e.

====Xanedaniya Awan====
Dîroka vê xanedaniyê di sedsala 26an ê berî zayînê de ye û di heman demê de di dîroka vî xanedanê de bi awayekî zelal behsa [[Elam]] jî tê kirin.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.ca/books?id=WE62CgAAQBAJ&amp;pg=PA79|title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State|last=Potts|first=D. T.|date=2016|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-09469-7|language=en}}&lt;/ref&gt; Li gorî lîsteya şahên [[Sumer|Sumeran]], Elam, cîranê [[Sumer]] li rojhilat, li [[Sumer|Sumerê]] ji bo demeke kurt padîşahiyê kir û navenda xanedaniyê li bajarê [[Awan|Awanê]] bû.

====Xanedaniya duyem a Urûkê====
[[Enshakushanna]] padîşahê [[Urûk|Urûkê]] bû ku di hezarsala 3an a {{bz}}ê de ye, ku navê wî di lîsteya padîşahên [[Sumer|Sumeran]] de ye û tê gotin ku emrê wî 60 sal bûye. Li [[Urûk|Urûkê]] [[Lugal-kinishe-dudu]] hatiye cihî wî lê dixuyê ku hegemonya jibo demekê kurt derbasî [[Eannatum|Eannatumê]] [[Lagaş|Lagaşê]] bûye.

====Împeratoriya Lugal-Ane-mundu ya Adab====
Piştî vê serdemê, herêma [[Mezopotamya]] dixuye ku ketiye bin sîwana dagîrkerekî [[Sumer|Sumerî]] yê ji [[Adab]], [[Lugal-Ane-mundu]] ku li ser [[Urûk]], [[Ur]] û [[Lagaş|Lagaşê]] hikum dike. Li gorî nivîsaran, wî ji [[Kendava Besreyê|Kendava Besrayê]] heta [[Deryaya Navîn]] û heta [[Zagros (rêzeçiya)|Çiyayên Zagrosê]] ku [[Elam]] jî di nav de ye, hikum kiriye. Lêbelê, împeratoriya wî bi mirina wî re hilweşiya; lîsteya padîşahan diyar dike ku [[Marî]] li [[Mezopotamya]] Jorîn bajarê din ê ku hegemonyayê girtiye.

====Kug-Bau û xanedaniya sêyem a Kîş====
Xanedaniya sêyem a Kişê ku tenê ji hêla Kug-Bau an Kubaba ve hatiye birêvebirin, di rastiyê de bêhempa ye ku ew yekane jina ku di navnîşa padîşahan de navê wî wekî &quot;padîşah&quot; hatiye binavkirin. Navnîş tîne ziman ku ew beriya ku hegemonyaya Mari hilweşîne û bibe padîşah, xwediyê meyxaneyê bû. Di sedsalên paşerojê de, ew wekî xwedawendek piçûk, nemaze li Qerqamîşê, hate perizîn, ku di serdema Hûrî û Hîtîtan de hinek statu bi dest xistiye. Di serdema Frîgya ya piştî Hîtît de jê re Kubele (latînî Kîbele), wekî Dayika Mezin a Xwedawendan hatiye binavkirin.

====Xanedaniya Ekşakê====
Berî ku di Xanedaniya Çaremîn a Kişê de ji hêla serdestan ve were têkbirin. Xanedaniya Ekşakê jî bi rêzek serwerên ku ji Puzur-Nirah, Ishu-Il û Shu-Suen, kurê Ishu-Il dirêj dibe, serxwebûna xwe bi dest xistiye.

====Xanedaniya yekem a Lagaşê====
Xanedaniya yekem a [[Lagaş|Lagaşê]] di beriya zayînê di sedsala 25an de ye. [[En-hegal]] wekî yekem serwerê naskirî yê Lagaşê hatiye tomar kirin, ku bi [[Urûk|Urûkê]] ve girêdayî ye. Li pey hegemonyaya [[Mesannepada]] ya Ur, [[Ur-Nanshe]] li cihî [[Lugal-sha-engur]] bû serokkahînek nû yê Lagaşê û serxwebûna xwe bi dest xist û dibe padîşah. Wî [[Ur|Urê]] têk bir û padîşahê [[Umma]] Pabilgaltuk girt. Di bermahiyên avahiyek ku ew bi perestgeha [[Ningirsu]] ve girêdayî ye, rolyefên bass ên terrakota yên padîşah û kurên wî û her weha lewheyên onîksê û serê şêran ên di onîksê de hatine dîtin ku karê [[Misir|Misirê]] tîne bîra mirovan.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|title=Babylonia and Assyria|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Babylonia_and_Assyria|journal=1911 Encyclopædia Britannica|volume=3}}&lt;/ref&gt; Di nivîsekê de tê gotin ku keştiyên Dilmunê (Behreyn) ji welatên biyanî dar wek bac anîne. 

[[Eannatum]], neviyê [[Ur-Nanshe]], bi bajarên Urûkê re (ji aliyê Enshakushana) li [[Ur]], [[Nîppur]], [[Ekşak]] û [[Larsa]], li tevahiya navçeya [[Sumer|Sumerê]] dibe padîşah.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Li [[Umma|Ummayê]] sîstema bacê hate bikaranîn - ji her kesê li vir dijîn hinek genim dihat standin ku diviyabû bihata xezîneya xwedawenda [[Nina]] û xwedawenda [[Ningirsu]]. Tevgerên [[Eannatum]] ji sinorên [[Sumer]] derbas bûn û wî beşek ji [[Elam|Elamê]] dagir kir, bajarê [[Az]] li ser [[Kendava Besreyê|Kendava Besrayê]] girt û bac stand heta [[Marî]] yê lêbelê gelek warên ku wî zeft kiribûn gelek caran li hemberî wî di serhildanê de bûn. Di dema desthilatdariya wî de, perestgeh û qesrên li [[Lagaş|Lagaşê]] û cihên din hatin restorekirin yan çêkirin.  Bajaroka [[Nîna]] yan jî [[Nînowaya paşîn]], ji nû ve hate avakirin û kanî û avgehên nû hatin kolandin. Li cihê [[Eannatum]] birayê wî, En-anna-tum I hat. Di dema desthilatdariya wî de, [[Umma]] careke din serxwebûna xwe di bin serweriya [[Ur-Lumma]] de destnîşan kir, ku êrişî [[Lagaş|Lagaşê]] bi ser neket.

Kurê wî û cîgirê wî [[Entemena]] carek din dîsa prestîja [[Lagaş|Lagaşê]] vegerandin. [[Illi]] ya [[Umma]], bi alîkariya hevalbendê xwe [[Lugal-kinishe-dudu]] yan jî [[Lugal-ure]] yê [[Urûk|Urûkê]], cîgirê [[Enshakushana]] ku di heman demê de di navnîşa padîşah de bû, wî bindest kirin. Wisa dixuye ku [[Lugal-kinishe-dudu]] di wê demê de kesayetek berbiçav bû, ji ber ku wî jî îdîa dikir ku hikumdariya [[Kîş]] û [[Ur|Urê]] dike.

====Împeratoriya Lugal-zage-si ya Urûkê====
Urûkagîna (k. 2359–2335 b.z. kronolojiya kurt) hate hilweşandin û bajarê wî [[Lagaş]] ji hêla [[Lugal-zage-si]], serokkahîn ê Ummayê ve hate desteser kirin. [[Lugal-zage-si]] jî [[Urûk]] û Ur desteser kir û [[Urûk|Urûkê]] wek paytexta xwe diyar kir. Di nivîseke dirêj de ku wî bi sedan li ser vazoyên kevirî yên ku ji bo [[Enlîl]] [[Nîppur|Nîppurê]] hatiye xêzkirin çêkiriye, ew pesnê xwe dide ku padîşahiya wî &quot;ji [[Deryaya Bering|Deryaya Jêrîn]] ([[Kendava Besreyê|Kendava Besrayê]]), bi Dîcle û Firatê, heta Deryaya Jorîn&quot; yan jî [[Deryaya Navîn]] dirêj bûye.&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Babylonia and Assyria|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Babylonia_and_Assyria|journal=1911 Encyclopædia Britannica|volume=3}}&lt;/ref&gt; Piştre Împeratoriya wî ji aliyê Sargonê [[Akadî]] ve hat hilweşandin.

===Împeratoriya akadî===
Serdema Akadî b. 2334–2147 {{bz}}ê (kronolojiya navîn). Li jêr navnîşek padîşahên naskirî yên vê serdemê heye:
{| class=&quot;wikitable&quot;
|Sargon
|c. 2334–2279 BZ
|
|-
|Rimush
|c. 2278–2270 BZ
|kurê Sargonê biçûk
|-
|Man-ishtishu
|c. 2269–2255 BZ
|kurê Sargonê mezin
|-
|Naram-Sin
|c. 2254–2218 BZ
|kurê Man-iştişo
|-
|Şar-kalî-şarrî
|c. 2217–2193 BZ
|kurê Naram-Suen
|-
|Irgigi
|
|
|-
|Imi
|
|
|-
|Nanum
|
|
|-
|Elulu
|
|
|-
|Dudu
|c. 2189–2168 BZ
|
|-
|Şu-Durul
|c. 2168–2147 BZ
|Akad ji aliyê Gûtiyan ve têk çû
|}

==Binêre==
* [[Sumer]]
* [[Zimanê sumerî]]
* [[Dîroka Mezopotamyayê]]
* [[Mezopotamya]]

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Sumer]]
[[Kategorî:Dîroka Mezopotamyayê|Sumer]]</text>
      <sha1>n0bjxjtivgpj6180o0n30bzoi5c1tue</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Odysseus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129117</id>
    <redirect title="Odîseûs" />
    <revision>
      <id>1095117</id>
      <parentid>1094996</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:55:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Odîseûs]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Odîseûs]]</text>
      <sha1>jish8t8e0175kwfyh6mgi6btl7j1wgy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Odysseûs</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129118</id>
    <redirect title="Odîseûs" />
    <revision>
      <id>1095118</id>
      <parentid>1094998</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T03:56:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>7548</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Robot: Fixing double redirect to [[Odîseûs]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Odîseûs]]</text>
      <sha1>jish8t8e0175kwfyh6mgi6btl7j1wgy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Herakles</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129122</id>
    <redirect title="Hêraklês" />
    <revision>
      <id>1095023</id>
      <timestamp>2022-08-13T12:24:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Herakles]] weke [[Hêraklês]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Hêraklês]]</text>
      <sha1>5oi9xg3p3x6hgb5se38bccij9q9ynpo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Medusa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129123</id>
    <redirect title="Medûsa" />
    <revision>
      <id>1095028</id>
      <timestamp>2022-08-13T12:34:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Medusa]] weke [[Medûsa]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Medûsa]]</text>
      <sha1>5vfwd6f5udqluxb3ob7t9nuo8cut5ih</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ksenofanes</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129124</id>
    <redirect title="Ksenofanês" />
    <revision>
      <id>1095031</id>
      <timestamp>2022-08-13T12:36:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Ksenofanes]] weke [[Ksenofanês]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Ksenofanês]]</text>
      <sha1>t5uqt5daokfd8m4u2n05mkwog7ecn6m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tales</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129125</id>
    <redirect title="Talês" />
    <revision>
      <id>1095035</id>
      <timestamp>2022-08-13T12:40:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Tales]] weke [[Talês]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Talês]]</text>
      <sha1>9gh5cpaeu32g9k4h4mvs1a0mf8lbr29</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sofî Omer</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129126</id>
    <revision>
      <id>1095039</id>
      <timestamp>2022-08-13T15:32:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik''' ({{Jidayikbûn|1952}} li Şemzînan, Colemêrg, Bakurê Kurdistanê) govenvanekî kurd e ku bi şêwaza xwe yê listika govendê tê naskirin. ==Jînenîgarî== Sofî Omer li navçeya Şemzînan a Colemêrgê dijî. Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de diçe govend dikişîne. ==Çavkanî== {{Çav...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="501" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik''' ({{Jidayikbûn|1952}} li Şemzînan, Colemêrg, Bakurê Kurdistanê) govenvanekî kurd e ku bi şêwaza xwe yê listika govendê tê naskirin.
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li navçeya Şemzînan a Colemêrgê dijî. Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de diçe govend dikişîne.
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>gplxomgywc6bt832vgs4mikmfflgfn3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095041</id>
      <parentid>1095039</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T15:37:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1155" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaza xwe yê listika govendê tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li navçeya Şemzînan a Colemêrgê dijî. Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de diçe govend dikişîne.
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>r3gksko2fq25xi3tjdee5w3oauhp9zm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095042</id>
      <parentid>1095041</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T15:37:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1156" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaza xwe yê listika govendê tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li navçeya Şemzînan a Colemêrgê dijî. Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de diçe govend dikişîne.
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>4iayijn3cuqv6e8cgstf4qwv1t2esaw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095043</id>
      <parentid>1095042</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T15:40:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1490" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaza xwe yê listika govendê tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li navçeya Şemzînan a Colemêrgê dijî.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike.
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>cesi4ucmj14loxw70c1gu42f49e5mqt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095044</id>
      <parentid>1095043</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T15:41:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1506" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li navçeya Şemzînan a Colemêrgê dijî.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike.
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>k62bw2u3jyf5w43flwwhhl0e3nna5r8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095045</id>
      <parentid>1095044</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T15:50:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1715" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li di sala 1952an de li gundê navçeya Şemzînan a bir parêzgeha Hekariyê hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>4m1cukwji1za4suy95t96rmjqzw8m7s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095046</id>
      <parentid>1095045</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T15:51:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2035" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>5050p7gmzdvy2ntm507vzgms5z0vmuh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095047</id>
      <parentid>1095046</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T15:58:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Jînenîgarî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2262" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî Kurdistanê, ji welat û gelên cuda hezkirinên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê Amerîkî Justin Bieber li ser hesabê xwe yê Instagramê vîdeoya Sofî Ömer bi heyranên xwe re parve kir.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>1mbc2iyhxkuptucmn26ozv8ymw5r3y2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095048</id>
      <parentid>1095047</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T15:59:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Jînenîgarî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2264" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî Kurdistanê, ji welat û gelên cuda hezkirî yên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê Amerîkî Justin Bieber li ser hesabê xwe yê Instagramê vîdeoya Sofî Ömer bi heyranên xwe re parve kir.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>8fd86zkw6mt5giufoebke3bvgmfu1jh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095049</id>
      <parentid>1095048</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T16:03:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Jînenîgarî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2441" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî Kurdistanê, ji welat û gelên cuda hezkirî yên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê Amerîkî Justin Bieber li ser hesabê xwe yê Instagramê vîdeoya Sofî Ömer bi heyranên xwe re parve kir. Di daxuyaniya xwe de, jibo parvekirina vîdeo wî yê ku Justin Bieber parvekiriye spas dike û anî ziman ku di demek nêz de, dixwaze ku bi Justin Bieber re govendê bileyze.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>jqvyj09mbs90vdgj2xsv494sv0o8tpu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095050</id>
      <parentid>1095049</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T16:07:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2778" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî [[Kurdistan|Kurdistanê]], ji welat û gelên cuda hezkirî yên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê [[Amerîkî]] [[Justin Bieber]] li ser hesabê xwe yê [[Înstagram|Înstagramê]] vîdeoya Sofî Omer bi heyranên xwe re parve kir. Di daxuyaniya xwe de, jibo parvekirina vîdeo wî yê ku [[Justin Bieber]] parvekiriye spas dike û anî ziman ku di demek nêz de, dixwaze ku bi [[Justin Bieber]] re govendê bileyze.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>1znavt59m5j4tlv98hnnciwsxr3bjvx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095051</id>
      <parentid>1095050</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T16:12:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2783" xml:space="preserve">'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Jînenîgarî==
Sofî Omer li di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî [[Kurdistan|Kurdistanê]], ji welat û gelên cuda hezkirî yên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê [[Kanada|Kanadî]] [[Justin Bieber]] li ser hesabê xwe yê [[Înstagram|Înstagramê]] vîdeoya Sofî Omer bi heyranên xwe re parve kir. Di daxuyaniya xwe de, jibo parvekirina vîdeo wî yê ku [[Justin Bieber]] parvekiriye spas dike û anî ziman ku di demek nêz de, dixwaze ku bi [[Justin Bieber]] re govendê bileyze.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>1l9trqr9jxj0alms9xpoqfmovg0tztp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095052</id>
      <parentid>1095051</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T16:22:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3826" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| çînaser            = 
| nav                = Sofî Omer 
| navê_rastî         = Ömer Çelik    
| zimanê_navê_rastî  = 
| wêne               = 
| sernavê_wêne       = 
| mezinahiya_wêne    = 
| navê_din           = 
| navê_jidayikbûnê   = 
| roja_jidayikbûnê   = {{Jidayikbûn|1952|temen=erê}}
| cihê_jidayikbûnê   = [[Şemzînan]], [[Colemêrg]]
| roja_mirinê        = 
| cihê_mirinê        = 
| sedema_mirinê      = 
| cihê_goristanê     = 
| koordînatên_cihê_goristanê = 
| perwerde           = 
| esil               = [[Kurd]]
| hevwelatî          = 
| pîşe               = 
| sedema_navdarbûnê  = 
| televîzyon         =     
| salên_çalak        = 
| xebatên_navdar     =     
| sermiyana_net      = 
| hevjîn             = 
| partner            = 
| zarok              = 
| dê                 = 
| bav                = 
| xelat              = 
| malper             = 
| şanenav            = 
| mezinahiya_şanenavê = 
| modul              = 
| modul2             = 
}}
'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Jînenîgarî==
Sofî Omer li di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî [[Kurdistan|Kurdistanê]], ji welat û gelên cuda hezkirî yên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê [[Kanada|Kanadî]] [[Justin Bieber]] li ser hesabê xwe yê [[Înstagram|Înstagramê]] vîdeoya Sofî Omer bi heyranên xwe re parve kir. Di daxuyaniya xwe de, jibo parvekirina vîdeo wî yê ku [[Justin Bieber]] parvekiriye spas dike û anî ziman ku di demek nêz de, dixwaze ku bi [[Justin Bieber]] re govendê bileyze.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>0d7sp72xuaxjhtt31p7fo10c9fsbju8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095053</id>
      <parentid>1095052</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T16:31:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3836" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| çînaser            = 
| nav                = Sofî Omer 
| navê_rastî         = Ömer Çelik    
| zimanê_navê_rastî  = 
| wêne               = 
| sernavê_wêne       = 
| mezinahiya_wêne    = 
| navê_din           = 
| navê_jidayikbûnê   = 
| roja_jidayikbûnê   = {{Jidayikbûn|1952|temen=erê}}
| cihê_jidayikbûnê   = [[Şemzînan]], [[Colemêrg]]
| roja_mirinê        = 
| cihê_mirinê        = 
| sedema_mirinê      = 
| cihê_goristanê     = 
| koordînatên_cihê_goristanê = 
| perwerde           = 
| esil               = [[Kurd]]
| hevwelatî          = 
| pîşe               = 
| sedema_navdarbûnê  = 
| televîzyon         =     
| salên_çalak        = 
| xebatên_navdar     =     
| sermiyana_net      = 
| hevjîn             = 
| partner            = 
| zarok              = 
| dê                 = 
| bav                = 
| xelat              = 
| malper             = 
| şanenav            = 
| mezinahiya_şanenavê = 
| modul              = 
| modul2             = 
}}
'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Jînenîgarî==
Sofî Omer li di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî [[Kurdistan|Kurdistanê]], ji welat û gelên cuda hezkirî yên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê [[Kanada|Kanadî]] [[Justin Bieber]] li ser hesabê xwe yê [[Înstagram|Înstagramê]] vîdeoya Sofî Omer bi heyranên xwe re parve kir. Sofî Omer di daxuyaniya xwe de, jibo parvekirina vîdeo wî yê ku [[Justin Bieber]] parvekiriye spas kir û anî ziman ku di demek nêz de, dixwaze ku bi [[Justin Bieber]] re govendê bileyze.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>7t5u1yosd6gmsocjkbty8ennvzo73v4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095056</id>
      <parentid>1095053</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T16:54:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3833" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| çînaser            = 
| nav                = Sofî Omer 
| navê_rastî         = Ömer Çelik    
| zimanê_navê_rastî  = 
| wêne               = 
| sernavê_wêne       = 
| mezinahiya_wêne    = 
| navê_din           = 
| navê_jidayikbûnê   = 
| roja_jidayikbûnê   = {{Jidayikbûn|1952|temen=erê}}
| cihê_jidayikbûnê   = [[Şemzînan]], [[Colemêrg]]
| roja_mirinê        = 
| cihê_mirinê        = 
| sedema_mirinê      = 
| cihê_goristanê     = 
| koordînatên_cihê_goristanê = 
| perwerde           = 
| esil               = [[Kurd]]
| hevwelatî          = 
| pîşe               = 
| sedema_navdarbûnê  = 
| televîzyon         =     
| salên_çalak        = 
| xebatên_navdar     =     
| sermiyana_net      = 
| hevjîn             = 
| partner            = 
| zarok              = 
| dê                 = 
| bav                = 
| xelat              = 
| malper             = 
| şanenav            = 
| mezinahiya_şanenavê = 
| modul              = 
| modul2             = 
}}
'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Jînenîgarî==
Sofî Omer di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî [[Kurdistan|Kurdistanê]], ji welat û gelên cuda hezkirî yên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê [[Kanada|Kanadî]] [[Justin Bieber]] li ser hesabê xwe yê [[Înstagram|Înstagramê]] vîdeoya Sofî Omer bi heyranên xwe re parve kir. Sofî Omer di daxuyaniya xwe de, jibo parvekirina vîdeo wî yê ku [[Justin Bieber]] parvekiriye spas kir û anî ziman ku di demek nêz de, dixwaze ku bi [[Justin Bieber]] re govendê bileyze.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>6kbfqpq70cdp84q23vis5cbdsec0912</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095058</id>
      <parentid>1095056</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T16:56:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3837" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| çînaser            = 
| nav                = Sofî Omer 
| navê_rastî         = Ömer Çelik    
| zimanê_navê_rastî  = 
| wêne               = 
| sernavê_wêne       = 
| mezinahiya_wêne    = 
| navê_din           = 
| navê_jidayikbûnê   = 
| roja_jidayikbûnê   = {{Jidayikbûn|1952|temen=erê}}
| cihê_jidayikbûnê   = [[Şemzînan]], [[Colemêrg]]
| roja_mirinê        = 
| cihê_mirinê        = 
| sedema_mirinê      = 
| cihê_goristanê     = 
| koordînatên_cihê_goristanê = 
| perwerde           = 
| esil               = [[Kurd]]
| hevwelatî          = 
| pîşe               = 
| sedema_navdarbûnê  = 
| televîzyon         =     
| salên_çalak        = 
| xebatên_navdar     =     
| sermiyana_net      = 
| hevjîn             = 
| partner            = 
| zarok              = 
| dê                 = 
| bav                = 
| xelat              = 
| malper             = 
| şanenav            = 
| mezinahiya_şanenavê = 
| modul              = 
| modul2             = 
}}
'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952|j=1}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Jînenîgarî==
Sofî Omer di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, serkêşiyê nedaye kesekî din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî [[Kurdistan|Kurdistanê]], ji welat û gelên cuda hezkirî yên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê [[Kanada|Kanadî]] [[Justin Bieber]] li ser hesabê xwe yê [[Înstagram|Înstagramê]] vîdeoya Sofî Omer bi heyranên xwe re parve kir. Sofî Omer di daxuyaniya xwe de, jibo parvekirina vîdeo wî yê ku [[Justin Bieber]] parvekiriye spas kir û anî ziman ku di demek nêz de, dixwaze ku bi [[Justin Bieber]] re govendê bileyze.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>6aaudu9723fg3uqy3munkrudxkn8g00</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095059</id>
      <parentid>1095058</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T16:58:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3855" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| çînaser            = 
| nav                = Sofî Omer 
| navê_rastî         = Ömer Çelik    
| zimanê_navê_rastî  = 
| wêne               = 
| sernavê_wêne       = 
| mezinahiya_wêne    = 
| navê_din           = 
| navê_jidayikbûnê   = 
| roja_jidayikbûnê   = {{Jidayikbûn|1952|temen=erê}}
| cihê_jidayikbûnê   = [[Şemzînan]], [[Colemêrg]]
| roja_mirinê        = 
| cihê_mirinê        = 
| sedema_mirinê      = 
| cihê_goristanê     = 
| koordînatên_cihê_goristanê = 
| perwerde           = 
| esil               = [[Kurd]]
| hevwelatî          = 
| pîşe               = 
| sedema_navdarbûnê  = 
| televîzyon         =     
| salên_çalak        = 
| xebatên_navdar     =     
| sermiyana_net      = 
| hevjîn             = 
| partner            = 
| zarok              = 
| dê                 = 
| bav                = 
| xelat              = 
| malper             = 
| şanenav            = 
| mezinahiya_şanenavê = 
| modul              = 
| modul2             = 
}}
'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952|j=1}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Jînenîgarî==
Sofî Omer di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, bi hêsanî serkêşiya govendan nedaye kesek din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî [[Kurdistan|Kurdistanê]], ji welat û gelên cuda hezkirî yên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê [[Kanada|Kanadî]] [[Justin Bieber]] li ser hesabê xwe yê [[Înstagram|Înstagramê]] vîdeoya Sofî Omer bi heyranên xwe re parve kir. Sofî Omer di daxuyaniya xwe de, jibo parvekirina vîdeo wî yê ku [[Justin Bieber]] parvekiriye spas kir û anî ziman ku di demek nêz de, dixwaze ku bi [[Justin Bieber]] re govendê bileyze.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>fow81mue27d5qjxykiau786efef7d4v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095060</id>
      <parentid>1095059</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:02:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3854" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| çînaser            = 
| nav                = Sofî Omer 
| navê_rastî         = Ömer Çelik    
| zimanê_navê_rastî  = 
| wêne               = 
| sernavê_wêne       = 
| mezinahiya_wêne    = 
| navê_din           = 
| navê_jidayikbûnê   = 
| roja_jidayikbûnê   = {{Jidayikbûn|1952|temen=erê}}
| cihê_jidayikbûnê   = [[Şemzînan]], [[Colemêrg]]
| roja_mirinê        = 
| cihê_mirinê        = 
| sedema_mirinê      = 
| cihê_goristanê     = 
| koordînatên_cihê_goristanê = 
| perwerde           = 
| esil               = [[Kurd]]
| hevwelatî          = 
| pîşe               = 
| sedema_navdarbûnê  = 
| televîzyon         =     
| salên_çalak        = 
| xebatên_navdar     =     
| sermiyana_net      = 
| hevjîn             = 
| partner            = 
| zarok              = 
| dê                 = 
| bav                = 
| xelat              = 
| malper             = 
| şanenav            = 
| mezinahiya_şanenavê = 
| modul              = 
| modul2             = 
}}
'''Sofî Omer''' yan jî bi navê jidayikbûnê '''Ömer Çelik,''' ({{Jidayikbûn|1952|j=1}} li [[Şemzînan]], [[Colemêrg, Hekarî|Colemêrg]], [[Bakurê Kurdistanê]]) [[Govendvan|govendvanekî]] [[kurd]] e ku bi şêwaz û performansa xwe yê leyistina govendan tê naskirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/justin-bieber-in-videosunu-paylastigi-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-nereli-ve-kac-yasinda-415142-mymagazin|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer nereli ve kaç yaşında?|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.haberturk.com/justin-bieber-in-paylastigi-semdinlili-halay-basi-sofi-omer-konustu-3484691|title=Dünyaca ünlü şarkıcının paylaştığı Sofi Ömer konuştu|date=2022-08-12|website=www.haberturk.com|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Jînenîgarî==
Sofî Omer di sala 1952an de li gundê navçeya [[Şemzînan]] a bir parêzgeha [[Hekarî (parêzgeh)|Hekariyê]] hatiye dinyayê û li wir jiyan dike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/justin-bieberin-videosunu-paylastigi-semdinlili-sofi-omer-kimdir-sofi-omer-kac-yasinda-1966734|title=Justin Bieber'ın videosunu paylaştığı Şemdinlili Sofi Ömer kimdir? Sofi Ömer kaç yaşında?|website=www.cumhuriyet.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî serkêşiya govendiyê li gundê xwe karê cotkarî û ajalkariyê dike. Di daxuyaniya xwe de diyar dike ku 40 sal e di dawetan de serkêşiya govendan dike û heta niha bi sedan kesan xwestiye ku serkêşiya govendê ji wî bistîne wi vî yekê nepejirandiye, bi hêsanî serkêşiya govendan nedaye kesek din.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

Sofî Omer ji xeynî [[Kurdistan|Kurdistanê]], ji welat û gelên cuda hezkirî yên wî hene. Herî dawî hunermendê navdar ê [[Kanada|Kanadî]] [[Justin Bieber]] li ser hesabê xwe yê [[Instagram|Înstagramê]] vîdeoya Sofî Omer bi heyranên xwe re parve kir. Sofî Omer di daxuyaniya xwe de, jibo parvekirina vîdeo wî yê ku [[Justin Bieber]] parvekiriye spas kir û anî ziman ku di demek nêz de, dixwaze ku bi [[Justin Bieber]] re govendê bileyze.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/justin-bieberin-halay-videosunu-paylastigi-sofi-omer-cok-mutlu-oldum/|title=Justin Bieber’ın halay videosunu paylaştığı Sofi Ömer: Çok mutlu oldum|website=www.sozcu.com.tr|language=tr|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Govendvan]]</text>
      <sha1>ctvokplhah95r4v6o23cmzmkbttodp1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ayetên şeytanî (pirtûk)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129127</id>
    <revision>
      <id>1095054</id>
      <timestamp>2022-08-13T16:53:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <comment>Li me bi xêr be</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8027" xml:space="preserve">'''Ayetên Şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: The Satanic Verses) &lt;ref /&gt;romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14’ê Sibata [[1989]]’an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998’an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

== Çîroka sereke ==
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Çavkanî ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>fi1grm1vxau6l74rh09gbd0f650k2cm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095055</id>
      <parentid>1095054</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T16:54:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8020" xml:space="preserve">'''Ayetên Şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: The Satanic Verses) romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14’ê Sibata [[1989]]’an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998’an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

== Çîroka sereke ==
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Çavkanî ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>2tubcuj5bglwccotaf0xcqx2docnmqv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095057</id>
      <parentid>1095055</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T16:55:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8022" xml:space="preserve">'''Ayetên Şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: The Satanic Verses) romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14’ê Sibata [[1989]]’an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998’an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Çavkanî ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>eeojf39loobu1coj75lppy480v1hwas</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095062</id>
      <parentid>1095057</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:10:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <comment>/* Naverok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13793" xml:space="preserve">'''Ayetên Şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: The Satanic Verses) romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14’ê Sibata [[1989]]’an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998’an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê Çileya 1989ê de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di Sibata 2016 de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî 4 milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orîjînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.
== Çavkanî ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>6n6k5ng6r7kemyno46qj5x0bqhbkqri</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095064</id>
      <parentid>1095062</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:15:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13938" xml:space="preserve">[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Selman Ruşdî, Ayetên Şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]'''Ayetên Şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: The Satanic Verses) romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14’ê Sibata [[1989]]’an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998’an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê Çileya 1989ê de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di Sibata 2016 de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî 4 milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orîjînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.
== Çavkanî ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>i3hzcu7plowwk8jxtcpqamzj00aooiq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095066</id>
      <parentid>1095064</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:24:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Çavkanî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13964" xml:space="preserve">[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Selman Ruşdî, Ayetên Şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]'''Ayetên Şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: The Satanic Verses) romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14’ê Sibata [[1989]]’an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998’an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê Çileya 1989ê de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di Sibata 2016 de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî 4 milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orîjînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.
== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[en:The Satanic Verses]]</text>
      <sha1>0ou366n964gafc353ds0cylhgv2nuqj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095068</id>
      <parentid>1095066</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:13:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Ayetên Şeytanî]] weke [[Ayetên şeytanî (pirtûk)]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13964" xml:space="preserve">[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Selman Ruşdî, Ayetên Şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]'''Ayetên Şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: The Satanic Verses) romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14’ê Sibata [[1989]]’an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998’an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê Çileya 1989ê de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di Sibata 2016 de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî 4 milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orîjînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.
== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[en:The Satanic Verses]]</text>
      <sha1>0ou366n964gafc353ds0cylhgv2nuqj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095070</id>
      <parentid>1095068</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:15:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13994" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}

[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Selman Ruşdî, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14’ê Sibata [[1989]]’an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998’an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê Çileya 1989ê de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di Sibata 2016 de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî 4 milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orîjînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.
== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[en:The Satanic Verses]]</text>
      <sha1>bpzp5ijr94upa5ylmhyva0afhx36psh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095071</id>
      <parentid>1095070</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:17:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13983" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}

[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Selman Ruşdî, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata [[1989]]an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê çileya 1989ê de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di sibata 2016a de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî 4 milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orîjînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Pirtûk]]</text>
      <sha1>qixve6mlp83f19g0ak42iuraxgvn5nh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095072</id>
      <parentid>1095071</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:18:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Çapa orîjînal */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13982" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}

[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Selman Ruşdî, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata [[1989]]an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê çileya 1989ê de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di sibata 2016a de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî 4 milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orijînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Pirtûk]]</text>
      <sha1>38wv04ywil283011lj4zm9epj4ecp34</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095073</id>
      <parentid>1095072</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:18:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Bandorên pirtûkê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13986" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}

[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Selman Ruşdî, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata [[1989]]an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di Sibata 2016 de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê çileya 1989an de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di sibata 2016an de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî çar milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orijînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Pirtûk]]</text>
      <sha1>fmc3r7z2pl7f83jjeg50gza1fk17p2f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095074</id>
      <parentid>1095073</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:19:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13988" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}

[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Selman Ruşdî, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê Îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata [[1989]]an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di sibata 2016an de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê çileya 1989an de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di sibata 2016an de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî çar milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orijînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Pirtûk]]</text>
      <sha1>3nl4utt36r778seqjxeyoi1y6pv77jj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095075</id>
      <parentid>1095074</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:20:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13988" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}

[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Selman Ruşdî, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata [[1989]]an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di sibata 2016an de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê çileya 1989an de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di sibata 2016an de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî çar milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orijînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Pirtûk]]</text>
      <sha1>nun9w9bthkd1nu9ihgbslsbytluc7hu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095076</id>
      <parentid>1095075</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:23:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14045" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}

[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Selman Ruşdî, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]
[[Wêne:Rushdie2008.jpg|thumb|Nivîskar Salman Rushdie]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie|Selman Ruşdî]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata [[1989]]an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di sibata 2016an de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê çileya 1989an de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di sibata 2016an de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî çar milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orijînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Pirtûk]]</text>
      <sha1>j7nptpt9vk9bwd06t21hfqgbddncytd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095079</id>
      <parentid>1095076</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:29:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14030" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}

[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Salman Rushdie, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]
[[Wêne:Rushdie2008.jpg|thumb|Nivîskar Salman Rushdie]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê fermî yê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata [[1989]]an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di sibata 2016an de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê çileya 1989an de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di sibata 2016an de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî çar milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orijînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Pirtûk]]</text>
      <sha1>gr24j6wkuwlukv5dcpi5xomx06muiim</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095080</id>
      <parentid>1095079</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:29:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14019" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}

[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Salman Rushdie, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]
[[Wêne:Rushdie2008.jpg|thumb|Nivîskar Salman Rushdie]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata [[1989]]an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di sibata 2016an de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê çileya 1989an de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di sibata 2016an de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî çar milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orijînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Pirtûk]]</text>
      <sha1>jkt82kjfskumqzn2hq1xywpvhtby15a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095081</id>
      <parentid>1095080</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:43:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14018" xml:space="preserve">{{Sernav bi îtalîk}}
[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Salman Rushdie, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]
[[Wêne:Rushdie2008.jpg|thumb|Nivîskar Salman Rushdie]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata [[1989]]an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di sibata 2016an de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê çileya 1989an de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di sibata 2016an de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî çar milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orijînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Pirtûk]]</text>
      <sha1>olvx3cc2322iz6uws6zuf9p8742eh5l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095131</id>
      <parentid>1095081</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T07:50:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14039" xml:space="preserve">{{Çavlêgerandin}}

{{Sernav bi îtalîk}}
[[Wêne:Salman Rushdie, Satanic Verses -1988- illegal Iranian edition.JPG|thumb|Salman Rushdie, Ayetên şeytanî 1988: çapa qedexe ya Îranî]]
[[Wêne:Rushdie2008.jpg|thumb|Nivîskar Salman Rushdie]]

'''Ayetên şeytanî''' (bi navê [[Zimanê inglîzî|îngilîzî]]: ''The Satanic Verses'') romaneke nivîskar [[Salman Rushdie]] ye ku li ser koçberên [[Misilman|misilmanên]] [[Hindistan|Hindistanê]] yên li [[Keyaniya Yekbûyî|Brîtanyayê]] ye, ku beşek ji jiyana [[Pêxember|pêxemberê]] îslamî [[Muhemmed|Mihemed]] îlhama xwe girtiye. Weşandina pirtûkê ji aliyê [[Viking Press]] ve di 26ê îlona [[1988]]&lt;nowiki/&gt;an de bû sedema rêze [[protesto]] û kiryarên tundiyê yên misilmanan. Di 14ê sibata [[1989]]an de rêberê [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa Îranê]] [[Ayetula Xumênî|Xumeynî]] [[Fetwa|fetwayek]] da û bang li hemû misilmanan kir ku Ruşdî bikujin.[https://taz.de/!1811095/] Ji aliyê gelek rêxistinên taybet ve xelatek ji bo kuştina Ruşdî hate danîn, ku çend caran hate zêdekirin, herî dawî di sibata 2016an de.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0] [[Îran|Hikûmeta Îranê]] ya di bin serokatiya [[Xatemî]] de di sala 1998an de xwe ji banga kuştinê ya Xumeynî dûr xist.[https://www.nytimes.com/2016/02/23/world/middleeast/irans-hard-line-press-adds-to-bounty-on-salman-rushdie.html?_r=0]

== Naverok ==
Çîroka sereke jiyana du misilmanên ji Hindistanê vedibêje û dema ku çarenûsa wan di nav hev de diqewime dest pê dike: Her du jî ji ketina [[Balafir|balafira]] teqemeniyê li dijî hemî îhtîmala maqûl xilas dibin û ji wê hingê ve bi [[Mucîze|mûcîzeyî]] têne guhertin.

Bûyerên paşerojên berê yên van her du mêran û bîranînên çend karakterên din bi rêkûpêk çîroka bingehîn dişkînin. Sê çîrokên binxet bi hev ve girêdayî ne, ew di rêzikên xewnên qutkirî de têne vegotin. BI vî havî çîroka sereke bi gelek çîrokên piçûk û xêzên hundurîn ve bi hev re girêdayî ye.

=== Du karakterên sereke ===
Selaheddîn Çemçewala (ku li Brîtanyayê ji xwe re dibêje Selahedîn Çemçe) lîstikvanek ji malbatek misilman a dewlemend e ku di zarokatiya xwe de ber bi Îngilîstanê ve hatiye şandin, hema bêje bi fanatîk bi çanda bilind a Îngilîstanê re bûye yek û eslê xwe yê hindî red kiriye. Zewaca wî ya bi jineke îngilîz re ne bi bextewar e, lêbelê ji hêla pîşeyî ve, ew di rêzefîlmek televîzyonê de wekî dengbêj û qehremanek pir serfiraz e, her çiqas di fîlmê de tenê di maskek de tê dîtin. Têkiliya wî bi bavê xwe yê zalim re dijwar e û berî ku li balafirê ji Bombay berbi Londonê siwar bibe dîsa sar dibe. Dema ku hê di balafirê de ye, ew pê dihese ku wê vegere nasnameya xweya Hindî ya kevn.

Îsmaîl Necmeddîn (di romanê de hema bi taybetî bi navê xwe yê şanoyê Gibrîl Ferişta tê naskirin), ji aliyekî din ve, ji malbateke misilman a feqîr tê, lê piştre wekî lîstikvanek di fîlimên Bollywood de navdar û dewlemend dibe ku tê de xwedayên Hindu nîşan dide. Ew dilkêş tê hesibandin û ji xwe û bextewariya xwe ya jiyanê pir bawer e. Ji ber hezkirina çiyagereka îngilîz yê bi eslê xwe cihû, wî biryarek spontan daye ku jiyana xwe ya kevn li dû xwe bihêle û bifire Londonê. Xewnên wî li ser balafirê dest pê dikin, ku tê de ew wekî melekê Gabriel xuya dibe. Ji van xewnan ditirse û hewl dide bi xew nekeve, lê bi ser nakeve.

=== Çîroka sereke ===
Bi rasthatinî, Selahedîn û Gibreel di heman balafirê de ne, dema ku balafir ji hêla terorîstên Sikhîst ve tê revandin û piştî 111 rojan li ser Brîtanyayê tê teqandin. Bi hevdû ve girêdayî, tenê ew her du ji teqînê xilas dibin û rastî pîreka Rosa Diamond tên. Rosa Diamond di vê baweriyê de ye ku evîna xwe ya mezin di hundirê Gibreel de bibîne. Selahedîn vediguhere mexlûqekî mîna bizinê ku bi awayekî xûrt şeytanê tîne bîran. Ji aliyê din ve, Gibreel rondik xuya dike û xuya ye ku bi tîrêjên ronî tacdar e. Her weha xuya ye ku bêhna pîs a Gibrael li Selahedîn belav bûye. Dema ku polîs û efserên koçberiyê Selahedîn digirin û îşkence lê dikin, Gibreel wî tenê dihêle. Ew ji hêla Rosa ve tê lênêrîn, bi efsûnî di hefteyên dawî yên jiyana wê de alîkariya wê dike. Bi saya wî, ew xeyalên erotîk an bîranînên Arjantînê (li derê ku di salên 1940-an de jiyaye) vedijîne. Di heman demê de, ew hest dike ku ji hêla wê ve tê girtin û nikare riya xwe biçe.

Dema ku polîs fêhm dikin ku Selahedîn ne koçberekî neqanûnî ye, lê lîstikvanek televîzyonê ye, ew bêhiş e û polîs wî bi nexweşiya pneumoniyayê din nexweşxaneyek ku tê de mirovên din ên &quot;guhertî&quot; dijîn. Bi alîkariya hemşîreyekê, ew direve. Ew li jina xwe Pamela digere, ya ku nuha bi hevalê Selahedîn Jumpy Joshi re têkiliyek heye. Jumpy, Selahedînê dixe otêlek piçûk û xwediyê otêlê hevalên wî yên Bengladeşî Mihemed û Hind Sufyan in, ên ku hevjînên hev in. Her du keçên wan heyranê xuyabûna Selahedîn in, her çiqas ew qîrêj xuya bike jî. Ji ciyê xwe yê veşartinê, Gibreel niha bi nezanî bandorê li xeyalên mirovan dike. Di nav koçberan de celebek &quot;olê şeytan&quot; pêş dikeve, ku bi nerazîbûna wan re tevliheviyek teqemenî derdikeve holê, ku di dawiyê de werdigere serpêhatiyên nijadî. Selahedîn gelek ji Gibreel nefret dike, yê ku li pêşberî rayedarên koçberiyê xiyanet li wî kiribû. Ev nefret ji wî re dibe alîkar ku xwe vegerîne mirovek normal. Êdî dixwaze jiyana xwe ya kevn bidomîne, lê ev ne mimkûn e: jina wî - ji evîndarê xwe ducanî - dixwaze xwe ji wî veqetîne, û di warê pîşeyî de, ew nikare serkeftinên xwe yên berê ava bike. Niha jî dixwaze tola Cebraîl hilîne.

Gibreel, di heman demê de, piştî mirina xwezayî ya Rosa berê xwe dide Londonê. Digel xewnên wî yên wekî  Gabriel, ew naha dema ku hişyar e jî xewnan dibîne. Tê de ew wek sermilyaketek xuya dike. Ew, digel vê yekê, ji aliyê evîndara xwe ya berê Rekha Merchant ve tê şopandin, ya ku piştî çûyîna wî ya bilez xwe bi zarokên xwe re ji avahiyeke bilind avêtibû ber mirinê. Gibreel ji hêla Alleluia Cone, ku sedema reva wî bû, tê dîtin û pêşwazî kirin. Lêbelê, evîna di navbera her duyan de dibe qurbana tevgera macho ya Gibril û çavnebariya wî ya dîn. Cebraîl her ku diçe bêtir dîn dibe. Berevajî Selahedîn, ew di destpêkê de dîsa serkeftinên pîşeyî pêk tîne. Bi gelemperî, her tişt ji wî re sivik xuya dike, û Selahedîn bêhêvî dibe. Lê paşê pêl dizivire. Ew têkiliya xwe ya bi Alleluja re dixe xetereyê û serkeftina wî ya lîstikvaniyê wekî ku tê xwestin pêk nayê. Ew her ku diçe di nav alter egoya xwe de wekî sermilyaketek tevlihev dibe.

Dema ku Selahedîn bi têlefonê Gibreel bi dengekî nixumandî terorîze dike, Gibreel di dawiyê de kontrola xwe winda dike: Selahedîn çavnebariya xwe bi risteyên guhêrbar (&quot;ayetên şeytanî&quot;) geş dike û bi vî rengî li Gibreel hilweşînek derûnî peyda dike, yê ku piştre agir berdide çend cihên bajêr. Li vir Pamela, Jumpy û hevjîna Sufyan dimirin. Selahedîn hewl dide ku yên paşîn xilas bike lê bi ser nakeve û ji hêla Gibreel ve tê xilas kirin, yê ku di çirkeya paşîn de fikra xwe diguhêre - tevî ku bizane Selahedîn çi dikir.

Gibreel direve Hindistanê û dîsa hewl dide ku kariyera xwe ya kevn ava bike. Lê belê di vê yekê de bi ser nakeve. Di şûna wê de, ew pereyê xwe winda dike û bi îflasê re rû bi rû dimîne. Selahedîn jî ,dema hay dibe ku bavê xwe di rojên xwe yên mirinê de ye, diçe Hindistanê. Di nivîna mirinê de ew bi bavê xwe re re li hev dike, bi eslê xwe re jî li hev dicive û riya xwe vedigere ber evîna xwe ya yekem Zeenat Vakil a bi navê Zeeny. Gibreel piştî kuştina hevjîna xwe ya berê Alleluia û evîndarê wê yê gumanbar &quot;Whisky&quot; Sisodia, dikeve pêşiya Selahedîn. Ji ber nexweşiya xwe ya derûnî, bi awayeke bêhêvî, li ber Selahedîn xwe dikuje.

== Bandorên pirtûkê ==
Roman di Mijdara 1988 de [[xelata Whitbread]] wergirt. Çend roj piştî çapbûna pirtûkê, derketina wû ya nav Komara Hindistanê hat qedexekirin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-25/india/30662344_1_import-ban-book-satanic-verses|title=Reading ‘Satanic Verses' legal|date=2012-01-25|publisher=[[The Times of India]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di 14ê çileya 1989an de, pirtûk bi awayekî sembolîk di xwepêşandaneke misilmanan de li [[Bradford|Bradfordê]] hat şewitandin. Di xwenîşandaneke 27ê heman mehê de li [[Hyde Park|Hyde Parka]] [[London|Londonê]], misilmanan daxwaznameyek pêşkêşî koma [[weşanxaneya Penguinê]] ya ku Viking tê de ye, kirin. Di 14ê Sibata 1989an de, Ayetullah û rêberê şoreşger yê Îranê [[Ruhollah Xumeynî]] fetwayek derxist ku tê de ji bo kuştina nivîskar xelat jî hebû&lt;ref name=&quot;Independent3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;. Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Rêxistina ne-hukûmî ya ku bingeh li Londonê ye, Article 19, Komîteya Parastina Rushdî ava kir, ku di 2ê Adara 1989an de ji bo parastina azadiya derbirînê bangek bi îmzeya zêdetirî 1000 nivîskarên cîhanê derxist.&lt;ref&gt;Larry McMurtry, Kurt Vonnegut Jr., David Lodge, Derek Walcott, John Banville und andere: [http://www.nybooks.com/articles/archives/1990/apr/12/help-salman-rushdie/?pagination=false Help Salman Rushdie!], ''New York Review of Books'', Leserbrief, 12. April 1990&lt;/ref&gt; Di 7’ê Adara 1989’an de Îranê têkiliyên xwe yên dîplomatîk bi Brîtanyayê re qut kir. Piştî mirina Xumeynî di Hezîrana 1989an de, rêberê misilmanên Brîtanyayê [[Kalîm Sidîqî]] got ku fetwaya li dijî Ruşdî berdewam dike. Di yekemîn weşana Ruşdî ya piştî fetwaya 4ê Sibata 1990î de di rojnameya [[The Independent]] de, wî kufr red kir û diyar kir ku ew ne misilman e. Îran û Brîtanyayê di 28ê Îlonê de dîsa dest bi têkiliyên dîplomatîk kirin.&lt;ref name=&quot;Independent2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/news/the-satanic-verses-the-story-of-a-prizewinning-novel-that-sparked-controversy-1318867.html|title='The Satanic Verses': the story of a prize-winning novel that sparked controversy|date=1996-02-14|publisher=[[The Independent]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Die Fatwa war auch Todesurteil für alle, die an der Veröffentlichung beteiligt waren und den Inhalt des Buchs kannten, das gegen den Islam, den Propheten und den Koran sei.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/1989/feb/15/salmanrushdie|title=Rushdie in hiding after Ayatollah’s death threat|date=1989-02-15|publisher=[[The Guardian]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Her wiha ev fetwa ji bo her kesî bû, yê ku di weşana pirtûkê de cih girtibûn.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://articles.chicagotribune.com/1992-04-15/news/9202030553_1_rushdie-paperback-version-el-capitan-theater|title=Sales Update: Paperback ‘Satanic Verses’|date=1992-04-15|publisher=[[Chicago Tribune]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Êrîş li gelek wergêrên pirtûkê hatin kirin. Wergêrê Îtalî Ettore Capriolo di 3ê tîrmeha 1991ê de li mala xwe li Mîlanoyê hat kuştin û wergêrê Japonî Hitoshi Igarashi di 11ê tîrmeha 1991ê de li avahiya ofîsa xwe ya li Zanîngeha Tsukuba bi kêrê hat kuştin.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nytimes.com/books/99/04/18/specials/rushdie-translator.html|title=Japanese Translator of Rushdie Book Found Slain|author=Steven R. Weisman|date=1991-07-13|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Weşangerê Norwêcî William Nygaard bi guleyan bi giranî birîndar bû.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/books/2010/nov/26/norwegian-publisher-william-nygaard|title=Norwegian publishers offer reward to solve William Nygaard case|date=2010-11-26|publisher=The Guardian|accessdate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt;

Di sibata 2016an de, Independent ragihand ku çil dezgehên ragihandinê yên dewleta Îranê ji bo salvegera fetwayê 600,000 dolar xelata mirina Ruşdî zêde kirine û bi giştî gihaye nêzîkî çar milyon dolaran.&lt;ref name=&quot;NZZ: Vier Millionen für einen Killer&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.nzz.ch/international/vier-millionen-fuer-einen-killer-1.18700188|titel=Vier Millionen für einen Killer|autor=Daniel Steinvorth|werk=NZZ – Neue Zürcher Zeitung|sprache=de|datum=2016-02-24|zugriff=2016-02-26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SPON-1078611&quot;&gt;{{Internetquelle|url=http://www.spiegel.de/kultur/gesellschaft/perlentaucher-fuoccoammare-goldener-baer-john-von-dueffel-a-1078611.html|titel=Heute in den Feuilletons: „Macht und Ohnmacht der Bilder“|autor=|werk=[[Spiegel Online]]|datum=2016-02-22|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Internetquelle|url=http://www.independent.co.uk/news/people/salman-rushdie-iranian-state-media-renew-fatwa-on-satanic-verses-author-with-600000-bounty-a6887141.html|titel=Iranian state media has put a $600,000 bounty on Salman Rushdie’s head|autor=Samuel Osborne|werk=independent.co.uk|sprache=en|datum=2016-02-21|zugriff=2016-02-23}}&lt;/ref&gt;

== Çapa orijînal ==
* ''The Satanic Verses.'' Viking, New York, NY 1988, ISBN 0-670-82537-9.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Pirtûk]]</text>
      <sha1>au0wrrzw2dsckd5mz16w7oi86d0dy1j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ayetên Şeytanî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129128</id>
    <redirect title="Ayetên şeytanî (pirtûk)" />
    <revision>
      <id>1095069</id>
      <timestamp>2022-08-13T18:13:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Ayetên Şeytanî]] weke [[Ayetên şeytanî (pirtûk)]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Ayetên şeytanî (pirtûk)]]</text>
      <sha1>7zrnthzy53lu830fwgl5zd547ivxpze</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Actinodura</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129129</id>
    <revision>
      <id>1095082</id>
      <timestamp>2022-08-13T20:17:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;{{Taxobox | image = Formosan Barwing.jpg | image_width = | image_caption =  | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis =  | superordo =  | ordo =   | familia = [[Leiothrichidae]] | subfamilia =  | genus = '''''{{subst:PAGENAME}}''''' | genus_authority =  | diversity_link =  | diversity =  | synonyms =  }} '''''{{subst:PAGENAME}}''''', celebek çûkên  biçûk e  ku ji famîleya  ''Cettiida...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="603" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Formosan Barwing.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Passeriformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Leiothrichidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Barwing'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Barwing''''', celebek çûkên  biçûk e  ku ji famîleya  ''[[Cettiidae]]'' yê ye.
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Barwing]]</text>
      <sha1>5l36cv6ow0l32un9mj92l40oikh90h0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095083</id>
      <parentid>1095082</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T20:20:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="801" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Formosan Barwing.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Passeriformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Leiothrichidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Barwing'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Barwing''''', celebek çûkên  biçûk e  ku ji famîleya  ''[[Cettiidae]]'' yê ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Barwing]]</text>
      <sha1>85rs1pcn4y49nzvr52jt9ix6xwhtpjm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095086</id>
      <parentid>1095083</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T20:27:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="807" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Formosan Barwing.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Passeriformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Leiothrichidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Barwing'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Barwing''''', celebek çûkên  biçûk e  ku ji famîleya  ''[[Leiothrichidae]]'' yê ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Barwing]]</text>
      <sha1>4uqdqubqml0z18t1rqlda1lfpe2zdax</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095155</id>
      <parentid>1095086</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:37:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Barwing]] weke [[Actinodura]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="807" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Formosan Barwing.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Passeriformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Leiothrichidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Barwing'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Barwing''''', celebek çûkên  biçûk e  ku ji famîleya  ''[[Leiothrichidae]]'' yê ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Barwing]]</text>
      <sha1>4uqdqubqml0z18t1rqlda1lfpe2zdax</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095157</id>
      <parentid>1095155</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:42:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="812" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Formosan Barwing.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Passeriformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Leiothrichidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Actinodura'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Actinodura''''', celebek çûkên  biçûk e  ku ji famîleya ''[[Leiothrichidae]]'' yê ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Barwing]]</text>
      <sha1>hn0ikwtoer799w1t2msvl6kv9fplg2c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Çikçike</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129130</id>
    <revision>
      <id>1095084</id>
      <timestamp>2022-08-13T20:25:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;{{Taxobox | image = Abroscopus schisticeps.jpg | image_width = | image_caption =  | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Charadriiformes]] | infraclassis =  | superordo =  | ordo =   | familia = [[Scolopacidae]] | subfamilia =  | genus = '''''{{subst:PAGENAME}}''''' | genus_authority =  | diversity_link =  | diversity =  | synonyms =  }} '''''{{subst:PAGENAME}}''''', celebek teyran e ku ji famîleya  ''[[Scolopacidae]]...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="797" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Abroscopus schisticeps.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Charadriiformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Scolopacidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Actitis'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Actitis''''', celebek teyran e ku ji famîleya  ''[[Scolopacidae]]yê'' ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Actitis]]</text>
      <sha1>enwp2sg0s54q3evf090kawhwirfkwyt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095085</id>
      <parentid>1095084</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T20:26:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="818" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Actitis hypoleucos 1 tb (Marek Szczepanek).jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Charadriiformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Scolopacidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Actitis'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Actitis''''', celebek teyran e ku ji famîleya  ''[[Scolopacidae]]yê'' ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Actitis]]</text>
      <sha1>g5btsoc15qzmtkwnltmxcivy67r0l2b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095150</id>
      <parentid>1095085</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:34:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="844" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Actitis hypoleucos 1 tb (Marek Szczepanek).jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Charadriiformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Scolopacidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Actitis'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''Çikçike''' (''Actitis''), celebek teyran e ku ji famîleya [[çikçike]]yan (''[[Scolopacidae]]'') e.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Actitis]]</text>
      <sha1>jmczqa35kdl14ml14r7fc2gdc638zgl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095151</id>
      <parentid>1095150</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:34:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Actitis]] weke [[Çikçike]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="844" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Actitis hypoleucos 1 tb (Marek Szczepanek).jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Charadriiformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Scolopacidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Actitis'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''Çikçike''' (''Actitis''), celebek teyran e ku ji famîleya [[çikçike]]yan (''[[Scolopacidae]]'') e.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Actitis]]</text>
      <sha1>jmczqa35kdl14ml14r7fc2gdc638zgl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095153</id>
      <parentid>1095151</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:35:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="840" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Actitis hypoleucos 1 tb (Marek Szczepanek).jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Charadriiformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Scolopacidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Actitis'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''Çikçike''' (''Actitis''), celebek teyran e ku ji famîleya çikçikeyan (''[[Scolopacidae]]'') e.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Actitis]]</text>
      <sha1>l9dsrjlwrscxhun2aaysja352mcsulx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095154</id>
      <parentid>1095153</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:36:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="824" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Actitis hypoleucos 1 tb (Marek Szczepanek).jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Charadriiformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Scolopacidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Actitis'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''Çikçike''' (''Actitis''), celebek teyran e ku ji famîleya çikçikeyan (''[[Scolopacidae]]'') e.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]</text>
      <sha1>g6wuibkx5ezvylmo12f1d1lh2dxyk30</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Actophilornis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129131</id>
    <revision>
      <id>1095087</id>
      <timestamp>2022-08-13T20:30:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;{{Taxobox | image = Actophilornis africana.JPG | image_width = | image_caption =  | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Charadriiformes]] | infraclassis =  | superordo =  | ordo =   | familia = [[Jacanidae]] | subfamilia =  | genus = '''''{{subst:PAGENAME}}''''' | genus_authority =  | diversity_link =  | diversity =  | synonyms =  }} '''''{{subst:PAGENAME}}''''', celebek teyran e  ku ji famîleya  ''[[Jacanidae]]yê''...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="810" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Actophilornis africana.JPG
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Charadriiformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Jacanidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Actophilornis'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Actophilornis''''', celebek teyran e  ku ji famîleya  ''[[Jacanidae]]yê'' ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Actophilornis]]</text>
      <sha1>9454px8j8kdqsvif7tgnqhunhlia317</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095145</id>
      <parentid>1095087</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:21:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="823" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Actophilornis africana.JPG
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Charadriiformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Jacanidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Actophilornis'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Actophilornis''''', celebek teyran e ku ji famîleya [[jakana]]yan  (''[[Jacanidae]]'') ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Actophilornis]]</text>
      <sha1>ttbj458a4oxwb6srg2dmdxkqokv33ky</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095146</id>
      <parentid>1095145</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:22:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="801" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Actophilornis africana.JPG
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Charadriiformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Jacanidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Actophilornis'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Actophilornis''''', celebek teyran e ku ji famîleya [[jakana]]yan  (''[[Jacanidae]]'') ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]</text>
      <sha1>22gsu7uszsacxc7btpmj7t09km8uirl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aechmophorus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129132</id>
    <revision>
      <id>1095088</id>
      <timestamp>2022-08-13T20:34:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;{{Taxobox | image = Aechmophorus clarkii on nest.jpg | image_width = | image_caption =  | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Podicipediformes]] | infraclassis =  | superordo =  | ordo =   | familia = [[Podicipedidae]] | subfamilia =  | genus = '''''{{subst:PAGENAME}}''''' | genus_authority =  | diversity_link =  | diversity =  | synonyms =  }} '''''{{subst:PAGENAME}}''''', celebek teyran e  ku ji famîleya  ''Podic...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="822" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Aechmophorus clarkii on nest.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Podicipediformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Podicipedidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Aechmophorus'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Aechmophorus''''', celebek teyran e  ku ji famîleya  ''[[Podicipedidae]]yê'' ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Aechmophorus]]</text>
      <sha1>tvzflww4vvlusgp8rcyqr4wa8fqy5p7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095140</id>
      <parentid>1095088</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T08:58:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="825" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Aechmophorus clarkii on nest.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Podicipediformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Podicipedidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Aechmophorus'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Aechmophorus''''', teyranek e ji famîleya [[sonebinavk]]an (''[[Podicipedidae]]'').&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Aechmophorus]]</text>
      <sha1>0d2y1suzokxah9url93pc09m80gozdv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Êtîmokê kurîdirêj</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129133</id>
    <revision>
      <id>1095089</id>
      <timestamp>2022-08-13T20:36:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;{{Taxobox | image = Aegithalos caudatus cocked head.jpg | image_width = | image_caption =  | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | subclassis = [[Passeriformes]] | infraclassis =  | superordo =  | ordo =   | familia = [[Aegithalidae]] | subfamilia =  | genus = '''''{{subst:PAGENAME}}''''' | genus_authority =  | diversity_link =  | diversity =  | synonyms =  }} '''''{{subst:PAGENAME}}''''', celebek çûkên  biçûk e ku ji famîleya...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="824" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Aegithalos caudatus cocked head.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Passeriformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Aegithalidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Aegithalos'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Aegithalos''''', celebek çûkên  biçûk e ku ji famîleya  ''[[Aegithalidae]]yê'' ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Aegithalos]]</text>
      <sha1>7077pshf4j7a74lc7n2f4ka7nu16s3f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095141</id>
      <parentid>1095089</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:06:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MikaelF navê [[Aegithalos]] weke [[Êtîmokê kurîdirêj]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="824" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Aegithalos caudatus cocked head.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Passeriformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Aegithalidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Aegithalos'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''''Aegithalos''''', celebek çûkên  biçûk e ku ji famîleya  ''[[Aegithalidae]]yê'' ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Aegithalos]]</text>
      <sha1>7077pshf4j7a74lc7n2f4ka7nu16s3f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095143</id>
      <parentid>1095141</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:11:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="938" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Aegithalos caudatus cocked head.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Passeriformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Aegithalidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Aegithalos'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''Êtîmokê kurîdirêj'''&lt;ref&gt;[[Îsmaîl Tahî Şahîn]] (2008). Balindeyên Kurdistanê, 3. Spîrêz, Dihok.&lt;/ref&gt; (''Aegithalos'' sp.), çûkeke biçûk e ji famîleya êtîmokan (''[[Aegithalidae]]'').&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Aegithalos]]</text>
      <sha1>1xgesys6gxgsgmqt7kwfefcntmkrsn5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095144</id>
      <parentid>1095143</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:12:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="937" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Aegithalos caudatus cocked head.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Passeriformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Aegithalidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Aegithalos'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''Êtîmokê kurîdirêj'''&lt;ref&gt;[[Îsmaîl Taha Şahîn]] (2008). Balindeyên Kurdistanê, 3. Spîrêz, Dihok.&lt;/ref&gt; (''Aegithalos'' sp.), çûkeke biçûk e ji famîleya êtîmokan (''[[Aegithalidae]]'').&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]

[[en:Aegithalos]]</text>
      <sha1>3l2h8h1igi0ktc568smnyi4mygostqf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095147</id>
      <parentid>1095144</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T09:25:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="918" xml:space="preserve">{{Taxobox
| image = Aegithalos caudatus cocked head.jpg
| image_width =
| image_caption = 
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| subclassis = [[Passeriformes]]
| infraclassis = 
| superordo = 
| ordo =  
| familia = [[Aegithalidae]]
| subfamilia = 
| genus = '''''Aegithalos'''''
| genus_authority = 
| diversity_link = 
| diversity = 
| synonyms = 
}}
'''Êtîmokê kurîdirêj'''&lt;ref&gt;[[Îsmaîl Taha Şahîn]] (2008). Balindeyên Kurdistanê, 3. Spîrêz, Dihok.&lt;/ref&gt; (''Aegithalos'' sp.), çûkeke biçûk e ji famîleya êtîmokan (''[[Aegithalidae]]'').&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&amp;search_value=915669#null|title=ITIS - Report: Leiothrichidae|website=www.itis.gov|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}
== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b}}

{{Cinsên-teyran-şitil}}

[[Kategorî:Cinsên çûkan]]</text>
      <sha1>prh7jor49v18qv7fkanp6x4jf7reos1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rock Dog</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129134</id>
    <revision>
      <id>1095090</id>
      <timestamp>2022-08-13T21:25:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>177.73.98.170</ip>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;{{Agahîdank fîlm/wîkîdane|qid=Q20751338}}  '''''Rock Dog''''' fîlmekî anîmasyonî yê di sala 2016ê de ji aliyê [[Ash Brannon]] ve hatiye hênandin. Tê de [[J. K. Simmons]], [[Luke Wilson]], [[Eddie Izzard]], [[Lewis Black]], [[Kenan Thompson]], [[Mae Whitman]], [[Jorge Garcia]], [[Matt Dillon]], û [[Sam Elliott]] xwedî rolên sereke ne.  == Lîstikvanên fîlm ==  * [[Luke Wilson]] bi navê Bodi&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.cartoonbrew.com/...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1501" xml:space="preserve">{{Agahîdank fîlm/wîkîdane|qid=Q20751338}}

'''''Rock Dog''''' fîlmekî anîmasyonî yê di sala 2016ê de ji aliyê [[Ash Brannon]] ve hatiye hênandin. Tê de [[J. K. Simmons]], [[Luke Wilson]], [[Eddie Izzard]], [[Lewis Black]], [[Kenan Thompson]], [[Mae Whitman]], [[Jorge Garcia]], [[Matt Dillon]], û [[Sam Elliott]] xwedî rolên sereke ne.

== Lîstikvanên fîlm ==

* [[Luke Wilson]] bi navê Bodi&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.cartoonbrew.com/feature-film/5-things-you-need-to-know-about-the-chineseamerican-feature-rock-dog-117062.html|title=5 Things You Need To Know About The Chinese/American Feature 'Rock Dog'|last=Amidi|first=Amid|date=2015-08-03|website=Cartoon Brew|language=en-US|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
* [[J. K. Simmons]] bi navê Khampa&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Eddie Izzard]] bi navê Angus Scattergood&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Lewis Black]] bi navê Linnux&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Sam Elliott]] bi navê Fleetwood Yak&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Kenan Thompson]] bi navê Riff&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Mae Whitman]] bi navê Darma&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Jorge Garcia]] bi navê Germur&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Matt Dillon]] bi navê Trey&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* Liza Richardson bi navê Radio DJ
* Ash Brannon bi navê Ian

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{Malpera fermî|https://www.lionsgate.com/movies/rock-dog}}
* {{IMDb fîlm|2822672}}
* {{Rotten Tomatoes|rock_dog}}

[[Kategorî:Fîlmên amerîkî]]
[[Kategorî:Anîmasyon]]
[[Kategorî:Fîlmên 2016an]]</text>
      <sha1>ashf1nj71ivpp0h42uy7qp771i9m0re</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095091</id>
      <parentid>1095090</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T21:38:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>177.73.98.170</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1747" xml:space="preserve">{{Agahîdank fîlm/wîkîdane|qid=Q20751338|muzîk=[[Rolfe Kent]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://filmmusicreporter.com/2015/03/19/rolfe-kent-scoring-tibetan-rock-dog/|title=Rolfe Kent Scoring 'Tibetan Rock Dog'|publisher=Film Music Reporter|date=March 19, 2015|accessdate=August 4, 2015}}&lt;/ref&gt;}}

'''''Rock Dog''''' fîlmekî anîmasyonî yê di sala 2016ê de ji aliyê [[Ash Brannon]] ve hatiye hênandin. Tê de [[J. K. Simmons]], [[Luke Wilson]], [[Eddie Izzard]], [[Lewis Black]], [[Kenan Thompson]], [[Mae Whitman]], [[Jorge Garcia]], [[Matt Dillon]], û [[Sam Elliott]] xwedî rolên sereke ne.

== Lîstikvanên fîlm ==

* [[Luke Wilson]] bi navê Bodi&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.cartoonbrew.com/feature-film/5-things-you-need-to-know-about-the-chineseamerican-feature-rock-dog-117062.html|title=5 Things You Need To Know About The Chinese/American Feature 'Rock Dog'|last=Amidi|first=Amid|date=2015-08-03|website=Cartoon Brew|language=en-US|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
* [[J. K. Simmons]] bi navê Khampa&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Eddie Izzard]] bi navê Angus Scattergood&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Lewis Black]] bi navê Linnux&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Sam Elliott]] bi navê Fleetwood Yak&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Kenan Thompson]] bi navê Riff&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Mae Whitman]] bi navê Darma&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Jorge Garcia]] bi navê Germur&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Matt Dillon]] bi navê Trey&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* Liza Richardson bi navê Radio DJ
* Ash Brannon bi navê Ian

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{Malpera fermî|https://www.lionsgate.com/movies/rock-dog}}
* {{IMDb fîlm|2822672}}
* {{Rotten Tomatoes|rock_dog}}

[[Kategorî:Fîlmên amerîkî]]
[[Kategorî:Anîmasyon]]
[[Kategorî:Fîlmên 2016an]]</text>
      <sha1>4m1688cbitr89a0pf6t5md925e3enf6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095138</id>
      <parentid>1095091</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T08:12:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1746" xml:space="preserve">{{Agahîdank fîlm/wîkîdane|qid=Q20751338|muzîk=[[Rolfe Kent]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://filmmusicreporter.com/2015/03/19/rolfe-kent-scoring-tibetan-rock-dog/|title=Rolfe Kent Scoring 'Tibetan Rock Dog'|publisher=Film Music Reporter|date=March 19, 2015|accessdate=August 4, 2015}}&lt;/ref&gt;}}

'''''Rock Dog''''' fîlmekî anîmasyonî yê di sala 2016ê de ji aliyê [[Ash Brannon]] ve hatiye hênandin. Tê de [[J. K. Simmons]], [[Luke Wilson]], [[Eddie Izzard]], [[Lewis Black]], [[Kenan Thompson]], [[Mae Whitman]], [[Jorge Garcia]], [[Matt Dillon]] û [[Sam Elliott]] xwedî rolên sereke ne.

== Lîstikvanên fîlm ==

* [[Luke Wilson]] bi navê Bodi&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.cartoonbrew.com/feature-film/5-things-you-need-to-know-about-the-chineseamerican-feature-rock-dog-117062.html|title=5 Things You Need To Know About The Chinese/American Feature 'Rock Dog'|last=Amidi|first=Amid|date=2015-08-03|website=Cartoon Brew|language=en-US|access-date=2022-08-13}}&lt;/ref&gt;
* [[J. K. Simmons]] bi navê Khampa&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Eddie Izzard]] bi navê Angus Scattergood&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Lewis Black]] bi navê Linnux&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Sam Elliott]] bi navê Fleetwood Yak&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Kenan Thompson]] bi navê Riff&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Mae Whitman]] bi navê Darma&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Jorge Garcia]] bi navê Germur&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* [[Matt Dillon]] bi navê Trey&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* Liza Richardson bi navê Radio DJ
* Ash Brannon bi navê Ian

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==

* {{Malpera fermî|https://www.lionsgate.com/movies/rock-dog}}
* {{IMDb fîlm|2822672}}
* {{Rotten Tomatoes|rock_dog}}

[[Kategorî:Fîlmên amerîkî]]
[[Kategorî:Anîmasyon]]
[[Kategorî:Fîlmên 2016an]]</text>
      <sha1>233rgwunl0lpmh1atf0pshx2lhoy2e7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bikarhêner:Zmangeldi</title>
    <ns>2</ns>
    <id>129135</id>
    <revision>
      <id>1095134</id>
      <timestamp>2022-08-14T07:58:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zmangeldi</username>
        <id>50737</id>
      </contributor>
      <comment>Min Şablona Babîl a xwe exist û rûpela xwe ava kir.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21" xml:space="preserve">{{Babîl|ku|tr|en-1}}</text>
      <sha1>0cdpep4jnzthobhd1vylzd9y9i1611c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1095139</id>
      <parentid>1095134</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T08:15:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Zmangeldi</username>
        <id>50737</id>
      </contributor>
      <comment>Giredanê Tirkî hat existin.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" xml:space="preserve">[[:tr:Kullanıcı:Zmangeldi]]
{{Babîl|ku|tr|en-1}}</text>
      <sha1>pkl8fjwc50m1a46t88q9ed24cra4w61</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aegithalos</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129136</id>
    <redirect title="Êtîmokê kurîdirêj" />
    <revision>
      <id>1095142</id>
      <timestamp>2022-08-14T09:06:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Aegithalos]] weke [[Êtîmokê kurîdirêj]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Êtîmokê kurîdirêj]]</text>
      <sha1>bmdqqr8ktvhhv1leihy0hkuo8nhlcp9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Actitis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129137</id>
    <redirect title="Çikçike" />
    <revision>
      <id>1095152</id>
      <timestamp>2022-08-14T09:34:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Actitis]] weke [[Çikçike]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Çikçike]]</text>
      <sha1>gw6hil0h4ekkdsa9l19q599vwgnlqtq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Barwing</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129138</id>
    <redirect title="Actinodura" />
    <revision>
      <id>1095156</id>
      <timestamp>2022-08-14T09:37:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <comment>MikaelF navê [[Barwing]] weke [[Actinodura]] guhert</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28" xml:space="preserve">#BERALÎKIRIN [[Actinodura]]</text>
      <sha1>f5pp83c4orkrh9tj745ztq1k8n41vvt</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>