Wîkîpediya kuwiki https://ku.wikipedia.org/wiki/Destp%C3%AAk MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Medya Taybet Gotûbêj Bikarhêner Gotûbêja bikarhêner Wîkîpediya Gotûbêja Wîkîpediyayê Wêne Gotûbêja wêneyî MediaWiki Gotûbêja MediaWiki Şablon Gotûbêja şablonê Alîkarî Gotûbêja alîkariyê Kategorî Gotûbêja kategoriyê Portal Gotûbêja portalê TimedText TimedText talk Modul Gotûbêja modulê Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 661 1095797 1095728 2022-08-20T21:10:39Z Saadettin687 52213 wikitext text/x-wiki {{Infobox ziman | nav = Zazakî | navê xwemalî = Kirdkî, kirmanckî, dimilkî, zazakî, zonê ma | renga malbat = Hind û Ewropî | dewlet = {{al2|Kurdistan}} | herêm = [[Anatolya navîn|Anatolya]]<br>[[Diyasporaya kurdan]] | nexşe = Mid_East_Linguistic_lg_Kopiellllll.jpg | firehiya nexşe = | binnexşe = Cihê zazakî di nav zaravayên kurdî de | zimanê zikmakî = Navbera 2.000.000 û 3.000.000 <ref>Duus (EDT) Extra, D. (Durk) Gorter, Guus Extra, ''The Other Languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic and Educational Perspectives'', Multilingual Matters (2001). ISBN 1-85359-509-8. p. 415. [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=hvmy_skUPNYC&dq=other+languages+of+europe+%2B+zaza&prev=http://books.google.com/books%3Fq%3Dother%2Blanguages%2Bof%2Beurope%2B%252B%2Bzaza&lpg=PA415&pg=PA415&sig=tlJoBh62H4A8EfSqF1yDcYZm30k Accessed online] at [[Google]] book search.</ref> | malbat1 = [[Hind û Ewropî|Zimanên hind û ewropî]] | malbat2 = [[Zimanên hind û îranî]] | malbat3 = [[Zimanên îranî]] | malbat4 = [[Zimanên îranî#Zimanên îranî yên rojava|Zimanên îranî yên rojava]] | malbat5 = [[Zimanên îranî yên bakur-rojava]] | malbat6 = [[Kurdî]] | malbat7 = [[Zaza-Goranî]] | nivîs = Tîpên latînî, erebî | netewe = | kêmnetewe = | ajans = | iso1 = | iso2 = zza | iso3 = zza | agahdarî = }} {{Nexşeya zimanên kurdî}} '''Zazakî''' '''(dimilî, kirdkî, kirmanckî, zonê ma)''' yek ji zaravayên [[kurdî]]<ref>Lerch, Peter I. (1857), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Peter%20Lerch.pdf Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg];<br /> Latham, Robert Gordon (1862), [https://books.google.com.tr/books?id=aygTAAAAQAAJ&dq=zaza%20kurd&hl=tr&pg=PA260#v=onepage&q=zaza&f=false Elements of Comparative Philology]. Publisher: Walton and Maberly, London, s. 260 : "the Zaza is a Kurd dialect from the north-western frontier";<br /> Lepsius, Carl Richard (1863), "Kurd (Zaza Dialect)”, [https://books.google.com.tr/books?id=9cb_l3NJv-4C&printsec=frontcover&dq=Standard+Alphabet+for+Reducing+Unwritten+Languages+and+Foreign+Graphic&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwj5ldHb66HwAhXtoosKHazKBFUQ6AEwAHoECAQQAg#v=snippet&q=zaza&f=false Standard Alphabet for Reducing Unwritten Languages and Foreign Graphic Systems to a Uniform Orthography in European Letters]. Publisher: Williams & Norgate, p. 136-137 & 301;<br /> Müller, Friedrich (1865) [http://books.google.com.tr/books/about/Beitr%C3%A4ge_zur_Kenntniss_der_neupersische.html?id=T71DAAAAcAAJ&redir_esc=y Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache] (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt) , cîld: 3 );<br />Bonwick, James (1873), [http://archive.org/stream/treasuryoflangua00bonwiala#page/300/mode/2up The Treasury of languages; a rudimentary dictionary of universal philology, London : Hall and Co., r. 300] "ZAZA. KURDISH dialect of N.W. Persia, allied to BUKHAREE.");<br />Jaba, Alexandre & Justi, Ferdinand (1879) Dictionnaire kurde-français, St.-Pétersbourg, Commissionaire de l'Académie impériale des sciences);<br />Houtum-Schindler, A. (1884), "Beiträge zum kurdischen Wortschatze", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Bd. 38);<br />Albert Socin, “Die Sprache der Kurden”, Grundriss der Iranischen Philologie, Editor: Wilhelm Geiger & E.Kuhn, Band: I, Strassburg 1898, p.250);<br />Le Coq, Albert Von (1903), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Albert%20Von%20Le%20Coq-I.pdf Kurdische Texte, Reichsdruckerei, Berlin];<br />Soane, Ely Banister (1913), Grammar of the Kurmanjî or Kurdish Language, London 1913 / E. S. Soane (1909), Notes on Kurdish Dialects, A Classic Reference Tool On The Kurdish Dialects First Published In 1909, Asian Educational Services, 2003 - 98 sayfa, s.6);<br />Fossum, Ludvig Olsen (1919), [http://archive.org/stream/APracticalKurdishGrammar/Practical-Kurdish-Grammar#page/n1/mode/2up A Practical Kurdish Grammar, The Inter-Synodical Ev. Lutheran Orient -Mission Society, Augsburg Publishing House, Minneapolis] "As a conclusion, we seem to be justified in making the assertion, that for linguistic purposes, we may collect all the Kurdish dialects into three large groups, covering the three large districts of North, Central, and South Kurdistan. In North Kurdistan we have the Zaza group, in Central Kurdistan we have the Kermanji group, and in South Kurdistan we have the Lur and Kelhur group.");<br />Bedirxan, Celadet (1933) “Zarê Dumilî û Mewlûda 'Usman Efendî” Hawar, Hejmar: 23, 25 tîrmeh (temmuz) 1933, r. 1-6 "Zarê dumilî: Ev zar zimanê kurdên dumilî an zaza ne. Kurdên dumilî di welatê jorîn di rojavayê wî welatî de rûniştî ne.");<br />Safrastian, Arshak (1948), Kurds and Kurdistan, Harvill Press, London .r.106 "The tribes of Dersim speak the Zaza-Dialect of the Kurdish language");<br />McCarus, Ernest N. (1958), A Kurdish Grammar, American Council of Learned Societies, s.1);<br />Bedirxan, Celadet Ali & Lescot, Roger (1970), Grammaire kurde, Maisonneuve, Paris, s.V);<br />Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Translated by Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977, 32 p.);<br />F. R. Akrawy (1982), Standard Kurdish grammar, s.19);<br />Ayyoubi, Kerim Rakhmanovich & Smirnova, Iraida Anatolʹevna / Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), [http://www.glottolog.org/resource/reference/id/94341.xhtml The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 r.] ([http://iling.spb.ru/grammatikon/smirn_98_ogl.html?language=en И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с.]);<br />Houston, Christopher (2001), [http://books.google.com.tr/books?ei=q7SCUYjBNYKFO5mTgcAN&hl=tr&id=KWttAAAAMAAJ&dq=%22zazaki%22#search_anchor Islam, Kurds and the Turkish nation state, Berg, s.129] "Zazaki (a Kurdish dialect)";<br />Kenstowicz, Michael J. (2004), Studies in Zazaki Grammar, MITWPL, s.1-2, 10 vd. "Zaza dialect of kurdish");<br />Walter, Mary Ann (2004), [http://faculty.wcas.northwestern.edu/~maw962/docs/glow-zazaki-handout.pdf "Vowel Adaptation in Zazaki", Workshop on theoretical approaches to language contact 27th Generative Linguistics in the Old World, Thessaloniki, 18-21 April 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100615110058/http://faculty.wcas.northwestern.edu/~maw962/docs/glow-zazaki-handout.pdf|date=15 June 2010}} "Kurdish: Sorani, Kurmanji, Zazaki...");<br />O'Neil, Mary Lou (2007), "Linguistic Human Rights and the Rights of Kurds", [http://books.google.com.tr/books?id=ubjCDGcZ1Z4C&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q=%22zaza%20is%20actually%20a%20Kurdish%20dialect%22&f=false Human Rights in Turkey, Editör: Zehra F. Kabasakal Arat, University of Pennsylvania Press, s.74] "Zaza is actually a Kurdish dialect");<br />Aygen, Gülşat (2010), [http://lincom-shop.eu/shop/article_ISBN%2B9783862880157/LWM-479%3A-Zazaki_Kirmanck%C3%AE-Kurdish.html?pse=apq Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa];<br />D. Ridgeway (2010), [http://books.google.com.tr/books?id=F2SRqDzB50wC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q=%22Zazaki%20Kurdish%20%28Dimli%29%22&f=false "Etruscan", Concise Encyclopedia of Languages of the World, Elsevier, Oxford, r.401] "Zazaki Kurdish (Dimli)";<br />Watts, Nicole F. (2010), [http://books.google.com.tr/books?id=yXWl40KJfKEC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q=%22Zazaki%20and%20Gurani%22&f=false Activists in Office: Kurdish Politics and Protest in Turkey (Studies in Modernity and National Identity), University of Washington Press, r.xii, 12, 151] "Linguistically, there is no single Kurdish language, but two main language groups (Kurmanji and Sorani) and two other dialects (Zazaki and Gurani).";<br />[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/325225/Kurdish-language "Kurdish language", Encyclopædia Britannica], Online: 29 Adare 2013);<br />[http://kurds_history.enacademic.com/142/Dimili Academic Dictionaries and Encyclopedias] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130625160426/http://kurds_history.enacademic.com/142/Dimili|date=2013-06-25}} (li gora malpera "Academic Dictionaries and Encyclopedias" Zazakî zaraveyekî kurdî ye);<br />[http://www.bibliomonde.com/donnee/turquie-les-langues-117.html Biblio Monde Bibliographie] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130205031854/http://www.bibliomonde.com/donnee/turquie-les-langues-117.html|date=2013-02-05}} (li gora bibloteka "biblio-monde" zazaki dîyalekta kurdî ye);<br />[http://www.mideastweb.org/Middle-East-Encyclopedia/kurds.htm Encyclopedia of the Middle East] (li gora "Encyclopedia of the Middle East", zazakî zaraveya kurdî ye);<br />[http://www.teheran.ir/spip.php?article1146 Mireille Ferreira,"Le kurde, langue du peuple des montagnes", la revue de Téhéran] (li gora rojnameya îranî "la revue de Téhéran", zazakî zaraveya kurdî ye);<br />[https://web.archive.org/web/20140423044958/http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-ddb0d9d15521422d8121428c8a7a02fe-fa.html Elî Ekber Dehxuda, Lugatname] - Onlîne: 29 Adar 2013 "Zazakî, cureyeke taybet a zimanê kurdî ye" "زازائی . نوعی مخصوص از زبان کردی" );<br />T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Talim Ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, [http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2012_09/11051949_kurtce_ortaokul_5.pdf Ortaokul Ve İmam Hatip Ortaokulu Yaşayan Diller Ve Lehçeler Dersi (Kürtçe; 5. Sınıf) Öğretim Programı, Ankara 2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121021231736/http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2012_09/11051949_kurtce_ortaokul_5.pdf|date=2012-10-21}}, "Bu program ortaokul 5, 6, 7, ve 8. sınıflar seçmeli Kürtçe dersinin ve Kürtçe’nin iki lehçesi Kurmancca ve Zazaca için müşterek olarak hazırlanmıştır. Program metninde geçen “Kürtçe” kelimesi Kurmancca ve Zazaca lehçelerine birlikte işaret etmektedir.";<br />Prof. Dr. Kadrî Yildirim & Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Adak & Yrd. Doç. Dr. Hayrullah Acar & Zülküf Ergün & Îbrahîm Bîngol & Ramazan Pertev, [http://ttkb.meb.gov.tr/dosyalar/kitaplar/kurdi_5_zazaki.pdf Kurdî 5 – Zazakî, Milli Eğitim Bakanlığı, 2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140423061143/http://ttkb.meb.gov.tr/dosyalar/kitaplar/kurdi_5_zazaki.pdf|date=2014-04-23}};<br />J. G. Taylor, [http://www.jstor.org/stable/3698077 Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood, Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 35, 1865, p.39];<br /> Chalatianz, Bagrat (1905), [https://www.digi-hub.de/viewer/rest/pdf/mets/DE-11-001674421.xml/LOG_0180/Zeitschriftenartikel_Kurdische_Sagen__Chalatianz_Bagrat.pdf "Kurdische Sagen", Zeitschrift des Vereins für Volkskunde, vol 15, 1905] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200701095316/https://www.digi-hub.de/viewer/rest/pdf/mets/DE-11-001674421.xml/LOG_0180/Zeitschriftenartikel_Kurdische_Sagen__Chalatianz_Bagrat.pdf|date=2020-07-01}}, p. 323: “Nach der Sprache unterscheidet man fünf Zweige der Kurden: 1- Kurmanc. 2. Lur, 3. Kelhur, 4. Guran, 5. Zaza.”;<br />John G. Bordie, [http://books.google.de/books?id=U5Wv8czGxE8C&printsec=frontcover&hl=de#v=onepage&q&f=false "Kurdish Dialects in Eastern Turkey", Linguistic and Literary Studies, Vol: 2 Descriptive Linguistics], Ed. Mohammad A Jazayery, TiLSM, Mouton De Gruyter, The Hague, Netherlands, 1978, p. 205-212);<br />Riza Muradi Ghiyasabadi, [http://irania.ir/ie/2609 Ferhengnamê Îran/Irania Encyclopedia, 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131210230012/http://irania.ir/ie/2609|date=2013-12-10}};<br />Sheikh A. Waheed, The Kurds and Their Country: A History of the Kurdish People, from Earliest Times to the Present, University Book Agency, Lahore, Pakistan, 1958, (First edition: Published by United LTD, 1955) p.12);<br /> Ayako Tatsumara, "Music and Culture of the Kurds", [http://jairo.nii.ac.jp/0135/00000047 Senri Ethnological Studies, Nu: 5, 1980, r. 78];<br /> "Dımıli or Zaza Dialect", Map: Major Kurdish dialect groups shown in the Greater Kurdistan, Source: Hassanpour, 1992, p.22 ([https://books.google.com.tr/books?id=doTFAAAAQBAJ&pg=PA59&dq=Major+Kurdish+dialect+groups+shown+in+the++Greater+Kurdistan&hl=tr&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q=Major%20Kurdish%20dialect%20groups%20shown%20in%20the%20%20Greater%20Kurdistan&f=false Jaffer Sheyholislami, Kurdish Identity, Discourse, and New Media, 2011, p. 59]);<br />Jaffer Sheyholislami, "The language varieties of the Kurds", [http://www.ecoi.net/file_upload/90_1447760239_bfa-regiones-et-res-publicae-the-kurds-2015.pdf published by Wolfgang Taucher & Mathias Vogl & Peter Webinger, The Kurds: History - Religion - Language - Politics, Austrian Federal Ministry of the Interior / BFA] ISBN 978-3-9503643-6-1, p. 33-36 (Map: Kurdish Variety Groups (adapted from Hassanpour 1992 & ÖPengin 2013) <br /> Crosby Howard Wheeler & Susan Anna Wheeler, "Koordish Amy", [https://archive.org/details/graceillustrated00whee/page/148/mode/2up? Grace illustrated or A bouquet from our missionary garden], Congregational Pub. Society, 1876, pp. 148-149: "Theories are various, curious, and  some of them wild, in regard to the origin of this interesting people and their two languages, — the Koormanji and the Zaza Koordish." <br /> Xeznedar, Maruf (2001), ''Mêjûyî Edebî Kurdî'', Bergî yekem, Dezgeyê çap û belawkirdinewey Aras, Hewlêr. (cited in: Dr. Maruf Xeznedar, "Zimanê Kurdî", Wergerandina ji Soranî: Seîd Veroj, Bîr, hejmar: 3, payîz 2005, pp. 75-80.)</ref> ye ku ji aliyê Kurdên [[zaza]] ve tê axaftin Li gorî [[fîlolog]]nin rojavayî dimilkî ne zaravayê kurdîye, lê zimanekî kurdî<ref>http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/asie/turquie_1general.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120928055837/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/asie/turquie_1general.htm |date=2012-09-28 }} (li gora zimannas, Jacques Leclerc, ji zaningeha Laval Quebec/Canada, zazakî zimankê kurd e, û zaza kurd in);<br />[http://www.slrk.info/articles/kurds.html Dr. Orville Boyd Jenkins, "The Kurdish Peoples"];<br />[http://www.hennerbichler.info/-kurdish-complex-.html Ferdinand Hennerbichler (according to: Prof. Dr. Gernot L. Windfuhr), "Kurdish Complex"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130828014000/http://www.hennerbichler.info/-kurdish-complex-.html |date=2013-08-28 }} Onlîne: 29 Adar 2013);<br />http://www.joshuaproject.net/people-profile.php?rog3=TU&peo3=11560);<br />Pranav Anand & Andrew Nevins (2003), [http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?rep=rep1&type=pdf&doi=10.1.1.3.7379 "On Indexicals in Zazaki Reported Speech", University of Texas, Austin: October 10, 2003] "Zazaki, also known as Dimili, is an Indo-Iranian language spoken mostly in southeast Anatolia, the Turkish section of Kurdistan, by 2-4 million ethnic Kurds.";<br />Pranav Anand & Andrew Nevins (2004), [http://elanguage.net/journals/salt/article/download/14.20/1732 "Shifty Operators in Changing Contexts", R. Young (ed), SALT XIV 20-37, Ithaca, NY: Cornell University, r.36] "Zazaki, also known as Dimili, is an Indo-Iranian language spoken mostly in Turkey by 2-4 million ethnic Kurds.";<br />Pranav Anand (2006), [http://dspace.mit.edu/handle/1721.1/37418 De De Se, Thesis (Ph. D.), Massachusetts Institute of Technology, Dept. of Linguistics and Philosophy, 2006, r.67] "Zazaki, also known as Dimili, is an Indo-Iranian language spoken mostly in Turkey by 2-4 million ethnic Kurds.");<br />Tamina C. Stephenson (2007), [http://semanticsarchive.net/Archive/2QxMjk0O/Stephenson-2007-thesis-corrected.pdf Towards a theory of subjective meaning, Thesis (Ph. D.) Massachusetts Institute of Technology, Dept. of Linguistics and Philosophy, 2007, r.134] "Zazaki is an Indo-Iranian language spoken by ethnic Kurds in Turkey";<br />Thomas Schmidinger, [http://homepage.univie.ac.at/thomas.schmidinger/php/texte/ethnologie_kurdische_sprache.pdf Kurdische Sprache(n] <br /> Finn Thiesen (2003), "[https://www.sprakradet.no/Vi-og-vart/Publikasjoner/Spraaknytt/Arkivet/2003/Spraaknytt_2003_3_4/Kurdisk/ Kurdisk(e) språk]", [https://www.sprakradet.no/localfiles/snytt0334.pdf Språknytt 2003 / 3–4], p. 43: “"Det finnes nemlig fem innbyrdes uforståelige varianter av kurdisk:.. Zaza i Kurdistan, som snakkes i det nordvestlige hjørnet rundt Erzincan og Elazig i Tyrkia. Gorani, som tales i to enklaver i iransk Sør-Kurdistan, nær grensen til Irak...” <br /> Terry Lynn Todd (1985), A Grammar of Dimili (also known as Zaza), Michigan 1985, p. vi: "Speakers of Dimili are Kurds psychologically, socially, culturally, economically, and politically." <br /> Utas, Bo (1986), "Kurdiska dialekter och skriftspråk", Svensk–kurdisk journal 1986. p.8-9. & Utas, Bo & Parkvall, Mikael (1993 ?), [https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/l%C3%A5ng/kurdiska "Kurdiska",] Nationalencyklopedin (The National Encyclopedia), [Online]</ref> ye. Ango li gorî wan zazakî jî mîna kurmancî zimanekî kurdan e. == Belavbûn == Zazakî bi piranî li [[bakurê Kurdistanê]] tê axaftin, lê ji aliyê hejmareke biçûk ve li hinek herêmên [[başûrê Kurdistanê]] û [[Anatolyaya Navîn]] jî tê axaftin. Wekî din ji ber sedemên koçberiyê di van dehsalên bihurî de, hejmareke mezin ji zazakîaxêfan li gelek bajarên Tirkiyeyê û [[rojavayê Ewropayê]] belav bûne. Parêzgeh û bajarên ku li wan zazakî tê axaftin ev in: #[[Aksaray]] ([[Hîlkecîk]]) #[[Bidlîs]] ([[Motkî|Modkan]]) #[[Çewlîg]] ([[Azarpêrt]], [[Bongilan]], [[Çêrme]], [[Dara Hênî]], [[Gêxî]], [[Kanîreş]] û [[Xorxol]]) #[[Dêrsim]] ([[Çemişgezek]], [[Mazgêrd]], [[Pêrtag]], [[Pilemûriye|Pilemuriye]], [[Pulur]], [[Qisle]] û [[Xozat]]) #[[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekir]] ([[Çêrmûg]], [[Çinar]], [[Erxenî]], [[Gêl]], [[Hênê]], [[Hezro]], [[Licê]], [[Karaz]], [[Pasûr]], [[Pîran]] û [[Şankuş]]) #[[Erdêxan]] ([[Mêrdînik]]) #[[Erzingan]] ([[Îlîç]], [[Kemaliye]], [[Kemax]], [[Mose]] û [[Têrcan]]) #[[Gumuşxane]] ([[:diq:Şiran|Şîrân]], [[:diq:Kelkit|Kêlkît]]) #[[Erzirom]] ([[Aşqele]], [[Çad]], [[Hesenqele]] û [[Xinûs]]) #[[Meletî]] ([[Şîro]]) #[[Mûş]] ([[Gimgim]]) #[[Riha]] ([[Sêwreg]]) #[[Semsûr]] ([[Aldûş]]) #[[Sêrt]] ([[Hewêla]]) #[[Sêwas]] ([[Qengal]], [[Zara]], [[Ulaş]], [[Macîran]] û [[Dîvrîgî]]) #[[Xarpêt]] ([[Dep]], [[Maden]], [[Miyaran]], [[Palo]], [[Qovanciyan]], [[Sîvrîce]] û [[Xulaman]]).<ref name="Malmîsanij1">Malmîsanij, [http://tr.scribd.com/doc/44991767/ Kird, Kirmanc, Dimilî veya Zaza Kürtleri, Deng Yayınları, Îstanbul 1996, r. 3-4]</ref><ref name="Malmîsanij2">Malmîsanij, “Destpêka Edebîyata Kirmanckî (Zazakî)”, Gotarên Konferansa Edebiyata Rojhilata Navîn û Pirçandiyê, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Îstanbul 2004, r. 39-43</ref><ref name="Çem1">Munzur Çem, [http://tr.scribd.com/doc/44990387/ Kırmança (Zazaca) Konuşan Kürtler Ve 20. Yüzyıl Kürt Direnişlerinde Rolleri]</ref> Li derdora sê-çar milyon kes hene ku xwe wek [[kird]], [[kirmanc]], [[dimilî]] yan jî [[zaza]] dibînin. == Binavkirina xwebixwe == Kesên zazakîaxêv zimanê xwe bi hin navên cuda-cuda nav dikin. * '''Kirdkî''': Li herêma [[Çewlîg]], bakurê [[Diyarbekir]]ê bi piranî ji xwe re [[kird]] û zimanê xwe re jî [[kirdkî]] an jî [[kirdî]] dibêjin. Peyva "kird" û "kurd" ji aliyê etîmolojîk ve heman kok in.<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1">"Roşan Lezgîn, [http://www.zazaki.net/haber/among-social-kurdish-groups-general-glance-at-zazas-503.htm Among Social Kurdish Groups – General Glance At Zazas]".</ref><ref name="Zazaki.net2">"Bilal Zilan, [http://www.zazaki.net/file/tar%C3%AEx%C3%AA-xonamekerdis%C3%AA-kirdan.pdf "Tarîxê Xonamekerdişê Kirdan", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi, 4-6 Mayıs 2012]</ref> * '''Kirmanckî''': Li herêma [[Dêrsîm]], [[Gumuşxane|Gumusxane]] û [[Erzingan]]ê ji xwe re dibêjin kirmanc û ji zimanê xwe re jî [[kirmanckî]]. Peyva "kirmanc" û "kurmanc" ji aliyê etîmolojîk ve heman kok in.<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1"/><ref name="Zazaki.net2"/> * '''Dimilkî''': Li herêma [[Çêrmûg]], [[Sêwreg]], [[Aldûş]]ê ji xwe re dibêjin [[dimilî]] û ji zimanê xwe re jî dibêjin [[dimilkî]] an jî [[dimilî]].<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1"/><ref name="Zazaki.net2"/> * '''Zazakî''': Li herêma [[Xarpêt]] û [[Maden]] ji xwe re dibêjin [[zaza]] û ji zimanê xwe re jî dibêjin zazakî. Lê ev binavkirin di salên dawî de, li deverên din jî belav bûye.<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1"/><ref name="Zazaki.net2"/> * '''Navên Din''': Li herêma [[Qoçgirî]] û [[Sêwas]]ê mirov ji zimanê xwe re dibêjin dimilkî an jî zazakî, ji xwe re jî dibêjin zaza an jî dimilî. Ji wan re [[Ginî]] jî tê gotin. Li herêmên [[Xinûs]] û [[Varto]] jî gelê wê derê ji xwe re dibêje ''[[Şarê Ma]]'', anku "gelê me", zimanê xwe re jî dibêjin ''[[Zonê Ma]]'', "zimanê me". Ji wan re [[Çarek]] û [[Lol]] jî tê gotin. Ginî, Çarek û Lol navên eşîrê kirmanc in.<ref name="Zazaki.net2"/> Di encama xebata standardîzekirina vê zaravayê de, ji van navan '''kirmanckî''' hatiye tercîhkirin<ref name="vate1">Grûba Xebate ya Vateyî, Rastnuştişe Kirmanckî, Weşanxaneya Vateyî, Îstanbul 2005</ref> û niha di warê nivîsînê de bi pirranî ev nav tê bikaranîn. == Cihê zazakî di nav zimanan de == Zazakî yek ji zimanên kurdî ye ku ev jî zimanê îraniya bakurê rojavayî ye. Li ser cihê zazakî di nav zimanzanan de du nêrîn hene. Piraniya zimanzanan dibêjin ku zazakî yek ji zimanên kurdî ye. Li gor [[Peter Lerch]]<ref name="Lerch1">Lerch, Peter I. (1857), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Peter%20Lerch.pdf Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg]</ref> (1856-57), Friedrich Müller<ref name="Muller">Müller, Friedrich (1865) [http://books.google.com.tr/books/about/Beitr%C3%A4ge_zur_Kenntniss_der_neupersische.html?id=T71DAAAAcAAJ&redir_esc=y Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache] (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt) , cîld: 3</ref> (1864), Albert van Le Coq<ref name="Lcoq1">Le Coq, Albert Von (1903), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Albert%20Von%20Le%20Coq-I.pdf Kurdische Texte, Reichsdruckerei, Berlin]</ref> (1903), [[Ely Bannister Soane]]<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=NC4OAAAAIAAJ|title=Grammar of the Kurmanji or Kurdish Language|last=Soane|first=Ely Bannister|date=1913|publisher=Luzac & Company|language=en|author-link=Ely Bannister Soane}}</ref> (1913), K. R. Ayyoubi, I. A. Smirnova<ref name="Ayubi-Smirnova">Ayyoubi, Kerim Rakhmanovich & Smirnova, Iraida Anatolʹevna / Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), [http://www.glottolog.org/resource/reference/id/94341.xhtml The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 r.] ([http://iling.spb.ru/grammatikon/smirn_98_ogl.html?language=en И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с.])</ref> (1998), M. J. Kenstowicz <ref name="Kenstowicz">Kenstowicz, Michael J. (2004), Studies in Zazaki Grammar, MITWPL, s.1-2, 10 vd. "Zaza dialect of kurdish"</ref> (2004), Gülşat Aygen<ref name="Aygen">Aygen, Gülşat (2010), [http://lincom-shop.eu/shop/article_ISBN%2B9783862880157/LWM-479%3A-Zazaki_Kirmanck%C3%AE-Kurdish.html?pse=apq Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa]</ref> (2010) zazakî yek ji zimanên kurdî ye. Her wiha li gorî piraniya kurdan zazakî yek ji zaravên zimanê kurdî ye. Li gor hin zimannasan jî zazakî-goranî ne zimanên kurdî ne. Cara yekem [[Oskar Mann]] û şagirtê wî [[Karl Hadank]]î îdîa kirine ku zazakî ne zaraveyekî kurdî ye<ref>Karl Hadank, Mundarten der Zâzâ, Hauptsächlich aus Siwerek Und Kor, Kurdisch-Persische Forschungen, abt. III (Nordwestiranisch), Band IV. 1932</ref>. Ji ber vê yekê heta îro jî hin zimannas zazakî wekî zimanekî cihê qebûl dikin. Di sala 1985'an de [[Zanîngeha Michiganê]] ([[DYA]]) [[Terry Lynn Todd]] lêkolîna bi navê ''A Grammar of Dimli (Also known as Zaza)'' pêşkêş kir<ref>Terry Lynn Todd, A Grammar of Dimili (also known as Zaza), Michigan 1985</ref>; Dr. [[Ludwig Paul]] ji [[Zanîngeha Giessen]]ê (ew alman e û niha li [[Zanîngeha Hamburgê]] ye)<ref>Ludwig Paul, Zazaki: Grammatik und Versuch einer Dialektologie (Zazaki: Gramer u cerrebê diyalektolociye), Wiesbaden 1998</ref> û Dr. [[Zülfü Selcan]]î jî ji [[Zanîngeha Berlînê]] li ser zazakîya Dêrsimê pirtûk der anîne. Dîsa, zimannas û kurdnas K. R. Ayyoubi û I. A. Smirnova jî li ser zazakîya Dêrsimê pirtûkek amade kirine.<ref name="Ayubi-Smirnova"/> Zimannas Gülşat Aygen jî li ser zazakî pirtûkek amade kiriye û ji aliyê zimannasiyê ve zazakî analîz kiriye<ref name="Aygen"/>. Hinek zimannasên mîna kurdnas Prof. [[Qanatê Kurdo]] ji zanîngeha [[Zanîngeha Lênîngradê]] ([[Saint Petersburg]])<ref name="Kurdo">Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Translated by Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977, 32 p.</ref>, Prof. Dr. D. [[MacKenzie]] ji zanîngeha Giessenê{{Çavk}} û Prof. Dr. [[Jost Gippert]] ji [[Zanîngeha Frankfurtê]] jî li ser zazakî meqale nivisandine û lêkolîn jî çêkirine. Ji aliyê dîroka zimên ve zazakî zêdetirîn bi [[zimanê partî]] nêzikî nişan dide{{Çavk}}. Ango, zazakiya wê demê bi partî re pirr nêzîk bûye{{Çavk}}, lêbelê partiya ku hat nivîsandin, bi xwe nebûye. Lê halê îro jî zazakî ji hêla gramer û peyvan, mînak sazkirina dema nihayîn û gelek jî guharina dengên îraniyên kevn xwe kefş dike{{Çavk}}. Di nav zimanên kurdî de zazakî û [[goranî]] gelek nêzikê hev in.{{Çavk}} Di warê zanistî de jî nêzîkbûnên cihê hene. Mirov dikane bi pîvanên xwerû zimannasî nêzîk bibe, an jî li gor pîvanên civakî û zimannasî bi hev re. Kesên ku zimên ji civakê bi tevahî îzole dikin meyla wan ew e ku zazakî weke zimanekî serbixwe nîşan bidin. Kesên ku zimên weke endakî zînde yê civakî dinirxînin, meylan wan ew e ku divê civaka axaftvanên vî zimanî xwe çawa bi nav dike, nasnameya wê û zimanê wê jî weha be. Ji bo standartkirina zazakî di sala [[1996]]'an de li [[Stockholm]]ê Grûba Xebate ya Vateyî hat avakirin. Di sala [[2004]]'an de li [[Frankfurt]]ê [[Enstîtuya Zazakî]] hat avakirin. Ji bo rojanekirina zazakî di sala [[2010]]'an de [[Ziwan-Kom]] hat avakirin. == Devokên zazakî == [[Wêne:Zaza DialectsMap-5.gif|thumb|260px| {{legend|#1273f0|Zazakiya bakur|border=1px solid #aaa}} {{legend|#cc0033|Zazakiya navîn|border=1px solid #aaa}} {{legend|#001552|Zazakiya başûr|border=1px solid #aaa}} ]] Di zazakî de gelek devokên biçûk hene. Li gor zimannas û nivîskarên ku li ser zazakî dixebitin, meriv dikane bi giştî zazakî bike du devokên mezin:<ref name="lezgin1">Roşan Lezgîn, Dersê Ziwanî (Kirdkî-Kırmanckî-Zazakî-Dımılkî), Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir 2012, r.15</ref><ref name="pamukcu1">Fahri Pamukçu, Gramarê Zazaki, Tij, Stenbol 2001</ref> # '''Zazakiya bakur''' an jî '''devoka (şîweya) Dêrsimê''': Li herêma [[Dêrsîm]], [[Erzingan]], Qoçgirî û [[Gimgim]]ê tê qise kirin. Meriv dikane bibêje ku kurdên [[elewî]] diaxifin. # '''Zazakiya başûr''' an jî '''devoka (şîweya) derveyî Dêrsimê''': Li [[Çewlîg]], [[Elezîz]], [[Diyarbekir]] û [[Siwêrek]]ê tê qisekirin. Meriv dikane bibêje ku kurdên sunnî diaxifin. Li gor hin zimannasan û nivîskaran jî di zazakî de sê devokên sereke hene. # '''Zazakiya bakur''': Li herêma [[Dêrsîm]], [[Erzingan]], Qoçgirî û [[Gimgim]] tê qise kirin. # '''Zazakiya navîn''': Li [[Çewlîg]], [[Elezîz]] û hin qezayên [[Diyarbekir]]ê tê qisekirin. # '''Zazakiya başûr''': Li herêma [[Çêrmûg]], [[Siwêrek]] û [[Aldûş]]ê tê qisekirin. === Mînak === * Di nav devokên zazakî de hin peyvên sînonîm: {| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;" !Bakur||Başûr û Navendî||[[Kurmancî]] |-- |doman||qeçek, qij, tût, gede, leyîr||''zarok'' |-- |nas kerdene||şinasnayîş, nas kerdiş|| ''nas kirin'' |-- ||niya dayene, qayt kerdene||ewnîyayene, ownîyayîş||''nihêrîn, qeyd kirin'' |-- |werte (< [[Tirkî|Trk.]])||mîyan||''navber, mîyan'' |-- |thal||veng||''vala, tal'' |-- |kepûge||vinî, zince, pirnike||''bêvîl, poz, kepû'' |-- |kemere||kerra, sîye||''kevir'' |} * Di devokên bakur û başûr de du qertafên mestarê hene (ji bo lêkeran ''-ene'', ji bo navan ''-iş''). Di devoka navîn (navendî) de tenê ''-iş'' heye. {| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;" !Bakur û Başûr||Navendî||[[Kurmancî]] |-- |kerd-ene||kerd-iş||kirin (''lêker'') |-- |kerd-iş||kerd-iş||kirin (''nav'') |-- |} * Li gor devokan ''jî'': {| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;" !Bakur||Başûr||Navendî||[[Kurmancî]] |-- |kî||jî||zî||jî |-- |} * Di nav devokên zazakî de guherandina dengên '''k''' û '''ç''': {| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;" |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Bakur (giştî)'''||çê||çêna||cên-||cêra(y)ene||cî |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Bakur (hindikahî)'''||kê||kêna||gên-||gêra(y)ene||gî |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Başûr û Navendî'''||keye||keyna||gên-||gêrayene, geyrayene, geyrayîş||gî/gi |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''[[Kurmancî]]'''||xanî||keç||girtin (dema nika)||gerîn||gû |-- |} *Li gor devokan guherandina dengên '''j''', '''z''' û '''c''' {| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;" |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Başûr û Navendî'''||roc/roj||zewac/zewaj (< [[Erebî|Ar.]])||lac/laj||vac-/vaj-||dec/dej||poc-/pewc-/pewj- |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Bakur'''||roz||zewez||laz||vaz-||dez||poz- |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''[[Kurmancî]]'''||roj||zewac||law||bêj- ||êş||pijandin (dema nika) |-- |} == Rêziman == {{Gotara bingehîn|Rêzimana kurdî}} === Zayend === Hemî peyvên zazakî di halê xweser de yan nêr û yan mê ne. Di [[rengdêr]] û [[lêker]]an de jî ev taybetmendî wisa ye. Çend îstisna hene, lê peyvên mê bi giştî di dawiyê de dengê "-'''e'''" digrin, peyvên pirjimar jî di dawiyê de dengê “-'''î'''” digrin. Mînak: {| class="wikitable" |- ! colspan=2 | Yekjimar || colspan=2 | Pirjimar |- ! nêr || mê || netewandî || tewandî |-- | golik || golik'''e''' || golik'''î''' || golik'''an''' |-- | merdim || merdim'''e''' || merdim'''î''' || merdim'''an''' |-- |} Ev peyv li her sê halan jî di [[kurmancî]] de mîna “golik” tê nivîsîn. Yanî, di kurmancî de heta ku peyv di nav hevokê de neyê xebitandin, diyar nabe ku gelo ka peyv nêr, mê yan pirjimar e. Lê di zazakî de peyv bi tena serê xwe jî taybetiya xwe nîşan dide. Ev taybetmendî di zimanê kevnare de heye. Di rewşa tewandî de qertafa pirjimarîyê "-'''an'''" e. === Zemîrên kesî (Cihnavên şexsî) === {| class="wikitable" |- ! Rowspan=2| Kes ||colspan=2| Kirdkî || colspan=2| [[Kurmancî]] ||rowspan=2| [[Soranî]] ||rowspan=2| [[Kelhûrî]] ||rowspan=2| [[Lekî]] ||rowspan=2| [[Hewramî]] |- ! Netewandî || Tewandî || Netewandî || Tewandî |- |1. Yekjimar||ez||mi(n)||ez||min||min||min||mi||min |- |2. Yekjimar||ti||to||tu||te||to||tu||tu||to |- |3. Yekjimar (nêr)||o||ey||rowspan="2" align="center|ew||wî / ewî|| rowspan="2" align="center" |ew||rowspan="2" align="center|ew||rowspan="2" align="center|iw||ad |- |3. Yekjimar (mê)||a||aye||wê / ewê||ade |- |1. Pirjimar||colspan="2" align="center"|ma||em||me||ême||îme||îme||ême |- |2. Pirjimar||colspan="2" align="center"|şima||hûn||we||êwe||îwe||hume||şime |- |3. Pirjimar||ê||înan||ewana||wan||ewan||ewan||iwin||adî |} === Dema borî === {| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" padding="5" ! Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Soranî]] |-- | mi kerd || min kir|| (min) kirdim |-- | to kerd || te kir|| (to) kirdit |-- | ey kerd (nêr) || wî kir (nêr) || (ew) kirdî |-- | aye kerd (mê) || wê kir (mê) || (ew) kirdî |-- | ma kerd || me kir || (ême) kirdman |-- | şima kerd || we kir || (êwe) kirdtan |-- | înan kerd || wan kir || (ewan) kirdyan |-- |} === Dema niha === {| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" padding="5" ! Kirdkî || [[Kurmancî]] !Kurmanciya anadola navin||[[Hewramî]] || Soraniya [[Erdelanî]]||[[Soraniya hewlêrî]] || [[Kelhûrî]] |-- | ez şina || ez diçim |ez terim|| emin/min lû/milû || min eçim || min/emin deçim || min/mi çim/diçim |-- | ti/tu wenî/wena || tu dixwî |tu tuxî|| to/etu/tu werî/morî || to exweyt || to/eto dexoy|| tû/to/ti xwey/dixwey |-- | o/a keno/kena || ew dike |ew tike|| ad kero/mikero || ew/o ekat || ew dekat || ew/o keyd/dikey |-- | ma zanê/zanîme || em dizanin |em tizaninî|| êma/ême zanime/mizanime || ême ezanîm|| ême dezanîn|| îme zanîm/dizanîm |-- | şima rişnenê || hûn/hingo dirijnin |ûn tirijînin|| şima/şime rişîd/merişîd ||êwe erêjnin/erêşnin || êwe derêjnin || îwe/yûwe rişnin/dirişnin |-- | ê vînenê || ew dibînin |ewna toynin|| ed wînên/moynên || ewane ewînin || ewane debînin || ewane diwînin/dînin |-- |} === Raweya fermanî (împeratîf) === {| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" padding="5" ! Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Hewramî]] || [[Erdelanî]] || [[Soraniya hewlêrî]] || [[Kelhûrî]] |-- | şo! ||biçe! / here! || bilû! || biço! ço! || biço! || biço! |-- | bê! || bê! / were! || borê! || bê! bêre! || bê! were! || bew! |-- | bike! || bike! || kere! || bike! || bike! || bike! |-- | biwere! / bûre! || bixwe! || were! || bixwe! || bixo! || bixwe! |-- | bivîne! || bibîne! || biwîne! || biwîne! || bibîne! || biwîn! / bîn! |-- | vaje! / vace! || bêje! || waçe! / baçe! || bêje! || bile! || bîj! |-- | bivare! || bibare! || biware! || biware! || bibare! || biwar! / bar! |-- |} == Xebata standardîzekirinê == Xebata standardîzekirina zazakî di sala 1996'an de li [[Swêd]]ê bi avakirina [[Grûba Xebate ya Vateyî]] destpê kir. Vê koma xebatê serê pêşî encamên kombûnên xwe wekî broşur belav kir, lê dû re kovareke bi navê [[Vate (kovar)|Vate]] derxist. Ev koma xebatê heta niha 22 caran bona standardîzekirina vê zaravayê kom bûye. Vê xebatê pêşî li nivîsîna vê dîyalektê û geşbûna wêjeya wê vekiriye. Ev xebat bi awayekî biîstîqrar her berdewam e. Di standardîzekirina kirmanckî (zazakî) de ji krîterên hilbijartin an jî tesbîtkirina forma peyvan yek jê ev e ku, divê diyalektên kurdî nêzî hev bibin. Di çarçeweya xebata standardîzekirinan zaravayê zazakî de [[Vate (kovar)|kovara Vateyê]] ku dengê [[Grûba Xebate ya Vateyî]] ye û xwerû bi kirmanckî (zazakî) diweşe, heta niha 39 hejmar weşiyaye.<ref name="haberdiyarbakir1">{{Citation |title=Haberdiyarbakir, Hûmara 39. ya Vateyî Vejîya |url=http://www.haberdiyarbakir.com/humara-39-ya-vateyi-vejiya-56063h/ |accessdate=2021-01-28 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305150959/http://www.haberdiyarbakir.com/humara-39-ya-vateyi-vejiya-56063h/ |url-status=dead }}</ref> Ferhenga tirkî-kirmanckî (zazakî) ku ji peyvên standardkirî pêk tê<ref name="ferheng1">Vate Çalışma Grubu, Türkçe – Kırmancca (Zazaca) Sözlük, Genişletilmiş üçüncü basım, Vate Yayınevi, İstanbul, 2009</ref> û ferhenga kirmanckî (zazakî)-tirkî ku ji peyvên standardkirî û versiyonên wan pêk tê.<ref name="ferheng1"/> Grûba Xebate ya Vateyî, Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)-Tirkî/Kırmancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2009<nowiki></ref></nowiki> cara sisêyan wekî çapa firehkirî hatin weşandin. Dîsa, pirtûka rastnivîsa zazakî ya bi navê ''Rastnuştişê kirmanckî (zazakî))'' ji aliyê vê komê ve amade bû û hat weşandin.<ref name="vate1"/> Ev xebatên hanê yên organîzekirî pêşî li geşedana nivîsîna zazakî vekirin ku bi dehan pirtûk li gor standardê Vateyî hatin weşandin. == Ferhengok == {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{pad}}'''Hejmarên kirdkî''' |- | {| | valign="top" | {| class="wikitable" !''hj.'' || Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Soranî]] |-- | ''0'' || sifir || sifir || sifir |-- | ''1'' || yew || yek || yek |-- |''2'' || di, didi || du, dudu || dû |-- | ''3'' || hîrê || sê || sê |-- | ''4'' || çar || çar || çwar |-- | ''5'' || panc || pênc || pênc |-- | ''6'' || şeş || şeş || şeş |-- | ''7'' || hewt || heft || hewt |-- | ''8'' || heşt || heşt || heşt |-- | ''9'' || new || neh || no |-- | ''10''|| des || deh || de |} | valign="top" | {| class="wikitable" !''hj.'' || Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Soranî]] |-- | ''11''|| yewendes || yazdeh || yazde |-- | ''12''|| duwês || diwazdeh || dwazde |-- | ''13''|| hîrês || sêzdeh || sêzde |-- | ''14''|| çarês || çardeh || çwarde |-- | ''15''|| pancês || pazdeh || pazde |-- | ''16''|| şîyês || şazdeh || şazde |-- | ''17''|| hewtês || hevdeh || hevde |-- | ''18''|| heştês || hejdeh || hejde |-- | ''19''|| newês || nozdeh || nozde |-- | ''20''|| vîst || bîst || bîst |-- | ''21''|| vîst û yew || bîst û yek || bîst û yek |} | valign="top" | {| class="wikitable" !''hj.'' || Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Soranî]] |-- | ''30''|| hîris || sî || sî |-- | ''40''|| çewres || çil || çil |-- | ''50''|| pancas || pêncî || penca |-- | ''60''|| şeştî || şêst || şêst |-- | ''70''|| hewtay || heftê || hefta |-- | ''80''|| heştay || heştê || heşta |-- | ''90''|| neway || nod || newed |-- | ''100''|| se || sed || se, sed |-- | ''500''|| panc sey || pênc sed || pênc sed |-- | ''1000''|| hezar || hezar || hezar |} |} |} {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{pad}}'''Demsal''' |- | {| cellpadding="0" cellspacing="0" style="border-top: 1px solid #AAAAAA;" |- | colspan="4" align="center" height="10" style="background-color: #E0E0E0; font-size: small; border:1px solid #AAAAAA;" | '''Nameyê Mewsiman''' |- align="center" | style="border-left: 1px solid #AAAAAA;" | Wisar | Hamnan | Payîz | style="border-right: 1px solid #AAAAAA;" | Zimistan |- | [[Wêne:Muir1.jpg|85px|link=bihar]] | [[Wêne:Strohräder.jpg|90px|link=havîn]] | [[Wêne:Autumn.westonbirt.750pix.jpg|85px|link=payîz]] | [[Wêne:Windbuchencom.jpg|85px|link=zivistan]] |} |} {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{pad}}'''Mehên kirdkî''' |- | {| class="wikitable" |+ colspan="2" | Nameyê Aşman/Mengan |- !''Meh'' || Kirdkî |-- | ''1'' || Çele |-- |''2'' || Sibate |-- | ''3'' || Adare |-- | ''4'' || Nîsane |-- | ''5'' || Gulane |-- | ''6'' || Hezîrane |-- | ''7'' || Temmuze |-- | ''8'' || Tebaxe |-- | ''9'' || Êlule |-- | ''10''|| Teşrîna Verêne |-- | ''11''|| Teşrîna Peyêne |-- | ''12''|| Kanûne |-- |} |} {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{pad}}'''Navên rojan''' |- | {| class="wikitable" |+ colspan="2" | Nameyê Rojan |- ! Kirdkî || [[Kurmancî]] |-- | şeme || şemî |-- | yewşeme || yekşem |-- | dişeme || duşem |-- | sêşeme || sêşem |-- | çarşeme || çarşem |-- | panşeme || pêncşem |-- | îne || în |-- |} |} {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="3" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{pad}}'''Navên rengan''' |- | {| class="wikitable" |+ colspan="3" | Nameyê Rengan |- ! Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Lekî]] |-- | sipî || spî || ispê, çermê |-- | sîya, qer || reş || reş, sê |-- | kewe, kiho || şîn || kaû |-- | sûr || sor || sor |-- | sewz, hewz, kesk, yaşil || kesk || siwz |-- | qeweyî || qehweyî || hoîl, qehveyî |-- | gewr || gewr || xakî |-- | zerd, çeqer || zer || zerd |-- |} |} ==Nav== ==Dengnasî== ==Alfabe== ==Peyvnasî== ==Rêziman== ==Mînakên hevokan== ==Wêjeya zazakî== ==Têkildar== * [[Kird]] * [[Ginî]] == Mijarên têkildar == * [[Zaza]] == Çavkanî == {{çavkanî|2}} == Girêdanên derve == {{InterWiki|code=diq|dimilkî}} {{Incubator|kiu/Serrîpel}} * [http://www.zazaki.net zazaki.net] * [http://www.kirdki.com/ kirdki.com] * [http://www.kirmancki.com/ kirmancki.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160129173536/http://www.kirmancki.com/ |date=2016-01-29 }} * [http://www.dimilki.net/ dimilki.net] * [http://dersiminfo.com/ dersiminfo.com] * [http://www.vateyayin.com/ vateyayin.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130109092028/http://www.vateyayin.com/ |date=2013-01-09 }} * [http://www.dimli.net/ dimli.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140517034700/http://dimli.net/ |date=2014-05-17 }} * [http://www.zazakionline.com/ zazakionline.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131031081427/http://www.zazakionline.com/ |date=2013-10-31 }} * [http://www.zazaki.de zazaki.de] * [http://www.zazaki-institut.de/ zazaki-institut.de] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121111204634/http://www.zazaki-institut.de/ |date=2012-11-11 }} * [https://web.archive.org/web/20120219201448/http://gulf2000.columbia.edu/images/maps/Mid_East_Linguistic_lg.jpg Zimanên li Rojhilata Navîn de, Columbia University, USA] {{Zimanên îranî}} {{Zimanê kurdî}} [[Kategorî:Zazakî]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] qj6jx8ajqte8w184yyn7jhpq4ff2wy9 1095798 1095797 2022-08-20T21:15:22Z Saadettin687 52213 wikitext text/x-wiki {{Infobox ziman | nav = Zazakî | navê xwemalî = Kirdkî, kirmanckî, dimilkî, zazakî, zonê ma | renga malbat = Hind û Ewropî | dewlet = {{al2|Kurdistan}} | herêm = [[Anatolya navîn|Anatolya]]<br>[[Diyasporaya kurdan]] | nexşe = Mid_East_Linguistic_lg_Kopiellllll.jpg | firehiya nexşe = | binnexşe = Cihê zazakî di nav zaravayên kurdî de | zimanê zikmakî = Navbera 2.000.000 û 3.000.000 <ref>Duus (EDT) Extra, D. (Durk) Gorter, Guus Extra, ''The Other Languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic and Educational Perspectives'', Multilingual Matters (2001). ISBN 1-85359-509-8. p. 415. [http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=hvmy_skUPNYC&dq=other+languages+of+europe+%2B+zaza&prev=http://books.google.com/books%3Fq%3Dother%2Blanguages%2Bof%2Beurope%2B%252B%2Bzaza&lpg=PA415&pg=PA415&sig=tlJoBh62H4A8EfSqF1yDcYZm30k Accessed online] at [[Google]] book search.</ref> | malbat1 = [[Hind û Ewropî|Zimanên hind û ewropî]] | malbat2 = [[Zimanên hind û îranî]] | malbat3 = [[Zimanên îranî]] | malbat4 = [[Zimanên îranî#Zimanên îranî yên rojava|Zimanên îranî yên rojava]] | malbat5 = [[Zimanên îranî yên bakur-rojava]] | malbat6 = [[Kurdî]] | malbat7 = [[Zaza-Goranî]] | nivîs = Tîpên latînî, erebî | netewe = | kêmnetewe = | ajans = | iso1 = | iso2 = zza | iso3 = zza | agahdarî = }} {{Nexşeya zimanên kurdî}} '''Zazakî''' '''(dimilî, kirdkî, kirmanckî, zonê ma)''' yek ji zaravayên [[kurdî]]<ref>Lerch, Peter I. (1857), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Peter%20Lerch.pdf Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg];<br /> Latham, Robert Gordon (1862), [https://books.google.com.tr/books?id=aygTAAAAQAAJ&dq=zaza%20kurd&hl=tr&pg=PA260#v=onepage&q=zaza&f=false Elements of Comparative Philology]. Publisher: Walton and Maberly, London, s. 260 : "the Zaza is a Kurd dialect from the north-western frontier";<br /> Lepsius, Carl Richard (1863), "Kurd (Zaza Dialect)”, [https://books.google.com.tr/books?id=9cb_l3NJv-4C&printsec=frontcover&dq=Standard+Alphabet+for+Reducing+Unwritten+Languages+and+Foreign+Graphic&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwj5ldHb66HwAhXtoosKHazKBFUQ6AEwAHoECAQQAg#v=snippet&q=zaza&f=false Standard Alphabet for Reducing Unwritten Languages and Foreign Graphic Systems to a Uniform Orthography in European Letters]. Publisher: Williams & Norgate, p. 136-137 & 301;<br /> Müller, Friedrich (1865) [http://books.google.com.tr/books/about/Beitr%C3%A4ge_zur_Kenntniss_der_neupersische.html?id=T71DAAAAcAAJ&redir_esc=y Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache] (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt) , cîld: 3 );<br />Bonwick, James (1873), [http://archive.org/stream/treasuryoflangua00bonwiala#page/300/mode/2up The Treasury of languages; a rudimentary dictionary of universal philology, London : Hall and Co., r. 300] "ZAZA. KURDISH dialect of N.W. Persia, allied to BUKHAREE.");<br />Jaba, Alexandre & Justi, Ferdinand (1879) Dictionnaire kurde-français, St.-Pétersbourg, Commissionaire de l'Académie impériale des sciences);<br />Houtum-Schindler, A. (1884), "Beiträge zum kurdischen Wortschatze", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Bd. 38);<br />Albert Socin, “Die Sprache der Kurden”, Grundriss der Iranischen Philologie, Editor: Wilhelm Geiger & E.Kuhn, Band: I, Strassburg 1898, p.250);<br />Le Coq, Albert Von (1903), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Albert%20Von%20Le%20Coq-I.pdf Kurdische Texte, Reichsdruckerei, Berlin];<br />Soane, Ely Banister (1913), Grammar of the Kurmanjî or Kurdish Language, London 1913 / E. S. Soane (1909), Notes on Kurdish Dialects, A Classic Reference Tool On The Kurdish Dialects First Published In 1909, Asian Educational Services, 2003 - 98 sayfa, s.6);<br />Fossum, Ludvig Olsen (1919), [http://archive.org/stream/APracticalKurdishGrammar/Practical-Kurdish-Grammar#page/n1/mode/2up A Practical Kurdish Grammar, The Inter-Synodical Ev. Lutheran Orient -Mission Society, Augsburg Publishing House, Minneapolis] "As a conclusion, we seem to be justified in making the assertion, that for linguistic purposes, we may collect all the Kurdish dialects into three large groups, covering the three large districts of North, Central, and South Kurdistan. In North Kurdistan we have the Zaza group, in Central Kurdistan we have the Kermanji group, and in South Kurdistan we have the Lur and Kelhur group.");<br />Bedirxan, Celadet (1933) “Zarê Dumilî û Mewlûda 'Usman Efendî” Hawar, Hejmar: 23, 25 tîrmeh (temmuz) 1933, r. 1-6 "Zarê dumilî: Ev zar zimanê kurdên dumilî an zaza ne. Kurdên dumilî di welatê jorîn di rojavayê wî welatî de rûniştî ne.");<br />Safrastian, Arshak (1948), Kurds and Kurdistan, Harvill Press, London .r.106 "The tribes of Dersim speak the Zaza-Dialect of the Kurdish language");<br />McCarus, Ernest N. (1958), A Kurdish Grammar, American Council of Learned Societies, s.1);<br />Bedirxan, Celadet Ali & Lescot, Roger (1970), Grammaire kurde, Maisonneuve, Paris, s.V);<br />Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Translated by Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977, 32 p.);<br />F. R. Akrawy (1982), Standard Kurdish grammar, s.19);<br />Ayyoubi, Kerim Rakhmanovich & Smirnova, Iraida Anatolʹevna / Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), [http://www.glottolog.org/resource/reference/id/94341.xhtml The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 r.] ([http://iling.spb.ru/grammatikon/smirn_98_ogl.html?language=en И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с.]);<br />Houston, Christopher (2001), [http://books.google.com.tr/books?ei=q7SCUYjBNYKFO5mTgcAN&hl=tr&id=KWttAAAAMAAJ&dq=%22zazaki%22#search_anchor Islam, Kurds and the Turkish nation state, Berg, s.129] "Zazaki (a Kurdish dialect)";<br />Kenstowicz, Michael J. (2004), Studies in Zazaki Grammar, MITWPL, s.1-2, 10 vd. "Zaza dialect of kurdish");<br />Walter, Mary Ann (2004), [http://faculty.wcas.northwestern.edu/~maw962/docs/glow-zazaki-handout.pdf "Vowel Adaptation in Zazaki", Workshop on theoretical approaches to language contact 27th Generative Linguistics in the Old World, Thessaloniki, 18-21 April 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100615110058/http://faculty.wcas.northwestern.edu/~maw962/docs/glow-zazaki-handout.pdf|date=15 June 2010}} "Kurdish: Sorani, Kurmanji, Zazaki...");<br />O'Neil, Mary Lou (2007), "Linguistic Human Rights and the Rights of Kurds", [http://books.google.com.tr/books?id=ubjCDGcZ1Z4C&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q=%22zaza%20is%20actually%20a%20Kurdish%20dialect%22&f=false Human Rights in Turkey, Editör: Zehra F. Kabasakal Arat, University of Pennsylvania Press, s.74] "Zaza is actually a Kurdish dialect");<br />Aygen, Gülşat (2010), [http://lincom-shop.eu/shop/article_ISBN%2B9783862880157/LWM-479%3A-Zazaki_Kirmanck%C3%AE-Kurdish.html?pse=apq Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa];<br />D. Ridgeway (2010), [http://books.google.com.tr/books?id=F2SRqDzB50wC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q=%22Zazaki%20Kurdish%20%28Dimli%29%22&f=false "Etruscan", Concise Encyclopedia of Languages of the World, Elsevier, Oxford, r.401] "Zazaki Kurdish (Dimli)";<br />Watts, Nicole F. (2010), [http://books.google.com.tr/books?id=yXWl40KJfKEC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q=%22Zazaki%20and%20Gurani%22&f=false Activists in Office: Kurdish Politics and Protest in Turkey (Studies in Modernity and National Identity), University of Washington Press, r.xii, 12, 151] "Linguistically, there is no single Kurdish language, but two main language groups (Kurmanji and Sorani) and two other dialects (Zazaki and Gurani).";<br />[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/325225/Kurdish-language "Kurdish language", Encyclopædia Britannica], Online: 29 Adare 2013);<br />[http://kurds_history.enacademic.com/142/Dimili Academic Dictionaries and Encyclopedias] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130625160426/http://kurds_history.enacademic.com/142/Dimili|date=2013-06-25}} (li gora malpera "Academic Dictionaries and Encyclopedias" Zazakî zaraveyekî kurdî ye);<br />[http://www.bibliomonde.com/donnee/turquie-les-langues-117.html Biblio Monde Bibliographie] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130205031854/http://www.bibliomonde.com/donnee/turquie-les-langues-117.html|date=2013-02-05}} (li gora bibloteka "biblio-monde" zazaki dîyalekta kurdî ye);<br />[http://www.mideastweb.org/Middle-East-Encyclopedia/kurds.htm Encyclopedia of the Middle East] (li gora "Encyclopedia of the Middle East", zazakî zaraveya kurdî ye);<br />[http://www.teheran.ir/spip.php?article1146 Mireille Ferreira,"Le kurde, langue du peuple des montagnes", la revue de Téhéran] (li gora rojnameya îranî "la revue de Téhéran", zazakî zaraveya kurdî ye);<br />[https://web.archive.org/web/20140423044958/http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-ddb0d9d15521422d8121428c8a7a02fe-fa.html Elî Ekber Dehxuda, Lugatname] - Onlîne: 29 Adar 2013 "Zazakî, cureyeke taybet a zimanê kurdî ye" "زازائی . نوعی مخصوص از زبان کردی" );<br />T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, Talim Ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, [http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2012_09/11051949_kurtce_ortaokul_5.pdf Ortaokul Ve İmam Hatip Ortaokulu Yaşayan Diller Ve Lehçeler Dersi (Kürtçe; 5. Sınıf) Öğretim Programı, Ankara 2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121021231736/http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2012_09/11051949_kurtce_ortaokul_5.pdf|date=2012-10-21}}, "Bu program ortaokul 5, 6, 7, ve 8. sınıflar seçmeli Kürtçe dersinin ve Kürtçe’nin iki lehçesi Kurmancca ve Zazaca için müşterek olarak hazırlanmıştır. Program metninde geçen “Kürtçe” kelimesi Kurmancca ve Zazaca lehçelerine birlikte işaret etmektedir.";<br />Prof. Dr. Kadrî Yildirim & Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Adak & Yrd. Doç. Dr. Hayrullah Acar & Zülküf Ergün & Îbrahîm Bîngol & Ramazan Pertev, [http://ttkb.meb.gov.tr/dosyalar/kitaplar/kurdi_5_zazaki.pdf Kurdî 5 – Zazakî, Milli Eğitim Bakanlığı, 2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140423061143/http://ttkb.meb.gov.tr/dosyalar/kitaplar/kurdi_5_zazaki.pdf|date=2014-04-23}};<br />J. G. Taylor, [http://www.jstor.org/stable/3698077 Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood, Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 35, 1865, p.39];<br /> Chalatianz, Bagrat (1905), [https://www.digi-hub.de/viewer/rest/pdf/mets/DE-11-001674421.xml/LOG_0180/Zeitschriftenartikel_Kurdische_Sagen__Chalatianz_Bagrat.pdf "Kurdische Sagen", Zeitschrift des Vereins für Volkskunde, vol 15, 1905] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200701095316/https://www.digi-hub.de/viewer/rest/pdf/mets/DE-11-001674421.xml/LOG_0180/Zeitschriftenartikel_Kurdische_Sagen__Chalatianz_Bagrat.pdf|date=2020-07-01}}, p. 323: “Nach der Sprache unterscheidet man fünf Zweige der Kurden: 1- Kurmanc. 2. Lur, 3. Kelhur, 4. Guran, 5. Zaza.”;<br />John G. Bordie, [http://books.google.de/books?id=U5Wv8czGxE8C&printsec=frontcover&hl=de#v=onepage&q&f=false "Kurdish Dialects in Eastern Turkey", Linguistic and Literary Studies, Vol: 2 Descriptive Linguistics], Ed. Mohammad A Jazayery, TiLSM, Mouton De Gruyter, The Hague, Netherlands, 1978, p. 205-212);<br />Riza Muradi Ghiyasabadi, [http://irania.ir/ie/2609 Ferhengnamê Îran/Irania Encyclopedia, 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131210230012/http://irania.ir/ie/2609|date=2013-12-10}};<br />Sheikh A. Waheed, The Kurds and Their Country: A History of the Kurdish People, from Earliest Times to the Present, University Book Agency, Lahore, Pakistan, 1958, (First edition: Published by United LTD, 1955) p.12);<br /> Ayako Tatsumara, "Music and Culture of the Kurds", [http://jairo.nii.ac.jp/0135/00000047 Senri Ethnological Studies, Nu: 5, 1980, r. 78];<br /> "Dımıli or Zaza Dialect", Map: Major Kurdish dialect groups shown in the Greater Kurdistan, Source: Hassanpour, 1992, p.22 ([https://books.google.com.tr/books?id=doTFAAAAQBAJ&pg=PA59&dq=Major+Kurdish+dialect+groups+shown+in+the++Greater+Kurdistan&hl=tr&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q=Major%20Kurdish%20dialect%20groups%20shown%20in%20the%20%20Greater%20Kurdistan&f=false Jaffer Sheyholislami, Kurdish Identity, Discourse, and New Media, 2011, p. 59]);<br />Jaffer Sheyholislami, "The language varieties of the Kurds", [http://www.ecoi.net/file_upload/90_1447760239_bfa-regiones-et-res-publicae-the-kurds-2015.pdf published by Wolfgang Taucher & Mathias Vogl & Peter Webinger, The Kurds: History - Religion - Language - Politics, Austrian Federal Ministry of the Interior / BFA] ISBN 978-3-9503643-6-1, p. 33-36 (Map: Kurdish Variety Groups (adapted from Hassanpour 1992 & ÖPengin 2013) <br /> Crosby Howard Wheeler & Susan Anna Wheeler, "Koordish Amy", [https://archive.org/details/graceillustrated00whee/page/148/mode/2up? Grace illustrated or A bouquet from our missionary garden], Congregational Pub. Society, 1876, pp. 148-149: "Theories are various, curious, and  some of them wild, in regard to the origin of this interesting people and their two languages, — the Koormanji and the Zaza Koordish." <br /> Xeznedar, Maruf (2001), ''Mêjûyî Edebî Kurdî'', Bergî yekem, Dezgeyê çap û belawkirdinewey Aras, Hewlêr. (cited in: Dr. Maruf Xeznedar, "Zimanê Kurdî", Wergerandina ji Soranî: Seîd Veroj, Bîr, hejmar: 3, payîz 2005, pp. 75-80.)</ref> ye ku ji aliyê Kurdên [[zaza]] ve tê axaftin Li gorî [[fîlolog]]nin rojavayî dimilkî ne zaravayê kurdîye, lê zimanekî kurdî<ref>http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/asie/turquie_1general.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120928055837/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/asie/turquie_1general.htm |date=2012-09-28 }} (li gora zimannas, Jacques Leclerc, ji zaningeha Laval Quebec/Canada, zazakî zimankê kurd e, û zaza kurd in);<br />[http://www.slrk.info/articles/kurds.html Dr. Orville Boyd Jenkins, "The Kurdish Peoples"];<br />[http://www.hennerbichler.info/-kurdish-complex-.html Ferdinand Hennerbichler (according to: Prof. Dr. Gernot L. Windfuhr), "Kurdish Complex"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130828014000/http://www.hennerbichler.info/-kurdish-complex-.html |date=2013-08-28 }} Onlîne: 29 Adar 2013);<br />http://www.joshuaproject.net/people-profile.php?rog3=TU&peo3=11560);<br />Pranav Anand & Andrew Nevins (2003), [http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?rep=rep1&type=pdf&doi=10.1.1.3.7379 "On Indexicals in Zazaki Reported Speech", University of Texas, Austin: October 10, 2003] "Zazaki, also known as Dimili, is an Indo-Iranian language spoken mostly in southeast Anatolia, the Turkish section of Kurdistan, by 2-4 million ethnic Kurds.";<br />Pranav Anand & Andrew Nevins (2004), [http://elanguage.net/journals/salt/article/download/14.20/1732 "Shifty Operators in Changing Contexts", R. Young (ed), SALT XIV 20-37, Ithaca, NY: Cornell University, r.36] "Zazaki, also known as Dimili, is an Indo-Iranian language spoken mostly in Turkey by 2-4 million ethnic Kurds.";<br />Pranav Anand (2006), [http://dspace.mit.edu/handle/1721.1/37418 De De Se, Thesis (Ph. D.), Massachusetts Institute of Technology, Dept. of Linguistics and Philosophy, 2006, r.67] "Zazaki, also known as Dimili, is an Indo-Iranian language spoken mostly in Turkey by 2-4 million ethnic Kurds.");<br />Tamina C. Stephenson (2007), [http://semanticsarchive.net/Archive/2QxMjk0O/Stephenson-2007-thesis-corrected.pdf Towards a theory of subjective meaning, Thesis (Ph. D.) Massachusetts Institute of Technology, Dept. of Linguistics and Philosophy, 2007, r.134] "Zazaki is an Indo-Iranian language spoken by ethnic Kurds in Turkey";<br />Thomas Schmidinger, [http://homepage.univie.ac.at/thomas.schmidinger/php/texte/ethnologie_kurdische_sprache.pdf Kurdische Sprache(n] <br /> Finn Thiesen (2003), "[https://www.sprakradet.no/Vi-og-vart/Publikasjoner/Spraaknytt/Arkivet/2003/Spraaknytt_2003_3_4/Kurdisk/ Kurdisk(e) språk]", [https://www.sprakradet.no/localfiles/snytt0334.pdf Språknytt 2003 / 3–4], p. 43: “"Det finnes nemlig fem innbyrdes uforståelige varianter av kurdisk:.. Zaza i Kurdistan, som snakkes i det nordvestlige hjørnet rundt Erzincan og Elazig i Tyrkia. Gorani, som tales i to enklaver i iransk Sør-Kurdistan, nær grensen til Irak...” <br /> Terry Lynn Todd (1985), A Grammar of Dimili (also known as Zaza), Michigan 1985, p. vi: "Speakers of Dimili are Kurds psychologically, socially, culturally, economically, and politically." <br /> Utas, Bo (1986), "Kurdiska dialekter och skriftspråk", Svensk–kurdisk journal 1986. p.8-9. & Utas, Bo & Parkvall, Mikael (1993 ?), [https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/l%C3%A5ng/kurdiska "Kurdiska",] Nationalencyklopedin (The National Encyclopedia), [Online]</ref> ye. Ango li gorî wan zazakî jî mîna kurmancî zimanekî kurdan e. == Belavbûn == Zazakî bi piranî li [[bakurê Kurdistanê]] tê axaftin, lê ji aliyê hejmareke biçûk ve li hinek herêmên [[başûrê Kurdistanê]] û [[Anatolyaya Navîn]] jî tê axaftin. Wekî din ji ber sedemên koçberiyê di van dehsalên bihurî de, hejmareke mezin ji zazakîaxêfan li gelek bajarên Tirkiyeyê û [[rojavayê Ewropayê]] belav bûne. Parêzgeh û bajarên ku li wan zazakî tê axaftin ev in: #[[Aksaray]] ([[Hîlkecîk]]) #[[Bidlîs]] ([[Motkî|Modkan]]) #[[Çewlîg]] ([[Azarpêrt]], [[Bongilan]], [[Çêrme]], [[Dara Hênî]], [[Gêxî]], [[Kanîreş]] û [[Xorxol]]) #[[Dêrsim]] ([[Çemişgezek]], [[Mazgêrd]], [[Pêrtag]], [[Pilemûriye|Pilemuriye]], [[Pulur]], [[Qisle]] û [[Xozat]]) #[[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekir]] ([[Çêrmûg]], [[Çinar]], [[Erxenî]], [[Gêl]], [[Hênê]], [[Hezro]], [[Licê]], [[Karaz]], [[Pasûr]], [[Pîran]] û [[Şankuş]]) #[[Erdêxan]] ([[Mêrdînik]]) #[[Erzingan]] ([[Îlîç]], [[Kemaliye]], [[Kemax]], [[Mose]] û [[Têrcan]]) #[[Gumuşxane]] ([[:diq:Şiran|Şîrân]], [[:diq:Kelkit|Kêlkît]]) #[[Erzirom]] ([[Aşqele]], [[Çad]], [[Hesenqele]] û [[Xinûs]]) #[[Meletî]] ([[Şîro]]) #[[Mûş]] ([[Gimgim]]) #[[Riha]] ([[Sêwreg]]) #[[Semsûr]] ([[Aldûş]]) #[[Sêrt]] ([[Hewêla]]) #[[Sêwas]] ([[Qengal]], [[Zara]], [[Ulaş]], [[Macîran]] û [[Dîvrîgî]]) #[[Xarpêt]] ([[Dep]], [[Maden]], [[Miyaran]], [[Palo]], [[Qovanciyan]], [[Sîvrîce]] û [[Xulaman]]).<ref name="Malmîsanij1">Malmîsanij, [http://tr.scribd.com/doc/44991767/ Kird, Kirmanc, Dimilî veya Zaza Kürtleri, Deng Yayınları, Îstanbul 1996, r. 3-4]</ref><ref name="Malmîsanij2">Malmîsanij, “Destpêka Edebîyata Kirmanckî (Zazakî)”, Gotarên Konferansa Edebiyata Rojhilata Navîn û Pirçandiyê, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Îstanbul 2004, r. 39-43</ref><ref name="Çem1">Munzur Çem, [http://tr.scribd.com/doc/44990387/ Kırmança (Zazaca) Konuşan Kürtler Ve 20. Yüzyıl Kürt Direnişlerinde Rolleri]</ref> Li derdora sê-çar milyon kes hene ku xwe wek [[kird]], [[kirmanc]], [[dimilî]] yan jî [[zaza]] dibînin. == Binavkirina xwebixwe == Kesên zazakîaxêv zimanê xwe bi hin navên cuda-cuda nav dikin. * '''Kirdkî''': Li herêma [[Çewlîg]], bakurê [[Diyarbekir]]ê bi piranî ji xwe re [[kird]] û zimanê xwe re jî [[kirdkî]] an jî [[kirdî]] dibêjin. Peyva "kird" û "kurd" ji aliyê etîmolojîk ve heman kok in.<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1">"Roşan Lezgîn, [http://www.zazaki.net/haber/among-social-kurdish-groups-general-glance-at-zazas-503.htm Among Social Kurdish Groups – General Glance At Zazas]".</ref><ref name="Zazaki.net2">"Bilal Zilan, [http://www.zazaki.net/file/tar%C3%AEx%C3%AA-xonamekerdis%C3%AA-kirdan.pdf "Tarîxê Xonamekerdişê Kirdan", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi, 4-6 Mayıs 2012]</ref> * '''Kirmanckî''': Li herêma [[Dêrsîm]], [[Gumuşxane|Gumusxane]] û [[Erzingan]]ê ji xwe re dibêjin kirmanc û ji zimanê xwe re jî [[kirmanckî]]. Peyva "kirmanc" û "kurmanc" ji aliyê etîmolojîk ve heman kok in.<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1"/><ref name="Zazaki.net2"/> * '''Dimilkî''': Li herêma [[Çêrmûg]], [[Sêwreg]], [[Aldûş]]ê ji xwe re dibêjin [[dimilî]] û ji zimanê xwe re jî dibêjin [[dimilkî]] an jî [[dimilî]].<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1"/><ref name="Zazaki.net2"/> * '''Zazakî''': Li herêma [[Xarpêt]] û [[Maden]] ji xwe re dibêjin [[zaza]] û ji zimanê xwe re jî dibêjin zazakî. Lê ev binavkirin di salên dawî de, li deverên din jî belav bûye.<ref name="Malmîsanij1"/><ref name="Zazaki.net1"/><ref name="Zazaki.net2"/> * '''Navên Din''': Li herêma [[Qoçgirî]] û [[Sêwas]]ê mirov ji zimanê xwe re dibêjin dimilkî an jî zazakî, ji xwe re jî dibêjin zaza an jî dimilî. Ji wan re [[Ginî]] jî tê gotin. Li herêmên [[Xinûs]] û [[Varto]] jî gelê wê derê ji xwe re dibêje ''[[Şarê Ma]]'', anku "gelê me", zimanê xwe re jî dibêjin ''[[Zonê Ma]]'', "zimanê me". Ji wan re [[Çarek]] û [[Lol]] jî tê gotin. Ginî, Çarek û Lol navên eşîrê kirmanc in.<ref name="Zazaki.net2"/> Di encama xebata standardîzekirina vê zaravayê de, ji van navan '''kirmanckî''' hatiye tercîhkirin<ref name="vate1">Grûba Xebate ya Vateyî, Rastnuştişe Kirmanckî, Weşanxaneya Vateyî, Îstanbul 2005</ref> û niha di warê nivîsînê de bi pirranî ev nav tê bikaranîn. == Cihê zazakî di nav zimanan de == Zazakî yek ji zimanên kurdî ye ku ev jî zimanê îraniya bakurê rojavayî ye. Li ser cihê zazakî di nav zimanzanan de du nêrîn hene. Piraniya zimanzanan dibêjin ku zazakî yek ji zimanên kurdî ye. Li gor [[Peter Lerch]]<ref name="Lerch1">Lerch, Peter I. (1857), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Peter%20Lerch.pdf Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg]</ref> (1856-57), Friedrich Müller<ref name="Muller">Müller, Friedrich (1865) [http://books.google.com.tr/books/about/Beitr%C3%A4ge_zur_Kenntniss_der_neupersische.html?id=T71DAAAAcAAJ&redir_esc=y Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache] (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt) , cîld: 3</ref> (1864), Albert van Le Coq<ref name="Lcoq1">Le Coq, Albert Von (1903), [http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Albert%20Von%20Le%20Coq-I.pdf Kurdische Texte, Reichsdruckerei, Berlin]</ref> (1903), [[Ely Bannister Soane]]<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=NC4OAAAAIAAJ|title=Grammar of the Kurmanji or Kurdish Language|last=Soane|first=Ely Bannister|date=1913|publisher=Luzac & Company|language=en|author-link=Ely Bannister Soane}}</ref> (1913), K. R. Ayyoubi, I. A. Smirnova<ref name="Ayubi-Smirnova">Ayyoubi, Kerim Rakhmanovich & Smirnova, Iraida Anatolʹevna / Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), [http://www.glottolog.org/resource/reference/id/94341.xhtml The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 r.] ([http://iling.spb.ru/grammatikon/smirn_98_ogl.html?language=en И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с.])</ref> (1998), M. J. Kenstowicz <ref name="Kenstowicz">Kenstowicz, Michael J. (2004), Studies in Zazaki Grammar, MITWPL, s.1-2, 10 vd. "Zaza dialect of kurdish"</ref> (2004), Gülşat Aygen<ref name="Aygen">Aygen, Gülşat (2010), [http://lincom-shop.eu/shop/article_ISBN%2B9783862880157/LWM-479%3A-Zazaki_Kirmanck%C3%AE-Kurdish.html?pse=apq Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa]</ref> (2010) zazakî yek ji zimanên kurdî ye. Her wiha li gorî piraniya kurdan zazakî yek ji zaravên zimanê kurdî ye. Li gor hin zimannasan jî zazakî-goranî ne zimanên kurdî ne. Cara yekem [[Oskar Mann]] û şagirtê wî [[Karl Hadank]]î îdîa kirine ku zazakî ne zaraveyekî kurdî ye<ref>Karl Hadank, Mundarten der Zâzâ, Hauptsächlich aus Siwerek Und Kor, Kurdisch-Persische Forschungen, abt. III (Nordwestiranisch), Band IV. 1932</ref>. Ji ber vê yekê heta îro jî hin zimannas zazakî wekî zimanekî cihê qebûl dikin. Di sala 1985'an de [[Zanîngeha Michiganê]] ([[DYA]]) [[Terry Lynn Todd]] lêkolîna bi navê ''A Grammar of Dimli (Also known as Zaza)'' pêşkêş kir<ref>Terry Lynn Todd, A Grammar of Dimili (also known as Zaza), Michigan 1985</ref>; Dr. [[Ludwig Paul]] ji [[Zanîngeha Giessen]]ê (ew alman e û niha li [[Zanîngeha Hamburgê]] ye)<ref>Ludwig Paul, Zazaki: Grammatik und Versuch einer Dialektologie (Zazaki: Gramer u cerrebê diyalektolociye), Wiesbaden 1998</ref> û Dr. [[Zülfü Selcan]]î jî ji [[Zanîngeha Berlînê]] li ser zazakîya Dêrsimê pirtûk der anîne. Dîsa, zimannas û kurdnas K. R. Ayyoubi û I. A. Smirnova jî li ser zazakîya Dêrsimê pirtûkek amade kirine.<ref name="Ayubi-Smirnova"/> Zimannas Gülşat Aygen jî li ser zazakî pirtûkek amade kiriye û ji aliyê zimannasiyê ve zazakî analîz kiriye<ref name="Aygen"/>. Hinek zimannasên mîna kurdnas Prof. [[Qanatê Kurdo]] ji zanîngeha [[Zanîngeha Lênîngradê]] ([[Saint Petersburg]])<ref name="Kurdo">Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Translated by Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977, 32 p.</ref>, Prof. Dr. D. [[MacKenzie]] ji zanîngeha Giessenê{{Çavk}} û Prof. Dr. [[Jost Gippert]] ji [[Zanîngeha Frankfurtê]] jî li ser zazakî meqale nivisandine û lêkolîn jî çêkirine. Ji aliyê dîroka zimên ve zazakî zêdetirîn bi [[zimanê partî]] nêzikî nişan dide{{Çavk}}. Ango, zazakiya wê demê bi partî re pirr nêzîk bûye{{Çavk}}, lêbelê partiya ku hat nivîsandin, bi xwe nebûye. Lê halê îro jî zazakî ji hêla gramer û peyvan, mînak sazkirina dema nihayîn û gelek jî guharina dengên îraniyên kevn xwe kefş dike{{Çavk}}. Di nav zimanên kurdî de zazakî û [[goranî]] gelek nêzikê hev in.{{Çavk}} Di warê zanistî de jî nêzîkbûnên cihê hene. Mirov dikane bi pîvanên xwerû zimannasî nêzîk bibe, an jî li gor pîvanên civakî û zimannasî bi hev re. Kesên ku zimên ji civakê bi tevahî îzole dikin meyla wan ew e ku zazakî weke zimanekî serbixwe nîşan bidin. Kesên ku zimên weke endakî zînde yê civakî dinirxînin, meylan wan ew e ku divê civaka axaftvanên vî zimanî xwe çawa bi nav dike, nasnameya wê û zimanê wê jî weha be. Ji bo standartkirina zazakî di sala [[1996]]'an de li [[Stockholm]]ê Grûba Xebate ya Vateyî hat avakirin. Di sala [[2004]]'an de li [[Frankfurt]]ê [[Enstîtuya Zazakî]] hat avakirin. Ji bo rojanekirina zazakî di sala [[2010]]'an de [[Ziwan-Kom]] hat avakirin. == Devokên zazakî == [[Wêne:Zaza DialectsMap-5.gif|thumb|260px| {{legend|#1273f0|Zazakiya bakur|border=1px solid #aaa}} {{legend|#cc0033|Zazakiya navîn|border=1px solid #aaa}} {{legend|#001552|Zazakiya başûr|border=1px solid #aaa}} ]] Di zazakî de gelek devokên biçûk hene. Li gor zimannas û nivîskarên ku li ser zazakî dixebitin, meriv dikane bi giştî zazakî bike du devokên mezin:<ref name="lezgin1">Roşan Lezgîn, Dersê Ziwanî (Kirdkî-Kırmanckî-Zazakî-Dımılkî), Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir 2012, r.15</ref><ref name="pamukcu1">Fahri Pamukçu, Gramarê Zazaki, Tij, Stenbol 2001</ref> # '''Zazakiya bakur''' an jî '''devoka (şîweya) Dêrsimê''': Li herêma [[Dêrsîm]], [[Erzingan]], [[Gumuşxane|Gumusxane]] ([[Şiran|Şîrân]], [[Kelkit|Kêlkît]]), Qoçgirî û [[Gimgim]]ê tê qise kirin. Meriv dikane bibêje ku kurdên [[elewî]] diaxifin. # '''Zazakiya başûr''' an jî '''devoka (şîweya) derveyî Dêrsimê''': Li [[Çewlîg]], [[Elezîz]], [[Diyarbekir]] û [[Siwêrek]]ê tê qisekirin. Meriv dikane bibêje ku kurdên sunnî diaxifin. Li gor hin zimannasan û nivîskaran jî di zazakî de sê devokên sereke hene. # '''Zazakiya bakur''': Li herêma [[Dêrsîm]], [[Erzingan]], [[Gumuşxane|Gumusxane]], Qoçgirî û [[Gimgim]] tê qise kirin. # '''Zazakiya navîn''': Li [[Çewlîg]], [[Elezîz]] û hin qezayên [[Diyarbekir]]ê tê qisekirin. # '''Zazakiya başûr''': Li herêma [[Çêrmûg]], [[Siwêrek]] û [[Aldûş]]ê tê qisekirin. === Mînak === * Di nav devokên zazakî de hin peyvên sînonîm: {| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;" !Bakur||Başûr û Navendî||[[Kurmancî]] |-- |doman||qeçek, qij, tût, gede, leyîr||''zarok'' |-- |nas kerdene||şinasnayîş, nas kerdiş|| ''nas kirin'' |-- ||niya dayene, qayt kerdene||ewnîyayene, ownîyayîş||''nihêrîn, qeyd kirin'' |-- |werte (< [[Tirkî|Trk.]])||mîyan||''navber, mîyan'' |-- |thal||veng||''vala, tal'' |-- |kepûge||vinî, zince, pirnike||''bêvîl, poz, kepû'' |-- |kemere||kerra, sîye||''kevir'' |} * Di devokên bakur û başûr de du qertafên mestarê hene (ji bo lêkeran ''-ene'', ji bo navan ''-iş''). Di devoka navîn (navendî) de tenê ''-iş'' heye. {| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;" !Bakur û Başûr||Navendî||[[Kurmancî]] |-- |kerd-ene||kerd-iş||kirin (''lêker'') |-- |kerd-iş||kerd-iş||kirin (''nav'') |-- |} * Li gor devokan ''jî'': {| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;" !Bakur||Başûr||Navendî||[[Kurmancî]] |-- |kî||jî||zî||jî |-- |} * Di nav devokên zazakî de guherandina dengên '''k''' û '''ç''': {| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;" |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Bakur (giştî)'''||çê||çêna||cên-||cêra(y)ene||cî |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Bakur (hindikahî)'''||kê||kêna||gên-||gêra(y)ene||gî |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Başûr û Navendî'''||keye||keyna||gên-||gêrayene, geyrayene, geyrayîş||gî/gi |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''[[Kurmancî]]'''||xanî||keç||girtin (dema nika)||gerîn||gû |-- |} *Li gor devokan guherandina dengên '''j''', '''z''' û '''c''' {| class="wikitable" style="margin:1em 0 1em 1em; font-size:100%; text-align: left;" |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Başûr û Navendî'''||roc/roj||zewac/zewaj (< [[Erebî|Ar.]])||lac/laj||vac-/vaj-||dec/dej||poc-/pewc-/pewj- |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''Bakur'''||roz||zewez||laz||vaz-||dez||poz- |-- |bgcolor=#F2F2F2 align=center|'''[[Kurmancî]]'''||roj||zewac||law||bêj- ||êş||pijandin (dema nika) |-- |} == Rêziman == {{Gotara bingehîn|Rêzimana kurdî}} === Zayend === Hemî peyvên zazakî di halê xweser de yan nêr û yan mê ne. Di [[rengdêr]] û [[lêker]]an de jî ev taybetmendî wisa ye. Çend îstisna hene, lê peyvên mê bi giştî di dawiyê de dengê "-'''e'''" digrin, peyvên pirjimar jî di dawiyê de dengê “-'''î'''” digrin. Mînak: {| class="wikitable" |- ! colspan=2 | Yekjimar || colspan=2 | Pirjimar |- ! nêr || mê || netewandî || tewandî |-- | golik || golik'''e''' || golik'''î''' || golik'''an''' |-- | merdim || merdim'''e''' || merdim'''î''' || merdim'''an''' |-- |} Ev peyv li her sê halan jî di [[kurmancî]] de mîna “golik” tê nivîsîn. Yanî, di kurmancî de heta ku peyv di nav hevokê de neyê xebitandin, diyar nabe ku gelo ka peyv nêr, mê yan pirjimar e. Lê di zazakî de peyv bi tena serê xwe jî taybetiya xwe nîşan dide. Ev taybetmendî di zimanê kevnare de heye. Di rewşa tewandî de qertafa pirjimarîyê "-'''an'''" e. === Zemîrên kesî (Cihnavên şexsî) === {| class="wikitable" |- ! Rowspan=2| Kes ||colspan=2| Kirdkî || colspan=2| [[Kurmancî]] ||rowspan=2| [[Soranî]] ||rowspan=2| [[Kelhûrî]] ||rowspan=2| [[Lekî]] ||rowspan=2| [[Hewramî]] |- ! Netewandî || Tewandî || Netewandî || Tewandî |- |1. Yekjimar||ez||mi(n)||ez||min||min||min||mi||min |- |2. Yekjimar||ti||to||tu||te||to||tu||tu||to |- |3. Yekjimar (nêr)||o||ey||rowspan="2" align="center|ew||wî / ewî|| rowspan="2" align="center" |ew||rowspan="2" align="center|ew||rowspan="2" align="center|iw||ad |- |3. Yekjimar (mê)||a||aye||wê / ewê||ade |- |1. Pirjimar||colspan="2" align="center"|ma||em||me||ême||îme||îme||ême |- |2. Pirjimar||colspan="2" align="center"|şima||hûn||we||êwe||îwe||hume||şime |- |3. Pirjimar||ê||înan||ewana||wan||ewan||ewan||iwin||adî |} === Dema borî === {| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" padding="5" ! Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Soranî]] |-- | mi kerd || min kir|| (min) kirdim |-- | to kerd || te kir|| (to) kirdit |-- | ey kerd (nêr) || wî kir (nêr) || (ew) kirdî |-- | aye kerd (mê) || wê kir (mê) || (ew) kirdî |-- | ma kerd || me kir || (ême) kirdman |-- | şima kerd || we kir || (êwe) kirdtan |-- | înan kerd || wan kir || (ewan) kirdyan |-- |} === Dema niha === {| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" padding="5" ! Kirdkî || [[Kurmancî]] !Kurmanciya anadola navin||[[Hewramî]] || Soraniya [[Erdelanî]]||[[Soraniya hewlêrî]] || [[Kelhûrî]] |-- | ez şina || ez diçim |ez terim|| emin/min lû/milû || min eçim || min/emin deçim || min/mi çim/diçim |-- | ti/tu wenî/wena || tu dixwî |tu tuxî|| to/etu/tu werî/morî || to exweyt || to/eto dexoy|| tû/to/ti xwey/dixwey |-- | o/a keno/kena || ew dike |ew tike|| ad kero/mikero || ew/o ekat || ew dekat || ew/o keyd/dikey |-- | ma zanê/zanîme || em dizanin |em tizaninî|| êma/ême zanime/mizanime || ême ezanîm|| ême dezanîn|| îme zanîm/dizanîm |-- | şima rişnenê || hûn/hingo dirijnin |ûn tirijînin|| şima/şime rişîd/merişîd ||êwe erêjnin/erêşnin || êwe derêjnin || îwe/yûwe rişnin/dirişnin |-- | ê vînenê || ew dibînin |ewna toynin|| ed wînên/moynên || ewane ewînin || ewane debînin || ewane diwînin/dînin |-- |} === Raweya fermanî (împeratîf) === {| class="wikitable" border="1" cellspacing="0" padding="5" ! Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Hewramî]] || [[Erdelanî]] || [[Soraniya hewlêrî]] || [[Kelhûrî]] |-- | şo! ||biçe! / here! || bilû! || biço! ço! || biço! || biço! |-- | bê! || bê! / were! || borê! || bê! bêre! || bê! were! || bew! |-- | bike! || bike! || kere! || bike! || bike! || bike! |-- | biwere! / bûre! || bixwe! || were! || bixwe! || bixo! || bixwe! |-- | bivîne! || bibîne! || biwîne! || biwîne! || bibîne! || biwîn! / bîn! |-- | vaje! / vace! || bêje! || waçe! / baçe! || bêje! || bile! || bîj! |-- | bivare! || bibare! || biware! || biware! || bibare! || biwar! / bar! |-- |} == Xebata standardîzekirinê == Xebata standardîzekirina zazakî di sala 1996'an de li [[Swêd]]ê bi avakirina [[Grûba Xebate ya Vateyî]] destpê kir. Vê koma xebatê serê pêşî encamên kombûnên xwe wekî broşur belav kir, lê dû re kovareke bi navê [[Vate (kovar)|Vate]] derxist. Ev koma xebatê heta niha 22 caran bona standardîzekirina vê zaravayê kom bûye. Vê xebatê pêşî li nivîsîna vê dîyalektê û geşbûna wêjeya wê vekiriye. Ev xebat bi awayekî biîstîqrar her berdewam e. Di standardîzekirina kirmanckî (zazakî) de ji krîterên hilbijartin an jî tesbîtkirina forma peyvan yek jê ev e ku, divê diyalektên kurdî nêzî hev bibin. Di çarçeweya xebata standardîzekirinan zaravayê zazakî de [[Vate (kovar)|kovara Vateyê]] ku dengê [[Grûba Xebate ya Vateyî]] ye û xwerû bi kirmanckî (zazakî) diweşe, heta niha 39 hejmar weşiyaye.<ref name="haberdiyarbakir1">{{Citation |title=Haberdiyarbakir, Hûmara 39. ya Vateyî Vejîya |url=http://www.haberdiyarbakir.com/humara-39-ya-vateyi-vejiya-56063h/ |accessdate=2021-01-28 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305150959/http://www.haberdiyarbakir.com/humara-39-ya-vateyi-vejiya-56063h/ |url-status=dead }}</ref> Ferhenga tirkî-kirmanckî (zazakî) ku ji peyvên standardkirî pêk tê<ref name="ferheng1">Vate Çalışma Grubu, Türkçe – Kırmancca (Zazaca) Sözlük, Genişletilmiş üçüncü basım, Vate Yayınevi, İstanbul, 2009</ref> û ferhenga kirmanckî (zazakî)-tirkî ku ji peyvên standardkirî û versiyonên wan pêk tê.<ref name="ferheng1"/> Grûba Xebate ya Vateyî, Ferhengê Kirmanckî (Zazakî)-Tirkî/Kırmancca (Zazaca)-Türkçe Sözlük, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2009<nowiki></ref></nowiki> cara sisêyan wekî çapa firehkirî hatin weşandin. Dîsa, pirtûka rastnivîsa zazakî ya bi navê ''Rastnuştişê kirmanckî (zazakî))'' ji aliyê vê komê ve amade bû û hat weşandin.<ref name="vate1"/> Ev xebatên hanê yên organîzekirî pêşî li geşedana nivîsîna zazakî vekirin ku bi dehan pirtûk li gor standardê Vateyî hatin weşandin. == Ferhengok == {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{pad}}'''Hejmarên kirdkî''' |- | {| | valign="top" | {| class="wikitable" !''hj.'' || Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Soranî]] |-- | ''0'' || sifir || sifir || sifir |-- | ''1'' || yew || yek || yek |-- |''2'' || di, didi || du, dudu || dû |-- | ''3'' || hîrê || sê || sê |-- | ''4'' || çar || çar || çwar |-- | ''5'' || panc || pênc || pênc |-- | ''6'' || şeş || şeş || şeş |-- | ''7'' || hewt || heft || hewt |-- | ''8'' || heşt || heşt || heşt |-- | ''9'' || new || neh || no |-- | ''10''|| des || deh || de |} | valign="top" | {| class="wikitable" !''hj.'' || Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Soranî]] |-- | ''11''|| yewendes || yazdeh || yazde |-- | ''12''|| duwês || diwazdeh || dwazde |-- | ''13''|| hîrês || sêzdeh || sêzde |-- | ''14''|| çarês || çardeh || çwarde |-- | ''15''|| pancês || pazdeh || pazde |-- | ''16''|| şîyês || şazdeh || şazde |-- | ''17''|| hewtês || hevdeh || hevde |-- | ''18''|| heştês || hejdeh || hejde |-- | ''19''|| newês || nozdeh || nozde |-- | ''20''|| vîst || bîst || bîst |-- | ''21''|| vîst û yew || bîst û yek || bîst û yek |} | valign="top" | {| class="wikitable" !''hj.'' || Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Soranî]] |-- | ''30''|| hîris || sî || sî |-- | ''40''|| çewres || çil || çil |-- | ''50''|| pancas || pêncî || penca |-- | ''60''|| şeştî || şêst || şêst |-- | ''70''|| hewtay || heftê || hefta |-- | ''80''|| heştay || heştê || heşta |-- | ''90''|| neway || nod || newed |-- | ''100''|| se || sed || se, sed |-- | ''500''|| panc sey || pênc sed || pênc sed |-- | ''1000''|| hezar || hezar || hezar |} |} |} {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{pad}}'''Demsal''' |- | {| cellpadding="0" cellspacing="0" style="border-top: 1px solid #AAAAAA;" |- | colspan="4" align="center" height="10" style="background-color: #E0E0E0; font-size: small; border:1px solid #AAAAAA;" | '''Nameyê Mewsiman''' |- align="center" | style="border-left: 1px solid #AAAAAA;" | Wisar | Hamnan | Payîz | style="border-right: 1px solid #AAAAAA;" | Zimistan |- | [[Wêne:Muir1.jpg|85px|link=bihar]] | [[Wêne:Strohräder.jpg|90px|link=havîn]] | [[Wêne:Autumn.westonbirt.750pix.jpg|85px|link=payîz]] | [[Wêne:Windbuchencom.jpg|85px|link=zivistan]] |} |} {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{pad}}'''Mehên kirdkî''' |- | {| class="wikitable" |+ colspan="2" | Nameyê Aşman/Mengan |- !''Meh'' || Kirdkî |-- | ''1'' || Çele |-- |''2'' || Sibate |-- | ''3'' || Adare |-- | ''4'' || Nîsane |-- | ''5'' || Gulane |-- | ''6'' || Hezîrane |-- | ''7'' || Temmuze |-- | ''8'' || Tebaxe |-- | ''9'' || Êlule |-- | ''10''|| Teşrîna Verêne |-- | ''11''|| Teşrîna Peyêne |-- | ''12''|| Kanûne |-- |} |} {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="2" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{pad}}'''Navên rojan''' |- | {| class="wikitable" |+ colspan="2" | Nameyê Rojan |- ! Kirdkî || [[Kurmancî]] |-- | şeme || şemî |-- | yewşeme || yekşem |-- | dişeme || duşem |-- | sêşeme || sêşem |-- | çarşeme || çarşem |-- | panşeme || pêncşem |-- | îne || în |-- |} |} {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="3" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:180px" | {{pad}}'''Navên rengan''' |- | {| class="wikitable" |+ colspan="3" | Nameyê Rengan |- ! Kirdkî || [[Kurmancî]] || [[Lekî]] |-- | sipî || spî || ispê, çermê |-- | sîya, qer || reş || reş, sê |-- | kewe, kiho || şîn || kaû |-- | sûr || sor || sor |-- | sewz, hewz, kesk, yaşil || kesk || siwz |-- | qeweyî || qehweyî || hoîl, qehveyî |-- | gewr || gewr || xakî |-- | zerd, çeqer || zer || zerd |-- |} |} ==Nav== ==Dengnasî== ==Alfabe== ==Peyvnasî== ==Rêziman== ==Mînakên hevokan== ==Wêjeya zazakî== ==Têkildar== * [[Kird]] * [[Ginî]] == Mijarên têkildar == * [[Zaza]] == Çavkanî == {{çavkanî|2}} == Girêdanên derve == {{InterWiki|code=diq|dimilkî}} {{Incubator|kiu/Serrîpel}} * [http://www.zazaki.net zazaki.net] * [http://www.kirdki.com/ kirdki.com] * [http://www.kirmancki.com/ kirmancki.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160129173536/http://www.kirmancki.com/ |date=2016-01-29 }} * [http://www.dimilki.net/ dimilki.net] * [http://dersiminfo.com/ dersiminfo.com] * [http://www.vateyayin.com/ vateyayin.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130109092028/http://www.vateyayin.com/ |date=2013-01-09 }} * [http://www.dimli.net/ dimli.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140517034700/http://dimli.net/ |date=2014-05-17 }} * [http://www.zazakionline.com/ zazakionline.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131031081427/http://www.zazakionline.com/ |date=2013-10-31 }} * [http://www.zazaki.de zazaki.de] * [http://www.zazaki-institut.de/ zazaki-institut.de] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121111204634/http://www.zazaki-institut.de/ |date=2012-11-11 }} * [https://web.archive.org/web/20120219201448/http://gulf2000.columbia.edu/images/maps/Mid_East_Linguistic_lg.jpg Zimanên li Rojhilata Navîn de, Columbia University, USA] {{Zimanên îranî}} {{Zimanê kurdî}} [[Kategorî:Zazakî]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] gf31bhzti89jxfa3gvlj47879wpdhcs 0 3619 1095796 1067721 2022-08-20T21:05:18Z Saadettin687 52213 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank navçe | Nav = Navçeya Ezirganê | Navê_din = | Navê_fermî = Erzincan | Wêne = Erzincan... - panoramio.jpg | Wêne_sernav = Navenda û deşta Ezirganê | Welat = [[Bakurê Kurdistanê]] <!--- KARGÊRIYÎ --------------> | Dûgel = [[Tirkiye]] | Parêzgeh = [[Ezirgan (parêzgeh)|Ezirgan]] | Serbajar = Ezirgan | Qeymeqam = | Hejmara_nahiyan = 3 <!--- BINEBEŞ ----------------> | Hejmara_bajarokan = 15 | Hejmara_taxan = | Hejmara_gundan = 64 | Hejmara_mezran = | Gelhê_navçeyê = 137.569<ref>[http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=idari_yapi_09sonrasi.RDF&p_il1=24&p_yil=2009&p_dil=1&desformat=html&ENVID=nufus2000db2Env tuik, 2009]</ref> <!--- GELHE û ERDNÎGAR -------> | Gelhê_navçeyê_sal = [[2009]] | Gelhê_bajaran = | Gelhê_gundan = | Rûerd_navçe = 1.622 | Berbelavî_navçe = 84,8 | Gelhe_serbajar = 90.100 <!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------> | Gelhê_serbajarê_sal= [[2008]] | Rûerd_serbajar = | Bilindayî_serbajar = 1.210 | Koda_postayê = | Koda_telefonê = (+90) 446 | nexşeya_cihan = Tirkiye#Bakurê Kurdistanê | koordînat = {{Koord|39|44|48|N|39|29|27|E|display=inline, title}} }} '''Ezirgan''' an '''Erzingan''' (bi tirki: ''Erzincan'') bajarekî [[Bakurê Kurdistanê]] ye. == Nav == Navê bajêr yê kevn di çavkanîyên Asûriyan de wek '' Suhma '' derbas dibe. Navê Erzinganê ji '' Erîza '' tê, ku bajarêk kevn bu li herêmê. Dema Selçûqiyan de navê bajar bûye Erzingan. == Dîrok == === Kronolojiya bajêr === ''Berî Îsa(zayîn)'' * 1000 - 600 Dema Urartiyan * 600 - 334 Dema Persan * 334 Dema Helenîstiyan ''Piştî Îsa (zayîn)'' * 55 Dema Romayiyan * 644- 656 Dema Ereban * 685 Dema Bîzansiyan * 699 Dema Ereban * 1228 Dema Selçûkiyan * 1401 Dema Osmaniyan * 1502 Hukumdarî ya Þah Îsmaîl * 1514 Dema Osmaniyan * 1916 Dema Rûsan * 1918 Dema Osmaniyan * 6 Adar 1921 Serhildana Koçkirî == Erdnîgarî == === Ciyê coxrafî û hudûdên bajêr === Bajar di nav parelelên 39° 02´ û 40° 05´ bakûr û merîdyenên 38° 16´ û 40° 45´ rojhilat de ye. Hudûdên bajar li bakûr bi [[Giresûn|Giresûnê]] û [[Gumuşhane|Gumuşxane]] ve (Tirkiye), li rojava bi [[Sêwas]] ve, li başur bi [[Meletî]] û [[Dêrsim|Dêrsimê]] ve û li rojhilat jî bi [[Erzirom|Erziromê]] ve tê girêden. === Taybetiyên erda bajêr === Pîvana erda bajêr 11.903 km² ye. Ji vî erdî % 59,6 wî ji çiyan, % 8,6 ji deştan, % 5,4 ji zozanan û % 26,4 jî ji platoyan pêk tên. Li herêmê fasûlye, çewdêr, tene, kixsên þekir û patatês tên çandin. === Av û hewa === Îklimek reþayî û sar li herêmê heye. Zivistanan sar û þillî û þilopî, havînan jî hênik derbas dibe. === Çiyayên herêmê === Çiyayê herî bilind yê herêmê, Çiyayê [[Keşîş]] (3537m) e. [[Katirtepe]] (3300 m), [[Mercan]] (3449), [[Çal]] (3300 m) û kismek ji çiyayê [[Mûnzûr]]ê jî dikeve nav herêma Erzinganê. === Deşt, zozan û gelî === Deşta Erzînganê; Bilindbûna wî ji behrê 1218 m û dirêjbûna wî jî 40 km ye. mezinbûna deþtê 500 km² ye. Deþt di navbera çiyayê Mûnzûr, Keþîþ, Spîkor û Sîpyam de ye. Deşta Miyadîn; Li dora Çemêreş e, mezinbûna wî 180 km² ye. Zozanên herêmê li ser çiyayên Mûnzûr û Koþan bela dibin. Li rojavayê Erzinganê li ser Çiyayê sipî, zozanên Takkuran û Tahsullu jî hene. === Çem û Gol === Çemê feradê çemê herî mezin e li herêmê. Piraniya çavkaniyên þaxên Feradê ji çiyayên dora Erzinganê dertên. Wek; Çemêreþ, Mîran, Mercan, Cîmîn, Pahnîh û Surperen hinek ji wanin. Li herêmê golên mezin tunene, lê li hinek deveran çend golên biçûk hene; wek Soganli, Aygir. == Babetên heywanan == Herêm ji bo nêçira heywanan musaîd e. Bizinên ser çiyan, Semasî (darbir), kûze, xezal, berazên kovî û kewroþk yên pirin ku li herêmê peyde dibin. {{Avûhewa | TABLO = | DIYAGRAM GERMAHÎ = | DIYAGRAM BARÎN = | DIYAGRAM BARÎN BILINDÎ = 240 | ÇAVKANÎ = Rarasdasce | Sernav = | Cîh = Подтесово (Sinugboanon) <!-- nîveka Bilinditirîn Germahiya mehê bi °C --> | bgRêb = 30.2 | bgReş = 33.2 | bgAda = 36.4 | bgAvr = 38.7 | bgGul = 40.5 | bgPûş = 40.2 | bgTîr = 39.4 | bgGel = 36.1 | bgRez = 35.4 | bgKew = 34.1 | bgSer = 31.2 | bgBer = 30.9 <!-- nîveka Nimztirîn Germahiya mehê bi °C --> | ngRêb = 19.5 | ngReş = 20.1 | ngAda = 22.2 | ngAvr = 23.5 | ngGul = 24.4 | ngPûş = 25.5 | ngTîr = 24.9 | ngGel = 23.8 | ngRez = 22.7 | ngKew = 21.8 | ngSer = 20.9 | ngBer = 20.2 <!-- Germahiya Nîvekî ya mehê bi °C --> | gnRêb = | gnReş = | gnAda = | gnAvr = | gnGul = | gnPûş = | gnTîr = | gnGel = | gnRez = | gnKew = | gnSer = | gnBer = <!-- Barîna Nîvekî ya mehê bi mm --> | bnRêb = 0 | bnReş = 0 | bnAda = 0 | bnAvr = 2 | bnGul = 18 | bnPûş = 48 | bnTîr = 126 | bnGel = 155 | bnRez = 87 | bnKew = 43 | bnSer = 9 | bnBer = 2 <!-- nîveka hejmara Rojên bi Tavik a hemû mehan bi st/r --> | rtRêb = 12.4 | rtReş = 12.8 | rtAda = 13.0 | rtAvr = 11.9 | rtGul = 10.8 | rtPûş = 8.4 | rtTîr = 6.5 | rtGel = 7.7 | rtRez = 8.8 | rtKew = 10.1 | rtSer = 12.2 | rtBer = 13.1 <!-- nîveka Germahiya Avê (okyanûs, gol, hwd.) ya mehê bi °C --> | gaRêb = 24 | gaReş = 22 | gaAda = 25 | gaAvr = 29 | gaGul = 31 | gaPûş = 34 | gaTîr = 32 | gaGel = 30 | gaRez = 29 | gaKew = 28 | gaSer = 29 | gaBer = 28 <!-- nîveka Rojên bi Baran ji bo hemû mehan bi r --> | rbRêb = 0.0 | rbReş = 0.0 | rbAda = 0.0 | rbAvr = 0.7 | rbGul = 1.8 | rbPûş = 4.8 | rbTîr = 10.1 | rbGel = 12.8 | rbRez = 14.9 | rbKew = 11.9 | rbSer = 6.2 | rbBer = 1.2 <!-- Hêwîtiya Nîvekî ya hemû mehan bi % --> | hnRêb = 35 | hnReş = 40 | hnAda = 42 | hnAvr = 51 | hnGul = 63 | hnPûş = 68 | hnTîr = 78 | hnGel = 77 | hnRez = 72 | hnKew = 65 | hnSer = 52 | hnBer = 45 }} {{Avûhewa | TABLO = | DIYAGRAM GERMAHÎ = rast | DIYAGRAM BARÎN = na | DIYAGRAM BARÎN BILINDÎ = 240 | ÇAVKANÎ = Rarasdasce | Sernav = | Cîh = Подтесово (Cebuano) <!-- nîveka Bilinditirîn Germahiya mehê bi °C --> | bgRêb = 30.2 | bgReş = 33.2 | bgAda = 36.4 | bgAvr = 38.7 | bgGul = 40.5 | bgPûş = 40.2 | bgTîr = 39.4 | bgGel = 36.1 | bgRez = 35.4 | bgKew = 34.1 | bgSer = 31.2 | bgBer = 30.9 <!-- nîveka Nimztirîn Germahiya mehê bi °C --> | ngRêb = 19.5 | ngReş = 20.1 | ngAda = 22.2 | ngAvr = 23.5 | ngGul = 24.4 | ngPûş = 25.5 | ngTîr = 24.9 | ngGel = 23.8 | ngRez = 22.7 | ngKew = 21.8 | ngSer = 20.9 | ngBer = 20.2 <!-- Germahiya Nîvekî ya mehê bi °C --> | gnRêb = | gnReş = | gnAda = | gnAvr = | gnGul = | gnPûş = | gnTîr = | gnGel = | gnRez = | gnKew = | gnSer = | gnBer = <!-- Barîna Nîvekî ya mehê bi mm --> | bnRêb = 0 | bnReş = 0 | bnAda = 0 | bnAvr = 2 | bnGul = 18 | bnPûş = 48 | bnTîr = 126 | bnGel = 155 | bnRez = 87 | bnKew = 43 | bnSer = 9 | bnBer = 2 <!-- nîveka hejmara Rojên bi Tavik a hemû mehan bi st/r --> | rtRêb = 12.4 | rtReş = 12.8 | rtAda = 13.0 | rtAvr = 11.9 | rtGul = 10.8 | rtPûş = 8.4 | rtTîr = 6.5 | rtGel = 7.7 | rtRez = 8.8 | rtKew = 10.1 | rtSer = 12.2 | rtBer = 13.1 <!-- nîveka Germahiya Avê (okyanûs, gol, hwd.) ya mehê bi °C --> | gaRêb = 24 | gaReş = 22 | gaAda = 25 | gaAvr = 29 | gaGul = 31 | gaPûş = 34 | gaTîr = 32 | gaGel = 30 | gaRez = 29 | gaKew = 28 | gaSer = 29 | gaBer = 28 <!-- nîveka Rojên bi Baran ji bo hemû mehan bi r --> | rbRêb = 0.0 | rbReş = 0.0 | rbAda = 0.0 | rbAvr = 0.7 | rbGul = 1.8 | rbPûş = 4.8 | rbTîr = 10.1 | rbGel = 12.8 | rbRez = 14.9 | rbKew = 11.9 | rbSer = 6.2 | rbBer = 1.2 <!-- Hêwîtiya Nîvekî ya hemû mehan bi % --> | hnRêb = 35 | hnReş = 40 | hnAda = 42 | hnAvr = 51 | hnGul = 63 | hnPûş = 68 | hnTîr = 78 | hnGel = 77 | hnRez = 72 | hnKew = 65 | hnSer = 52 | hnBer = 45 }} == Sermijar û Navçeyên Bajêr (2013) == * Ezirgan (Navend) 146.893 * [[Mans]], 9.717 * [[Îliç]], 7.367 * [[Kemax]], 7.302 * [[Êgin]], 5.044 * [[Qerequlax]], 2.533 * [[Gercan]], 10.988 * [[Têrcan]], 18.549 * [[Cîmîn]], 11.603 Tevahî sermijar herêmê (tevlî gundan) 219.996 e. == Aborî == === Serwetên bin erdê === Li herêmê pirtir krom ji bin erdê dertê. Hesin, mangenez, asbest, perlit û linyit ji madenên dinin, ku ji bin erdê dertên. === Ciyên turîstîk, dîrokî û gerê === Şelala Girlevik 29 km li başûrê rojava yê bajar e. Avgermên; Poyuk, Otlukbelî, Horhor jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin. Li çiyayên Mûnzûrê îmkanên ji bo sporên zivistanê jî hene. Kela Kemahê, dêrên kevn û tirbên herêmê jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin. == Çand û huner == === Ol û Civak === Sermijare herêmê ji Misilmanên Zerdeştîtî/Êzdîtî ango (Elewî) û Sûnnî pêk tê. Bandora seyîddî û pîrîtî pir xurt e di nav gel de. Kurd (Kurmanc û Zazakî) û Tirk civaka herêmê teşkîl dikin. === Xwarênên herêmê === Li herêmê pirtirîn xwarinên ku ji genim çêdibin tên xwarin. Kirdo; Dew, qavûrme û bulxur bi hevre heta bulxur bikele di beroþek de tê kelandin. Bi ser de rûnê sorkirî û baharat tê reþandin û tê xwarin. Tirşika gah (sêwê zuhakirî) Fasûlye û goþt bi hevre tên kelandin. Gah, pîvaz û xwê bi ser dibe û tê kelandin. Keleco, lepe dugurcuk û Aþtarxane xwarinên din yên herêmê ne. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Koord|39|44|48|N|39|29|27|E|type:city(90.100)|display=title}} {{Navçeyên Ezirganê}} {{Bajar_kurd}} {{Bajarên Tirkiyê}} [[Kategorî:Ezirgan (navend)| ]] j2pwei1h6biaob8fttbob3nu9b0qsry 0 8715 1095808 992247 2022-08-21T07:30:59Z Tiro24 52214 wikitext text/x-wiki '''Holendî''' an jî [[nederlendî]] ( bi zimanê holendî : Nederlandse taal), ji bo kurt holendî , zimanekî Germaniya Rojavayî ye, derdorên 24 mîlyon mirovên wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê di axivin . {{Infobox ziman (kevn) | nav = Holendî <br />Nederlands | rengamalbat=mediumseagreen | rengapişt=#E8FCD4 | welat = | rêz = | hêrem = [[Ewropa]] | zimanaxêv = 24 mîlyon axiver | Zimanmalbat = [[Zimanmalbata hind û ewropî|Hînd û Ewropî]]<br /> :::::[[Zimanên germanî]]<br /> | zimanafermî = | tîpolojî = Tîpên [[latînî]] | iso1 = | iso2 = - | iso3 = | sil = Holendî }} {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] 2s8hivgatjgjfykad8wll9608gczm2b 1095809 1095808 2022-08-21T07:31:44Z Tiro24 52214 wikitext text/x-wiki '''Holendî''' an jî [[nederlendî]] ( bi zimanê holendî : Nederlandse taal), ji bo kurt holendî , zimanekî Germaniya Rojavayî ye, derdorên 24 mîlyon mirovên wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê di axivin . {{Infobox ziman (kevn) | nav = Holendî <br />Nederlands | rengamalbat=mediumseagreen | rengapişt=#E8FCD4 | welat = | rêz = | hêrem = [[Ewropa]] | zimanaxêv = 24 mîlyon axiver | Zimanmalbat = [[Zimanmalbata hind û ewropî|Hînd û Ewropî]]<br /> :::::[[Zimanên germanî]]<br /> | zimanafermî = | tîpolojî = Tîpên [[latînî]] | iso1 = | iso2 = - | iso3 = | sil = Holendî }} <nowiki>===çavkanî ===</nowiki> {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] 9g7hd1u36dyqbbmo2vtvab33onxhbbh 1095810 1095809 2022-08-21T07:32:21Z Tiro24 52214 wikitext text/x-wiki '''Holendî''' an jî [[nederlendî]] ( bi zimanê holendî : Nederlandse taal), ji bo kurt holendî , zimanekî Germaniya Rojavayî ye, derdorên 24 mîlyon mirovên wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê di axivin . {{Infobox ziman (kevn) | nav = Holendî <br />Nederlands | rengamalbat=mediumseagreen | rengapişt=#E8FCD4 | welat = | rêz = | hêrem = [[Ewropa]] | zimanaxêv = 24 mîlyon axiver | Zimanmalbat = [[Zimanmalbata hind û ewropî|Hînd û Ewropî]]<br /> :::::[[Zimanên germanî]]<br /> | zimanafermî = | tîpolojî = Tîpên [[latînî]] | iso1 = | iso2 = - | iso3 = | sil = Holendî }} ===çavkanî === {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] 6ug65kfgpr52cr826revzl4w50tdvjl 1095811 1095810 2022-08-21T07:33:41Z Tiro24 52214 wikitext text/x-wiki '''Holendî''' an jî [[nederlendî]] ( bi zimanê holendî : Nederlandse taal). Zimanekî Germaniya Rojavayî ye, derdorên 24 mîlyon mirovên wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê di axivin . {{Infobox ziman (kevn) | nav = Holendî <br />Nederlands | rengamalbat=mediumseagreen | rengapişt=#E8FCD4 | welat = | rêz = | hêrem = [[Ewropa]] | zimanaxêv = 24 mîlyon axiver | Zimanmalbat = [[Zimanmalbata hind û ewropî|Hînd û Ewropî]]<br /> :::::[[Zimanên germanî]]<br /> | zimanafermî = | tîpolojî = Tîpên [[latînî]] | iso1 = | iso2 = - | iso3 = | sil = Holendî }} ===çavkanî === {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] l5ucyzr0bettdx69wzj0o1ksvgsdvju 1095812 1095811 2022-08-21T07:38:29Z Tiro24 52214 wikitext text/x-wiki '''Holendî''' an jî [[nederlendî]] ( bi zimanê holendî : Nederlandse taal). Zimanekî Germaniya Rojavayî ye, derdorên 24 mîlyon mirovên wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê diaxivin . {{Infobox ziman (kevn) | nav = Holendî <br />Nederlands | rengamalbat=mediumseagreen | rengapişt=#E8FCD4 | welat = | rêz = | hêrem = [[Ewropa]] | zimanaxêv = 24 mîlyon axiver | Zimanmalbat = [[Zimanmalbata hind û ewropî|Hînd û Ewropî]]<br /> :::::[[Zimanên germanî]]<br /> | zimanafermî = | tîpolojî = Tîpên [[latînî]] | iso1 = | iso2 = - | iso3 = | sil = Holendî }} ===çavkanî === {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] dv0bxcacnk0o3bynu6m6th540orcfcy 1095813 1095812 2022-08-21T08:18:22Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Infobox ziman (kevn) | nav = Holendî <br />Nederlands | rengamalbat=mediumseagreen | rengapişt=#E8FCD4 | welat = | rêz = | hêrem = [[Ewropa]] | zimanaxêv = 24 mîlyon axiver | Zimanmalbat = [[Zimanmalbata hind û ewropî|Hînd û Ewropî]]<br /> :::::[[Zimanên germanî]]<br /> | zimanafermî = | tîpolojî = Tîpên [[latînî]] | iso1 = | iso2 = - | iso3 = | sil = Holendî }} '''Holendî''' an jî '''nederlendî''' (bi zimanê holendî: ''Nederlandse taal''). Zimanekî germanî yê rojavayî ye, derdorên 24 milyon mirovî wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê diaxivin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] [[Kategorî:Zimanê holendî]] 2cernlu2l9kus9hkyuqy0b93fw5op6p 1095814 1095813 2022-08-21T08:38:59Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Infobox ziman | nav = Holendî | navê xwemalî = Nederlands | renga malbat = - | dewlet = [[Holenda]] | herêm = | nexşe = | binnexşe = | firehiya nexşe = | zimanê zikmakî = 24 170 717{{Çavk}} | malbat2 = [[Zimanên hind û ewropî]] | malbat3 = [[Zimanên germanî]] | malbat4 = | malbat5 = | malbat6 = | iso1 = | iso2 = | iso3 = | agahdarî = }} {{Infobox ziman (kevn) | nav = Holendî <br />Nederlands | rengamalbat=mediumseagreen | rengapişt=#E8FCD4 | welat = | rêz = | hêrem = [[Ewropa]] | zimanaxêv = 24 mîlyon axiver | Zimanmalbat = [[Zimanmalbata hind û ewropî|Hind û ewropî]]<br /> :::::[[Zimanên germanî]]<br /> | zimanafermî = | tîpolojî = Tîpên [[latînî]] | iso1 = | iso2 = - | iso3 = | sil = Holendî }} '''Holendî''' yan jî '''nederlendî''' (bi zimanê holendî: ''Nederlandse taal''). Zimanekî germanî yê rojavayî ye, derdorên 24 milyon mirovî wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê diaxivin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] [[Kategorî:Zimanê holendî]] eg3dl01r6aopqm75x69ruzwpy5p1gb7 1095815 1095814 2022-08-21T08:41:51Z MikaelF 935 - ya kevin wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Infobox ziman | nav = Holendî | navê xwemalî = Nederlands | renga malbat = Hind û ewropî | dewlet = [[Holenda]] | herêm = | nexşe = | binnexşe = | firehiya nexşe = | zimanê zikmakî = 24 170 717{{Çavk}} | malbat2 = [[Zimanên hind û ewropî]] | malbat3 = [[Zimanên germanî]] | malbat4 = | malbat5 = | malbat6 = | iso1 = | iso2 = | iso3 = | agahdarî = }} '''Holendî''' yan jî '''nederlendî''' (bi zimanê holendî: ''Nederlandse taal''). Zimanekî germanî yê rojavayî ye, derdorên 24 milyon mirovî wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê diaxivin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] [[Kategorî:Zimanê holendî]] 5x0wbp7pzbaejirt0ysxxjzw65rhbho 1095816 1095815 2022-08-21T08:42:41Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Infobox ziman | nav = Holendî | navê xwemalî = Nederlands | renga malbat = Hind û ewropî | dewlet = [[Holenda]] | herêm = | nexşe = | binnexşe = | firehiya nexşe = | zimanê zikmakî = 24 170 717{{Çavk}} | malbat2 = [[Zimanên hind û ewropî]] | malbat3 = [[Zimanên germanî]] | malbat4 = | malbat5 = | malbat6 = | iso1 = | iso2 = | iso3 = | agahdarî = }} '''Holendî''' yan jî '''nederlendî''' (bi zimanê holendî: ''Nederlandse taal''), zimanekî germanî yê rojavayî ye, derdorên 24 milyon mirovî wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê diaxivin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] [[Kategorî:Zimanê holendî]] dejzypom7x75vni5ms89gfia1nj0rj5 1095820 1095816 2022-08-21T09:34:43Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Infobox ziman | nav = Holendî | navê xwemalî = Nederlands | renga malbat = Hind û ewropî | dewlet = [[Holenda]], [[Belçîka]], [[Sûrînam]] | herêm = | nexşe = | binnexşe = | firehiya nexşe = | zimanê zikmakî = 24 170 717{{Çavk}} | malbat2 = [[Zimanên hind û ewropî]] | malbat3 = [[Zimanên germanî]] | malbat4 = | malbat5 = | malbat6 = | iso1 = | iso2 = | iso3 = | agahdarî = }} '''Holendî''' yan jî '''nederlendî''' (bi zimanê holendî: ''Nederlandse taal''), zimanekî germanî yê rojavayî ye, derdorên 24 milyon mirovî wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê diaxivin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] [[Kategorî:Zimanê holendî]] lrlsbakkv1a4injjngv0qec9dccp4uk 1095821 1095820 2022-08-21T09:48:15Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Infobox ziman | nav = Holendî | navê xwemalî = Nederlands | renga malbat = Hind û ewropî | dewlet = [[Holenda]], [[Belçîka]] ([[Flander]]), [[Sûrînam]] | herêm = | nexşe = | binnexşe = | firehiya nexşe = | zimanê zikmakî = 24 170 717{{Çavk}} | malbat2 = [[Zimanên hind û ewropî]] | malbat3 = [[Zimanên germanî]] | malbat4 = | malbat5 = | malbat6 = | iso1 = | iso2 = | iso3 = | agahdarî = }} '''Holendî''' yan jî '''nederlendî''' (bi zimanê holendî: ''Nederlandse taal''), zimanekî germanî yê rojavayî ye, derdorên 24 milyon mirovî wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê diaxivin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] [[Kategorî:Zimanê holendî]] 4nkdkf92wr9hwwfwr60ihb4sdauehgb 1095823 1095821 2022-08-21T11:33:42Z Ghybu 9854 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Infobox ziman | nav = Holendî | navê xwemalî = Nederlands | renga malbat = Hind û ewropî | dewlet = [[Holenda]], [[Belçîka]] ([[Flander]]), [[Sûrînam]] | herêm = | nexşe = | binnexşe = | firehiya nexşe = | zimanê zikmakî = 24 170 717{{Çavk}} | malbat2 = [[Zimanên hind û ewropî]] | malbat3 = [[Zimanên germanî]] | malbat4 = | malbat5 = | malbat6 = | iso1 = nl | iso2b = dut | iso2t = nld | iso3 = nld | nexşe = Map of the Dutch World.svg | agahdarî = }} '''Holendî''' yan jî '''nederlendî''' (bi zimanê holendî: ''Nederlandse taal''), zimanekî germanî yê rojavayî ye, derdorên 24 milyon mirovî wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê diaxivin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] [[Kategorî:Zimanê holendî]] 5h2k59tlofh2mqxml46we3glsheukqp 1095824 1095823 2022-08-21T11:34:00Z Ghybu 9854 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî}} {{Infobox ziman | nav = Holendî | navê xwemalî = Nederlands | renga malbat = Hind û ewropî | dewlet = [[Holenda]], [[Belçîka]] ([[Flander]]), [[Sûrînam]] | herêm = | nexşe = | binnexşe = | firehiya nexşe = | zimanê zikmakî = 24 170 717{{Çavk}} | malbat2 = [[Zimanên hind û ewropî]] | malbat3 = [[Zimanên germanî]] | malbat4 = | malbat5 = | malbat6 = | iso1 = nl | iso2b = dut | iso2t = nld | iso3 = nld | nexşe = Map of the Dutch World.svg | agahdarî = }} '''Holendî''' yan jî '''nederlendî''' (bi zimanê holendî: ''Nederlandse taal''), zimanekî germanî yê rojavayî ye, derdorên 24 milyon mirovî wek zimanê dayikê li seran serî cîhanê pê diaxivin. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{kurt}} [[Kategorî:Ziman]] [[Kategorî:Zimanê holendî]] m80zxuby0l074gyda1l3hvwfxa5xa6u 0 17918 1095799 1061095 2022-08-20T21:56:00Z Vincent Vega 35981 Image addeed wikitext text/x-wiki {{bnr|Nemrûd}} {{Infobox çiya | nav = Çiyayê Bêlî | navê_din = | wêne = Mount Nemrut (3).JPG | wêne_sernav = | bilindayî = 2150 | cih = [[Kolik]], [[Semsûr]], [[Bakurê Kurdistanê]] | zincîreçiya = [[Rêzeçiyayên Torosan]] | nexşeya_cihan = Adiyeman | koordînat = | cure = [[Zincîreçiya]] | çalakbûna_dawî = }} '''Çiyayê Bêlî''' yan jî navê ku îro pê tê zanîn '''Çiyayê Nemrûdê''' yek ji çiyayên [[Bakurê Kurdistanê]] ye çiyayekî sîstema [[Rêzeçiyayên Torosan]] e. Çiyayê Bêlî, dikeve nava sînorê parêzgeha [[Adiyeman (parêzgeh)|Adiyeman]] îro û çiya di sala 1987an de ji aliyê [[UNESCO]]<nowiki/>yê ve wekî [[Kelepora Cîhanê]] hatiye diyarkirin. Bilindahiya çiyê 2150 mêtre ye rûerda wî 11 hektar erd e. Di nîvî lûtkeya çiyayê de [[parêzgeh]] û [[gor]]a [[Lîsteya keyên Komagênêyê|keyên]] [[Komagênê|Komagênêyê]] hêne. Ev karpêk ji aliyê keyê Komagênêyê [[Antîoxos I Theos]] ([[69 b.z.|69]]–[[36 b.z.]]) û bavê wî [[Mîtradates I Kallinikos]] ve ([[109 b.z.|109]]–[[69 b.z.]]) hatine çêkirin. Tê diyarkirin ev peykerên li vir ji bo wek nîşana aşitiya xwedawend ên [[yewnan]] û [[pers]]an hatine avakirin. Antîoxos ji pê li textê rûnişt re navlêka "Theos" ([[yewnanî]]: [[xwedê]]) li xwe kir. Di sala 1881ê de ji aliyê [[endazeyar]]ekî [[alman]] [[Karl Sester]] ve hate lêkolîn kirin û kolînên wê yên arkeolojîk heta [[1953]]an dewam kir. Li bilindahiya parêzgerê 50 m û firahiye wê 150 m ye. Li ser çiyayê Bêllî sê banokeyan rojhelat, rojava û bakur hene. Li rojava [[peyker]]ên mezin û [[rolyef]] hene. ==Dîroka kevnar== Perestgeha dînî ya ku li Çiyayê Belî hatibû avakirin ji bo vejandina kevneşopên persiyên yên komageneyê beşek ji bernameya siyasî ya Antiochus bû. Ji bo çêkirina van peykeran kevneşopiyên siyasî û dînî yên Kapadokya, Pontus û Ermeniyan li hev kir û çêkirina peykeran temam kir. Antîochos bi adetên mîrên Mîthrîdatîk ên Pontusê layîn dike, eslê ji Axamenîsiyan û Selûkiyan bibîr dixe. Yek ji beşên bingehîn ên vê nasnameyê jî pantheona Yewnanî-Îranî ya ku nû hatiye avakirin û li perestgehên taybetî yên li Komageneyê dihatin perizîn.<ref>{{Cite book|url=http://dx.doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00031351|title=Canepa|date=2011-10-31|publisher=Oxford University Press|series=Benezit Dictionary of Artists}}</ref> == Banokeya bakur == Banokeya bakur cihê ku serdanên parêzgehê lê kom dibûn. == Banokeya rojava == Li banokeya rojava pênc peykerên runiştî yên bi bilindahiya 9 m hene. Ew banoke cihiye herî pîroza parêzgehê bû. Peykerên wir û bi rojhelat ve yek hev in, lê karkeriyên wan hîn pir in. Li wir peykerên Antîoxos I û [[êzidok]] [[Tîke]]; [[Zeus]]-[[Ahûra Mezda]]; [[Apollon]]-[[Mîtra]]-[[Hêlios]]-[[Hermês]]; û [[Artagnês]]-[[Hêraklês]]-[[Arês]] hene. == Banokeya rojhelat == Li vê banokê pênc peykerên êzidokan hene. Ewna ji çepê de berve rastê bi navê xwe yên yewnanî û farsî wiha ne: * [[Apollon]]-[[Mîtra]]-[[Hêlios]]-[[Hermês]] ({{Bi-grc|Μίθρος Ἀπόλλων Ἥλιος Ἑρμῆς|Míthros Apóllōn Hḗlios Hermês}}) * Xwedawane Komagênê ([[Hêra]]) * [[Zeus]]-[[Ahûra Mezda]] ({{Bi-grc|Διός Ὠρομάσδης|Diós Ōromásdēs}}) * [[Ezidok]] û [[key]] [[Antîoxos I Theos]] * [[Artagnês]]-[[Hêraklês]]-[[Arês]] ({{Bi-grc|Ἀρτάγνης Ἡρακλῆς Ἄρης|Artágnēs Hēraklês Árēs}}) == Galerî == <gallery> Wêne:Nemrut_Mountain_Peak.JPG|thumb|Çiyayê Nemrûdê Kelepora Cîhanê ya UNESCO di 1987an de Wêne:Adıyaman Nemrut Dağı.jpg|thumb|Çiyayê Bêllî li zivistanê Wêne:NemrudNordSockel.jpg|thumb|Banokeya bakur Wêne:West Terrace (4961375519).jpg|thumb|Banokeya rojava Wêne:East Terrace (4961323529).jpg|thumb|Banokeya rojhilat Wêne:Mount Nemrut.jpg|Çiyayê Bêllî Wêne:Turkey nemrut dagi 2.jpg|Mithras File:NemrutEagle.jpg </gallery> ==Çavkanî== {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commonscat|Mount Nemrut}} * {{en}} [http://www.nemrud.nl/de/ Malpera Mezreka Nevnetewiya Nemrûd, bi tirkî, îngîlîzî, almanî, holandî] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060727193305/http://www.nemrud.nl/de/ |date=2006-07-27 }} * {{fr}} [http://www.institutkurde.org/kurdorama/nemrud/nemrud.php Les sculptures du Nemrud Dagh] * {{tr}} [http://www.nemrut.org.tr/ Malpera Parastina Nemrud] * {{Cite web|url=https://epigraphy.packhum.org/text/242074?&bookid=467&location=1590|title=IGLSyr 1 1 - PHI Greek Inscriptions|website=epigraphy.packhum.org}} {{Koord|37|58|54|Bk|38|44|28|Rh|type:mountain|display=title}} [[Kategorî:Cihên dîrokî]] [[Kategorî:Adiyeman]] [[Kategorî:Çiyayên Kurdistanê]] [[Kategorî:Serdema helenîstîk]] [[Kategorî:Komagênê]] [[Kategorî:Kelepora Cîhanê li Tirkiyeyê]] bocr2d4asxe75j5pkev3iitcatti1ew 3 23610 1095822 1095357 2022-08-21T09:53:23Z MikaelF 935 wikitext text/x-wiki {{Jêgirtin|No, but, yeah, but, no, but..! (Vicky Pollard)}} {{/Ser}} {{Navên mehan}} [https://ku.wikipedia.org/wiki/Şablon:Infobox#Bikaranîn] <span style="background:Yellow">zer</span style="background:Yellow"> {{youtube|tGcKw5c4LEM|Hesenê METÊ|time=25m20s}} (18.03.2020) 庫爾德斯坦 == <span style="background:Yellow">Ensîklopediyek bê çavkanî, ne ensîklopedî ye</span style="background:Yellow"> == *{{cite book |last=Zana |first=Mehdî |year=2002 |title=Çarşiya Silîva |url= |location= |publisher=Avesta, Stembol |page= |isbn=975-8637-34-7 |author-link= }} *<nowiki><ref>{{Cite web|url=https://www.bernamegeh.org/2020/09/29/helbesten-silan-doski/|title=Helbestên Şîlan Doskî|website=www.bernamegeh.org|access-date=2021-05-21}}</ref></nowiki> *<nowiki>{{External media|align=right|image1=[http://www.facebook.com/renasjiyan#!/photo.php?fbid=10150613137059247&set=a.440770849246.248627.65231309246&type=1&theater Wêneyên Rênas Jiyan]}}</nowiki> *Veqetandekên nebinavkirî.{{sfn|Tan|2005|p=89}} *More article text.{{sfn|Smith|2020|p=25}} *Still more article text.{{sfn|Smith|2020|p=26}} *<nowiki> {{Agahîdank mirov/wîkîdane |çîneser = }} </nowiki> *{{Werger çavkanî|en|}} ==Çavkanî== {{reflist}} ==Çavkanî== * {{cite book | last = Tan | first = Samî | year = 2005 | title = Rêziman û rastnivîsa zaravayê kurmancî }} == <span style="background:Yellow">Wîkîpedî çi nîne</span style="background:Yellow"> == [https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:What_Wikipedia_is_not Wîkîpedî çi nîne?] == <span style="background:Yellow">Kesên ensîklopedîk</span style="background:Yellow"> == [https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Notability_(people)] == <span style="background:Yellow">Tîpên mezin</span style="background:Yellow"> == Nuha berî 80 salan e kurd hînî rastnivîsîna girdekan bi tîpên latînî bûne. Di pirtûka R. Drambiyan a bi navê ''Ber bi emrê teze de: kitêba xwendinê zimanê kurmancî'', ya ku di sala 1931ê de li Rewanê hatibû çapkirin bi vî awayî dinivîse: {{Jêgirtin|BÎR NEKIN. Bi herfê mezin dinivîsin: # Navê meriya, gunda, bajara, çiya, çewa, çema, behra û welata. Mesela: Rewan, Eraz, Elegez, Îran... # Ji noxte şûnda, hûnê bi herfê mezin binivîsin. # Çaxê dest pê dikin teze dinivîsin, hûnê bi herfê mezin binivîsin.}} == Wîkîferheng == {{Wîkîferheng-b|ferheng}} {{Wîkîferheng-b|Pêvek:Rastnivîsî}} == Cihê helbesta kurdî == [https://www.helbestakurdi.com/bisine/ Asoya Helbesta kurdî] == Jidayikbûn == *{{Jidayikbûn|16|8|2020|j=1}} *{{Jidayikbûn|5|6|2020|temen=erê}} *{{Mirin|5|6|1940|25|3|1903|temen=erê}} == Bê kategorî == <nowiki>{{Uncategorized|date=kanûna pêşîn 2020}}</nowiki> <nowiki>{{Agahîdank jînenîgarî (Wîkîdane) | wêne = | sernavê_wêne = | roja_jidayikbûnê = {{Jidayikbûn|1|1|2021|temen=erê}} | cihê_jidayikbûnê = [[Amed]], [[Bakurê Kurdistanê]], [[Tirkiye]] | netewe = | hevwelatî = }}</nowiki> == 1918-1919 == *Lieutenant-General [[Sir William Marshall]] *Lieutenant-General [[Sir George MacMunn]] *Major-General [[William Archibald Kenneth Fraser]] *Major-General [[Sir Theodore Fraser]] *[[Hêza Başûrê Kurdistanê]] (South Kurdistan Force) *Major-General [[Manners Ralph Wilmott Nightingale]] *Brigadier-General [[William H. Wooldridge]] *Lieutenant-Colonel [[Gerard Leachman]] *Major [[Frank Stewart Greenhouse]] *Captain [[Alfred Christopher Pearson]] *Captain [[Kenneth Robert Scott]] *[[John Hugo Hepburn Bill]] *Captain [[R. J. D. Willey]] *Captain [[Hamish MacDonald]], [[Lieutenant H. Macdonald]] *Lance-Corporal [[A. Methuen]] *Sapper [[K. Troup]] *[[Behnîne]] *[[Kela Şabaniyê]] *[[Deştika]] *[[Sadqê Birûy]] *[[Silêmanê Qutê Tahir]] *[[Hecî Reşîd]] *[[Hecî Şeban]] *[[Heso Dîno]] *[[Ferîq Êkîle]] *[[Sadiq Birahîm]] *[[Tahir Hemzanî]] == 1977-1978, 1983-1984, 1988 == == Neft == *The [[Iraqi Petroleum Company Limited]] (1911) *The [[African and Eastern Concessions Limited]] *[[Turkish Petroleum Company Limited]] (1912) *[[Iraq Petroleum Company Limited]] (1929) *[[Shell]] *[[Compagnie Française des Petroles]] *[[C.S. Gulbenkian]] *The [[Anglo-Persian Oil Company]] (APOC) *The [[Near East Development Corporation Basrah Petroleum Company limited]] *[[Mosul Petroleum Company Limited]] *[[Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı]] (TPAO) == Proce == Http://diq.wiktionary.org dest pêkerd o. [[Bikarhêner:Xorasan|Xorasan]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Xorasan|gotûbêj]]) 15:43, 13 kanûna paşîn 2021 (UTC) :{{r|Xorasan}} rindo, heq to ra razî bo! --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF#top|gotûbêj]]) 18:22, 13 kanûna paşîn 2021 (UTC) == Serkirdeyên jin ên kurd == *[[Xanim Siltan]] *[[Perîxan Xatun]] *[[Şemsî Xatun]] *[[Mayan Xatun]] *[[Rebi'e Xan]] *[[Hamayl Xanim]] *[[Kesire Yıldırım]] == Kolan (kuçe), cade, rêk, piyade == Li gorî tabloyên pênasa rêkan li Dihokê: *Kolan (kuçe), street *Cade, road *Rê (rêk), way *Piyade, walk way == Mosul War Cemetery == https://www.cwgc.org/visit-us/find-cemeteries-memorials/cemetery-details/69702/MOSUL%20WAR%20CEMETERY/ https://www.cwgc.org/our-work/news/un-helps-clear-mosul-war-cemetery/ https://news.sky.com/story/gentle-steps-forward-in-restoring-mosuls-commonwealth-war-cemetery-12272076 [[Bikarhêner:GPinkerton|GPinkerton]] ([[Gotûbêja bikarhêner:GPinkerton|gotûbêj]]) 21:35, 26 gulan 2021 (UTC) :[[en:MacRobert baronets]] (Sir Roderic Alan MacRobert) [[Bikarhêner:GPinkerton|GPinkerton]] ([[Gotûbêja bikarhêner:GPinkerton|gotûbêj]]) 21:39, 26 gulan 2021 (UTC) == Zimanê esperanto == *[[zimanê afîlo]] *[[zimanê ambo]] *[[zimanê esperanto]] *[[zimanê filipîno]] / [[zimanê pilipîno]] *[[zimanê îbo]] / [[zimanê îgbo]] *[[zimanê îdo]] *[[zimanê ladîno]] *[[zimanê oromo]] *[[zimanê sîdamo]] *[[zimanê sotho]] *[[zimanê walamo]] == Malmezinên ewropî == *[[Duk]] û duşes / jina duk; [[Dukîtiya Liechtenstein]]; [[Dukîtiya Monako]]. *[[Markî]] û markîz / pîreka markî. *[[Earl]] *[[Kont]] û kontes / xanima kont. *[[Vîskont]] *[[Baron]] û xanima baron. *[[Lord]] û [[Sir]]. == Cenab == *[[paşa]], [[padîşa]]; [[jinepaşa]], [[keçepaşa]] *[[mîr]] *[[beg]] *[[cenab]], [[cenabê te]] *[[birêz]], [[rêzdar]] *[[axa]], [[xanim]] *[[keye]], [[muxtar]] *[[xan]] *[[şêx]], [[şêxjin]] *[[seyda]], [[seyzade]] *[[sofî]], [[sofîjin]] *[[mela]], [[melajin]] *[[mamoste]] *[[derwêş]] *[[xelîfe]] *[[hecî]], [[hecîjin]] *[[serok]] *[[rêber]] *[[heval]] *[[hawrê]] *[[xatu]] == Ariadnê == *[[Andromaxê]] *[[Ariadnê]] *[[Atikê]] *[[Axradinê]] *[[Dinomaxê]] *[[Zosîmê]] *[[Idê]] *[[Roksanê]] == Abidênos == *[[Abidênos]] *[[Akusîlaos]] *[[Adrianosê Tîrosî]] *[[Afareus]] *[[Agatonê Atînayî]] *[[Alkeosê Mitilênêyî]] *[[Alkîdamasê Eliayî]] == Li ser Enver Ceylan == Silav [[Enver Ceylan]] Min dît ku te kontrol kir, tu dikarî gotarê ji namzediya jêbirinê derxînî? [[Taybet:Beşdarî/78.162.42.106|78.162.42.106]] 11:02, 27 nîsan 2022 (UTC) == Selamun eleykum == Selamun eleykum, [[Vakfe (şirket)]] Spas ji bo tevkariya we ya gotarê. Remezanê pîroz be. --[[Bikarhêner:JellyBooN|JellyBooN]] ([[Gotûbêja bikarhêner:JellyBooN|gotûbêj]]) 21:24, 30 nîsan 2022 (UTC) :{{Silav|JellyBooN}}, spas, eyda te jî pîroz be. --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF#top|gotûbêj]]) 08:19, 1 gulan 2022 (UTC) == Jêbirina gotara kemajenê piçûk ( ji kerema xwe bixwînin ) == Silav {{Ragihandin|MikaelF}} , {{Ragihandin|Ghybu}}, {{Ragihandin|Xwedêda}}, {{Ragihandin|Mehk63}} {{Ragihandin|Gomada}} , {{Ragihandin|Penaber49}} {{Ragihandin|Guherto}} {{Ragihandin|Bikarhêner}} Îro min li lîsteya gotarên xwe yên gotarên xwe nihêrt û tenê îro dît ku yek ji gotarên min bi tenê bêyî agahdarkirinê hate jêbirin. Hin gotarên min ên berê ne baş bûn, lê ev gotar bi çavkanî bû. Lê tişta ku niha di Wîkîpediya Kurdî de tê kirin, bêşermî ye. Ev 4 sal in min zêdetirî 500 gotaran ji bo Wîkîpediya Kurdî nivîsandine, lê ger wiha berdewam bike ez ê bi tevahî rawestim. Ev dema min a serbest ye ku ez feda dikim. https://ku.wikipedia.org/wiki/Kemanjen%C3%AA_pi%C3%A7%C3%BBk_%28_pirt%C3%BBk%29 [[Bikarhêner:Avestaboy|Avestaboy]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Avestaboy|gotûbêj]]) 09:22, 8 gulan 2022 (UTC) :{{Silav|Avestaboy}} ez baş tênagihem, gotara ku tu dibêjî hatiye reşkirin li vir e: https://ku.wikipedia.org/wiki/Kemanjenê_piçûk_(pirtûk). Sernav hatiye sererastkirin, ( pirtûk) bû (pirtûk). Qewet be. --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF#top|gotûbêj]]) 09:35, 8 gulan 2022 (UTC) {{Ragihandin|MikaelF}} Ger wisa be, ez dixwazim ji her kesî lêborînê bixwazim. Gotar di lîsteya gotarên jêbirin de bû. Ji ber vê yekê min fikir kir ku ew gotar hat jêbirin. Ma hûn dizanin ez çawa gotarên jêbirin ji qutiya xwe derdixim? https://xtools.wmflabs.org/pages/ku.wikipedia.org/Avestaboy/0//deleted Silav û rêz [[Bikarhêner:Avestaboy|Avestaboy]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Avestaboy|gotûbêj]]) 09:45, 8 gulan 2022 (UTC) ::{{r|Avestaboy}} Erê, wisa ye. Divê tu ji {{r|Ghybu}} pirs bikî, lê ez bawer dikim ku di projeya Wîkîpediyê de hertişt ji bo hemîşe tê tomarkirin... :) --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF#top|gotûbêj]]) 09:56, 8 gulan 2022 (UTC) == Abd-al-Baqi Nahavandi == Silav {{Ragihandin|MikaelF}} , {{Ragihandin|Ghybu}}, {{Ragihandin|Xwedêda}}, {{Ragihandin|Mehk63}} {{Ragihandin|Gomada}}{{Ragihandin|Penaber49}} Ez dixwazim gotarek li ser dîroknasê kurd Abd-al-Baqi Nahavandi binivîsim . Lê mixabin ez nizanim ku navê wê çawa bi kurdî tê nivîsandin. Abd-al mirov dikare wek Evdal binivîse. Lê Baqi Nahavandi çawa tê nivîsandin? Nahavand parêzgerek îranî ye . Ez texmîn dikim ku ew bi Kurdî wek Nehawend tê nivîsandin. Silav û rêz [[Bikarhêner:Avestaboy|Avestaboy]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Avestaboy|gotûbêj]]) 07:49, 28 gulan 2022 (UTC) :Silav {{r|Avestaboy}} [[Ebdulbaqî Nehawendî]] yan [[Ebdulbaqî Nihawendî]] binivîse :) qewet be --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF#top|gotûbêj]]) 08:51, 28 gulan 2022 (UTC) {{Ragihandin|MikaelF}} Ez ne zimannasim . Ema gelo Evdilbaqî Nihawendî çêtir nîne ? Ji ber ku ew bi eslê Kurd bû . Mesela em Abdurrahman Aktepe jî wek [[Evdirehmanê Axtepî]] dinivîsin ( ango tîpa b dibe v ) . Gelo tu çawa difikirî ? [[Bikarhêner:Avestaboy|Avestaboy]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Avestaboy|gotûbêj]]) 11:22, 28 gulan 2022 (UTC) ::{{Silav|Avestaboy}} Ebdulbaqî, Ebdilbaqî, Evdilbaqî..., hemû dirust in. Berê min Evdilbaqî, Evdilla, Evdirehman dinivîsand lê niha çend sal e ez navên dîrokî wek Ebdu- dinivîsim. Di warê Evdirehmanê Axtepî de çavkaniyên bawerpêkirî hene yên ku nav bi vî rengî dinivîsin. Helbestvanê kurd [[Ebdulla Peşêw]] jî berê wek Evdila Peşêw navdar bû lê niha çend sal e ew bi xwe navê xwe wek Ebdulla îmze dike. Bimîne di xweşiyê de. --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF#top|gotûbêj]]) 09:57, 28 gulan 2022 (UTC) == Akram Hidou bi Kurdî == Silav hevalê {{Ragihandin|MikaelF}} Tu çawanî ? Başî ? Pirsek min he. Navê derhênerê kurd Akram Hidou bi Kurdî çawa tê nivîsandin? Ez difikirim ku Ekrem Hidû rast e . Helwesta te çawa ye ? [[Bikarhêner:Avestaboy|Avestaboy]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Avestaboy|gotûbêj]]) 10:48, 29 gulan 2022 (UTC) :{{Silav|Avestaboy}}, dembaş! Ez baş im, gelek spas, ez hêvîdar im ku tu jî baş bî. Min navê wî bi tenê mîna Akram Hidou dîtiye, kurd-alman e, bi ya min, bila navê wî wisa bimîne, Akram Hidou. Akram Hidou ji me baştir dizane :) --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF#top|gotûbêj]]) 07:15, 30 gulan 2022 (UTC) == Durûtiya hevalê Bikarhêner == Silav hevalê {{Ragihandin|MikaelF}}. Tu çawanî başî ? Ew hevalê {{Ragihandin|Bikarhêner}} mirovekî bê şerde ye . De ji kerema xwe re bixwînine ew ji min çi nivîsand : Avestaboy tu hê jî dewam dikî guherandina peyvên li ser Wîkîpediya kurdî. Ev der ne çiftliga bavê te ye. Ez dibêjim tu însanekî bêfam î jixwe. Ev bû 10 carê ku tekrar dikim, lê mecbûr im ku carekî din bibêjim.Tu însanekî pir cahil î. Fam nakî, nizanim bi yekî bi qasî te cahil re çawa bidim famkirin, lê divê dîsa îzah bikim. Xêra xwe Wîkîpediya kurdî xira neke û dev ji vir berde. Xebatên te tenê zerarê dide Wîkîpediya kurdî. Xebatnexeş ji te re.  Ango hevalê Bikarhêner guhertina peyvan şermezar dike . Lê aniha min dît ku {{Ragihandin|Bikarhêner}} dîsa sernavê pirtûk wek [[kitêb]] guherand. Ew ne tenê ew guhertin bû .Ew xwe guhertinên te betal kiriye ema guhertinên me ne dipejirîne. Ew bi helwest û dîtina min durûtiya pir mezin e . [[Bikarhêner:Avestaboy|Avestaboy]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Avestaboy|gotûbêj]]) 09:12, 3 tîrmeh 2022 (UTC) == Rastnivîsandin Artemis == Silav {{Ragihandin|MikaelF}} ? Tu çawanî ? Başî ? Aniha min Sokrates wek Sokratês û Arîstoteles wek Arîstotelês guherand? Gelo Artemis çawa tê nivîsandin? Artemis, Artemîs an jî Artemês ? Her wiha gotara [[Iqlîdes]] he ye . Ez texmîn dikim ku Iqlîdês an jî Ewklîdês rast e . Silav û rêz [[Bikarhêner:Avestaboy|Avestaboy]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Avestaboy|gotûbêj]]) 07:43, 4 tîrmeh 2022 (UTC) : {{Silav|Avestaboy}}, gelek spas ez baş im, tu çawan î? Artem'''î'''s Ἄρτεμ'''ι'''ς e, ne wisa? --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF#top|gotûbêj]]) 06:59, 6 tîrmeh 2022 (UTC) == <span style="background:Yellow">Rêz û rêzikên edebê li Wîkîpediyê / Etîkêt</span style="background:Yellow"> == *https://ku.wikipedia.org/wiki/Wîkîpediya:Qaîdeyên_edebî / https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Etiquette *https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Assume_good_faith *https://en.wikipedia.org/wiki/Golden_Rule *https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Civility *https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:No_personal_attacks *https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Forgive_and_forget *https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Revert_only_when_necessary *https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Avoiding_common_mistakes *https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Lists_of_common_misspellings/Grammar_and_miscellaneous *https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Edit_warring#The_three-revert_rule *https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Edit_warring *https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:User_pages == Xwedawend == Silav hevalê {{Ragihandin|MikaelF}} Tu çawanî ? Aniha gotara Xwedawend di bin godess ( tanriça , Göttin , déesse ) de hatiye tomarkir kirin . Lê ew çewt e . Godess , tanriça , Göttin , déesse xwedawendeke mê / jinane ango '''xwedabanû''' ye . Xwedawend bi îngilîzî deity , bi almanî Gottheit û bi fransî divinité ye . Mesela [[Poseidon]], [[Hêra]], [[Dêmêtêr]], [[Hadês]] an jî [[Zeus]] hemû Xwedawend ên mîtolojiya yewnannî ne . https://m.wikidata.org/wiki/Q178885 [[Bikarhêner:Avestaboy|Avestaboy]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Avestaboy|gotûbêj]]) 06:26, 9 tîrmeh 2022 (UTC) == Brezîl di qutiya welatan de == Silav hevalê {{Ragihandin|MikaelF}} ! Tu çawanî ? Başî ? Aniha ez dixwazim di hin qutiyên çend gotaran de Brazîl wek [[Brezîl]] biguherînim . Lê mixabin nivîs lê paşê sor dibe . Gelo tu dikarî ji min re alîkar bibî ? Silav û rêz https://ku.m.wikipedia.org/wiki/Sevilla_FC [[Bikarhêner:Avestaboy|Avestaboy]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Avestaboy|gotûbêj]]) 10:06, 15 tîrmeh 2022 (UTC) == Infobox [[Tesla (şîrket)]] == Silav birêz MikaelF, tu cawa yî? Pirsek min li te heye: ez cawa karim Infobox ek bo gotara Tesla cêbikim? Spas bo bersiva te! Ferrus :Silav ji te re jî hevalê hêja {{r|Ferrus}} sax be, ez baş im, tu çawan î? Te ev şablon dîtiye? <nowiki> {{Agahîdank Şîrket | nav = | logo = | logo mezinayî = | binlogo = | wêne = | wêne mezinayî = | binwêne = | wêne sernûçe = | navê berê = | navê rastî = | navê rastî ziman = | navê romanîkirin = | navê kevn = | şikl = | bazirganîkirin = | ISIN = | pîşesazî = | cure = | qeder = | pêşvehat = | paşvehat = | avakirin = <!-- {{destpêka dem û temen|sal|meh|roj}} li [[bajar]], [[parêzgeh]], [[welat]] --> | avaker = | têkçûn = <!-- {{dawiya dem|sal|meh|roj}} --> | cihê sergeh = | bajarê sergeh = | welatê sergeh = | koordînat = | hejmara cih = | hejmara cih sal = | herêma xizmetê = | kesên sereke = | berhem = | marka = | xizmet = | dahatin = | dahatin sal = | xebitandina dahatinê = | xebitandina dahatinê sal = | dahatina net = | dahatina net sal = | hebûnên rêveberiyê = | hebûn = | hebûn sal = | sermiyan = | sermiyan sal = | xwedî = | endam = | endam sal = | hejmara karkeran = | hejmara karkeran sal = | bingeha şîrketê = | dabeşkirin = | şîrketên hevpar = | dirûşm = | modul = | rêjeya sermaye = | nirxandin = | jêrenot = | intl = | malper = <!-- {{URL|mînak.com}} --> }} </nowiki> ::Qewet be, silav û rêz. --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF#top|gotûbêj]]) 10:52, 16 tebax 2022 (UTC) bvxpisxkcl14te9ciqg1yj40itbsfoe 0 27579 1095785 1095751 2022-08-20T19:15:16Z Penaber49 39672 /* Alfabeya erebî (soranî) */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Masî soratî.PNG|thumb|Alfabeya kurdî ya kevn e ku ji pirtûka Şewq el-Musteham fî marîfet rumuz el-alqlam, di sala 856an de ji aliyê Îbn Wehşiya, hatiye bikaranîn.]] '''Alfabeyên kurdî''', tevahiya sîstemên alfabeyan e ku bi alfabeyên cîhereng ji aliyê [[Kurd|kurdan]] ve li herêmên [[Kurdistan|Kurdistanê]] û li welatên din ên ku [[kurd]] lê dijîn, bi [[zimanê kurdî]] hatine bikaranîn. Di nav van alfabeyan de [[Alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], [[Alfabeya Kurdî ya Erebî|erebî]] û alfabeya [[Alfabeya Kurdî ya Kirîlî|kirîlî]] hene. Li [[Kurdistana Bakur]] û [[Rojavaya Kurdistanê]] [[alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], li [[Rojhilata Kurdistanê]] û Başûr [[alfabeya Kurdî ya Erebî|alfabeya erebî]], li Komarên Sovyetistana kevn jî alfabeya kirîlî ji aliyê kurdan ve di demên cûda de hatiye bikaranîn û di roja îro de jî alafabeya latînî ya kurdî bi awayekî berfireh tê bikar anîn. Piştî belavbûna sîstema sovyetî, hinek kurdên Sovyetistana kevn jî dest bi bikaranîna alfabeya latînî kirine. Alfabeyeke kurdî ya herî kevin ji aliyê nivîskarê navdar [[Îbn Wehşiye]] ve di pirtûka wî yê bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an a {{pz}} de hatiye nivîsandin, hatiye belgekirin. [[Zimanê kurdî]] herî zêde bi du alfabeyan têne nivîsandin. Yek ji van alfabeya latînî ya ku ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan]] ve ku di sala 1932an de bi navê alfabeya Bedirxan yan jî alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] (li pey kovara Hawarê), alafabeya duyem jî alfabeya farisî-erebî bi navê alfabeya [[Zimanê kurdî|kurdî]] ya [[soranî]] ye. Alfabeya latînî yan jî alafabeya Hawar di roja îro de wekî alfabeya standard a kurdî ya latînî tê bikaranîn. Alfabeyên ji ku aliyê kurdan ve hatine bikar anîn ev in: * [[Alfabeya kurdî ya ber îslamê]] * [[Xetên avestayî|Alfabeya Avestî]] * [[Alfabeya Masî Soratî]] * [[Alfabeya kurdî ya erebî]] * [[Alfabeya kurdên êzîdî]] * [[Alfabeya Şemo-Marogûlov]] * [[Alfabeya kurdî ya latînî]] * [[Alfabeya kurdî ya kîrîlî]] * [[Alfabeya kurdî ya ermenî]] * [[Elifbay Kermaşanî]] == Herfên nû ji bo dengên enfatîk == Celadet û Kamûran Alî Berdixan alfabeya kurdî ya bi tipên latînî, ya bi navê [[alfabeya kurdî ya latînî|alfabeya Hawarê]], amade kiriye. Ev alfabe alfabeyeke rihet/hêsan e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2012-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120525071616/http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku herkes bikaribe bi hêsanî hînî nivîsandina kurdî bibe. Lêbelê zimanê kurdan gelek dewlemend e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2013-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130623061515/http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |url-status=dead }}</ref><ref name="amidakurd.net">http://www.amidakurd.net/qunciknivis/d%C3%AEsa_li_ser_pirsa_alfab%C3%AA</ref><ref name="scribd.com">http://www.scribd.com/doc/71798599/pernav</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |access-date=2011-11-17 |archive-date=2012-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120607070716/http://rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.shewirazimanekurdi.com/images/stories/ELIF.pdf{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2011-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111122010921/http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku pirr deng/fonem hene. Lewma li gor çend zimannasan <ref>{{fact}}http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (li ser rûpela 29)</ref><ref>http://www.welateme.info/doc/Pirs-49.doc (Rozad Elî got **Lê mîna ku em dizanin, ji bilî tîpa '' r '' çar tîpên Kurdî yên ''çêwîdeng '' ên din jî hene, ew jî du dengan didin, ew jî ev in: (ç, p, t, k). Û dema ku tîpa '' r '' dubare bibe, gerek em her çar tîpên din jî ji bîr nekin, ew jî bi wê pîvanê werin birin û di bêjeyan de werin dûbarekirin** di besa "Çend Têbîn li Derbarê Hin Mijarên Rêzmanî" de; li ser rûpela 15em, li "Kovara PIRS")</ref> wek Dr. [[Bahîzê Omerî]] (di gotarên wî li kovarên [[Peyv (kovar)|Peyv]] û [[Karwan]]ê) ev tîpên nû, yên ku heta îro (2011) bi giştî nehatin pejirandin, pêşniyaz kirine: * "Ḉ" (çh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 23-24)</ref>. Mînak : ew koḉa bar dikin, ḉiya, * "Ḱ" (kh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24)</ref>. Mînak : şiḱandin, weḱ, nêzîḱ, ḱar, desteḱ, ḱurdî, Ḱurdistan. * "Ṕ" (ph)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24-25)</ref>. Mînak : ṕêrnav. * "T́" (th)<ref name="books.google.fr">http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 25)</ref>. Mînak : ket́in, tişt́, kuşt́in, hat́in. * "Ŕ" (rh) yan jî "RR" (rr)<ref name="books.google.fr"/>. Mînak : ji te ŕa, jêŕ, ew ŕabûbûn, ew ŕêwîne. Mînak : pirr, kirr. Jixwe Celadet Alî Bedirxan jî di kovara [[Hawar]]ê da qala van dengên ç, k, p, t<ref>http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_0008-0160_1960_num_1_3_1441# (li ser rûpela 9'ê)</ref> yên cuda dike, lê wisan dibêje ku hewce nîne ku ji bo her dengekî tîpek di alfabeyê da hebe. Ji bilî van çar dengan dîsa behsa dengên ku di alfabeya klasîk a Kurdî da derbas dibin (û di alfabeya erebî ya soranî de jî hene) herfên hê ح, 'eyn ع û xeyn غ dike. Bona van dengan jî pêşniyar dike ku işareta ¨ bikarbînin, her wiha ev wek ḧ, ë (ä, ï) û ẍ werin nivîsandin.<ref>Hawar, hejmar 1, rûpel 3, Elfabêya Kurdî</ref> Di alfabeya kurdî ya bi tîpên erebî (alfabeya soranî) da, ji bilî dengên ḧê ح, 'eyn/ëyn ع, ẍeyn غ du deng dîsa hene ku di alfabeya kurdî ya bi tîpên latînî da nîn in. Ew jî tîpên ڕ û ڵ ne ku em dikarin bi '''rr''' û '''ll''' binivîsin. Tîpên "Ḉ, Ḱ, Ṕ, Ṙ, Ṫ", yânî dengên "çh, kh, ph, rh, th" ji hemû zimanên îranî ango hindû-îranî tenê di kurmancî û dimilî/kirmanckî de hene. Helbestvan û zanyarê kurd Şêx Evdirehmanê Aqtepi, di pirtûka xwe ya bi navê Dîwan, behsa van tîpan dike û dibêje kafa kurdî cuda ye ji kafa erebî û tîpên p, ç, t, k bi du u sê cûran nîşan dide.{{Çavk}} === Alfabeyên kurmancî, ''yekgirtú'' û soranî === {|class=wikitable |- ! rowspan="2"| Latînî || rowspan="2"| Yekgirtú || rowspan="2"| Kirîlî || colspan="4"| Soranî || rowspan="2"| [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|IPA]] |- style="font-size:90%" ! tîpa tenê || tîpa destpêkê || tîpa naverastê || tîpa dawiyê |- align="center" | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">ا</font> | <font size="3">ئا</font> | colspan="1" | — |<font size="3">ـا</font> | {{IPA|[aː]}} |- align="center" | <font size="3">B b </font> | <font size="3">B b </font> | <font size="3">Б б </font> | <font size="3">ﺏ</font> | <font size="3">ﺑ</font> | <font size="3">ـبـ</font> | <font size="3">ـب</font> | {{IPA|[b]}} |- align="center" | <font size="3">C c </font> | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Щ щ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـجـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـج}}</font> | {{IPA|[d͡ʒ]}} |- align="center" | <font size="3">Ç ç </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">Ч ч </font> | <font size="3">{{ziman|ar|چ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﭼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچ}}</font> | {{IPA|[t͡ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">D d </font> | <font size="3">D d </font> | <font size="3">Д д </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺩ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ــد}}</font> | {{IPA|[d]}} |- align="center" ﮫﺋﮫ ﮦ | <font size="3">E e </font> | <font size="3">E e </font> | <font size="3">Ә ә </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮦ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﮫ}}</font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ﮫ}}</font> | {{IPA|[ɛ]}} |- align="center" | <font size="3">Ê ê </font> | <font size="3">É é </font> | <font size="3">E e<br>(Э э) </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ێ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێ}}</font> | {{IPA|[eː]}} |- align="center" | <font size="3">F f </font> | <font size="3">F f </font> | <font size="3">Ф ф </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻑ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻓ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـفـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻒ}}</font> | {{IPA|[f]}} |- align="center" | <font size="3">G g </font> | <font size="3">G g </font> | <font size="3">Г г </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮒ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮔ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـگـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـگ }}</font> | {{IPA|[ɡ]}} |- align="center" | <font size="3">H h </font> | <font size="3">H h </font> | <font size="3">h h </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـهـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـهـ}}</font> | {{IPA|[h]}} |- align="center" | <font size="3"> (Ḧ ḧ) </font> | <font size="3">H' h' </font> | <font size="3">h’ h’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ح}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|حـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـحـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـح}}</font> | [[ħ|{{IPA|[ħ]}}]] |- align="center" | <font size="3"> (') </font> | <font size="3"> ' </font> | <font size="3"> — </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ع}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|عـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـعـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـع}}</font> | [[ʕ|{{IPA|[ʕ]}}]] |- align="center" | <font size="3">I i </font> | <font size="3">I i </font> | <font size="3">Ь ь </font> | colspan="4" | — | [[ɯ|{{IPA|[ɯ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Î î </font> | <font size="3">Í í </font> | <font size="3">И и </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﯾ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـيـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯽ}}</font> | {{IPA|[iː]}} |- align="center" | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Jh jh </font> | <font size="3">Ж ж </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـژ }}</font> | [[ʒ|{{IPA|[ʒ]}}]] |- align="center" | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮎ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮐ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـکـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮏ}}</font> | {{IPA|[k]}} |- align="center" | <font size="3">L l </font> | <font size="3">L l </font> | <font size="3">Л л </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـلـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـل }}</font> | {{IPA|[l]}} |- align="center" | <font size="3"> (ll) </font> | <font size="3">ll </font> | <font size="3">Л’ л’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڵـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـڵ}}</font> | {{IPA|[lˁ]}} |- align="center" | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻡ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻣ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـمـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـم}}</font> |{{IPA|[m]}} |- align="center" | <font size="3">N n </font> | <font size="3">N n </font> | <font size="3">Н н </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـنـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـن}}</font> |{{IPA|[n]}} |- align="center" | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ۆ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئۆ}}</font> | colspan="1" | - | <font size="3">{{ziman|ar|ـۆ}}</font> | {{IPA|[oː]}} |- align="center" | <font size="3">P p </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">П п </font> | <font size="3">{{ziman|ar|پ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|پــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپ}}</font> | {{IPA|[p]}} |- align="center" | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـقـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـق}}</font> | {{IPA|[q]}} |- align="center" | <font size="3">R r </font> | <font size="3">R r </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـر}}</font> | {{IPA|[ɾ]}} |- align="center" | <font size="3">(rr) </font> | <font size="3"> rr </font> | <font size="3">Р’ р’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڕ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـڕ}}</font> | {{IPA|[r]}} |- align="center" | <font size="3">S s </font> | <font size="3">S s </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺱ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺳ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـسـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـس}}</font> | {{IPA|[s]}} |- align="center" | <font size="3">Ş ş </font> | <font size="3">Sh sh </font> | <font size="3">Ш ш </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺷ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـشـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـش }}</font> | {{IPA|[ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T т </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـتـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـت}}</font> | {{IPA|[t]}} |- align="center" | <font size="3">U u </font> | <font size="3">U u </font> | <font size="3">Ö ö </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[œ]}} |- align="center" | <font size="3">Û û </font> | <font size="3">Ú ú </font> | <font size="3">У у </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـوﻭ}}</font> | {{IPA|[uː]}} |- align="center" | colspan="1" | <font size="3">— </font> | colspan="1" | <font size="3">Ù ù </font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ۊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـۊ}}</font> | [[ʉ|{{IPA|[ʉː]}}]] |- align="center" | <font size="3">V v </font> | <font size="3">V v </font> | <font size="3">B в </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڤ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤ}}</font> | {{IPA|[v]}} |- align="center" | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[w]}} |- align="center" | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخ}}</font> | {{IPA|[x]}} |- align="center" | <font size="3">(Ẍ ẍ)</font> | <font size="3">X' x'</font> | <font size="3">Ѓ ѓ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻍ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻏ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغ}}</font> | [[ʁ|{{IPA|[ʁ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Й й </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|يـ}}</font> | colspan="2" | — | {{IPA|[j]}} |- align="center" | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">З з </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺯ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـز}}</font> | {{IPA|[z]}} |} ==Alfabeya latînî== ===Alfabeya Hawar=== Alfabeya kurdî ya latînî bi giranî ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] ve hatiye çêkirin ku di destpêkê de hevkariya [[Tewfîq Wehbî]] ku di sala 1931ê de li Iraqê jiyan kiriye, xwestibû. Lê piştî ku ev çend meh bûn tu bersiv ji Wehbî nehat, wî û birayê xwe [[Kamiran Alî Bedirxan|Kamuran Alî Bedirxan]] di sala 1932an de biryar dan ku alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] bidin destpêkirin.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/266073591|title=Le mouvement kurde de Turquie en exil : continuités et discontinuités du nationalisme kurde sous le mandat français en Syrie et au Liban (1925-1946)|last=Tejel|first=Jordi|date=2007|publisher=Peter Lang|isbn=978-3-03911-209-8|location=Bern|oclc=266073591}}</ref> [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] armanc dikir ku alfabeyeke ku du tîpan ji bo temsîlkirina yek dengî bi kar neanîne biafirîne. Ji ber ku kurdên li [[Bakurê Kurdistanê]] û [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] berê xwe da alfabeya tirkî ya latînî, wî alfabeyek çêkir ku bi taybetî ji bo kurdên [[Bakurê Kurdistanê]] bigihêje. Hinek lêkolîneran pêşniyar kirine ku li ser alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] ya Bedirxan zêdekirinên hindik bên kirin ku ew ji bikarhêneran re xweştir bibe.<ref>{{Cite journal|last=Bahadur|first=Muhamadreza|title=Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide|url=https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide}}</ref> Zêdekirin bi dengên ku di alfabeya kurdiya soranî de tên nimandin, di alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] de hene. Lêkolîneran pêşniyar kirin ku ev alfabeya berfireh bibe alfabeya kurdî ya latînî. Karakterên din ên pêşniyarkirî tîpên Ł, Ň, Ř û Ü ne. Kurdiya [[kurmancî]] yê zimanê kurdî bi alfabeya latînî ya berfireh hatiye nivîsandin ku ji 26 tîpên [[Alfabeya latînî|Alfabeya Latînî]] ya bingehîn ya ISO û ji 5 tîpên bi diyakrîtîk pêk tê ku bi giştî bi 31 ​​tîpan (her yek tîpek mezin û piçûk hene) tê nivîsandin. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya Hawar |- |1||2||3||4||5||6||7||8||9||10||11||12||13||14||15||16||17||18||19||20 |21||22||23||24||25||26||27||28||29||30||31 |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên mezin (tîpên mezin jî tê gotin)''' |- |A||B||C||Ç||D||E||Ê||F||G||H||I||Î||J||K||L||M||N||O||P||Q||R||S||Ş||T |U||Û||V||W||X||Y||Z |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên biçûk (tîpên biçûk jî tê gotin) |- |a||b||c||ç||d||e||ê||f||g||h||i||î||j||k||l||m||n||o||p||q||r||s||ş||t |u||û||v||w||x||y||z |} == Alfabeya latînî (zazakî) == Herweha di zaravayên zazakî <ref>http://members.tripod.com/~zaza_kirmanc/dil/okumayazma.htm#2-1</ref> de ev dengên [[enfatîk]] jî hene ''çh'', ''kh'', ''ph'' û ''th'' û dengên ''rr'' û ''é''. Lê ev deng li hêmû zimanên îranî tune ne, bes tenê bi kurmanjkî û dimilî hene <ref>http://www.omniglot.com/writing/persian.htm (bi farsî enfatîk nîne)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm (bi darî enfatikên kurdî tune ye)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm ( bi peshtûnî dengê enfatîk nin e)</ref> Ev dengên cuda ku di Zazakî/Kirmanckî da hinek bi çh, kh, ph, th nîşan didin mîna dengên Kurmancî têne bilêvkirin. Ev nivîsandina bi du herfan jî hinekî bi pirsgrêke. Lewma gava ku tîpa h tê ber tîpeke din ew jibo ku dengekî hişk bide tê bikarhanîn û di sîstema [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|Alfabeya Fonetîk]] da jî dengên hişk bi lêzêdekirina tîpa h têne nîşandan. Mînak: [t͡ʃʰ], [kʰ], [pʰ], [tʰ]. Lêbelê hinek vê di zazakî de jibo dengên ç, k, p, t, yên nerm bikartînin ku ev jî pirsgirêkekî jibo başfehmkirina xebitandina van tîpan dertîne holê. ==Alfabeya erebî (soranî)== [[Wêne:Kurdish Food - Alder Street - geograph.org.uk - 1717250.jpg|thumb|Tabelaya xwaringeha kurdî li Îngilîstanê ku bi tîpên erebî, bi kurdî û bi tîpên latînî, bi inglîzî hatiye nivîsandin.]] Alfabeya [[soranî]] bi piranî bi [[alfabeya farisî]] ya guhertî ya ku ji 33 tîpan pêk tê, ji aliyê Seîd [[Kaban Sedqî]] ve hatiye nivîsandin. Berevajî [[alfabeya farisî]] ku abced e, kurdiya navendî hema bêje alfabeyeke rast e ku tê de dengdêran wek konsonantan dihesibînin. Di kurdiya [[soranî]] de dengên kurdiya [[kurmancî]] bi temamî tine. Kurdiya [[soranî]] ya nivîskî jî xwe dispêre konteksa dengdêr û konsonantê ji bo ku fonemên u/w û î/y ji hev cuda bi kar bîne. Di wê de du konsonantên farîngeal û her weha frîqatîfeke dengbêjî ya ku di [[Zimanê kurdî|kurdî]] de tê bikaranîn nîşan dide. Di kurdiya [[soranî]] ya reformkirî de tîpên "i"-ya ⟨ٮ⟩-yê hene û bi jimarekirina "w"-ê bi ⟨ڡ⟩-ya bi serketî di navbera konsonanta "w" û dengdêra kurt "u" de ji hev cihê dike. Di heman demê de ew dikare bi serfirazî di navbera konsonanta "y" û dengdêra dirêj "î" de bi jimreya "î"-ya ⟨ٽ⟩-yê û dengdêra dirêj "û" bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩-ya bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩ bi awayekî serkeftî cuda bike ya ducarî ⟨و⟩. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya soranî |- | {{lang|ku-Arab|ع}} | {{lang|ku-Arab|ش}} | {{lang|ku-Arab|س}} | {{lang|ku-Arab|ژ}} | {{lang|ku-Arab|ز}} | {{lang|ku-Arab|ڕ}} | {{lang|ku-Arab|ر}} | {{lang|ku-Arab|د}} | {{lang|ku-Arab|خ}} | {{lang|ku-Arab|ح}} | {{lang|ku-Arab|چ}} | {{lang|ku-Arab|ج}} | {{lang|ku-Arab|ت}} | {{lang|ku-Arab|پ}} | {{lang|ku-Arab|ب}} | {{lang|ku-Arab|ا}} | {{lang|ku-Arab|ئـ}} |- | 17 || 16 || 15 || 14 || 13 || 12 || 11 || 10 || 9 || 8 || 7 || 6 || 5 || 4 || 3 || 2 || 1 |- | {{lang|ku-Arab|ێ}} | {{lang|ku-Arab|ی}} | {{lang|ku-Arab|وو}} | {{lang|ku-Arab|ۆ}} | {{lang|ku-Arab|و}} | {{lang|ku-Arab|ە}} | {{lang|ku-Arab|ھ}} | {{lang|ku-Arab|ن}} | {{lang|ku-Arab|م}} | {{lang|ku-Arab|ڵ}} | {{lang|ku-Arab|ل}} | {{lang|ku-Arab|گ}} | {{lang|ku-Arab|ک}} | {{lang|ku-Arab|ق}} | {{lang|ku-Arab|ڤ}} | {{lang|ku-Arab|ف}} | {{lang|ku-Arab|غ}} |- | 34 || 33 || 32 || 31 || 30 || 29 || 28 || 27 || 26 || 25 || 24 || 23 || 22 || 21 || 20 || 19 || 18 |} == Alfabeya latînî (kirmaşanî) == Kirmaşanî zarava sereke ya [[Kurdiya Başûrî]] ye. Kirmaşanî ji bilî çend guhertinek heman alfabeya Hawarê bi kar tîne. Di alfabeya Kirmaşanî de 33 deng hene. Sedema cudahiya navbera tîpên alfbaya Hawar û Kirmaşanî ew e ku li zarava Kirmaşanî dengên ł, ň, ř, ü weke fonem hene lê dengên ê&o nîne.<ref>[https://books.google.com/books?id=6lgFBgAAQBAJ&dq=kurdish+phrasebook&source=gbs_navlinks_s Kirmaşanî Kurdish Phrasebook]</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=0LnEVsancAE&feature=youtu.be] <big><center> {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |- |bgcolor="#EFEFEF" align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên girek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[A]] |width=3% align="center"|[[B]] |width=3% align="center"|[[C]] |width=3% align="center"|[[Ç]] |width=3% align="center"|[[D]] |width=3% align="center"|[[E]] |width=3% align="center"|[[F]] |width=3% align="center"|[[G]] |width=3% align="center"|[[H]] |width=3% align="center"|[[I]] |width=3% align="center"|[[Î]] |width=3% align="center"|[[J]] |width=3% align="center"|[[K]] |width=3% align="center"|[[L]] |width=3% align="center"|[[Ł]] |width=3% align="center"|[[M]] |width=3% align="center"|[[N]] |width=3% align="center"|[[Ň]] |width=3% align="center"|[[P]] |width=3% align="center"|[[Q]] |width=3% align="center"|[[R]] |width=3% align="center"|[[Ř]] |width=3% align="center"|[[S]] |width=3% align="center"|[[Ş]] |width=3% align="center"|[[T]] |width=3% align="center"|[[U]] |width=3% align="center"|[[Û]] |width=3% align="center"|[[Ü]] |width=3% align="center"|[[V]] |width=3% align="center"|[[W]] |width=3% align="center"|[[X]] |width=3% align="center"|[[Y]] |width=3% align="center"|[[Z]] |- |align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên hûrek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[a]] |width=3% align="center"|[[b]] |width=3% align="center"|[[c]] |width=3% align="center"|[[ç]] |width=3% align="center"|[[d]] |width=3% align="center"|[[e]] |width=3% align="center"|[[f]] |width=3% align="center"|[[g]] |width=3% align="center"|[[h]] |width=3% align="center"|[[i]] |width=3% align="center"|[[î]] |width=3% align="center"|[[j]] |width=3% align="center"|[[k]] |width=3% align="center"|[[l]] |width=3% align="center"|[[ł]] |width=3% align="center"|[[m]] |width=3% align="center"|[[n]] |width=3% align="center"|[[ň]] |width=3% align="center"|[[p]] |width=3% align="center"|[[q]] |width=3% align="center"|[[r]] |width=3% align="center"|[[ř]] |width=3% align="center"|[[s]] |width=3% align="center"|[[ş]] |width=3% align="center"|[[t]] |width=3% align="center"|[[u]] |width=3% align="center"|[[û]] |width=3% align="center"|[[ü]] |width=3% align="center"|[[v]] |width=3% align="center"|[[w]] |width=3% align="center"|[[x]] |width=3% align="center"|[[y]] |width=3% align="center"|[[z]] |} </center> </big> == Nivîsên bi hemû dengên kurdî == * Lêvegera rêzimana Kurdî"<ref>http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (rêzimana Kurdî li ser malpera fermî ya "Kurmancên bakurê Xorasanê)</ref>, nivîskar "Arşek BARAVÎ. * Pêrnavên Kurdî, Kurdish studies<ref name="scribd.com"/>. * Li ser pirsa alfabê<ref name="amidakurd.net"/><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2012-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121122003246/http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |url-status=dead }}</ref>. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdan == * [http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm Kurtedîroka alfabên ku kurdan bikaranîne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080919114438/http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm |date=2008-09-19 }} * [https://web.archive.org/web/20090531071803/http://landofkarda.blogspot.com/2009/02/kurdish-avestan-alphabet.html Alfabeya Kurdî ya Avestayî] *[https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide] {{Zaravayên zimanê kurdî}} {{tîp}} [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] lht748l9ii54qi41q4krn5x9z7ymm4z 1095787 1095785 2022-08-20T19:34:25Z Penaber49 39672 /* Alfabeya latînî (kirmaşanî) */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Masî soratî.PNG|thumb|Alfabeya kurdî ya kevn e ku ji pirtûka Şewq el-Musteham fî marîfet rumuz el-alqlam, di sala 856an de ji aliyê Îbn Wehşiya, hatiye bikaranîn.]] '''Alfabeyên kurdî''', tevahiya sîstemên alfabeyan e ku bi alfabeyên cîhereng ji aliyê [[Kurd|kurdan]] ve li herêmên [[Kurdistan|Kurdistanê]] û li welatên din ên ku [[kurd]] lê dijîn, bi [[zimanê kurdî]] hatine bikaranîn. Di nav van alfabeyan de [[Alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], [[Alfabeya Kurdî ya Erebî|erebî]] û alfabeya [[Alfabeya Kurdî ya Kirîlî|kirîlî]] hene. Li [[Kurdistana Bakur]] û [[Rojavaya Kurdistanê]] [[alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], li [[Rojhilata Kurdistanê]] û Başûr [[alfabeya Kurdî ya Erebî|alfabeya erebî]], li Komarên Sovyetistana kevn jî alfabeya kirîlî ji aliyê kurdan ve di demên cûda de hatiye bikaranîn û di roja îro de jî alafabeya latînî ya kurdî bi awayekî berfireh tê bikar anîn. Piştî belavbûna sîstema sovyetî, hinek kurdên Sovyetistana kevn jî dest bi bikaranîna alfabeya latînî kirine. Alfabeyeke kurdî ya herî kevin ji aliyê nivîskarê navdar [[Îbn Wehşiye]] ve di pirtûka wî yê bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an a {{pz}} de hatiye nivîsandin, hatiye belgekirin. [[Zimanê kurdî]] herî zêde bi du alfabeyan têne nivîsandin. Yek ji van alfabeya latînî ya ku ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan]] ve ku di sala 1932an de bi navê alfabeya Bedirxan yan jî alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] (li pey kovara Hawarê), alafabeya duyem jî alfabeya farisî-erebî bi navê alfabeya [[Zimanê kurdî|kurdî]] ya [[soranî]] ye. Alfabeya latînî yan jî alafabeya Hawar di roja îro de wekî alfabeya standard a kurdî ya latînî tê bikaranîn. Alfabeyên ji ku aliyê kurdan ve hatine bikar anîn ev in: * [[Alfabeya kurdî ya ber îslamê]] * [[Xetên avestayî|Alfabeya Avestî]] * [[Alfabeya Masî Soratî]] * [[Alfabeya kurdî ya erebî]] * [[Alfabeya kurdên êzîdî]] * [[Alfabeya Şemo-Marogûlov]] * [[Alfabeya kurdî ya latînî]] * [[Alfabeya kurdî ya kîrîlî]] * [[Alfabeya kurdî ya ermenî]] * [[Elifbay Kermaşanî]] == Herfên nû ji bo dengên enfatîk == Celadet û Kamûran Alî Berdixan alfabeya kurdî ya bi tipên latînî, ya bi navê [[alfabeya kurdî ya latînî|alfabeya Hawarê]], amade kiriye. Ev alfabe alfabeyeke rihet/hêsan e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2012-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120525071616/http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku herkes bikaribe bi hêsanî hînî nivîsandina kurdî bibe. Lêbelê zimanê kurdan gelek dewlemend e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2013-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130623061515/http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |url-status=dead }}</ref><ref name="amidakurd.net">http://www.amidakurd.net/qunciknivis/d%C3%AEsa_li_ser_pirsa_alfab%C3%AA</ref><ref name="scribd.com">http://www.scribd.com/doc/71798599/pernav</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |access-date=2011-11-17 |archive-date=2012-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120607070716/http://rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.shewirazimanekurdi.com/images/stories/ELIF.pdf{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2011-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111122010921/http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku pirr deng/fonem hene. Lewma li gor çend zimannasan <ref>{{fact}}http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (li ser rûpela 29)</ref><ref>http://www.welateme.info/doc/Pirs-49.doc (Rozad Elî got **Lê mîna ku em dizanin, ji bilî tîpa '' r '' çar tîpên Kurdî yên ''çêwîdeng '' ên din jî hene, ew jî du dengan didin, ew jî ev in: (ç, p, t, k). Û dema ku tîpa '' r '' dubare bibe, gerek em her çar tîpên din jî ji bîr nekin, ew jî bi wê pîvanê werin birin û di bêjeyan de werin dûbarekirin** di besa "Çend Têbîn li Derbarê Hin Mijarên Rêzmanî" de; li ser rûpela 15em, li "Kovara PIRS")</ref> wek Dr. [[Bahîzê Omerî]] (di gotarên wî li kovarên [[Peyv (kovar)|Peyv]] û [[Karwan]]ê) ev tîpên nû, yên ku heta îro (2011) bi giştî nehatin pejirandin, pêşniyaz kirine: * "Ḉ" (çh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 23-24)</ref>. Mînak : ew koḉa bar dikin, ḉiya, * "Ḱ" (kh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24)</ref>. Mînak : şiḱandin, weḱ, nêzîḱ, ḱar, desteḱ, ḱurdî, Ḱurdistan. * "Ṕ" (ph)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24-25)</ref>. Mînak : ṕêrnav. * "T́" (th)<ref name="books.google.fr">http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 25)</ref>. Mînak : ket́in, tişt́, kuşt́in, hat́in. * "Ŕ" (rh) yan jî "RR" (rr)<ref name="books.google.fr"/>. Mînak : ji te ŕa, jêŕ, ew ŕabûbûn, ew ŕêwîne. Mînak : pirr, kirr. Jixwe Celadet Alî Bedirxan jî di kovara [[Hawar]]ê da qala van dengên ç, k, p, t<ref>http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_0008-0160_1960_num_1_3_1441# (li ser rûpela 9'ê)</ref> yên cuda dike, lê wisan dibêje ku hewce nîne ku ji bo her dengekî tîpek di alfabeyê da hebe. Ji bilî van çar dengan dîsa behsa dengên ku di alfabeya klasîk a Kurdî da derbas dibin (û di alfabeya erebî ya soranî de jî hene) herfên hê ح, 'eyn ع û xeyn غ dike. Bona van dengan jî pêşniyar dike ku işareta ¨ bikarbînin, her wiha ev wek ḧ, ë (ä, ï) û ẍ werin nivîsandin.<ref>Hawar, hejmar 1, rûpel 3, Elfabêya Kurdî</ref> Di alfabeya kurdî ya bi tîpên erebî (alfabeya soranî) da, ji bilî dengên ḧê ح, 'eyn/ëyn ع, ẍeyn غ du deng dîsa hene ku di alfabeya kurdî ya bi tîpên latînî da nîn in. Ew jî tîpên ڕ û ڵ ne ku em dikarin bi '''rr''' û '''ll''' binivîsin. Tîpên "Ḉ, Ḱ, Ṕ, Ṙ, Ṫ", yânî dengên "çh, kh, ph, rh, th" ji hemû zimanên îranî ango hindû-îranî tenê di kurmancî û dimilî/kirmanckî de hene. Helbestvan û zanyarê kurd Şêx Evdirehmanê Aqtepi, di pirtûka xwe ya bi navê Dîwan, behsa van tîpan dike û dibêje kafa kurdî cuda ye ji kafa erebî û tîpên p, ç, t, k bi du u sê cûran nîşan dide.{{Çavk}} === Alfabeyên kurmancî, ''yekgirtú'' û soranî === {|class=wikitable |- ! rowspan="2"| Latînî || rowspan="2"| Yekgirtú || rowspan="2"| Kirîlî || colspan="4"| Soranî || rowspan="2"| [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|IPA]] |- style="font-size:90%" ! tîpa tenê || tîpa destpêkê || tîpa naverastê || tîpa dawiyê |- align="center" | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">ا</font> | <font size="3">ئا</font> | colspan="1" | — |<font size="3">ـا</font> | {{IPA|[aː]}} |- align="center" | <font size="3">B b </font> | <font size="3">B b </font> | <font size="3">Б б </font> | <font size="3">ﺏ</font> | <font size="3">ﺑ</font> | <font size="3">ـبـ</font> | <font size="3">ـب</font> | {{IPA|[b]}} |- align="center" | <font size="3">C c </font> | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Щ щ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـجـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـج}}</font> | {{IPA|[d͡ʒ]}} |- align="center" | <font size="3">Ç ç </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">Ч ч </font> | <font size="3">{{ziman|ar|چ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﭼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچ}}</font> | {{IPA|[t͡ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">D d </font> | <font size="3">D d </font> | <font size="3">Д д </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺩ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ــد}}</font> | {{IPA|[d]}} |- align="center" ﮫﺋﮫ ﮦ | <font size="3">E e </font> | <font size="3">E e </font> | <font size="3">Ә ә </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮦ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﮫ}}</font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ﮫ}}</font> | {{IPA|[ɛ]}} |- align="center" | <font size="3">Ê ê </font> | <font size="3">É é </font> | <font size="3">E e<br>(Э э) </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ێ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێ}}</font> | {{IPA|[eː]}} |- align="center" | <font size="3">F f </font> | <font size="3">F f </font> | <font size="3">Ф ф </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻑ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻓ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـفـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻒ}}</font> | {{IPA|[f]}} |- align="center" | <font size="3">G g </font> | <font size="3">G g </font> | <font size="3">Г г </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮒ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮔ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـگـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـگ }}</font> | {{IPA|[ɡ]}} |- align="center" | <font size="3">H h </font> | <font size="3">H h </font> | <font size="3">h h </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـهـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـهـ}}</font> | {{IPA|[h]}} |- align="center" | <font size="3"> (Ḧ ḧ) </font> | <font size="3">H' h' </font> | <font size="3">h’ h’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ح}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|حـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـحـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـح}}</font> | [[ħ|{{IPA|[ħ]}}]] |- align="center" | <font size="3"> (') </font> | <font size="3"> ' </font> | <font size="3"> — </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ع}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|عـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـعـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـع}}</font> | [[ʕ|{{IPA|[ʕ]}}]] |- align="center" | <font size="3">I i </font> | <font size="3">I i </font> | <font size="3">Ь ь </font> | colspan="4" | — | [[ɯ|{{IPA|[ɯ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Î î </font> | <font size="3">Í í </font> | <font size="3">И и </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﯾ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـيـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯽ}}</font> | {{IPA|[iː]}} |- align="center" | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Jh jh </font> | <font size="3">Ж ж </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـژ }}</font> | [[ʒ|{{IPA|[ʒ]}}]] |- align="center" | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮎ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮐ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـکـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮏ}}</font> | {{IPA|[k]}} |- align="center" | <font size="3">L l </font> | <font size="3">L l </font> | <font size="3">Л л </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـلـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـل }}</font> | {{IPA|[l]}} |- align="center" | <font size="3"> (ll) </font> | <font size="3">ll </font> | <font size="3">Л’ л’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڵـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـڵ}}</font> | {{IPA|[lˁ]}} |- align="center" | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻡ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻣ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـمـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـم}}</font> |{{IPA|[m]}} |- align="center" | <font size="3">N n </font> | <font size="3">N n </font> | <font size="3">Н н </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـنـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـن}}</font> |{{IPA|[n]}} |- align="center" | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ۆ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئۆ}}</font> | colspan="1" | - | <font size="3">{{ziman|ar|ـۆ}}</font> | {{IPA|[oː]}} |- align="center" | <font size="3">P p </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">П п </font> | <font size="3">{{ziman|ar|پ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|پــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپ}}</font> | {{IPA|[p]}} |- align="center" | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـقـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـق}}</font> | {{IPA|[q]}} |- align="center" | <font size="3">R r </font> | <font size="3">R r </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـر}}</font> | {{IPA|[ɾ]}} |- align="center" | <font size="3">(rr) </font> | <font size="3"> rr </font> | <font size="3">Р’ р’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڕ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـڕ}}</font> | {{IPA|[r]}} |- align="center" | <font size="3">S s </font> | <font size="3">S s </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺱ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺳ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـسـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـس}}</font> | {{IPA|[s]}} |- align="center" | <font size="3">Ş ş </font> | <font size="3">Sh sh </font> | <font size="3">Ш ш </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺷ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـشـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـش }}</font> | {{IPA|[ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T т </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـتـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـت}}</font> | {{IPA|[t]}} |- align="center" | <font size="3">U u </font> | <font size="3">U u </font> | <font size="3">Ö ö </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[œ]}} |- align="center" | <font size="3">Û û </font> | <font size="3">Ú ú </font> | <font size="3">У у </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـوﻭ}}</font> | {{IPA|[uː]}} |- align="center" | colspan="1" | <font size="3">— </font> | colspan="1" | <font size="3">Ù ù </font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ۊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـۊ}}</font> | [[ʉ|{{IPA|[ʉː]}}]] |- align="center" | <font size="3">V v </font> | <font size="3">V v </font> | <font size="3">B в </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڤ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤ}}</font> | {{IPA|[v]}} |- align="center" | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[w]}} |- align="center" | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخ}}</font> | {{IPA|[x]}} |- align="center" | <font size="3">(Ẍ ẍ)</font> | <font size="3">X' x'</font> | <font size="3">Ѓ ѓ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻍ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻏ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغ}}</font> | [[ʁ|{{IPA|[ʁ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Й й </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|يـ}}</font> | colspan="2" | — | {{IPA|[j]}} |- align="center" | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">З з </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺯ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـز}}</font> | {{IPA|[z]}} |} ==Alfabeya latînî== ===Alfabeya Hawar=== Alfabeya kurdî ya latînî bi giranî ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] ve hatiye çêkirin ku di destpêkê de hevkariya [[Tewfîq Wehbî]] ku di sala 1931ê de li Iraqê jiyan kiriye, xwestibû. Lê piştî ku ev çend meh bûn tu bersiv ji Wehbî nehat, wî û birayê xwe [[Kamiran Alî Bedirxan|Kamuran Alî Bedirxan]] di sala 1932an de biryar dan ku alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] bidin destpêkirin.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/266073591|title=Le mouvement kurde de Turquie en exil : continuités et discontinuités du nationalisme kurde sous le mandat français en Syrie et au Liban (1925-1946)|last=Tejel|first=Jordi|date=2007|publisher=Peter Lang|isbn=978-3-03911-209-8|location=Bern|oclc=266073591}}</ref> [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] armanc dikir ku alfabeyeke ku du tîpan ji bo temsîlkirina yek dengî bi kar neanîne biafirîne. Ji ber ku kurdên li [[Bakurê Kurdistanê]] û [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] berê xwe da alfabeya tirkî ya latînî, wî alfabeyek çêkir ku bi taybetî ji bo kurdên [[Bakurê Kurdistanê]] bigihêje. Hinek lêkolîneran pêşniyar kirine ku li ser alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] ya Bedirxan zêdekirinên hindik bên kirin ku ew ji bikarhêneran re xweştir bibe.<ref>{{Cite journal|last=Bahadur|first=Muhamadreza|title=Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide|url=https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide}}</ref> Zêdekirin bi dengên ku di alfabeya kurdiya soranî de tên nimandin, di alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] de hene. Lêkolîneran pêşniyar kirin ku ev alfabeya berfireh bibe alfabeya kurdî ya latînî. Karakterên din ên pêşniyarkirî tîpên Ł, Ň, Ř û Ü ne. Kurdiya [[kurmancî]] yê zimanê kurdî bi alfabeya latînî ya berfireh hatiye nivîsandin ku ji 26 tîpên [[Alfabeya latînî|Alfabeya Latînî]] ya bingehîn ya ISO û ji 5 tîpên bi diyakrîtîk pêk tê ku bi giştî bi 31 ​​tîpan (her yek tîpek mezin û piçûk hene) tê nivîsandin. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya Hawar |- |1||2||3||4||5||6||7||8||9||10||11||12||13||14||15||16||17||18||19||20 |21||22||23||24||25||26||27||28||29||30||31 |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên mezin (tîpên mezin jî tê gotin)''' |- |A||B||C||Ç||D||E||Ê||F||G||H||I||Î||J||K||L||M||N||O||P||Q||R||S||Ş||T |U||Û||V||W||X||Y||Z |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên biçûk (tîpên biçûk jî tê gotin) |- |a||b||c||ç||d||e||ê||f||g||h||i||î||j||k||l||m||n||o||p||q||r||s||ş||t |u||û||v||w||x||y||z |} == Alfabeya latînî (zazakî) == Herweha di zaravayên zazakî <ref>http://members.tripod.com/~zaza_kirmanc/dil/okumayazma.htm#2-1</ref> de ev dengên [[enfatîk]] jî hene ''çh'', ''kh'', ''ph'' û ''th'' û dengên ''rr'' û ''é''. Lê ev deng li hêmû zimanên îranî tune ne, bes tenê bi kurmanjkî û dimilî hene <ref>http://www.omniglot.com/writing/persian.htm (bi farsî enfatîk nîne)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm (bi darî enfatikên kurdî tune ye)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm ( bi peshtûnî dengê enfatîk nin e)</ref> Ev dengên cuda ku di Zazakî/Kirmanckî da hinek bi çh, kh, ph, th nîşan didin mîna dengên Kurmancî têne bilêvkirin. Ev nivîsandina bi du herfan jî hinekî bi pirsgrêke. Lewma gava ku tîpa h tê ber tîpeke din ew jibo ku dengekî hişk bide tê bikarhanîn û di sîstema [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|Alfabeya Fonetîk]] da jî dengên hişk bi lêzêdekirina tîpa h têne nîşandan. Mînak: [t͡ʃʰ], [kʰ], [pʰ], [tʰ]. Lêbelê hinek vê di zazakî de jibo dengên ç, k, p, t, yên nerm bikartînin ku ev jî pirsgirêkekî jibo başfehmkirina xebitandina van tîpan dertîne holê. ==Alfabeya erebî (soranî)== [[Wêne:Kurdish Food - Alder Street - geograph.org.uk - 1717250.jpg|thumb|Tabelaya xwaringeha kurdî li Îngilîstanê ku bi tîpên erebî, bi kurdî û bi tîpên latînî, bi inglîzî hatiye nivîsandin.]] Alfabeya [[soranî]] bi piranî bi [[alfabeya farisî]] ya guhertî ya ku ji 33 tîpan pêk tê, ji aliyê Seîd [[Kaban Sedqî]] ve hatiye nivîsandin. Berevajî [[alfabeya farisî]] ku abced e, kurdiya navendî hema bêje alfabeyeke rast e ku tê de dengdêran wek konsonantan dihesibînin. Di kurdiya [[soranî]] de dengên kurdiya [[kurmancî]] bi temamî tine. Kurdiya [[soranî]] ya nivîskî jî xwe dispêre konteksa dengdêr û konsonantê ji bo ku fonemên u/w û î/y ji hev cuda bi kar bîne. Di wê de du konsonantên farîngeal û her weha frîqatîfeke dengbêjî ya ku di [[Zimanê kurdî|kurdî]] de tê bikaranîn nîşan dide. Di kurdiya [[soranî]] ya reformkirî de tîpên "i"-ya ⟨ٮ⟩-yê hene û bi jimarekirina "w"-ê bi ⟨ڡ⟩-ya bi serketî di navbera konsonanta "w" û dengdêra kurt "u" de ji hev cihê dike. Di heman demê de ew dikare bi serfirazî di navbera konsonanta "y" û dengdêra dirêj "î" de bi jimreya "î"-ya ⟨ٽ⟩-yê û dengdêra dirêj "û" bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩-ya bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩ bi awayekî serkeftî cuda bike ya ducarî ⟨و⟩. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya soranî |- | {{lang|ku-Arab|ع}} | {{lang|ku-Arab|ش}} | {{lang|ku-Arab|س}} | {{lang|ku-Arab|ژ}} | {{lang|ku-Arab|ز}} | {{lang|ku-Arab|ڕ}} | {{lang|ku-Arab|ر}} | {{lang|ku-Arab|د}} | {{lang|ku-Arab|خ}} | {{lang|ku-Arab|ح}} | {{lang|ku-Arab|چ}} | {{lang|ku-Arab|ج}} | {{lang|ku-Arab|ت}} | {{lang|ku-Arab|پ}} | {{lang|ku-Arab|ب}} | {{lang|ku-Arab|ا}} | {{lang|ku-Arab|ئـ}} |- | 17 || 16 || 15 || 14 || 13 || 12 || 11 || 10 || 9 || 8 || 7 || 6 || 5 || 4 || 3 || 2 || 1 |- | {{lang|ku-Arab|ێ}} | {{lang|ku-Arab|ی}} | {{lang|ku-Arab|وو}} | {{lang|ku-Arab|ۆ}} | {{lang|ku-Arab|و}} | {{lang|ku-Arab|ە}} | {{lang|ku-Arab|ھ}} | {{lang|ku-Arab|ن}} | {{lang|ku-Arab|م}} | {{lang|ku-Arab|ڵ}} | {{lang|ku-Arab|ل}} | {{lang|ku-Arab|گ}} | {{lang|ku-Arab|ک}} | {{lang|ku-Arab|ق}} | {{lang|ku-Arab|ڤ}} | {{lang|ku-Arab|ف}} | {{lang|ku-Arab|غ}} |- | 34 || 33 || 32 || 31 || 30 || 29 || 28 || 27 || 26 || 25 || 24 || 23 || 22 || 21 || 20 || 19 || 18 |} == Alfabeya latînî (kirmaşanî) == Kirmaşanî zarava sereke ya [[Kurdiya Başûrî]] ye. Kirmaşanî ji bilî çend guhertinek heman alfabeya Hawarê bi kar tîne. Di alfabeya Kirmaşanî de 33 deng hene. Sedema cudahiya navbera tîpên alfbaya Hawar û Kirmaşanî ew e ku li zarava Kirmaşanî dengên ł, ň, ř, ü weke fonem hene lê dengên ê&o nîne.<ref>[https://books.google.com/books?id=6lgFBgAAQBAJ&dq=kurdish+phrasebook&source=gbs_navlinks_s Kirmaşanî Kurdish Phrasebook]</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=0LnEVsancAE&feature=youtu.be] <big><center> {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |- |bgcolor="#EFEFEF" align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên girek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[A]] |width=3% align="center"|[[B]] |width=3% align="center"|[[C]] |width=3% align="center"|[[Ç]] |width=3% align="center"|[[D]] |width=3% align="center"|[[E]] |width=3% align="center"|[[F]] |width=3% align="center"|[[G]] |width=3% align="center"|[[H]] |width=3% align="center"|[[I]] |width=3% align="center"|[[Î]] |width=3% align="center"|[[J]] |width=3% align="center"|[[K]] |width=3% align="center"|[[L]] |width=3% align="center"|[[Ł]] |width=3% align="center"|[[M]] |width=3% align="center"|[[N]] |width=3% align="center"|[[Ň]] |width=3% align="center"|[[P]] |width=3% align="center"|[[Q]] |width=3% align="center"|[[R]] |width=3% align="center"|[[Ř]] |width=3% align="center"|[[S]] |width=3% align="center"|[[Ş]] |width=3% align="center"|[[T]] |width=3% align="center"|[[U]] |width=3% align="center"|[[Û]] |width=3% align="center"|[[Ü]] |width=3% align="center"|[[V]] |width=3% align="center"|[[W]] |width=3% align="center"|[[X]] |width=3% align="center"|[[Y]] |width=3% align="center"|[[Z]] |- |align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên hûrek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[a]] |width=3% align="center"|[[b]] |width=3% align="center"|[[c]] |width=3% align="center"|[[ç]] |width=3% align="center"|[[d]] |width=3% align="center"|[[e]] |width=3% align="center"|[[f]] |width=3% align="center"|[[g]] |width=3% align="center"|[[h]] |width=3% align="center"|[[i]] |width=3% align="center"|[[î]] |width=3% align="center"|[[j]] |width=3% align="center"|[[k]] |width=3% align="center"|[[l]] |width=3% align="center"|[[ł]] |width=3% align="center"|[[m]] |width=3% align="center"|[[n]] |width=3% align="center"|[[ň]] |width=3% align="center"|[[p]] |width=3% align="center"|[[q]] |width=3% align="center"|[[r]] |width=3% align="center"|[[ř]] |width=3% align="center"|[[s]] |width=3% align="center"|[[ş]] |width=3% align="center"|[[t]] |width=3% align="center"|[[u]] |width=3% align="center"|[[û]] |width=3% align="center"|[[ü]] |width=3% align="center"|[[v]] |width=3% align="center"|[[w]] |width=3% align="center"|[[x]] |width=3% align="center"|[[y]] |width=3% align="center"|[[z]] |} </center> </big> ==Alfabeyên dîrokî== ===Nivîsa kurdî ya kevn=== Elfabeya kurdî ya kevin ji aliyê nivîskarê navdar ê misilman Îbnî Wehşiye di pirtûka xwe ya bi navê Şewq el-Musteham ku di sala 856an de hatiye nivîsandin de hatiye belgekirin. Her wiha hatiye îdiakirin ku tîpên kurdî yên kevin jî mîna çend tîpên din ên ku di pirtûka Îbn Waşiye de hatine dîtin, dahênanên fantastîk in. == Nivîsên bi hemû dengên kurdî == * Lêvegera rêzimana Kurdî"<ref>http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (rêzimana Kurdî li ser malpera fermî ya "Kurmancên bakurê Xorasanê)</ref>, nivîskar "Arşek BARAVÎ. * Pêrnavên Kurdî, Kurdish studies<ref name="scribd.com"/>. * Li ser pirsa alfabê<ref name="amidakurd.net"/><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2012-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121122003246/http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |url-status=dead }}</ref>. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdan == * [http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm Kurtedîroka alfabên ku kurdan bikaranîne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080919114438/http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm |date=2008-09-19 }} * [https://web.archive.org/web/20090531071803/http://landofkarda.blogspot.com/2009/02/kurdish-avestan-alphabet.html Alfabeya Kurdî ya Avestayî] *[https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide] {{Zaravayên zimanê kurdî}} {{tîp}} [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] sg26zcs710mgw0nyicz5ip516o5v88u 1095788 1095787 2022-08-20T19:38:20Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Masî soratî.PNG|thumb|Alfabeya kurdî ya kevn e ku ji pirtûka Şewq el-Musteham fî marîfet rumuz el-alqlam, di sala 856an de ji aliyê Îbn Wehşiya, hatiye bikaranîn.]] '''Alfabeyên kurdî''', tevahiya sîstemên alfabeyan e ku bi alfabeyên cîhereng ji aliyê [[Kurd|kurdan]] ve li herêmên [[Kurdistan|Kurdistanê]] û li welatên din ên ku [[kurd]] lê dijîn, bi [[zimanê kurdî]] hatine bikaranîn. Di nav van alfabeyan de [[Alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], [[Alfabeya Kurdî ya Erebî|erebî]] û alfabeya [[Alfabeya Kurdî ya Kirîlî|kirîlî]] hene. Li [[Kurdistana Bakur]] û [[Rojavaya Kurdistanê]] [[alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], li [[Rojhilata Kurdistanê]] û Başûr [[alfabeya Kurdî ya Erebî|alfabeya erebî]], li Komarên Sovyetistana kevn jî alfabeya kirîlî ji aliyê kurdan ve di demên cûda de hatiye bikaranîn û di roja îro de jî alafabeya latînî ya kurdî bi awayekî berfireh tê bikar anîn. Piştî belavbûna sîstema sovyetî, hinek kurdên Sovyetistana kevn jî dest bi bikaranîna alfabeya latînî kirine. Alfabeyeke kurdî ya herî kevin ji aliyê nivîskarê navdar [[Îbn Wehşiye]] ve di pirtûka wî yê bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an a {{pz}} de hatiye nivîsandin, hatiye belgekirin. [[Zimanê kurdî]] herî zêde bi du alfabeyan têne nivîsandin. Yek ji van alfabeya latînî ya ku ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan]] ve ku di sala 1932an de bi navê alfabeya Bedirxan yan jî alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] (li pey kovara Hawarê), alafabeya duyem jî alfabeya farisî-erebî bi navê alfabeya [[Zimanê kurdî|kurdî]] ya [[soranî]] ye. Alfabeya latînî yan jî alafabeya Hawar di roja îro de wekî alfabeya standard a kurdî ya latînî tê bikaranîn. Alfabeyên ji ku aliyê kurdan ve hatine bikar anîn ev in: * [[Alfabeya kurdî ya ber îslamê]] * [[Xetên avestayî|Alfabeya Avestî]] * [[Alfabeya Masî Soratî]] * [[Alfabeya kurdî ya erebî]] * [[Alfabeya kurdên êzîdî]] * [[Alfabeya Şemo-Marogûlov]] * [[Alfabeya kurdî ya latînî]] * [[Alfabeya kurdî ya kîrîlî]] * [[Alfabeya kurdî ya ermenî]] * [[Elifbay Kermaşanî]] == Herfên nû ji bo dengên enfatîk == Celadet û Kamûran Alî Berdixan alfabeya kurdî ya bi tipên latînî, ya bi navê [[alfabeya kurdî ya latînî|alfabeya Hawarê]], amade kiriye. Ev alfabe alfabeyeke rihet/hêsan e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2012-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120525071616/http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku herkes bikaribe bi hêsanî hînî nivîsandina kurdî bibe. Lêbelê zimanê kurdan gelek dewlemend e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2013-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130623061515/http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |url-status=dead }}</ref><ref name="amidakurd.net">http://www.amidakurd.net/qunciknivis/d%C3%AEsa_li_ser_pirsa_alfab%C3%AA</ref><ref name="scribd.com">http://www.scribd.com/doc/71798599/pernav</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |access-date=2011-11-17 |archive-date=2012-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120607070716/http://rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.shewirazimanekurdi.com/images/stories/ELIF.pdf{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2011-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111122010921/http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku pirr deng/fonem hene. Lewma li gor çend zimannasan <ref>{{fact}}http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (li ser rûpela 29)</ref><ref>http://www.welateme.info/doc/Pirs-49.doc (Rozad Elî got **Lê mîna ku em dizanin, ji bilî tîpa '' r '' çar tîpên Kurdî yên ''çêwîdeng '' ên din jî hene, ew jî du dengan didin, ew jî ev in: (ç, p, t, k). Û dema ku tîpa '' r '' dubare bibe, gerek em her çar tîpên din jî ji bîr nekin, ew jî bi wê pîvanê werin birin û di bêjeyan de werin dûbarekirin** di besa "Çend Têbîn li Derbarê Hin Mijarên Rêzmanî" de; li ser rûpela 15em, li "Kovara PIRS")</ref> wek Dr. [[Bahîzê Omerî]] (di gotarên wî li kovarên [[Peyv (kovar)|Peyv]] û [[Karwan]]ê) ev tîpên nû, yên ku heta îro (2011) bi giştî nehatin pejirandin, pêşniyaz kirine: * "Ḉ" (çh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 23-24)</ref>. Mînak : ew koḉa bar dikin, ḉiya, * "Ḱ" (kh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24)</ref>. Mînak : şiḱandin, weḱ, nêzîḱ, ḱar, desteḱ, ḱurdî, Ḱurdistan. * "Ṕ" (ph)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24-25)</ref>. Mînak : ṕêrnav. * "T́" (th)<ref name="books.google.fr">http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 25)</ref>. Mînak : ket́in, tişt́, kuşt́in, hat́in. * "Ŕ" (rh) yan jî "RR" (rr)<ref name="books.google.fr"/>. Mînak : ji te ŕa, jêŕ, ew ŕabûbûn, ew ŕêwîne. Mînak : pirr, kirr. Jixwe Celadet Alî Bedirxan jî di kovara [[Hawar]]ê da qala van dengên ç, k, p, t<ref>http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_0008-0160_1960_num_1_3_1441# (li ser rûpela 9'ê)</ref> yên cuda dike, lê wisan dibêje ku hewce nîne ku ji bo her dengekî tîpek di alfabeyê da hebe. Ji bilî van çar dengan dîsa behsa dengên ku di alfabeya klasîk a Kurdî da derbas dibin (û di alfabeya erebî ya soranî de jî hene) herfên hê ح, 'eyn ع û xeyn غ dike. Bona van dengan jî pêşniyar dike ku işareta ¨ bikarbînin, her wiha ev wek ḧ, ë (ä, ï) û ẍ werin nivîsandin.<ref>Hawar, hejmar 1, rûpel 3, Elfabêya Kurdî</ref> Di alfabeya kurdî ya bi tîpên erebî (alfabeya soranî) da, ji bilî dengên ḧê ح, 'eyn/ëyn ع, ẍeyn غ du deng dîsa hene ku di alfabeya kurdî ya bi tîpên latînî da nîn in. Ew jî tîpên ڕ û ڵ ne ku em dikarin bi '''rr''' û '''ll''' binivîsin. Tîpên "Ḉ, Ḱ, Ṕ, Ṙ, Ṫ", yânî dengên "çh, kh, ph, rh, th" ji hemû zimanên îranî ango hindû-îranî tenê di kurmancî û dimilî/kirmanckî de hene. Helbestvan û zanyarê kurd Şêx Evdirehmanê Aqtepi, di pirtûka xwe ya bi navê Dîwan, behsa van tîpan dike û dibêje kafa kurdî cuda ye ji kafa erebî û tîpên p, ç, t, k bi du u sê cûran nîşan dide.{{Çavk}} === Alfabeyên kurmancî, ''yekgirtú'' û soranî === {|class=wikitable |- ! rowspan="2"| Latînî || rowspan="2"| Yekgirtú || rowspan="2"| Kirîlî || colspan="4"| Soranî || rowspan="2"| [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|IPA]] |- style="font-size:90%" ! tîpa tenê || tîpa destpêkê || tîpa naverastê || tîpa dawiyê |- align="center" | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">ا</font> | <font size="3">ئا</font> | colspan="1" | — |<font size="3">ـا</font> | {{IPA|[aː]}} |- align="center" | <font size="3">B b </font> | <font size="3">B b </font> | <font size="3">Б б </font> | <font size="3">ﺏ</font> | <font size="3">ﺑ</font> | <font size="3">ـبـ</font> | <font size="3">ـب</font> | {{IPA|[b]}} |- align="center" | <font size="3">C c </font> | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Щ щ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـجـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـج}}</font> | {{IPA|[d͡ʒ]}} |- align="center" | <font size="3">Ç ç </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">Ч ч </font> | <font size="3">{{ziman|ar|چ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﭼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچ}}</font> | {{IPA|[t͡ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">D d </font> | <font size="3">D d </font> | <font size="3">Д д </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺩ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ــد}}</font> | {{IPA|[d]}} |- align="center" ﮫﺋﮫ ﮦ | <font size="3">E e </font> | <font size="3">E e </font> | <font size="3">Ә ә </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮦ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﮫ}}</font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ﮫ}}</font> | {{IPA|[ɛ]}} |- align="center" | <font size="3">Ê ê </font> | <font size="3">É é </font> | <font size="3">E e<br>(Э э) </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ێ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێ}}</font> | {{IPA|[eː]}} |- align="center" | <font size="3">F f </font> | <font size="3">F f </font> | <font size="3">Ф ф </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻑ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻓ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـفـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻒ}}</font> | {{IPA|[f]}} |- align="center" | <font size="3">G g </font> | <font size="3">G g </font> | <font size="3">Г г </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮒ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮔ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـگـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـگ }}</font> | {{IPA|[ɡ]}} |- align="center" | <font size="3">H h </font> | <font size="3">H h </font> | <font size="3">h h </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـهـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـهـ}}</font> | {{IPA|[h]}} |- align="center" | <font size="3"> (Ḧ ḧ) </font> | <font size="3">H' h' </font> | <font size="3">h’ h’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ح}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|حـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـحـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـح}}</font> | [[ħ|{{IPA|[ħ]}}]] |- align="center" | <font size="3"> (') </font> | <font size="3"> ' </font> | <font size="3"> — </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ع}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|عـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـعـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـع}}</font> | [[ʕ|{{IPA|[ʕ]}}]] |- align="center" | <font size="3">I i </font> | <font size="3">I i </font> | <font size="3">Ь ь </font> | colspan="4" | — | [[ɯ|{{IPA|[ɯ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Î î </font> | <font size="3">Í í </font> | <font size="3">И и </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﯾ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـيـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯽ}}</font> | {{IPA|[iː]}} |- align="center" | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Jh jh </font> | <font size="3">Ж ж </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـژ }}</font> | [[ʒ|{{IPA|[ʒ]}}]] |- align="center" | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮎ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮐ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـکـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮏ}}</font> | {{IPA|[k]}} |- align="center" | <font size="3">L l </font> | <font size="3">L l </font> | <font size="3">Л л </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـلـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـل }}</font> | {{IPA|[l]}} |- align="center" | <font size="3"> (ll) </font> | <font size="3">ll </font> | <font size="3">Л’ л’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڵـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـڵ}}</font> | {{IPA|[lˁ]}} |- align="center" | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻡ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻣ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـمـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـم}}</font> |{{IPA|[m]}} |- align="center" | <font size="3">N n </font> | <font size="3">N n </font> | <font size="3">Н н </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـنـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـن}}</font> |{{IPA|[n]}} |- align="center" | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ۆ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئۆ}}</font> | colspan="1" | - | <font size="3">{{ziman|ar|ـۆ}}</font> | {{IPA|[oː]}} |- align="center" | <font size="3">P p </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">П п </font> | <font size="3">{{ziman|ar|پ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|پــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپ}}</font> | {{IPA|[p]}} |- align="center" | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـقـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـق}}</font> | {{IPA|[q]}} |- align="center" | <font size="3">R r </font> | <font size="3">R r </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـر}}</font> | {{IPA|[ɾ]}} |- align="center" | <font size="3">(rr) </font> | <font size="3"> rr </font> | <font size="3">Р’ р’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڕ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـڕ}}</font> | {{IPA|[r]}} |- align="center" | <font size="3">S s </font> | <font size="3">S s </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺱ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺳ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـسـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـس}}</font> | {{IPA|[s]}} |- align="center" | <font size="3">Ş ş </font> | <font size="3">Sh sh </font> | <font size="3">Ш ш </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺷ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـشـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـش }}</font> | {{IPA|[ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T т </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـتـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـت}}</font> | {{IPA|[t]}} |- align="center" | <font size="3">U u </font> | <font size="3">U u </font> | <font size="3">Ö ö </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[œ]}} |- align="center" | <font size="3">Û û </font> | <font size="3">Ú ú </font> | <font size="3">У у </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـوﻭ}}</font> | {{IPA|[uː]}} |- align="center" | colspan="1" | <font size="3">— </font> | colspan="1" | <font size="3">Ù ù </font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ۊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـۊ}}</font> | [[ʉ|{{IPA|[ʉː]}}]] |- align="center" | <font size="3">V v </font> | <font size="3">V v </font> | <font size="3">B в </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڤ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤ}}</font> | {{IPA|[v]}} |- align="center" | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[w]}} |- align="center" | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخ}}</font> | {{IPA|[x]}} |- align="center" | <font size="3">(Ẍ ẍ)</font> | <font size="3">X' x'</font> | <font size="3">Ѓ ѓ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻍ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻏ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغ}}</font> | [[ʁ|{{IPA|[ʁ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Й й </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|يـ}}</font> | colspan="2" | — | {{IPA|[j]}} |- align="center" | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">З з </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺯ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـز}}</font> | {{IPA|[z]}} |} ==Alfabeya latînî== ===Alfabeya Hawar=== Alfabeya kurdî ya latînî bi giranî ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] ve hatiye çêkirin ku di destpêkê de hevkariya [[Tewfîq Wehbî]] ku di sala 1931ê de li Iraqê jiyan kiriye, xwestibû. Lê piştî ku ev çend meh bûn tu bersiv ji Wehbî nehat, wî û birayê xwe [[Kamiran Alî Bedirxan|Kamuran Alî Bedirxan]] di sala 1932an de biryar dan ku alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] bidin destpêkirin.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/266073591|title=Le mouvement kurde de Turquie en exil : continuités et discontinuités du nationalisme kurde sous le mandat français en Syrie et au Liban (1925-1946)|last=Tejel|first=Jordi|date=2007|publisher=Peter Lang|isbn=978-3-03911-209-8|location=Bern|oclc=266073591}}</ref> [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] armanc dikir ku alfabeyeke ku du tîpan ji bo temsîlkirina yek dengî bi kar neanîne biafirîne. Ji ber ku kurdên li [[Bakurê Kurdistanê]] û [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] berê xwe da alfabeya tirkî ya latînî, wî alfabeyek çêkir ku bi taybetî ji bo kurdên [[Bakurê Kurdistanê]] bigihêje. Hinek lêkolîneran pêşniyar kirine ku li ser alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] ya Bedirxan zêdekirinên hindik bên kirin ku ew ji bikarhêneran re xweştir bibe.<ref>{{Cite journal|last=Bahadur|first=Muhamadreza|title=Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide|url=https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide}}</ref> Zêdekirin bi dengên ku di alfabeya kurdiya soranî de tên nimandin, di alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] de hene. Lêkolîneran pêşniyar kirin ku ev alfabeya berfireh bibe alfabeya kurdî ya latînî. Karakterên din ên pêşniyarkirî tîpên Ł, Ň, Ř û Ü ne. Kurdiya [[kurmancî]] yê zimanê kurdî bi alfabeya latînî ya berfireh hatiye nivîsandin ku ji 26 tîpên [[Alfabeya latînî|Alfabeya Latînî]] ya bingehîn ya ISO û ji 5 tîpên bi diyakrîtîk pêk tê ku bi giştî bi 31 ​​tîpan (her yek tîpek mezin û piçûk hene) tê nivîsandin. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya Hawar |- |1||2||3||4||5||6||7||8||9||10||11||12||13||14||15||16||17||18||19||20 |21||22||23||24||25||26||27||28||29||30||31 |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên mezin (tîpên mezin jî tê gotin)''' |- |A||B||C||Ç||D||E||Ê||F||G||H||I||Î||J||K||L||M||N||O||P||Q||R||S||Ş||T |U||Û||V||W||X||Y||Z |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên biçûk (tîpên biçûk jî tê gotin) |- |a||b||c||ç||d||e||ê||f||g||h||i||î||j||k||l||m||n||o||p||q||r||s||ş||t |u||û||v||w||x||y||z |} == Alfabeya latînî (zazakî) == Herweha di zaravayên zazakî <ref>http://members.tripod.com/~zaza_kirmanc/dil/okumayazma.htm#2-1</ref> de ev dengên [[enfatîk]] jî hene ''çh'', ''kh'', ''ph'' û ''th'' û dengên ''rr'' û ''é''. Lê ev deng li hêmû zimanên îranî tune ne, bes tenê bi kurmanjkî û dimilî hene <ref>http://www.omniglot.com/writing/persian.htm (bi farsî enfatîk nîne)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm (bi darî enfatikên kurdî tune ye)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm ( bi peshtûnî dengê enfatîk nin e)</ref> Ev dengên cuda ku di Zazakî/Kirmanckî da hinek bi çh, kh, ph, th nîşan didin mîna dengên Kurmancî têne bilêvkirin. Ev nivîsandina bi du herfan jî hinekî bi pirsgrêke. Lewma gava ku tîpa h tê ber tîpeke din ew jibo ku dengekî hişk bide tê bikarhanîn û di sîstema [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|Alfabeya Fonetîk]] da jî dengên hişk bi lêzêdekirina tîpa h têne nîşandan. Mînak: [t͡ʃʰ], [kʰ], [pʰ], [tʰ]. Lêbelê hinek vê di zazakî de jibo dengên ç, k, p, t, yên nerm bikartînin ku ev jî pirsgirêkekî jibo başfehmkirina xebitandina van tîpan dertîne holê. ==Alfabeya erebî (soranî)== [[Wêne:Kurdish Food - Alder Street - geograph.org.uk - 1717250.jpg|thumb|Tabelaya xwaringeha kurdî li Îngilîstanê ku bi tîpên erebî, bi kurdî û bi tîpên latînî, bi inglîzî hatiye nivîsandin.]] Alfabeya [[soranî]] bi piranî bi [[alfabeya farisî]] ya guhertî ya ku ji 33 tîpan pêk tê, ji aliyê Seîd [[Kaban Sedqî]] ve hatiye nivîsandin. Berevajî [[alfabeya farisî]] ku abced e, kurdiya navendî hema bêje alfabeyeke rast e ku tê de dengdêran wek konsonantan dihesibînin. Di kurdiya [[soranî]] de dengên kurdiya [[kurmancî]] bi temamî tine. Kurdiya [[soranî]] ya nivîskî jî xwe dispêre konteksa dengdêr û konsonantê ji bo ku fonemên u/w û î/y ji hev cuda bi kar bîne. Di wê de du konsonantên farîngeal û her weha frîqatîfeke dengbêjî ya ku di [[Zimanê kurdî|kurdî]] de tê bikaranîn nîşan dide. Di kurdiya [[soranî]] ya reformkirî de tîpên "i"-ya ⟨ٮ⟩-yê hene û bi jimarekirina "w"-ê bi ⟨ڡ⟩-ya bi serketî di navbera konsonanta "w" û dengdêra kurt "u" de ji hev cihê dike. Di heman demê de ew dikare bi serfirazî di navbera konsonanta "y" û dengdêra dirêj "î" de bi jimreya "î"-ya ⟨ٽ⟩-yê û dengdêra dirêj "û" bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩-ya bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩ bi awayekî serkeftî cuda bike ya ducarî ⟨و⟩. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya soranî |- | {{lang|ku-Arab|ع}} | {{lang|ku-Arab|ش}} | {{lang|ku-Arab|س}} | {{lang|ku-Arab|ژ}} | {{lang|ku-Arab|ز}} | {{lang|ku-Arab|ڕ}} | {{lang|ku-Arab|ر}} | {{lang|ku-Arab|د}} | {{lang|ku-Arab|خ}} | {{lang|ku-Arab|ح}} | {{lang|ku-Arab|چ}} | {{lang|ku-Arab|ج}} | {{lang|ku-Arab|ت}} | {{lang|ku-Arab|پ}} | {{lang|ku-Arab|ب}} | {{lang|ku-Arab|ا}} | {{lang|ku-Arab|ئـ}} |- | 17 || 16 || 15 || 14 || 13 || 12 || 11 || 10 || 9 || 8 || 7 || 6 || 5 || 4 || 3 || 2 || 1 |- | {{lang|ku-Arab|ێ}} | {{lang|ku-Arab|ی}} | {{lang|ku-Arab|وو}} | {{lang|ku-Arab|ۆ}} | {{lang|ku-Arab|و}} | {{lang|ku-Arab|ە}} | {{lang|ku-Arab|ھ}} | {{lang|ku-Arab|ن}} | {{lang|ku-Arab|م}} | {{lang|ku-Arab|ڵ}} | {{lang|ku-Arab|ل}} | {{lang|ku-Arab|گ}} | {{lang|ku-Arab|ک}} | {{lang|ku-Arab|ق}} | {{lang|ku-Arab|ڤ}} | {{lang|ku-Arab|ف}} | {{lang|ku-Arab|غ}} |- | 34 || 33 || 32 || 31 || 30 || 29 || 28 || 27 || 26 || 25 || 24 || 23 || 22 || 21 || 20 || 19 || 18 |} == Alfabeya latînî (kirmaşanî) == Kirmaşanî zarava sereke ya [[Kurdiya Başûrî]] ye. Kirmaşanî ji bilî çend guhertinek heman alfabeya Hawarê bi kar tîne. Di alfabeya Kirmaşanî de 33 deng hene. Sedema cudahiya navbera tîpên alfbaya Hawar û Kirmaşanî ew e ku li zarava Kirmaşanî dengên ł, ň, ř, ü weke fonem hene lê dengên ê&o nîne.<ref>[https://books.google.com/books?id=6lgFBgAAQBAJ&dq=kurdish+phrasebook&source=gbs_navlinks_s Kirmaşanî Kurdish Phrasebook]</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=0LnEVsancAE&feature=youtu.be] <big><center> {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |- |bgcolor="#EFEFEF" align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên girek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[A]] |width=3% align="center"|[[B]] |width=3% align="center"|[[C]] |width=3% align="center"|[[Ç]] |width=3% align="center"|[[D]] |width=3% align="center"|[[E]] |width=3% align="center"|[[F]] |width=3% align="center"|[[G]] |width=3% align="center"|[[H]] |width=3% align="center"|[[I]] |width=3% align="center"|[[Î]] |width=3% align="center"|[[J]] |width=3% align="center"|[[K]] |width=3% align="center"|[[L]] |width=3% align="center"|[[Ł]] |width=3% align="center"|[[M]] |width=3% align="center"|[[N]] |width=3% align="center"|[[Ň]] |width=3% align="center"|[[P]] |width=3% align="center"|[[Q]] |width=3% align="center"|[[R]] |width=3% align="center"|[[Ř]] |width=3% align="center"|[[S]] |width=3% align="center"|[[Ş]] |width=3% align="center"|[[T]] |width=3% align="center"|[[U]] |width=3% align="center"|[[Û]] |width=3% align="center"|[[Ü]] |width=3% align="center"|[[V]] |width=3% align="center"|[[W]] |width=3% align="center"|[[X]] |width=3% align="center"|[[Y]] |width=3% align="center"|[[Z]] |- |align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên hûrek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[a]] |width=3% align="center"|[[b]] |width=3% align="center"|[[c]] |width=3% align="center"|[[ç]] |width=3% align="center"|[[d]] |width=3% align="center"|[[e]] |width=3% align="center"|[[f]] |width=3% align="center"|[[g]] |width=3% align="center"|[[h]] |width=3% align="center"|[[i]] |width=3% align="center"|[[î]] |width=3% align="center"|[[j]] |width=3% align="center"|[[k]] |width=3% align="center"|[[l]] |width=3% align="center"|[[ł]] |width=3% align="center"|[[m]] |width=3% align="center"|[[n]] |width=3% align="center"|[[ň]] |width=3% align="center"|[[p]] |width=3% align="center"|[[q]] |width=3% align="center"|[[r]] |width=3% align="center"|[[ř]] |width=3% align="center"|[[s]] |width=3% align="center"|[[ş]] |width=3% align="center"|[[t]] |width=3% align="center"|[[u]] |width=3% align="center"|[[û]] |width=3% align="center"|[[ü]] |width=3% align="center"|[[v]] |width=3% align="center"|[[w]] |width=3% align="center"|[[x]] |width=3% align="center"|[[y]] |width=3% align="center"|[[z]] |} </center> </big> ==Alfabeyên dîrokî== ===Nivîsa kurdî ya kevn=== Elfabeya kurdî ya kevin ji aliyê nivîskarê navdar ê misilman Îbnî Wehşiye di pirtûka xwe ya bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an de hatiye nivîsandin de hatiye belgekirin. Her wiha hatiye îdiakirin ku tîpên kurdî yên kevin jî mîna çend tîpên din ên ku di pirtûka [[Îbn Waşiye]] de hatine dîtin, dahênanên fantastîk in. == Nivîsên bi hemû dengên kurdî == * Lêvegera rêzimana Kurdî"<ref>http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (rêzimana Kurdî li ser malpera fermî ya "Kurmancên bakurê Xorasanê)</ref>, nivîskar "Arşek BARAVÎ. * Pêrnavên Kurdî, Kurdish studies<ref name="scribd.com"/>. * Li ser pirsa alfabê<ref name="amidakurd.net"/><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2012-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121122003246/http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |url-status=dead }}</ref>. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdan == * [http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm Kurtedîroka alfabên ku kurdan bikaranîne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080919114438/http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm |date=2008-09-19 }} * [https://web.archive.org/web/20090531071803/http://landofkarda.blogspot.com/2009/02/kurdish-avestan-alphabet.html Alfabeya Kurdî ya Avestayî] *[https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide] {{Zaravayên zimanê kurdî}} {{tîp}} [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] iy7ojuxmj3wsmryvspxu6v40n34ssgk 1095789 1095788 2022-08-20T19:42:15Z Penaber49 39672 /* Nivîsa kurdî ya kevn */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Masî soratî.PNG|thumb|Alfabeya kurdî ya kevn e ku ji pirtûka Şewq el-Musteham fî marîfet rumuz el-alqlam, di sala 856an de ji aliyê Îbn Wehşiya, hatiye bikaranîn.]] '''Alfabeyên kurdî''', tevahiya sîstemên alfabeyan e ku bi alfabeyên cîhereng ji aliyê [[Kurd|kurdan]] ve li herêmên [[Kurdistan|Kurdistanê]] û li welatên din ên ku [[kurd]] lê dijîn, bi [[zimanê kurdî]] hatine bikaranîn. Di nav van alfabeyan de [[Alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], [[Alfabeya Kurdî ya Erebî|erebî]] û alfabeya [[Alfabeya Kurdî ya Kirîlî|kirîlî]] hene. Li [[Kurdistana Bakur]] û [[Rojavaya Kurdistanê]] [[alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], li [[Rojhilata Kurdistanê]] û Başûr [[alfabeya Kurdî ya Erebî|alfabeya erebî]], li Komarên Sovyetistana kevn jî alfabeya kirîlî ji aliyê kurdan ve di demên cûda de hatiye bikaranîn û di roja îro de jî alafabeya latînî ya kurdî bi awayekî berfireh tê bikar anîn. Piştî belavbûna sîstema sovyetî, hinek kurdên Sovyetistana kevn jî dest bi bikaranîna alfabeya latînî kirine. Alfabeyeke kurdî ya herî kevin ji aliyê nivîskarê navdar [[Îbn Wehşiye]] ve di pirtûka wî yê bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an a {{pz}} de hatiye nivîsandin, hatiye belgekirin. [[Zimanê kurdî]] herî zêde bi du alfabeyan têne nivîsandin. Yek ji van alfabeya latînî ya ku ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan]] ve ku di sala 1932an de bi navê alfabeya Bedirxan yan jî alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] (li pey kovara Hawarê), alafabeya duyem jî alfabeya farisî-erebî bi navê alfabeya [[Zimanê kurdî|kurdî]] ya [[soranî]] ye. Alfabeya latînî yan jî alafabeya Hawar di roja îro de wekî alfabeya standard a kurdî ya latînî tê bikaranîn. Alfabeyên ji ku aliyê kurdan ve hatine bikar anîn ev in: * [[Alfabeya kurdî ya ber îslamê]] * [[Xetên avestayî|Alfabeya Avestî]] * [[Alfabeya Masî Soratî]] * [[Alfabeya kurdî ya erebî]] * [[Alfabeya kurdên êzîdî]] * [[Alfabeya Şemo-Marogûlov]] * [[Alfabeya kurdî ya latînî]] * [[Alfabeya kurdî ya kîrîlî]] * [[Alfabeya kurdî ya ermenî]] * [[Elifbay Kermaşanî]] == Herfên nû ji bo dengên enfatîk == Celadet û Kamûran Alî Berdixan alfabeya kurdî ya bi tipên latînî, ya bi navê [[alfabeya kurdî ya latînî|alfabeya Hawarê]], amade kiriye. Ev alfabe alfabeyeke rihet/hêsan e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2012-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120525071616/http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku herkes bikaribe bi hêsanî hînî nivîsandina kurdî bibe. Lêbelê zimanê kurdan gelek dewlemend e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2013-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130623061515/http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |url-status=dead }}</ref><ref name="amidakurd.net">http://www.amidakurd.net/qunciknivis/d%C3%AEsa_li_ser_pirsa_alfab%C3%AA</ref><ref name="scribd.com">http://www.scribd.com/doc/71798599/pernav</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |access-date=2011-11-17 |archive-date=2012-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120607070716/http://rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.shewirazimanekurdi.com/images/stories/ELIF.pdf{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2011-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111122010921/http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku pirr deng/fonem hene. Lewma li gor çend zimannasan <ref>{{fact}}http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (li ser rûpela 29)</ref><ref>http://www.welateme.info/doc/Pirs-49.doc (Rozad Elî got **Lê mîna ku em dizanin, ji bilî tîpa '' r '' çar tîpên Kurdî yên ''çêwîdeng '' ên din jî hene, ew jî du dengan didin, ew jî ev in: (ç, p, t, k). Û dema ku tîpa '' r '' dubare bibe, gerek em her çar tîpên din jî ji bîr nekin, ew jî bi wê pîvanê werin birin û di bêjeyan de werin dûbarekirin** di besa "Çend Têbîn li Derbarê Hin Mijarên Rêzmanî" de; li ser rûpela 15em, li "Kovara PIRS")</ref> wek Dr. [[Bahîzê Omerî]] (di gotarên wî li kovarên [[Peyv (kovar)|Peyv]] û [[Karwan]]ê) ev tîpên nû, yên ku heta îro (2011) bi giştî nehatin pejirandin, pêşniyaz kirine: * "Ḉ" (çh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 23-24)</ref>. Mînak : ew koḉa bar dikin, ḉiya, * "Ḱ" (kh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24)</ref>. Mînak : şiḱandin, weḱ, nêzîḱ, ḱar, desteḱ, ḱurdî, Ḱurdistan. * "Ṕ" (ph)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24-25)</ref>. Mînak : ṕêrnav. * "T́" (th)<ref name="books.google.fr">http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 25)</ref>. Mînak : ket́in, tişt́, kuşt́in, hat́in. * "Ŕ" (rh) yan jî "RR" (rr)<ref name="books.google.fr"/>. Mînak : ji te ŕa, jêŕ, ew ŕabûbûn, ew ŕêwîne. Mînak : pirr, kirr. Jixwe Celadet Alî Bedirxan jî di kovara [[Hawar]]ê da qala van dengên ç, k, p, t<ref>http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_0008-0160_1960_num_1_3_1441# (li ser rûpela 9'ê)</ref> yên cuda dike, lê wisan dibêje ku hewce nîne ku ji bo her dengekî tîpek di alfabeyê da hebe. Ji bilî van çar dengan dîsa behsa dengên ku di alfabeya klasîk a Kurdî da derbas dibin (û di alfabeya erebî ya soranî de jî hene) herfên hê ح, 'eyn ع û xeyn غ dike. Bona van dengan jî pêşniyar dike ku işareta ¨ bikarbînin, her wiha ev wek ḧ, ë (ä, ï) û ẍ werin nivîsandin.<ref>Hawar, hejmar 1, rûpel 3, Elfabêya Kurdî</ref> Di alfabeya kurdî ya bi tîpên erebî (alfabeya soranî) da, ji bilî dengên ḧê ح, 'eyn/ëyn ع, ẍeyn غ du deng dîsa hene ku di alfabeya kurdî ya bi tîpên latînî da nîn in. Ew jî tîpên ڕ û ڵ ne ku em dikarin bi '''rr''' û '''ll''' binivîsin. Tîpên "Ḉ, Ḱ, Ṕ, Ṙ, Ṫ", yânî dengên "çh, kh, ph, rh, th" ji hemû zimanên îranî ango hindû-îranî tenê di kurmancî û dimilî/kirmanckî de hene. Helbestvan û zanyarê kurd Şêx Evdirehmanê Aqtepi, di pirtûka xwe ya bi navê Dîwan, behsa van tîpan dike û dibêje kafa kurdî cuda ye ji kafa erebî û tîpên p, ç, t, k bi du u sê cûran nîşan dide.{{Çavk}} === Alfabeyên kurmancî, ''yekgirtú'' û soranî === {|class=wikitable |- ! rowspan="2"| Latînî || rowspan="2"| Yekgirtú || rowspan="2"| Kirîlî || colspan="4"| Soranî || rowspan="2"| [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|IPA]] |- style="font-size:90%" ! tîpa tenê || tîpa destpêkê || tîpa naverastê || tîpa dawiyê |- align="center" | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">ا</font> | <font size="3">ئا</font> | colspan="1" | — |<font size="3">ـا</font> | {{IPA|[aː]}} |- align="center" | <font size="3">B b </font> | <font size="3">B b </font> | <font size="3">Б б </font> | <font size="3">ﺏ</font> | <font size="3">ﺑ</font> | <font size="3">ـبـ</font> | <font size="3">ـب</font> | {{IPA|[b]}} |- align="center" | <font size="3">C c </font> | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Щ щ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـجـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـج}}</font> | {{IPA|[d͡ʒ]}} |- align="center" | <font size="3">Ç ç </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">Ч ч </font> | <font size="3">{{ziman|ar|چ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﭼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچ}}</font> | {{IPA|[t͡ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">D d </font> | <font size="3">D d </font> | <font size="3">Д д </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺩ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ــد}}</font> | {{IPA|[d]}} |- align="center" ﮫﺋﮫ ﮦ | <font size="3">E e </font> | <font size="3">E e </font> | <font size="3">Ә ә </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮦ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﮫ}}</font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ﮫ}}</font> | {{IPA|[ɛ]}} |- align="center" | <font size="3">Ê ê </font> | <font size="3">É é </font> | <font size="3">E e<br>(Э э) </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ێ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێ}}</font> | {{IPA|[eː]}} |- align="center" | <font size="3">F f </font> | <font size="3">F f </font> | <font size="3">Ф ф </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻑ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻓ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـفـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻒ}}</font> | {{IPA|[f]}} |- align="center" | <font size="3">G g </font> | <font size="3">G g </font> | <font size="3">Г г </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮒ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮔ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـگـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـگ }}</font> | {{IPA|[ɡ]}} |- align="center" | <font size="3">H h </font> | <font size="3">H h </font> | <font size="3">h h </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـهـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـهـ}}</font> | {{IPA|[h]}} |- align="center" | <font size="3"> (Ḧ ḧ) </font> | <font size="3">H' h' </font> | <font size="3">h’ h’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ح}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|حـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـحـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـح}}</font> | [[ħ|{{IPA|[ħ]}}]] |- align="center" | <font size="3"> (') </font> | <font size="3"> ' </font> | <font size="3"> — </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ع}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|عـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـعـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـع}}</font> | [[ʕ|{{IPA|[ʕ]}}]] |- align="center" | <font size="3">I i </font> | <font size="3">I i </font> | <font size="3">Ь ь </font> | colspan="4" | — | [[ɯ|{{IPA|[ɯ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Î î </font> | <font size="3">Í í </font> | <font size="3">И и </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﯾ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـيـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯽ}}</font> | {{IPA|[iː]}} |- align="center" | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Jh jh </font> | <font size="3">Ж ж </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـژ }}</font> | [[ʒ|{{IPA|[ʒ]}}]] |- align="center" | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮎ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮐ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـکـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮏ}}</font> | {{IPA|[k]}} |- align="center" | <font size="3">L l </font> | <font size="3">L l </font> | <font size="3">Л л </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـلـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـل }}</font> | {{IPA|[l]}} |- align="center" | <font size="3"> (ll) </font> | <font size="3">ll </font> | <font size="3">Л’ л’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڵـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـڵ}}</font> | {{IPA|[lˁ]}} |- align="center" | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻡ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻣ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـمـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـم}}</font> |{{IPA|[m]}} |- align="center" | <font size="3">N n </font> | <font size="3">N n </font> | <font size="3">Н н </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـنـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـن}}</font> |{{IPA|[n]}} |- align="center" | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ۆ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئۆ}}</font> | colspan="1" | - | <font size="3">{{ziman|ar|ـۆ}}</font> | {{IPA|[oː]}} |- align="center" | <font size="3">P p </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">П п </font> | <font size="3">{{ziman|ar|پ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|پــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپ}}</font> | {{IPA|[p]}} |- align="center" | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـقـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـق}}</font> | {{IPA|[q]}} |- align="center" | <font size="3">R r </font> | <font size="3">R r </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـر}}</font> | {{IPA|[ɾ]}} |- align="center" | <font size="3">(rr) </font> | <font size="3"> rr </font> | <font size="3">Р’ р’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڕ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـڕ}}</font> | {{IPA|[r]}} |- align="center" | <font size="3">S s </font> | <font size="3">S s </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺱ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺳ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـسـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـس}}</font> | {{IPA|[s]}} |- align="center" | <font size="3">Ş ş </font> | <font size="3">Sh sh </font> | <font size="3">Ш ш </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺷ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـشـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـش }}</font> | {{IPA|[ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T т </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـتـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـت}}</font> | {{IPA|[t]}} |- align="center" | <font size="3">U u </font> | <font size="3">U u </font> | <font size="3">Ö ö </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[œ]}} |- align="center" | <font size="3">Û û </font> | <font size="3">Ú ú </font> | <font size="3">У у </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـوﻭ}}</font> | {{IPA|[uː]}} |- align="center" | colspan="1" | <font size="3">— </font> | colspan="1" | <font size="3">Ù ù </font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ۊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـۊ}}</font> | [[ʉ|{{IPA|[ʉː]}}]] |- align="center" | <font size="3">V v </font> | <font size="3">V v </font> | <font size="3">B в </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڤ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤ}}</font> | {{IPA|[v]}} |- align="center" | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[w]}} |- align="center" | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخ}}</font> | {{IPA|[x]}} |- align="center" | <font size="3">(Ẍ ẍ)</font> | <font size="3">X' x'</font> | <font size="3">Ѓ ѓ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻍ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻏ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغ}}</font> | [[ʁ|{{IPA|[ʁ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Й й </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|يـ}}</font> | colspan="2" | — | {{IPA|[j]}} |- align="center" | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">З з </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺯ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـز}}</font> | {{IPA|[z]}} |} ==Alfabeya latînî== ===Alfabeya Hawar=== Alfabeya kurdî ya latînî bi giranî ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] ve hatiye çêkirin ku di destpêkê de hevkariya [[Tewfîq Wehbî]] ku di sala 1931ê de li Iraqê jiyan kiriye, xwestibû. Lê piştî ku ev çend meh bûn tu bersiv ji Wehbî nehat, wî û birayê xwe [[Kamiran Alî Bedirxan|Kamuran Alî Bedirxan]] di sala 1932an de biryar dan ku alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] bidin destpêkirin.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/266073591|title=Le mouvement kurde de Turquie en exil : continuités et discontinuités du nationalisme kurde sous le mandat français en Syrie et au Liban (1925-1946)|last=Tejel|first=Jordi|date=2007|publisher=Peter Lang|isbn=978-3-03911-209-8|location=Bern|oclc=266073591}}</ref> [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] armanc dikir ku alfabeyeke ku du tîpan ji bo temsîlkirina yek dengî bi kar neanîne biafirîne. Ji ber ku kurdên li [[Bakurê Kurdistanê]] û [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] berê xwe da alfabeya tirkî ya latînî, wî alfabeyek çêkir ku bi taybetî ji bo kurdên [[Bakurê Kurdistanê]] bigihêje. Hinek lêkolîneran pêşniyar kirine ku li ser alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] ya Bedirxan zêdekirinên hindik bên kirin ku ew ji bikarhêneran re xweştir bibe.<ref>{{Cite journal|last=Bahadur|first=Muhamadreza|title=Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide|url=https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide}}</ref> Zêdekirin bi dengên ku di alfabeya kurdiya soranî de tên nimandin, di alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] de hene. Lêkolîneran pêşniyar kirin ku ev alfabeya berfireh bibe alfabeya kurdî ya latînî. Karakterên din ên pêşniyarkirî tîpên Ł, Ň, Ř û Ü ne. Kurdiya [[kurmancî]] yê zimanê kurdî bi alfabeya latînî ya berfireh hatiye nivîsandin ku ji 26 tîpên [[Alfabeya latînî|Alfabeya Latînî]] ya bingehîn ya ISO û ji 5 tîpên bi diyakrîtîk pêk tê ku bi giştî bi 31 ​​tîpan (her yek tîpek mezin û piçûk hene) tê nivîsandin. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya Hawar |- |1||2||3||4||5||6||7||8||9||10||11||12||13||14||15||16||17||18||19||20 |21||22||23||24||25||26||27||28||29||30||31 |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên mezin (tîpên mezin jî tê gotin)''' |- |A||B||C||Ç||D||E||Ê||F||G||H||I||Î||J||K||L||M||N||O||P||Q||R||S||Ş||T |U||Û||V||W||X||Y||Z |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên biçûk (tîpên biçûk jî tê gotin) |- |a||b||c||ç||d||e||ê||f||g||h||i||î||j||k||l||m||n||o||p||q||r||s||ş||t |u||û||v||w||x||y||z |} == Alfabeya latînî (zazakî) == Herweha di zaravayên zazakî <ref>http://members.tripod.com/~zaza_kirmanc/dil/okumayazma.htm#2-1</ref> de ev dengên [[enfatîk]] jî hene ''çh'', ''kh'', ''ph'' û ''th'' û dengên ''rr'' û ''é''. Lê ev deng li hêmû zimanên îranî tune ne, bes tenê bi kurmanjkî û dimilî hene <ref>http://www.omniglot.com/writing/persian.htm (bi farsî enfatîk nîne)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm (bi darî enfatikên kurdî tune ye)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm ( bi peshtûnî dengê enfatîk nin e)</ref> Ev dengên cuda ku di Zazakî/Kirmanckî da hinek bi çh, kh, ph, th nîşan didin mîna dengên Kurmancî têne bilêvkirin. Ev nivîsandina bi du herfan jî hinekî bi pirsgrêke. Lewma gava ku tîpa h tê ber tîpeke din ew jibo ku dengekî hişk bide tê bikarhanîn û di sîstema [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|Alfabeya Fonetîk]] da jî dengên hişk bi lêzêdekirina tîpa h têne nîşandan. Mînak: [t͡ʃʰ], [kʰ], [pʰ], [tʰ]. Lêbelê hinek vê di zazakî de jibo dengên ç, k, p, t, yên nerm bikartînin ku ev jî pirsgirêkekî jibo başfehmkirina xebitandina van tîpan dertîne holê. ==Alfabeya erebî (soranî)== [[Wêne:Kurdish Food - Alder Street - geograph.org.uk - 1717250.jpg|thumb|Tabelaya xwaringeha kurdî li Îngilîstanê ku bi tîpên erebî, bi kurdî û bi tîpên latînî, bi inglîzî hatiye nivîsandin.]] Alfabeya [[soranî]] bi piranî bi [[alfabeya farisî]] ya guhertî ya ku ji 33 tîpan pêk tê, ji aliyê Seîd [[Kaban Sedqî]] ve hatiye nivîsandin. Berevajî [[alfabeya farisî]] ku abced e, kurdiya navendî hema bêje alfabeyeke rast e ku tê de dengdêran wek konsonantan dihesibînin. Di kurdiya [[soranî]] de dengên kurdiya [[kurmancî]] bi temamî tine. Kurdiya [[soranî]] ya nivîskî jî xwe dispêre konteksa dengdêr û konsonantê ji bo ku fonemên u/w û î/y ji hev cuda bi kar bîne. Di wê de du konsonantên farîngeal û her weha frîqatîfeke dengbêjî ya ku di [[Zimanê kurdî|kurdî]] de tê bikaranîn nîşan dide. Di kurdiya [[soranî]] ya reformkirî de tîpên "i"-ya ⟨ٮ⟩-yê hene û bi jimarekirina "w"-ê bi ⟨ڡ⟩-ya bi serketî di navbera konsonanta "w" û dengdêra kurt "u" de ji hev cihê dike. Di heman demê de ew dikare bi serfirazî di navbera konsonanta "y" û dengdêra dirêj "î" de bi jimreya "î"-ya ⟨ٽ⟩-yê û dengdêra dirêj "û" bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩-ya bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩ bi awayekî serkeftî cuda bike ya ducarî ⟨و⟩. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya soranî |- | {{lang|ku-Arab|ع}} | {{lang|ku-Arab|ش}} | {{lang|ku-Arab|س}} | {{lang|ku-Arab|ژ}} | {{lang|ku-Arab|ز}} | {{lang|ku-Arab|ڕ}} | {{lang|ku-Arab|ر}} | {{lang|ku-Arab|د}} | {{lang|ku-Arab|خ}} | {{lang|ku-Arab|ح}} | {{lang|ku-Arab|چ}} | {{lang|ku-Arab|ج}} | {{lang|ku-Arab|ت}} | {{lang|ku-Arab|پ}} | {{lang|ku-Arab|ب}} | {{lang|ku-Arab|ا}} | {{lang|ku-Arab|ئـ}} |- | 17 || 16 || 15 || 14 || 13 || 12 || 11 || 10 || 9 || 8 || 7 || 6 || 5 || 4 || 3 || 2 || 1 |- | {{lang|ku-Arab|ێ}} | {{lang|ku-Arab|ی}} | {{lang|ku-Arab|وو}} | {{lang|ku-Arab|ۆ}} | {{lang|ku-Arab|و}} | {{lang|ku-Arab|ە}} | {{lang|ku-Arab|ھ}} | {{lang|ku-Arab|ن}} | {{lang|ku-Arab|م}} | {{lang|ku-Arab|ڵ}} | {{lang|ku-Arab|ل}} | {{lang|ku-Arab|گ}} | {{lang|ku-Arab|ک}} | {{lang|ku-Arab|ق}} | {{lang|ku-Arab|ڤ}} | {{lang|ku-Arab|ف}} | {{lang|ku-Arab|غ}} |- | 34 || 33 || 32 || 31 || 30 || 29 || 28 || 27 || 26 || 25 || 24 || 23 || 22 || 21 || 20 || 19 || 18 |} == Alfabeya latînî (kirmaşanî) == Kirmaşanî zarava sereke ya [[Kurdiya Başûrî]] ye. Kirmaşanî ji bilî çend guhertinek heman alfabeya Hawarê bi kar tîne. Di alfabeya Kirmaşanî de 33 deng hene. Sedema cudahiya navbera tîpên alfbaya Hawar û Kirmaşanî ew e ku li zarava Kirmaşanî dengên ł, ň, ř, ü weke fonem hene lê dengên ê&o nîne.<ref>[https://books.google.com/books?id=6lgFBgAAQBAJ&dq=kurdish+phrasebook&source=gbs_navlinks_s Kirmaşanî Kurdish Phrasebook]</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=0LnEVsancAE&feature=youtu.be] <big><center> {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |- |bgcolor="#EFEFEF" align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên girek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[A]] |width=3% align="center"|[[B]] |width=3% align="center"|[[C]] |width=3% align="center"|[[Ç]] |width=3% align="center"|[[D]] |width=3% align="center"|[[E]] |width=3% align="center"|[[F]] |width=3% align="center"|[[G]] |width=3% align="center"|[[H]] |width=3% align="center"|[[I]] |width=3% align="center"|[[Î]] |width=3% align="center"|[[J]] |width=3% align="center"|[[K]] |width=3% align="center"|[[L]] |width=3% align="center"|[[Ł]] |width=3% align="center"|[[M]] |width=3% align="center"|[[N]] |width=3% align="center"|[[Ň]] |width=3% align="center"|[[P]] |width=3% align="center"|[[Q]] |width=3% align="center"|[[R]] |width=3% align="center"|[[Ř]] |width=3% align="center"|[[S]] |width=3% align="center"|[[Ş]] |width=3% align="center"|[[T]] |width=3% align="center"|[[U]] |width=3% align="center"|[[Û]] |width=3% align="center"|[[Ü]] |width=3% align="center"|[[V]] |width=3% align="center"|[[W]] |width=3% align="center"|[[X]] |width=3% align="center"|[[Y]] |width=3% align="center"|[[Z]] |- |align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên hûrek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[a]] |width=3% align="center"|[[b]] |width=3% align="center"|[[c]] |width=3% align="center"|[[ç]] |width=3% align="center"|[[d]] |width=3% align="center"|[[e]] |width=3% align="center"|[[f]] |width=3% align="center"|[[g]] |width=3% align="center"|[[h]] |width=3% align="center"|[[i]] |width=3% align="center"|[[î]] |width=3% align="center"|[[j]] |width=3% align="center"|[[k]] |width=3% align="center"|[[l]] |width=3% align="center"|[[ł]] |width=3% align="center"|[[m]] |width=3% align="center"|[[n]] |width=3% align="center"|[[ň]] |width=3% align="center"|[[p]] |width=3% align="center"|[[q]] |width=3% align="center"|[[r]] |width=3% align="center"|[[ř]] |width=3% align="center"|[[s]] |width=3% align="center"|[[ş]] |width=3% align="center"|[[t]] |width=3% align="center"|[[u]] |width=3% align="center"|[[û]] |width=3% align="center"|[[ü]] |width=3% align="center"|[[v]] |width=3% align="center"|[[w]] |width=3% align="center"|[[x]] |width=3% align="center"|[[y]] |width=3% align="center"|[[z]] |} </center> </big> ==Alfabeyên dîrokî== ===Nivîsa kurdî ya kevn=== Elfabeya kurdî ya kevin ji aliyê nivîskarê navdar ê misilman Îbnî Wehşiye di pirtûka xwe ya bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an de hatiye nivîsandin de hatiye belgekirin. Her wiha hatiye îdiakirin ku tîpên kurdî yên kevin jî mîna çend tîpên din ên ku di pirtûka [[Îbn Waşiye]] de hatine dîtin, dahênanên fantastîk in. ===Alafabeya kîrîlî=== Sîstema sêyem e ku ji bo (kurmancîaxivê) kurdên Yekîtîya Sovyeta berê, bi taybetî li Ermenîstanê, tê bikaranîn, alfabeya kîrîlî ye ku ji 40 tîpan pêk tê, hatiye bikaranîn. Alfabeya kirîlî di sala 1946an de ji aliyê Heciyê Cindî ve hatiye amadekirin. == Nivîsên bi hemû dengên kurdî == * Lêvegera rêzimana Kurdî"<ref>http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (rêzimana Kurdî li ser malpera fermî ya "Kurmancên bakurê Xorasanê)</ref>, nivîskar "Arşek BARAVÎ. * Pêrnavên Kurdî, Kurdish studies<ref name="scribd.com"/>. * Li ser pirsa alfabê<ref name="amidakurd.net"/><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2012-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121122003246/http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |url-status=dead }}</ref>. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdan == * [http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm Kurtedîroka alfabên ku kurdan bikaranîne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080919114438/http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm |date=2008-09-19 }} * [https://web.archive.org/web/20090531071803/http://landofkarda.blogspot.com/2009/02/kurdish-avestan-alphabet.html Alfabeya Kurdî ya Avestayî] *[https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide] {{Zaravayên zimanê kurdî}} {{tîp}} [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] 9ekz2xtogobwxhtjgoxahekh4aobewz 1095790 1095789 2022-08-20T19:43:44Z Penaber49 39672 /* Alafabeya kîrîlî */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Masî soratî.PNG|thumb|Alfabeya kurdî ya kevn e ku ji pirtûka Şewq el-Musteham fî marîfet rumuz el-alqlam, di sala 856an de ji aliyê Îbn Wehşiya, hatiye bikaranîn.]] '''Alfabeyên kurdî''', tevahiya sîstemên alfabeyan e ku bi alfabeyên cîhereng ji aliyê [[Kurd|kurdan]] ve li herêmên [[Kurdistan|Kurdistanê]] û li welatên din ên ku [[kurd]] lê dijîn, bi [[zimanê kurdî]] hatine bikaranîn. Di nav van alfabeyan de [[Alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], [[Alfabeya Kurdî ya Erebî|erebî]] û alfabeya [[Alfabeya Kurdî ya Kirîlî|kirîlî]] hene. Li [[Kurdistana Bakur]] û [[Rojavaya Kurdistanê]] [[alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], li [[Rojhilata Kurdistanê]] û Başûr [[alfabeya Kurdî ya Erebî|alfabeya erebî]], li Komarên Sovyetistana kevn jî alfabeya kirîlî ji aliyê kurdan ve di demên cûda de hatiye bikaranîn û di roja îro de jî alafabeya latînî ya kurdî bi awayekî berfireh tê bikar anîn. Piştî belavbûna sîstema sovyetî, hinek kurdên Sovyetistana kevn jî dest bi bikaranîna alfabeya latînî kirine. Alfabeyeke kurdî ya herî kevin ji aliyê nivîskarê navdar [[Îbn Wehşiye]] ve di pirtûka wî yê bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an a {{pz}} de hatiye nivîsandin, hatiye belgekirin. [[Zimanê kurdî]] herî zêde bi du alfabeyan têne nivîsandin. Yek ji van alfabeya latînî ya ku ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan]] ve ku di sala 1932an de bi navê alfabeya Bedirxan yan jî alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] (li pey kovara Hawarê), alafabeya duyem jî alfabeya farisî-erebî bi navê alfabeya [[Zimanê kurdî|kurdî]] ya [[soranî]] ye. Alfabeya latînî yan jî alafabeya Hawar di roja îro de wekî alfabeya standard a kurdî ya latînî tê bikaranîn. Alfabeyên ji ku aliyê kurdan ve hatine bikar anîn ev in: * [[Alfabeya kurdî ya ber îslamê]] * [[Xetên avestayî|Alfabeya Avestî]] * [[Alfabeya Masî Soratî]] * [[Alfabeya kurdî ya erebî]] * [[Alfabeya kurdên êzîdî]] * [[Alfabeya Şemo-Marogûlov]] * [[Alfabeya kurdî ya latînî]] * [[Alfabeya kurdî ya kîrîlî]] * [[Alfabeya kurdî ya ermenî]] * [[Elifbay Kermaşanî]] == Herfên nû ji bo dengên enfatîk == Celadet û Kamûran Alî Berdixan alfabeya kurdî ya bi tipên latînî, ya bi navê [[alfabeya kurdî ya latînî|alfabeya Hawarê]], amade kiriye. Ev alfabe alfabeyeke rihet/hêsan e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2012-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120525071616/http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku herkes bikaribe bi hêsanî hînî nivîsandina kurdî bibe. Lêbelê zimanê kurdan gelek dewlemend e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2013-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130623061515/http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |url-status=dead }}</ref><ref name="amidakurd.net">http://www.amidakurd.net/qunciknivis/d%C3%AEsa_li_ser_pirsa_alfab%C3%AA</ref><ref name="scribd.com">http://www.scribd.com/doc/71798599/pernav</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |access-date=2011-11-17 |archive-date=2012-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120607070716/http://rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.shewirazimanekurdi.com/images/stories/ELIF.pdf{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2011-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111122010921/http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku pirr deng/fonem hene. Lewma li gor çend zimannasan <ref>{{fact}}http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (li ser rûpela 29)</ref><ref>http://www.welateme.info/doc/Pirs-49.doc (Rozad Elî got **Lê mîna ku em dizanin, ji bilî tîpa '' r '' çar tîpên Kurdî yên ''çêwîdeng '' ên din jî hene, ew jî du dengan didin, ew jî ev in: (ç, p, t, k). Û dema ku tîpa '' r '' dubare bibe, gerek em her çar tîpên din jî ji bîr nekin, ew jî bi wê pîvanê werin birin û di bêjeyan de werin dûbarekirin** di besa "Çend Têbîn li Derbarê Hin Mijarên Rêzmanî" de; li ser rûpela 15em, li "Kovara PIRS")</ref> wek Dr. [[Bahîzê Omerî]] (di gotarên wî li kovarên [[Peyv (kovar)|Peyv]] û [[Karwan]]ê) ev tîpên nû, yên ku heta îro (2011) bi giştî nehatin pejirandin, pêşniyaz kirine: * "Ḉ" (çh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 23-24)</ref>. Mînak : ew koḉa bar dikin, ḉiya, * "Ḱ" (kh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24)</ref>. Mînak : şiḱandin, weḱ, nêzîḱ, ḱar, desteḱ, ḱurdî, Ḱurdistan. * "Ṕ" (ph)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24-25)</ref>. Mînak : ṕêrnav. * "T́" (th)<ref name="books.google.fr">http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 25)</ref>. Mînak : ket́in, tişt́, kuşt́in, hat́in. * "Ŕ" (rh) yan jî "RR" (rr)<ref name="books.google.fr"/>. Mînak : ji te ŕa, jêŕ, ew ŕabûbûn, ew ŕêwîne. Mînak : pirr, kirr. Jixwe Celadet Alî Bedirxan jî di kovara [[Hawar]]ê da qala van dengên ç, k, p, t<ref>http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_0008-0160_1960_num_1_3_1441# (li ser rûpela 9'ê)</ref> yên cuda dike, lê wisan dibêje ku hewce nîne ku ji bo her dengekî tîpek di alfabeyê da hebe. Ji bilî van çar dengan dîsa behsa dengên ku di alfabeya klasîk a Kurdî da derbas dibin (û di alfabeya erebî ya soranî de jî hene) herfên hê ح, 'eyn ع û xeyn غ dike. Bona van dengan jî pêşniyar dike ku işareta ¨ bikarbînin, her wiha ev wek ḧ, ë (ä, ï) û ẍ werin nivîsandin.<ref>Hawar, hejmar 1, rûpel 3, Elfabêya Kurdî</ref> Di alfabeya kurdî ya bi tîpên erebî (alfabeya soranî) da, ji bilî dengên ḧê ح, 'eyn/ëyn ع, ẍeyn غ du deng dîsa hene ku di alfabeya kurdî ya bi tîpên latînî da nîn in. Ew jî tîpên ڕ û ڵ ne ku em dikarin bi '''rr''' û '''ll''' binivîsin. Tîpên "Ḉ, Ḱ, Ṕ, Ṙ, Ṫ", yânî dengên "çh, kh, ph, rh, th" ji hemû zimanên îranî ango hindû-îranî tenê di kurmancî û dimilî/kirmanckî de hene. Helbestvan û zanyarê kurd Şêx Evdirehmanê Aqtepi, di pirtûka xwe ya bi navê Dîwan, behsa van tîpan dike û dibêje kafa kurdî cuda ye ji kafa erebî û tîpên p, ç, t, k bi du u sê cûran nîşan dide.{{Çavk}} === Alfabeyên kurmancî, ''yekgirtú'' û soranî === {|class=wikitable |- ! rowspan="2"| Latînî || rowspan="2"| Yekgirtú || rowspan="2"| Kirîlî || colspan="4"| Soranî || rowspan="2"| [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|IPA]] |- style="font-size:90%" ! tîpa tenê || tîpa destpêkê || tîpa naverastê || tîpa dawiyê |- align="center" | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">ا</font> | <font size="3">ئا</font> | colspan="1" | — |<font size="3">ـا</font> | {{IPA|[aː]}} |- align="center" | <font size="3">B b </font> | <font size="3">B b </font> | <font size="3">Б б </font> | <font size="3">ﺏ</font> | <font size="3">ﺑ</font> | <font size="3">ـبـ</font> | <font size="3">ـب</font> | {{IPA|[b]}} |- align="center" | <font size="3">C c </font> | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Щ щ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـجـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـج}}</font> | {{IPA|[d͡ʒ]}} |- align="center" | <font size="3">Ç ç </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">Ч ч </font> | <font size="3">{{ziman|ar|چ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﭼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچ}}</font> | {{IPA|[t͡ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">D d </font> | <font size="3">D d </font> | <font size="3">Д д </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺩ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ــد}}</font> | {{IPA|[d]}} |- align="center" ﮫﺋﮫ ﮦ | <font size="3">E e </font> | <font size="3">E e </font> | <font size="3">Ә ә </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮦ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﮫ}}</font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ﮫ}}</font> | {{IPA|[ɛ]}} |- align="center" | <font size="3">Ê ê </font> | <font size="3">É é </font> | <font size="3">E e<br>(Э э) </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ێ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێ}}</font> | {{IPA|[eː]}} |- align="center" | <font size="3">F f </font> | <font size="3">F f </font> | <font size="3">Ф ф </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻑ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻓ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـفـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻒ}}</font> | {{IPA|[f]}} |- align="center" | <font size="3">G g </font> | <font size="3">G g </font> | <font size="3">Г г </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮒ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮔ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـگـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـگ }}</font> | {{IPA|[ɡ]}} |- align="center" | <font size="3">H h </font> | <font size="3">H h </font> | <font size="3">h h </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـهـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـهـ}}</font> | {{IPA|[h]}} |- align="center" | <font size="3"> (Ḧ ḧ) </font> | <font size="3">H' h' </font> | <font size="3">h’ h’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ح}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|حـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـحـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـح}}</font> | [[ħ|{{IPA|[ħ]}}]] |- align="center" | <font size="3"> (') </font> | <font size="3"> ' </font> | <font size="3"> — </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ع}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|عـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـعـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـع}}</font> | [[ʕ|{{IPA|[ʕ]}}]] |- align="center" | <font size="3">I i </font> | <font size="3">I i </font> | <font size="3">Ь ь </font> | colspan="4" | — | [[ɯ|{{IPA|[ɯ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Î î </font> | <font size="3">Í í </font> | <font size="3">И и </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﯾ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـيـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯽ}}</font> | {{IPA|[iː]}} |- align="center" | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Jh jh </font> | <font size="3">Ж ж </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـژ }}</font> | [[ʒ|{{IPA|[ʒ]}}]] |- align="center" | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮎ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮐ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـکـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮏ}}</font> | {{IPA|[k]}} |- align="center" | <font size="3">L l </font> | <font size="3">L l </font> | <font size="3">Л л </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـلـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـل }}</font> | {{IPA|[l]}} |- align="center" | <font size="3"> (ll) </font> | <font size="3">ll </font> | <font size="3">Л’ л’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڵـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـڵ}}</font> | {{IPA|[lˁ]}} |- align="center" | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻡ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻣ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـمـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـم}}</font> |{{IPA|[m]}} |- align="center" | <font size="3">N n </font> | <font size="3">N n </font> | <font size="3">Н н </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـنـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـن}}</font> |{{IPA|[n]}} |- align="center" | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ۆ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئۆ}}</font> | colspan="1" | - | <font size="3">{{ziman|ar|ـۆ}}</font> | {{IPA|[oː]}} |- align="center" | <font size="3">P p </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">П п </font> | <font size="3">{{ziman|ar|پ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|پــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپ}}</font> | {{IPA|[p]}} |- align="center" | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـقـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـق}}</font> | {{IPA|[q]}} |- align="center" | <font size="3">R r </font> | <font size="3">R r </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـر}}</font> | {{IPA|[ɾ]}} |- align="center" | <font size="3">(rr) </font> | <font size="3"> rr </font> | <font size="3">Р’ р’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڕ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـڕ}}</font> | {{IPA|[r]}} |- align="center" | <font size="3">S s </font> | <font size="3">S s </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺱ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺳ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـسـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـس}}</font> | {{IPA|[s]}} |- align="center" | <font size="3">Ş ş </font> | <font size="3">Sh sh </font> | <font size="3">Ш ш </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺷ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـشـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـش }}</font> | {{IPA|[ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T т </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـتـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـت}}</font> | {{IPA|[t]}} |- align="center" | <font size="3">U u </font> | <font size="3">U u </font> | <font size="3">Ö ö </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[œ]}} |- align="center" | <font size="3">Û û </font> | <font size="3">Ú ú </font> | <font size="3">У у </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـوﻭ}}</font> | {{IPA|[uː]}} |- align="center" | colspan="1" | <font size="3">— </font> | colspan="1" | <font size="3">Ù ù </font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ۊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـۊ}}</font> | [[ʉ|{{IPA|[ʉː]}}]] |- align="center" | <font size="3">V v </font> | <font size="3">V v </font> | <font size="3">B в </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڤ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤ}}</font> | {{IPA|[v]}} |- align="center" | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[w]}} |- align="center" | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخ}}</font> | {{IPA|[x]}} |- align="center" | <font size="3">(Ẍ ẍ)</font> | <font size="3">X' x'</font> | <font size="3">Ѓ ѓ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻍ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻏ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغ}}</font> | [[ʁ|{{IPA|[ʁ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Й й </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|يـ}}</font> | colspan="2" | — | {{IPA|[j]}} |- align="center" | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">З з </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺯ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـز}}</font> | {{IPA|[z]}} |} ==Alfabeya latînî== ===Alfabeya Hawar=== Alfabeya kurdî ya latînî bi giranî ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] ve hatiye çêkirin ku di destpêkê de hevkariya [[Tewfîq Wehbî]] ku di sala 1931ê de li Iraqê jiyan kiriye, xwestibû. Lê piştî ku ev çend meh bûn tu bersiv ji Wehbî nehat, wî û birayê xwe [[Kamiran Alî Bedirxan|Kamuran Alî Bedirxan]] di sala 1932an de biryar dan ku alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] bidin destpêkirin.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/266073591|title=Le mouvement kurde de Turquie en exil : continuités et discontinuités du nationalisme kurde sous le mandat français en Syrie et au Liban (1925-1946)|last=Tejel|first=Jordi|date=2007|publisher=Peter Lang|isbn=978-3-03911-209-8|location=Bern|oclc=266073591}}</ref> [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] armanc dikir ku alfabeyeke ku du tîpan ji bo temsîlkirina yek dengî bi kar neanîne biafirîne. Ji ber ku kurdên li [[Bakurê Kurdistanê]] û [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] berê xwe da alfabeya tirkî ya latînî, wî alfabeyek çêkir ku bi taybetî ji bo kurdên [[Bakurê Kurdistanê]] bigihêje. Hinek lêkolîneran pêşniyar kirine ku li ser alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] ya Bedirxan zêdekirinên hindik bên kirin ku ew ji bikarhêneran re xweştir bibe.<ref>{{Cite journal|last=Bahadur|first=Muhamadreza|title=Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide|url=https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide}}</ref> Zêdekirin bi dengên ku di alfabeya kurdiya soranî de tên nimandin, di alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] de hene. Lêkolîneran pêşniyar kirin ku ev alfabeya berfireh bibe alfabeya kurdî ya latînî. Karakterên din ên pêşniyarkirî tîpên Ł, Ň, Ř û Ü ne. Kurdiya [[kurmancî]] yê zimanê kurdî bi alfabeya latînî ya berfireh hatiye nivîsandin ku ji 26 tîpên [[Alfabeya latînî|Alfabeya Latînî]] ya bingehîn ya ISO û ji 5 tîpên bi diyakrîtîk pêk tê ku bi giştî bi 31 ​​tîpan (her yek tîpek mezin û piçûk hene) tê nivîsandin. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya Hawar |- |1||2||3||4||5||6||7||8||9||10||11||12||13||14||15||16||17||18||19||20 |21||22||23||24||25||26||27||28||29||30||31 |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên mezin (tîpên mezin jî tê gotin)''' |- |A||B||C||Ç||D||E||Ê||F||G||H||I||Î||J||K||L||M||N||O||P||Q||R||S||Ş||T |U||Û||V||W||X||Y||Z |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên biçûk (tîpên biçûk jî tê gotin) |- |a||b||c||ç||d||e||ê||f||g||h||i||î||j||k||l||m||n||o||p||q||r||s||ş||t |u||û||v||w||x||y||z |} == Alfabeya latînî (zazakî) == Herweha di zaravayên zazakî <ref>http://members.tripod.com/~zaza_kirmanc/dil/okumayazma.htm#2-1</ref> de ev dengên [[enfatîk]] jî hene ''çh'', ''kh'', ''ph'' û ''th'' û dengên ''rr'' û ''é''. Lê ev deng li hêmû zimanên îranî tune ne, bes tenê bi kurmanjkî û dimilî hene <ref>http://www.omniglot.com/writing/persian.htm (bi farsî enfatîk nîne)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm (bi darî enfatikên kurdî tune ye)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm ( bi peshtûnî dengê enfatîk nin e)</ref> Ev dengên cuda ku di Zazakî/Kirmanckî da hinek bi çh, kh, ph, th nîşan didin mîna dengên Kurmancî têne bilêvkirin. Ev nivîsandina bi du herfan jî hinekî bi pirsgrêke. Lewma gava ku tîpa h tê ber tîpeke din ew jibo ku dengekî hişk bide tê bikarhanîn û di sîstema [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|Alfabeya Fonetîk]] da jî dengên hişk bi lêzêdekirina tîpa h têne nîşandan. Mînak: [t͡ʃʰ], [kʰ], [pʰ], [tʰ]. Lêbelê hinek vê di zazakî de jibo dengên ç, k, p, t, yên nerm bikartînin ku ev jî pirsgirêkekî jibo başfehmkirina xebitandina van tîpan dertîne holê. ==Alfabeya erebî (soranî)== [[Wêne:Kurdish Food - Alder Street - geograph.org.uk - 1717250.jpg|thumb|Tabelaya xwaringeha kurdî li Îngilîstanê ku bi tîpên erebî, bi kurdî û bi tîpên latînî, bi inglîzî hatiye nivîsandin.]] Alfabeya [[soranî]] bi piranî bi [[alfabeya farisî]] ya guhertî ya ku ji 33 tîpan pêk tê, ji aliyê Seîd [[Kaban Sedqî]] ve hatiye nivîsandin. Berevajî [[alfabeya farisî]] ku abced e, kurdiya navendî hema bêje alfabeyeke rast e ku tê de dengdêran wek konsonantan dihesibînin. Di kurdiya [[soranî]] de dengên kurdiya [[kurmancî]] bi temamî tine. Kurdiya [[soranî]] ya nivîskî jî xwe dispêre konteksa dengdêr û konsonantê ji bo ku fonemên u/w û î/y ji hev cuda bi kar bîne. Di wê de du konsonantên farîngeal û her weha frîqatîfeke dengbêjî ya ku di [[Zimanê kurdî|kurdî]] de tê bikaranîn nîşan dide. Di kurdiya [[soranî]] ya reformkirî de tîpên "i"-ya ⟨ٮ⟩-yê hene û bi jimarekirina "w"-ê bi ⟨ڡ⟩-ya bi serketî di navbera konsonanta "w" û dengdêra kurt "u" de ji hev cihê dike. Di heman demê de ew dikare bi serfirazî di navbera konsonanta "y" û dengdêra dirêj "î" de bi jimreya "î"-ya ⟨ٽ⟩-yê û dengdêra dirêj "û" bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩-ya bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩ bi awayekî serkeftî cuda bike ya ducarî ⟨و⟩. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya soranî |- | {{lang|ku-Arab|ع}} | {{lang|ku-Arab|ش}} | {{lang|ku-Arab|س}} | {{lang|ku-Arab|ژ}} | {{lang|ku-Arab|ز}} | {{lang|ku-Arab|ڕ}} | {{lang|ku-Arab|ر}} | {{lang|ku-Arab|د}} | {{lang|ku-Arab|خ}} | {{lang|ku-Arab|ح}} | {{lang|ku-Arab|چ}} | {{lang|ku-Arab|ج}} | {{lang|ku-Arab|ت}} | {{lang|ku-Arab|پ}} | {{lang|ku-Arab|ب}} | {{lang|ku-Arab|ا}} | {{lang|ku-Arab|ئـ}} |- | 17 || 16 || 15 || 14 || 13 || 12 || 11 || 10 || 9 || 8 || 7 || 6 || 5 || 4 || 3 || 2 || 1 |- | {{lang|ku-Arab|ێ}} | {{lang|ku-Arab|ی}} | {{lang|ku-Arab|وو}} | {{lang|ku-Arab|ۆ}} | {{lang|ku-Arab|و}} | {{lang|ku-Arab|ە}} | {{lang|ku-Arab|ھ}} | {{lang|ku-Arab|ن}} | {{lang|ku-Arab|م}} | {{lang|ku-Arab|ڵ}} | {{lang|ku-Arab|ل}} | {{lang|ku-Arab|گ}} | {{lang|ku-Arab|ک}} | {{lang|ku-Arab|ق}} | {{lang|ku-Arab|ڤ}} | {{lang|ku-Arab|ف}} | {{lang|ku-Arab|غ}} |- | 34 || 33 || 32 || 31 || 30 || 29 || 28 || 27 || 26 || 25 || 24 || 23 || 22 || 21 || 20 || 19 || 18 |} == Alfabeya latînî (kirmaşanî) == Kirmaşanî zarava sereke ya [[Kurdiya Başûrî]] ye. Kirmaşanî ji bilî çend guhertinek heman alfabeya Hawarê bi kar tîne. Di alfabeya Kirmaşanî de 33 deng hene. Sedema cudahiya navbera tîpên alfbaya Hawar û Kirmaşanî ew e ku li zarava Kirmaşanî dengên ł, ň, ř, ü weke fonem hene lê dengên ê&o nîne.<ref>[https://books.google.com/books?id=6lgFBgAAQBAJ&dq=kurdish+phrasebook&source=gbs_navlinks_s Kirmaşanî Kurdish Phrasebook]</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=0LnEVsancAE&feature=youtu.be] <big><center> {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |- |bgcolor="#EFEFEF" align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên girek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[A]] |width=3% align="center"|[[B]] |width=3% align="center"|[[C]] |width=3% align="center"|[[Ç]] |width=3% align="center"|[[D]] |width=3% align="center"|[[E]] |width=3% align="center"|[[F]] |width=3% align="center"|[[G]] |width=3% align="center"|[[H]] |width=3% align="center"|[[I]] |width=3% align="center"|[[Î]] |width=3% align="center"|[[J]] |width=3% align="center"|[[K]] |width=3% align="center"|[[L]] |width=3% align="center"|[[Ł]] |width=3% align="center"|[[M]] |width=3% align="center"|[[N]] |width=3% align="center"|[[Ň]] |width=3% align="center"|[[P]] |width=3% align="center"|[[Q]] |width=3% align="center"|[[R]] |width=3% align="center"|[[Ř]] |width=3% align="center"|[[S]] |width=3% align="center"|[[Ş]] |width=3% align="center"|[[T]] |width=3% align="center"|[[U]] |width=3% align="center"|[[Û]] |width=3% align="center"|[[Ü]] |width=3% align="center"|[[V]] |width=3% align="center"|[[W]] |width=3% align="center"|[[X]] |width=3% align="center"|[[Y]] |width=3% align="center"|[[Z]] |- |align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên hûrek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[a]] |width=3% align="center"|[[b]] |width=3% align="center"|[[c]] |width=3% align="center"|[[ç]] |width=3% align="center"|[[d]] |width=3% align="center"|[[e]] |width=3% align="center"|[[f]] |width=3% align="center"|[[g]] |width=3% align="center"|[[h]] |width=3% align="center"|[[i]] |width=3% align="center"|[[î]] |width=3% align="center"|[[j]] |width=3% align="center"|[[k]] |width=3% align="center"|[[l]] |width=3% align="center"|[[ł]] |width=3% align="center"|[[m]] |width=3% align="center"|[[n]] |width=3% align="center"|[[ň]] |width=3% align="center"|[[p]] |width=3% align="center"|[[q]] |width=3% align="center"|[[r]] |width=3% align="center"|[[ř]] |width=3% align="center"|[[s]] |width=3% align="center"|[[ş]] |width=3% align="center"|[[t]] |width=3% align="center"|[[u]] |width=3% align="center"|[[û]] |width=3% align="center"|[[ü]] |width=3% align="center"|[[v]] |width=3% align="center"|[[w]] |width=3% align="center"|[[x]] |width=3% align="center"|[[y]] |width=3% align="center"|[[z]] |} </center> </big> ==Alfabeyên dîrokî== ===Nivîsa kurdî ya kevn=== Elfabeya kurdî ya kevin ji aliyê nivîskarê navdar ê misilman Îbnî Wehşiye di pirtûka xwe ya bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an de hatiye nivîsandin de hatiye belgekirin. Her wiha hatiye îdiakirin ku tîpên kurdî yên kevin jî mîna çend tîpên din ên ku di pirtûka [[Îbn Waşiye]] de hatine dîtin, dahênanên fantastîk in. ===Alafabeya kîrîlî=== Sîstema sêyem e ku ji bo (kurmancîaxivê) kurdên Yekîtîya Sovyeta berê, bi taybetî li Ermenîstanê, tê bikaranîn, alfabeya kîrîlî ye ku ji 40 tîpan pêk tê, hatiye bikaranîn. Alfabeya kirîlî di sala 1946an de ji aliyê Heciyê Cindî ve hatiye amadekirin. {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|А а}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Б б}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|В в}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Г г}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Г’ г’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Д д}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Е е}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ә ә}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ә’ ә’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ж ж}} |- | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|З з}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|И и}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Й й}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|К к}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|К’ к’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Л л}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|М м}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Н н}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|О о}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ӧ ӧ}} |- | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|П п}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|П’ п’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Р р}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Р’ р’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|С с}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Т т}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Т’ т’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|У у}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ф ф}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Х х}} |- | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Һ һ}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Һ’ һ’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ч ч}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ч’ ч’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ш ш}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Щ щ}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ь ь}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Э э}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|[[Ԛ]] ԛ}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|[[Ԝ]] ԝ}} |} == Nivîsên bi hemû dengên kurdî == * Lêvegera rêzimana Kurdî"<ref>http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (rêzimana Kurdî li ser malpera fermî ya "Kurmancên bakurê Xorasanê)</ref>, nivîskar "Arşek BARAVÎ. * Pêrnavên Kurdî, Kurdish studies<ref name="scribd.com"/>. * Li ser pirsa alfabê<ref name="amidakurd.net"/><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2012-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121122003246/http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |url-status=dead }}</ref>. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdan == * [http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm Kurtedîroka alfabên ku kurdan bikaranîne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080919114438/http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm |date=2008-09-19 }} * [https://web.archive.org/web/20090531071803/http://landofkarda.blogspot.com/2009/02/kurdish-avestan-alphabet.html Alfabeya Kurdî ya Avestayî] *[https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide] {{Zaravayên zimanê kurdî}} {{tîp}} [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] 985wfv0ci9puv1vssg5qmsi98govde7 1095791 1095790 2022-08-20T19:45:00Z Penaber49 39672 /* Alafabeya kîrîlî */ wikitext text/x-wiki [[Wêne:Masî soratî.PNG|thumb|Alfabeya kurdî ya kevn e ku ji pirtûka Şewq el-Musteham fî marîfet rumuz el-alqlam, di sala 856an de ji aliyê Îbn Wehşiya, hatiye bikaranîn.]] '''Alfabeyên kurdî''', tevahiya sîstemên alfabeyan e ku bi alfabeyên cîhereng ji aliyê [[Kurd|kurdan]] ve li herêmên [[Kurdistan|Kurdistanê]] û li welatên din ên ku [[kurd]] lê dijîn, bi [[zimanê kurdî]] hatine bikaranîn. Di nav van alfabeyan de [[Alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], [[Alfabeya Kurdî ya Erebî|erebî]] û alfabeya [[Alfabeya Kurdî ya Kirîlî|kirîlî]] hene. Li [[Kurdistana Bakur]] û [[Rojavaya Kurdistanê]] [[alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], li [[Rojhilata Kurdistanê]] û Başûr [[alfabeya Kurdî ya Erebî|alfabeya erebî]], li Komarên Sovyetistana kevn jî alfabeya kirîlî ji aliyê kurdan ve di demên cûda de hatiye bikaranîn û di roja îro de jî alafabeya latînî ya kurdî bi awayekî berfireh tê bikar anîn. Piştî belavbûna sîstema sovyetî, hinek kurdên Sovyetistana kevn jî dest bi bikaranîna alfabeya latînî kirine. Alfabeyeke kurdî ya herî kevin ji aliyê nivîskarê navdar [[Îbn Wehşiye]] ve di pirtûka wî yê bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an a {{pz}} de hatiye nivîsandin, hatiye belgekirin. [[Zimanê kurdî]] herî zêde bi du alfabeyan têne nivîsandin. Yek ji van alfabeya latînî ya ku ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan]] ve ku di sala 1932an de bi navê alfabeya Bedirxan yan jî alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] (li pey kovara Hawarê), alafabeya duyem jî alfabeya farisî-erebî bi navê alfabeya [[Zimanê kurdî|kurdî]] ya [[soranî]] ye. Alfabeya latînî yan jî alafabeya Hawar di roja îro de wekî alfabeya standard a kurdî ya latînî tê bikaranîn. Alfabeyên ji ku aliyê kurdan ve hatine bikar anîn ev in: * [[Alfabeya kurdî ya ber îslamê]] * [[Xetên avestayî|Alfabeya Avestî]] * [[Alfabeya Masî Soratî]] * [[Alfabeya kurdî ya erebî]] * [[Alfabeya kurdên êzîdî]] * [[Alfabeya Şemo-Marogûlov]] * [[Alfabeya kurdî ya latînî]] * [[Alfabeya kurdî ya kîrîlî]] * [[Alfabeya kurdî ya ermenî]] * [[Elifbay Kermaşanî]] == Herfên nû ji bo dengên enfatîk == Celadet û Kamûran Alî Berdixan alfabeya kurdî ya bi tipên latînî, ya bi navê [[alfabeya kurdî ya latînî|alfabeya Hawarê]], amade kiriye. Ev alfabe alfabeyeke rihet/hêsan e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2012-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120525071616/http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku herkes bikaribe bi hêsanî hînî nivîsandina kurdî bibe. Lêbelê zimanê kurdan gelek dewlemend e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2013-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130623061515/http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |url-status=dead }}</ref><ref name="amidakurd.net">http://www.amidakurd.net/qunciknivis/d%C3%AEsa_li_ser_pirsa_alfab%C3%AA</ref><ref name="scribd.com">http://www.scribd.com/doc/71798599/pernav</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |access-date=2011-11-17 |archive-date=2012-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120607070716/http://rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.shewirazimanekurdi.com/images/stories/ELIF.pdf{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2011-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111122010921/http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku pirr deng/fonem hene. Lewma li gor çend zimannasan <ref>{{fact}}http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (li ser rûpela 29)</ref><ref>http://www.welateme.info/doc/Pirs-49.doc (Rozad Elî got **Lê mîna ku em dizanin, ji bilî tîpa '' r '' çar tîpên Kurdî yên ''çêwîdeng '' ên din jî hene, ew jî du dengan didin, ew jî ev in: (ç, p, t, k). Û dema ku tîpa '' r '' dubare bibe, gerek em her çar tîpên din jî ji bîr nekin, ew jî bi wê pîvanê werin birin û di bêjeyan de werin dûbarekirin** di besa "Çend Têbîn li Derbarê Hin Mijarên Rêzmanî" de; li ser rûpela 15em, li "Kovara PIRS")</ref> wek Dr. [[Bahîzê Omerî]] (di gotarên wî li kovarên [[Peyv (kovar)|Peyv]] û [[Karwan]]ê) ev tîpên nû, yên ku heta îro (2011) bi giştî nehatin pejirandin, pêşniyaz kirine: * "Ḉ" (çh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 23-24)</ref>. Mînak : ew koḉa bar dikin, ḉiya, * "Ḱ" (kh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24)</ref>. Mînak : şiḱandin, weḱ, nêzîḱ, ḱar, desteḱ, ḱurdî, Ḱurdistan. * "Ṕ" (ph)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24-25)</ref>. Mînak : ṕêrnav. * "T́" (th)<ref name="books.google.fr">http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 25)</ref>. Mînak : ket́in, tişt́, kuşt́in, hat́in. * "Ŕ" (rh) yan jî "RR" (rr)<ref name="books.google.fr"/>. Mînak : ji te ŕa, jêŕ, ew ŕabûbûn, ew ŕêwîne. Mînak : pirr, kirr. Jixwe Celadet Alî Bedirxan jî di kovara [[Hawar]]ê da qala van dengên ç, k, p, t<ref>http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_0008-0160_1960_num_1_3_1441# (li ser rûpela 9'ê)</ref> yên cuda dike, lê wisan dibêje ku hewce nîne ku ji bo her dengekî tîpek di alfabeyê da hebe. Ji bilî van çar dengan dîsa behsa dengên ku di alfabeya klasîk a Kurdî da derbas dibin (û di alfabeya erebî ya soranî de jî hene) herfên hê ح, 'eyn ع û xeyn غ dike. Bona van dengan jî pêşniyar dike ku işareta ¨ bikarbînin, her wiha ev wek ḧ, ë (ä, ï) û ẍ werin nivîsandin.<ref>Hawar, hejmar 1, rûpel 3, Elfabêya Kurdî</ref> Di alfabeya kurdî ya bi tîpên erebî (alfabeya soranî) da, ji bilî dengên ḧê ح, 'eyn/ëyn ع, ẍeyn غ du deng dîsa hene ku di alfabeya kurdî ya bi tîpên latînî da nîn in. Ew jî tîpên ڕ û ڵ ne ku em dikarin bi '''rr''' û '''ll''' binivîsin. Tîpên "Ḉ, Ḱ, Ṕ, Ṙ, Ṫ", yânî dengên "çh, kh, ph, rh, th" ji hemû zimanên îranî ango hindû-îranî tenê di kurmancî û dimilî/kirmanckî de hene. Helbestvan û zanyarê kurd Şêx Evdirehmanê Aqtepi, di pirtûka xwe ya bi navê Dîwan, behsa van tîpan dike û dibêje kafa kurdî cuda ye ji kafa erebî û tîpên p, ç, t, k bi du u sê cûran nîşan dide.{{Çavk}} === Alfabeyên kurmancî, ''yekgirtú'' û soranî === {|class=wikitable |- ! rowspan="2"| Latînî || rowspan="2"| Yekgirtú || rowspan="2"| Kirîlî || colspan="4"| Soranî || rowspan="2"| [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|IPA]] |- style="font-size:90%" ! tîpa tenê || tîpa destpêkê || tîpa naverastê || tîpa dawiyê |- align="center" | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">ا</font> | <font size="3">ئا</font> | colspan="1" | — |<font size="3">ـا</font> | {{IPA|[aː]}} |- align="center" | <font size="3">B b </font> | <font size="3">B b </font> | <font size="3">Б б </font> | <font size="3">ﺏ</font> | <font size="3">ﺑ</font> | <font size="3">ـبـ</font> | <font size="3">ـب</font> | {{IPA|[b]}} |- align="center" | <font size="3">C c </font> | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Щ щ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـجـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـج}}</font> | {{IPA|[d͡ʒ]}} |- align="center" | <font size="3">Ç ç </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">Ч ч </font> | <font size="3">{{ziman|ar|چ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﭼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچ}}</font> | {{IPA|[t͡ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">D d </font> | <font size="3">D d </font> | <font size="3">Д д </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺩ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ــد}}</font> | {{IPA|[d]}} |- align="center" ﮫﺋﮫ ﮦ | <font size="3">E e </font> | <font size="3">E e </font> | <font size="3">Ә ә </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮦ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﮫ}}</font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ﮫ}}</font> | {{IPA|[ɛ]}} |- align="center" | <font size="3">Ê ê </font> | <font size="3">É é </font> | <font size="3">E e<br>(Э э) </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ێ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێ}}</font> | {{IPA|[eː]}} |- align="center" | <font size="3">F f </font> | <font size="3">F f </font> | <font size="3">Ф ф </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻑ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻓ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـفـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻒ}}</font> | {{IPA|[f]}} |- align="center" | <font size="3">G g </font> | <font size="3">G g </font> | <font size="3">Г г </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮒ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮔ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـگـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـگ }}</font> | {{IPA|[ɡ]}} |- align="center" | <font size="3">H h </font> | <font size="3">H h </font> | <font size="3">h h </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـهـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـهـ}}</font> | {{IPA|[h]}} |- align="center" | <font size="3"> (Ḧ ḧ) </font> | <font size="3">H' h' </font> | <font size="3">h’ h’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ح}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|حـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـحـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـح}}</font> | [[ħ|{{IPA|[ħ]}}]] |- align="center" | <font size="3"> (') </font> | <font size="3"> ' </font> | <font size="3"> — </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ع}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|عـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـعـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـع}}</font> | [[ʕ|{{IPA|[ʕ]}}]] |- align="center" | <font size="3">I i </font> | <font size="3">I i </font> | <font size="3">Ь ь </font> | colspan="4" | — | [[ɯ|{{IPA|[ɯ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Î î </font> | <font size="3">Í í </font> | <font size="3">И и </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﯾ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـيـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯽ}}</font> | {{IPA|[iː]}} |- align="center" | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Jh jh </font> | <font size="3">Ж ж </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـژ }}</font> | [[ʒ|{{IPA|[ʒ]}}]] |- align="center" | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮎ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮐ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـکـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮏ}}</font> | {{IPA|[k]}} |- align="center" | <font size="3">L l </font> | <font size="3">L l </font> | <font size="3">Л л </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـلـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـل }}</font> | {{IPA|[l]}} |- align="center" | <font size="3"> (ll) </font> | <font size="3">ll </font> | <font size="3">Л’ л’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڵـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـڵ}}</font> | {{IPA|[lˁ]}} |- align="center" | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻡ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻣ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـمـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـم}}</font> |{{IPA|[m]}} |- align="center" | <font size="3">N n </font> | <font size="3">N n </font> | <font size="3">Н н </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـنـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـن}}</font> |{{IPA|[n]}} |- align="center" | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ۆ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئۆ}}</font> | colspan="1" | - | <font size="3">{{ziman|ar|ـۆ}}</font> | {{IPA|[oː]}} |- align="center" | <font size="3">P p </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">П п </font> | <font size="3">{{ziman|ar|پ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|پــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپ}}</font> | {{IPA|[p]}} |- align="center" | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـقـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـق}}</font> | {{IPA|[q]}} |- align="center" | <font size="3">R r </font> | <font size="3">R r </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـر}}</font> | {{IPA|[ɾ]}} |- align="center" | <font size="3">(rr) </font> | <font size="3"> rr </font> | <font size="3">Р’ р’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڕ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـڕ}}</font> | {{IPA|[r]}} |- align="center" | <font size="3">S s </font> | <font size="3">S s </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺱ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺳ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـسـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـس}}</font> | {{IPA|[s]}} |- align="center" | <font size="3">Ş ş </font> | <font size="3">Sh sh </font> | <font size="3">Ш ш </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺷ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـشـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـش }}</font> | {{IPA|[ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T т </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـتـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـت}}</font> | {{IPA|[t]}} |- align="center" | <font size="3">U u </font> | <font size="3">U u </font> | <font size="3">Ö ö </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[œ]}} |- align="center" | <font size="3">Û û </font> | <font size="3">Ú ú </font> | <font size="3">У у </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـوﻭ}}</font> | {{IPA|[uː]}} |- align="center" | colspan="1" | <font size="3">— </font> | colspan="1" | <font size="3">Ù ù </font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ۊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـۊ}}</font> | [[ʉ|{{IPA|[ʉː]}}]] |- align="center" | <font size="3">V v </font> | <font size="3">V v </font> | <font size="3">B в </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڤ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤ}}</font> | {{IPA|[v]}} |- align="center" | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[w]}} |- align="center" | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخ}}</font> | {{IPA|[x]}} |- align="center" | <font size="3">(Ẍ ẍ)</font> | <font size="3">X' x'</font> | <font size="3">Ѓ ѓ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻍ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻏ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغ}}</font> | [[ʁ|{{IPA|[ʁ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Й й </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|يـ}}</font> | colspan="2" | — | {{IPA|[j]}} |- align="center" | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">З з </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺯ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـز}}</font> | {{IPA|[z]}} |} ==Alfabeya latînî== ===Alfabeya Hawar=== Alfabeya kurdî ya latînî bi giranî ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] ve hatiye çêkirin ku di destpêkê de hevkariya [[Tewfîq Wehbî]] ku di sala 1931ê de li Iraqê jiyan kiriye, xwestibû. Lê piştî ku ev çend meh bûn tu bersiv ji Wehbî nehat, wî û birayê xwe [[Kamiran Alî Bedirxan|Kamuran Alî Bedirxan]] di sala 1932an de biryar dan ku alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] bidin destpêkirin.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/266073591|title=Le mouvement kurde de Turquie en exil : continuités et discontinuités du nationalisme kurde sous le mandat français en Syrie et au Liban (1925-1946)|last=Tejel|first=Jordi|date=2007|publisher=Peter Lang|isbn=978-3-03911-209-8|location=Bern|oclc=266073591}}</ref> [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] armanc dikir ku alfabeyeke ku du tîpan ji bo temsîlkirina yek dengî bi kar neanîne biafirîne. Ji ber ku kurdên li [[Bakurê Kurdistanê]] û [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] berê xwe da alfabeya tirkî ya latînî, wî alfabeyek çêkir ku bi taybetî ji bo kurdên [[Bakurê Kurdistanê]] bigihêje. Hinek lêkolîneran pêşniyar kirine ku li ser alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] ya Bedirxan zêdekirinên hindik bên kirin ku ew ji bikarhêneran re xweştir bibe.<ref>{{Cite journal|last=Bahadur|first=Muhamadreza|title=Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide|url=https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide}}</ref> Zêdekirin bi dengên ku di alfabeya kurdiya soranî de tên nimandin, di alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] de hene. Lêkolîneran pêşniyar kirin ku ev alfabeya berfireh bibe alfabeya kurdî ya latînî. Karakterên din ên pêşniyarkirî tîpên Ł, Ň, Ř û Ü ne. Kurdiya [[kurmancî]] yê zimanê kurdî bi alfabeya latînî ya berfireh hatiye nivîsandin ku ji 26 tîpên [[Alfabeya latînî|Alfabeya Latînî]] ya bingehîn ya ISO û ji 5 tîpên bi diyakrîtîk pêk tê ku bi giştî bi 31 ​​tîpan (her yek tîpek mezin û piçûk hene) tê nivîsandin. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya Hawar |- |1||2||3||4||5||6||7||8||9||10||11||12||13||14||15||16||17||18||19||20 |21||22||23||24||25||26||27||28||29||30||31 |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên mezin (tîpên mezin jî tê gotin)''' |- |A||B||C||Ç||D||E||Ê||F||G||H||I||Î||J||K||L||M||N||O||P||Q||R||S||Ş||T |U||Û||V||W||X||Y||Z |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên biçûk (tîpên biçûk jî tê gotin) |- |a||b||c||ç||d||e||ê||f||g||h||i||î||j||k||l||m||n||o||p||q||r||s||ş||t |u||û||v||w||x||y||z |} == Alfabeya latînî (zazakî) == Herweha di zaravayên zazakî <ref>http://members.tripod.com/~zaza_kirmanc/dil/okumayazma.htm#2-1</ref> de ev dengên [[enfatîk]] jî hene ''çh'', ''kh'', ''ph'' û ''th'' û dengên ''rr'' û ''é''. Lê ev deng li hêmû zimanên îranî tune ne, bes tenê bi kurmanjkî û dimilî hene <ref>http://www.omniglot.com/writing/persian.htm (bi farsî enfatîk nîne)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm (bi darî enfatikên kurdî tune ye)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm ( bi peshtûnî dengê enfatîk nin e)</ref> Ev dengên cuda ku di Zazakî/Kirmanckî da hinek bi çh, kh, ph, th nîşan didin mîna dengên Kurmancî têne bilêvkirin. Ev nivîsandina bi du herfan jî hinekî bi pirsgrêke. Lewma gava ku tîpa h tê ber tîpeke din ew jibo ku dengekî hişk bide tê bikarhanîn û di sîstema [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|Alfabeya Fonetîk]] da jî dengên hişk bi lêzêdekirina tîpa h têne nîşandan. Mînak: [t͡ʃʰ], [kʰ], [pʰ], [tʰ]. Lêbelê hinek vê di zazakî de jibo dengên ç, k, p, t, yên nerm bikartînin ku ev jî pirsgirêkekî jibo başfehmkirina xebitandina van tîpan dertîne holê. ==Alfabeya erebî (soranî)== [[Wêne:Kurdish Food - Alder Street - geograph.org.uk - 1717250.jpg|thumb|Tabelaya xwaringeha kurdî li Îngilîstanê ku bi tîpên erebî, bi kurdî û bi tîpên latînî, bi inglîzî hatiye nivîsandin.]] Alfabeya [[soranî]] bi piranî bi [[alfabeya farisî]] ya guhertî ya ku ji 33 tîpan pêk tê, ji aliyê Seîd [[Kaban Sedqî]] ve hatiye nivîsandin. Berevajî [[alfabeya farisî]] ku abced e, kurdiya navendî hema bêje alfabeyeke rast e ku tê de dengdêran wek konsonantan dihesibînin. Di kurdiya [[soranî]] de dengên kurdiya [[kurmancî]] bi temamî tine. Kurdiya [[soranî]] ya nivîskî jî xwe dispêre konteksa dengdêr û konsonantê ji bo ku fonemên u/w û î/y ji hev cuda bi kar bîne. Di wê de du konsonantên farîngeal û her weha frîqatîfeke dengbêjî ya ku di [[Zimanê kurdî|kurdî]] de tê bikaranîn nîşan dide. Di kurdiya [[soranî]] ya reformkirî de tîpên "i"-ya ⟨ٮ⟩-yê hene û bi jimarekirina "w"-ê bi ⟨ڡ⟩-ya bi serketî di navbera konsonanta "w" û dengdêra kurt "u" de ji hev cihê dike. Di heman demê de ew dikare bi serfirazî di navbera konsonanta "y" û dengdêra dirêj "î" de bi jimreya "î"-ya ⟨ٽ⟩-yê û dengdêra dirêj "û" bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩-ya bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩ bi awayekî serkeftî cuda bike ya ducarî ⟨و⟩. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya soranî |- | {{lang|ku-Arab|ع}} | {{lang|ku-Arab|ش}} | {{lang|ku-Arab|س}} | {{lang|ku-Arab|ژ}} | {{lang|ku-Arab|ز}} | {{lang|ku-Arab|ڕ}} | {{lang|ku-Arab|ر}} | {{lang|ku-Arab|د}} | {{lang|ku-Arab|خ}} | {{lang|ku-Arab|ح}} | {{lang|ku-Arab|چ}} | {{lang|ku-Arab|ج}} | {{lang|ku-Arab|ت}} | {{lang|ku-Arab|پ}} | {{lang|ku-Arab|ب}} | {{lang|ku-Arab|ا}} | {{lang|ku-Arab|ئـ}} |- | 17 || 16 || 15 || 14 || 13 || 12 || 11 || 10 || 9 || 8 || 7 || 6 || 5 || 4 || 3 || 2 || 1 |- | {{lang|ku-Arab|ێ}} | {{lang|ku-Arab|ی}} | {{lang|ku-Arab|وو}} | {{lang|ku-Arab|ۆ}} | {{lang|ku-Arab|و}} | {{lang|ku-Arab|ە}} | {{lang|ku-Arab|ھ}} | {{lang|ku-Arab|ن}} | {{lang|ku-Arab|م}} | {{lang|ku-Arab|ڵ}} | {{lang|ku-Arab|ل}} | {{lang|ku-Arab|گ}} | {{lang|ku-Arab|ک}} | {{lang|ku-Arab|ق}} | {{lang|ku-Arab|ڤ}} | {{lang|ku-Arab|ف}} | {{lang|ku-Arab|غ}} |- | 34 || 33 || 32 || 31 || 30 || 29 || 28 || 27 || 26 || 25 || 24 || 23 || 22 || 21 || 20 || 19 || 18 |} == Alfabeya latînî (kirmaşanî) == Kirmaşanî zarava sereke ya [[Kurdiya Başûrî]] ye. Kirmaşanî ji bilî çend guhertinek heman alfabeya Hawarê bi kar tîne. Di alfabeya Kirmaşanî de 33 deng hene. Sedema cudahiya navbera tîpên alfbaya Hawar û Kirmaşanî ew e ku li zarava Kirmaşanî dengên ł, ň, ř, ü weke fonem hene lê dengên ê&o nîne.<ref>[https://books.google.com/books?id=6lgFBgAAQBAJ&dq=kurdish+phrasebook&source=gbs_navlinks_s Kirmaşanî Kurdish Phrasebook]</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=0LnEVsancAE&feature=youtu.be] <big><center> {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |- |bgcolor="#EFEFEF" align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên girek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[A]] |width=3% align="center"|[[B]] |width=3% align="center"|[[C]] |width=3% align="center"|[[Ç]] |width=3% align="center"|[[D]] |width=3% align="center"|[[E]] |width=3% align="center"|[[F]] |width=3% align="center"|[[G]] |width=3% align="center"|[[H]] |width=3% align="center"|[[I]] |width=3% align="center"|[[Î]] |width=3% align="center"|[[J]] |width=3% align="center"|[[K]] |width=3% align="center"|[[L]] |width=3% align="center"|[[Ł]] |width=3% align="center"|[[M]] |width=3% align="center"|[[N]] |width=3% align="center"|[[Ň]] |width=3% align="center"|[[P]] |width=3% align="center"|[[Q]] |width=3% align="center"|[[R]] |width=3% align="center"|[[Ř]] |width=3% align="center"|[[S]] |width=3% align="center"|[[Ş]] |width=3% align="center"|[[T]] |width=3% align="center"|[[U]] |width=3% align="center"|[[Û]] |width=3% align="center"|[[Ü]] |width=3% align="center"|[[V]] |width=3% align="center"|[[W]] |width=3% align="center"|[[X]] |width=3% align="center"|[[Y]] |width=3% align="center"|[[Z]] |- |align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên hûrek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[a]] |width=3% align="center"|[[b]] |width=3% align="center"|[[c]] |width=3% align="center"|[[ç]] |width=3% align="center"|[[d]] |width=3% align="center"|[[e]] |width=3% align="center"|[[f]] |width=3% align="center"|[[g]] |width=3% align="center"|[[h]] |width=3% align="center"|[[i]] |width=3% align="center"|[[î]] |width=3% align="center"|[[j]] |width=3% align="center"|[[k]] |width=3% align="center"|[[l]] |width=3% align="center"|[[ł]] |width=3% align="center"|[[m]] |width=3% align="center"|[[n]] |width=3% align="center"|[[ň]] |width=3% align="center"|[[p]] |width=3% align="center"|[[q]] |width=3% align="center"|[[r]] |width=3% align="center"|[[ř]] |width=3% align="center"|[[s]] |width=3% align="center"|[[ş]] |width=3% align="center"|[[t]] |width=3% align="center"|[[u]] |width=3% align="center"|[[û]] |width=3% align="center"|[[ü]] |width=3% align="center"|[[v]] |width=3% align="center"|[[w]] |width=3% align="center"|[[x]] |width=3% align="center"|[[y]] |width=3% align="center"|[[z]] |} </center> </big> ==Alfabeyên dîrokî== ===Nivîsa kurdî ya kevn=== Elfabeya kurdî ya kevin ji aliyê nivîskarê navdar ê misilman Îbnî Wehşiye di pirtûka xwe ya bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an de hatiye nivîsandin de hatiye belgekirin. Her wiha hatiye îdiakirin ku tîpên kurdî yên kevin jî mîna çend tîpên din ên ku di pirtûka [[Îbn Waşiye]] de hatine dîtin, dahênanên fantastîk in. ===Alafabeya kîrîlî=== Sîstema sêyem e ku ji bo (kurmancîaxivê) kurdên Yekîtîya Sovyeta berê, bi taybetî li Ermenîstanê, tê bikaranîn, alfabeya kîrîlî ye ku ji 40 tîpan pêk tê, hatiye bikaranîn. Tîpên Alfabeya kirîlî ku di sala 1946an de ji aliyê Heciyê Cindî ve hatiye amadekirin li jêr in: {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|А а}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Б б}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|В в}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Г г}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Г’ г’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Д д}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Е е}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ә ә}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ә’ ә’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ж ж}} |- | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|З з}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|И и}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Й й}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|К к}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|К’ к’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Л л}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|М м}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Н н}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|О о}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ӧ ӧ}} |- | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|П п}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|П’ п’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Р р}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Р’ р’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|С с}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Т т}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Т’ т’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|У у}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ф ф}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Х х}} |- | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Һ һ}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Һ’ һ’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ч ч}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ч’ ч’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ш ш}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Щ щ}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ь ь}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Э э}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|[[Ԛ]] ԛ}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|[[Ԝ]] ԝ}} |} == Nivîsên bi hemû dengên kurdî == * Lêvegera rêzimana Kurdî"<ref>http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (rêzimana Kurdî li ser malpera fermî ya "Kurmancên bakurê Xorasanê)</ref>, nivîskar "Arşek BARAVÎ. * Pêrnavên Kurdî, Kurdish studies<ref name="scribd.com"/>. * Li ser pirsa alfabê<ref name="amidakurd.net"/><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2012-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121122003246/http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |url-status=dead }}</ref>. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdan == * [http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm Kurtedîroka alfabên ku kurdan bikaranîne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080919114438/http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm |date=2008-09-19 }} * [https://web.archive.org/web/20090531071803/http://landofkarda.blogspot.com/2009/02/kurdish-avestan-alphabet.html Alfabeya Kurdî ya Avestayî] *[https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide] {{Zaravayên zimanê kurdî}} {{tîp}} [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] 5ghpbndpj9zxli3fyz1dswi9raj87uk 1095792 1095791 2022-08-20T19:46:35Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Masî soratî.PNG|thumb|Alfabeya kurdî ya kevn e ku ji pirtûka Şewq el-Musteham fî marîfet rumuz el-alqlam, di sala 856an de ji aliyê Îbn Wehşiya, hatiye bikaranîn.]] '''Alfabeyên kurdî''', tevahiya sîstemên alfabeyan e ku bi alfabeyên cîhereng ji aliyê [[Kurd|kurdan]] ve li herêmên [[Kurdistan|Kurdistanê]] û li welatên din ên ku [[kurd]] lê dijîn, bi [[zimanê kurdî]] hatine bikaranîn. Di nav van alfabeyan de [[Alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], [[Alfabeya Kurdî ya Erebî|erebî]] û alfabeya [[Alfabeya Kurdî ya Kirîlî|kirîlî]] hene. Li [[Kurdistana Bakur]] û [[Rojavaya Kurdistanê]] [[alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], li [[Rojhilata Kurdistanê]] û Başûr [[alfabeya Kurdî ya Erebî|alfabeya erebî]], li Komarên Sovyetistana kevn jî alfabeya kirîlî ji aliyê kurdan ve di demên cûda de hatiye bikaranîn û di roja îro de jî alafabeya latînî ya kurdî bi awayekî berfireh tê bikar anîn. Piştî belavbûna sîstema sovyetî, hinek kurdên Sovyetistana kevn jî dest bi bikaranîna alfabeya latînî kirine. Alfabeyeke kurdî ya herî kevin ji aliyê nivîskarê navdar [[Îbn Wehşiye]] ve di pirtûka wî yê bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an a {{pz}} de hatiye nivîsandin, hatiye belgekirin. [[Zimanê kurdî]] herî zêde bi du alfabeyan têne nivîsandin. Yek ji van alfabeya latînî ya ku ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan]] ve ku di sala 1932an de bi navê alfabeya Bedirxan yan jî alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] (li pey kovara Hawarê), alafabeya duyem jî alfabeya farisî-erebî bi navê alfabeya [[Zimanê kurdî|kurdî]] ya [[soranî]] ye. Alfabeya latînî yan jî alafabeya Hawar di roja îro de wekî alfabeya standard a kurdî ya latînî tê bikaranîn. Alfabeyên ji ku aliyê kurdan ve hatine bikar anîn ev in: * [[Alfabeya kurdî ya ber îslamê]] * [[Xetên avestayî|Alfabeya Avestî]] * [[Alfabeya Masî Soratî]] * [[Alfabeya kurdî ya erebî]] * [[Alfabeya kurdên êzîdî]] * [[Alfabeya Şemo-Marogûlov]] * [[Alfabeya kurdî ya latînî]] * [[Alfabeya kurdî ya kîrîlî]] * [[Alfabeya kurdî ya ermenî]] * [[Elifbay Kermaşanî]] == Herfên nû ji bo dengên enfatîk == Celadet û Kamûran Alî Berdixan alfabeya kurdî ya bi tipên latînî, ya bi navê [[alfabeya kurdî ya latînî|alfabeya Hawarê]], amade kiriye. Ev alfabe alfabeyeke rihet/hêsan e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2012-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120525071616/http://www.avestakurd.net/arshiv/avesta67/a%20tigris67.htm |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku herkes bikaribe bi hêsanî hînî nivîsandina kurdî bibe. Lêbelê zimanê kurdan gelek dewlemend e <ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2013-06-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130623061515/http://www.pen-kurd.org/2011/2012/EzizeeCewo_pirsgirekaZimani.html |url-status=dead }}</ref><ref name="amidakurd.net">http://www.amidakurd.net/qunciknivis/d%C3%AEsa_li_ser_pirsa_alfab%C3%AA</ref><ref name="scribd.com">http://www.scribd.com/doc/71798599/pernav</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |access-date=2011-11-17 |archive-date=2012-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120607070716/http://rizgari.com/modules.php?name=News&file=article&sid=29488 |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.shewirazimanekurdi.com/images/stories/ELIF.pdf{{Mirin girêdan|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |accessdate=2011-11-17 |archive-date=2011-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111122010921/http://www.shewirazimanekurdi.com/index.php?option=com_content&view=article&id=54&Itemid=59 |url-status=dead }}</ref>, ji ber ku pirr deng/fonem hene. Lewma li gor çend zimannasan <ref>{{fact}}http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (li ser rûpela 29)</ref><ref>http://www.welateme.info/doc/Pirs-49.doc (Rozad Elî got **Lê mîna ku em dizanin, ji bilî tîpa '' r '' çar tîpên Kurdî yên ''çêwîdeng '' ên din jî hene, ew jî du dengan didin, ew jî ev in: (ç, p, t, k). Û dema ku tîpa '' r '' dubare bibe, gerek em her çar tîpên din jî ji bîr nekin, ew jî bi wê pîvanê werin birin û di bêjeyan de werin dûbarekirin** di besa "Çend Têbîn li Derbarê Hin Mijarên Rêzmanî" de; li ser rûpela 15em, li "Kovara PIRS")</ref> wek Dr. [[Bahîzê Omerî]] (di gotarên wî li kovarên [[Peyv (kovar)|Peyv]] û [[Karwan]]ê) ev tîpên nû, yên ku heta îro (2011) bi giştî nehatin pejirandin, pêşniyaz kirine: * "Ḉ" (çh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 23-24)</ref>. Mînak : ew koḉa bar dikin, ḉiya, * "Ḱ" (kh)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24)</ref>. Mînak : şiḱandin, weḱ, nêzîḱ, ḱar, desteḱ, ḱurdî, Ḱurdistan. * "Ṕ" (ph)<ref>http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 24-25)</ref>. Mînak : ṕêrnav. * "T́" (th)<ref name="books.google.fr">http://books.google.fr/books?id=qXqmfIBJaAoC&printsec=frontcover&dq=joyce+blau&hl=fr&ei=B4TGTojSLcXh4QTm-bA7&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false (li ser pirtûka "manuel de la langue kurde", rûpel 25)</ref>. Mînak : ket́in, tişt́, kuşt́in, hat́in. * "Ŕ" (rh) yan jî "RR" (rr)<ref name="books.google.fr"/>. Mînak : ji te ŕa, jêŕ, ew ŕabûbûn, ew ŕêwîne. Mînak : pirr, kirr. Jixwe Celadet Alî Bedirxan jî di kovara [[Hawar]]ê da qala van dengên ç, k, p, t<ref>http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_0008-0160_1960_num_1_3_1441# (li ser rûpela 9'ê)</ref> yên cuda dike, lê wisan dibêje ku hewce nîne ku ji bo her dengekî tîpek di alfabeyê da hebe. Ji bilî van çar dengan dîsa behsa dengên ku di alfabeya klasîk a Kurdî da derbas dibin (û di alfabeya erebî ya soranî de jî hene) herfên hê ح, 'eyn ع û xeyn غ dike. Bona van dengan jî pêşniyar dike ku işareta ¨ bikarbînin, her wiha ev wek ḧ, ë (ä, ï) û ẍ werin nivîsandin.<ref>Hawar, hejmar 1, rûpel 3, Elfabêya Kurdî</ref> Di alfabeya kurdî ya bi tîpên erebî (alfabeya soranî) da, ji bilî dengên ḧê ح, 'eyn/ëyn ع, ẍeyn غ du deng dîsa hene ku di alfabeya kurdî ya bi tîpên latînî da nîn in. Ew jî tîpên ڕ û ڵ ne ku em dikarin bi '''rr''' û '''ll''' binivîsin. Tîpên "Ḉ, Ḱ, Ṕ, Ṙ, Ṫ", yânî dengên "çh, kh, ph, rh, th" ji hemû zimanên îranî ango hindû-îranî tenê di kurmancî û dimilî/kirmanckî de hene. Helbestvan û zanyarê kurd Şêx Evdirehmanê Aqtepi, di pirtûka xwe ya bi navê Dîwan, behsa van tîpan dike û dibêje kafa kurdî cuda ye ji kafa erebî û tîpên p, ç, t, k bi du u sê cûran nîşan dide.{{Çavk}} === Alfabeyên kurmancî, ''yekgirtú'' û soranî === {|class=wikitable |- ! rowspan="2"| Latînî || rowspan="2"| Yekgirtú || rowspan="2"| Kirîlî || colspan="4"| Soranî || rowspan="2"| [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|IPA]] |- style="font-size:90%" ! tîpa tenê || tîpa destpêkê || tîpa naverastê || tîpa dawiyê |- align="center" | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">A a </font> | <font size="3">ا</font> | <font size="3">ئا</font> | colspan="1" | — |<font size="3">ـا</font> | {{IPA|[aː]}} |- align="center" | <font size="3">B b </font> | <font size="3">B b </font> | <font size="3">Б б </font> | <font size="3">ﺏ</font> | <font size="3">ﺑ</font> | <font size="3">ـبـ</font> | <font size="3">ـب</font> | {{IPA|[b]}} |- align="center" | <font size="3">C c </font> | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Щ щ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـجـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـج}}</font> | {{IPA|[d͡ʒ]}} |- align="center" | <font size="3">Ç ç </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">Ч ч </font> | <font size="3">{{ziman|ar|چ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﭼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـچ}}</font> | {{IPA|[t͡ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">D d </font> | <font size="3">D d </font> | <font size="3">Д д </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺩ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ــد}}</font> | {{IPA|[d]}} |- align="center" ﮫﺋﮫ ﮦ | <font size="3">E e </font> | <font size="3">E e </font> | <font size="3">Ә ә </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮦ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﮫ}}</font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ﮫ}}</font> | {{IPA|[ɛ]}} |- align="center" | <font size="3">Ê ê </font> | <font size="3">É é </font> | <font size="3">E e<br>(Э э) </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ێ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـێ}}</font> | {{IPA|[eː]}} |- align="center" | <font size="3">F f </font> | <font size="3">F f </font> | <font size="3">Ф ф </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻑ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻓ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـفـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻒ}}</font> | {{IPA|[f]}} |- align="center" | <font size="3">G g </font> | <font size="3">G g </font> | <font size="3">Г г </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮒ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮔ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـگـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـگ }}</font> | {{IPA|[ɡ]}} |- align="center" | <font size="3">H h </font> | <font size="3">H h </font> | <font size="3">h h </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻫ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـهـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـهـ}}</font> | {{IPA|[h]}} |- align="center" | <font size="3"> (Ḧ ḧ) </font> | <font size="3">H' h' </font> | <font size="3">h’ h’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ح}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|حـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـحـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـح}}</font> | [[ħ|{{IPA|[ħ]}}]] |- align="center" | <font size="3"> (') </font> | <font size="3"> ' </font> | <font size="3"> — </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ع}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|عـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـعـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـع}}</font> | [[ʕ|{{IPA|[ʕ]}}]] |- align="center" | <font size="3">I i </font> | <font size="3">I i </font> | <font size="3">Ь ь </font> | colspan="4" | — | [[ɯ|{{IPA|[ɯ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Î î </font> | <font size="3">Í í </font> | <font size="3">И и </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺋﯾ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـيـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯽ}}</font> | {{IPA|[iː]}} |- align="center" | <font size="3">J j </font> | <font size="3">Jh jh </font> | <font size="3">Ж ж </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـژ }}</font> | [[ʒ|{{IPA|[ʒ]}}]] |- align="center" | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">K k </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮎ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮐ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـکـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﮏ}}</font> | {{IPA|[k]}} |- align="center" | <font size="3">L l </font> | <font size="3">L l </font> | <font size="3">Л л </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻝ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻟ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـلـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـل }}</font> | {{IPA|[l]}} |- align="center" | <font size="3"> (ll) </font> | <font size="3">ll </font> | <font size="3">Л’ л’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڵــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڵـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـڵ}}</font> | {{IPA|[lˁ]}} |- align="center" | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">M m </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻡ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻣ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـمـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـم}}</font> |{{IPA|[m]}} |- align="center" | <font size="3">N n </font> | <font size="3">N n </font> | <font size="3">Н н </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـنـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـن}}</font> |{{IPA|[n]}} |- align="center" | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">O o </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ۆ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ئۆ}}</font> | colspan="1" | - | <font size="3">{{ziman|ar|ـۆ}}</font> | {{IPA|[oː]}} |- align="center" | <font size="3">P p </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">П п </font> | <font size="3">{{ziman|ar|پ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|پــ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـپ}}</font> | {{IPA|[p]}} |- align="center" | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">Q q </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـقـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـق}}</font> | {{IPA|[q]}} |- align="center" | <font size="3">R r </font> | <font size="3">R r </font> | <font size="3">P p </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـر}}</font> | {{IPA|[ɾ]}} |- align="center" | <font size="3">(rr) </font> | <font size="3"> rr </font> | <font size="3">Р’ р’ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڕ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـڕ}}</font> | {{IPA|[r]}} |- align="center" | <font size="3">S s </font> | <font size="3">S s </font> | <font size="3">C c </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺱ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺳ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـسـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـس}}</font> | {{IPA|[s]}} |- align="center" | <font size="3">Ş ş </font> | <font size="3">Sh sh </font> | <font size="3">Ш ш </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺵ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺷ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـشـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـش }}</font> | {{IPA|[ʃ]}} |- align="center" | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T t </font> | <font size="3">T т </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺕ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺗ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ـتـ }}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـت}}</font> | {{IPA|[t]}} |- align="center" | <font size="3">U u </font> | <font size="3">U u </font> | <font size="3">Ö ö </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[œ]}} |- align="center" | <font size="3">Û û </font> | <font size="3">Ú ú </font> | <font size="3">У у </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـوﻭ}}</font> | {{IPA|[uː]}} |- align="center" | colspan="1" | <font size="3">— </font> | colspan="1" | <font size="3">Ù ù </font> | colspan="1" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ۊ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـۊ}}</font> | [[ʉ|{{IPA|[ʉː]}}]] |- align="center" | <font size="3">V v </font> | <font size="3">V v </font> | <font size="3">B в </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ڤ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar| ڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـڤ}}</font> | {{IPA|[v]}} |- align="center" | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">W w </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻭ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar|ـو}}</font> | {{IPA|[w]}} |- align="center" | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">X x </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺥ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺧ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـخ}}</font> | {{IPA|[x]}} |- align="center" | <font size="3">(Ẍ ẍ)</font> | <font size="3">X' x'</font> | <font size="3">Ѓ ѓ </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻍ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﻏ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغـ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|ـغ}}</font> | [[ʁ|{{IPA|[ʁ]}}]] |- align="center" | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Y y </font> | <font size="3">Й й </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﯼ}}</font> | <font size="3">{{ziman|ar|يـ}}</font> | colspan="2" | — | {{IPA|[j]}} |- align="center" | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">Z z </font> | <font size="3">З з </font> | <font size="3">{{ziman|ar|ﺯ}}</font> | colspan="2" | — | <font size="3">{{ziman|ar| ـز}}</font> | {{IPA|[z]}} |} ==Alfabeya latînî== ===Alfabeya Hawar=== Alfabeya kurdî ya latînî bi giranî ji aliyê [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] ve hatiye çêkirin ku di destpêkê de hevkariya [[Tewfîq Wehbî]] ku di sala 1931ê de li Iraqê jiyan kiriye, xwestibû. Lê piştî ku ev çend meh bûn tu bersiv ji Wehbî nehat, wî û birayê xwe [[Kamiran Alî Bedirxan|Kamuran Alî Bedirxan]] di sala 1932an de biryar dan ku alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] bidin destpêkirin.<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/266073591|title=Le mouvement kurde de Turquie en exil : continuités et discontinuités du nationalisme kurde sous le mandat français en Syrie et au Liban (1925-1946)|last=Tejel|first=Jordi|date=2007|publisher=Peter Lang|isbn=978-3-03911-209-8|location=Bern|oclc=266073591}}</ref> [[Celadet Alî Bedirxan|Celadet Bedirxan]] armanc dikir ku alfabeyeke ku du tîpan ji bo temsîlkirina yek dengî bi kar neanîne biafirîne. Ji ber ku kurdên li [[Bakurê Kurdistanê]] û [[Tirkiye|Tirkiyeyê]] berê xwe da alfabeya tirkî ya latînî, wî alfabeyek çêkir ku bi taybetî ji bo kurdên [[Bakurê Kurdistanê]] bigihêje. Hinek lêkolîneran pêşniyar kirine ku li ser alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] ya Bedirxan zêdekirinên hindik bên kirin ku ew ji bikarhêneran re xweştir bibe.<ref>{{Cite journal|last=Bahadur|first=Muhamadreza|title=Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide|url=https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide}}</ref> Zêdekirin bi dengên ku di alfabeya kurdiya soranî de tên nimandin, di alfabeya [[Hawar (kovar)|Hawarê]] de hene. Lêkolîneran pêşniyar kirin ku ev alfabeya berfireh bibe alfabeya kurdî ya latînî. Karakterên din ên pêşniyarkirî tîpên Ł, Ň, Ř û Ü ne. Kurdiya [[kurmancî]] yê zimanê kurdî bi alfabeya latînî ya berfireh hatiye nivîsandin ku ji 26 tîpên [[Alfabeya latînî|Alfabeya Latînî]] ya bingehîn ya ISO û ji 5 tîpên bi diyakrîtîk pêk tê ku bi giştî bi 31 ​​tîpan (her yek tîpek mezin û piçûk hene) tê nivîsandin. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya Hawar |- |1||2||3||4||5||6||7||8||9||10||11||12||13||14||15||16||17||18||19||20 |21||22||23||24||25||26||27||28||29||30||31 |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên mezin (tîpên mezin jî tê gotin)''' |- |A||B||C||Ç||D||E||Ê||F||G||H||I||Î||J||K||L||M||N||O||P||Q||R||S||Ş||T |U||Û||V||W||X||Y||Z |- |bgcolor="#EFEFEF" colspan="31" |'''Formên biçûk (tîpên biçûk jî tê gotin) |- |a||b||c||ç||d||e||ê||f||g||h||i||î||j||k||l||m||n||o||p||q||r||s||ş||t |u||û||v||w||x||y||z |} == Alfabeya latînî (zazakî) == Herweha di zaravayên zazakî <ref>http://members.tripod.com/~zaza_kirmanc/dil/okumayazma.htm#2-1</ref> de ev dengên [[enfatîk]] jî hene ''çh'', ''kh'', ''ph'' û ''th'' û dengên ''rr'' û ''é''. Lê ev deng li hêmû zimanên îranî tune ne, bes tenê bi kurmanjkî û dimilî hene <ref>http://www.omniglot.com/writing/persian.htm (bi farsî enfatîk nîne)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm (bi darî enfatikên kurdî tune ye)</ref><ref>http://www.omniglot.com/writing/dari.htm ( bi peshtûnî dengê enfatîk nin e)</ref> Ev dengên cuda ku di Zazakî/Kirmanckî da hinek bi çh, kh, ph, th nîşan didin mîna dengên Kurmancî têne bilêvkirin. Ev nivîsandina bi du herfan jî hinekî bi pirsgrêke. Lewma gava ku tîpa h tê ber tîpeke din ew jibo ku dengekî hişk bide tê bikarhanîn û di sîstema [[Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî|Alfabeya Fonetîk]] da jî dengên hişk bi lêzêdekirina tîpa h têne nîşandan. Mînak: [t͡ʃʰ], [kʰ], [pʰ], [tʰ]. Lêbelê hinek vê di zazakî de jibo dengên ç, k, p, t, yên nerm bikartînin ku ev jî pirsgirêkekî jibo başfehmkirina xebitandina van tîpan dertîne holê. ==Alfabeya erebî (soranî)== [[Wêne:Kurdish Food - Alder Street - geograph.org.uk - 1717250.jpg|thumb|Tabelaya xwaringeha kurdî li Îngilîstanê ku bi tîpên erebî, bi kurdî û bi tîpên latînî, bi inglîzî hatiye nivîsandin.]] Alfabeya [[soranî]] bi piranî bi [[alfabeya farisî]] ya guhertî ya ku ji 33 tîpan pêk tê, ji aliyê Seîd [[Kaban Sedqî]] ve hatiye nivîsandin. Berevajî [[alfabeya farisî]] ku abced e, kurdiya navendî hema bêje alfabeyeke rast e ku tê de dengdêran wek konsonantan dihesibînin. Di kurdiya [[soranî]] de dengên kurdiya [[kurmancî]] bi temamî tine. Kurdiya [[soranî]] ya nivîskî jî xwe dispêre konteksa dengdêr û konsonantê ji bo ku fonemên u/w û î/y ji hev cuda bi kar bîne. Di wê de du konsonantên farîngeal û her weha frîqatîfeke dengbêjî ya ku di [[Zimanê kurdî|kurdî]] de tê bikaranîn nîşan dide. Di kurdiya [[soranî]] ya reformkirî de tîpên "i"-ya ⟨ٮ⟩-yê hene û bi jimarekirina "w"-ê bi ⟨ڡ⟩-ya bi serketî di navbera konsonanta "w" û dengdêra kurt "u" de ji hev cihê dike. Di heman demê de ew dikare bi serfirazî di navbera konsonanta "y" û dengdêra dirêj "î" de bi jimreya "î"-ya ⟨ٽ⟩-yê û dengdêra dirêj "û" bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩-ya bi ⟨ۉ⟩ an jî ⟨ۇ⟩ bi awayekî serkeftî cuda bike ya ducarî ⟨و⟩. {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |+ style="font-size: 110%;" |Alfabeya soranî |- | {{lang|ku-Arab|ع}} | {{lang|ku-Arab|ش}} | {{lang|ku-Arab|س}} | {{lang|ku-Arab|ژ}} | {{lang|ku-Arab|ز}} | {{lang|ku-Arab|ڕ}} | {{lang|ku-Arab|ر}} | {{lang|ku-Arab|د}} | {{lang|ku-Arab|خ}} | {{lang|ku-Arab|ح}} | {{lang|ku-Arab|چ}} | {{lang|ku-Arab|ج}} | {{lang|ku-Arab|ت}} | {{lang|ku-Arab|پ}} | {{lang|ku-Arab|ب}} | {{lang|ku-Arab|ا}} | {{lang|ku-Arab|ئـ}} |- | 17 || 16 || 15 || 14 || 13 || 12 || 11 || 10 || 9 || 8 || 7 || 6 || 5 || 4 || 3 || 2 || 1 |- | {{lang|ku-Arab|ێ}} | {{lang|ku-Arab|ی}} | {{lang|ku-Arab|وو}} | {{lang|ku-Arab|ۆ}} | {{lang|ku-Arab|و}} | {{lang|ku-Arab|ە}} | {{lang|ku-Arab|ھ}} | {{lang|ku-Arab|ن}} | {{lang|ku-Arab|م}} | {{lang|ku-Arab|ڵ}} | {{lang|ku-Arab|ل}} | {{lang|ku-Arab|گ}} | {{lang|ku-Arab|ک}} | {{lang|ku-Arab|ق}} | {{lang|ku-Arab|ڤ}} | {{lang|ku-Arab|ف}} | {{lang|ku-Arab|غ}} |- | 34 || 33 || 32 || 31 || 30 || 29 || 28 || 27 || 26 || 25 || 24 || 23 || 22 || 21 || 20 || 19 || 18 |} == Alfabeya latînî (kirmaşanî) == Kirmaşanî zarava sereke ya [[Kurdiya Başûrî]] ye. Kirmaşanî ji bilî çend guhertinek heman alfabeya Hawarê bi kar tîne. Di alfabeya Kirmaşanî de 33 deng hene. Sedema cudahiya navbera tîpên alfbaya Hawar û Kirmaşanî ew e ku li zarava Kirmaşanî dengên ł, ň, ř, ü weke fonem hene lê dengên ê&o nîne.<ref>[https://books.google.com/books?id=6lgFBgAAQBAJ&dq=kurdish+phrasebook&source=gbs_navlinks_s Kirmaşanî Kurdish Phrasebook]</ref> [https://www.youtube.com/watch?v=0LnEVsancAE&feature=youtu.be] <big><center> {|class="wikitable" style="border-collapse:collapse; text-align: center; font-size: 90%; width: 100%;" |- |bgcolor="#EFEFEF" align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên girek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[A]] |width=3% align="center"|[[B]] |width=3% align="center"|[[C]] |width=3% align="center"|[[Ç]] |width=3% align="center"|[[D]] |width=3% align="center"|[[E]] |width=3% align="center"|[[F]] |width=3% align="center"|[[G]] |width=3% align="center"|[[H]] |width=3% align="center"|[[I]] |width=3% align="center"|[[Î]] |width=3% align="center"|[[J]] |width=3% align="center"|[[K]] |width=3% align="center"|[[L]] |width=3% align="center"|[[Ł]] |width=3% align="center"|[[M]] |width=3% align="center"|[[N]] |width=3% align="center"|[[Ň]] |width=3% align="center"|[[P]] |width=3% align="center"|[[Q]] |width=3% align="center"|[[R]] |width=3% align="center"|[[Ř]] |width=3% align="center"|[[S]] |width=3% align="center"|[[Ş]] |width=3% align="center"|[[T]] |width=3% align="center"|[[U]] |width=3% align="center"|[[Û]] |width=3% align="center"|[[Ü]] |width=3% align="center"|[[V]] |width=3% align="center"|[[W]] |width=3% align="center"|[[X]] |width=3% align="center"|[[Y]] |width=3% align="center"|[[Z]] |- |align="center" colspan="37" | <span style="font-size: 90%;">'''Tîpên hûrek'''</span> |- |width=3% align="center"|[[a]] |width=3% align="center"|[[b]] |width=3% align="center"|[[c]] |width=3% align="center"|[[ç]] |width=3% align="center"|[[d]] |width=3% align="center"|[[e]] |width=3% align="center"|[[f]] |width=3% align="center"|[[g]] |width=3% align="center"|[[h]] |width=3% align="center"|[[i]] |width=3% align="center"|[[î]] |width=3% align="center"|[[j]] |width=3% align="center"|[[k]] |width=3% align="center"|[[l]] |width=3% align="center"|[[ł]] |width=3% align="center"|[[m]] |width=3% align="center"|[[n]] |width=3% align="center"|[[ň]] |width=3% align="center"|[[p]] |width=3% align="center"|[[q]] |width=3% align="center"|[[r]] |width=3% align="center"|[[ř]] |width=3% align="center"|[[s]] |width=3% align="center"|[[ş]] |width=3% align="center"|[[t]] |width=3% align="center"|[[u]] |width=3% align="center"|[[û]] |width=3% align="center"|[[ü]] |width=3% align="center"|[[v]] |width=3% align="center"|[[w]] |width=3% align="center"|[[x]] |width=3% align="center"|[[y]] |width=3% align="center"|[[z]] |} </center> </big> ==Alfabeyên dîrokî== ===Nivîsa kurdî ya kevn=== Elfabeya kurdî ya kevin ji aliyê nivîskarê navdar ê misilman Îbnî Wehşiye di pirtûka xwe ya bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an de hatiye nivîsandin de hatiye belgekirin. Her wiha hatiye îdiakirin ku tîpên kurdî yên kevin jî mîna çend tîpên din ên ku di pirtûka [[Îbn Waşiye]] de hatine dîtin, dahênanên fantastîk in. ===Alafabeya kîrîlî=== Sîstema sêyem e ku ji bo (kurmancîaxivê) kurdên [[Yekîtiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst|Yekîtîya Sovyeta]] berê, bi taybetî li [[Ermenistan|Ermenîstanê]], tê bikaranîn, alfabeya kîrîlî ye ku ji 40 tîpan pêk tê, hatiye bikaranîn. Tîpên [[Alfabeya kirîlî]] ku di sala 1946an de ji aliyê nivîskarê [[kurd]] [[Heciyê Cindî]] ve hatiye amadekirin li jêr in: {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|А а}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Б б}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|В в}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Г г}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Г’ г’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Д д}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Е е}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ә ә}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ә’ ә’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ж ж}} |- | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|З з}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|И и}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Й й}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|К к}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|К’ к’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Л л}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|М м}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Н н}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|О о}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ӧ ӧ}} |- | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|П п}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|П’ п’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Р р}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Р’ р’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|С с}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Т т}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Т’ т’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|У у}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ф ф}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Х х}} |- | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Һ һ}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Һ’ һ’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ч ч}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ч’ ч’}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ш ш}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Щ щ}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Ь ь}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|Э э}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|[[Ԛ]] ԛ}} | style="width:3em;" | {{lang|ku-Cyrl|[[Ԝ]] ԝ}} |} == Nivîsên bi hemû dengên kurdî == * Lêvegera rêzimana Kurdî"<ref>http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901024742/http://www.ellahmezar.ir/wp-content/uploads/2012/09/zare-zerin-www.EllahMezar.ir_.pdf |date=2013-09-01 }} (rêzimana Kurdî li ser malpera fermî ya "Kurmancên bakurê Xorasanê)</ref>, nivîskar "Arşek BARAVÎ. * Pêrnavên Kurdî, Kurdish studies<ref name="scribd.com"/>. * Li ser pirsa alfabê<ref name="amidakurd.net"/><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |accessdate=2013-02-23 |archive-date=2012-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121122003246/http://www.mezopotamya.gen.tr/p%C3%8Adiv%C3%8Eya-me-bi-rastaxavtin-rastniv%C3%8Es%C3%8En-%C3%9B-rastxwedin%C3%8A-heye-makale,270.html |url-status=dead }}</ref>. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdan == * [http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm Kurtedîroka alfabên ku kurdan bikaranîne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080919114438/http://www.tirej.net/index668.Celadet.celiker.htm |date=2008-09-19 }} * [https://web.archive.org/web/20090531071803/http://landofkarda.blogspot.com/2009/02/kurdish-avestan-alphabet.html Alfabeya Kurdî ya Avestayî] *[https://www.academia.edu/12911202/Kirma%C5%9Fan%C3%AE_Alphabet_and_Pronunciation_Guide Kirmaşanî Alphabet and Pronunciation Guide] {{Zaravayên zimanê kurdî}} {{tîp}} [[Kategorî:Alfabe]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] cqsry4hh7ikxjmst1yrjyj0bs3hoa6z 3 33784 1095775 702743 2022-08-20T17:27:29Z Penaber49 39672 /* Peyvên argo */ beşeke nû wikitext text/x-wiki Dema te xweş be û tu bi xêr hatî Ferrus! Ji bo qeydkirina wêneyên xwe divêt tu herî "Wêneyekî bar bike", li çepê. Wêneyê xwe li "Navê wêneyî" peyda bike, agehdariya wêneyî binivîse (cih, hwd...) û wêneyî bar bike. Piştre here "Guherandinên dawî" (dîsan li çepê), dû re Wêneyên nû, here wêneyê xwe, here "Biguherîne" û heke wêneyê te kişandî be, vê lîsansa xwe bide: ...û tomar bike. Ez bawer im ew bes e... heke problem hebe, dîsan binivîse. Serkevtin. Bi silav û rêz --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 12:27, 30 tebax 2009 (UTC) *Berê wisa bûye... Anuha (2012-) ji kerema xwe re wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bike. Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pişt re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e. Pirr spas --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 12:33, 24 adar 2012 (UTC) ==Çêkirina shablonan== Hevalo, mixabin ez bash nizanim shablonan çêkim... min carina hewl da çêkim, lê bash derneket... Here rûpela nîqasha bikarhênerê Welat jê bipirse, ew bash dizane. Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 13:12, 2 rezber 2009 (UTC) ==Wêneyên Xelfêtiyê== Rojbash... Ji bo gotara li ser Xelfêtiyê, te wêneyên deverên Xelfêtiyê hene, gelo? Min li Wikipediya almanî çend wêneyên te dîtin lê mirov nikare van wêneyan barke Wîkîpediya kurdî. Silav -- [[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:14, 4 rezber 2009 (UTC) :::Êvarbaş! Wêneyên te zehf rind in. Tu her bijî! Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 18:48, 25 rezber 2009 (UTC) ==Li ser Tîtî== Gelek spas ji bo xebata te ya li ser tîtî û Kîrmiço.--Cîrano 23:16, 2 kewçêr 2009 (UTC) : Spasxwes brêz! Tirk dibêjin min seve seve kir :). Min li malbata xwe re behsa [[Tîtî]] kir u dayka min ji min re got ku em li Rihayê pê re dibêjin '''[[Tîntore]]'''. Ez vê navê jî di gotarê de binivîsim? slav --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 18:38, 3 kewçêr 2009 (UTC) == türkçe == kürtçe biliyorum ama yazamıyorum. bilgileri türkçe yazıp birisi tarafından tercüme yaılabilir mi acaba?--[[Bikarhêner:Son kahraman|Son kahraman]] 08:34, 21 sermawez 2009 (UTC) : slav heval. niye olmasin. türkce yazilarini ya kendi sayfasina yada buraya ekleyebilirsin, elimden geleni yapmaya hazirim. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 16:47, 21 sermawez 2009 (UTC) == Kesra, Palatîn, Dvin hwd ci ne == Di gotara Axtamarayê de te bikaraniye. Xêra xwe kurdiya wan binivîsîne. Silav.. --[[Bikarhêner:Bablekan|Bablekan]] 16:26, 9 reşemî 2010 (UTC) ---- Şev baş <small>(PS: Je ne parle pas allemand mais je sais utiliser Google Traduction :) )</small>--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 23:37, 14 pûşper 2010 (UTC) ==Hi, would you be so kind as to give us support!== Rojbash, I hope you're doing fine and I sincerely apologize for this intrusion and for not knowing your language. My name is Claudi Balaguer (User Capsot from the Catalan Wikipedia and the Occitan Wikiccionari), I think that you know too well what are a minorized language and culture and maybe I am not bothering you and you will help us... I'm a member of a Catalan association "Amical de la Viquipèdia" which is trying to get some recognition as a Catalan Chapter (an intermediate structure between the Wikipedias and the Wikimedia Foundation) but this hasn't been approved up to that moment. We would appreciate your support, visible if you stick this template on your first page [[Şablon:Wikimedia CAT|Wikimedia CAT]] or/and sign the list of Members and Supporters, following the link on the template. Thanks again for your attention and I sincerely apologize if my message was bothersome or not interesting for you, I wish you a nice, pleasant and warm summer. I sincerely hope that your country and your language will get the opportunities they deserve and flourish! Take care, [[Bikarhêner:Capsot|Capsot]] 12:04, 25 tebax 2010 (UTC) == Shablona Navbox == Slav, comment vas-tu ? J'ai une faveur à te demander: peux-tu demander à un Administrateur de changer dans [[MediaWiki:Common.js|cette page]] ([[MediaWiki:Common.js]]) ce code: {| | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "hide"; var expandCaption = "show"; </pre> | par celui-ci → | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "veşêre"; var expandCaption = "nîşan bide"; </pre> | |} Ji niha ve spas--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 01:25, 5 rezber 2010 (UTC) : Salut, merci ca va bien et toi? Malheureusement, je ne connais pas l`administrator. Peut-être MikaelF ou Erdal Ronahi le conaissent? --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 13:41, 6 rezber 2010 (UTC) == [[Uryan Xidir]] == Pirr spas!--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 20:51, 22 rêbendan 2011 (UTC) : Gern geschehen :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:56, 22 rêbendan 2011 (UTC) == Gula Reş == Silav, te çima di gotara [[Gula Reş]] de "endemîk" wekî "nexweş" wergerand? Wateya endemîk ne ew e. --[[Bikarhêner:Erdal Ronahi|Erdal Ronahi]] 16:00, 23 rêbendan 2011 (UTC) : Dembas brez! Pirseke bas e :). Min ji Wikipediya Almani wergerandibu, le min ferq nekiriye ku du wateyen "endemik" hene: * endemi (nexwesi) * endemit (cureyeke cuda ye hebuneke/ajaleke/pincareke. Gerez em ve sererastiye bikin, rast e. Biborine ! :) == Wikimedia mobile == Silav. Wikipediya Kurdi bo telefona destan: bnr. [http://ku.m.wikipedia.org/wiki?search=Qeremezre http://ku.m.wikipedia.org/]--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 16:53, 15 reşemî 2011 (UTC) : Gelek spas bira! Di nîsankirina gotaran de pirsgirêk nînin, lê serrûpela ku.m.wikipedia.org sas derdikeve. Min lewra xwest bila ev cewitî bê sererastkirin. Hê jî cewitî heye, lê dîsa jî spas dikim :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 21:36, 15 reşemî 2011 (UTC) ==Zêr ji bo te== {{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê<br>qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}} : Zor zor spas!!!! :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:51, 25 avrêl 2011 (UTC) == [[Bûk û Zava]] == Silav. Va koordînata rast e? {{Koord|37|25|26|N|37|58|22|E|type:landmark}}. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 00:27, 13 avrêl 2011 (UTC) : Dembas heval! Belê, ew rast e. Lêborîna xwe ji ber bersiva dereng dixwazim =) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:50, 25 avrêl 2011 (UTC) == {{tl|Infobox gel}} == Silav. {{Çêbû|[[Nîqaş:Kurd#Infobox|Çêbû]]}} :)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 16:39, 26 avrêl 2011 (UTC) == Lîsansan bo wêneyan == Silav Ferrus, tu çawan î? Li vira da lîsans û agahî pêwîşt in: * [[:Wêne:4-buk u zava.jpg]] * [[:Wêne:Ferat (Dîlok - Riha).jpg]] * [[:Wêne:RezênQeremezrê.jpg]] * [[:Wêne:XelfêtîyaKevn.JPG]] * [[:Wêne:XelfêtiyaNuh.jpg]] * [[:Wêne:DereyaXelfetiye.JPG]] * [[:Wêne:KortikaPilo.JPG]] * [[:Wêne:Sergînmal.jpg]] * [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG]] * [[:Wêne:PeykerêSivanperwer.jpg]] * [[:Wêne:Şilikî.jpg]] : Bnr. [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan]] û {{tl|Înformasyon}}… Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 13:01, 5 tebax 2011 (UTC) :[http://ku.wikipedia.org/w/index.php?limit=500&user=Ferrus&title=Taybet%3AListFiles Lîsteya wêneyan te]. Silav:)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 07:39, 17 tebax 2011 (UTC) ==Alîkar== {| class="wikitable" !Kurmancî!!Soranî!!Kirmanckî!!Îngilîzî |- |Ez nanî dixwim||Nan dexom||Ez nanî wen||I eat bread |- |Min nan xwar||Nanim xward||Mi nan werd||I ate bread |} Ev shablona hanî hindik tevlihev e. Heke tu bixwazî bi vî rengî binivîse, lê mixabin zazakiya min ne rind e... ji Gomada yan Ghybu bipirse, ew dizanin :) silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 18:00, 5 adar 2012 (UTC) == Schablone: die kurdische Sprache == Schalom, könntest du evtl. ein paar Änderungen in deiner Schablone vornehmen? Ich blicke da nicht durch :) # Wenn Du den Begriff "Rewendî" verwendest, der soweit ich weiß von Fuad stammte, musst Du auf Schikakî verzichten, denn diese historisch referenzierte Begriffsschöpfung (in Anlehnung an die Revadiden) umfasst auch den Dialekt des Schikak-Stammes (dieser Stammes wird sogar teilweise Revendî = Nomaden? genannt). Allerdings ist eine solche Definition willkürlich. Was in Qers gesprochen wird unterscheidet sich sehr stark von Schikakî (siehe dazu [[Kurmancî]] > Devokên Kurmancî). # Ich finde es sinnvoller Kurmancî in vier Dialektgruppen aufzuteilen: Botanî, Behdînî, Rojava û Xoresan û Dilêman. Zumindest muss die letztere Gruppe berücksichtigt werden. # Lekî muss von Soranî separiert werden. Denn Lekî ist kein Subdialekt des Soranî, sondern ein eigenständiger "Dialekt" der kurdischen Sprache (zumindest lexikalisch). # '''Gûranî ist ein konfuser Begriff europäischer Herkunft. Im Kurdischen wird diese Dialektsgruppe Hewramî genannt.''' Dieser Begriff stammt ursprünglich von jenem Kreis, der heute von einem Gûran- und Zaza-Volk spricht. # Kendûlî ist nicht eine Mundart des Kelhûrî, sondern das "echte" Gûranî = Hewramî. # Die Klassifikation des Şebekî ist zwar umstritten, allerdings geht es in den Kontroversen darum, ob Şebekî zum Zazakî oder zum Hewramî (Gûranî) gehört. Abgesehen von Izady ordnen die meisten Forscher - wohl zurecht - Şebekî dem Hewramî zu. # Ebenfalls ist auch Kakeyî eine Mundart des Hewramî(Gûranî). Hierbei handelt es sich um eine sakrale Sprache. Die Kakeyî sprechen eigentlich Soranî, verwenden aber in der Liturgie eine Sprache, die zwar sehr vom Soranî beeinflusst ist, aber dennoch linguistische Charakteristiken des Hewramî aufweist. Wenn du die entsprechenden Änderungen vornimmst, werden ich die dazugehörigen Quellen hinzufügen. --[[Bikarhêner:Baran Ruciyar|Baran Ruciyar]] ([[Bikarhêner nîqaş:Baran Ruciyar|nîqaş]]) 21:31, 10 adar 2012 (UTC) : Schalom Baran. Danke für deine Erläuterungen und den Verbesserungsvorschlägen. Es ist wirklich gut zu sehen, dass es doch noch Leute gibt, die in all dem Wirrwarr der kurdischen Dialekte und Mundarte durchblicken. Ich selber kenne gerademal die vier Hauptgruppen des Kurdischen (Kurmancî, Soranî, zazakî und Gûranî - wobei ich nicht sicher bin, ob ich rein durchs Hören die zwei letzteren voneinander unterscheiden könnte). Die Schablone zu den verschiedenen kurdischen Dialekten ist von dem Beitrag namens '[[Zimanê kurdî (kok û zarava)]]' abgeleitet: Die Idee war, den Beitrag nach und nach zu reduzierenund dessen nützliche Inhalte in anderen, passenderen Beiträgen oder Schablonen unterzubringen. Deswegen finde ich es sehr gut, dass du all die nötigen Verbesserungen erwähnst. Ich habe an deinen Verbesserungen nichts auszusetzen und werde versuchen, deine Verbesserungsvorschläge so rasch wie möglich umzusetzen. Natürlich darfst auch du gerne die Schablone ergänzen. :) Sobald ich wieder beruflich mehr Zeit habe, werde ich wieder mehr Zeit für Wikipedia einsetzen. Zusammen kommen wir wirklich schnell voran! Auf eine gute, fruchtbare Zusammenarbeit, bimîne di xêr û xwesiyê de. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 08:21, 14 adar 2012 (UTC) ==Barkirina wêneyan li Wîkîpedya kurdî== Silav Ferrus.. spas ji bo wêneyên te yên balkêsh. Ez ne pisporê lîsansên wêneyan im, lê berçav e ku li Wîkîpedya kurdî di warê lîsans û kopîkirina wêneyan de arîsheyeke MEZIN heye û berê bê zanebûn bi awayekî anarshiyane û bêserûber hatiye çareserkirin. Ji ber vê yekê, me got, bashtir e, em wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikin ji ber ku hemû bikarhênerên projeya Wikipedia/Wikimedia bikaribe wêneyên me bi kar bînin, bi lîsans û agahiya li ser wêne û bê problem... Zehmet nebe, tu jî dikanî wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikî? Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pisht re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e... anha hajî xwe hebe û mendî nebî --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 09:19, 24 adar 2012 (UTC) == Tek Tek == Silav Ferrus, Navên çiyayên ''[http://maps.google.com/maps?ll=36.818056,39.259444&spn=0.5,0.5&t=h&q=36.818056,39.259444 Tek Tek]'' (Parka Neteweyî ya çiyayên ''Tek Tek'') bi kurdî ci ye? Ez li [http://toolserver.org/~osm/locale/ku.html vira] da ([[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#OpenStreetMap|agahî]]) navên bajar û gundên Kurdistanê kurdîdikim… Sipas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ghybu|nîqaş]]) 10:19, 5 avrêl 2012 (UTC) : Silav Ghybu heval. pirseke bas e, mixabin ez jî bersivê nizanim. Heta neha min nizanibû ku ev navê ciyayekê ye jî, heta neha min weke straneke Îbo nas dikir :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 12:37, 12 avrêl 2012 (UTC) == Destûr == Silav Ferrus, Tu çawa yî? Te li '''[[:Wêne:GoganaJorîn.JPG|vir]]''' destûra wêneyî bîr kiriye...<br /> '''Alîkarî:''' {{tl|Înformasyon}} + [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan|lîsans]] + ''destûrên wêneyên ku te kişandine:'' '''<nowiki>{{self|cc-by-sa-3.0|GFDL}}</nowiki>'''--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 16:12, 12 sermawez 2012 (UTC) :Dîsa silav {{=)}} [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG#Destûr|Wêneyê ]] te bê lîsans e, tu dikarî serast bikî... Nîha, wêneyên bê lîsans tên jê birin. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 20:45, 18 sermawez 2012 (UTC) :: Silav birêz. Biborîne, min bîra kir bersivek bidim. Tu dikarî wêneyê jêbikî. Min ew wêne ne kişandiye. Digel rêz û silavan, Ferrus == Kategorî == Silav. Gelek sipas ji bo gotarên te ema kategoriyan bîr meke ji ber ku gotarên bê kategorî winda diwîn: mîrov nizanî ew gotar ku derê ye!<br> PS: Di Wîkiya me de gotara ser herêma [[Filistîn]]ê tûnin{{;)}} Şevbaş--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 00:58, 14 berfanbar 2012 (UTC) : De bas e, emê bi karê xwe berdewam bikin bi saya te :). --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 12:31, 14 berfanbar 2012 (UTC) == Bersiv: Bestekarên kurd == {{Bersiv|Gomada|Bestekarên kurd|ts = 20:00, 26 avrêl 2013 (UTC)}} == [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Universal Language Selector]] == Silav Ferrus, [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Pêşniyareke]] te heye? --[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 08:46, 25 pûşper 2013 (UTC) :{{çêbû}}--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 10:30, 23 gelawêj 2013 (UTC) == Pirsûs == Silav Ferrus, çawa yî? Tu wateya navê [[Gotûbêj:Pirsûs|Pirsûsê]] dizanî?--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 13:53, 23 tîrmeh 2015 (UTC) Silav Ghybu, mixabin ez nizanim. Lê dibe ku qala wê bi peyvên 'pir' û 'sûs' hebe? Silav--[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 08:04, 10 gelawêj 2015 (UTC) == Peyvên argo == {{Silav|Ferrus}}, ji kerema xwe peyvên argo li gotaran zêde ne ke. Peyva qu...k peyvek argo û ehlaqî nîne [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 17:27, 20 tebax 2022 (UTC) ary6k8gcd3f6vl4whkx4gf6g4pqpohp 1095776 1095775 2022-08-20T17:28:36Z Penaber49 39672 /* Peyvên argo */ wikitext text/x-wiki Dema te xweş be û tu bi xêr hatî Ferrus! Ji bo qeydkirina wêneyên xwe divêt tu herî "Wêneyekî bar bike", li çepê. Wêneyê xwe li "Navê wêneyî" peyda bike, agehdariya wêneyî binivîse (cih, hwd...) û wêneyî bar bike. Piştre here "Guherandinên dawî" (dîsan li çepê), dû re Wêneyên nû, here wêneyê xwe, here "Biguherîne" û heke wêneyê te kişandî be, vê lîsansa xwe bide: ...û tomar bike. Ez bawer im ew bes e... heke problem hebe, dîsan binivîse. Serkevtin. Bi silav û rêz --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 12:27, 30 tebax 2009 (UTC) *Berê wisa bûye... Anuha (2012-) ji kerema xwe re wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bike. Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pişt re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e. Pirr spas --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 12:33, 24 adar 2012 (UTC) ==Çêkirina shablonan== Hevalo, mixabin ez bash nizanim shablonan çêkim... min carina hewl da çêkim, lê bash derneket... Here rûpela nîqasha bikarhênerê Welat jê bipirse, ew bash dizane. Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 13:12, 2 rezber 2009 (UTC) ==Wêneyên Xelfêtiyê== Rojbash... Ji bo gotara li ser Xelfêtiyê, te wêneyên deverên Xelfêtiyê hene, gelo? Min li Wikipediya almanî çend wêneyên te dîtin lê mirov nikare van wêneyan barke Wîkîpediya kurdî. Silav -- [[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:14, 4 rezber 2009 (UTC) :::Êvarbaş! Wêneyên te zehf rind in. Tu her bijî! Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 18:48, 25 rezber 2009 (UTC) ==Li ser Tîtî== Gelek spas ji bo xebata te ya li ser tîtî û Kîrmiço.--Cîrano 23:16, 2 kewçêr 2009 (UTC) : Spasxwes brêz! Tirk dibêjin min seve seve kir :). Min li malbata xwe re behsa [[Tîtî]] kir u dayka min ji min re got ku em li Rihayê pê re dibêjin '''[[Tîntore]]'''. Ez vê navê jî di gotarê de binivîsim? slav --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 18:38, 3 kewçêr 2009 (UTC) == türkçe == kürtçe biliyorum ama yazamıyorum. bilgileri türkçe yazıp birisi tarafından tercüme yaılabilir mi acaba?--[[Bikarhêner:Son kahraman|Son kahraman]] 08:34, 21 sermawez 2009 (UTC) : slav heval. niye olmasin. türkce yazilarini ya kendi sayfasina yada buraya ekleyebilirsin, elimden geleni yapmaya hazirim. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 16:47, 21 sermawez 2009 (UTC) == Kesra, Palatîn, Dvin hwd ci ne == Di gotara Axtamarayê de te bikaraniye. Xêra xwe kurdiya wan binivîsîne. Silav.. --[[Bikarhêner:Bablekan|Bablekan]] 16:26, 9 reşemî 2010 (UTC) ---- Şev baş <small>(PS: Je ne parle pas allemand mais je sais utiliser Google Traduction :) )</small>--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 23:37, 14 pûşper 2010 (UTC) ==Hi, would you be so kind as to give us support!== Rojbash, I hope you're doing fine and I sincerely apologize for this intrusion and for not knowing your language. My name is Claudi Balaguer (User Capsot from the Catalan Wikipedia and the Occitan Wikiccionari), I think that you know too well what are a minorized language and culture and maybe I am not bothering you and you will help us... I'm a member of a Catalan association "Amical de la Viquipèdia" which is trying to get some recognition as a Catalan Chapter (an intermediate structure between the Wikipedias and the Wikimedia Foundation) but this hasn't been approved up to that moment. We would appreciate your support, visible if you stick this template on your first page [[Şablon:Wikimedia CAT|Wikimedia CAT]] or/and sign the list of Members and Supporters, following the link on the template. Thanks again for your attention and I sincerely apologize if my message was bothersome or not interesting for you, I wish you a nice, pleasant and warm summer. I sincerely hope that your country and your language will get the opportunities they deserve and flourish! Take care, [[Bikarhêner:Capsot|Capsot]] 12:04, 25 tebax 2010 (UTC) == Shablona Navbox == Slav, comment vas-tu ? J'ai une faveur à te demander: peux-tu demander à un Administrateur de changer dans [[MediaWiki:Common.js|cette page]] ([[MediaWiki:Common.js]]) ce code: {| | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "hide"; var expandCaption = "show"; </pre> | par celui-ci → | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "veşêre"; var expandCaption = "nîşan bide"; </pre> | |} Ji niha ve spas--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 01:25, 5 rezber 2010 (UTC) : Salut, merci ca va bien et toi? Malheureusement, je ne connais pas l`administrator. Peut-être MikaelF ou Erdal Ronahi le conaissent? --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 13:41, 6 rezber 2010 (UTC) == [[Uryan Xidir]] == Pirr spas!--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 20:51, 22 rêbendan 2011 (UTC) : Gern geschehen :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:56, 22 rêbendan 2011 (UTC) == Gula Reş == Silav, te çima di gotara [[Gula Reş]] de "endemîk" wekî "nexweş" wergerand? Wateya endemîk ne ew e. --[[Bikarhêner:Erdal Ronahi|Erdal Ronahi]] 16:00, 23 rêbendan 2011 (UTC) : Dembas brez! Pirseke bas e :). Min ji Wikipediya Almani wergerandibu, le min ferq nekiriye ku du wateyen "endemik" hene: * endemi (nexwesi) * endemit (cureyeke cuda ye hebuneke/ajaleke/pincareke. Gerez em ve sererastiye bikin, rast e. Biborine ! :) == Wikimedia mobile == Silav. Wikipediya Kurdi bo telefona destan: bnr. [http://ku.m.wikipedia.org/wiki?search=Qeremezre http://ku.m.wikipedia.org/]--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 16:53, 15 reşemî 2011 (UTC) : Gelek spas bira! Di nîsankirina gotaran de pirsgirêk nînin, lê serrûpela ku.m.wikipedia.org sas derdikeve. Min lewra xwest bila ev cewitî bê sererastkirin. Hê jî cewitî heye, lê dîsa jî spas dikim :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 21:36, 15 reşemî 2011 (UTC) ==Zêr ji bo te== {{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê<br>qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}} : Zor zor spas!!!! :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:51, 25 avrêl 2011 (UTC) == [[Bûk û Zava]] == Silav. Va koordînata rast e? {{Koord|37|25|26|N|37|58|22|E|type:landmark}}. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 00:27, 13 avrêl 2011 (UTC) : Dembas heval! Belê, ew rast e. Lêborîna xwe ji ber bersiva dereng dixwazim =) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:50, 25 avrêl 2011 (UTC) == {{tl|Infobox gel}} == Silav. {{Çêbû|[[Nîqaş:Kurd#Infobox|Çêbû]]}} :)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 16:39, 26 avrêl 2011 (UTC) == Lîsansan bo wêneyan == Silav Ferrus, tu çawan î? Li vira da lîsans û agahî pêwîşt in: * [[:Wêne:4-buk u zava.jpg]] * [[:Wêne:Ferat (Dîlok - Riha).jpg]] * [[:Wêne:RezênQeremezrê.jpg]] * [[:Wêne:XelfêtîyaKevn.JPG]] * [[:Wêne:XelfêtiyaNuh.jpg]] * [[:Wêne:DereyaXelfetiye.JPG]] * [[:Wêne:KortikaPilo.JPG]] * [[:Wêne:Sergînmal.jpg]] * [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG]] * [[:Wêne:PeykerêSivanperwer.jpg]] * [[:Wêne:Şilikî.jpg]] : Bnr. [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan]] û {{tl|Înformasyon}}… Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 13:01, 5 tebax 2011 (UTC) :[http://ku.wikipedia.org/w/index.php?limit=500&user=Ferrus&title=Taybet%3AListFiles Lîsteya wêneyan te]. Silav:)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 07:39, 17 tebax 2011 (UTC) ==Alîkar== {| class="wikitable" !Kurmancî!!Soranî!!Kirmanckî!!Îngilîzî |- |Ez nanî dixwim||Nan dexom||Ez nanî wen||I eat bread |- |Min nan xwar||Nanim xward||Mi nan werd||I ate bread |} Ev shablona hanî hindik tevlihev e. Heke tu bixwazî bi vî rengî binivîse, lê mixabin zazakiya min ne rind e... ji Gomada yan Ghybu bipirse, ew dizanin :) silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 18:00, 5 adar 2012 (UTC) == Schablone: die kurdische Sprache == Schalom, könntest du evtl. ein paar Änderungen in deiner Schablone vornehmen? Ich blicke da nicht durch :) # Wenn Du den Begriff "Rewendî" verwendest, der soweit ich weiß von Fuad stammte, musst Du auf Schikakî verzichten, denn diese historisch referenzierte Begriffsschöpfung (in Anlehnung an die Revadiden) umfasst auch den Dialekt des Schikak-Stammes (dieser Stammes wird sogar teilweise Revendî = Nomaden? genannt). Allerdings ist eine solche Definition willkürlich. Was in Qers gesprochen wird unterscheidet sich sehr stark von Schikakî (siehe dazu [[Kurmancî]] > Devokên Kurmancî). # Ich finde es sinnvoller Kurmancî in vier Dialektgruppen aufzuteilen: Botanî, Behdînî, Rojava û Xoresan û Dilêman. Zumindest muss die letztere Gruppe berücksichtigt werden. # Lekî muss von Soranî separiert werden. Denn Lekî ist kein Subdialekt des Soranî, sondern ein eigenständiger "Dialekt" der kurdischen Sprache (zumindest lexikalisch). # '''Gûranî ist ein konfuser Begriff europäischer Herkunft. Im Kurdischen wird diese Dialektsgruppe Hewramî genannt.''' Dieser Begriff stammt ursprünglich von jenem Kreis, der heute von einem Gûran- und Zaza-Volk spricht. # Kendûlî ist nicht eine Mundart des Kelhûrî, sondern das "echte" Gûranî = Hewramî. # Die Klassifikation des Şebekî ist zwar umstritten, allerdings geht es in den Kontroversen darum, ob Şebekî zum Zazakî oder zum Hewramî (Gûranî) gehört. Abgesehen von Izady ordnen die meisten Forscher - wohl zurecht - Şebekî dem Hewramî zu. # Ebenfalls ist auch Kakeyî eine Mundart des Hewramî(Gûranî). Hierbei handelt es sich um eine sakrale Sprache. Die Kakeyî sprechen eigentlich Soranî, verwenden aber in der Liturgie eine Sprache, die zwar sehr vom Soranî beeinflusst ist, aber dennoch linguistische Charakteristiken des Hewramî aufweist. Wenn du die entsprechenden Änderungen vornimmst, werden ich die dazugehörigen Quellen hinzufügen. --[[Bikarhêner:Baran Ruciyar|Baran Ruciyar]] ([[Bikarhêner nîqaş:Baran Ruciyar|nîqaş]]) 21:31, 10 adar 2012 (UTC) : Schalom Baran. Danke für deine Erläuterungen und den Verbesserungsvorschlägen. Es ist wirklich gut zu sehen, dass es doch noch Leute gibt, die in all dem Wirrwarr der kurdischen Dialekte und Mundarte durchblicken. Ich selber kenne gerademal die vier Hauptgruppen des Kurdischen (Kurmancî, Soranî, zazakî und Gûranî - wobei ich nicht sicher bin, ob ich rein durchs Hören die zwei letzteren voneinander unterscheiden könnte). Die Schablone zu den verschiedenen kurdischen Dialekten ist von dem Beitrag namens '[[Zimanê kurdî (kok û zarava)]]' abgeleitet: Die Idee war, den Beitrag nach und nach zu reduzierenund dessen nützliche Inhalte in anderen, passenderen Beiträgen oder Schablonen unterzubringen. Deswegen finde ich es sehr gut, dass du all die nötigen Verbesserungen erwähnst. Ich habe an deinen Verbesserungen nichts auszusetzen und werde versuchen, deine Verbesserungsvorschläge so rasch wie möglich umzusetzen. Natürlich darfst auch du gerne die Schablone ergänzen. :) Sobald ich wieder beruflich mehr Zeit habe, werde ich wieder mehr Zeit für Wikipedia einsetzen. Zusammen kommen wir wirklich schnell voran! Auf eine gute, fruchtbare Zusammenarbeit, bimîne di xêr û xwesiyê de. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 08:21, 14 adar 2012 (UTC) ==Barkirina wêneyan li Wîkîpedya kurdî== Silav Ferrus.. spas ji bo wêneyên te yên balkêsh. Ez ne pisporê lîsansên wêneyan im, lê berçav e ku li Wîkîpedya kurdî di warê lîsans û kopîkirina wêneyan de arîsheyeke MEZIN heye û berê bê zanebûn bi awayekî anarshiyane û bêserûber hatiye çareserkirin. Ji ber vê yekê, me got, bashtir e, em wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikin ji ber ku hemû bikarhênerên projeya Wikipedia/Wikimedia bikaribe wêneyên me bi kar bînin, bi lîsans û agahiya li ser wêne û bê problem... Zehmet nebe, tu jî dikanî wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikî? Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pisht re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e... anha hajî xwe hebe û mendî nebî --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 09:19, 24 adar 2012 (UTC) == Tek Tek == Silav Ferrus, Navên çiyayên ''[http://maps.google.com/maps?ll=36.818056,39.259444&spn=0.5,0.5&t=h&q=36.818056,39.259444 Tek Tek]'' (Parka Neteweyî ya çiyayên ''Tek Tek'') bi kurdî ci ye? Ez li [http://toolserver.org/~osm/locale/ku.html vira] da ([[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#OpenStreetMap|agahî]]) navên bajar û gundên Kurdistanê kurdîdikim… Sipas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ghybu|nîqaş]]) 10:19, 5 avrêl 2012 (UTC) : Silav Ghybu heval. pirseke bas e, mixabin ez jî bersivê nizanim. Heta neha min nizanibû ku ev navê ciyayekê ye jî, heta neha min weke straneke Îbo nas dikir :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 12:37, 12 avrêl 2012 (UTC) == Destûr == Silav Ferrus, Tu çawa yî? Te li '''[[:Wêne:GoganaJorîn.JPG|vir]]''' destûra wêneyî bîr kiriye...<br /> '''Alîkarî:''' {{tl|Înformasyon}} + [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan|lîsans]] + ''destûrên wêneyên ku te kişandine:'' '''<nowiki>{{self|cc-by-sa-3.0|GFDL}}</nowiki>'''--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 16:12, 12 sermawez 2012 (UTC) :Dîsa silav {{=)}} [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG#Destûr|Wêneyê ]] te bê lîsans e, tu dikarî serast bikî... Nîha, wêneyên bê lîsans tên jê birin. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 20:45, 18 sermawez 2012 (UTC) :: Silav birêz. Biborîne, min bîra kir bersivek bidim. Tu dikarî wêneyê jêbikî. Min ew wêne ne kişandiye. Digel rêz û silavan, Ferrus == Kategorî == Silav. Gelek sipas ji bo gotarên te ema kategoriyan bîr meke ji ber ku gotarên bê kategorî winda diwîn: mîrov nizanî ew gotar ku derê ye!<br> PS: Di Wîkiya me de gotara ser herêma [[Filistîn]]ê tûnin{{;)}} Şevbaş--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 00:58, 14 berfanbar 2012 (UTC) : De bas e, emê bi karê xwe berdewam bikin bi saya te :). --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 12:31, 14 berfanbar 2012 (UTC) == Bersiv: Bestekarên kurd == {{Bersiv|Gomada|Bestekarên kurd|ts = 20:00, 26 avrêl 2013 (UTC)}} == [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Universal Language Selector]] == Silav Ferrus, [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Pêşniyareke]] te heye? --[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 08:46, 25 pûşper 2013 (UTC) :{{çêbû}}--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 10:30, 23 gelawêj 2013 (UTC) == Pirsûs == Silav Ferrus, çawa yî? Tu wateya navê [[Gotûbêj:Pirsûs|Pirsûsê]] dizanî?--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 13:53, 23 tîrmeh 2015 (UTC) Silav Ghybu, mixabin ez nizanim. Lê dibe ku qala wê bi peyvên 'pir' û 'sûs' hebe? Silav--[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 08:04, 10 gelawêj 2015 (UTC) == Peyvên argo == {{Silav|Ferrus}}, ji kerema xwe peyvên argo li gotaran zêde ne ke. Peyva qu...k peyvek argo ye û ne ehlaqî ye. [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 17:27, 20 tebax 2022 (UTC) pkgwty001clon5zhn5ox2a6jgnsul76 1095782 1095776 2022-08-20T18:14:42Z MikaelF 935 /* Peyvên argo */ wikitext text/x-wiki Dema te xweş be û tu bi xêr hatî Ferrus! Ji bo qeydkirina wêneyên xwe divêt tu herî "Wêneyekî bar bike", li çepê. Wêneyê xwe li "Navê wêneyî" peyda bike, agehdariya wêneyî binivîse (cih, hwd...) û wêneyî bar bike. Piştre here "Guherandinên dawî" (dîsan li çepê), dû re Wêneyên nû, here wêneyê xwe, here "Biguherîne" û heke wêneyê te kişandî be, vê lîsansa xwe bide: ...û tomar bike. Ez bawer im ew bes e... heke problem hebe, dîsan binivîse. Serkevtin. Bi silav û rêz --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 12:27, 30 tebax 2009 (UTC) *Berê wisa bûye... Anuha (2012-) ji kerema xwe re wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bike. Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pişt re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e. Pirr spas --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 12:33, 24 adar 2012 (UTC) ==Çêkirina shablonan== Hevalo, mixabin ez bash nizanim shablonan çêkim... min carina hewl da çêkim, lê bash derneket... Here rûpela nîqasha bikarhênerê Welat jê bipirse, ew bash dizane. Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 13:12, 2 rezber 2009 (UTC) ==Wêneyên Xelfêtiyê== Rojbash... Ji bo gotara li ser Xelfêtiyê, te wêneyên deverên Xelfêtiyê hene, gelo? Min li Wikipediya almanî çend wêneyên te dîtin lê mirov nikare van wêneyan barke Wîkîpediya kurdî. Silav -- [[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:14, 4 rezber 2009 (UTC) :::Êvarbaş! Wêneyên te zehf rind in. Tu her bijî! Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 18:48, 25 rezber 2009 (UTC) ==Li ser Tîtî== Gelek spas ji bo xebata te ya li ser tîtî û Kîrmiço.--Cîrano 23:16, 2 kewçêr 2009 (UTC) : Spasxwes brêz! Tirk dibêjin min seve seve kir :). Min li malbata xwe re behsa [[Tîtî]] kir u dayka min ji min re got ku em li Rihayê pê re dibêjin '''[[Tîntore]]'''. Ez vê navê jî di gotarê de binivîsim? slav --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 18:38, 3 kewçêr 2009 (UTC) == türkçe == kürtçe biliyorum ama yazamıyorum. bilgileri türkçe yazıp birisi tarafından tercüme yaılabilir mi acaba?--[[Bikarhêner:Son kahraman|Son kahraman]] 08:34, 21 sermawez 2009 (UTC) : slav heval. niye olmasin. türkce yazilarini ya kendi sayfasina yada buraya ekleyebilirsin, elimden geleni yapmaya hazirim. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 16:47, 21 sermawez 2009 (UTC) == Kesra, Palatîn, Dvin hwd ci ne == Di gotara Axtamarayê de te bikaraniye. Xêra xwe kurdiya wan binivîsîne. Silav.. --[[Bikarhêner:Bablekan|Bablekan]] 16:26, 9 reşemî 2010 (UTC) ---- Şev baş <small>(PS: Je ne parle pas allemand mais je sais utiliser Google Traduction :) )</small>--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 23:37, 14 pûşper 2010 (UTC) ==Hi, would you be so kind as to give us support!== Rojbash, I hope you're doing fine and I sincerely apologize for this intrusion and for not knowing your language. My name is Claudi Balaguer (User Capsot from the Catalan Wikipedia and the Occitan Wikiccionari), I think that you know too well what are a minorized language and culture and maybe I am not bothering you and you will help us... I'm a member of a Catalan association "Amical de la Viquipèdia" which is trying to get some recognition as a Catalan Chapter (an intermediate structure between the Wikipedias and the Wikimedia Foundation) but this hasn't been approved up to that moment. We would appreciate your support, visible if you stick this template on your first page [[Şablon:Wikimedia CAT|Wikimedia CAT]] or/and sign the list of Members and Supporters, following the link on the template. Thanks again for your attention and I sincerely apologize if my message was bothersome or not interesting for you, I wish you a nice, pleasant and warm summer. I sincerely hope that your country and your language will get the opportunities they deserve and flourish! Take care, [[Bikarhêner:Capsot|Capsot]] 12:04, 25 tebax 2010 (UTC) == Shablona Navbox == Slav, comment vas-tu ? J'ai une faveur à te demander: peux-tu demander à un Administrateur de changer dans [[MediaWiki:Common.js|cette page]] ([[MediaWiki:Common.js]]) ce code: {| | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "hide"; var expandCaption = "show"; </pre> | par celui-ci → | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "veşêre"; var expandCaption = "nîşan bide"; </pre> | |} Ji niha ve spas--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 01:25, 5 rezber 2010 (UTC) : Salut, merci ca va bien et toi? Malheureusement, je ne connais pas l`administrator. Peut-être MikaelF ou Erdal Ronahi le conaissent? --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 13:41, 6 rezber 2010 (UTC) == [[Uryan Xidir]] == Pirr spas!--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 20:51, 22 rêbendan 2011 (UTC) : Gern geschehen :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:56, 22 rêbendan 2011 (UTC) == Gula Reş == Silav, te çima di gotara [[Gula Reş]] de "endemîk" wekî "nexweş" wergerand? Wateya endemîk ne ew e. --[[Bikarhêner:Erdal Ronahi|Erdal Ronahi]] 16:00, 23 rêbendan 2011 (UTC) : Dembas brez! Pirseke bas e :). Min ji Wikipediya Almani wergerandibu, le min ferq nekiriye ku du wateyen "endemik" hene: * endemi (nexwesi) * endemit (cureyeke cuda ye hebuneke/ajaleke/pincareke. Gerez em ve sererastiye bikin, rast e. Biborine ! :) == Wikimedia mobile == Silav. Wikipediya Kurdi bo telefona destan: bnr. [http://ku.m.wikipedia.org/wiki?search=Qeremezre http://ku.m.wikipedia.org/]--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 16:53, 15 reşemî 2011 (UTC) : Gelek spas bira! Di nîsankirina gotaran de pirsgirêk nînin, lê serrûpela ku.m.wikipedia.org sas derdikeve. Min lewra xwest bila ev cewitî bê sererastkirin. Hê jî cewitî heye, lê dîsa jî spas dikim :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 21:36, 15 reşemî 2011 (UTC) ==Zêr ji bo te== {{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê<br>qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}} : Zor zor spas!!!! :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:51, 25 avrêl 2011 (UTC) == [[Bûk û Zava]] == Silav. Va koordînata rast e? {{Koord|37|25|26|N|37|58|22|E|type:landmark}}. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 00:27, 13 avrêl 2011 (UTC) : Dembas heval! Belê, ew rast e. Lêborîna xwe ji ber bersiva dereng dixwazim =) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:50, 25 avrêl 2011 (UTC) == {{tl|Infobox gel}} == Silav. {{Çêbû|[[Nîqaş:Kurd#Infobox|Çêbû]]}} :)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 16:39, 26 avrêl 2011 (UTC) == Lîsansan bo wêneyan == Silav Ferrus, tu çawan î? Li vira da lîsans û agahî pêwîşt in: * [[:Wêne:4-buk u zava.jpg]] * [[:Wêne:Ferat (Dîlok - Riha).jpg]] * [[:Wêne:RezênQeremezrê.jpg]] * [[:Wêne:XelfêtîyaKevn.JPG]] * [[:Wêne:XelfêtiyaNuh.jpg]] * [[:Wêne:DereyaXelfetiye.JPG]] * [[:Wêne:KortikaPilo.JPG]] * [[:Wêne:Sergînmal.jpg]] * [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG]] * [[:Wêne:PeykerêSivanperwer.jpg]] * [[:Wêne:Şilikî.jpg]] : Bnr. [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan]] û {{tl|Înformasyon}}… Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 13:01, 5 tebax 2011 (UTC) :[http://ku.wikipedia.org/w/index.php?limit=500&user=Ferrus&title=Taybet%3AListFiles Lîsteya wêneyan te]. Silav:)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 07:39, 17 tebax 2011 (UTC) ==Alîkar== {| class="wikitable" !Kurmancî!!Soranî!!Kirmanckî!!Îngilîzî |- |Ez nanî dixwim||Nan dexom||Ez nanî wen||I eat bread |- |Min nan xwar||Nanim xward||Mi nan werd||I ate bread |} Ev shablona hanî hindik tevlihev e. Heke tu bixwazî bi vî rengî binivîse, lê mixabin zazakiya min ne rind e... ji Gomada yan Ghybu bipirse, ew dizanin :) silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 18:00, 5 adar 2012 (UTC) == Schablone: die kurdische Sprache == Schalom, könntest du evtl. ein paar Änderungen in deiner Schablone vornehmen? Ich blicke da nicht durch :) # Wenn Du den Begriff "Rewendî" verwendest, der soweit ich weiß von Fuad stammte, musst Du auf Schikakî verzichten, denn diese historisch referenzierte Begriffsschöpfung (in Anlehnung an die Revadiden) umfasst auch den Dialekt des Schikak-Stammes (dieser Stammes wird sogar teilweise Revendî = Nomaden? genannt). Allerdings ist eine solche Definition willkürlich. Was in Qers gesprochen wird unterscheidet sich sehr stark von Schikakî (siehe dazu [[Kurmancî]] > Devokên Kurmancî). # Ich finde es sinnvoller Kurmancî in vier Dialektgruppen aufzuteilen: Botanî, Behdînî, Rojava û Xoresan û Dilêman. Zumindest muss die letztere Gruppe berücksichtigt werden. # Lekî muss von Soranî separiert werden. Denn Lekî ist kein Subdialekt des Soranî, sondern ein eigenständiger "Dialekt" der kurdischen Sprache (zumindest lexikalisch). # '''Gûranî ist ein konfuser Begriff europäischer Herkunft. Im Kurdischen wird diese Dialektsgruppe Hewramî genannt.''' Dieser Begriff stammt ursprünglich von jenem Kreis, der heute von einem Gûran- und Zaza-Volk spricht. # Kendûlî ist nicht eine Mundart des Kelhûrî, sondern das "echte" Gûranî = Hewramî. # Die Klassifikation des Şebekî ist zwar umstritten, allerdings geht es in den Kontroversen darum, ob Şebekî zum Zazakî oder zum Hewramî (Gûranî) gehört. Abgesehen von Izady ordnen die meisten Forscher - wohl zurecht - Şebekî dem Hewramî zu. # Ebenfalls ist auch Kakeyî eine Mundart des Hewramî(Gûranî). Hierbei handelt es sich um eine sakrale Sprache. Die Kakeyî sprechen eigentlich Soranî, verwenden aber in der Liturgie eine Sprache, die zwar sehr vom Soranî beeinflusst ist, aber dennoch linguistische Charakteristiken des Hewramî aufweist. Wenn du die entsprechenden Änderungen vornimmst, werden ich die dazugehörigen Quellen hinzufügen. --[[Bikarhêner:Baran Ruciyar|Baran Ruciyar]] ([[Bikarhêner nîqaş:Baran Ruciyar|nîqaş]]) 21:31, 10 adar 2012 (UTC) : Schalom Baran. Danke für deine Erläuterungen und den Verbesserungsvorschlägen. Es ist wirklich gut zu sehen, dass es doch noch Leute gibt, die in all dem Wirrwarr der kurdischen Dialekte und Mundarte durchblicken. Ich selber kenne gerademal die vier Hauptgruppen des Kurdischen (Kurmancî, Soranî, zazakî und Gûranî - wobei ich nicht sicher bin, ob ich rein durchs Hören die zwei letzteren voneinander unterscheiden könnte). Die Schablone zu den verschiedenen kurdischen Dialekten ist von dem Beitrag namens '[[Zimanê kurdî (kok û zarava)]]' abgeleitet: Die Idee war, den Beitrag nach und nach zu reduzierenund dessen nützliche Inhalte in anderen, passenderen Beiträgen oder Schablonen unterzubringen. Deswegen finde ich es sehr gut, dass du all die nötigen Verbesserungen erwähnst. Ich habe an deinen Verbesserungen nichts auszusetzen und werde versuchen, deine Verbesserungsvorschläge so rasch wie möglich umzusetzen. Natürlich darfst auch du gerne die Schablone ergänzen. :) Sobald ich wieder beruflich mehr Zeit habe, werde ich wieder mehr Zeit für Wikipedia einsetzen. Zusammen kommen wir wirklich schnell voran! Auf eine gute, fruchtbare Zusammenarbeit, bimîne di xêr û xwesiyê de. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 08:21, 14 adar 2012 (UTC) ==Barkirina wêneyan li Wîkîpedya kurdî== Silav Ferrus.. spas ji bo wêneyên te yên balkêsh. Ez ne pisporê lîsansên wêneyan im, lê berçav e ku li Wîkîpedya kurdî di warê lîsans û kopîkirina wêneyan de arîsheyeke MEZIN heye û berê bê zanebûn bi awayekî anarshiyane û bêserûber hatiye çareserkirin. Ji ber vê yekê, me got, bashtir e, em wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikin ji ber ku hemû bikarhênerên projeya Wikipedia/Wikimedia bikaribe wêneyên me bi kar bînin, bi lîsans û agahiya li ser wêne û bê problem... Zehmet nebe, tu jî dikanî wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikî? Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pisht re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e... anha hajî xwe hebe û mendî nebî --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 09:19, 24 adar 2012 (UTC) == Tek Tek == Silav Ferrus, Navên çiyayên ''[http://maps.google.com/maps?ll=36.818056,39.259444&spn=0.5,0.5&t=h&q=36.818056,39.259444 Tek Tek]'' (Parka Neteweyî ya çiyayên ''Tek Tek'') bi kurdî ci ye? Ez li [http://toolserver.org/~osm/locale/ku.html vira] da ([[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#OpenStreetMap|agahî]]) navên bajar û gundên Kurdistanê kurdîdikim… Sipas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ghybu|nîqaş]]) 10:19, 5 avrêl 2012 (UTC) : Silav Ghybu heval. pirseke bas e, mixabin ez jî bersivê nizanim. Heta neha min nizanibû ku ev navê ciyayekê ye jî, heta neha min weke straneke Îbo nas dikir :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 12:37, 12 avrêl 2012 (UTC) == Destûr == Silav Ferrus, Tu çawa yî? Te li '''[[:Wêne:GoganaJorîn.JPG|vir]]''' destûra wêneyî bîr kiriye...<br /> '''Alîkarî:''' {{tl|Înformasyon}} + [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan|lîsans]] + ''destûrên wêneyên ku te kişandine:'' '''<nowiki>{{self|cc-by-sa-3.0|GFDL}}</nowiki>'''--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 16:12, 12 sermawez 2012 (UTC) :Dîsa silav {{=)}} [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG#Destûr|Wêneyê ]] te bê lîsans e, tu dikarî serast bikî... Nîha, wêneyên bê lîsans tên jê birin. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 20:45, 18 sermawez 2012 (UTC) :: Silav birêz. Biborîne, min bîra kir bersivek bidim. Tu dikarî wêneyê jêbikî. Min ew wêne ne kişandiye. Digel rêz û silavan, Ferrus == Kategorî == Silav. Gelek sipas ji bo gotarên te ema kategoriyan bîr meke ji ber ku gotarên bê kategorî winda diwîn: mîrov nizanî ew gotar ku derê ye!<br> PS: Di Wîkiya me de gotara ser herêma [[Filistîn]]ê tûnin{{;)}} Şevbaş--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 00:58, 14 berfanbar 2012 (UTC) : De bas e, emê bi karê xwe berdewam bikin bi saya te :). --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 12:31, 14 berfanbar 2012 (UTC) == Bersiv: Bestekarên kurd == {{Bersiv|Gomada|Bestekarên kurd|ts = 20:00, 26 avrêl 2013 (UTC)}} == [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Universal Language Selector]] == Silav Ferrus, [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Pêşniyareke]] te heye? --[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 08:46, 25 pûşper 2013 (UTC) :{{çêbû}}--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 10:30, 23 gelawêj 2013 (UTC) == Pirsûs == Silav Ferrus, çawa yî? Tu wateya navê [[Gotûbêj:Pirsûs|Pirsûsê]] dizanî?--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 13:53, 23 tîrmeh 2015 (UTC) Silav Ghybu, mixabin ez nizanim. Lê dibe ku qala wê bi peyvên 'pir' û 'sûs' hebe? Silav--[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 08:04, 10 gelawêj 2015 (UTC) == Peyvên argo == {{Silav|Ferrus}}, ji kerema xwe peyvên argo li gotaran zêde ne ke. Peyva qu...k peyvek argo ye û ne ehlaqî ye. [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 17:27, 20 tebax 2022 (UTC) :Êvarbaş {{r|Penaber49}} tu çawan î, baş î? Peyva "faggot" bi inglîzî tê wateya "qûnek", wek te got, argo ye. A rast li vir tiştekî kirêt tê de nîne, bi henekan e ji aliyê kesên LGBT ve. Lê bi giştî, şiroveya te di cih de ye, gelek spas hevalê hêja. --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF|gotûbêj]]) 18:14, 20 tebax 2022 (UTC) fxw5gkk6sfobne5f913fd7lqm3j7t5v 1095783 1095782 2022-08-20T18:55:40Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki Dema te xweş be û tu bi xêr hatî Ferrus! Ji bo qeydkirina wêneyên xwe divêt tu herî "Wêneyekî bar bike", li çepê. Wêneyê xwe li "Navê wêneyî" peyda bike, agehdariya wêneyî binivîse (cih, hwd...) û wêneyî bar bike. Piştre here "Guherandinên dawî" (dîsan li çepê), dû re Wêneyên nû, here wêneyê xwe, here "Biguherîne" û heke wêneyê te kişandî be, vê lîsansa xwe bide: ...û tomar bike. Ez bawer im ew bes e... heke problem hebe, dîsan binivîse. Serkevtin. Bi silav û rêz --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 12:27, 30 tebax 2009 (UTC) *Berê wisa bûye... Anuha (2012-) ji kerema xwe re wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bike. Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pişt re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e. Pirr spas --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 12:33, 24 adar 2012 (UTC) ==Çêkirina shablonan== Hevalo, mixabin ez bash nizanim shablonan çêkim... min carina hewl da çêkim, lê bash derneket... Here rûpela nîqasha bikarhênerê Welat jê bipirse, ew bash dizane. Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 13:12, 2 rezber 2009 (UTC) ==Wêneyên Xelfêtiyê== Rojbash... Ji bo gotara li ser Xelfêtiyê, te wêneyên deverên Xelfêtiyê hene, gelo? Min li Wikipediya almanî çend wêneyên te dîtin lê mirov nikare van wêneyan barke Wîkîpediya kurdî. Silav -- [[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:14, 4 rezber 2009 (UTC) :::Êvarbaş! Wêneyên te zehf rind in. Tu her bijî! Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 18:48, 25 rezber 2009 (UTC) ==Li ser Tîtî== Gelek spas ji bo xebata te ya li ser tîtî û Kîrmiço.--Cîrano 23:16, 2 kewçêr 2009 (UTC) : Spasxwes brêz! Tirk dibêjin min seve seve kir :). Min li malbata xwe re behsa [[Tîtî]] kir u dayka min ji min re got ku em li Rihayê pê re dibêjin '''[[Tîntore]]'''. Ez vê navê jî di gotarê de binivîsim? slav --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 18:38, 3 kewçêr 2009 (UTC) == türkçe == kürtçe biliyorum ama yazamıyorum. bilgileri türkçe yazıp birisi tarafından tercüme yaılabilir mi acaba?--[[Bikarhêner:Son kahraman|Son kahraman]] 08:34, 21 sermawez 2009 (UTC) : slav heval. niye olmasin. türkce yazilarini ya kendi sayfasina yada buraya ekleyebilirsin, elimden geleni yapmaya hazirim. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 16:47, 21 sermawez 2009 (UTC) == Kesra, Palatîn, Dvin hwd ci ne == Di gotara Axtamarayê de te bikaraniye. Xêra xwe kurdiya wan binivîsîne. Silav.. --[[Bikarhêner:Bablekan|Bablekan]] 16:26, 9 reşemî 2010 (UTC) ---- Şev baş <small>(PS: Je ne parle pas allemand mais je sais utiliser Google Traduction :) )</small>--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 23:37, 14 pûşper 2010 (UTC) ==Hi, would you be so kind as to give us support!== Rojbash, I hope you're doing fine and I sincerely apologize for this intrusion and for not knowing your language. My name is Claudi Balaguer (User Capsot from the Catalan Wikipedia and the Occitan Wikiccionari), I think that you know too well what are a minorized language and culture and maybe I am not bothering you and you will help us... I'm a member of a Catalan association "Amical de la Viquipèdia" which is trying to get some recognition as a Catalan Chapter (an intermediate structure between the Wikipedias and the Wikimedia Foundation) but this hasn't been approved up to that moment. We would appreciate your support, visible if you stick this template on your first page [[Şablon:Wikimedia CAT|Wikimedia CAT]] or/and sign the list of Members and Supporters, following the link on the template. Thanks again for your attention and I sincerely apologize if my message was bothersome or not interesting for you, I wish you a nice, pleasant and warm summer. I sincerely hope that your country and your language will get the opportunities they deserve and flourish! Take care, [[Bikarhêner:Capsot|Capsot]] 12:04, 25 tebax 2010 (UTC) == Shablona Navbox == Slav, comment vas-tu ? J'ai une faveur à te demander: peux-tu demander à un Administrateur de changer dans [[MediaWiki:Common.js|cette page]] ([[MediaWiki:Common.js]]) ce code: {| | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "hide"; var expandCaption = "show"; </pre> | par celui-ci → | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "veşêre"; var expandCaption = "nîşan bide"; </pre> | |} Ji niha ve spas--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 01:25, 5 rezber 2010 (UTC) : Salut, merci ca va bien et toi? Malheureusement, je ne connais pas l`administrator. Peut-être MikaelF ou Erdal Ronahi le conaissent? --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 13:41, 6 rezber 2010 (UTC) == [[Uryan Xidir]] == Pirr spas!--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 20:51, 22 rêbendan 2011 (UTC) : Gern geschehen :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:56, 22 rêbendan 2011 (UTC) == Gula Reş == Silav, te çima di gotara [[Gula Reş]] de "endemîk" wekî "nexweş" wergerand? Wateya endemîk ne ew e. --[[Bikarhêner:Erdal Ronahi|Erdal Ronahi]] 16:00, 23 rêbendan 2011 (UTC) : Dembas brez! Pirseke bas e :). Min ji Wikipediya Almani wergerandibu, le min ferq nekiriye ku du wateyen "endemik" hene: * endemi (nexwesi) * endemit (cureyeke cuda ye hebuneke/ajaleke/pincareke. Gerez em ve sererastiye bikin, rast e. Biborine ! :) == Wikimedia mobile == Silav. Wikipediya Kurdi bo telefona destan: bnr. [http://ku.m.wikipedia.org/wiki?search=Qeremezre http://ku.m.wikipedia.org/]--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 16:53, 15 reşemî 2011 (UTC) : Gelek spas bira! Di nîsankirina gotaran de pirsgirêk nînin, lê serrûpela ku.m.wikipedia.org sas derdikeve. Min lewra xwest bila ev cewitî bê sererastkirin. Hê jî cewitî heye, lê dîsa jî spas dikim :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 21:36, 15 reşemî 2011 (UTC) ==Zêr ji bo te== {{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê<br>qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}} : Zor zor spas!!!! :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:51, 25 avrêl 2011 (UTC) == [[Bûk û Zava]] == Silav. Va koordînata rast e? {{Koord|37|25|26|N|37|58|22|E|type:landmark}}. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 00:27, 13 avrêl 2011 (UTC) : Dembas heval! Belê, ew rast e. Lêborîna xwe ji ber bersiva dereng dixwazim =) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:50, 25 avrêl 2011 (UTC) == {{tl|Infobox gel}} == Silav. {{Çêbû|[[Nîqaş:Kurd#Infobox|Çêbû]]}} :)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 16:39, 26 avrêl 2011 (UTC) == Lîsansan bo wêneyan == Silav Ferrus, tu çawan î? Li vira da lîsans û agahî pêwîşt in: * [[:Wêne:4-buk u zava.jpg]] * [[:Wêne:Ferat (Dîlok - Riha).jpg]] * [[:Wêne:RezênQeremezrê.jpg]] * [[:Wêne:XelfêtîyaKevn.JPG]] * [[:Wêne:XelfêtiyaNuh.jpg]] * [[:Wêne:DereyaXelfetiye.JPG]] * [[:Wêne:KortikaPilo.JPG]] * [[:Wêne:Sergînmal.jpg]] * [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG]] * [[:Wêne:PeykerêSivanperwer.jpg]] * [[:Wêne:Şilikî.jpg]] : Bnr. [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan]] û {{tl|Înformasyon}}… Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 13:01, 5 tebax 2011 (UTC) :[http://ku.wikipedia.org/w/index.php?limit=500&user=Ferrus&title=Taybet%3AListFiles Lîsteya wêneyan te]. Silav:)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 07:39, 17 tebax 2011 (UTC) ==Alîkar== {| class="wikitable" !Kurmancî!!Soranî!!Kirmanckî!!Îngilîzî |- |Ez nanî dixwim||Nan dexom||Ez nanî wen||I eat bread |- |Min nan xwar||Nanim xward||Mi nan werd||I ate bread |} Ev shablona hanî hindik tevlihev e. Heke tu bixwazî bi vî rengî binivîse, lê mixabin zazakiya min ne rind e... ji Gomada yan Ghybu bipirse, ew dizanin :) silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 18:00, 5 adar 2012 (UTC) == Schablone: die kurdische Sprache == Schalom, könntest du evtl. ein paar Änderungen in deiner Schablone vornehmen? Ich blicke da nicht durch :) # Wenn Du den Begriff "Rewendî" verwendest, der soweit ich weiß von Fuad stammte, musst Du auf Schikakî verzichten, denn diese historisch referenzierte Begriffsschöpfung (in Anlehnung an die Revadiden) umfasst auch den Dialekt des Schikak-Stammes (dieser Stammes wird sogar teilweise Revendî = Nomaden? genannt). Allerdings ist eine solche Definition willkürlich. Was in Qers gesprochen wird unterscheidet sich sehr stark von Schikakî (siehe dazu [[Kurmancî]] > Devokên Kurmancî). # Ich finde es sinnvoller Kurmancî in vier Dialektgruppen aufzuteilen: Botanî, Behdînî, Rojava û Xoresan û Dilêman. Zumindest muss die letztere Gruppe berücksichtigt werden. # Lekî muss von Soranî separiert werden. Denn Lekî ist kein Subdialekt des Soranî, sondern ein eigenständiger "Dialekt" der kurdischen Sprache (zumindest lexikalisch). # '''Gûranî ist ein konfuser Begriff europäischer Herkunft. Im Kurdischen wird diese Dialektsgruppe Hewramî genannt.''' Dieser Begriff stammt ursprünglich von jenem Kreis, der heute von einem Gûran- und Zaza-Volk spricht. # Kendûlî ist nicht eine Mundart des Kelhûrî, sondern das "echte" Gûranî = Hewramî. # Die Klassifikation des Şebekî ist zwar umstritten, allerdings geht es in den Kontroversen darum, ob Şebekî zum Zazakî oder zum Hewramî (Gûranî) gehört. Abgesehen von Izady ordnen die meisten Forscher - wohl zurecht - Şebekî dem Hewramî zu. # Ebenfalls ist auch Kakeyî eine Mundart des Hewramî(Gûranî). Hierbei handelt es sich um eine sakrale Sprache. Die Kakeyî sprechen eigentlich Soranî, verwenden aber in der Liturgie eine Sprache, die zwar sehr vom Soranî beeinflusst ist, aber dennoch linguistische Charakteristiken des Hewramî aufweist. Wenn du die entsprechenden Änderungen vornimmst, werden ich die dazugehörigen Quellen hinzufügen. --[[Bikarhêner:Baran Ruciyar|Baran Ruciyar]] ([[Bikarhêner nîqaş:Baran Ruciyar|nîqaş]]) 21:31, 10 adar 2012 (UTC) : Schalom Baran. Danke für deine Erläuterungen und den Verbesserungsvorschlägen. Es ist wirklich gut zu sehen, dass es doch noch Leute gibt, die in all dem Wirrwarr der kurdischen Dialekte und Mundarte durchblicken. Ich selber kenne gerademal die vier Hauptgruppen des Kurdischen (Kurmancî, Soranî, zazakî und Gûranî - wobei ich nicht sicher bin, ob ich rein durchs Hören die zwei letzteren voneinander unterscheiden könnte). Die Schablone zu den verschiedenen kurdischen Dialekten ist von dem Beitrag namens '[[Zimanê kurdî (kok û zarava)]]' abgeleitet: Die Idee war, den Beitrag nach und nach zu reduzierenund dessen nützliche Inhalte in anderen, passenderen Beiträgen oder Schablonen unterzubringen. Deswegen finde ich es sehr gut, dass du all die nötigen Verbesserungen erwähnst. Ich habe an deinen Verbesserungen nichts auszusetzen und werde versuchen, deine Verbesserungsvorschläge so rasch wie möglich umzusetzen. Natürlich darfst auch du gerne die Schablone ergänzen. :) Sobald ich wieder beruflich mehr Zeit habe, werde ich wieder mehr Zeit für Wikipedia einsetzen. Zusammen kommen wir wirklich schnell voran! Auf eine gute, fruchtbare Zusammenarbeit, bimîne di xêr û xwesiyê de. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 08:21, 14 adar 2012 (UTC) ==Barkirina wêneyan li Wîkîpedya kurdî== Silav Ferrus.. spas ji bo wêneyên te yên balkêsh. Ez ne pisporê lîsansên wêneyan im, lê berçav e ku li Wîkîpedya kurdî di warê lîsans û kopîkirina wêneyan de arîsheyeke MEZIN heye û berê bê zanebûn bi awayekî anarshiyane û bêserûber hatiye çareserkirin. Ji ber vê yekê, me got, bashtir e, em wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikin ji ber ku hemû bikarhênerên projeya Wikipedia/Wikimedia bikaribe wêneyên me bi kar bînin, bi lîsans û agahiya li ser wêne û bê problem... Zehmet nebe, tu jî dikanî wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikî? Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pisht re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e... anha hajî xwe hebe û mendî nebî --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 09:19, 24 adar 2012 (UTC) == Tek Tek == Silav Ferrus, Navên çiyayên ''[http://maps.google.com/maps?ll=36.818056,39.259444&spn=0.5,0.5&t=h&q=36.818056,39.259444 Tek Tek]'' (Parka Neteweyî ya çiyayên ''Tek Tek'') bi kurdî ci ye? Ez li [http://toolserver.org/~osm/locale/ku.html vira] da ([[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#OpenStreetMap|agahî]]) navên bajar û gundên Kurdistanê kurdîdikim… Sipas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ghybu|nîqaş]]) 10:19, 5 avrêl 2012 (UTC) : Silav Ghybu heval. pirseke bas e, mixabin ez jî bersivê nizanim. Heta neha min nizanibû ku ev navê ciyayekê ye jî, heta neha min weke straneke Îbo nas dikir :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 12:37, 12 avrêl 2012 (UTC) == Destûr == Silav Ferrus, Tu çawa yî? Te li '''[[:Wêne:GoganaJorîn.JPG|vir]]''' destûra wêneyî bîr kiriye...<br /> '''Alîkarî:''' {{tl|Înformasyon}} + [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan|lîsans]] + ''destûrên wêneyên ku te kişandine:'' '''<nowiki>{{self|cc-by-sa-3.0|GFDL}}</nowiki>'''--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 16:12, 12 sermawez 2012 (UTC) :Dîsa silav {{=)}} [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG#Destûr|Wêneyê ]] te bê lîsans e, tu dikarî serast bikî... Nîha, wêneyên bê lîsans tên jê birin. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 20:45, 18 sermawez 2012 (UTC) :: Silav birêz. Biborîne, min bîra kir bersivek bidim. Tu dikarî wêneyê jêbikî. Min ew wêne ne kişandiye. Digel rêz û silavan, Ferrus == Kategorî == Silav. Gelek sipas ji bo gotarên te ema kategoriyan bîr meke ji ber ku gotarên bê kategorî winda diwîn: mîrov nizanî ew gotar ku derê ye!<br> PS: Di Wîkiya me de gotara ser herêma [[Filistîn]]ê tûnin{{;)}} Şevbaş--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 00:58, 14 berfanbar 2012 (UTC) : De bas e, emê bi karê xwe berdewam bikin bi saya te :). --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 12:31, 14 berfanbar 2012 (UTC) == Bersiv: Bestekarên kurd == {{Bersiv|Gomada|Bestekarên kurd|ts = 20:00, 26 avrêl 2013 (UTC)}} == [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Universal Language Selector]] == Silav Ferrus, [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Pêşniyareke]] te heye? --[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 08:46, 25 pûşper 2013 (UTC) :{{çêbû}}--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 10:30, 23 gelawêj 2013 (UTC) == Pirsûs == Silav Ferrus, çawa yî? Tu wateya navê [[Gotûbêj:Pirsûs|Pirsûsê]] dizanî?--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 13:53, 23 tîrmeh 2015 (UTC) Silav Ghybu, mixabin ez nizanim. Lê dibe ku qala wê bi peyvên 'pir' û 'sûs' hebe? Silav--[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 08:04, 10 gelawêj 2015 (UTC) == Peyvên argo == {{Silav|Ferrus}}, ji kerema xwe peyvên argo li gotaran zêde ne ke. Peyva qu...k peyvek argo ye û ne ehlaqî ye. [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 17:27, 20 tebax 2022 (UTC) :Êvarbaş {{r|Penaber49}} tu çawan î, baş î? Peyva "faggot" bi inglîzî tê wateya "qûnek", wek te got, argo ye. A rast li vir tiştekî kirêt tê de nîne, bi henekan e ji aliyê kesên LGBT ve. Lê bi giştî, şiroveya te di cih de ye, gelek spas hevalê hêja. --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF|gotûbêj]]) 18:14, 20 tebax 2022 (UTC) {{Silav|MikaelF}} sipas dikim jibo bersiva te. Ya rastî ez heta niha li ser wîkîpediyayên ku ez dişopînim rastî peyveke wiha ne hatime. Raste, naveroka pankartê dibe ku bi şêwazekî henekî hatiye nivîsandin lê dîsa jî divê em (di warê ehlaqî de jibo ku civak jê bi bandor nebe) haya me ji rêbazên ehlaqî hebin. [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 18:55, 20 tebax 2022 (UTC) 18uexxu8us8iqfbzk8u1t5jf4dybibe 1095784 1095783 2022-08-20T18:56:36Z Penaber49 39672 /* Peyvên argo */ wikitext text/x-wiki Dema te xweş be û tu bi xêr hatî Ferrus! Ji bo qeydkirina wêneyên xwe divêt tu herî "Wêneyekî bar bike", li çepê. Wêneyê xwe li "Navê wêneyî" peyda bike, agehdariya wêneyî binivîse (cih, hwd...) û wêneyî bar bike. Piştre here "Guherandinên dawî" (dîsan li çepê), dû re Wêneyên nû, here wêneyê xwe, here "Biguherîne" û heke wêneyê te kişandî be, vê lîsansa xwe bide: ...û tomar bike. Ez bawer im ew bes e... heke problem hebe, dîsan binivîse. Serkevtin. Bi silav û rêz --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 12:27, 30 tebax 2009 (UTC) *Berê wisa bûye... Anuha (2012-) ji kerema xwe re wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bike. Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pişt re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e. Pirr spas --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 12:33, 24 adar 2012 (UTC) ==Çêkirina shablonan== Hevalo, mixabin ez bash nizanim shablonan çêkim... min carina hewl da çêkim, lê bash derneket... Here rûpela nîqasha bikarhênerê Welat jê bipirse, ew bash dizane. Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 13:12, 2 rezber 2009 (UTC) ==Wêneyên Xelfêtiyê== Rojbash... Ji bo gotara li ser Xelfêtiyê, te wêneyên deverên Xelfêtiyê hene, gelo? Min li Wikipediya almanî çend wêneyên te dîtin lê mirov nikare van wêneyan barke Wîkîpediya kurdî. Silav -- [[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:14, 4 rezber 2009 (UTC) :::Êvarbaş! Wêneyên te zehf rind in. Tu her bijî! Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 18:48, 25 rezber 2009 (UTC) ==Li ser Tîtî== Gelek spas ji bo xebata te ya li ser tîtî û Kîrmiço.--Cîrano 23:16, 2 kewçêr 2009 (UTC) : Spasxwes brêz! Tirk dibêjin min seve seve kir :). Min li malbata xwe re behsa [[Tîtî]] kir u dayka min ji min re got ku em li Rihayê pê re dibêjin '''[[Tîntore]]'''. Ez vê navê jî di gotarê de binivîsim? slav --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 18:38, 3 kewçêr 2009 (UTC) == türkçe == kürtçe biliyorum ama yazamıyorum. bilgileri türkçe yazıp birisi tarafından tercüme yaılabilir mi acaba?--[[Bikarhêner:Son kahraman|Son kahraman]] 08:34, 21 sermawez 2009 (UTC) : slav heval. niye olmasin. türkce yazilarini ya kendi sayfasina yada buraya ekleyebilirsin, elimden geleni yapmaya hazirim. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 16:47, 21 sermawez 2009 (UTC) == Kesra, Palatîn, Dvin hwd ci ne == Di gotara Axtamarayê de te bikaraniye. Xêra xwe kurdiya wan binivîsîne. Silav.. --[[Bikarhêner:Bablekan|Bablekan]] 16:26, 9 reşemî 2010 (UTC) ---- Şev baş <small>(PS: Je ne parle pas allemand mais je sais utiliser Google Traduction :) )</small>--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 23:37, 14 pûşper 2010 (UTC) ==Hi, would you be so kind as to give us support!== Rojbash, I hope you're doing fine and I sincerely apologize for this intrusion and for not knowing your language. My name is Claudi Balaguer (User Capsot from the Catalan Wikipedia and the Occitan Wikiccionari), I think that you know too well what are a minorized language and culture and maybe I am not bothering you and you will help us... I'm a member of a Catalan association "Amical de la Viquipèdia" which is trying to get some recognition as a Catalan Chapter (an intermediate structure between the Wikipedias and the Wikimedia Foundation) but this hasn't been approved up to that moment. We would appreciate your support, visible if you stick this template on your first page [[Şablon:Wikimedia CAT|Wikimedia CAT]] or/and sign the list of Members and Supporters, following the link on the template. Thanks again for your attention and I sincerely apologize if my message was bothersome or not interesting for you, I wish you a nice, pleasant and warm summer. I sincerely hope that your country and your language will get the opportunities they deserve and flourish! Take care, [[Bikarhêner:Capsot|Capsot]] 12:04, 25 tebax 2010 (UTC) == Shablona Navbox == Slav, comment vas-tu ? J'ai une faveur à te demander: peux-tu demander à un Administrateur de changer dans [[MediaWiki:Common.js|cette page]] ([[MediaWiki:Common.js]]) ce code: {| | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "hide"; var expandCaption = "show"; </pre> | par celui-ci → | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "veşêre"; var expandCaption = "nîşan bide"; </pre> | |} Ji niha ve spas--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 01:25, 5 rezber 2010 (UTC) : Salut, merci ca va bien et toi? Malheureusement, je ne connais pas l`administrator. Peut-être MikaelF ou Erdal Ronahi le conaissent? --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 13:41, 6 rezber 2010 (UTC) == [[Uryan Xidir]] == Pirr spas!--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 20:51, 22 rêbendan 2011 (UTC) : Gern geschehen :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:56, 22 rêbendan 2011 (UTC) == Gula Reş == Silav, te çima di gotara [[Gula Reş]] de "endemîk" wekî "nexweş" wergerand? Wateya endemîk ne ew e. --[[Bikarhêner:Erdal Ronahi|Erdal Ronahi]] 16:00, 23 rêbendan 2011 (UTC) : Dembas brez! Pirseke bas e :). Min ji Wikipediya Almani wergerandibu, le min ferq nekiriye ku du wateyen "endemik" hene: * endemi (nexwesi) * endemit (cureyeke cuda ye hebuneke/ajaleke/pincareke. Gerez em ve sererastiye bikin, rast e. Biborine ! :) == Wikimedia mobile == Silav. Wikipediya Kurdi bo telefona destan: bnr. [http://ku.m.wikipedia.org/wiki?search=Qeremezre http://ku.m.wikipedia.org/]--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 16:53, 15 reşemî 2011 (UTC) : Gelek spas bira! Di nîsankirina gotaran de pirsgirêk nînin, lê serrûpela ku.m.wikipedia.org sas derdikeve. Min lewra xwest bila ev cewitî bê sererastkirin. Hê jî cewitî heye, lê dîsa jî spas dikim :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 21:36, 15 reşemî 2011 (UTC) ==Zêr ji bo te== {{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê<br>qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}} : Zor zor spas!!!! :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:51, 25 avrêl 2011 (UTC) == [[Bûk û Zava]] == Silav. Va koordînata rast e? {{Koord|37|25|26|N|37|58|22|E|type:landmark}}. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 00:27, 13 avrêl 2011 (UTC) : Dembas heval! Belê, ew rast e. Lêborîna xwe ji ber bersiva dereng dixwazim =) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:50, 25 avrêl 2011 (UTC) == {{tl|Infobox gel}} == Silav. {{Çêbû|[[Nîqaş:Kurd#Infobox|Çêbû]]}} :)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 16:39, 26 avrêl 2011 (UTC) == Lîsansan bo wêneyan == Silav Ferrus, tu çawan î? Li vira da lîsans û agahî pêwîşt in: * [[:Wêne:4-buk u zava.jpg]] * [[:Wêne:Ferat (Dîlok - Riha).jpg]] * [[:Wêne:RezênQeremezrê.jpg]] * [[:Wêne:XelfêtîyaKevn.JPG]] * [[:Wêne:XelfêtiyaNuh.jpg]] * [[:Wêne:DereyaXelfetiye.JPG]] * [[:Wêne:KortikaPilo.JPG]] * [[:Wêne:Sergînmal.jpg]] * [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG]] * [[:Wêne:PeykerêSivanperwer.jpg]] * [[:Wêne:Şilikî.jpg]] : Bnr. [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan]] û {{tl|Înformasyon}}… Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 13:01, 5 tebax 2011 (UTC) :[http://ku.wikipedia.org/w/index.php?limit=500&user=Ferrus&title=Taybet%3AListFiles Lîsteya wêneyan te]. Silav:)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 07:39, 17 tebax 2011 (UTC) ==Alîkar== {| class="wikitable" !Kurmancî!!Soranî!!Kirmanckî!!Îngilîzî |- |Ez nanî dixwim||Nan dexom||Ez nanî wen||I eat bread |- |Min nan xwar||Nanim xward||Mi nan werd||I ate bread |} Ev shablona hanî hindik tevlihev e. Heke tu bixwazî bi vî rengî binivîse, lê mixabin zazakiya min ne rind e... ji Gomada yan Ghybu bipirse, ew dizanin :) silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 18:00, 5 adar 2012 (UTC) == Schablone: die kurdische Sprache == Schalom, könntest du evtl. ein paar Änderungen in deiner Schablone vornehmen? Ich blicke da nicht durch :) # Wenn Du den Begriff "Rewendî" verwendest, der soweit ich weiß von Fuad stammte, musst Du auf Schikakî verzichten, denn diese historisch referenzierte Begriffsschöpfung (in Anlehnung an die Revadiden) umfasst auch den Dialekt des Schikak-Stammes (dieser Stammes wird sogar teilweise Revendî = Nomaden? genannt). Allerdings ist eine solche Definition willkürlich. Was in Qers gesprochen wird unterscheidet sich sehr stark von Schikakî (siehe dazu [[Kurmancî]] > Devokên Kurmancî). # Ich finde es sinnvoller Kurmancî in vier Dialektgruppen aufzuteilen: Botanî, Behdînî, Rojava û Xoresan û Dilêman. Zumindest muss die letztere Gruppe berücksichtigt werden. # Lekî muss von Soranî separiert werden. Denn Lekî ist kein Subdialekt des Soranî, sondern ein eigenständiger "Dialekt" der kurdischen Sprache (zumindest lexikalisch). # '''Gûranî ist ein konfuser Begriff europäischer Herkunft. Im Kurdischen wird diese Dialektsgruppe Hewramî genannt.''' Dieser Begriff stammt ursprünglich von jenem Kreis, der heute von einem Gûran- und Zaza-Volk spricht. # Kendûlî ist nicht eine Mundart des Kelhûrî, sondern das "echte" Gûranî = Hewramî. # Die Klassifikation des Şebekî ist zwar umstritten, allerdings geht es in den Kontroversen darum, ob Şebekî zum Zazakî oder zum Hewramî (Gûranî) gehört. Abgesehen von Izady ordnen die meisten Forscher - wohl zurecht - Şebekî dem Hewramî zu. # Ebenfalls ist auch Kakeyî eine Mundart des Hewramî(Gûranî). Hierbei handelt es sich um eine sakrale Sprache. Die Kakeyî sprechen eigentlich Soranî, verwenden aber in der Liturgie eine Sprache, die zwar sehr vom Soranî beeinflusst ist, aber dennoch linguistische Charakteristiken des Hewramî aufweist. Wenn du die entsprechenden Änderungen vornimmst, werden ich die dazugehörigen Quellen hinzufügen. --[[Bikarhêner:Baran Ruciyar|Baran Ruciyar]] ([[Bikarhêner nîqaş:Baran Ruciyar|nîqaş]]) 21:31, 10 adar 2012 (UTC) : Schalom Baran. Danke für deine Erläuterungen und den Verbesserungsvorschlägen. Es ist wirklich gut zu sehen, dass es doch noch Leute gibt, die in all dem Wirrwarr der kurdischen Dialekte und Mundarte durchblicken. Ich selber kenne gerademal die vier Hauptgruppen des Kurdischen (Kurmancî, Soranî, zazakî und Gûranî - wobei ich nicht sicher bin, ob ich rein durchs Hören die zwei letzteren voneinander unterscheiden könnte). Die Schablone zu den verschiedenen kurdischen Dialekten ist von dem Beitrag namens '[[Zimanê kurdî (kok û zarava)]]' abgeleitet: Die Idee war, den Beitrag nach und nach zu reduzierenund dessen nützliche Inhalte in anderen, passenderen Beiträgen oder Schablonen unterzubringen. Deswegen finde ich es sehr gut, dass du all die nötigen Verbesserungen erwähnst. Ich habe an deinen Verbesserungen nichts auszusetzen und werde versuchen, deine Verbesserungsvorschläge so rasch wie möglich umzusetzen. Natürlich darfst auch du gerne die Schablone ergänzen. :) Sobald ich wieder beruflich mehr Zeit habe, werde ich wieder mehr Zeit für Wikipedia einsetzen. Zusammen kommen wir wirklich schnell voran! Auf eine gute, fruchtbare Zusammenarbeit, bimîne di xêr û xwesiyê de. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 08:21, 14 adar 2012 (UTC) ==Barkirina wêneyan li Wîkîpedya kurdî== Silav Ferrus.. spas ji bo wêneyên te yên balkêsh. Ez ne pisporê lîsansên wêneyan im, lê berçav e ku li Wîkîpedya kurdî di warê lîsans û kopîkirina wêneyan de arîsheyeke MEZIN heye û berê bê zanebûn bi awayekî anarshiyane û bêserûber hatiye çareserkirin. Ji ber vê yekê, me got, bashtir e, em wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikin ji ber ku hemû bikarhênerên projeya Wikipedia/Wikimedia bikaribe wêneyên me bi kar bînin, bi lîsans û agahiya li ser wêne û bê problem... Zehmet nebe, tu jî dikanî wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikî? Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pisht re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e... anha hajî xwe hebe û mendî nebî --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 09:19, 24 adar 2012 (UTC) == Tek Tek == Silav Ferrus, Navên çiyayên ''[http://maps.google.com/maps?ll=36.818056,39.259444&spn=0.5,0.5&t=h&q=36.818056,39.259444 Tek Tek]'' (Parka Neteweyî ya çiyayên ''Tek Tek'') bi kurdî ci ye? Ez li [http://toolserver.org/~osm/locale/ku.html vira] da ([[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#OpenStreetMap|agahî]]) navên bajar û gundên Kurdistanê kurdîdikim… Sipas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ghybu|nîqaş]]) 10:19, 5 avrêl 2012 (UTC) : Silav Ghybu heval. pirseke bas e, mixabin ez jî bersivê nizanim. Heta neha min nizanibû ku ev navê ciyayekê ye jî, heta neha min weke straneke Îbo nas dikir :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 12:37, 12 avrêl 2012 (UTC) == Destûr == Silav Ferrus, Tu çawa yî? Te li '''[[:Wêne:GoganaJorîn.JPG|vir]]''' destûra wêneyî bîr kiriye...<br /> '''Alîkarî:''' {{tl|Înformasyon}} + [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan|lîsans]] + ''destûrên wêneyên ku te kişandine:'' '''<nowiki>{{self|cc-by-sa-3.0|GFDL}}</nowiki>'''--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 16:12, 12 sermawez 2012 (UTC) :Dîsa silav {{=)}} [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG#Destûr|Wêneyê ]] te bê lîsans e, tu dikarî serast bikî... Nîha, wêneyên bê lîsans tên jê birin. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 20:45, 18 sermawez 2012 (UTC) :: Silav birêz. Biborîne, min bîra kir bersivek bidim. Tu dikarî wêneyê jêbikî. Min ew wêne ne kişandiye. Digel rêz û silavan, Ferrus == Kategorî == Silav. Gelek sipas ji bo gotarên te ema kategoriyan bîr meke ji ber ku gotarên bê kategorî winda diwîn: mîrov nizanî ew gotar ku derê ye!<br> PS: Di Wîkiya me de gotara ser herêma [[Filistîn]]ê tûnin{{;)}} Şevbaş--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 00:58, 14 berfanbar 2012 (UTC) : De bas e, emê bi karê xwe berdewam bikin bi saya te :). --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 12:31, 14 berfanbar 2012 (UTC) == Bersiv: Bestekarên kurd == {{Bersiv|Gomada|Bestekarên kurd|ts = 20:00, 26 avrêl 2013 (UTC)}} == [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Universal Language Selector]] == Silav Ferrus, [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Pêşniyareke]] te heye? --[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 08:46, 25 pûşper 2013 (UTC) :{{çêbû}}--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 10:30, 23 gelawêj 2013 (UTC) == Pirsûs == Silav Ferrus, çawa yî? Tu wateya navê [[Gotûbêj:Pirsûs|Pirsûsê]] dizanî?--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 13:53, 23 tîrmeh 2015 (UTC) Silav Ghybu, mixabin ez nizanim. Lê dibe ku qala wê bi peyvên 'pir' û 'sûs' hebe? Silav--[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 08:04, 10 gelawêj 2015 (UTC) == Peyvên argo == {{Silav|Ferrus}}, ji kerema xwe peyvên argo li gotaran zêde ne ke. Peyva qu...k peyvek argo ye û ne ehlaqî ye. [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 17:27, 20 tebax 2022 (UTC) :Êvarbaş {{r|Penaber49}} tu çawan î, baş î? Peyva "faggot" bi inglîzî tê wateya "qûnek", wek te got, argo ye. A rast li vir tiştekî kirêt tê de nîne, bi henekan e ji aliyê kesên LGBT ve. Lê bi giştî, şiroveya te di cih de ye, gelek spas hevalê hêja. --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF|gotûbêj]]) 18:14, 20 tebax 2022 (UTC) {{Silav|MikaelF}} sipas dikim jibo bersiva te. Ya rastî ez heta niha li ser wîkîpediyayên ku ez dişopînim rastî peyveke wiha ne hatime. Raste, naveroka pankartê dibe ku bi şêwazekî henekî hatiye nivîsandin lê dîsa jî divê (di warê ehlaqî de jibo ku civak jê bi bandor nebe) haya me ji rêbazên ehlaqî hebin. [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 18:55, 20 tebax 2022 (UTC) 20n9g0c42bny2ffzgjegem04mgegx4n 1095817 1095784 2022-08-21T09:01:11Z MikaelF 935 /* Peyvên argo */ wikitext text/x-wiki Dema te xweş be û tu bi xêr hatî Ferrus! Ji bo qeydkirina wêneyên xwe divêt tu herî "Wêneyekî bar bike", li çepê. Wêneyê xwe li "Navê wêneyî" peyda bike, agehdariya wêneyî binivîse (cih, hwd...) û wêneyî bar bike. Piştre here "Guherandinên dawî" (dîsan li çepê), dû re Wêneyên nû, here wêneyê xwe, here "Biguherîne" û heke wêneyê te kişandî be, vê lîsansa xwe bide: ...û tomar bike. Ez bawer im ew bes e... heke problem hebe, dîsan binivîse. Serkevtin. Bi silav û rêz --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 12:27, 30 tebax 2009 (UTC) *Berê wisa bûye... Anuha (2012-) ji kerema xwe re wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bike. Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pişt re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e. Pirr spas --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 12:33, 24 adar 2012 (UTC) ==Çêkirina shablonan== Hevalo, mixabin ez bash nizanim shablonan çêkim... min carina hewl da çêkim, lê bash derneket... Here rûpela nîqasha bikarhênerê Welat jê bipirse, ew bash dizane. Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 13:12, 2 rezber 2009 (UTC) ==Wêneyên Xelfêtiyê== Rojbash... Ji bo gotara li ser Xelfêtiyê, te wêneyên deverên Xelfêtiyê hene, gelo? Min li Wikipediya almanî çend wêneyên te dîtin lê mirov nikare van wêneyan barke Wîkîpediya kurdî. Silav -- [[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:14, 4 rezber 2009 (UTC) :::Êvarbaş! Wêneyên te zehf rind in. Tu her bijî! Silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 18:48, 25 rezber 2009 (UTC) ==Li ser Tîtî== Gelek spas ji bo xebata te ya li ser tîtî û Kîrmiço.--Cîrano 23:16, 2 kewçêr 2009 (UTC) : Spasxwes brêz! Tirk dibêjin min seve seve kir :). Min li malbata xwe re behsa [[Tîtî]] kir u dayka min ji min re got ku em li Rihayê pê re dibêjin '''[[Tîntore]]'''. Ez vê navê jî di gotarê de binivîsim? slav --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 18:38, 3 kewçêr 2009 (UTC) == türkçe == kürtçe biliyorum ama yazamıyorum. bilgileri türkçe yazıp birisi tarafından tercüme yaılabilir mi acaba?--[[Bikarhêner:Son kahraman|Son kahraman]] 08:34, 21 sermawez 2009 (UTC) : slav heval. niye olmasin. türkce yazilarini ya kendi sayfasina yada buraya ekleyebilirsin, elimden geleni yapmaya hazirim. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 16:47, 21 sermawez 2009 (UTC) == Kesra, Palatîn, Dvin hwd ci ne == Di gotara Axtamarayê de te bikaraniye. Xêra xwe kurdiya wan binivîsîne. Silav.. --[[Bikarhêner:Bablekan|Bablekan]] 16:26, 9 reşemî 2010 (UTC) ---- Şev baş <small>(PS: Je ne parle pas allemand mais je sais utiliser Google Traduction :) )</small>--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 23:37, 14 pûşper 2010 (UTC) ==Hi, would you be so kind as to give us support!== Rojbash, I hope you're doing fine and I sincerely apologize for this intrusion and for not knowing your language. My name is Claudi Balaguer (User Capsot from the Catalan Wikipedia and the Occitan Wikiccionari), I think that you know too well what are a minorized language and culture and maybe I am not bothering you and you will help us... I'm a member of a Catalan association "Amical de la Viquipèdia" which is trying to get some recognition as a Catalan Chapter (an intermediate structure between the Wikipedias and the Wikimedia Foundation) but this hasn't been approved up to that moment. We would appreciate your support, visible if you stick this template on your first page [[Şablon:Wikimedia CAT|Wikimedia CAT]] or/and sign the list of Members and Supporters, following the link on the template. Thanks again for your attention and I sincerely apologize if my message was bothersome or not interesting for you, I wish you a nice, pleasant and warm summer. I sincerely hope that your country and your language will get the opportunities they deserve and flourish! Take care, [[Bikarhêner:Capsot|Capsot]] 12:04, 25 tebax 2010 (UTC) == Shablona Navbox == Slav, comment vas-tu ? J'ai une faveur à te demander: peux-tu demander à un Administrateur de changer dans [[MediaWiki:Common.js|cette page]] ([[MediaWiki:Common.js]]) ce code: {| | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "hide"; var expandCaption = "show"; </pre> | par celui-ci → | <pre style="overflow:auto; margin:0; width:20em;"> var autoCollapse = 2; var collapseCaption = "veşêre"; var expandCaption = "nîşan bide"; </pre> | |} Ji niha ve spas--[[Bikarhêner:Alkd|Alkd]] 01:25, 5 rezber 2010 (UTC) : Salut, merci ca va bien et toi? Malheureusement, je ne connais pas l`administrator. Peut-être MikaelF ou Erdal Ronahi le conaissent? --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 13:41, 6 rezber 2010 (UTC) == [[Uryan Xidir]] == Pirr spas!--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 20:51, 22 rêbendan 2011 (UTC) : Gern geschehen :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:56, 22 rêbendan 2011 (UTC) == Gula Reş == Silav, te çima di gotara [[Gula Reş]] de "endemîk" wekî "nexweş" wergerand? Wateya endemîk ne ew e. --[[Bikarhêner:Erdal Ronahi|Erdal Ronahi]] 16:00, 23 rêbendan 2011 (UTC) : Dembas brez! Pirseke bas e :). Min ji Wikipediya Almani wergerandibu, le min ferq nekiriye ku du wateyen "endemik" hene: * endemi (nexwesi) * endemit (cureyeke cuda ye hebuneke/ajaleke/pincareke. Gerez em ve sererastiye bikin, rast e. Biborine ! :) == Wikimedia mobile == Silav. Wikipediya Kurdi bo telefona destan: bnr. [http://ku.m.wikipedia.org/wiki?search=Qeremezre http://ku.m.wikipedia.org/]--[[Taybet:Contributions/86.67.147.9|86.67.147.9]] 16:53, 15 reşemî 2011 (UTC) : Gelek spas bira! Di nîsankirina gotaran de pirsgirêk nînin, lê serrûpela ku.m.wikipedia.org sas derdikeve. Min lewra xwest bila ev cewitî bê sererastkirin. Hê jî cewitî heye, lê dîsa jî spas dikim :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 21:36, 15 reşemî 2011 (UTC) ==Zêr ji bo te== {{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê<br>qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}} : Zor zor spas!!!! :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:51, 25 avrêl 2011 (UTC) == [[Bûk û Zava]] == Silav. Va koordînata rast e? {{Koord|37|25|26|N|37|58|22|E|type:landmark}}. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 00:27, 13 avrêl 2011 (UTC) : Dembas heval! Belê, ew rast e. Lêborîna xwe ji ber bersiva dereng dixwazim =) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] 20:50, 25 avrêl 2011 (UTC) == {{tl|Infobox gel}} == Silav. {{Çêbû|[[Nîqaş:Kurd#Infobox|Çêbû]]}} :)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 16:39, 26 avrêl 2011 (UTC) == Lîsansan bo wêneyan == Silav Ferrus, tu çawan î? Li vira da lîsans û agahî pêwîşt in: * [[:Wêne:4-buk u zava.jpg]] * [[:Wêne:Ferat (Dîlok - Riha).jpg]] * [[:Wêne:RezênQeremezrê.jpg]] * [[:Wêne:XelfêtîyaKevn.JPG]] * [[:Wêne:XelfêtiyaNuh.jpg]] * [[:Wêne:DereyaXelfetiye.JPG]] * [[:Wêne:KortikaPilo.JPG]] * [[:Wêne:Sergînmal.jpg]] * [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG]] * [[:Wêne:PeykerêSivanperwer.jpg]] * [[:Wêne:Şilikî.jpg]] : Bnr. [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan]] û {{tl|Înformasyon}}… Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 13:01, 5 tebax 2011 (UTC) :[http://ku.wikipedia.org/w/index.php?limit=500&user=Ferrus&title=Taybet%3AListFiles Lîsteya wêneyan te]. Silav:)--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] 07:39, 17 tebax 2011 (UTC) ==Alîkar== {| class="wikitable" !Kurmancî!!Soranî!!Kirmanckî!!Îngilîzî |- |Ez nanî dixwim||Nan dexom||Ez nanî wen||I eat bread |- |Min nan xwar||Nanim xward||Mi nan werd||I ate bread |} Ev shablona hanî hindik tevlihev e. Heke tu bixwazî bi vî rengî binivîse, lê mixabin zazakiya min ne rind e... ji Gomada yan Ghybu bipirse, ew dizanin :) silav --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 18:00, 5 adar 2012 (UTC) == Schablone: die kurdische Sprache == Schalom, könntest du evtl. ein paar Änderungen in deiner Schablone vornehmen? Ich blicke da nicht durch :) # Wenn Du den Begriff "Rewendî" verwendest, der soweit ich weiß von Fuad stammte, musst Du auf Schikakî verzichten, denn diese historisch referenzierte Begriffsschöpfung (in Anlehnung an die Revadiden) umfasst auch den Dialekt des Schikak-Stammes (dieser Stammes wird sogar teilweise Revendî = Nomaden? genannt). Allerdings ist eine solche Definition willkürlich. Was in Qers gesprochen wird unterscheidet sich sehr stark von Schikakî (siehe dazu [[Kurmancî]] > Devokên Kurmancî). # Ich finde es sinnvoller Kurmancî in vier Dialektgruppen aufzuteilen: Botanî, Behdînî, Rojava û Xoresan û Dilêman. Zumindest muss die letztere Gruppe berücksichtigt werden. # Lekî muss von Soranî separiert werden. Denn Lekî ist kein Subdialekt des Soranî, sondern ein eigenständiger "Dialekt" der kurdischen Sprache (zumindest lexikalisch). # '''Gûranî ist ein konfuser Begriff europäischer Herkunft. Im Kurdischen wird diese Dialektsgruppe Hewramî genannt.''' Dieser Begriff stammt ursprünglich von jenem Kreis, der heute von einem Gûran- und Zaza-Volk spricht. # Kendûlî ist nicht eine Mundart des Kelhûrî, sondern das "echte" Gûranî = Hewramî. # Die Klassifikation des Şebekî ist zwar umstritten, allerdings geht es in den Kontroversen darum, ob Şebekî zum Zazakî oder zum Hewramî (Gûranî) gehört. Abgesehen von Izady ordnen die meisten Forscher - wohl zurecht - Şebekî dem Hewramî zu. # Ebenfalls ist auch Kakeyî eine Mundart des Hewramî(Gûranî). Hierbei handelt es sich um eine sakrale Sprache. Die Kakeyî sprechen eigentlich Soranî, verwenden aber in der Liturgie eine Sprache, die zwar sehr vom Soranî beeinflusst ist, aber dennoch linguistische Charakteristiken des Hewramî aufweist. Wenn du die entsprechenden Änderungen vornimmst, werden ich die dazugehörigen Quellen hinzufügen. --[[Bikarhêner:Baran Ruciyar|Baran Ruciyar]] ([[Bikarhêner nîqaş:Baran Ruciyar|nîqaş]]) 21:31, 10 adar 2012 (UTC) : Schalom Baran. Danke für deine Erläuterungen und den Verbesserungsvorschlägen. Es ist wirklich gut zu sehen, dass es doch noch Leute gibt, die in all dem Wirrwarr der kurdischen Dialekte und Mundarte durchblicken. Ich selber kenne gerademal die vier Hauptgruppen des Kurdischen (Kurmancî, Soranî, zazakî und Gûranî - wobei ich nicht sicher bin, ob ich rein durchs Hören die zwei letzteren voneinander unterscheiden könnte). Die Schablone zu den verschiedenen kurdischen Dialekten ist von dem Beitrag namens '[[Zimanê kurdî (kok û zarava)]]' abgeleitet: Die Idee war, den Beitrag nach und nach zu reduzierenund dessen nützliche Inhalte in anderen, passenderen Beiträgen oder Schablonen unterzubringen. Deswegen finde ich es sehr gut, dass du all die nötigen Verbesserungen erwähnst. Ich habe an deinen Verbesserungen nichts auszusetzen und werde versuchen, deine Verbesserungsvorschläge so rasch wie möglich umzusetzen. Natürlich darfst auch du gerne die Schablone ergänzen. :) Sobald ich wieder beruflich mehr Zeit habe, werde ich wieder mehr Zeit für Wikipedia einsetzen. Zusammen kommen wir wirklich schnell voran! Auf eine gute, fruchtbare Zusammenarbeit, bimîne di xêr û xwesiyê de. --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 08:21, 14 adar 2012 (UTC) ==Barkirina wêneyan li Wîkîpedya kurdî== Silav Ferrus.. spas ji bo wêneyên te yên balkêsh. Ez ne pisporê lîsansên wêneyan im, lê berçav e ku li Wîkîpedya kurdî di warê lîsans û kopîkirina wêneyan de arîsheyeke MEZIN heye û berê bê zanebûn bi awayekî anarshiyane û bêserûber hatiye çareserkirin. Ji ber vê yekê, me got, bashtir e, em wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikin ji ber ku hemû bikarhênerên projeya Wikipedia/Wikimedia bikaribe wêneyên me bi kar bînin, bi lîsans û agahiya li ser wêne û bê problem... Zehmet nebe, tu jî dikanî wêneyên xwe li Wikimedia Commonsê bar bikî? Here "Qutiya amûran" (li çepê), dû re "Li Wikimedia Commonsê wêneyekî bar bike", pisht re bi alîkariya Commonsê gelek hesan e... anha hajî xwe hebe û mendî nebî --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Bikarhêner nîqaş:MikaelF|nîqaş]]) 09:19, 24 adar 2012 (UTC) == Tek Tek == Silav Ferrus, Navên çiyayên ''[http://maps.google.com/maps?ll=36.818056,39.259444&spn=0.5,0.5&t=h&q=36.818056,39.259444 Tek Tek]'' (Parka Neteweyî ya çiyayên ''Tek Tek'') bi kurdî ci ye? Ez li [http://toolserver.org/~osm/locale/ku.html vira] da ([[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#OpenStreetMap|agahî]]) navên bajar û gundên Kurdistanê kurdîdikim… Sipas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ghybu|nîqaş]]) 10:19, 5 avrêl 2012 (UTC) : Silav Ghybu heval. pirseke bas e, mixabin ez jî bersivê nizanim. Heta neha min nizanibû ku ev navê ciyayekê ye jî, heta neha min weke straneke Îbo nas dikir :) --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Bikarhêner nîqaş:Ferrus|nîqaş]]) 12:37, 12 avrêl 2012 (UTC) == Destûr == Silav Ferrus, Tu çawa yî? Te li '''[[:Wêne:GoganaJorîn.JPG|vir]]''' destûra wêneyî bîr kiriye...<br /> '''Alîkarî:''' {{tl|Înformasyon}} + [[Wîkîpediya:Mînakên lîsansan bo wêneyan|lîsans]] + ''destûrên wêneyên ku te kişandine:'' '''<nowiki>{{self|cc-by-sa-3.0|GFDL}}</nowiki>'''--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 16:12, 12 sermawez 2012 (UTC) :Dîsa silav {{=)}} [[:Wêne:GoganaJorîn.JPG#Destûr|Wêneyê ]] te bê lîsans e, tu dikarî serast bikî... Nîha, wêneyên bê lîsans tên jê birin. Spas--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 20:45, 18 sermawez 2012 (UTC) :: Silav birêz. Biborîne, min bîra kir bersivek bidim. Tu dikarî wêneyê jêbikî. Min ew wêne ne kişandiye. Digel rêz û silavan, Ferrus == Kategorî == Silav. Gelek sipas ji bo gotarên te ema kategoriyan bîr meke ji ber ku gotarên bê kategorî winda diwîn: mîrov nizanî ew gotar ku derê ye!<br> PS: Di Wîkiya me de gotara ser herêma [[Filistîn]]ê tûnin{{;)}} Şevbaş--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 00:58, 14 berfanbar 2012 (UTC) : De bas e, emê bi karê xwe berdewam bikin bi saya te :). --[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 12:31, 14 berfanbar 2012 (UTC) == Bersiv: Bestekarên kurd == {{Bersiv|Gomada|Bestekarên kurd|ts = 20:00, 26 avrêl 2013 (UTC)}} == [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Universal Language Selector]] == Silav Ferrus, [[Wîkîpediya:Dîwan/pêşniyar#Universal Language Selector|Pêşniyareke]] te heye? --[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 08:46, 25 pûşper 2013 (UTC) :{{çêbû}}--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 10:30, 23 gelawêj 2013 (UTC) == Pirsûs == Silav Ferrus, çawa yî? Tu wateya navê [[Gotûbêj:Pirsûs|Pirsûsê]] dizanî?--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 13:53, 23 tîrmeh 2015 (UTC) Silav Ghybu, mixabin ez nizanim. Lê dibe ku qala wê bi peyvên 'pir' û 'sûs' hebe? Silav--[[Bikarhêner:Ferrus|Ferrus]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ferrus#top|gotûbêj]]) 08:04, 10 gelawêj 2015 (UTC) == Peyvên argo == {{Silav|Ferrus}}, ji kerema xwe peyvên argo li gotaran zêde ne ke. Peyva qu...k peyvek argo ye û ne ehlaqî ye. [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 17:27, 20 tebax 2022 (UTC) :Êvarbaş {{r|Penaber49}} tu çawan î, baş î? Peyva "faggot" bi inglîzî tê wateya "qûnek", wek te got, argo ye. A rast li vir tiştekî kirêt tê de nîne, bi henekan e ji aliyê kesên LGBT ve. Lê bi giştî, şiroveya te di cih de ye, gelek spas hevalê hêja. --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF|gotûbêj]]) 18:14, 20 tebax 2022 (UTC) ::{{Silav|MikaelF}} sipas dikim jibo bersiva te. Ya rastî ez heta niha li ser wîkîpediyayên ku ez dişopînim rastî peyveke wiha ne hatime. Raste, naveroka pankartê dibe ku bi şêwazekî henekî hatiye nivîsandin lê dîsa jî divê (di warê ehlaqî de jibo ku civak jê bi bandor nebe) haya me ji rêbazên ehlaqî hebin. [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 18:55, 20 tebax 2022 (UTC) :::{{Silav|Penaber49}} https://en.wikipedia.org/wiki/Faggot_(slang) :) bimîne di xweşiyê de --[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MikaelF|gotûbêj]]) 09:01, 21 tebax 2022 (UTC) e3cftlq8vnplbs7nzok0hueacedlyns 0 35698 1095819 1090547 2022-08-21T09:31:12Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank bajar | nav = Budapeşt | navê_fermî = Budapest <span style="color:grey;">(Macarî)</span> | nexşeya_cihan = Macaristan | nc_relief = | nc_firehî = | damezrandin = [[17ê çiriya paşîn]] [[1873]] | koordînat = {{Koord|47|28|19|N|19|03|01|E|display=inline, title}} | mertal = Coa Hungary Town Budapest big.svg | al = Flag of Budapest (2011-).svg | welat = {{al2|Macaristan}} | herêm = [[Mecaristana Navendî]] | navçe = 23 navçe ''(kerület)'' | şaredar = [[Gergely Karácsony]] | gelhe = 1.733.685 (2011) | berbelavî = 3.301,3 | rûerd = 525,16 | bilindayî = | dem = [[UTC]]+1 | koda_postayê = 1011–1239 | koda_telefonê = 1 | wêneSer = BudapestMontage.jpg | wêneSer_sernav = Galeriya Budapeştê | nexşe = BudapestMap23.gif | nexşe_firehî = | nexşe_sernav = Budapeşt li ser nexşeya herêmên Mecaristanê | malper = http://english.budapest.hu }} '''Budapeşt''' paytexta [[Mecaristan|Mecaristanê]] ye. Navê wê ji yekbûna du bajaran ([[Buda (Budapeşt)|Buda]] û [[Peşt]]) pêk hatiye. Bajarê herî mezin ê [[Mecaristan|Mecaristanê]] ye. Herwiha navenda siyasî, çandî û bazirganî ya [[Mecaristan|mecaran]] e.<ref>http://www.britannica.com/eb/article-9106098/Budapest</ref> Li gorî serjimara [[2011]]an li Budapeştê 1.733.685 niştecih hene.<ref>http://portal.ksh.hu/pls/ksh/docs/hun/xftp/idoszaki/mosz/mosz09.pdf</ref> Bajar li ser erda 525 çargoşe kîlometre hatiye avakirin. Budapeşt di [[17ê çiriya paşîn|17ê çiriya paşîn a]] [[1873]]an de, bi yekbûna sê bajarên li derdora çemê [[Duna]]yê, yên bi navên [[Buda (Budapeşt)|Buda]], [[Peşt]] û [[Óbuda]] pêk tê.<ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761572648/Budapest.html |accessdate=2009-10-31 |archive-date=2009-10-31 |archive-url=https://www.webcitation.org/5kwQS7I2L?url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761572648/Budapest.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761572648/Budapest.html |accessdate=2011-09-25 |archive-date=2009-10-31 |archive-url=https://www.webcitation.org/5kwQS7I2L?url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761572648/Budapest.html |url-status=dead }}</ref> Dîroka Budapeştê bi niştecihbûna [[kelt]]an destpê dike.<ref>http://books.google.com/?id=SKwmGQCT0MAC&printsec</ref> Cihê ku kelt pêşî lê bicehdibin piştre dibe paytexta herêma [[Panonyaya Jêr]] a [[Împeratoriya Roma]]. Gelê macar di sedsala 9an de digihne herêmê.<ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://guides.travelchannel.com/budapest/city-guides/historical-background |accessdate=2011-09-25 |archive-date=2008-10-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081009042714/http://guides.travelchannel.com/budapest/city-guides/historical-background |url-status=dead }}</ref> Ev cihê pêşî di navbera salên [[1241]]-[[1242]]an de ji aliyê mongolan ve tê talankirin.<ref name="en.wikisource.org">http://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Budapest</ref> Di sedsala 15an de ji nû ve tê avakirin. Piştî şerê [[Şerê Mohaçê|Mohaçê]] ku bajar dikeve destê Osmaniyan û 150 salî li vê herêmê serweriyê dikin.<ref>Molnar, A Concise History of Hungary, Chronology pp. 15</ref> pêşketina Budapeştê heta sedsalên 18 û 19an didome. Piştî sala 1873an ku yekbûna wê pêk tê, Budapeşt dibe bajarekî girîng ê gerdûnî.<ref>http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb5.html</ref> Di sala 1918an de dibe paytexta duyem a [[Awistriya-Mecaristan|Awistriya-Mecaristanê]]. Gelek cih û berhemên dîrokî li Budapeştê hene. [[Keleha Buda]], [[Kolana Andrássy]], [[Qada Lehengan]] hinek ji wan e. Metroya Budapeştê di cîhanê de rêhasina binerdê ya kevn a duyem e.<ref>http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/400bis.pdf</ref><ref>http://whc.unesco.org/en/news/156</ref> Herwiha sînagoga duyem mezin a cîhanê û parlamena sêyem mezin a cîhanê jî li Budapeştê ne. Lewma her sal 2,3 milyon turîst diçine bajar.<ref>http://itthon.hu/szakmai-oldalak/turizmus-magyaro-2009{{Mirin girêdan|date=April 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Dîrok == Cihê pêşî yê li herêma Budapeştê ji aliyê niştecihên kelt ve berî sedsala yekem a berî zayînê hatiye avakirin.<ref>http://www.britannica.com/EBchecked/topic/31272/Aquincum</ref> Ew cih piştre ji aliyê [[Împeratoriya Romê|Romayiyan]] ve hatiye dagirkirin. Ew cih ku bi navê [[Aquincum]] tê zanîn, di sala 106ê b.z. de dibe bajarê sereke yê herêma [[Panonyaya Jêr]]. Romayî li bajar, [[rê]], [[hemam]], [[amfîşano]] û avahiyên din ava dikin. Di sala 829an de bi peymana aştiyê Panonya tevlî dewleta bulgar dibe, ji ber ku artêşa [[Omurtag]] reda serdarê [[Louis Pious]] ê [[Împeratoriya Pîroz a Romê]] dibe. Budapeşt ji di kelehên dewleta bulgar Buda û Peşt, ku li her du aliyên çemê [[Duna]] ne, derdikeve holê. [[Mecar]] bi serweriya [[Árpád]] herêmê dikine bin destê xwe de. Piştî vê bi salekê [[Keyaniya Mecar]] tê avakirin.<ref name="travelchannel.com">http://www.travelchannel.com/Places_Trips/Destinations/Europe/Hungary/Budapest</ref> Di sedsala 13an de dagirkirina Tataran pêk tê. Lewma keyê macarî biryar dide ku bajar bi bedenên qewîn biparêze û herwiha qesra xwe li ser kaşê li Budayê ava dike.<ref name="en.wikisource.org"/><ref name="travelchannel.com"/> Bi vê pêşketinê bajar dibe paytexta Keyaniya Macaran. Rola bajarê Budayê di dema Matthias Corvinusê Mecaristanê de pir berbiçav dibe. Pirtûkxaneya wî ku li Ewropa ya herî mezin bû, (bi navê [[Bibliotheca Corviniana]]), di sedsala 15an de li pêşiya [[Pirtûkxaneya Vatîkan]]ê bû. Yekemîn zanîngeha mecar li [[Pécs]]ê ''(Pêç)'' di sala [[1367]]an de tê avakirin. Ya duyem jî li [[Óbuda]] di sala 1395an de tê avakirin.<ref>http://books.google.com/?id=SKwmGQCT0MAC&pg=PR9&dq=Hungarian+university+1395+Buda</ref> Pirtûka bi zimanê mecarî ya pêşîn li bajarê Budayê tê çapkirin.<ref>Mona, Ilona (1974). "Hungarian Music Publication 1774–1867". Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae (Akadémiai Kiadó) 16 (1/4): 261–275.</ref> [[Wêne:Buda Schedel.jpg|left|thumb|260px|[[Keleha Buda]] di serdema navîn de]] [[Împeratoriya Osmanî]] herêm di sala [[1541]]an de dagir kir. Osmaniyan hinek hemam li bajar avakirin lê di dema wan de piraniya [[xiristiyan]]an ji bajar çûn. Di 1547an de nêzîkê hezar xiristiyanî li bajêr hebûn lê heta sala 1647an tenê 70 xiristiyan mabûn. Lewma li bajar bêhtir [[misilman]] dihatin bicihkirin.<ref>Southeastern Europe under Ottoman rule, 1354-1804, Peter F. Sugar, rûpela 88ê</ref> Beşa rojava ya nehatî dagirkirin weke [[Mecaristana Keyanî]] bûbû beşek ji [[Împeratoriya Habsburgê]]. Di sala 1686an de artêşeke ji gelek gelan (alman, kroat, mecar, çek, îngilîz, spanî, îtalyan, fransî, swêdî) pêk tê li hemberî tirkan bi ser ketin û herêma [[Temaşwar]] ''([[Timişoara]])'' bi dest xistin. Piştî [[Peymana Karlowitz]] herêm di 1718an de tevlî [[Keyaniya Mecar]] bû. Di dema şer de bajar hatiye xerakirin. Piştre herêma Macaristanê tevlî [[Împeratoriya Habsburgê]] bû. Piştî têkoşîna serxwebûnê ya [[Mecar|mecaran]], bajar ji destê Împeratoriya Habsburgê rizgar bû. Di sala 1867an de [[Awistriya]] û [[Mecaristan]] yekbûna xwe pêk anîn lewma Budapeşt bû paytexta cêwî ya monarşiyê. Di 1873an de Buda û Peşt bi awayê fermî bûne yek bajar. Bi yekîtiya her du keyaniyan bandora zimanê almanî li Budapeştê xurt bû. Herwiha di salên 1880î de 23% gelheya bajar [[cihû]] bû, lewma jê re [[Meke]]ya cihûyan dihate gotin.<ref>http://www.britannica.com/bps/search?query=Budapest+history{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Di [[şerê cîhanê yê yekem]] de Awistriya-Mecaristan têk çû lewma rewşa xurt a li ser bajar bi dawî bû. Di şerê cîhanê yê duyem de Budapeşt ji aliyê artêşên brîtanî û amerîkî ve hatiye xerakirin. Di [[Şerê Budapeştê]] de ku [[Yekîtiya Sovyetan]] êrîş bire ser hêzên [[alman]] û [[Mecar|mecaran]], li bajar xerabûna mezin pêk hat. Hemû pir ji aliyê almanan ve hatin xerakirin û 38.000 sivîlan jiyana xwe ji dest dan. Di navbera salên 1944-1945an de 250.000 cihûyên Budapeştê ji aliyê artêşa nazî ve hatine kuştin.<ref>http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10005264</ref> Di 1949an de li Mecaristanê rejîma komunîst hatiye avakirin. Bi vê re [[Keleha Buda]] weke sembola rejîmê hatiye bijartin û nava wê hatiye xerakirin. Di navbera salên 1960 û 1980î de Mecaristan weke cihê xwediyê rewşa kêfxweş a [[Bloka Rojhilat]] dihate zanîn û gelek tiştên xerakirî hatin nûkirin. [[Pira Erzsébet]] 1965an de hatiye avakirin. Di destpêka 1970'yî de [[xeta M2]] ya metroya Budapeştê hatiye çêkirin. Di sala 1987an de Keleha Buda û derdora çemê Duna keta lîsteya [[UNESCO]]'yê. Di salên 90î de peykerên ji diktatoriya komunîzmê mayîn ji qadên bajar birine [[Memento Park]]ê. == Erdnîgarî == Bajarê Budapeştê li Mecaristanê xwediyê 525&nbsp;km² erd e. Çemê [[Duna]] ji bakur ve dikeve nava bajar. Piştre ev çem li derdora du giravên bi navên [[Girava Óbuda]] û [[Girava Margeret]] di zîvire. Giravê sêyem [[Girava Csepe|Csepe]] yê herî mezin e li Budapeştê. Cihê herî teng yê çem di nava bajarê Budapeştê de 230 m ye. Bajarê Peşt ji erdeke rast û bajarê Buda jî ji erdeke bi kaş pêk hatiye. Daristanên li Budayê bi awayê hawirdorî têne parastin. == Çand û Mirov == Li bajarê Budapeştê ji gelek neteweyan mirov dijîn. Li gorî agahiyên sala 2001ê ji gelheyê bajar 1.631.043 kes (91,2%) macar, 18.097 kes (1%) alman, 14.019 kes (0,8%) roman (ango [[mitirb]]), 4.929 kes (0,3%) slovak û 16.762 mirovên ji neteweyên din hebûn. Herwiha 93.071 kes nedihatin zanîn ka ji kîjan neteweyî bûn, ji ber ku bersiv nedabûn.<ref name="nepszamlalas.hu">http://www.nepszamlalas.hu/eng/volumes/06/01/tabeng/4/load01_11_0.html</ref> Dîsa li gorî agahiyên sala 2001ê li bajar 808.460 (45,5%) [[Katolîkên Roman]], 224.169 (12,6%) Kalvînîst, 46.449 (2,6%) Lutherî, 28.901 (1,6%) Katolîkên Yewnanî, 9.468 (0,5%) cihû, 20.523 xiristiyanên din û 374.209 (21%) ateîst dijîn.<ref name="nepszamlalas.hu"/> == Galeriya Budapeştê == Di sala 2010an de panoramaya wêneyan ya herî mezin li Budapeştê tê çêkirin.<ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.70-billion-pixels-budapest.com/index_en.html |access-date=2011-09-25 |archive-date=2011-09-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110909221150/http://www.70-billion-pixels-budapest.com/index_en.html |url-status=dead }}</ref> <gallery widths="120" heights="120" perrow="5" style="border: 5px solid #a86; box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(0,0,0,0.75); -moz-box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(0,0,0,0.75); -webkit-box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(0,0,0,0.75); border-radius: 0.5em; -moz-border-radius: 0.5em; -webkit-border-radius: 0.5em;"> Wêne:Budapest castle night 5.jpg|[[Keleha Buda]] Wêne:Museum Fine Arts01.jpg|[[Muzeya Hunerên Bedew a Budapeştê]] Wêne:Basilique Saint-Étienne de Pest.jpg|[[Bazîlîkaya Îştvanê Pîroz]] Wêne:Buda Castles-Matthias Church.jpg|[[Dêra Matiyas]] Wêne:Sunset over the Danube - Budapest - joiseyshowaa.jpg|[[Pira Széchenyi]] Wêne:Mujegpalya Ice Rink.jpg|[[Keleha Vajdahunyad]] Wêne:Szent Erzsebet-templom 01.jpg|[[Dêra Êlîzabêta Pîroz]] Wêne:Synagogue-Budapest.jpg|[[Sînagoga Dohány]] Wêne:Museum of Applied Arts (Budapest).jpg|Muzeya Hunerê ya Budapeştê Wêne:Halászbástya Budapest.JPG|Birca Masîgir Wêne:Drexler Palota, Budapest.jpg|[[Kolana Andrássy]] ''(Andrássy út)'' Wêne:Burgtheater Budapest Varszinhaz 2009 august.jpg|Şanoya Kelehê Wêne:Hungarian National Theater Budapest.jpg|[[Şanoya Neteweyî ya Budapeştê]] Wêne:Estibp18.jpg|[[Keleha Buda]] Wêne:Szépművészeti Múzeum és a Hősök tere, légi fotó, Estibp37.jpg|[[Qada Lehengan]] ''(Hősök tere)'' Wêne:Szabadsaghideeste3.jpg|[[Pira Serbestî]] Wêne:Budapešť, Belváros, pohled na centrum města.JPG|Xuyakirina bajar ji [[Bazîlîkaya Îştvanê Pîroz]] Wêne:Parlementoya Macaristanê.jpg|alt=Bi şev xuyakirina Parlementoya Budapeştê|Bi şev xuyakirina Parlamena Budapeştê </gallery> == Bajarên hevçeng == {| class="wikitable" |- ! Welat !! style="width:120px;"| Bajar !! style="width:100px;"| Navçe / Herêm / Dewlet !! style="width:40px;"| Dîrok |- | {{al2|Tirkiye}} | '''[[Stembol]]''' | Stembol | 1985 |- | {{al2|Awistriya}} | '''[[Viyana]]''' | Viyana | 1990 |- | {{al2|Bosniya û Herzegovîna}} | '''[[Sarayevo]]''' | Kantona Sarayevo | 1995 |- | {{al2|Tirkiye}} | '''[[Izmîr]]''' | [[Izmîr]] | 1985 |- | {{al2|Bulgaristan}} | '''[[Sofya]]''' | [[Sofya]] | |- | {{al2|Çîn}} | '''[[Beijing]]''' | [[Beijing]] | 2005<ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/ |accessdate=2011-09-25 |archive-date=2010-01-17 |archive-url=https://www.webcitation.org/5mq6B2fdq?url=http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/ |url-status=dead }}</ref> |- | {{al2|Kroatya}} | '''[[Zagreb]]''' | Zagreb | 1994<ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www1.zagreb.hr/mms/en/index.html |access-date=2011-09-25 |archive-date=2017-07-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170707200910/http://www1.zagreb.hr/mms/en/index.html |url-status=dead }}</ref> |- | {{al2|Fransa}} | '''[[Paris]]''' | Parîs | 1956 |- | {{al2|Almanya}} | '''[[Berlin]]''' | Berlîn | 1992<ref>http://www.berlin.de/rbmskzl/staedteverbindungen/index.en.html <br> http://web.archive.org/web/20080822100321/http://www.berlin.de/rbmskzl/staedteverbindungen/index.en.html</ref> |- | {{al2|Almanya}} | '''[[Frankfurt|Frankfurt am Main]]''' | [[Hessen]] | 1990 |- | {{al2|Îndonezya}} | '''[[Jakarta]]''' | [[Herêma Taybet a Paytextiyê ya Jakarta]] | 2009<ref>http://www.thejakartapost.com/news/2009/07/13/hungarian-envoy-builds-new-links-with-ri.html</ref> |- | {{al2|Îsrael}} | '''[[Tel Aviv]]''' | [[Navçeya Tel Aviv]] | 1989<ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.tel-aviv.gov.il/Hebrew/Cityhall/TwinCities/Index.asp |accessdate=2011-09-25 |archive-date=2009-02-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090214183503/http://www.tel-aviv.gov.il/Hebrew/Cityhall/TwinCities/Index.asp |url-status=dead }}</ref> |- | {{al2|Îtalya}} | '''[[Firenze]]''' | [[Toskana]] | 2008<ref>http://nol.hu/budapest/cikk/492160/</ref> |- | {{al2|Poland}} | '''[[Warşova]]''' | [[Masovya]] | 2005<ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://um.warszawa.pl/v_syrenka/new/index.php?dzial=aktualnosci&ak_id=3284&kat=11 |accessdate=2011-09-25 |archive-date=2007-10-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071011111033/http://um.warszawa.pl/v_syrenka/new/index.php?dzial=aktualnosci&ak_id=3284&kat=11 |url-status=dead }}</ref> |- | {{al2|Portûgal}} | '''[[Lîzbon]]''' | [[Herêma Lîzbonê]] | 1992 |- | {{al2|Romanya}} | '''[[Bûkareşt]]''' | [[Bûkareşt]] | 1991 |- | {{al2|Slovakya}} | '''[[Košice]]''' | [[Herêma Košice]] | 1997<ref>http://www.kosice.sk/clanok.asp?file=gov_s_c-00.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090817034218/http://www.kosice.sk/clanok.asp?file=gov_s_c-00.html |date=2009-08-17 }} <br>http://www.kosice.sk/</ref> |- | {{al2|Korêya Başûr}} | '''[[Daejeon]]''' | [[Daejeon]] | 1994 |- | {{al2|Tayland}} | '''[[Bangkok]]''' | Bangkok | 2007 |- | {{al2|Ûkrayna}} | '''[[Lviv]]''' | Ûkrayna | 1993<ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.city-adm.lviv.ua/index/cities-partners |accessdate=2011-09-25 |archive-date=2010-08-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100818183209/http://city-adm.lviv.ua/index/cities-partners |url-status=dead }}</ref> |- | {{al2|DYA}} | '''[[Fort Worth]]''' | [[Teksas]] | 1990<ref>http://www.fwsistercities.org/</ref> |- | {{al2|Tirkiye}} | '''[[Dîlok]]''' | [[Dîlok]] | 2010 |- | {{al2|DYA}} | '''[[New York City]]''' | [[New York]] | 1992<ref>{{Citation |title=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.nyc.gov/html/unccp/scp/html/sc/main.shtml |access-date=2011-09-25 |archive-date=2008-05-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080521052322/http://www.nyc.gov/html/unccp/scp/html/sc/main.shtml |url-status=dead }}</ref> |} == Panoramaya bajar == <div class="overflowbugx" style="overflow: auto">[[Wêne:Budapest from Gellert Hill MC.jpg|1000px|center]]</div> == Çavkanî == {{çavkanî|2}} == Girêdanên derve == * [http://en.wikipedia.org/wiki/Budapest#cite_note-63 Wîkîpediya gotara Budapeştê ya bi zimanê îngilîzî, 25/9/2011] {{commonscat-b|Budapest}} {{Koord|47|28|19|N|19|03|01|E|type:city(1733685)|display=title}} [[Kategorî:Paytextên Ewropayê]] [[Kategorî:Bajarên Mecaristanê]] bevv8ywccbqd3kqkqr7i5t6zm4azd7q 0 84645 1095795 1077250 2022-08-20T20:44:26Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Kanûna pêşîn 2020}} {{Agahîdank hunermend | nav = Billie Eilish | wêne = Billie Eilish 2019 by Glenn Francis (cropped) 2.jpg | sernavê_wêne = Billie Eilish (2019) | paşbingeh = solo_singer | cihê_jidayikbûnê = Los Angeles, California, DY | cure = [[Pop]] | pîşe = Stranbêj, stranbêj -strannivîs | malper = https://billieeilish.com/ }} '''Billie Eilish Pirate Baird O'Connell''', ([[jdb.]] [[18ê kanûna pêşîn]] a [[2001]], [[Los Angeles]], [[Kalîforniya]], [[DYA]]), [[stranbêj]] û [[Strannivîs|strannivîseke]] amerîkî ye. Single wî a yekem ''Ocean Eyes"'' bû vîral{{Çavk}}. Album studio-ya pêşîn a Eilish, Gava ku em hemî xew dimînin, em ê li kû biçin? (2019), li ser Billboard 200 dest pê kir û bû albûma herî baş-performansa sala 2019 li Dewletên Yekbûyî. Di Brîtanyayê de jî gihîştiye hejmareke yekem Di albûmê de şeş stranbêjên Billboard Hot 100 û stranbêjê top 40 hene: "Gava ku Partî Over", "Heval Bury", "Wish You Were Gay", "Xanny", "Her tiştê ku min dixwest", û "Bad Guy", Ya dawîn, ku di Keynîya Yekbûyî de bû single yekemîn. Di sala 2020an de, wê strana temaya James Bond-ê ya bi navê "No Time to Die" çap kir, ku di Brîtanya de hejmara yekemîn bû. Pêşbazîyên wê pênc xelatên Grammy, du Xelatên Muzîkê Amerîkî, du Guinness World Records, sê MTV Video Music Awards, û yek Brit Award wergirt. Ew kesê herî ciwantir û kesê duyemîn e ku her çar kategoriyên Grammy ên bingehîn qezenc dike û hunermendek nû ye. û Albuma Salê - Di heman salê de. Di sala 2019 de, TIME wê li navnîşa vebalê 100 NEX nîşan dan.<ref>{{Cite web|url=https://www.eonline.com/news/1092755/camila-cabello-and-more-stars-among-2019-time-100-next-honorees|title=Camila Cabello and More Stars Among 2019 TIME 100 Next Honorees|date=Wed Nov 13 04:00:00 PST 2019|website=E! Online|language=en-US|access-date=2020-03-27}}</ref> ==Jînenîgarî == Eilish di 18ê kanûna pêşîn a 2001an de li Los Angeles, Kalîforniya ji dayik bû.  Ew keça lîstikvan û senaryoyê Maggie Baird û lîstikvan Patrick O'Connell e, ku her du jî muzîkvan in. Eilish ji kevneşopiyxwe de a îrlendî û skotlendî ye. Navê navînî yê stranbêjê "mîna pehnek bi lînçê re" hatî nivîsandin, û bi eslê xwe navdar bû ku navê wê be, dema ku Pirate navê wî yê navîn be.  Eilish bi saya fertilîzasyona in vitro hate qewirandin. Ew li taxa Highland Park a Los Angeles hate mezin kirin.<ref>{{Cite web|url=http://www.mtv.co.uk/billie-eilish/news/get-to-know-billie-eilish|title=Get to Know: Billie Eilish {{!}} MTV UK|website=www.mtv.co.uk|language=en|access-date=2020-03-27|archive-date=2019-05-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20190516015713/http://www.mtv.co.uk/billie-eilish/news/get-to-know-billie-eilish|url-status=dead}}</ref> Ew li mal dibistanê bû û diya wê wê û birayê xwe yê mezin Finneas O'Connell bingehên stranbêjiyê hîn kirin. Eilish û Finneas bi hev re li ser hin muzîkê xebitîn, dema ku Finneas stranên xwe nivîsand û hilberand û bi koma xwe re pêşandan dikir. Eilish got Finneas û diya wê wê îlhamê dan ku dest bi muzîkê bikin. Dêûbavên wan xwişk û birayan teşwîq kirin ku xwe îfade bikin û her tiştê ku ew dixwestin kifş bikin, digel polên hunerê û aktorê.<ref>{{Cite web|url=https://www.teenvogue.com/story/how-billie-eilishs-ocean-eyes-turned-her-into-an-overnight-sensation|title=Meet Billie Eilish, the 15-Year-Old Musician Who's an Overnight Sensation|last=Marsh|first=Ariana|website=Teen Vogue|language=en|access-date=2020-03-27}}</ref> Eilish di 11 saliya xwe de ji bo çîna stranbêjiya dayika xwe yekem strana "rast" nivîsand.  Stran li ser apocalypse ya zombî ye, ku ji hêla televîzyonê ve tê The Walking Dead ji ku ew ji rêzikên skrîptê û sernavên episodê derxist ku ew di stran de wekî beşek ji peywirê zêde kir.  Eilish li hin serhêlên lîstikvaniyê çûbû, yên ku ew jê hez nakin.  Lêbelê, wê kêfa şopandina diyaloga paşperdê ji bo dîmenên elaletê kir û li ser fîlimên Diary of a Wimpy Kid, Ramona û Beezus, û rêzikên X-Men xebitî. [Wê di pêşandanên jêhatî de û di heşt saliya xwe de beşdarî Chorus Zarokan a Los Angeles bû.<ref>{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/billie-eilish-pops-next-it-girl|title=Meet Billie Eilish, Pop’s Next It Girl|last=Rosenzweig|first=Mathias|website=Vogue|language=en|access-date=2020-03-27}}</ref> ==Dîskografî== * ''When We All Fall Asleep, Where Do We Go?'' (2019) * ''Happier Than Ever'' (2021) ==Turneyên Konsera== * Don't Smile at Me Tour (2017) * Where's My Mind Tour (2018) * 1 by 1 Tour (2018–2019) * When We All Fall Asleep World Tour (2019) * Where Do We Go? World Tour (2020) * Florence and the Machine – High as Hope Tour (2018–2019) ==Çavkanî== [[Kategorî:Jidayikbûn_2001]] [[Kategorî:Stranbêjên amerîkî]] [[Kategorî:Jinên amerîkî]] tjc4g4n9vd1kl6sc5qbebchaeauy65b 0 84712 1095762 1095761 2022-08-20T12:52:23Z Mohajeer 15290 /* Serhildana Şêx Seîdê Pîranî(13 reşemeh 1925) */ wikitext text/x-wiki ==Berî Osmaniyan== {{Gotara bingehîn|Dîroka Kurdistanê}} ==Serdema Osmaniyan== {{GotarêBingeh|Dîroka Kurdistana Osmaniyan}} ==Piştî şerê cîhanî yê yekem == ===Hewlên rewşenbîrên kurd li Stembolê=== {{Gotara bingehîn|Cemiyeta Teawun û Tereqiya Kurd}} {{Gotara bingehîn|Cemiyeta Tealiya Kurd}} {{Gotara bingehîn|Azadî (rêxistin)}} Li Stembolê: Hêj şerê cîhanî nû xelasbûyî, entellektuel û siyasetmedarên kurd li Stembolê dest bi xebata kirin. [[Seyîd Ebdulqadir]], [[Emîn Alî Bedirxan]] û gelek endamên ji malbata Bedîrxaniyan û Babaniyan bi hevra [[Cemiyeta Teawun û Tereqiya Kurd]] ava kirin. Her wisa endamên vê cemiyetê [[Cemiyeta Tealiya Kurd]] jî ava kirin. Li Helebê, Nisêbînê, Şirnexê, Cizîrê û li Mûsilê propagandayên xwe dikirin. Heta ku li navbera Zaxo û Cizîrê tevgerên leşkerî hebûn ku li dijî artêşa Osmaniyan û Kemalîstan şer bikin. Li vê herêmê rêvebirê van xebatan miftiyê Cizîrê bû <ref>Musul Komplosu, Mim Kemal Öke, Weşanên Irfan, 2012, r:84</ref>. Xebatên van kurdan berevajî Şêx Mehmûd û Simkoyê Şikak, tenê bikaranîna rêyên dîplomasiyê û çandê bûn. Bi vê helwestê li 7ê çiriya paşîn a 1918ê de kovara [[Jîn(kovar)|Jîn]]ê weşandin. Navenda siyasetê ya kurdan li Stembolê bi giştî li gel Osmaniyan û dewletên Ewropî hevdîtin dikir. Di encama hevdîtinê li gel Osmaniyan 1ê xizîrana 1919ê ev biryar hat girtin. Hêjayî gotinê ye ku di hevdîtinên li gel dewletên Ewropayî, serokê heyeta kurdan [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]] bû<ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:371</ref>: #Ji bo Kurdistanê otonomeke fireh #Ji bo vê otonomê, amadekirina qanûnan #Bicîhanînan qanûnan #Kurdistan dê wek parçeyê Osmaniyan bimîne Lê ev hevgirtina kurdên Stembolê jî wek xwe nema, di nav van kurdan de fraksiyonên cuda cuda derketin. [[Seyîd Ebdulqadir]] û hevalên wî dixwast di nav Osmaniyan de bimînin û divê kurd alîkariya Osmaniyan bikin. Yanî otonomî di nav Osmaniyan de dixwastin. Serê fraksiyona din [[Emîn Alî Bedirxan]] bû ku wî jî diparast ku kurd bikevin di bin sîwana hêzeke mezin de, ne ya Osmaniyan de. Yanî mandateriya ingilîzan dixwastin. Di dawiyê de Emîn Alî Bedîrxan û endamên din yên malbata Bedirxaniyan [[Cemiyeta Teşkîlata İctimiyeya Kurd]] ava kirin. [[Memduh Selîm]] Beg jî [[Partiya Demokrata Kurd-1919]] ava kir<ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:373</ref> . *Fraksiyonên rewşenbîrên kurd li Stembolê ev bûn; #Cudahîxwaz: Hewla van kesan ew bû ku Kurdistana Serbixwe ava bikin. [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]] û Sireya Bedîrxan serkêşiya vê grûbê dikir. Ev grûbeke gelek biçûk bû di nav rewşenbîran de. #Otonomxwaz: Hewla van kesan jî ew bû ku di nava Osmaniyan de herêmeke otonom ji bo kurdan were ava kirin. Serkêşên wê Seyîd Ebduqadir û hinek endamên malbata Bedîrxaniyan bûn. Lê ev grûb zêde nejiya û di nax xwe de bûn du parçe; Kesên piştgiriya Siltan Mihemedê 6emîn dikin ku serokê wan Seyîd Ebdulqadir bû. Kesên din jî serxwebûna Kurdistanê diparastin ku Emîn Alî Bedîrxan, Memduh Selîm, Ekrem Cemîlpaşa hwd. di nav de bûn. Bi dûçûna çavkaniyekê li sala 1919ê partiyeke bi navê [[Partiya Demokratîk ya Neteweyî ya Kurdistanê]] ji Londrayê miraceet dike ku Brîtanya alîkariya kurdan bike. Ev miraceete ji layê katibê giştî Selîmbeylî hatiye kirin <ref>Musul Komplosu, Mim Kemal Öke, Weşanên Irfan, 2012, r:135</ref>. Lê em têkiliya vê partiyê û partiya Memduh Selîm niha nizanin. [[Cemiyeta Tealiya Kurd]] li sala 1921ê ji aliyê Meclîsa tirkan ve hatiye girtin. ===Hewlên Elîşêr Beg(tîrmeh 1920)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Qoçgiriyê}} Li Dêrsim û Sêwazê li herêma kurdên qoçgirî li dijî Kemalîstan serhildan hatiye destpê kirin. Serhildêrên kurd bajarên [[Qoçgîr]], [[Qenxal]] û [[Macîran]] bidest xistin û li [[Xozat]]ê civiyan. Di encamê de li dijî [[Meclîsa Mezin ya Neteweyî ya Tirkiyeyê]] daxuyandin hatiye dan û ji meclîsê hatiye xwestin ku daxwazên miletê kurd bipejirînin. Lê tirkan ev daxwaz qebûl nekirin û dest bi şer kirin. Heta xizîrana 1921ê şer berdewam bû. [[Alîşêr]] û 500 efserên kurd teslîmî tirkan bûn ===Hewlên Mustafa Kemal=== {{Gotara bingehîn|Kongreya Erzîromê}} {{Gotara bingehîn|Kongreya Sêwasê}} {{Gotara bingehîn|Şerê Rizgariya Tirkiyeyê}} Piştî şerê cîhanî bidawî hat, [[Mustafa Kemal Atatürk]] û gelek efserên din yên artêşa Osmaniyan çûn Anatolyayê ji bo birêxistina gelê Anatolya. Pêşiyê li Erzeromê li 23 tîrmeh-5 tebaxa 1919ê kongreyek lidarxist. Ji 5 parêzgehên kurd 58 nûner tevlî vê kongreyê bûn, ji van nûneran 22 kurd bûn<ref name="Aşiret, Nejat Abdulla 2008">İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:442</ref>. Paşî di navbera 4-11 îlona 1919ê de jî li Sêwazê kongreyek lidarxist. Gelek nûnerên kurd hatin vê kongreyê jî. Hêjayî gotinê ye ku hemû bajarên kurd tevlî van kongreyan nebûn. Mustafa Kemal tehdîda ermeniyan li ser kurdan baş bikaranî. Eşîrên kurd ji ber tirsa avabûna dewleta ermenî, piştgiriya Mustafa Kemal kirin. Ev eşîrên kurd ne tenê di meseleya ermenan de hatin bikaranîn, her wiha li dijî navenda siyaseta kurd ya Stembolê jî dijbertî dikir. Ji konferasnên ewropayiyan re name dişandin ku naxwazin dewleteke serbixwe ya kurd were ava kirin <ref name="Aşiret, Nejat Abdulla 2008"/>. Mustafa Kemal Atatürk hêj neçûye Sêwazê, nameyekê ji van serok eşîran dişîne; Hecî Mûsa Begê Motkîyî, Şêx Ebdulbakî Efendiyê Kufrevîzade yê Bedlîsê, Ebdurehmanê Şirnexê, Umerê Derşevî, Resul Axa, Sadulah Efendî, Şêx Mehmûdê Mûşaşê, Şêx Ziyaedînê Norşînî, Cemîlê Çetoyê Garzanî. Di van nameyan de Mustafa Kemal demagojiya îslamî dike û bi tehdîda avabûna dewleteke ermenî, dixwaze kurdan qanî bike<ref>Musul Komplosu, Mim Kemal Oke, WeşAna Îrfan, 2012, r:139</ref>. Her wisa piştgiriya girtina rêxistinên kurd dike û bang dike ku herkes tevlî [[Kuvayî Milliye]]yê bin. Di van wextan de li dijî Mustafa Kemal jî xebat hene; Waliyê Elazîzê Alî Galip Beg, ji bedirxaniyan Mutaserrif Xelîl Beg bi piştgiriya Binbaşi [[Edward Noel]] dixwazin êrîş bibin ser [[Kongreya Sêwazê]]. Lê biserneketin.<ref>Musul Komplosu, Mim Kemal Oke, WeşAna Îrfan, 2012, r:141</ref>. Mustafa Kemal Atatürk 3yê kanûna pêşîn a 1920ê li gel Bolşevîkan [[Peymana Gumruyê]] destnîşan kir. Bi vê peymanê [[Qers]], [[Erdêxan]] û [[Artvin]] bûn milkê tirkan. Her wiha tehdîda ermenan bi vê peymanê ji holê rabû. Li gel Îtalyayê jî peymanek li sala 1921ê destnîşan kir ku di encamê de Îtalya ji Rojavayê Anatolyayê derket. Her wiha li gel Fransayê jî 20ê çiriya pêşîn a 1921êde [[Peymana Enqereyê-1921|Peymana Enqereyê]] destnîşan kir ku sinorê [[Suriye]] û yê [[Tirkiye]]yê aşkera bû. Her wiha sinorek kişandin di navbera [[Rojavayê Kurdistanê]] û [[Bakurê Kurdistanê]] de. Ev peymana li gel Fransayê tê wê wateyê ku Fransa dê dest ji [[Peymana Sevrê]] vekêşe û hêviyên Kurdistana Serbixwe dê pûç bibin. 11 çiriya paşîn a 1922yê jî şerê li gel İngilîzan sekinî. İngilîz mecbûr man ku li gel Hikûmeta Enqereyê pêk bihên. [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê]] gihişt armanca xwe û sinorên Tirkiyeya modern kifş kirin. Êdî rê li ber van hêzan vebû ku biçin [[Peymana Lozanê|Lozanê]]. ====Avabûna Tirkiyeyê(29 çiriya pêşîn 1923)==== {{Gotara bingehîn|Tirkiye}} ===Proseya parçebûna Kurdistanê=== ====Peymana Sykes Pycot-16 gulan 1916==== {{Gotara bingehîn|Peymana Sykes Pycot}} Bi destpêka şerê cîhanî yê yekem parçebûna Osmaniyan jî destpê kir û axa kurdan ket di bin dagirkeriya dewletên ewropiyan. Hêj [[şerê cîhanî yê yekem]] berdewam dikir, [[Brîtanya]]yê û [[Fransa]]yê axa [[Osmanî]]yan bi hevpeymaneke veşartî ji xwe re parve kiribûn. Bi dûçûna vê hevpeymana veşartî ya bi navê [[Peymana Sykes Pycot]]; [[Rojhilata Navîn]] û [[Kurdistan]] di navbera van hêzên kolonyalîst bi erêkirina [[Cemiyeta Neteweyan]] hatiye parçe kirin. Bi dûçûna vê peymanê [[Libnan]], [[Suriye]] û [[Rojavayê Kurdistanê]] ji bo mandateriya [[Fransa]]yê ma. Li dijî vê [[Brîtanya]]yê jî li ser [[Iraq]], [[Başûrê Kurdistanê]], [[Filistîn]] û [[Urdun]]ê mandaterî qezenc kir. Parçebûna Kurdistana Osmaniyan bi awayeke fermî bi vê peymanê destpê kir. Piştî vê peymana proseya parçekirina Kurdistanê dewam dike. Ji ber kêmbûn û lihevnehatinên rêvebirên kurd, li her parçeyê Kurdistanê tevgerek hebû. Hinek tevger ji bo serxwebûna Kurdistanê, hinek ji bo salahiyeta Osmaniyan, hinek ji bo Brîtaniyan, hinek ji bo Rûsan, hinek ji bo eşîra xwe tevdigerîn. Di encamê de qedera Kurdistanê bi destê biyaniyan hatiye nivîsandin. Di navbera Fransa, Brîtanya û Rûsan de bû sê parçe. Têkoşîna van hersê dewletan bi dûçûna vê planê rêvediçû. Lê ev peymaneke veşartî bû, heta ku rûsan li sala 1917ê nedaxuyandî kesê nedizanî. Di proseyeke wiha de kurd jî betal neman. Berpirsiyarê kurdan li [[Ewropa]] [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]], têkiliyên dîplomatîkî dikir. Bi rêyên dîplomatîkî nameyek ji Brîtaniyan şand ku miletê kurd dixwaze li gel Brîtanyayê hevkariyê bike. Şerîf Paşa digot ku ew dikare bi hezaran kurdan bike leşker û li gel Brîtanyan bixebitin. Dixwast Kurdistan dibin rêvebirina prensekê Hînd de bibe, çûnkî Hînd jî wekî kurdan gelekê [[Aryan]]in <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:336</ref>. 12ê kanûna paşîn a 1918ê [[Sir Mark Sykes]] di manîfestoya xwe de diyar kir divê Mîrektiya Kurdistanê were ava kirin û navenda wê jî parêzgeha Mûsilê be. Şerîfê Mekeyê jî ev fikr pejirand <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:350</ref>. Lê ev tenê wek fikr ma. ====Peymana Agirbesê ya Mondrosê(30 çiriya pêşîn 1918)==== ====Konferansa Aştiyê ya Parîsê(18-21 kanûna paşîn 1920)==== {{Gotara bingehîn|Konferansa Aştiyê ya Parîsê}} Di proseya van konferansan de gelek rûdan li Kurdistanê û hemî Rojhilata Navîn çêbûn. Ev konferans nêzî saleke berdewam kir û bi hinek peymanan bi dawî hat. 7ê gulana 1918ê İngilîzan Kerkûk dagir kir. Bi vê dagirkirinê jî [[Şêx Mehmûdê Berzencî]] li gel ingilîzan ket têkiliyan û van têkiliyan feydeya xwe da û li ser navê ingilîzan li heman salê bû waliyê [[Silêmanî]]yê <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:339</ref>. Di proseya Konferansa Aştiyê ya Parîsê de hem [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]] hem jî [[Seyîd Ebdulqadir]] têkiliyên dîplomatîk dikirin. Rêberên kurdan dijî parçekirina Kurdistanê bûn. Nedixwastin parçeyeke kurdan li Iraqê parçeyek li nav Osmaniyan bimîne. Serokê rêvebirina heyeta kurdan Seyîd Ebdulqadir jî wiha digot; {{jêgirtin|Gotegotên di derbarê Kurdistanê de ku Kurdistan dê wek bakur û başûr were parçekirin zêde dibin. Dixwazim bala ekselansê hêja bikêşim vir ku parçebûna Kurdistanê bi vî şeklî, ewlehiya Rojhilata Navîn bihêz nake|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351}} Şerîf Paşa digot Kurdistaneke xweser a di bin desthilata tirkan de gelek ji Kurdistaneke parçekirî çêtir e û ji serokê konferansê George Clemencau re nameyek şand<ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351</ref>. {{jêgirtin|Ne ji layê etnîkî ne ji layê erdnigarî Kurdistan nayê parçe kirin. Lê di bin mandateriya hêzeke bibawer de Kurdistaneke yek parçe dê bibe sedema nîzam û aştiyê. Her wiha di Asyaya Biçûk de jî dê rola tampon bilîze|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351}} Bi dûçûna [[Necat Ebdula]] di proseya Konferansa Aştiyê ya Parîsê de li Kurdistanê çar navendên jeopolîtîk hebûn <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:353</ref> #Navenda jeopolîtîk ya tevgera Kemalîstan li Bakurê Kurdistanê #Navenda jeopolîtîk ya tevgera Bolşevîk #Navenda jeopolîtîk ya artêşên Fransa û Brîtanyayê #Navenda jeopolîtîk ya tevgera Ermeniyan Ji bilî van navendên hêzên dîplomatîk û artêşî di konferansê de [[Îran]]ê jî hewl dida ku hinek parçeyên Kurdistanê û [[Qefqasya]] bixe bin kontrola xwe. Îranê diparast ku li Kurdistanê gelekê misliman, nijad û zimanê wan jî [[fars]] dije. Diparast ku ev memleket di navbera Osmaniyan û Farsan de hatiye parve kirin <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:376</ref>. [[Lord Curzon]] jî di vê derbarê de wiha dibêje; {{jêgirtin|Wezîrê Derve yê Farsan hat cem min û fikrên min yên derbarê Kurdistanê û Turkistanê pirsîn, paşî dewam kir; Behskirina Kurdistana Osmaniyan û Kurdistana Farsan çewtî ye. Çûnkî herdu parçe jî yek Kurdistanê in û hidûdên di navbera van herdu parçeyan de sexte ye, çêkirî ye|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351}} Di nav van hêzên xwedî artêş û dîplomasî, şansê kurdan gelek kêm bû. Heyeta kurdan a li konferansê tenê xwediyê qabiliyetên dîplomatîk bûn. çi hêzên leşkerî li pişta van dîplomatên kurd nebû. Lêbelê ev xebatên dîplomatên kurd, feydeya xwe di Konferansa San Remoyê de dide û hêviyên serxwebûna Kurdistanê şîn dibin. ====Konferansa San Remoyê(18-26 nîsan 1920)==== {{Gotara bingehîn|Konferansa San Remoyê}} Konferansa San Remoyê, gelek li ser mijara kurdan sekinî. Her çend gelek biryarên têkildarî kurdan wergirtibin jî, gelek rexne li civaka kurd jî hatiye kirin. [[Lord Curzon]] digot ku şexsiyetek tine di nav kurdan de ku rêberiya kurdan bike, her wisa digot her kurd tenê berpirsiyaretiya eşîra xwe dike <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:361</ref> Di konferansê de têkildarî kurdan hindek biryar hatin wergirtin; #Li rojhilatê çemê Feratê, li jêrî Ermenistanê û li bakurê Mezopotamyayê herêmeke otonom ji aliyê komîsyonekê ve were ava kirin. Ev herêm ji bo keldanî-asûriyan dê hinek temînatan bide #Dewleta Osmanî dê xebatên vê komîsyonê qebûl bike #Piştî destpêkirina peymanê de di salekê de eger Miletê Kurd bixwaze, dikare ser li [[Cemiyeta Neteweyan]] bide ji bo destxistina serxwebûnê. Tirkiye jî mecbûre ku mafê kurdan qebûl bike. #Eger kurdên di parêzgeha Mûsilê de bixwazin dikarin tevlî Kurdistanê bibin, dewletên mitefiq li dijî vê yekê dernakevin <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:362</ref>. ====Peymana Sevrê(20 tebax 1920)==== {{Gotara bingehîn|Peymana Sevrê}} Di 20ê tebaxa 1920ê de di navbera dewletên [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevalbendan]] û Osmanî de Peymana Sevrê hatiye destnîşan kirin. Ev peyman fermana parçekirina Dewleta Osmaniyan bû. Bi dûçûna vê peymanê dewletên hevalbend şert û mercên gelek şedîd danîn ber Osmaniyan. Hem ji layê axê ve hem jî ji layê aboriyê ve şertên giran hebûn. *Şertên Axê: #Axa Ereban: Divê hemû axa ereban ji Osmaniyan were standin. Hîcaz dibe dewleteke serbixwe; Sûrî, Filistin û Mezopotamya jî dikeve bin mandateriyê de #Axa Osmaniyan ya li Ewropayê:Heta Çatalcayê hemû divê bide Yewnanan #Îzmîr û giravên li derdora wê dê bide Yewnanan, 12 giravan jî bide Îtaliyan #Ermenistan: Dewleta Osmaniyan, serxwebûna Ermenistanê dipejirîne û hakemtiya Wilson qebûl dike #Kurdistan:Dewleta Osmaniyan otonoma Kurdistanê ya li rojhilatê Feratê dipejirîne. *Şertên desthilatê #Kêmkirina leşkerên artêşa Osmaniyan #Aboriya Osmaniyan dê di bin kontrola komîsyona hevabendan de be #Kapîtolasyon dê berdewam bikin #Dewleta Osmaniyan hemû mafên minorîteyan dê biparêze Peymana Sevrê di dîroka Kurdistanê de xwedî nirxeke gelek bilind. Her çend ev biryar bêpratîk bin jî, ji bo globalîzasyona mafên Kurdistanê pêngaveke mezin e. Heta Peymana Sevrê jî kurdan dîplomasiyeke mezin birêvebir. Lê wek berê me gotî, nebûna hêzên leşkerî yên girêdayî hev, ev hewla dîplomatên kurd dixist xeterê. Jixwe kêmasiya vê di peymanên din de dê were dîtin. Her çend li konferansan de biryarên wiha bên girtin jî, li Anatolyayê jî berxwedana hêzên Kemalîst mezin dibû. Di hidûdê Rojavayê Kurdistanê û Bakurê Kurdistanê şerê Tirkiyeyê li dijî Fransayê sekinî. Fransa li dijî Sevrê poşmaniya xwe qebul kir û li gel Tirkiyeya kemalîst pêkhat. Jixwe piştî Fransayê dewletên din jî hêdî hêdî destnîşanên xwe vekêşan. [[Necat Ebdula]] li ser helwesta Fransayê wiha dibêje; {{jêgirtin|Polîtîkaya Fransayê bêhtir li ser piştgirîkirina mesihiyên Rojhilatî bû û piştî ku Mûsil ji bo Brîtanyayê hêla, ne eleqedariya wan bi Kurdistanê ma ne jî li ser pirsgirêka kurd sekinîn|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:438}} ====Konferansa Lozanê(11 çiriya paşîn 1922-24 tîrmeh 1923==== Berî konferansê li ser Mûsilê şerekê dijwar hebû di navbera ingilîzan û tirkan de. Xwediyên herêmê miletê kurd ji ber parçebûna eşîrî, carna li gel tirkan, carna jî li gel ingilîzan tevdigerîn. Bi destpêka konferansê şer sekinîn û hewlên dîplomatîkî destpê kirin ====Peymana Lozanê(23 tîrmeh 1923)==== {{GotarêBingeh|Peymana Lozanê}} Konferansên li Lozanê 8 mehan berdewam kir. Piştî têkçûna hêzên ewropayî dijî tirkan, [[Peymana Sevrê]] pûç bû. Berevajî peymana Sevrê, peyva kurd jî di Lozanê de derbas nabe. Tirk bi xwebaweriyeke mezin rûniştin li ser maseyên Lozanê. Di encamê de 24ê tîrmeha 1923yê de di navbera van dewletan û Tirkiyeyê de Peymana Lozanê hatiye destnîşan kirin. Bi dûçûna madeya 3yê ya vê peymanê, di 9 mehan de diviyabû sinorê Tirkiye û [[Iraq]]ê were kifş kirin. Eger di 9 mehan de ev pirsgirêk neyê çareser kirin, [[Cemiyeta Neteweyan]] dê vê pirsgirêkê çareser bike. Di navbera tirkan û dewletên din de sê mijar mabûn ku nehatin çareser kirin. *Pirsa Tengavên Marmarayê *Pirsa Xetayê *[[Pirsa Mûsilê]] Ji bilî van her sê mijaran êdî Kurdistan bi awayekî fermî bû çar parçe; #[[Bakurê Kurdistanê]] di bin kontrola [[Tirkiye]]yê de #[[Başûrê Kurdistanê]] di bin mandateriya İngilîzan de #[[Rojavayê Kurdistanê]] di bin mandateriya Fransayiyan de #[[Rojhilatê Kurdistanê]] di bin kontrola [[Îran]]ê de ====Konferansa Xalîcê==== 19 gulana 1924ê li Stembolê Tirkiye û Brîtanya rûniştin ku pirsgirêka Mûsilê çareser bikin. Lê pirsgirêk çareser nabe û rê ji bo çareseriya Cemiyeta Neteweyan vedibe. ====Li Cemiyeta Neteweyan==== 6ê tebaxa 1924ê hikûmeta Brîtanyayê ji bo çareserkirina Mûsilê miraceeta Cemiyeta Neteweyan dike. Cemiyeta Neteweyan bi navê [[Xeta Brûkselê]] hidûdên van herdu dewletan kifş dike. ====Peymana Enqereyê(1926)==== Li sala 1926ê de Iraq, Tirkiye û Brîtanya peymanekê destnîşan dikin. Bi dûçûna wê peymanê hidûdê Tirkiye û Iraqê aşkera dibe. Bi vê peymanê parçebûna Kurdistanê temam bû. Êdî li her parçeyê Kurdistanê siyaseteke cûda tê meşandin. Lê bersiva hemû kurdan eynî ye; Serhildan ==Kongreya yekem ya Azadiyê(adar 1924)== {{Gotara bingehîn|Azadî (rêxistin)}} ===Sirgûnkirina kurdan=== {{Gotara bingehîn|Sirgûnkirina kurdan}} ===Serhildana Elkê(3 îlon 1924)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Elkê}} Serhildana Elkê ji ber xeletiyên teknîkî berî serhildana Şêx Seîd destpê kir. Lê diviyabû bi serhildana Şêx Seîd hevdem destpê bike ===Serhildana Şêx Seîdê Pîranî(13 reşemeh 1925)=== {{GotarêBingeh|Serhildana Şêx Seîdê Pîranî}} ===Qanûna Taqrîrî Sûkun (4 adar 1925)=== ===Serhildana Şemzînanê (25 xizîran 1925-xizîran 1926) === {{Gotara bingehîn|Serhildana Şemzînanê}} Piştî têkcûna Serhildana Şêx Seîd Efendî, [[Seyîd Ebdulqadir]] hatiye bidarve kirin. Kurê wî Seyîd Ebdula li herêma Hekariyê û Şemzînanê bi alîkariya Ihsan Nûri Paşa û Seyîd Tahayê Geylanî dest bi xebatên serhildanê kir. 25 xizîrana 1925ê 6 efserên artêşa Tirkiyeyê ji aliyê çekdarên Seyîd Ebdula ve hatin kuştin. Bi rêberiya Seyîd Ebdula û 600 çekdarên eşîra gerdiyan êrîş bir ser Şemzînanê. Artêşa Tirkiyeyê bi alikariya Casim Beg û serokeşîrê dostkiyan Tahir Beg, êrîş bir ser serhildêran. Di encamê de di xizîrana 1926ê de serhildan hatiye vemirandin. ===Serhildana Raman û Reşkotan(7 îlon 1925)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Raman û Reşkotan}} === Rapora Islahatê ya Rojhilatê Tirkiyeyê (24 îlon 1925) === {{Rapora Islahatê ya Rojhilatê Tirkiyeyê}} ===Serhildana Hekariyê (6 çiriya pêşîn 1926-adar 1927)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Hekariyê}} Piştî têkçûna [[Serhildana Şêx Seîd]], dewleta Tirkiyeyê xwest demografiya Kurdistanê biguherîne, ji ber wê dest bi polîtîkayên sirgûnkirina kurdan kir. Li herêma herêma dîrokî ya Hekariyê nerazîbûnên eşîran destpê kir. Li Başûrê Wanê eşîrên Nordûziyan, Şerefan, Mamxûran û Gewdan, li Elkê eşîrên Goyî û Jîrkiyan, li Hekariyê jî eşîrên Ertoşiyan dest bi çalakiyên çekdarî kirin. 6ê çiriya pêşîn a 1926ê êrîş birin ser baregehên artêşa Tirkan. Heta adara 1927ê dewam kir. Paşî tirkan bi hêzeke mezin ev serhildan vemirandin. ===Serhildana Mala Eliyê Ûnis=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Mala Eliyê Ûnis}} ===Avabûna Xoybûn=== {{Gotara bingehîn|Xoybûn}} ===Serhildanên Agiriyê(1926-1930)=== {{Gotara bingehîn|Komara Agiriyê}} {{Gotara bingehîn|Serhildanên Agiriyê}} {{GotarêBingeh|Serhildana Agiriyê ya yekem}} {{GotarêBingeh|Serhildana Agiriyê ya duyem}} {{GotarêBingeh|Serhildana Agiriyê ya sêyem}} ===Serhildana Motkiyê(1927)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Motkiyê}} ===Qanûna Îskanê (1927)=== ===Qanûna avakirina Rêvebirina Giştî(1927)=== Bi tirkî Umumi müfettişlik. ===Komkujiya Zîlanê(1930)=== {{Gotara bingehîn|Komkujiya Zîlanê 1930}} ===Serhildana Oremarê(1930)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Oremarê}} ===Serhildana Stewrê(26 gulan 1930)=== {{Gotara bingehîn|Berxwedana Stewrê}} {{Gotara bingehîn|Serhildana Stewrê}} ===Serhildana Seyîdan û Berazan(tîrmeh 1930)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Seyîdan û Berazan}} ===Qanûna Îskanê (21 xizîran 1934)=== ===Serhildana Bûbanan(1934-1935)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Bûbanan}} === Rapora Rojhilatê ya Abidin Özmen (1935) === {{Gotara bingehîn|Rapora Rojhilatê ya Abidin Özmen}} === Rapora Rojhilatê ya Celal Bayar (1936) === {{Gotara bingehîn|Rapora Rojhilatê ya Celal Bayar}} ===Serhildana Dêrsimê(1937-1938)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Dêrsimê}} ===Komkujiya Dêrsimê 1938=== {{Gotara bingehîn|Komkûjiya Dêrsimê}} ==Bêdengiya siyasî (1938-1959)== Piştî [[Serhildana Dêrsimê]] bêdengiyeke mezin dikeve ser Kurdistanê. Rêxistinên kurda tine ne. Navên kurd, kurdî û kurdistan ji aliyê dewleta tirk ve hatine qedexe kirin. Lê di vî bêdengiya kûr de, bi veşartî hinek xebat jî dihatin kirin. Li sala 1942yê [[Mistefa Remzî Bucax]], [[Faîq Bucax]] û [[Ziya Şerefhanoğlu]] ji bo ku xwendevanên kurd li hev bicivin, Civîngeha Xwendevanan ya Feratê ava kirin. Di heman salê de van hersêyan kovara [[Hêvî 1942 (kovar)]]ê didamezrînin. Bi navê [[Cemiyeta Rizgariya Kurdan]] jî rêxistinekê ava dikin <ref>Yirmiüç Kürt Aydını, Yaşar Kaya, Weşanên Avestayê, r:73</ref> Li sala 1958ê [[Musa Anter]] rojnameya [[İleri Yurt]] ava dike. Di vê rojnameyê de bi navê [[Qimil]] helbesteke kurmancî dinivîse. Musa Anter binçav dibe, piştî demek din serbest berdidin. Lê bi [[Doza 49an]] dîsa tê girtin. Qimil her çend helbestek be jî, dibe nîşaneyeke kurdan ya hişyarbûnê. Li ser hişyarbûna gelê bakur [[Dr. Şivan]] wiha dibêje; {{Jêgirtin|Tevgera Neteweyî ya Kurdistanê bi pêşengiya Mela Mistefa Barzanî li Başûrê Kurdistanê, tesîreke mezin li bakurê Kurdistanê dikir ku gelê kurd bi şanaziyeke mezin dişopand. Tevgera Mela Mistefa bû sedema hişyarbûna kurdan ku ji sala 1938ê ta niha kurdên bakur bêdeng û bêziman bûn|çavkanî=<ref>Türki Korkunun Antomisi, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Zeyne Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:194</ref>}} ===Komkujiya Qerqeliyê 1943=== {{Gotara bingehîn|Komkujiya Qerqeliyê 1943}} {{Gotara bingehîn|Bûyera Sî û Sê Guleyan}} Mustafa Muğlalı bi hêceta qaçaxçîtiyê 33 kurdan bêyî dozvekirin înfaz dike. Li ser vê ev bûyer belav dibe û Mustafa Muğlalı tê girtin û zindanê de li sala 1951ê dimire. Li sala 1997ê Sererkana Tirkiyeyê peykerê Mustafa Muğlalı li hewşa sererkaniyê diçikilîne û honure dike. Her wisa li 2004ê jî navê Mustafa Muğlalı didin qereqoleke tirk li herêma Qerqeliya Wanê <ref>Türki Korkunun Antomisi, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Zeyne Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:180</ref> ==Doza 49an (17 kanûna pêşîn 1959-1984)== {{Gotara bingehîn|Doza 49an}} Bûyera 49an piştî [[şerê cîhanî yê yekem]] hişyarbûna kurdên bakur ya yekem e ku piştî vê hişyarbûnê hereketên kurd derketin. Bi serkeftina [[Mela Mistefa Barzanî]] li [[Başûrê Kurdistanê]] tesîreke mezin hem li Tirkiyeyê kir hem li [[Bakurê Kurdistanê]] kir. Piştî derbeya leşkerî ya Ebdulkerîm Qasim li [[Iraq]]ê, bi banga Ebdulkerîm Qasim, Mela Mistefa ji Sovyetan vegerî welat. Wî wextî li Mûsilê û Kerkûkê tevlîhevî çêbû ku Ebdulkerîm Qasim nedikarî çareser bike û alîkarî ji Barzanî xwast. Barzanî bi pêşmergeyên xwe ve beşdarî van şeran bû û di vemirandina van serhildanan de alîkariya Iraqê kir. Di encamê de gelek tirkmen jî hatin kuşin. Ev jî bû sedema nerazîbûnên [[Tirkiye]]yê. Bûyera 49an girtina 50 xwendevanên kurd e ku kurdên sosyalîst, dîndar, burjuva, demokrat.. hwd yanî her cure kurd di nav vê bûyerê de hebûn. Jixwe piştî vê bûyera û bi derbeya leşkerî li Tirkiyeyê hereketên kurd jinûve şînbûn. Piştî derbeya leşkerî gelek fraksiyonên kurd derketn holê. Em dikarin bibêjin ku tovê fikrî yê hemû hereketên Bakurê Kurdistanê girtina van 50 rewşenbîrên kurd bû. Her wisa piştî [[şerê cîhanî yê duyem]] sîstema polîtîk ya dinyayê guheri. Di navbera [[DYA]] û [[Sovyet]]an de [[şerê sar]] destpê kir. Jixwe vî şerî gelek tesîr li kurdan jî kir û para xwe ji vî şerî wergirt. Hêjayî gotinê ye ku [[Mehmet Emin Batu]] xwendevanek bû di nav van 50 kesan de. Di zindanê de mirî û 49 kes man. Ji ber vê navê vê bûyerê bi 49 kesan tê zanîn. ===Kampa Sêwazê (1 xizîran 1960)=== {{Gotara bingehîn|Kampa Sêwazê}} {{Gotara bingehîn|Sirgûnkirina kurdan}} 1 xizîrana 1960 ji aliyê efserên kudetayê 485 kurd birin Kampa Sêwazê. Vegera Barzanî bo Iraqê tirsek mezin xistibû nav dilê dewleta tirkan de. Ji çepê jî ji rastê jî kurd ji ber sedemên kurdbûnê dihatin binçav kirin û girtin. ===Piştî kudetaya 27 gulanê=== {{Gotara bingehîn|Kudetaya 27ê gulanê}} Piştî kudetaya 27 gulana 1960ê li Bakurê Kurdistanê lîv û tevgerên kurd şîn bûn. Li gelek cihan çalakiyên gerîlayî li dijî artêşa tirk hatin destpê kirin <ref>Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:289</ref>. Li ser vê givaşa tirkan jî li ser kurdan zêde lêdihat ====Vekirina dibistanên asîmîlasyonê(6 kanûna paşîn 1961)==== Di destpêkê de li Bakurê Kurdistanê 19 YİBO(dibistanên asîmîlasyonê) hatin vekirin. Paşî dîsa bi gelemperî li Kurdistanê jimara van dibistanan gihişt 50an <ref>Türki Korkunun Antomisi, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Zeyne Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:193</ref>. Li van dibistanan de bi giştî kurdên hejar ji malbatên xwe dûr xwendina xwe dikir. Armanc ew bû ku van zarokan ji malbatê dûr bixin û bi çand, nêrîn û zimanekê nû perwerde bikin. ====Guherandina navên kurdî==== Piştî kudetaya 27ê gulanê nav guherandineke mezin hatiye destpê kirin ku navê çiya, newal, gund hwd hemû hatin tirkîkirin. ===Binçavkirina 23 rewşenbîrên kurd(1963)=== {{Gotara bingehîn|Doza 23yan}} [[Musa Anter]], [[Yaşar Kaya]], [[Medet Serhat]] û Ergün Koyuncu bihevra kovara [[Deng (kovar, 1963)|Deng]] derdixin. Du hejmar tê weşandin, di amadebûna weşana hejmara sêyê de nivîskar tên girtin. Doğan Kılıç Şihhesenanlı jî kovareke bi zazakî [[Roja Newe]] derdixe. Ew û grûba wî jî hem ji ber vê hem ji ber têkiliyên wî li gel [[Nûrî Dêrsimî]] tên girtin. Edip Karahan bi navê [[Dicle-Fırat]] kovarekê derdixe. Bi giştî 23 rewşenbîrên kurd tên girtin. Li nav van 8 xwendekarên başûrî û yek jî yê rojhilatî heye bi tohmeta avakirina Kurdistanê li gel kurdên Tirkiyeyê hatibûn girtin. ===Avabûna PDK-Bakur (1965)=== {{Gotara bingehîn|Partiya Demokrat a Kurdistanê - Bakur}} PDK-Bakur li sala 1965ê ji aliyê [[Faîq Bucax]], [[Ömer Turhan]], [[Sait Elçi]] û [[Fehmî Begê Lîceyê]] tê damezrandin. Faîq Bucax li sala 5 tîrmeha 1966ê tê kuştin. Sait Elçi şûna wî dibe sekreterê giştî yê PDK-Bakur. Sait Elçi li sala 1968ê ji aliyê dewleta tirkan bi hêceta [[kurdayetî]]yê tê girtin. Reşemeha sala 1969ê tehliye dibe û berê xwe dide [[Başûrê Kurdistanê]]. Lê li vir ji ber nakokiyan ji aliyê [[Sait Kırmızıtoprak|Dr. Şivan]](Sait Kırmızıtoprak) tê kuştin <ref>Yirmiüç Kürt Aydını, Yaşar Kaya, Weşanên Avestayê, r:98</ref> Dr. Şivan jî li sala 1970ê bi navê [[Partiya Demokrat a Kurdistan li Tirkiyeyê]] ava dike. ===Kuştina herdu Seîdan=== Sait Elçi piştî kuştina Faîq Bucax bibû serokê PDK-Bakur. Ji ber zêdebûna bayên çepê li Tirkiyeyê nakokî di navbera herdu Seîdan de peyda bibû. Dr. Şivan [[Partiya Demokrat a Kurdistan li Tirkiyeyê]] ava kiribû û siyaseteke çepgiranetir dikir. Dr. Şivan ji ber givaşên tirkan li gel hevalên xwe Soro, Brûsk, Çeko û Reşo Zîlan li sala 1969ê çûbûn Başûrê Kurdistanê û li wir ji aliyê [[PDK]]ve kampek jê re hatibû ava kirin û li wir hem bijîşkî dikir hem jî xebatên siyasî dikir. 1ê xizîrana 1971ê Sait Elçi ji zindana tirkan derdikeve û berê dide Başûrê Kurdistanê. Li Zaxoyê pêşwaziya wî Dr. Şivan dike. Lê paşî deng ji Sait Elçi dernakeve ku wenda bûye. [[PDK]] Iraq dest bi lêkolînê dike ku Sait Elçi ji aliyê Dr. Şivan û hevalên wî ve tê kuştin. Hêjayî gotinê ye ku Dr. Şivan kuştina Seîd Elçî qebûl dike <ref name="pdk-xoybun.com">http://www.pdk-xoybun.com/modules/Content/print.php?pid=175{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Li ser vê Dr. Şivan û hevalên wî Çeko, Birûsk ji aliyê PDK Iraq ve bi encameke mehkemeyekê tên înfaz kirin <ref>Türki Korkunun Antomisi, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Zeyne Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:123</ref>. Hêjayî dubarekirinê ye ku gelek teref li ser vê mijarê naaxivin. Bi taybetî jî destê tirkan di nav van kuştinan de heye, hêj nehatiye zanîn. Di encamê de PDKên bakur bêser dimînin. Şikestineke mezin di nav tevgera bakur de peyda dibe. Li ser vê mijarê gotinên [[Şakir Epözdemir]] gelek girîng in <ref name="pdk-xoybun.com"/> ===Hindek bûyerên din=== * Li gulana 1966ê xwendevanên Bedlisî kovareke bi navê Hawar derxistin * 4 tîrmeha 1966yê Faîq Bucax hatiye kuştin * Hikûmeta Tirkiyeyê anîna plak, kaset û pirtûkan ji derveyî welat qedexe kir * Parêzgarê Mêrdînê daxuyand ku 200 komandoyên tirk li rojhilatê Tirkiyeyê dest bi nêçîra eşqiyayan kir <ref>Türki Korkunun Antomisi, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Zeyne Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:197</ref> * Li sala 1978ê Artêşa Tirkiyeyê li [[Gever]]ê tetbîqetek bi navê ''Kanatlı Jandarma 78'', li herêma Cizîr û nisêbînê jî tetbîqeta bi navê ''Gürman 78'' lidar xist. Wî wextî kurdan bertekên tund nîşanî van tetbîqetan da <ref>https://www.yuksekovahaber.com.tr/haber/kanatli-j-78-tatbikati-26343.htm</ref> ===Mîtîngên Rojhilatê (1967)=== {{Gotara bingehîn|Mîtîngên Rojhilatê}} 16ê îlona 1967ê Mîtîngên Rojhilatê ya yekem li Amedê hatiye lidarxistin. 24ê îlonê li Farqînê, 1ê çiriya pêşîn li Siwêregê, 8ê çiriya pêşîn li Batmanê, 15ê çiriya pêşîn li Dêrsimê û 22 çiriya pêşîn jî li Agiriyê hatiye lidarxistin ===Doza Antalyayê (1968)=== 27ê kanûna paşîn a 1968ê 11 rêvebirên PDK-T li Amedê hatin girtin ===Avabûna Civîngehên Çandî yên Şoreşgerên Rojhilat(1969)=== {{Gotara bingehîn|Civîngehên Çandî yên Şoreşgerê Rojhilat}} Civîngehên Çandî yên Şoreşgerên Rojhilat di tebaxa sala 1969ê de di bin sîwana [[Partiya Komûnîst ya Tirkiyeyê]] de avabû. Di wexteke kin de jimara endaman gihişte 20 hezar kesan <ref>Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:335</ref> ===Kudetaya 11ê adarê li Tirkiyeyê (1970)=== {{Gotara bingehîn|Kudetaya 11ê adarê}} Kudetaya 1970yan gelek givaş û zext anî ser kurdan. Sala 1972yan de [[İsmail Beşikçi]] bi hinceta kurdparêziyê hatiye girtin. Her wisa gelek rewşenbîrên din yên kurd hatin girtin. ===Efûkirina girtiyan (1974)=== ===Avabûna Partiya Sosyalîst a Kurdistanê (1974)=== {{Gotara bingehîn|Partiya Sosyalîst a Kurdistanê}} Bi rêberiya [[Kemal Burkay]] hatiye damezrandin. Bi navê [[Özgürlük Yolu]](Rêya Azadiyê) kovarek derxistin. Ji ber vê bi vî navî jî dihatin nas kirin. ===Avabûna Komeleya Çandê ya Şoreşgerên Demokrat (1974)=== {{Gotara bingehîn|Komeleya Kurdên Şoreşger û Demokrat}} *{{Gotara bingehîn|Komeleya Çandê ya Şoreşgerên Demokrat}} Her wisa wek “Kürdistan İşçi Partisi” jî dihate nasîn. Bi tirkî “Doğu Devrimci Kürt Demokratları” dihate binav kirin. Wek Şivangir jî dihatin nas kirin. ===Avabûna Tevgera Kawa (1974)=== {{Gotara bingehîn|Tevgera Kawa}} ===Avabûna Ala Rizgarî (1974)=== {{Gotara bingehîn|Ala Rizgarî}} ===Parçebûna PDKê û avabûna KUKê (1974)=== Bi tirkî wek “Kürdistan Ulusal Kurtuluşçuları” dihatin nas kirin. ===Avabûna tevgera Apociyan (1974)=== ===Hewlên din di nav partiyên tirkan de=== ====Hewlên di nav TİPê de==== Li sala 1966ê ji layê parêzer Mehmet Ali Aslan kovara Yeni Akış hatiye weşandin. 4 jimar derketin, paşî hat girtin. Kemal Burkay jî nivîskarekê vê kovarê bû. Bi dûçûna Kemal Burkay “pirsgirêka kurd”, “Gelê Kurd” yekem car di vê kovarê de hatin bikaranîn<ref>http://www.anlayis.net/makaleGoster.aspx?dergiid=81&makaleid=2556</ref> Hêjayî gotinê ye ku Mehmet Alî Aslan yek ji endamên Partiya Karkerên Tirkiyeyê bû. Kemal Burkay serokê teşkîlata TIPê bû li [[Dêrsim]]ê. Gelek rêveberên PKTê ji van hewlên kurdî nerazîbûn, serkêşa van kesan jî [[Behice Boran]] bû <ref>https://marksist.org/mobile/new.php?id=5890</ref> ====Hewlên di nav YTPê de==== * [[Yusuf Azizoğlu]] ==Avabûna PKKê (1978)== {{Gotara bingehîn|Partiya Karkerên Kurdistanê}} {{Gotara bingehîn|Şerê PKK û Tirkiyê}} ===Brakujî (1978-1980)=== {{Gotara bingehîn|Şerê birakujî}} {{Gotara bingehîn|Şerê PKKê û KUKê}} ===Kudetaya 12 îlonê li Tirkiyeyê (1980)=== {{Gotara bingehîn|Kudetaya 12ê îlonê}} ===Peymana Iraq û Tirkiyeyê (1983)=== Li destpêka sala 1983yê Tirkiyeyê bi Iraqê Peymana Hevkarî û Ewlehiya Hidûd destnîşan kir. Piştî vê peymanê Tirkiyeyê li dijî PKKê li Başûrê Kurdistanê dest bi operasyonan kir. ===Pêngava 15ê tebaxê=== {{Gotara bingehîn|15ê tebaxa 1984an}} PKKê bi êrîşên Şemzînan û Erûhê dest bi çalakiyên xwe yên leşkerî kir. ===Valakirina gundan=== {{Gotara bingehîn|Valakirina gundên kurdan ji aliyê Tirkiyeyê}} ===Komkujiya Gurgumê=== {{Gotara bingehîn|Komkujiya Gurgumê}} ===Komkujiya Qilabanê 2011=== {{Gotara bingehîn|Komkujiya Qilabanê 2011}} ===Komkujiya Pirsûsê=== {{Gotara bingehîn|Komkujiya Pirsûsê 2015}} ===Proseya aştiyê=== {{Gotara bingehîn|Proseya Aştiyê}} == Mijarên têkildar == * [[Dîroka Başûrê Kurdistanê]] * [[Dîroka Rojhilatê Kurdistanê]] * [[Dîroka Rojavayê Kurdistanê]] * [[Binpêkirina mafên kurdan li Tirkiyeyê]] * [[Têkiliyên kurd û tirkan]] * [[Hengên Hemîdiye]] == Pirtûk == * Sivas Kampı (27 Mayıs'ın Öteki Yüzü), Nevzat Çiçek * Ama Eşkiyalık Çağı Kapandı!(1950-1970), Ahmet Özcan, Weşanên İletişimê * Kürtler, Hasan Cemal == Sinorên Bakurê Kurdistanê == == Kronolojiya dîroka Bakurê Kurdistanê, 1908-1923 == {{Gotara bingehîn|Kronolojiya Dîroka Bakurê Kurdistanê}} ==Çavkanî== {{çavkanî|2}} [[Kategorî:Kurdistan]] iajuu6g3um28v2orbhfgqrkuk5hazt1 1095763 1095762 2022-08-20T13:38:01Z Mohajeer 15290 /* Doza 49an (17 kanûna pêşîn 1959-1984) */ wikitext text/x-wiki ==Berî Osmaniyan== {{Gotara bingehîn|Dîroka Kurdistanê}} ==Serdema Osmaniyan== {{GotarêBingeh|Dîroka Kurdistana Osmaniyan}} ==Piştî şerê cîhanî yê yekem == ===Hewlên rewşenbîrên kurd li Stembolê=== {{Gotara bingehîn|Cemiyeta Teawun û Tereqiya Kurd}} {{Gotara bingehîn|Cemiyeta Tealiya Kurd}} {{Gotara bingehîn|Azadî (rêxistin)}} Li Stembolê: Hêj şerê cîhanî nû xelasbûyî, entellektuel û siyasetmedarên kurd li Stembolê dest bi xebata kirin. [[Seyîd Ebdulqadir]], [[Emîn Alî Bedirxan]] û gelek endamên ji malbata Bedîrxaniyan û Babaniyan bi hevra [[Cemiyeta Teawun û Tereqiya Kurd]] ava kirin. Her wisa endamên vê cemiyetê [[Cemiyeta Tealiya Kurd]] jî ava kirin. Li Helebê, Nisêbînê, Şirnexê, Cizîrê û li Mûsilê propagandayên xwe dikirin. Heta ku li navbera Zaxo û Cizîrê tevgerên leşkerî hebûn ku li dijî artêşa Osmaniyan û Kemalîstan şer bikin. Li vê herêmê rêvebirê van xebatan miftiyê Cizîrê bû <ref>Musul Komplosu, Mim Kemal Öke, Weşanên Irfan, 2012, r:84</ref>. Xebatên van kurdan berevajî Şêx Mehmûd û Simkoyê Şikak, tenê bikaranîna rêyên dîplomasiyê û çandê bûn. Bi vê helwestê li 7ê çiriya paşîn a 1918ê de kovara [[Jîn(kovar)|Jîn]]ê weşandin. Navenda siyasetê ya kurdan li Stembolê bi giştî li gel Osmaniyan û dewletên Ewropî hevdîtin dikir. Di encama hevdîtinê li gel Osmaniyan 1ê xizîrana 1919ê ev biryar hat girtin. Hêjayî gotinê ye ku di hevdîtinên li gel dewletên Ewropayî, serokê heyeta kurdan [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]] bû<ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:371</ref>: #Ji bo Kurdistanê otonomeke fireh #Ji bo vê otonomê, amadekirina qanûnan #Bicîhanînan qanûnan #Kurdistan dê wek parçeyê Osmaniyan bimîne Lê ev hevgirtina kurdên Stembolê jî wek xwe nema, di nav van kurdan de fraksiyonên cuda cuda derketin. [[Seyîd Ebdulqadir]] û hevalên wî dixwast di nav Osmaniyan de bimînin û divê kurd alîkariya Osmaniyan bikin. Yanî otonomî di nav Osmaniyan de dixwastin. Serê fraksiyona din [[Emîn Alî Bedirxan]] bû ku wî jî diparast ku kurd bikevin di bin sîwana hêzeke mezin de, ne ya Osmaniyan de. Yanî mandateriya ingilîzan dixwastin. Di dawiyê de Emîn Alî Bedîrxan û endamên din yên malbata Bedirxaniyan [[Cemiyeta Teşkîlata İctimiyeya Kurd]] ava kirin. [[Memduh Selîm]] Beg jî [[Partiya Demokrata Kurd-1919]] ava kir<ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:373</ref> . *Fraksiyonên rewşenbîrên kurd li Stembolê ev bûn; #Cudahîxwaz: Hewla van kesan ew bû ku Kurdistana Serbixwe ava bikin. [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]] û Sireya Bedîrxan serkêşiya vê grûbê dikir. Ev grûbeke gelek biçûk bû di nav rewşenbîran de. #Otonomxwaz: Hewla van kesan jî ew bû ku di nava Osmaniyan de herêmeke otonom ji bo kurdan were ava kirin. Serkêşên wê Seyîd Ebduqadir û hinek endamên malbata Bedîrxaniyan bûn. Lê ev grûb zêde nejiya û di nax xwe de bûn du parçe; Kesên piştgiriya Siltan Mihemedê 6emîn dikin ku serokê wan Seyîd Ebdulqadir bû. Kesên din jî serxwebûna Kurdistanê diparastin ku Emîn Alî Bedîrxan, Memduh Selîm, Ekrem Cemîlpaşa hwd. di nav de bûn. Bi dûçûna çavkaniyekê li sala 1919ê partiyeke bi navê [[Partiya Demokratîk ya Neteweyî ya Kurdistanê]] ji Londrayê miraceet dike ku Brîtanya alîkariya kurdan bike. Ev miraceete ji layê katibê giştî Selîmbeylî hatiye kirin <ref>Musul Komplosu, Mim Kemal Öke, Weşanên Irfan, 2012, r:135</ref>. Lê em têkiliya vê partiyê û partiya Memduh Selîm niha nizanin. [[Cemiyeta Tealiya Kurd]] li sala 1921ê ji aliyê Meclîsa tirkan ve hatiye girtin. ===Hewlên Elîşêr Beg(tîrmeh 1920)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Qoçgiriyê}} Li Dêrsim û Sêwazê li herêma kurdên qoçgirî li dijî Kemalîstan serhildan hatiye destpê kirin. Serhildêrên kurd bajarên [[Qoçgîr]], [[Qenxal]] û [[Macîran]] bidest xistin û li [[Xozat]]ê civiyan. Di encamê de li dijî [[Meclîsa Mezin ya Neteweyî ya Tirkiyeyê]] daxuyandin hatiye dan û ji meclîsê hatiye xwestin ku daxwazên miletê kurd bipejirînin. Lê tirkan ev daxwaz qebûl nekirin û dest bi şer kirin. Heta xizîrana 1921ê şer berdewam bû. [[Alîşêr]] û 500 efserên kurd teslîmî tirkan bûn ===Hewlên Mustafa Kemal=== {{Gotara bingehîn|Kongreya Erzîromê}} {{Gotara bingehîn|Kongreya Sêwasê}} {{Gotara bingehîn|Şerê Rizgariya Tirkiyeyê}} Piştî şerê cîhanî bidawî hat, [[Mustafa Kemal Atatürk]] û gelek efserên din yên artêşa Osmaniyan çûn Anatolyayê ji bo birêxistina gelê Anatolya. Pêşiyê li Erzeromê li 23 tîrmeh-5 tebaxa 1919ê kongreyek lidarxist. Ji 5 parêzgehên kurd 58 nûner tevlî vê kongreyê bûn, ji van nûneran 22 kurd bûn<ref name="Aşiret, Nejat Abdulla 2008">İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:442</ref>. Paşî di navbera 4-11 îlona 1919ê de jî li Sêwazê kongreyek lidarxist. Gelek nûnerên kurd hatin vê kongreyê jî. Hêjayî gotinê ye ku hemû bajarên kurd tevlî van kongreyan nebûn. Mustafa Kemal tehdîda ermeniyan li ser kurdan baş bikaranî. Eşîrên kurd ji ber tirsa avabûna dewleta ermenî, piştgiriya Mustafa Kemal kirin. Ev eşîrên kurd ne tenê di meseleya ermenan de hatin bikaranîn, her wiha li dijî navenda siyaseta kurd ya Stembolê jî dijbertî dikir. Ji konferasnên ewropayiyan re name dişandin ku naxwazin dewleteke serbixwe ya kurd were ava kirin <ref name="Aşiret, Nejat Abdulla 2008"/>. Mustafa Kemal Atatürk hêj neçûye Sêwazê, nameyekê ji van serok eşîran dişîne; Hecî Mûsa Begê Motkîyî, Şêx Ebdulbakî Efendiyê Kufrevîzade yê Bedlîsê, Ebdurehmanê Şirnexê, Umerê Derşevî, Resul Axa, Sadulah Efendî, Şêx Mehmûdê Mûşaşê, Şêx Ziyaedînê Norşînî, Cemîlê Çetoyê Garzanî. Di van nameyan de Mustafa Kemal demagojiya îslamî dike û bi tehdîda avabûna dewleteke ermenî, dixwaze kurdan qanî bike<ref>Musul Komplosu, Mim Kemal Oke, WeşAna Îrfan, 2012, r:139</ref>. Her wisa piştgiriya girtina rêxistinên kurd dike û bang dike ku herkes tevlî [[Kuvayî Milliye]]yê bin. Di van wextan de li dijî Mustafa Kemal jî xebat hene; Waliyê Elazîzê Alî Galip Beg, ji bedirxaniyan Mutaserrif Xelîl Beg bi piştgiriya Binbaşi [[Edward Noel]] dixwazin êrîş bibin ser [[Kongreya Sêwazê]]. Lê biserneketin.<ref>Musul Komplosu, Mim Kemal Oke, WeşAna Îrfan, 2012, r:141</ref>. Mustafa Kemal Atatürk 3yê kanûna pêşîn a 1920ê li gel Bolşevîkan [[Peymana Gumruyê]] destnîşan kir. Bi vê peymanê [[Qers]], [[Erdêxan]] û [[Artvin]] bûn milkê tirkan. Her wiha tehdîda ermenan bi vê peymanê ji holê rabû. Li gel Îtalyayê jî peymanek li sala 1921ê destnîşan kir ku di encamê de Îtalya ji Rojavayê Anatolyayê derket. Her wiha li gel Fransayê jî 20ê çiriya pêşîn a 1921êde [[Peymana Enqereyê-1921|Peymana Enqereyê]] destnîşan kir ku sinorê [[Suriye]] û yê [[Tirkiye]]yê aşkera bû. Her wiha sinorek kişandin di navbera [[Rojavayê Kurdistanê]] û [[Bakurê Kurdistanê]] de. Ev peymana li gel Fransayê tê wê wateyê ku Fransa dê dest ji [[Peymana Sevrê]] vekêşe û hêviyên Kurdistana Serbixwe dê pûç bibin. 11 çiriya paşîn a 1922yê jî şerê li gel İngilîzan sekinî. İngilîz mecbûr man ku li gel Hikûmeta Enqereyê pêk bihên. [[Şerê Rizgariya Tirkiyeyê]] gihişt armanca xwe û sinorên Tirkiyeya modern kifş kirin. Êdî rê li ber van hêzan vebû ku biçin [[Peymana Lozanê|Lozanê]]. ====Avabûna Tirkiyeyê(29 çiriya pêşîn 1923)==== {{Gotara bingehîn|Tirkiye}} ===Proseya parçebûna Kurdistanê=== ====Peymana Sykes Pycot-16 gulan 1916==== {{Gotara bingehîn|Peymana Sykes Pycot}} Bi destpêka şerê cîhanî yê yekem parçebûna Osmaniyan jî destpê kir û axa kurdan ket di bin dagirkeriya dewletên ewropiyan. Hêj [[şerê cîhanî yê yekem]] berdewam dikir, [[Brîtanya]]yê û [[Fransa]]yê axa [[Osmanî]]yan bi hevpeymaneke veşartî ji xwe re parve kiribûn. Bi dûçûna vê hevpeymana veşartî ya bi navê [[Peymana Sykes Pycot]]; [[Rojhilata Navîn]] û [[Kurdistan]] di navbera van hêzên kolonyalîst bi erêkirina [[Cemiyeta Neteweyan]] hatiye parçe kirin. Bi dûçûna vê peymanê [[Libnan]], [[Suriye]] û [[Rojavayê Kurdistanê]] ji bo mandateriya [[Fransa]]yê ma. Li dijî vê [[Brîtanya]]yê jî li ser [[Iraq]], [[Başûrê Kurdistanê]], [[Filistîn]] û [[Urdun]]ê mandaterî qezenc kir. Parçebûna Kurdistana Osmaniyan bi awayeke fermî bi vê peymanê destpê kir. Piştî vê peymana proseya parçekirina Kurdistanê dewam dike. Ji ber kêmbûn û lihevnehatinên rêvebirên kurd, li her parçeyê Kurdistanê tevgerek hebû. Hinek tevger ji bo serxwebûna Kurdistanê, hinek ji bo salahiyeta Osmaniyan, hinek ji bo Brîtaniyan, hinek ji bo Rûsan, hinek ji bo eşîra xwe tevdigerîn. Di encamê de qedera Kurdistanê bi destê biyaniyan hatiye nivîsandin. Di navbera Fransa, Brîtanya û Rûsan de bû sê parçe. Têkoşîna van hersê dewletan bi dûçûna vê planê rêvediçû. Lê ev peymaneke veşartî bû, heta ku rûsan li sala 1917ê nedaxuyandî kesê nedizanî. Di proseyeke wiha de kurd jî betal neman. Berpirsiyarê kurdan li [[Ewropa]] [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]], têkiliyên dîplomatîkî dikir. Bi rêyên dîplomatîkî nameyek ji Brîtaniyan şand ku miletê kurd dixwaze li gel Brîtanyayê hevkariyê bike. Şerîf Paşa digot ku ew dikare bi hezaran kurdan bike leşker û li gel Brîtanyan bixebitin. Dixwast Kurdistan dibin rêvebirina prensekê Hînd de bibe, çûnkî Hînd jî wekî kurdan gelekê [[Aryan]]in <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:336</ref>. 12ê kanûna paşîn a 1918ê [[Sir Mark Sykes]] di manîfestoya xwe de diyar kir divê Mîrektiya Kurdistanê were ava kirin û navenda wê jî parêzgeha Mûsilê be. Şerîfê Mekeyê jî ev fikr pejirand <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:350</ref>. Lê ev tenê wek fikr ma. ====Peymana Agirbesê ya Mondrosê(30 çiriya pêşîn 1918)==== ====Konferansa Aştiyê ya Parîsê(18-21 kanûna paşîn 1920)==== {{Gotara bingehîn|Konferansa Aştiyê ya Parîsê}} Di proseya van konferansan de gelek rûdan li Kurdistanê û hemî Rojhilata Navîn çêbûn. Ev konferans nêzî saleke berdewam kir û bi hinek peymanan bi dawî hat. 7ê gulana 1918ê İngilîzan Kerkûk dagir kir. Bi vê dagirkirinê jî [[Şêx Mehmûdê Berzencî]] li gel ingilîzan ket têkiliyan û van têkiliyan feydeya xwe da û li ser navê ingilîzan li heman salê bû waliyê [[Silêmanî]]yê <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:339</ref>. Di proseya Konferansa Aştiyê ya Parîsê de hem [[Mihemed Şerîf Paşayê Babanî|Şerîf Paşa]] hem jî [[Seyîd Ebdulqadir]] têkiliyên dîplomatîk dikirin. Rêberên kurdan dijî parçekirina Kurdistanê bûn. Nedixwastin parçeyeke kurdan li Iraqê parçeyek li nav Osmaniyan bimîne. Serokê rêvebirina heyeta kurdan Seyîd Ebdulqadir jî wiha digot; {{jêgirtin|Gotegotên di derbarê Kurdistanê de ku Kurdistan dê wek bakur û başûr were parçekirin zêde dibin. Dixwazim bala ekselansê hêja bikêşim vir ku parçebûna Kurdistanê bi vî şeklî, ewlehiya Rojhilata Navîn bihêz nake|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351}} Şerîf Paşa digot Kurdistaneke xweser a di bin desthilata tirkan de gelek ji Kurdistaneke parçekirî çêtir e û ji serokê konferansê George Clemencau re nameyek şand<ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351</ref>. {{jêgirtin|Ne ji layê etnîkî ne ji layê erdnigarî Kurdistan nayê parçe kirin. Lê di bin mandateriya hêzeke bibawer de Kurdistaneke yek parçe dê bibe sedema nîzam û aştiyê. Her wiha di Asyaya Biçûk de jî dê rola tampon bilîze|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351}} Bi dûçûna [[Necat Ebdula]] di proseya Konferansa Aştiyê ya Parîsê de li Kurdistanê çar navendên jeopolîtîk hebûn <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:353</ref> #Navenda jeopolîtîk ya tevgera Kemalîstan li Bakurê Kurdistanê #Navenda jeopolîtîk ya tevgera Bolşevîk #Navenda jeopolîtîk ya artêşên Fransa û Brîtanyayê #Navenda jeopolîtîk ya tevgera Ermeniyan Ji bilî van navendên hêzên dîplomatîk û artêşî di konferansê de [[Îran]]ê jî hewl dida ku hinek parçeyên Kurdistanê û [[Qefqasya]] bixe bin kontrola xwe. Îranê diparast ku li Kurdistanê gelekê misliman, nijad û zimanê wan jî [[fars]] dije. Diparast ku ev memleket di navbera Osmaniyan û Farsan de hatiye parve kirin <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:376</ref>. [[Lord Curzon]] jî di vê derbarê de wiha dibêje; {{jêgirtin|Wezîrê Derve yê Farsan hat cem min û fikrên min yên derbarê Kurdistanê û Turkistanê pirsîn, paşî dewam kir; Behskirina Kurdistana Osmaniyan û Kurdistana Farsan çewtî ye. Çûnkî herdu parçe jî yek Kurdistanê in û hidûdên di navbera van herdu parçeyan de sexte ye, çêkirî ye|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:351}} Di nav van hêzên xwedî artêş û dîplomasî, şansê kurdan gelek kêm bû. Heyeta kurdan a li konferansê tenê xwediyê qabiliyetên dîplomatîk bûn. çi hêzên leşkerî li pişta van dîplomatên kurd nebû. Lêbelê ev xebatên dîplomatên kurd, feydeya xwe di Konferansa San Remoyê de dide û hêviyên serxwebûna Kurdistanê şîn dibin. ====Konferansa San Remoyê(18-26 nîsan 1920)==== {{Gotara bingehîn|Konferansa San Remoyê}} Konferansa San Remoyê, gelek li ser mijara kurdan sekinî. Her çend gelek biryarên têkildarî kurdan wergirtibin jî, gelek rexne li civaka kurd jî hatiye kirin. [[Lord Curzon]] digot ku şexsiyetek tine di nav kurdan de ku rêberiya kurdan bike, her wisa digot her kurd tenê berpirsiyaretiya eşîra xwe dike <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:361</ref> Di konferansê de têkildarî kurdan hindek biryar hatin wergirtin; #Li rojhilatê çemê Feratê, li jêrî Ermenistanê û li bakurê Mezopotamyayê herêmeke otonom ji aliyê komîsyonekê ve were ava kirin. Ev herêm ji bo keldanî-asûriyan dê hinek temînatan bide #Dewleta Osmanî dê xebatên vê komîsyonê qebûl bike #Piştî destpêkirina peymanê de di salekê de eger Miletê Kurd bixwaze, dikare ser li [[Cemiyeta Neteweyan]] bide ji bo destxistina serxwebûnê. Tirkiye jî mecbûre ku mafê kurdan qebûl bike. #Eger kurdên di parêzgeha Mûsilê de bixwazin dikarin tevlî Kurdistanê bibin, dewletên mitefiq li dijî vê yekê dernakevin <ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:362</ref>. ====Peymana Sevrê(20 tebax 1920)==== {{Gotara bingehîn|Peymana Sevrê}} Di 20ê tebaxa 1920ê de di navbera dewletên [[Hevalbendên Şerê cîhanî yê yekem|hevalbendan]] û Osmanî de Peymana Sevrê hatiye destnîşan kirin. Ev peyman fermana parçekirina Dewleta Osmaniyan bû. Bi dûçûna vê peymanê dewletên hevalbend şert û mercên gelek şedîd danîn ber Osmaniyan. Hem ji layê axê ve hem jî ji layê aboriyê ve şertên giran hebûn. *Şertên Axê: #Axa Ereban: Divê hemû axa ereban ji Osmaniyan were standin. Hîcaz dibe dewleteke serbixwe; Sûrî, Filistin û Mezopotamya jî dikeve bin mandateriyê de #Axa Osmaniyan ya li Ewropayê:Heta Çatalcayê hemû divê bide Yewnanan #Îzmîr û giravên li derdora wê dê bide Yewnanan, 12 giravan jî bide Îtaliyan #Ermenistan: Dewleta Osmaniyan, serxwebûna Ermenistanê dipejirîne û hakemtiya Wilson qebûl dike #Kurdistan:Dewleta Osmaniyan otonoma Kurdistanê ya li rojhilatê Feratê dipejirîne. *Şertên desthilatê #Kêmkirina leşkerên artêşa Osmaniyan #Aboriya Osmaniyan dê di bin kontrola komîsyona hevabendan de be #Kapîtolasyon dê berdewam bikin #Dewleta Osmaniyan hemû mafên minorîteyan dê biparêze Peymana Sevrê di dîroka Kurdistanê de xwedî nirxeke gelek bilind. Her çend ev biryar bêpratîk bin jî, ji bo globalîzasyona mafên Kurdistanê pêngaveke mezin e. Heta Peymana Sevrê jî kurdan dîplomasiyeke mezin birêvebir. Lê wek berê me gotî, nebûna hêzên leşkerî yên girêdayî hev, ev hewla dîplomatên kurd dixist xeterê. Jixwe kêmasiya vê di peymanên din de dê were dîtin. Her çend li konferansan de biryarên wiha bên girtin jî, li Anatolyayê jî berxwedana hêzên Kemalîst mezin dibû. Di hidûdê Rojavayê Kurdistanê û Bakurê Kurdistanê şerê Tirkiyeyê li dijî Fransayê sekinî. Fransa li dijî Sevrê poşmaniya xwe qebul kir û li gel Tirkiyeya kemalîst pêkhat. Jixwe piştî Fransayê dewletên din jî hêdî hêdî destnîşanên xwe vekêşan. [[Necat Ebdula]] li ser helwesta Fransayê wiha dibêje; {{jêgirtin|Polîtîkaya Fransayê bêhtir li ser piştgirîkirina mesihiyên Rojhilatî bû û piştî ku Mûsil ji bo Brîtanyayê hêla, ne eleqedariya wan bi Kurdistanê ma ne jî li ser pirsgirêka kurd sekinîn|çavkanî=İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta, 2008, r:438}} ====Konferansa Lozanê(11 çiriya paşîn 1922-24 tîrmeh 1923==== Berî konferansê li ser Mûsilê şerekê dijwar hebû di navbera ingilîzan û tirkan de. Xwediyên herêmê miletê kurd ji ber parçebûna eşîrî, carna li gel tirkan, carna jî li gel ingilîzan tevdigerîn. Bi destpêka konferansê şer sekinîn û hewlên dîplomatîkî destpê kirin ====Peymana Lozanê(23 tîrmeh 1923)==== {{GotarêBingeh|Peymana Lozanê}} Konferansên li Lozanê 8 mehan berdewam kir. Piştî têkçûna hêzên ewropayî dijî tirkan, [[Peymana Sevrê]] pûç bû. Berevajî peymana Sevrê, peyva kurd jî di Lozanê de derbas nabe. Tirk bi xwebaweriyeke mezin rûniştin li ser maseyên Lozanê. Di encamê de 24ê tîrmeha 1923yê de di navbera van dewletan û Tirkiyeyê de Peymana Lozanê hatiye destnîşan kirin. Bi dûçûna madeya 3yê ya vê peymanê, di 9 mehan de diviyabû sinorê Tirkiye û [[Iraq]]ê were kifş kirin. Eger di 9 mehan de ev pirsgirêk neyê çareser kirin, [[Cemiyeta Neteweyan]] dê vê pirsgirêkê çareser bike. Di navbera tirkan û dewletên din de sê mijar mabûn ku nehatin çareser kirin. *Pirsa Tengavên Marmarayê *Pirsa Xetayê *[[Pirsa Mûsilê]] Ji bilî van her sê mijaran êdî Kurdistan bi awayekî fermî bû çar parçe; #[[Bakurê Kurdistanê]] di bin kontrola [[Tirkiye]]yê de #[[Başûrê Kurdistanê]] di bin mandateriya İngilîzan de #[[Rojavayê Kurdistanê]] di bin mandateriya Fransayiyan de #[[Rojhilatê Kurdistanê]] di bin kontrola [[Îran]]ê de ====Konferansa Xalîcê==== 19 gulana 1924ê li Stembolê Tirkiye û Brîtanya rûniştin ku pirsgirêka Mûsilê çareser bikin. Lê pirsgirêk çareser nabe û rê ji bo çareseriya Cemiyeta Neteweyan vedibe. ====Li Cemiyeta Neteweyan==== 6ê tebaxa 1924ê hikûmeta Brîtanyayê ji bo çareserkirina Mûsilê miraceeta Cemiyeta Neteweyan dike. Cemiyeta Neteweyan bi navê [[Xeta Brûkselê]] hidûdên van herdu dewletan kifş dike. ====Peymana Enqereyê(1926)==== Li sala 1926ê de Iraq, Tirkiye û Brîtanya peymanekê destnîşan dikin. Bi dûçûna wê peymanê hidûdê Tirkiye û Iraqê aşkera dibe. Bi vê peymanê parçebûna Kurdistanê temam bû. Êdî li her parçeyê Kurdistanê siyaseteke cûda tê meşandin. Lê bersiva hemû kurdan eynî ye; Serhildan ==Kongreya yekem ya Azadiyê(adar 1924)== {{Gotara bingehîn|Azadî (rêxistin)}} ===Sirgûnkirina kurdan=== {{Gotara bingehîn|Sirgûnkirina kurdan}} ===Serhildana Elkê(3 îlon 1924)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Elkê}} Serhildana Elkê ji ber xeletiyên teknîkî berî serhildana Şêx Seîd destpê kir. Lê diviyabû bi serhildana Şêx Seîd hevdem destpê bike ===Serhildana Şêx Seîdê Pîranî(13 reşemeh 1925)=== {{GotarêBingeh|Serhildana Şêx Seîdê Pîranî}} ===Qanûna Taqrîrî Sûkun (4 adar 1925)=== ===Serhildana Şemzînanê (25 xizîran 1925-xizîran 1926) === {{Gotara bingehîn|Serhildana Şemzînanê}} Piştî têkcûna Serhildana Şêx Seîd Efendî, [[Seyîd Ebdulqadir]] hatiye bidarve kirin. Kurê wî Seyîd Ebdula li herêma Hekariyê û Şemzînanê bi alîkariya Ihsan Nûri Paşa û Seyîd Tahayê Geylanî dest bi xebatên serhildanê kir. 25 xizîrana 1925ê 6 efserên artêşa Tirkiyeyê ji aliyê çekdarên Seyîd Ebdula ve hatin kuştin. Bi rêberiya Seyîd Ebdula û 600 çekdarên eşîra gerdiyan êrîş bir ser Şemzînanê. Artêşa Tirkiyeyê bi alikariya Casim Beg û serokeşîrê dostkiyan Tahir Beg, êrîş bir ser serhildêran. Di encamê de di xizîrana 1926ê de serhildan hatiye vemirandin. ===Serhildana Raman û Reşkotan(7 îlon 1925)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Raman û Reşkotan}} === Rapora Islahatê ya Rojhilatê Tirkiyeyê (24 îlon 1925) === {{Rapora Islahatê ya Rojhilatê Tirkiyeyê}} ===Serhildana Hekariyê (6 çiriya pêşîn 1926-adar 1927)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Hekariyê}} Piştî têkçûna [[Serhildana Şêx Seîd]], dewleta Tirkiyeyê xwest demografiya Kurdistanê biguherîne, ji ber wê dest bi polîtîkayên sirgûnkirina kurdan kir. Li herêma herêma dîrokî ya Hekariyê nerazîbûnên eşîran destpê kir. Li Başûrê Wanê eşîrên Nordûziyan, Şerefan, Mamxûran û Gewdan, li Elkê eşîrên Goyî û Jîrkiyan, li Hekariyê jî eşîrên Ertoşiyan dest bi çalakiyên çekdarî kirin. 6ê çiriya pêşîn a 1926ê êrîş birin ser baregehên artêşa Tirkan. Heta adara 1927ê dewam kir. Paşî tirkan bi hêzeke mezin ev serhildan vemirandin. ===Serhildana Mala Eliyê Ûnis=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Mala Eliyê Ûnis}} ===Avabûna Xoybûn=== {{Gotara bingehîn|Xoybûn}} ===Serhildanên Agiriyê(1926-1930)=== {{Gotara bingehîn|Komara Agiriyê}} {{Gotara bingehîn|Serhildanên Agiriyê}} {{GotarêBingeh|Serhildana Agiriyê ya yekem}} {{GotarêBingeh|Serhildana Agiriyê ya duyem}} {{GotarêBingeh|Serhildana Agiriyê ya sêyem}} ===Serhildana Motkiyê(1927)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Motkiyê}} ===Qanûna Îskanê (1927)=== ===Qanûna avakirina Rêvebirina Giştî(1927)=== Bi tirkî Umumi müfettişlik. ===Komkujiya Zîlanê(1930)=== {{Gotara bingehîn|Komkujiya Zîlanê 1930}} ===Serhildana Oremarê(1930)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Oremarê}} ===Serhildana Stewrê(26 gulan 1930)=== {{Gotara bingehîn|Berxwedana Stewrê}} {{Gotara bingehîn|Serhildana Stewrê}} ===Serhildana Seyîdan û Berazan(tîrmeh 1930)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Seyîdan û Berazan}} ===Qanûna Îskanê (21 xizîran 1934)=== ===Serhildana Bûbanan(1934-1935)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Bûbanan}} === Rapora Rojhilatê ya Abidin Özmen (1935) === {{Gotara bingehîn|Rapora Rojhilatê ya Abidin Özmen}} === Rapora Rojhilatê ya Celal Bayar (1936) === {{Gotara bingehîn|Rapora Rojhilatê ya Celal Bayar}} ===Serhildana Dêrsimê(1937-1938)=== {{Gotara bingehîn|Serhildana Dêrsimê}} ===Komkujiya Dêrsimê 1938=== {{Gotara bingehîn|Komkûjiya Dêrsimê}} ==Bêdengiya siyasî (1938-1959)== Piştî [[Serhildana Dêrsimê]] bêdengiyeke mezin dikeve ser Kurdistanê. Rêxistinên kurda tine ne. Navên kurd, kurdî û kurdistan ji aliyê dewleta tirk ve hatine qedexe kirin. Lê di vî bêdengiya kûr de, bi veşartî hinek xebat jî dihatin kirin. Li sala 1942yê [[Mistefa Remzî Bucax]], [[Faîq Bucax]] û [[Ziya Şerefhanoğlu]] ji bo ku xwendevanên kurd li hev bicivin, Civîngeha Xwendevanan ya Feratê ava kirin. Di heman salê de van hersêyan kovara [[Hêvî 1942 (kovar)]]ê didamezrînin. Bi navê [[Cemiyeta Rizgariya Kurdan]] jî rêxistinekê ava dikin <ref>Yirmiüç Kürt Aydını, Yaşar Kaya, Weşanên Avestayê, r:73</ref> Li sala 1958ê [[Musa Anter]] rojnameya [[İleri Yurt]] ava dike. Di vê rojnameyê de bi navê [[Qimil]] helbesteke kurmancî dinivîse. Musa Anter binçav dibe, piştî demek din serbest berdidin. Lê bi [[Doza 49an]] dîsa tê girtin. Qimil her çend helbestek be jî, dibe nîşaneyeke kurdan ya hişyarbûnê. Li ser hişyarbûna gelê bakur [[Dr. Şivan]] wiha dibêje; {{Jêgirtin|Tevgera Neteweyî ya Kurdistanê bi pêşengiya Mela Mistefa Barzanî li Başûrê Kurdistanê, tesîreke mezin li bakurê Kurdistanê dikir ku gelê kurd bi şanaziyeke mezin dişopand. Tevgera Mela Mistefa bû sedema hişyarbûna kurdan ku ji sala 1938ê ta niha kurdên bakur bêdeng û bêziman bûn|çavkanî=<ref>Türki Korkunun Antomisi, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Zeyne Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:194</ref>}} ===Komkujiya Qerqeliyê 1943=== {{Gotara bingehîn|Komkujiya Qerqeliyê 1943}} {{Gotara bingehîn|Bûyera Sî û Sê Guleyan}} Mustafa Muğlalı bi hêceta qaçaxçîtiyê 33 kurdan bêyî dozvekirin înfaz dike. Li ser vê ev bûyer belav dibe û Mustafa Muğlalı tê girtin û zindanê de li sala 1951ê dimire. Li sala 1997ê Sererkana Tirkiyeyê peykerê Mustafa Muğlalı li hewşa sererkaniyê diçikilîne û honure dike. Her wisa li 2004ê jî navê Mustafa Muğlalı didin qereqoleke tirk li herêma Qerqeliya Wanê <ref>Türki Korkunun Antomisi, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Zeyne Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:180</ref> ==Doza 49an (17 kanûna pêşîn 1959-1984)== {{Gotara bingehîn|Doza 49an}} Bûyera 49an piştî [[şerê cîhanî yê yekem]] hişyarbûna kurdên bakur ya yekem e ku piştî vê hişyarbûnê hereketên kurd derketin. Bi serkeftina [[Mela Mistefa Barzanî]] li [[Başûrê Kurdistanê]] tesîreke mezin hem li Tirkiyeyê kir hem li [[Bakurê Kurdistanê]] kir. Piştî derbeya leşkerî ya Ebdulkerîm Qasim li [[Iraq]]ê, bi banga Ebdulkerîm Qasim, Mela Mistefa ji Sovyetan vegerî welat. Wî wextî li Mûsilê û Kerkûkê tevlîhevî çêbû ku Ebdulkerîm Qasim nedikarî çareser bike û alîkarî ji Barzanî xwast. Barzanî bi pêşmergeyên xwe ve beşdarî van şeran bû û di vemirandina van serhildanan de alîkariya Iraqê kir. Di encamê de gelek tirkmen jî hatin kuşin. Ev jî bû sedema nerazîbûnên [[Tirkiye]]yê. Bûyera 49an girtina 50 xwendevanên kurd e ku kurdên sosyalîst, dîndar, burjuva, demokrat.. hwd yanî her cure kurd di nav vê bûyerê de hebûn. Jixwe piştî vê bûyera û bi derbeya leşkerî li Tirkiyeyê hereketên kurd jinûve şînbûn. Piştî derbeya leşkerî gelek fraksiyonên kurd derketn holê. Em dikarin bibêjin ku tovê fikrî yê hemû hereketên Bakurê Kurdistanê girtina van 50 rewşenbîrên kurd bû. Her wisa piştî [[şerê cîhanî yê duyem]] sîstema polîtîk ya dinyayê guheri. Di navbera [[DYA]] û [[Sovyet]]an de [[şerê sar]] destpê kir. Jixwe vî şerî gelek tesîr li kurdan jî kir û para xwe ji vî şerî wergirt. Hêjayî gotinê ye ku [[Mehmet Emin Batu]] xwendevanek bû di nav van 50 kesan de. Di zindanê de mirî û 49 kes man. Ji ber vê navê vê bûyerê bi 49 kesan tê zanîn. ===Kudetaya 27 gulanê (27 gulan 1960)=== {{Gotara bingehîn|Kudetaya 27ê gulanê}} Piştî kudetaya 27 gulana 1960ê li Bakurê Kurdistanê lîv û tevgerên kurd şîn bûn. Li gelek cihan çalakiyên gerîlayî li dijî artêşa tirk hatin destpê kirin <ref>Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:289</ref>. Li ser vê givaşa tirkan jî li ser kurdan zêde lêdihat ===Vekirina dibistanên asîmîlasyonê(6 kanûna paşîn 1961)=== Di destpêkê de li Bakurê Kurdistanê 19 YİBO(dibistanên asîmîlasyonê) hatin vekirin. Paşî dîsa bi gelemperî li Kurdistanê jimara van dibistanan gihişt 50an <ref>Türki Korkunun Antomisi, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Zeyne Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:193</ref>. Li van dibistanan de bi giştî kurdên hejar ji malbatên xwe dûr xwendina xwe dikir. Armanc ew bû ku van zarokan ji malbatê dûr bixin û bi çand, nêrîn û zimanekê nû perwerde bikin. ===Guherandina navên kurdî=== Piştî kudetaya 27ê gulanê nav guherandineke mezin hatiye destpê kirin ku navê çiya, newal, gund hwd hemû hatin tirkîkirin. ===Kampa Sêwazê (1 xizîran 1960)=== {{Gotara bingehîn|Kampa Sêwazê}} {{Gotara bingehîn|Sirgûnkirina kurdan}} 1 xizîrana 1960 ji aliyê efserên kudetayê 485 kurd birin Kampa Sêwazê. Vegera Barzanî bo Iraqê tirsek mezin xistibû nav dilê dewleta tirkan de. Ji çepê jî ji rastê jî kurd ji ber sedemên kurdbûnê dihatin binçav kirin û girtin. ===Binçavkirina 23 rewşenbîrên kurd(1963)=== {{Gotara bingehîn|Doza 23yan}} [[Musa Anter]], [[Yaşar Kaya]], [[Medet Serhat]] û Ergün Koyuncu bihevra kovara [[Deng (kovar, 1963)|Deng]] derdixin. Du hejmar tê weşandin, di amadebûna weşana hejmara sêyê de nivîskar tên girtin. Doğan Kılıç Şihhesenanlı jî kovareke bi zazakî [[Roja Newe]] derdixe. Ew û grûba wî jî hem ji ber vê hem ji ber têkiliyên wî li gel [[Nûrî Dêrsimî]] tên girtin. Edip Karahan bi navê [[Dicle-Fırat]] kovarekê derdixe. Bi giştî 23 rewşenbîrên kurd tên girtin. Li nav van 8 xwendekarên başûrî û yek jî yê rojhilatî heye bi tohmeta avakirina Kurdistanê li gel kurdên Tirkiyeyê hatibûn girtin. ===Avabûna PDK-Bakur (1965)=== {{Gotara bingehîn|Partiya Demokrat a Kurdistanê - Bakur}} PDK-Bakur li sala 1965ê ji aliyê [[Faîq Bucax]], [[Ömer Turhan]], [[Sait Elçi]] û [[Fehmî Begê Lîceyê]] tê damezrandin. Faîq Bucax li sala 5 tîrmeha 1966ê tê kuştin. Sait Elçi şûna wî dibe sekreterê giştî yê PDK-Bakur. Sait Elçi li sala 1968ê ji aliyê dewleta tirkan bi hêceta [[kurdayetî]]yê tê girtin. Reşemeha sala 1969ê tehliye dibe û berê xwe dide [[Başûrê Kurdistanê]]. Lê li vir ji ber nakokiyan ji aliyê [[Sait Kırmızıtoprak|Dr. Şivan]](Sait Kırmızıtoprak) tê kuştin <ref>Yirmiüç Kürt Aydını, Yaşar Kaya, Weşanên Avestayê, r:98</ref> Dr. Şivan jî li sala 1970ê bi navê [[Partiya Demokrat a Kurdistan li Tirkiyeyê]] ava dike. ===Kuştina herdu Seîdan=== Sait Elçi piştî kuştina Faîq Bucax bibû serokê PDK-Bakur. Ji ber zêdebûna bayên çepê li Tirkiyeyê nakokî di navbera herdu Seîdan de peyda bibû. Dr. Şivan [[Partiya Demokrat a Kurdistan li Tirkiyeyê]] ava kiribû û siyaseteke çepgiranetir dikir. Dr. Şivan ji ber givaşên tirkan li gel hevalên xwe Soro, Brûsk, Çeko û Reşo Zîlan li sala 1969ê çûbûn Başûrê Kurdistanê û li wir ji aliyê [[PDK]]ve kampek jê re hatibû ava kirin û li wir hem bijîşkî dikir hem jî xebatên siyasî dikir. 1ê xizîrana 1971ê Sait Elçi ji zindana tirkan derdikeve û berê dide Başûrê Kurdistanê. Li Zaxoyê pêşwaziya wî Dr. Şivan dike. Lê paşî deng ji Sait Elçi dernakeve ku wenda bûye. [[PDK]] Iraq dest bi lêkolînê dike ku Sait Elçi ji aliyê Dr. Şivan û hevalên wî ve tê kuştin. Hêjayî gotinê ye ku Dr. Şivan kuştina Seîd Elçî qebûl dike <ref name="pdk-xoybun.com">http://www.pdk-xoybun.com/modules/Content/print.php?pid=175{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Li ser vê Dr. Şivan û hevalên wî Çeko, Birûsk ji aliyê PDK Iraq ve bi encameke mehkemeyekê tên înfaz kirin <ref>Türki Korkunun Antomisi, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Zeyne Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:123</ref>. Hêjayî dubarekirinê ye ku gelek teref li ser vê mijarê naaxivin. Bi taybetî jî destê tirkan di nav van kuştinan de heye, hêj nehatiye zanîn. Di encamê de PDKên bakur bêser dimînin. Şikestineke mezin di nav tevgera bakur de peyda dibe. Li ser vê mijarê gotinên [[Şakir Epözdemir]] gelek girîng in <ref name="pdk-xoybun.com"/> ===Hindek bûyerên din=== * Li gulana 1966ê xwendevanên Bedlisî kovareke bi navê Hawar derxistin * 4 tîrmeha 1966yê Faîq Bucax hatiye kuştin * Hikûmeta Tirkiyeyê anîna plak, kaset û pirtûkan ji derveyî welat qedexe kir * Parêzgarê Mêrdînê daxuyand ku 200 komandoyên tirk li rojhilatê Tirkiyeyê dest bi nêçîra eşqiyayan kir <ref>Türki Korkunun Antomisi, Irak Kürdistanı ve Etkileri, Zeyne Abidin Yaprak, Weşanên Doz 2005, r:197</ref> * Li sala 1978ê Artêşa Tirkiyeyê li [[Gever]]ê tetbîqetek bi navê ''Kanatlı Jandarma 78'', li herêma Cizîr û nisêbînê jî tetbîqeta bi navê ''Gürman 78'' lidar xist. Wî wextî kurdan bertekên tund nîşanî van tetbîqetan da <ref>https://www.yuksekovahaber.com.tr/haber/kanatli-j-78-tatbikati-26343.htm</ref> ===Mîtîngên Rojhilatê (1967)=== {{Gotara bingehîn|Mîtîngên Rojhilatê}} 16ê îlona 1967ê Mîtîngên Rojhilatê ya yekem li Amedê hatiye lidarxistin. 24ê îlonê li Farqînê, 1ê çiriya pêşîn li Siwêregê, 8ê çiriya pêşîn li Batmanê, 15ê çiriya pêşîn li Dêrsimê û 22 çiriya pêşîn jî li Agiriyê hatiye lidarxistin ===Doza Antalyayê (1968)=== 27ê kanûna paşîn a 1968ê 11 rêvebirên PDK-T li Amedê hatin girtin ===Avabûna Civîngehên Çandî yên Şoreşgerên Rojhilat(1969)=== {{Gotara bingehîn|Civîngehên Çandî yên Şoreşgerê Rojhilat}} Civîngehên Çandî yên Şoreşgerên Rojhilat di tebaxa sala 1969ê de di bin sîwana [[Partiya Komûnîst ya Tirkiyeyê]] de avabû. Di wexteke kin de jimara endaman gihişte 20 hezar kesan <ref>Kürdistan Tarihi, M.S. Lazarev-Ş.X. Mıhoyan, Weşanên Avestayê, r:335</ref> ===Kudetaya 11ê adarê li Tirkiyeyê (1970)=== {{Gotara bingehîn|Kudetaya 11ê adarê}} Kudetaya 1970yan gelek givaş û zext anî ser kurdan. Sala 1972yan de [[İsmail Beşikçi]] bi hinceta kurdparêziyê hatiye girtin. Her wisa gelek rewşenbîrên din yên kurd hatin girtin. ===Efûkirina girtiyan (1974)=== ===Avabûna Partiya Sosyalîst a Kurdistanê (1974)=== {{Gotara bingehîn|Partiya Sosyalîst a Kurdistanê}} Bi rêberiya [[Kemal Burkay]] hatiye damezrandin. Bi navê [[Özgürlük Yolu]](Rêya Azadiyê) kovarek derxistin. Ji ber vê bi vî navî jî dihatin nas kirin. ===Avabûna Komeleya Çandê ya Şoreşgerên Demokrat (1974)=== {{Gotara bingehîn|Komeleya Kurdên Şoreşger û Demokrat}} *{{Gotara bingehîn|Komeleya Çandê ya Şoreşgerên Demokrat}} Her wisa wek “Kürdistan İşçi Partisi” jî dihate nasîn. Bi tirkî “Doğu Devrimci Kürt Demokratları” dihate binav kirin. Wek Şivangir jî dihatin nas kirin. ===Avabûna Tevgera Kawa (1974)=== {{Gotara bingehîn|Tevgera Kawa}} ===Avabûna Ala Rizgarî (1974)=== {{Gotara bingehîn|Ala Rizgarî}} ===Parçebûna PDKê û avabûna KUKê (1974)=== Bi tirkî wek “Kürdistan Ulusal Kurtuluşçuları” dihatin nas kirin. ===Avabûna tevgera Apociyan (1974)=== ===Hewlên din di nav partiyên tirkan de=== ====Hewlên di nav TİPê de==== Li sala 1966ê ji layê parêzer Mehmet Ali Aslan kovara Yeni Akış hatiye weşandin. 4 jimar derketin, paşî hat girtin. Kemal Burkay jî nivîskarekê vê kovarê bû. Bi dûçûna Kemal Burkay “pirsgirêka kurd”, “Gelê Kurd” yekem car di vê kovarê de hatin bikaranîn<ref>http://www.anlayis.net/makaleGoster.aspx?dergiid=81&makaleid=2556</ref> Hêjayî gotinê ye ku Mehmet Alî Aslan yek ji endamên Partiya Karkerên Tirkiyeyê bû. Kemal Burkay serokê teşkîlata TIPê bû li [[Dêrsim]]ê. Gelek rêveberên PKTê ji van hewlên kurdî nerazîbûn, serkêşa van kesan jî [[Behice Boran]] bû <ref>https://marksist.org/mobile/new.php?id=5890</ref> ====Hewlên di nav YTPê de==== * [[Yusuf Azizoğlu]] ==Avabûna PKKê (1978)== {{Gotara bingehîn|Partiya Karkerên Kurdistanê}} {{Gotara bingehîn|Şerê PKK û Tirkiyê}} ===Brakujî (1978-1980)=== {{Gotara bingehîn|Şerê birakujî}} {{Gotara bingehîn|Şerê PKKê û KUKê}} ===Kudetaya 12 îlonê li Tirkiyeyê (1980)=== {{Gotara bingehîn|Kudetaya 12ê îlonê}} ===Peymana Iraq û Tirkiyeyê (1983)=== Li destpêka sala 1983yê Tirkiyeyê bi Iraqê Peymana Hevkarî û Ewlehiya Hidûd destnîşan kir. Piştî vê peymanê Tirkiyeyê li dijî PKKê li Başûrê Kurdistanê dest bi operasyonan kir. ===Pêngava 15ê tebaxê=== {{Gotara bingehîn|15ê tebaxa 1984an}} PKKê bi êrîşên Şemzînan û Erûhê dest bi çalakiyên xwe yên leşkerî kir. ===Valakirina gundan=== {{Gotara bingehîn|Valakirina gundên kurdan ji aliyê Tirkiyeyê}} ===Komkujiya Gurgumê=== {{Gotara bingehîn|Komkujiya Gurgumê}} ===Komkujiya Qilabanê 2011=== {{Gotara bingehîn|Komkujiya Qilabanê 2011}} ===Komkujiya Pirsûsê=== {{Gotara bingehîn|Komkujiya Pirsûsê 2015}} ===Proseya aştiyê=== {{Gotara bingehîn|Proseya Aştiyê}} == Mijarên têkildar == * [[Dîroka Başûrê Kurdistanê]] * [[Dîroka Rojhilatê Kurdistanê]] * [[Dîroka Rojavayê Kurdistanê]] * [[Binpêkirina mafên kurdan li Tirkiyeyê]] * [[Têkiliyên kurd û tirkan]] * [[Hengên Hemîdiye]] == Pirtûk == * Sivas Kampı (27 Mayıs'ın Öteki Yüzü), Nevzat Çiçek * Ama Eşkiyalık Çağı Kapandı!(1950-1970), Ahmet Özcan, Weşanên İletişimê * Kürtler, Hasan Cemal == Sinorên Bakurê Kurdistanê == == Kronolojiya dîroka Bakurê Kurdistanê, 1908-1923 == {{Gotara bingehîn|Kronolojiya Dîroka Bakurê Kurdistanê}} ==Çavkanî== {{çavkanî|2}} [[Kategorî:Kurdistan]] 295vpf8c5culjzi2tw0k4dasfumqx1x 0 123424 1095786 1095340 2022-08-20T19:25:15Z 185.187.79.203 Gûhrîn wikitext text/x-wiki {{Gotara bêçavkanî}}[[Wêne:Noor Naem.jpg|thumb|Youtubereke jin a navdar a ku bi milyonan [[şopîner]]ên wê hene.]] [[Wêne:Like Nastya.png|thumb|Youtubereke qîz û bavê xwe çar xelatên cewherî birine (2019)]] [[Wêne:Juno Birch for Vogue Taiwan.jpg|thumb|Youtuberekî ''[[drag]]'' ê [[taywan]]î]] [[Youtuber]] ew kese yê ku vîdyoyan çêdike û li ser [[YouTube|YouTubê]] belav dike û YouTube wek [[platform]]a serekî dihejmêrê û xwedan cemawere û bînerekî zor e ji ber vê êkê dibêjinê "youtuber". == Cureyên vîdeoyên bi destê youtuberan == *''[[Tag]]'' *[[50 pirsên di warê min de]] *''[[Q&A]]'' (P&B, Pirsyar û Bersiv) *''[[Unboxing]]'' *''[[Challenge]]'' (yên youtuberên pêşbirkexwaz) *[[Vlog]] == Cureyên youtuberan == *Youtuberên vîdeoyên wan li ser şêweya jiyanê, modeya lixwekirinê, makyajkirin... *''[[Booktuber]]'' (youtuberên ku li ser pirtûkan disekinin) *''[[Gamer]]'' (youtuberên lîstikên vîdeoyî) *[[Youtuberên henekker]] == Reklam, sponsorên youtuberan û qezenckirina dirav li ba youtuberan == {{...}} == Wergirtina xelatan == Xelatên YouTubê jêk cidane gelek cureyên xelatan hene ku ew jik mertal in bi inglîzî dibêjinê ''YouTube Play Button'', li dîv vê rêzbendê youtuberan xelat dikin. * [[Mertalê zîv]]: ji bo kanalên ku 100.000 aboneyên wan hene (100 hezar endam). * [[Mertalê zêrîn]]: ji bo kanalên ku 1.000.000 aboneyên wan hene (yek milyon endam). * [[Mertalê cewherî]]: ji bo kanalên ku 10.000.000 aboneyên wan hene (deh milyon endam). * [[Mertalê taybet]]: ji bo kanalên ku 50.000.000 aboneyên wan hene (pêncî milyon endam). * [[Mertalê cewherî yê sor]]: ji bo kanalên ku 100.000.000 aboneyên wan hene (sed milyon endam). == Pênc kenalên pitirîn endam li ser Youtubê li sala 2021ê == * [[T-Series]], 193 milyon endam hene.<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/channel/UCq-Fj5jknLsUf-MWSy4_brA|title=T-Series - YouTube|website=www.youtube.com|access-date=2021-09-21}}</ref> * [[Cocomelon]], 118 milyon endam hene.<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/channel/UCbCmjCuTUZos6Inko4u57UQ|title=Cocomelon - Nursery Rhymes - YouTube|website=www.youtube.com|access-date=2021-09-21}}</ref> * [[SET India]], 115 milyon endam hene.<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/c/setindia|title=SET India - YouTube|website=www.youtube.com|access-date=2021-09-21}}</ref> * [[PewDiePie]], 110 milyon endam hene.<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/channel/UC-lHJZR3Gqxm24_Vd_AJ5Yw|title=PewDiePie - YouTube|website=www.youtube.com|access-date=2021-09-21}}</ref> * [[Kids Diana Show]],  83,5  milyon endam hene.<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/channel/UCk8GzjMOrta8yxDcKfylJYw|title=✿ Kids Diana Show - YouTube|website=www.youtube.com|access-date=2021-09-21}}</ref> == Youtuberên kurd == {| class="wikitable" |+ ! Navê youtuber/ê ! Navê kenalê ! Hejmara endaman ! Çavkanî{{Çavk}} |- align="right" |[[Pêşawa Berezencî]] |[[Kurd Gamers]] |540 000 | |- align="right" |[[Ibrahîm Mohsin]] |[[Lucky Ibo]] |381 000 | |- align="right" |[[Akar Farayidûn]] |[[AkA assassiN]] |321 000 | |- align="right" |[[Mabast King|Mebest Beha'dîn]] |[[Mabast King]] |291 000 | |- align="right" |[[Karzan Hîşam]] |[[Karzan Hisham (YouTube)]] |284 000 | |- align="right" |[[Mîr Omer]] |[[Kurdish Gamer]] |281 000 | |- align="right" |[[Mama Qala]] |[[Mama Qala (YouTube)]] |232 000 | |- align="right" |[[Hozan Feyisel]] |[[Hozan B12]] |268 000 | |- align="right" |[[Ranco Mehmûd]] |[[Ranjo]] |227 000 | |- align="right" |[[Secad Şingalî]] |[[Sajad Shingali]] |200 000 |https://youtube.com/c/SajadShingali |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} [[Kategorî:YouTube]] [[Kategorî:Youtuber]] ic5860kkbqyjd2j1t3k4pj70oxyjirg 10 124093 1095794 1094566 2022-08-20T20:01:33Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{GH/navîgasyon}}</noinclude> [[Wêne:Masî soratî.PNG|left|120px|Wêneya gotarê]] '''[[Alfabeyên kurdî]]''', tevahiya sîstemên alfabeyan e ku bi alfabeyên cîhereng ji aliyê [[Kurd|kurdan]] ve li herêmên [[Kurdistan|Kurdistanê]] û li welatên din ên ku [[kurd]] lê dijîn, bi [[zimanê kurdî]] hatine bikaranîn. Di nav van alfabeyan de [[Alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], [[Alfabeya Kurdî ya Erebî|erebî]] û alfabeya [[Alfabeya Kurdî ya Kirîlî|kirîlî]] hene. Li [[Kurdistana Bakur]] û [[Rojavaya Kurdistanê]] [[alfabeya Kurdî ya Latînî|alfabeya latînî]], li [[Rojhilata Kurdistanê]] û Başûr [[alfabeya Kurdî ya Erebî|alfabeya erebî]], li Komarên Sovyetistana kevn jî alfabeya kirîlî ji aliyê kurdan ve di demên cûda de hatiye bikaranîn û di roja îro de jî alafabeya latînî ya kurdî bi awayekî berfireh tê bikar anîn. Piştî belavbûna sîstema sovyetî, hinek kurdên Sovyetistana kevn jî dest bi bikaranîna alfabeya latînî kirine. Alfabeyeke kurdî ya herî kevin ji aliyê nivîskarê navdar [[Îbn Wehşiye]] ve di pirtûka wî yê bi navê [[Şewq el-Musteham]] ku di sala 856an a {{pz}} de hatiye nivîsandin, hatiye belgekirin. <small>'''([[Alfabeyên kurdî|zêdetir...]])'''</small> {{GH/binnivîs|Arşîv=2022|GB=34}} 0u86czp3chc0vaw392d9rsa1m00zyth 10 124140 1095793 1063571 2022-08-20T19:58:00Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{GH/navîgasyon}}</noinclude> [[Wêne:NemrutVolcano10.jpg|left|120px|Wêneya gotarê]] '''Gola Nemrûdê''' yan jî '''Gola krater a Nemrûdê''', gola kraterê ya duyemîn a herî mezin a li [[Cîhan|Cîhanê]] û gola kraterê herî mezin a li [[Kurdistan]]ê ye ku navê xwe ji navê heman çiyayê ku navê Qeralê Sumerî [[Nemrûd]] lê danîne wergirtiye. Gola Nemrûdê li rojavayê [[Gola Wanê]] di navbera navçeyên parêzgeha [[Bidlîs]]ê [[Tetwan]], [[Xelat]] û [[Norşîn]] de ye. Kratera ku di encama teqînên volkanîk a li Nemrûdê pêk hatiye firehiya kraterê ya jorîn 48 km² ye û rûbarê kraterê jî 36 km² ye. Rûava golê 12.36 km² ye û bilindahiya golê ya ji asta deryayê 2247 mêtre ye. Kûrahiya wî ya navînî bi qasî 100 mêtre ye û xala golê ya herî kûr 176 mêtre ye. Germav û kaniyên germ ên li dora golê nîşaneyên herî dawî yên çalakiya volkanîk in. Gola Nemrûdê bi ava berfê û bi ava barîna baranê hatiye xwedîkirin û ava wî ji ava sar û şîrîn pêk tê. <small>'''([[Gola Nemrûdê|bêhtir...]])'''</small> {{GH/binnivîs|Arşîv=2022|GB=36}} ciok8dq4re68e588jrj57wi3nw25i8r 0 124407 1095818 1065096 2022-08-21T09:02:28Z InternetArchiveBot 45060 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki '''Aygül Berîvan Aslan''' (z. 16'ê kewçêrê 1981 li [[Kulu]] , [[Tirkiye]] ) [[Siyasetmedar|siyasetmedareke]] [[Kurdên Awistiryayê|Kurd-Awistiryayî]] û endama Partiya Keskan a Awistirya ye. Ew ji sala 2013 heta 2017 endama Encûmena Niştimanî bû.Di warê mafên mirovan û jinan û mijarên koçberiyê de pispor tê dîtin. Ji 24ê Mijdara 2020an vir ve endamê Parlamena Eyaleta Viyanayê û endamê Meclisa Bajarê Viyanayê ye. {{Agahîdank xwedî meqam | nav = Aygül Berîvan Aslan | roja_jidayikbûnê = | cihê_jidayikbûnê = | roja_mirinê = | cihê_mirinê = | hevwelatî = | netewe = | partiyên_din = | hevjîn = | zarok = | perwerde = | pîşe = | xelat = | malper = | wêne = | mezinahiya_wêne = | sernavê_wêne = | meqam = | tevî = | berê = | paşê = | dawiya_dewrê = | destpêka_dewrê = | serokkomar = | serokwezîr = | cîgirên_serokwezîrê = | cîgirserok = | şanenav = | tevî2 = | meqam2 = | herêma_hilbijartinê2 = | berê2 = | partî = | 1navê_vala = | 1navê_daneyê = <!--------------------------------meqam1 heta meqam16ê diçe----------------> | 1navê_vala1 = | 1navê_daneyê1 = <!------------------------------meqam2--------------------------> | tevî1 = | herêma_hilbijartinê1 = | meqam1 = <!-- meqama berê --> | berê1 = | paşê1 = | dawiya_dewrê1 = | destpêka_dewrê1 = | dawiya_dewrê2 = | destpêka_dewrê2 = | paşê2 = <!------------------------------Agahiyên kesane------------------> }} == Kariyer == Berîvan Aslan lîse ya federal li Telfsê û lîseya êvarê jî li Innsbruckê xwend û di sala 2003'an de jî maturayê qedand. Ji sala 2005 heta 2008 wê li zanîngeha Leopold Franzens li Innsbruckê zanistên siyasî xwendiye û ji 2007 heta 2009 li Fakulteya Zanistên Siyasî û Civaknasiyê alîkara xwendinê bûye. Bala wê ya taybetî li ser ramyariya koçberiyê ya YE, lêkolîna zayendî û lêkolîna koçberiyê bû. Di teza xwe ya dîplomayê de bi mafên mirovan li Tirkiyeyê mijûl bûye. Di sala 2009an de ji bo xwendina dada karsaziyê tomar kir û di sala 2010an de li zanîngeha Innsbruck dest bi doktoraya dadê kir. Di sala 2013an de li Senatoya Îdareya Serbixwe ya Tîrolê alîkara dadrêsî bû û li ser teza xwe xebitî. Berîvan Aslan niha li Enstîtuya Dada Cezayê ya Bazirganî ya Awistirya û Ewropayê ya li Zanîngeha Aborî û Karsaziyê ya Viyanayê wek asîstana zanîngehê dixebite û li wir doktoraya xwe dike. == Hewldana civakî û ramyarî == Aslan weke keça çalakvanekî mafên mirovan, ji biçûkatiya xwe ve girêdayî mafên mirovan û mafên jinan bû. Wê di salên xwe yên lîseyê de ezmûnên xwe yên yekem ên ramyarî di kapasîteya xwe de wekî nûnerê polê û nûnerê xwendekaran çêkir. Di dema xwendina xwe de ew berê di gelek projeyên entegrasyon, çandî û civakî de bi giranî li ser keç û jinan çalak bû. Aygül Berîvan Aslan şêwirmenda Navenda Koçberan a Tyrolê (ZeMiT) ye, di rêvebiriya komeleya neqezenc Tora Lêkolîna Zayenda Civakî de ye, ku bingeha wê li platforma lêkolîna navfakulteyê ya ji bo lêkolîna zayendî li Zanîngeha Innsbruckê ye. lijneya Atolyeya Perwerdehiya Kesk a li Tîrolê û Alîkarê Serokê Civaka Awistirya ji bo Pêşxistina Kurdnasiyê / Navenda Ewropî ya Lêkolînên Kurdî ye. Di lîsteya eyaletê ya Keskên Tîrolî de hejmara duyan bû û ji bo hilbijartinên encûmena netewî ya Awistiryayê ya sala 2013’an bû namzed.Aslan di sala 2016’an de hevavakara rêxistina jinan a giştî ya Keskan a bi navê “Jinên Kesk” bû, beriya niha li dewletên federal bi vî navî tenê rêxistinên cuda cuda yên serbixwe hebûn. Di sala 2016'an de wê xwest ku ji bo Kurd, Ermenî û Aramiyên ku li Awistiryayê dijîn û li welatê xwe yê berê bi darê zorê navê wan lê hatiye guhertin, navê azad bê guhertin.Aslan dîsa navê xwe yê Kurdî Bêrîvan ku qedexe kiribû hilda, lê di pasaporta wê ya Awistiryayê de hîn jî navê wê yê Tirkî Aygül hê heye. Wê dixwest ku ev nav were jêbirin. Di Nîsana 2019'an de, ji aliyê Rêxistina Navneteweyî ya Koçberiyê (IOM) û rêxistina "Dengên Jin ên Cîhanê" (FVW) di kategoriya Mafên Mirovan/Ramyarî de ji ber pabendbûna wê ya ji bo aştiyê di nav 100 jinên li çaraliyê cîhanê de hat xelatkirin. Di sala 2020’an de kesê bi navê Feyyaz Öztürk angaşt kiribû ku îstixbarata Tirk ew reş kiriye û fermana kuştina Aslan daye. == Girêdan == {{Commonscat}} * {{Parlament-at|83105}} * {{Webarchiv|url=https://www.gruene.at/berivan-aslan|wayback=20151003075630|text=Aygül Berîvan Aslan}} auf den Seiten der österreichischen Grünen * [https://www.meineabgeordneten.at/Abgeordnete/Ayguel.Berivan.Aslan Aygül Berîvan Aslan] li ser malpera www.meineabgeordneten.at * [https://archivwien.gruene.at/berivan-aslan Berîvan Aslan li ser malpera Wiener Grünen] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220215193427/https://archivwien.gruene.at/berivan-aslan |date=2022-02-15 }} == Çavkanî == mib3r0hh31dq1vra7u1sm9irt7whtwx 0 128666 1095769 1089426 2022-08-20T16:25:48Z Ferrus 5380 "Ev Qûnek Fasîstan dikujîn!" wikitext text/x-wiki [[Wêne:TQILA-IRPGF Raqqa.png|thumb|"Ev Qûnek Faşîstan Dikujin! Serhildan û Artêşa Rizgarîxwaz a Queer (TQILA)", yek ji komên xilaskerên Reqqayê ji DAIŞê."]] Endamên LGBT yên Kurdistanê di bin perdeya şerm, êş, kîn û tevliheviyê de jiyana xwe derbas dikin. Gelek kes matmayî dimînin dema ku pê dihesin ku civateke LGBT li vir heye lê yên din jî bi rastî bawer dikin ku "li Kurdistanê [[gey]] tune". Dîsa yên din bawer dikin ku ew nexweşiyek e ku dikare bi dermankirina bijîjkî, psîkolojîk an giyanî were dermankirin, ku bi mentiqî ne wusa ye. Fermo civakên LGBT li Kurdistanê di hemû etnîsîte, dîn û bajaran de hene û hinek ji wan perdeya bêdengî û nepenîtiyê ji holê rakirine.<ref>{{cite web|url= https://www.rudaw.net/english/kurdistan/29012019|title= LGBT community fear living openly in Kurdistan|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-15}}</ref> Her çend ew li herêmekê ku homoseksuelî qanûnî ye jî bijîn, ji wan re dijwar e ku xwe wekî hemwelatiyên xwedî heman mafan bibînin. Civaka LGBT loma bi gelemperî di civakek muhafezekar, dînî de ku tercîhkirina cinsê berevajî wekî hevjînek hîn tabû ye, di bin çavdêriya tund de tê. == Mafên kesên LGBT li hikûmeta herêma Kurdistanê == Rewşa civata [[lezbiyen]], [[gey|hevzayend]]an, [[bîseksuel]], [[transgender]] û pirsyar an ''[[queer]]'' ([[LGBTQ]]) ya hikûmeta herêma Kurdistanê carinan nîsana 2021ê bû mijar, dema ku hat ragihandin ku hêzên ewlekariya kurd li [[Silêmanî|Silêmaniyê]] çend hevzayend girtine. Hikûmetê armanckirina girûpê red kir û got ku operasyona wê bêtir ji bo tepeserkirina fuhûşê ye. Endamên civaka LGBTQ li seranserê [[Rojhilata Navîn]] cudakariya berbelav radigihînin. Di dema desthilatdariya xwe ya drav li Îraq û Sûriyê de, grûpa terorîstî ya Dewleta Îslamî vîdeo belav kirin ku tê de endamên wê zilamên hevzayend bi avêtina wan ji ser banên avahiyan dikujin. Pispor dibêjin valahiyeke qanûnî di navenda pirsgirêka civaka LGBTQ de ye. Parêzera mafên mirovan a îraqî [[Asrîn Cemal]] got: "Ne yasaya Iraqê û ne jî guhertinên Herêma Kurdistanê ti pênaseyek ji bo civaka LGBTQ pêşkêş nekirine."<ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/a/extremism-watch_lgbtq-members-face-threats-iraqi-kurdistan/6204379.html|title= LGBTQ Members Face Threats in Iraqi Kurdistan |publisher=Voanews.com|access-date=2022-06-15}}</ref> == Girîngiya kesen LGBT di hunera kurdî de == Di huner û şoreşa kurdî de meyla zayendî ti carî roleke girîng nelîstiye. Tevî ku civaka Kurd di vî warî de hîna pir kevneperest be jî, di van demên dawî de hunermendên ku bêyî ku xwe veşêrin li ser meyla xwe ya zayendî radiwestin, zêde bûne. Heta: ew beşek ji îmaja wan e wek hunermend û bi giştî jî wisa têne qebûlkirin. Di nav pêşengên van 50 salên dawî de şervanê berê yê Gerîlla [[Rotînda]], tevî ku wî qet li ser meyla xwe ya zayendî daxuyaniyek nedaye, gelek sirûdên kurdî nivîsandiye û bandoreke erênî li ser bi milyonan kurdên cîhanê kiriye. Projeyên muzîkî û wêjeyî yên ji bo zarokan ku çend nifş pê re mezin bûne, divê nebên ji bîr kirin (mînak: Projeya koma Gulên Mezrabotan yek ji navdartirîn û bi bandortirîn komên kurdî bo zarokan e di perwerdekirina zarokan de). Ji wê demê ve çend hunermendên wêrek hene û meyla wan a zayendî beşek ji îmaja wan e: Ew dixwazin gel bihejînin û loma bi serbilindiya xwe hin derdorên kevneperest provoke dikin. Wek mînak, dema ku [[Semyanî Perîzade]] yekem strana xwe ya "Alo" derxist, li ser wê [[Hype|hyp]]<nowiki/>eke rastbirast derket. Gotûbêjên bêdawî hatin kirin, li ser mijarên wek "Jina Kurd çi rewa ye, divê çawa be û divê çi li xwe bike". Dema ku Semyanî bi xwe axivî û ragihand ku ew [[Bîseksuelî|bîseksuel]] e, ev yek bû sedema şoreşeke zayendî di nava muzîk û hunera Kurdî de. Îro ew wek hunermendeke hemdem a ku tabû şikandiye bi giştî tê qebûlkirin û cidî tê girtin.<ref>{{cite web|url=https://www.rudaw.net/turkish/interview/20082019|title=‘Kürt Amazon’ Perizade: Benimki sadece geç kalınmış bir hikaye|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-19}}</ref> == Giriîngiya kesên LGBT di şoreşa kurd de == Di şoreşa kurd de ku bi awayekî aktîf li dijî rolên zayendî yên dualî têdikoşe û ji bo civakek xwedî mafên wekhev ji bo her kesî têdikoşe, zayend, etnîk, ol û meyla zayendî ti carî rol nelîstiye. Lê belê di şerê li dijî terora DIŞIê de cinsiyet (jin) û meyla zayendî cara yekem bûne sereke. Cekdarên DAIŞê bawer dikin ku heger ji aliyê jinên di nav Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) de bên kuştin, wê necin bihuştê. Bi vî awayî şervanên jin ên Kurd bûne kabûs her mezin a terorîstên DAIŞê. Dû re "TQILA" jî pêk hat, ku tê wateya: "Serhildana Queer û Artêşa Rizgarî". Mîlîsek ji bo hemû kesên ku pabendbûna bi rolên zayendî yên klasîk û nasnameyên zayendî yên bi teng ve hatî destnîşan kirin red dikin. Rêzek wêne derketin holê ku çekdarên sergirtî bi pankartekê li ber avahiyên beton ên bombebarkirî li Reqayê nîşan didin. Di înternetê de heyecan mezin bû: Li kêleka ala keskesor û pankarteke pembe ku bi tivinga êrîşê û tabelaya anarşiyê hatibû xemilandin, şervanan pankarta ku li ser nivîsîbû, "Van Qûneqan Faşîstan Dikujin" vekirin. Di broşûra xwe ya damezrandinê de, koma TQILA ragihand ku ew beşek ji "Hêzên Gerîlla yên Şoreşger ên Gel ên Navneteweyî" (IRPGF) in, wek artêşek dilxwaz a ku ji çekdarên çepgir ên radîkal ji çar aliyên cîhanê pêk tên. Hat gotten ku kom di Adara 2017an de ji bo piştgirîkirina QSD’ê di êrîşa li ser asêgeha DAIŞ’ê ya Reqqayê de hat damezrandin. Berdevkê HSDê red kir ku girûp endamekî fermî yê hevpeymaniyê ye, lê piştgiriyeke berçav ji nav kurdan heye. Komê wêneyek belav kir ku li kêleka pankarta wê jî Heval Mahîr -fermandarê bilind ê hemû lîwayên SDF yên biyanî - bi ala keskesor nîşan dide. Piştî çend salan vîdyoyek jî hat belavkirin ku tê de Heval Mahîr behsa hevkariya bi TQILA re li Reqayê dike.<ref>{{cite web|url=https://www.sueddeutsche.de/politik/syrien-regenbogen-ueber-raqqa-1.3606025|title= Regenbogen über Raqqa|publisher=Sueddeutsche.de|access-date=2022-06-20}}</ref> == Çavkanî == <references /> [[Kategorî:LGBT]] [[Kategorî:Mafên kesên LGBT]] 16zh6h3q70vttz0ypzp38pnxevuarhv 1095773 1095769 2022-08-20T17:17:20Z Penaber49 39672 Guhertoya 1095769 ya [[Special:Contributions/Ferrus|Ferrus]] ([[User talk:Ferrus|gotûbêj]]) şûnde kir wikitext text/x-wiki Endamên LGBT yên Kurdistanê di bin perdeya şerm, êş, kîn û tevliheviyê de jiyana xwe derbas dikin. Gelek kes matmayî dimînin dema ku pê dihesin ku civateke LGBT li vir heye lê yên din jî bi rastî bawer dikin ku "li Kurdistanê [[gey]] tune". Dîsa yên din bawer dikin ku ew nexweşiyek e ku dikare bi dermankirina bijîjkî, psîkolojîk an giyanî were dermankirin, ku bi mentiqî ne wusa ye. Fermo civakên LGBT li Kurdistanê di hemû etnîsîte, dîn û bajaran de hene û hinek ji wan perdeya bêdengî û nepenîtiyê ji holê rakirine.<ref>{{cite web|url= https://www.rudaw.net/english/kurdistan/29012019|title= LGBT community fear living openly in Kurdistan|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-15}}</ref> Her çend ew li herêmekê ku homoseksuelî qanûnî ye jî bijîn, ji wan re dijwar e ku xwe wekî hemwelatiyên xwedî heman mafan bibînin. Civaka LGBT loma bi gelemperî di civakek muhafezekar, dînî de ku tercîhkirina cinsê berevajî wekî hevjînek hîn tabû ye, di bin çavdêriya tund de tê. == Mafên kesên LGBT li hikûmeta herêma Kurdistanê == Rewşa civata [[lezbiyen]], [[gey|hevzayend]]an, [[bîseksuel]], [[transgender]] û pirsyar an ''[[queer]]'' ([[LGBTQ]]) ya hikûmeta herêma Kurdistanê carinan nîsana 2021ê bû mijar, dema ku hat ragihandin ku hêzên ewlekariya kurd li [[Silêmanî|Silêmaniyê]] çend hevzayend girtine. Hikûmetê armanckirina girûpê red kir û got ku operasyona wê bêtir ji bo tepeserkirina fuhûşê ye. Endamên civaka LGBTQ li seranserê [[Rojhilata Navîn]] cudakariya berbelav radigihînin. Di dema desthilatdariya xwe ya drav li Îraq û Sûriyê de, grûpa terorîstî ya Dewleta Îslamî vîdeo belav kirin ku tê de endamên wê zilamên hevzayend bi avêtina wan ji ser banên avahiyan dikujin. Pispor dibêjin valahiyeke qanûnî di navenda pirsgirêka civaka LGBTQ de ye. Parêzera mafên mirovan a îraqî [[Asrîn Cemal]] got: "Ne yasaya Iraqê û ne jî guhertinên Herêma Kurdistanê ti pênaseyek ji bo civaka LGBTQ pêşkêş nekirine."<ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/a/extremism-watch_lgbtq-members-face-threats-iraqi-kurdistan/6204379.html|title= LGBTQ Members Face Threats in Iraqi Kurdistan |publisher=Voanews.com|access-date=2022-06-15}}</ref> == Girîngiya kesen LGBT di hunera kurdî de == Di huner û şoreşa kurdî de meyla zayendî ti carî roleke girîng nelîstiye. Tevî ku civaka Kurd di vî warî de hîna pir kevneperest be jî, di van demên dawî de hunermendên ku bêyî ku xwe veşêrin li ser meyla xwe ya zayendî radiwestin, zêde bûne. Heta: ew beşek ji îmaja wan e wek hunermend û bi giştî jî wisa têne qebûlkirin. Di nav pêşengên van 50 salên dawî de şervanê berê yê Gerîlla [[Rotînda]], tevî ku wî qet li ser meyla xwe ya zayendî daxuyaniyek nedaye, gelek sirûdên kurdî nivîsandiye û bandoreke erênî li ser bi milyonan kurdên cîhanê kiriye. Projeyên muzîkî û wêjeyî yên ji bo zarokan ku çend nifş pê re mezin bûne, divê nebên ji bîr kirin (mînak: Projeya koma Gulên Mezrabotan yek ji navdartirîn û bi bandortirîn komên kurdî bo zarokan e di perwerdekirina zarokan de). Ji wê demê ve çend hunermendên wêrek hene û meyla wan a zayendî beşek ji îmaja wan e: Ew dixwazin gel bihejînin û loma bi serbilindiya xwe hin derdorên kevneperest provoke dikin. Wek mînak, dema ku [[Semyanî Perîzade]] yekem strana xwe ya "Alo" derxist, li ser wê [[Hype|hyp]]<nowiki/>eke rastbirast derket. Gotûbêjên bêdawî hatin kirin, li ser mijarên wek "Jina Kurd çi rewa ye, divê çawa be û divê çi li xwe bike". Dema ku Semyanî bi xwe axivî û ragihand ku ew [[Bîseksuelî|bîseksuel]] e, ev yek bû sedema şoreşeke zayendî di nava muzîk û hunera Kurdî de. Îro ew wek hunermendeke hemdem a ku tabû şikandiye bi giştî tê qebûlkirin û cidî tê girtin.<ref>{{cite web|url=https://www.rudaw.net/turkish/interview/20082019|title=‘Kürt Amazon’ Perizade: Benimki sadece geç kalınmış bir hikaye|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-19}}</ref> == Giriîngiya kesên LGBT di şoreşa kurd de == Di şoreşa kurd de ku bi awayekî aktîf li dijî rolên zayendî yên dualî têdikoşe û ji bo civakek xwedî mafên wekhev ji bo her kesî têdikoşe, zayend, etnîk, ol û meyla zayendî ti carî rol nelîstiye. Lê belê di şerê li dijî terora DIŞIê de cinsiyet (jin) û meyla zayendî cara yekem bûne sereke. Cekdarên DAIŞê bawer dikin ku heger ji aliyê jinên di nav Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) de bên kuştin, wê necin bihuştê. Bi vî awayî şervanên jin ên Kurd bûne kabûs her mezin a terorîstên DAIŞê. Dû re "TQILA" jî pêk hat, ku tê wateya: "Serhildana Queer û Artêşa Rizgarî". Mîlîsek ji bo hemû kesên ku pabendbûna bi rolên zayendî yên klasîk û nasnameyên zayendî yên bi teng ve hatî destnîşan kirin red dikin. Rêzek wêne derketin holê ku çekdarên sergirtî bi pankartekê li ber avahiyên beton ên bombebarkirî li Reqayê nîşan didin. Di înternetê de heyecan mezin bû: Li kêleka ala keskesor û pankarteke pembe ku bi tivinga êrîşê û tabelaya anarşiyê hatibû xemilandin, şervanan pankarta ku li ser nivîsîbû, "Van Qûneqan Faşîstan Dikujin" vekirin. Di broşûra xwe ya damezrandinê de, koma TQILA ragihand ku ew beşek ji "Hêzên Gerîlla yên Şoreşger ên Gel ên Navneteweyî" (IRPGF) in, wek artêşek dilxwaz a ku ji çekdarên çepgir ên radîkal ji çar aliyên cîhanê pêk tên. Hat gotten ku kom di Adara 2017an de ji bo piştgirîkirina QSD’ê di êrîşa li ser asêgeha DAIŞ’ê ya Reqqayê de hat damezrandin. Berdevkê HSDê red kir ku girûp endamekî fermî yê hevpeymaniyê ye, lê piştgiriyeke berçav ji nav kurdan heye. Komê wêneyek belav kir ku li kêleka pankarta wê jî Heval Mahîr -fermandarê bilind ê hemû lîwayên SDF yên biyanî - bi ala keskesor nîşan dide. Piştî çend salan vîdyoyek jî hat belavkirin ku tê de Heval Mahîr behsa hevkariya bi TQILA re li Reqayê dike.<ref>{{cite web|url=https://www.sueddeutsche.de/politik/syrien-regenbogen-ueber-raqqa-1.3606025|title= Regenbogen über Raqqa|publisher=Sueddeutsche.de|access-date=2022-06-20}}</ref> == Çavkanî == <references /> [[Kategorî:LGBT]] [[Kategorî:Mafên kesên LGBT]] dtif7ksidm2tadzgybqjusnse5chfci 1095774 1095773 2022-08-20T17:22:29Z Ferrus 5380 Oops wikitext text/x-wiki Endamên LGBT yên Kurdistanê di bin perdeya şerm, êş, kîn û tevliheviyê de jiyana xwe derbas dikin. Gelek kes matmayî dimînin dema ku pê dihesin ku civateke LGBT li vir heye lê yên din jî bi rastî bawer dikin ku "li Kurdistanê [[gey]] tune". Dîsa yên din bawer dikin ku ew nexweşiyek e ku dikare bi dermankirina bijîjkî, psîkolojîk an giyanî were dermankirin, ku bi mentiqî ne wusa ye. Fermo civakên LGBT li Kurdistanê di hemû etnîsîte, dîn û bajaran de hene û hinek ji wan perdeya bêdengî û nepenîtiyê ji holê rakirine.<ref>{{cite web|url= https://www.rudaw.net/english/kurdistan/29012019|title= LGBT community fear living openly in Kurdistan|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-15}}</ref> Her çend ew li herêmekê ku homoseksuelî qanûnî ye jî bijîn, ji wan re dijwar e ku xwe wekî hemwelatiyên xwedî heman mafan bibînin. Civaka LGBT loma bi gelemperî di civakek muhafezekar, dînî de ku tercîhkirina cinsê berevajî wekî hevjînek hîn tabû ye, di bin çavdêriya tund de tê. == Mafên kesên LGBT li hikûmeta herêma Kurdistanê == Rewşa civata [[lezbiyen]], [[gey|hevzayend]]an, [[bîseksuel]], [[transgender]] û pirsyar an ''[[queer]]'' ([[LGBTQ]]) ya hikûmeta herêma Kurdistanê carinan nîsana 2021ê bû mijar, dema ku hat ragihandin ku hêzên ewlekariya kurd li [[Silêmanî|Silêmaniyê]] çend hevzayend girtine. Hikûmetê armanckirina girûpê red kir û got ku operasyona wê bêtir ji bo tepeserkirina fuhûşê ye. Endamên civaka LGBTQ li seranserê [[Rojhilata Navîn]] cudakariya berbelav radigihînin. Di dema desthilatdariya xwe ya drav li Îraq û Sûriyê de, grûpa terorîstî ya Dewleta Îslamî vîdeo belav kirin ku tê de endamên wê zilamên hevzayend bi avêtina wan ji ser banên avahiyan dikujin. Pispor dibêjin valahiyeke qanûnî di navenda pirsgirêka civaka LGBTQ de ye. Parêzera mafên mirovan a îraqî [[Asrîn Cemal]] got: "Ne yasaya Iraqê û ne jî guhertinên Herêma Kurdistanê ti pênaseyek ji bo civaka LGBTQ pêşkêş nekirine."<ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/a/extremism-watch_lgbtq-members-face-threats-iraqi-kurdistan/6204379.html|title= LGBTQ Members Face Threats in Iraqi Kurdistan |publisher=Voanews.com|access-date=2022-06-15}}</ref> == Girîngiya kesen LGBT di hunera kurdî de == Di huner û şoreşa kurdî de meyla zayendî ti carî roleke girîng nelîstiye. Tevî ku civaka Kurd di vî warî de hîna pir kevneperest be jî, di van demên dawî de hunermendên ku bêyî ku xwe veşêrin li ser meyla xwe ya zayendî radiwestin, zêde bûne. Heta: ew beşek ji îmaja wan e wek hunermend û bi giştî jî wisa têne qebûlkirin. Di nav pêşengên van 50 salên dawî de şervanê berê yê Gerîlla [[Rotînda]], tevî ku wî qet li ser meyla xwe ya zayendî daxuyaniyek nedaye, gelek sirûdên kurdî nivîsandiye û bandoreke erênî li ser bi milyonan kurdên cîhanê kiriye. Projeyên muzîkî û wêjeyî yên ji bo zarokan ku çend nifş pê re mezin bûne, divê nebên ji bîr kirin (mînak: Projeya koma Gulên Mezrabotan yek ji navdartirîn û bi bandortirîn komên kurdî bo zarokan e di perwerdekirina zarokan de). Ji wê demê ve çend hunermendên wêrek hene û meyla wan a zayendî beşek ji îmaja wan e: Ew dixwazin gel bihejînin û loma bi serbilindiya xwe hin derdorên kevneperest provoke dikin. Wek mînak, dema ku [[Semyanî Perîzade]] yekem strana xwe ya "Alo" derxist, li ser wê [[Hype|hyp]]<nowiki/>eke rastbirast derket. Gotûbêjên bêdawî hatin kirin, li ser mijarên wek "Jina Kurd çi rewa ye, divê çawa be û divê çi li xwe bike". Dema ku Semyanî bi xwe axivî û ragihand ku ew [[Bîseksuelî|bîseksuel]] e, ev yek bû sedema şoreşeke zayendî di nava muzîk û hunera Kurdî de. Îro ew wek hunermendeke hemdem a ku tabû şikandiye bi giştî tê qebûlkirin û cidî tê girtin.<ref>{{cite web|url=https://www.rudaw.net/turkish/interview/20082019|title=‘Kürt Amazon’ Perizade: Benimki sadece geç kalınmış bir hikaye|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-19}}</ref> == Giriîngiya kesên LGBT di şoreşa kurd de == [[Wêne:TQILA-IRPGF_Raqqa.png|thumb|"Ev Qûnek Faşîstan Dikujin! Serhildan û Artêşa Rizgarîxwaz a Queer (TQILA)", yek ji komên xilaskerên Reqqayê ji DAIŞê."]] Di şoreşa kurd de ku bi awayekî aktîf li dijî rolên zayendî yên dualî têdikoşe û ji bo civakek xwedî mafên wekhev ji bo her kesî têdikoşe, zayend, etnîk, ol û meyla zayendî ti carî rol nelîstiye. Lê belê di şerê li dijî terora DIŞIê de cinsiyet (jin) û meyla zayendî cara yekem bûne sereke. Cekdarên DAIŞê bawer dikin ku heger ji aliyê jinên di nav Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) de bên kuştin, wê necin bihuştê. Bi vî awayî şervanên jin ên Kurd bûne kabûs her mezin a terorîstên DAIŞê. Dû re "TQILA" jî pêk hat, ku tê wateya: "Serhildana Queer û Artêşa Rizgarî". Mîlîsek ji bo hemû kesên ku pabendbûna bi rolên zayendî yên klasîk û nasnameyên zayendî yên bi teng ve hatî destnîşan kirin red dikin. Rêzek wêne derketin holê ku çekdarên sergirtî bi pankartekê li ber avahiyên beton ên bombebarkirî li Reqayê nîşan didin. Di înternetê de heyecan mezin bû: Li kêleka ala keskesor û pankarteke pembe ku bi tivinga êrîşê û tabelaya anarşiyê hatibû xemilandin, şervanan pankarta ku li ser nivîsîbû, "Van Qûneqan Faşîstan Dikujin" vekirin. Di broşûra xwe ya damezrandinê de, koma TQILA ragihand ku ew beşek ji "Hêzên Gerîlla yên Şoreşger ên Gel ên Navneteweyî" (IRPGF) in, wek artêşek dilxwaz a ku ji çekdarên çepgir ên radîkal ji çar aliyên cîhanê pêk tên. Hat gotten ku kom di Adara 2017an de ji bo piştgirîkirina QSD’ê di êrîşa li ser asêgeha DAIŞ’ê ya Reqqayê de hat damezrandin. Berdevkê HSDê red kir ku girûp endamekî fermî yê hevpeymaniyê ye, lê piştgiriyeke berçav ji nav kurdan heye. Komê wêneyek belav kir ku li kêleka pankarta wê jî Heval Mahîr -fermandarê bilind ê hemû lîwayên SDF yên biyanî - bi ala keskesor nîşan dide. Piştî çend salan vîdyoyek jî hat belavkirin ku tê de Heval Mahîr behsa hevkariya bi TQILA re li Reqayê dike.<ref>{{cite web|url=https://www.sueddeutsche.de/politik/syrien-regenbogen-ueber-raqqa-1.3606025|title= Regenbogen über Raqqa|publisher=Sueddeutsche.de|access-date=2022-06-20}}</ref> == Çavkanî == <references /> [[Kategorî:LGBT]] [[Kategorî:Mafên kesên LGBT]] 6stczr2mk25c3cv2woi13s73751wri6 1095777 1095774 2022-08-20T17:43:05Z MikaelF 935 /* Giriîngiya kesên LGBT di şoreşa kurd de */ wikitext text/x-wiki Endamên LGBT yên Kurdistanê di bin perdeya şerm, êş, kîn û tevliheviyê de jiyana xwe derbas dikin. Gelek kes matmayî dimînin dema ku pê dihesin ku civateke LGBT li vir heye lê yên din jî bi rastî bawer dikin ku "li Kurdistanê [[gey]] tune". Dîsa yên din bawer dikin ku ew nexweşiyek e ku dikare bi dermankirina bijîjkî, psîkolojîk an giyanî were dermankirin, ku bi mentiqî ne wusa ye. Fermo civakên LGBT li Kurdistanê di hemû etnîsîte, dîn û bajaran de hene û hinek ji wan perdeya bêdengî û nepenîtiyê ji holê rakirine.<ref>{{cite web|url= https://www.rudaw.net/english/kurdistan/29012019|title= LGBT community fear living openly in Kurdistan|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-15}}</ref> Her çend ew li herêmekê ku homoseksuelî qanûnî ye jî bijîn, ji wan re dijwar e ku xwe wekî hemwelatiyên xwedî heman mafan bibînin. Civaka LGBT loma bi gelemperî di civakek muhafezekar, dînî de ku tercîhkirina cinsê berevajî wekî hevjînek hîn tabû ye, di bin çavdêriya tund de tê. == Mafên kesên LGBT li hikûmeta herêma Kurdistanê == Rewşa civata [[lezbiyen]], [[gey|hevzayend]]an, [[bîseksuel]], [[transgender]] û pirsyar an ''[[queer]]'' ([[LGBTQ]]) ya hikûmeta herêma Kurdistanê carinan nîsana 2021ê bû mijar, dema ku hat ragihandin ku hêzên ewlekariya kurd li [[Silêmanî|Silêmaniyê]] çend hevzayend girtine. Hikûmetê armanckirina girûpê red kir û got ku operasyona wê bêtir ji bo tepeserkirina fuhûşê ye. Endamên civaka LGBTQ li seranserê [[Rojhilata Navîn]] cudakariya berbelav radigihînin. Di dema desthilatdariya xwe ya drav li Îraq û Sûriyê de, grûpa terorîstî ya Dewleta Îslamî vîdeo belav kirin ku tê de endamên wê zilamên hevzayend bi avêtina wan ji ser banên avahiyan dikujin. Pispor dibêjin valahiyeke qanûnî di navenda pirsgirêka civaka LGBTQ de ye. Parêzera mafên mirovan a îraqî [[Asrîn Cemal]] got: "Ne yasaya Iraqê û ne jî guhertinên Herêma Kurdistanê ti pênaseyek ji bo civaka LGBTQ pêşkêş nekirine."<ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/a/extremism-watch_lgbtq-members-face-threats-iraqi-kurdistan/6204379.html|title= LGBTQ Members Face Threats in Iraqi Kurdistan |publisher=Voanews.com|access-date=2022-06-15}}</ref> == Girîngiya kesen LGBT di hunera kurdî de == Di huner û şoreşa kurdî de meyla zayendî ti carî roleke girîng nelîstiye. Tevî ku civaka Kurd di vî warî de hîna pir kevneperest be jî, di van demên dawî de hunermendên ku bêyî ku xwe veşêrin li ser meyla xwe ya zayendî radiwestin, zêde bûne. Heta: ew beşek ji îmaja wan e wek hunermend û bi giştî jî wisa têne qebûlkirin. Di nav pêşengên van 50 salên dawî de şervanê berê yê Gerîlla [[Rotînda]], tevî ku wî qet li ser meyla xwe ya zayendî daxuyaniyek nedaye, gelek sirûdên kurdî nivîsandiye û bandoreke erênî li ser bi milyonan kurdên cîhanê kiriye. Projeyên muzîkî û wêjeyî yên ji bo zarokan ku çend nifş pê re mezin bûne, divê nebên ji bîr kirin (mînak: Projeya koma Gulên Mezrabotan yek ji navdartirîn û bi bandortirîn komên kurdî bo zarokan e di perwerdekirina zarokan de). Ji wê demê ve çend hunermendên wêrek hene û meyla wan a zayendî beşek ji îmaja wan e: Ew dixwazin gel bihejînin û loma bi serbilindiya xwe hin derdorên kevneperest provoke dikin. Wek mînak, dema ku [[Semyanî Perîzade]] yekem strana xwe ya "Alo" derxist, li ser wê [[Hype|hyp]]<nowiki/>eke rastbirast derket. Gotûbêjên bêdawî hatin kirin, li ser mijarên wek "Jina Kurd çi rewa ye, divê çawa be û divê çi li xwe bike". Dema ku Semyanî bi xwe axivî û ragihand ku ew [[Bîseksuelî|bîseksuel]] e, ev yek bû sedema şoreşeke zayendî di nava muzîk û hunera Kurdî de. Îro ew wek hunermendeke hemdem a ku tabû şikandiye bi giştî tê qebûlkirin û cidî tê girtin.<ref>{{cite web|url=https://www.rudaw.net/turkish/interview/20082019|title=‘Kürt Amazon’ Perizade: Benimki sadece geç kalınmış bir hikaye|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-19}}</ref> == Giriîngiya kesên LGBT di şoreşa kurd de == [[Wêne:TQILA-IRPGF_Raqqa.png|thumb|"Ev qûnek faşîstan dikujin! Serhildan û Artêşa Rizgarîxwaz a ''Queer'' (TQILA)", yek ji komên xilaskerên Reqayê ji DAIŞê."]] Di şoreşa kurd de ku bi awayekî aktîv li dijî rolên zayendî yên dualî têdikoşe û ji bo civakek xwedî mafên wekhev ji bo her kesî têdikoşe, zayend, etnîk, dîn û meyla zayendî ti carî rol nelîstiye. Lê belê di şerê li dijî terora DAIŞê de cinsiyet (jin) û meyla zayendî cara yekem bûne sereke. Çekdarên DAIŞê bawer dikin ku heger ji aliyê jinên di nav Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) de bên kuştin, wê neçin bihuştê. Bi vî awayî şervanên jin ên kurd bûne kabûs her mezin a terorîstên DAIŞê. Dû re [[TQILA]] jî pêk hat, ku tê wateya: "Serhildana ''Queer'' û Artêşa Rizgarî". Mîlîsek ji bo hemû kesên ku pabendbûna bi rolên zayendî yên klasîk û nasnameyên zayendî yên bi teng ve hatî destnîşankirin red dikin. Rêzek wêne derketin holê ku çekdarên sergirtî bi [[pankart]]ekê li ber avahiyên beton ên bombebarkirî li Reqayê nîşan didin. Di înternetê de heyecan mezin bû: Li kêleka ala keskesor û pankarteke pembe ku bi tivinga êrîşê û tabelaya anarşiyê hatibû xemilandin, şervanan pankarta ku li ser nivîsîbû, "Ev qûnekên ha faşîstan dikujin" vekirin. Di broşûra xwe ya damezrandinê de, koma TQILA ragihand ku ew beşek ji "Hêzên Gerîla yên Şoreşger ên Gel ên Navneteweyî" (IRPGF) in, wek artêşek dilxwaz a ku ji çekdarên çepgir ên radîkal ji çar aliyên cîhanê pêk tên. Hat gotten ku kom di adara 2017an de ji bo piştgirîkirina QSDê di êrîşa li ser asêgeha DAIŞê ya Reqayê de hat damezrandin. Berdevkê HSDê red kir ku girûp endamekî fermî yê hevpeymaniyê ye, lê piştgiriyeke berçav ji nav kurdan heye. Komê wêneyek belav kir ku li kêleka pankarta wê jî Heval Mahîr -fermandarê bilind ê hemû lîwayên SDF yên biyanî - bi ala keskesor nîşan dide. Piştî çend salan vîdyoyek jî hat belavkirin ku tê de Heval Mahîr behsa hevkariya bi TQILA re li Reqayê dike.<ref>{{cite web|url=https://www.sueddeutsche.de/politik/syrien-regenbogen-ueber-raqqa-1.3606025|title= Regenbogen über Raqqa|publisher=Sueddeutsche.de|access-date=2022-06-20}}</ref> == Çavkanî == <references /> [[Kategorî:LGBT]] [[Kategorî:Mafên kesên LGBT]] qtl16i9bx9r4cc4qtv0dt8l67idkaq4 1095778 1095777 2022-08-20T17:43:35Z MikaelF 935 /* Giriîngiya kesên LGBT di şoreşa kurd de */ wikitext text/x-wiki Endamên LGBT yên Kurdistanê di bin perdeya şerm, êş, kîn û tevliheviyê de jiyana xwe derbas dikin. Gelek kes matmayî dimînin dema ku pê dihesin ku civateke LGBT li vir heye lê yên din jî bi rastî bawer dikin ku "li Kurdistanê [[gey]] tune". Dîsa yên din bawer dikin ku ew nexweşiyek e ku dikare bi dermankirina bijîjkî, psîkolojîk an giyanî were dermankirin, ku bi mentiqî ne wusa ye. Fermo civakên LGBT li Kurdistanê di hemû etnîsîte, dîn û bajaran de hene û hinek ji wan perdeya bêdengî û nepenîtiyê ji holê rakirine.<ref>{{cite web|url= https://www.rudaw.net/english/kurdistan/29012019|title= LGBT community fear living openly in Kurdistan|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-15}}</ref> Her çend ew li herêmekê ku homoseksuelî qanûnî ye jî bijîn, ji wan re dijwar e ku xwe wekî hemwelatiyên xwedî heman mafan bibînin. Civaka LGBT loma bi gelemperî di civakek muhafezekar, dînî de ku tercîhkirina cinsê berevajî wekî hevjînek hîn tabû ye, di bin çavdêriya tund de tê. == Mafên kesên LGBT li hikûmeta herêma Kurdistanê == Rewşa civata [[lezbiyen]], [[gey|hevzayend]]an, [[bîseksuel]], [[transgender]] û pirsyar an ''[[queer]]'' ([[LGBTQ]]) ya hikûmeta herêma Kurdistanê carinan nîsana 2021ê bû mijar, dema ku hat ragihandin ku hêzên ewlekariya kurd li [[Silêmanî|Silêmaniyê]] çend hevzayend girtine. Hikûmetê armanckirina girûpê red kir û got ku operasyona wê bêtir ji bo tepeserkirina fuhûşê ye. Endamên civaka LGBTQ li seranserê [[Rojhilata Navîn]] cudakariya berbelav radigihînin. Di dema desthilatdariya xwe ya drav li Îraq û Sûriyê de, grûpa terorîstî ya Dewleta Îslamî vîdeo belav kirin ku tê de endamên wê zilamên hevzayend bi avêtina wan ji ser banên avahiyan dikujin. Pispor dibêjin valahiyeke qanûnî di navenda pirsgirêka civaka LGBTQ de ye. Parêzera mafên mirovan a îraqî [[Asrîn Cemal]] got: "Ne yasaya Iraqê û ne jî guhertinên Herêma Kurdistanê ti pênaseyek ji bo civaka LGBTQ pêşkêş nekirine."<ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/a/extremism-watch_lgbtq-members-face-threats-iraqi-kurdistan/6204379.html|title= LGBTQ Members Face Threats in Iraqi Kurdistan |publisher=Voanews.com|access-date=2022-06-15}}</ref> == Girîngiya kesen LGBT di hunera kurdî de == Di huner û şoreşa kurdî de meyla zayendî ti carî roleke girîng nelîstiye. Tevî ku civaka Kurd di vî warî de hîna pir kevneperest be jî, di van demên dawî de hunermendên ku bêyî ku xwe veşêrin li ser meyla xwe ya zayendî radiwestin, zêde bûne. Heta: ew beşek ji îmaja wan e wek hunermend û bi giştî jî wisa têne qebûlkirin. Di nav pêşengên van 50 salên dawî de şervanê berê yê Gerîlla [[Rotînda]], tevî ku wî qet li ser meyla xwe ya zayendî daxuyaniyek nedaye, gelek sirûdên kurdî nivîsandiye û bandoreke erênî li ser bi milyonan kurdên cîhanê kiriye. Projeyên muzîkî û wêjeyî yên ji bo zarokan ku çend nifş pê re mezin bûne, divê nebên ji bîr kirin (mînak: Projeya koma Gulên Mezrabotan yek ji navdartirîn û bi bandortirîn komên kurdî bo zarokan e di perwerdekirina zarokan de). Ji wê demê ve çend hunermendên wêrek hene û meyla wan a zayendî beşek ji îmaja wan e: Ew dixwazin gel bihejînin û loma bi serbilindiya xwe hin derdorên kevneperest provoke dikin. Wek mînak, dema ku [[Semyanî Perîzade]] yekem strana xwe ya "Alo" derxist, li ser wê [[Hype|hyp]]<nowiki/>eke rastbirast derket. Gotûbêjên bêdawî hatin kirin, li ser mijarên wek "Jina Kurd çi rewa ye, divê çawa be û divê çi li xwe bike". Dema ku Semyanî bi xwe axivî û ragihand ku ew [[Bîseksuelî|bîseksuel]] e, ev yek bû sedema şoreşeke zayendî di nava muzîk û hunera Kurdî de. Îro ew wek hunermendeke hemdem a ku tabû şikandiye bi giştî tê qebûlkirin û cidî tê girtin.<ref>{{cite web|url=https://www.rudaw.net/turkish/interview/20082019|title=‘Kürt Amazon’ Perizade: Benimki sadece geç kalınmış bir hikaye|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-19}}</ref> == Giriîngiya kesên LGBT di şoreşa kurd de == [[Wêne:TQILA-IRPGF_Raqqa.png|thumb|"Ev qûnekên ha faşîstan dikujin! Serhildan û Artêşa Rizgarîxwaz a ''Queer'' (TQILA)", yek ji komên xilaskerên Reqayê ji DAIŞê."]] Di şoreşa kurd de ku bi awayekî aktîv li dijî rolên zayendî yên dualî têdikoşe û ji bo civakek xwedî mafên wekhev ji bo her kesî têdikoşe, zayend, etnîk, dîn û meyla zayendî ti carî rol nelîstiye. Lê belê di şerê li dijî terora DAIŞê de cinsiyet (jin) û meyla zayendî cara yekem bûne sereke. Çekdarên DAIŞê bawer dikin ku heger ji aliyê jinên di nav Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) de bên kuştin, wê neçin bihuştê. Bi vî awayî şervanên jin ên kurd bûne kabûs her mezin a terorîstên DAIŞê. Dû re [[TQILA]] jî pêk hat, ku tê wateya: "Serhildana ''Queer'' û Artêşa Rizgarî". Mîlîsek ji bo hemû kesên ku pabendbûna bi rolên zayendî yên klasîk û nasnameyên zayendî yên bi teng ve hatî destnîşankirin red dikin. Rêzek wêne derketin holê ku çekdarên sergirtî bi [[pankart]]ekê li ber avahiyên beton ên bombebarkirî li Reqayê nîşan didin. Di înternetê de heyecan mezin bû: Li kêleka ala keskesor û pankarteke pembe ku bi tivinga êrîşê û tabelaya anarşiyê hatibû xemilandin, şervanan pankarta ku li ser nivîsîbû, "Ev qûnekên ha faşîstan dikujin" vekirin. Di broşûra xwe ya damezrandinê de, koma TQILA ragihand ku ew beşek ji "Hêzên Gerîla yên Şoreşger ên Gel ên Navneteweyî" (IRPGF) in, wek artêşek dilxwaz a ku ji çekdarên çepgir ên radîkal ji çar aliyên cîhanê pêk tên. Hat gotten ku kom di adara 2017an de ji bo piştgirîkirina QSDê di êrîşa li ser asêgeha DAIŞê ya Reqayê de hat damezrandin. Berdevkê HSDê red kir ku girûp endamekî fermî yê hevpeymaniyê ye, lê piştgiriyeke berçav ji nav kurdan heye. Komê wêneyek belav kir ku li kêleka pankarta wê jî Heval Mahîr -fermandarê bilind ê hemû lîwayên SDF yên biyanî - bi ala keskesor nîşan dide. Piştî çend salan vîdyoyek jî hat belavkirin ku tê de Heval Mahîr behsa hevkariya bi TQILA re li Reqayê dike.<ref>{{cite web|url=https://www.sueddeutsche.de/politik/syrien-regenbogen-ueber-raqqa-1.3606025|title= Regenbogen über Raqqa|publisher=Sueddeutsche.de|access-date=2022-06-20}}</ref> == Çavkanî == <references /> [[Kategorî:LGBT]] [[Kategorî:Mafên kesên LGBT]] bpc6nns8hfa2h2ylhjxdhinmqzsge7c 1095779 1095778 2022-08-20T17:51:42Z MikaelF 935 /* Giriîngiya kesên LGBT di şoreşa kurd de */ wikitext text/x-wiki Endamên LGBT yên Kurdistanê di bin perdeya şerm, êş, kîn û tevliheviyê de jiyana xwe derbas dikin. Gelek kes matmayî dimînin dema ku pê dihesin ku civateke LGBT li vir heye lê yên din jî bi rastî bawer dikin ku "li Kurdistanê [[gey]] tune". Dîsa yên din bawer dikin ku ew nexweşiyek e ku dikare bi dermankirina bijîjkî, psîkolojîk an giyanî were dermankirin, ku bi mentiqî ne wusa ye. Fermo civakên LGBT li Kurdistanê di hemû etnîsîte, dîn û bajaran de hene û hinek ji wan perdeya bêdengî û nepenîtiyê ji holê rakirine.<ref>{{cite web|url= https://www.rudaw.net/english/kurdistan/29012019|title= LGBT community fear living openly in Kurdistan|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-15}}</ref> Her çend ew li herêmekê ku homoseksuelî qanûnî ye jî bijîn, ji wan re dijwar e ku xwe wekî hemwelatiyên xwedî heman mafan bibînin. Civaka LGBT loma bi gelemperî di civakek muhafezekar, dînî de ku tercîhkirina cinsê berevajî wekî hevjînek hîn tabû ye, di bin çavdêriya tund de tê. == Mafên kesên LGBT li hikûmeta herêma Kurdistanê == Rewşa civata [[lezbiyen]], [[gey|hevzayend]]an, [[bîseksuel]], [[transgender]] û pirsyar an ''[[queer]]'' ([[LGBTQ]]) ya hikûmeta herêma Kurdistanê carinan nîsana 2021ê bû mijar, dema ku hat ragihandin ku hêzên ewlekariya kurd li [[Silêmanî|Silêmaniyê]] çend hevzayend girtine. Hikûmetê armanckirina girûpê red kir û got ku operasyona wê bêtir ji bo tepeserkirina fuhûşê ye. Endamên civaka LGBTQ li seranserê [[Rojhilata Navîn]] cudakariya berbelav radigihînin. Di dema desthilatdariya xwe ya drav li Îraq û Sûriyê de, grûpa terorîstî ya Dewleta Îslamî vîdeo belav kirin ku tê de endamên wê zilamên hevzayend bi avêtina wan ji ser banên avahiyan dikujin. Pispor dibêjin valahiyeke qanûnî di navenda pirsgirêka civaka LGBTQ de ye. Parêzera mafên mirovan a îraqî [[Asrîn Cemal]] got: "Ne yasaya Iraqê û ne jî guhertinên Herêma Kurdistanê ti pênaseyek ji bo civaka LGBTQ pêşkêş nekirine."<ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/a/extremism-watch_lgbtq-members-face-threats-iraqi-kurdistan/6204379.html|title= LGBTQ Members Face Threats in Iraqi Kurdistan |publisher=Voanews.com|access-date=2022-06-15}}</ref> == Girîngiya kesen LGBT di hunera kurdî de == Di huner û şoreşa kurdî de meyla zayendî ti carî roleke girîng nelîstiye. Tevî ku civaka Kurd di vî warî de hîna pir kevneperest be jî, di van demên dawî de hunermendên ku bêyî ku xwe veşêrin li ser meyla xwe ya zayendî radiwestin, zêde bûne. Heta: ew beşek ji îmaja wan e wek hunermend û bi giştî jî wisa têne qebûlkirin. Di nav pêşengên van 50 salên dawî de şervanê berê yê Gerîlla [[Rotînda]], tevî ku wî qet li ser meyla xwe ya zayendî daxuyaniyek nedaye, gelek sirûdên kurdî nivîsandiye û bandoreke erênî li ser bi milyonan kurdên cîhanê kiriye. Projeyên muzîkî û wêjeyî yên ji bo zarokan ku çend nifş pê re mezin bûne, divê nebên ji bîr kirin (mînak: Projeya koma Gulên Mezrabotan yek ji navdartirîn û bi bandortirîn komên kurdî bo zarokan e di perwerdekirina zarokan de). Ji wê demê ve çend hunermendên wêrek hene û meyla wan a zayendî beşek ji îmaja wan e: Ew dixwazin gel bihejînin û loma bi serbilindiya xwe hin derdorên kevneperest provoke dikin. Wek mînak, dema ku [[Semyanî Perîzade]] yekem strana xwe ya "Alo" derxist, li ser wê [[Hype|hyp]]<nowiki/>eke rastbirast derket. Gotûbêjên bêdawî hatin kirin, li ser mijarên wek "Jina Kurd çi rewa ye, divê çawa be û divê çi li xwe bike". Dema ku Semyanî bi xwe axivî û ragihand ku ew [[Bîseksuelî|bîseksuel]] e, ev yek bû sedema şoreşeke zayendî di nava muzîk û hunera Kurdî de. Îro ew wek hunermendeke hemdem a ku tabû şikandiye bi giştî tê qebûlkirin û cidî tê girtin.<ref>{{cite web|url=https://www.rudaw.net/turkish/interview/20082019|title=‘Kürt Amazon’ Perizade: Benimki sadece geç kalınmış bir hikaye|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-19}}</ref> == Giringiya [[kesên LGBT]] di şoreşa kurd de == [[Wêne:TQILA-IRPGF_Raqqa.png|thumb|"Ev qûnekên ha faşîstan dikujin! Serhildan û Artêşa Rizgarîxwaz a ''Queer'' (TQILA)", yek ji komên xilaskerên Reqayê ji DAIŞê."]] Di şoreşa kurd de ku bi awayekî aktîv li dijî rolên zayendî yên dualî têdikoşe û ji bo civakek xwedî mafên wekhev ji bo her kesî têdikoşe, zayend, etnîk, dîn û meyla zayendî ti carî rol nelîstiye. Lê belê di şerê li dijî terora DAIŞê de cinsiyet (jin) û meyla zayendî cara yekem bûne sereke. Çekdarên DAIŞê bawer dikin ku heger ji aliyê jinên di nav Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) de bên kuştin, wê neçin bihuştê. Bi vî awayî şervanên jin ên kurd bûne kabûs her mezin a terorîstên DAIŞê. Dû re [[TQILA]] jî pêk hat, ku tê wateya: "Serhildana ''Queer'' û Artêşa Rizgarî". Mîlîsek ji bo hemû kesên ku pabendbûna bi rolên zayendî yên klasîk û nasnameyên zayendî yên bi teng ve hatî destnîşankirin red dikin. Rêzek wêne derketin holê ku çekdarên sergirtî bi [[pankart]]ekê li ber avahiyên beton ên bombebarkirî li Reqayê nîşan didin. Di înternetê de heyecan mezin bû: Li kêleka ala keskesor û pankarteke pembe ku bi tivinga êrîşê û tabelaya anarşiyê hatibû xemilandin, şervanan pankarta ku li ser nivîsîbû, "Ev qûnekên ha faşîstan dikujin" vekirin. Di broşûra xwe ya damezrandinê de, koma TQILA ragihand ku ew beşek ji "Hêzên Gerîla yên Şoreşger ên Gel ên Navneteweyî" (IRPGF) in, wek artêşek dilxwaz a ku ji çekdarên çepgir ên radîkal ji çar aliyên cîhanê pêk tên. Hat gotten ku kom di adara 2017an de ji bo piştgirîkirina QSDê di êrîşa li ser asêgeha DAIŞê ya Reqayê de hat damezrandin. Berdevkê HSDê red kir ku girûp endamekî fermî yê hevpeymaniyê ye, lê piştgiriyeke berçav ji nav kurdan heye. Komê wêneyek belav kir ku li kêleka pankarta wê jî Heval Mahîr -fermandarê bilind ê hemû lîwayên SDF yên biyanî - bi ala keskesor nîşan dide. Piştî çend salan vîdyoyek jî hat belavkirin ku tê de Heval Mahîr behsa hevkariya bi TQILA re li Reqayê dike.<ref>{{cite web|url=https://www.sueddeutsche.de/politik/syrien-regenbogen-ueber-raqqa-1.3606025|title= Regenbogen über Raqqa|publisher=Sueddeutsche.de|access-date=2022-06-20}}</ref> == Çavkanî == <references /> [[Kategorî:LGBT]] [[Kategorî:Mafên kesên LGBT]] dqd7z2alj4ul2yyklyr53c7dr9vbnnj 1095780 1095779 2022-08-20T17:54:24Z MikaelF 935 /* Giringiya kesên LGBT di şoreşa kurd de */ wikitext text/x-wiki Endamên LGBT yên Kurdistanê di bin perdeya şerm, êş, kîn û tevliheviyê de jiyana xwe derbas dikin. Gelek kes matmayî dimînin dema ku pê dihesin ku civateke LGBT li vir heye lê yên din jî bi rastî bawer dikin ku "li Kurdistanê [[gey]] tune". Dîsa yên din bawer dikin ku ew nexweşiyek e ku dikare bi dermankirina bijîjkî, psîkolojîk an giyanî were dermankirin, ku bi mentiqî ne wusa ye. Fermo civakên LGBT li Kurdistanê di hemû etnîsîte, dîn û bajaran de hene û hinek ji wan perdeya bêdengî û nepenîtiyê ji holê rakirine.<ref>{{cite web|url= https://www.rudaw.net/english/kurdistan/29012019|title= LGBT community fear living openly in Kurdistan|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-15}}</ref> Her çend ew li herêmekê ku homoseksuelî qanûnî ye jî bijîn, ji wan re dijwar e ku xwe wekî hemwelatiyên xwedî heman mafan bibînin. Civaka LGBT loma bi gelemperî di civakek muhafezekar, dînî de ku tercîhkirina cinsê berevajî wekî hevjînek hîn tabû ye, di bin çavdêriya tund de tê. == Mafên kesên LGBT li hikûmeta herêma Kurdistanê == Rewşa civata [[lezbiyen]], [[gey|hevzayend]]an, [[bîseksuel]], [[transgender]] û pirsyar an ''[[queer]]'' ([[LGBTQ]]) ya hikûmeta herêma Kurdistanê carinan nîsana 2021ê bû mijar, dema ku hat ragihandin ku hêzên ewlekariya kurd li [[Silêmanî|Silêmaniyê]] çend hevzayend girtine. Hikûmetê armanckirina girûpê red kir û got ku operasyona wê bêtir ji bo tepeserkirina fuhûşê ye. Endamên civaka LGBTQ li seranserê [[Rojhilata Navîn]] cudakariya berbelav radigihînin. Di dema desthilatdariya xwe ya drav li Îraq û Sûriyê de, grûpa terorîstî ya Dewleta Îslamî vîdeo belav kirin ku tê de endamên wê zilamên hevzayend bi avêtina wan ji ser banên avahiyan dikujin. Pispor dibêjin valahiyeke qanûnî di navenda pirsgirêka civaka LGBTQ de ye. Parêzera mafên mirovan a îraqî [[Asrîn Cemal]] got: "Ne yasaya Iraqê û ne jî guhertinên Herêma Kurdistanê ti pênaseyek ji bo civaka LGBTQ pêşkêş nekirine."<ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/a/extremism-watch_lgbtq-members-face-threats-iraqi-kurdistan/6204379.html|title= LGBTQ Members Face Threats in Iraqi Kurdistan |publisher=Voanews.com|access-date=2022-06-15}}</ref> == Girîngiya kesen LGBT di hunera kurdî de == Di huner û şoreşa kurdî de meyla zayendî ti carî roleke girîng nelîstiye. Tevî ku civaka Kurd di vî warî de hîna pir kevneperest be jî, di van demên dawî de hunermendên ku bêyî ku xwe veşêrin li ser meyla xwe ya zayendî radiwestin, zêde bûne. Heta: ew beşek ji îmaja wan e wek hunermend û bi giştî jî wisa têne qebûlkirin. Di nav pêşengên van 50 salên dawî de şervanê berê yê Gerîlla [[Rotînda]], tevî ku wî qet li ser meyla xwe ya zayendî daxuyaniyek nedaye, gelek sirûdên kurdî nivîsandiye û bandoreke erênî li ser bi milyonan kurdên cîhanê kiriye. Projeyên muzîkî û wêjeyî yên ji bo zarokan ku çend nifş pê re mezin bûne, divê nebên ji bîr kirin (mînak: Projeya koma Gulên Mezrabotan yek ji navdartirîn û bi bandortirîn komên kurdî bo zarokan e di perwerdekirina zarokan de). Ji wê demê ve çend hunermendên wêrek hene û meyla wan a zayendî beşek ji îmaja wan e: Ew dixwazin gel bihejînin û loma bi serbilindiya xwe hin derdorên kevneperest provoke dikin. Wek mînak, dema ku [[Semyanî Perîzade]] yekem strana xwe ya "Alo" derxist, li ser wê [[Hype|hyp]]<nowiki/>eke rastbirast derket. Gotûbêjên bêdawî hatin kirin, li ser mijarên wek "Jina Kurd çi rewa ye, divê çawa be û divê çi li xwe bike". Dema ku Semyanî bi xwe axivî û ragihand ku ew [[Bîseksuelî|bîseksuel]] e, ev yek bû sedema şoreşeke zayendî di nava muzîk û hunera Kurdî de. Îro ew wek hunermendeke hemdem a ku tabû şikandiye bi giştî tê qebûlkirin û cidî tê girtin.<ref>{{cite web|url=https://www.rudaw.net/turkish/interview/20082019|title=‘Kürt Amazon’ Perizade: Benimki sadece geç kalınmış bir hikaye|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-19}}</ref> == Giringiya [[kesên LGBT]] di şoreşa kurd de == [[Wêne:TQILA-IRPGF_Raqqa.png|thumb|"Ev qûnekên ha faşîstan dikujin! Serhildan û Artêşa Rizgarîxwaz a ''Queer'' (TQILA)", yek ji komên xilaskerên Reqayê ji DAIŞê."]] Di şoreşa kurd de ku bi awayekî aktîv li dijî rolên zayendî yên dualî têdikoşe û ji bo civakek xwedî mafên wekhev ji bo her kesî têdikoşe, zayend, etnîk, dîn û meyla zayendî ti carî rol nelîstiye. Lê belê di şerê li dijî terora DAIŞê de cinsiyet (jin) û meyla zayendî cara yekem bûne sereke. Çekdarên DAIŞê bawer dikin ku heger ji aliyê jinên di nav Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) de bên kuştin, wê neçin bihuştê. Bi vî awayî şervanên jin ên kurd bûne kabûs her mezin a terorîstên DAIŞê. Dû re [[TQILA]] jî pêk hat, ku tê wateya: "Serhildana ''Queer'' û Artêşa Rizgarî". Mîlîsek ji bo hemû kesên ku pabendbûna bi rolên zayendî yên klasîk û nasnameyên zayendî yên bi teng ve hatî destnîşankirin red dikin. Rêzek wêne derketin holê ku çekdarên sergirtî bi [[pankart]]ekê li ber avahiyên beton ên bombebarkirî li Reqayê nîşan didin. Di înternetê de heyecan mezin bû: Li kêleka ala keskesor û pankarteke pembe ku bi tivinga êrîşê û tabelaya anarşiyê hatibû xemilandin, şervanan pankarta ku li ser nivîsîbû, "Ev qûnekên ha faşîstan dikujin" vekirin. Di broşûra xwe ya damezrandinê de, koma TQILA ragihand ku ew beşek ji Hêzên Gerîla yên Şoreşger ên Gel ên Navneteweyî (IRPGF) in, wek artêşek dilxwaz a ku ji çekdarên çepgir ên radîkal ji çar aliyên cîhanê pêk tên. Hat gotten ku kom di adara 2017an de ji bo piştgirîkirina QSDê di êrîşa li ser asêgeha DAIŞê ya Reqayê de hat damezrandin. Berdevkê HSDê red kir ku girûp endamekî fermî yê hevpeymaniyê ye, lê piştgiriyeke berçav ji nav kurdan heye. Komê wêneyek belav kir ku li kêleka pankarta wê jî Heval Mahîr -fermandarê bilind ê hemû lîwayên SDF yên biyanî - bi ala keskesor nîşan dide. Piştî çend salan vîdyoyek jî hat belavkirin ku tê de Heval Mahîr behsa hevkariya bi TQILA re li Reqayê dike.<ref>{{cite web|url=https://www.sueddeutsche.de/politik/syrien-regenbogen-ueber-raqqa-1.3606025|title= Regenbogen über Raqqa|publisher=Sueddeutsche.de|access-date=2022-06-20}}</ref> == Çavkanî == <references /> [[Kategorî:LGBT]] [[Kategorî:Mafên kesên LGBT]] mf9kzg40giuic3uzpwvacdeulnpy95w 1095781 1095780 2022-08-20T17:55:52Z MikaelF 935 /* Giringiya kesên LGBT di şoreşa kurd de */ wikitext text/x-wiki Endamên LGBT yên Kurdistanê di bin perdeya şerm, êş, kîn û tevliheviyê de jiyana xwe derbas dikin. Gelek kes matmayî dimînin dema ku pê dihesin ku civateke LGBT li vir heye lê yên din jî bi rastî bawer dikin ku "li Kurdistanê [[gey]] tune". Dîsa yên din bawer dikin ku ew nexweşiyek e ku dikare bi dermankirina bijîjkî, psîkolojîk an giyanî were dermankirin, ku bi mentiqî ne wusa ye. Fermo civakên LGBT li Kurdistanê di hemû etnîsîte, dîn û bajaran de hene û hinek ji wan perdeya bêdengî û nepenîtiyê ji holê rakirine.<ref>{{cite web|url= https://www.rudaw.net/english/kurdistan/29012019|title= LGBT community fear living openly in Kurdistan|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-15}}</ref> Her çend ew li herêmekê ku homoseksuelî qanûnî ye jî bijîn, ji wan re dijwar e ku xwe wekî hemwelatiyên xwedî heman mafan bibînin. Civaka LGBT loma bi gelemperî di civakek muhafezekar, dînî de ku tercîhkirina cinsê berevajî wekî hevjînek hîn tabû ye, di bin çavdêriya tund de tê. == Mafên kesên LGBT li hikûmeta herêma Kurdistanê == Rewşa civata [[lezbiyen]], [[gey|hevzayend]]an, [[bîseksuel]], [[transgender]] û pirsyar an ''[[queer]]'' ([[LGBTQ]]) ya hikûmeta herêma Kurdistanê carinan nîsana 2021ê bû mijar, dema ku hat ragihandin ku hêzên ewlekariya kurd li [[Silêmanî|Silêmaniyê]] çend hevzayend girtine. Hikûmetê armanckirina girûpê red kir û got ku operasyona wê bêtir ji bo tepeserkirina fuhûşê ye. Endamên civaka LGBTQ li seranserê [[Rojhilata Navîn]] cudakariya berbelav radigihînin. Di dema desthilatdariya xwe ya drav li Îraq û Sûriyê de, grûpa terorîstî ya Dewleta Îslamî vîdeo belav kirin ku tê de endamên wê zilamên hevzayend bi avêtina wan ji ser banên avahiyan dikujin. Pispor dibêjin valahiyeke qanûnî di navenda pirsgirêka civaka LGBTQ de ye. Parêzera mafên mirovan a îraqî [[Asrîn Cemal]] got: "Ne yasaya Iraqê û ne jî guhertinên Herêma Kurdistanê ti pênaseyek ji bo civaka LGBTQ pêşkêş nekirine."<ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/a/extremism-watch_lgbtq-members-face-threats-iraqi-kurdistan/6204379.html|title= LGBTQ Members Face Threats in Iraqi Kurdistan |publisher=Voanews.com|access-date=2022-06-15}}</ref> == Girîngiya kesen LGBT di hunera kurdî de == Di huner û şoreşa kurdî de meyla zayendî ti carî roleke girîng nelîstiye. Tevî ku civaka Kurd di vî warî de hîna pir kevneperest be jî, di van demên dawî de hunermendên ku bêyî ku xwe veşêrin li ser meyla xwe ya zayendî radiwestin, zêde bûne. Heta: ew beşek ji îmaja wan e wek hunermend û bi giştî jî wisa têne qebûlkirin. Di nav pêşengên van 50 salên dawî de şervanê berê yê Gerîlla [[Rotînda]], tevî ku wî qet li ser meyla xwe ya zayendî daxuyaniyek nedaye, gelek sirûdên kurdî nivîsandiye û bandoreke erênî li ser bi milyonan kurdên cîhanê kiriye. Projeyên muzîkî û wêjeyî yên ji bo zarokan ku çend nifş pê re mezin bûne, divê nebên ji bîr kirin (mînak: Projeya koma Gulên Mezrabotan yek ji navdartirîn û bi bandortirîn komên kurdî bo zarokan e di perwerdekirina zarokan de). Ji wê demê ve çend hunermendên wêrek hene û meyla wan a zayendî beşek ji îmaja wan e: Ew dixwazin gel bihejînin û loma bi serbilindiya xwe hin derdorên kevneperest provoke dikin. Wek mînak, dema ku [[Semyanî Perîzade]] yekem strana xwe ya "Alo" derxist, li ser wê [[Hype|hyp]]<nowiki/>eke rastbirast derket. Gotûbêjên bêdawî hatin kirin, li ser mijarên wek "Jina Kurd çi rewa ye, divê çawa be û divê çi li xwe bike". Dema ku Semyanî bi xwe axivî û ragihand ku ew [[Bîseksuelî|bîseksuel]] e, ev yek bû sedema şoreşeke zayendî di nava muzîk û hunera Kurdî de. Îro ew wek hunermendeke hemdem a ku tabû şikandiye bi giştî tê qebûlkirin û cidî tê girtin.<ref>{{cite web|url=https://www.rudaw.net/turkish/interview/20082019|title=‘Kürt Amazon’ Perizade: Benimki sadece geç kalınmış bir hikaye|publisher=Rudaw.net|access-date=2022-06-19}}</ref> == Giringiya [[kesên LGBT]] di şoreşa kurd de == [[Wêne:TQILA-IRPGF_Raqqa.png|thumb|"Ev qûnekên ha faşîstan dikujin! Serhildan û Artêşa Rizgarîxwaz a ''Queer'' (TQILA)", yek ji komên xilaskerên Reqayê ji DAIŞê.]] Di şoreşa kurd de ku bi awayekî aktîv li dijî rolên zayendî yên dualî têdikoşe û ji bo civakek xwedî mafên wekhev ji bo her kesî têdikoşe, zayend, etnîk, dîn û meyla zayendî ti carî rol nelîstiye. Lê belê di şerê li dijî terora DAIŞê de cinsiyet (jin) û meyla zayendî cara yekem bûne sereke. Çekdarên DAIŞê bawer dikin ku heger ji aliyê jinên di nav Hêzên Sûriyeya Demokratîk (HSD) de bên kuştin, wê neçin bihuştê. Bi vî awayî şervanên jin ên kurd bûne kabûs her mezin a terorîstên DAIŞê. Dû re [[TQILA]] jî pêk hat, ku tê wateya: "Serhildana ''Queer'' û Artêşa Rizgarî". Mîlîsek ji bo hemû kesên ku pabendbûna bi rolên zayendî yên klasîk û nasnameyên zayendî yên bi teng ve hatî destnîşankirin red dikin. Rêzek wêne derketin holê ku çekdarên sergirtî bi [[pankart]]ekê li ber avahiyên beton ên bombebarkirî li Reqayê nîşan didin. Di înternetê de heyecan mezin bû: Li kêleka ala keskesor û pankarteke pembe ku bi tivinga êrîşê û tabelaya anarşiyê hatibû xemilandin, şervanan pankarta ku li ser nivîsîbû, "Ev qûnekên ha faşîstan dikujin" vekirin. Di broşûra xwe ya damezrandinê de, koma TQILA ragihand ku ew beşek ji Hêzên Gerîla yên Şoreşger ên Gel ên Navneteweyî (IRPGF) in, wek artêşek dilxwaz a ku ji çekdarên çepgir ên radîkal ji çar aliyên cîhanê pêk tên. Hat gotten ku kom di adara 2017an de ji bo piştgirîkirina QSDê di êrîşa li ser asêgeha DAIŞê ya Reqayê de hat damezrandin. Berdevkê HSDê red kir ku girûp endamekî fermî yê hevpeymaniyê ye, lê piştgiriyeke berçav ji nav kurdan heye. Komê wêneyek belav kir ku li kêleka pankarta wê jî Heval Mahîr -fermandarê bilind ê hemû lîwayên SDF yên biyanî - bi ala keskesor nîşan dide. Piştî çend salan vîdyoyek jî hat belavkirin ku tê de Heval Mahîr behsa hevkariya bi TQILA re li Reqayê dike.<ref>{{cite web|url=https://www.sueddeutsche.de/politik/syrien-regenbogen-ueber-raqqa-1.3606025|title= Regenbogen über Raqqa|publisher=Sueddeutsche.de|access-date=2022-06-20}}</ref> == Çavkanî == <references /> [[Kategorî:LGBT]] [[Kategorî:Mafên kesên LGBT]] gihjl6a4vr6gqp0189kkc9n9kprwfys 0 129209 1095764 2022-08-20T13:38:18Z Tiro24 52214 Bi rêya wergerandina rûpela "[[:en:Special:Redirect/revision/1100555262|Samsung Galaxy S8]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mobile phone|name=Samsung Galaxy S8<br />Samsung Galaxy S8+<br />Samsung Galaxy S8 Active|codename=Project Dream<br />Cruiser (Galaxy S8 Active)|logo=Samsung Galaxy S8 logo.svg|logosize=250px|image=Samsung_Galaxy_S8_and_S8_Plus.png|imagesize=250px|alt=Samsung Galaxy S8 and S8+|caption=Samsung Galaxy S8 (left) and the S8+ (right)|brand=[[Samsung Galaxy]]|manufacturer=[[Samsung Electronics]]|slogan=''Unbox Your Phone''|series=[[Samsung Galaxy S series|Galaxy S]]|modelnumber={{plainlist| * SM-G950x (S8) * SM-G955x (S8+) * SM-G892A (S8 Active AT&T) * (last letter varies by carrier and international models) }}|released={{Start date and age|2017|04|21|df=yes}}|available={{Collapsible list|framestyle=border:none; padding:0; |title=21 April 2017 |{{flag|South Korea}} |{{flag|Canada}} |{{flag|United States}} |{{flag|Taiwan}} }} {{Collapsible list|framestyle=border:none; padding:0; |title=28 April 2017 |{{flag|Australia}} |{{flag|Ireland}} |{{flag|Russia}} |{{flag|United Kingdom}} }} {{Collapsible list|framestyle=border:none; padding:0; |title=29 April 2017 |{{flag|Singapore}} }} {{Collapsible list|framestyle=border:none; padding:0; |title=5 May 2017 |{{flag|Malaysia}} |{{flag|India}} |{{flag|Pakistan}} |{{flag|Philippines}} |{{flag|New Zealand}} |{{flag|Thailand}} |{{flag|Indonesia}} }} {{Collapsible list|framestyle=border:none; padding:0; |title=12 May 2017 |{{flag|Brazil}} }} {{Collapsible list|framestyle=border:none; padding:0; |title=18 May 2017 |{{flag|China}} }} {{Collapsible list|framestyle=border:none; padding:0; |title=25 May 2017 |{{flag|Hong Kong}} }} {{Collapsible list|framestyle=border:none; padding:0; |title=8 June 2017 |{{flag|Japan}} |{{flag|South Africa}} | {{flag|Nigeria}} }}|unitssold=41.067 million<ref>{{cite web|url= https://bgr.com/2018/04/25/galaxy-s9-sales-are-better-than-the-galaxy-s8-but-thats-not-saying-much/|title=Galaxy S9 sales are better than the Galaxy S8, but that's not saying much|date=April 25, 2018|website=bgr.com|access-date=January 8, 2020}}</ref>|predecessor=[[Samsung Galaxy S7|Samsung Galaxy S7/S7 Edge]]|successor=[[Samsung Galaxy S9|Samsung Galaxy S9/S9+]]|related=[[Samsung Galaxy Note 8]]<br />[[Samsung Galaxy A8/A8+ (2018)]]|type=[[Smartphone]] (S8 and S8+)|form=[[Slate phone|Slate]]|size='''S8:'''<br />{{convert|148.9 x 68.1 x 8.0|mm|in|abbr=on}}<br>'''S8+:'''<br />{{convert|159.5 x 73.4 x 8.1|mm|in|abbr=on}}|weight={{plainlist| * '''S8:''' {{convert|155|g|oz|abbr=on}} * '''S8+:''' {{convert|173|g|oz|abbr=on}} }}|os={{ubl | '''Original''': [[Android (operating system)|Android]] [[Android Nougat|7.0 "Nougat"]] with [[Samsung Experience]] 8.1 | '''Current ''': [[Android Pie|Android 9.0 "Pie"]] with [[One UI]] Version 1.0 (without Treble)<ref>{{Cite web|url=https://android.gadgethacks.com/news/galaxy-note-8-galaxy-s8-dont-support-project-treble-oreo-0181767/|title=Galaxy Note 8 & Galaxy S8 Don't Support Project Treble on Oreo|website=Gadget Hacks}}</ref><ref name=AndroidPieUpdate/> | '''Unofficial alternative''': [[Android 11]], [[Android 12]] }}|soc={{plainlist| * '''Global:''' [[Exynos]] 8895 * '''USA/Canada/China/HK/Japan:''' [[Qualcomm Snapdragon]] 835 }}|cpu={{plainlist| * '''Exynos:''' Octa-core (4×{{val|2.3|u=GHz}} M2 Mongoose & 4×{{val|1.7|u=GHz}}) Cortex-A53 (GTS) * '''Snapdragon:''' Octa-core (4×{{val|2.45|u=GHz}} Kryo & 4×{{val|1.9|u=GHz}} Kryo) }}|networks=*[[2G]] *[[3G]] *[[LTE (telecommunication)|LTE]]|gpu={{plainlist| * '''Exynos:''' [[Mali (GPU)|Mali-G71 MP20]] * '''Snapdragon:''' [[Adreno]] 540 }}|memory=4 or {{val|6|ul=Gigabyte{{!}}GB}} [[Mobile DDR#LPDDR4X|LPDDR4X]] [[Random Access Memory|RAM]]|storage=64 {{val||u=GB}} [[Universal Flash Storage|UFS]] 2.1 / UFS 2.0 in some devices|memory_card=[[microSDXC]], expandable up to {{val|256|u=GB}}|battery=Non-removable {{plainlist| * '''S8:''' {{val|3000|u=mAh}} * '''S8+:''' {{val|3500|u=mAh}} * '''S8 Active:''' {{val|4000|u=mAh}} }} - all 15 Watts|input='''Sensors:'''<br /> {{plainlist| * [[Accelerometer]] * [[Barometer]] * [[Fingerprint scanner]] * [[Iris recognition|Iris scanner]] * [[Magnetometer]] * [[Gyroscope]] * [[Hall sensor]] * [[Proximity sensor]] }} {{plainlist| | Compatible Networks = [[2G]], [[3G]], [[4G]], [[4G LTE]] }} '''Other:'''<br /> {{plainlist| * Physical sound volume keys * [[Bixby (voice assistant)|Bixby]] key }}|display={{ubl |2960×1440 [[1440p]] Super AMOLED capacitive touchscreen display, HDR10 |'''S8:''' {{convert|5.8|in|mm|abbr=on}}, {{val|225|u=ppcm}} (572 [[pixels per inch|ppi]]) |'''S8+:''' {{convert|6.2|in|mm|abbr=on}}, {{val|208|u=ppcm}} ({{val|529|u=ppi}}) }}|ext_display=<!-- Description of the secondary or external display, if applicable -->|rear_camera={{val|12|ul=Megapixel{{!}}MP}} ({{val|1.4|ul=um}}), [[f-number|f/]]1.7, [[Image stabilization#Optical image stabilization|OIS]], [[4K resolution|4K]] at {{val|30|u=fps}}, 1440p at 30fps, [[1080p]] at {{val|60|u=fps}}, [[720p]] at {{val|30|u=fps}}, slow motion 720p at {{val|240|u=fps}}|front_camera={{val|8|ul=Megapixel{{!}}MP}}, autofocus, 1440p/1080p/720p video recording at 30fps|sound=Sound and audio features e.g. speaker(s), audio jack, vibration motor, etc.|connectivity=Physical and wireless e.g. USB type-C, [[Bluetooth]] 5.0 (LE up to 2Mbit/s), 802.11 a/b/g/n/ac (2.4/5GHz) WiFi, NFC, location ([[Global Positioning System|GPS]], [[Galileo (satellite navigation)|Galileo]], [[GLONASS]], [[BeiDou Navigation Satellite System|BeiDou]])|sar=<!-- Specific absorption rate in W/kg -->|hac=<!-- Hearing aid compatibility -->|website={{URL|http://www.samsung.com/global/galaxy/galaxy-s8/}}|references=<ref>{{cite web |first=Chris |last=Smith |title=The Galaxy S8 may be a huge hit, but Samsung is already working on the next big thing |url=http://bgr.com/2017/05/24/galaxy-s9-release-date-far-development/ |website=[[Boy Genius Report|BGR]] |publisher=[[Penske Media Corporation]] |date=24 May 2017 |access-date=18 July 2017}}</ref><ref>{{cite web |first=Sean |last=Buckley |title=Samsung's 'unbox your phone' event gave us a phone that's still a box |url=https://www.engadget.com/2017/03/29/samsung-gs8-unbox-your-phone-event-hyperbole/ |website=[[Engadget]] |publisher=[[AOL]] |date=29 March 2017 |access-date=19 July 2017}}</ref><ref name="Specifications">{{cite web |title=Samsung Galaxy S8 Specifications |url=http://www.samsung.com/global/galaxy/galaxy-s8/specs/ |publisher=[[Samsung]] |access-date=30 March 2017}}</ref><ref>{{cite web |first=Chris |last=Smith |title=Galaxy S8 and Galaxy S8+: The full specs |url=http://bgr.com/2017/03/29/galaxy-s8-plus-specs-official/ |website=[[Boy Genius Report|BGR]] |publisher=[[Penske Media Corporation]] |date=29 March 2017 |access-date=5 December 2017}}</ref><ref>{{cite web |title=Samsung Exynos 8895 Octa |url=https://www.notebookcheck.net/Samsung-Exynos-8895-Octa-SoC-Benchmarks-and-Specs.210830.0.html |website=NotebookCheck |access-date=5 December 2017}}</ref><ref>{{cite web |title=Qualcomm Snapdragon 835 (8998) |url=https://www.notebookcheck.net/Qualcomm-Snapdragon-835-SoC-Benchmarks-and-Specs.207842.0.html |website=NotebookCheck |access-date=5 December 2017}}</ref><ref>{{cite web |first=Luis |last=D. |title=Lots of Snapdragon 835 Galaxy S8 units apparently have UFS 2.0 instead of newer UFS 2.1 memory. Should you care? |url=http://www.phonearena.com/news/Lots-of-Snapdragon-835-Galaxy-S8-units-apparently-have-UFS-2.0-instead-of-newer-UFS-2.1-memory.-Should-you-care_id93828 |website=PhoneArena |date=8 May 2017 |access-date=13 May 2017}}</ref><ref>{{cite web |first=Mark|last=G|title=Specifications - Samsung Galaxy S8 and S8+|url=https://www.samsung.com/global/galaxy/galaxy-s8/specs/|website=Samsung|access-date=2 April 2019}}</ref>|logoalt=}} '''Samsung Galaxy S8''' û '''Samsung Galaxy S8+''' smartfon aê [[Android|Android-ê]] e, ku ji hêla Samsung Electronics ve wekî nifşa heştemîn a rêzikên Samsung Galaxy S hatbûye çêkirin . S8 û S8+ di 29-ê Adara 2017-an de hatin eşkere kirin. '''Samsung Galaxy S8 Active''' di 8-ê Tebaxa 2017-an de hate ragihandin. == Çavkanî == t4j7xlikz83o4iskr0pinogj3tquw27 0 129210 1095765 2022-08-20T14:04:06Z Tiro24 52214 Bi rêya wergerandina rûpela "[[:en:Special:Redirect/revision/1103971857|Samsung Galaxy S7]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mobile phone|name=Samsung Galaxy S7<br />Samsung Galaxy S7 Edge<br /> Samsung Galaxy S7 Active|codename=Project Lucky (herolte, hero2lte)<br /> Poseidon (S7 Active)<ref>{{cite web|url=https://www.gsmarena.com/new_info_on_the_the_samsung_galaxy_s7_active__code_name_poseidon_suggested-news-17430.php |title=New info on the {{sic|the|nolink=y|reason=error in source}} Samsung Galaxy S7 active - code name Poseidon suggested - GSMArena.com news |publisher=Gsmarena.com |access-date=2018-09-06}}</ref>|logo=Samsung_Galaxy_S7_logo.svg|logosize=250px|image=Samsung Galaxy S7 and S7 Edge.png|imagesize=250px|caption=Samsung Galaxy S7 in White (left) and S7 Edge in Gold|brand=[[Samsung Galaxy]]|manufacturer=[[Samsung Electronics]]|slogan={{plainlist| * ''Beyond Barriers'' * ''Rethink What A Phone Can Do'' * ''More Than A Phone'' (Indonesia) }}|series=[[Samsung Galaxy S series|Galaxy S]]|modelnumber={{plainlist| * SM-G930 (Samsung Galaxy S7) * SM-G935 (Samsung Galaxy S7 Edge) * SM-G891A (Samsung Galaxy S7 Active) * (Last letter varies by carrier and international models) }}|networks={{unbulleted list|[[2G]] [[GSM|GSM/GPRS/EDGE]] – 850, 900, 1800, 1900&nbsp;MHz |[[2G]] [[CDMA2000|CDMA 1xRTT]] – 800, 850, 1900&nbsp;MHz |[[3G]] [[TD-SCDMA]] – 1900, 2000&nbsp;MHz |[[3G]] [[UMTS]]/[[HSDPA]]/[[HSUPA]]/[[HSPA+]] – 850, 900, [[Advanced Wireless Services|AWS]] (1700), 1900, 2000, 2100&nbsp;MHz |[[4G]] [[LTE (telecommunication)|LTE]] – Bands 1–5, 7–8, 12–13, 17–20, 25–26, 28–30, 38–41}}|released={{Start date and age|2016|3|11}} (S7, S7 Edge) <br /> {{Start date and age|2016|6|10}} (S7 Active)<ref name="thedroidguy1">{{cite web|url=https://thedroidguy.com/2016/06/samsung-galaxy-s7-active-now-official-launching-exclusively-via-att-june-10-1060387 |title=Samsung Galaxy S7 Active now official; launching exclusively via AT&T on June 10 |publisher=Thedroidguy.com |date=2016-06-06 |access-date=2018-09-06}}</ref>|available=|unitssold=According to a report from Strategy Analytics, the combined sales of the two smartphones reached 55 million units at the end of the first quarter of 2017. In the first three months of the year, the tech giant sold 7.2 million units of last year’s flagships.|unitsshipped=|predecessor=[[Samsung Galaxy S6|Samsung Galaxy S6/Samsung Galaxy S6 Edge/Samsung Galaxy S6 Edge+]], [[Samsung Galaxy S6 Active]]|successor=[[Samsung Galaxy S8|Samsung Galaxy S8/Samsung Galaxy S8+/Samsung Galaxy S8 Active]]|related=[[Samsung Galaxy Note 7|Samsung Galaxy Note 7/Samsung Galaxy Note Fan Edition]] <br /> [[Samsung Galaxy A3 (2017)]], [[Samsung Galaxy A5 (2017)]], [[Samsung Galaxy A7 (2017)]]|type=[[Smartphone]] (S7 and S7 Active) [[Phablet]] (S7 Edge)|form=Slate|size={{plainlist| * '''S7:'''<br />{{convert|142.4|mm|in|abbr=on}}&nbsp;H<br />{{convert|69.6|mm|in|abbr=on}}&nbsp;W<br />{{convert|7.9|mm|in|abbr=on}}&nbsp;D * '''S7 Edge:'''<br />{{convert|150.9|mm|in|abbr=on}}&nbsp;H<br />{{convert|72.6|mm|in|abbr=on}}&nbsp;W<br />{{convert|7.7|mm|in|abbr=on}}&nbsp;D * '''S7 Active:'''<br />{{convert|148.8|mm|in|abbr=on}}&nbsp;H<br />{{convert|74.9|mm|in|abbr=on}}&nbsp;W<br />{{convert|9.9|mm|in|abbr=on}}&nbsp;D }}|weight={{plainlist| * '''S7:''' {{convert|152|g|oz|abbr=on}} * '''S7 Edge:''' {{convert|157|g|oz|abbr=on}} * '''S7 Active:''' {{convert|184.8|g|oz|abbr=on}} }}|os={{ubl | '''Original:''' [[Android (operating system)|Android]] 5.1.1 [[Android Lollipop|"Lollipop"]] (with Touchwiz 5.1.1) | '''First major update:''' [[Android (operating system)|Android]] 6.0 [[Android Marshmallow|"Marshmallow"]] with [[Samsung Experience]] 7.0 | '''Current:''' [[Android (operating system)|Android]] [[Android Oreo|8.0 "Oreo"]] with [[Samsung Experience]] 9.0 | '''Unofficial alternative:''' [[Android 10]] }}|soc={{plainlist| * '''Global:''' Samsung [[Exynos 8890]] * '''USA and China:''' [[Qualcomm]] [[Snapdragon 820]] }}|cpu={{plainlist| * '''Exynos:''' Octa-core (4x2.3 GHz Mongoose & 4x1.6 GHz Cortex-A53) * '''Snapdragon:''' Quad-core (2x2.15 GHz Kryo & 2x1.6 GHz Kryo) }}|gpu={{plainlist| * '''Exynos:''' [[Mali (GPU)|Mali-T880 MP12]] * '''Snapdragon:''' [[Adreno]] 530 }}|memory=4&nbsp;[[Gigabyte|GB]] [[LPDDR4]] [[Random Access Memory|RAM]]|storage=32, 64 or 128&nbsp;GB [[Universal Flash Storage|UFS]] 2.0|memory_card=[[microSDXC]], expandable up to 256&nbsp;GB|battery=All non-removable; all 15 Watts: {{plainlist| * '''S7:''' 3,000 mAh, 3.85 V * '''S7 Edge:''' 3,600 mAh * '''S7 Active:''' 4,000 mAh }}|input=<!-- Data inputs: keypad or touch screen, push buttons, microphone, accelerometer, gyroscope, GPS, etc. -->|display={{ubl |'''S7:''' {{convert|5.1|in|mm|abbr=on}} 227&nbsp;ppcm (577&nbsp;ppi) |'''S7 Edge:''' {{convert|5.5|in|mm|abbr=on}} 210&nbsp;ppcm (534&nbsp;ppi) |'''S7 Active:''' {{convert|5.1|in|mm|abbr=on}} 227&nbsp;ppcm (576&nbsp;ppi) |[[Super AMOLED|Quad HD Super AMOLED]] 2560×1440 pixel resolution (16:9 [[Display aspect ratio|aspect ratio]]) }}|ext_display=|rear_camera=Samsung ISOCELL S5K2L1 or [[Sony]] [[Exmor RS]] IMX260<ref>{{cite web|url=http://www.gsmarena.com/samsung_galaxy_s7_camera_sensors_compared_sony_vs_samsung-news-17183.php|title=Samsung Galaxy S7 camera sensors compared: Sony vs. Samsung|access-date=28 July 2016}}</ref> 12&nbsp;[[Megapixel|MP]] (4032×3024), 1.4&nbsp;µm pixel size, f/1.7 [[f-number|aperture]],<ref>{{cite web|url=http://www.phonearena.com/news/See-the-Samsung-Galaxy-S7-camera-and-its-blazing-fast-autofocus-in-action_id78875|title=See the Samsung Galaxy S7 camera and its blazing fast autofocus in action |work=PhoneArena| access-date=28 July 2016}}</ref><ref name="IMX378-XDA" /> 2160p(4K) at 30fps(limited to 10m since [[Android 7]] update), 1440p(QHD) at 30fps, 1080p at 30/60fps, 720p at 30/60fps, [[slowmotion#realtime|real-time slow motion video]] recording at 720p@240fps<ref name=HSC>{{Cite web|url=http://www.hispeedcams.com/galaxy-s7-brings-240fps-at-720p-but-skips-fhd/|title=Galaxy S7 brings 240fps at 720p but Skips FHD!|date=1 March 2016|website=Hi Speed Cameras}}</ref>|front_camera=Samsung S5K4E6 5 MP (2592×1464), f/1.7 aperture, 1440p/1080p/720p video recording <ref>{{cite web|last1=Ho|first1=Joshua|title=The Samsung Galaxy S7 and S7 edge Review: Part 2|url=http://www.anandtech.com/show/10196/the-samsung-galaxy-s7-and-s7-edge-review-part-2/4|website=AnandTech|access-date=10 November 2016}}</ref>|sound=<!-- Sound and audio features e.g. speaker(s), audio jack, vibration motor, etc. -->|connectivity=[[Wi-Fi]] 802.11a/b/g/n/ac (2.4 & 5GHz), [[Bluetooth]] 4, [[4G]]/[[LTE (telecommunication)|LTE]]<!-- Physical and wireless e.g. Micro USB, Bluetooth 2.1, 802.11b/g/n WiFi, etc. -->|other=<!-- Other key capabilities and specifications not noted above (e.g. WiFi hotspot, Gorilla glass display, etc.) -->|sar=<!-- Specific absorption rate in W/kg -->|hac=<!-- Hearing aid compatibility -->|website={{url|http://www.samsung.com/global/galaxy/galaxy-s7/}}|references=<!-- List infobox references here -->|discontinued={{End date and age|2019|3|11}}}} '''Samsung Galaxy S7''', '''Samsung Galaxy S7 Edge''' û '''Samsung Galaxy S7 Active''' smartfonên [[Android]] -ê ne, ku ji hêla Samsung Electronics ve dihatin çêkirin, û firotin. Rêzeya S7 wekî cihgira Galaxy S6, S6 Edge, S6 Edge+ û S6 Active bû ku yên ku di 2015-an de hatî çêkirin. <ref name="ars-s7unveil">{{Cite web|url=https://arstechnica.com/gadgets/2016/02/samsung-galaxy-s7-and-s7-edge-curvier-faster-micro-sd-expansion-available-march-11/|title=Samsung Galaxy S7 and S7 Edge: Curvier, faster, micro SD expansion—available March 11|date=2016-02-21|website=Ars Technica|access-date=21 February 2016}}</ref> <ref name="verge-s7unveil">{{Cite web|url=https://www.theverge.com/2016/2/21/11077956/samsung-galaxy-s7-edge-smartphone-announced-specs-mwc-2016|title=Samsung's Galaxy S7 and S7 Edge bring refinement to a proven design|date=2016-02-21|website=The Verge|access-date=21 February 2016}}</ref> . == Specifications == === Hardware === [[Wêne:Samsung_Galaxy_S7_Gold_bottom.jpg|girêdan=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Samsung_Galaxy_S7_Gold_bottom.jpg/220px-Samsung_Galaxy_S7_Gold_bottom.jpg|çep|thumb| Zêrîn Galaxy S7 jacka guhê, porta micro USB 2.0, mîkrofon û grila axaftvan nîşan dide]] == Çavkanî == ajkqn24ajhf9ff8zuga9u9r31wj3eje 0 129211 1095766 2022-08-20T14:09:24Z Tiro24 52214 Bi rêya wergerandina rûpela "[[:en:Special:Redirect/revision/1104706368|Samsung Galaxy S6]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki   '''Samsung Galaxy S6''' rêzek têlefonên [[Android]] -ê ye ku ji hêla Samsung Electronics ve hatî çêkirin, berdan û firotin. Serkeftina Samsung Galaxy S5, S6 ne wekî modelek yekane hate berçavkirin, lê di şûna wê de di du guhertoyên ku bi hev re hatine eşkere kirin û firotin - '''Galaxy S6''' û '''Galaxy S6 Edge''' - bi ya paşîn re di serî de bi hebûna dîmenderek ku li kêlekên pêvekirî hatî cûda cûda kirin. amûrê. S6 û S6 Edge di 1ê Adar, 2015-an de, di dema bûyera çapameniyê ya Samsung Unpacked de li MWC Barcelona, hatin eşkere kirin, û di 10ê Avrêl, 2015-an de serbest hatin berdan, ku di rêzikên Galaxy S de qursek dijber-kêrhatî û modayê destnîşan dike. Kkxkd kskdiend soodjdjd isidje diiejd dodjrifbwo dofndۆف. دئد د9ر س is did didj dodksibs dkod eidknd dosje dodkjeiendjiw osidj9ejeir osorieidj9e soirir == Çavkanî == e3fceq6cmox9m67rvvw6gmil8tnqrf6 1095767 1095766 2022-08-20T14:09:59Z Tiro24 52214 wikitext text/x-wiki   '''Samsung Galaxy S6''' rêzek têlefonên [[Android]] -ê ye ku ji hêla Samsung Electronics ve hatî çêkirin, berdan û firotin. Serkeftina Samsung Galaxy S5, S6 ne wekî modelek yekane hate berçavkirin, lê di şûna wê de di du guhertoyên ku bi hev re hatine eşkere kirin û firotin - '''Galaxy S6''' û '''Galaxy S6 Edge''' - bi ya paşîn re di serî de bi hebûna dîmenderek ku li kêlekên pêvekirî hatî cûda cûda kirin. amûrê. S6 û S6 Edge di 1ê Adar, 2015-an de, di dema bûyera çapameniyê ya Samsung Unpacked de li MWC Barcelona, hatin eşkere kirin, û di 10ê Avrêl, 2015-an de serbest hatin berdan, ku di rêzikên Galaxy S de qursek dijber-kêrhatî û modayê destnîşan dike. == Çavkanî == bh7ryg4q8b6c90vhn80sn2s2g8ho4u3 3 129212 1095768 2022-08-20T15:00:18Z Penaber49 39672 /* Navê bikarhêner a argo */ beşeke nû wikitext text/x-wiki == Navê bikarhêner a argo == Silav bikarhêner, navê ku te ji xwe re diyar kiriye navekî argo ye. Divê bikarhênerên Wîkîpediyaya kurdî di her warê rasteqîn bin. [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 15:00, 20 tebax 2022 (UTC) r2tu6hjk3jarw43pexlkq7s7dvl0xcu 0 129213 1095770 2022-08-20T16:31:10Z Muhammedturan65 52220 Rûpel bi "{{Infobox writer |şanenav = Muhammed Turan.jpg | name = Muhammed Turan | image_size = 215 | alt = | caption = Muhammed Turan | pseudonym = | birth_name = | birth_date = {{birth date|1997|12|20}} | birth_place = [[Van]],[[Turkey]] | resting_place = | occupation = Yazar, şair | language = | nationality = [[Turkic]] | ethnicity = | citizenship = | education = | alma_mater = Anadolu Un..." hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Infobox writer |şanenav = Muhammed Turan.jpg | name = Muhammed Turan | image_size = 215 | alt = | caption = Muhammed Turan | pseudonym = | birth_name = | birth_date = {{birth date|1997|12|20}} | birth_place = [[Van]],[[Turkey]] | resting_place = | occupation = Yazar, şair | language = | nationality = [[Turkic]] | ethnicity = | citizenship = | education = | alma_mater = [[Anadolu University]] | period = | genre = | subject = | movement = | notableworks = | spouse = | partner = | children = | relatives = | influences = | influenced = | awards = | signature = | signature_alt = | website = | portaldisp = }} [https://g.co/kgs/xgMwwg Muhammed Turan] (December 20, 1997, [[Van]]) Turkish poet and book author. == Books == '''Poem''' * Şiir/ce Düşler * Acının Ötesinde '''Story''' * Eylül Yalnızlığı ==References== {{Commonscat}} {{wikiquote}} Muhammed Turan [https://1000kitap.com/yazar/muhammed-turan hayatı] * [https://g.co/kgs/Vq4WCz Şiirce Düşler] * [https://g.co/kgs/jkNRp8 Acının Ötesinde] * [https://g.co/kgs/xrFs9v Eylül Yalnızlığı] f6hlf1sk0aan37zdw6kshubqoi12h3f 1095771 1095770 2022-08-20T16:34:23Z Muhammedturan65 52220 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer |şanenav = Muhammed Turan.jpg | name = Muhammed Turan | image_size = 215 | alt = | caption = Muhammed Turan | pseudonym = | birth_name = | birth_date = {{birth date|1997|12|20}} | birth_place = [[Van]],[[Turkey]] | resting_place = | occupation = Yazar, şair | language = | nationality = [[Turkic]] | ethnicity = | citizenship = | education = | alma_mater = [[Anadolu University]] | period = | genre = | subject = | movement = | notableworks = | spouse = | partner = | children = | relatives = | influences = | influenced = | awards = | signature = | signature_alt = | website = | portaldisp = }} [https://g.co/kgs/xgMwwg Muhammed Turan] (December 20, 1997, [[Van]]) Turkish poet and book author. == Books == '''Poem''' * Şiir/ce Düşler * Acının Ötesinde '''Story''' * Eylül Yalnızlığı ==References== Muhammed Turan [https://1000kitap.com/yazar/muhammed-turan hayatı] * [https://g.co/kgs/Vq4WCz Şiirce Düşler] * [https://g.co/kgs/jkNRp8 Acının Ötesinde] * [https://g.co/kgs/xrFs9v Eylül Yalnızlığı] ar6mpgsyu5aml7304y2oz4pj958r3wi 1095772 1095771 2022-08-20T17:11:58Z Penaber49 39672 wikitext text/x-wiki {{Jêbirin|Kesên ne ensîklopedîk, ne bi zimanê kurdî ye.}} {{Infobox writer |şanenav = Muhammed Turan.jpg | name = Muhammed Turan | image_size = 215 | alt = | caption = Muhammed Turan | pseudonym = | birth_name = | birth_date = {{birth date|1997|12|20}} | birth_place = [[Van]],[[Turkey]] | resting_place = | occupation = Yazar, şair | language = | nationality = [[Turkic]] | ethnicity = | citizenship = | education = | alma_mater = [[Anadolu University]] | period = | genre = | subject = | movement = | notableworks = | spouse = | partner = | children = | relatives = | influences = | influenced = | awards = | signature = | signature_alt = | website = | portaldisp = }} [https://g.co/kgs/xgMwwg Muhammed Turan] (December 20, 1997, [[Van]]) Turkish poet and book author. == Books == '''Poem''' * Şiir/ce Düşler * Acının Ötesinde '''Story''' * Eylül Yalnızlığı ==References== Muhammed Turan [https://1000kitap.com/yazar/muhammed-turan hayatı] * [https://g.co/kgs/Vq4WCz Şiirce Düşler] * [https://g.co/kgs/jkNRp8 Acının Ötesinde] * [https://g.co/kgs/xrFs9v Eylül Yalnızlığı] 7jouugog18r293mbbxtedpfirnfzi79 0 129214 1095800 2022-08-21T01:53:26Z Tiro24 52214 Bi rêya wergerandina rûpela "[[:en:Special:Redirect/revision/1104742391|Samsung Galaxy S]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mobile phone|name=Samsung Galaxy S|codename=Galaxphones|modelnumber=GT-i9000|logo=Samsung Galaxy S logo.svg|logosize=200px|image=Samsung Galaxy S White.png|imagesize=160px|manufacturer=[[Samsung Electronics]]|slogan=Turn on Smart Life|unitssold=24 Million (as of 14 January 2013)<ref>{{cite web |url=http://www.zdnet.com/samsung-galaxy-s-smartphones-sales-hit-100m-7000009761/ |title=Samsung Galaxy S smartphones sales hit 100M |website=[[ZDNet]] |access-date=14 January 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117023826/http://www.zdnet.com/samsung-galaxy-s-smartphones-sales-hit-100m-7000009761/ |archive-date=2013-01-17 |url-status=live }}</ref>|released={{start date and age|2010|6|4|df=yes}}|display={{convert|4.0|in|mm|abbr=on}} [[Super AMOLED]] with RGBG-Matrix (Pentile)<br />480x800 [[pixel|px]] [[Wide VGA|WVGA]] (233&nbsp;[[Pixel density|ppi]])|rear_camera=5 [[Megapixel|MP]] with auto focus; [[720p]] HD video (12&nbsp;Mb/s); [[auto-focus]]; self-shot, action, panorama, smile shot; face detection; anti-shake; add me|front_camera=VGA camera (some models)|sound=[[SoundAlive]], 16&nbsp;kHz 64kbit/s mono in HD video recording|ext_screen=TV out via headphone jack and mDNIe via WiFi (HD)|os='''Original:''' [[Android (operating system)|Android]] [[Android Eclair|2.1 "Eclair"]] with [[TouchWiz]] UI 3.0/4.0<br />'''Current:''' [[Android (operating system)|Android]] [[Android Gingerbread|2.3 "Gingerbread"]] with [[TouchWiz]] UI 3.0/4.0<br />'''Unofficial:''' [[Android (operating system)|Android]] [[Android Nougat|7.1 "Nougat"]] via [[LineageOS]] 14.1 （Unofficial）|soc=Samsung [[Exynos]] 3 (Previously known as Hummingbird)|cpu=1.0 GHz [[ARM Cortex A8]]|gpu=[[PowerVR]] SGX 540|memory=512MB RAM|storage=8 GB / 16 GB|memory_card=[[Secure Digital|microSDHC]] (up to 32&nbsp;GB)|input=[[Multi-touch]] [[capacitive touchscreen]] display, [[low-key lighting|Ambient light]] sensor, microphone, 3-axis [[Magnetometer]] (Compass), [[Assisted GPS|aGPS]], 3-axis [[accelerometer]], stereo FM radio with RDS and [[Swype]], physical QWERTY keyboard (on Sprint version only)|networks=[[Dual band]] [[CDMA2000]]/[[Evolution-Data Optimized#TIA-856 Rev. A|EV-DO Rev. A]] 800 and 1,900&nbsp;MHz;<br /> WiMAX 2.5 to 2.7&nbsp;GHz; <br />802.16e [[2.5G]] ([[GSM]]/[[GPRS]]/[[EDGE]]): 850, 900, 1,700, 1,800, 1,900, and 2,100&nbsp;MHz;<br />[[3G]] ([[HSDPA]] 7.2&nbsp;Mbit/s, [[HSUPA]] 5.76&nbsp;Mbit/s): 900, 1,900, and 2,100&nbsp;MHz;<br />[[TD-SCDMA]] (China Mobile Only)|connectivity=3.5&nbsp;mm [[TRS connector|TRRS]]; Wi-Fi [[802.11n|802.11b/g/n]]; [[DLNA]]; [[Bluetooth]]&nbsp;3.0; micro-USB 2.0; FM radio with [[Radio Data System|RDS]] with recording|sar=Head: 0.325 W/kg 1 g<br />Body: 0.422 W/kg 1 g<br />Hotspot: -<ref>https://apps.fcc.gov/oetcf/eas/reports/ViewExhibitReport.cfm?mode=Exhibits&RequestTimeout=500&calledFromFrame=N&application_id=302725&fcc_id=%27A3LGTI9000%27 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140102200016/https://apps.fcc.gov/oetcf/eas/reports/ViewExhibitReport.cfm?mode=Exhibits&RequestTimeout=500&calledFromFrame=N&application_id=302725&fcc_id='A3LGTI9000' |date=2014-01-02 }}, ID=1263518</ref>|battery=Removable Li-Ion 1,500 mAh Battery|size={{convert|122.4|mm|in|abbr=on}}&nbsp;H<br />{{convert|64.2|mm|in|abbr=on}}&nbsp;W<br />{{convert|9.9|–|14|mm|in|abbr=on}}&nbsp;D|weight=119 g (4.20 oz)|type=[[Smartphone]]|form=[[Mobile phone form factors#Slate|Slate]] (most versions) <br />[[Mobile phone form factors#Slider|Slider]] (Sprint version)|series=[[Samsung Galaxy]]|successor=[[Samsung Galaxy S II]]|related=[[Samsung Galaxy Player]]<br />[[Samsung Nexus S]]|other=TV out, integrated messaging ''Social Hub'', [[Google Play]], [[Samsung Apps|GALAXY Apps]], [[A-GPS]], Augmented reality with Layar Reality Browser, video messaging, Exchange ActiveSync (offline and no SIM Mode), voice command, RSS reader, Widgets, Smart security<ref>{{cite web | title=Samsung Unpacked | publisher=[[Samsung Electronics]] | date=18 April 2010 | url=http://www.samsungunpacked.com/ | access-date=2010-04-18 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20100213073600/http://www.samsungunpacked.com/ | archive-date=13 February 2010 }}</ref>|discontinued=6 March 2012; 10 years ago}} '''Samsung Galaxy S''' smartphone -ya [[Android]] -ê ya ku ji hêla Samsung Electronics ve hatî çêkirin ; ew yekem smartphone ya series Samsung Galaxy S bû.. <ref>{{Cite web|url=http://readwrite.com/2012/04/26/a-brief-history-of-the-samsung-galaxy|title=A Brief History of the (Samsung) Galaxy|archive-url=https://web.archive.org/web/20150314231135/http://readwrite.com/2012/04/26/a-brief-history-of-the-samsung-galaxy|archive-date=2015-03-14|url-status=dead|access-date=2013-06-04}}</ref> Di Adara 2010'an de ji çapemeniyê re hat rûnîşakirin û di Hezîrana 2010'an de ji bo firotanê derket. Ji ber kêmbûna dîmenderên Super AMOLED, Samsung-ê cîgirê cîhaza bi navê S scLCD an SL derxist û hilberîna modela orjînal I9000 rawestand. 6xj12oqq7ijba4twgf20jfkouhibosz 1095801 1095800 2022-08-21T01:54:14Z Tiro24 52214 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mobile phone|name=Samsung Galaxy S|codename=Galaxphones|modelnumber=GT-i9000|logo=Samsung Galaxy S logo.svg|logosize=200px|image=Samsung Galaxy S White.png|imagesize=160px|manufacturer=[[Samsung Electronics]]|slogan=Turn on Smart Life|unitssold=24 Million (as of 14 January 2013)<ref>{{cite web |url=http://www.zdnet.com/samsung-galaxy-s-smartphones-sales-hit-100m-7000009761/ |title=Samsung Galaxy S smartphones sales hit 100M |website=[[ZDNet]] |access-date=14 January 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117023826/http://www.zdnet.com/samsung-galaxy-s-smartphones-sales-hit-100m-7000009761/ |archive-date=2013-01-17 |url-status=live }}</ref>|released={{start date and age|2010|6|4|df=yes}}|display={{convert|4.0|in|mm|abbr=on}} [[Super AMOLED]] with RGBG-Matrix (Pentile)<br />480x800 [[pixel|px]] [[Wide VGA|WVGA]] (233&nbsp;[[Pixel density|ppi]])|rear_camera=5 [[Megapixel|MP]] with auto focus; [[720p]] HD video (12&nbsp;Mb/s); [[auto-focus]]; self-shot, action, panorama, smile shot; face detection; anti-shake; add me|front_camera=VGA camera (some models)|sound=[[SoundAlive]], 16&nbsp;kHz 64kbit/s mono in HD video recording|ext_screen=TV out via headphone jack and mDNIe via WiFi (HD)|os='''Original:''' [[Android (operating system)|Android]] [[Android Eclair|2.1 "Eclair"]] with [[TouchWiz]] UI 3.0/4.0<br />'''Current:''' [[Android (operating system)|Android]] [[Android Gingerbread|2.3 "Gingerbread"]] with [[TouchWiz]] UI 3.0/4.0<br />'''Unofficial:''' [[Android (operating system)|Android]] [[Android Nougat|7.1 "Nougat"]] via [[LineageOS]] 14.1 （Unofficial）|soc=Samsung [[Exynos]] 3 (Previously known as Hummingbird)|cpu=1.0 GHz [[ARM Cortex A8]]|gpu=[[PowerVR]] SGX 540|memory=512MB RAM|storage=8 GB / 16 GB|memory_card=[[Secure Digital|microSDHC]] (up to 32&nbsp;GB)|input=[[Multi-touch]] [[capacitive touchscreen]] display, [[low-key lighting|Ambient light]] sensor, microphone, 3-axis [[Magnetometer]] (Compass), [[Assisted GPS|aGPS]], 3-axis [[accelerometer]], stereo FM radio with RDS and [[Swype]], physical QWERTY keyboard (on Sprint version only)|networks=[[Dual band]] [[CDMA2000]]/[[Evolution-Data Optimized#TIA-856 Rev. A|EV-DO Rev. A]] 800 and 1,900&nbsp;MHz;<br /> WiMAX 2.5 to 2.7&nbsp;GHz; <br />802.16e [[2.5G]] ([[GSM]]/[[GPRS]]/[[EDGE]]): 850, 900, 1,700, 1,800, 1,900, and 2,100&nbsp;MHz;<br />[[3G]] ([[HSDPA]] 7.2&nbsp;Mbit/s, [[HSUPA]] 5.76&nbsp;Mbit/s): 900, 1,900, and 2,100&nbsp;MHz;<br />[[TD-SCDMA]] (China Mobile Only)|connectivity=3.5&nbsp;mm [[TRS connector|TRRS]]; Wi-Fi [[802.11n|802.11b/g/n]]; [[DLNA]]; [[Bluetooth]]&nbsp;3.0; micro-USB 2.0; FM radio with [[Radio Data System|RDS]] with recording|sar=Head: 0.325 W/kg 1 g<br />Body: 0.422 W/kg 1 g<br />Hotspot: -<ref>https://apps.fcc.gov/oetcf/eas/reports/ViewExhibitReport.cfm?mode=Exhibits&RequestTimeout=500&calledFromFrame=N&application_id=302725&fcc_id=%27A3LGTI9000%27 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140102200016/https://apps.fcc.gov/oetcf/eas/reports/ViewExhibitReport.cfm?mode=Exhibits&RequestTimeout=500&calledFromFrame=N&application_id=302725&fcc_id='A3LGTI9000' |date=2014-01-02 }}, ID=1263518</ref>|battery=Removable Li-Ion 1,500 mAh Battery|size={{convert|122.4|mm|in|abbr=on}}&nbsp;H<br />{{convert|64.2|mm|in|abbr=on}}&nbsp;W<br />{{convert|9.9|–|14|mm|in|abbr=on}}&nbsp;D|weight=119 g (4.20 oz)|type=[[Smartphone]]|form=[[Mobile phone form factors#Slate|Slate]] (most versions) <br />[[Mobile phone form factors#Slider|Slider]] (Sprint version)|series=[[Samsung Galaxy]]|successor=[[Samsung Galaxy S II]]|related=[[Samsung Galaxy Player]]<br />[[Samsung Nexus S]]|other=TV out, integrated messaging ''Social Hub'', [[Google Play]], [[Samsung Apps|GALAXY Apps]], [[A-GPS]], Augmented reality with Layar Reality Browser, video messaging, Exchange ActiveSync (offline and no SIM Mode), voice command, RSS reader, Widgets, Smart security<ref>{{cite web | title=Samsung Unpacked | publisher=[[Samsung Electronics]] | date=18 April 2010 | url=http://www.samsungunpacked.com/ | access-date=2010-04-18 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20100213073600/http://www.samsungunpacked.com/ | archive-date=13 February 2010 }}</ref>|discontinued=6 March 2012; 10 years ago}} '''Samsung Galaxy S''' smartphone -ya [[Android]] -ê ya ku ji hêla Samsung Electronics ve hatî çêkirin ; ew yekem smartphone ya series Samsung Galaxy S bû.. <ref>{{Cite web|url=http://readwrite.com/2012/04/26/a-brief-history-of-the-samsung-galaxy|title=A Brief History of the (Samsung) Galaxy|archive-url=https://web.archive.org/web/20150314231135/http://readwrite.com/2012/04/26/a-brief-history-of-the-samsung-galaxy|archive-date=2015-03-14|url-status=dead|access-date=2013-06-04}}</ref> Di Adara 2010'an de ji çapemeniyê re hat rûnîşakirin û di Hezîrana 2010'an de ji bo firotanê derket. Ji ber kêmbûna dîmenderên Super AMOLED, Samsung-ê cîgirê cîhaza bi navê S scLCD an SL derxist û hilberîna modela orjînal I9000 rawestand. == çavkanî == menqd1c44kbf1ixgtnff98a6ti95308 0 129215 1095802 2022-08-21T02:00:03Z Tiro24 52214 Bi rêya wergerandina rûpela "[[:en:Special:Redirect/revision/1105585811|Samsung Galaxy S II]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki   '''Samsung Galaxy S II''' smartphone -ya Android -ê ya bi ekran-çalak e, bi formata slate -ê ye ku ji hêla Samsung Electronics ve hatî çêkirin , pêşxistin û firotanê, wekî [[Android|smartphone]] duyemîn a rêzikên Samsung Galaxy S., [[Samsung Galaxy S|Samsung Galaxy S.]] S II bi Android 2.3 "Gingerbread" re kardikri.bi nûvekirinên Android 4.1.2 "Jelly Bean" hate destpêkirin. 49argel5uwlz7g6olss6h5dz87gbpg4 1095803 1095802 2022-08-21T02:00:44Z Tiro24 52214 wikitext text/x-wiki   '''Samsung Galaxy S II''' smartphone -ya Android -ê ya bi ekran-çalak e, bi formata slate -ê ye ku ji hêla Samsung Electronics ve hatî çêkirin , pêşxistin û firotanê, wekî [[Android|smartphone]] duyemîn a rêzikên Samsung Galaxy S., [[Samsung Galaxy S|Samsung Galaxy S.]] S II bi Android 2.3 "Gingerbread" re kardikri.bi nûvekirinên Android 4.1.2 "Jelly Bean" hate destpêkirin. == Çavkanî == f0z94bgwn11zakljkt4vj1n4o4h0y74 0 129216 1095804 2022-08-21T02:04:28Z Tiro24 52214 Bi rêya wergerandina rûpela "[[:en:Special:Redirect/revision/1100109796|Samsung Galaxy S III]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mobile phone|codename=i9300 for International model and d2tmo, d2spr, d2usc, d2att, d2vzw, and other carrier initial names for carrier models|name=Samsung Galaxy S&nbsp;III|logo=Samsung Galaxy S III logo.svg|logosize=200px|image=Samsung Galaxy S III.png|imagesize=160px|caption=Galaxy S III in white|manufacturer=[[Samsung Electronics]]|slogan="Designed for humans, inspired by nature"<ref>{{cite web| url=http://www.samsung.com/global/galaxys3/| title=Samsung Galaxy S III| publisher=Samsung Electronics| access-date=15 June 2012| archive-date=25 December 2018| archive-url=https://web.archive.org/web/20181225145824/https://www.samsung.com/global/galaxy/| url-status=live}}</ref><ref name=SamMob/>|series=[[Samsung Galaxy S series|Galaxy S]]|form=[[Slate phone|Slate]]|available=145 countries (July 2017)<ref name=ReutersS3release/>|released={{start date and age|2012|5|29}}|status=Discontinued|display={{convert|4.8|in|mm|abbr=on}} [[HD Super AMOLED]] (720×1280) {{Collapsible list | title = | {{convert|4.8|in|mm|abbr=on}} diagonal with 16:9 [[Display aspect ratio|aspect ratio]] widescreen | [[HD Super AMOLED]] touchscreen | 720×1280&nbsp;[[pixel]]s (306&nbsp;[[pixel density|ppi]]) and RGBG-Matrix ([[PenTile]])<ref>{{cite web |url=http://www.slashgear.com/samsung-picks-pentile-for-galaxy-s-iii-03226044 |title=Samsung picks Pentile for Galaxy S III |author=Burns, Chris |date=26 April 2017 |work=[[SlashGear]] |publisher=R3 Media |access-date=4 May 2012 |archive-date=25 December 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225145831/https://www.slashgear.com/samsung-picks-pentile-for-galaxy-s-iii-03226044/ |url-status=live }}</ref> | [[Contrast ratio]]: infinite (nominal) / 3.419:1 (sunlight) | 16M colors}}<ref name="SpecsGSMA">{{cite web |url=http://www.gsmarena.com/samsung_i9300_galaxy_s_iii-4238.php |title=Samsung I9300 Galaxy S III |work=GSMArena.com |access-date=1 July 2012 |archive-date=21 June 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150621212110/http://www.gsmarena.com/samsung_i9300_galaxy_s_iii-4238.php |url-status=live }}</ref>|ext_display=|rear_camera=8 megapixels {{Collapsible list | title = | 8.0&nbsp;[[megapixel]]s [[Back-illuminated sensor|back-side illuminated sensor]] | [[LED]] flash | [[High-definition video|HD video]] ([[1080p]]) at 30&nbsp;[[frame rate|frames/s]]|[[Aperture]] f/2.6 | [[Autofocus]] | Zero [[shutter lag]] | Simultaneous HD video and image recording | Smile and [[face detection]]}}|front_camera=1.9&nbsp;megapixels<br />Zero shutter lag<br />[[High-definition video|HD video]] ([[720p]]) at 30&nbsp;frames/s<ref name="SpecsGSMA"/>|os='''Original:''' [[Android (operating system)|Android]] [[Android Ice Cream Sandwich|4.0 "Ice Cream Sandwich"]]<br />'''Current:''' Android [[Android Jelly Bean|4.3 "Jelly Bean"]],<ref name="4.3UpdateRetry">{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-25265889|title=Samsung retries botched update to Galaxy S3 smartphone|date=6 December 2013|website=[[BBC]]|publisher=BBC News|access-date=20 June 2018|archive-date=5 August 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180805075116/https://www.bbc.co.uk/news/technology-25265889|url-status=live}}</ref><br /> Android [[Android KitKat|4.4 "KitKat"]] (2 GB RAM variants and [[Samsung GT-I9305|GT-I9301I Neo]] only)<ref>{{cite web|url=http://www.gsmarena.com/korean_samsung_galaxy_s_iii_receives_android_444_kitkat-news-9725.php|title=Korean Samsung Galaxy S III receives Android 8.1KitKat|work=GSMArena.com|access-date=16 December 2014|archive-date=26 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141226101440/http://www.gsmarena.com/korean_samsung_galaxy_s_iii_receives_android_444_kitkat-news-9725.php|url-status=live}}</ref><br />'''Unofficial:''' Android [[Android 11|11 "Red Velvet Cake"]] via [[LineageOS]] 18.0 Unofficial for Samsung Galaxy S III GT-I9300 Exynos Variant<ref>{{cite web |author=Devices |url=https://forum.xda-developers.com/t/rom-unofficial-11-0-0-lineageos-18-0-alpha-20-10-2020.4179303/ |title=XDA-Developers [ROM][UNOFFICIAL][11.0.0] LineageOS 18.0 [ALPHA][20.10.2020] for Samsung Galaxy S III GT-I9300 |publisher=forum.xda-developers.com |access-date=9 December 2020 |archive-date=18 December 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201218102238/https://forum.xda-developers.com/t/rom-unofficial-11-0-0-lineageos-18-0-alpha-20-10-2020.4179303/ |url-status=live }}</ref> Android [[Android Nougat|7.1 "Nougat"]] via [[LineageOS]] 14.1 Unofficial for Samsung Galaxy S III d2 Snapdragon variants|input={{Collapsible list | title = | [[Multi-touch]] [[capacitive touchscreen]] | 3 [[push button]]s | [[Assisted GPS|aGPS]] | [[GLONASS]] | [[Barometer]] | [[Gyroscope]] | [[Accelerometer]] | [[magnetometer|Digital compass]]<ref name=SamMob/><ref name="SpecsGSMA"/>}}|soc=[[Samsung]] [[Exynos]] 4 Quad (GT-I9300)<br />[[Qualcomm Snapdragon]] S4 MSM8960 (U.S & Canada & Japan variants)<br />Qualcomm Snapdragon 400 MSM8228 (GT-I9301I Neo)|cpu=1.4&nbsp;[[Hertz|GHz]] [[Multi-core processor|quad-core]] [[ARM Cortex-A9 MPCore|Cortex-A9]] ([[Samsung GT-I9305|GT-I9300]])<br />1.3&nbsp;GHz [[Multi-core processor|dual-core]] [[Krait (CPU)|Krait]] (U.S. & Canada & Japan variants)<br />1.2&nbsp;GHz quad-core [[ARM Cortex-A7]] (GT-I9301I Neo)|gpu=Mali-400 MP4 (GT-I9300)<br />[[Adreno]] 225 (U.S. & Canada & Japan variants)<br />Adreno 305 (GT-I9301I Neo)|memory=1&nbsp;[[Gibibyte|GB]] [[Random-access memory|RAM]] (international version)<br /> 2&nbsp;GB RAM (LTE versions, selected markets)<br />1.5&nbsp;GB RAM (GT-I9301I Neo)|storage=16, 32, or 64 GB [[flash memory]]|networks=[[2G]] [[GSM]]/[[General Packet Radio Service|GPRS]]/[[Enhanced Data Rates for GSM Evolution|EDGE]]: 850, 900, 1800, 1900&nbsp;MHz<ref name=PCASpecs>{{cite web |url=http://www.pcauthority.com.au/News/299414,samsung-galaxy-s3-full-specifications-list.aspx |title=Samsung Galaxy S3: full specifications list |author=Jager, Chris |date=4 May 2012 |work=PC & Tech Authority |publisher=[[Haymarket Media Group]] |access-date=1 July 2017 |archive-date=25 December 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225145827/https://www.techradar.com/pc-and-tech-authority |url-status=live }}</ref><br /> [[3G]] [[UMTS]]/[[CDMA2000]]/[[HSPA+]]: 850, 900, 1700, 1800 (Korean Pcs LG U+), 1900, 2100&nbsp;MHz<ref name=PCASpecs/><br /> [[4G]] [[LTE (telecommunication)|LTE]]: 700, 800, 850, 1700, 1800, 1900, 2500, 2600&nbsp;MHz<br />[[TD-SCDMA]] (China Mobile Variant) and GT-i9305|battery=2,100&nbsp;[[ampere hour|mAh]], 7.98&nbsp;Wh, 3.8&nbsp;V [[Lithium-ion battery|Li-ion]]<br /> User replaceable|size={{convert|136.6|mm|in|abbr=on}} H<br />{{convert|70.6|mm|in|abbr=on}} W<br />{{convert|8.6|mm|in|abbr=on}} ({{convert|9.0|mm|in|abbr=on}} on S. Korea model) D<ref name="SpecsGSMA"/><ref name=E210S/>|weight={{convert|133|g|oz|2|abbr=on}}|type=[[Smartphone]]|unitssold=9 million orders before release; 70 million total (as of 2017)<ref name=computerworld/>|unitsshipped=|predecessor=[[Samsung Galaxy S II|Samsung Galaxy S&nbsp;II]]|successor=[[Samsung Galaxy S4]]|related=[[Samsung Galaxy Note II]]<br /> [[Samsung Galaxy S III Neo]]<br /> [[Samsung Galaxy S III Mini|Samsung Galaxy S&nbsp;III Mini]]<br />[[Samsung ATIV S]]|other={{Collapsible list | title = | [[Hotspot (Wi-Fi)|Wi-Fi hotspot]], AllShare, Damage-resistant [[Gorilla Glass]] 2<ref name=SamMob>{{cite press release |title=Samsung Introduces the GALAXY S III, the Smartphone Designed for Humans and Inspired by Nature |url=http://www.samsungmobilepress.com/2012/05/04/Samsung-Introduces-the-GALAXY-S-III,-the-Smartphone--Designed-for-Humans-and-Inspired-by-Nature |publisher=Samsung Electronics |date=3 May 2012 |access-date=6 May 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120505225026/http://www.samsungmobilepress.com/2012/05/04/Samsung-Introduces-the-GALAXY-S-III,-the-Smartphone--Designed-for-Humans-and-Inspired-by-Nature |archive-date=5 May 2012 |df=dmy-all }}</ref><ref name="SpecsGSMA"/> | '''Online services''' [[Google Play]], [[Samsung Apps|GALAXY Apps]] }}|sar=* Int'l version:<br />0.490 W/kg 1&nbsp;g (head)<br />1.02 W/kg 1&nbsp;g (body)<br />1.02 W/kg&nbsp;1&nbsp;g (hotspot)<ref>https://apps.fcc.gov/oetcf/eas/reports/ViewExhibitReport.cfm?mode=Exhibits&RequestTimeout=500&calledFromFrame=N&application_id=178099&fcc_id=%27A3LGTI9300A%27 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140102195957/https://apps.fcc.gov/oetcf/eas/reports/ViewExhibitReport.cfm?mode=Exhibits&RequestTimeout=500&calledFromFrame=N&application_id=178099&fcc_id=%27A3LGTI9300A%27 |date=2 January 2014 }}, ID=1697363</ref> * U.S. version:<br />0.55&nbsp;W/kg (head)<br />1.49&nbsp;W/kg (body)<ref name="SpecsGSMA"/>|hac=|connectivity={{Collapsible list | title = | 3.5&nbsp;mm [[TRS connector|TRRS]] | [[Bluetooth]] [[Bluetooth v4.0|4.0]] | [[DLNA]] | [[Micro USB|Micro]]-[[USB On-The-Go]] with [[Mobile High-definition Link|MHL]] link | [[Miracast]] | [[Near Field Communication|NFC]] | [[Samsung Kies]]<ref name=PCASpecs/> | [[Wi-Fi]] ([[IEEE 802.11|802.11]] [[IEEE 802.11a-1999|a]]/[[IEEE 802.11b-1999|b]]/[[IEEE 802.11g-2003|g]]/[[IEEE 802.11n-2009|n]]) | [[Wi-Fi Direct]]}}|website=|references=}} '''Samsung Galaxy S&nbsp;III''' (an '''Galaxy S3''' ) smartfonek [[Android|Android-ê]] ye ku ji hêla Samsung Electronics ve hatî çêkirin , pêşxistin û firotin . Di sala 2012-an de hate destpêkirin, bi tevahî zêdetirî 80 mîlyonan ji wan hatbûne firotin. <ref name="computerworld">{{Cite news|url=http://www.computerworld.com/article/2912156/samsung-expects-70m-galaxy-s6-and-edge-phones-to-be-sold.html|title=Samsung expects 70M Galaxy S6 and Edge phones to be sold|last=Hamblen|first=Matt|date=2015-04-20|website=[[Computerworld]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170511074816/http://www.computerworld.com/article/2912156/samsung-expects-70m-galaxy-s6-and-edge-phones-to-be-sold.html|archive-date=11 May 2017|url-status=live|access-date=2016-12-11}}</ref> Ew sêyem smartphone bû, ya di series Samsung Galaxy S de . == Çavkanî == tjdh2nepjpwj5jtahsmg0p5tv0rmt1a 0 129217 1095805 2022-08-21T02:07:07Z Tiro24 52214 Bi rêya wergerandina rûpela "[[:en:Special:Redirect/revision/1090182834|Samsung Galaxy S4]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mobile phone|32|64&nbsp;GB (8&nbsp;GB used by the system)<ref>{{cite web|last=Westaway |first=Luke |url=http://crave.cnet.co.uk/mobiles/samsung-defends-16gb-s4s-mere-8gb-of-usable-storage-50011111/ |title=Samsung defends 16GB S4's mere 8GB of usable storage |work=CNET UK |publisher=CBS Interactive |date=2014-03-27 |access-date=2014-08-07}}</ref>|name=Samsung Galaxy S4|codename=ja3gxx for Exynos variant (9500) and jfltexx for Qualcomm variant (9505)|modelnumber='''GT-I9500''' (Chipset - Exynos 5 Octa 5410 CPU - Quad-core 1.6 GHz Cortex-A15 & quad-core 1.2 GHz Cortex-A7 GPU - PowerVR SGX 544MP3)<ref name="SamMobile SHV-E300S" /><br />'''GT-I9505''' (Quad-core Snapdragon 600,China Mobile TD-SCDMA & LTE, Adreno 320)<br />'''GT-I9506''' (Quad-core Snapdragon 800, LTE-A, Adreno 330)<br />'''GT-I9515''' ''value edition'' (Quad-core Snapdragon 600, LTE, Adreno 320) '''SHV-E300K/S/L''' (Korean; Exynos 5 Octa-core, LTE)|logo=Samsung Galaxy S4 logo.svg|logosize=175px|image=Samsung Galaxy S4.svg|imagesize=145px|caption=Galaxy S4 in White|brand=|manufacturer=[[Samsung Electronics]]|slogan=''Life companion''<ref>{{cite web |url=http://www.samsung.com/global/microsite/galaxys4/ |title=Samsung Galaxy S4 - Life companion |publisher=Samsung.com |access-date=2015-05-30}}</ref>|series=[[Samsung Galaxy S series|Galaxy S]]|networks={{Collapsible list | title = | [[2.5G]] [[GSM]]/[[General Packet Radio Service|GPRS]]/[[Enhanced Data Rates for GSM Evolution|EDGE]] – 850, 900, 1800, 1900&nbsp;MHz | 2.5G [[CDMA2000|CDMA]] 1xRTT/1x-Advanced - 800, 1900&nbsp;MHz |[[3G]] [[UMTS]]/[[HSPA+]] – 850, 900, 1900, 2100&nbsp;MHz |[[3G]] [[TD-SCDMA]] - 1900 / 2000 MHz |3G CDMA [[Ev-DO]] Rev. A - 800, 1900&nbsp;MHz (select carrier models also support the [[Advanced Wireless Services|AWS]] 1700/2100&nbsp;MHz band) |[[4G]] [[LTE (telecommunication)|LTE]] Rel. 8 ([[E-UTRA#User Equipment (UE) categories|UE Cat 3]]) – 700, 800, 1700, 1800, 1900, 2600&nbsp;MHz or up to 6 different band sets (dependent on market) |[[Frequency division duplexing|FDD]] |[[Time-division duplex|TDD]] (dual mode version) |LTE-A (Cat 4) Only available on I9506 and SHV-E330}}|released={{start date and age|2013|4|27}}<ref>[http://www.techradar.com/news/phone-and-communications/mobile-phones/samsung-galaxy-s4-release-date-and-price-when-can-i-get-it-1137419 Samsung Galaxy S4 release date and price: When can I get it?]. Retrieved April 27, 2013</ref>|discontinued=<!-- {{End date|YYYY|MM|DD}} -->|status=|unitssold=40 million sold in the first 6 months|unitsshipped=|predecessor=[[Samsung Galaxy S III]]|successor=[[Samsung Galaxy S5]]|related=[[Samsung Galaxy S4 Active]]<br />[[Samsung Galaxy S4 Mini]]<br />[[Samsung Galaxy S4 Zoom]]<br />[[Samsung Galaxy Note 3]]|type=[[Phablet]]|form=[[Slate phablet|Slate]]|size={{convert|136.6|mm|in|abbr=on}} H<br />{{convert|69.8|mm|in|abbr=on}} W<br />{{convert|7.9|mm|in|abbr=on}} D|weight={{convert|130|g|oz|abbr=on}}|os='''Original:''' [[Android (operating system)|Android]] [[Android Jelly Bean|4.2.2 "Jelly Bean"]]<br />'''Current:''' [[Android (operating system)|Android]] [[Android Lollipop|5.0.1 "Lollipop"]]<br />'''Unofficial:''' [[Android 12.1|Android 12.1 "Snow Cone"]] via [[LineageOS]] 19.1 <ref>{{cite web |url=https://wiki.lineageos.org/devices/#samsung |title=LineageOS Wiki |publisher=LineageOS |access-date=27 May 2022}}</ref>|soc=[[Exynos (system on chip)|Exynos 5 Octa]] 5410 (3G & South Korea LTE Versions) <br />[[Qualcomm]] [[Snapdragon 600]] ([[LTE (telecommunication)|LTE]] & [[China Mobile]] [[TD-SCDMA]] versions)|cpu=1.6&nbsp;GHz quad-core [[Cortex-A15]] and 1.2&nbsp;GHz quad-core [[ARM Cortex-A7 MPCore|Cortex-A7]] ([[big.LITTLE]])(3G & South Korea LTE Versions)<br /> 1.9&nbsp;GHz quad-core [[Krait (CPU)|Krait]] 300 (LTE & [[China Mobile]] [[TD-SCDMA]] versions)|gpu=[[Imagination Technologies|IT]] tri-core [[PowerVR]] SGX 544 GPU(3G & South Korea LTE Versions)<br /> [[Adreno|Adreno 320]] (LTE & [[China Mobile]] [[TD-SCDMA]] versions)|memory=2 [[Gigabyte|GB]] [[Mobile DDR|LPDDR3 RAM]]|storage=16/32/64 GB|memory_card=Up to 256 GB; microSD|battery=2600&nbsp;[[ampere hour|mAh]] [[Lithium-ion battery|Li-ion]]<br />User replaceable<br />[[Qi (inductive power standard)|Qi wireless charging]] (optionally retrofittable)|input={{Collapsible list | title = | [[Accelerometer]] | [[Barometer]] | [[Gesture|Gesture sensor]] | [[GPS]] | [[GLONASS]] | [[Gyroscope]] | [[Hall effect sensor]] | [[Hygrometer]] | [[Magnetometer]] | [[Proximity sensor]] | [[RGB]] | [[Photodetector|light sensor]] | [[Thermometer]]<ref>{{cite web |url=http://androidheadlines.com/2013/04/a-closer-look-at-the-nine-sensors-inside-samsungs-galaxy-s-iv.html |title=A Closer Look at The Nine Sensors inside Samsung's Galaxy S IV |last=Dawson |first=Tom |date=10 April 2013 |work=AndroidHeadline |publisher=Android News |access-date=19 April 2013}}</ref>}}<ref name="S4innovation"/>|display={{convert|5|in|mm|abbr=on}} 1920x1080 [[Pixel|px]] (441 [[Pixel density|ppi]]) [[Super AMOLED]] <br /> ([[PenTile matrix family#PenTile RGBG|PenTile RGBG]]) <br />[[Corning Inc.|Corning]] [[Gorilla Glass]] 3|rear_camera=13 megapixels [[Exmor#List of Exmor RS sensors|Sony IMX135 (Exmor RS)]] {{Collapsible list | title = | 13&nbsp;[[megapixel]]s [[Back-illuminated sensor|back-side illuminated sensor]] | [[LED]] flash | [[High-definition video|HD video]] ([[1080p]]) at 30&nbsp;[[frame rate|frames/s]] or after Modification of Snapdragon 800 only: [[2160p]] video recording @ 30&nbsp;[[Frame rate|frames/s]] or [[1080p]] video recording @ 60&nbsp;[[Frame rate|frames/s]] | [[Autofocus]] | Zero [[shutter lag]] | Simultaneous HD video and image recording | Smile and [[face detection]] | [[Image stabilization]] | Exposure compensation | White balance presets | Digital zoom | Geo tagging | High Dynamic Range mode (HDR) | Panorama | Self-timer | Voice activation }}|front_camera=2 megapixels ([[1080p]]) [[High-definition video|HD]] Video Recording @ 30&nbsp;[[frame rate|frames/s]] Back-illuminated sensor|sound=[[Monaural|Mono]] speaker on back side with Qualcomm DAC or [[Wolfson Microelectronics]] WM5102 [[Sound chip|audio chip]]<ref>{{cite web |url=http://www.wolfsonmicro.com/media_centre/item/Multi-Year_IP_License_and_Component_Supply_Agreement_with_Samsung_establish/ |title=Multi-Year IP License and Component Supply Agreement with Samsung establishes Wolfson as a primary audio partner for GALAXY range of smartphones and tablets |date=11 April 2013 |publisher=[[Wolfson Microelectronics]] |access-date=19 April 2013}}</ref> depending on version|connectivity={{Collapsible list |title= |[[Wi-Fi]] :[[IEEE 802.11|802.11]] [[IEEE 802.11a-1999|a]]/[[IEEE 802.11b-1999|b]]/[[IEEE 802.11g-2003|g]]/[[IEEE 802.11n-2009|n]]/[[IEEE 802.11ac|ac]] (2.4/5 GHz) |[[Wi-Fi Direct]] |[[Wi-Fi hotspot]] |[[Digital Living Network Alliance|DLNA]] |[[Miracast]] |[[GPS]]/[[GLONASS]] |[[Near Field Communication|NFC]] |[[Bluetooth]] [[Bluetooth v4.0|4.0]] |[[ANT+]] |[[Consumer IR|Infrared]] |[[Visible light communication|VLC]] |[[Universal Serial Bus|USB]] 2.0 (Micro-B port, USB charging) |[[USB On-The-Go|USB OTG]] 1.3 |[[Mobile High-Definition Link|MHL]] 2.0 |[[High-Definition Multimedia Interface|HDMI]] (TV-out, via MHL A\V link) |3.5 millimetres (0.14 in) [[Phone connector (audio)|headphone jack]] }}|other={{Collapsible list | title = | [[Hotspot (Wi-Fi)|Wi-Fi hotspot]], Samsung Link, Group Play, damage-resistant [[Corning Gorilla Glass#Gorilla Glass 3.0|Gorilla Glass 3]] | '''Online services''' [[Google Play]], [[Samsung Apps]] }}|sar={{Collapsible list |title= |* GT-I9500 version:<ref name="SAR Info" /><br />US<br />0.85&nbsp;W/kg (head)<br />1.55&nbsp;W/kg (body)<br />EU<br />0.42&nbsp;W/kg (head)<br />0.54&nbsp;W/kg (body) |* GT-I9505 version:<ref name="SAR Info" /><br />US<br />0.77&nbsp;W/kg (head)<br />1.17&nbsp;W/kg (body)<br />EU<br />0.28&nbsp;W/kg (head)<br />0.40&nbsp;W/kg (body) }}|hac=|website=[http://www.samsung.com/global/microsite/galaxys4/ Website]|references=<ref name="AndroidcentralSamsungGalaxyS4specs">{{cite news |url=http://www.androidcentral.com/samsung-galaxy-s4-specs |title=Samsung Galaxy S4 specs |last=Nickinson |first=Phil |date=14 March 2013 |work=Android Central |publisher=Mobile Nations |access-date=15 March 2013}}</ref><ref name="TechradarSamsungGalaxyS4specs">{{cite news |url=http://www.techradar.com/us/reviews/phones/mobile-phones/samsung-galaxy-s4-1137602/review |title=Hands on: Samsung Galaxy S4 review |last=Beavis |first=Gareth |date=24 March 2013 |work=[[TechRadar]] |publisher=[[Future plc]] |access-date=19 April 2013}}</ref><ref>{{cite web |url=http://pdadb.net/index.php?m=specs&id=4342&view=1&c=samsung_gt-i9500_galaxy_s4_64gb_samsung_altius |title=Samsung GT-i9500 Galaxy S4 64GB (Samsung Altius) Detailed Specs |publisher=PDAdb.net |access-date=19 April 2013}}</ref>}} '''Samsung Galaxy S4''' smartfonek [[Android|Android-ê]] ye ku ji hêla Samsung Electronics ve hatî çêkirin. Û wekî smartfona çaremîn a series Samsung Galaxy S hatî hilberandin û yekem car di 14ê Adarê, 2013-an de, li Samsung Mobile Unpacked li [[New York City]] bi gelemperî hate pêşandan. == Çavkanî == am30cu68d24um6z5my5gaqx412idbdi 0 129218 1095806 2022-08-21T02:11:28Z Tiro24 52214 Bi rêya wergerandina rûpela "[[:en:Special:Redirect/revision/1101551759|Samsung Galaxy S5]]" hat çêkirin wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mobile phone|codename=klte|name=Samsung G-900x (Galaxy S5)|modelnumber=* [[Samsung Galaxy S5 Mini|SM-G800 models (Mini)]] * SM-G870A (Active) * SM-G900A (AT&T) * SM-G900F (International) * SM-G900FD ([[Dual SIM|Duos]]) * SM-G900H ([[High Speed Packet Access|HSPA]]) * SM-G900P (Sprint) * SM-G900T (T-Mobile) * SM-G901F ([[LTE-A]]) * SM-G900V (Verizon) * SM-G900W8 (Canada) * SM-G900S(SKT LTE-A) * SM-G906S(SKT Broadband LTE-A) * SM-G900K(Olleh LTE-A) * SM-G906K(Olleh Broadband LTE-A) * SM-G900L(LGU+ LTE-A) * SM-G906L(LGU+ Broadband LTE-A) * SM-G903F (Neo) * SM-G900R4 (US Cellular)|logo=Samsung Galaxy S5 logo.svg|logosize=200px|image=Samsung Galaxy S5.png|imagesize=150px|manufacturer=[[Samsung Electronics]]|slogan=''My Life powered by Samsung Galaxy S5''|series=[[Samsung Galaxy S series|Galaxy S]]|networks=([[GSM]]/[[GPRS]]/[[EDGE]]): 850, 900, 1,800 and 1,900&nbsp;MHz; <br />[[3G]] ([[HSDPA]] 42.2&nbsp;Mbit/s, [[HSUPA]] 5.76&nbsp;Mbit/s): 850, 900, 1,900 and 2,100&nbsp;MHz; <br /> [[LTE (telecommunication)|LTE]]: 800, 850, 900, 1,800, 2,100 and 2,600&nbsp;MHz<br />TD-LTE & [[TD-SCDMA]] (China Mobile Plus Network)|released={{start date and age|df=yes|2014|4|11}}|discontinued=<!-- {{End date|df=yes|YYYY|MM|DD}} -->|status=|unitssold=12 million in first three months<ref>{{cite web|url= https://www.theverge.com/2014/11/24/7273817/samsung-management-shakeup |title= Galaxy S5 sold 40 percent fewer units than Samsung predicted: WSJ |publisher= The Verge |access-date= 3 May 2016}}</ref>|unitsshipped=|predecessor=[[Samsung Galaxy S4]]|successor=[[Samsung Galaxy S6|Samsung Galaxy S6/S6 Edge/S6 Edge+]], [[Samsung Galaxy S6 Active]]|related=[[Samsung Galaxy S5 Mini]]<br />[[Samsung Galaxy Note 4]]<br />Samsung Galaxy S5 Neo<br />[[Samsung Galaxy Note Edge]]|type=[[Smartphone]]|form=[[Slate phone|Slate]]|size=142 mm (5.59 in)&nbsp;H<br />72.5 mm (2.85 in)&nbsp;W<br />8.1 mm (0.31 in)&nbsp;D|weight=145 g (5.11 oz)|os={{ubl | '''Original (SM-G900x)''': [[Android KitKat|Android 4.4.2 "KitKat"]] | '''Original (SM-G903x)''': [[Android Lollipop|Android 5.1.1 "Lollipop"]] | '''Current''': [[Android Marshmallow|Android 6.0.1 "Marshmallow"]] | '''Unofficial''': [[Android 11]] via [[LineageOS]] 18.1 }}|soc=Samsung [[Exynos#List of ARMv7 Exynos SoCs|Exynos 5 Octa 5422]]<br />'''[[LTE (telecommunication)|LTE]]:''' [[Qualcomm]] [[List of Qualcomm Snapdragon systems-on-chip#Snapdragon 800, 801 and 805 (2013/14)|Snapdragon 801]]<br />'''LTE-A:''' Qualcomm [[List of Qualcomm Snapdragon systems-on-chip#Snapdragon 800, 801 and 805 (2013/14)|Snapdragon 805]]|cpu=2.1&nbsp;GHz quad-core [[Cortex-A15]] and 1.5&nbsp;GHz quad-core [[ARM Cortex-A7 MPCore|Cortex-A7]] ([[big.LITTLE]])<br />'''LTE versions:''' 2.5&nbsp;GHz quad-core [[Krait (CPU)|Krait]] 400<br />'''LTE-A versions:''' 2.7&nbsp;GHz quad-core Krait 450|gpu=[[ARM Holdings|ARM]] [[Mali (GPU)|Mali T628MP6]] <br />'''LTE versions:''' [[Adreno|Adreno 330]]<br />'''LTE-A versions:''' [[Adreno|Adreno 420]]|memory=2 [[Gigabyte|GB]] [[Mobile DDR|LPDDR3 RAM]]<br /> 3GB LPDDR3 RAM (broadband LTE-A variants)|storage=16/32 GB|memory_card=[[microSD]] up to 128&nbsp;GB|battery=2800&nbsp;[[ampere hour|mAh]] [[Lithium-ion battery|Li-ion]]|input={{Collapsible list | title = | [[Optical Fingerprint Scanner]] | Heart rate sensor | [[Accelerometer]] | [[Gesture|Gesture sensor]] | [[Gyroscope]] | [[Proximity sensor]] | [[Compass]] | [[Barometer]] | [[Hall effect sensor]] | Magnetic sensor | RGB ambient light | Infrared (IR) LED sensor}}|display={{convert|5.1|in|mm|abbr=on}} [[1080p]] (432 [[Pixels per inch|ppi]]) [[Super AMOLED]]<br /> [[Gorilla Glass]] 3|rear_camera=Samsung S5K2P2XX ISOCELL 16 MP<ref>{{cite web |title=Samsung Galaxy S5: Camera Hardware Explained |publisher=Trusted Reviews |date=20 November 2014 |url= http://www.trustedreviews.com/samsung-galaxy-s5-review-samsung-galaxy-s5-camera-hardware-page-6 |access-date=2015-01-10}}</ref><ref>{{cite web |title= Samsung Galaxy S5 camera review |publisher= DPReview |date=9 July 2014 |url= http://connect.dpreview.com/post/6973057172/samsung-galaxy-s5-camera-review |access-date=2015-01-10}}</ref><br/> 1/2.6&nbsp;-inch 16&nbsp;[[Megapixel|MP]] (5312×2988) [[Back-illuminated sensor|BSI]] sensor<br/>ƒ/2.2 [[F-number|aperture]]<br/>31&nbsp;mm [[35 mm equivalent focal length|focal length]]<br/> 2160p at 30 fps (limited at 5 mins), 1080p at 30/60 fps, 720p at 30/60 fps, slow motion video recording at 720p at 120 fps {{Collapsible list | title = | [[LED]] flash | [[Autofocus]] | Zero [[shutter lag]] | Simultaneous HD video and image recording | Selective focus | Smile and [[face detection]] | [[Image stabilization]] | Exposure compensation | White balance presets | Digital zoom | [[HDR photography|HDR]] | Panorama | Self-timer | Voice activation }}|front_camera=2.03&nbsp;megapixels (1080p) [[High-definition video|HD]] video recording @ 30&nbsp;fps back-illuminated sensor (type: ''S5K8B1YX03'').<ref name=wccf-isocell />|sound=|connectivity={{Collapsible list |title= |[[Wi-Fi]]: [[IEEE 802.11|802.11]] [[IEEE 802.11a-1999|a]]/[[IEEE 802.11b-1999|b]]/[[IEEE 802.11g-2003|g]]/[[IEEE 802.11n-2009|n]]/[[IEEE 802.11ac|ac]] (2.4/5 GHz) |[[Wi-Fi Direct]] |[[Wi-Fi hotspot]] |[[Digital Living Network Alliance|DLNA]] |[[GPS]]/[[GLONASS]] |[[Near Field Communication|NFC]] |Bluetooth 4.0 BLE|| |[[Infrared blaster|IR blaster]] |[[Universal Serial Bus|USB 3.0]] (Micro-B port, USB charging) [[USB On-The-Go|USB OTG]] |{{convert|3.50|mm|in|abbr=on}} [[Phone connector (audio)|headphone jack]] }}|other=|sar=|hac=|website=[http://www.samsung.com/uk/consumer/mobile-devices/smartphones/galaxy-s/SM-G900FZKABTU Website]|references=<ref name=techradar-review/><ref name=engadget-review/><ref name="officialsite">{{cite web|title=Samsung Galaxy S 5 from T-Mobile - Charcoal Black 4G Android Smartphone|url=http://www.samsung.com/us/mobile/cell-phones/SM-G900TZKATMB|website=Samsung|access-date=14 October 2014}}</ref>|caption=Samsung Galaxy S5 in White}} '''Samsung Galaxy S5 têlefonek''' [[Android]] -ê ye, ku ji hêla Samsung Electronics ve hatî çêkirin. wekî beşek ji rêzikên Samsung Galaxy S ve hatî eşkere kirin, hilberandin, û firotin. Di 24 Sibat 2014 de li Kongreya Cîhanî ya Mobîl li [[Barselona|Barcelona]], [[Spanya]] hate eşkere kirin, di 11 Avrêl 2014 de li 150 welatan wekî cîgirê tavilê [[Samsung Galaxy S4|Galaxy S4]] hat eşkerekirin . 3pbbleomp9ceylloe238g9962m129rr 1095807 1095806 2022-08-21T02:12:28Z Tiro24 52214 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mobile phone|codename=klte|name=Samsung G-900x (Galaxy S5)|modelnumber=* [[Samsung Galaxy S5 Mini|SM-G800 models (Mini)]] * SM-G870A (Active) * SM-G900A (AT&T) * SM-G900F (International) * SM-G900FD ([[Dual SIM|Duos]]) * SM-G900H ([[High Speed Packet Access|HSPA]]) * SM-G900P (Sprint) * SM-G900T (T-Mobile) * SM-G901F ([[LTE-A]]) * SM-G900V (Verizon) * SM-G900W8 (Canada) * SM-G900S(SKT LTE-A) * SM-G906S(SKT Broadband LTE-A) * SM-G900K(Olleh LTE-A) * SM-G906K(Olleh Broadband LTE-A) * SM-G900L(LGU+ LTE-A) * SM-G906L(LGU+ Broadband LTE-A) * SM-G903F (Neo) * SM-G900R4 (US Cellular)|logo=Samsung Galaxy S5 logo.svg|logosize=200px|image=Samsung Galaxy S5.png|imagesize=150px|manufacturer=[[Samsung Electronics]]|slogan=''My Life powered by Samsung Galaxy S5''|series=[[Samsung Galaxy S series|Galaxy S]]|networks=([[GSM]]/[[GPRS]]/[[EDGE]]): 850, 900, 1,800 and 1,900&nbsp;MHz; <br />[[3G]] ([[HSDPA]] 42.2&nbsp;Mbit/s, [[HSUPA]] 5.76&nbsp;Mbit/s): 850, 900, 1,900 and 2,100&nbsp;MHz; <br /> [[LTE (telecommunication)|LTE]]: 800, 850, 900, 1,800, 2,100 and 2,600&nbsp;MHz<br />TD-LTE & [[TD-SCDMA]] (China Mobile Plus Network)|released={{start date and age|df=yes|2014|4|11}}|discontinued=<!-- {{End date|df=yes|YYYY|MM|DD}} -->|status=|unitssold=12 million in first three months<ref>{{cite web|url= https://www.theverge.com/2014/11/24/7273817/samsung-management-shakeup |title= Galaxy S5 sold 40 percent fewer units than Samsung predicted: WSJ |publisher= The Verge |access-date= 3 May 2016}}</ref>|unitsshipped=|predecessor=[[Samsung Galaxy S4]]|successor=[[Samsung Galaxy S6|Samsung Galaxy S6/S6 Edge/S6 Edge+]], [[Samsung Galaxy S6 Active]]|related=[[Samsung Galaxy S5 Mini]]<br />[[Samsung Galaxy Note 4]]<br />Samsung Galaxy S5 Neo<br />[[Samsung Galaxy Note Edge]]|type=[[Smartphone]]|form=[[Slate phone|Slate]]|size=142 mm (5.59 in)&nbsp;H<br />72.5 mm (2.85 in)&nbsp;W<br />8.1 mm (0.31 in)&nbsp;D|weight=145 g (5.11 oz)|os={{ubl | '''Original (SM-G900x)''': [[Android KitKat|Android 4.4.2 "KitKat"]] | '''Original (SM-G903x)''': [[Android Lollipop|Android 5.1.1 "Lollipop"]] | '''Current''': [[Android Marshmallow|Android 6.0.1 "Marshmallow"]] | '''Unofficial''': [[Android 11]] via [[LineageOS]] 18.1 }}|soc=Samsung [[Exynos#List of ARMv7 Exynos SoCs|Exynos 5 Octa 5422]]<br />'''[[LTE (telecommunication)|LTE]]:''' [[Qualcomm]] [[List of Qualcomm Snapdragon systems-on-chip#Snapdragon 800, 801 and 805 (2013/14)|Snapdragon 801]]<br />'''LTE-A:''' Qualcomm [[List of Qualcomm Snapdragon systems-on-chip#Snapdragon 800, 801 and 805 (2013/14)|Snapdragon 805]]|cpu=2.1&nbsp;GHz quad-core [[Cortex-A15]] and 1.5&nbsp;GHz quad-core [[ARM Cortex-A7 MPCore|Cortex-A7]] ([[big.LITTLE]])<br />'''LTE versions:''' 2.5&nbsp;GHz quad-core [[Krait (CPU)|Krait]] 400<br />'''LTE-A versions:''' 2.7&nbsp;GHz quad-core Krait 450|gpu=[[ARM Holdings|ARM]] [[Mali (GPU)|Mali T628MP6]] <br />'''LTE versions:''' [[Adreno|Adreno 330]]<br />'''LTE-A versions:''' [[Adreno|Adreno 420]]|memory=2 [[Gigabyte|GB]] [[Mobile DDR|LPDDR3 RAM]]<br /> 3GB LPDDR3 RAM (broadband LTE-A variants)|storage=16/32 GB|memory_card=[[microSD]] up to 128&nbsp;GB|battery=2800&nbsp;[[ampere hour|mAh]] [[Lithium-ion battery|Li-ion]]|input={{Collapsible list | title = | [[Optical Fingerprint Scanner]] | Heart rate sensor | [[Accelerometer]] | [[Gesture|Gesture sensor]] | [[Gyroscope]] | [[Proximity sensor]] | [[Compass]] | [[Barometer]] | [[Hall effect sensor]] | Magnetic sensor | RGB ambient light | Infrared (IR) LED sensor}}|display={{convert|5.1|in|mm|abbr=on}} [[1080p]] (432 [[Pixels per inch|ppi]]) [[Super AMOLED]]<br /> [[Gorilla Glass]] 3|rear_camera=Samsung S5K2P2XX ISOCELL 16 MP<ref>{{cite web |title=Samsung Galaxy S5: Camera Hardware Explained |publisher=Trusted Reviews |date=20 November 2014 |url= http://www.trustedreviews.com/samsung-galaxy-s5-review-samsung-galaxy-s5-camera-hardware-page-6 |access-date=2015-01-10}}</ref><ref>{{cite web |title= Samsung Galaxy S5 camera review |publisher= DPReview |date=9 July 2014 |url= http://connect.dpreview.com/post/6973057172/samsung-galaxy-s5-camera-review |access-date=2015-01-10}}</ref><br/> 1/2.6&nbsp;-inch 16&nbsp;[[Megapixel|MP]] (5312×2988) [[Back-illuminated sensor|BSI]] sensor<br/>ƒ/2.2 [[F-number|aperture]]<br/>31&nbsp;mm [[35 mm equivalent focal length|focal length]]<br/> 2160p at 30 fps (limited at 5 mins), 1080p at 30/60 fps, 720p at 30/60 fps, slow motion video recording at 720p at 120 fps {{Collapsible list | title = | [[LED]] flash | [[Autofocus]] | Zero [[shutter lag]] | Simultaneous HD video and image recording | Selective focus | Smile and [[face detection]] | [[Image stabilization]] | Exposure compensation | White balance presets | Digital zoom | [[HDR photography|HDR]] | Panorama | Self-timer | Voice activation }}|front_camera=2.03&nbsp;megapixels (1080p) [[High-definition video|HD]] video recording @ 30&nbsp;fps back-illuminated sensor (type: ''S5K8B1YX03'').<ref name=wccf-isocell />|sound=|connectivity={{Collapsible list |title= |[[Wi-Fi]]: [[IEEE 802.11|802.11]] [[IEEE 802.11a-1999|a]]/[[IEEE 802.11b-1999|b]]/[[IEEE 802.11g-2003|g]]/[[IEEE 802.11n-2009|n]]/[[IEEE 802.11ac|ac]] (2.4/5 GHz) |[[Wi-Fi Direct]] |[[Wi-Fi hotspot]] |[[Digital Living Network Alliance|DLNA]] |[[GPS]]/[[GLONASS]] |[[Near Field Communication|NFC]] |Bluetooth 4.0 BLE|| |[[Infrared blaster|IR blaster]] |[[Universal Serial Bus|USB 3.0]] (Micro-B port, USB charging) [[USB On-The-Go|USB OTG]] |{{convert|3.50|mm|in|abbr=on}} [[Phone connector (audio)|headphone jack]] }}|other=|sar=|hac=|website=[http://www.samsung.com/uk/consumer/mobile-devices/smartphones/galaxy-s/SM-G900FZKABTU Website]|references=<ref name=techradar-review/><ref name=engadget-review/><ref name="officialsite">{{cite web|title=Samsung Galaxy S 5 from T-Mobile - Charcoal Black 4G Android Smartphone|url=http://www.samsung.com/us/mobile/cell-phones/SM-G900TZKATMB|website=Samsung|access-date=14 October 2014}}</ref>|caption=Samsung Galaxy S5 in White}} '''Samsung Galaxy S5 têlefonek''' [[Android]] -ê ye, ku ji hêla Samsung Electronics ve hatî çêkirin. wekî beşek ji rêzikên Samsung Galaxy S ve hatî eşkere kirin, hilberandin, û firotin. Di 24 Sibat 2014 de li Kongreya Cîhanî ya Mobîl li [[Barselona|Barcelona]], [[Spanya]] hate eşkere kirin, di 11 Avrêl 2014 de li 150 welatan wekî cîgirê tavilê [[Samsung Galaxy S4|Galaxy S4]] hat eşkerekirin ===Çavkanî=== 07xyiv9w7rnmvuolputqv45ia64v1pl