Wikipedia liwiki https://li.wikipedia.org/wiki/Veurblaad MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Media Speciaal Euverlèk Gebroeker Euverlèk gebroeker Wikipedia Euverlèk Wikipedia Plaetje Euverlèk plaetje MediaWiki Euverlèk MediaWiki Sjabloon Euverlèk sjabloon Help Euverlèk help Categorie Euverlèk categorie Portaol Euverlèk portaol TimedText TimedText talk Module Overleg module Uitbreiding Overleg uitbreiding Uitbreidingsdefinitie Overleg uitbreidingsdefinitie 0 1755 455122 454907 2022-08-17T22:36:18Z Anssi Puro 26610 File wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[File:J. R. R. Tolkien, ca. 1925.jpg|thumb|J .R .R. Tolkien]] '''John Ronald Reuel Tolkien''' ([[Bloemfontein]], [[3 januari]] [[1892]] - [[Londe]] [[2 september]] [[1972]]) waor 'ne [[Vereineg Keuninkriek|Britse]] [[filologie|filoloog]] en sjriever vaan [[fantasy]]-[[roman]]s. Zien merites ligke dao-in, tot heer, door absoluut te excellere, in e [[literair genre|zjanre]] wat door critici neet es [[literatuur]] weurt gezeen toch werke wis te sjaope die algemein gewaardeerd weure en die me dèks bij oetzundering toch tot de literatuur rekent. Zien beuk ''The Hobbit'', ''The Lord of the Rings'' en ''The Silmarillion'' weure hiel väöl geleze en de figure oet [[Middel-Eerd|zien fantasiewereld]] zien begrippe gewore in de daogelekse spreektaol. == Biografie == Tolkien woort in 1892 in de [[Oranje-Vrijstaot]], daan nog zelfstendeg, gebore, es zoon vaan Arthur Tolkien en Mabel Tolkien-Suffield. Heer had ei broor. Mèt drei jaor góng heer nao Ingeland veur e femiliebezeuk; wie ziene vaajer in Zuid-Afrika storf bleve ze dao evels. Al vreug begós zien moojer häöm en zie broor privéles te geve, ouch in [[Latien]], wat Tolkiens levelings"vak" woort. In [[1904]] storf zien ma en es wees woort heer oondergebrach in 't katheliek Birmingham Oratory. In zien puberteit begós heer 'n groete interesse veur kuns te oontwikkele en lierde heer väöl taole, boe-oonder [[Fins]], wat de veurnaomste inspiratiebron zouw weure veur de elfetaol [[Quenya]]. Heer raakde verwikkeld in 'n romantische leefde veur Edith Bratt, die zien inspiratie waor veur de elf [[Lúthien]] en boemèt heer in [[1916]] trouwde. Ze zouwe veer kinder kriege. In [[1915]] studeerde heer aof aon de [[Universiteit van Oxford]]; in 1915 en 1916 voch heer in d'n [[Ierste Wereldoorlog]], o.a. in 't beröchde gevech in de [[Slaag aon de Somme]]. Nao nog e paar jaor bij 't [[Oxford Dictionary of English language]] gewèrk te höbbe woort heer in [[1920]] [[lector]] in [[Leeds]] en in [[1925]] beneump tot [[professor]] te [[Oxford]]. Dao bleef heer docere tot zie pensioen in [[1959]], boenao heer tot zienen doed bleef sjrieve euver Middel-Eerd. In [[1937]] bouwde heer um de väöl kunstaole die heer bedach had 'n fantasiewereld en 'n verhaol: ''The Hobbit''. 't Verhaol waor oorspronkelek veur zien kinder bedoeld, meh wie heer 't oetgaof, bleek 't nog mie gepas veur volwassene. Zienen oetgever vroog daan ouch um e vervolg. De perfectionistische Tolkien werkde dat vervolg ummer wijer oet, tot de doezend pazjena's tellende roman ''The Lord of the Rings'' in [[1954]] en [[1955]] in drei deile woort oetgegeve. In de jaore zesteg woorte de beuk immens populair, veural oonder studente, en Tolkien werkde intösse aon verklaorende gesjrifte euver de taole en historie vaan 't land. Ouch sjreef heer 'nen daarde roman euver 't land: ''The Silmarillion''. Dit is gei vervolg op ''The Lord of the Rings'' meh speult väöl ieder. Heer leet 't book bij zienen doed oonaofgemaak achter; ziene zoon [[Christopher Tolkien]] maakde 't aof. == Werke == === Fictie en poëzie, bij leve gepubliceerd === * [[1936]] ''Songs for the Philologists'', mèt E.V. Gordon et al. * [[1937]] ''[[The Hobbit]] or There and Back Again'' * [[1945]] ''[[Leaf by Niggle]]'' (kort verhaol) * [[1945]] ''The Lay of Aotrou and Itroun'' * [[1949]] ''[[Farmer Giles of Ham]]'' (fabel in Middelieuwse stiel) * [[1953]] ''The Homecoming of Beorhtnoth, Beorhthelm's Son'' * ''[[The Lord of the Rings]]'' (Nederlandse vertaoling: ''In de Ban van de Ring'') ** [[1954]] ''[[The Fellowship of the Ring]]'': 't ierste deil vaan ''The Lord of the Rings'' ** [[1954]] ''[[The Two Towers]]'': 't twiede deil vaan ''The Lord of the Rings'' ** [[1955]] ''[[The Return of the King]]'': 't daarde deil vaan ''The Lord of the Rings'' * [[1962]] ''[[The Adventures of Tom Bombadil]] and Other Verses from the Red Book'' * [[1967]] ''[[The Road Goes Ever On]]'', mèt [[Donald Swann]] * [[1964]] ''[[Tree and Leaf]]'' (''[[On Fairy-Stories]]'' en ''[[Leaf by Niggle]]'' in bookvörm) * [[1966]] ''The Tolkien Reader'' (''The Homecoming of Beorhtnoth Beorthelm's Son'', ''On Fairy Stories'', ''Leaf by Niggle'', ''Farmer Giles of Ham' en ''The Adventures of Tom Bombadil'') * [[1966]] ''Tolkien on Tolkien'' (otobiografisch) * [[1967]] ''[[Smith of Wootton Major]]'' === Academisch werk, bij leve gepubliceerd === * [[1922]] ''A Middle English Vocabulary'' * [[1924]] ''[[Sir Gawain and the Green Knight]]'' (mèt [[E. V. Gordon]]) * [[1925]] ''Some Contributions to Middle-English Lexicography'' * [[1925]] ''The Devil's Coach Horses'' * [[1929]] ''[[Ancrene Wisse]] and Hali Meiohad'' * [[1932]] ''The Name 'Nodens' '' (in: ''Report on the Excavation of the Prehistoric, Roman, and Post-Roman Site in Lydney Park, Gloucestershire''.) * [[1932]]/[[1935]] ''[[Sigelwara Land]]'' deil I en II * [[1934]] ''[[The Reeve's Prologue and Tale|The Reeve's Tale]]'' (de heroontdèkking vaan de dialek-humor, 't [[Hengwrt-manuscript]] in 't leech vaan [[Geoffry Chaucer]]s ''[[The Canterbury Tales]]'') * [[1936]] ''[[The Monsters and the Critics]]'' (lezing euver tekskritiek vaan [[Beowulf]]) * [[1939]] ''[[On Fairy-Stories]]'' (lezing euver Tolkien zien gedachte euver fantasy) * [[1944]] ''[[Sir Orfeo]]'' ('n modern oetgaaf vaan 't Middelieuws gediech) * [[1953]] ''Ofermod'', oetgebrach mèt 't gediech ''The Homecoming of Beorhtnoth, Beorhthelm's Son'' * [[1953]] ''Middle English "Losenger"'' * [[1962]] ''[[Ancrene Wisse]]: The English Text of the Ancrene Riwle'' * [[1963]] ''English and Welsh'' * [[1966]] ''[[Jerusalem Bible]]'' (bijdrage es lexicograaf en vertaoler) === Postuum oetgebrach === * [[1975]] Vertaoling vaan ''[[Sir Gawain and the Green Knight]]'', ''[[Pearl (gediech)]]'' en ''[[Sir Orfeo]]'' * [[1976]] ''[[The Father Christmas Letters]]'' * [[1977]] ''[[The Silmarillion]]'' * [[1979]] ''Pictures by J. R. R. Tolkien'' * [[1980]] ''[[Unfinished Tales]] of Númenor and Middle-earth'' * [[1980]] ''Poems and Stories'' ('n compilatie vaan ''[[The Adventures of Tom Bombadil]]'', ''The Homecoming of Beorhtnoth Beorhthelm's Son'', ''[[On Fairy-Stories]]'', ''[[Leaf by Niggle]]'', ''[[Farmer Giles of Ham]]'' en ''[[Smith of Wootton Major]]'') * [[1981]] ''[[The Letters of J. R. R. Tolkien]]'' (edd. [[Christopher Tolkien]] en [[Humphrey Carpenter]]) * [[1981]] ''The Old English Exodus Text'' * [[1982]] ''[[Finn and Hengest]]: The Fragment and the Episode'' * [[1982]] ''[[Mr. Bliss]]'' * [[1983]] ''[[The Monsters and the Critics]]'' ('n essaybundel) * [[1983]]–[[1996]] ''[[The History of Middle-Earth]]'': ** I. ''[[The Book of Lost Tales 1]]'' ([[1983]]) ** II. ''[[The Book of Lost Tales 2]]'' ([[1984]]) ** III. ''[[The Lays of Beleriand]]'' ([[1985]]) ** IV. ''[[The Shaping of Middle-earth]]'' ([[1986]]) ** V. ''[[The Lost Road and Other Writings]]'' ([[1987]]) ** VI. ''[[The Return of the Shadow]]'' (The History of The Lord of the Rings vol. 1) ([[1988]]) ** VII. ''[[The Treason of Isengard]]'' (The History of The Lord of the Rings vol. 2) ([[1989]]) ** VIII. ''[[The War of the Ring]]'' (The History of The Lord of the Rings vol. 3) ([[1990]]) ** IX. ''[[Sauron Defeated]]'' (The History of The Lord of the Rings vol. 4, mèt 'n editie vaan [[The Notion Club Papers]]) ([[1992]]) ** X. ''[[Morgoth's Ring]]'' (De later Silmarillion vol. 1) ([[1993]]) ** XI. ''[[The War of the Jewels]]'' (De later Silmarillion vol. 2) ([[1994]]) ** XII. ''[[The Peoples of Middle-earth]]'' ([[1996]]) ** ''Index'' ([[2002]]) * [[1995]] ''[[J. R. R. Tolkien: Artist and Illustrator]]'' ('n käös oet Tolkiens beeldende kuns) * [[1998]] ''[[Roverandom]]' {{DEFAULTSORT:Tolkien, J.R.R.}} [[Categorie:Ingelstalige sjrievers]] [[Categorie:Luuj gebaore in de neugeteenden iew]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n twintigsten iew]] [[Categorie:Taalkundige]] taj3ozjcp008ua77ehi8xh4eiagho81 0 19994 455120 443354 2022-08-17T20:07:42Z Ooswesthoesbes 398 /* Vocaole */ wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Nederlands-oostvlaams.png|frame|Ligking vaan 't Oos-Vlaoms binne 't verruimd Nederlandsetaolgebeed.]] '''Oos-Vlaoms''' (otoniem ''Uuëst-Vlams'') is de naom veur 'n gróp vaan [[Nederfrankisch]]e dialekte veural gesproke in de [[Belsj|Belzje]] provincie [[Oos-Vlaondere]]. Taolkundeg gezeen nump 't 'n positie in tösse 't [[Wes-Vlaams]] (boemèt 't historisch 'n einheid waor) en 't [[Braobants]] (boedoor 't sinds de late [[middeliewe]] hendeg beïnvlood is). De dialekgróp is intern zier divers. ==Dialekgebeed== 't Dialekgebeed vaan 't Oos-Vlaoms vèlt veur e good deil same mèt de provincie Oos-Vlaondere, meh 't Oos-Vlaoms weurt neet in de ganse provincie gesproke. De dialekte gesproke in en roond [[Dendermonde]], [[Aalst]], [[Ninove]] en [[Geraardsbergen]] moot me zoonder mie es Braobants zien. De dialekte vaan 't [[Waasland]] (noordoostelek Oos-Vlaondere, de umgeving vaan [[Sint-Niklaas]]), 't [[Waaslands]], zien e twievelgeval. Datzelfde gelt feitelek ouch veur 't [[Gents]], wat, allewel tot 't in de Oos-Vlaamse hoofstad [[Gent]] weurt gesproke, veur dees dialekgróp hendeg atypisch is en hiel väöl Braobantse trèkke dreug. Ouch 't [[Ronses]] (in [[Ronse]], tege de taolgrens aon) is e taoleiland. Oos-Vlaomse dialekte weure evels ouch boete de provincie gesproke. 'n Euvergaankszone mèt 't Wes-Vlaoms strek ziech oet e stök in de provincie [[Wes-Vlaondere]], tot kort bij [[Tielt]] en [[Kortrijk]] (meh neet in die stei zelf!). Oos-Vlaoms weurt ouch vaanaajds gesproke op 't groondgebeed vaan de gemeintes [[Elzele]] (''Ellezelles'') en [[Lessen]] (''Lessines''), in de [[Wallonië|Waolse]] provincie [[Henegouwe]] en in de plaotse [[Philippine]], [[Overslag]], [[Zuiddorpe]], [[Westdorpe]] en [[Sas-van-Gent]] in de [[Nederland]]se provincie [[Zieland]] (en wel gemeinte [[Terneuzen]]).<ref name=WZD>Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Geciteerd in Van Driel (2004).</ref> 't Waaslands strek ziech ouch tot in Zieland oet: 't weurt gesproke in [[Koewacht]], [[Heikant]], [[Sint-Jansteen]], [[Clinge]] en [[Nieuw-Namen]], gooddeils gemeinte [[Hulst (gemeinte)|Hulst]].<ref name=WZD/> In de res vaan die gemeinte, boe-oonder de [[Hulst (sjtedsje)|plaots Hulst]] zelf, sprik me 't [[Hulsters]], ouch 'n euvergaanksdialek, nog minder typisch Oos-Vlaams es 't Waaslands. Tot slot huurt me nog e Waaslands dialek in [[Zwijndrecht (Belsj)|Zwijndrecht]], provincie [[Antwerpe (provincie)|Antwerpe]], welke plaots vreuger bij Oos-Vlaondere hoort. ==Taolhistorie== In de historie vaan 't Oos-Vlaoms zien drei versjèllende echelons te vinde, die alledrei hun spoere in de taol höbbe achtergelaote en alledrei gemaak höbbe tot de dialekte noch Wes-Vlaams, noch Braobants zien. De oonderlaog, 't [[substraot]], is Vlaoms; in vreuger gaof 't dao ein Vlaomse dialekgróp, die oongeveer sameveel mèt 't graofsjap Vlaondere. In de vreug en hoeg middeliewe laoge häör ingste verwantsjappe neet bij 't Braobants meh bij aandere westeleke dialekte: 't [[Ziews]] en 't [[Hollands]]. De mies karakteristieke kinmerke in 't modern Oos-Vlaoms zien de spontaan palatalisatie in wäörd wie ''puppe'' 'póp' en ''wulle'' 'wol', 't oontbreke vaan umlaut vaan de Aajdgermaanse ''*ô'' in e woord wie ''groen'' 'greun' (vergeliek Braobants ''gruun'') en ''kaos'' 'kies' (vergeliek Braobants ''kees''). Allewel tot Vlaondere tot in de late middeliewe 't belaankriekste gewes waor gewees vaan de Nederlen, kaom dao vaanaof de veertienden iew verandering in. Stei wie [[Leuve]], [[Brussel|Breusel]] en [[Antwerpe]] bleujde sterk en hun taol stoont in hoeg aonzien. Zjus in zuidelek Braobant (Leuve en Breusel) waore aon 't ind vaan de middeliewe sterke taolveranderinge op gaank gekoume. De oosteleke Vlaomse dialekte naome sommege vaan die kinmerke euver, wie de breking vaan de aw ''ii'' in ''ij'' en de ''uu'' in ''ui'' en de verwijing vaan de diftonge ''eê'' en ''oô'' nao resp. ''ieë'' en ''uuë''. In Gent gebäörde dat trouwes radicaolder es in de umgeving, wat vaan dees stad e soort quasi-Braobants taoleiland maakde. De Braobantsen invlood is de twiede laog. De derde laog die me moot oondersjeie zien de nui taolveranderinge die hunnen oersprunk voonte in Oos-Vlaondere zelf. Väöl góng 't toch um veranderinge die neet in gans 't taolgebeed optraoje. Zoe verdween de tegestèlling tösse korte en lang vocaole ([[isochronie]]) en woorte de intervocalische plosieve ''p'', ''t'' en ''k'' stumhöbbend gemaak. ==Klaankversjijnsele== Me deit verkierd um te spreke vaan 'n Oos-Vlaomse klaanklier. De taolgróp is intern naomelek te versjèllend um ein klaanklier op te stèlle. Ieder zal deze paragraaf de typische klaank-kinmerke vaan versjèllende Oos-Vlaomse dialekte besjrieve. Toch zien 't zjus de klaanke, en neet de wäörd of de grammair, die de Oos-Vlaamse gróp (desnoeds negatief) definiëre t'n opziechte vaan aander Nederlandse dialekte. ===Vocaole=== 't Fundamenteelste versjèl tösse 't Oos- en 't Wes-Vlaoms is de breking vaan de Aajdgermaanse ''*î'' en ''*û'' in twieklaanke. In 't Wes-Vlaoms zien die klaanke ''ie'' ([i:]) en ''uu'' ([y:]) gebleve of verkort tot ''i'' ([ɪ]) en ''u'' ([ʏ]). In 't Oos-Vlaoms tröf me variante aon vaan de ''ij'' en ''ui''. Veur 't groetste deil vaan 't taolgebeed zien de realisaties ''è'' en ''ù'' (fonetisch [ɛ] en [œ]). In 't Waaslands kint me klaanke die perceis mèt 't Algemein Nederlands euvereinkoume ([ɛi] en [œi]). 't Gents en 't Hulsters höbbe zwoerder diftonge die mier aon 't Braobants herinnere: ''a(i)'' en ''oi'' of fonetisch [ai]/[a:] en [oə]. 'n Aander kinmerk, wat zjus wie 't veureg vaan Braobantsen oersprunk is, zien de sjerper realisaties vaan de sjerplang ''ee'' en ''oo''. Ouch 't Wes-Vlaoms kint, wie de mieste dialekte (meh neet 't Algemein Nederlands) die klaanke wel, meh dees streektaol realiseert ze conservatiever en minder extreem: es ''eê'' ([eə]) en ''oô'' ([oə]). In 't Oos-Vlaoms daorentege is 't ierste deil vaan die diftonge sterk geslote en gefronteerd, wat ''ieë'' resp. ''uuë'' (fonetisch: [iə] en [yə]) tot rizzeltaote heet. In 't Gents is dee naoslaag vervalle en zien de klaanke geëvolueerd tot lang monoftonge: ''ie'' en ''uu''. Centrerende diftonge vint me neet allein bij de aw ''ee'' en ''oo'', meh ouch bij twie vaanajds korte vocaole: de ''i'' en ''u'' oet de standaardtaol klinke in de gewoen Oos-Vlaomse dialekte es [ɪə] respectievelek [ʌə]. 't Gents heet ouch daovaan lang monoftonge gemaak: [ɪ:] en [ʌ:]. De echte Oos-Vlaomse dialekte doen aon isochronie: dat wèlt zègke tot dao gei beteikenisvol versjèl besteit tösse korte en lang vocaole. In de typische dialekte zien lang vocaole kort gewore (''riet'' [rit], ''beke'' [begə], ''open'' [opm]), in 't Gents gebäörde 't umgekierde (''zitten'' [zɪ:tə], ''pad'' [pɑ:də], ''zot'' [zo:t). In 't Waaslands en 't Hulsts is 't versjèl tösse lang en korte vocaole bewoerd gebleve. Wie al bove gezag höbbe de oosteleke umlautsversjijnsele in wäörd wie 't Hollands ''groen'' en ''kaas'' en 't [[Limbörgs]] ''greun'' en ''kies'' in 't Oos-Vlaoms neet plaotsgegrepe. 't Oos-Vlaoms deit daorin dus mèt 't Hollands mèt, 't Braobants mèt 't Limbörgs. ===Consonante=== Väöl Oos-Vlaomse dialekte höbbe nogal wiedgoonde [[elisie]]s vaan consonante in 't midde vaan e woord, tösse vocaole in. Es dao 'ne consonant ewegvèlt, weurt de vocaol deveur verlengk, es oetzundering op de bove besjreve regel tot vocaole ummer kort zien. Opvallend is tot ze allemaol oontbreke in Gent, en ouch in 't Waaslands en 't Hulsters oonbekind zien. Veural de ''-j-'' en ''-w-'' (väölal, meh neet altied, op plaotse boe vreuger 'n ''-d-'' stoont) weure dao dèks door getroffe: ''bloeien'' [blu:ən], ''eiers'' [æərs], ''ouwe'' [æ:ə]. Dit is 't geval in de mieste echte Oos-Vlaomse dialekte, meh neet in de euvergaankszone mèt 't Wes-Vlaams en neet in Gent en de oosteleke randgebeie (zuug oonmiddellek bove). De ''-g-'' tösse twie vocaole verdwijnt bekans eve dèks, al oontbrik dit kinmerk in 't uterste zuie (Ronse en umgeving): ''vliegen'' [vli:ən], ''mage'' [mɔ:ə]. De deletie vaan de ''-ng-'' is minder algemein: zij oontbrik in 't zuidooste (tot veurbij [[Oudenaarde]] en ouch zuidelek en oostelek vaan Gent oonbekind). Dit kinmerk noe maag vreuger in 't Gents ouch zien veurgekoume, wat bliek oet de versterking vaan dee klaank. ''Zingen'' weurt dao soms bekans ''zèingge'' ([zɛⁱŋɣə], neve minder extreem [zɛⁱŋə]), es dudelek contras tege 't 'boers' [zɛ:ən]. Ouch midde in e woord trejt 'n aander typisch Oos-Vlaoms kinmerk op: de verweiking vaan de tenues (hel plofklaanke) ''p'', ''t'' en ''k'' tot mediae ([b], [d], [g]). De verbreiing vaan dit kinmerk is te verglieke mèt de elisie vaan de -ng- ('t zuidooste deit neet mèt), meh daan get algemeiner (zoe kump 't euveral in de umgeving vaan Gent veur): ''gieten'' [ɣidn], ''trekken'' [trægŋ]. 't Gents deit ouch hei neet aon mèt ([ɣɪⁱtə], [tʀæ:kə]). Wie in 't Wes-Vlaoms en aanders es in 't Braobants is vaan de väöl verkoumenden oetgaank ''-en'' 't lèste lid bewaord gebleve en de sjwa geëlideerd. De ''-n'' weurt progressief geassimileerd tot [m] (nao 'n ''b'' of ''p'') en tot [ŋ] (nao 'n ''k'' of ''gk''). Dees articulatie kint me in Nederland oet de [[Nedersaksisch]]e dialekte. 't Gents deit hei neet aon mèt: wie in 't Braobants (en Limbörgs) sprik me hei allein de sjwa oet. Vaandao Gents ''pakke'' tege plattelands ''pakng''. Wie alle Wes-Vlaomse en de mieste Braobantse en Ziewse dialekte deit 't Oos-Vlaoms aon [[h-deletie]], wat wèlt zègke tot de h neet veurkump. Hei-op zien in dees dialekgróp gein oetzunderinge. ==Grammairversjijnsele== Wie alle zuideleke dialekte heet ouch 't Oos-Vlaoms drei woordgeslachte. 't Versjèl tösse manneleke en vrouweleke wäörd weurt, zjus wie in 't Wes-Vlaoms en 't Ziews, gemaak doortot vrouweleke wäörd op ''-e'' oetgoon (''beke'', ''vrouwe'', ''wonde''). Zelfs 't Gents deit dao-in mèt, oondaanks tot dao de miervouds-''n'' neet weurt oetsproke. Dit heet es gevolg tot in Gent ''katte'' zoewel ''kat'' es ''katte'' kin beteikene. Hei-in steit 't Oos-Vlaoms tegeneuver 't Braobants (boe 't versjèl, zjus wie in 't Limbörgs, tösse mannelek en vrouwelek allein ''dependent-marking'' in de verwieswäörd te zien is). ==Cultivatie== Dialekte weure in Vlaondere (nog) neet al te dèks opgesjreve en 't Oos-Vlaoms liekent dao-in nog get achter te stoon op 't Wes-Vlaoms. Wel is 't vertegenwoordeg in de [[popmuziek]]: eint vaan de bekindste 'Nederlandstaolege' leedsjes, ''De wilde boerndochtere'' vaan [[Ivan Heylen]], is in 't Oos-Vlaoms. Begin 2009 woort in Vlaondere de [[hiphop|rap]] ''Mijn leven'' vaan [[Andy Sierens|Andy 'Vijvenveertig' Sierens]] 'nen hit. Op e lieger niveau vaan bekindheid is 'n verzaomel-cd vaan Oos-Vlaomse dialekzengers versjene (''Azuuë gezeid, azuuë gezoeng'n'').<ref>http://www.muziekmozaiek.be/index.php?onderdeel=3920&titel=Cd%27s</ref> In 't Land vaan Hulst weurt in 't dialek gezoonge door Ambras oet Westdorpe.<ref>http://www.ambras.info/</ref><ref>http://www.streektaalzang.nl/strk/zeel/zeelambn.htm</ref> ==Literatuur== * ''Woordenboek van de Vlaamse Dialekten''. Gent/Tóngere, 1979- (ouch veur Wes- en Frans-Vlaandere) * F. Debrabandere, ''Oost-Vlaams en Zeeuws-Vlaams etymologisch woordenboek. De herkomst van de Oost- en Zeeuws-Vlaamse woorden''. Amsterdam, 2005 * E.J. van den Broecke-De Man en J.L. Eggermont, ''Dialecten in Oost-Zeeuwsch-Vlaanderen''. Kloosterzande, 1982 * A. Joos, ''Waasch Idioticon.'' Gent/Sint-Niklaas, 1900; Sint-Niklaas, 1979 * L. Lievevrouw-Coopman, ''Gents Woordenboek''. Gent, 1950, ⁴1974 * J. Taeldeman, "De vokaalstruktuur van de Oostvlaamse Dialekten" in ''Bijdragen en Mededelingen van de Dialectencommissie 51''. Amsterdam, 1978 * J. Taeldeman, "Het Gents. Een eiland in het Oost-Vlaamse dialectgebied" in J. Kruijsen, N. van der Sijs (redd.), ''Honderd jaar stadstaal''. Amsterdam/Antwerpe, 1999 * J. Taeldeman, ''Taal in stad en land: Oost-Vlaams''. Tielt, 2005 * I. Teirlinck, ''Zuid-Oostvlaanders Idioticon''. Gent, 1908-1922; Handzame, 1987 * I. Teirlinck, ''Klank- en Vormleer van het Zuid-Oost-Vlaandersch Dialect''. Gent, 1924 ==Referenties== <references/> ==Extern links== * [http://www.dbnl.nl/tekst/wink007alge02_01/wink007alge02_01_0078.htm De geliekenis vaan de Verlore Zoon in 't Eekloos] (Winkler, 1874) * [http://www.dbnl.nl/tekst/wink007alge02_01/wink007alge02_01_0051.htm ...in 't Hulsters] * [http://www.dbnl.nl/tekst/wink007alge02_01/wink007alge02_01_0081.htm ...in 't Gents] * [http://www.dbnl.nl/tekst/wink007alge02_01/wink007alge02_01_0077.htm ...in 't Waaslands] (Sint-Niklaas) {{Nederlands}} [[Categorie:Provincie Oes-Vlaondere]] [[Categorie:Nederlands]] 1pptqywx9vfiu2wdck9w3znorg3ytbr 455121 455120 2022-08-17T20:43:09Z Steinbach 16 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Nederlands-oostvlaams.png|frame|Ligking vaan 't Oos-Vlaoms binne 't verruimp Nederlandsetaolgebeed.]] '''Oos-Vlaoms''' (otoniem ''Uuëst-Vlams'') is de naom veur 'n gróp vaan [[Nederfrankisch]]e dialekte veural gesproke in de [[Belsj|Belzje]] provincie [[Oos-Vlaondere]]. Taolkundeg gezeen nump 't 'n positie in tösse 't [[Wes-Vlaams]] (boemèt 't historisch 'n einheid waor) en 't [[Braobants]] (boedoor 't sinds de late [[middeliewe]] hendeg beïnvlood is). De dialekgróp is intern zier divers. ==Dialekgebeed== 't Dialekgebeed vaan 't Oos-Vlaoms vèlt veur e good deil same mèt de provincie Oos-Vlaondere, meh 't Oos-Vlaoms weurt neet in de ganse provincie gesproke. De dialekte gesproke in en roond [[Dendermonde]], [[Aalst]], [[Ninove]] en [[Geraardsbergen]] moot me zoonder mie es Braobants zien. De dialekte vaan 't [[Waasland]] (noordoostelek Oos-Vlaondere, de umgeving vaan [[Sint-Niklaas]]), 't [[Waaslands]], zien e twievelgeval. Datzelfde gelt feitelek ouch veur 't [[Gents]], wat, allewel tot 't in de Oos-Vlaamse hoofstad [[Gent]] weurt gesproke, veur dees dialekgróp hendeg atypisch is en hiel väöl Braobantse trèkke dreug. Ouch 't [[Ronses]] (in [[Ronse]], tege de taolgrens aon) is e taoleiland. Oos-Vlaomse dialekte weure evels ouch boete de provincie gesproke. 'n Euvergaankszone mèt 't Wes-Vlaoms strek ziech oet e stök in de provincie [[Wes-Vlaondere]], tot kort bij [[Tielt]] en [[Kortrijk]] (meh neet in die stei zelf!). Oos-Vlaoms weurt ouch vaanaajds gesproke op 't groondgebeed vaan de gemeintes [[Elzele]] (''Ellezelles'') en [[Lessen]] (''Lessines''), in de [[Wallonië|Waolse]] provincie [[Henegouwe]] en in de plaotse [[Philippine]], [[Overslag]], [[Zuiddorpe]], [[Westdorpe]] en [[Sas-van-Gent]] in de [[Nederland]]se provincie [[Zieland]] (en wel gemeinte [[Terneuzen]]).<ref name=WZD>Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Geciteerd in Van Driel (2004).</ref> 't Waaslands strek ziech ouch tot in Zieland oet: 't weurt gesproke in [[Koewacht]], [[Heikant]], [[Sint-Jansteen]], [[Clinge]] en [[Nieuw-Namen]], gooddeils gemeinte [[Hulst (gemeinte)|Hulst]].<ref name=WZD/> In de res vaan die gemeinte, boe-oonder de [[Hulst (sjtedsje)|plaots Hulst]] zelf, sprik me 't [[Hulsters]], ouch 'n euvergaanksdialek, nog minder typisch Oos-Vlaams es 't Waaslands. Tot slot huurt me nog e Waaslands dialek in [[Zwijndrecht (Belsj)|Zwijndrecht]], provincie [[Antwerpe (provincie)|Antwerpe]], welke plaots vreuger bij Oos-Vlaondere hoort. ==Taolhistorie== In de historie vaan 't Oos-Vlaoms zien drei versjèllende echelons te vinde, die alledrei hun spoere in de taol höbbe achtergelaote en alledrei gemaak höbbe tot de dialekte noch Wes-Vlaams, noch Braobants zien. De oonderlaog, 't [[substraot]], is Vlaoms; in vreuger gaof 't dao ein Vlaomse dialekgróp, die oongeveer sameveel mèt 't graofsjap Vlaondere. In de vreug en hoeg middeliewe laoge häör ingste verwantsjappe neet bij 't Braobants meh bij aandere westeleke dialekte: 't [[Ziews]] en 't [[Hollands]]. De mies karakteristieke kinmerke in 't modern Oos-Vlaoms zien de spontaan palatalisatie in wäörd wie ''puppe'' 'póp' en ''wulle'' 'wol', 't oontbreke vaan umlaut vaan de Aajdgermaanse ''*ô'' in e woord wie ''groen'' 'greun' (vergeliek Braobants ''gruun'') en ''kaos'' 'kies' (vergeliek Braobants ''kees''). Allewel tot Vlaondere tot in de late middeliewe 't belaankriekste gewes waor gewees vaan de Nederlen, kaom dao vaanaof de veertienden iew verandering in. Stei wie [[Leuve]], [[Brussel|Breusel]] en [[Antwerpe]] bleujde sterk en hun taol stoont in hoeg aonzien. Zjus in zuidelek Braobant (Leuve en Breusel) waore aon 't ind vaan de middeliewe sterke taolveranderinge op gaank gekoume. De oosteleke Vlaomse dialekte naome sommege vaan die kinmerke euver, wie de breking vaan de aw ''ii'' in ''ij'' en de ''uu'' in ''ui'' en de verwijing vaan de diftonge ''eê'' en ''oô'' nao resp. ''ieë'' en ''uuë''. In Gent gebäörde dat trouwes radicaolder es in de umgeving, wat vaan dees stad e soort quasi-Braobants taoleiland maakde. De Braobantsen invlood is de twiede laog. De derde laog die me moot oondersjeie zien de nui taolveranderinge die hunnen oersprunk voonte in Oos-Vlaondere zelf. Väöl góng 't toch um veranderinge die neet in gans 't taolgebeed optraoje. Zoe verdween de tegestèlling tösse korte en lang vocaole ([[isochronie]]) en woorte de intervocalische plosieve ''p'', ''t'' en ''k'' stumhöbbend gemaak. ==Klaankversjijnsele== Me deit verkierd um te spreke vaan 'n Oos-Vlaomse klaanklier. De taolgróp is intern naomelek te versjèllend um ein klaanklier op te stèlle. Ieder zal deze paragraaf de typische klaank-kinmerke vaan versjèllende Oos-Vlaomse dialekte besjrieve. Toch zien 't zjus de klaanke, en neet de wäörd of de grammair, die de Oos-Vlaamse gróp (desnoeds negatief) definiëre t'n opziechte vaan aander Nederlandse dialekte. ===Vocaole=== 't Fundamenteelste versjèl tösse 't Oos- en 't Wes-Vlaoms is de breking vaan de Aajdgermaanse ''*î'' en ''*û'' in twieklaanke. In 't Wes-Vlaoms zien die klaanke ''ie'' ([i:]) en ''uu'' ([y:]) gebleve of verkort tot ''i'' ([ɪ]) en ''u'' ([ʏ]). In 't Oos-Vlaoms tröf me variante aon vaan de ''ij'' en ''ui''. Veur 't groetste deil vaan 't taolgebeed zien de realisaties ''è'' en ''ù'' (fonetisch [ɛ] en [œ]). In 't Waaslands kint me klaanke die perceis mèt 't Algemein Nederlands euvereinkoume ([ɛi] en [œi]). 't Gents en 't Hulsters höbbe zwoerder diftonge die mier aon 't Braobants herinnere: ''a(i)'' en ''oi'' of fonetisch [ai]/[a:] en [oə]. 'n Aander kinmerk, wat zjus wie 't veureg vaan Braobantsen oersprunk is, zien de sjerper realisaties vaan de sjerplang ''ee'' en ''oo''. Ouch 't Wes-Vlaoms kint, wie de mieste dialekte (meh neet 't Algemein Nederlands) die klaanke wel, meh dees streektaol realiseert ze conservatiever en minder extreem: es ''eê'' ([eə]) en ''oô'' ([oə]). In 't Oos-Vlaoms daorentege is 't ierste deil vaan die diftonge sterk geslote en gefronteerd, wat ''ieë'' resp. ''uuë'' (fonetisch: [iə] en [yə]) tot rizzeltaote heet. In 't Gents is dee naoslaag vervalle en zien de klaanke geëvolueerd tot lang monoftonge: ''ie'' en ''uu''. Centrerende diftonge vint me neet allein bij de aw ''ee'' en ''oo'', meh ouch bij twie vaanajds korte vocaole: de ''i'' en ''u'' oet de standaardtaol klinke in de gewoen Oos-Vlaomse dialekte es [ɪə] respectievelek [ʌə]. 't Gents heet ouch daovaan lang monoftonge gemaak: [ɪ:] en [ʌ:]. De echte Oos-Vlaomse dialekte doen aon isochronie: dat wèlt zègke tot dao gei beteikenisvol versjèl besteit tösse korte en lang vocaole. In de typische dialekte zien lang vocaole kort gewore (''riet'' [rit], ''beke'' [begə], ''open'' [opm]), in 't Gents gebäörde 't umgekierde (''zitten'' [zɪ:tə], ''pad'' [pɑ:də], ''zot'' [zo:t). In 't Waaslands en 't Hulsts is 't versjèl tösse lang en korte vocaole bewoerd gebleve. Wie al bove gezag höbbe de oosteleke umlautsversjijnsele in wäörd wie 't Hollands ''groen'' en ''kaas'' en 't [[Limbörgs]] ''greun'' en ''kies'' in 't Oos-Vlaoms neet plaotsgegrepe. 't Oos-Vlaoms deit daorin dus mèt 't Hollands mèt, 't Braobants mèt 't Limbörgs. ===Consonante=== Väöl Oos-Vlaomse dialekte höbbe nogal wiedgoonde [[elisie]]s vaan consonante in 't midde vaan e woord, tösse vocaole in. Es dao 'ne consonant ewegvèlt, weurt de vocaol deveur verlengk, es oetzundering op de bove besjreve regel tot vocaole ummer kort zien. Opvallend is tot ze allemaol oontbreke in Gent, en ouch in 't Waaslands en 't Hulsters oonbekind zien. Veural de ''-j-'' en ''-w-'' (väölal, meh neet altied, op plaotse boe vreuger 'n ''-d-'' stoont) weure dao dèks door getroffe: ''bloeien'' [blu:ən], ''eiers'' [æərs], ''ouwe'' [æ:ə]. Dit is 't geval in de mieste echte Oos-Vlaomse dialekte, meh neet in de euvergaankszone mèt 't Wes-Vlaams en neet in Gent en de oosteleke randgebeie (zuug oonmiddellek bove). De ''-g-'' tösse twie vocaole verdwijnt bekans eve dèks, al oontbrik dit kinmerk in 't uterste zuie (Ronse en umgeving): ''vliegen'' [vli:ən], ''mage'' [mɔ:ə]. De deletie vaan de ''-ng-'' is minder algemein: zij oontbrik in 't zuidooste (tot veurbij [[Oudenaarde]] en ouch zuidelek en oostelek vaan Gent oonbekind). Dit kinmerk noe maag vreuger in 't Gents ouch zien veurgekoume, wat bliek oet de versterking vaan dee klaank. ''Zingen'' weurt dao soms bekans ''zèingge'' ([zɛⁱŋɣə], neve minder extreem [zɛⁱŋə]), es dudelek contras tege 't 'boers' [zɛ:ən]. Ouch midde in e woord trejt 'n aander typisch Oos-Vlaoms kinmerk op: de verweiking vaan de tenues (hel plofklaanke) ''p'', ''t'' en ''k'' tot mediae ([b], [d], [g]). De verbreiing vaan dit kinmerk is te verglieke mèt de elisie vaan de -ng- ('t zuidooste deit neet mèt), meh daan get algemeiner (zoe kump 't euveral in de umgeving vaan Gent veur): ''gieten'' [ɣidn], ''trekken'' [trægŋ]. 't Gents deit ouch hei neet aon mèt ([ɣɪⁱtə], [tʀæ:kə]). Wie in 't Wes-Vlaoms en aanders es in 't Braobants is vaan de väöl verkoumenden oetgaank ''-en'' 't lèste lid bewaord gebleve en de sjwa geëlideerd. De ''-n'' weurt progressief geassimileerd tot [m] (nao 'n ''b'' of ''p'') en tot [ŋ] (nao 'n ''k'' of ''gk''). Dees articulatie kint me in Nederland oet de [[Nedersaksisch]]e dialekte. 't Gents deit hei neet aon mèt: wie in 't Braobants (en Limbörgs) sprik me hei allein de sjwa oet. Vaandao Gents ''pakke'' tege plattelands ''pakng''. Wie alle Wes-Vlaomse en de mieste Braobantse en Ziewse dialekte deit 't Oos-Vlaoms aon [[h-deletie]], wat wèlt zègke tot de h neet veurkump. Hei-op zien in dees dialekgróp gein oetzunderinge. ==Grammairversjijnsele== Wie alle zuideleke dialekte heet ouch 't Oos-Vlaoms drei woordgeslachte. 't Versjèl tösse manneleke en vrouweleke wäörd weurt, zjus wie in 't Wes-Vlaoms en 't Ziews, gemaak doortot vrouweleke wäörd op ''-e'' oetgoon (''beke'', ''vrouwe'', ''wonde''). Zelfs 't Gents deit dao-in mèt, oondaanks tot dao de miervouds-''n'' neet weurt oetsproke. Dit heet es gevolg tot in Gent ''katte'' zoewel ''kat'' es ''katte'' kin beteikene. Hei-in steit 't Oos-Vlaoms tegeneuver 't Braobants (boe 't versjèl, zjus wie in 't Limbörgs, tösse mannelek en vrouwelek allein ''dependent-marking'' in de verwieswäörd te zien is). ==Cultivatie== Dialekte weure in Vlaondere (nog) neet al te dèks opgesjreve en 't Oos-Vlaoms liekent dao-in nog get achter te stoon op 't Wes-Vlaoms. Wel is 't vertegenwoordeg in de [[popmuziek]]: eint vaan de bekindste 'Nederlandstaolege' leedsjes, ''De wilde boerndochtere'' vaan [[Ivan Heylen]], is in 't Oos-Vlaoms. Begin 2009 woort in Vlaondere de [[hiphop|rap]] ''Mijn leven'' vaan [[Andy Sierens|Andy 'Vijvenveertig' Sierens]] 'nen hit. Op e lieger niveau vaan bekindheid is 'n verzaomel-cd vaan Oos-Vlaomse dialekzengers versjene (''Azuuë gezeid, azuuë gezoeng'n'').<ref>http://www.muziekmozaiek.be/index.php?onderdeel=3920&titel=Cd%27s</ref> In 't Land vaan Hulst weurt in 't dialek gezoonge door Ambras oet Westdorpe.<ref>http://www.ambras.info/</ref><ref>http://www.streektaalzang.nl/strk/zeel/zeelambn.htm</ref> ==Literatuur== * ''Woordenboek van de Vlaamse Dialekten''. Gent/Tóngere, 1979- (ouch veur Wes- en Frans-Vlaandere) * F. Debrabandere, ''Oost-Vlaams en Zeeuws-Vlaams etymologisch woordenboek. De herkomst van de Oost- en Zeeuws-Vlaamse woorden''. Amsterdam, 2005 * E.J. van den Broecke-De Man en J.L. Eggermont, ''Dialecten in Oost-Zeeuwsch-Vlaanderen''. Kloosterzande, 1982 * A. Joos, ''Waasch Idioticon.'' Gent/Sint-Niklaas, 1900; Sint-Niklaas, 1979 * L. Lievevrouw-Coopman, ''Gents Woordenboek''. Gent, 1950, ⁴1974 * J. Taeldeman, "De vokaalstruktuur van de Oostvlaamse Dialekten" in ''Bijdragen en Mededelingen van de Dialectencommissie 51''. Amsterdam, 1978 * J. Taeldeman, "Het Gents. Een eiland in het Oost-Vlaamse dialectgebied" in J. Kruijsen, N. van der Sijs (redd.), ''Honderd jaar stadstaal''. Amsterdam/Antwerpe, 1999 * J. Taeldeman, ''Taal in stad en land: Oost-Vlaams''. Tielt, 2005 * I. Teirlinck, ''Zuid-Oostvlaanders Idioticon''. Gent, 1908-1922; Handzame, 1987 * I. Teirlinck, ''Klank- en Vormleer van het Zuid-Oost-Vlaandersch Dialect''. Gent, 1924 ==Referenties== <references/> ==Extern links== * [http://www.dbnl.nl/tekst/wink007alge02_01/wink007alge02_01_0078.htm De geliekenis vaan de Verlore Zoon in 't Eekloos] (Winkler, 1874) * [http://www.dbnl.nl/tekst/wink007alge02_01/wink007alge02_01_0051.htm ...in 't Hulsters] * [http://www.dbnl.nl/tekst/wink007alge02_01/wink007alge02_01_0081.htm ...in 't Gents] * [http://www.dbnl.nl/tekst/wink007alge02_01/wink007alge02_01_0077.htm ...in 't Waaslands] (Sint-Niklaas) {{Nederlands}} [[Categorie:Provincie Oes-Vlaondere]] [[Categorie:Nederlands]] 9s69skrmq32qkq7n6t0xdojz1z1b4l6 0 57749 455123 404207 2022-08-18T08:38:42Z Steinbach 16 Mèt zoe'n aofsten blijfste natuurlek neet binne de grenze vaan Mestreech... wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Tri_swim_bike_run.jpg|350px|thumb|Zwumme, fietsrenne en loupe, de drei oonderdeile vaan d'n triatlon.]] 'nen '''Triatlon''' is e miervoudeg doorsportevenemint wat besteit oet drei oonderdeile: [[zwumme]], [[fietsrenne]] en [[loupe]], achterein aof te wèrke. 't Bekindste is de [[Ironman]]-triatlon, dee besteit oet 3,9 kilometer zwumme, 180 kilometer fietsrenne en 'ne [[marathon (loupe)|marathon]] (42,195 kilometer loupe). 'n Evenemint mèt dezelfde sporte in minder groete aofsten is evels ouch 'nen triatlon. Soms sprik me daan vaan 'nen ''haven, daarden'' of ''kwaart triatlon'' etc., al nao gelaank d'n aofstand. Sporadisch koume nog langer triatlons veur, ''[[ultraloupe|ultratriatlons]]'' geneump. Triatlons zien sinds de jaore twinteg bekind, meh kaome pas good in de belaankstèlling door d'n ierste [[Iron Man (Hawaï)|Iron Man]]-triatlon, dee in [[1978]] op Hawaï woort gehawwe en boe veur 't iers de gestandaardiseerde aofsten woorte vasgelag. De decennia dao-op naom de populariteit vaan d'n triatlon touw, zoewel oonder amateurs es oonder profatlete. Sinds 2000 is de sport [[Olympische Speule|olympisch]]; op de Speule weure evels neet de Ironman-aofsten gedoon, meh 'ne kortere wèdloup vaan 1,5 km zwumme, 40 km fietse en 10 km loupe. Sinds 2015 weurt in en um Mestreech ouch 'nen [[Ironman (Mestreech)|Ironman]] gehawwe. 't Oetloupe vaan 'nen Ironman-triatlon is extreem zwoer en vereis 'n intensief training in alledrei de disciplines. Toch trèkke triatlons boe ze weure gehawwe ummer e groet aontal amateurs aon, dèks lui oet 't marathoncircuit. 'ne Manneleken topatleet kin d'n triatlon in zoe'n ach oor aofwèrke. {{sjtumpke}} [[Categorie:Sjport]] m4ac38mmxs0yann4asnhbdk90pw0s63