Wikipedia lldwiki https://lld.wikipedia.org/wiki/Plata_prinzipala MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Media Speciale Discussione Utente Discussioni utente Wikipedia Discussioni Wikipedia File Discussioni file MediaWiki Discussioni MediaWiki Template Discussioni template Aiuto Discussioni aiuto Categoria Discussioni categoria TimedText TimedText talk Modulo Discussioni modulo Accessorio Discussioni accessorio Definizione accessorio Discussioni definizione accessorio Sëlva 0 1190 93890 93676 2022-07-26T09:34:11Z Asenoner 208 /* Blason */ wikitext text/x-wiki {{Gherdëina}}{{Infobox chemun Südtirol |Inuem luech = <big>Sëlva</big><br />''Wolkenstein in Gröden ([[lingaz tudësch|de]])<br />Selva di Val Gardena ([[lingaz talian|it]])'' |Inuem scëmpl = Sëlva |Blason = |Comunità = [[Salten-Scilier (comunità raion)|Salten-Scilier]] |Souraspersa = 53 |Coordinedes = {{coord|46|33|24|N|11|45|32|E|display=inline,title}} <!--mantenì genau chësc format--> |Auteza = 1563 |Abitanc = 2589 |Frazions = [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]] |Data abitanc = 2018 |lld = 89.74 |de = 5.15 |it = 5.11 |Codesc postal = 39048 |Prefis telefonich = 0471 |Codesc ISTAT = 021089 |Foto = Sëlva Wolkenstein Selva di Val Gardena Sella.jpg |Descrizion foto = Sëlva ududa da [[Daunëi]] |Ambolt = Rolando Demetz |Ann ambolt = 2020 -2. mandat |Mapa = Wolkenstein_in_Gröden_in_Südtirol_-_Positionskarte.svg |Cherta localisazion = {{Mappa di localizzazione |NordItalia |label = Sëlva |latitudineGradi = 46 |latitudinePrimi = 33 |longitudineGradi = 11 |longitudinePrimi = 45 |position = right |width = 300 |float = center |relief = yes |background = #bebebe }} |Plata internet = https://www.selva.eu/system/web/default.aspx?sprache=4&menuonr=219901528 |}}'''Sëlva''' ({{IPA-lld|ˈsɜlva|pron|Selva.ogg}}, [[lingaz tudësch|tudësch]]: ''Wolkenstein in Gröden'', [[lingaz talian|talian]]: ''Selva di Val Gardena'') ie n [[chemun]] de [[Gherdëina]] tla [[Südtirol|provinzia de Bulsan]] te la [[Talia]]. L zënter dl luech ie a 1.563 m sëura l livel dl mer, l ie l majer de i trëi chemuns de Gherdëina n cont de spersa, l segondo majer per populazion cun plu de 2.500 abitanc y chël plu ite insom ala valeda. L chemun de Sëlva à na sëula [[Frazion (Talia)|frazion]], che ie [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]] y plu [[ridl]]i, danter chisc: [[Plan da Tieja]], [[Ruacia]], [[La Poza]], [[Ghetun]], [[La Sëlva]] y [[Daunëi]]. Sëlva ie n zënter mpurtant dl [[turism]], dantaldut dl turism da d'[[inviern]]. L ie un de i ponc ulache scumëncia la [[Sellaronda]] y l ie bën pusiziunà sibe per pië via a [[jì cun i schi]] che per [[jì sa mont]] o [[jì a crëp|a crëp]].<br> Aldò de la cumpededa dla populazion dl 2011 ie la rujeneda de l'oma dl 90% de Sëlva l [[lingaz ladin|ladin]]. La variazion dl ladin che vën rujeneda ie l [[Ladin gherdëina|gherdëina]].<br>Per [[lingaz ladin|ladin]] adroven cun referimënt a Sëlva la preposizion ''te'' (mpede ''a'', sciche pra autri luesc). Per ejëmpl: ''duman vedi te Sëlva'' o ''ies'a śën te Sëlva?'' == Inuem == L inuem ladin de Sëlva vën dal [[latin]] ''silva'', che uel di ''bosch''. Chësc inuem ie ënghe stat sëurantëut tl talian. L inuem tudësch ie ''Wolkenstein'', che à dut n'autra origen. Chësc inuem vën dala [[Wolkenstein-Trostburg|familia Wolkenstein]], n iede i patrons dl [[ciastel de Val]], de chël che al didancuei ne'n restl mé plu sedims. == Luech == L luech de Sëlva ne à nia n zënter storich sciche Urtijëi. Chësc ie da spieghé dal fat che nfin a do la [[segonda viera mundiela]] fova te Sëlva belau mé [[luech da paur|luesc da paur]] spartii ora per l raion dl luech. La [[dlieja Santa Maria ad Nives]] fova unida fata su amesa i [[preies de Nives]], daujin a chëla che l dajova la [[calonia]] y la [[scola]]. Do la segonda viera se à la zona de [[Ghetun]] trasfurmà tl zënter dl luech, ulache ie unida fata la [[plaza Nives]]. [[File:Ciastel Wolkenstein Gherdëina.jpg|miniatura|left|La pert dedite dl [[Ciastel de Val|sedim de Val]].]]Te Sëlva ie i sedims dl [[ciastel de Val]] tl parëi [[Stevia]] dl [[17ejim secul]], che fova n iede de la familia di Maulrappen, pona di Vilanders y ala fin di [[Wolkenstein-Trostburg|Wolkenstein]]. Da chësta ultima vën l inuem per tudësch dl luech: ''Wolkenstein''. Mpue plu inite te [[Val]] ie la [[capela de San Silvester]] cun pitures murales baroches.<br> La dliejia prinzipela ie [[Dlieja Santa Maria ad Nives|Santa Maria ad Nives]], che fova unida fata su per l prim iede tl 1503. La ie unida ngrandida te n stil modern tl 1992. L [[ciastel de Gherdëina]] (''Fischburg'') ie tl raion dl chemun de Sëlva y ie n palaz tert-renaissance fat su per ncëria dl Grof Engelhard Dietrich von Wolkenstein; l fova la sënta de [[suneria]], ma nce ciastel da ciacia cun deplù lec artifiziei per zidlé pësc. Aldidancuei iel privat y ne possa nia unì vijità. L luech de Sëlva ie caraterisà dal turism sibe d'[[instà]] che dantaldut d'[[inviern]]. Trëi [[furnadoia|furnadoies]] mëina alauta de viers de [[Jëuf de Frea|Frea]]/[[Dantercëpies]] y [[Ciampinëi]]. Mpurtant per l [[jì cui schi|sport dai schi]] ie nce l raion de [[Plan de Gralba]] cun la furnadoia ''Piz Sella''. L [[purtoi]] ''[[Saslong]]'' ie cunesciù per la [[Copa dl Mond de schi alpin|garejedes de Copa dl Mond]] tenides uni ann. L raion de Val fej pert dl [[Parch natural Pöz-Odles|Parch Naturel Puez-Odles]]. == Blason == [[File:Blason di Wolkenstein sëura la rëjes dl Ciastel Fischburg.jpg|thumb|Blason de la [[Wolkenstein-Trostburg|familia Wolkenstein]] sëura la rëjes dl [[Ciastel Fischburg]].]]L blason de Sëlva fova di [[Wolkenstein-Trostburg|grofs de Wolkenstein]] y ie dal 1968 incà l blason dl chemun. I sedimes dl [[Ciastel de Val]] ie mo da udëi aldidancuëi sun i parëies dl crëp de [[Stevia]]. Tl ann 1291 ie l ciastel unì cumprà da Rudolf de [[Olaneres]], si mut Randolf a sëurantëut l inuëm dl ciastel y ie deventà l antenat di grofs de Sëlva. L blason dl chemun de Sëlva à chësta carateristiches: "L ie spartì su te cater pertes: la prima dessëura a man ciancia y la cuarta dessot a man drëta ie de culëur cuecen y arjënt, spartì da na ziracula; la segonda pert dessëura a man drëta y la prima dessot a man ciancia presënta na rissa foscia y trëi pizes brumes drusedes sun arjënt".<ref>[http://www.gemeinde.wolkensteiningroeden.bz.it/system/web/default.aspx?sprache=4 Plata internet dl chëmun]</ref> L ie l resultat dla union de doi emblems da plu da giut, chël di grofs di [[Olaneres]]/Pardell y chël di Maulrappen de [[Ciastel (chemun)|Ciastel]] (''Trostburg-Kastelruth'') che adum à furmà la familia di Wolkenstein per gauja dla maridaia danter Federico von Wolkenstein y Caterina Villanders-Trostburg.<ref>[https://www.selvafoto.it/it/libro-selva-gardena.html Plata internet Cunsëi Furmazion de Sëlva], azes ai 20.02.2021</ref> == Geografia == [[File:Selva Sella Saslonch Gherdëina.jpg|thumb|Sëlva ududa da [[La Palota]]]]Te Sëlva se spartësc la valeda de Gherdëina su te doi tòc, cun un n ram che ti va do al [[Derjon]] nfin te [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]] y l'auter ram che ti va do al [[ruf de Val]] te [[Val]] y inant nfin te [[Pra da Rì]]. Sëlva ie pusiziuneda te n paiuel cun n grum de montes ntëurvia. A sud ie la mont de [[Ciampinëi]] y dovia l crëp de [[Saslonch]]. A nord ie la mont de [[Juac]] sëura [[Sciuz (Sëlva)|Sciuz]] y l crëp de [[Stevia]]. A est ie la [[pizes de Cir]] y [[Grup dl Sela|Mëisules]]. Ai {{EWD|IT|021001}} ova Sëlva na populazion de {{EWZT|IT|021089}} persones sun na spersa de 53,2&nbsp;km². Sëlva cunfina cun i chemuns de [[Cianacei|Cianacëi]], [[Corvara]], [[San Martin de Tor]] y [[Santa Cristina|S. Crestina]].<br> L chemun de Sëlva à una na frazion ufiziela, che ie [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]]. Autri [[ridl]]i y raions te Sëlva che ne ie nia ufizialmënter frazions ie [[La Sëlva]], [[Plan da Tieja]], [[Ruacia]] y [[La Poza]] a vest, [[Daunëi]], [[Col Da Lech]] y [[Larciunëi (Sëlva)|Larciunëi]] a nord, [[Frëina (Sëlva)|Frëina]] a sud y [[Ciampac (Sëlva)|Ciampac]] y [[Val]] a est. === Tlima === Sëlva à n tlima alpin. I insteies ie bëndebo curc y moi. La mesaries mascimes d'instà ie danter 18 y 21&nbsp;°C, de nuet toma la temperatures normalmënter ju a danter 6 y 9&nbsp;°C. L'inviern ie te Sëlva bëndebo frëit, cun temperatures mascimes danter 0 y 2&nbsp;°C via per l di y de nuet toma la temperatures normalmënter ju a danter -6 y -9&nbsp;°C.<br> L mëns plu mol ie juni cun 135&nbsp;mm de prezipitazions, l plu sut ie fauré cun mé 21&nbsp;mm. Chisc dac ie stai musrei dala stazion dal tëmp te Plan a n'autëza de 1.594 metri danter l 1991 y l 2016.{{Tlima | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATURA = | DIAGRAMM PREZIPITAZION = | DIAGRAMM PREZIPITAZIONS AUTEZA = 150 | FUNTANA = ''[http://www.provinz.bz.it/wetter/download/73500MS-TS-SelvaGardena-Wolkenstein.pdf Valores al mëns temperatures]'' y ''[http://www.provinz.bz.it/wetter/download/73500MS-PS-SelvaGardena-Wolkenstein.pdf Valores al mëns prezipitazions]''. Servisc meteo y levines de la provinzia autonoma de Bulsan - Südtirol (Perioda 1991–2016) | Titul = | Luech = Sëlva (Stazion dal tëmp te Plan a 1.594 metri) | hmjan = 0.3 | hmfeb = 1.8 | hmmär = 5.3 | hmapr = 8.9 | hmmai = 13.7 | hmjun = 17.9 | hmjul = 20.2 | hmaug = 19.3 | hmsep = 14.6 | hmokt = 9.4 | hmnov = 4.0 | hmdez = 0.0 | lmjan = −7.6 | lmfeb = −8.1 | lmmär = -4.8 | lmapr = -1.3 | lmmai = 2.8 | lmjun = 6.3 | lmjul = 8.2 | lmaug = 8.1 | lmsep = 4.6 | lmokt = 0.9 | lmnov = -3.0 | lmdez = -6.5 | avjan = -3.7 | avfeb = -3.1 | avmär = 0.2 | avapr = 3.8 | avmai = 8.3 | avjun = 12.1 | avjul = 14.2 | avaug = 13.7 | avsep = 9.6 | avokt = 5.2 | avnov = 0.5 | avdez = -3.3 | nbjan = 24.0 | nbfeb = 20.8 | nbmär = 36.2 | nbapr = 55.9 | nbmai = 94.4 | nbjun = 135.0 | nbjul = 126.7 | nbaug = 126.7 | nbsep = 85.1 | nbokt = 92.1 | nbnov = 77.2 | nbdez = 37.5 | gmjan = -19 | gmfeb = -21 | gmmär = -21 | gmapr = -16 | gmmai = -7 | gmjun = -3 | gmjul = 0 | gmaug = -2 | gmsep = -6 | gmokt = -12 | gmnov = -15 | gmdez = -21 | gma = -21 | fmjan = 11 | fmfeb = 15 | fmmär = 17 | fmapr = 20 | fmmai = 25 | fmjun = 30 | fmjul = 29 | fmaug = 30 | fmsep = 26 | fmokt = 20 | fmnov = 17 | fmdez = 11 | fma = 30 | rdjan = 4.7 | rdfeb = 4.7 | rdmär = 5.8 | rdapr = 8.6 | rdmai = 12.1 | rdjun = 14.2 | rdjul = 12.7 | rdaug = 12.0 | rdsep = 9.0 | rdokt = 8.6 | rdnov = 8.3 | rddez = 5.8 }} == Storia == Te la [[mont]]es ntëur Sëlva ([[Tramans]], [[Chedul]], [[Plan de Frea]], [[Pra da Ri]]) iel da abiné luesc ulache te la preistoria vivova ciaciadëures y abinadëures. N à ënghe abinà cërta luejes te la [[Zità di Sasc]] daujin al jëuf de Sela, ma chëstes semea che fova for mé nridlamënc temporeres ajache l tumova for inò ju sasc. Nfin al scumenciamënt dl [[Medieve]] semea che Sëlva fova per gran pert n bosch y dejabiteda. L toponim ''Silva'' ie per l prim iede unit adurvà tl 1166 y uel di ''bosch''. L inuem tudësch ie stat adurvà per l prim iede tl 1237 te la forma ''Wolchenstain''.<ref>Hans von Voltelini: ''Die Südtiroler Notariats-Imbreviaturen des 13. Jahrhunderts'' (Acta Tirolensia, II), Innsbruck, Wagner, 1899, n. 623</ref> L vën dala damilia nëubla [[Wolkenstein-Trostburg]] y si ciastel. Chësc inuem vën dant tl urbar [[tirol]]ej dl [[grof Meinhard II.]] de Tirol-Görz tl ann 1288 coche ''ze Wolchenstein''.<ref>Oswald Zingerle: ''Meinhards II. Urbare der Grafschaft Tirol'' (Fontes rerum Austriacarum II/45). Wien: F. Tempsky 1890, XVI, 194.</ref> == Pulitica == Ambolc dal 1952 incà:<ref>{{Internetquelle | url=http://www.gvcc.net/gemeindeamt/html/GEMEINDEN50-Jahre-dt.pdf | titel=Die Bürgermeister der Gemeinden Südtirols seit 1952 | werk=Festschrift 50 Jahre Südtiroler Gemeindeverband 1954–2004 | hrsg=Südtiroler Gemeindenverband | seiten=139–159 | zugriff=2015-11-16 | format=PDF; 15 MB}}</ref> * 1952–1960: Anton Vinatzer * 1960–1964: Rodolfo Kasslatter * 1964–1980: Franz Costa * 1980–1985: Ferdinand Mussner * 1985–1996: Hermann Senoner * 1996–2010: Roland Demetz * 2010–2015: Peter Mussner * 2015–{{0|0000}}: Roland Demetz == Economia == L majer ram de l'economia te Sëlva ie l [[turism]]. Pra na populazion de mpue plu de 2.600 persones à Sëlva 8.700 liec per turisć y 1.300.000 sëuranuetes a l'ann.<ref>DOLOMITES Val Gardena Konsortialgesellschaft m.b.H.: ''Urlaubsfibel'' 2021, 6.</ref> Chësc ie ënghe scialdi tler da coche l luech cëla ora, cun n gran numer de hotiei y [[furnadoia|mplanc portamont]]. Dantaldut ie mpurtant l turism da d'inviern, sciche ënghe tl rest de la Ladinia.<br> La [[chiena]] ie ënghe stata giut alalongia scialdi mpurtanta per l'economia, ma sciche tl rest de Gherdëina à chësc ram de l'economia scialdi lascià do ti ultimi ani. == Nfrastrutura y trasport == [[File:StazioneSelvaGardena1959.jpg|miniatura|La ferata de Gherdëina che pea via te Sëlva (1959)]] ===Stredes=== Tres Sëlva passa la [[Streda Statela 242 de Gherdëina y dl Jëuf de Sela|streda statela 242]] che la culeghea cul rest de Gherdëina y la [[Val dl Isarch]] a vest y i [[jëuf]]es a est. Sun [[Plan de Gralba]] se spartësc la streda statela 242 te la [[streda statela 243 dl Jëuf de Frea]] che va inant sul [[jëuf de Frea]] a 2.121 m y fina a [[Corvara]], ulache la va ite te la [[streda statela 244 de la Val Badia]]. === Curiera === Te [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]] fina y scumëncia plu linies de curieres dl [[servisc de trasport SAD]]. La linia 350 che va a [[Pruca]], [[Bulsan]] y [[Persenon]], la linia 473 che va a [[Corvara]] y la linia 471 che va sul [[jëuf de Pordoi]]. === Ferata === ''Liej de plu tl articul: [[Ferata de Gherdëina]]''<br> Tres l luech de Sëlva passova la [[ferata de Gherdëina]] che jiva da [[Tluses]] nfin te [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]]. L servisc de ferata ova scumencià ai 6 de fauré dl 1916 y fova unì stlut ai 28 de mei dl 1960.<ref>Elfriede Perathoner, Stefano Planker, ''Scibla mo n iede - Endstation Zukunft - Fine corsa futuro'' catalog de la mostra sun la ferata de Gherdëina, p.&nbsp;105, Museum Ladin, 2011</ref> Puecia trates de la ferata à sëuravivù. Tl 1970 ie l tòch da Tluses nfin a Urtijëi stat mudà te la [[Streda Statela 242 de Gherdëina y dl Jëuf de Sela|streda statela 242dir]], ne'n fajan n ram de la SS242 che culeghea Urtijëi cun [[Pruca]]. La trata da Urtijëi nfin te Plan ie stata mudeda te na promenade y ultimamënter a tòc ënghe te na [[streda per la rodes]].<ref>Elfriede Perathoner, Stefan Planker, ''Scibla mo 'n iëde''. Museum Ladin, San Martin de Tor 2011, ISBN 978-88-89255-33-9. Catalogo di mostra</ref> == Educazion == Tl chemun de Sëlva dal na [[scola elementera]] y na [[scola mesana]] per la grupa ladina. Tramedoves toca pra la [[Direzion Raionela de Scola Ladina]] de te Sëlva, che aministrea nce la scola elementera de [[Santa Cristina]].<ref>{{Internetquelle|url=http://www.provinz.bz.it/de/institutionen/institutionen-kategorien.asp?bninf_inid=1002800|hrsg=[[Südtiroler Bürgernetz]]|titel=Schulsprengel Wolkenstein|zugriff=2014-10-25}}</ref> == Sport == [[File:Stadion Pranives.jpg|miniatura|Ududa dedite dl stadium dala dlacia [[stadium Pranives|''Pranives'']] ulache jughea l [[HC Gherdëina]].]]Sëlva pieta n grum de puscibiliteies per chëi che ie nteressei al sport da d'inviern sciche [[jì cun i schi]] o [[pudejé]], [[jadin]]é o [[Hockey sun dlacia|fé a hockey]], nsci sciche ënghe sporc da d'instà sciche [[jì sa mont]] o [[jì a crëp]]. Te [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]] dal n ciamp dala codla ulache d'instà vën fates partides dal [[juech dala codla]], y l da ënghe n stadium da fé [[tennis]] y [[chidlé]]. ===Hockey=== Sëlva à n [[stadium dala dlacia]], l [[Stadium Pranives|stadium ''Pranives'']], che ie l sëul te Gherdëina y l stadium de cësa de la [[Hockey sun dlacia|scuadra da hockey]] [[HC Gherdëina]]. Dal 1973 al 2000 ova Sëlva ënghe na si scuadra de hockey, l [[HC Sëlva]], che ie po stat metù adum cul HC Gherdëina. == Cumenanza == === Spartizion linguistica === {{Lingaz de apartenënza |talian = 5,11 |tudësch = 5,15 |ladins = 89,74 |ann = 2011 }} === Svilup demografich === Sëlva à abù n gran crëscer de la populazion do la [[segonda viera mundiela]], che ie dublieda dal 1931 al 1971 da 1.000 a plu de 2.000 abitanc. Te chëi ani fova Sëlva cresciuda l plu debota di trëi chemuns de Gherdëina dal pont de ududa prozentuel. Aldidancuei à l luech mpue plu de 2.500 abitanc. Ma l trend se à mudà ti ultimi ani y Sëlva ie dal 2011 incà deventà un di puec chemuns te Südtirol ulache la populazion va zeruch. <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:500 height:350 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:3000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 bar:2011 text:2011 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1921 from: 0 till:999 bar:1931 from: 0 till:999 bar:1936 from: 0 till:1102 bar:1951 from: 0 till:1282 bar:1961 from: 0 till:1604 bar:1971 from: 0 till:2137 bar:1981 from: 0 till:2294 bar:1991 from: 0 till:2394 bar:2001 from: 0 till:2513 bar:2011 from: 0 till:2660 PlotData= bar:1921 at:999 fontsize:S text: 999 shift:(-8,5) bar:1931 at:999 fontsize:S text: 999 shift:(-8,5) bar:1936 at:1102 fontsize:S text: 1102 shift:(-8,5) bar:1951 at:1282 fontsize:S text: 1282 shift:(-8,5) bar:1961 at:1604 fontsize:S text: 1604 shift:(-8,5) bar:1971 at:2137 fontsize:S text: 2137 shift:(-8,5) bar:1981 at:2294 fontsize:S text: 2294 shift:(-8,5) bar:1991 at:2394 fontsize:S text: 2394 shift:(-8,5) bar:2001 at:2513 fontsize:S text: 2513 shift:(-8,5) bar:2011 at:2660 fontsize:S text: 2660 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Dac dl ISTAT </timeline> == Galaria dala fotografies== <gallery mode="packed-hover" heights="180"> 1 wolkenstein selva italy 2009.jpg|Ududa de Sëlva sa Plan ora Val Sëlva y Mont de Sëuc cun Sciliër.jpg|Val Puez.JPG|Puez Gröden by Gustav Jahn.JPG| L luech dit ‘Corpomio‘‘ te na pitura de [[Gustav Jahn]] Creusc_sun_Cesa_Sotanives_te_Selva.jpg|Crëusc sun cësa Sotanives I08 007 Grödnerbahnplanum.jpg|Ududa de Dorives tl vest de Sëlva Prei de Cudlea sun Frea Sëlva cun Saslong.jpg|Prei de Cudlea sun Frea te Sëlva </gallery> == Da vijité == * [[Dlieja Santa Maria ad Nives]] * [[Capeles de Gherdëina#Sëlva|Capeles de Sëlva]] * [[Ciastel de Gherdëina]] * [[Ciastel de Val]] == Monumënc sota scunanza == Te Sëlva ie 11 frabicac sota scunanza dla [[Südtirol|Provinzia de Bulsan - Südtirol]]: la dlieja dla Madona, la capela San Silvester de Val y de Santa Otilia pra l Ciastel, l sedim de Val, l Ciastel, la Cësa sun Col da la Pelda doi villes, villa Fossi y l pitl ciastel, y 4 mejes, Ruacia, Plazola, Piciulëi y Gustin. <gallery> Dlieja y curtina de Sëlva dovia.jpg|La [[Dlieja Santa Maria ad Nives|dlieja dla Madona]] y la curtina de Sëlva<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18017 Dlieja sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref> Steviola_Capela_San_Silvester_da_duman_Gherdëina.jpg|[[Capela de San Silvester]] te Val<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18019 Capela de Val sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Fischburg detail with S Christina Gröden.jpg|[[Ciastel de Gherdëina|L Ciastel]]<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18011 Ciastel, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol].</ref>. Burgruine Wolkenstein Gröden.jpg|L [[sedim de Val]]<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18021 Sedim de Val, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol].</ref>. Col dala Pelda Sëlva North.jpg|Cësa ''[[Col dala Pelda]]''<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18013 Cësa Col dala Pelda, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Wolkensteinschlössl Gherdëina.jpg|Pitl ciastel (Ciastel dl Brida)<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18020 Pitl ciastel, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Villa Fossi Sëlva.jpg|Villa Fossi<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18022 Villa Fossi, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol].</ref>. Ruacia_Sëlva_north.jpg|[[Ruacia]]<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18012 Ruacia, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Plazola in Sëlva.jpg|Plazola<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18016 Plazola, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Piciulëi in La Poza Sëlva.jpg|Piciulëi<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18015 Piciulëi, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Gustin in La Poza Sëlva western aspect.jpg|Gustin<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18014 Gustin, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. </gallery> == Monumënc naturei == Tl chemun de Sëlva dal diesc luesc dla natura, che ie sota la defendura dla Provinzia de Bulsan - Südtirol. <gallery> Pisciadoi de Murfrëit Gherdëina.jpg|Pisciadoi de [[Murfrëit]]<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1771 Pisciadoi de Murfreit, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Zirms sun Piz Culac Sëlva Gherdëina.jpg|Doi zirmes sun Piz Culac<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1772 Doi zirmes sun Piz Culac]</ref>. Lën de zirm sun Piz Culac Sëlva Gherdëina.jpg|Lën de zirm sun Piz Culac<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1773 Lën de zirm, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Paluc de Tubia Sëlva Gherdëina.jpg|Paluch de Tubia<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1774 Paluch de Tubia, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Selva_Sella_Saslonch_Lech_de_Ciampac.jpg|Lech de Ciampac<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1775 Lech de Ciampac, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Ruf_Ciavazes_Selva_Gherdeina_plu_insu.jpg|[[Ruf de Ciavazes]]<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1777 Ruf de Ciavazes, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Paluc_de_Piz_Culac_Sëlva_Gherdëina.jpg|Palusc de Piz Culac (La Palues)<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1776 Palusc de Piz Culac, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Paluc Frea Pilon Gherdëina.jpg|Palusc de Frea Pilon<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1778 Palusc de Frea Pilon, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Prei_de_Cudlea_sun_Frea_Sëlva.jpg|Prei de Cudlea<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1779 Prei de Cudlea, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Steinerne Stadt Langkofelgruppe.jpg|[[Zità di Sasc]]<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1455 Zità di Sasc, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. </gallery> == Lies == * [[Hosianna]] == Personaliteies == * [[Belsy|Belsy Demetz]] (* 23 dezëmber 1984 a [[Kerala]], [[India]]), [[ciantarin]]a de mujiga populera * [[Stefan Demetz-Sulé]] (* 10 dezëmber 1925 a [[Urtijëi]] - † 7 agost 2017 te Sëlva), [[cumponist]], [[scritëur]] y [[nseniant]] [[Ladins|ladin]]. * [[Franz Senoner|Franz Senoner-Santuel]] (* 12 juni 1927 sun [[Santuel]], Sëlva - † 3 dezëmber 2019 a [[Urtijëi]]), [[scultura|scultëur]], [[pitura|pitëur]], [[dessëni|desseniadëur]] y [[scritëur]] * [[Sabina Willeit]] (*1973 a Bulsan), mezzosopran * [[Mauro Bernardi]] (* 11 agost 1957 te Sëlva), arpizadëur, [[Jì a crëp|mëinacrëp]] y n ex-[[Jì cun i schi|schiadëur]] == Referimënc tla leteratura ladina == Chisc ie i referimënc a Sëlva tla [[leteratura ladina]]. <i> <poem> La storia de Sëlva foss fineda! Chël ch'é scrit, ie urità senza vester laudeda; Da scrì essi bën abù mo zeche pro, Ma per no bravé massa spizi pro, Y spizi pro cun n raim o poejia A unëur dla Madona de Santa Maria. </poem> ::::[[Fedele Demetz]] [[File:Proverbi, tradizioni e anneddoti delle valli ladine orientali.djvu|page=121|thumb|100px|left]] '''[[oldwikisource:Furcela di padrons|Furcela di padrons]]''' Da vedlamënter l' Grof de Sëlva ova fat giavé dala jënt de Sëlva n lech, y i ova fac lauré debant. I primes pësc me vën mpo mil rainesc l un. Do puec ani iel unì na gran burasca y l lech ie rot ora y l' ega à fat n dann per duta Gherdëina, che n' ie mei stat l cumpagn. L didancuei vëijun mo cater salieries n pas sot tiera, fates de gran lëns, y palances seura via curides. N puech dedora dla salieries iel de gran sasc y de gran bujes sotite, ulache zacan la lores se fajova coes. </i> == Notes == <references/> == Cëla ënghe == * [[Val]] * [[Ruves de Gherdëina]] * [[Lec de Gherdëina]] == Bibliografia == * Rudolf Mussner (curadëur): ''Nosta Sëlva''. Cunsëi de Furmazion de Sëlva, Sëlva 1a edizion 2010. * Deplu autëures: ''Chemun de Sëlva - chertes ortofoto cun i toponims ladins''. Istitut Ladin Micurá de Rü, 2017 ISBN 978-88-8171-119-2. * Hans von Voltelini: ''Die Südtiroler Notariats-Imbreviaturen des 13. Jahrhunderts (Acta Tirolensia, II)'', Innsbruck, Wagner, 1899, n. 623 * Oswald Zingerle: ''Meinhards II. Urbare der Grafschaft Tirol (Fontes rerum Austriacarum II/45)''. Wien: F. Tempsky 1890, XVI, 194. * Elfriede Perathoner, Stefano Planker: ''Scibla mo n iede - Endstation Zukunft - Fine corsa futuro''. Catalog de la mostra sun la ferata de Gherdëina, p. 105, Museum Ladin, 2011 == Cunliamënc == * [https://www.selvafoto.it/ld/ Sëlva lecurdanzes da pludagiut - Cunsëi de Furmazion Sëlva] {{chemuns Ladinia}} {{Salten-Sciliër}} [[Categoria:Comuns dla provinzia de Bulsan|Sëlva]] [[Categoria:Gherdëina|Sëlva]] [[Categoria:Comuns dl Trentin-Südtirol|Sëlva]] [[Categoria:Comuns dl Trentin-Südtirol]] fgpt21pfgk7ueafdyvmd0td35tsgoki 93891 93890 2022-07-26T09:37:40Z Asenoner 208 /* Blason */ wikitext text/x-wiki {{Gherdëina}}{{Infobox chemun Südtirol |Inuem luech = <big>Sëlva</big><br />''Wolkenstein in Gröden ([[lingaz tudësch|de]])<br />Selva di Val Gardena ([[lingaz talian|it]])'' |Inuem scëmpl = Sëlva |Blason = |Comunità = [[Salten-Scilier (comunità raion)|Salten-Scilier]] |Souraspersa = 53 |Coordinedes = {{coord|46|33|24|N|11|45|32|E|display=inline,title}} <!--mantenì genau chësc format--> |Auteza = 1563 |Abitanc = 2589 |Frazions = [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]] |Data abitanc = 2018 |lld = 89.74 |de = 5.15 |it = 5.11 |Codesc postal = 39048 |Prefis telefonich = 0471 |Codesc ISTAT = 021089 |Foto = Sëlva Wolkenstein Selva di Val Gardena Sella.jpg |Descrizion foto = Sëlva ududa da [[Daunëi]] |Ambolt = Rolando Demetz |Ann ambolt = 2020 -2. mandat |Mapa = Wolkenstein_in_Gröden_in_Südtirol_-_Positionskarte.svg |Cherta localisazion = {{Mappa di localizzazione |NordItalia |label = Sëlva |latitudineGradi = 46 |latitudinePrimi = 33 |longitudineGradi = 11 |longitudinePrimi = 45 |position = right |width = 300 |float = center |relief = yes |background = #bebebe }} |Plata internet = https://www.selva.eu/system/web/default.aspx?sprache=4&menuonr=219901528 |}}'''Sëlva''' ({{IPA-lld|ˈsɜlva|pron|Selva.ogg}}, [[lingaz tudësch|tudësch]]: ''Wolkenstein in Gröden'', [[lingaz talian|talian]]: ''Selva di Val Gardena'') ie n [[chemun]] de [[Gherdëina]] tla [[Südtirol|provinzia de Bulsan]] te la [[Talia]]. L zënter dl luech ie a 1.563 m sëura l livel dl mer, l ie l majer de i trëi chemuns de Gherdëina n cont de spersa, l segondo majer per populazion cun plu de 2.500 abitanc y chël plu ite insom ala valeda. L chemun de Sëlva à na sëula [[Frazion (Talia)|frazion]], che ie [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]] y plu [[ridl]]i, danter chisc: [[Plan da Tieja]], [[Ruacia]], [[La Poza]], [[Ghetun]], [[La Sëlva]] y [[Daunëi]]. Sëlva ie n zënter mpurtant dl [[turism]], dantaldut dl turism da d'[[inviern]]. L ie un de i ponc ulache scumëncia la [[Sellaronda]] y l ie bën pusiziunà sibe per pië via a [[jì cun i schi]] che per [[jì sa mont]] o [[jì a crëp|a crëp]].<br> Aldò de la cumpededa dla populazion dl 2011 ie la rujeneda de l'oma dl 90% de Sëlva l [[lingaz ladin|ladin]]. La variazion dl ladin che vën rujeneda ie l [[Ladin gherdëina|gherdëina]].<br>Per [[lingaz ladin|ladin]] adroven cun referimënt a Sëlva la preposizion ''te'' (mpede ''a'', sciche pra autri luesc). Per ejëmpl: ''duman vedi te Sëlva'' o ''ies'a śën te Sëlva?'' == Inuem == L inuem ladin de Sëlva vën dal [[latin]] ''silva'', che uel di ''bosch''. Chësc inuem ie ënghe stat sëurantëut tl talian. L inuem tudësch ie ''Wolkenstein'', che à dut n'autra origen. Chësc inuem vën dala [[Wolkenstein-Trostburg|familia Wolkenstein]], n iede i patrons dl [[ciastel de Val]], de chël che al didancuei ne'n restl mé plu sedims. == Luech == L luech de Sëlva ne à nia n zënter storich sciche Urtijëi. Chësc ie da spieghé dal fat che nfin a do la [[segonda viera mundiela]] fova te Sëlva belau mé [[luech da paur|luesc da paur]] spartii ora per l raion dl luech. La [[dlieja Santa Maria ad Nives]] fova unida fata su amesa i [[preies de Nives]], daujin a chëla che l dajova la [[calonia]] y la [[scola]]. Do la segonda viera se à la zona de [[Ghetun]] trasfurmà tl zënter dl luech, ulache ie unida fata la [[plaza Nives]]. [[File:Ciastel Wolkenstein Gherdëina.jpg|miniatura|left|La pert dedite dl [[Ciastel de Val|sedim de Val]].]]Te Sëlva ie i sedims dl [[ciastel de Val]] tl parëi [[Stevia]] dl [[17ejim secul]], che fova n iede de la familia di Maulrappen, pona di Vilanders y ala fin di [[Wolkenstein-Trostburg|Wolkenstein]]. Da chësta ultima vën l inuem per tudësch dl luech: ''Wolkenstein''. Mpue plu inite te [[Val]] ie la [[capela de San Silvester]] cun pitures murales baroches.<br> La dliejia prinzipela ie [[Dlieja Santa Maria ad Nives|Santa Maria ad Nives]], che fova unida fata su per l prim iede tl 1503. La ie unida ngrandida te n stil modern tl 1992. L [[ciastel de Gherdëina]] (''Fischburg'') ie tl raion dl chemun de Sëlva y ie n palaz tert-renaissance fat su per ncëria dl Grof Engelhard Dietrich von Wolkenstein; l fova la sënta de [[suneria]], ma nce ciastel da ciacia cun deplù lec artifiziei per zidlé pësc. Aldidancuei iel privat y ne possa nia unì vijità. L luech de Sëlva ie caraterisà dal turism sibe d'[[instà]] che dantaldut d'[[inviern]]. Trëi [[furnadoia|furnadoies]] mëina alauta de viers de [[Jëuf de Frea|Frea]]/[[Dantercëpies]] y [[Ciampinëi]]. Mpurtant per l [[jì cui schi|sport dai schi]] ie nce l raion de [[Plan de Gralba]] cun la furnadoia ''Piz Sella''. L [[purtoi]] ''[[Saslong]]'' ie cunesciù per la [[Copa dl Mond de schi alpin|garejedes de Copa dl Mond]] tenides uni ann. L raion de Val fej pert dl [[Parch natural Pöz-Odles|Parch Naturel Puez-Odles]]. == Blason == [[File:Blason di Wolkenstein sëura la rëjes dl Ciastel Fischburg.jpg|thumb|Blason de la [[Wolkenstein-Trostburg|familia Wolkenstein]] sëura la rëjes dl [[Ciastel Fischburg]].]]L blason de Sëlva fova di [[Wolkenstein-Trostburg|grofs de Wolkenstein]] y ie dal 1968 incà l blason dl chemun. Chisc fova n iede i patrons dl [[Ciastel de Val]], de chël che al didancuei resta me plu i sedimes sun i parëies dl crëp de [[Stevia]]. Tl ann 1291 ie l ciastel unì cumprà da Rudolf de [[Olaneres]], si mut Randolf a sëurantëut l inuëm dl ciastel y ie deventà l antenat di grofs de Sëlva. Per via de chësc liam ie l blason de la familia Wolkenstein stat sëurantëut coche blason dl chemun. L blason de Sëlva à chësta carateristiches: "L ie spartì su te cater pertes: la prima dessëura a man ciancia y la cuarta dessot a man drëta ie de culëur cuecen y arjënt, spartì da na ziracula; la segonda pert dessëura a man drëta y la prima dessot a man ciancia presënta na rissa foscia y trëi pizes brumes drusedes sun arjënt".<ref>[http://www.gemeinde.wolkensteiningroeden.bz.it/system/web/default.aspx?sprache=4 Plata internet dl chëmun]</ref> L ie l resultat dla union de doi emblems da plu da giut, chël di grofs di [[Olaneres]]/Pardell y chël di Maulrappen de [[Ciastel (chemun)|Ciastel]] (''Trostburg-Kastelruth'') che adum à furmà la familia di Wolkenstein per gauja dla maridaia danter Federico von Wolkenstein y Caterina Villanders-Trostburg.<ref>[https://www.selvafoto.it/it/libro-selva-gardena.html Plata internet Cunsëi Furmazion de Sëlva], azes ai 20.02.2021</ref> == Geografia == [[File:Selva Sella Saslonch Gherdëina.jpg|thumb|Sëlva ududa da [[La Palota]]]]Te Sëlva se spartësc la valeda de Gherdëina su te doi tòc, cun un n ram che ti va do al [[Derjon]] nfin te [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]] y l'auter ram che ti va do al [[ruf de Val]] te [[Val]] y inant nfin te [[Pra da Rì]]. Sëlva ie pusiziuneda te n paiuel cun n grum de montes ntëurvia. A sud ie la mont de [[Ciampinëi]] y dovia l crëp de [[Saslonch]]. A nord ie la mont de [[Juac]] sëura [[Sciuz (Sëlva)|Sciuz]] y l crëp de [[Stevia]]. A est ie la [[pizes de Cir]] y [[Grup dl Sela|Mëisules]]. Ai {{EWD|IT|021001}} ova Sëlva na populazion de {{EWZT|IT|021089}} persones sun na spersa de 53,2&nbsp;km². Sëlva cunfina cun i chemuns de [[Cianacei|Cianacëi]], [[Corvara]], [[San Martin de Tor]] y [[Santa Cristina|S. Crestina]].<br> L chemun de Sëlva à una na frazion ufiziela, che ie [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]]. Autri [[ridl]]i y raions te Sëlva che ne ie nia ufizialmënter frazions ie [[La Sëlva]], [[Plan da Tieja]], [[Ruacia]] y [[La Poza]] a vest, [[Daunëi]], [[Col Da Lech]] y [[Larciunëi (Sëlva)|Larciunëi]] a nord, [[Frëina (Sëlva)|Frëina]] a sud y [[Ciampac (Sëlva)|Ciampac]] y [[Val]] a est. === Tlima === Sëlva à n tlima alpin. I insteies ie bëndebo curc y moi. La mesaries mascimes d'instà ie danter 18 y 21&nbsp;°C, de nuet toma la temperatures normalmënter ju a danter 6 y 9&nbsp;°C. L'inviern ie te Sëlva bëndebo frëit, cun temperatures mascimes danter 0 y 2&nbsp;°C via per l di y de nuet toma la temperatures normalmënter ju a danter -6 y -9&nbsp;°C.<br> L mëns plu mol ie juni cun 135&nbsp;mm de prezipitazions, l plu sut ie fauré cun mé 21&nbsp;mm. Chisc dac ie stai musrei dala stazion dal tëmp te Plan a n'autëza de 1.594 metri danter l 1991 y l 2016.{{Tlima | TABELLE = | DIAGRAMM TEMPERATURA = | DIAGRAMM PREZIPITAZION = | DIAGRAMM PREZIPITAZIONS AUTEZA = 150 | FUNTANA = ''[http://www.provinz.bz.it/wetter/download/73500MS-TS-SelvaGardena-Wolkenstein.pdf Valores al mëns temperatures]'' y ''[http://www.provinz.bz.it/wetter/download/73500MS-PS-SelvaGardena-Wolkenstein.pdf Valores al mëns prezipitazions]''. Servisc meteo y levines de la provinzia autonoma de Bulsan - Südtirol (Perioda 1991–2016) | Titul = | Luech = Sëlva (Stazion dal tëmp te Plan a 1.594 metri) | hmjan = 0.3 | hmfeb = 1.8 | hmmär = 5.3 | hmapr = 8.9 | hmmai = 13.7 | hmjun = 17.9 | hmjul = 20.2 | hmaug = 19.3 | hmsep = 14.6 | hmokt = 9.4 | hmnov = 4.0 | hmdez = 0.0 | lmjan = −7.6 | lmfeb = −8.1 | lmmär = -4.8 | lmapr = -1.3 | lmmai = 2.8 | lmjun = 6.3 | lmjul = 8.2 | lmaug = 8.1 | lmsep = 4.6 | lmokt = 0.9 | lmnov = -3.0 | lmdez = -6.5 | avjan = -3.7 | avfeb = -3.1 | avmär = 0.2 | avapr = 3.8 | avmai = 8.3 | avjun = 12.1 | avjul = 14.2 | avaug = 13.7 | avsep = 9.6 | avokt = 5.2 | avnov = 0.5 | avdez = -3.3 | nbjan = 24.0 | nbfeb = 20.8 | nbmär = 36.2 | nbapr = 55.9 | nbmai = 94.4 | nbjun = 135.0 | nbjul = 126.7 | nbaug = 126.7 | nbsep = 85.1 | nbokt = 92.1 | nbnov = 77.2 | nbdez = 37.5 | gmjan = -19 | gmfeb = -21 | gmmär = -21 | gmapr = -16 | gmmai = -7 | gmjun = -3 | gmjul = 0 | gmaug = -2 | gmsep = -6 | gmokt = -12 | gmnov = -15 | gmdez = -21 | gma = -21 | fmjan = 11 | fmfeb = 15 | fmmär = 17 | fmapr = 20 | fmmai = 25 | fmjun = 30 | fmjul = 29 | fmaug = 30 | fmsep = 26 | fmokt = 20 | fmnov = 17 | fmdez = 11 | fma = 30 | rdjan = 4.7 | rdfeb = 4.7 | rdmär = 5.8 | rdapr = 8.6 | rdmai = 12.1 | rdjun = 14.2 | rdjul = 12.7 | rdaug = 12.0 | rdsep = 9.0 | rdokt = 8.6 | rdnov = 8.3 | rddez = 5.8 }} == Storia == Te la [[mont]]es ntëur Sëlva ([[Tramans]], [[Chedul]], [[Plan de Frea]], [[Pra da Ri]]) iel da abiné luesc ulache te la preistoria vivova ciaciadëures y abinadëures. N à ënghe abinà cërta luejes te la [[Zità di Sasc]] daujin al jëuf de Sela, ma chëstes semea che fova for mé nridlamënc temporeres ajache l tumova for inò ju sasc. Nfin al scumenciamënt dl [[Medieve]] semea che Sëlva fova per gran pert n bosch y dejabiteda. L toponim ''Silva'' ie per l prim iede unit adurvà tl 1166 y uel di ''bosch''. L inuem tudësch ie stat adurvà per l prim iede tl 1237 te la forma ''Wolchenstain''.<ref>Hans von Voltelini: ''Die Südtiroler Notariats-Imbreviaturen des 13. Jahrhunderts'' (Acta Tirolensia, II), Innsbruck, Wagner, 1899, n. 623</ref> L vën dala damilia nëubla [[Wolkenstein-Trostburg]] y si ciastel. Chësc inuem vën dant tl urbar [[tirol]]ej dl [[grof Meinhard II.]] de Tirol-Görz tl ann 1288 coche ''ze Wolchenstein''.<ref>Oswald Zingerle: ''Meinhards II. Urbare der Grafschaft Tirol'' (Fontes rerum Austriacarum II/45). Wien: F. Tempsky 1890, XVI, 194.</ref> == Pulitica == Ambolc dal 1952 incà:<ref>{{Internetquelle | url=http://www.gvcc.net/gemeindeamt/html/GEMEINDEN50-Jahre-dt.pdf | titel=Die Bürgermeister der Gemeinden Südtirols seit 1952 | werk=Festschrift 50 Jahre Südtiroler Gemeindeverband 1954–2004 | hrsg=Südtiroler Gemeindenverband | seiten=139–159 | zugriff=2015-11-16 | format=PDF; 15 MB}}</ref> * 1952–1960: Anton Vinatzer * 1960–1964: Rodolfo Kasslatter * 1964–1980: Franz Costa * 1980–1985: Ferdinand Mussner * 1985–1996: Hermann Senoner * 1996–2010: Roland Demetz * 2010–2015: Peter Mussner * 2015–{{0|0000}}: Roland Demetz == Economia == L majer ram de l'economia te Sëlva ie l [[turism]]. Pra na populazion de mpue plu de 2.600 persones à Sëlva 8.700 liec per turisć y 1.300.000 sëuranuetes a l'ann.<ref>DOLOMITES Val Gardena Konsortialgesellschaft m.b.H.: ''Urlaubsfibel'' 2021, 6.</ref> Chësc ie ënghe scialdi tler da coche l luech cëla ora, cun n gran numer de hotiei y [[furnadoia|mplanc portamont]]. Dantaldut ie mpurtant l turism da d'inviern, sciche ënghe tl rest de la Ladinia.<br> La [[chiena]] ie ënghe stata giut alalongia scialdi mpurtanta per l'economia, ma sciche tl rest de Gherdëina à chësc ram de l'economia scialdi lascià do ti ultimi ani. == Nfrastrutura y trasport == [[File:StazioneSelvaGardena1959.jpg|miniatura|La ferata de Gherdëina che pea via te Sëlva (1959)]] ===Stredes=== Tres Sëlva passa la [[Streda Statela 242 de Gherdëina y dl Jëuf de Sela|streda statela 242]] che la culeghea cul rest de Gherdëina y la [[Val dl Isarch]] a vest y i [[jëuf]]es a est. Sun [[Plan de Gralba]] se spartësc la streda statela 242 te la [[streda statela 243 dl Jëuf de Frea]] che va inant sul [[jëuf de Frea]] a 2.121 m y fina a [[Corvara]], ulache la va ite te la [[streda statela 244 de la Val Badia]]. === Curiera === Te [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]] fina y scumëncia plu linies de curieres dl [[servisc de trasport SAD]]. La linia 350 che va a [[Pruca]], [[Bulsan]] y [[Persenon]], la linia 473 che va a [[Corvara]] y la linia 471 che va sul [[jëuf de Pordoi]]. === Ferata === ''Liej de plu tl articul: [[Ferata de Gherdëina]]''<br> Tres l luech de Sëlva passova la [[ferata de Gherdëina]] che jiva da [[Tluses]] nfin te [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]]. L servisc de ferata ova scumencià ai 6 de fauré dl 1916 y fova unì stlut ai 28 de mei dl 1960.<ref>Elfriede Perathoner, Stefano Planker, ''Scibla mo n iede - Endstation Zukunft - Fine corsa futuro'' catalog de la mostra sun la ferata de Gherdëina, p.&nbsp;105, Museum Ladin, 2011</ref> Puecia trates de la ferata à sëuravivù. Tl 1970 ie l tòch da Tluses nfin a Urtijëi stat mudà te la [[Streda Statela 242 de Gherdëina y dl Jëuf de Sela|streda statela 242dir]], ne'n fajan n ram de la SS242 che culeghea Urtijëi cun [[Pruca]]. La trata da Urtijëi nfin te Plan ie stata mudeda te na promenade y ultimamënter a tòc ënghe te na [[streda per la rodes]].<ref>Elfriede Perathoner, Stefan Planker, ''Scibla mo 'n iëde''. Museum Ladin, San Martin de Tor 2011, ISBN 978-88-89255-33-9. Catalogo di mostra</ref> == Educazion == Tl chemun de Sëlva dal na [[scola elementera]] y na [[scola mesana]] per la grupa ladina. Tramedoves toca pra la [[Direzion Raionela de Scola Ladina]] de te Sëlva, che aministrea nce la scola elementera de [[Santa Cristina]].<ref>{{Internetquelle|url=http://www.provinz.bz.it/de/institutionen/institutionen-kategorien.asp?bninf_inid=1002800|hrsg=[[Südtiroler Bürgernetz]]|titel=Schulsprengel Wolkenstein|zugriff=2014-10-25}}</ref> == Sport == [[File:Stadion Pranives.jpg|miniatura|Ududa dedite dl stadium dala dlacia [[stadium Pranives|''Pranives'']] ulache jughea l [[HC Gherdëina]].]]Sëlva pieta n grum de puscibiliteies per chëi che ie nteressei al sport da d'inviern sciche [[jì cun i schi]] o [[pudejé]], [[jadin]]é o [[Hockey sun dlacia|fé a hockey]], nsci sciche ënghe sporc da d'instà sciche [[jì sa mont]] o [[jì a crëp]]. Te [[Plan (frazion de Sëlva)|Plan]] dal n ciamp dala codla ulache d'instà vën fates partides dal [[juech dala codla]], y l da ënghe n stadium da fé [[tennis]] y [[chidlé]]. ===Hockey=== Sëlva à n [[stadium dala dlacia]], l [[Stadium Pranives|stadium ''Pranives'']], che ie l sëul te Gherdëina y l stadium de cësa de la [[Hockey sun dlacia|scuadra da hockey]] [[HC Gherdëina]]. Dal 1973 al 2000 ova Sëlva ënghe na si scuadra de hockey, l [[HC Sëlva]], che ie po stat metù adum cul HC Gherdëina. == Cumenanza == === Spartizion linguistica === {{Lingaz de apartenënza |talian = 5,11 |tudësch = 5,15 |ladins = 89,74 |ann = 2011 }} === Svilup demografich === Sëlva à abù n gran crëscer de la populazion do la [[segonda viera mundiela]], che ie dublieda dal 1931 al 1971 da 1.000 a plu de 2.000 abitanc. Te chëi ani fova Sëlva cresciuda l plu debota di trëi chemuns de Gherdëina dal pont de ududa prozentuel. Aldidancuei à l luech mpue plu de 2.500 abitanc. Ma l trend se à mudà ti ultimi ani y Sëlva ie dal 2011 incà deventà un di puec chemuns te Südtirol ulache la populazion va zeruch. <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:500 height:350 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:3000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 bar:2011 text:2011 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1921 from: 0 till:999 bar:1931 from: 0 till:999 bar:1936 from: 0 till:1102 bar:1951 from: 0 till:1282 bar:1961 from: 0 till:1604 bar:1971 from: 0 till:2137 bar:1981 from: 0 till:2294 bar:1991 from: 0 till:2394 bar:2001 from: 0 till:2513 bar:2011 from: 0 till:2660 PlotData= bar:1921 at:999 fontsize:S text: 999 shift:(-8,5) bar:1931 at:999 fontsize:S text: 999 shift:(-8,5) bar:1936 at:1102 fontsize:S text: 1102 shift:(-8,5) bar:1951 at:1282 fontsize:S text: 1282 shift:(-8,5) bar:1961 at:1604 fontsize:S text: 1604 shift:(-8,5) bar:1971 at:2137 fontsize:S text: 2137 shift:(-8,5) bar:1981 at:2294 fontsize:S text: 2294 shift:(-8,5) bar:1991 at:2394 fontsize:S text: 2394 shift:(-8,5) bar:2001 at:2513 fontsize:S text: 2513 shift:(-8,5) bar:2011 at:2660 fontsize:S text: 2660 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Dac dl ISTAT </timeline> == Galaria dala fotografies== <gallery mode="packed-hover" heights="180"> 1 wolkenstein selva italy 2009.jpg|Ududa de Sëlva sa Plan ora Val Sëlva y Mont de Sëuc cun Sciliër.jpg|Val Puez.JPG|Puez Gröden by Gustav Jahn.JPG| L luech dit ‘Corpomio‘‘ te na pitura de [[Gustav Jahn]] Creusc_sun_Cesa_Sotanives_te_Selva.jpg|Crëusc sun cësa Sotanives I08 007 Grödnerbahnplanum.jpg|Ududa de Dorives tl vest de Sëlva Prei de Cudlea sun Frea Sëlva cun Saslong.jpg|Prei de Cudlea sun Frea te Sëlva </gallery> == Da vijité == * [[Dlieja Santa Maria ad Nives]] * [[Capeles de Gherdëina#Sëlva|Capeles de Sëlva]] * [[Ciastel de Gherdëina]] * [[Ciastel de Val]] == Monumënc sota scunanza == Te Sëlva ie 11 frabicac sota scunanza dla [[Südtirol|Provinzia de Bulsan - Südtirol]]: la dlieja dla Madona, la capela San Silvester de Val y de Santa Otilia pra l Ciastel, l sedim de Val, l Ciastel, la Cësa sun Col da la Pelda doi villes, villa Fossi y l pitl ciastel, y 4 mejes, Ruacia, Plazola, Piciulëi y Gustin. <gallery> Dlieja y curtina de Sëlva dovia.jpg|La [[Dlieja Santa Maria ad Nives|dlieja dla Madona]] y la curtina de Sëlva<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18017 Dlieja sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref> Steviola_Capela_San_Silvester_da_duman_Gherdëina.jpg|[[Capela de San Silvester]] te Val<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18019 Capela de Val sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Fischburg detail with S Christina Gröden.jpg|[[Ciastel de Gherdëina|L Ciastel]]<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18011 Ciastel, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol].</ref>. Burgruine Wolkenstein Gröden.jpg|L [[sedim de Val]]<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18021 Sedim de Val, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol].</ref>. Col dala Pelda Sëlva North.jpg|Cësa ''[[Col dala Pelda]]''<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18013 Cësa Col dala Pelda, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Wolkensteinschlössl Gherdëina.jpg|Pitl ciastel (Ciastel dl Brida)<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18020 Pitl ciastel, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Villa Fossi Sëlva.jpg|Villa Fossi<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18022 Villa Fossi, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol].</ref>. Ruacia_Sëlva_north.jpg|[[Ruacia]]<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18012 Ruacia, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Plazola in Sëlva.jpg|Plazola<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18016 Plazola, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Piciulëi in La Poza Sëlva.jpg|Piciulëi<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18015 Piciulëi, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Gustin in La Poza Sëlva western aspect.jpg|Gustin<ref>[https://www.provinz.bz.it/kunst-kultur/denkmalpflege/monumentbrowser-suche.asp?status=detail&id=18014 Gustin, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. </gallery> == Monumënc naturei == Tl chemun de Sëlva dal diesc luesc dla natura, che ie sota la defendura dla Provinzia de Bulsan - Südtirol. <gallery> Pisciadoi de Murfrëit Gherdëina.jpg|Pisciadoi de [[Murfrëit]]<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1771 Pisciadoi de Murfreit, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Zirms sun Piz Culac Sëlva Gherdëina.jpg|Doi zirmes sun Piz Culac<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1772 Doi zirmes sun Piz Culac]</ref>. Lën de zirm sun Piz Culac Sëlva Gherdëina.jpg|Lën de zirm sun Piz Culac<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1773 Lën de zirm, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Paluc de Tubia Sëlva Gherdëina.jpg|Paluch de Tubia<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1774 Paluch de Tubia, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Selva_Sella_Saslonch_Lech_de_Ciampac.jpg|Lech de Ciampac<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1775 Lech de Ciampac, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Ruf_Ciavazes_Selva_Gherdeina_plu_insu.jpg|[[Ruf de Ciavazes]]<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1777 Ruf de Ciavazes, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Paluc_de_Piz_Culac_Sëlva_Gherdëina.jpg|Palusc de Piz Culac (La Palues)<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1776 Palusc de Piz Culac, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Paluc Frea Pilon Gherdëina.jpg|Palusc de Frea Pilon<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1778 Palusc de Frea Pilon, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Prei_de_Cudlea_sun_Frea_Sëlva.jpg|Prei de Cudlea<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1779 Prei de Cudlea, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. Steinerne Stadt Langkofelgruppe.jpg|[[Zità di Sasc]]<ref>[http://gis2.provinz.bz.it/mapAccel/DataAccess.jsp?id=1455 Zità di Sasc, sota scunanza dla Provinzia de Bulsan - Südtirol.]</ref>. </gallery> == Lies == * [[Hosianna]] == Personaliteies == * [[Belsy|Belsy Demetz]] (* 23 dezëmber 1984 a [[Kerala]], [[India]]), [[ciantarin]]a de mujiga populera * [[Stefan Demetz-Sulé]] (* 10 dezëmber 1925 a [[Urtijëi]] - † 7 agost 2017 te Sëlva), [[cumponist]], [[scritëur]] y [[nseniant]] [[Ladins|ladin]]. * [[Franz Senoner|Franz Senoner-Santuel]] (* 12 juni 1927 sun [[Santuel]], Sëlva - † 3 dezëmber 2019 a [[Urtijëi]]), [[scultura|scultëur]], [[pitura|pitëur]], [[dessëni|desseniadëur]] y [[scritëur]] * [[Sabina Willeit]] (*1973 a Bulsan), mezzosopran * [[Mauro Bernardi]] (* 11 agost 1957 te Sëlva), arpizadëur, [[Jì a crëp|mëinacrëp]] y n ex-[[Jì cun i schi|schiadëur]] == Referimënc tla leteratura ladina == Chisc ie i referimënc a Sëlva tla [[leteratura ladina]]. <i> <poem> La storia de Sëlva foss fineda! Chël ch'é scrit, ie urità senza vester laudeda; Da scrì essi bën abù mo zeche pro, Ma per no bravé massa spizi pro, Y spizi pro cun n raim o poejia A unëur dla Madona de Santa Maria. </poem> ::::[[Fedele Demetz]] [[File:Proverbi, tradizioni e anneddoti delle valli ladine orientali.djvu|page=121|thumb|100px|left]] '''[[oldwikisource:Furcela di padrons|Furcela di padrons]]''' Da vedlamënter l' Grof de Sëlva ova fat giavé dala jënt de Sëlva n lech, y i ova fac lauré debant. I primes pësc me vën mpo mil rainesc l un. Do puec ani iel unì na gran burasca y l lech ie rot ora y l' ega à fat n dann per duta Gherdëina, che n' ie mei stat l cumpagn. L didancuei vëijun mo cater salieries n pas sot tiera, fates de gran lëns, y palances seura via curides. N puech dedora dla salieries iel de gran sasc y de gran bujes sotite, ulache zacan la lores se fajova coes. </i> == Notes == <references/> == Cëla ënghe == * [[Val]] * [[Ruves de Gherdëina]] * [[Lec de Gherdëina]] == Bibliografia == * Rudolf Mussner (curadëur): ''Nosta Sëlva''. Cunsëi de Furmazion de Sëlva, Sëlva 1a edizion 2010. * Deplu autëures: ''Chemun de Sëlva - chertes ortofoto cun i toponims ladins''. Istitut Ladin Micurá de Rü, 2017 ISBN 978-88-8171-119-2. * Hans von Voltelini: ''Die Südtiroler Notariats-Imbreviaturen des 13. Jahrhunderts (Acta Tirolensia, II)'', Innsbruck, Wagner, 1899, n. 623 * Oswald Zingerle: ''Meinhards II. Urbare der Grafschaft Tirol (Fontes rerum Austriacarum II/45)''. Wien: F. Tempsky 1890, XVI, 194. * Elfriede Perathoner, Stefano Planker: ''Scibla mo n iede - Endstation Zukunft - Fine corsa futuro''. Catalog de la mostra sun la ferata de Gherdëina, p. 105, Museum Ladin, 2011 == Cunliamënc == * [https://www.selvafoto.it/ld/ Sëlva lecurdanzes da pludagiut - Cunsëi de Furmazion Sëlva] {{chemuns Ladinia}} {{Salten-Sciliër}} [[Categoria:Comuns dla provinzia de Bulsan|Sëlva]] [[Categoria:Gherdëina|Sëlva]] [[Categoria:Comuns dl Trentin-Südtirol|Sëlva]] [[Categoria:Comuns dl Trentin-Südtirol]] gef3u75n3bcfocpwgv3ngvkgz81q7sk Milan 0 3407 93887 93091 2022-07-26T07:47:49Z Asenoner 208 /* Pulitica */ wikitext text/x-wiki {{gherdëina}}{{Infobox comun talian |Inom luech = <big>Milan</big><br />Milano ([[lingaz talian|it]])'' |Blason = CoA_Città_di_Milano.svg |Comun = Milan |Region = {{IT-LOM}} |Provinzia = [[Zità metropolitana de Milan|Milan]] |Souraspersa = 181.87 |Coordinedes = {{coord|45|28|01|N|9|11|24|E|display=inline}} <!--mantenì genau chësc format--> |Auteza = 120 |Abitanc = 1394798 |Data abitanc = 2021 |Codesc postal = 20121 - 20162 |Prefis telefonich = 02 |Ombolt = Giuseppe Sala |Onn ombolt = 2021 -2. mandat |Cherta localisazion = {{Mappa di localizzazione |ITA |label = Milan |latitudineGradi = 45 |latitudinePrimi = 28 |longitudineGradi = 9 |longitudinePrimi = 24 |position = right |width = 300 |float = center }} |Foto = Milano,_Duomo_with_Milan_Cathedral_and_Galleria_Vittorio_Emanuele_II,_2016.jpg |Descrizion foto = Piazza del Duomo a Milan. |Plata internet = https://www.comune.milano.it/ |}}'''Milan''' ([[lingaz talian|talian]]: ''Milano'') ie na [[zità]] te la [[Talia]] y la [[capitela]] de la [[Regions de la Talia|region]] de la [[Lumbardia]] y de la [[zità metropolitana de Milan]]. Cun na populazion de {{formatnum:1394798}}<ref>https://www.databasecomuni.it/</ref> tl 2021 ti cunfins dl chemun iela la [[Lista de la majera ziteies te la Talia|segonda majera zita de la Talia]], do [[Roma]]. == Geografia == === Tlima === {{Tlima | TABELA = | DIAGRAMM TEMPERATURA = | DIAGRAMM PREZIPITAZIONS = | DIAGRAMM PREZIPITAZIONS AUTEZA = 200 | FUNTANA = [https://worldweather.wmo.int/en/city.html?cityId=603 WMO] 1971–2000; Tume y ëures de surëdl: [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=it&stat=16080 wetterkontor.de] | Titul = | Luech = Milan <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 5.9 | hmfeb = 9.0 | hmmär = 14.3 | hmapr = 17.4 | hmmai = 22.3 | hmjun = 26.2 | hmjul = 29.2 | hmaug = 28.5 | hmsep = 24.4 | hmokt = 17.8 | hmnov = 10.7 | hmdez = 6.4 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −0.9 | lmfeb = 0.3 | lmmär = 3.8 | lmapr = 7.0 | lmmai = 11.6 | lmjun = 15.4 | lmjul = 18.0 | lmaug = 17.6 | lmsep = 14.0 | lmokt = 9.0 | lmnov = 3.7 | lmdez = 0.1 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 58.7 | nbfeb = 49.2 | nbmär = 65.0 | nbapr = 75.5 | nbmai = 95.5 | nbjun = 66.7 | nbjul = 66.8 | nbaug = 88.8 | nbsep = 93.1 | nbokt = 122.4 | nbnov = 76.7 | nbdez = 61.7 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 2.0 | shfeb = 3.3 | shmär = 5.2 | shapr = 6.3 | shmai = 7.1 | shjun = 8.3 | shjul = 9.4 | shaug = 8.0 | shsep = 6.2 | shokt = 3.7 | shnov = 1.5 | shdez = 1.5 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 6.7 | rdfeb = 5.3 | rdmär = 6.7 | rdapr = 8.1 | rdmai = 8.9 | rdjun = 7.7 | rdjul = 5.4 | rdaug = 7.1 | rdsep = 6.1 | rdokt = 8.3 | rdnov = 6.4 | rddez = 6.3 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 85 | lffeb = 77 | lfmär = 66 | lfapr = 61 | lfmai = 60 | lfjun = 58 | lfjul = 55 | lfaug = 59 | lfsep = 66 | lfokt = 76 | lfnov = 82 | lfdez = 85 }} == Storia== == Pulitica == == Trasport == === Scines === ==== Metro ==== ''Liej de plu tl articul: [[Metro de Milan]]''<br> La [[Metro de Milan]] vën meneda da la [[Azienda Trasporti Milanesi]]. L rë dl sistem ie furmeda da 4 linies, uni una cun n auter numer y culëur, cun na lunghëza totela de 96,8 km y 106 stazions, per la gran pert sota tiera.<ref name="Milan-figs">{{cite web |url=http://www.metropolitanamilanese.it/pub/page/it/MM/metropolitane_milano?contentId=613 |title=L'opera che ha fatto di Milano una grande metropoli |publisher=Metropolitane Milanesi SpA |language=it |trans-title=The work that has made a great metropolis of Milan |access-date=20 June 2015}}</ref> La à zirca 1,4 milions de passajieres al di ntan l'ena.<ref name=mediumatm/> ==== Tram==== === Curieres === == Cëla nce == * [[Lista de la majera ziteies te la Talia]] == Notes == [[Categoria:Chemuns de la Lombardia]] [[Categoria:Chemuns de la Talia]] [[Categoria: Ziteies de la Talia]] atmhm27t8e94ldm0ihkr94486x6n759 93888 93887 2022-07-26T07:48:20Z Asenoner 208 /* Metro */ wikitext text/x-wiki {{gherdëina}}{{Infobox comun talian |Inom luech = <big>Milan</big><br />Milano ([[lingaz talian|it]])'' |Blason = CoA_Città_di_Milano.svg |Comun = Milan |Region = {{IT-LOM}} |Provinzia = [[Zità metropolitana de Milan|Milan]] |Souraspersa = 181.87 |Coordinedes = {{coord|45|28|01|N|9|11|24|E|display=inline}} <!--mantenì genau chësc format--> |Auteza = 120 |Abitanc = 1394798 |Data abitanc = 2021 |Codesc postal = 20121 - 20162 |Prefis telefonich = 02 |Ombolt = Giuseppe Sala |Onn ombolt = 2021 -2. mandat |Cherta localisazion = {{Mappa di localizzazione |ITA |label = Milan |latitudineGradi = 45 |latitudinePrimi = 28 |longitudineGradi = 9 |longitudinePrimi = 24 |position = right |width = 300 |float = center }} |Foto = Milano,_Duomo_with_Milan_Cathedral_and_Galleria_Vittorio_Emanuele_II,_2016.jpg |Descrizion foto = Piazza del Duomo a Milan. |Plata internet = https://www.comune.milano.it/ |}}'''Milan''' ([[lingaz talian|talian]]: ''Milano'') ie na [[zità]] te la [[Talia]] y la [[capitela]] de la [[Regions de la Talia|region]] de la [[Lumbardia]] y de la [[zità metropolitana de Milan]]. Cun na populazion de {{formatnum:1394798}}<ref>https://www.databasecomuni.it/</ref> tl 2021 ti cunfins dl chemun iela la [[Lista de la majera ziteies te la Talia|segonda majera zita de la Talia]], do [[Roma]]. == Geografia == === Tlima === {{Tlima | TABELA = | DIAGRAMM TEMPERATURA = | DIAGRAMM PREZIPITAZIONS = | DIAGRAMM PREZIPITAZIONS AUTEZA = 200 | FUNTANA = [https://worldweather.wmo.int/en/city.html?cityId=603 WMO] 1971–2000; Tume y ëures de surëdl: [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=it&stat=16080 wetterkontor.de] | Titul = | Luech = Milan <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 5.9 | hmfeb = 9.0 | hmmär = 14.3 | hmapr = 17.4 | hmmai = 22.3 | hmjun = 26.2 | hmjul = 29.2 | hmaug = 28.5 | hmsep = 24.4 | hmokt = 17.8 | hmnov = 10.7 | hmdez = 6.4 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −0.9 | lmfeb = 0.3 | lmmär = 3.8 | lmapr = 7.0 | lmmai = 11.6 | lmjun = 15.4 | lmjul = 18.0 | lmaug = 17.6 | lmsep = 14.0 | lmokt = 9.0 | lmnov = 3.7 | lmdez = 0.1 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 58.7 | nbfeb = 49.2 | nbmär = 65.0 | nbapr = 75.5 | nbmai = 95.5 | nbjun = 66.7 | nbjul = 66.8 | nbaug = 88.8 | nbsep = 93.1 | nbokt = 122.4 | nbnov = 76.7 | nbdez = 61.7 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 2.0 | shfeb = 3.3 | shmär = 5.2 | shapr = 6.3 | shmai = 7.1 | shjun = 8.3 | shjul = 9.4 | shaug = 8.0 | shsep = 6.2 | shokt = 3.7 | shnov = 1.5 | shdez = 1.5 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 6.7 | rdfeb = 5.3 | rdmär = 6.7 | rdapr = 8.1 | rdmai = 8.9 | rdjun = 7.7 | rdjul = 5.4 | rdaug = 7.1 | rdsep = 6.1 | rdokt = 8.3 | rdnov = 6.4 | rddez = 6.3 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 85 | lffeb = 77 | lfmär = 66 | lfapr = 61 | lfmai = 60 | lfjun = 58 | lfjul = 55 | lfaug = 59 | lfsep = 66 | lfokt = 76 | lfnov = 82 | lfdez = 85 }} == Storia== == Pulitica == == Trasport == === Scines === ==== Metro ==== ''Liej de plu tl articul: [[Metro de Milan]]''<br> La [[Metro de Milan]] vën meneda da la [[Azienda Trasporti Milanesi]]. L rë dl sistem ie furmeda da 4 linies, uni una cun n auter numer y culëur, cun na lunghëza totela de 96,8 km y 106 stazions, per la gran pert sota tiera.<ref name="Milan-figs">{{cite web |url=http://www.metropolitanamilanese.it/pub/page/it/MM/metropolitane_milano?contentId=613 |title=L'opera che ha fatto di Milano una grande metropoli |publisher=Metropolitane Milanesi SpA |language=it |trans-title=The work that has made a great metropolis of Milan |access-date=20 June 2015}}</ref> La à zirca 1,4 milions de passajieres al di ntan l'ena.<ref name=mediumatm>{{Cite web|url=https://medium.com/lineadiretta/atm-record-di-passeggeri-e-centomila-multe-in-pi%C3%B9-b3e218743f3d|title="Atm, record di passeggeri e centomila multe in più"|date=7 January 2019}}</ref> ==== Tram==== === Curieres === == Cëla nce == * [[Lista de la majera ziteies te la Talia]] == Notes == [[Categoria:Chemuns de la Lombardia]] [[Categoria:Chemuns de la Talia]] [[Categoria: Ziteies de la Talia]] 6tk09av4139j1lfacixmutnxuvred5q 93889 93888 2022-07-26T07:49:01Z Asenoner 208 wikitext text/x-wiki {{gherdëina}}{{Infobox comun talian |Inom luech = <big>Milan</big><br />Milano ([[lingaz talian|it]])'' |Blason = CoA_Città_di_Milano.svg |Comun = Milan |Region = {{IT-LOM}} |Provinzia = [[Zità metropolitana de Milan|Milan]] |Souraspersa = 181.87 |Coordinedes = {{coord|45|28|01|N|9|11|24|E|display=inline}} <!--mantenì genau chësc format--> |Auteza = 120 |Abitanc = 1394798 |Data abitanc = 2021 |Codesc postal = 20121 - 20162 |Prefis telefonich = 02 |Ombolt = Giuseppe Sala |Onn ombolt = 2021 -2. mandat |Cherta localisazion = {{Mappa di localizzazione |ITA |label = Milan |latitudineGradi = 45 |latitudinePrimi = 28 |longitudineGradi = 9 |longitudinePrimi = 24 |position = right |width = 300 |float = center }} |Foto = Milano,_Duomo_with_Milan_Cathedral_and_Galleria_Vittorio_Emanuele_II,_2016.jpg |Descrizion foto = La Plaza dl Dom a Milan. |Plata internet = https://www.comune.milano.it/ |}}'''Milan''' ([[lingaz talian|talian]]: ''Milano'') ie na [[zità]] te la [[Talia]] y la [[capitela]] de la [[Regions de la Talia|region]] de la [[Lumbardia]] y de la [[zità metropolitana de Milan]]. Cun na populazion de {{formatnum:1394798}}<ref>https://www.databasecomuni.it/</ref> tl 2021 ti cunfins dl chemun iela la [[Lista de la majera ziteies te la Talia|segonda majera zita de la Talia]], do [[Roma]]. == Geografia == === Tlima === {{Tlima | TABELA = | DIAGRAMM TEMPERATURA = | DIAGRAMM PREZIPITAZIONS = | DIAGRAMM PREZIPITAZIONS AUTEZA = 200 | FUNTANA = [https://worldweather.wmo.int/en/city.html?cityId=603 WMO] 1971–2000; Tume y ëures de surëdl: [http://wetterkontor.de/de/klima/klima2.asp?land=it&stat=16080 wetterkontor.de] | Titul = | Luech = Milan <!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | hmjan = 5.9 | hmfeb = 9.0 | hmmär = 14.3 | hmapr = 17.4 | hmmai = 22.3 | hmjun = 26.2 | hmjul = 29.2 | hmaug = 28.5 | hmsep = 24.4 | hmokt = 17.8 | hmnov = 10.7 | hmdez = 6.4 <!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | lmjan = −0.9 | lmfeb = 0.3 | lmmär = 3.8 | lmapr = 7.0 | lmmai = 11.6 | lmjun = 15.4 | lmjul = 18.0 | lmaug = 17.6 | lmsep = 14.0 | lmokt = 9.0 | lmnov = 3.7 | lmdez = 0.1 <!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C --> | avjan = | avfeb = | avmär = | avapr = | avmai = | avjun = | avjul = | avaug = | avsep = | avokt = | avnov = | avdez = <!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm --> | nbjan = 58.7 | nbfeb = 49.2 | nbmär = 65.0 | nbapr = 75.5 | nbmai = 95.5 | nbjun = 66.7 | nbjul = 66.8 | nbaug = 88.8 | nbsep = 93.1 | nbokt = 122.4 | nbnov = 76.7 | nbdez = 61.7 <!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d --> | shjan = 2.0 | shfeb = 3.3 | shmär = 5.2 | shapr = 6.3 | shmai = 7.1 | shjun = 8.3 | shjul = 9.4 | shaug = 8.0 | shsep = 6.2 | shokt = 3.7 | shnov = 1.5 | shdez = 1.5 <!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C --> | wtjan = | wtfeb = | wtmär = | wtapr = | wtmai = | wtjun = | wtjul = | wtaug = | wtsep = | wtokt = | wtnov = | wtdez = <!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d --> | rdjan = 6.7 | rdfeb = 5.3 | rdmär = 6.7 | rdapr = 8.1 | rdmai = 8.9 | rdjun = 7.7 | rdjul = 5.4 | rdaug = 7.1 | rdsep = 6.1 | rdokt = 8.3 | rdnov = 6.4 | rddez = 6.3 <!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % --> | lfjan = 85 | lffeb = 77 | lfmär = 66 | lfapr = 61 | lfmai = 60 | lfjun = 58 | lfjul = 55 | lfaug = 59 | lfsep = 66 | lfokt = 76 | lfnov = 82 | lfdez = 85 }} == Storia== == Pulitica == == Trasport == === Scines === ==== Metro ==== ''Liej de plu tl articul: [[Metro de Milan]]''<br> La [[Metro de Milan]] vën meneda da la [[Azienda Trasporti Milanesi]]. L rë dl sistem ie furmeda da 4 linies, uni una cun n auter numer y culëur, cun na lunghëza totela de 96,8 km y 106 stazions, per la gran pert sota tiera.<ref name="Milan-figs">{{cite web |url=http://www.metropolitanamilanese.it/pub/page/it/MM/metropolitane_milano?contentId=613 |title=L'opera che ha fatto di Milano una grande metropoli |publisher=Metropolitane Milanesi SpA |language=it |trans-title=The work that has made a great metropolis of Milan |access-date=20 June 2015}}</ref> La à zirca 1,4 milions de passajieres al di ntan l'ena.<ref name=mediumatm>{{Cite web|url=https://medium.com/lineadiretta/atm-record-di-passeggeri-e-centomila-multe-in-pi%C3%B9-b3e218743f3d|title="Atm, record di passeggeri e centomila multe in più"|date=7 January 2019}}</ref> ==== Tram==== === Curieres === == Cëla nce == * [[Lista de la majera ziteies te la Talia]] == Notes == [[Categoria:Chemuns de la Lombardia]] [[Categoria:Chemuns de la Talia]] [[Categoria: Ziteies de la Talia]] kv1pc6oh5joweicp81chrv9rocc0da8 Metro de Milan 0 64029 93884 2022-07-26T07:40:47Z Asenoner 208 Creata pagina con "{{gherdëina}}{{Infobox metro |Foto = Milano_metropolitana_Villa_San_Giovanni.JPG |Inuem = Metro de Milan |Inuem uriginel = Metropolitana di Milano |Logo = Logo_Metropolitane_Italia.svg |Stat = {{ITA}} |Zità = {{Blason|Milan}} |Aministrazion = Guviern de Moscau |Giaurida = 1 novëmber 1964 |Numer de linies = 4 (cun leprò una che vën fabricheda..." wikitext text/x-wiki {{gherdëina}}{{Infobox metro |Foto = Milano_metropolitana_Villa_San_Giovanni.JPG |Inuem = Metro de Milan |Inuem uriginel = Metropolitana di Milano |Logo = Logo_Metropolitane_Italia.svg |Stat = {{ITA}} |Zità = {{Blason|Milan}} |Aministrazion = Guviern de Moscau |Giaurida = 1 novëmber 1964 |Numer de linies = 4 (cun leprò una che vën fabricheda)<ref name="Milan-figs" /> |Numer de stazions = 106<ref name="Milan-figs" /> (113 sce n cumpëida stazions de interbarat doi iedesc) |Lunghëza = 96,8 km<ref>{{cite web |url=https://www.atm.it/it/IlGruppo/ChiSiamo/Pagine/Numeri.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915045005/http://www.atm.it/it/IlGruppo/ChiSiamo/Pagine/Numeri.aspx |archive-date=15 September 2012 |title=Numeri ATM, Azienda Trasporti Milanesi}}</ref> |Passajieres al di = (mesaria) 6,992 milions<br>(record: 26 dez 2014) 9,715 milions 1,39 milions (mesaria ntan l'ena tl 2018)<ref name=mediumatm/><br />1,57 milions (record tl 2018)<ref name=mediumatm>{{Cite web|url=https://medium.com/lineadiretta/atm-record-di-passeggeri-e-centomila-multe-in-pi%C3%B9-b3e218743f3d|title="Atm, record di passeggeri e centomila multe in più"|date=7 January 2019}}</ref> |Passajieres a l'ann = 369 milions (2018)<ref name="ATM">{{cite web|title=Bilancio Consolidato del Gruppo ATM e Bilancio di Esercizio di ATM S.p.A. 2018|url=https://www.atm.it/it/IlGruppo/Financial_information/Documents/ATM_bilancio_finanziario_interno_web_.pdf|date=April 2019|publisher=[[Azienda Trasporti Milanesi|Azienda Trasporti Milanesi (ATM) SpA]]|access-date=24 August 2019|page=III|language=it}}</ref> |Destenduda = 1520 mm |Lectrisc = 825 Volt DC y 3 kV DC |Velozità mesana = 39,54 km/h |Cherta = Moscow_metro_lines_geographical.svg }}La '''Metro de Milan''' ([[lingaz talian|talian]]: ''Metropolitana di Milano'') ie la [[metro]] te la zità [[talian]]a [[Milan]]. La vën meneda da la [[Azienda Trasporti Milanesi]]. L rë dl sistem ie furmeda da 4 linies, uni una cun n auter numer y culëur, cun na lunghëza totela de 96,8 km y 106 stazions, per la gran pert sota tiera.<ref name="Milan-figs">{{cite web |url=http://www.metropolitanamilanese.it/pub/page/it/MM/metropolitane_milano?contentId=613 |title=L'opera che ha fatto di Milano una grande metropoli |publisher=Metropolitane Milanesi SpA |language=it |trans-title=The work that has made a great metropolis of Milan |access-date=20 June 2015}}</ref> La à zirca 1,4 milions de passajieres al di ntan l'ena.<ref name=mediumatm/> == Referënzes == <references/> lr5kxgcba01scu6w2k6mlji2e7rilco 93885 93884 2022-07-26T07:43:13Z Asenoner 208 wikitext text/x-wiki {{gherdëina}}{{Infobox metro |Foto = Milano_metropolitana_Villa_San_Giovanni.JPG |Inuem = Metro de Milan |Inuem uriginel = Metropolitana di Milano |Logo = Logo_Metropolitane_Italia.svg |Stat = {{ITA}} |Zità = {{Blason|Milan}} |Aministrazion = Azienda Trasporti Milanesi |Giaurida = 1 novëmber 1964 |Numer de linies = 4 (cun leprò una che vën fabricheda)<ref name="Milan-figs" /> |Numer de stazions = 106<ref name="Milan-figs" /> (113 sce n cumpëida stazions de interbarat doi iedesc) |Lunghëza = 96,8 km<ref>{{cite web |url=https://www.atm.it/it/IlGruppo/ChiSiamo/Pagine/Numeri.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915045005/http://www.atm.it/it/IlGruppo/ChiSiamo/Pagine/Numeri.aspx |archive-date=15 September 2012 |title=Numeri ATM, Azienda Trasporti Milanesi}}</ref> |Passajieres al di = (mesaria) 6,992 milions<br>(record: 26 dez 2014) 9,715 milions 1,39 milions (mesaria ntan l'ena tl 2018)<ref name=mediumatm/><br />1,57 milions (record tl 2018)<ref name=mediumatm>{{Cite web|url=https://medium.com/lineadiretta/atm-record-di-passeggeri-e-centomila-multe-in-pi%C3%B9-b3e218743f3d|title="Atm, record di passeggeri e centomila multe in più"|date=7 January 2019}}</ref> |Passajieres a l'ann = 369 milions (2018)<ref name="ATM">{{cite web|title=Bilancio Consolidato del Gruppo ATM e Bilancio di Esercizio di ATM S.p.A. 2018|url=https://www.atm.it/it/IlGruppo/Financial_information/Documents/ATM_bilancio_finanziario_interno_web_.pdf|date=April 2019|publisher=[[Azienda Trasporti Milanesi|Azienda Trasporti Milanesi (ATM) SpA]]|access-date=24 August 2019|page=III|language=it}}</ref> |Destenduda = 1435 mm |Lectrisc = 750 V DC cuarta scina (linia 1)<br />1500 V DC cabl dessëura (linies 2 & 3)<br />750 V DC terza scina (linies 4 & 5) |Velozità mesana = |Cherta = Milano_-_mappa_rete_metropolitana_(schematica).svg }}La '''Metro de Milan''' ([[lingaz talian|talian]]: ''Metropolitana di Milano'') ie la [[metro]] te la zità [[talian]]a [[Milan]]. La vën meneda da la [[Azienda Trasporti Milanesi]]. L rë dl sistem ie furmeda da 4 linies, uni una cun n auter numer y culëur, cun na lunghëza totela de 96,8 km y 106 stazions, per la gran pert sota tiera.<ref name="Milan-figs">{{cite web |url=http://www.metropolitanamilanese.it/pub/page/it/MM/metropolitane_milano?contentId=613 |title=L'opera che ha fatto di Milano una grande metropoli |publisher=Metropolitane Milanesi SpA |language=it |trans-title=The work that has made a great metropolis of Milan |access-date=20 June 2015}}</ref> La à zirca 1,4 milions de passajieres al di ntan l'ena.<ref name=mediumatm/> == Referënzes == <references/> rrqhj30hzxhlwnpufjp63qpwlrx9083 93886 93885 2022-07-26T07:44:01Z Asenoner 208 wikitext text/x-wiki {{gherdëina}}{{Infobox metro |Foto = Milano_metropolitana_Villa_San_Giovanni.JPG |Inuem = Metro de Milan |Inuem uriginel = Metropolitana di Milano |Logo = Logo_Metropolitane_Italia.svg |Stat = {{ITA}} |Zità = {{Blason|Milan}} |Aministrazion = Azienda Trasporti Milanesi |Giaurida = 1 novëmber 1964 |Numer de linies = 4 (cun leprò una che vën fabricheda)<ref name="Milan-figs" /> |Numer de stazions = 106<ref name="Milan-figs" /> (113 sce n cumpëida stazions de interbarat doi iedesc) |Lunghëza = 96,8 km<ref>{{cite web |url=https://www.atm.it/it/IlGruppo/ChiSiamo/Pagine/Numeri.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915045005/http://www.atm.it/it/IlGruppo/ChiSiamo/Pagine/Numeri.aspx |archive-date=15 September 2012 |title=Numeri ATM, Azienda Trasporti Milanesi}}</ref> |Passajieres al di = 1,39 milions (mesaria ntan l'ena tl 2018)<ref name=mediumatm/><br />1,57 milions (record tl 2018)<ref name=mediumatm>{{Cite web|url=https://medium.com/lineadiretta/atm-record-di-passeggeri-e-centomila-multe-in-pi%C3%B9-b3e218743f3d|title="Atm, record di passeggeri e centomila multe in più"|date=7 January 2019}}</ref> |Passajieres a l'ann = 369 milions (2018)<ref name="ATM">{{cite web|title=Bilancio Consolidato del Gruppo ATM e Bilancio di Esercizio di ATM S.p.A. 2018|url=https://www.atm.it/it/IlGruppo/Financial_information/Documents/ATM_bilancio_finanziario_interno_web_.pdf|date=April 2019|publisher=[[Azienda Trasporti Milanesi|Azienda Trasporti Milanesi (ATM) SpA]]|access-date=24 August 2019|page=III|language=it}}</ref> |Destenduda = 1435 mm |Lectrisc = 750 V DC cuarta scina (linia 1)<br />1500 V DC cabl dessëura (linies 2 & 3)<br />750 V DC terza scina (linies 4 & 5) |Velozità mesana = |Cherta = Milano_-_mappa_rete_metropolitana_(schematica).svg }}La '''Metro de Milan''' ([[lingaz talian|talian]]: ''Metropolitana di Milano'') ie la [[metro]] te la zità [[talian]]a [[Milan]]. La vën meneda da la [[Azienda Trasporti Milanesi]]. L rë dl sistem ie furmeda da 4 linies, uni una cun n auter numer y culëur, cun na lunghëza totela de 96,8 km y 106 stazions, per la gran pert sota tiera.<ref name="Milan-figs">{{cite web |url=http://www.metropolitanamilanese.it/pub/page/it/MM/metropolitane_milano?contentId=613 |title=L'opera che ha fatto di Milano una grande metropoli |publisher=Metropolitane Milanesi SpA |language=it |trans-title=The work that has made a great metropolis of Milan |access-date=20 June 2015}}</ref> La à zirca 1,4 milions de passajieres al di ntan l'ena.<ref name=mediumatm/> == Referënzes == <references/> qx01h6ovuqh3dsitm8mooh34yuwpnxs