Wikipedia mgwiki https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Rakitra Manokana Dinika Mpikambana Dinika amin'ny mpikambana Wikipedia Dinika amin'ny Wikipedia Sary Dinika amin'ny sary MediaWiki Dinika amin'ny MediaWiki Endrika Dinika amin'ny endrika Fanoroana Dinika amin'ny fanoroana Sokajy Dinika amin'ny sokajy TimedText TimedText talk Module Discussion module Gadget Discussion gadget Définition de gadget Discussion définition de gadget 0 2706 1046423 1000236 2022-07-20T21:08:59Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Gega (vahoaka)]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Gega (vahoaka)]] q2qordnhomwgi8uqb5rdpu067govlaw 0 3322 1046406 1046203 2022-07-20T15:57:13Z 2806:2F0:51C0:DFA6:74C2:E719:D30A:E31A wikitext text/x-wiki [[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]] Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]<nowiki/>n' i Madagasikara, izy ireo. Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana. Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897. Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]]. ==Tantara== Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina. Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa. Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina "tena Aostrôneziana" tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana. Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny. Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho "[[Fanjakan' i Madagasikara]]". [[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]] Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885. Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma. Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo. Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina. Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa. Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' ("faritany ampitan-dranomasina") ao anatin'ny ''Union Française'' ("Vondrona Frantsay"). Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo. Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara. Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019. ==Fiteny== Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]]. Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe "tsy lafo". Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana. == Fivavahana == === Fivavahan-drazana === Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra. Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]]. Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa. Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]]. Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao "rebik' omby" na "rebik' ondry"). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona. === Kristianisma === Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]]. Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]<nowiki/>n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny. == Fiarahamonina sy kolontsaina == === Saranga teo amin' ny fiarahamonina === Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]]. Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana. Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]]. Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895. Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa. Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy. === Fombafomba sy vakoka === Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary manana hery mahagaga. Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany. Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro. === Sakafo === Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe "mihinam-bary" fotsiny no ilazana ny hoe "misakafo". Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany. === Asa fivelomana === Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa. === Mozika === Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô. === Fitafiana === Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka. Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina. I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa "Merina lava sofina" sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany. Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]] * [[Sokina]] == Jereo koa == '''Lohahevitra mifandray aminy''' * [[Imerina-Ambaniandro]] * [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]] * [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]] * [[Fanjakan' Imerina]] '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. <nowiki>ISBN 978-1-84162-197-5</nowiki>. * Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (<nowiki>ISBN 2-85194-307-3</nowiki>) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002). * Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (<nowiki>ISBN 2-907754-65-3</nowiki>). * Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951. * Georges Ramamonjy, "De quelques attitudes et coutumes merina", dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196. * J. P. Raison, "L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations", dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171. * Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (<nowiki>ISBN 978-2-7053-3782-7</nowiki>) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913). * Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913). * Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), "Ny Andriantompokoindrindra", 1909, 50 pages. * Louis Molet, "Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)", dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66. * Marianne Skjortnes, "Gender and social change in Merina rural society", in ''Repenser "la femme malgache": de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking "la femme malgache": new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238. * Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (<nowiki>ISBN 0521314046</nowiki>). * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * Pier Martin Larson, "Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories", in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560. * Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (<nowiki>ISBN 0-325-00216-9</nowiki>). * Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855. * Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970. == Loharano sy fanamarihana == [[Catégorie:Fiteny]] [[Catégorie:Madagasikara]] [[sokajy:Foko ao Madagasikara]] ofde02hkt37gaq0tdcxqqngkbnepy9j 1046409 1046406 2022-07-20T16:03:17Z 2806:2F0:51C0:DFA6:74C2:E719:D30A:E31A wikitext text/x-wiki [[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]] Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]<nowiki/>n' i Madagasikara, izy ireo. Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana. Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897. Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]]. ==Tantara== Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina. Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa. Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina "tena Aostrôneziana" tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana. Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny. Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho "[[Fanjakan' i Madagasikara]]". [[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]] Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885. Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma. Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo. Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina. Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa. Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' ("faritany ampitan-dranomasina") ao anatin'ny ''Union Française'' ("Vondrona Frantsay"). Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo. Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara. Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019. ==Fiteny== Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]]. Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe "tsy lafo". Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana. == Fivavahana == === Fivavahan-drazana === Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra. Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]]. Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa. Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]]. Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao "rebik' omby" na "rebik' ondry"). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona. === Kristianisma === Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]]. Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]<nowiki/>n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny. == Fiarahamonina sy kolontsaina == === Saranga teo amin' ny fiarahamonina === Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]]. Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana. Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]]. Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895. Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa. Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy. === Fombafomba sy vakoka === Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary manana hery mahagaga. Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany. Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro. === Sakafo === Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe "mihinam-bary" fotsiny no ilazana ny hoe "misakafo". Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany. === Asa fivelomana === Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa. === Mozika === Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô. === Fitafiana === Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka. Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina. I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa "Merina lava sofina" sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany. Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]] == Jereo koa == '''Lohahevitra mifandray aminy''' * [[Imerina-Ambaniandro]] * [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]] * [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]] * [[Fanjakan' Imerina]] '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. <nowiki>ISBN 978-1-84162-197-5</nowiki>. * Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (<nowiki>ISBN 2-85194-307-3</nowiki>) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002). * Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (<nowiki>ISBN 2-907754-65-3</nowiki>). * Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951. * Georges Ramamonjy, "De quelques attitudes et coutumes merina", dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196. * J. P. Raison, "L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations", dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171. * Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (<nowiki>ISBN 978-2-7053-3782-7</nowiki>) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913). * Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913). * Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), "Ny Andriantompokoindrindra", 1909, 50 pages. * Louis Molet, "Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)", dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66. * Marianne Skjortnes, "Gender and social change in Merina rural society", in ''Repenser "la femme malgache": de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking "la femme malgache": new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238. * Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (<nowiki>ISBN 0521314046</nowiki>). * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * Pier Martin Larson, "Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories", in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560. * Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (<nowiki>ISBN 0-325-00216-9</nowiki>). * Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855. * Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970. == Loharano sy fanamarihana == [[Catégorie:Fiteny]] [[Catégorie:Madagasikara]] [[sokajy:Foko ao Madagasikara]] j2tav9ntuceudz3jvgc83m3fyoy4b7p 0 4006 1046429 798774 2022-07-20T21:09:59Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Sipra Avaratra]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Sipra Avaratra]] pr0f8oii303w8an76itjcdptvv184k0 0 8627 1046443 975299 2022-07-21T11:28:52Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Lakandranon'i Suez]] ho [[Lakandranon' i Suez]] i Thelezifor wikitext text/x-wiki [[Sary:SuezCanal-EO.JPG|ankavanana|thumb|Ny lakandranon'i Suez hita avy amin'ny zanabolana]] Ny '''lakandranon'i Suez''' dia lakandrano any [[Ejipta]], eo anelanelan'ny [[Ranomasina Mena]] sy ny [[Ranomasina Mediteranea]]. 190,25 km ny halavany, 280-345 m ny ampohiny, ary 22,50 m ny halaliny. Miampita ny isman'i Suez izy, avy any [[Port-Saïd]] eo amin'ny Ranomasina Mediteranea, hatrany amin'ny tanànan'ny [[Suez]] eo amin'ny Ranomasina Mena. Ahafahan'ireo ranomasina roa ireo mifandray izany. Nanomboka tamin'ny [[1859]] ilay tetikasa fangadiana azy, ary tapitra tamin'ny [[1869]] izany. Ny diplômata sy injeniera frantsay [[Ferdinand de Lesseps]] no nitondra ilay tetikasa. Io lakandrano io dia ahafahan'ny sambo avy ao [[Eoropa]] makany [[India]] tsy mila mandalo any [[Afrika Atsimo]] eo amin'ny Cap de Bonne Esperance. Talohan'ny fanokafana ilay lakandrano tamin'ny [[1869]], ny entana dia tsy maintsy entina an-tanety eo anelanelan'ny [[Ranomasina Mediteranea]] sy ny [[Ranomasina Mena]]. Noho ny fahombiazany izay nampitombo isa ny sambo mandalo ao, ny lakandranon'i Suez dia fidiram-bola fahatelo any [[Ejipta]]. Raha sanatria misy zavatra manentsina ilay lakandrano, ny vola very amin'izany dia misy 7 tapitrisa dolara isan'andro. Ny tompon' io lakandrano io dia ny [[Suez Canal Authority]], tompon' andraikitry ny fikarakarana azy. == Jereo koa == === Rohy ivelany === * [http://www.suezcanal.gov.eg/ Sehatry ny] Suez Canal Authority, ho an'ny refy momban'ny lakandrano sy ny toromarika * [http://www.suezcanal.gov.eg/ Fitsipika] {{vangovango}} [[Sokajy:Jeografia]] 9l72jc9xj5jyld9dk3y6bq5wafjgfm5 1046447 1046443 2022-07-21T11:33:51Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:SuezCanal-EO.JPG|ankavanana|thumb|Ny Lakandranon' i Suez hita avy amin' ny zanabolana]] Ny '''Lakandranon' i Suez''' dia lakandrano any [[Ejipta]], eo anelanelan' ny [[Ranomasina Mena]] sy ny [[Ranomasina Mediteranea]]. 190,25 km ny halavany, 280 hatramin' ny 345 m ny sakany, ary 22,50 m ny halaliny. Miampita ny [[Andilan-tanin' i Suez]] izy, avy any [[Port-Saïd]] eo amin' ny Ranomasina Mediteranea, hatrany amin' ny tanànan' i [[Suez]] eo amin' ny Ranomasina Mena. Ahafahan' ireo ranomasina roa ireo mifandray izany. Nanomboka tamin' ny [[1859]] ilay tetikasa fangadiana azy, ary tapitra tamin' ny [[1869]] izany. Ny diplômata sy injeniera frantsay [[Ferdinand de Lesseps]] no nitondra ilay tetikasa. Io lakandrano io dia ahafahan' ny sambo avy ao [[Eorôpa]] makany [[India]] tsy mila mandalo any [[Afrika Atsimo]] eo amin' ny Cap de Bonne Esperance. Talohan' ny fanokafana ilay lakandrano tamin' ny [[1869]], ny entana dia tsy maintsy entina an-tanety eo anelanelan' ny [[Ranomasina Mediteranea]] sy ny [[Ranomasina Mena]]. Noho ny fahombiazany, izay nampitombo isa ny sambo mandalo ao, ny Lakandranon' i Suez dia fidiram-bola fahatelo any [[Ejipta]]. Raha sanatria misy zavatra manentsina ilay lakandrano, ny vola very amin' izany dia misy 7 tapitrisa dolara isan' andro. Ny tompon' io lakandrano io dia ny [[Suez Canal Authority]], tompon' andraikitry ny fikarakarana azy. == Jereo koa == === Rohy ivelany === * [http://www.suezcanal.gov.eg/ Sehatry ny] Suez Canal Authority, ho an'ny refy momban'ny lakandrano sy ny toromarika * [http://www.suezcanal.gov.eg/ Fitsipika] {{vangovango}} [[Sokajy:Jeografia]] ln7mg46zlq20ci8ysl4b8r7w7g6by5a 1 55522 1046445 340603 2022-07-21T11:28:53Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Dinika:Lakandranon'i Suez]] ho [[Dinika:Lakandranon' i Suez]] i Thelezifor wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 189839 1046435 1023464 2022-07-20T22:33:33Z Ahti-Saku 28691 File wikitext text/x-wiki {{infobox olona |sary= |anarana=Ozzy Osbourne |teraka=3 Desambra 1948 |maty= |firenena=Fanjakana Mitambatra |mpiaraka= |asa= * [[mpilalao]] * [[mpitendry mozika]] |taona niasàna= }} [[File:OzzyChangingHands02-20-2010.jpg|thumb|Ozzy Osbourne (2010)]] '''Ozzy Osbourne''' dia mpilalao, mpitendry mozika mizaka ny zom-pirenen'i [[Fanjakana Mitambatra]] teraka ny 3 Desambra 1948 ==Ny fiainany manokana== Ny vadiny dia Sharon Osbourne. Ny zanany dia Kelly Osbourne, Jack Osbourne. == Jereo koa == * [[Biôgrafia]] ===Rohy ivelany=== * Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/01vtqml] {{Wayback|url=https://www.freebase.com/m/01vtqml |date=20150930025220 }} [[sokajy:Biôgrafia]] {{vangovango}} [[sokajy:mpilalao]] [[sokajy:mpitendry mozika]] [[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1948]] l0he98mcl3yz9oxsnlnrxb5f5spjdct 0 190591 1046410 1010876 2022-07-20T16:04:19Z Noam Hykins 19468 /* top */Nanitsy fitenenana wikitext text/x-wiki Ny '''firaisana ara-nofo''', amin'ny famaritana ankapobeny indrindra, dia fihetsika ara-pananahan'ny [[olombelona]] izay tonga amin'ny fanatsofohana ny lataky ny lehilahy anatin'ny [[lalan-jaza]]. Ny hanaovana io firaisana ara-nofo io dia fialam-boly na [[fananahana]]. Izy ity dia atao mandritra ny fotoana izay ilaina azy, ary afaka manao azy na lahy sy vavy, na samy lahy, na samy vavy. Afaka atao ao amin'ny taovam-pananahana na koa ao amin'ny fitombenana. Afaka mampiasa ny tanana, lela, tongotra ary kilalao ara-nofo ihany koa. 0gmwtmvmg6q2mblxsxdrp4ydnxsst9f 0 228247 1046428 798775 2022-07-20T21:09:49Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Sipra Avaratra]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Sipra Avaratra]] pr0f8oii303w8an76itjcdptvv184k0 1 228248 1046434 798773 2022-07-20T21:10:49Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Dinika:Sipra Avaratra]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Dinika:Sipra Avaratra]] n7k3ir233y6kkry98fg59r5guviprd4 0 231275 1046405 1042580 2022-07-20T15:54:40Z Noam Hykins 19468 /* top */Nanitsy fitenenana wikitext text/x-wiki [[File:05.TwoMen.Midtown.BaltimoreMD.27May2019.jpg|thumb]] [[File:Motor City Pride 2011 - participants - 071.jpg|thumb]] [[File:World laws pertaining to homosexual relationships and expression.svg|thumb|National laws<br> {{legend|#025|Marriage}} {{legend|#06F|Other partnerships}} {{legend|#decd87|Laws against expression}} {{legend|#f9dc36|Fines or prison (not applied)}} {{legend|#ec8028|Fines or prison}} {{legend|#c63|Death penalty (not applied)}} {{legend|#800000|Death penalty}} ]] [[File:LGBT rights at the UN.svg|thumb|UN declarations on LGBT rights<br> {{legend|#5b92e5|Supporting (2008 or 2011)}} {{legend|#aa0000|In opposition}} ]] '''Fahapelahana''' dia ny fitiavana sy ny firaisana ara-nofo eo amin'ny mitovy fananahana. 3jzzynd4i1b80nk4gslndq5u6m4xjoj 0 231285 1046425 798767 2022-07-20T21:09:19Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Sipra Avaratra]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Sipra Avaratra]] pr0f8oii303w8an76itjcdptvv184k0 1 231286 1046432 798769 2022-07-20T21:10:29Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Dinika:Sipra Avaratra]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Dinika:Sipra Avaratra]] n7k3ir233y6kkry98fg59r5guviprd4 0 265956 1046427 978867 2022-07-20T21:09:39Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Sipra Avaratra]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Sipra Avaratra]] pr0f8oii303w8an76itjcdptvv184k0 0 266237 1046421 980292 2022-07-20T21:08:39Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Empira Masina Rômana Jermanika]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Empira Masina Rômana Jermanika]] ef36wj3gdqmeov6zxf24ooa1wotos93 0 278947 1046422 997525 2022-07-20T21:08:49Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Empira Masina Rômana Jermanika]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Empira Masina Rômana Jermanika]] ef36wj3gdqmeov6zxf24ooa1wotos93 0 278993 1046419 997678 2022-07-20T21:08:19Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Empira Masina Rômana Jermanika]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Empira Masina Rômana Jermanika]] ef36wj3gdqmeov6zxf24ooa1wotos93 0 279270 1046438 998927 2022-07-21T10:01:20Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:World map with arctic circle.svg|vignette|Sarin-tany maneho ny faribolana arktika]] Ny '''faribolan-tendrontany Arktika''' na '''faribolana Arktika''' dia [[faribolana]] any amin' ny faritra manodidina sy mahafaoka ny [[Tendrontany Avaratra|tendron-tany avaratra]] izay mampisy ny fotoana tsy mampiposaka ny [[Masoandro]] amin' ny [[ririnina]] sy tsy mampilentika ny masoandro amin' ny [[fahavaratra]] any amin' ny faritry ny tendron-tany avarara. Ny zorom-pehin-tany mifanindry amin' io faribolana io dia mitovy amin' ny zorom-pitongilanan' ny tezam-pihodinan' ny [[Tany]] amin' ny tenany raha mitaha amin' ny tezan-danitra. Ny elanelana ara-joron' ny faribolana Arktika amin' ny tendron-tany avaratra dia 23° 26' 10,3<nowiki>''</nowiki> (tamin' ny volana Janoary 2020). Noho izany, ny zorom-pehin-taniny dia 66° 33' 49,7". Ireto ny firenena andalovan' ny faribolana Arktika; * [[Nôrvezy]] (mamakivaky nosy maro ilay faribolana, ka isan' izany i Sørnesøya, i Storselsøy ary i Rangsundøya) * [[Soeda]] * [[Finlandy]] * [[Rosia]] * [[Etazonia]] (Alaska) * [[Kanada]] (Yukon,  Territoires du Nord-Ouest,  Nunavut, isan' izany ny nosy Baffin) * [[Danemarka]] ([[Groenlandy]]) * [[Islandy]] (Grímsey) == Jereo koa == * [[Faribolana antarktika]] mko4zjgs7v19u7l0g2l1b97755jsrej 1046439 1046438 2022-07-21T10:01:51Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Faribolana arktika]] ho [[Faribolana Arktika]] i Thelezifor wikitext text/x-wiki [[Sary:World map with arctic circle.svg|vignette|Sarin-tany maneho ny faribolana arktika]] Ny '''faribolan-tendrontany Arktika''' na '''faribolana Arktika''' dia [[faribolana]] any amin' ny faritra manodidina sy mahafaoka ny [[Tendrontany Avaratra|tendron-tany avaratra]] izay mampisy ny fotoana tsy mampiposaka ny [[Masoandro]] amin' ny [[ririnina]] sy tsy mampilentika ny masoandro amin' ny [[fahavaratra]] any amin' ny faritry ny tendron-tany avarara. Ny zorom-pehin-tany mifanindry amin' io faribolana io dia mitovy amin' ny zorom-pitongilanan' ny tezam-pihodinan' ny [[Tany]] amin' ny tenany raha mitaha amin' ny tezan-danitra. Ny elanelana ara-joron' ny faribolana Arktika amin' ny tendron-tany avaratra dia 23° 26' 10,3<nowiki>''</nowiki> (tamin' ny volana Janoary 2020). Noho izany, ny zorom-pehin-taniny dia 66° 33' 49,7". Ireto ny firenena andalovan' ny faribolana Arktika; * [[Nôrvezy]] (mamakivaky nosy maro ilay faribolana, ka isan' izany i Sørnesøya, i Storselsøy ary i Rangsundøya) * [[Soeda]] * [[Finlandy]] * [[Rosia]] * [[Etazonia]] (Alaska) * [[Kanada]] (Yukon,  Territoires du Nord-Ouest,  Nunavut, isan' izany ny nosy Baffin) * [[Danemarka]] ([[Groenlandy]]) * [[Islandy]] (Grímsey) == Jereo koa == * [[Faribolana antarktika]] mko4zjgs7v19u7l0g2l1b97755jsrej 0 279798 1046420 1001882 2022-07-20T21:08:29Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Empira Masina Rômana Jermanika]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Empira Masina Rômana Jermanika]] ef36wj3gdqmeov6zxf24ooa1wotos93 0 281277 1046430 1041582 2022-07-20T21:10:09Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Tôska (vahoaka)]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Tôska (vahoaka)]] 3pn4e6rgqj4lazaa7g9ajtlif7bqx5s 2 282142 1046412 1046404 2022-07-20T20:05:28Z 88.225.252.6 wikitext text/x-wiki Kayı Aşireti Çetesi Tiktok Çetesidir Yeni Kurulmuş Veya Kurulmaya Hazır Bir Çetedir Amacı Sosyal Medyada Yöneticelerinin Ait Olduğu Kayı Boyunun Gücüyle Diğer Çeteleri Çökertmektir Yöneticeleri : Ismail Kurt Ve Hüseyin Çekilidir . Sosyal Medyalarımız Ve İletişim : İnstagram , [https://www.youtube.com/channel/UCZSMdKBTFc7C5mKJIlKEySw/about Youtube] , [https://open.spotify.com/user/31tcheouo4rcikcyiev4wnrb3kjq Spotify] , [https://tiktokcetesikayiasireti@gmail.com E posta] , [https://jsjsjsjsjsj.comm Mobil Uygulaması] , [https://sites.google.com/view/kayiasireticetesi/ana-sayfa Web Sitesi] , [https://s.kw.ai/u/doCmS2Pl Kwai] , [https://www.youtube.com/playlist?list=PLstWr_C0a8Ipzn9dpZ9-WRDX9UYfUfvsV Karakeçili Tv] , [[Muhteşem Osmanlı Tv]] , [https://fb://group/1169255793618727?ref=share Facebook] , [https://mobile.twitter.com/Kayicetesi Twitter] , [https://yaay.com.tr/kayiasireticetes Yaay] qaumjxdahviuvnr9zp9uhrhvz1eb9c9 0 282177 1046426 1046386 2022-07-20T21:09:29Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Sipra Avaratra]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Sipra Avaratra]] pr0f8oii303w8an76itjcdptvv184k0 1 282178 1046433 1046377 2022-07-20T21:10:39Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Dinika:Sipra Avaratra]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Dinika:Sipra Avaratra]] n7k3ir233y6kkry98fg59r5guviprd4 0 282179 1046424 1046376 2022-07-20T21:09:09Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Sipra Avaratra]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Sipra Avaratra]] pr0f8oii303w8an76itjcdptvv184k0 1 282180 1046431 1046378 2022-07-20T21:10:19Z EmausBot 2486 Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Dinika:Sipra Avaratra]] wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Dinika:Sipra Avaratra]] n7k3ir233y6kkry98fg59r5guviprd4 0 282184 1046407 2022-07-20T16:01:07Z 2806:2F0:51C0:DFA6:74C2:E719:D30A:E31A Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Igel01.jpg|thumb|Sokina]] Ny '''sokina''' dia biby [[mampinono]] ao amin'ny [[biby]], ao amin'ny fianakaviana Erinaceidae. Misy karazana sokina fito ambin'ny folo amin'ny karazana dimy hita manerana ny faritra any [[Eoropa]], [[Azia]] ary [[Afrika]], ary any [[Novely Zelandy]] amin'ny fampidirana. Tsy misy sokina teratany any [[Aostralia]] ary tsy misy karazana velona any [[Amerika]]. » wikitext text/x-wiki [[Sary:Igel01.jpg|thumb|Sokina]] Ny '''sokina''' dia biby [[mampinono]] ao amin'ny [[biby]], ao amin'ny fianakaviana Erinaceidae. Misy karazana sokina fito ambin'ny folo amin'ny karazana dimy hita manerana ny faritra any [[Eoropa]], [[Azia]] ary [[Afrika]], ary any [[Novely Zelandy]] amin'ny fampidirana. Tsy misy sokina teratany any [[Aostralia]] ary tsy misy karazana velona any [[Amerika]]. ms4ruz39r8vt7gy71we4am7daa3zo1e 1046408 1046407 2022-07-20T16:01:30Z 2806:2F0:51C0:DFA6:74C2:E719:D30A:E31A wikitext text/x-wiki [[Sary:Igel01.jpg|thumb|Sokina]] Ny '''sokina''' dia [[biby mampinono]] ao amin'ny [[biby]], ao amin'ny fianakaviana Erinaceidae. Misy karazana sokina fito ambin'ny folo amin'ny karazana dimy hita manerana ny faritra any [[Eoropa]], [[Azia]] ary [[Afrika]], ary any [[Novely Zelandy]] amin'ny fampidirana. Tsy misy sokina teratany any [[Aostralia]] ary tsy misy karazana velona any [[Amerika]]. kjax1l3f4n8s12m3ocyer1pjktbl81n 0 282185 1046411 2022-07-20T20:03:57Z MAKA Nahary Soaraza 28790 Pejy noforonina tamin'ny « TANDRAKA <gallery> 1.PNG </gallery> Trandraka dia biby fahita eto Madagasikara izay moninaa any anaty ala izay mitovitovy amin'ny voalavalo fa saingy izy maranitra ny volony, ary tsy biby mpanimba voly toy ny voalavo,milevilana any anaty tany izy rehefa maina ny andro mivoaky izy amin'ny lohataona fotoany orana. Fihinana izy io saingy maro amin'ny Malagasy no fady azy. » wikitext text/x-wiki TANDRAKA <gallery> 1.PNG </gallery> Trandraka dia biby fahita eto Madagasikara izay moninaa any anaty ala izay mitovitovy amin'ny voalavalo fa saingy izy maranitra ny volony, ary tsy biby mpanimba voly toy ny voalavo,milevilana any anaty tany izy rehefa maina ny andro mivoaky izy amin'ny lohataona fotoany orana. Fihinana izy io saingy maro amin'ny Malagasy no fady azy. 13v1sxrfh05t8mtqsnr718qkufq65vs 1046413 1046411 2022-07-20T20:06:08Z MAKA Nahary Soaraza 28790 wikitext text/x-wiki TANDRAKA <gallery> 1.jpg </gallery> Trandraka dia biby fahita eto Madagasikara izay moninaa any anaty ala izay mitovitovy amin'ny voalavalo fa saingy izy maranitra ny volony, ary tsy biby mpanimba voly toy ny voalavo,milevilana any anaty tany izy rehefa maina ny andro mivoaky izy amin'ny lohataona fotoany orana. Fihinana izy io saingy maro amin'ny Malagasy no fady azy. qvkcnkzqlfg2ymmfoywg303fm8it11q 1046414 1046413 2022-07-20T20:07:24Z MAKA Nahary Soaraza 28790 wikitext text/x-wiki TANDRAKA <gallery> C:\Users\2439\Pictures\Saved Pictures/1.png </gallery> Trandraka dia biby fahita eto Madagasikara izay moninaa any anaty ala izay mitovitovy amin'ny voalavalo fa saingy izy maranitra ny volony, ary tsy biby mpanimba voly toy ny voalavo,milevilana any anaty tany izy rehefa maina ny andro mivoaky izy amin'ny lohataona fotoany orana. Fihinana izy io saingy maro amin'ny Malagasy no fady azy. l0p6ape0w8qh3dru6ggntk7cdlzszqt 1046415 1046414 2022-07-20T20:08:53Z MAKA Nahary Soaraza 28790 wikitext text/x-wiki TANDRAKA <gallery> C:\Images\Images enregistrées\1.png </gallery> Trandraka dia biby fahita eto Madagasikara izay moninaa any anaty ala izay mitovitovy amin'ny voalavalo fa saingy izy maranitra ny volony, ary tsy biby mpanimba voly toy ny voalavo,milevilana any anaty tany izy rehefa maina ny andro mivoaky izy amin'ny lohataona fotoany orana. Fihinana izy io saingy maro amin'ny Malagasy no fady azy. 8rp794766cgz1z3ybw0dl5xt7jpn2vm 1046416 1046415 2022-07-20T20:12:34Z MAKA Nahary Soaraza 28790 wikitext text/x-wiki TANDRAKA <gallery> maka.png|gffggjhjkjk </gallery> Trandraka dia biby fahita eto Madagasikara izay moninaa any anaty ala izay mitovitovy amin'ny voalavalo fa saingy izy maranitra ny volony, ary tsy biby mpanimba voly toy ny voalavo,milevilana any anaty tany izy rehefa maina ny andro mivoaky izy amin'ny lohataona fotoany orana. Fihinana izy io saingy maro amin'ny Malagasy no fady azy. lco4orisf968dab5jrsyq3s22u2iabv 1046417 1046416 2022-07-20T20:20:55Z MAKA Nahary Soaraza 28790 Pejy nofotsiana wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 1046418 1046417 2022-07-20T20:27:11Z MAKA Nahary Soaraza 28790 wikitext text/x-wiki [[Trandraka]] dia biby fahita eto Madagasikara izay moninaa any anaty ala izay mitovitovy amin'ny voalavalo fa saingy izy maranitra ny volony, ary tsy biby mpanimba voly toy ny voalavo,milevilana any anaty tany izy rehefa maina ny andro mivoaky izy amin'ny lohataona fotoany orana. Fihinana izy io saingy maro amin'ny Malagasy no fady azy. 9krogxyfcv7tbryyf58d81kc2cpe0ma 0 282186 1046436 2022-07-21T09:49:13Z Thelezifor 15140 Ranomasina any Eorôpa wikitext text/x-wiki [[Sary:Carte de la mer de Norvège.png|vignette|343x343px|Sarin-tany maneho ny Ranomasin' i Nôrvezy (amin' ny teny frantsay)]] [[Sary:Europäisches Nordmeer mit Grenzen.png|vignette|Io vafaritra amin' ny tsipika mena io ny Ranomasin' i Nôrvezy]] Ny '''Ranomasin' i Nôrvezy''' dia ranomasina ao amin’ ny [[Ranomasimbe Atlantika]] izay manamorona indrindra ny [[Saikanosy Skandinaviana]] ao atsinana sy ny tapany avaratra-atsinanan’ i [[Islandy]] ao andrefana. Tamin’ ny taona, ny Fanambaràn’ i Ilulissat (izay nosoniavin’ ny firenena dimy amin’ ny faritra manodidina ny [[tendrontany avaratra]] ( [[Danmarka]], [[Nôrvezy]], [[Rosia]], [[Etazonia]] ary [[Kanada]]) dia mamaritra ny [[Faribolan-tendrontany avaratra]] ho fetra farany atsimo amin’ ny [[Ranomasimbe Arktika]], ka izany dia mahatonga ny Ranomasina Arktika ho toy ny ampahan’ ny Ranomasin’ i Nôrvezy ao amin’ ny Ranomasimbe Atlantika. Any [[Frantsa]], ny ''Conseil National de l'Information Géographique'' ("Filankevi-Pirenena momba ny Fanomezam-baovao ara-Jeôgrafia") dia niverina nandray ny fanasokajiana ny erana an-dranomasina izay nosafidin’ ny Fikambanana momba ny Rano Iraisam-pirenena ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Organisation Hydrographique Internationale''). Faritra misy [[horohoron-tany]] ambany vaika nefa maro ny Ranomasin’ i Nôrvezy. Ambony dia ambony ny mety hitrangan’ ny loza vokatry ny horohoron-tany amin’ ny faritra manamorona ny morontsiraka nôrveziana, ao amin’ ny faritra izay efa nahitana firodanan’ ny fanambanin’ ny ranomasina, isan’ izany ny an’ i ''Storegga''' izay heverina ho ny fikorisan-tany lehibe indrindra fantatra any [[Eorôpa]]. Niteraka [[tsonamy]] goavambe izany izay niely anjato kilômetatra izany. Ny jeôlôga dia mihevitra fa raha hitranga ny zavatra toy izany, na dia kely fotsiny aza, dia ho loza ny hanjo ireo zavatra maro naorina eny an-dranomasina ho enti-mitrandraka ny [[solitany]] sy ny [[etona voajanahary]]. Ahitana [[afotroa]] mandefa fotaka izay mamorona tendombohitra ambany ranomasina ny ao amin’ ny faritra lalina dia lalina avaratra-afovoan’ ny Ranomasin’ i Nôrvezy. == Jereo koa == * [[Ranomasina Avaratra]] * [[Ranomasimbe Atlantika]] * [[Ranomasimbe Arktika]] g5y66bwkgbak1ft2w76ekkph08fxiwb 1046437 1046436 2022-07-21T09:56:00Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:Carte de la mer de Norvège.png|vignette|343x343px|Sarin-tany maneho ny Ranomasin' i Nôrvezy (amin' ny teny frantsay)]] [[Sary:Europäisches Nordmeer mit Grenzen.png|vignette|Io vafaritra amin' ny tsipika mena io ny Ranomasin' i Nôrvezy]] Ny '''Ranomasin' i Nôrvezy''' dia ranomasina ao amin’ ny [[Ranomasimbe Atlantika]] izay manamorona indrindra ny [[Saikanosy Skandinaviana]] ao atsinana sy ny tapany avaratra-atsinanan’ i [[Islandy]] ao andrefana. Atao hoe ''Norskehavet'' izy amin' ny [[Fiteny nôrveziana|teny nôrveziana]], ''Noregshaf'' amin' ny [[Fiteny islandika|teny islandika]], ''Norskahavið'' amin' ny [[Fiteny faroeana|teny faroeana]], ''Norwegian Sea'' amin' ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]] ary ''Mer de Norvège'' amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]]. Tamin’ ny taona, ny Fanambaràna tao Ilulissat (izay nosoniavin’ ny firenena dimy amin’ ny faritra manodidina ny [[tendrontany avaratra]] ( [[Danmarka]], [[Nôrvezy]], [[Rosia]], [[Etazonia]] ary [[Kanada]]) dia mamaritra ny [[Faribolan-tendrontany avaratra]] ho fetra farany atsimo amin’ ny [[Ranomasimbe Arktika]], ka izany dia mahatonga ny Ranomasina Arktika ho toy ny ampahan’ ny Ranomasin’ i Nôrvezy ao amin’ ny Ranomasimbe Atlantika. Any [[Frantsa]], ny ''Conseil National de l'Information Géographique'' ("Filankevi-Pirenena momba ny Fanomezam-baovao ara-Jeôgrafia") dia niverina nandray ny fanasokajiana ny erana an-dranomasina izay nosafidin’ ny Fikambanana momba ny Rano Iraisam-pirenena ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Organisation Hydrographique Internationale''). Faritra misy [[horohoron-tany]] ambany vaika nefa maro ny Ranomasin’ i Nôrvezy. Ambony dia ambony ny mety hitrangan’ ny loza vokatry ny horohoron-tany amin’ ny faritra manamorona ny morontsiraka nôrveziana, ao amin’ ny faritra izay efa nahitana firodanan’ ny fanambanin’ ny ranomasina, isan’ izany ny an’ i ''Storegga''' izay heverina ho ny fikorisan-tany lehibe indrindra fantatra any [[Eorôpa]]. Niteraka [[tsonamy]] goavambe izany izay niely anjato kilômetatra izany. Ny jeôlôga dia mihevitra fa raha hitranga ny zavatra toy izany, na dia kely fotsiny aza, dia ho loza ny hanjo ireo zavatra maro naorina eny an-dranomasina ho enti-mitrandraka ny [[solitany]] sy ny [[etona voajanahary]]. Ahitana [[afotroa]] mandefa fotaka izay mamorona tendombohitra ambany ranomasina ny ao amin’ ny faritra lalina dia lalina avaratra-afovoan’ ny Ranomasin’ i Nôrvezy. == Jereo koa == * [[Ranomasina Avaratra]] * [[Ranomasimbe Atlantika]] * [[Ranomasimbe Arktika]] svybsc3olnk1s83xilgsri6w6gpgscd 0 282187 1046440 2022-07-21T10:01:51Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Faribolana arktika]] ho [[Faribolana Arktika]] i Thelezifor wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Faribolana Arktika]] m1fi72x282mhxrsfxxay1nz1yyj5g7j 0 282188 1046441 2022-07-21T10:02:36Z Thelezifor 15140 Fihodinana wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Faribolana Arktika]] m1fi72x282mhxrsfxxay1nz1yyj5g7j 0 282189 1046442 2022-07-21T11:25:08Z Thelezifor 15140 Tamba-kôntinenta mamondrona an' i Afrika sy i Eorôpa ary i Azia wikitext text/x-wiki [[Sary:Afro-Eurasia (orthographic projection) political.svg|vignette|293x293px|Sarin-tany maneho an' i Afrô-Eorazia]] I '''Afrô-Eorazia''' dia tamba-kôntinenta lehibe indrindra eto amin’ ny [[Tany]], izay itambaran’ i [[Eorazia]] sy i [[Afrika]]. Atao hoe '''Eorafrazia''', '''Afrazia''' na '''Eofrazia''' koa izy. Ny teny hoe ''Ptôlemaîka'' koa dia azo ampiasaina hampahatsiahivana ilay jeôgrafa grika tao Ejipta taloha atao hoe [[Claude Ptolémée|Klaodiôsy Ptôlemaiôsy]] izay nihevitra ity erana ity ho ny hany tany maina eto amin’ ny planeta. Ny tany rehetra mamorona azy mantsy dia ampifandraisin’ ny tany maina na tany avo anaty ranomasina. Izy no mifanandrify amin' ny ilay antsoina hoe [[Tontolo Taloha]] sady mifanandrify koa amin’ ny zana-pizaràna biôjeôgra’ikan' ny [[Paleôtrôpika]], ka ny [[Neôtrôpika]] amin’ izany dia i [[Amerika]].   == Ankapobeny == Ny teny hoe ''Afrô-Eorazia'', izay azo soloina amin’ ny hoe ''Afrazia'', ''Eorafrazia'' na ''Eofrazia'', dia teny ampiasaina hiresahana an’ i [[Eorazia]] sy i [[Afrika]] ho toy ny [[kôntinenta]] iray, na ho kôntinenta goavana iray. Izy no mamondrona ny 55&nbsp;%n’ ny tany miseho tsy ambany ranomasina. Miisa 5,7 lavitrisa any ho any ny mponina ao aminy, izany hoe 83&nbsp;%n’ ny mponina maneran-tany. Izy no faritra onenan’ ny olombelona midadasika indrindra eto an-tany (84 tapitrisa km²) raha ampitahaina amin’ ireo [[Amerika]] roa mitambatra (42 tapitrisa km²) sy amin’ i [[Antarktika]] (14 tapitrisa km²). Toy ny tamba-kôntinenta rehetra dia tsy misy mason-tsivana iaraha-manaiky ny famaritana ny sisin-tanin’ i Afrô-Eorazia, na dia misy ihany ny hevitra azo anohanana ny famaritana azy raha dinihina ny sarin-tanin’ izao tontolo izao. Amin’ ny heviny ara-jeôgrafia hentitra anefa, i Afrika dia voasaraka amin’ i Eorazia nanomboka tamin’ ny fiafaràn’ ny fanamboarana ny [[Lakandranon' i Suez]] tamin’ ny taona 1869, izany dia mahatonga an’ i Afrika ho kôntinenta mahaleo tena. Misy koa ny manolotra ny [[Tangoron-tendrombohitra Oraly]] ho fetra voajanahary eo anelanelan’ i [[Eorôpa]] sy i [[Azia]], na dia fifanarahana efa lany andro izany ankehitriny. Amin’ ny lafiny ara-tantara sy ara-kolontsaina dia mety mitohy hatrany amin' ny farihy Baikal ny sisin-tany manasaraka an’ i Eorôpa sy Azia. Toraka izany koa, azo atao ny manasaraka an’ i [[Afrika atsimon' i Saharà]] amin’ny faritra sisa amin’ i Afrô-Eorazia noho ny antony mitovy amin’ izany hany.   Noresahina ho toy ny "nosin-tontolo" (andian-teny noforonin’ i Sir Halford John Mackinder ao amin’ ny boky ''The Geographical Pivot of History'') ny ampahany an-tanibe amin’ i Afrô-Eorazia. Izany andian-teny izany dia tsy mampiditra ireo nosy sy tamba-nosy ivelan’ ny tanibe. Mamondrona an’ i Afrika, i Azia, i Eorôpa ary ny nosy manodidina azy izay misaraka amin’ ny tanibe i Afrô-Eorazia, ka isan’ izany i [[Madagasikara]], ny Tamba-nosy Japôney ary ireo ny Nosy Britanika maro izay fantatra talohan’ ny nahitan’ ny Eorôpeana ny [[Tontolo Vaovao]]. == Fivoarany amin' ny hoavy == Araka ny hevitr’ ireo jeôlôga, i Afrika dia mety ifandona tamin’ i Eorôpa. Tokony ho tany amin’ ny 600&nbsp;000 taona lasa izany, tamin’ ny nipahan' ny tendro avaratr' i [[Marôka]] amin' i Eorôpa. Rehefa tanteraka izany dia nisaraka tamin’ ny [[Ranomasimbe Atlantika]] ny [[Ranomasina Mediteranea]]. Mety ho nifandona tamin’ i Eorôpa manontolo i Afrika tany amin’ ny 50 tapitrisa taona tany aloha raha farany be, ka ho nahatonga an’ i Mediteranea hikatona tanteraka sy namorona tangoron-tendrombohitra vaovao izay hameno ny an’ ireo tendrombohitra Alpa. redjo3x2dkigu57khdiqqm9aumgrc4e 1046448 1046442 2022-07-21T11:40:10Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:Afro-Eurasia (orthographic projection) political.svg|vignette|293x293px|Sarin-tany maneho an' i Afrô-Eorazia]] I '''Afrô-Eorazia''' dia tamba-kôntinenta lehibe indrindra eto amin’ ny [[Tany]], izay itambaran’ i [[Eorazia]] sy i [[Afrika]]. Atao hoe '''Eorafrazia''', '''Afrazia''' na '''Eofrazia''' koa izy. Ny teny hoe ''Ptôlemaîka'' koa dia azo ampiasaina hampahatsiahivana ilay jeôgrafa grika tao Ejipta taloha atao hoe [[Claude Ptolémée|Klaodiôsy Ptôlemaiôsy]] izay nihevitra ity erana ity ho ny hany tany maina eto amin’ ny planeta. Ny tany rehetra mamorona azy mantsy dia ampifandraisin’ ny tany maina na tany avo anaty ranomasina. Izy no mifanandrify amin' ny ilay antsoina hoe [[Tontolo Taloha]] sady mifanandrify koa amin’ ny zana-pizaràna biôjeôgra’ikan' ny [[Paleôtrôpika]], ka ny [[Neôtrôpika]] amin’ izany dia i [[Amerika]].   == Ankapobeny == Ny teny hoe ''Afrô-Eorazia'', izay azo soloina amin’ ny hoe ''Afrazia'', ''Eorafrazia'' na ''Eofrazia'', dia teny ampiasaina hiresahana an’ i [[Eorazia]] sy i [[Afrika]] ho toy ny [[kôntinenta]] iray, na ho kôntinenta goavana iray. Izy no mamondrona ny 55&nbsp;%n’ ny tany miseho tsy ambany ranomasina. Miisa 5,7 lavitrisa any ho any ny mponina ao aminy, izany hoe 83&nbsp;%n’ ny mponina maneran-tany. Izy no faritra onenan’ ny olombelona midadasika indrindra eto an-tany (84 tapitrisa km²) raha ampitahaina amin’ ireo [[Amerika]] roa mitambatra (42 tapitrisa km²) sy amin' i [[Ôseania]] (9 tapitrisa km²) ary amin’ i [[Antarktika]] (14 tapitrisa km²). Toy ny tamba-kôntinenta rehetra dia tsy misy mason-tsivana iaraha-manaiky ny famaritana ny sisin-tanin’ i Afrô-Eorazia, na dia misy ihany ny hevitra azo anohanana ny famaritana azy raha dinihina ny sarin-tanin’ izao tontolo izao. Amin’ ny heviny ara-jeôgrafia hentitra anefa, i Afrika dia voasaraka amin’ i Eorazia nanomboka tamin’ ny fiafaràn’ ny fanamboarana ny [[Lakandranon' i Suez]] tamin’ ny taona 1869, izany dia mahatonga an’ i Afrika ho kôntinenta mahaleo tena. Misy koa ny manolotra ny [[Tandavan-tendrombohitra Oraly]] ho fetra voajanahary eo anelanelan’ i [[Eorôpa]] sy i [[Azia]], na dia fifanarahana efa lany andro izany ankehitriny. Amin’ ny lafiny ara-tantara sy ara-kolontsaina dia mety mitohy hatrany amin' ny farihy Baikal ny sisin-tany manasaraka an’ i Eorôpa sy Azia. Toraka izany koa, azo atao ny manasaraka an’ i [[Afrika atsimon' i Saharà]] amin’ny faritra sisa amin’ i Afrô-Eorazia noho ny antony mitovy amin’ izany hany.   Noresahina ho toy ny "nosin-tontolo" (andian-teny noforonin’ i Sir Halford John Mackinder ao amin’ ny boky ''The Geographical Pivot of History'') ny ampahany an-tanibe amin’ i Afrô-Eorazia. Izany andian-teny izany dia tsy mampiditra ireo nosy sy tamba-nosy ivelan’ ny tanibe. Mamondrona an’ i Afrika, i Azia, i Eorôpa ary ny nosy manodidina azy izay misaraka amin’ ny tanibe i Afrô-Eorazia, ka isan’ izany i [[Madagasikara]], ny Tamba-nosy Japôney ary ireo ny Nosy Britanika maro izay fantatra talohan’ ny nahitan’ ny Eorôpeana ny [[Tontolo Vaovao]]. == Fivoarany amin' ny hoavy == Araka ny hevitr’ ireo jeôlôga, i Afrika dia mety ifandona tamin’ i Eorôpa. Tokony ho tany amin’ ny 600&nbsp;000 taona lasa izany, tamin’ ny nipahan' ny tendro avaratr' i [[Marôka]] amin' i Eorôpa. Rehefa tanteraka izany dia nisaraka tamin’ ny [[Ranomasimbe Atlantika]] ny [[Ranomasina Mediteranea]]. Mety ho nifandona tamin’ i Eorôpa manontolo i Afrika tany amin’ ny 50 tapitrisa taona tany aloha raha farany be, ka ho nahatonga an’ i Mediteranea hikatona tanteraka sy namorona [[tandavan-tendrombohitra]] vaovao izay hameno ny an’ ireo tendrombohitra Alpa. dnq3xvau5lq8x1xg4znxpbgq8eam2lq 0 282190 1046444 2022-07-21T11:28:52Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Lakandranon'i Suez]] ho [[Lakandranon' i Suez]] i Thelezifor wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Lakandranon' i Suez]] 7sm2tnzbsu5f3fybl4jjsaf7usgxnw7 1 282191 1046446 2022-07-21T11:28:53Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Dinika:Lakandranon'i Suez]] ho [[Dinika:Lakandranon' i Suez]] i Thelezifor wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Dinika:Lakandranon' i Suez]] pohzvydzm7m193dmi0j59emunh4nyiu 0 282192 1046449 2022-07-21T11:41:15Z Thelezifor 15140 Fihodinana wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Tendrombohitra Oraly]] olnc6bbea05ga7lxui0a7bnk89dst2f