Japàna

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="mg">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>mgwiki</dbname>
    <base>https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.22</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Rakitra</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Manokana</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Dinika</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Mpikambana</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Dinika amin'ny mpikambana</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Dinika amin'ny Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Sary</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Dinika amin'ny sary</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Dinika amin'ny MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Endrika</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Dinika amin'ny endrika</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Fanoroana</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Dinika amin'ny fanoroana</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Sokajy</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Dinika amin'ny sokajy</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Discussion module</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Discussion gadget</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Définition de gadget</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Discussion définition de gadget</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Japàna</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1627</id>
    <revision>
      <id>1046654</id>
      <parentid>1046068</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T04:09:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Tsipelina</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5024" xml:space="preserve">{{Infobox_pays
| nom_local     = &amp;nbsp;日本国&lt;br /&gt;Nihonkoku
| langue        = ja
| nom_malgache  = Japana
| de            = 
| image_drapeau = Flag of Japan.svg
| lien_drapeau  = Sainan'ny Japana
| image_blason  = Imperial Seal of Japan.svg
| lien_blason   = Faneva ny Japana
| image_carte   = Japan-location-cia.png
| devise        = Tsy misy
| langues       = [[Japoney]]
| capitale      = [[Tokyo]]
| coordonnées_capitale = {{Coord|35|41|N|139|46|E}}
| lien_villes          = Tanànan'ny Japana
| titre_plus_grande_ville = Tanàna lehibe indrindra
| plus_grande_ville    = [[Tokyo]]
| type_gouvernement    = &lt;small&gt;[[Fanjakana entin'antenimiera]]&lt;/small&gt;
| titres_dirigeants    = [[Mpanjakan'i Japana|Mpanjaka]]&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- [[Praiminisitr'i Japana|Praiminisitra]]
| noms_dirigeants      = [[Naruhito]] (徳仁)&lt;br /&gt;[[:en:Fumio Kishida|Fumio Kishida]] (岸田 文雄)
| superficie_rang      = 62
| superficie_totale    = {{formatnum:377975}}
| pourcentage_eau      = 1,4%
| population_rang      = 10
| population_totale    = {{formatnum:126226568}}
| population_année     = 2020
| densité              = 334&lt;ref&gt;{{jp}} ozy ny[http://www.stat.go.jp/data/kokusei/2005/kihon1/00/01.htm ''Statistics Bureau of Japan''&lt;/ref&gt;
|date_formation={{date|3|mai|1947}}
| pays frontaliers     = Tsy misy
| gentilé              = Japoney
| IDH_année            = 2019
| IDH                  = midina 0.919
| IDH_catégorie        = ambony
| IDH_rang             = faha-8
| monnaie              = [[Yen]]
| code_monnaie         = JPY
| fuseau_horaire       = +9
| hymne_national       = [[Kimi ga yo]]
| Religion(s)          = [[Sintôisma]], [[Bodisma]]
| domaine_internet     = .jp
| indicatif_téléphonique = 81
}}

I '''Japàna''' dia firenena ao atsinanan' i [[Azia]]. Ireo firenena manodidina azy dia i [[Korea Atsimo]] sy [[Korea Avaratra|Avaratra]], [[Repoblika Entim-bahoakan' i Sina|Sina]] ary [[Rosia]]. Atao hoe 日本 '''''Nippon''''' na '''''Nihon''''' na (anarana ôfisialy) 日本国 '''''Nihonkoku''''') izy min' ny [[fiteny japôney]]. I Japàna dia tangoro-nosy manana halava 2 500 km eo ho eo misy nosy efatra lehibe, dia i [[Honshu]], i [[Hokkaido]], i [[Kyushu]] ary i [[Shikoku]]. Ao amin' ireo nosy efatra ireo ireo ny 97 %n' ny mponina manontolon' i Japàna, izay miisa 126 tapitrisa mponina. I [[Tokyo]] izay manana mponina 30 tapitrisa no renivohitra ary tanàna lehibe indrindra ao Japàna ary eto amin' izao tontolo izao.

Manana morontsiraka mirefy 30 000 km any ho any ity firenena ity. Tendrombohitra no mandrakotra 75 %n’ ny tanin’ i Japàna. Mangatsiaka ny toetany any avaratra izay andalovan’ ny rivotra avy any [[Siberia]] fa andalovan’ ny [[rivodoza]]&lt;nowiki/&gt;n-janapehin-tany kosa avy any Azia ny ao atsimo.

Ambony ny hakitroky ny mponina izay mahatratra 2 000 isaky ny km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ao amin’ ny faritra sasany fa 13 000 any ho any izany ao Tokyo renivohitra, tanàna ngeza indrindra maneran-tany. Tandrenivohitra ny ankabetsahan’ ny mponina any Japàna izay mahatratra 80 %, ary ny tangoron-tanànan’ i Tokyo no onenan’ ny 20 %n’ ny mponina ao amin’ ity firenena ity.

I Japàna no firenena matanjaka ara-toekarena faharoa maneran-tany, aorian’ i [[Etazonia]]. Taorian’ ny [[Ady Lehibe Faharoa]] no nanombohan’ ny tena fandrosoany. Miroborobo ny taozava-baventy any Japàna, izay mitana ny laharana voalohany amin’ ny seha-pamokarana maro toy ny fanamboarana fitaovana elektrônika sy fiarakodia. Ny Yen no vola miasa any, izay ampiasaina betsaka amin’ ny raharaham-barotra maneran-tany, ankoatra ny [[dôlara]] sy ny [[eorô]].

== Tantara ==
{{...}}
Miteny ny maribolana fa foaforona tamin' ny taonjato faha-7 tal. J.K. ny Japàna, ary ny mpanjaka [[Jimmu]] hono no namorona azy. Tafiditra tany Japàna ny fomba fanoratan' ny Japôney ankehitriny; ary ny [[pretra]] no nampiditra azy tany.

Tsy tena mitondra ny [[mpanjaka]], any amin' ny tanan' ny andriana ny hasina.

== Jeografia ==

== Mponina ==

== Politika ==

== Jereo koa ==
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]

== Tsiahy ==

[[Sokajy:Japana| ]]
[[sokajy:Firenena ao Azia]]
[[sokajy:Firenena]]</text>
      <sha1>l46sf6lpfr5qhwtmicnjp7hi3nrp9g5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046655</id>
      <parentid>1046654</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T04:10:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Tantara */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5023" xml:space="preserve">{{Infobox_pays
| nom_local     = &amp;nbsp;日本国&lt;br /&gt;Nihonkoku
| langue        = ja
| nom_malgache  = Japana
| de            = 
| image_drapeau = Flag of Japan.svg
| lien_drapeau  = Sainan'ny Japana
| image_blason  = Imperial Seal of Japan.svg
| lien_blason   = Faneva ny Japana
| image_carte   = Japan-location-cia.png
| devise        = Tsy misy
| langues       = [[Japoney]]
| capitale      = [[Tokyo]]
| coordonnées_capitale = {{Coord|35|41|N|139|46|E}}
| lien_villes          = Tanànan'ny Japana
| titre_plus_grande_ville = Tanàna lehibe indrindra
| plus_grande_ville    = [[Tokyo]]
| type_gouvernement    = &lt;small&gt;[[Fanjakana entin'antenimiera]]&lt;/small&gt;
| titres_dirigeants    = [[Mpanjakan'i Japana|Mpanjaka]]&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- [[Praiminisitr'i Japana|Praiminisitra]]
| noms_dirigeants      = [[Naruhito]] (徳仁)&lt;br /&gt;[[:en:Fumio Kishida|Fumio Kishida]] (岸田 文雄)
| superficie_rang      = 62
| superficie_totale    = {{formatnum:377975}}
| pourcentage_eau      = 1,4%
| population_rang      = 10
| population_totale    = {{formatnum:126226568}}
| population_année     = 2020
| densité              = 334&lt;ref&gt;{{jp}} ozy ny[http://www.stat.go.jp/data/kokusei/2005/kihon1/00/01.htm ''Statistics Bureau of Japan''&lt;/ref&gt;
|date_formation={{date|3|mai|1947}}
| pays frontaliers     = Tsy misy
| gentilé              = Japoney
| IDH_année            = 2019
| IDH                  = midina 0.919
| IDH_catégorie        = ambony
| IDH_rang             = faha-8
| monnaie              = [[Yen]]
| code_monnaie         = JPY
| fuseau_horaire       = +9
| hymne_national       = [[Kimi ga yo]]
| Religion(s)          = [[Sintôisma]], [[Bodisma]]
| domaine_internet     = .jp
| indicatif_téléphonique = 81
}}

I '''Japàna''' dia firenena ao atsinanan' i [[Azia]]. Ireo firenena manodidina azy dia i [[Korea Atsimo]] sy [[Korea Avaratra|Avaratra]], [[Repoblika Entim-bahoakan' i Sina|Sina]] ary [[Rosia]]. Atao hoe 日本 '''''Nippon''''' na '''''Nihon''''' na (anarana ôfisialy) 日本国 '''''Nihonkoku''''') izy min' ny [[fiteny japôney]]. I Japàna dia tangoro-nosy manana halava 2 500 km eo ho eo misy nosy efatra lehibe, dia i [[Honshu]], i [[Hokkaido]], i [[Kyushu]] ary i [[Shikoku]]. Ao amin' ireo nosy efatra ireo ireo ny 97 %n' ny mponina manontolon' i Japàna, izay miisa 126 tapitrisa mponina. I [[Tokyo]] izay manana mponina 30 tapitrisa no renivohitra ary tanàna lehibe indrindra ao Japàna ary eto amin' izao tontolo izao.

Manana morontsiraka mirefy 30 000 km any ho any ity firenena ity. Tendrombohitra no mandrakotra 75 %n’ ny tanin’ i Japàna. Mangatsiaka ny toetany any avaratra izay andalovan’ ny rivotra avy any [[Siberia]] fa andalovan’ ny [[rivodoza]]&lt;nowiki/&gt;n-janapehin-tany kosa avy any Azia ny ao atsimo.

Ambony ny hakitroky ny mponina izay mahatratra 2 000 isaky ny km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ao amin’ ny faritra sasany fa 13 000 any ho any izany ao Tokyo renivohitra, tanàna ngeza indrindra maneran-tany. Tandrenivohitra ny ankabetsahan’ ny mponina any Japàna izay mahatratra 80 %, ary ny tangoron-tanànan’ i Tokyo no onenan’ ny 20 %n’ ny mponina ao amin’ ity firenena ity.

I Japàna no firenena matanjaka ara-toekarena faharoa maneran-tany, aorian’ i [[Etazonia]]. Taorian’ ny [[Ady Lehibe Faharoa]] no nanombohan’ ny tena fandrosoany. Miroborobo ny taozava-baventy any Japàna, izay mitana ny laharana voalohany amin’ ny seha-pamokarana maro toy ny fanamboarana fitaovana elektrônika sy fiarakodia. Ny Yen no vola miasa any, izay ampiasaina betsaka amin’ ny raharaham-barotra maneran-tany, ankoatra ny [[dôlara]] sy ny [[eorô]].

== Tantara ==
{{...}}
Miteny ny maribolana fa foaforona tamin' ny taonjato faha-7 tal. J.K. i Japàna, ary ny mpanjaka [[Jimmu]] hono no namorona azy. Tafiditra tany Japàna ny fomba fanoratan' ny Japôney ankehitriny; ary ny [[pretra]] no nampiditra azy tany.

Tsy tena mitondra ny [[mpanjaka]], any amin' ny tanan' ny andriana ny hasina.

== Jeografia ==

== Mponina ==

== Politika ==

== Jereo koa ==
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]

== Tsiahy ==

[[Sokajy:Japana| ]]
[[sokajy:Firenena ao Azia]]
[[sokajy:Firenena]]</text>
      <sha1>7pttq010ut68x6t7zs9b9pkbj0twoab</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Merina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3322</id>
    <revision>
      <id>1046649</id>
      <parentid>1046612</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T18:40:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:DFA6:F578:468B:4072:8EAB</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29055" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]

* [[Zazavavindrano]]
== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>1yat69rj2hkmmpeenkm2i1up6p4ixhy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046651</id>
      <parentid>1046649</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T18:46:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:DFA6:F578:468B:4072:8EAB</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29035" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]


== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>j2tav9ntuceudz3jvgc83m3fyoy4b7p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buenos Aires</title>
    <ns>0</ns>
    <id>179677</id>
    <revision>
      <id>1046660</id>
      <parentid>967574</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T06:58:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mashkawat.ahsan</username>
        <id>28693</id>
      </contributor>
      <comment>sary #WPWP</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="854" xml:space="preserve">{{coord|-34.613150|-58.377230}}
{{infobox tanàna
|anarana       = Buenos Aires
|velarantany   =
|faritany      = [[faritanin'i Buenos Aires F.D.|Buenos Aires F.D.]]
|isam-ponina   = 13076300
|firenena      = {{Arjentina}}
|ben'ny tanàna =
|sary          =
}}
[[File:Buenos Aires City Collage.png|thumb|200px|right|Buenos Aires]]
'''Buenos Aires''' dia tanàna ao amin'ny faritanin'i [[Buenos Aires F.D.]] ao [[Arjentina]].

== Jeografia ==
Ny isam-ponina dia 13076300 mponina tamin'ny taona 2017.&lt;ref name='geocities'&gt;[http://download.geonames.org/export/ Arjentina] ao amin'i geonames.org, novangiana ny 9/ 3/2019 &lt;/ref&gt;

=== Toe-tany ===
{{...}}

== Jereo koa ==
* [[Arjentina]]
** [[Buenos Aires F.D.]]

== Tsiahy ==
&lt;references/&gt;

{{vangovango|Arjentina}}

[[sokajy:Tanàna ao Arjentina]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny faritanin'i Buenos Aires F.D.]]</text>
      <sha1>lf49fony2xi5d8bdl7m9j6nz4txcq42</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Israely</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183444</id>
    <revision>
      <id>1046656</id>
      <parentid>1046067</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T04:13:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2193" xml:space="preserve">[[sary:Flag of Israel.svg|thumb|Sainan' i Israely]]
[[sary:ISR orthographic.svg|thumb|200px|Sarin-tanin' i Israely]]

I '''Israely''' na '''Isiraely''' dia firenena ao amin’ ny faritra Atsinanana Akaiky, any [[Azia]]. Ny renivohiny dia i [[Jerosalema]]. Ny tanàna lehibe indrindra dia i Jerosalema raha ampidirina ao i [[Jerosalema Atsinanana]]. 20 770 km2 ny velarantaniny ary 8 847 400 ny isan' ny mponina ao aminy araka ny fanisana natao tamin' ny Avrily 2018. Ny faritr' ora dia +2.

I Israely dia manana morontsiraka ao amin’ ny ranomasina telo, dia ny [[Ranomasina Mediteranea]] ao avaratra, sy ny [[Ranomasina Maty]] ao atsinanana, ary ny [[Ranomasina Mena]] ao atsimo (izay ampifandraisin’ ny [[Hoalan' i Aqaba]]). Na dia eo aza ny tany efitr’ i Neguev (izay mameno ny antsasa-manilan’ ny tanin’ i Israely), dia novolena hazo maniry miisa 200 tapitrisa any ho any nanomboka tamin’ ny taona 1948.

Mihoatra ny 80 %n’ ny Israeliana ny [[Jiosy]], fa ny 20 % kosa dia [[Arabo (vahoaka)|Arabo]]. Anisan’ ireo firenena manan-karena indrindra eto an-tany i Israely raha ny fidiram-bolan’ ny isam-batan’ olona no jerena.

== Jereo koa ==
'''&lt;big&gt;Firenena ao Azia:&lt;/big&gt;'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}

[[Sokajy:Firenena]]
[[Sokajy:Firenena ao Azia]]
[[sokajy:Israely|*]]</text>
      <sha1>sca7xgs46vkaah6mxev2gjnitlucoh3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Libàna</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183456</id>
    <revision>
      <id>1046659</id>
      <parentid>1046079</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T05:27:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2761" xml:space="preserve">[[sary:Flag of Lebanon.svg|thumb|Sainan' i Libàna|283x283px]]
[[sary:Lebanon (orthographic projection).svg|thumb|200px|Sarin-tanin' i Libàna eo anivon' izao tontolo izao]]

I '''Libàna''' na '''Libanona''' dia firenena ao [[Atsinanana Akaiky]] any [[Azia]], ka i [[Beirut]] no renivohiny. Ny tanàna lehibe indrindra dia i Beirut. Mirefy 10 452 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ny velaran-taniny ary miisa 4 822 000 ny mponina ao aminy araka ny fanisana natao tamin' ny taona 2008. Ny faritr' oran' i Libàna dia +2.
[[Sary:Liban.PNG|vignette|Sarin-tanin' i Libàna]]
I Libàna dia voazaran' ny Tangoron-mbohitr' i Libàna ho roa manaraka ny halavany: ny tapany andrefana dia ahitana ny tany lemaka amorontsiraka ao amin' ny [[Ranomasina Mediteranea]] sy mitodika mankany amin' ny Tontolo Andrefana, fa ny tapany atsinanana kosa, izay ahitana ny tany lemak' i Bekaa, dia mitodika mankany [[Siria]] sy any amin' ny Tontolo Atsinanana.

Betsaka tanora sy zaza ny any Libàna: ny iray ampahatelon' ny mponina dia latsaky ny 15 taona. Maro ny karazam-pivavahana misy any Libàna, nefa ny finoana [[silamo]] no tena arahin' ny maro an' isa (60 %), manarakaraka izany ny [[kristianisma]] (30 %).

Tamin' ny taona 1920 dia nankinin' ny Société des Nations (SDN) tamin' i [[Frantsa]] ny fitantanana an' i Libàna. Nisy anefa ny mpitaky ny fahaleovan-tenan' io firenena io ka tamin' ny taona 1941 no nanambaràna izany fahaleovan-tenana izany, nefa tamin' ny taona 1947 vao tafatsangana ny fanjakana libaney.

Tamin' ny taona 1975 dia nipoaka ny ady tany Libàna izay nifanandrenan' ny Kristiana sy ny Miozolmàna, ary tsy nifarana izany raha tsy tamin' ny fandohan' ireo taona 1980. I Siria no nisahana ny fiahiana an' ilay firenana noho izany.

== Jereo koa ==
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}

[[Sokajy:Firenena]]
[[Sokajy:Firenena ao Azia]]
[[sokajy:Libana|*]]</text>
      <sha1>8e5zw1tfj5yspry8cpz36z0dp8o8miz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Malezia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>197254</id>
    <revision>
      <id>1046657</id>
      <parentid>1046088</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T04:19:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Tsipelina</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5285" xml:space="preserve">[[Sary:Flag of Malaysia.svg|vignette|300x300px|Sainam-pirenen' i Malezia]]
I '''Malezia''' dia firenena ao [[Azia Atsimo Atsinanana|Azia Atsimo-Atsinanana]], izay manana morontsiraka ao amin’ ny [[Ranomasin’ i Sina Atsimo]] sy ao amin’ ny [[Andilan-dranomasin’ i Malacca]]. Fanjakana federaly izy, izay ahitana faritany mizaka tena 13. Zarain' ny [[Ranomasin' i Sina Atsimo]] ho faritra roa lehibe i Malezia. Eo amin' ny [[Saikinosy Malay]] ny renitaniny. Manoloana ny [[Andilan-dranomasin' i Malacca]] izy io ao andrefany ary ny Ranomasin’ i Sina Atsimo ao amin’ ny morontsiraka atsinanany. I [[Kuala Lumpur]] izay eo amin’ ny renitany eo amin’ ny Saikanosy Malay, no renivohitra. Vao nafindra ho ao [[Putrajaya]] ny renivohitra federaly, izay tanàna vao noforonina ary natao manokana ho an’ ny fitantanana.[[File:Malaysia (orthographic projection).svg|thumb|I Malezia eo anivon' izao tontolo izao|232x232px]]

Ao Malezia dia ahitana foko maro. Miampy izany dia ahitana ireo foko sinoa sy [[Indiana (vahoaka)|karana]]. Ny [[Fiteny malay|teny malay]] no teny ôfisialy fa miasa matetika ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]] amin’ ny fanabeazana sy ny raharaham-barotra. Mahatratra 130 ny isan’ ny fiteny tenenina ao Malezia: 94 ao amin’ ny faritra malein’ i [[Bôrneô]] ary 40 ao amin’ ny [[saikanosy]]. Ny [[silamo]] no fivavahana ôfisialy, fa afaka mitazona ny finoany avy ireo tsy silamo.

I Malezia dia fitambaran’ i Malezia Andrefana, izay ampahany amin’ ny [[Saikanosin' i Malacca]], sy i Malezia Atsinanana, izay ampahany amin’ ny nosin’ i [[Bôrneô|Borneo]]. I Malezia Andrefana dia manana vohon-tany be tendrombohitra, izay ahitana tandavan-tendrombohitra miisa valo. Ity ampahan’ i Malezia ity dia manana morontsiraka mirefy 5 000 km. I Malezia Atsinanana kosa dia anjakan’ ny tendrombohitra, ka ny tendro avo indrindra amin’ izany, ny tendrombohitra Kinabalu izay mirefy 4 101 m, dia ao amin’ io faritra io no misy azy, izay sady tampona avo indrindra any [[Azia Atsimo]].[[Sary:Malaisie carte.png|vignette|448x448px|Sarin-tanin' i Malezia]]I Malezia dia manana toetanim-pehibe mando, ka ny sala-maripana amin' izany dia miovaova eo anelanelan' ny 26 °C sy 27 °C. Betsaka dia betsaka ny rotsak' orana sady misy mandavan-taona. Ny antsasa-manilan’ ny tanin’ i Malezia dia rakotra ala. Be dia be ny karazan-javamaniry hita any, izay mahatratra 8 000 any ho any. Maro dia maro ihany koa ny karazam-biby amam-borona.

Isan-karazany ny vahoaka any Malezia. Ny finoana [[silamo]] no be mpanaraka indrindra, nefa hita any koa ny [[bodisma]] sy ny [[taôisma]] ary ny [[hindoisma]]. Tsy mitovy ny fitsinjaràn’ ny mponina manerana ny tanin’ i Malezia. Mihoatra ny 80 %n’ ny mponina no ao Malezia Andrefana fa ny sisa kosa dia ao Malezia Atsinanana. Betsaka zaza sy tanora ny any Malezia satria mahatratra 40 % ny latsaky ny 15 taona.

Tamin’ ireo taona 1970 dia niala amin’ ny maha [[firenena an-dalam-pandrosoana]] azy i Malezia ka niroso ho isan’ ireo firenena mandroso. Anisan’ ireo firenena manompana ny toekareny amin’ ny taozava-baventy ao [[Azia Atsimo-Atsinanana]] i Malezia. Mandroso ny seha-pamokarana hafa toy ny [[fizahàn-tany]] sy ny fifanakalozana ary ny fampindramam-bola. Mandroso koa ny fambolena.

I Malezia dia fanjakà-mpanjaka ara-dalàm-panorenana, izay entin’ ny antenimiera sy ny piraiminisitra.

== Ny fiteny maley ==
Ny [[fiteny malay]] na fiteny maley dia [[Fiteny aostrôneziana|fiteny aostrônezianina]] izay tenim-pirenen' i [[Malaizia]], [[Indônezia]] ary [[Boroney]]. Ny fiteny malay dia fiteny ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrônezianina]] (izay ahitana ny [[Fiteny tagalaoga|fiteny tagalôga]] sy ny [[fiteny malagasy]] koa, ohatra). Na dia tsy mifankahazo aza ny mpiteny malay sy ny mpiteny malagasy, manaitra ny fitoviany. Maro ny teny iraisan' ireo fiteny maro ireo, indrindridra mikasika ny fahasalamana sy ny vatana ary biby fahita matetika. Betsaka koa ny fitovizana amin' ny anaran' ny isa.

Mampiasa ny [[abidy latina]] (''rumi'') ny fiteny malay ankehitriny, na dia mbola miasa koa aza ny [[abidy arabo]] (''jawi''), abidy ôfisialin' i [[Malaizia]] sy an' i [[Singaporo]] ary an' i [[Indônezia]].

== Jereo koa ==
*[[Maley (vahoaka)]]
*[[Fiteny maley]]
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}

[[sokajy:Firenena]]
[[sokajy:Azia]]</text>
      <sha1>i46zc7d7pjdvvevu6dmqv9bkfbat8oj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046658</id>
      <parentid>1046657</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T05:02:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Nandamina</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5173" xml:space="preserve">[[Sary:Flag of Malaysia.svg|vignette|300x300px|Sainam-pirenen' i Malezia]]
I '''Malezia''' dia firenena ao [[Azia Atsimo Atsinanana|Azia Atsimo-Atsinanana]], izay manana morontsiraka ao amin’ ny [[Ranomasin’ i Sina Atsimo]] sy ao amin’ ny [[Andilan-dranomasin’ i Malacca]]. Fanjakana federaly izy, izay ahitana faritany mizaka tena 13. Zarain' ny [[Ranomasin' i Sina Atsimo]] ho faritra roa lehibe i Malezia. Eo amin' ny [[Saikinosy Maley]] ny renitaniny; Manoloana ny [[Andilan-dranomasin' i Malacca]] ao andrefany izy io ary ao amin' ny Ranomasin’ i Sina Atsimo ny morontsiraka atsinanany. I [[Kuala Lumpur]] izay eo amin’ ny renitany eo amin’ ny Saikanosy Maley, no renivohitra. Vao nafindra ho ao [[Putrajaya]] ny renivohitra federaly, izay tanàna vao noforonina ary natao manokana ho an’ ny fitantanana.[[File:Malaysia (orthographic projection).svg|thumb|I Malezia eo anivon' izao tontolo izao|232x232px]]

I Malezia dia fitambaran’ i Malezia Andrefana, izay ampahany amin’ ny [[Saikanosin' i Malacca]], sy i Malezia Atsinanana, izay ampahany amin’ ny nosin’ i [[Bôrneô|Borneo]]. I Malezia Andrefana dia manana vohon-tany be tendrombohitra ahitana tandavan-tendrombohitra miisa valo. Manana morontsiraka mirefy 5 000 km ity ampahan’ i Malezia ity. I Malezia Atsinanana kosa dia anjakan’ ny tendrombohitra, ka ny tendro avo indrindra amin’ izany, i Kinabalu izay mirefy 4 101 m, dia ao amin’ io faritra io no misy azy, izay sady tampona avo indrindra any [[Azia Atsimo]]. I Malezia dia manana toetanim-pehibe mando, ka ny sala-maripana amin' izany dia miovaova eo anelanelan' ny 26 °C sy 27 °C. Betsaka dia betsaka ny rotsak' orana sady misy mandavan-taona. Ny antsasa-manilan’ ny tanin’ i Malezia dia rakotra ala. Be dia be ny karazan-javamaniry hita any, izay mahatratra 8 000 any ho any. Maro dia maro ihany koa ny karazam-biby amam-borona.[[Sary:Malaisie carte.png|vignette|448x448px|Sarin-tanin' i Malezia]]Isan-karazany ny vahoaka any Malezia izay ahitana foko maro. Miampy izany dia ahitana ny [[Sinoa (vahoaka)|Sinoa]] sy [[Indiana (vahoaka)|Karana]] koa ny any. Tsy mitovy ny fitsinjaràn’ ny mponina manerana ny tanin’ i Malezia. Mihoatra ny 80 %n’ ny mponina no ao Malezia Andrefana fa ny sisa kosa dia ao Malezia Atsinanana. Betsaka zaza sy tanora ny any Malezia satria mahatratra 40 % ny latsaky ny 15 taona. Ny [[silamo]] no fivavahana ôfisialy any, nefa afaka mitazona ny finoany avy ireo tsy silamo. Ny Miozolmana no maro anisa indrindra any, nefa hita any koa ny [[bodisma]] sy ny [[taôisma]] ary ny [[hindoisma]].

Mahatratra 130 ny isan’ ny fiteny tenenina ao Malezia: 94 ao amin’ ny faritra malein’ i [[Bôrneô]] ary 40 ao amin’ ny saikanosy. Ny [[Fiteny malay|fieny malay]] no [[fiteny ôfisialy]] fa miasa matetika ny [[fiteny anglisy]] amin’ ny fanabeazana sy ny raharaham-barotra. 

Tamin’ ireo taona 1970 dia niala amin’ ny maha [[firenena an-dalam-pandrosoana]] azy i Malezia ka niroso ho isan’ ireo firenena mandroso. Anisan’ ireo firenena manompana ny toekareny amin’ ny taozava-baventy ao [[Azia Atsimo-Atsinanana]] i Malezia. Mandroso ny seha-pamokarana hafa toy ny [[fizahàn-tany]] sy ny fifanakalozana ary ny fampindramam-bola. Mandroso koa ny fambolena.

I Malezia dia fanjakà-mpanjaka ara-dalàm-panorenana, izay entin’ ny antenimiera sy ny piraiminisitra.

== Fiteny any Malezia ==
Manodidina ny 130 ny isan’ ny fiteny ao Malezia ka ny 94 ao amin' ny faritra malein’ ny nosy [[Bôrneô]] ary ny 40 ao amin' ny saikanosy.

=== Ny fiteny maley ===
Ny [[fiteny malay|fiteny maley]] dia [[Fiteny aostrôneziana|fiteny aostrônezianina]] izay fitenim-pirenena any Maleizia (sy any [[Indônezia]] ary any [[Broney]] koa). Ny fiteny maley dia fiteny ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrônezianina]] (izay ahitana ny [[Fiteny tagalaoga|fiteny tagalôga]] sy ny [[fiteny malagasy]] koa, ohatra). Mampiasa ny [[abidy latina]] (''rumi'') ny fiteny malay ankehitriny, na dia mbola miasa koa aza ny [[abidy arabo]] (''jawi''), abidy ôfisialin' i Malezia sy an' i [[Singaporo]] ary an' i [[Indônezia]].

== Jereo koa ==
*[[Maley (vahoaka)]]
*[[Fiteny maley]]
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}

[[sokajy:Firenena]]
[[sokajy:Azia]]</text>
      <sha1>gz92pua5tf1udd0kazrtflx29ouwnfa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Peter Rock</title>
    <ns>0</ns>
    <id>205893</id>
    <revision>
      <id>1046648</id>
      <parentid>762730</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T15:50:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>93.107.220.97</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="448" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary=Peter Rock, 1966-11-26, FC Vorwärts Berlin - FC Carl Zeiss Jena 0-1.jpg 
|anarana=Peter Rock
|teraka=16 Desambra 1942
|maty= 
|firenena=Alemaina
|mpiaraka=
|asa=
* [[mpilalao baolina kitra]]

|taona niasàna=
}}
'''Peter Rock''' dia mpilalao baolina kitra mizaka ny zom-pirenen'i [[Alemaina]] teraka ny 16 Desambra 1942

== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:mpilalao baolina kitra]]</text>
      <sha1>r4p0snntgb9bxc8r54yrc08g33b8e9v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fitsanganan' i Jesoa ho velona</title>
    <ns>0</ns>
    <id>261124</id>
    <revision>
      <id>1046639</id>
      <parentid>1040510</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:13:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>Tsipelina</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14388" xml:space="preserve">[[Sary:Noel-coypel-the-resurrection-of-christ-1700.jpg|vignette|299x299px|''Fitsanganan' i Jesoa ho velona'', nataon'i Noel Coypel, taona 1700.]]
Ny '''fitsanganan' i''' '''Jesoa''' '''ho velona''' na '''fitsanganan' i''' '''Jesosy''' '''tamin' ny''' '''maty''' dia isan' ireo [[tenim-pinoana]] (na dôgma) fototra eo amin' ny [[teôlôjia]] kristiana, indrindra eo amon' ny [[kristôlôjia]] izay ivony. Izao no voasoratra ao amin' ny literatiora tranain' ny [[kristianisma]], ny Taratasin' i Paoly: &quot;Ary raha tsy nitsangana tamin' ny maty i Kristy dia foana ny finoanay&quot; ([[Epistily voalohany ho an' ny Korintiana|Kôrintiana voalohany]] 15.14). Izany tenim-pinoana izany dia manambara fa i [[Jesoa]] avy any [[Nazareta]] dia [[Fitsanganan-ko velona|nitsangana tamin' ny maty]] tokoa tamin' ny andro fahatelo aorian' ny [[Fanomboana an' i Jesoa|nanomboana]] azy tamin' ny [[hazo fijaliana]]. Ao amin' ny [[fanekem-pinoana nikeana]] (na niseana) no ahitana indrindra izany tenim-pinoana izany.

Araka ny [[Evanjely]] efatra, taorian' ny nanomboana an' i Jesoa araka ny didin' i [[Pontio Pilato]], sy taorian' ny nahafatesany teo amin' ny hazo fijaliana, dia nalevina i [[Jesoa]]. Roa andro taorian' izany dia hitan' ireo vehivavy namangy ny fasana, indrindra i [[Maria Magdalena]], fa nikodia niala ny vato nanidiana ny fasana izay lasa foana. Niseho tamin' ny mpianany maro i Jesoa taorian' izany, anisan' izany ny [[Apôstôly roa ambin' ny folo|Apôstôly]] (jereo: 1Kôr. 15. 5-6).

Ankalazain' ny Kristiana izany fitsangan' i Jesoa tamin' ny maty izany amin' ny Alahadin' ny [[Paska]], izany hoe telo andro aorian' ny [[Zoma masina]], izay ahatsiarovana ny nanomboana azy tamin' ny hazo fijaliana. Zava-dehibe amin' ny [[fanavotana]] izany fitsanganan-ko velona izany ho an' ny Kristiana.

== Ilay fitsanganan-ko velona araka ny Testamenta Vaovao ==
Ny [[epistilin'i Paoly|epistilin' i Paoly]], ny toriteny sy ny [[Epistily nosoratan'i Petera|epistilin' i Petera]] (na Piera) ao amin' ny [[Asan'ny Apôstôly|Asan' ny Apôstôly]] dia mitantara fa maty novonoina i Jesoa nefa natsangan' Andriamanitra tamin' ny maty; milaza koa izy ireo fa ny Apôstôly sy ny olona maro hafa, isan' izany ny mpanohitra azy sasany, dia vavolombelona nanatri-maso ny nisehoan' i Jesoa taorian' ny nahafatesany. Ny Kristiana voalohany dia azo faritana ho ireo mpianatr' i Jesoa izay nankalaza azy ho ilay Tompo nitsangan-ko velona, taorian' ny fanomboana amin' ny hazo fijaliana. Izao ny hevitr' i Raymond E. Brown: &quot;ny lahatsoratra ao amin' ny [[Baiboly]] dia maneho fa [i Petera sy i Paoly] dia nitory an' i Jesoa izay nitsagana tamin' ny maty nefa  tsy lo tao am-pasana ny nofony. Tsy misy ao amin' ny [[Testamenta Vaovao]] manontolo na dia tendron-tsoratra iray manambara ny fisian' ny Kristiana nihevitra fa mbola ao am-pasana ny vatan' i Jesoa ka lo. Izany no iheverako fa manantitra mazava tsara ny fitsanganan-ko velona ara-batana ny lahatsoratra ao amin' ny Baiboly&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Raymond E. Brown, ''101 questions sur la Bible et leurs réponses'', Lexio/Cerf, 1993 (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-204-11305-2&lt;/nowiki&gt;), p.110.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.  

=== Araka ireo Epistilin' i Paoly ===
Ny loharano voalohany ny amin' ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty dia hita ao amin' ireo [[taratasin'i Paoly|taratasin' i Paoly]] izay voasoratra manodidina ireo taona 50 sy 60 (dia ny [[Epistily ho an'ny Romana|Epistily ho an' ny Rômana]] sy ny [[Epistily ho an'ny Korintiana|Epistily ho an' ny Kôrintiana]]) ary koa'','' taty aoriana'','' ao amin' ny [[Epistily voalohany ho an'i Timoty|Epistily voalohany ho an' i Tomoty]] (na Timôte) izay isan' ireo [[Epistily pastôraly]].

Ao amin' ny Taratasy voalohany ho an' ny Kôrintiana dia milaza [[kerigma]] (fanambaràm-pinoana fototra) i Paoly'','' izay niely teo amin' ireo mpomba ny fitsanganan-ko velona'','' izay nanolotra singa fototra amin' ny fampianaram-pinoana kristiana:

&lt;small&gt;&quot;3 ''Fa natolotro anareo ho isan' ny zavatra voalohany indrindra ilay noraisiko, dia izao: Kristy maty noho ny fahotantsika araka ny Soratra Masina'', 4 ''dia nalevina, ary natsangana tamin' ny andro fahatelo araka ny Soratra Masina''; 5 ''ary niseho tamin' i Kefasy Izy, dia vao tamin' ny roa ambin' ny folo lahy koa''. 6 ''Rehefa afaka izany, dia niseho tamin' ny rahalahy tsy omby dimanjato Izy, ny ankamaroan' ireny dia mbola velona mandraka ankehitriny, fa ny sasany efa nodimandry''. 7 ''Rehefa afaka izany, dia niseho tamin' i Jakoba Izy, dia tamin' ny Apostoly rehetra.''&quot; (1Kôr. 15.3-7).&lt;/small&gt;

Mifanaraka ny manampahaizana fa nanoratra ny [[lovantsofina]] tamin' ireo taona 30 i Paoly&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Gary Habermas, [http://www.garyhabermas.com/articles/J_Study_Historical_Jesus_3-2_2005/J_Study_Historical_Jesus_3-2_2005.htm &quot;Resurrection Research: What Are Critical Scholars Saying&quot;], ''Journal for the Study of the Historical Jesus'', 3, 2 (2005), [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.garyhabermas.com%2Farticles%2FJ_Study_Historical_Jesus_3-2_2005%2FJ_Study_Historical_Jesus_3-2_2005.htm tahiry]].&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; .

=== Araka ny Filazantsaran' i Marka ===
Izao no voasoratra araka ny [[Evanjelin'i Marka|Evanjelin' i Marka]]: 

&lt;small&gt;&quot;1 ''Ary rehefa afaka ny andro Sabata, dia lasa nividy zava-manitra Maria Magdalena sy Salome ary Maria, renin' i Jakoba, mba handeha hanosotra ny fatin' i Jesosy''. 2 ''Ary nony maraina koa tamin' ny voalohan' andro amin' ny herinandro, rehefa niposaka ny masoandro, dia nankany amin' ny fasana izy ireo''. 3 ''Ary niresaka hoe izy: Iza re no hanakodia ny vato ho afaka amin' ny varavaram-pasana hisolo antsika?'' 4 ''Fa nony nitraka izy, dia, indro, hitany fa efa voakodia niala ny vato; fa lehibe dia lehibe ny vato.'' 5 ''Ary raha niditra tao anatin' ny fasana izy, dia nahita zatovo anankiray nipetraka teo amin' ny ankavanana niakanjo akanjo fotsy, dia talanjona izy''. 6 ''Fa hoy ilay zatovo taminy: Aza talanjona; mitady an' i Jesosy avy any Nazareta, Izay nohomboana tamin' ny hazo fijaliana, ianareo; efa nitsangana Izy; tsy ato Izy; jereo fa teo no nametrahany Azy''.&quot; (Mar. 16. 1-6).&lt;/small&gt;

=== Araka ny Filazantsaran' i Matio ===
Ny sombin-dahatsoratra vakintsika amin' izao dia natovana tamin' ny taonjato faha-5. Ara-pilaharam-potoana dia niseho tamin' ireo taona 80-90 ny fitantarana omena manaraka eto, izay nosoratana taorian' ny taratasin' i Paoly, izany hoe ilay hita ao amin' ny [[Evanjelin'i Matio|Evanjelin' i Matio]]:

&lt;small&gt;&quot;1 ''Ary tamin' ny alin' ny Sabata, raha vao nazava ratsy ny andro voalohany amin' ny herinandro, dia avy hizaha ny fasana Maria Magdalena sy ilay Maria anankiray.'' 2 ''Ary, indro, nisy horohorontany mafy; fa nisy anjelin' ny Tompo nidina avy tany an-danitra, dia nankeo ka nanakodia ny vato, dia nipetraka teo amboniny.'' 3 ''Ary ny fijery azy dia tahaka ny helatra, ary ny fitafiany fotsy tahaka ny oram-panala;'' 4 ''ary ny mpiambina nivadi-po noho ny fahatahorana azy ka tonga tahaka ny maty.'' 5 ''Ary ny anjely namaly ka nilaza tamin' ny vehivavy hoe: Aza matahotra ianareo; fa fantatro fa Jesosy, Izay efa nohomboana tamin' ny hazo fijaliana, no tadiavinareo''. 6 ''Tsy ato Izy, fa efa nitsangana araka izay nolazainy. Avia, ka jereo, fa tao no nandrian' ny Tompo.'' (...) 9 ''Ary, indro, Jesosy nifanena taminy ka nanao hoe: Finaritra. Ary izy ireo nanatona, dia nihazona ny tongony ka niankohoka teo anatrehany''. 10 ''Dia hoy Jesosy taminy: Aza matahotra; fa mandehana, ka asaovy mankany Galilia ny rahalahiko; fa any no hahitany Ahy''.&quot; (Mat. 28.1-6; 9-10)&lt;/small&gt;

=== Araka ny Filazantsaran' i Lioka ===
Izao ny voalaza ao amin' ny [[Evanjelin'i Lioka|Evanjelin' i Lioka]]:

&lt;small&gt;&quot;1 ''Fa nony maraina koa tamin' ny andro voalohany amin' ny herinandro, dia nankany amin' ny fasana izy nitondra ny zava-manitra izay efa namboariny''. 2 ''Ary hitany fa, indro, ny vato efa voakodia niala tamin' ny fasana. 3 Dia niditra izy, nefa tsy nahita ny fatin' i Jesosy Tompo''. 4 ''Ary raha mbola very hevitra tamin' izany izy, indreo, nisy roa lahy niseho taminy nitafy fitafiana manelatrelatra''. 5 ''Ary nony natahotra izy ka niankohoka, dia hoy izy roa lahy taminy: Nahoana no ato amin' ny maty no itadiavanareo ny velona?'' 6 ''Tsy ato Izy fa efa nitsangana; tsarovy ny teny izay nataony taminareo, fony Izy mbola tany Galilia, hoe:'' 7 ''Ny Zanak' olona tsy maintsy hatolotra eo an-tànan' ny mpanota ka hohomboana amin' ny hazo fijaliana ary hitsangana amin' ny andro fahatelo''. (...) 12 ''Fa Petera nitsangana, dia nihazakazaka nankany amin' ny fasana; ary niondrika izy ka nahita ny lambam-paty mipetraka mitokana; dia lasa nody izy sady gaga noho ny zavatra izay tonga teo''.&quot; (Lio. 24.1-7. 24.12)&lt;/small&gt;

=== Araka ny Filazantsaran' i Joany ===
Izao koa ny vosoratra ao amin' ny [[Evanjelin'i Joany|Evanjelin' i Joany]]:

&lt;small&gt;&quot;3 ''Dia nandeha Petera sy ilay mpianatra anankiray ka nankany amin' ny fasana''. 4 ''Ary niara-nihazakazaka izy roa lahy; ary ilay mpianatra anankiray nihazakazaka nihoatra an' i Petera ka tonga taloha tao amin' ny fasana''. 5 ''Ary nony niondrika nitsirika izy, dia nahita ny lambam-paty nipetraka teo, nefa tsy niditra tao izy''. 6 ''Ary avy koa Simona Petera nanaraka azy, dia niditra tao am-pasana ka nijery ny lambam-paty nipetraka teo,'' 7 ''ary ny mosara izay nafehy ny lohany tsy mba nipetraka teo amin' ny lambam-paty, fa voavalona mitokana.'' 8 ''Ary tamin' izay dia niditra koa ny mpianatra anankiray izay tonga taloha teo amin' ny fasana, ary nahita ka nino''. 9 ''Fa tsy mbola fantany ny Soratra Masina fa tsy maintsy hitsangana amin' ny maty Jesosy. 10 Dia lasa indray ny mpianatra nody tany aminy.'' 11 ''Fa Maria nijanona nitomany teo ivelan' ny fasana; ary raha nitomany izy, dia niondrika nitsirika ny tao am-pasana'' 12 ''ka nahita anjely roa nitafy lamba fotsy nipetraka teo, ny anankiray teo an-doha tamin' ilay nandrian' ny fatin' i Jesosy, ary ny anankiray teo an-tongotra''. 13 ''Ary hoy ireo taminy: Ravehivavy, nahoana ianao no mitomany? Dia hoy izy taminy: Satria nalain' olona ny Tompoko, ka tsy fantatro izay nametrahany Azy''. 14 ''Rehefa nilaza izany izy, dia nitodika ka nahita an' i Jesosy nitsangana teo, nefa tsy fantany ho Jesosy''.&quot; (Joa. 20.3-14).&lt;/small&gt;

== Ny fisehoan' i Jesoa nitsangan-ko velona ==
Araka ny filazan' i Simon Claude Mimouni dia zavatra natovana taty aoriana ireo fitantarana momba ny fisehoan' i Jesoa tamin' ny mpianany taorian' ny fitsanganany tamin' ny maty. Tamin' ny taonjato faha-2 izany fanovonana izany. &quot;Mahagaga ny fisian' ny fahasamihafana ao amin' ireo fitantarana ny fisehoana, ka manambara izany fa lovantsofina maro no niavian' izy ireo&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, ''Le Christianisme des origines à Constantin'', PUF, 2006, p.130.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nanoratra dimy ambin' ny folo taona talohan' ny nanoratana ny [[Evanjely]] i Paoly avy any Tarsisy. Ny tranainy  indrindra amin' ireo Evanjely ireo dia ny an' i Marka. Akoatry ny firesahany ny amin' ny nahitan' i [[Jakoba ilay Marina]] rahalahin' i Jesoa an' i Jesoa, dia milaza i Paoly fa niseho tamin' ny mpianatra miisa 500 koa i Jesoa. Araka ny [[Asan'ny Apostoly|Asan' ny Apôstôly]] koa dia nisehoan' i Jesoa manokana teo akaikin' i Damaskosy (na Damasy) i Paoly taorian' ny nitsanganany tamin' ny maty.

== Ny olana ara-tantaran' ny fitsanganan' i Jesoa ho velona ==
Ny fitsanganan' i Jesoa ho velona dia tsy zava-nitranga azo hamarinina noho izy momba ny finoana; tsy azon' ny taranja [[Tantara]] anaovana fikarohana izany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Camille Focant, « La Résurrection », in Michel Quesnel et Philippe Gruson (dir.), ''La Bible et sa culture'', éd. Desclée de Brouwer, 2011, vol. II, &lt;abbr&gt;p.&lt;/abbr&gt; 145.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. &quot;Mizara mandrakariva ny mpanao heviteny ny amin' ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty. Anisan' ireo voalohany tamin' ny taonjato faha-18 izay niezaka nanaporofo ny fisian' ny hosoka nataon' ireo [[Apôstôly roa ambin'ny folo|apôstôly]] i  Reimarus. (...) I David Strauss, izay lasa nalaza tao [[Frantsa]] noho ny asasoratr' i Ernest Renan, dia nihevitra an' izany ho [[Fedrà|angano]] teraka ho azy tao amin' ireo fiangonana kristiana voalohany, indrindra noho ny hakiviana tsy nety nampiononina teo amin' ireo mpianatr' i Jesoa taorian' ny nahafatesany&quot;.

Hatramin' i [[Rudolf Bultmann]] (tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-20) dia &quot;fanao ny manavaka ny finoana ny [[Fitsanganan-ko velona|Fitsanganana amin' ny maty]] izay iheverana ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty ho zava-nitranga marina tokoa, amin' izay ara-tantara araka ny heviny hentitra&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, ''Le Christianisme des origines à Constantin'', Paris, éd. P.U.F., 2006, &lt;abbr&gt;p.&lt;/abbr&gt; 128-129.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tsy manan-kambara ny mpahay tantara ny amin' io resaka io na amin' ny fitsipahana izany na amin' ny fanohanana, nefa afaka manamarina izy ireo fa nino ny mpianatr' i Jesoa fa &quot;natsangan' Andriamanitra izy&quot; (Jereo: Rom. 10.9).

Nihevitra ilay mpahay tantara Geza Vermes fa hevitra sady fototra no mahavariana ao amin' ny [[kristianisma]] ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty. Mihevitra izy fa eo anatrehan' ireto hevitra roa mifangarika ireto, etsy an-kilany ny fahamarinan' ilay zava-nitranga azo tsapain-tanana ary etsy an-daniny ny fandavana izany tateraka, dia misy [[petra-kevitra]] maro azo heverina hanazavana ireo fijoroana vavolombelona ny amin' ilay Fitsanganan-ko velona, ka isan' izany ny fangalarana ny faty, ny fialana amin' ny hatoranana, ny fahitan-javatra tsy tena izy, na ny fitsanganan-ko velona ara-panahy, izany hoe [[Dôketisma|dôketa]].

Mihevitra ilay teôlôjiana E. P. Sanders fa nisy tsikombakomba namporisika amin' ny finoana ny fitsanganan-ko velona izay mety nitarika tamin' ny fivoaran' ny tantara hirindra kokoa. Io petra-keviny io anefa tsy ahafahana manazava ny antony nahatonga ireo Kristiana voalohany hanaiky ho faty noho ny amin' ny zavatra izay fantany fa tsy marina. I Helmut Koster kosa dia milaza fa tamin' ny voalohany ireo fitantarana ireo dia [[epifania]] nampandrosoina taty aoriana ka niteraka fijoroana ho vavolombelona ny amin' ny fitsanganan-ko velona araka ny ahalalantsika azy.

== Jereo koa ==

* [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)]]

* [[Fahaterahan'i Jesoa|Fahaterahan' i Jesoa]]
*[[Paska]]

* [[Fisian'i Kristy talohan'ny nahatongavany ho nofo]]
* [[Fanomboana an'i Jesoa]]
* [[Fankalazana ny Fiakaran'i Jesoa]]

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>499g6oe67o50xzymxwjnln9w9pvu0li</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046640</id>
      <parentid>1046639</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:19:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Araka ireo Epistilin' i Paoly */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14395" xml:space="preserve">[[Sary:Noel-coypel-the-resurrection-of-christ-1700.jpg|vignette|299x299px|''Fitsanganan' i Jesoa ho velona'', nataon'i Noel Coypel, taona 1700.]]
Ny '''fitsanganan' i''' '''Jesoa''' '''ho velona''' na '''fitsanganan' i''' '''Jesosy''' '''tamin' ny''' '''maty''' dia isan' ireo [[tenim-pinoana]] (na dôgma) fototra eo amin' ny [[teôlôjia]] kristiana, indrindra eo amon' ny [[kristôlôjia]] izay ivony. Izao no voasoratra ao amin' ny literatiora tranain' ny [[kristianisma]], ny Taratasin' i Paoly: &quot;Ary raha tsy nitsangana tamin' ny maty i Kristy dia foana ny finoanay&quot; ([[Epistily voalohany ho an' ny Korintiana|Kôrintiana voalohany]] 15.14). Izany tenim-pinoana izany dia manambara fa i [[Jesoa]] avy any [[Nazareta]] dia [[Fitsanganan-ko velona|nitsangana tamin' ny maty]] tokoa tamin' ny andro fahatelo aorian' ny [[Fanomboana an' i Jesoa|nanomboana]] azy tamin' ny [[hazo fijaliana]]. Ao amin' ny [[fanekem-pinoana nikeana]] (na niseana) no ahitana indrindra izany tenim-pinoana izany.

Araka ny [[Evanjely]] efatra, taorian' ny nanomboana an' i Jesoa araka ny didin' i [[Pontio Pilato]], sy taorian' ny nahafatesany teo amin' ny hazo fijaliana, dia nalevina i [[Jesoa]]. Roa andro taorian' izany dia hitan' ireo vehivavy namangy ny fasana, indrindra i [[Maria Magdalena]], fa nikodia niala ny vato nanidiana ny fasana izay lasa foana. Niseho tamin' ny mpianany maro i Jesoa taorian' izany, anisan' izany ny [[Apôstôly roa ambin' ny folo|Apôstôly]] (jereo: 1Kôr. 15. 5-6).

Ankalazain' ny Kristiana izany fitsangan' i Jesoa tamin' ny maty izany amin' ny Alahadin' ny [[Paska]], izany hoe telo andro aorian' ny [[Zoma masina]], izay ahatsiarovana ny nanomboana azy tamin' ny hazo fijaliana. Zava-dehibe amin' ny [[fanavotana]] izany fitsanganan-ko velona izany ho an' ny Kristiana.

== Ilay fitsanganan-ko velona araka ny Testamenta Vaovao ==
Ny [[epistilin'i Paoly|epistilin' i Paoly]], ny toriteny sy ny [[Epistily nosoratan'i Petera|epistilin' i Petera]] (na Piera) ao amin' ny [[Asan'ny Apôstôly|Asan' ny Apôstôly]] dia mitantara fa maty novonoina i Jesoa nefa natsangan' Andriamanitra tamin' ny maty; milaza koa izy ireo fa ny Apôstôly sy ny olona maro hafa, isan' izany ny mpanohitra azy sasany, dia vavolombelona nanatri-maso ny nisehoan' i Jesoa taorian' ny nahafatesany. Ny Kristiana voalohany dia azo faritana ho ireo mpianatr' i Jesoa izay nankalaza azy ho ilay Tompo nitsangan-ko velona, taorian' ny fanomboana amin' ny hazo fijaliana. Izao ny hevitr' i Raymond E. Brown: &quot;ny lahatsoratra ao amin' ny [[Baiboly]] dia maneho fa [i Petera sy i Paoly] dia nitory an' i Jesoa izay nitsagana tamin' ny maty nefa  tsy lo tao am-pasana ny nofony. Tsy misy ao amin' ny [[Testamenta Vaovao]] manontolo na dia tendron-tsoratra iray manambara ny fisian' ny Kristiana nihevitra fa mbola ao am-pasana ny vatan' i Jesoa ka lo. Izany no iheverako fa manantitra mazava tsara ny fitsanganan-ko velona ara-batana ny lahatsoratra ao amin' ny Baiboly&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Raymond E. Brown, ''101 questions sur la Bible et leurs réponses'', Lexio/Cerf, 1993 (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-204-11305-2&lt;/nowiki&gt;), p.110.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.  

=== Araka ny Epistilin' i Paoly ===
Ny loharano voalohany ny amin' ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty dia hita ao amin' ny [[taratasin'i Paoly|taratasin' i Paoly]] maro izay voasoratra manodidina ireo taona 50 sy 60 (dia ny [[Epistily ho an' ny Romana|Epistily ho an' ny Rômana]] sy ny [[Epistily ho an' ny Kôrintiana|Epistily ho an' ny Kôrintiana]]) ary koa'','' taty aoriana'','' ao amin' ny [[Epistily voalohany ho an' i Timôty|Epistily voalohany ho an' i Timôty]] (na Timôte) izay isan' ireo [[Epistily pastôraly]].

Ao amin' ny Taratasy voalohany ho an' ny Kôrintiana dia milaza [[kerigma]] (fanambaràm-pinoana fototra) i Paoly'','' izay niely teo amin' ireo mpomba ny fitsanganan-ko velona'','' izay nanolotra singa fototra amin' ny fampianaram-pinoana kristiana:

&lt;small&gt;&quot;3 ''Fa natolotro anareo ho isan' ny zavatra voalohany indrindra ilay noraisiko, dia izao: Kristy maty noho ny fahotantsika araka ny Soratra Masina'', 4 ''dia nalevina, ary natsangana tamin' ny andro fahatelo araka ny Soratra Masina''; 5 ''ary niseho tamin' i Kefasy Izy, dia vao tamin' ny roa ambin' ny folo lahy koa''. 6 ''Rehefa afaka izany, dia niseho tamin' ny rahalahy tsy omby dimanjato Izy, ny ankamaroan' ireny dia mbola velona mandraka ankehitriny, fa ny sasany efa nodimandry''. 7 ''Rehefa afaka izany, dia niseho tamin' i Jakoba Izy, dia tamin' ny Apostoly rehetra.''&quot; (1Kôr. 15.3-7).&lt;/small&gt;

Mifanaraka ny manampahaizana fa nanoratra ny [[lovantsofina]] tamin' ireo taona 30 i Paoly&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Gary Habermas, [http://www.garyhabermas.com/articles/J_Study_Historical_Jesus_3-2_2005/J_Study_Historical_Jesus_3-2_2005.htm &quot;Resurrection Research: What Are Critical Scholars Saying&quot;], ''Journal for the Study of the Historical Jesus'', 3, 2 (2005), [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.garyhabermas.com%2Farticles%2FJ_Study_Historical_Jesus_3-2_2005%2FJ_Study_Historical_Jesus_3-2_2005.htm tahiry]].&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; .

=== Araka ny Filazantsaran' i Marka ===
Izao no voasoratra araka ny [[Evanjelin'i Marka|Evanjelin' i Marka]]: 

&lt;small&gt;&quot;1 ''Ary rehefa afaka ny andro Sabata, dia lasa nividy zava-manitra Maria Magdalena sy Salome ary Maria, renin' i Jakoba, mba handeha hanosotra ny fatin' i Jesosy''. 2 ''Ary nony maraina koa tamin' ny voalohan' andro amin' ny herinandro, rehefa niposaka ny masoandro, dia nankany amin' ny fasana izy ireo''. 3 ''Ary niresaka hoe izy: Iza re no hanakodia ny vato ho afaka amin' ny varavaram-pasana hisolo antsika?'' 4 ''Fa nony nitraka izy, dia, indro, hitany fa efa voakodia niala ny vato; fa lehibe dia lehibe ny vato.'' 5 ''Ary raha niditra tao anatin' ny fasana izy, dia nahita zatovo anankiray nipetraka teo amin' ny ankavanana niakanjo akanjo fotsy, dia talanjona izy''. 6 ''Fa hoy ilay zatovo taminy: Aza talanjona; mitady an' i Jesosy avy any Nazareta, Izay nohomboana tamin' ny hazo fijaliana, ianareo; efa nitsangana Izy; tsy ato Izy; jereo fa teo no nametrahany Azy''.&quot; (Mar. 16. 1-6).&lt;/small&gt;

=== Araka ny Filazantsaran' i Matio ===
Ny sombin-dahatsoratra vakintsika amin' izao dia natovana tamin' ny taonjato faha-5. Ara-pilaharam-potoana dia niseho tamin' ireo taona 80-90 ny fitantarana omena manaraka eto, izay nosoratana taorian' ny taratasin' i Paoly, izany hoe ilay hita ao amin' ny [[Evanjelin'i Matio|Evanjelin' i Matio]]:

&lt;small&gt;&quot;1 ''Ary tamin' ny alin' ny Sabata, raha vao nazava ratsy ny andro voalohany amin' ny herinandro, dia avy hizaha ny fasana Maria Magdalena sy ilay Maria anankiray.'' 2 ''Ary, indro, nisy horohorontany mafy; fa nisy anjelin' ny Tompo nidina avy tany an-danitra, dia nankeo ka nanakodia ny vato, dia nipetraka teo amboniny.'' 3 ''Ary ny fijery azy dia tahaka ny helatra, ary ny fitafiany fotsy tahaka ny oram-panala;'' 4 ''ary ny mpiambina nivadi-po noho ny fahatahorana azy ka tonga tahaka ny maty.'' 5 ''Ary ny anjely namaly ka nilaza tamin' ny vehivavy hoe: Aza matahotra ianareo; fa fantatro fa Jesosy, Izay efa nohomboana tamin' ny hazo fijaliana, no tadiavinareo''. 6 ''Tsy ato Izy, fa efa nitsangana araka izay nolazainy. Avia, ka jereo, fa tao no nandrian' ny Tompo.'' (...) 9 ''Ary, indro, Jesosy nifanena taminy ka nanao hoe: Finaritra. Ary izy ireo nanatona, dia nihazona ny tongony ka niankohoka teo anatrehany''. 10 ''Dia hoy Jesosy taminy: Aza matahotra; fa mandehana, ka asaovy mankany Galilia ny rahalahiko; fa any no hahitany Ahy''.&quot; (Mat. 28.1-6; 9-10)&lt;/small&gt;

=== Araka ny Filazantsaran' i Lioka ===
Izao ny voalaza ao amin' ny [[Evanjelin'i Lioka|Evanjelin' i Lioka]]:

&lt;small&gt;&quot;1 ''Fa nony maraina koa tamin' ny andro voalohany amin' ny herinandro, dia nankany amin' ny fasana izy nitondra ny zava-manitra izay efa namboariny''. 2 ''Ary hitany fa, indro, ny vato efa voakodia niala tamin' ny fasana. 3 Dia niditra izy, nefa tsy nahita ny fatin' i Jesosy Tompo''. 4 ''Ary raha mbola very hevitra tamin' izany izy, indreo, nisy roa lahy niseho taminy nitafy fitafiana manelatrelatra''. 5 ''Ary nony natahotra izy ka niankohoka, dia hoy izy roa lahy taminy: Nahoana no ato amin' ny maty no itadiavanareo ny velona?'' 6 ''Tsy ato Izy fa efa nitsangana; tsarovy ny teny izay nataony taminareo, fony Izy mbola tany Galilia, hoe:'' 7 ''Ny Zanak' olona tsy maintsy hatolotra eo an-tànan' ny mpanota ka hohomboana amin' ny hazo fijaliana ary hitsangana amin' ny andro fahatelo''. (...) 12 ''Fa Petera nitsangana, dia nihazakazaka nankany amin' ny fasana; ary niondrika izy ka nahita ny lambam-paty mipetraka mitokana; dia lasa nody izy sady gaga noho ny zavatra izay tonga teo''.&quot; (Lio. 24.1-7. 24.12)&lt;/small&gt;

=== Araka ny Filazantsaran' i Joany ===
Izao koa ny vosoratra ao amin' ny [[Evanjelin'i Joany|Evanjelin' i Joany]]:

&lt;small&gt;&quot;3 ''Dia nandeha Petera sy ilay mpianatra anankiray ka nankany amin' ny fasana''. 4 ''Ary niara-nihazakazaka izy roa lahy; ary ilay mpianatra anankiray nihazakazaka nihoatra an' i Petera ka tonga taloha tao amin' ny fasana''. 5 ''Ary nony niondrika nitsirika izy, dia nahita ny lambam-paty nipetraka teo, nefa tsy niditra tao izy''. 6 ''Ary avy koa Simona Petera nanaraka azy, dia niditra tao am-pasana ka nijery ny lambam-paty nipetraka teo,'' 7 ''ary ny mosara izay nafehy ny lohany tsy mba nipetraka teo amin' ny lambam-paty, fa voavalona mitokana.'' 8 ''Ary tamin' izay dia niditra koa ny mpianatra anankiray izay tonga taloha teo amin' ny fasana, ary nahita ka nino''. 9 ''Fa tsy mbola fantany ny Soratra Masina fa tsy maintsy hitsangana amin' ny maty Jesosy. 10 Dia lasa indray ny mpianatra nody tany aminy.'' 11 ''Fa Maria nijanona nitomany teo ivelan' ny fasana; ary raha nitomany izy, dia niondrika nitsirika ny tao am-pasana'' 12 ''ka nahita anjely roa nitafy lamba fotsy nipetraka teo, ny anankiray teo an-doha tamin' ilay nandrian' ny fatin' i Jesosy, ary ny anankiray teo an-tongotra''. 13 ''Ary hoy ireo taminy: Ravehivavy, nahoana ianao no mitomany? Dia hoy izy taminy: Satria nalain' olona ny Tompoko, ka tsy fantatro izay nametrahany Azy''. 14 ''Rehefa nilaza izany izy, dia nitodika ka nahita an' i Jesosy nitsangana teo, nefa tsy fantany ho Jesosy''.&quot; (Joa. 20.3-14).&lt;/small&gt;

== Ny fisehoan' i Jesoa nitsangan-ko velona ==
Araka ny filazan' i Simon Claude Mimouni dia zavatra natovana taty aoriana ireo fitantarana momba ny fisehoan' i Jesoa tamin' ny mpianany taorian' ny fitsanganany tamin' ny maty. Tamin' ny taonjato faha-2 izany fanovonana izany. &quot;Mahagaga ny fisian' ny fahasamihafana ao amin' ireo fitantarana ny fisehoana, ka manambara izany fa lovantsofina maro no niavian' izy ireo&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, ''Le Christianisme des origines à Constantin'', PUF, 2006, p.130.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nanoratra dimy ambin' ny folo taona talohan' ny nanoratana ny [[Evanjely]] i Paoly avy any Tarsisy. Ny tranainy  indrindra amin' ireo Evanjely ireo dia ny an' i Marka. Akoatry ny firesahany ny amin' ny nahitan' i [[Jakoba ilay Marina]] rahalahin' i Jesoa an' i Jesoa, dia milaza i Paoly fa niseho tamin' ny mpianatra miisa 500 koa i Jesoa. Araka ny [[Asan'ny Apostoly|Asan' ny Apôstôly]] koa dia nisehoan' i Jesoa manokana teo akaikin' i Damaskosy (na Damasy) i Paoly taorian' ny nitsanganany tamin' ny maty.

== Ny olana ara-tantaran' ny fitsanganan' i Jesoa ho velona ==
Ny fitsanganan' i Jesoa ho velona dia tsy zava-nitranga azo hamarinina noho izy momba ny finoana; tsy azon' ny taranja [[Tantara]] anaovana fikarohana izany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Camille Focant, « La Résurrection », in Michel Quesnel et Philippe Gruson (dir.), ''La Bible et sa culture'', éd. Desclée de Brouwer, 2011, vol. II, &lt;abbr&gt;p.&lt;/abbr&gt; 145.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. &quot;Mizara mandrakariva ny mpanao heviteny ny amin' ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty. Anisan' ireo voalohany tamin' ny taonjato faha-18 izay niezaka nanaporofo ny fisian' ny hosoka nataon' ireo [[Apôstôly roa ambin'ny folo|apôstôly]] i  Reimarus. (...) I David Strauss, izay lasa nalaza tao [[Frantsa]] noho ny asasoratr' i Ernest Renan, dia nihevitra an' izany ho [[Fedrà|angano]] teraka ho azy tao amin' ireo fiangonana kristiana voalohany, indrindra noho ny hakiviana tsy nety nampiononina teo amin' ireo mpianatr' i Jesoa taorian' ny nahafatesany&quot;.

Hatramin' i [[Rudolf Bultmann]] (tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-20) dia &quot;fanao ny manavaka ny finoana ny [[Fitsanganan-ko velona|Fitsanganana amin' ny maty]] izay iheverana ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty ho zava-nitranga marina tokoa, amin' izay ara-tantara araka ny heviny hentitra&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, ''Le Christianisme des origines à Constantin'', Paris, éd. P.U.F., 2006, &lt;abbr&gt;p.&lt;/abbr&gt; 128-129.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tsy manan-kambara ny mpahay tantara ny amin' io resaka io na amin' ny fitsipahana izany na amin' ny fanohanana, nefa afaka manamarina izy ireo fa nino ny mpianatr' i Jesoa fa &quot;natsangan' Andriamanitra izy&quot; (Jereo: Rom. 10.9).

Nihevitra ilay mpahay tantara Geza Vermes fa hevitra sady fototra no mahavariana ao amin' ny [[kristianisma]] ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty. Mihevitra izy fa eo anatrehan' ireto hevitra roa mifangarika ireto, etsy an-kilany ny fahamarinan' ilay zava-nitranga azo tsapain-tanana ary etsy an-daniny ny fandavana izany tateraka, dia misy [[petra-kevitra]] maro azo heverina hanazavana ireo fijoroana vavolombelona ny amin' ilay Fitsanganan-ko velona, ka isan' izany ny fangalarana ny faty, ny fialana amin' ny hatoranana, ny fahitan-javatra tsy tena izy, na ny fitsanganan-ko velona ara-panahy, izany hoe [[Dôketisma|dôketa]].

Mihevitra ilay teôlôjiana E. P. Sanders fa nisy tsikombakomba namporisika amin' ny finoana ny fitsanganan-ko velona izay mety nitarika tamin' ny fivoaran' ny tantara hirindra kokoa. Io petra-keviny io anefa tsy ahafahana manazava ny antony nahatonga ireo Kristiana voalohany hanaiky ho faty noho ny amin' ny zavatra izay fantany fa tsy marina. I Helmut Koster kosa dia milaza fa tamin' ny voalohany ireo fitantarana ireo dia [[epifania]] nampandrosoina taty aoriana ka niteraka fijoroana ho vavolombelona ny amin' ny fitsanganan-ko velona araka ny ahalalantsika azy.

== Jereo koa ==

* [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)]]

* [[Fahaterahan'i Jesoa|Fahaterahan' i Jesoa]]
*[[Paska]]

* [[Fisian'i Kristy talohan'ny nahatongavany ho nofo]]
* [[Fanomboana an'i Jesoa]]
* [[Fankalazana ny Fiakaran'i Jesoa]]

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>jcmgu8cvhpnnteq2nedc2o1roz41q14</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046641</id>
      <parentid>1046640</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:25:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Ny olana ara-tantaran' ny fitsanganan' i Jesoa ho velona */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14391" xml:space="preserve">[[Sary:Noel-coypel-the-resurrection-of-christ-1700.jpg|vignette|299x299px|''Fitsanganan' i Jesoa ho velona'', nataon'i Noel Coypel, taona 1700.]]
Ny '''fitsanganan' i''' '''Jesoa''' '''ho velona''' na '''fitsanganan' i''' '''Jesosy''' '''tamin' ny''' '''maty''' dia isan' ireo [[tenim-pinoana]] (na dôgma) fototra eo amin' ny [[teôlôjia]] kristiana, indrindra eo amon' ny [[kristôlôjia]] izay ivony. Izao no voasoratra ao amin' ny literatiora tranain' ny [[kristianisma]], ny Taratasin' i Paoly: &quot;Ary raha tsy nitsangana tamin' ny maty i Kristy dia foana ny finoanay&quot; ([[Epistily voalohany ho an' ny Korintiana|Kôrintiana voalohany]] 15.14). Izany tenim-pinoana izany dia manambara fa i [[Jesoa]] avy any [[Nazareta]] dia [[Fitsanganan-ko velona|nitsangana tamin' ny maty]] tokoa tamin' ny andro fahatelo aorian' ny [[Fanomboana an' i Jesoa|nanomboana]] azy tamin' ny [[hazo fijaliana]]. Ao amin' ny [[fanekem-pinoana nikeana]] (na niseana) no ahitana indrindra izany tenim-pinoana izany.

Araka ny [[Evanjely]] efatra, taorian' ny nanomboana an' i Jesoa araka ny didin' i [[Pontio Pilato]], sy taorian' ny nahafatesany teo amin' ny hazo fijaliana, dia nalevina i [[Jesoa]]. Roa andro taorian' izany dia hitan' ireo vehivavy namangy ny fasana, indrindra i [[Maria Magdalena]], fa nikodia niala ny vato nanidiana ny fasana izay lasa foana. Niseho tamin' ny mpianany maro i Jesoa taorian' izany, anisan' izany ny [[Apôstôly roa ambin' ny folo|Apôstôly]] (jereo: 1Kôr. 15. 5-6).

Ankalazain' ny Kristiana izany fitsangan' i Jesoa tamin' ny maty izany amin' ny Alahadin' ny [[Paska]], izany hoe telo andro aorian' ny [[Zoma masina]], izay ahatsiarovana ny nanomboana azy tamin' ny hazo fijaliana. Zava-dehibe amin' ny [[fanavotana]] izany fitsanganan-ko velona izany ho an' ny Kristiana.

== Ilay fitsanganan-ko velona araka ny Testamenta Vaovao ==
Ny [[epistilin'i Paoly|epistilin' i Paoly]], ny toriteny sy ny [[Epistily nosoratan'i Petera|epistilin' i Petera]] (na Piera) ao amin' ny [[Asan'ny Apôstôly|Asan' ny Apôstôly]] dia mitantara fa maty novonoina i Jesoa nefa natsangan' Andriamanitra tamin' ny maty; milaza koa izy ireo fa ny Apôstôly sy ny olona maro hafa, isan' izany ny mpanohitra azy sasany, dia vavolombelona nanatri-maso ny nisehoan' i Jesoa taorian' ny nahafatesany. Ny Kristiana voalohany dia azo faritana ho ireo mpianatr' i Jesoa izay nankalaza azy ho ilay Tompo nitsangan-ko velona, taorian' ny fanomboana amin' ny hazo fijaliana. Izao ny hevitr' i Raymond E. Brown: &quot;ny lahatsoratra ao amin' ny [[Baiboly]] dia maneho fa [i Petera sy i Paoly] dia nitory an' i Jesoa izay nitsagana tamin' ny maty nefa  tsy lo tao am-pasana ny nofony. Tsy misy ao amin' ny [[Testamenta Vaovao]] manontolo na dia tendron-tsoratra iray manambara ny fisian' ny Kristiana nihevitra fa mbola ao am-pasana ny vatan' i Jesoa ka lo. Izany no iheverako fa manantitra mazava tsara ny fitsanganan-ko velona ara-batana ny lahatsoratra ao amin' ny Baiboly&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Raymond E. Brown, ''101 questions sur la Bible et leurs réponses'', Lexio/Cerf, 1993 (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-204-11305-2&lt;/nowiki&gt;), p.110.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.  

=== Araka ny Epistilin' i Paoly ===
Ny loharano voalohany ny amin' ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty dia hita ao amin' ny [[taratasin'i Paoly|taratasin' i Paoly]] maro izay voasoratra manodidina ireo taona 50 sy 60 (dia ny [[Epistily ho an' ny Romana|Epistily ho an' ny Rômana]] sy ny [[Epistily ho an' ny Kôrintiana|Epistily ho an' ny Kôrintiana]]) ary koa'','' taty aoriana'','' ao amin' ny [[Epistily voalohany ho an' i Timôty|Epistily voalohany ho an' i Timôty]] (na Timôte) izay isan' ireo [[Epistily pastôraly]].

Ao amin' ny Taratasy voalohany ho an' ny Kôrintiana dia milaza [[kerigma]] (fanambaràm-pinoana fototra) i Paoly'','' izay niely teo amin' ireo mpomba ny fitsanganan-ko velona'','' izay nanolotra singa fototra amin' ny fampianaram-pinoana kristiana:

&lt;small&gt;&quot;3 ''Fa natolotro anareo ho isan' ny zavatra voalohany indrindra ilay noraisiko, dia izao: Kristy maty noho ny fahotantsika araka ny Soratra Masina'', 4 ''dia nalevina, ary natsangana tamin' ny andro fahatelo araka ny Soratra Masina''; 5 ''ary niseho tamin' i Kefasy Izy, dia vao tamin' ny roa ambin' ny folo lahy koa''. 6 ''Rehefa afaka izany, dia niseho tamin' ny rahalahy tsy omby dimanjato Izy, ny ankamaroan' ireny dia mbola velona mandraka ankehitriny, fa ny sasany efa nodimandry''. 7 ''Rehefa afaka izany, dia niseho tamin' i Jakoba Izy, dia tamin' ny Apostoly rehetra.''&quot; (1Kôr. 15.3-7).&lt;/small&gt;

Mifanaraka ny manampahaizana fa nanoratra ny [[lovantsofina]] tamin' ireo taona 30 i Paoly&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Gary Habermas, [http://www.garyhabermas.com/articles/J_Study_Historical_Jesus_3-2_2005/J_Study_Historical_Jesus_3-2_2005.htm &quot;Resurrection Research: What Are Critical Scholars Saying&quot;], ''Journal for the Study of the Historical Jesus'', 3, 2 (2005), [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.garyhabermas.com%2Farticles%2FJ_Study_Historical_Jesus_3-2_2005%2FJ_Study_Historical_Jesus_3-2_2005.htm tahiry]].&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; .

=== Araka ny Filazantsaran' i Marka ===
Izao no voasoratra araka ny [[Evanjelin'i Marka|Evanjelin' i Marka]]: 

&lt;small&gt;&quot;1 ''Ary rehefa afaka ny andro Sabata, dia lasa nividy zava-manitra Maria Magdalena sy Salome ary Maria, renin' i Jakoba, mba handeha hanosotra ny fatin' i Jesosy''. 2 ''Ary nony maraina koa tamin' ny voalohan' andro amin' ny herinandro, rehefa niposaka ny masoandro, dia nankany amin' ny fasana izy ireo''. 3 ''Ary niresaka hoe izy: Iza re no hanakodia ny vato ho afaka amin' ny varavaram-pasana hisolo antsika?'' 4 ''Fa nony nitraka izy, dia, indro, hitany fa efa voakodia niala ny vato; fa lehibe dia lehibe ny vato.'' 5 ''Ary raha niditra tao anatin' ny fasana izy, dia nahita zatovo anankiray nipetraka teo amin' ny ankavanana niakanjo akanjo fotsy, dia talanjona izy''. 6 ''Fa hoy ilay zatovo taminy: Aza talanjona; mitady an' i Jesosy avy any Nazareta, Izay nohomboana tamin' ny hazo fijaliana, ianareo; efa nitsangana Izy; tsy ato Izy; jereo fa teo no nametrahany Azy''.&quot; (Mar. 16. 1-6).&lt;/small&gt;

=== Araka ny Filazantsaran' i Matio ===
Ny sombin-dahatsoratra vakintsika amin' izao dia natovana tamin' ny taonjato faha-5. Ara-pilaharam-potoana dia niseho tamin' ireo taona 80-90 ny fitantarana omena manaraka eto, izay nosoratana taorian' ny taratasin' i Paoly, izany hoe ilay hita ao amin' ny [[Evanjelin'i Matio|Evanjelin' i Matio]]:

&lt;small&gt;&quot;1 ''Ary tamin' ny alin' ny Sabata, raha vao nazava ratsy ny andro voalohany amin' ny herinandro, dia avy hizaha ny fasana Maria Magdalena sy ilay Maria anankiray.'' 2 ''Ary, indro, nisy horohorontany mafy; fa nisy anjelin' ny Tompo nidina avy tany an-danitra, dia nankeo ka nanakodia ny vato, dia nipetraka teo amboniny.'' 3 ''Ary ny fijery azy dia tahaka ny helatra, ary ny fitafiany fotsy tahaka ny oram-panala;'' 4 ''ary ny mpiambina nivadi-po noho ny fahatahorana azy ka tonga tahaka ny maty.'' 5 ''Ary ny anjely namaly ka nilaza tamin' ny vehivavy hoe: Aza matahotra ianareo; fa fantatro fa Jesosy, Izay efa nohomboana tamin' ny hazo fijaliana, no tadiavinareo''. 6 ''Tsy ato Izy, fa efa nitsangana araka izay nolazainy. Avia, ka jereo, fa tao no nandrian' ny Tompo.'' (...) 9 ''Ary, indro, Jesosy nifanena taminy ka nanao hoe: Finaritra. Ary izy ireo nanatona, dia nihazona ny tongony ka niankohoka teo anatrehany''. 10 ''Dia hoy Jesosy taminy: Aza matahotra; fa mandehana, ka asaovy mankany Galilia ny rahalahiko; fa any no hahitany Ahy''.&quot; (Mat. 28.1-6; 9-10)&lt;/small&gt;

=== Araka ny Filazantsaran' i Lioka ===
Izao ny voalaza ao amin' ny [[Evanjelin'i Lioka|Evanjelin' i Lioka]]:

&lt;small&gt;&quot;1 ''Fa nony maraina koa tamin' ny andro voalohany amin' ny herinandro, dia nankany amin' ny fasana izy nitondra ny zava-manitra izay efa namboariny''. 2 ''Ary hitany fa, indro, ny vato efa voakodia niala tamin' ny fasana. 3 Dia niditra izy, nefa tsy nahita ny fatin' i Jesosy Tompo''. 4 ''Ary raha mbola very hevitra tamin' izany izy, indreo, nisy roa lahy niseho taminy nitafy fitafiana manelatrelatra''. 5 ''Ary nony natahotra izy ka niankohoka, dia hoy izy roa lahy taminy: Nahoana no ato amin' ny maty no itadiavanareo ny velona?'' 6 ''Tsy ato Izy fa efa nitsangana; tsarovy ny teny izay nataony taminareo, fony Izy mbola tany Galilia, hoe:'' 7 ''Ny Zanak' olona tsy maintsy hatolotra eo an-tànan' ny mpanota ka hohomboana amin' ny hazo fijaliana ary hitsangana amin' ny andro fahatelo''. (...) 12 ''Fa Petera nitsangana, dia nihazakazaka nankany amin' ny fasana; ary niondrika izy ka nahita ny lambam-paty mipetraka mitokana; dia lasa nody izy sady gaga noho ny zavatra izay tonga teo''.&quot; (Lio. 24.1-7. 24.12)&lt;/small&gt;

=== Araka ny Filazantsaran' i Joany ===
Izao koa ny vosoratra ao amin' ny [[Evanjelin'i Joany|Evanjelin' i Joany]]:

&lt;small&gt;&quot;3 ''Dia nandeha Petera sy ilay mpianatra anankiray ka nankany amin' ny fasana''. 4 ''Ary niara-nihazakazaka izy roa lahy; ary ilay mpianatra anankiray nihazakazaka nihoatra an' i Petera ka tonga taloha tao amin' ny fasana''. 5 ''Ary nony niondrika nitsirika izy, dia nahita ny lambam-paty nipetraka teo, nefa tsy niditra tao izy''. 6 ''Ary avy koa Simona Petera nanaraka azy, dia niditra tao am-pasana ka nijery ny lambam-paty nipetraka teo,'' 7 ''ary ny mosara izay nafehy ny lohany tsy mba nipetraka teo amin' ny lambam-paty, fa voavalona mitokana.'' 8 ''Ary tamin' izay dia niditra koa ny mpianatra anankiray izay tonga taloha teo amin' ny fasana, ary nahita ka nino''. 9 ''Fa tsy mbola fantany ny Soratra Masina fa tsy maintsy hitsangana amin' ny maty Jesosy. 10 Dia lasa indray ny mpianatra nody tany aminy.'' 11 ''Fa Maria nijanona nitomany teo ivelan' ny fasana; ary raha nitomany izy, dia niondrika nitsirika ny tao am-pasana'' 12 ''ka nahita anjely roa nitafy lamba fotsy nipetraka teo, ny anankiray teo an-doha tamin' ilay nandrian' ny fatin' i Jesosy, ary ny anankiray teo an-tongotra''. 13 ''Ary hoy ireo taminy: Ravehivavy, nahoana ianao no mitomany? Dia hoy izy taminy: Satria nalain' olona ny Tompoko, ka tsy fantatro izay nametrahany Azy''. 14 ''Rehefa nilaza izany izy, dia nitodika ka nahita an' i Jesosy nitsangana teo, nefa tsy fantany ho Jesosy''.&quot; (Joa. 20.3-14).&lt;/small&gt;

== Ny fisehoan' i Jesoa nitsangan-ko velona ==
Araka ny filazan' i Simon Claude Mimouni dia zavatra natovana taty aoriana ireo fitantarana momba ny fisehoan' i Jesoa tamin' ny mpianany taorian' ny fitsanganany tamin' ny maty. Tamin' ny taonjato faha-2 izany fanovonana izany. &quot;Mahagaga ny fisian' ny fahasamihafana ao amin' ireo fitantarana ny fisehoana, ka manambara izany fa lovantsofina maro no niavian' izy ireo&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, ''Le Christianisme des origines à Constantin'', PUF, 2006, p.130.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Nanoratra dimy ambin' ny folo taona talohan' ny nanoratana ny [[Evanjely]] i Paoly avy any Tarsisy. Ny tranainy  indrindra amin' ireo Evanjely ireo dia ny an' i Marka. Akoatry ny firesahany ny amin' ny nahitan' i [[Jakoba ilay Marina]] rahalahin' i Jesoa an' i Jesoa, dia milaza i Paoly fa niseho tamin' ny mpianatra miisa 500 koa i Jesoa. Araka ny [[Asan'ny Apostoly|Asan' ny Apôstôly]] koa dia nisehoan' i Jesoa manokana teo akaikin' i Damaskosy (na Damasy) i Paoly taorian' ny nitsanganany tamin' ny maty.

== Ny olana ara-tantaran' ny fitsanganan' i Jesoa ho velona ==
Ny fitsanganan' i Jesoa ho velona dia tsy zava-nitranga azo hamarinina noho izy momba ny finoana; tsy azon' ny taranja [[Tantara]] anaovana fikarohana izany&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Camille Focant, « La Résurrection », in Michel Quesnel et Philippe Gruson (dir.), ''La Bible et sa culture'', éd. Desclée de Brouwer, 2011, vol. II, &lt;abbr&gt;p.&lt;/abbr&gt; 145.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. &quot;Mizara mandrakariva ny mpanao heviteny ny amin' ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty. Anisan' ireo voalohany tamin' ny taonjato faha-18 izay niezaka nanaporofo ny fisian' ny hosoka nataon' ireo [[Apôstôly roa ambin'ny folo|apôstôly]] i  Reimarus. (...) I David Strauss, izay lasa nalaza tao [[Frantsa]] noho ny asasoratr' i Ernest Renan, dia nihevitra an' izany ho [[Fedrà|angano]] teraka ho azy tao amin' ireo fiangonana kristiana voalohany, indrindra noho ny hakiviana tsy nety nampiononina teo amin' ireo mpianatr' i Jesoa taorian' ny nahafatesany&quot;.

Hatramin' i [[Rudolf Bultmann]] (tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-20) dia &quot;fanao ny manavaka ny finoana ny [[Fitsanganan-ko velona|Fitsanganana amin' ny maty]] izay iheverana ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty ho zava-nitranga marina tokoa, amin' izay ara-tantara araka ny heviny hentitra&quot;&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Simon Claude Mimouni et Pierre Maraval, ''Le Christianisme des origines à Constantin'', Paris, éd. P.U.F., 2006, &lt;abbr&gt;p.&lt;/abbr&gt; 128-129.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tsy manan-kambara ny mpahay tantara ny amin' io resaka io na amin' ny fitsipahana izany na amin' ny fanohanana, nefa afaka manamarina izy ireo fa nino ny mpianatr' i Jesoa fa &quot;natsangan' Andriamanitra izy&quot; (Jereo: Rom. 10.9).

Nihevitra ilay mpahay tantara Geza Vermes fa hevitra sady fototra no mahavariana ao amin' ny [[kristianisma]] ny fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty. Mihevitra izy fa eo anatrehan' ireto hevitra roa mifangarika ireto, etsy an-kilany ny fahamarinan' ilay zava-nitranga azo tsapain-tanana ary etsy an-daniny ny fandavana izany tateraka, dia misy [[petra-kevitra]] maro azo heverina hanazavana ny fijoroana vavolombelona ny amin' ilay Fitsanganan-ko velona, ka isan' izany ny fangalarana ny faty, ny fialana amin' ny hatoranana, ny fahitan-javatra tsy tena izy, na ny fitsanganan-ko velona ara-panahy, izany hoe [[Dôketisma|dôketa]].

Mihevitra ilay teôlôjiana E. P. Sanders fa nisy tsikombakomba namporisika amin' ny finoana ny fitsanganan-ko velona izay mety nitarika tamin' ny fivoaran' ny tantara hirindra kokoa. Io petra-keviny io anefa tsy ahafahana manazava ny antony nahatonga ny Kristiana voalohany hanaiky ho faty noho ny amin' ny zavatra izay fantany fa tsy marina. I Helmut Koster kosa dia milaza fa tamin' ny voalohany ireo fitantarana ireo dia [[epifania]] nampandrosoina taty aoriana ka niteraka fijoroana ho vavolombelona ny amin' ny fitsanganan-ko velona araka ny ahalalantsika azy.

== Jereo koa ==

* [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)]]

* [[Fahaterahan'i Jesoa|Fahaterahan' i Jesoa]]
*[[Paska]]

* [[Fisian'i Kristy talohan'ny nahatongavany ho nofo]]
* [[Fanomboana an'i Jesoa]]
* [[Fankalazana ny Fiakaran'i Jesoa]]

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>4pyzi1mc303y898jjocw5hdq37bhtaa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fitsanganan-ko velona</title>
    <ns>0</ns>
    <id>261611</id>
    <revision>
      <id>1046642</id>
      <parentid>1038363</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:29:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13902" xml:space="preserve">[[Sary:127.Ezekiel’s Vision of the Valley of Dry Bones.jpg|vignette|313x313px|''Fahitan' i Ezekiela ny amin' ny Lohasahan' ny taolana maina'', sary nataon' i [[Gustave Doré]] (1866)]]
Ny '''fitsanganan'''-'''ko''' '''velona''' na '''fitsangana''' '''amin' ny''' '''maty''' dia ny fiverenan' ny efa maty ho velona indray, indrindra ho amin' ny [[fiainana mandrakizay]]. Mino ny fitsanganan-ko velona ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Silamo]]. Misy ampahany amin' ny mpanaraka ny [[fivavahana jiosy]] no tsy mino ny fitsanganana amin' ny maty, isan' izany ny [[Sadoseo]] (na Sadoseanina). Efa nahitana  taratra ny finoana ny fitsanganan-ko velona ny [[Zôrôastrisma|fivavahana zôrôastriana]] sy ny fivavahana tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egipta taloha]]. Ny fivavahana any [[Azia Atsinanana]] ankehitriny koa dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty.

== Fitsanganan-ko velona araka ireo fivavahana taloha ==

=== Araka ireo fivavahana tany Afovoany Atsinanana ===
Ny fiheverana  ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty dia hita ao amin' ny soratry ny fivavahana taloha tany [[Afovoany Atsinanana]]. Ny soratra vitsy tao amin' ny fivavahan' ny [[Ejipta tamin'ny Andro Taloha|Egiptiana]] sy ny [[Kanaana (faritra)|Kanaanita]] dia miresaka an-kolaka ny amin' ny fahafatesana sy ny fitsanganan' ny andriamanitra toa an' i [[Ôsirisy]] sy i [[Baala]]. I Sir James Frazer, ao amin' ny bokiny  ''The Golden Bough'' dia mitatitra ny amin' ireo andriamanitra maty avy eo teraka indray ireo, nefa maro amin' ireo ohatra ireo, araka ny mpandinika maro, no tsy manova endrika ny soratra loharano. I  Tryggve Mettinger dia manohana, ao amin' ny bokiny vao nivoaka tsy ela, fa ny fitsanganana sy ny fiverenana amin' ny fahabelomana dia zava-dehibe amin' ny andriamanitra Baala (''Baal''), Melkarta (''Melqart''), Adônisy (''Adonis''), Esmona (''Eshmun''), Ôsirisy (''Osiris'') ary Domozy (''Dumuzi''). 

=== Araka ny fivavahan' ny Grika taloha ===
A amin' ny fivavahana grika taloha, nisy lehilahy sy vehivavy vitsivitsy izay nanjary tsy mety maty ara-batana rehefa nitsangana tamin' ny maty. I Asklepiôsy dia novonoin' i [[Zeosy]], mba hatsangana amin' ny maty sy hovana ho andriamanitra lehibe. i Akileosy, rehefa avy nisy namono, dia nesorin' i Tetisy, andriamanibavy reniny, avy tao amin' ny afom-pandevenana azy, ka nentina tany Leokê na tao amin' ireo Saha Elisea na tao amin' ireo Nosin' ny Olontsambatra mba ho lasa tsy mety maty. I Memnôna, izay nobonoin' i Akileosy, dia toa nitovy amin' izany koa. I Alkmena, i Kastôro, i Heraklesy ary i Melikertesy dia isan' ireo olona izay indraindray heverina ho nitsangan-ko velona ho lasa tsy mety maty ara-batana. Araka an' ny ''Tantara'' nosoratan' i [[Herodotosy|Herôdôtôsy]], tamin' ny taonjato faha-7 tal. J.K. ny olonkendry Aristeasy avy any Prôkônesôsy dia hita maty, rehefa avy nanjavon tsy hita ny avy tao amin' ny efitrano nihidy tamin' ny fanalahidy. Taty aoriana dia hita izy, tsy vitan' ny hoe nitsangan-ko velona fotsiny, fa nandray ny tsy feteza-maty.

Maro amin' ireo izay nandray anjara tamin' ny ady tany Trôia sy tany Tebay, toa an' i Menelaôsy sy i Kleômedesy avy any  Astopalea, dia lazaina koa fa niova ho tsy mety maty ara-batana, nefa tsy nandalo fahafatesana mialoha.

I Alkestisy koa dia nitsangana tamin' ny maty ka velona telo andro nefa tsy nahazo ny tsy feteza-maty.
== Fitsanganan-ko velona araka ireo fivavahana abrahamika ==

=== Araka ny jodaisma ===

==== Ao amin' ny Testamenta Taloha ====
Araka ny fampianaran' ny [[jodaisma]] mahazatra dia mankany amin' ny fanjakan' ny maty, any amin' ny [[Seola|Sheol]] (&quot;fiainan-tsy hita&quot;, ao amin' ny [[Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy|Baiboly malagasy prôtestanta]]) ny olona maty, ary mitoetra ao tahaka ny aloka. Manohana izany ny [[Bokin'i Joba|Bokin' i Jôba]] (Jôba 7.7-9)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;7 Tsarovy fa rivotra ny aiko: ary tsy hahita soa intsony ny masoko. 8 Tsy hahita ahy intsony ny mason'izay mijery ahy: Ny masonao hizaha ahy, fa tsy ho ao aho. 9 Tahaka ny rahona misava ka levona, dia tahaka izany koa, izay midina any amin'ny fiainan-tsi-hita tsy mba hiakatra intsony&quot; (Joba 7.7-9).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Raha raisina ara-bakiteny ny voasoratra ao amin' ny Baiboly dia misy tokoa ny fitsangan-ko velona, indrindra ny ao amin' ny [[Boky voalohan'ny Mpanjaka|Boky voalohan' ny Mpanjaka]] sy ny [[Bokin'i Ezekiela|Bokin' i Ezekiela]] ary ny [[Bokin'i Daniela|Bokin' i Daniela]]. Ny firesahana voalohany ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny [[Testamenta Taloha]] dia ilay notanterahin' ny mpaminany [[Elia]] tamin' ny zanak' ilay vehivavy mpitondra tena niantranoany, araka ny hita ao amin' ny [[Boky voalohan'ny Mpanjaka|Boky voalohan' ny Mpanjaka]]:. Fahavelomana manam-petra no vokatr' izany ka tsy mahasakana ny hahafatesana indray (Ezek. 37.7-10)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;19 Ary hoy Elia taminy: Atolory ahy ny zanakao. Dia naka ny zaza teo an-tratran-dreniny izy ka nitondra azy niakatra ho any an-efi-trano ambony izay nitoerany, ary nampandry azy teo am-pandriany. 20 Dia nitaraina tamin'i Jehovah izy ka nanao hoe: Jehovah Andriamanitro ô, efa nahatonga loza koa tamin'ny mpitondratena izay nivahiniako va Hianao ka nahafaty ny zanany? 21 Dia niampatra intelo tamin'ny zaza izy sady nitaraina tamin'i Jehovah hoe: Jehovah Andriamanitro ô, mifona aminao aho, aoka hody aminy indray ny ain'ity zaza ity. 22 Ary Jehovah nihaino ny feon'i Elia, dia nody taminy indray ny ain'ny zaza, ka dia velona izy.&quot; (1Mpanj. 17.19-22)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Naminany ny amin' ny hitsanganan' ny olona maro amin' ny maty ny mpaminany [[Ezekiela]] araka ny voasoratra ao amin' ny [[Bokin'i Ezekiela|Bokin' i Ezekiela]] (Ezek. 37.7-10)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;7 Dia naminany aho araka izay efa nandidiana ahy, ary nony efa naminany aho. dia injany! nisy feo, ary, indreo, nihetsiketsika sady nifanatonatona ny taolana, samy nanatona ny taolana namany avy. 8 Ary hitako fa, indro, naniry ny ozatra sy ny nofo, ary nisarona hoditra izy, nefa tsy mbola nisy fofonaina tao aminy. 9 Dia hoy Izy tamiko: Maminania amin'ny fofonaina, eny, maminania. ry zanak'olona, ka ataovy amin'ny fofonaina hoe: Izao no lazain'i Jehovah Tompo: Manatona avy amin'ny rivotra efatra, ry fofonaina, ka tsotsofy ireo voavono ireo, mba ho velona izy. 10 Dia naminany araka izay efa nandidiany ahy aho, ka dia nidiran'ny fofonaina ireo ka velona, dia nijoro tamin'ny tongony izy maro be dia maro be tokoa.&quot; (Ezek. 37.7-10)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ao amin' ny [[Bokin'i Daniela|Bokin' i Daniela]] dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganan' ny olona tsirairay amin' ny maty (Dan. 12.13 &lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Fa mandehana ianao mandra-pihavin'ny farany; fa hitsahatra ianao ka hitsangana ho ao amin'ny anjaranao amin'ny andro farany.&quot; (Dan. 12.13).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;; Dan. 12. 2-3)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;2 Ary maro amin'izay matory ao amin'ny vovoky ny tany no hifoha: ny sasany ho amin'ny fiainana mandrakizay, ary ny sasany ho amin'ny henatra sy ny latsa mandrakizay. 3 Ary izay hendry dia hamirapiratra toy ny famirapiratry ny lanitra; ary izay mamerina ny maro ho amin'ny fahamarinana dia ho tahaka ny kintana mandrakizay doria.&quot; (Dan. 12. 2-3).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

==== Ny finoan' ny Sadoseo sy ny an' ny Fariseo ====
Ny [[Sadoseo]] na Sadoseanina dia ireo mpikambana amin' ny antoko iray amin' ny antoko efatra lehibe amin' ny [[fivavahana jiosy]] tamin' ny [[Andro Taloha]] tao [[Jodea]] (na Jodia) tamin' ny taonjato faha-2 tal. J.K. sy taonjato voalohany taor. J.K. Tsy inoany ny fitsanganan-ko velona. Miavaka amin' ny Fariseo (na Farizianina) ny Sadoseo noho izy ireo tsy mino ny fitsanganan' ny tena amin' ny maty. Ny Sadoseo dia tsy mino ny [[Tsy feteza-maty|tsy feteza-mati]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[Fanahin'ny vatana|fanahin' olombelona]] sady mandà ny fisian' ny [[anjely]].

=== Araka ny kristianisma ===
Isan' ireo finoana lehibe ao amin' ny [[Kristianisma|Kristiana]] ny fitsangana-ko velona. Mifandray amin' ny [[fitsarana farany]] hataon' Andriamanitra amin' ny olona rehetra izany. Ny olona nanao ny tsara fahavelony, araka ny didin' Andriamanitra, sy voavela heloka dia hitsangana ho amin' ny fiainana ao amin' ny [[Fanjakan'Andriamanitra|Fanjakan' Andriamanitra]]. Ireo olona nanao ny ratsy sy tsy nibebaka dia halefa any amin' ny [[gehena]] na ny [[helo]].

==== Fahagagana fananganana amin' ny maty ====
Nanangana olona vitsivitsy amin' ny maty i [[Jesosy|Jesoa]]  (na Jesosy) ka fiverenan' ny olona amin' ny vatana sy ny fiainana talohan' ny nahafatesana izany. Maro ireo olona voalaza fa nitsangana tamin' ny maty ka isan' ireo ny zanaka lahin' ilay vehivavy mpitondra tena (Lio. 7.11-15) sy i Lazarosy (na Lazara) avy any Betania (Joa. 11.38-44) ary ny zanakavavin' i Jairo (Lio. 8.49-56). Fahavelomana manam-petra ihany no vokatr' izany fa tsy fahafoanan' ny fahafatesana ho amin' ny [[fiainana mandrakizay]].

==== Fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty ====
Ny finoana kristiana dia miorina amin' ny fampianarana momba ny [[Fitsanganan'i Jesoa ho velona|fitsanganan' i Jesoa Kristy tamin' ny maty]] (1Kor. 15.13-19). Ny finoan' ny Kristiana ny fitsanganana amin' ny maty dia miorina amin' ny voasoratra ao amin' ny [[Testamenta Vaovao]], indrindra ny ao amin' ny [[Filazantsara araka an'i Matio|Filazantsara araka an' i Matio]] (Mat. 23.1-10), ny [[Epistily ho an'ny Romana|Epistily ho an' ny Rômana]] (Rôm. 1.4), ny [[Epistily voalohany ho an'ny Korintiana|Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana]] (1Kôr. 15.1) izay maneho ny fasana foan' i Jesoa telo andro taorian' ny nahafatesany, sy ny fisehoan' i Jesoa tamin' ireo mpianany.

==== Fitsanganan' ny maty niaraka tamin' ny an' i Jesoa ====
Misy filazana koa ao amin' ny Filazantsaran' i Matio izay manambara ny fitsanganan' ny olona maro ho velona toriana kelin' ny nitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty:

&quot;&lt;small&gt;52&lt;/small&gt; ''ary nisokatra ny fasana, ka maro ny fatin' ny olona masina izay efa nodi-mandry no natsangana'', &lt;small&gt;53&lt;/small&gt; ''ka nivoaka avy tao amin' ny fasana ireo taorian' ny nitsanganan' i Jesosy, dia nankao amin' ny Tanàna Masina ka niseho tamin' ny maro''.&quot; (Mat. 27.52-53).

==== Fitsanganana amin' ny maty amin' ny andro farany ====
Amin' ny [[eskatôlôjia]] kristiana dia amin' ny [[andro farany]] no hananganana ny maty rehefa voapetraka ny Fanjakan' Andriamanitra. Ny [[Epistilin'i Paoly|Epistily nosoratan' i Paoly]] no mamelabelatra ny fampianarana sy ny finoana ny fitsanganan' ny vita [[batisa]] (na batemy) ho amin' ny fahavelomana. Hitsangan-ko velona ny maty rehetra ka izay nanao ny tsara hitsangana ho amin' ny fiainana fa ny mpanao ratsy kosa hitsangana ho amin' ny fitsarana fanamelohana amin' ny andron' ny [[Fitsarana farany]] (Joany 5.29). Nilaza mazava ny apôstôly [[Paoly (apôstôly)|Paoly]] fa hitsangana ny vatan' ny olona (1Kôr. 15; 1Tes. 4.14-16).

=== Araka ny finoana silamo ===
Amin' ny silamo, ny fitsanganan-ko velona dia mifamatotra amin' ny [[fitsarana farany]]. Ny mpaminany [[Mohamady]] no olona voalohany hitsangan-ko velona. Na dia izany anefa, eto an-tany, araka ny [[Kor'any]], i [[Mosesy]] (na [[Mosesy araka ny silamo|Mosa]]) araka ny soràta 2 sy i [[Jesoa]] (na [[Jesoa araka ny silamo|Isa]]) araka ny soràta 2, dia nanatanteraka fananganana amin' ny maty tamin' ny alalan' ny fahagagana araka ny sitrapon' i [[Allah]] (Soràta 5.110; 2.73). Ireo fananganana amin' ny maty ireo dia tsy tanteraka raha tsy araka ny sitrapon' i Allah. Andriamanitra irery manko no manana izany fahefana izany. Maro ireo andalana ao amin' ny Kor'any milaza izany (Soràta 2.56; 2.244; 2.259).

== Ny fitsangana-ko velona araka ireo fivavahana hafa any Azia ==

=== Araka ny bodisma ===
Misy tantara ao amin' ny [[bodisma]] izay nanehoana ny fahefan' ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny lovam-pampianarana ''chan'' na ''zen.'' Iray amin' ireo tantara ireo ny amin' i [[Bodhidharma]], ilay mpampianatra indiana izay nitondra ny sekolin' i Ekayana any India izay lasa bodisma ''chan'' any [[Sina]] taty aoriana.

Ny faharoa dia ny fahafatesan' i Puhua ([[Fiteny japôney|japôney]]: ''Jinshu Fuke''), mpampianatra ''chan'' sinoa izay tantaraina ao amin' ny Firaketan' i Linji (japôney: ''Rinzai Gigen''). Fantatra amin' ny fananany fihetsika sy fomba fampianarana hafahafa tsy mahazatra i Puhua, tsy mahagaga raha baombona amin' ny fisehoan-javatra izay nandrava ny fandrarana mahazatra momba ny fananana fanefana toy izany.

=== Araka ny hindoisma ===
Ao amin' ny [[hindoisma]] dia misy lovantsofina sy fitantarana ary ampahan-dahatsoratra masina izay miresaka ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty. Ny lovantsofina lehibe dia ny an' i Savitri (vehivavy) izay nanavotra ny ain' ny vadiny Yamraj. Ao amin' i Ramayana (tononkalo indiana amin' ny [[Fiteny sanskrity|teny sanskrita]]), taorian' ny namonoan' i Rama an' i Ravana nandrira ny ady lehibe teo amin' ny Tsara sy ny Ratsy, nangataka tamin' i Indra mpanjakan' ireo andriamanitra i Rama, mba hamerina indray ny ain' ireo rajako maty nandritra izany ady izany. Anisan' ny nitsangan-ko velona i Mahavatar Babaji esy i Lahiri Mahasaya. 

=== Araka ny zôrôastrisma ===
Mino ny [[Fiainana aorian'ny fahafatesana|fiainana aorian' ny fahafatesana]] sy ny [[Fitsarana farany|fitsarana]] ny [[Fanahin'ny vatana|fanahi]]&lt;nowiki/&gt;n’ ny maty ny [[Zôrôastrisma|Zôrôastriana]]. Araka ny finoana zôrôastriana dia mankany amin’ ny toeram-pitsarana ny fanahin' ny maty afaka telo andro aorian' ny fahafatesany. Mino ny fitsanganan-ko velona sy ny [[fiainana mandrakizay]] ny [[Zôrôastrisma|Zôrôastriana]]. Amin’ ny [[andro farany]] no hitrangan’ izany amin’ ny fotoana hanavaozana izao tontolo izao sy hamerenana indray ny fahamarinana. Amin’ ny farany dia samy ho any am-paradisa avokoa ny olona rehetra.

== Jereo koa ==

* [[Eskatôlôjia]]
* [[Andro farany]]
* [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)]]
*[[Fiainana aorian'ny fahafatesana|Fiainana aorian' ny fahafatesana]]
*[[Tsy feteza-maty]]

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>c9g1b45i1s0ihzqbt1zeyhv8mgofn98</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046643</id>
      <parentid>1046642</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:31:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Araka ireo fivavahana tany Afovoany Atsinanana */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13901" xml:space="preserve">[[Sary:127.Ezekiel’s Vision of the Valley of Dry Bones.jpg|vignette|313x313px|''Fahitan' i Ezekiela ny amin' ny Lohasahan' ny taolana maina'', sary nataon' i [[Gustave Doré]] (1866)]]
Ny '''fitsanganan'''-'''ko''' '''velona''' na '''fitsangana''' '''amin' ny''' '''maty''' dia ny fiverenan' ny efa maty ho velona indray, indrindra ho amin' ny [[fiainana mandrakizay]]. Mino ny fitsanganan-ko velona ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Silamo]]. Misy ampahany amin' ny mpanaraka ny [[fivavahana jiosy]] no tsy mino ny fitsanganana amin' ny maty, isan' izany ny [[Sadoseo]] (na Sadoseanina). Efa nahitana  taratra ny finoana ny fitsanganan-ko velona ny [[Zôrôastrisma|fivavahana zôrôastriana]] sy ny fivavahana tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egipta taloha]]. Ny fivavahana any [[Azia Atsinanana]] ankehitriny koa dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty.

== Fitsanganan-ko velona araka ireo fivavahana taloha ==

=== Araka ireo fivavahana tany Afovoany Atsinanana ===
Ny fiheverana  ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty dia hita ao amin' ny soratry ny fivavahana taloha tany [[Afovoany Atsinanana]]. Ny soratra vitsy tao amin' ny fivavahan' ny [[Ejipta tamin'ny Andro Taloha|Egiptiana]] sy ny [[Kanaana (faritra)|Kanaanita]] dia miresaka an-kolaka ny amin' ny fahafatesana sy ny fitsanganan' ny andriamanitra toa an' i [[Ôsirisy]] sy i [[Baala]]. I Sir James Frazer, ao amin' ny bokiny  ''The Golden Bough'' dia mitatitra ny amin' ireo andriamanitra maty avy eo teraka indray ireo, nefa maro amin' ireo ohatra ireo, araka ny mpandinika maro, no tsy manova endrika ny soratra loharano. I  Tryggve Mettinger dia manohana, ao amin' ny bokiny vao nivoaka tsy ela, fa ny fitsanganana sy ny fiverenana amin' ny fahabelomana dia zava-dehibe amin' ny andriamanitra Baala (''Baal''), Melkarta (''Melqart''), Adônisy (''Adonis''), Esmona (''Eshmun''), Ôsirisy (''Osiris'') ary Domozy (''Dumuzi'').

=== Araka ny fivavahan' ny Grika taloha ===
A amin' ny fivavahana grika taloha, nisy lehilahy sy vehivavy vitsivitsy izay nanjary tsy mety maty ara-batana rehefa nitsangana tamin' ny maty. I Asklepiôsy dia novonoin' i [[Zeosy]], mba hatsangana amin' ny maty sy hovana ho andriamanitra lehibe. i Akileosy, rehefa avy nisy namono, dia nesorin' i Tetisy, andriamanibavy reniny, avy tao amin' ny afom-pandevenana azy, ka nentina tany Leokê na tao amin' ireo Saha Elisea na tao amin' ireo Nosin' ny Olontsambatra mba ho lasa tsy mety maty. I Memnôna, izay nobonoin' i Akileosy, dia toa nitovy amin' izany koa. I Alkmena, i Kastôro, i Heraklesy ary i Melikertesy dia isan' ireo olona izay indraindray heverina ho nitsangan-ko velona ho lasa tsy mety maty ara-batana. Araka an' ny ''Tantara'' nosoratan' i [[Herodotosy|Herôdôtôsy]], tamin' ny taonjato faha-7 tal. J.K. ny olonkendry Aristeasy avy any Prôkônesôsy dia hita maty, rehefa avy nanjavon tsy hita ny avy tao amin' ny efitrano nihidy tamin' ny fanalahidy. Taty aoriana dia hita izy, tsy vitan' ny hoe nitsangan-ko velona fotsiny, fa nandray ny tsy feteza-maty.

Maro amin' ireo izay nandray anjara tamin' ny ady tany Trôia sy tany Tebay, toa an' i Menelaôsy sy i Kleômedesy avy any  Astopalea, dia lazaina koa fa niova ho tsy mety maty ara-batana, nefa tsy nandalo fahafatesana mialoha.

I Alkestisy koa dia nitsangana tamin' ny maty ka velona telo andro nefa tsy nahazo ny tsy feteza-maty.
== Fitsanganan-ko velona araka ireo fivavahana abrahamika ==

=== Araka ny jodaisma ===

==== Ao amin' ny Testamenta Taloha ====
Araka ny fampianaran' ny [[jodaisma]] mahazatra dia mankany amin' ny fanjakan' ny maty, any amin' ny [[Seola|Sheol]] (&quot;fiainan-tsy hita&quot;, ao amin' ny [[Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy|Baiboly malagasy prôtestanta]]) ny olona maty, ary mitoetra ao tahaka ny aloka. Manohana izany ny [[Bokin'i Joba|Bokin' i Jôba]] (Jôba 7.7-9)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;7 Tsarovy fa rivotra ny aiko: ary tsy hahita soa intsony ny masoko. 8 Tsy hahita ahy intsony ny mason'izay mijery ahy: Ny masonao hizaha ahy, fa tsy ho ao aho. 9 Tahaka ny rahona misava ka levona, dia tahaka izany koa, izay midina any amin'ny fiainan-tsi-hita tsy mba hiakatra intsony&quot; (Joba 7.7-9).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Raha raisina ara-bakiteny ny voasoratra ao amin' ny Baiboly dia misy tokoa ny fitsangan-ko velona, indrindra ny ao amin' ny [[Boky voalohan'ny Mpanjaka|Boky voalohan' ny Mpanjaka]] sy ny [[Bokin'i Ezekiela|Bokin' i Ezekiela]] ary ny [[Bokin'i Daniela|Bokin' i Daniela]]. Ny firesahana voalohany ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny [[Testamenta Taloha]] dia ilay notanterahin' ny mpaminany [[Elia]] tamin' ny zanak' ilay vehivavy mpitondra tena niantranoany, araka ny hita ao amin' ny [[Boky voalohan'ny Mpanjaka|Boky voalohan' ny Mpanjaka]]:. Fahavelomana manam-petra no vokatr' izany ka tsy mahasakana ny hahafatesana indray (Ezek. 37.7-10)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;19 Ary hoy Elia taminy: Atolory ahy ny zanakao. Dia naka ny zaza teo an-tratran-dreniny izy ka nitondra azy niakatra ho any an-efi-trano ambony izay nitoerany, ary nampandry azy teo am-pandriany. 20 Dia nitaraina tamin'i Jehovah izy ka nanao hoe: Jehovah Andriamanitro ô, efa nahatonga loza koa tamin'ny mpitondratena izay nivahiniako va Hianao ka nahafaty ny zanany? 21 Dia niampatra intelo tamin'ny zaza izy sady nitaraina tamin'i Jehovah hoe: Jehovah Andriamanitro ô, mifona aminao aho, aoka hody aminy indray ny ain'ity zaza ity. 22 Ary Jehovah nihaino ny feon'i Elia, dia nody taminy indray ny ain'ny zaza, ka dia velona izy.&quot; (1Mpanj. 17.19-22)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Naminany ny amin' ny hitsanganan' ny olona maro amin' ny maty ny mpaminany [[Ezekiela]] araka ny voasoratra ao amin' ny [[Bokin'i Ezekiela|Bokin' i Ezekiela]] (Ezek. 37.7-10)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;7 Dia naminany aho araka izay efa nandidiana ahy, ary nony efa naminany aho. dia injany! nisy feo, ary, indreo, nihetsiketsika sady nifanatonatona ny taolana, samy nanatona ny taolana namany avy. 8 Ary hitako fa, indro, naniry ny ozatra sy ny nofo, ary nisarona hoditra izy, nefa tsy mbola nisy fofonaina tao aminy. 9 Dia hoy Izy tamiko: Maminania amin'ny fofonaina, eny, maminania. ry zanak'olona, ka ataovy amin'ny fofonaina hoe: Izao no lazain'i Jehovah Tompo: Manatona avy amin'ny rivotra efatra, ry fofonaina, ka tsotsofy ireo voavono ireo, mba ho velona izy. 10 Dia naminany araka izay efa nandidiany ahy aho, ka dia nidiran'ny fofonaina ireo ka velona, dia nijoro tamin'ny tongony izy maro be dia maro be tokoa.&quot; (Ezek. 37.7-10)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ao amin' ny [[Bokin'i Daniela|Bokin' i Daniela]] dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganan' ny olona tsirairay amin' ny maty (Dan. 12.13 &lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Fa mandehana ianao mandra-pihavin'ny farany; fa hitsahatra ianao ka hitsangana ho ao amin'ny anjaranao amin'ny andro farany.&quot; (Dan. 12.13).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;; Dan. 12. 2-3)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;2 Ary maro amin'izay matory ao amin'ny vovoky ny tany no hifoha: ny sasany ho amin'ny fiainana mandrakizay, ary ny sasany ho amin'ny henatra sy ny latsa mandrakizay. 3 Ary izay hendry dia hamirapiratra toy ny famirapiratry ny lanitra; ary izay mamerina ny maro ho amin'ny fahamarinana dia ho tahaka ny kintana mandrakizay doria.&quot; (Dan. 12. 2-3).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

==== Ny finoan' ny Sadoseo sy ny an' ny Fariseo ====
Ny [[Sadoseo]] na Sadoseanina dia ireo mpikambana amin' ny antoko iray amin' ny antoko efatra lehibe amin' ny [[fivavahana jiosy]] tamin' ny [[Andro Taloha]] tao [[Jodea]] (na Jodia) tamin' ny taonjato faha-2 tal. J.K. sy taonjato voalohany taor. J.K. Tsy inoany ny fitsanganan-ko velona. Miavaka amin' ny Fariseo (na Farizianina) ny Sadoseo noho izy ireo tsy mino ny fitsanganan' ny tena amin' ny maty. Ny Sadoseo dia tsy mino ny [[Tsy feteza-maty|tsy feteza-mati]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[Fanahin'ny vatana|fanahin' olombelona]] sady mandà ny fisian' ny [[anjely]].

=== Araka ny kristianisma ===
Isan' ireo finoana lehibe ao amin' ny [[Kristianisma|Kristiana]] ny fitsangana-ko velona. Mifandray amin' ny [[fitsarana farany]] hataon' Andriamanitra amin' ny olona rehetra izany. Ny olona nanao ny tsara fahavelony, araka ny didin' Andriamanitra, sy voavela heloka dia hitsangana ho amin' ny fiainana ao amin' ny [[Fanjakan'Andriamanitra|Fanjakan' Andriamanitra]]. Ireo olona nanao ny ratsy sy tsy nibebaka dia halefa any amin' ny [[gehena]] na ny [[helo]].

==== Fahagagana fananganana amin' ny maty ====
Nanangana olona vitsivitsy amin' ny maty i [[Jesosy|Jesoa]]  (na Jesosy) ka fiverenan' ny olona amin' ny vatana sy ny fiainana talohan' ny nahafatesana izany. Maro ireo olona voalaza fa nitsangana tamin' ny maty ka isan' ireo ny zanaka lahin' ilay vehivavy mpitondra tena (Lio. 7.11-15) sy i Lazarosy (na Lazara) avy any Betania (Joa. 11.38-44) ary ny zanakavavin' i Jairo (Lio. 8.49-56). Fahavelomana manam-petra ihany no vokatr' izany fa tsy fahafoanan' ny fahafatesana ho amin' ny [[fiainana mandrakizay]].

==== Fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty ====
Ny finoana kristiana dia miorina amin' ny fampianarana momba ny [[Fitsanganan'i Jesoa ho velona|fitsanganan' i Jesoa Kristy tamin' ny maty]] (1Kor. 15.13-19). Ny finoan' ny Kristiana ny fitsanganana amin' ny maty dia miorina amin' ny voasoratra ao amin' ny [[Testamenta Vaovao]], indrindra ny ao amin' ny [[Filazantsara araka an'i Matio|Filazantsara araka an' i Matio]] (Mat. 23.1-10), ny [[Epistily ho an'ny Romana|Epistily ho an' ny Rômana]] (Rôm. 1.4), ny [[Epistily voalohany ho an'ny Korintiana|Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana]] (1Kôr. 15.1) izay maneho ny fasana foan' i Jesoa telo andro taorian' ny nahafatesany, sy ny fisehoan' i Jesoa tamin' ireo mpianany.

==== Fitsanganan' ny maty niaraka tamin' ny an' i Jesoa ====
Misy filazana koa ao amin' ny Filazantsaran' i Matio izay manambara ny fitsanganan' ny olona maro ho velona toriana kelin' ny nitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty:

&quot;&lt;small&gt;52&lt;/small&gt; ''ary nisokatra ny fasana, ka maro ny fatin' ny olona masina izay efa nodi-mandry no natsangana'', &lt;small&gt;53&lt;/small&gt; ''ka nivoaka avy tao amin' ny fasana ireo taorian' ny nitsanganan' i Jesosy, dia nankao amin' ny Tanàna Masina ka niseho tamin' ny maro''.&quot; (Mat. 27.52-53).

==== Fitsanganana amin' ny maty amin' ny andro farany ====
Amin' ny [[eskatôlôjia]] kristiana dia amin' ny [[andro farany]] no hananganana ny maty rehefa voapetraka ny Fanjakan' Andriamanitra. Ny [[Epistilin'i Paoly|Epistily nosoratan' i Paoly]] no mamelabelatra ny fampianarana sy ny finoana ny fitsanganan' ny vita [[batisa]] (na batemy) ho amin' ny fahavelomana. Hitsangan-ko velona ny maty rehetra ka izay nanao ny tsara hitsangana ho amin' ny fiainana fa ny mpanao ratsy kosa hitsangana ho amin' ny fitsarana fanamelohana amin' ny andron' ny [[Fitsarana farany]] (Joany 5.29). Nilaza mazava ny apôstôly [[Paoly (apôstôly)|Paoly]] fa hitsangana ny vatan' ny olona (1Kôr. 15; 1Tes. 4.14-16).

=== Araka ny finoana silamo ===
Amin' ny silamo, ny fitsanganan-ko velona dia mifamatotra amin' ny [[fitsarana farany]]. Ny mpaminany [[Mohamady]] no olona voalohany hitsangan-ko velona. Na dia izany anefa, eto an-tany, araka ny [[Kor'any]], i [[Mosesy]] (na [[Mosesy araka ny silamo|Mosa]]) araka ny soràta 2 sy i [[Jesoa]] (na [[Jesoa araka ny silamo|Isa]]) araka ny soràta 2, dia nanatanteraka fananganana amin' ny maty tamin' ny alalan' ny fahagagana araka ny sitrapon' i [[Allah]] (Soràta 5.110; 2.73). Ireo fananganana amin' ny maty ireo dia tsy tanteraka raha tsy araka ny sitrapon' i Allah. Andriamanitra irery manko no manana izany fahefana izany. Maro ireo andalana ao amin' ny Kor'any milaza izany (Soràta 2.56; 2.244; 2.259).

== Ny fitsangana-ko velona araka ireo fivavahana hafa any Azia ==

=== Araka ny bodisma ===
Misy tantara ao amin' ny [[bodisma]] izay nanehoana ny fahefan' ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny lovam-pampianarana ''chan'' na ''zen.'' Iray amin' ireo tantara ireo ny amin' i [[Bodhidharma]], ilay mpampianatra indiana izay nitondra ny sekolin' i Ekayana any India izay lasa bodisma ''chan'' any [[Sina]] taty aoriana.

Ny faharoa dia ny fahafatesan' i Puhua ([[Fiteny japôney|japôney]]: ''Jinshu Fuke''), mpampianatra ''chan'' sinoa izay tantaraina ao amin' ny Firaketan' i Linji (japôney: ''Rinzai Gigen''). Fantatra amin' ny fananany fihetsika sy fomba fampianarana hafahafa tsy mahazatra i Puhua, tsy mahagaga raha baombona amin' ny fisehoan-javatra izay nandrava ny fandrarana mahazatra momba ny fananana fanefana toy izany.

=== Araka ny hindoisma ===
Ao amin' ny [[hindoisma]] dia misy lovantsofina sy fitantarana ary ampahan-dahatsoratra masina izay miresaka ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty. Ny lovantsofina lehibe dia ny an' i Savitri (vehivavy) izay nanavotra ny ain' ny vadiny Yamraj. Ao amin' i Ramayana (tononkalo indiana amin' ny [[Fiteny sanskrity|teny sanskrita]]), taorian' ny namonoan' i Rama an' i Ravana nandrira ny ady lehibe teo amin' ny Tsara sy ny Ratsy, nangataka tamin' i Indra mpanjakan' ireo andriamanitra i Rama, mba hamerina indray ny ain' ireo rajako maty nandritra izany ady izany. Anisan' ny nitsangan-ko velona i Mahavatar Babaji esy i Lahiri Mahasaya. 

=== Araka ny zôrôastrisma ===
Mino ny [[Fiainana aorian'ny fahafatesana|fiainana aorian' ny fahafatesana]] sy ny [[Fitsarana farany|fitsarana]] ny [[Fanahin'ny vatana|fanahi]]&lt;nowiki/&gt;n’ ny maty ny [[Zôrôastrisma|Zôrôastriana]]. Araka ny finoana zôrôastriana dia mankany amin’ ny toeram-pitsarana ny fanahin' ny maty afaka telo andro aorian' ny fahafatesany. Mino ny fitsanganan-ko velona sy ny [[fiainana mandrakizay]] ny [[Zôrôastrisma|Zôrôastriana]]. Amin’ ny [[andro farany]] no hitrangan’ izany amin’ ny fotoana hanavaozana izao tontolo izao sy hamerenana indray ny fahamarinana. Amin’ ny farany dia samy ho any am-paradisa avokoa ny olona rehetra.

== Jereo koa ==

* [[Eskatôlôjia]]
* [[Andro farany]]
* [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)]]
*[[Fiainana aorian'ny fahafatesana|Fiainana aorian' ny fahafatesana]]
*[[Tsy feteza-maty]]

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>tigimzjap271dvlzjutatbbixbhy0d9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046644</id>
      <parentid>1046643</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:36:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Fitsanganan-ko velona araka ireo fivavahana taloha */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13913" xml:space="preserve">[[Sary:127.Ezekiel’s Vision of the Valley of Dry Bones.jpg|vignette|313x313px|''Fahitan' i Ezekiela ny amin' ny Lohasahan' ny taolana maina'', sary nataon' i [[Gustave Doré]] (1866)]]
Ny '''fitsanganan'''-'''ko''' '''velona''' na '''fitsangana''' '''amin' ny''' '''maty''' dia ny fiverenan' ny efa maty ho velona indray, indrindra ho amin' ny [[fiainana mandrakizay]]. Mino ny fitsanganan-ko velona ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Silamo]]. Misy ampahany amin' ny mpanaraka ny [[fivavahana jiosy]] no tsy mino ny fitsanganana amin' ny maty, isan' izany ny [[Sadoseo]] (na Sadoseanina). Efa nahitana  taratra ny finoana ny fitsanganan-ko velona ny [[Zôrôastrisma|fivavahana zôrôastriana]] sy ny fivavahana tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egipta taloha]]. Ny fivavahana any [[Azia Atsinanana]] ankehitriny koa dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty.

== Fitsanganan-ko velona araka ny fivavahana taloha ==

=== Araka ny fivavahana tany Afovoany Atsinanana ===
Ny fiheverana  ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty dia hita ao amin' ny soratry ny fivavahana taloha tany [[Afovoany Atsinanana]]. Ny soratra vitsy tao amin' ny fivavahan' ny [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egiptiana]] sy ny [[Kanaana (faritra)|Kanaanita]] dia miresaka an-kolaka ny amin' ny fahafatesana sy ny among us fitsanganan' ny andriamanitra toa an' i [[Ôsirisy]] sy i [[Baala]]. I Sir James Frazer, ao amin' ny bokiny  ''The Golden Bough'' dia mitatitra ny amin' ireo andriamanitra maty avy eo teraka indray ireo, nefa maro amin' ireo ohatra ireo, araka ny mpandinika maro, no tsy manova endrika ny soratra loharano. I  Tryggve Mettinger dia manohana, ao amin' ny bokiny vao nivoaka tsy ela, fa ny fitsanganana sy ny fiverenana amin' ny fahavelomana dia zava-dehibe amin' ny andriamanitra Baala (''Baal''), Melkarta (''Melqart''), Adônisy (''Adonis''), Esmona (''Eshmun''), Ôsirisy (''Osiris'') ary Domozy (''Dumuzi'').

=== Araka ny fivavahan' ny Grika taloha ===
A amin' ny fivavahana grika taloha, nisy lehilahy sy vehivavy vitsivitsy izay nanjary tsy mety maty ara-batana rehefa nitsangana tamin' ny maty. I Asklepiôsy dia novonoin' i [[Zeosy]], mba hatsangana amin' ny maty sy hovana ho andriamanitra lehibe. i Akileôsy, rehefa avy nisy namono, dia nesorin' i Tetisy, andriamanibavy reniny, avy tao amin' ny afom-pandevenana azy, ka nentina tany Leokê na tao amin' ny Saha Elisea na tao amin' ireo Nosin' ny Olontsambatra mba ho lasa tsy mety maty. I Memnôna, izay novonoin' i Akileôsy, dia toa nitovy amin' izany koa. I Alkmena, i Kastôro, i Heraklesy ary i Melikertesy dia isan' ireo olona izay indraindray heverina ho nitsangan-ko velona ho lasa tsy mety maty ara-batana. Araka an' ny ''Tantara'' nosoratan' i [[Herôdôtôsy|Herôdôtôsy]], tamin' ny taonjato faha-7 tal. J.K. ny olonkendry Aristeasy avy any Prôkônesôsy dia hita maty, rehefa avy nanjavona tsy hita ny avy tao amin' ny efitrano nihidy tamin' ny fanalahidy. Taty aoriana dia hita izy, tsy vitan' ny hoe nitsangan-ko velona fotsiny, fa nandray ny tsy feteza-maty.

Maro amin' izay nandray anjara tamin' ny ady tany Trôia sy tany Tebay, toa an' i Menelaôsy sy i Kleômedesy avy any  Astôpalea, no lazaina koa fa niova ho tsy mety maty ara-batana, nefa tsy nandalo fahafatesana mialoha.

I Alkestisy koa anefa dia nitsangana tamin' ny maty ka velona telo andro nefa tsy nahazo ny tsy feteza-maty.

== Fitsanganan-ko velona araka ireo fivavahana abrahamika ==

=== Araka ny jodaisma ===

==== Ao amin' ny Testamenta Taloha ====
Araka ny fampianaran' ny [[jodaisma]] mahazatra dia mankany amin' ny fanjakan' ny maty, any amin' ny [[Seola|Sheol]] (&quot;fiainan-tsy hita&quot;, ao amin' ny [[Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy|Baiboly malagasy prôtestanta]]) ny olona maty, ary mitoetra ao tahaka ny aloka. Manohana izany ny [[Bokin'i Joba|Bokin' i Jôba]] (Jôba 7.7-9)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;7 Tsarovy fa rivotra ny aiko: ary tsy hahita soa intsony ny masoko. 8 Tsy hahita ahy intsony ny mason'izay mijery ahy: Ny masonao hizaha ahy, fa tsy ho ao aho. 9 Tahaka ny rahona misava ka levona, dia tahaka izany koa, izay midina any amin'ny fiainan-tsi-hita tsy mba hiakatra intsony&quot; (Joba 7.7-9).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Raha raisina ara-bakiteny ny voasoratra ao amin' ny Baiboly dia misy tokoa ny fitsangan-ko velona, indrindra ny ao amin' ny [[Boky voalohan'ny Mpanjaka|Boky voalohan' ny Mpanjaka]] sy ny [[Bokin'i Ezekiela|Bokin' i Ezekiela]] ary ny [[Bokin'i Daniela|Bokin' i Daniela]]. Ny firesahana voalohany ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny [[Testamenta Taloha]] dia ilay notanterahin' ny mpaminany [[Elia]] tamin' ny zanak' ilay vehivavy mpitondra tena niantranoany, araka ny hita ao amin' ny [[Boky voalohan'ny Mpanjaka|Boky voalohan' ny Mpanjaka]]:. Fahavelomana manam-petra no vokatr' izany ka tsy mahasakana ny hahafatesana indray (Ezek. 37.7-10)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;19 Ary hoy Elia taminy: Atolory ahy ny zanakao. Dia naka ny zaza teo an-tratran-dreniny izy ka nitondra azy niakatra ho any an-efi-trano ambony izay nitoerany, ary nampandry azy teo am-pandriany. 20 Dia nitaraina tamin'i Jehovah izy ka nanao hoe: Jehovah Andriamanitro ô, efa nahatonga loza koa tamin'ny mpitondratena izay nivahiniako va Hianao ka nahafaty ny zanany? 21 Dia niampatra intelo tamin'ny zaza izy sady nitaraina tamin'i Jehovah hoe: Jehovah Andriamanitro ô, mifona aminao aho, aoka hody aminy indray ny ain'ity zaza ity. 22 Ary Jehovah nihaino ny feon'i Elia, dia nody taminy indray ny ain'ny zaza, ka dia velona izy.&quot; (1Mpanj. 17.19-22)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Naminany ny amin' ny hitsanganan' ny olona maro amin' ny maty ny mpaminany [[Ezekiela]] araka ny voasoratra ao amin' ny [[Bokin'i Ezekiela|Bokin' i Ezekiela]] (Ezek. 37.7-10)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;7 Dia naminany aho araka izay efa nandidiana ahy, ary nony efa naminany aho. dia injany! nisy feo, ary, indreo, nihetsiketsika sady nifanatonatona ny taolana, samy nanatona ny taolana namany avy. 8 Ary hitako fa, indro, naniry ny ozatra sy ny nofo, ary nisarona hoditra izy, nefa tsy mbola nisy fofonaina tao aminy. 9 Dia hoy Izy tamiko: Maminania amin'ny fofonaina, eny, maminania. ry zanak'olona, ka ataovy amin'ny fofonaina hoe: Izao no lazain'i Jehovah Tompo: Manatona avy amin'ny rivotra efatra, ry fofonaina, ka tsotsofy ireo voavono ireo, mba ho velona izy. 10 Dia naminany araka izay efa nandidiany ahy aho, ka dia nidiran'ny fofonaina ireo ka velona, dia nijoro tamin'ny tongony izy maro be dia maro be tokoa.&quot; (Ezek. 37.7-10)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ao amin' ny [[Bokin'i Daniela|Bokin' i Daniela]] dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganan' ny olona tsirairay amin' ny maty (Dan. 12.13 &lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Fa mandehana ianao mandra-pihavin'ny farany; fa hitsahatra ianao ka hitsangana ho ao amin'ny anjaranao amin'ny andro farany.&quot; (Dan. 12.13).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;; Dan. 12. 2-3)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;2 Ary maro amin'izay matory ao amin'ny vovoky ny tany no hifoha: ny sasany ho amin'ny fiainana mandrakizay, ary ny sasany ho amin'ny henatra sy ny latsa mandrakizay. 3 Ary izay hendry dia hamirapiratra toy ny famirapiratry ny lanitra; ary izay mamerina ny maro ho amin'ny fahamarinana dia ho tahaka ny kintana mandrakizay doria.&quot; (Dan. 12. 2-3).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

==== Ny finoan' ny Sadoseo sy ny an' ny Fariseo ====
Ny [[Sadoseo]] na Sadoseanina dia ireo mpikambana amin' ny antoko iray amin' ny antoko efatra lehibe amin' ny [[fivavahana jiosy]] tamin' ny [[Andro Taloha]] tao [[Jodea]] (na Jodia) tamin' ny taonjato faha-2 tal. J.K. sy taonjato voalohany taor. J.K. Tsy inoany ny fitsanganan-ko velona. Miavaka amin' ny Fariseo (na Farizianina) ny Sadoseo noho izy ireo tsy mino ny fitsanganan' ny tena amin' ny maty. Ny Sadoseo dia tsy mino ny [[Tsy feteza-maty|tsy feteza-mati]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[Fanahin'ny vatana|fanahin' olombelona]] sady mandà ny fisian' ny [[anjely]].

=== Araka ny kristianisma ===
Isan' ireo finoana lehibe ao amin' ny [[Kristianisma|Kristiana]] ny fitsangana-ko velona. Mifandray amin' ny [[fitsarana farany]] hataon' Andriamanitra amin' ny olona rehetra izany. Ny olona nanao ny tsara fahavelony, araka ny didin' Andriamanitra, sy voavela heloka dia hitsangana ho amin' ny fiainana ao amin' ny [[Fanjakan'Andriamanitra|Fanjakan' Andriamanitra]]. Ireo olona nanao ny ratsy sy tsy nibebaka dia halefa any amin' ny [[gehena]] na ny [[helo]].

==== Fahagagana fananganana amin' ny maty ====
Nanangana olona vitsivitsy amin' ny maty i [[Jesosy|Jesoa]]  (na Jesosy) ka fiverenan' ny olona amin' ny vatana sy ny fiainana talohan' ny nahafatesana izany. Maro ireo olona voalaza fa nitsangana tamin' ny maty ka isan' ireo ny zanaka lahin' ilay vehivavy mpitondra tena (Lio. 7.11-15) sy i Lazarosy (na Lazara) avy any Betania (Joa. 11.38-44) ary ny zanakavavin' i Jairo (Lio. 8.49-56). Fahavelomana manam-petra ihany no vokatr' izany fa tsy fahafoanan' ny fahafatesana ho amin' ny [[fiainana mandrakizay]].

==== Fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty ====
Ny finoana kristiana dia miorina amin' ny fampianarana momba ny [[Fitsanganan'i Jesoa ho velona|fitsanganan' i Jesoa Kristy tamin' ny maty]] (1Kor. 15.13-19). Ny finoan' ny Kristiana ny fitsanganana amin' ny maty dia miorina amin' ny voasoratra ao amin' ny [[Testamenta Vaovao]], indrindra ny ao amin' ny [[Filazantsara araka an'i Matio|Filazantsara araka an' i Matio]] (Mat. 23.1-10), ny [[Epistily ho an'ny Romana|Epistily ho an' ny Rômana]] (Rôm. 1.4), ny [[Epistily voalohany ho an'ny Korintiana|Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana]] (1Kôr. 15.1) izay maneho ny fasana foan' i Jesoa telo andro taorian' ny nahafatesany, sy ny fisehoan' i Jesoa tamin' ireo mpianany.

==== Fitsanganan' ny maty niaraka tamin' ny an' i Jesoa ====
Misy filazana koa ao amin' ny Filazantsaran' i Matio izay manambara ny fitsanganan' ny olona maro ho velona toriana kelin' ny nitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty:

&quot;&lt;small&gt;52&lt;/small&gt; ''ary nisokatra ny fasana, ka maro ny fatin' ny olona masina izay efa nodi-mandry no natsangana'', &lt;small&gt;53&lt;/small&gt; ''ka nivoaka avy tao amin' ny fasana ireo taorian' ny nitsanganan' i Jesosy, dia nankao amin' ny Tanàna Masina ka niseho tamin' ny maro''.&quot; (Mat. 27.52-53).

==== Fitsanganana amin' ny maty amin' ny andro farany ====
Amin' ny [[eskatôlôjia]] kristiana dia amin' ny [[andro farany]] no hananganana ny maty rehefa voapetraka ny Fanjakan' Andriamanitra. Ny [[Epistilin'i Paoly|Epistily nosoratan' i Paoly]] no mamelabelatra ny fampianarana sy ny finoana ny fitsanganan' ny vita [[batisa]] (na batemy) ho amin' ny fahavelomana. Hitsangan-ko velona ny maty rehetra ka izay nanao ny tsara hitsangana ho amin' ny fiainana fa ny mpanao ratsy kosa hitsangana ho amin' ny fitsarana fanamelohana amin' ny andron' ny [[Fitsarana farany]] (Joany 5.29). Nilaza mazava ny apôstôly [[Paoly (apôstôly)|Paoly]] fa hitsangana ny vatan' ny olona (1Kôr. 15; 1Tes. 4.14-16).

=== Araka ny finoana silamo ===
Amin' ny silamo, ny fitsanganan-ko velona dia mifamatotra amin' ny [[fitsarana farany]]. Ny mpaminany [[Mohamady]] no olona voalohany hitsangan-ko velona. Na dia izany anefa, eto an-tany, araka ny [[Kor'any]], i [[Mosesy]] (na [[Mosesy araka ny silamo|Mosa]]) araka ny soràta 2 sy i [[Jesoa]] (na [[Jesoa araka ny silamo|Isa]]) araka ny soràta 2, dia nanatanteraka fananganana amin' ny maty tamin' ny alalan' ny fahagagana araka ny sitrapon' i [[Allah]] (Soràta 5.110; 2.73). Ireo fananganana amin' ny maty ireo dia tsy tanteraka raha tsy araka ny sitrapon' i Allah. Andriamanitra irery manko no manana izany fahefana izany. Maro ireo andalana ao amin' ny Kor'any milaza izany (Soràta 2.56; 2.244; 2.259).

== Ny fitsangana-ko velona araka ireo fivavahana hafa any Azia ==

=== Araka ny bodisma ===
Misy tantara ao amin' ny [[bodisma]] izay nanehoana ny fahefan' ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny lovam-pampianarana ''chan'' na ''zen.'' Iray amin' ireo tantara ireo ny amin' i [[Bodhidharma]], ilay mpampianatra indiana izay nitondra ny sekolin' i Ekayana any India izay lasa bodisma ''chan'' any [[Sina]] taty aoriana.

Ny faharoa dia ny fahafatesan' i Puhua ([[Fiteny japôney|japôney]]: ''Jinshu Fuke''), mpampianatra ''chan'' sinoa izay tantaraina ao amin' ny Firaketan' i Linji (japôney: ''Rinzai Gigen''). Fantatra amin' ny fananany fihetsika sy fomba fampianarana hafahafa tsy mahazatra i Puhua, tsy mahagaga raha baombona amin' ny fisehoan-javatra izay nandrava ny fandrarana mahazatra momba ny fananana fanefana toy izany.

=== Araka ny hindoisma ===
Ao amin' ny [[hindoisma]] dia misy lovantsofina sy fitantarana ary ampahan-dahatsoratra masina izay miresaka ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty. Ny lovantsofina lehibe dia ny an' i Savitri (vehivavy) izay nanavotra ny ain' ny vadiny Yamraj. Ao amin' i Ramayana (tononkalo indiana amin' ny [[Fiteny sanskrity|teny sanskrita]]), taorian' ny namonoan' i Rama an' i Ravana nandrira ny ady lehibe teo amin' ny Tsara sy ny Ratsy, nangataka tamin' i Indra mpanjakan' ireo andriamanitra i Rama, mba hamerina indray ny ain' ireo rajako maty nandritra izany ady izany. Anisan' ny nitsangan-ko velona i Mahavatar Babaji esy i Lahiri Mahasaya. 

=== Araka ny zôrôastrisma ===
Mino ny [[Fiainana aorian'ny fahafatesana|fiainana aorian' ny fahafatesana]] sy ny [[Fitsarana farany|fitsarana]] ny [[Fanahin'ny vatana|fanahi]]&lt;nowiki/&gt;n’ ny maty ny [[Zôrôastrisma|Zôrôastriana]]. Araka ny finoana zôrôastriana dia mankany amin’ ny toeram-pitsarana ny fanahin' ny maty afaka telo andro aorian' ny fahafatesany. Mino ny fitsanganan-ko velona sy ny [[fiainana mandrakizay]] ny [[Zôrôastrisma|Zôrôastriana]]. Amin’ ny [[andro farany]] no hitrangan’ izany amin’ ny fotoana hanavaozana izao tontolo izao sy hamerenana indray ny fahamarinana. Amin’ ny farany dia samy ho any am-paradisa avokoa ny olona rehetra.

== Jereo koa ==

* [[Eskatôlôjia]]
* [[Andro farany]]
* [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)]]
*[[Fiainana aorian'ny fahafatesana|Fiainana aorian' ny fahafatesana]]
*[[Tsy feteza-maty]]

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>356mucyzk7rkj7qnj43xx8vm8hmrn2r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046645</id>
      <parentid>1046644</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:50:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Fitsanganan-ko velona araka ireo fivavahana abrahamika */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13949" xml:space="preserve">[[Sary:127.Ezekiel’s Vision of the Valley of Dry Bones.jpg|vignette|313x313px|''Fahitan' i Ezekiela ny amin' ny Lohasahan' ny taolana maina'', sary nataon' i [[Gustave Doré]] (1866)]]
Ny '''fitsanganan'''-'''ko''' '''velona''' na '''fitsangana''' '''amin' ny''' '''maty''' dia ny fiverenan' ny efa maty ho velona indray, indrindra ho amin' ny [[fiainana mandrakizay]]. Mino ny fitsanganan-ko velona ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Silamo]]. Misy ampahany amin' ny mpanaraka ny [[fivavahana jiosy]] no tsy mino ny fitsanganana amin' ny maty, isan' izany ny [[Sadoseo]] (na Sadoseanina). Efa nahitana  taratra ny finoana ny fitsanganan-ko velona ny [[Zôrôastrisma|fivavahana zôrôastriana]] sy ny fivavahana tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egipta taloha]]. Ny fivavahana any [[Azia Atsinanana]] ankehitriny koa dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty.

== Fitsanganan-ko velona araka ny fivavahana taloha ==

=== Araka ny fivavahana tany Afovoany Atsinanana ===
Ny fiheverana  ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty dia hita ao amin' ny soratry ny fivavahana taloha tany [[Afovoany Atsinanana]]. Ny soratra vitsy tao amin' ny fivavahan' ny [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egiptiana]] sy ny [[Kanaana (faritra)|Kanaanita]] dia miresaka an-kolaka ny amin' ny fahafatesana sy ny among us fitsanganan' ny andriamanitra toa an' i [[Ôsirisy]] sy i [[Baala]]. I Sir James Frazer, ao amin' ny bokiny  ''The Golden Bough'' dia mitatitra ny amin' ireo andriamanitra maty avy eo teraka indray ireo, nefa maro amin' ireo ohatra ireo, araka ny mpandinika maro, no tsy manova endrika ny soratra loharano. I  Tryggve Mettinger dia manohana, ao amin' ny bokiny vao nivoaka tsy ela, fa ny fitsanganana sy ny fiverenana amin' ny fahavelomana dia zava-dehibe amin' ny andriamanitra Baala (''Baal''), Melkarta (''Melqart''), Adônisy (''Adonis''), Esmona (''Eshmun''), Ôsirisy (''Osiris'') ary Domozy (''Dumuzi'').

=== Araka ny fivavahan' ny Grika taloha ===
A amin' ny fivavahana grika taloha, nisy lehilahy sy vehivavy vitsivitsy izay nanjary tsy mety maty ara-batana rehefa nitsangana tamin' ny maty. I Asklepiôsy dia novonoin' i [[Zeosy]], mba hatsangana amin' ny maty sy hovana ho andriamanitra lehibe. i Akileôsy, rehefa avy nisy namono, dia nesorin' i Tetisy, andriamanibavy reniny, avy tao amin' ny afom-pandevenana azy, ka nentina tany Leokê na tao amin' ny Saha Elisea na tao amin' ireo Nosin' ny Olontsambatra mba ho lasa tsy mety maty. I Memnôna, izay novonoin' i Akileôsy, dia toa nitovy amin' izany koa. I Alkmena, i Kastôro, i Heraklesy ary i Melikertesy dia isan' ireo olona izay indraindray heverina ho nitsangan-ko velona ho lasa tsy mety maty ara-batana. Araka an' ny ''Tantara'' nosoratan' i [[Herôdôtôsy|Herôdôtôsy]], tamin' ny taonjato faha-7 tal. J.K. ny olonkendry Aristeasy avy any Prôkônesôsy dia hita maty, rehefa avy nanjavona tsy hita ny avy tao amin' ny efitrano nihidy tamin' ny fanalahidy. Taty aoriana dia hita izy, tsy vitan' ny hoe nitsangan-ko velona fotsiny, fa nandray ny tsy feteza-maty.

Maro amin' izay nandray anjara tamin' ny ady tany Trôia sy tany Tebay, toa an' i Menelaôsy sy i Kleômedesy avy any  Astôpalea, no lazaina koa fa niova ho tsy mety maty ara-batana, nefa tsy nandalo fahafatesana mialoha.

I Alkestisy koa anefa dia nitsangana tamin' ny maty ka velona telo andro nefa tsy nahazo ny tsy feteza-maty.

== Fitsanganan-ko velona araka ny fivavahana abrahamika ==

=== Araka ny jodaisma ===

==== Ao amin' ny Testamenta Taloha ====
Araka ny fampianaran' ny [[jodaisma]] mahazatra dia mankany amin' ny fanjakan' ny maty, any amin' ny [[Seôla|Sheol]] (&quot;fiainan-tsy hita&quot;, ao amin' ny [[Baiboly prôtestanta amin' ny teny malagasy|Baiboly malagasy prôtestanta]]) ny olona maty, ary mitoetra ao tahaka ny aloka. Manohana izany ny [[Bokin' i Jôba|Bokin' i Jôba]] (Jôba 7.7-9)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;7 Tsarovy fa rivotra ny aiko: ary tsy hahita soa intsony ny masoko. 8 Tsy hahita ahy intsony ny mason' izay mijery ahy: Ny masonao hizaha ahy, fa tsy ho ao aho. 9 Tahaka ny rahona misava ka levona, dia tahaka izany koa, izay midina any amin' ny fiainan-tsi-hita tsy mba hiakatra intsony&quot; (Jôba 7.7-9).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Raha raisina ara-bakiteny ny voasoratra ao amin' ny Baiboly dia misy tokoa ny fitsangan-ko velona, indrindra ny ao amin' ny [[Boky voalohan' ny Mpanjaka|Boky voalohan' ny Mpanjaka]] sy ny [[Bokin' i Ezekiela|Bokin' i Ezekiela]] ary ny [[Bokin' i Daniela|Bokin' i Daniela]]. Ny firesahana voalohany ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny [[Testamenta Taloha]] dia ilay notanterahin' ny mpaminany [[Elia]] tamin' ny zanak' ilay vehivavy mpitondra tena niantranoany, araka ny hita ao amin' ny [[Boky voalohan' ny Mpanjaka|Boky voalohan' ny Mpanjaka]]: Fahavelomana manam-petra no vokatr' izany ka tsy mahasakana ny hahafatesana indray (Ezek. 37.7-10)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;19 Ary hoy Elia taminy: Atolory ahy ny zanakao. Dia naka ny zaza teo an-tratran-dreniny izy ka nitondra azy niakatra ho any an-efi-trano ambony izay nitoerany, ary nampandry azy teo am-pandriany. 20 Dia nitaraina tamin' i Jehovah izy ka nanao hoe: Jehovah Andriamanitro ô, efa nahatonga loza koa tamin' ny mpitondratena izay nivahiniako va Ianao ka nahafaty ny zanany? 21 Dia niampatra intelo tamin' ny zaza izy sady nitaraina tamin' i Jehovah hoe: Jehovah Andriamanitro ô, mifona aminao aho, aoka hody aminy indray ny ain' ity zaza ity. 22 Ary Jehovah nihaino ny feon' i Elia, dia nody taminy indray ny ain' ny zaza, ka dia velona izy.&quot; (1Mpanj. 17.19-22)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Naminany ny amin' ny hitsanganan' ny olona maro amin' ny maty ny mpaminany [[Ezekiela]] araka ny voasoratra ao amin' ny [[Bokin' i Ezekiela|Bokin' i Ezekiela]] (Ezek. 37.7-10)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;7 Dia naminany aho araka izay efa nandidiana ahy, ary nony efa naminany aho. dia injany! nisy feo, ary, indreo, nihetsiketsika sady nifanatonatona ny taolana, samy nanatona ny taolana namany avy. 8 Ary hitako fa, indro, naniry ny ozatra sy ny nofo, ary nisarona hoditra izy, nefa tsy mbola nisy fofonaina tao aminy. 9 Dia hoy Izy tamiko: Maminania amin' ny fofonaina, eny, maminania ry zanak' olona, ka ataovy amin' ny fofonaina hoe: Izao no lazain' i Jehovah Tompo: Manatona avy amin' ny rivotra efatra, ry fofonaina, ka tsotsofy ireo voavono ireo, mba ho velona izy. 10 Dia naminany araka izay efa nandidiany ahy aho, ka dia nidiran'ny fofonaina ireo ka velona, dia nijoro tamin' ny tongony izy maro be dia maro be tokoa.&quot; (Ezek. 37.7-10)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ao amin' ny [[Bokin' i Daniela|Bokin' i Daniela]] dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganan' ny olona tsirairay amin' ny maty (Dan. 12.13 &lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Fa mandehana ianao mandra-pihavin' ny farany; fa hitsahatra ianao ka hitsangana ho ao amin' ny anjaranao amin' ny andro farany.&quot; (Dan. 12.13).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;; Dan. 12. 2-3)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;2 Ary maro amin' izay matory ao amin' ny vovoky ny tany no hifoha: ny sasany ho amin' ny fiainana mandrakizay, ary ny sasany ho amin' ny henatra sy ny latsa mandrakizay. 3 Ary izay hendry dia hamirapiratra toy ny famirapiratry ny lanitra; ary izay mamerina ny maro ho amin' ny fahamarinana dia ho tahaka ny kintana mandrakizay doria.&quot; (Dan. 12. 2-3).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

==== Ny finoan' ny Sadoseo sy ny an' ny Fariseo ====
Ny [[Sadoseo]] na Sadoseanina dia ny mpikambana amin' ny antoko iray amin' ny antoko efatra lehibe ao amin' ny [[fivavahana jiosy]] tamin' ny [[Andro Taloha]] tao [[Jodea]] (na Jodia) tamin' ny taonjato faha-2 tal. J.K. sy taonjato voalohany taor. J.K. Tsy inoany ny fitsanganan-ko velona. Miavaka amin' ny Fariseo (na Farizianina) ny Sadoseo noho izy ireo tsy mino ny fitsanganan' ny tena amin' ny maty. Ny Sadoseo dia tsy mino ny [[Tsy feteza-maty|tsy feteza-mati]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[Fanahin'ny vatana|fanahin' olombelona]] sady mandà ny fisian' ny [[anjely]].

=== Araka ny kristianisma ===
Isan' ny finoana lehibe ao amin' ny [[Kristianisma|Kristiana]] ny fitsangana-ko velona. Mifandray amin' ny [[fitsarana farany]] hataon' Andriamanitra amin' ny olona rehetra izany. Ny olona nanao ny tsara fahavelony, araka ny didin' Andriamanitra, sy voavela heloka dia hitsangana ho amin' ny fiainana ao amin' ny [[Fanjakan' Andriamanitra|Fanjakan' Andriamanitra]]. Ny olona nanao ny ratsy sy tsy nibebaka dia halefa any amin' ny [[gehena]] na ny [[helo]].

==== Fahagagana fananganana amin' ny maty ====
Nanangana olona vitsivitsy amin' ny maty i [[Jesoa|Jesoa]]  (na Jesosy) ka fiverenan' ny olona amin' ny vatana sy ny fiainana talohan' ny nahafatesana izany. Maro ireo olona voalaza fa nitsangana tamin' ny maty ka isan' ireo ny zanaka lahin' ilay vehivavy mpitondra tena (Lio. 7.11-15) sy i Lazarosy (na Lazara) avy any Betania (Joa. 11.38-44) ary ny zanakavavin' i Jairo (Lio. 8.49-56). Fahavelomana manam-petra ihany no vokatr' izany fa tsy fahafoanan' ny fahafatesana ho amin' ny [[fiainana mandrakizay]].

==== Fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty ====
Ny finoana kristiana dia miorina amin' ny fampianarana momba ny [[Fitsanganan' i Jesoa ho velona|fitsanganan' i Jesoa Kristy tamin' ny maty]] (1Kor. 15.13-19). Ny finoan' ny Kristiana ny fitsanganana amin' ny maty dia miorina amin' ny voasoratra ao amin' ny [[Testamenta Vaovao]], indrindra ny ao amin' ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Filazantsara araka an' i Matio]] (Mat. 23.1-10), ny [[Epistily ho an' ny Rômana|Epistily ho an' ny Rômana]] (Rôm. 1.4), ny [[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana]] (1Kôr. 15.1) izay maneho ny fasana foan' i Jesoa telo andro taorian' ny nahafatesany, sy ny fisehoan' i Jesoa tamin' ireo mpianany.

==== Fitsanganan' ny maty niaraka tamin' ny an' i Jesoa ====
Misy filazana koa ao amin' ny Filazantsaran' i Matio izay manambara ny fitsanganan' ny olona maro ho velona taoriana kelin' ny nitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty:

&quot;&lt;small&gt;52&lt;/small&gt; ''ary nisokatra ny fasana, ka maro ny fatin' ny olona masina izay efa nodi-mandry no natsangana'', &lt;small&gt;53&lt;/small&gt; ''ka nivoaka avy tao amin' ny fasana ireo taorian' ny nitsanganan' i Jesosy, dia nankao amin' ny Tanàna Masina ka niseho tamin' ny maro''.&quot; (Mat. 27.52-53).

==== Fitsanganana amin' ny maty amin' ny andro farany ====
Amin' ny [[eskatôlôjia]] kristiana dia amin' ny [[andro farany]] no hananganana ny maty rehefa voapetraka ny Fanjakan' Andriamanitra. Ny [[Epistilin' i Paoly|Epistily nosoratan' i Paoly]] no mamelabelatra ny fampianarana sy ny finoana ny fitsanganan' ny vita [[batisa]] (na batemy) ho amin' ny fahavelomana. Hitsangan-ko velona ny maty rehetra ka izay nanao ny tsara hitsangana ho amin' ny fiainana fa ny mpanao ratsy kosa hitsangana ho amin' ny fitsarana fanamelohana amin' ny andron' ny [[Fitsarana farany]] (Joany 5.29). Nilaza mazava ny apôstôly [[Paoly (apôstôly)|Paoly]] fa hitsangana ny vatan' ny olona (1Kôr. 15; 1Tes. 4.14-16).

=== Araka ny finoana silamo ===
Amin' ny silamo, ny fitsanganan-ko velona dia mifamatotra amin' ny [[fitsarana farany]]. Ny mpaminany [[Mohamady]] no olona voalohany hitsangan-ko velona. Na dia izany anefa, eto an-tany, araka ny [[Kor'any]], i [[Mosesy]] (na [[Mosesy araka ny silamo|Mosa]]), araka ny soràta 2, sy i [[Jesoa]] (na [[Jesoa araka ny silamo|Isa]]), araka ny soràta 2, dia nanatanteraka fananganana amin' ny maty tamin' ny alalan' ny fahagagana araka ny sitrapon' i [[Allah]] (Soràta 5.110; 2.73). Ireo fananganana amin' ny maty ireo dia tsy tanteraka raha tsy araka ny sitrapon' i Allah. Andriamanitra irery manko no manana izany fahefana izany. Maro ny andalana ao amin' ny Kor'any milaza izany (Soràta 2.56; 2.244; 2.259).

== Ny fitsangana-ko velona araka ireo fivavahana hafa any Azia ==

=== Araka ny bodisma ===
Misy tantara ao amin' ny [[bodisma]] izay nanehoana ny fahefan' ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny lovam-pampianarana ''chan'' na ''zen.'' Iray amin' ireo tantara ireo ny amin' i [[Bodhidharma]], ilay mpampianatra indiana izay nitondra ny sekolin' i Ekayana any India izay lasa bodisma ''chan'' any [[Sina]] taty aoriana.

Ny faharoa dia ny fahafatesan' i Puhua ([[Fiteny japôney|japôney]]: ''Jinshu Fuke''), mpampianatra ''chan'' sinoa izay tantaraina ao amin' ny Firaketan' i Linji (japôney: ''Rinzai Gigen''). Fantatra amin' ny fananany fihetsika sy fomba fampianarana hafahafa tsy mahazatra i Puhua, tsy mahagaga raha baombona amin' ny fisehoan-javatra izay nandrava ny fandrarana mahazatra momba ny fananana fanefana toy izany.

=== Araka ny hindoisma ===
Ao amin' ny [[hindoisma]] dia misy lovantsofina sy fitantarana ary ampahan-dahatsoratra masina izay miresaka ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty. Ny lovantsofina lehibe dia ny an' i Savitri (vehivavy) izay nanavotra ny ain' ny vadiny Yamraj. Ao amin' i Ramayana (tononkalo indiana amin' ny [[Fiteny sanskrity|teny sanskrita]]), taorian' ny namonoan' i Rama an' i Ravana nandrira ny ady lehibe teo amin' ny Tsara sy ny Ratsy, nangataka tamin' i Indra mpanjakan' ireo andriamanitra i Rama, mba hamerina indray ny ain' ireo rajako maty nandritra izany ady izany. Anisan' ny nitsangan-ko velona i Mahavatar Babaji esy i Lahiri Mahasaya. 

=== Araka ny zôrôastrisma ===
Mino ny [[Fiainana aorian'ny fahafatesana|fiainana aorian' ny fahafatesana]] sy ny [[Fitsarana farany|fitsarana]] ny [[Fanahin'ny vatana|fanahi]]&lt;nowiki/&gt;n’ ny maty ny [[Zôrôastrisma|Zôrôastriana]]. Araka ny finoana zôrôastriana dia mankany amin’ ny toeram-pitsarana ny fanahin' ny maty afaka telo andro aorian' ny fahafatesany. Mino ny fitsanganan-ko velona sy ny [[fiainana mandrakizay]] ny [[Zôrôastrisma|Zôrôastriana]]. Amin’ ny [[andro farany]] no hitrangan’ izany amin’ ny fotoana hanavaozana izao tontolo izao sy hamerenana indray ny fahamarinana. Amin’ ny farany dia samy ho any am-paradisa avokoa ny olona rehetra.

== Jereo koa ==

* [[Eskatôlôjia]]
* [[Andro farany]]
* [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)]]
*[[Fiainana aorian'ny fahafatesana|Fiainana aorian' ny fahafatesana]]
*[[Tsy feteza-maty]]

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>0quyf5xg9nf6stinhj528uqey0q3mx7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046646</id>
      <parentid>1046645</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:54:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Ny fitsangana-ko velona araka ireo fivavahana hafa any Azia */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13949" xml:space="preserve">[[Sary:127.Ezekiel’s Vision of the Valley of Dry Bones.jpg|vignette|313x313px|''Fahitan' i Ezekiela ny amin' ny Lohasahan' ny taolana maina'', sary nataon' i [[Gustave Doré]] (1866)]]
Ny '''fitsanganan'''-'''ko''' '''velona''' na '''fitsangana''' '''amin' ny''' '''maty''' dia ny fiverenan' ny efa maty ho velona indray, indrindra ho amin' ny [[fiainana mandrakizay]]. Mino ny fitsanganan-ko velona ny [[Kristianisma|Kristiana]] sy ny [[Silamo]]. Misy ampahany amin' ny mpanaraka ny [[fivavahana jiosy]] no tsy mino ny fitsanganana amin' ny maty, isan' izany ny [[Sadoseo]] (na Sadoseanina). Efa nahitana  taratra ny finoana ny fitsanganan-ko velona ny [[Zôrôastrisma|fivavahana zôrôastriana]] sy ny fivavahana tany [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egipta taloha]]. Ny fivavahana any [[Azia Atsinanana]] ankehitriny koa dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty.

== Fitsanganan-ko velona araka ny fivavahana taloha ==

=== Araka ny fivavahana tany Afovoany Atsinanana ===
Ny fiheverana  ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty dia hita ao amin' ny soratry ny fivavahana taloha tany [[Afovoany Atsinanana]]. Ny soratra vitsy tao amin' ny fivavahan' ny [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Egiptiana]] sy ny [[Kanaana (faritra)|Kanaanita]] dia miresaka an-kolaka ny amin' ny fahafatesana sy ny among us fitsanganan' ny andriamanitra toa an' i [[Ôsirisy]] sy i [[Baala]]. I Sir James Frazer, ao amin' ny bokiny  ''The Golden Bough'' dia mitatitra ny amin' ireo andriamanitra maty avy eo teraka indray ireo, nefa maro amin' ireo ohatra ireo, araka ny mpandinika maro, no tsy manova endrika ny soratra loharano. I  Tryggve Mettinger dia manohana, ao amin' ny bokiny vao nivoaka tsy ela, fa ny fitsanganana sy ny fiverenana amin' ny fahavelomana dia zava-dehibe amin' ny andriamanitra Baala (''Baal''), Melkarta (''Melqart''), Adônisy (''Adonis''), Esmona (''Eshmun''), Ôsirisy (''Osiris'') ary Domozy (''Dumuzi'').

=== Araka ny fivavahan' ny Grika taloha ===
A amin' ny fivavahana grika taloha, nisy lehilahy sy vehivavy vitsivitsy izay nanjary tsy mety maty ara-batana rehefa nitsangana tamin' ny maty. I Asklepiôsy dia novonoin' i [[Zeosy]], mba hatsangana amin' ny maty sy hovana ho andriamanitra lehibe. i Akileôsy, rehefa avy nisy namono, dia nesorin' i Tetisy, andriamanibavy reniny, avy tao amin' ny afom-pandevenana azy, ka nentina tany Leokê na tao amin' ny Saha Elisea na tao amin' ireo Nosin' ny Olontsambatra mba ho lasa tsy mety maty. I Memnôna, izay novonoin' i Akileôsy, dia toa nitovy amin' izany koa. I Alkmena, i Kastôro, i Heraklesy ary i Melikertesy dia isan' ireo olona izay indraindray heverina ho nitsangan-ko velona ho lasa tsy mety maty ara-batana. Araka an' ny ''Tantara'' nosoratan' i [[Herôdôtôsy|Herôdôtôsy]], tamin' ny taonjato faha-7 tal. J.K. ny olonkendry Aristeasy avy any Prôkônesôsy dia hita maty, rehefa avy nanjavona tsy hita ny avy tao amin' ny efitrano nihidy tamin' ny fanalahidy. Taty aoriana dia hita izy, tsy vitan' ny hoe nitsangan-ko velona fotsiny, fa nandray ny tsy feteza-maty.

Maro amin' izay nandray anjara tamin' ny ady tany Trôia sy tany Tebay, toa an' i Menelaôsy sy i Kleômedesy avy any  Astôpalea, no lazaina koa fa niova ho tsy mety maty ara-batana, nefa tsy nandalo fahafatesana mialoha.

I Alkestisy koa anefa dia nitsangana tamin' ny maty ka velona telo andro nefa tsy nahazo ny tsy feteza-maty.

== Fitsanganan-ko velona araka ny fivavahana abrahamika ==

=== Araka ny jodaisma ===

==== Ao amin' ny Testamenta Taloha ====
Araka ny fampianaran' ny [[jodaisma]] mahazatra dia mankany amin' ny fanjakan' ny maty, any amin' ny [[Seôla|Sheol]] (&quot;fiainan-tsy hita&quot;, ao amin' ny [[Baiboly prôtestanta amin' ny teny malagasy|Baiboly malagasy prôtestanta]]) ny olona maty, ary mitoetra ao tahaka ny aloka. Manohana izany ny [[Bokin' i Jôba|Bokin' i Jôba]] (Jôba 7.7-9)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;7 Tsarovy fa rivotra ny aiko: ary tsy hahita soa intsony ny masoko. 8 Tsy hahita ahy intsony ny mason' izay mijery ahy: Ny masonao hizaha ahy, fa tsy ho ao aho. 9 Tahaka ny rahona misava ka levona, dia tahaka izany koa, izay midina any amin' ny fiainan-tsi-hita tsy mba hiakatra intsony&quot; (Jôba 7.7-9).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Raha raisina ara-bakiteny ny voasoratra ao amin' ny Baiboly dia misy tokoa ny fitsangan-ko velona, indrindra ny ao amin' ny [[Boky voalohan' ny Mpanjaka|Boky voalohan' ny Mpanjaka]] sy ny [[Bokin' i Ezekiela|Bokin' i Ezekiela]] ary ny [[Bokin' i Daniela|Bokin' i Daniela]]. Ny firesahana voalohany ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny [[Testamenta Taloha]] dia ilay notanterahin' ny mpaminany [[Elia]] tamin' ny zanak' ilay vehivavy mpitondra tena niantranoany, araka ny hita ao amin' ny [[Boky voalohan' ny Mpanjaka|Boky voalohan' ny Mpanjaka]]: Fahavelomana manam-petra no vokatr' izany ka tsy mahasakana ny hahafatesana indray (Ezek. 37.7-10)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;19 Ary hoy Elia taminy: Atolory ahy ny zanakao. Dia naka ny zaza teo an-tratran-dreniny izy ka nitondra azy niakatra ho any an-efi-trano ambony izay nitoerany, ary nampandry azy teo am-pandriany. 20 Dia nitaraina tamin' i Jehovah izy ka nanao hoe: Jehovah Andriamanitro ô, efa nahatonga loza koa tamin' ny mpitondratena izay nivahiniako va Ianao ka nahafaty ny zanany? 21 Dia niampatra intelo tamin' ny zaza izy sady nitaraina tamin' i Jehovah hoe: Jehovah Andriamanitro ô, mifona aminao aho, aoka hody aminy indray ny ain' ity zaza ity. 22 Ary Jehovah nihaino ny feon' i Elia, dia nody taminy indray ny ain' ny zaza, ka dia velona izy.&quot; (1Mpanj. 17.19-22)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Naminany ny amin' ny hitsanganan' ny olona maro amin' ny maty ny mpaminany [[Ezekiela]] araka ny voasoratra ao amin' ny [[Bokin' i Ezekiela|Bokin' i Ezekiela]] (Ezek. 37.7-10)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;7 Dia naminany aho araka izay efa nandidiana ahy, ary nony efa naminany aho. dia injany! nisy feo, ary, indreo, nihetsiketsika sady nifanatonatona ny taolana, samy nanatona ny taolana namany avy. 8 Ary hitako fa, indro, naniry ny ozatra sy ny nofo, ary nisarona hoditra izy, nefa tsy mbola nisy fofonaina tao aminy. 9 Dia hoy Izy tamiko: Maminania amin' ny fofonaina, eny, maminania ry zanak' olona, ka ataovy amin' ny fofonaina hoe: Izao no lazain' i Jehovah Tompo: Manatona avy amin' ny rivotra efatra, ry fofonaina, ka tsotsofy ireo voavono ireo, mba ho velona izy. 10 Dia naminany araka izay efa nandidiany ahy aho, ka dia nidiran'ny fofonaina ireo ka velona, dia nijoro tamin' ny tongony izy maro be dia maro be tokoa.&quot; (Ezek. 37.7-10)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Ao amin' ny [[Bokin' i Daniela|Bokin' i Daniela]] dia ahitana firesahana ny amin' ny fitsanganan' ny olona tsirairay amin' ny maty (Dan. 12.13 &lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;Fa mandehana ianao mandra-pihavin' ny farany; fa hitsahatra ianao ka hitsangana ho ao amin' ny anjaranao amin' ny andro farany.&quot; (Dan. 12.13).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;; Dan. 12. 2-3)&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;2 Ary maro amin' izay matory ao amin' ny vovoky ny tany no hifoha: ny sasany ho amin' ny fiainana mandrakizay, ary ny sasany ho amin' ny henatra sy ny latsa mandrakizay. 3 Ary izay hendry dia hamirapiratra toy ny famirapiratry ny lanitra; ary izay mamerina ny maro ho amin' ny fahamarinana dia ho tahaka ny kintana mandrakizay doria.&quot; (Dan. 12. 2-3).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

==== Ny finoan' ny Sadoseo sy ny an' ny Fariseo ====
Ny [[Sadoseo]] na Sadoseanina dia ny mpikambana amin' ny antoko iray amin' ny antoko efatra lehibe ao amin' ny [[fivavahana jiosy]] tamin' ny [[Andro Taloha]] tao [[Jodea]] (na Jodia) tamin' ny taonjato faha-2 tal. J.K. sy taonjato voalohany taor. J.K. Tsy inoany ny fitsanganan-ko velona. Miavaka amin' ny Fariseo (na Farizianina) ny Sadoseo noho izy ireo tsy mino ny fitsanganan' ny tena amin' ny maty. Ny Sadoseo dia tsy mino ny [[Tsy feteza-maty|tsy feteza-mati]]&lt;nowiki/&gt;n' ny [[Fanahin'ny vatana|fanahin' olombelona]] sady mandà ny fisian' ny [[anjely]].

=== Araka ny kristianisma ===
Isan' ny finoana lehibe ao amin' ny [[Kristianisma|Kristiana]] ny fitsangana-ko velona. Mifandray amin' ny [[fitsarana farany]] hataon' Andriamanitra amin' ny olona rehetra izany. Ny olona nanao ny tsara fahavelony, araka ny didin' Andriamanitra, sy voavela heloka dia hitsangana ho amin' ny fiainana ao amin' ny [[Fanjakan' Andriamanitra|Fanjakan' Andriamanitra]]. Ny olona nanao ny ratsy sy tsy nibebaka dia halefa any amin' ny [[gehena]] na ny [[helo]].

==== Fahagagana fananganana amin' ny maty ====
Nanangana olona vitsivitsy amin' ny maty i [[Jesoa|Jesoa]]  (na Jesosy) ka fiverenan' ny olona amin' ny vatana sy ny fiainana talohan' ny nahafatesana izany. Maro ireo olona voalaza fa nitsangana tamin' ny maty ka isan' ireo ny zanaka lahin' ilay vehivavy mpitondra tena (Lio. 7.11-15) sy i Lazarosy (na Lazara) avy any Betania (Joa. 11.38-44) ary ny zanakavavin' i Jairo (Lio. 8.49-56). Fahavelomana manam-petra ihany no vokatr' izany fa tsy fahafoanan' ny fahafatesana ho amin' ny [[fiainana mandrakizay]].

==== Fitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty ====
Ny finoana kristiana dia miorina amin' ny fampianarana momba ny [[Fitsanganan' i Jesoa ho velona|fitsanganan' i Jesoa Kristy tamin' ny maty]] (1Kor. 15.13-19). Ny finoan' ny Kristiana ny fitsanganana amin' ny maty dia miorina amin' ny voasoratra ao amin' ny [[Testamenta Vaovao]], indrindra ny ao amin' ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Filazantsara araka an' i Matio]] (Mat. 23.1-10), ny [[Epistily ho an' ny Rômana|Epistily ho an' ny Rômana]] (Rôm. 1.4), ny [[Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana|Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana]] (1Kôr. 15.1) izay maneho ny fasana foan' i Jesoa telo andro taorian' ny nahafatesany, sy ny fisehoan' i Jesoa tamin' ireo mpianany.

==== Fitsanganan' ny maty niaraka tamin' ny an' i Jesoa ====
Misy filazana koa ao amin' ny Filazantsaran' i Matio izay manambara ny fitsanganan' ny olona maro ho velona taoriana kelin' ny nitsanganan' i Jesoa tamin' ny maty:

&quot;&lt;small&gt;52&lt;/small&gt; ''ary nisokatra ny fasana, ka maro ny fatin' ny olona masina izay efa nodi-mandry no natsangana'', &lt;small&gt;53&lt;/small&gt; ''ka nivoaka avy tao amin' ny fasana ireo taorian' ny nitsanganan' i Jesosy, dia nankao amin' ny Tanàna Masina ka niseho tamin' ny maro''.&quot; (Mat. 27.52-53).

==== Fitsanganana amin' ny maty amin' ny andro farany ====
Amin' ny [[eskatôlôjia]] kristiana dia amin' ny [[andro farany]] no hananganana ny maty rehefa voapetraka ny Fanjakan' Andriamanitra. Ny [[Epistilin' i Paoly|Epistily nosoratan' i Paoly]] no mamelabelatra ny fampianarana sy ny finoana ny fitsanganan' ny vita [[batisa]] (na batemy) ho amin' ny fahavelomana. Hitsangan-ko velona ny maty rehetra ka izay nanao ny tsara hitsangana ho amin' ny fiainana fa ny mpanao ratsy kosa hitsangana ho amin' ny fitsarana fanamelohana amin' ny andron' ny [[Fitsarana farany]] (Joany 5.29). Nilaza mazava ny apôstôly [[Paoly (apôstôly)|Paoly]] fa hitsangana ny vatan' ny olona (1Kôr. 15; 1Tes. 4.14-16).

=== Araka ny finoana silamo ===
Amin' ny silamo, ny fitsanganan-ko velona dia mifamatotra amin' ny [[fitsarana farany]]. Ny mpaminany [[Mohamady]] no olona voalohany hitsangan-ko velona. Na dia izany anefa, eto an-tany, araka ny [[Kor'any]], i [[Mosesy]] (na [[Mosesy araka ny silamo|Mosa]]), araka ny soràta 2, sy i [[Jesoa]] (na [[Jesoa araka ny silamo|Isa]]), araka ny soràta 2, dia nanatanteraka fananganana amin' ny maty tamin' ny alalan' ny fahagagana araka ny sitrapon' i [[Allah]] (Soràta 5.110; 2.73). Ireo fananganana amin' ny maty ireo dia tsy tanteraka raha tsy araka ny sitrapon' i Allah. Andriamanitra irery manko no manana izany fahefana izany. Maro ny andalana ao amin' ny Kor'any milaza izany (Soràta 2.56; 2.244; 2.259).

== Ny fitsangana-ko velona araka ny fivavahana hafa any Azia ==

=== Araka ny bodisma ===
Misy tantara ao amin' ny [[bodisma]] izay nanehoana ny fahefan' ny fitsanganana amin' ny maty ao amin' ny lovam-pampianarana ''chan'' na ''zen.'' Iray amin' ireo tantara ireo ny amin' i [[Bodhidharma]], ilay mpampianatra indiana izay nitondra ny sekolin' i Ekayana any India izay lasa bodisma ''chan'' any [[Sina]] taty aoriana.

Ny faharoa dia ny fahafatesan' i Puhua ([[Fiteny japôney|japôney]]: ''Jinshu Fuke''), mpampianatra ''chan'' sinoa izay tantaraina ao amin' ny Firaketan' i Linji (japôney: ''Rinzai Gigen''). Fantatra amin' ny fananany fihetsika sy fomba fampianarana hafahafa tsy mahazatra i Puhua, tsy mahagaga raha voaombona amin' ny fisehoan-javatra izay nandrava ny fandrarana mahazatra momba ny fananana fahefana toy izany.

=== Araka ny hindoisma ===
Ao amin' ny [[hindoisma]] dia misy lovantsofina sy fitantarana ary ampahan-dahatsoratra masina izay miresaka ny amin' ny fitsanganana amin' ny maty. Ny lovantsofina lehibe dia ny an' i Savitri (vehivavy) izay nanavotra ny ain' ny vadiny Yamraj. Ao amin' i Ramayana (tononkalo indiana amin' ny [[Fiteny sanskrity|teny sanskrita]]), taorian' ny namonoan' i Rama an' i Ravana nandritra ny ady lehibe teo amin' ny Tsara sy ny Ratsy, nangataka tamin' i Indra mpanjakan' ny andriamanitra i Rama, mba hamerina indray ny ain' ireo rajako maty nandritra izany ady izany. Anisan' ny nitsangan-ko velona i Mahavatar Babajie sy i Lahiri Mahasaya. 

=== Araka ny zôrôastrisma ===
Mino ny [[Fiainana aorian' ny fahafatesana|fiainana aorian' ny fahafatesana]] sy ny [[Fitsarana farany|fitsarana]] ny [[Fanahin' ny vatana|fanahi]]&lt;nowiki/&gt;n’ ny maty ny [[Zôrôastrisma|Zôrôastriana]]. Araka ny finoana zôrôastriana dia mankany amin’ ny toeram-pitsarana ny fanahin' ny maty afaka telo andro aorian' ny fahafatesany. Mino ny fitsanganan-ko velona sy ny [[fiainana mandrakizay]] ny [[Zôrôastrisma|Zôrôastriana]]. Amin’ ny [[andro farany]] no hitrangan’ izany amin’ ny fotoana hanavaozana izao tontolo izao sy hamerenana indray ny fahamarinana. Amin’ ny farany dia samy ho any am-paradisa avokoa ny olona rehetra.

== Jereo koa ==

* [[Eskatôlôjia]]
* [[Andro farany]]
* [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)]]
*[[Fiainana aorian'ny fahafatesana|Fiainana aorian' ny fahafatesana]]
*[[Tsy feteza-maty]]

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>9ax3mcvqfquoig3e4o07ag8qgk448gv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tajikistàna</title>
    <ns>0</ns>
    <id>278351</id>
    <revision>
      <id>1046652</id>
      <parentid>1046117</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T04:03:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3020" xml:space="preserve">[[Sary:Flag of Tajikistan.svg|vignette|333x333px|Sainan' i Tajikistàna]]
[[Sary:Tajikistan (orthographic projection).svg|vignette|Sarin-tanin' i Tajikistàna eo anivon' izao tontolo izao]]
I '''Tajikistàna''' na '''Repoblikan' i Tjikistàna''' dia firenena be tendrombohitra ao [[Azia Afovoany]], izay tsy mifandray amin' ny ranomasina. I  [[Dushanbe]] no renivohiny. Mamaritra azy avy ao avaratra-atsinanana i [[Kirgizistàna]], ao atsinanana i [[Sina]], ao atsimo-andrefana i [[Afganistàna]], ary ao andrefana i [[Ozbekistàna]]. Atao hoe ''Тоҷикистон'' / ''Tojikiston'' na ''Ҷумҳурии Тоҷикистон'' / ''Jumhurii Tojikiston''  izy amin' ny [[Fiteny tajiky|fiteny tajika]].

Firenena be tendrombohitra mandrakotra ny 93 % amin’ ny taniny i Tajikistàna, ary saika ny antsasaky ny veleran-taniny dia manana haambo 3 000 m na mihoatra. Tahirin-danomandry maro no mamatsy rano ireo ony mamakivaky azy. 

I Tajikistàna irery no firenena avy amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] ao [[Azia Afovoany]] izay tsy anjakan' ny [[Fianakaviam-piteny torkika|fiteny torkika]] fa [[fiteny iraniana]], dia ny [[fiteny tajiky]]. Ny [[Tajiky (vahoaka)|Tajiky]], izay foko maro anisa indrindra (80 %n' ny mponina manontolo), dia anisan' ireo atao hoe [[vahoaka iraniana]]. Laharana faharoa any ny [[Ozbeka (vahoaka)|Ozbeka]] (miteny torkika) raha ny habetsahana no heverina. Ny [[silamo]] no fivavahana be mpanaraka indrindra any.

Miompana amin’ ny [[fambolena]] sy ny fitrandrahana [[harena an-kibon' ny tany]] (toy ny [[arintany]], ny [[firamainty]], ny [[fanitso]], ny [[vy]], ny [[solitany]], ny [[etona voajanahary]]) ny toekaren’ i Tajikistàna.

Repoblika sôsialista sôvietika taloha (tao amin’ ny [[Firaisana Sôvietika]]) i Tajikistàna, izay nahazo ny fahaleovan-tenany tamin’ ny taona 1991, ary mikambana ao amin’ ny Fianakaviamben’ ny Fanjakana Mahaleo Tena (''Communauté des États Indépendants'' -- CEI).

== Jereo koa ==
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}
[[Sary:Tajikistan (orthographic projection).svg|vignette]]</text>
      <sha1>elxs10gzcwap3jqeikp14xcvysb8qoh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046653</id>
      <parentid>1046652</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T04:05:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3023" xml:space="preserve">[[Sary:Flag of Tajikistan.svg|vignette|333x333px|Sainan' i Tajikistàna]]
[[Sary:Tajikistan (orthographic projection).svg|vignette|Sarin-tanin' i Tajikistàna eo anivon' izao tontolo izao]]
I '''Tajikistàna''' na '''Repoblikan' i Tjikistàna''' dia firenena be tendrombohitra ao [[Azia Afovoany]], izay tsy mifandray amin' ny ranomasina. I  [[Dushanbe]] no renivohiny. Mamaritra azy avy ao avaratra-atsinanana i [[Kirgizistàna]], ao atsinanana i [[Sina]], ao atsimo-andrefana i [[Afganistàna]], ary ao andrefana i [[Ozbekistàna]]. Atao hoe ''Тоҷикистон'' / ''Tojikiston'' na ''Ҷумҳурии Тоҷикистон'' / ''Jumhurii Tojikiston''  izy amin' ny [[Fiteny tajiky|fiteny tajika]].

Firenena be tendrombohitra mandrakotra ny 93 % amin’ ny taniny i Tajikistàna, ary saika ny antsasaky ny veleran-taniny dia manana haambo 3 000 m na mihoatra. Tahirin-danomandry maro no mamatsy rano ny ony maro mamakivaky azy. 

I Tajikistàna irery no firenena avy amin' ny [[Firaisan' ny Repoblika Sôsialista Sôvietika|Firaisana Sôvietika]] ao [[Azia Afovoany]] izay tsy anjakan' ny [[Fianakaviam-piteny torkika|fiteny torkika]] fa [[fiteny iraniana]], dia ny [[fiteny tajiky]]. Ny [[Tajiky (vahoaka)|Tajiky]], izay foko maro anisa indrindra (80 %n' ny mponina manontolo), dia anisan' ireo atao hoe [[vahoaka iraniana]]. Laharana faharoa any ny [[Ozbeka (vahoaka)|Ozbeka]] (miteny torkika) raha ny habetsahana no heverina. Ny [[silamo]] no fivavahana be mpanaraka indrindra any.

Miompana amin’ ny [[fambolena]] sy ny fitrandrahana [[harena an-kibon' ny tany]] (toy ny [[arintany]], ny [[firamainty]], ny [[fanitso]], ny [[vy]], ny [[solitany]], ny [[etona voajanahary]]) ny toekaren’ i Tajikistàna.

Repoblika sôsialista sôvietika taloha (tao amin’ ny [[Firaisana Sôvietika]]) i Tajikistàna, izay nahazo ny fahaleovan-tenany tamin’ ny taona 1991, ary mikambana ao amin’ ny Fianakaviamben’ ny Fanjakana Mahaleo Tena (''Communauté des États Indépendants'' -- CEI).

== Jereo koa ==
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}
[[Sary:Tajikistan (orthographic projection).svg|vignette]]</text>
      <sha1>ljl31zzhkgqqmqcmb1l6i7ufozk7x4e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Vaovao Wikimedia/2022</title>
    <ns>4</ns>
    <id>281573</id>
    <revision>
      <id>1046647</id>
      <parentid>1046605</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T15:02:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bot-Jagwar</username>
        <id>2168</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+Vaovao androany 31 Jolay 2022</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3686" xml:space="preserve">
; 31 Jolay 2022
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:vo:|vo.wikipedia]] dia tafidina ho latsaka ny {{formatnum:90000}}.

; 28 Jolay 2022
* Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:wikt:et:|et.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.
* Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:wikt:sg:|sg.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}.

; 22 Jolay 2022
* Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:w:tcy:|tcy.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}.

; 19 Jolay 2022
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:tn:|tn.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:100}}.

; 1 Jolay 2022
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:tn:|tn.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:100}}.

; 29 Mey 2022
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:ie:|ie.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.
* Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:kaa:|kaa.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.
* Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:w:ig:|ig.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.

; 13 Mey 2022
* Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:wikt:ku:|ku.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.

; 22 Aprily 2022
* Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:wikt:lb:|lb.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}.

; 19 Aprily 2022
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:hyw:|hyw.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.

; 13 Aprily 2022
* Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:my:|my.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}.

; 4 Aprily 2022
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:ha:|ha.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}.

; 31 Martsa 2022
* Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:w:th:|th.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000000}}.

; 28 Martsa 2022
* Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:w:avk:|avk.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}.

; 19 Martsa 2022
* Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:w:mrj:|mrj.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}.

; 13 Martsa 2022
* Ny isan'ny fiovana ao amin'i [[:w:pi:|pi.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}.

; 4 Martsa 2022
* Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:wikt:iu:|iu.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}.

; 28 Febroary 2022
* Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:mk:|mk.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}.
* Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:w:mdf:|mdf.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.

; 13 Febroary 2022
* Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:ast:|ast.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:100000}}.
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:as:|as.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:tum:|tum.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}.
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:tpi:|tpi.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}.

; 1 Febroary 2022
* Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:w:ms:|ms.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000000}}.
* Ny isan'ny mpikambana ao amin'i [[:w:pih:|pih.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.

; 25 Janoary 2022
* Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:w:inh:|inh.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:sg:|sg.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.

; 19 Janoary 2022
* Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:wikt:sg:|sg.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.

; 16 Janoary 2022
* Ny isan'ny pejy rehetra ao amin'i [[:w:bxr:|bxr.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.

; 13 Janoary 2022
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:w:cu:|cu.wikipedia]] dia mihoatra ny {{formatnum:1000}}.
* Ny isan'ny pejim-botoatiny ao amin'i [[:wikt:nds:|nds.wiktionary]] dia mihoatra ny {{formatnum:10000}}.</text>
      <sha1>9pm2nie7nchn23mcy9jbnijok36qohg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Zazavavindrano</title>
    <ns>0</ns>
    <id>282231</id>
    <revision>
      <id>1046650</id>
      <timestamp>2022-07-31T18:45:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:DFA6:F578:468B:4072:8EAB</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:John_William_Waterhouse_A_Mermaid.jpg|thumb|Zazavavindrano]]  ny '''zazavavindrano''' dia [[zavaboary]] anaty rano manana loha sy vatana ambony an'ny [[olombelona]] vavy ary rambon-trondro dia miseho amin'ny fôlklôra amin'ny kolontsaina maro eran-tany, anisan'izany i [[Eoropa]], [[Azia]] ary [[Afrika]]. »</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="313" xml:space="preserve">[[Sary:John_William_Waterhouse_A_Mermaid.jpg|thumb|Zazavavindrano]]

ny '''zazavavindrano''' dia [[zavaboary]] anaty rano manana loha sy vatana ambony an'ny [[olombelona]] vavy ary rambon-trondro dia miseho amin'ny fôlklôra amin'ny kolontsaina maro eran-tany, anisan'izany i [[Eoropa]], [[Azia]] ary [[Afrika]].</text>
      <sha1>f1z7d1fmdaluwfnwya23rerebjmj6l6</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>