Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="mg">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>mgwiki</dbname>
    <base>https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.25</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Rakitra</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Manokana</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Dinika</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Mpikambana</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Dinika amin'ny mpikambana</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Dinika amin'ny Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Sary</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Dinika amin'ny sary</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Dinika amin'ny MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Endrika</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Dinika amin'ny endrika</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Fanoroana</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Dinika amin'ny fanoroana</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Sokajy</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Dinika amin'ny sokajy</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Discussion module</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Discussion gadget</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Définition de gadget</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Discussion définition de gadget</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1170</id>
    <revision>
      <id>1046970</id>
      <parentid>1046906</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T15:45:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13310" xml:space="preserve">[[Sary:Antananarivo Church.jpg|vignette|Katedralin'Antananarivo]]
Ny '''Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina''' ('''EKAR''') eto Madagasikara dia isan' ny [[Fiangonana katôlika]] maneran-tany izay eo ambany fitarihana ara-panahin' ny [[Papa]] ao [[Rôma]]. Misy mpivavaka maherin' ny 6 000 000 io fiangonana io, izany hoe iray ampahefatry ny mponin' ny Nosy. Misy [[arsidiôsezy|arsidiôsezy]] dimy sy [[diôsezy|diôsezy]] iraika amby roapolo ny eto Madagasikara. Fivavahana kristiana voalohany eto Madagasikara ny Fiangonana katôlika raha ny habetsahan' ny mpino no jerena. Mampiavaka ny Fiangonana katôlika ireo trano fiangonana goavam-be izay nalaina tahaka indrindra tamin' ny fiangonana vahiny amin' ny endriny sy ny bikany. Marihina fa misy [[lakroa]] avokoa ny Fiangonana katôlika.

Ny trano fiangonana katôlika tranainy indrindra eto Madagasikara dia ao amin' ny nosy [[Sainte Marie]] tokony ho 150 km ao ampita avaratr' i [[Toamasina]].

== Ny tantarany ==

==== Faha mpanjaka ====
Ny [[katolisisma|katôlisisma]] dia efa nisy nitondra teto amin' ny Nosy hatramin' ny faran' ny taonjato faha-16, sady efa nisy ny nanandrana nanao asa misiôna tamin' ny taona 1540 avy eo tamin' ny nahatongavan' ny [[Dôminikana (katôlisisma)|Dôminikanina]] tamin' ny taona 1580 ary ny [[Zezoita]] tamin' ny taona 1610. Tsy nahitam-pahombiazana kely izany raha tsy tany amin' ny taona 1642.

Tonga ny moanina (na monka) [[lazarista]] tamin' ny taona 1643 ka tamin' ny 1643 no naorin' ny Papa [[Orbano VIII]] ny Prefektiora Apôstolikan' i Madagasikara. Nofaranan' izy ireo anefa ny misiônany aty Madagasikara tamin' ny taona 1674 noho ny haratsian' ny toetany sy ny tsy fitiavan' ny mponina azy ireo.

Maro ny misiônera katôlika frantsay nosy namono tamin' ny taona 1674, ary taorian' io dia norarana ny fivavahana katôlika tamin' ny fanombohan' ny taonjato faha-19. Maty [[martira]] tamin' ny taona 1832 i Henri de Solages ary heverina fa rain' ny Fiangonana katôlika malagasy izy. Misy toerana fanaovana [[fivahiniana masina]] natokana ho azy ny ao [[Toamasina]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Claire Le Moine, &quot;[https://www.la-croix.com/Religion/Actualite/L-Eglise-de-Madagascar-veut-creer-un-lieu-de-pelerinage-national-2014-01-28-1097725 L’Église de Madagascar veut créer un lieu de pèlerinage national]&quot; [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.la-croix.com%2FReligion%2FActualite%2FL-Eglise-de-Madagascar-veut-creer-un-lieu-de-pelerinage-national-2014-01-28-1097725 tahiry]], tao amin'ny ''La Croix'', 28 Janoary 2014 (notsidihina 19 Aogositra 2017).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Niorina tamin' ny taona 1844 ny Misiôna Zezoita eto Madagasikara (frantsay: ''Mission Jésuite de Madagascar'') ary ny trano fiangonana voalohany dia niorina tamin' ny taona 1857&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[http://saintemarie-tourisme.mg/news/nosy-boraha-decouverte-la-premiere-eglise-catholique-de-madagascar/ Nosy Boraha découverte : la première église catholique de Madagascar] {{Wayback|url=http://saintemarie-tourisme.mg/news/nosy-boraha-decouverte-la-premiere-eglise-catholique-de-madagascar/ |date=20170819144936 }}&quot; [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fsaintemarie-tourisme.mg%2Fnews%2Fnosy-boraha-decouverte-la-premiere-eglise-catholique-de-madagascar%2F tahiry]], ''Sainte-Marie tourisme'' (notsidihina ny 19 Aogositra 2017).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tamin' ny taona 1861 dia nanomboka nihamaro ny mpino katôlika teto Madagasikara noho ny nanambaràn-d[[Radama II]] ny fahalalahan' ny fivavahana&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Pietro Lupo, [http://www.persee.fr/doc/outre_0300-9513_1986_num_73_270_2509 ''Catholiques malgaches de Tananarive et catholicisme à la fin du XIXe siècle'', vol. 73], Revue française d'histoire d'outre-mer, 1986 [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.persee.fr%2Fdoc%2Foutre_0300-9513_1986_num_73_270_2509 tahiry]].&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

==== Faha fanjanahan-tany ====
Lasa zanatanin' i Frantsa i [[Madagasikara]] tamin' ny taona 1897 nefa tsy nanohana ny misiôna katôlika i [[Joseph Simon Gallieni|Galliéni]] (1896-1905) izay tsy nanavakavaka fivavahana, noho izy nampanjaka ny maha fanjakana laîka. Amin' ny ankapobeny anefa dia nahazo vahana ny katôlisisma ka somary sahirana noho ny fanenjehan' ny Zezoita azy ny Prôtestanta, dia ireo Zezoita izay nampifangaro ny raharaha pôlitika sy ny raharaham-pivavahana ka nanao ny Prôtestanta ho sakaizan' ny Anglisy sy ho fahavalon' ny Frantsay. Maro ireo mpino prôtestanta niala amin’ ny fiangonany noho ny tahotra. Tamin' ny nanapahan' ireo governora manaja ny maha fanjakana laîka an' i Frantsa vao niverina nalalaka indray ny safidy momba ny fivavahana. Tamin' ny taona 1938 no nahavitana printy ny [[Baiboly katôlika amin' ny teny malagasy|Baiboly katôlika voalohany amin' ny teny malagasy]].

Niroborobo tokoa ny Fiangonana katôlika teto Madagasikara tamin' ny andron' ny fanjanahan-tany na dia teo aza ny fandroahana ireo misiônera frantsay. Ny andry niorenany moa dia ramatoa [[Victoire Rasoamanarivo Rasoamanarivo]] [[Victoire Rasoamanarivo]]  (1848-1894), vehivavy nahery fo tokoa tamin' ny fijoroana vavolombelon' ny finoana. Tsy niasa irery anefa izy fa nampian' i [[Frera Louis Raphael Rafiringa|Frera Rafiringa Raphael Louis]] tamin' izany. Marihina fa izy ireo dia samy nasandratra ho [[Olontsambatra (katôlisisma)|olontsambatra]] avokoa. Teo ihany koa ny fifaninanana tamin' ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Fiangonana prôtestanta]] ka tsy mora tamin' ireo Katôlika tany amboalohany ny nifikitra tamin' ny fiangonany.

Teo anelanelan' ny taona 1896 sy 1898 ny Fiangonana katôlika dia nanomboka nametraka fandaminana ary tamin' ny taona 1925 dia nisy ny fanosorana [[pretra]] teratany malagasy voalohany. Efa nahatratra 100 000 ny mpino katôlika tamin' ny taona 1900. Tamin' ny taona 1939 no voahosotra ny pretra malagasy voalohany, dia i  Ignatius Ramarosandratana, izay nohosorana ho [[eveka]] tany [[Rôma]], tamin' ny andron' ny Papa [[Pio XII]]. Tamin' ny taona 1947 dia novonoin' ny mpitondra pôlitika tamin' izay ny katekista [[Lucien Botovasoa]] &lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://www.ofmcap.org/it/documenti-ofmcap/cause-in-corso/cause-extra-ordine/404-lucien-botovasoa-1908-1947-n-prot-2998 Lucien Botovasoa (1908-1947)]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2017/05/04/0295/00670.html Promulgazione di Decreti della Congregazione delle Cause dei Santi]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tamin' ny taona 1969 dia nanana ny [[Kardinaly|kardinali]]&lt;nowiki/&gt;ny manokana amin' izay ny Fiangonana katôlika eto Magadasikara, dia tsy iza fa i Jérôme Louis Rakotomalala.

==== Tamin' ny fahaleovanten' i Madagasikara ====
Naorin' ny Papa [[Joany XXIII]] ny Nonsiatora Apôstôlika eto Madagasikara tamin' ny 23 Septambra 1960. Nitsangana ny [[Fiombonan'ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara|Fiombonan' ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara]] (FFKM) tamin' ny taona 1980, izay nanery ny Fanjakana malagasy mba hanomboka hampihatra ny [[demokrasia|demôkrasia]] amin' izay tamin' ny taona 1991 tamin' ny alalan' ny fihetseham-bahoaka ka ny mpitarika tamin' izany fanovana izany dia ny Kardinaly Armand Gaétan Razafindratandra.

Namangy an' i Madagasikara ny Papa [[Joany Paoly II]] tamin' ny taona 1989 ary ny kardinaly Pietro Parolin, Sekreteram-Panjakana ao [[Vatikàna]], dia nitsidika an' Antananarivo tamin' ny taona 2017&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://madagascar-tribune.com/L-eglise-catholique-en-plein-dans,22813.html L’église catholique en plein dans la politique&quot;] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fmadagascar-tribune.com%2FL-eglise-catholique-en-plein-dans%2C22813.html tahiry]], 23 Janoary 2017 (notsidihina ny 19 Aogositra 2017).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;

Tamin' ny taona 2017 dia nitsikera ny fanaovana pôlitika nisy hatrizay teto Madagasikara ny Fiangonana katôlika ka betsaka ny fanafihana nahazo ireo toeram-pitokanana sy ny fikambana pretra&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[http://www.rfi.fr/afrique/20170427-madagascar-attaques-contre-religieux-catholiques-multiplient-antsirabe Madagascar : les attaques contre des religieux catholiques se multiplient]&quot; [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.rfi.fr%2Fafrique%2F20170427-madagascar-attaques-contre-religieux-catholiques-multiplient-antsirabe tahiry]], ''RFI'', 27 avril 2017 (notsidihina ny 19 Aogositra 2017)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Ny solontenan' ny Papa eto Madagasikara, ny [[Nonsy Apôstôlika]], hatramin' ny 13 Avrily 2015, dia ny Mgr Paolo Rocco Gualtieri&lt;ref&gt;&lt;small&gt;''[http://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2015/04/13/0266/00579.html#nun Nomina del Nunzio Apostolico in Madagascar].'' In: ''Tägliches Bulletin.'' Presseamt des Heiligen Stuhls, 13 April 2015, (notsidihina ny 30. Mey 2015).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Antontan' isa ==
[[Sary:Antsirabe - église.JPG|vignette|259x259px|Katedralin' Antsirabe]]
Mitana anjara asa lehibe tokoa ny Fiangonana katôlika, indrindra eo amin' ny lafiny fahasalamana sy fanabeazana eto Madagasikara. Araka ny firaketan' ny Fiangonana tamin' ny 2003 dia nisy:

* akanin-jaza miisa 749 izay misahana zaza madinika miisa 44167;
* sekoly ambaratonga voalohany miisa 2479 izay ahitana mpianara miisa 332 811;
* sekoly ambaratonga faharoa miisa 372 izay ahitana mpianatra miisa 88 959&lt;ref&gt;&lt;small&gt;„[http://www.fides.org/aree/news/newsdet.php?idnews=5183&amp;lan=deu Die Rolle der katholischen Kirche im Bildungswesen in Madagaskar: zahlreiche Einrichtungen garantieren einen hohen Bildungsstandard]“, Fides, 11 Janoary 2009&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Tamin' ny faran' ny taona 2004 dia izao ny tarehimarika momba ny Eglizy katôlika eto Madagasikara:

*[[paroasy]] miisa 317;
*[[pretra]] miisa 1 134;
*[[relijiozy]] miisa 3 771;
* toeram-pampianarana miisa 3 316;
* fikambanana mpanao asa soa miisa 349;
* mpino katôlika miisa 4 582 644 izay 23,59 %n' ny mponina eto amin' ny Nosy.

Tamin' ny taona 2007 ny eto Madagasikara dia nahitana:

* paroasy miisa 315;
*[[eveka]] miisa 27;
* pretra diôsezanina miisa 556;
* pretra amin' ny fikambanana hafa miisa 673;
*[[moanina]] miisa 420;
* relijiozy miisa 4 100.

== Rafitra ==

=== Arsidiôsezy sy diôsezy ===
Mizara ho [[arsidiosezy|arsidiôsezy]] dimy sy [[diosezy|diôsezy]] roa amby roapolo ny Eglizy katôlika eto Madagasikara ka ireto avy izany:

==== Arsidiôsezin' Antananarivo ====
Ireto ireo diôsezy ao amin' ny [[Arsidiôsezin' Antananarivo]]:
* [[Diôsezin' Antsirabe]]
* [[Diôsezin' i Miarinarivo]]
* [[Diôsezin' i Tsiroanomandidy]]
* [[Diôsezin' i Maintirano]]

==== Arsidiôsezin' Antsiranana ====
Ireto ireo diôsezy ao amin' ny [[Arsidiôsezin' Antsiranana]]:
* [[Diôsezin' Ambanja]]
* [[Diôsezin' i Mahajanga]]
* [[Diôsezin' i Port-Bergé]]

==== Arsidiôsezin' i Fianarantsoa ====
Ireto ireo diôsezy ao amin' ny [[Arsidiôsezin' i Fianarantsoa]]:
* [[Diôsezin'Ambositra|Diôsezin' Ambositra]]
* [[Diôsezin' i Farafangana]]
* [[Diôsezin' Ihosy]]
* [[Diôsezin' i Mananjary]]

==== Arsidiôsezin' i Toamasina ====
Ireto ireo diôsezy ao amin' ny [[Arsidiôsezin' i Toamasina]]:
* [[Diôsezin' Ambatondrazaka]]
* [[Diôsezin' i Fenoarivo-Atsinanana]]
* [[Diôsezin' i Moramanga]]

==== Arsidiôsezin' i Toliara ====
Ireto ireo diôsezy ao amin' ny [[Arsidiôsezin' i Toliara]]:
* [[Diôsezin' i Morombe]]
*[[Diosezin'i Morondava|Diôsezin' i Morondava]]
* [[Diôsezin' i Tôlagnaro]]

=== Ny mpitantana ===

==== Kardinaly  nifandimby: ====

* [[Kardinaly]] [[Razafindratandra Armand Gaëtan]] (hatramin' ny taona 2010)

*Kardinaly [[Tsarahazana Désiré]]

==== Eveka: ====
# Ambanja: Mgr Rosario Vella
# Ambatondrazaka: Mgr. Antoine Scopelliti
# Ambositra: Mgr. Rakotonarivo Fidelis
# Antananarivo: Mgr. Razanakolona Odon Marie Arsene
# Antsirabe: Mgr. Ramananarivo Félix
# Antsiranana: Mgr. Ramarson Benjamin Marc
# Farafangana: Mgr. Rakotonirina Charles-Remy
# Fenoarivo Atsinanana: Mgr. Rakotomamonjy Marcellin
# Fianarantsoa: Mgr. Rabemahafaly Fulgence
# Ihosy: Mgr. Ranaivomanana Philippe
# Mahajanga: Mgr. Randrianasolo Joseph Ignace
# Mananjary: Mgr. José Alfredo Caires de Nobrega
# Miarinarivo: (Mgr.  Razakarivony Raymond)  Mgr. Randrianarisoa Jean Claude
# Morombe: Mgr. Zygmunt Robaszkiewicz
# Morondava: (Mgr. Donald Joseph Leo Pelletier) Mgr. Raharilamboniaina Fabien
# Port-Bergé: Mgr. Toasy Armand
# Toamasina: (Mgr. Rakotondrabe René Joseph ) Mgr. Tsarahazana Désiré
# Tôlagnaro: Mgr. Jean Pierre Dominique Zévaco
# Toliara: Mgr. Rabeony Fulgence
# Tsiroanomandidy: Mgr. Gustavo Bombin Espino

=== Ny Kônferansa Episkôpaly ===

==== Filoha  ====

*[[Aseveka]] Jérôme Rakotomalala (1965 - 1966);
*Aseveka Gilbert Ramanantoanina, SJ (1966 - 1971)
*Mgr Albert Joseph Tsiahoana (1971 - 1974)
*Kardinaly Victor Razafimahatratra , SJ (1974 - 1986)
*Mgr Albert Joseph Tsiahoana (1986 - 1992)
*Mgr Jean-Guy Rakodondravahatra , MS (1992 - 1996)
*Kardinaly Armand Gaétan Razafindratandra (1996 - 2002)
*Aseveka Fulgence Rabeony , SJ (2002 - 2006)
*Mgr Fulgence Rabemahafaly (2006 - novembre 2012)
*Mgr Désiré Tsarahazana, archevêque, depuis novembre 2012

== Jereo koa: ==

* [[Kristianisma ao Madagasikara]]
*[[Baiboly katôlika amin'ny teny malagasy|Baiboly katôlika amin' ny teny malagasy]]

== Rohy ivelany ==

* [http://www.katolika.org/ Takelaka fanabeazam-pinoana]

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Fiangonana]]
[[Sokajy:Fiangonana ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>p1pc7z8pt9sova1fgwtjj4fqvwisy37</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046972</id>
      <parentid>1046970</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T15:48:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Filoha */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13325" xml:space="preserve">[[Sary:Antananarivo Church.jpg|vignette|Katedralin'Antananarivo]]
Ny '''Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina''' ('''EKAR''') eto Madagasikara dia isan' ny [[Fiangonana katôlika]] maneran-tany izay eo ambany fitarihana ara-panahin' ny [[Papa]] ao [[Rôma]]. Misy mpivavaka maherin' ny 6 000 000 io fiangonana io, izany hoe iray ampahefatry ny mponin' ny Nosy. Misy [[arsidiôsezy|arsidiôsezy]] dimy sy [[diôsezy|diôsezy]] iraika amby roapolo ny eto Madagasikara. Fivavahana kristiana voalohany eto Madagasikara ny Fiangonana katôlika raha ny habetsahan' ny mpino no jerena. Mampiavaka ny Fiangonana katôlika ireo trano fiangonana goavam-be izay nalaina tahaka indrindra tamin' ny fiangonana vahiny amin' ny endriny sy ny bikany. Marihina fa misy [[lakroa]] avokoa ny Fiangonana katôlika.

Ny trano fiangonana katôlika tranainy indrindra eto Madagasikara dia ao amin' ny nosy [[Sainte Marie]] tokony ho 150 km ao ampita avaratr' i [[Toamasina]].

== Ny tantarany ==

==== Faha mpanjaka ====
Ny [[katolisisma|katôlisisma]] dia efa nisy nitondra teto amin' ny Nosy hatramin' ny faran' ny taonjato faha-16, sady efa nisy ny nanandrana nanao asa misiôna tamin' ny taona 1540 avy eo tamin' ny nahatongavan' ny [[Dôminikana (katôlisisma)|Dôminikanina]] tamin' ny taona 1580 ary ny [[Zezoita]] tamin' ny taona 1610. Tsy nahitam-pahombiazana kely izany raha tsy tany amin' ny taona 1642.

Tonga ny moanina (na monka) [[lazarista]] tamin' ny taona 1643 ka tamin' ny 1643 no naorin' ny Papa [[Orbano VIII]] ny Prefektiora Apôstolikan' i Madagasikara. Nofaranan' izy ireo anefa ny misiônany aty Madagasikara tamin' ny taona 1674 noho ny haratsian' ny toetany sy ny tsy fitiavan' ny mponina azy ireo.

Maro ny misiônera katôlika frantsay nosy namono tamin' ny taona 1674, ary taorian' io dia norarana ny fivavahana katôlika tamin' ny fanombohan' ny taonjato faha-19. Maty [[martira]] tamin' ny taona 1832 i Henri de Solages ary heverina fa rain' ny Fiangonana katôlika malagasy izy. Misy toerana fanaovana [[fivahiniana masina]] natokana ho azy ny ao [[Toamasina]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Claire Le Moine, &quot;[https://www.la-croix.com/Religion/Actualite/L-Eglise-de-Madagascar-veut-creer-un-lieu-de-pelerinage-national-2014-01-28-1097725 L’Église de Madagascar veut créer un lieu de pèlerinage national]&quot; [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.la-croix.com%2FReligion%2FActualite%2FL-Eglise-de-Madagascar-veut-creer-un-lieu-de-pelerinage-national-2014-01-28-1097725 tahiry]], tao amin'ny ''La Croix'', 28 Janoary 2014 (notsidihina 19 Aogositra 2017).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Niorina tamin' ny taona 1844 ny Misiôna Zezoita eto Madagasikara (frantsay: ''Mission Jésuite de Madagascar'') ary ny trano fiangonana voalohany dia niorina tamin' ny taona 1857&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[http://saintemarie-tourisme.mg/news/nosy-boraha-decouverte-la-premiere-eglise-catholique-de-madagascar/ Nosy Boraha découverte : la première église catholique de Madagascar] {{Wayback|url=http://saintemarie-tourisme.mg/news/nosy-boraha-decouverte-la-premiere-eglise-catholique-de-madagascar/ |date=20170819144936 }}&quot; [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fsaintemarie-tourisme.mg%2Fnews%2Fnosy-boraha-decouverte-la-premiere-eglise-catholique-de-madagascar%2F tahiry]], ''Sainte-Marie tourisme'' (notsidihina ny 19 Aogositra 2017).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tamin' ny taona 1861 dia nanomboka nihamaro ny mpino katôlika teto Madagasikara noho ny nanambaràn-d[[Radama II]] ny fahalalahan' ny fivavahana&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Pietro Lupo, [http://www.persee.fr/doc/outre_0300-9513_1986_num_73_270_2509 ''Catholiques malgaches de Tananarive et catholicisme à la fin du XIXe siècle'', vol. 73], Revue française d'histoire d'outre-mer, 1986 [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.persee.fr%2Fdoc%2Foutre_0300-9513_1986_num_73_270_2509 tahiry]].&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

==== Faha fanjanahan-tany ====
Lasa zanatanin' i Frantsa i [[Madagasikara]] tamin' ny taona 1897 nefa tsy nanohana ny misiôna katôlika i [[Joseph Simon Gallieni|Galliéni]] (1896-1905) izay tsy nanavakavaka fivavahana, noho izy nampanjaka ny maha fanjakana laîka. Amin' ny ankapobeny anefa dia nahazo vahana ny katôlisisma ka somary sahirana noho ny fanenjehan' ny Zezoita azy ny Prôtestanta, dia ireo Zezoita izay nampifangaro ny raharaha pôlitika sy ny raharaham-pivavahana ka nanao ny Prôtestanta ho sakaizan' ny Anglisy sy ho fahavalon' ny Frantsay. Maro ireo mpino prôtestanta niala amin’ ny fiangonany noho ny tahotra. Tamin' ny nanapahan' ireo governora manaja ny maha fanjakana laîka an' i Frantsa vao niverina nalalaka indray ny safidy momba ny fivavahana. Tamin' ny taona 1938 no nahavitana printy ny [[Baiboly katôlika amin' ny teny malagasy|Baiboly katôlika voalohany amin' ny teny malagasy]].

Niroborobo tokoa ny Fiangonana katôlika teto Madagasikara tamin' ny andron' ny fanjanahan-tany na dia teo aza ny fandroahana ireo misiônera frantsay. Ny andry niorenany moa dia ramatoa [[Victoire Rasoamanarivo Rasoamanarivo]] [[Victoire Rasoamanarivo]]  (1848-1894), vehivavy nahery fo tokoa tamin' ny fijoroana vavolombelon' ny finoana. Tsy niasa irery anefa izy fa nampian' i [[Frera Louis Raphael Rafiringa|Frera Rafiringa Raphael Louis]] tamin' izany. Marihina fa izy ireo dia samy nasandratra ho [[Olontsambatra (katôlisisma)|olontsambatra]] avokoa. Teo ihany koa ny fifaninanana tamin' ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Fiangonana prôtestanta]] ka tsy mora tamin' ireo Katôlika tany amboalohany ny nifikitra tamin' ny fiangonany.

Teo anelanelan' ny taona 1896 sy 1898 ny Fiangonana katôlika dia nanomboka nametraka fandaminana ary tamin' ny taona 1925 dia nisy ny fanosorana [[pretra]] teratany malagasy voalohany. Efa nahatratra 100 000 ny mpino katôlika tamin' ny taona 1900. Tamin' ny taona 1939 no voahosotra ny pretra malagasy voalohany, dia i  Ignatius Ramarosandratana, izay nohosorana ho [[eveka]] tany [[Rôma]], tamin' ny andron' ny Papa [[Pio XII]]. Tamin' ny taona 1947 dia novonoin' ny mpitondra pôlitika tamin' izay ny katekista [[Lucien Botovasoa]] &lt;ref&gt;&lt;small&gt;[https://www.ofmcap.org/it/documenti-ofmcap/cause-in-corso/cause-extra-ordine/404-lucien-botovasoa-1908-1947-n-prot-2998 Lucien Botovasoa (1908-1947)]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2017/05/04/0295/00670.html Promulgazione di Decreti della Congregazione delle Cause dei Santi]&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Tamin' ny taona 1969 dia nanana ny [[Kardinaly|kardinali]]&lt;nowiki/&gt;ny manokana amin' izay ny Fiangonana katôlika eto Magadasikara, dia tsy iza fa i Jérôme Louis Rakotomalala.

==== Tamin' ny fahaleovanten' i Madagasikara ====
Naorin' ny Papa [[Joany XXIII]] ny Nonsiatora Apôstôlika eto Madagasikara tamin' ny 23 Septambra 1960. Nitsangana ny [[Fiombonan'ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara|Fiombonan' ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara]] (FFKM) tamin' ny taona 1980, izay nanery ny Fanjakana malagasy mba hanomboka hampihatra ny [[demokrasia|demôkrasia]] amin' izay tamin' ny taona 1991 tamin' ny alalan' ny fihetseham-bahoaka ka ny mpitarika tamin' izany fanovana izany dia ny Kardinaly Armand Gaétan Razafindratandra.

Namangy an' i Madagasikara ny Papa [[Joany Paoly II]] tamin' ny taona 1989 ary ny kardinaly Pietro Parolin, Sekreteram-Panjakana ao [[Vatikàna]], dia nitsidika an' Antananarivo tamin' ny taona 2017&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://madagascar-tribune.com/L-eglise-catholique-en-plein-dans,22813.html L’église catholique en plein dans la politique&quot;] [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fmadagascar-tribune.com%2FL-eglise-catholique-en-plein-dans%2C22813.html tahiry]], 23 Janoary 2017 (notsidihina ny 19 Aogositra 2017).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;

Tamin' ny taona 2017 dia nitsikera ny fanaovana pôlitika nisy hatrizay teto Madagasikara ny Fiangonana katôlika ka betsaka ny fanafihana nahazo ireo toeram-pitokanana sy ny fikambana pretra&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[http://www.rfi.fr/afrique/20170427-madagascar-attaques-contre-religieux-catholiques-multiplient-antsirabe Madagascar : les attaques contre des religieux catholiques se multiplient]&quot; [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.rfi.fr%2Fafrique%2F20170427-madagascar-attaques-contre-religieux-catholiques-multiplient-antsirabe tahiry]], ''RFI'', 27 avril 2017 (notsidihina ny 19 Aogositra 2017)&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Ny solontenan' ny Papa eto Madagasikara, ny [[Nonsy Apôstôlika]], hatramin' ny 13 Avrily 2015, dia ny Mgr Paolo Rocco Gualtieri&lt;ref&gt;&lt;small&gt;''[http://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2015/04/13/0266/00579.html#nun Nomina del Nunzio Apostolico in Madagascar].'' In: ''Tägliches Bulletin.'' Presseamt des Heiligen Stuhls, 13 April 2015, (notsidihina ny 30. Mey 2015).&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Antontan' isa ==
[[Sary:Antsirabe - église.JPG|vignette|259x259px|Katedralin' Antsirabe]]
Mitana anjara asa lehibe tokoa ny Fiangonana katôlika, indrindra eo amin' ny lafiny fahasalamana sy fanabeazana eto Madagasikara. Araka ny firaketan' ny Fiangonana tamin' ny 2003 dia nisy:

* akanin-jaza miisa 749 izay misahana zaza madinika miisa 44167;
* sekoly ambaratonga voalohany miisa 2479 izay ahitana mpianara miisa 332 811;
* sekoly ambaratonga faharoa miisa 372 izay ahitana mpianatra miisa 88 959&lt;ref&gt;&lt;small&gt;„[http://www.fides.org/aree/news/newsdet.php?idnews=5183&amp;lan=deu Die Rolle der katholischen Kirche im Bildungswesen in Madagaskar: zahlreiche Einrichtungen garantieren einen hohen Bildungsstandard]“, Fides, 11 Janoary 2009&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

Tamin' ny faran' ny taona 2004 dia izao ny tarehimarika momba ny Eglizy katôlika eto Madagasikara:

*[[paroasy]] miisa 317;
*[[pretra]] miisa 1 134;
*[[relijiozy]] miisa 3 771;
* toeram-pampianarana miisa 3 316;
* fikambanana mpanao asa soa miisa 349;
* mpino katôlika miisa 4 582 644 izay 23,59 %n' ny mponina eto amin' ny Nosy.

Tamin' ny taona 2007 ny eto Madagasikara dia nahitana:

* paroasy miisa 315;
*[[eveka]] miisa 27;
* pretra diôsezanina miisa 556;
* pretra amin' ny fikambanana hafa miisa 673;
*[[moanina]] miisa 420;
* relijiozy miisa 4 100.

== Rafitra ==

=== Arsidiôsezy sy diôsezy ===
Mizara ho [[arsidiosezy|arsidiôsezy]] dimy sy [[diosezy|diôsezy]] roa amby roapolo ny Eglizy katôlika eto Madagasikara ka ireto avy izany:

==== Arsidiôsezin' Antananarivo ====
Ireto ireo diôsezy ao amin' ny [[Arsidiôsezin' Antananarivo]]:
* [[Diôsezin' Antsirabe]]
* [[Diôsezin' i Miarinarivo]]
* [[Diôsezin' i Tsiroanomandidy]]
* [[Diôsezin' i Maintirano]]

==== Arsidiôsezin' Antsiranana ====
Ireto ireo diôsezy ao amin' ny [[Arsidiôsezin' Antsiranana]]:
* [[Diôsezin' Ambanja]]
* [[Diôsezin' i Mahajanga]]
* [[Diôsezin' i Port-Bergé]]

==== Arsidiôsezin' i Fianarantsoa ====
Ireto ireo diôsezy ao amin' ny [[Arsidiôsezin' i Fianarantsoa]]:
* [[Diôsezin'Ambositra|Diôsezin' Ambositra]]
* [[Diôsezin' i Farafangana]]
* [[Diôsezin' Ihosy]]
* [[Diôsezin' i Mananjary]]

==== Arsidiôsezin' i Toamasina ====
Ireto ireo diôsezy ao amin' ny [[Arsidiôsezin' i Toamasina]]:
* [[Diôsezin' Ambatondrazaka]]
* [[Diôsezin' i Fenoarivo-Atsinanana]]
* [[Diôsezin' i Moramanga]]

==== Arsidiôsezin' i Toliara ====
Ireto ireo diôsezy ao amin' ny [[Arsidiôsezin' i Toliara]]:
* [[Diôsezin' i Morombe]]
*[[Diosezin'i Morondava|Diôsezin' i Morondava]]
* [[Diôsezin' i Tôlagnaro]]

=== Ny mpitantana ===

==== Kardinaly  nifandimby: ====

* [[Kardinaly]] [[Razafindratandra Armand Gaëtan]] (hatramin' ny taona 2010)

*Kardinaly [[Tsarahazana Désiré]]

==== Eveka: ====
# Ambanja: Mgr Rosario Vella
# Ambatondrazaka: Mgr. Antoine Scopelliti
# Ambositra: Mgr. Rakotonarivo Fidelis
# Antananarivo: Mgr. Razanakolona Odon Marie Arsene
# Antsirabe: Mgr. Ramananarivo Félix
# Antsiranana: Mgr. Ramarson Benjamin Marc
# Farafangana: Mgr. Rakotonirina Charles-Remy
# Fenoarivo Atsinanana: Mgr. Rakotomamonjy Marcellin
# Fianarantsoa: Mgr. Rabemahafaly Fulgence
# Ihosy: Mgr. Ranaivomanana Philippe
# Mahajanga: Mgr. Randrianasolo Joseph Ignace
# Mananjary: Mgr. José Alfredo Caires de Nobrega
# Miarinarivo: (Mgr.  Razakarivony Raymond)  Mgr. Randrianarisoa Jean Claude
# Morombe: Mgr. Zygmunt Robaszkiewicz
# Morondava: (Mgr. Donald Joseph Leo Pelletier) Mgr. Raharilamboniaina Fabien
# Port-Bergé: Mgr. Toasy Armand
# Toamasina: (Mgr. Rakotondrabe René Joseph ) Mgr. Tsarahazana Désiré
# Tôlagnaro: Mgr. Jean Pierre Dominique Zévaco
# Toliara: Mgr. Rabeony Fulgence
# Tsiroanomandidy: Mgr. Gustavo Bombin Espino

=== Ny Kônferansa Episkôpaly ===

==== Filoha  ====

*[[Arseveka]] Jérôme Rakotomalala (1965 - 1966);
*Arseveka Gilbert Ramanantoanina, SJ (1966 - 1971)
*Mgr Albert Joseph Tsiahoana (1971 - 1974)
*Kardinaly Victor Razafimahatratra , SJ (1974 - 1986)
*Mgr Albert Joseph Tsiahoana (1986 - 1992)
*Mgr Jean-Guy Rakodondravahatra , MS (1992 - 1996)
*Kardinaly Armand Gaétan Razafindratandra (1996 - 2002)
*Arseveka Fulgence Rabeony , SJ (2002 - 2006)
*Mgr Fulgence Rabemahafaly (2006 - novembre 2012)
*Mgr Désiré Tsarahazana, arseveka, nanomboka tamin' ny  Novembra 2012.

== Jereo koa: ==

* [[Kristianisma ao Madagasikara]]
*[[Baiboly katôlika amin'ny teny malagasy|Baiboly katôlika amin' ny teny malagasy]]

== Rohy ivelany ==

* [http://www.katolika.org/ Takelaka fanabeazam-pinoana]

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Fiangonana]]
[[Sokajy:Fiangonana ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>3jurqvhdwgq310a2ku3dprx7fymrju4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Merina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3322</id>
    <revision>
      <id>1046971</id>
      <parentid>1046889</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T15:47:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29048" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]

* [[Mômia]]

== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>o27oj5xhqa8wwszprf1bun4vqieeagw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046974</id>
      <parentid>1046971</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T15:56:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29034" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]

== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>pa03wcpd1a34syd978ax6g4uh8uh5km</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046975</id>
      <parentid>1046974</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T16:02:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29051" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]

* [[Magnôlia]]

== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>7935spzevmioge2xe2e0ypjia6w74kv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046977</id>
      <parentid>1046975</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T16:12:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29034" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]

== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>pa03wcpd1a34syd978ax6g4uh8uh5km</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046978</id>
      <parentid>1046977</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T16:17:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29052" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]

* [[Hôrtensia]]

== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>8ggdr3m3xawiehnq191ju188pp74hlt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046979</id>
      <parentid>1046978</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T16:46:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29052" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]

* [[Hôrtenzia]]

== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>csje86g6mkjv7l3wzh84nr6egboy7rw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046982</id>
      <parentid>1046979</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T16:50:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29035" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]


== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>j2tav9ntuceudz3jvgc83m3fyoy4b7p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Valencia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4602</id>
    <redirect title="Valantsa" />
    <revision>
      <id>1046988</id>
      <parentid>959848</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:35:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Andre Engels</username>
        <id>36</id>
      </contributor>
      <comment>Pejy fihodinana mankany [[Valantsa]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Valantsa]]</text>
      <sha1>5kqidfe73l006jj2qo9r8hcaav3wyha</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Andrianampoinimerina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5086</id>
    <revision>
      <id>1047001</id>
      <parentid>1009675</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T04:54:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>154.126.93.194</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Ny anarana hoe &quot;Ombalahibemaso&quot; */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28519" xml:space="preserve">[[Sary:Andrianampoinimerina.jpg|Andrianampoinimerina|287x287px|right|thumb]]'''Andrianampoinimerina''' dia mpanjaka malagasy tao  Imerina izay nanjaka tamin' ny taona 1787 hatramin' ny taona 1810. [[Andriamiharamanjaka]] no rainy ary [[Ranavalonandriambelomasina]] no reniny. Nanambady maro izy ka isan' izany [[Rabodonimerina]], [[Rasendrasoa|Rasendrasoa,]] [[Rambolamasoandro]] ary i [[Miangaly]]. Tsy fantatra marina ny fotoana nahaterahany fa ny nahafatesany dia tamin' ny taona 1810.  [[Radama I]] zanany no nandimby azy.

== Ny nahaterahan’ Andrianampoinimerina ==

==== Ny zava-nisy momba ny fanjakana talohan'ny hanjakany ====
Raha tsiahivina, dia fanjakana iray tsy mivaky [[Imerina-Ambaniandro|Imerina]] hatramin’ny mpanjaka [[Ralambo]] (1575-1610) ka hatramin’ ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]]. Nozarain’ Andriamasinavalona tamin’ ny zanany efa-dahy ny faritry ny fanjakany ka nisy fanjakana 4 teto Imerina dia teo [[Antananarivo]], [[Ambohidrabiby]], [[Ambohimanga]] ary [[Ambohidratrimo]] izay samy nanana ny renivohiny avy. Nifandrafy ireo fanjakana merina 4 ireo ka voatelin’ny fanjakan’ Ambohimanga ny an’Ambohidrabiby ka telo sisa dia ny fanjakan’ Ambohimanga, ny fanjakan’ Imerinatsimo (nanana an’ Antananarivo ho renivohiny) ary ny fanjakan’ Ambohidratrimo. Ireo fanjakana merina ireo nohodidinin’ireo fanjakana tsy merina dia ny fanjakan’ [[Anjozorobe]] tao avaratra sy avaratra antsinanana, ny fanjakan’ Andratsay tao atsimo, ireo fanjakan’ ny [[Bezanozano]] tao atsinanana, ny fanjakan’Imamo tao andrefana atsimo ary ny fanjakan’ i Vonizongo tao andrefana avaratra. Na dia niadiady aza ireo fanjakana merina telo ireo dia tsy nisaramianakavy fa nifanambady ny ankohonan’ ireo mpanjaka tao amin’ izy ireo mba hitazomana ny hasin-drazana sy ny fihavanana.

==== Ny renin' Andrianampoinimerina ====
Fony [[Andriambelomasina]] (1730-1760) no nanjaka teo Ambohimanga, dia nisy fifanatonana teo amin’ ny fanjakany sy ny fanjakan’Anjozorobe izay marihina fa tsy isan’ ny fanjakana merina sy nanana an’Andriamiharamanjaka ho mpanjakany. Tamin'ireo zanany ampolony maro dia akaikin' ny fon' Andriambelomasina kokoa Andrianjafy zanany lahimatoa sy Ranavalonandriambelomasina zanany vavy matoa. Koa nomen' Andriambelomasina ho vadin’ Andriamiharamanjaka i Ranavalonandriambelomasina mba hitandrovana ny fahalemana amin’ ny fanjakana roa tonta ary hiatrehana ny ady amin’ ny fanjakan’ Imerinatsimo sy Ambohidratrimo. Vadikely anefa Ranavalonandriambelomasina satria Andriamiharamanjaka efa nanana vadibe talohan’ izany.

==== Ny fahaterahany ====
Nanaraka sy nitoetra tamin’ Andriamiharamanjaka vadiny tany [[Anjozorobe]] Ranavalonandriambelomasina ary nitoe-jaza taminy. Rehefa akaiky ny andro hahaterahany dia nananainga Ranavalonandriambelomasina hiteraka any amin’ny ray aman-dreniny eny Ambohimanga. Saingy teny andalana, raha mbola tsy tafavoaka ny fanjakan’Andriamiharamanjaka akory dia nihetsi-jaza Ranavalonandriambelomasina ary niteraka teo an-dalana. [[Ikaloy]] no niantsoana io toerana niterahany io ary Andrianampoinimerina ilay zaza naterany. Arak’izany, Andriamiharamanjaka mpanjakan’Anjozorobe no rain’Andrianampoinimerina. Manila zanak’Anjozorobe avy amin’ny rainy ary manila merina avy amin’ny reniny Andrianampoinimerina fa tsy merina madio akory. Marihina anefa fa Andriamiharamanjaka dia manila ihany koa satria isan'ireo razambeny sy razan'andriana nanjaka tamin'ny faritr'Anjozorobe dia ireo Andriamamilaza sy [[Andriandoriamanjaka]] izay samy niainga avy eo Ambohidrabiby ary tarana-d[[Rabiby]] no niverina nankany Anjozorobe.

Manodidina ny taona 1720–1730 ny taona nahaterahan’ Andrianampoinimerina satria i Mayeur, frantsay nivahiny tao amin’ ny fanjakan’ Andratsay ny taona 1777, dia nirakitra tamin’ ny diariny ny filazan’ ny olona nohadihadiany fa Andrianampoinimerina mpanjakan’ Ambohimanga dia antidahy. Raha apetraka ary fa efa antidahy Andrianampoinimerina tamin’ny taona 1777 nanoratan’ i Mayeur dia efa mahatratra 50 taona farafahakeliny Andrianampoinimerina tamin’ ny taona 1777. Vava Alahamady amin’ ny volana [[Alahamady]] kosa no voalazan’ny lovantsofina fa andro nahaterahany.

== Ny endriny sy ny toe-batany ==

==== Lehilahy fohy ====
Tsy azo sary Andrianampoinimerina satria norarany tsy hiakatra an’Imerina ny vahiny. Ny lovantsofina anefa dia mitazona fa lehilahy fohy fa tsy lava Andrianampoinimerina. Araka ny filazan’ireo mpitazona tantara momba ny fandrian’ Andrianampoinimerina ao amin’ny lapany atao hoe &quot;Mahandrihono&quot; ao amin’ ny rovan’ Ambohimanga dia sahabo ho 1,45 m ny halavan’ Andrianampoinimerina. Ary farany, i Mayeur dia nanoratra tamin’ ny taona 1777 tao amin’ ny diariny fa araka ny notaterina taminy dia fohy Andrianampoinimerina mpanjakan’ Ambohimanga.  

==== Mazava hoditra ====

Momba ny fihodirany dia tsisy sary ahafahana mamantatra izany. &quot;Ilahifotsy&quot; anefa no niantsoan’ [[Andriambelomasina]] raibeny azy. Midika izany fa fotsy fihodirana na mazava hoditra Andrianampoinimerina. Mbola ny hafa-draibeny manao hoe &quot;Ilahifotsy avy amin’ alahamadintany no tompon’ ny farany&quot; no nentiny nandresy lahatra ny vahoakan’ [[Ambohimanga]] raha naka ny fanjakana tao Ambohimanga Andrianampoinimerina satria mantsy mitovy volonkoditra sy fiaviana amin’ny voalazan’Andriambelomasina izy (fa raha tsy fotsy izy no tsy avy amin’ny alahamadintany dia ho mpisandoka fotsiny ihany). Manaraka izany, [[Radama I]] zanaka naterak’Andrianampoinimerina dia olona fotsy fihodirana na mazava fihodirana, malama volo, maranitr' orona fa tsy mangamanga sy ngita volo, no tsy manana endrika afrikana. Inoana arak’ izany fa tsy mifanalavitra loatra amin’ ny endri-d[[Radama Voalohany|Radama I]] Andrianampoinimerina rainy. Ary farany, nisy sary vita hosodoko momba an’Andrianampoinimerina, sary izay mampiseho fa olona fotsy na mazava fihodirana, maranitr' orona ary lavalava endrika izy. Misy moa ny milaza fa tsy tena endrik’ Andrianampoinimerina no hita amin’ ilay hosodoko. Ny tsy azo lavina anefa dia hatramin’ ny nahavitan’ izany sary hosodoko izany dia maro ireo taranak’ Andrianampoinimerina no nitazona dika mitovy amin’ izany, eny hatrany anaty rovan’ Antananarivo sy Ambohimanga ary amin’ ny rova maro amin’ ny vohitra 12. Midika izany fa saika noeken’ ny maro ho manakaiky tanteraka ny endrik’ Andrianampoinimerina iny sary hosodoko mahakasika azy iny. [[Sary:Sary maneho ny Mpanjaka Andrianampoinimerina, antsoina koa hoe Ilahifotsy na Imboasalama.JPG|vignette|329x329px|Andrianampoinimerina]]

== Ny nitazaina azy ==

==== Fahazazany ====
Kamboty reny fahazaza Andrianampoinimerina ka teo anilan-drainy tany Anjozorobe izy no nitoetra. Tsy zanaky ny vadiben’ Andriamiharamanjaka moa izy no tsy mba nisy reny hihantahantana ka tamin’ ny fahazazany dia efa nahakarakara tena sy nahay nitady vola ary nampiasa ny herin-tsandriny izy. Ny manarakandro, ny miasa tany, ny kilalaontsaina, ny tafasiry amin’ ny antitra, ny mikarakara ireo zandriny iray tampo aminy, ny mitsidika ireo vohitra manan-tantara ary ny mihaino kabary an-dapa no nandaniany ny antokonandrony fa tsy mba liana tamin’ ny fanaon’ ireo zaza sy tanora mitovy taona aminy izy.

Rehefa henon’ [[Andrianjafy]] anadahin-dreniny, Andrianjafy izay efa nanjaka nandimby an’ [[Andriambelomasina]] teo [[Ambohimanga]] ary  Andrianjafy moa tsy niteraka rahateo, ny nahazo an’ Andrianampoinimerina dia nalainy ho any aminy eny Ambohimanga izy izay hany havany akaiky. Koa nandao an-drainy Andrianampoinimerina ary tonga nonina teo Ambohimanga ka nankinin’Andrianjafy tamin’ireo loholona teo Ambohimanga ny fitaizana azy. Na dia teo Ambohimanga aza dia mbola notohizan’Andrianampoinimerina hatrany ilay toetrany mahakarakara tena sy be atao.

Ho fehiny, kolontsaina roa samy hafa no nitaizana an’ Andrianampoinimerina dia ny kolontsain’ [[Anjozorobe]] avy amin’ ny rainy ary ny kolontsaina merina avy amin’ ny fianakavian-dreniny.

==== Ny anarana hoe &quot;Ombalahibemaso&quot; ====
Tamin’ Andrianampoinimerina nampandry tany [[Mandiavato]] no mianavaratra-atsinana dia nitaingina ny vatolampy avobe eo ambony atsinanan’ ny tanàna Imiantsoarivo  izy. Betsaka ny fanomezana naterin’ ny olona ho azy ka faly izy noho izany. Nitsangana izy amin’ ny maso mihiratra be nijery ny vahoaka, toy ny ombilahy hiady. Izany, hono, nanaovan’ ny olona azy hoe ”Ombalahibemaso”. Tamin’ izay koa no nanovany ny anaran’ ny tanàna natao hoe “Ambatofisaorana” satria teo no nisaorany ny vahoaka naneho fitiavana azy.

== Ny nahazoany ny fanjakana sy ny nanitarany izany ==

==== Saika Ralaitokana no nanjaka ====
[[Sary:Vavahady avaratra ao amin'ny vohitra masina Ambohimanga.JPG|vignette|Vavahady avaratra ao amin'ny vohitra masina Ambohimanga]]
Tsiahivina ny hafatr’ [[Andriambelomasina]] fony fahavelony fa rehefa modimandry izy dia [[Andrianjafy]] no manjaka ary aorian’ Andrianjafy kosa dia Ilahifotsy avy amin’ Alahamadintany zafikeliny no manjaka. Nankato tanteraka ny hafa-drainy Andrianjafy fony izy nihevitra fa momba izy, koa nankininy tamin’ ireo loholona teo Ambohimanga ny fitaizana an’ Andrianampoinimerina nandrandrainy handimby azy rahatrizay. Tato aoriana anefa dia niteraka an-dRalaitokana i Andrianjafy ka novoriny ny vahoaka ary nilazany fa Ralaitokana no hanjaka aoriany. Tezitra tamin’ Andrianjafy ireo loholon’ Ambohimanga izay efa nifankahazo am-po tamin’ Andrianampoinimerina.

Nohararaotin’ ireo loholona ireo ny tsy nahateo Ambohimanga an’ Andrianjafy hanandratany ho mpanjaka an’ Andrianampoinimerina sy hakana ny fon’ [[Ambohidrabiby]] sy ny vohitra miaraka aminy. Koa nandefa iraka teroa Ambohidrabiby Andrianampoinimerina handresy lahatra an' Ambohidrabiby sy ny vohitra manodidina hiandany aminy sy haka lamba jaky tenomin' [[Andriandoriamanjaka]] hotafiany amin' ny fanandratana azy ho mpanjaka. Tsy nanaiky Ambohidrabiby raha tsy natao Menabe sy tsy alaimbodihena koa noeken' Andrianampoinimerina izany. Ny Andriandoriamanjaka kosa nampitondra lamba jaky ireo irak' Andrianampoinimerina mba hatafy ity farany ho mariky ny maha mpanjaka azy. Vao tafiditra teo Ambohimanga ireo iraka dia nasain’ ny loholon’ Ambohimanga nohidiana ny vavahadin’ Ambohimanga ary natafin’ izy ireo an’ Andrianampoinimerina ny jaky noentin’ ireo iraka sady napetrak’ izy ireo miaraka amin’n y mpanotrona maro teo [[Ambatomiatendro]] Andrianampoinimerina ary natao fararano ny fanapoahana [[basy]] sy dobok’ aponga sy [[sodina]]. Teny an-dalana hody ho any Ambohimanga Andrianjafy no nilazana fa efa natsangan’ Ambohimanga ho mpanjaka Andrianampoinimerina. Tsy nino izany izy fa niroso hatrany ny diany ka afaka an’ [[Ambohitrandriamanjaka]] izy no nahatazana an’ Andrianampoinimerina eroa Ambatomiatendro miavaka amin’ ny jaky tinafiny izay mbola mazava loko tsara satria vaovao ka fantatr’ Andrianjafy fa efa lasan’ Andrianampoinimerina Ambohimanga ary Ambohidrabiby koa. Hany hery, nitodi-doha nankeny amin’ ny lafin-kavany eny [[Ilafy]] Andrianjafy no nanozona an’ Ambohimanga.

==== Niezaka nampiray ny tany nanjakany ====
Araka izany, tamin’ Ambohimanga sy ny manodidina no nanjaka Andrianampoinimerina. Ambohidrabiby sy ny vohitra miaraka aminy moa dia nanaiky niandany taminy rehefa nataony tsy alaimbodihena sy menabe. Ilafy sy Andrianjafy kosa mbola nanohitra azy ka niadiany ka resiny. Natambany ho tokon’ Avaradrano, zokin’ Imerina 6 toko ireo. Tsy fantatra marina ny taona nanombohan’ Andrianampoinimerina nanjaka tao Ambohimanga fa efa talohan’ ny taona 1777 nivahinianan’ i Mayeur tao Andratsay izany ka hatramin’ ny taona 1787. Rehefa izany, na dia teo aza ny fifamitranam-pihavanana nifanaovan’ izy sy [[Andrianamboatsimarofy]] mpanjakan’ Imerinatsimo tamin’ ny [[fanambadiana]] dia ady no niafaran’ izy roalahy ka resy sy nandositra any [[Imamo]] Andrianamboatsimarofy (fa tato aoriana izy vao nafindra nafenina tao Antsahadinta).

Nozarain’ Andrianampoinimerina ho toko roa Imerinatsimo mba tsy hatanjaka intsony, dia tokon’ny Vakinisisaony sy tokon’Ambodirano ka nalainy vady ny maro tamin’ny [[Zanak’andriana]] teo [[Alasora]] ka nisy napetrany teo Antsahadinta fa izy kosa nanao lapa hitoerany teo Antananarivo.

==== Fanitarana ny fanjakana ====
[[Sary:Mahandrihono, lapan'ny Mpanjaka Andrianampoinimerina ao amin'ny Rovan' Ambohimanga.JPG|vignette|Mahandrihono, lapan'ny Mpanjaka Andrianampoinimerina ao amin'ny Rovan' Ambohimanga.]]
Rehefa izany, dia nanoa an’ Andrianampoinimerina ny fanjakan’ [[Ambohidratrimo]] izay nanolotra an-dRambolamasoandro ho vadiny ka nataony ho toko iray dia [[Marovatana]] izany. Ary ny fanjakana madinika maro tamin’ ny tany antsinanan’ Ambohimalaza dia nanoa azy na dia nanohitra mafy aza ny tao Ambatomanga ka lasany hatramin’ ny fanjakana [[bezanozano]] amin’ ny faritry [[Mantasoa]]. Nataony isan’ Avaradrano ireo fa tato aoriana vao natao ho [[Vakiniadiana]]. Rehefa izany dia nitarin’ Andrianampoinimerina miakandrefana ny fanjakany ka nanoa azy ny fanjakan’ [[Imamo]], izay nataony isan’ ny tokon’ Ambodirano. Nanoa koa ny fanjakan’ i [[Vonizongo]] ka nataony toko iray dia Vonizongo.

Rehefa izany dia nitariny nianatsimo ny fanjakany ka nanoa azy mora foana [[Andriamanalinibetsileo]] mpajakan’ [[Andratsay]]. Dia nitariny nianatsimo amin’ ny [[Betsileo]] ny fanjakany ka Ilaidama ([[Radama I]]) vao 20 taona monja no nasainy nitaritafika ka resy i [[Rivoekembahoaka]] mpanjakan’ i [[Fisakàna]] sy [[Andrinaompanalina]] mpanjakan’ Ambositra Sahasomangana; nanoa azy Andrianantara mpanjakan’ny Manandriana sy [[Andriamanalina III]] mpanjakan’ [[Isandra]] sy [[Raonimpanarivotomponony]] mpanjakan’ i [[Lalazana]] sy [[Andriambavizanaka]] mpanjakan’ i [[Lalangina]] sy [[Rarivoarindrano]] mpanjakan’ i Arindrano. Natambany ho tokon’ ny [[Vakinankaratra]] ireo fanjakan’ [[Andratsay]] sy [[Betsileo]]. Mbola navelany hitondra ny anaram-boninahitra mpanjaka anefa ireo mpanjaka nanoa fa [[Radama I]] no nilaza tany [[Fianarantsoa]] fa tsisy mpanjaka intsony amin’ ny fanjakany eto Madagasikara afa-tsy izy ihany fa [[zanak’andriana]] no anaram-boninahitra isaloran’ ireo mpanjaka  nanoa azy. Nandritra izany, ny fanjakan’ Anjozorobe dia efa ireo zanaky ny vadiben’ [[Andriamiharamanjaka]] no nanjaka tao ary izy ireo tsy nety nanoa an’ Andrianampoinimerina koa notafihan’ ito farany izy ireo ka lasany ny ampahany amin’ ny faritry ny fanjakan’ Anjozorobe ka nataony ho isan’ Avaradrano. Tsy fantatra mazava anefa ny sisin-tany amin’ ny fanjakany sy ny fanjakan’ Anjozorobe fa dia namporisihiny ny vahoakany hianavaratra mihoatra ny reniranon' i Mananara araka izay tratra.

==== Vokatry ny fanitaram-panjakana ====
Arak’izany, niainga tamin’ny faritra kely indrindra Andrianampoinimerina ka tonga lehibe indrindra ny fanjakany, ary izy no mpanjaka voalohany nahatafaray ny fanjakana merina hatramin’ny andro nizaran’Andriamasinavalona izany ho fanjakana efatra. Nataony enin-toko Imerina.

Raha tsiahivina dia talohan’ny taona 1787 (ary efa talohan’ny taona 1777) no efa mpanjakan’Ambohimanga Andrianampoinimerina ary teo ny renivohitry ny fanjakany nisy ny lapany natao hoe Mahandrinono. Tamin’izany, ny andriana fito toko dia tsy mba nomeny zaratany teo Ambohimanga satria tsy noeken’ Ambohimanga izany, fa dia ireo terak’Ambohimanga (na andriana na hova na mainty) efa tompontany teo ihany sy ireo olona avy amin’ny lafy valo nampiakarin’Andrianampoinimerina taty Imerina (ireo mpanandro, mpisikidin’andriana, ombiasa) sy ny mpiambin’andriana ary ny vady amanjanak’Andrianampoinimerina no nonina teo Ambohimanga.

Ny taona 1787 ka hatramin’ny taona 1810 kosa no namoriany an’Imerina sy nampanekeny ireo fanjakana maro hafa ka ny rovan’Antananarivo no renivohitry ny fanjakany  izay nisy ny lapany atao hoe &quot;Mahitsielafanjaka&quot;. Ireo tranokotona nitoeran’ny ankohonana sy fianakaviana akaiky an’Andrianampoinimerina no nanodidina ny lapa tao androvan’Antananarivo. Teroa ambany avaratry ny rova kosa, manodidina an’Andohalo dia nisy faritra nohodidininy hadivory ka fianakaviana notsongainy avy amin’[[Andriatompokoindrindra]], [[Andriandranando]], [[Andrianamboninolona]], [[Andriamasinavalona]], [[Andriandoriamanjaka]], Raberanto ary Zazamarolahy no namponeniny tamin’izany faritra voahodidina hadivory izany. Teo atsimon’ny rova kosa no nametrahany ny Voromahery mpiambina azy. Tsy noekeny hisy loholona hova sy mpanandro sy mpimasy nonina teo akaikin’ny rovan’Antananarivo. Fa ny sisa amin’ny andriana sy hova ary mainty enin-dreny amin’Imerina enin-toko dia samy nomeny zaratany saingy ivelan’Andohalo sy tamin’ny faritra manodidina ny vohitr’Antananarivo azon’izy ireo honenana.  Izany fizaran-tany izany  no tsy itovizan’Antananarivo sy Ambohimanga.
== Ny anarana nisalorany ==
[[Sary:Mahitsielafanjaka, lapan'ny Mpanjaka Andrianampoinimerina ao amin'ny Rovan'Antananarivo.JPG|vignette|Mahitsielafanjaka, lapan'ny Mpanjaka Andrianampoinimerina ao amin'ny Rovan'Antananarivo]]
Mpanjaka nitondra anarana betsaka indrindra Andrianampoinimerina. Tamin’ny fahazazany dia Imboasalama no anarana niantsoan’ny lafindrainy azy tany Anjozorobe fa farariana izy noho izy vitan’Alahamady. Ilahifotsy kosa no niantsoan’Andriambelomasina sy ireo lafindreniny azy teny Ambohimanga. Vao nanjaka teo Ambohimanga izy dia nisalotra ny anarana Andrianampoinimerina, nentiny nampangina ireo andriana merina madio izay nanenjika azy ho manila merina sy mpisandoka fahefana ary koa hanehoany ny maha zafind-Rangorinimerina azy, ary ny vadibeny dia nantsoiny hoe Rabodonimerina. 

Noho izy manana toe-tsaina mpitarika, tsy mifidy tany hiadiana, sahy manao dingana lehibe ho amin’ny fanovana, manana vinam-piarahamonina, hendry, mahalala ny pitsony amin’ny fanjakany, mikendry hatrany ny fampandrosoana ny fanjakany sy ny vahoakany ary miaro ny harem-pireneny sy ny vahoakany amin’ny hafetsen’ny vahiny dia nantsoin’ny vahoakany sy ireo fanjakana manodidina tamin’ny anarana hoe Ny Ombalahibemaso izy.

== Ny toetsainy ==

==== Saro-piaro tamin'ny fanjakany ====
Olon’ny fitiavan-tanindrazana sy ny firaisampirenena : &quot;Ny ranomasina no valamparihiko&quot;, izany no teny filamatra napetrany entiny nanehoany ny finoany fa foin’Andriananahary ho fanjakany ny Nosy iray manontolo. Na dia tsy tanteraka aza izany dia efa nanaiky azy ny ampahatelon’ny faritr'i Madagasikara ary natahoran'ny fanjakana maro sisa izy talohan'ny fodiamandriny. Ambonin’izany, navahan’Andrianampoinimerina tsara ny teraky ny Nosy sy ny vahiny (arabo, vazaha, sinoa, karana, afrikana).

Noheverin’Andrianampoinimerina fa hametsifetsy ny vahoakany sy hanangona ny harena eto an-toerana fotsiny no ahatongavan’ireo vahiny (arabo, eropeana, indiana, sinoa, afrikana) ka noferan’Andrianampoinimerina fa hatreo Ambatomanga sy Betafo ary Maevatanana no azon’ireo vahiny hiakarana sy tsidihana raha avy any amorontsiraka sy avy any atsimo hoany ankibon'Imerina izy ireo. Ny Malagasy kosa, dia ny Sakalava, Betsileo, Betsimisaraka sy ireo foko hafa mponina amin’ny Nosy, dia navelan’Andrianampoinimerina hiakatra an’Imerina satria noheveriny fa ny lafivalon’ny Nosy no fanjakany ka vahoakany no niheverany azy ireo na dia hafa foko aza. 

Fantatr’Andrianampoinimerina koa fa hamotika ny vahoaka ny toaka sy fomban’ny vahiny koa  nofehezin’Andrianampoinimerina tamin’ny sainy ny vahoakany ka novoriany ny vahoaka ary nalainy ny omby velona nampibobohany toaka ary nasainy norasainy ka indreo ny atin’ny omby masaky ny toaka ka niaiky ny vahoaka fa ratsy ny fomba vahiny.

==== Olon'ny fisokafana amin'ny samy Malagasy ====
Olon’ny fisokafana : Voalohany, amin’ny lafiny firazanana dia maro ireo hova sy olona avy amin’ny fanjakan’Anjozorobe, Imamo, Vonizongo, Andratsay, [[Betsileo]], [[Sakalava]], [[Antemoro]], sns izay nankasitrahany no nataon’Andrianampoinimerina ho isan’ny [[Zanadralambo]], [[Andriandranando]], [[Andrianamboninolona]], [[Andriamasinavalona]] ary Zazamarolahy. Niteraka fahatezerana teo amin’ny andriana merina madio izany saingy gadra lava no sazy miandry ireo andriana merina madio ireo raha nanohitra izany ka tsisy sahy nivolana imaso. Nipetraka ho tarazo tamin’ireo mpanjaka nandimby azy izany fisokafana izany, ka [[Radama I]] dia nanana vady sakalava, [[Ranavalona I]] dia niteraka tamin’Andriamihaja [[hova]], Ranavalona I dia nanangana zaza avy amin’ny fanjakan’Andratsay ary [[Ranavalona II]] sy [[Ranavalona III]] ary [[Rasoherina]] dia vadin’ny praiministra izay hova. Faharoa, teo amin’ny raharaham-panjakana koa dia nanao fisokafana tamin’ny foko hafa sy ny hova merina izy ka saika ireo olona avy amin’ny foko hafa sy hova merina no nanodidina azy tao androvan’Ambohimanga Ohatra, Ratendro sy Rabefiraisana taranak’andriana avy any Imamo no lehiben’ny mpanandrony sy mpanolotsainy. Nodidiany àry fa izay hanjaka handimby azy dia tsy maintsy miditra ao  amin’ny tranon-dRabefiraisana eo Ambohimanga aloha. I Hagamainty sy i Hagafotsy hova koa no isan’ny mpanolotsainy. Ary rehefa notaterina taminy fa ny mpanjakan’Andratsay sy ireo mpanjakan’ny Betsileo tao atsimon’ny fanjakany dia nampiasa Anakara dia nampiakatra Anakara avy any Vohipeno izy ho ombiasiny sy hampianatra sorabe ireo zanany ka ireo Anakara ireo dia to teny taminy. Fahatelo, teo amin’ny fanambadiana koa dia nanohy ny fisokafana efa nataon’Andriambelomasina raibeny izy satria ireo zanany tamin’ireo andriambavy merina ampolony maro dia nampanambadiany zanakandriana tamin’ny foko hafa manodidina an’Imerina. Inoana fa ilay maha manila merina-Anjozorobe azy no nahatonga an’Andrianampoinimerina tsy nanana olana amin’ny fisokafana sy fifandraisana amin’ny foko sy firazanana hafa. 

==== Olon’ny toekarena Andrianamponimerina ====
Olon’ny toekarena: “Izaho tsy manampahavalo afa-tsy ny mosary” hoy Andrianampoinimerina. Noezahiny ho mandry ny tany ary notolorany angady ny isan-dahy ka nasainy namboly ny olona. Rehefa izany dia nanisy tsena iray isan-kerinandro sy isam-bohitra izy ka nitobaka ny vokatra, resy ny mosary ary voky ny vahoaka. Satria vory maro ny olona isaky ny tsena koa nataony andro sy toerana nampitàna ny hafany ny andro tsena ary [[kabary]] no anaovan’ireo irak’andriana izany.

==== Olon'ny fahamarinana sy ny fikirizana ====
Olon’ny fahamarinana: “Ny fanjakana tsy ananako havana, hoy izy, ka rehefa vandana dia kary&quot;. Tsy tiany ny kolikoly sy ny tsy marina. Tsy nanavahany io fa na dia ireo vady amanjanany sy iray tampo aminy aza dia maro no nokendaina sy natao sesitany raha nikasa ny hiakadapa na hanohitra azy. 

Olon’ny fikirizana: Na teo amin’ny lafiny ara-tafika, na fambolena na fotodrafitrasa na fitiavana sy maro hafa dia olona be kiry Andrianampoinimerina ka tsy navelany raha tsy azony izay ilainy. Toy izany, raha hariva nandrotsa-bary iny izy tao androvan’Antananarivo no nahatsiaro sakay dia naniraka olona haka pilokely teny Ambohimanga ka voaloatra ny vary tonga ny pilokely. Toy izany koa, manina an’i [[Miangaly]] izy ka tsy navelany raha tsy iny maizim-bava vilany izy nanainga teo Antananarivo ary nandry tamin’i Miangaly tany Manjakandriana ny halina iny ihany. Ary raha nisy vohitra notafihiny nanohitra azy dia tsy navelany fa notafihiny sy nataony fahirano tsy ankiato ka nanaiky azy ny farany.

Olona tia tsidi-bohitra sy mamangy havana: Tsy mba mahatafatoetra ao an-drova Andrianampoinimerina fa dia mitsidika ny tanàna sy vohitra sy lohasaha sy fantsakana maro amin’ny fanjakany, tsy mba ho fialamboly fa fitiavana mifanerasera mivantana amin’ny vahoakany ahalalany ny olana sy vokatra ary ny tantarambohitra ka maro ireo vatolahy sy anarantanàna ary loharano saika nifamatotra tamin’ny nandalovany.
 
Olon’ny tontolo iainana: Izy no mpanjaka voalohany taty Imerina namoaka didy fa tsy azo ripahina ny ala amin’ny tanin’andriamanjaka rehetra indrindra ny manodidina ny vohitr’Ambohimanga. Anefa ny hazo nianjera sy maina amin'ny tanin'ny mpanjaka dia azon’ny mananontena alaina atao kitay. Notsinjovany koa ny biby maro ka ny goaika teo Ambohimanga dia tsy noekeny ny famonoana izany ary namonoany omby isankerinandro.

Olona tia rà: Nahagaga tokoa fa tamin’ireo fanjakana fahavalony dia ny fo no nentin’Andrianampoinimerina nampanaiky azy ireny ka raha nanda izany ireo foko ireo dia notafihiny ka tsy navelany raha tsy resiny sy voababony. Fa ny amin’ireo vady amanjanany kosa dia tsy mba namindrany fo fa dia novonoiny tsisy antra na nataony sesitany lavareny raha noheveriny fa namadika azy.

==== Tia vehivavy: vady, reny, anabavy, sns ====
[[Sary:Fasan-dRasendrasoa , vadiben'ny Mpanjaka Andrianampoinimerina, ao amin'ny Rovan' Ambohidrabiby.JPG|vignette|248x248px|Fasan-dRasendrasoa, vadiben'Andrianampoinimerina, ao amin'ny Rovan' Ambohidrabiby.]]

Olona tia vehivavy: Nomen'Andrianampoinimerina lanja sy anjara manokana teo amin'ny fiainany ny vehivavy. Voalohany, ampolony maro ny vadiny ka misy ny tena tiany ary misy kosa vadim-panjakana ho fitandroana fahalemana. Tany amboalohany dia Rabodonimerina no vadibeny ary nampitoeriny tao Ambohimanga saingy tsy niteraka izy ireo. Nony niamboho Rabodonimerina dia [[Rasendrasoa]] zanak'Andriamanitrirazaka taranak'Andriampolofantsy no lasa vadibeny ary napetrany tao Ambohidrabiby. Faharoa, ny lapa Mahandrihono ao Ambohimanga izay misy azy dia ahitana sary nono eny akaikin'ny tapenaka izay tazan'ny masony raha mitsilany matory eo ampandriany izy.
[[Sary:Fasan'i Rabodozafimanjaka vadin'Andrianampoinimerina ao amin'ny Rovan'Antsahadinta.JPG|vignette|253x253px|Fasan'i Rabodozafimanjaka vadin'Andrianampoinimerina ao amin'ny Rovan'Antsahadinta]]

Fahatelo, nanana lanja manokana taminy ny anabaviny sy ny reniny ary ny renibeny ka noferany fa ny tera-dRangorinimerina renibeny sy ny tera-dRalesoka anabaviny ihany no mahazo manjaka mandimby azy. Ankoatr'izany, navahany manokana ny vehivavy mananotena izay nomeny alalana haka kitay amin'ny alany. Ary farany, nofaritany fa mitondra Radama I nefa an'ny vehivavy ny farany dia an'i Mavo izany izay nisalotra ny anarana [[Ranavalona I|Ranavalona]] izay nalaina avy amin'ny anarana Ranavalonandriambelomasina renin'Andrianampoinimerina.

== Ny zava-bitany ==

Tsisy nisy nahavita izay vitan’Andrianampoinimerina tamin’ny mpanjaka rehetra teto Madagasikara talohany. Izy no nampanaiky ny fanjakana maro nanodidina an’Ambohimanga sy [[Imerina]]. Matsilo saina izy satria tsy mba nahita ranomasina izy satria na dia nonina taty anivon-tany dia fantany fa Nosy i Madagasikara ary tokony ho fanjakana tokana fa tsy mizarazara. Izy no Rain’ny fampivondronana ho fanjakana tokana an’i Madagasikara.

== Ny niafarany ==

Raha  nitaratra tamin’ ny loharano teroa [[Ankatso]] izy dia hitany fa efa atomotra ny fodiamandriny ka nanafatra izy fa eny [[Ambohimanga]] no hafenina izy noho io vohitra io iafenan' ireo lafinkavany akaiky azy. Fa ireo andriana miafina tamin' ny [[fitomiandalana]] teo androvan' Antananarivo dia misy razany ny sasany saingy lavitra kokoa. Tratra antitra Andrianampoinimerina ka ny taona 1810 izy no niamboho ary nafenina teo atsimon’ [[Andriambelomasina]] raibeny ao an-drovan’ Ambohimanga. Sahy nampamono ny zanany roalahy hafa mba hampanjaka an’ Ilaidama. na toy ny nataon’ [[Andrianampoinimerina]] taty aoriana.

Tato aoriana anefa, raha vao voazanaka i [[Madagasikara]] dia tsapan’ ny mpitondra frantsay fa mbola maro ireo Malagasy nino ny hasin’ ny razan’ andriana koa nafindran’ ny Frantsay ho ao androvan’ Antananarivo ny taolambalon’ Andrianampoinimerina.

Ny taona 2008, tamin’ny fitondran’i [[Marc Ravalomanana]] no tafaverina ao amin’ny rovan’Ambohimanga ny taolambalon’Andrianampoinimerina. Niteraka resabe anefa izany famindrana izany satria tao ny tsy nankasitraka noho io famindrana io natao mangingina, raha niteraka fankasitrahana kosa hoan'ny hafa izay nihevitra fa voavaha ny famonjàna ara-tantara ny firenena malagasy nataon'ny mpanjanatany.

== Jereo koa: ==

* [[Andrianampoinimerina]] (1787-1810)
* [[Radama I]] (1810-1828)
* [[Ranavalona I]] (1828-1861)
* [[Radama II]] (1861-1863)
* [[Rasoherina]] (1863-1868)
* [[Ranavalona II]] (1868-1883)
* [[Ranavalona III]] (1883-1897)

[[sokajy:Tantaran'i Madagasikara]]
[[sokajy:Mpanjakan'i Madagasikara]]</text>
      <sha1>692xxaa1awykysci1dbq1e6hmhbt4xv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ambahatrazo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9188</id>
    <redirect title="Ambahitrazo" />
    <revision>
      <id>1046984</id>
      <parentid>966371</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T17:54:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Andre Engels</username>
        <id>36</id>
      </contributor>
      <comment>Pejy fihodinana mankany [[Ambahitrazo]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Ambahitrazo]]</text>
      <sha1>8xj1v8l3273n4q4pycln01jifp33pqv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Briot, Oise</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9821</id>
    <redirect title="Briot" />
    <revision>
      <id>1046987</id>
      <parentid>932247</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:33:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Andre Engels</username>
        <id>36</id>
      </contributor>
      <comment>Pejy fihodinana mankany [[Briot]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Briot]]</text>
      <sha1>1qbp6gvsi4p3yy33r1kdp1d57j85nbw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Androy (Fianarantsoa)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45345</id>
    <redirect title="Androy (kaominina)" />
    <revision>
      <id>1046983</id>
      <parentid>1002135</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T17:50:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Andre Engels</username>
        <id>36</id>
      </contributor>
      <comment>Pejy fihodinana mankany [[Androy (kaominina)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Androy (kaominina)]]</text>
      <sha1>n2bsdfpkans3zpgru8avcrhwqdz48es</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>São João del-Rei</title>
    <ns>0</ns>
    <id>73522</id>
    <redirect title="São João del Rei" />
    <revision>
      <id>1046986</id>
      <parentid>938275</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:32:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Andre Engels</username>
        <id>36</id>
      </contributor>
      <comment>Pejy fihodinana mankany [[São João del Rei]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" xml:space="preserve">#REDIRECT [[São João del Rei]]</text>
      <sha1>06rou02n6tjsm117jcc04qu3l9hszb0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>J. R. R. Tolkien</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189211</id>
    <revision>
      <id>1046997</id>
      <parentid>1046729</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T22:14:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Anssi Puro</username>
        <id>28863</id>
      </contributor>
      <comment>File</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1058" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary=
|anarana=J. R. R. Tolkien
|teraka=3 Janoary 1892
|maty=2 Septambra 1973
|firenena=Fanjakana Mitambatra
|mpiaraka=
|asa=

* [[mpanoratra]]
* [[Poeta]]
* [[mpanao asa soratra]]
* [[mpanoratra tantara lava]]
|taona niasàna=
}}
[[File:J. R. R. Tolkien, ca. 1925.jpg|thumb|J .R .R. Tolkien]]

'''J. R. R. Tolkien''' dia mpanoratra, Poeta, mpanao asa soratra, mpanoratra tantara lava mizaka ny zom-pirenen'i [[Fanjakana Mitambatra]] teraka ny 3 Janoary 1892 ary maty ny 2 Septambra 1973
==Ny fiainany manokana==
Ny vadiny dia Edith Tolkien. Ny zanany dia Christopher Tolkien. Ny rahalahiny sy/na ny rahavaviny dia Hilary Arthur Reuel Tolkien. 
== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/041h0] {{Wayback|url=https://www.freebase.com/m/041h0 |date=20141204174952 }}

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:mpanoratra]]
[[sokajy:Poeta]]
[[sokajy:mpanao asa soratra]]
[[sokajy:mpanoratra tantara lava]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1892]]
[[sokajy:Maty tamin'ny taona 1973]]</text>
      <sha1>6t0ut3qekrubc424h4e6zfewbudgw0u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fyodor Pirotsky</title>
    <ns>0</ns>
    <id>211881</id>
    <revision>
      <id>1047003</id>
      <parentid>791270</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T07:36:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A02:C7F:5252:AC00:9995:A969:C8D4:E8D1</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="563" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= Pirotsky.jpg
|anarana=Fyodor Pirotsky
|teraka=1 Martsa 1845
|maty=12 Martsa 1898
|firenena=Okraina, Okraina
|mpiaraka=
|asa=

* [[injeniera]]
|taona niasàna=
}}
'''Fyodor Pirotsky''' dia injeniera mizaka ny zom-pirenen'i [[Rosia]], [[Okraina]] teraka ny 1 Martsa 1845 ary maty ny 12 Martsa 1898

== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/0fc3yk]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:injeniera]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1845]]
[[sokajy:Maty tamin'ny taona 1898]]</text>
      <sha1>qowf7x3oi3tbxqjphrn9k415vcn0e1w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Farid Makari</title>
    <ns>0</ns>
    <id>217493</id>
    <revision>
      <id>1046968</id>
      <parentid>741907</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T13:50:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A01:E0A:559:61E0:518F:735:9B5:6C4D</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="422" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= 
|anarana=Farid Makari
|teraka=1 Janoary 1947
|maty=2022
|firenena=
|mpiaraka=
|asa=

* [[injeniera]]
|taona niasàna=
}}
'''Farid Makari''' dia injeniera teraka ny 1 Janoary 1947 maty 2022

== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/0glsmfn]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:injeniera]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1947]]</text>
      <sha1>nwkhx1um0edriep9u0sioq8z6spcuao</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046969</id>
      <parentid>1046968</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T13:51:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A01:E0A:559:61E0:518F:735:9B5:6C4D</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="448" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= 
|anarana=Farid Makari
|teraka=1 Janoary 1947
|maty=17 Aogositra 2022
|firenena=
|mpiaraka=
|asa=

* [[injeniera]]
|taona niasàna=
}}
'''Farid Makari''' dia injeniera teraka ny 1 Janoary 1947 maty 17 Aogositra 2022

== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/0glsmfn]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:injeniera]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1947]]</text>
      <sha1>oek4n8ock0sl22m1y7344zvikidlpd3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fiangonan' ny Atsinanana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255149</id>
    <revision>
      <id>1047004</id>
      <parentid>886054</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T11:57:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>nanova ny anaran'i [[Fiangonan'ny Atsinanana]] ho [[Fiangonan' ny Atsinanana]] i Thelezifor</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2262" xml:space="preserve">Ny [[Fiangonan'ny Atsinanana]] izay atao hoe koa [[Fiangonan'ny Atsinanana|Fiangonan'i Asiria]] na [[Fiangonan'ny Atsinanana|Fiangonan'i Mesopotamia]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Joseph Yacoub, ''Babylone chrétienne : géopolitique de l'Église de Mésopotamie'', Paris, Desclée de Brouwer, 1996&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; dia iray amin'ireo Fiangonana kristiana voalohany. Araka ny lovantsofina dia ny Apostoly [[Tomasy]] (na Tomà) no nanorina azy. Tamin'ny taona 424 no nanambaràny ny fahaleovan-tenany. Nivakivaky matetika io fiangonana io nandritra ny tantarany ka ankehitriny dia maro ny Fiangonana mpandova azy mivantana:

* Ny Fiangonan'ny konsily roa
** ny Fiangonana Apostolika Asiriana any Atsinanana
** ny Fiangonana Tranainy any Atsinanana

* Ny Fiangonana Katolika atsinanana
** ny Fiangonana Katolika Kaldeana

Ireo Fiangonana atsinanana samihafa an'ny Kristianan'i Masindahy Tomasy ao Atsimon'i India, izay teraky ny asa lehibe nataon'ireo misioneran'ny Fiangonan'ny Atsinanana tany India, dia mpandova azy koa.

Ny Fiangonana Asiriana na Nestoriana Ortodoksa dia manana ny foibeny ao amin'ny faritr'i Hakkari (ao Torkia atsinanana) sady maro amin'ireo mpanaraka azy no novonoina nandritra ny fandripahana lehibe tamin'ny [[Ady Lehibe Voalohany]] (fandripahana fantatra amin'ny anarana hoe Sayfo na Seyfo); ny faharoa, dia ny Fiangonana Kaldeana, mifandray amin'ny Fiangonana Katolika hatramin'ny taonjato faha-16, dia ahitana mpino maro ao avaratr'i Iràka ka izy ireo no fiarahamonina kristiana madinika misy mpikambana maro indrindra ao amin'ilay faritra na dia efa nisy zanaka am-pielezana tao efa ho taonjato iray.

Sahala amin'ireo zanaka am-pielezana armeniana, ny fikambanana asiro-kaldeana ortodoksa miray amin'ny Fiangonana katolika, sy ny Fiangonana siriana ortodoksa ([[Monofizisma|monofizita]]) any atsinanana kokoa, dia misy mpino maro izay miely eran-tany. Ny fikambanana kristiana asiro-siriaka miteny armeniana dia niharan'ny fandripahana  talohan'ny Ady Lehibe Voalohany sy nandritra izany sahala amin'ny mpino armeniana. Miparitaka avy ao Atsinanana-Akaiky mankany Amerika Avaratra sy any Skandinavia sy Aostralia ary amin'ny sisa amin'i Eoropa Avaratra izy ireo.  

== Jereo koa: ==

*[[Kristianisma]]
*[[Monofizisma]]
*[[Nestorianisma]]

== Loharano ==</text>
      <sha1>sx2rmfy42vkpnk9a4zy8fgoinarcgwk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Amlapura city</title>
    <ns>0</ns>
    <id>261604</id>
    <redirect title="Amlapura" />
    <revision>
      <id>1046985</id>
      <parentid>1044037</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:05:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Andre Engels</username>
        <id>36</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Pejy fihodinana mankany [[Amlapura]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Amlapura]]</text>
      <sha1>cp3trl32uvd3o9cf9tbjg4cioq0icea</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tendrombohitra Analanoliva</title>
    <ns>0</ns>
    <id>261850</id>
    <redirect title="Tendrombohitra Ôliva" />
    <revision>
      <id>1046996</id>
      <parentid>964551</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:50:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2486</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Tendrombohitra Ôliva]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Tendrombohitra Ôliva]]</text>
      <sha1>tkauzqebfacm9gwndi9cqf2xymnvanq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Oliva (tendrombohitra)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>261851</id>
    <redirect title="Tendrombohitra Ôliva" />
    <revision>
      <id>1046995</id>
      <parentid>964552</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:50:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2486</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Tendrombohitra Ôliva]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Tendrombohitra Ôliva]]</text>
      <sha1>tkauzqebfacm9gwndi9cqf2xymnvanq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Analanoliva (tendrombohitra)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>261852</id>
    <redirect title="Tendrombohitra Ôliva" />
    <revision>
      <id>1046989</id>
      <parentid>964553</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:49:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2486</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Tendrombohitra Ôliva]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Tendrombohitra Ôliva]]</text>
      <sha1>tkauzqebfacm9gwndi9cqf2xymnvanq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cyrille d'Alexandrie</title>
    <ns>0</ns>
    <id>265557</id>
    <redirect title="Kirilôsy avy any Aleksandria" />
    <revision>
      <id>1046990</id>
      <parentid>977491</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:49:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2486</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Kirilôsy avy any Aleksandria]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Kirilôsy avy any Aleksandria]]</text>
      <sha1>bwbtxa3kyb7bv9ivwj8lahdpsiqm9uh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jean Damascène</title>
    <ns>0</ns>
    <id>265558</id>
    <redirect title="Jôanesy avy any Damaskôsy" />
    <revision>
      <id>1046993</id>
      <parentid>977494</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:49:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2486</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Jôanesy avy any Damaskôsy]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Jôanesy avy any Damaskôsy]]</text>
      <sha1>jnoonlfjwf9fqpcktwlzdd4yixul4bu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Joany avy any Damaskosy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>265615</id>
    <redirect title="Jôanesy avy any Damaskôsy" />
    <revision>
      <id>1046994</id>
      <parentid>977736</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:49:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2486</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Jôanesy avy any Damaskôsy]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Jôanesy avy any Damaskôsy]]</text>
      <sha1>jnoonlfjwf9fqpcktwlzdd4yixul4bu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eglizin'i Jerosalema</title>
    <ns>0</ns>
    <id>278239</id>
    <redirect title="Fiangonan&#039; i Jerosalema" />
    <revision>
      <id>1046991</id>
      <parentid>993685</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:49:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2486</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Fiangonan' i Jerosalema]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Fiangonan' i Jerosalema]]</text>
      <sha1>b7duq9tahyw5w0su2ldhoqmzrgpxj8f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Epifanio avy any Salamina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>278460</id>
    <redirect title="Epifaniôsy avy any Salamisy" />
    <revision>
      <id>1046992</id>
      <parentid>995494</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:49:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2486</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Rôbô : mamaha olam-pihodinana mankany amin'i [[Epifaniôsy avy any Salamisy]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Epifaniôsy avy any Salamisy]]</text>
      <sha1>67292aoyluos07rrspte4m03lpnsb2s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Paganisma</title>
    <ns>0</ns>
    <id>281709</id>
    <revision>
      <id>1047002</id>
      <parentid>1043777</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T05:27:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Leništudent</username>
        <id>28937</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Jereo koa */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2699" xml:space="preserve">Ny '''paganisma''', amin' ireo [[Tantaran' ny kristianisma|Kristianina voalohany]] tamin' ny taonjato faha-4, dia ny fivavahana rehetra tao amin' ny [[Empira Rômana]] izay nivavaka amin' [[Andriamanitra (ankapobeny)|andriamanitra]] maro ([[Pôliteisma|pôliteista]]), na [[fivavaham-poko]] ankoatry ny [[jodaisma]]. Avy amin' ny [[Teny latina|teny latinina]] hoe ''pāgānus'' izay midika hoe &quot;ambanivohitra&quot; na &quot;tambanivohitra&quot; sy taty aoriana &quot;sivily&quot; ny teny [[Fanagasiana|nogasina]] hoe ''paganisma''. Tamin' ny andron' ny Empira Rômana, ny olona dia voasokajy ao amin' ny kilasin' ny '''Pagàna''', noho izy ireo niha tambanivohitra sy niha mponin' ny faritany ivelan' ny renivohitra, raha oharina amin' ny mponina kristiana, na noho izy ireo tsy ''milites Christi'' (&quot;miaramilan' i Kristy&quot;). Ny [[sorona]] ara-pombafomba dia ampahany manan-danja amin' ny fivavahana grekô-rômana fahiny ary noheverina ho famantarana raha Pagàna na Kristiana ny olona iray. Ny paganisma dia nilazana indrindra ny &quot;fivahan' ny tantsaha&quot;.

Nandritra ny [[Andro Antenatenany]] sy taorian' ny Andro Antenatenany, ny teny hoe ''paganisma'' dia nampiharina tamin' ny fivavahana tsy kristiana rehetra, ary noheverina ho manondro ny fivavahana amin' [[andriamani-tsy izy]] ilay teny.

Iadian-kevitra ny niandohan' ny fampiasana ny teny hoe ''pagàna'' hiazana ny pôliteisma. Tamin' ny taonjato faha-19, ny teny hoe ''paganisma'' dia noraisin' ireo vondro-mpanakanto isan-karazany izay naka aingam-panahy avy amin' ny [[Andro Taloha|Tontolo Taloha]] hanondroany ny tenany. Tamin' ny taonjato faha-20, dia nanjary nampiharin' ireo mpanaraka ny [[neôpaganisma]] sy ny [[hetsika neôpagàna]] ary ireo [[Fiverenana amin' ny pôliteisma|mpamerina indray ny pôliteisma]] ho famaritana ny tenany. Matetika ny fanao ao amin' ny paganisma môderina dia mampiditra finoana na fanao, toy ny [[fivavahana amin' ny zavaboary]], izay tsy mitovy amin' ny an' ireo fivavahana lehibe indrindra eran-tany.

Ny fahalalana ankehitriny momba ny fivavahana sy ny finoan' ny Pagàna taloha dia avy amin' ny loharano maro, anisan' izany ny firahetana ny saham-pikarohan' ny [[antrôpôlôjia]], sy ny zavatra hitan' ny [[arkeôlôjia]], ary ny fitantaran' ireo mpanoratra fahiny momba ny kolontsaina fantatra tamin' ny [[Andro Taloha Klasika]] (taonjato faha-8 tak. JK. sy ny taonjato faha-6 taor. J.K.).

Ny ankamaroan' ny fivavavahana neôpagàna amin' izao fotoana izao dia maneho fomba fijery [[Panteisma|panteista]], [[Panenteisma|panenteista]], [[Pôliteisma|pôliteista]] na [[Animisma|animista]] an' izao tontolo izao, fa ny sasany dia [[Mônôteisma|mônôteista]].

== Jereo koa ==

* [[Fanompoan-tsampy]]
* [[Neôpaganisma]]</text>
      <sha1>jl86577195uwxii11zq2eoj7lmpay53</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Victor Skoumine</title>
    <ns>0</ns>
    <id>282273</id>
    <revision>
      <id>1046998</id>
      <parentid>1046960</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T23:31:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Leništudent</username>
        <id>28937</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3858" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary=VicSkum2022.jpg
|anarana=Victor Andreevich Skoumine
|teraka=30 Aogositra 1948
|maty=
|firenena=Firaisan'ny Repoblika Sosialista Sovietika
|mpiaraka=
|asa=

* [[filôzôfy]]
|taona niasàna=
}}

'''Victor Andreevich Skoumine''' dia mpanoratra, filôzôfy, filôzôfy mizaka ny zom-pirenen'i Rosia teraka ny [[30 Aogositra]] [[1948]].&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.pronouncekiwi.com/Victor%20Skumin |title=How To Pronounce Victor Skumin |publisher=pronouncekiwi |access-date=17 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121104312/https://www.pronouncekiwi.com/Victor%20Skumin}}&lt;/ref&gt;

Taorian'ny nahazoany diplaoma tao amin'ny Kharkov National Medical University tamin'ny 1973 dia lasa psychotherapist tao amin'ny [[Kiev]] Institute of Cardiovascular Surgery izy. Tamin’ny 1978, dia nilazalaza aretina vaovao iray izy, dia ny aretin’i Skumin. Izy dia nampiditra fomba fitsaboana ara-tsaina sy fanatsarana ny tena mifototra amin'ny autosuggestion optimistic ho an'ny fanarenana ara-tsaina ny marary cardiosurgical (1979).

Nanomboka tamin'ny 1980 ka hatramin'ny 1990, izy dia mpampianatra momba ny psychotherapy tao amin'ny Kharkiv Medical Academy of Post-graduate Education. Ny tena vokatry ny asany ara-tsiansa dia ny fahitana ny &quot;syndrome ny neurotic phantom amin'ny aretina somatic&quot; sy ny &quot;fisainan'ny saina momba ny aretina somatic mitaiza&quot;.

Nanomboka tamin'ny 1990 ka hatramin'ny 1994, i Skumin dia nitana toerana ho mpampianatra ny psikolojia sy [[pedagojia]], ary ny fanabeazana ara-batana sy ny fiainana ara-pahasalamana tao amin'ny Akademia momba ny kolontsaina Kharkov State. Tamin'ny 1994, dia voafidy ho amin'ny toeran'ny filoha-mpanorina ny ''World Organisation of Culture of Health'' ([[Môsikao]]). Tamin'ny 1995, i Skumin no lehiben'ny tonian-dahatsoratra voalohany tamin'ny gazety ''To Health via Culture''. Izy dia fantatra amin'ny famoronana teny malaza hoe &quot;Kolontsaina momba ny fahasalamana&quot; (1968).

[[Sary:SkuminYastika StickYogaPose.jpg|thumb|left|240px|Skoumine, Yastikasana, 2022]]

Ankoatra ny [[psikolojia]], manoratra momba ny fomba fiaina ara-pahasalamana, ny [[yoga]] ary ny [[filozofia]] i Skumin. Niara-nanoratra andiam-boky misy sary sy lahatsoratra momba ny Agni Yoga, Roerichism, cosmism Rosiana, transhumanism ary New Age izy. Nanoratra boky tantara foronina sy tononkira ho an'ny hira maromaro izy.&lt;ref&gt;{{cite journal |url=https://biblmdkz.ru/articles/j27_1.pdf |title=Victor Skumin: Biography |year=2018 |issue=27 |pages=2-17 |journal=To Health via Culture |issn=0204-3440}}&lt;/ref&gt;

===Rohy ivelany===
* {{cite web |url=https://pantheon.world/profile/occupation/psychologist/country/russia |title=The most famous psychologists from Russia: 7. Victor Skumin (1948 - ) |publisher=Pantheon.world |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808184902/https://pantheon.world/profile/occupation/psychologist/country/russia |access-date=17 August 2022}}
* {{cite web |url=http://kult-zdor.ru/?page_id=5 |title=World Organisation of Culture of Health |publisher=kult-zdor.ru |access-date=}}
* {{cite web |url=https://biblmdkz.ru/skumin.html |title=The Library of Culture of Health: Victor Skumin |archive-url=https://web.archive.org/web/20220602175114/https://biblmdkz.ru/skumin.html |archive-date=2 June 2022 |access-date=}}
* {{cite web |url=https://hollis.harvard.edu/primo-explore/search?query=creator,exact,Skumin,%20V%20A,AND&amp;tab=everything&amp;search_scope=everything&amp;sortby=rank&amp;vid=HVD2&amp;lang=en_US&amp;mode=advanced&amp;offset=0 |publisher=hollis.harvard.edu |title=Skumin V A |access-date=}}
* {{cite web |url=https://kids.kiddle.co/Victor_Skumin |title=Victor Skumin |publisher=Kids Encyclopedia |access-date=15 August 2022 |lang=en}}

== Tsiahy ==
{{Ref}}

{{Commonscat|Victor Skumin}}

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:filôzôfy]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1948]]</text>
      <sha1>1ql7adf1ouxkwbj2hs293j1dqhcccwe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046999</id>
      <parentid>1046998</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T23:45:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Leništudent</username>
        <id>28937</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3890" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary=VicSkum2022.jpg
|anarana=Victor Andreevich Skoumine
|teraka=30 Aogositra 1948
|maty=
|firenena=Firaisan'ny Repoblika Sosialista Sovietika
|mpiaraka=
|asa=

* [[filôzôfy]], [[Haifisaina sy hetsi-po]]
|taona niasàna=
}}

'''Victor Andreevich Skoumine''' dia mpanoratra, filôzôfy, filôzôfy mizaka ny zom-pirenen'i Rosia teraka ny [[30 Aogositra]] [[1948]].&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.pronouncekiwi.com/Victor%20Skumin |title=How To Pronounce Victor Skumin |publisher=pronouncekiwi |access-date=17 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121104312/https://www.pronouncekiwi.com/Victor%20Skumin}}&lt;/ref&gt;

Taorian'ny nahazoany diplaoma tao amin'ny Kharkov National Medical University tamin'ny 1973 dia lasa psychotherapist tao amin'ny [[Kiev]] Institute of Cardiovascular Surgery izy. Tamin’ny 1978, dia nilazalaza aretina vaovao iray izy, dia ny aretin’i Skumin. Izy dia nampiditra fomba fitsaboana ara-tsaina sy fanatsarana ny tena mifototra amin'ny autosuggestion optimistic ho an'ny fanarenana ara-tsaina ny marary cardiosurgical (1979).

Nanomboka tamin'ny 1980 ka hatramin'ny 1990, izy dia mpampianatra momba ny psychotherapy tao amin'ny Kharkiv Medical Academy of Post-graduate Education. Ny tena vokatry ny asany ara-tsiansa dia ny fahitana ny &quot;syndrome ny neurotic phantom amin'ny aretina somatic&quot; sy ny &quot;fisainan'ny saina momba ny aretina somatic mitaiza&quot;.

Nanomboka tamin'ny 1990 ka hatramin'ny 1994, i Skumin dia nitana toerana ho mpampianatra ny psikolojia sy pedagojia, ary ny fanabeazana ara-batana sy ny fiainana ara-pahasalamana tao amin'ny Akademia momba ny kolontsaina Kharkov State. Tamin'ny 1994, dia voafidy ho amin'ny toeran'ny filoha-mpanorina ny ''World Organisation of Culture of Health'' ([[Môsikao]]). Tamin'ny 1995, i Skumin no lehiben'ny tonian-dahatsoratra voalohany tamin'ny gazety ''To Health via Culture''. Izy dia fantatra amin'ny famoronana teny malaza hoe &quot;Kolontsaina momba ny fahasalamana&quot; (1968).

[[Sary:SkuminYastika StickYogaPose.jpg|thumb|left|240px|Skoumine, Yastikasana, 2022]]

Ankoatra ny [[haifisaina sy hetsi-po]], manoratra momba ny fomba fiaina ara-pahasalamana, ny yoga ary ny [[filozofia]] i Skumin. Niara-nanoratra andiam-boky misy sary sy lahatsoratra momba ny Agni Yoga, Roerichism, cosmism Rosiana, transhumanism ary New Age izy. Nanoratra boky tantara foronina sy tononkira ho an'ny hira maromaro izy.&lt;ref&gt;{{cite journal |url=https://biblmdkz.ru/articles/j27_1.pdf |title=Victor Skumin: Biography |year=2018 |issue=27 |pages=2-17 |journal=To Health via Culture |issn=0204-3440}}&lt;/ref&gt;

===Rohy ivelany===
* {{cite web |url=https://pantheon.world/profile/occupation/psychologist/country/russia |title=The most famous psychologists from Russia: 7. Victor Skumin (1948 - ) |publisher=Pantheon.world |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808184902/https://pantheon.world/profile/occupation/psychologist/country/russia |access-date=17 August 2022}}
* {{cite web |url=http://kult-zdor.ru/?page_id=5 |title=World Organisation of Culture of Health |publisher=kult-zdor.ru |access-date=}}
* {{cite web |url=https://biblmdkz.ru/skumin.html |title=The Library of Culture of Health: Victor Skumin |archive-url=https://web.archive.org/web/20220602175114/https://biblmdkz.ru/skumin.html |archive-date=2 June 2022 |access-date=}}
* {{cite web |url=https://hollis.harvard.edu/primo-explore/search?query=creator,exact,Skumin,%20V%20A,AND&amp;tab=everything&amp;search_scope=everything&amp;sortby=rank&amp;vid=HVD2&amp;lang=en_US&amp;mode=advanced&amp;offset=0 |publisher=hollis.harvard.edu |title=Skumin V A |access-date=}}
* {{cite web |url=https://kids.kiddle.co/Victor_Skumin |title=Victor Skumin |publisher=Kids Encyclopedia |access-date=15 August 2022 |lang=en}}

== Tsiahy ==
{{Ref}}

{{Commonscat|Victor Skumin}}

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:filôzôfy]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1948]]</text>
      <sha1>gav92xdwbeb6jqv9fne23zun8hjucya</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1047000</id>
      <parentid>1046999</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T23:49:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Leništudent</username>
        <id>28937</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Rohy ivelany */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3874" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary=VicSkum2022.jpg
|anarana=Victor Andreevich Skoumine
|teraka=30 Aogositra 1948
|maty=
|firenena=Firaisan'ny Repoblika Sosialista Sovietika
|mpiaraka=
|asa=

* [[filôzôfy]], [[Haifisaina sy hetsi-po]]
|taona niasàna=
}}

'''Victor Andreevich Skoumine''' dia mpanoratra, filôzôfy, filôzôfy mizaka ny zom-pirenen'i Rosia teraka ny [[30 Aogositra]] [[1948]].&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.pronouncekiwi.com/Victor%20Skumin |title=How To Pronounce Victor Skumin |publisher=pronouncekiwi |access-date=17 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211121104312/https://www.pronouncekiwi.com/Victor%20Skumin}}&lt;/ref&gt;

Taorian'ny nahazoany diplaoma tao amin'ny Kharkov National Medical University tamin'ny 1973 dia lasa psychotherapist tao amin'ny [[Kiev]] Institute of Cardiovascular Surgery izy. Tamin’ny 1978, dia nilazalaza aretina vaovao iray izy, dia ny aretin’i Skumin. Izy dia nampiditra fomba fitsaboana ara-tsaina sy fanatsarana ny tena mifototra amin'ny autosuggestion optimistic ho an'ny fanarenana ara-tsaina ny marary cardiosurgical (1979).

Nanomboka tamin'ny 1980 ka hatramin'ny 1990, izy dia mpampianatra momba ny psychotherapy tao amin'ny Kharkiv Medical Academy of Post-graduate Education. Ny tena vokatry ny asany ara-tsiansa dia ny fahitana ny &quot;syndrome ny neurotic phantom amin'ny aretina somatic&quot; sy ny &quot;fisainan'ny saina momba ny aretina somatic mitaiza&quot;.

Nanomboka tamin'ny 1990 ka hatramin'ny 1994, i Skumin dia nitana toerana ho mpampianatra ny psikolojia sy pedagojia, ary ny fanabeazana ara-batana sy ny fiainana ara-pahasalamana tao amin'ny Akademia momba ny kolontsaina Kharkov State. Tamin'ny 1994, dia voafidy ho amin'ny toeran'ny filoha-mpanorina ny ''World Organisation of Culture of Health'' ([[Môsikao]]). Tamin'ny 1995, i Skumin no lehiben'ny tonian-dahatsoratra voalohany tamin'ny gazety ''To Health via Culture''. Izy dia fantatra amin'ny famoronana teny malaza hoe &quot;Kolontsaina momba ny fahasalamana&quot; (1968).

[[Sary:SkuminYastika StickYogaPose.jpg|thumb|left|240px|Skoumine, Yastikasana, 2022]]

Ankoatra ny [[haifisaina sy hetsi-po]], manoratra momba ny fomba fiaina ara-pahasalamana, ny yoga ary ny [[filozofia]] i Skumin. Niara-nanoratra andiam-boky misy sary sy lahatsoratra momba ny Agni Yoga, Roerichism, cosmism Rosiana, transhumanism ary New Age izy. Nanoratra boky tantara foronina sy tononkira ho an'ny hira maromaro izy.&lt;ref&gt;{{cite journal |url=https://biblmdkz.ru/articles/j27_1.pdf |title=Victor Skumin: Biography |year=2018 |issue=27 |pages=2-17 |journal=To Health via Culture |issn=0204-3440}}&lt;/ref&gt;

===Rohy ivelany===
* {{en}} {{cite web |url=https://pantheon.world/profile/occupation/psychologist/country/russia |title=The most famous psychologists from Russia: 7. Victor Skumin (1948 - ) |publisher=Pantheon.world |archive-url=https://web.archive.org/web/20220808184902/https://pantheon.world/profile/occupation/psychologist/country/russia |access-date=}}
* {{cite web |url=http://kult-zdor.ru/?page_id=5 |title=World Organisation of Culture of Health |publisher=kult-zdor.ru |access-date=}}
* {{cite web |url=https://biblmdkz.ru/skumin.html |title=The Library of Culture of Health: Victor Skumin |archive-url=https://web.archive.org/web/20220602175114/https://biblmdkz.ru/skumin.html |archive-date=2 June 2022 |access-date=}}
* {{en}} {{cite web |url=https://hollis.harvard.edu/primo-explore/search?query=creator,exact,Skumin,%20V%20A,AND&amp;tab=everything&amp;search_scope=everything&amp;sortby=rank&amp;vid=HVD2&amp;lang=en_US&amp;mode=advanced&amp;offset=0 |publisher=hollis.harvard.edu |title=Skumin V A |access-date=}}
* {{en}} {{cite web |url=https://kids.kiddle.co/Victor_Skumin |title=Victor Skumin |publisher=Kids Encyclopedia |access-date=}}

== Tsiahy ==
{{Ref}}

{{Commonscat|Victor Skumin}}

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:filôzôfy]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1948]]</text>
      <sha1>1ainm6mo357qmjvx4dpb5yttli0vzk7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mômia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>282275</id>
    <revision>
      <id>1046973</id>
      <timestamp>2022-08-17T15:56:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Ramses_I_Mummy.jpg|thumb|Maman'i Ramsesy I]]  Ny '''mômia''' dia [[olona]] maty na [[biby]] izay voatahiry ny [[taova]] sy taova malefaka noho ny fikasihan'ny [[zavatra]] simika na fanahy iniana na tsy nahy, ny hatsiaka tafahoatra, ny hamandoana ambany dia ambany, na ny tsy fisian'ny rivotra, mba tsy hiharatsy kokoa ny vatana sitrana raha tazonina ao anaty [[rano]] toe-javatra mangatsiaka sy maina. Ny manam-pahefana sasany dia mametra ny fampiasana io... »</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="646" xml:space="preserve">[[Sary:Ramses_I_Mummy.jpg|thumb|Maman'i Ramsesy I]]

Ny '''mômia''' dia [[olona]] maty na [[biby]] izay voatahiry ny [[taova]] sy taova malefaka noho ny fikasihan'ny [[zavatra]] simika na fanahy iniana na tsy nahy, ny hatsiaka tafahoatra, ny hamandoana ambany dia ambany, na ny tsy fisian'ny rivotra, mba tsy hiharatsy kokoa ny vatana sitrana raha tazonina ao anaty [[rano]] toe-javatra mangatsiaka sy maina. Ny manam-pahefana sasany dia mametra ny fampiasana io teny io ho an'ireo vatana niniana nodiovina tamin'ny zavatra simika, fa ny fampiasana ny teny mba hanarona vatana maty tsy nahy dia niverina tany amin'ny fara fahakeliny 1615 am.f.i.</text>
      <sha1>dyhlmmsynvyeifqlmssbg42dcoaed68</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Magnôlia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>282276</id>
    <revision>
      <id>1046976</id>
      <timestamp>2022-08-17T16:11:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Magnolia_sieboldii_flower_1.jpg|thumb|Magnôlia]]  '''Magnôlia''' (''Magnolia'') dia karazana lehibe misy 210 ka hatramin'ny 340 karazana [[zavamaniry]] voninkazo ao amin'ny fianakaviana Magnoliaceae. Nomena anarana avy amin'ny botanista frantsay Pierre Magnol izy io. »</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="276" xml:space="preserve">[[Sary:Magnolia_sieboldii_flower_1.jpg|thumb|Magnôlia]]

'''Magnôlia''' (''Magnolia'') dia karazana lehibe misy 210 ka hatramin'ny 340 karazana [[zavamaniry]] voninkazo ao amin'ny fianakaviana Magnoliaceae. Nomena anarana avy amin'ny botanista frantsay Pierre Magnol izy io.</text>
      <sha1>aydql4lkk80nx9qj2w1zwed6rs0q6rg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hôrtenzia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>282277</id>
    <revision>
      <id>1046980</id>
      <timestamp>2022-08-17T16:47:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <comment>Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Hydrangea_May_2012-1.jpg|thumb|Hôrtensia]]  '''Hôrtenzia''' (''Hydrangea'') dia karazan-javamaniry [[voninkazo]] maherin'ny 75 avy any [[Azia]] sy [[Amerika]]. Any amin'ny faritra atsinanan'i Azia, indrindra fa i [[Sina]], [[Korea]] ary [[Japon]], ny fahasamihafan'ny karazana lehibe indrindra. Ny ankamaroany dia hazo madinika 1–3 m (3 ft 3 in – 9 ft 10 in) ny haavony, fa ny sasany dia hazo kely, ary ny hafa dia liana mahatratra hatramin'ny 30 m (1... »</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="494" xml:space="preserve">[[Sary:Hydrangea_May_2012-1.jpg|thumb|Hôrtensia]]

'''Hôrtenzia''' (''Hydrangea'') dia karazan-javamaniry [[voninkazo]] maherin'ny 75 avy any [[Azia]] sy [[Amerika]]. Any amin'ny faritra atsinanan'i Azia, indrindra fa i [[Sina]], [[Korea]] ary [[Japon]], ny fahasamihafan'ny karazana lehibe indrindra. Ny ankamaroany dia hazo madinika 1–3 m (3 ft 3 in – 9 ft 10 in) ny haavony, fa ny sasany dia hazo kely, ary ny hafa dia liana mahatratra hatramin'ny 30 m (100 ft) amin'ny fiakarana hazo.</text>
      <sha1>o7qvshjcndzy8ips2h8jpg84ncbmmlz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1046981</id>
      <parentid>1046980</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T16:48:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2806:2F0:51C0:6AC3:C957:AC19:65D4:29DE</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="494" xml:space="preserve">[[Sary:Hydrangea_May_2012-1.jpg|thumb|Hôrtenzia]]

'''Hôrtenzia''' (''Hydrangea'') dia karazan-javamaniry [[voninkazo]] maherin'ny 75 avy any [[Azia]] sy [[Amerika]]. Any amin'ny faritra atsinanan'i Azia, indrindra fa i [[Sina]], [[Korea]] ary [[Japon]], ny fahasamihafan'ny karazana lehibe indrindra. Ny ankamaroany dia hazo madinika 1–3 m (3 ft 3 in – 9 ft 10 in) ny haavony, fa ny sasany dia hazo kely, ary ny hafa dia liana mahatratra hatramin'ny 30 m (100 ft) amin'ny fiakarana hazo.</text>
      <sha1>9jt0u84ot1q05nx1445xyprtadezxhg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fiangonan'ny Atsinanana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>282278</id>
    <redirect title="Fiangonan&#039; ny Atsinanana" />
    <revision>
      <id>1047005</id>
      <timestamp>2022-08-18T11:57:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <comment>nanova ny anaran'i [[Fiangonan'ny Atsinanana]] ho [[Fiangonan' ny Atsinanana]] i Thelezifor</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40" xml:space="preserve">#FIHODINANA [[Fiangonan' ny Atsinanana]]</text>
      <sha1>2hpvaqkqgd2mzs53esjmb8q5yysf046</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>