Wikipedia mgwiki https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter Rakitra Manokana Dinika Mpikambana Dinika amin'ny mpikambana Wikipedia Dinika amin'ny Wikipedia Sary Dinika amin'ny sary MediaWiki Dinika amin'ny MediaWiki Endrika Dinika amin'ny endrika Fanoroana Dinika amin'ny fanoroana Sokajy Dinika amin'ny sokajy TimedText TimedText talk Module Discussion module Gadget Discussion gadget Définition de gadget Discussion définition de gadget 0 1169 1047273 1041467 2022-08-24T23:57:00Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki [[Sary:Antsirabe - église.JPG|vignette|316x316px|Fiangonana katôlika ao Antsirabe]] Ny '''kristianisma''' '''eto''' '''Madagasikara''' dia iray amin' ireo [[Fivavahana ao Madagasikara|fivavahana]] arahin' ny mponin' i [[Madagasikara]], indrindra ny Malagasy, ankoatry ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] sy ny [[Finoana silamo ao Madagasikara|finoana silamo]] sy ny hafa koa. Ny 41&nbsp;%n' ny Malagasy dia Kristiana, araka ny tatitry ny ''[[US Departement of State]]'' tamin' ny taona 2011<ref name=":0"><small>Bureau of African Affairs (3 May 2011). "{{Wayback|url=https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/5460.htm |date=20110902021759 }}". U.S. Department of State. (t[https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/5460.htm ahiry 24/08/2011]).</small></ref>. Hita ao ny sampan' ny fivavahana kristiana toy ny [[Fiangonana nohavaozina]] sy ny [[Loteranisma|Fiangonana loterana]] sy ny [[Fiangonana katolika|Fiangonana katôlika]] sy ny [[Adventisma|Fiangonana adventista]] sy ireo [[Evanjelisma|Fiangonana evanjelika]] tsy mitsaha-mihamaro. Miezaka ny hampitombo isa ny fiangonany ny [[Fiangonana Ortodoksa eto Madagasikara|Ortodoksa]] sy ny [[Eklesia Episkopaly Malagasy|Anglikana]] sy ny hafa koa. Tamin' ny taona 1963 hatramin' ny 2004 dia niisa 72 ny "fikambanana ara-pinoana" voasoratra ao amin' ny lisitra ofisialy tanan' ny fanjakana malagasy<ref><small>Sophie Blanchy, Jean-Aimé Rakotoarisoa, Philippe Beaujar, Chantal Radimilahy (dir.), ''Les dieus au service du peuple'', 2006, p.92.</small></ref>. Manodidina ny 200 any ho any ny isan' ny karazam-piangonana eto Madagasikara tamin' ny taona 2020, ka ny ankamaroan' ireo dia fiangonana vao niorina taty afara, dia ireo fiangonana evanjelika na ara-pilazantsara sy pentekôtista. == Tantaran' ny Kristianisma eto Madagasikara == === Faha mpanjaka === ==== Fidiran' ny fivavahana kristiana ==== Ireo misionera avy amin' ny [[London Missionary Society|''London Missionary Society'']] (LMS) no nahomby tamin' ny fampidirana voalohany ny fivavahana kristiana tamin' ny taona 1818 ka ny [[protestantisma|prôtestantisma]] izany, na dia efa nitondra ny [[fivavahana katolika|fivavahana katôlika]] aza ireo vazaha nandalo taty Madagasikara tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-16. Tamin' ny nidiran' ny fivavahana kristiana teto Madagasikara dia tao anaty fanarahana ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]] ny Malagasy, indrindra ny tao amin' ireo lapan' ny mpanjaka, ka singanina manokana ny tao [[Imerina]]. Tsy mbola nisy anefa ny fanenjehana ny kristianisma satria ny fandrosoana nentin' ireo misionera no navesa-danja tamin' ny mpanjaka [[Radama I]]. Nampiely ny prôtestantisma sady nampianatra literatiora tamin' ny alalan' ny [[Baiboly amin'ny teny malagasy|Baiboly voadika amin' ny fiteny malagasy]] ireo misionera ireo tao amin' ny sekoly naoriny tao afovoan-tany araka ny fanirian' ny mpanjaka. Tamin' ny taona 1830 no vita dika amin' ny teny malagasy ny [[Testamenta Vaovao]]. Tamin' ny taona 1835 dia vita dika amin' ny teny malagasy ny Baiboly iray manontolo. ==== Ny fanenjehana ny fivavahana kristiana ==== Tamin' ny voalohany dia ambany ny isan' ireo izay niova ho Kristiana nefa nitombo tsikelikely izany na dia nisy aza ny fanenjehana tamin' ny andron' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]]. Nolefonina ho faty na nampisotroina tangena izay tratra mitazona Baiboly. Fatra-pifikitra amin' ny fivavahan-drazana ny mpanjakavavy ka nanenjika mafy ny Kristiana sy nandroaka ny misionera ary nandoro ny Baiboly. Tamin' ny taona 1831 dia voarara ny fananana Baiboly sy ny fivavahana kristiana. Tamin' izany fotoana izany no nampisy ny Kristiana malagasy maty martira voalohany ka isan' izany [[Rasalama (maritiora)|Rasalama]] (taona 1837). Nanahy mantsy ilay mpanjakavavy sao mahavery hasina ny [[Sampy (malagasy)|sampy]] sy ny [[razana]] ny fivavahana amin' ny razam-bazaha. Tsy nankasitrahany koa ny fitoriana ny fitovian' ny samy olombelona izay manohintohina ny rafitra ara-pôlitika sy ara-toekarena izay niorina amin' ny fisian' ny [[andevo]]. Tsy nekeny hotonga Kristiana (hatao [[batisa]]) ny miaramilany. Hatramin' ny sekoly naorin' ireo misionera dia tsy azoazony fa ataony hoe "misoko olona". Tamin' ny taona 1849 no tena nafana ny fanenjehana ka ao ny nodorana velona, ny notapahin-doha sy ny navarina tao Ampamarinana. ==== Ny prôtestantisma lasa fivavaham-panjakana ==== Tamin' ny fitondran-d[[Radama II]] (nanjaka tao anelanelan’ ny taona 1861 sy 1863) sy [[Rasoherina]] (nanjaka teo anelanelan’ ny taona 1863 sy 1868) dia niverina nalalaka indray ny fivavahana kristiana sy ny famakiana Baiboly. Nanome fahalalahana ny finoana isan-karazany teo amin' ny fanjakany Radama II. Rasoherina moa dia lasa Kristiana ka nampandoro ny [[Sampy (malagasy)|sampi]]<nowiki/>m-panjakana sy nanao ny fivavahana kristiana ho fivavaham-panjakana. Maro noho izany ireo tao an-dapa sy ireo olona ao amin' ny saranga ambony tao [[Imerina-Ambaniandro|Imerina]] niova ho Kristiana nefa ny ankamaroany dia lazain' ny mpahay tantaram-piangonana fa "nanao rebik' ondry". Tonga teto tsy nisy mpanakantsakana ny misionera prôtestanta anglisy tao amin' ireo fikambanana toa ny Misiona anglikana, dia ny ''[[Church Missionary Society]]'' sy ny ''[[Society for the Propagation of the Gospel]]'' izay tonga tamin' ny taona 1864; ny Misiona loterana norveziana, dia ny ''[[Norvegian Missionary Society]]'' (norveziana: ''Norsk Misjonsselskap'') tamin' ny taona 1866; ary ny Misiona frenjy, ''[[Friends of Foreign Mission Association]]'' tamin’ ny taona 1867. Ny fielezan' ny prôtestantisma teo amin' ireo [[Merina]] saranga ambony teo antenantenan' ireo taona 1800, isan' izany ny mpanjaka [[Ranavalona II]] (izay namoaka didy momba ny famerenana ny fivavahana kristiana sy natao [[batisa]] tamin' ny taona 1869), niaraka tamin' ny fitomboana ara-pôlitikan' ireo misionera britanika, dia nitarika ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]] hamoaka didy nahatonga ny [[Kristianisma]] ho fivavahana tao an-dapa, fivavaham-panjakana. Izany no nanafaingana ny fiovam-pinoan' ny vahoaka tany afovoan-tany ho amin' ny prôtestantisma tamin' ny faramparan' ireo taona 1800. ==== Fidiran' ny fivavahana katôlika ==== Ny [[Eglizy Katolika Apostolika Romana (Madagasikara)|Fiangonana katôlika rômanina]] dia tafiditra teto Madagasikara tamin' ny alalan' ireo masoivoho sy misionera frantsay tamin' ny tenantenan' ny taonjato faha-19, nefa tsy nitombo ny isan' ny mpanaraka azy raha tsy tamin' ny fanombohan' ny fanjanahan' ny Frantsay an' i Madagasikara tamin' ny taona 1896. === Tamin' ny fanjanahan-tany === ==== Fahazoan' ny Katôlika vahana ==== Lasa zanatanin' i Frantsa i [[Madagasikara]] tamin' ny taona 1897 nefa tsy nanohana ny misiona katôlika i [[Joseph Simon Gallieni|Galliéni]] (nanapaka an' i Madagasikara tamin' ny taona 1896-1905) na dia tsy nanavakavaka fivavahana. Amin' ny ankapobeny anefa dia nahazo vahana ny katôlisisma ka somary sahirana noho ny fanenjehana ny Prôtestanta. Sahirana ny Prôtestanta tamin' ny fotoana nanombohan' ny fanjanahan-tany noho ny nataon' ireo [[Zezoita]] (frantsay: ''Jésuites'') izay nampifangaro ny raharaha pôlitika sy ny raharaham-pivavahana ka nanao ny Prôtestanta ho sakaizan' ny Anglisy sy ho fahavalon' ny Frantsay. Maro ireo mpino prôtestanta niala amin’ ny fiangonany noho ny tahotra. Fotoana nisian' ny tsy fifanarahan' ny Prôtestanta sy ny Katôlika malagasy izany. Tamin' ny nanapahan' ireo governora manaja ny maha fanjakana laîka an' i Frantsa vao niverina nalalaka indray ny safidy momba ny fivavahana. Naverina tamin’ ny Prôtestanta ihany ny trano fiangonana prôtestanta lasan' ny Katôlika taty aoriana, afa-tsy ny fiangonana tao amin' ny faritr' Ambatomanga. Tamin' ny taona 1938 no nahavitana printy ny [[Baiboly katôlika amin'ny teny malagasy|Baiboly katôlika voalohany amin' ny teny malagasy]]. ==== Fitomboan' ny isan' ny antokom-pivavahana kristiana ==== Tonga teto Madagasikara ny misionera [[Adventisma|adventista]] tamin' ny taona 1926 ary tafaorina teto koa ny [[Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito eto Madagasikara|Fiangonana adventista]] tamin' ny taona 1927. Tamin' ny taona 1930 dia tafaorina teto Madagasikara koa ny Fiangonana [[Kristianisma ôrtôdôksa|ôrtôdôksa]]. Efa nahatsangana ny sinôdany ny fiangonana [[Anglikanisma|anglikana]] tamin’ ny taona 1937. ==== Fanafahana an' i Madagasikara ==== Nandray anjara betsaka ny Kristiana tamin' ny fanafahana an' i Madagasikara amin' ny fanjanahan-tany. Nisongadina tamin' ny fanoherana ny mpanjana-tany ny Prôtestanta. Ireo avara-pianarana malagasy, indrindra ny mpitsabo sy ny pastora, dia nivondrona tanaty fikambanana talohan' ny taona 1920, dia ny ''[[Vy Vato Sakelika|Vy, Vato, Sakelika]]'' (VVS). Prôtestanta ny ankamaroan' ny mpikambana. Tamin' ilay raharaha 1947 dia maro ny Kristiana malagasy (indrindra ny Prôtestanta) no nampangaina ho niray tetika tamin' ny mpanohitra ny fanjakana frantsay. Tetsy an-daniny koa dia niampanga ny Kristiana ho mpiray tsikombakomba tamin' ny Vazaha ny fikambanana mpanafaka tanindrazana ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM) izay nanimba sy nandroba ny trano fiangonana tamin' ny faritra sasany teto Madagasikara. === Fahaleovan-tena === ==== Fahaleovan-tenam-piangonana ==== Taorian' ny nahazoan' i Madagasikara ny fahaleovan-tena no nandraisan' ny Malagasy koa ny fitantanana feno ny fiangonana na dia tsy afa-niala tamin' ny fanohanana avy any ivelany izany fiangonana izany. Nahazo fahaleovan-tena tamin' ny taona 1950 ny [[Fiangonana Loterana Malagasy]] (FLM). Tamin' ny taona 1968 dia tonga fiangonana iray nomena ny anarana hoe [[Fiangonan'i Jesoa Kristy eto Madagasikara|Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara]] (FJKM) ny fikambanan' ny fiangonana telo [[Fiangonana nohavaozina|nohavaozina]], dia ny Fiangonana Frenjy Malagasy (FFM) sy ny Fiangonana ara-Pilazantsara eto Madagasika (FPM) ary ny Fiangonan' i Kristy eto Madagasikara (FKM). Niorina ara-panjakana koa ny fiangonana [[Anglikanisma|anglikana]], dia ny [[Eklesia Episkopaly Malagasy]] (EEM) tamin’ ny taona 1969. ==== Fivavahana kristiana sy kômonisma ==== Tamin' ny vanim-potona nanjakan' ny firehana ara-pôlitika [[Kômonisma|kômonista]] tamin' ny firenena maro dia nisy ny tsy fankasitrahan' ny mpitondra fanjakana ny fivahana kristiana teto Madagasikara. ==== Firoborobon' ny evanjelisma ==== Taorian' ny nahazoan' i Madagasikara ny fahaleovan-tena, indrindra fa teo amin' ireo taona 1990, no nanombohan' ny [[Evanjelisma|fiangonana evanjelika]] sy [[Pentekotisma|pentekôtista]] maro niditra teto Madagasikara ==== Fandraisan' anjaran' ny Fiangonana amin' ny raharaham-pirenena ==== Ankehitriny dia mandray anjara lehibe eo amin' ny fiainam-pirenena malagasy ny fivavahana kristiana, na amin' ny lafiny sôsialy na amin' ny fanabeazana na ara-pôlitika, ary tsy manavaka saranga na fiaviana ny fidirana ho mpikambana amin' ny antokom-pinoana izatsy na izaroa. == Ireo antokom-pinoana kristiana misy eto Madagasikara == === Ny katôlisisma sy ny ôrtôdôksia ary ny anglikanisma === ==== Ny katôlisisma ==== [[Sary:Marie Immaculée Conception à Andohalo 2019-10-02 3.jpg|vignette|Marie Immaculée Conception ao Andohalo]] Ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina]] eto Madagasikara, izay niorina tamin' ny taona 1857, dia isan' ny [[Eglizy katôlika rômanina|fiangonana katôlika]] maneran-tany izay eo ambany fitarihana ara-panahin'ny [[Papa]] ao [[Rôma]]. Fivavahana voalohany eto Madagasikara ny Fiangonana katôlika raha ny habetsahan' ny mpino no jerena, izay maherin' ny 4 000 000 any ho any, izany hoe manakaiky ny iray ampahefatry ny mponin' ny Nosy. Ankehitriny dia efa misy ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Malagasy]] (frantsay: ''Eglise Catholique Apostolique Malgache'') izay manana ny foiben-toerany any Bekily ao amin'ny [[Faritra Androy]]. ==== Ny Fiangonana ôrtôdoksa ==== Ny [[Fiangonana Ôrtôdôksa eto Madagasikara|fiangonana ôrtôdôksa]] eto Madagasikara dia isan' ny [[Fiangonana Tatsinanana|fiangonana tatsinanana]] efa tafasaraka tamin' ny fiangonana katôlika tany aloha. Fehin' ny [[Fiangonana Ortodoksan'i Aleksandria sy Afrika manontolo|Fiangonana Ôrtôdôksan' i Aleksandria sy Afrika manontolo]] izy. Tamin' ny taona 1930 no niorina voalohany teto Madagasikara ny fiangonana ôrtôdôksa. ==== Ny anglikanisma ==== Ny [[anglikanisma]] eto Madagasikara dia hita amin' ny alalan' ny [[Eklesia Episkopaly Malagasy]]''',''' hafohezina amin' ny hoe EEM. Miombona ao amin' ny Firaisambe anglikana na Fiombonam-be anglikana (''Anglican Communion'') izay mampifandray ny [[Anglikanisma|Anglikana]] maneran-tany ny EEM. Azo lazaina ho niorina tamin' ny taona 1864 na 1969 ny EEM. === Ny prôtestantisma === Ny prôtestantisma dia efa tonga teto Madagasikara tamin' ny vanim-potoana faha mpanjaka. Ny prôtestantisma eto Madagasikara dia misy fiangonana maro ka ny roa voalohany tonga teto Madagasikara dia ny [[loteranisma]] sy ny [[kalvinisma]]. Ny 25 %n' ny Malagasy dia Prôtestanta. ==== Ny loteranisma ==== Tsy ny FLM ihany no [[Loteranisma eto Madagasikara|fiangonana loterana eto Madagasikara]] fa ao koa ireo fiangonana niforona taty aoriana vokatry ny tsy fifanarahana tao amin' ny FLM. * Ny Fiangonana Loterana Malagasy Ny [[Fiangonana Loterana Malagasy]] (FLM), dia fiangonana kristiana prôtestanta vokatry ny fitoriana ny [[Filazantsara]] nataon' ireo misionera avy tamin' ny Misiona Norveziana (anglisy: ''[[Norwegian Missionary Society]]'' - NMS) nanomboka ny taona 1866 sy ny Misiona Amerikana (''[[Americana Lutheran Church]]'' - ALC) nanomboka tamin' ny taona 1888. Tao [[Betafo]] no niorina ny trano fiangonana loterana voalohany teto Madagasikara. Tamin' ny taona 1950 anefa vao nahazo fahaleovan-tena io fiangonana io ary tamin' io koa no niantsoana azy amin' ny hoe FLM. Ankehitriny dia misy mpino eo amin' ny 3 000 000 (11 %n' ny Malagasy; 26 %n' ny Kristiana) any ho any ny FLM<ref><small>''"[https://www.lutheranworld.org/country/madagascar Madagascar | The Lutheran World Federation]". www.lutheranworld.org. [https://web.archive.org/web/20160701165757/https://www.lutheranworld.org/country/madagascar Tahiry] taminn' ny 1 Jolay 2016''. Notsidihina tamin' ny 14 Oktobra 2016''.''</small></ref>. * Ireo fiangonana loterana hafa Ireto ny tena fantatra amin' ireo fiangonana loterana ankoatry ny FLM: - ny [[Fiangonana Loterana Malagasy Nohavaozina]] (FLMN) izay nisitaka tamin' ny FLM tany amin' ireo taona 70 noho ny tsy fankasitrahana ny rafi-pitantanana, fa tsy noho ny [[Fotopampianarana sy Fanekempihavanana|foto-pampianarana]]; io no fiangonana loterana fantatra indrindra manaraka ny FLM. Matanjaka io fiangonana io ao amin' ny [[distrikan'Antanifotsy|distrikan' Antanifotsy]] sy ao [[Antananarivo]]. Ahitana azy koa ny any [[Toliara]] sy any [[Mahanoro]]. - ny [[Fiangonana Fifohazam-Panahy Loterana Malagasy]] (FFPLM) naorin' ilay mpiandry atao hoe [[Neny Olga]]. Ao Anolaka any [[Fianarantsoa]] no misy ny foibeny. - ny [[Fiangonana Protestanta Loterana Malagasy]] (FPLM) izay ao Ankofafa any Fianarantsoa ny misy ny foibeny. ==== Ny kalvinisma na nohavaozina ==== * Ny Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara Ny [[Fiangonan'i Jesoa Kristy eto Madagasikara|Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara]] (FJKM), dia niforona vokatry ny fitambaran' ny fiangonana telo notarihin' ny ''[[London Missionary Society]]'' (tonga teto tamin' ny taona 1818) ny ''Société des Missions Evangeliques de Pari''s (tonga teto tamin' ny taona 1867) ary ny ''Frends Foreign Missionary Association'' (tonga teto tamin' ny taona 1897). Mikambana amin' ny ''Communion Mondiale des Eglises Réformées'' ny FJKM. Tamin' ny taona 1968 vao nitondra io anarany io ity fiangonana ity. * Ny fiangonana nohavaozina hafa - ny [[Fiangonana Malagasy Tranozozoro Antranobiriky]] (FMTA) dia fiangonana avy amin' ny ''London Missionary Society'' (LMS) tamin' ny taona 1894 izay niala noho ny tsy fifanarahana nisy tamin' ny pastora malagasy sy ny misionera anglisy izay nihevitra azy ireo ho mpanampy fotsiny ihany. Ny pastora Rajaonary no nitantana an' io fiangonana voalohany. - ny [[Misiona Evanjelika Teratany eto Madagasikara]] (METM) dia fiangonana naorin' ny pastora Rakotobe Andriamaro tamin’ ny taona 1955. Miara-miasa amin' ny FJKM ny METM. - ny [[Fiangonana Protestanta Vaovao eto Madagasikara]] (FPVM) dia fiangonana niala avy amin' ny FJKM noho ny tsy fitoviam-pomba fijery ny amin' ny asam-pifohazana. Tamin' ny taona 2002 no nanorenan' ny mpitandrina Randrianantoandro Jean Joseph azy io. - ny [[Fiangonana Kristiana Protestanta Malagasy Vavolombelona]], niorina tamin' ny taona 1967<ref name=":2"><small>''Les dieux au service du peuple'' p.94</small></ref>. - ny [[Fiangonana Kristianina Fifohazana eto Madagasikara]] (FKFM) - ny [[Fiangonan'ny Fifohazan'ny Mpianatry ny Tompo|Fiangonan' ny Fifohazan' ny Mpianatry ny Tompo]], niorina tamin' ny taona 1954<ref name=":5"><small>''Les dieux au service du peuple'' - p. 108</small></ref>. - ny [[Fiangonan'ny Fifohazam-Panahy Malagasy|Fiangonan' ny Fifohazam-Panahy Malagasy]], niorina tamin' ny taona1963/64<ref name=":5" />. === Ny adventisma === * Ny Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito Ny [[Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito eto Madagasikara|Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito]] eto Madagasikara dia fiangonana kristiana niorina tamin' ny taona 1927. Misionera avy ao amin' ny nosy [[Maorisy]] no nitondra ny [[adventisma]] teto Madagasikara tamin' ny taona 1910. Notokanana ny fiangonana voalohany tao Manjakaray ny 27 Aogositra 1927. Mihoatra ny 76 000 ny Malagasy adventista izay manana trano fiangonana mihoatry ny 1 200. * Ny sampan' ny adventisma hafa - ny [[Fiangonan'i Jehovah Tompon'ny Sabata andro faha-7|Fiangonan' i Jehovah Tompon' ny Sabata andro faha-7]] (FJTSa7) === Ny evanjelisma sy ny karismatika === Betsaka ny fiangonana niorina taorian'ireo fiangonana voalaza anarana etsy ambony, izay samy mikarakara ny ara-panahin' ny Malagasy sy ny mponina eto Madagasikara, ka ny ankamaroany dia ao amin' ny atao hoe [[evanjelisma]] sy ny [[Fiangonana karismatika vaovao|karismatika]]. Tsy mitsaha-mitombo isa ireo fiangonana ireo. Maro amin' izy ireo no matetika lazaina amin' ny anarana hoe "[[fiangonana zandriny]]". ==== Ireo fantatra indrindra: ==== * ny [[Fiangonana Batista Biblika eto Madagasikara|Fiangonana Batista Biblika eto Madagasikara,]] niorina tamin' ny taona 1963. *ny [[Fiangonana Pentekotista Mitambatra (Madagasikara)|Fiangonana Pentekotista Mitambatra]], niorina tamin' ny taona 1970<ref name=":2" />. *ny [[Fikambanana Apokalypsy eto Madagasikara]] (FAM), niorina tamin' ny taona 1996; *ny [[Fiainana Ao amin'i Kristy|Fiainana Ao amin' i Kristy]] (FAK), niorina tamin' ny taona 1985<ref><small>''Les dieux au service du peuple'' - p.99</small></ref>. *ny [[Fiangonana jesosy mamonjy|Jesosy Mamonjy]], niorina tamin' ny taona1963<ref name=":3"><small>''Les dieux au service du peuple'' - p.93</small></ref> *ny [[Jesosy Famonjena]] *ny [[Vahao ny Oloko]] *ny [[Fiangonana Evanjelika Shine|Fiangonana Evanjelika Shine,]] niorina tamin' ny taona 2004. *ny [[Fiangonan’ny Ampakarina| Fiangonan’ ny Ampakarina]] (FnA) *ny [[Fiangonana Mahery ny Ran'i Jesosy|Fiangonana Mahery ny Ran' i Jesosy]] *ny [[Fiangonana Rhema]]<ref><small>[http://rhemacommunitychurch.org/doctrines/ "Rhema community Church - Foudational doctrines"] {{Wayback|url=http://rhemacommunitychurch.org/doctrines/ |date=20181203230523 }} - [http://rhemacommunitychurch.org Rhema community Church.]</small></ref> *ny [[Fiangonan' Andriamanitra]] (na ''Assemblée de Dieu'') eto Madagasikara, niorina tamin' ny taona 1967<ref name=":3" />. *ny ''[[Eglise Universelle du Royaume de Dieu]],'' niorina tamin' ny taona 1998<ref name=":2" /> *ny ''[[Communauté Evangélique Indépendante de Madagascar]]'' (CEIM), niorina tamin' ny taona 1991<ref name=":4"><small>''Les dieux au service du peuple'' - p. 101.</small></ref>. *ny [[Fahazavan'i Kristy|Fahazavan' i Kristy]] (FAKRI), niorina tamin' ny taona 1996<ref name=":4" />. ==== Ireto manaraka ireto koa no tsy dia be mpahalala ==== *ny [[Tafik'i Jesosy Kristy|Tafik' i Jesosy Kristy]] (TAJEKRI) *ny [[Eglizy Sambofiara eto Madagasikara]] (ESM) *ny ''[[Centre Parole Vivante]]'' niorina tamin' ny taona 1993<ref><small>''Les dieux au service du peuple'' - p.100</small></ref>. *ny ''[[Communauté Evangélique du Réveil]]'', niorina tamin' ny taona 1990<ref name=":4" />. === Ny Vavolombelon' i Jehovah sy ny Olomasin' ny Andro Farany === Ireto fiangonana roa ireto no tsy azoazon' ny ankamaroan' ny Kristiana hafa indrindra noho ny finoan' izy ireo betsaka zavatra tsy itoviany amin' ny finoana sy fampianaran' ny fiangonana mahazatra ny Malagasy. Izany no ilazan' ireo fiangonana tranainy azy ireo tsy amim-pihambahambana hoe "[[sekta]]". ==== Ny Vavolombelon' i Jehovah ==== Tamin' ny 1925 no nitsidika voalohany an' i Madagasikara ny iraky ny Fikambanan' ny Vavolombelon' i Jehovah. Tamin' ny taona 1970 dia tsy neken' ny fitondram-panjakana malagasy ny fikambanan' ny Vavolombelon' i Jehovah notarihin' ireo teratany vahiny. Tamin' ny taona 1984 vao neken' ny fanjakana malagasy ny fijoroan' ny fikambanan' ny [[Mpianatra ny Baiboly]] ary tamin' ny taona 1994 vao nankatoavin' ny fanjakana ny [[Vavolombelon'i Jehovah eto Madagasikara|Fikambanan' ny Vavolombelon' i Jehovah]] eto Madagasikara. Tsy mino ny maha [[Andriamanitra Zanaka|Andriamanitra an' i Jesoa]] sy ny [[Fanahy Masina]] ny Vavolombelon' i Jehovah. ==== Ny Fiangonan' i Jesoa Kristy ho an' ny Olomasin' ny Andro Farany ==== Ny [[Fiangonan'i Jesoa Kristy ho an'ny Olomasin'ny Andro Farany eto Madagasikara|Fiangonan' i Jesoa Kristy ho an' ny Olomasin' ny Andro Farany,]] dia niorina tamin' ny taona 1993. Fantatry ny Malagasy amin' ny anarana hoe "Fiangonana Môrmôna" ity fiangonana ity. Razanaparany Ramiandrisoa no nitondra ny môrmônisma teto Madagasikara tamin' ny taona 1989. Efa Tamin' ny taona 1990 no nananganana ny fiangonana, nefa tamin' ny taona 1993 vao voaorina ara-panjakana ny izany fiangonana izany ka Razanapanala Ramiandrisoa no lasa filohany. Amin' ny Olomasin' ny Andro Farany dia Andriamanitra samy hafa nefa miara-miasa ny [[Andriamanitra Ray|Ray]] sy ny [[Zanak'Andriamanitra|Zanaka]] ary ny [[Fanahy Masina]]. == Ny ekiomenisma eto Madagasikara == === Ireo fiangonana ao amin' ny FFKM === Misy efatra ireo fiangonana mikambana ao amin' ny [[Fiombonan'ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara|Fiombonan' ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara]] ka ireto avy izany. * [[Eklesia Episkopaly Malagasy|Eklesia Episkopaly Malagasy (Anglikana)]] (EEM), niorina tamin' ny taona 1969 na 1864<ref name=":2" /> *[[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina]] (EKAR), niorina tamin' ny taona 1857; *[[Fiangonan'i Jesoa Kristy eto Madagasikara|Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara]] (FJKM), niorina tamin' ny taona 1968; * [[Fiangonana Loterana Malagasy]] (FLM), niorina tamin' ny taona 1950. Ny FJKM sy ny FLM dia mikambana ao amin' ny [[Fiombonan'ny Fiangonana Protestanta eto Madagasikara|Fiombonan' ny Fiangonana Protestanta eto Madagasikara]] (FFPM) amin' ny maha fiangonana samy [[Protestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] sady nateraky ny [[Fanavaozam-piangonana|reformasiona]] azy ireo. Ny Eklesia Episkopaly Malagasy (EEM) anefa tsy ao anatin' io fiombonana io sady tsy tena fantatra loatra ho prôtestanta raha eto Madagasikara na dia tsy voatery ho izany ny zava-misy any ivelany (''Jereo'': [[Anglikanisma]]). === Ny traikefa efa azo === Ny [[ekiomenisma]] eo amin' ireo fiangonana kristiana eto Madagasikara dia ahitana ny fiaraha-mivavaka amin' ny fotoana sasantsasany eo amin' ny fiangonana maromaro, ka ny lohany amin' izany dia ireo ao amin' ny [[Fiombonan'ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara|Fiombonan' ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara]], izay niorina tamin' ny taona 1980. Izany ekiomenisma izany dia miseho amin' ny alalan' ny fanaovana fivavaka iraisam-pinoana amin' ny fotoana voatondro sasany. Tsy mijanona amin' ny lafiny ara-pivavahana ihany ny ekiomenisma malagasy fa miitatra amin' ny fiaraha-mikaon-doha amin' ny famahana ny olana ara-sôsialy sy ny disadisa ara-pôlitika misy eto Madagasikara. Endrika isehoan' ny ekiomenisma koa ny tsy famerenana manao [[batisa]] na batemy ny mpino mifindra finoana avy amin' ny fiangonana iray mankamin' ny fiangonana iray hafa samy mpiombona. Iraisany ireo [[Fanekem-pinoana ekiomenika|fiekem-pinoana ekiomenika]], ny [[vavaka nampianarin'ny Tompo|vavaka nampianarin' ny Tompo]], ny hira sasany izay efa nahavitany boky (''Miara-mizotra''). Efa nisy koa fandikan-teny ny Baiboly niraisan' ireo fiangonana mpikambana ireo, dia ny [[Baiboly Dikanteny Iombonana Eto Madagasikara|Baiboly Dikan-teny Iombonana Eto Madagasikara]] (DIEM) izay ezahana vakina amin' ny fanompoam-pivavahana iraisam-pinoana. Efa manana toeram-piofanana iraisana momba ny ekiomenisma ny FFKM, dia ny Ivontoeram-Pampianarana Ambony momba ny Ekiomenisma (IPAE), izao ny FFKM. === Ny zavatra mbola tsy mamparisika === Tsy dia mahazoazo ny fiombonanam-bavaka ireo fiangonana lazaina hoe "[[Fiangonana zandriny|zandriny]]" izay lazain' ny mpino ao amin' ny "[[fiangonana zokiny]]" sasany hoe "[[sekta]]". Voailika avy hatrany sady tsy mieritreritra ny hikambana ao koa ireo fiangonana tsy mino ny [[Andriamanitra Zanaka|maha Andriamanitra]] an' i [[Jesosy|Jesoa Kristy]] sy tsy mino ny [[Trinite]] araka ny fampianaran' ny fanekem-pinoana ekiomenika an' izany. Tsy mbola voakasiky ny ekiomenisma amin' ny fomba lalina koa ny lafiny ara-teôlôjia ([[tenim-pinoana]], [[foto-pampianarana]], sns) izay ahitana fahasamihafam-pinoana sarotra aravina, indrindra eo amin' ny Katôlika sy ny Prôtestanta. Ny FLM sy ny FJKM, izay samy prôtestanta, no afaka mampifanakaiky ny [[Teôlôjia|teôlôjiany]] noho ny fampianaram-pinoany tsy mifanalavitra firy vokatry ny maha samy fiangonana nateraky ny [[reformasiona]] azy ireo. Tsy mboka miara-mandray [[eokaristia]] na [[fanasan'ny Tompo|fanasan' ny Tompo]], izay marika hita maso, ankoatry ny batisa na [[batemy]], sady [[sakramenta]] roa tokony hiraisan' ny fiangonana mpiombona, ny Kristiana ao amin' ny FFKM. Tsy mbola mifampiditra alitara (na ôtely) ny mpitondra fiangonana na dia efa afaka mifampiditra trano fiangonana sy mifampindrana polipitra aza. Na dia efa misy aza ilay [[Baiboly DIEM]] dia maro ny mpitarika fotoam-pivavahana sy ny mpitondra fivavahana mampiasa ny Baibolin' ny fiangonany amin' ny fotoana anaovana fivavahana iraisam-pinoana. == Ny kristianisma sy ny finoana hafa eto Madagasikara == === Ny kristianisma sy ny fivavahan-drazana malagasy === Tokotokony ho ny antasasaky ny Malagasy no manaraka ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahan-drazana]], araka ny tatitry ny ''US Department of State'' tamin' ny taona 2011<ref name=":0" />, fa 4,5% kosa izany hoy ny ''Pew Research Center'' tamin' ny taona 2010<ref name=":1"><small>''"[http://www.globalreligiousfutures.org/countries/madagascar#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2010&region_name=All%20Countries&restrictions_year=2015 Religions in Madagascar | PEW-GRF".] Globalreligiousfutures.org''. Notsidihina 20/09/2017</small></ref>. Izany fivavahan-drazana izany dia mino fa [[Andriamanitra (anarana iombonana)|andriamanitra]] iray ihany no nanao izao rehetra izao, izay antsoina hoe [[Zanahary]] na Andriamanitra<ref name=":6"><small>''Bradt, Hilary (2011). Madagascar, 10th Ed.: The Bradt Travel Guide.'' London: Bradt Travel Guides. <nowiki>ISBN 978-1-84162-341-2</nowiki>., pp. 13–20</small></ref>. Fanampin' izany dia manantitra ny fifandraisan' ny velona sy ny maty ([[Razana (finoana malagasy)|Razana]]) io fivavahan-drazana io. Ny [[fivavahanana amin'ny Razana|fivavahanana amin' ny Razana]] no nitarika ho amin' ny fanamboarana fasana andaniam-bola be, fanaovana [[famadihana]] (ho an' ireo mponina afovoan-tany) izay amongarana amin' ny fomba miverimberina ireo havana efa maty mba hamonosan-[[Lambamena|dambamena]] vaovao azy ireo alohan' ny hamerenana azy any am-pasana indray<ref name=":7"><small>Bearak, Barry (5 September 2010). "{{Wayback|url=https://www.nytimes.com/2010/09/06/world/africa/06madagascar.html |date=20120127041227 }}". ''New York Times''. p. A7. (t[https://www.nytimes.com/2010/09/06/world/africa/06madagascar.html ahiry novakina tamin'ny 13/01/2012]).</small></ref>. ==== Fifanandrenana ==== Hatramin' ny fiandohan' ny fivavahana kristiana teto Madagasikara no nisian' ny fifanandrenana teo aminy sy ny fivavahan-drazana malagasy. Ny Kristiana milaza fa asan' ny [[devoly]] na asan' ny maizina ny fivavahan-drazana malagasy fa ny mpandala ny fivavahan-drazana kosa miampanga ny Kristiana ho mpanimbazimba ny zavatra navelan' ireo nahitany masoandro. Teo amin' ny tantara dia i [[Ranavalona I]] no nalaza tamin' ny fiarovana ny fivavahan-drazana manoloana ny kristianisma izay niteraka ny fanenjehana mamaivay ny mpanaraka ity farany. Rehefa maty [[Ranavalona I]] dia nahazo laka amin' izay ny fivavahana kristiana. Miseho ny fanoheran' ny Kristiana ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]], ny [[Fivavahana amin' ny razana|fivavahana amin' ny]] [[Razana (finoana malagasy)|razana]], ny finoana ny [[tromba]] sns, indrindra eo amin' ireo fiangonana prôtestanta (ao amin' ny sehatry ny [[Fifohazana (kristianisma malagasy)|fifohazana]]) sy [[Evanjelisma eto Madagasikara|evanjelika]]. Mandraka ankehitriny dia mahazo laka ny kristianisma ka na amin' ny sehatra ara-pôlitika sy ao amin' ny fitondram-panjakana aza dia tsy mipetraka mazava ny maha [[fanjakana laîka]] an' i Madagasikara. ==== Fampifangaroana ==== Matetika koa anefa ny fivavahana kristiana dia tanterahin' ny mpino kristiana sasany amin' ny fampifangaroharoana azy amin' ny fivavahan-drazana ([[sinkretisma]]). == Jereo koa == * [[Kristianisma]] * [[Prôtestantisma]] * [[Katôlisisma]] *[[Evanjelisma]] *[[Baiboly amin' ny teny malagasy]] *[[Fivavahana ao Madagasikara]] *[[Prôtestantisma eto Madagasikara]] *[[Evanjelisma eto Madagasikara]] *[[Firaisan' ny Skotisma eto Madagasikara]] == Azo anovozan-kevitra == *Sophie Blanchy, Jean-Aimé Rakotoarisoa, Philippe Beaujar, Chantal Radimilahy (dir.), ''Les dieux au service du peuple'', Paris, Éditions Karthala, coll. « Religions contemporaines », 2006, 536 p. == Rohy ivelany == * [https://docplayer.fr/4472158-Ambatonakanga-sy-ny-misionera.html "Ambatonakanga sy ny Misionera"] == Loharano == [[Category:Fiangonana]] dbna0yauhhrky8bng1r1i7055gg09h1 0 3322 1047223 1047205 2022-08-24T18:54:15Z 2806:2F0:51C0:B850:11D1:557C:7843:B7C9 wikitext text/x-wiki [[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]] Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] sy ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]<nowiki/>n' i Madagasikara, izy ireo. Raha faritana ara-jeôgrafia ny faritra nentim-paharazana misy ny Merina dia ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina. Izany hoe eo ampovoan-tany amin' ny lembalemba avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana. Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897. Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny samy mpihavana (lova tsy mifindra), ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]]. ==Tantara== Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maley]]-[[Indônezia|Indôneziana]] sy amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maley tonga teto Madagasikara tokony ho 2&nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan' ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina. Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa. Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina "tena Aostrôneziana" tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana. Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny. Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho "[[Fanjakan' i Madagasikara]]". [[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]] Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885. Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma. Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo. Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina. Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa. Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' ("faritany ampitan-dranomasina") ao anatin'ny ''Union Française'' ("Vondrona Frantsay"). Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo. Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara. Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019. ==Fiteny== Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]]. Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe "tsy lafo". Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana. == Fivavahana == === Fivavahan-drazana === Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra. Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]]. Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa. Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]]. Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao "rebik' omby" na "rebik' ondry"). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona. === Kristianisma === Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]]. Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]<nowiki/>n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny. == Fiarahamonina sy kolontsaina == === Saranga teo amin' ny fiarahamonina === Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]]. Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana. Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]]. Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895. Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa. Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy. === Fombafomba sy vakoka === Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary manana hery mahagaga. Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany. Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro. === Sakafo === Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe "mihinam-bary" fotsiny no ilazana ny hoe "misakafo". Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany. === Asa fivelomana === Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa. === Mozika === Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô. === Fitafiana === Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka. Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina. I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa "Merina lava sofina" sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany. Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]] * [[Nôrmandy]] == Jereo koa == '''Lohahevitra mifandray aminy''' * [[Imerina-Ambaniandro]] * [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]] * [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]] * [[Fanjakan' Imerina]] '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. <nowiki>ISBN 978-1-84162-197-5</nowiki>. * Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (<nowiki>ISBN 2-85194-307-3</nowiki>) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002). * Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (<nowiki>ISBN 2-907754-65-3</nowiki>). * Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951. * Georges Ramamonjy, "De quelques attitudes et coutumes merina", dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196. * J. P. Raison, "L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations", dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171. * Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (<nowiki>ISBN 978-2-7053-3782-7</nowiki>) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913). * Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913). * Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), "Ny Andriantompokoindrindra", 1909, 50 pages. * Louis Molet, "Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)", dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66. * Marianne Skjortnes, "Gender and social change in Merina rural society", in ''Repenser "la femme malgache": de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking "la femme malgache": new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238. * Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (<nowiki>ISBN 0521314046</nowiki>). * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * Pier Martin Larson, "Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories", in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560. * Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (<nowiki>ISBN 0-325-00216-9</nowiki>). * Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855. * Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970. == Loharano sy fanamarihana == [[Catégorie:Fiteny]] [[Catégorie:Madagasikara]] [[sokajy:Foko ao Madagasikara]] pygkyojzgmardew78mwjheqfsk0v3ob 1047227 1047223 2022-08-24T19:11:37Z 2806:2F0:51C0:B850:11D1:557C:7843:B7C9 wikitext text/x-wiki [[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]] Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] sy ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]<nowiki/>n' i Madagasikara, izy ireo. Raha faritana ara-jeôgrafia ny faritra nentim-paharazana misy ny Merina dia ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina. Izany hoe eo ampovoan-tany amin' ny lembalemba avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana. Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897. Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny samy mpihavana (lova tsy mifindra), ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]]. ==Tantara== Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maley]]-[[Indônezia|Indôneziana]] sy amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maley tonga teto Madagasikara tokony ho 2&nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan' ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina. Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa. Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina "tena Aostrôneziana" tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana. Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny. Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho "[[Fanjakan' i Madagasikara]]". [[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]] Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885. Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma. Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo. Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina. Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa. Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' ("faritany ampitan-dranomasina") ao anatin'ny ''Union Française'' ("Vondrona Frantsay"). Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo. Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara. Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019. ==Fiteny== Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]]. Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe "tsy lafo". Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana. == Fivavahana == === Fivavahan-drazana === Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra. Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]]. Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa. Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]]. Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao "rebik' omby" na "rebik' ondry"). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona. === Kristianisma === Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]]. Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]<nowiki/>n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny. == Fiarahamonina sy kolontsaina == === Saranga teo amin' ny fiarahamonina === Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]]. Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana. Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]]. Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895. Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa. Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy. === Fombafomba sy vakoka === Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary manana hery mahagaga. Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany. Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro. === Sakafo === Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe "mihinam-bary" fotsiny no ilazana ny hoe "misakafo". Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany. === Asa fivelomana === Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa. === Mozika === Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô. === Fitafiana === Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka. Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina. I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa "Merina lava sofina" sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany. Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]] == Jereo koa == '''Lohahevitra mifandray aminy''' * [[Imerina-Ambaniandro]] * [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]] * [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]] * [[Fanjakan' Imerina]] '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. <nowiki>ISBN 978-1-84162-197-5</nowiki>. * Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (<nowiki>ISBN 2-85194-307-3</nowiki>) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002). * Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (<nowiki>ISBN 2-907754-65-3</nowiki>). * Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951. * Georges Ramamonjy, "De quelques attitudes et coutumes merina", dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196. * J. P. Raison, "L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations", dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171. * Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (<nowiki>ISBN 978-2-7053-3782-7</nowiki>) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913). * Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913). * Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), "Ny Andriantompokoindrindra", 1909, 50 pages. * Louis Molet, "Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)", dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66. * Marianne Skjortnes, "Gender and social change in Merina rural society", in ''Repenser "la femme malgache": de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking "la femme malgache": new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238. * Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (<nowiki>ISBN 0521314046</nowiki>). * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * Pier Martin Larson, "Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories", in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560. * Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (<nowiki>ISBN 0-325-00216-9</nowiki>). * Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855. * Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970. == Loharano sy fanamarihana == [[Catégorie:Fiteny]] [[Catégorie:Madagasikara]] [[sokajy:Foko ao Madagasikara]] b9vap7bta87yokisi1sdjjewnysu9m4 0 4322 1047228 951322 2022-08-24T19:36:03Z Gerd Eichmann 17381 gallery added wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Martsa 2010}} {{vangovango}} [[Sary:Washington SPOT 1075.jpg|300px|thumb|Washington hita avy amin'ny Satelita Spot]] '''Washington DC (District of Columbia)''' dia [[renivohitra]]n'i [[Etazonia]], ao ny ''Whitehouse'', ny trano ofisialy ny prezidâ, Ny ''Capitol'', ary ny Cour Suprême sy ny lamina federaly afa, otran'ny [[FED]]. Betsaka musée any, indrindra manaraka ny [[National Mall]], sy ny [[National Library]] ny Etazonia, ny fitehirizam-boky ny Kongresa. <br><gallery class=center caption="Washington D.C."> Washington-02-Capitol-1980-gje.jpg Washington-06-Capitol-1980-gje.jpg Washington-12-Lincoln Memorial-1980-gje.jpg Washington-36-vom Obelisken-Weisses Haus-1982-gje.jpg Washington-18-Weisses Haus hinten-1980-gje.jpg Washington-20-Kongressbibliothek-grosser Lesesaal-1980-gje.jpg Washington-44-vom Obelisken-Jefferson Memorial-1982-gje.jpg Washington-40-vom Obelisken-Lincoln-Memorial-1982-gje.jpg </gallery> [[Sokajy:Tanàna ao Etazonia]] psfe7uii6ki1dmvf4hgzb47y5jtp67l 0 172176 1047238 628361 2022-08-24T23:25:52Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kanye |isam-ponina={{formatnum:47007}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngwaketse }} I '''Kanye''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngwaketse]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:47007}}. Ny laharam-pokontaniny dia 122. Ny laharam-pehintaniny dia -24,966746 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,332735. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngwaketse]] q25ffzj8kovocsmp5f18yrd0rwpjvp6 0 172188 1047300 628556 2022-08-25T11:51:17Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Letlhakane |isam-ponina={{formatnum:22911}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Boteti }} I '''Letlhakane''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Boteti]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:22911}}. Ny laharam-pokontaniny dia 238. Ny laharam-pehintaniny dia -21,416667 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,583333. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Boteti]] 8vpit3z3jb8e2tz91fw1iv96crefpap 0 172211 1047271 529880 2022-08-24T23:52:46Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kopong |isam-ponina={{formatnum:9312}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng East }} I '''Kopong''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:9312}}. Ny laharam-pokontaniny dia 18. Ny laharam-pehintaniny dia -24,483333 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,883333. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng East]] 4isniv0t970lqfw8qv87l8iqfqg65iy 0 172213 1047242 628658 2022-08-24T23:30:58Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kasane |isam-ponina={{formatnum:9008}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Chobe }} I '''Kasane''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Chobe]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:9008}}. Ny laharam-pokontaniny dia 11. Ny laharam-pehintaniny dia -17,816667 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,15. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Chobe]] q5ikrkrqy30j354dztusu8xdan166gv 0 172227 1047301 628338 2022-08-25T11:51:24Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Letlhakeng |isam-ponina={{formatnum:7229}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng West }} I '''Letlhakeng''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:7229}}. Ny laharam-pokontaniny dia 75. Ny laharam-pehintaniny dia -23,451457 ary ny laharan-jarahasiny dia 26,473724. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng West]] n1a9itsrnfrj2i13e33vpkbcxp49csr 0 172229 1047296 628334 2022-08-25T11:29:52Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lerala |isam-ponina={{formatnum:6871}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Serowe Palapye }} I '''Lerala''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Serowe Palapye]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:6871}}. Ny laharam-pokontaniny dia 20. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Serowe Palapye]] 899upl1xrgj25u3gbek4ysanm0ksifw 0 172243 1047236 628512 2022-08-24T23:24:59Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kang (Botswana) |isam-ponina={{formatnum:5985}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kgalagadi North }} I '''Kang (Botswana)''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgalagadi North]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:5985}}. Ny laharam-pokontaniny dia 58. Ny laharam-pehintaniny dia -23,75 ary ny laharan-jarahasiny dia 22,833333. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgalagadi North]] is3sul1gs3z0jvf32ylecemobqj8ebt 0 172254 1047278 628701 2022-08-24T23:58:50Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kumakwane |isam-ponina={{formatnum:5545}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng East }} I '''Kumakwane''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:5545}}. Ny laharam-pokontaniny dia 7. Ny laharam-pehintaniny dia -24,65522 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,699176. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng East]] ls8x7nyy9q4g0pwmhiv9xyz5y6afhdp 0 172267 1047290 628393 2022-08-25T11:17:06Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lentsweletau |isam-ponina={{formatnum:4916}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng East }} I '''Lentsweletau''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:4916}}. Ny laharam-pokontaniny dia 42. Ny laharam-pehintaniny dia -24,248629 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,852146. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng East]] 74t0yk7k2nlb71xhtmtsw94hq59wf4t 0 172283 1047247 628431 2022-08-24T23:33:47Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kazungula (Botswana) |isam-ponina={{formatnum:4133}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Chobe }} I '''Kazungula (Botswana)''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Chobe]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:4133}}. Ny laharam-pokontaniny dia 6. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Chobe]] a4r2ry6erg41vzj8jr9sog5jp90sba8 0 172327 1047297 529937 2022-08-25T11:45:47Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lesenepole/ Matolwane |isam-ponina={{formatnum:3048}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Serowe Palapye }} I '''Lesenepole/ Matolwane''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Serowe Palapye]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:3048}}. Ny laharam-pokontaniny dia 5. Ny laharam-pehintaniny dia -22,585543 ary ny laharan-jarahasiny dia 27,567368. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Serowe Palapye]] hojoj0sexmkxf07ynbmkod2h8f2r6ps 0 172333 1047257 628467 2022-08-24T23:41:16Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Khakhea |isam-ponina={{formatnum:2944}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngwaketse West }} I '''Khakhea''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngwaketse West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:2944}}. Ny laharam-pokontaniny dia 27. Ny laharam-pehintaniny dia -24,68954 ary ny laharan-jarahasiny dia 23,494031. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngwaketse West]] bn6pvym8kb8jh2unua5nzfx6bf3aqv7 0 172399 1047234 628609 2022-08-24T23:22:51Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kalamare |isam-ponina={{formatnum:2196}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Mahalapye }} I '''Kalamare''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Mahalapye]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:2196}}. Ny laharam-pokontaniny dia 21. Ny laharam-pehintaniny dia -22,933688 ary ny laharan-jarahasiny dia 26,570316. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Mahalapye]] la4owv7xzf87p5c7pdgcgbe2w10qml5 0 172407 1047265 628652 2022-08-24T23:50:13Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kobojango |isam-ponina={{formatnum:2138}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Bobonong }} I '''Kobojango''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Bobonong]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:2138}}. Ny laharam-pokontaniny dia 11. Ny laharam-pehintaniny dia -21,832697 ary ny laharan-jarahasiny dia 28,728819. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Bobonong]] 480a8e2x6qh2ui0r9gij3b5xmfhoui5 0 172411 1047260 628323 2022-08-24T23:42:59Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Khudumelapye |isam-ponina={{formatnum:2080}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng West }} I '''Khudumelapye''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:2080}}. Ny laharam-pokontaniny dia 62. Ny laharam-pehintaniny dia -23,883333 ary ny laharan-jarahasiny dia 24,75. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng West]] qj5r8qupyeb420kzeijg9f3bzxi2stw 0 172419 1047245 628327 2022-08-24T23:33:03Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kauxwhi |isam-ponina={{formatnum:2040}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngamiland West }} I '''Kauxwhi''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:2040}}. Ny laharam-pokontaniny dia 3. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland West]] tnxtfn0bu7panozk1c18s2hyq1n9xfk 0 172421 1047275 628407 2022-08-24T23:58:25Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kudumatse |isam-ponina={{formatnum:2030}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Mahalapye }} I '''Kudumatse''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Mahalapye]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:2030}}. Ny laharam-pokontaniny dia 12. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Mahalapye]] gy1cbwolfivx6wa5zz2lt1pmc4b2lp0 0 172429 1047280 628403 2022-08-25T00:06:38Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lehututu |isam-ponina={{formatnum:1956}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kgalagadi North }} I '''Lehututu''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgalagadi North]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1956}}. Ny laharam-pokontaniny dia 6. Ny laharam-pehintaniny dia -23,966667 ary ny laharan-jarahasiny dia 21,866667. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgalagadi North]] 6jmjqg2rcgb5uyquqampnqg3kyo0t7j 0 172455 1047250 628386 2022-08-24T23:40:52Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kgagodi |isam-ponina={{formatnum:1756}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Serowe Palapye }} I '''Kgagodi''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Serowe Palapye]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1756}}. Ny laharam-pokontaniny dia 15. Ny laharam-pehintaniny dia -22,379947 ary ny laharan-jarahasiny dia 27,565179. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Serowe Palapye]] 1ncn7cpnqb04dc6eu4xnsfqxjox3leg 0 172517 1047254 628379 2022-08-24T23:40:58Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kgomokasitwa |isam-ponina={{formatnum:1423}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngwaketse }} I '''Kgomokasitwa''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngwaketse]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1423}}. Ny laharam-pokontaniny dia 8. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngwaketse]] 2p3t0arhkfxdrxd5eg5gdqf2lbc5314 0 172531 1047231 628640 2022-08-24T23:21:14Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kachikau |isam-ponina={{formatnum:1356}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Chobe }} I '''Kachikau''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Chobe]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1356}}. Ny laharam-pokontaniny dia 6. Ny laharam-pehintaniny dia -18,166667 ary ny laharan-jarahasiny dia 24,466667. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Chobe]] 61g3zlw2bpbdd7zvtr9nrjaq3m33gw4 0 172549 1047266 628659 2022-08-24T23:50:20Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kodibeleng |isam-ponina={{formatnum:1298}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Mahalapye }} I '''Kodibeleng''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Mahalapye]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1298}}. Ny laharam-pokontaniny dia 32. Ny laharam-pehintaniny dia -23,131626 ary ny laharan-jarahasiny dia 26,179341. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Mahalapye]] dx104zbeiagj8zzn1aa4ebmffgvsfu9 0 172565 1047241 636719 2022-08-24T23:27:59Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kareng |isam-ponina={{formatnum:1259}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngamiland East }} I '''Kareng''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1259}}. Ny laharam-pokontaniny dia 37. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland East]] o873rmutm9zdfzajfoqmifylj1x51sa 0 172569 1047248 636723 2022-08-24T23:34:11Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kedia |isam-ponina={{formatnum:1237}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Boteti }} I '''Kedia''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Boteti]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1237}}. Ny laharam-pokontaniny dia 4. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Boteti]] jrc61dtnvm1yo7qwqenyjokf5bb79bh 0 172573 1047268 636731 2022-08-24T23:50:43Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kokotsha |isam-ponina={{formatnum:1224}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kgalagadi South }} I '''Kokotsha''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgalagadi South]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1224}}. Ny laharam-pokontaniny dia 11. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgalagadi South]] kyvzp28057x3s4vk2so2l34rfe6zayo 0 172583 1047264 636729 2022-08-24T23:43:18Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Khwee |isam-ponina={{formatnum:1196}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Boteti }} I '''Khwee''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Boteti]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1196}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Boteti]] dobwypmbwtkbiakcxsumupt3zt4u17r 0 172587 1047282 628414 2022-08-25T00:07:54Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lekgolobotlo |isam-ponina={{formatnum:1177}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngwaketse }} I '''Lekgolobotlo''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngwaketse]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1177}}. Ny laharam-pokontaniny dia 4. Ny laharam-pehintaniny dia -24,909233 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,624984. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngwaketse]] tlvho102owfbrv8th7vz3lz9odwrnbh 0 172615 1047244 628628 2022-08-24T23:32:57Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kaudwane |isam-ponina={{formatnum:1084}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng West }} I '''Kaudwane''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:1084}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng West]] jgke31m4uadx523gdr4n6y8ojbg6x0a 0 172659 1047249 628382 2022-08-24T23:36:44Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Keng |isam-ponina={{formatnum:992}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngwaketse West }} I '''Keng''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngwaketse West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:992}}. Ny laharam-pokontaniny dia 20. Ny laharam-pehintaniny dia -24,599052 ary ny laharan-jarahasiny dia 23,75522. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngwaketse West]] hyhzlf2dz5kq3lqqli5jpjejjbxnhg9 0 172673 1047294 636745 2022-08-25T11:29:36Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lepokole |isam-ponina={{formatnum:955}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Bobonong }} I '''Lepokole''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Bobonong]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:955}}. Ny laharam-pokontaniny dia 3. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Bobonong]] jkagjwuiqfei43bg789i1g65jiyy726 0 172685 1047267 628594 2022-08-24T23:50:41Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kokong |isam-ponina={{formatnum:928}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngwaketse West }} I '''Kokong''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngwaketse West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:928}}. Ny laharam-pokontaniny dia 26. Ny laharam-pehintaniny dia -24,344962 ary ny laharan-jarahasiny dia 23,11971. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngwaketse West]] ljm989l4k3tsv4fmsolukh44vqo33l4 0 172697 1047261 636727 2022-08-24T23:43:01Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Khuis |isam-ponina={{formatnum:897}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kgalagadi South }} I '''Khuis''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgalagadi South]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:897}}. Ny laharam-pokontaniny dia 6. Ny laharam-pehintaniny dia -26,666667 ary ny laharan-jarahasiny dia 21,833333. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgalagadi South]] 3snd8v7n76gprkthu3v91umq9fuzzp8 0 172703 1047240 628706 2022-08-24T23:27:05Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Karakobis |isam-ponina={{formatnum:881}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ghanzi }} I '''Karakobis''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ghanzi]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:881}}. Ny laharam-pokontaniny dia 28. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ghanzi]] fmrorrb2p4iufxpqaijz9r9p0ofkjod 0 172705 1047274 628350 2022-08-24T23:58:12Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kubung |isam-ponina={{formatnum:881}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng East }} I '''Kubung''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:881}}. Ny laharam-pokontaniny dia 4. Ny laharam-pehintaniny dia -24,633039 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,308704. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng East]] cnyym28y8tfoz40dag2nbsfzsby6rts 0 172717 1047233 628667 2022-08-24T23:22:45Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kalakamati |isam-ponina={{formatnum:858}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=North East }} I '''Kalakamati''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i North East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:858}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia -20,592353 ary ny laharan-jarahasiny dia 27,310694. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i North East]] cnntyjuwivwqylq3xfej1tzpztzhs13 0 172737 1047291 628429 2022-08-25T11:19:34Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Leologane |isam-ponina={{formatnum:823}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng East }} I '''Leologane''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:823}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng East]] b4v0kzfsppod5vw2oez8uvxmfcnw8ld 0 172739 1047263 636728 2022-08-24T23:43:16Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Khwawa |isam-ponina={{formatnum:817}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kgalagadi South }} I '''Khwawa''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgalagadi South]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:817}}. Ny laharam-pokontaniny dia 6. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgalagadi South]] a0qiqryr2hx035stq27vxvabouqsogf 0 172743 1047276 628744 2022-08-24T23:58:39Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kule |isam-ponina={{formatnum:807}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ghanzi }} I '''Kule''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ghanzi]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:807}}. Ny laharam-pokontaniny dia 30. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ghanzi]] 83eogwkclx5r73mybiuvrdednopuo6f 0 172761 1047277 628484 2022-08-24T23:58:47Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kumaga |isam-ponina={{formatnum:758}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Boteti }} I '''Kumaga''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Boteti]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:758}}. Ny laharam-pokontaniny dia 9. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Boteti]] 21j0u4nyqznh0c0ua6vg9z66th748v7 0 172799 1047256 628322 2022-08-24T23:41:01Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kgoro |isam-ponina={{formatnum:711}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Barolong }} I '''Kgoro''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Barolong]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:711}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia -25,414504 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,469961. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Barolong]] n9q50tbipju5k9bybs5s09q8wgwnoy5 0 172811 1047293 636744 2022-08-25T11:29:26Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lephephe |isam-ponina={{formatnum:696}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng East }} I '''Lephephe''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:696}}. Ny laharam-pokontaniny dia 25. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng East]] evplvtbxbvgmmjj4hmvddwi6h2h48a2 0 172845 1047230 628417 2022-08-24T23:21:10Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kacgae |isam-ponina={{formatnum:634}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ghanzi }} I '''Kacgae''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ghanzi]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:634}}. Ny laharam-pokontaniny dia 3. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ghanzi]] hr7ccp2d66zpfqmw9m4rdpq6bjvotzr 0 172855 1047281 628535 2022-08-25T00:07:41Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lejwana |isam-ponina={{formatnum:621}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Barolong }} I '''Lejwana''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Barolong]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:621}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Barolong]] h22g903tushr867uv9n66dou08thitp 0 172859 1047299 628532 2022-08-25T11:48:40Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lesoma |isam-ponina={{formatnum:613}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Chobe }} I '''Lesoma''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Chobe]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:613}}. Ny laharam-pokontaniny dia 8. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Chobe]] hkjkqrcbpvgk3lwkl1fjlnl6uvl6cpn 0 172861 1047302 628612 2022-08-25T11:51:31Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Letsholathebe |isam-ponina={{formatnum:613}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=North East }} I '''Letsholathebe''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i North East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:613}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia -20,68007 ary ny laharan-jarahasiny dia 27,438465. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i North East]] 39sqowajfstq1fsszx0c21ctibl3yw9 0 172875 1047269 636732 2022-08-24T23:51:04Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kolonkwane |isam-ponina={{formatnum:599}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kgalagadi South }} I '''Kolonkwane''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgalagadi South]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:599}}. Ny laharam-pokontaniny dia 13. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgalagadi South]] ldl5iyy4pzsiusq6gukv4vnx76nuup7 0 172881 1047272 628604 2022-08-24T23:55:35Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kotolaname |isam-ponina={{formatnum:596}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng West }} I '''Kotolaname''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:596}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia -24,482232 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,263246. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng West]] 83dga0ehtsrrm4e3nomq8tcz3o7vsyy 0 172889 1047295 628601 2022-08-25T11:29:43Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Leporung |isam-ponina={{formatnum:575}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Barolong }} I '''Leporung''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Barolong]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:575}}. Ny laharam-pokontaniny dia 4. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Barolong]] nye8a8d5elx01f8hhzp3iff7iv8o5lf 0 172913 1047246 636721 2022-08-24T23:33:07Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kavimba |isam-ponina={{formatnum:549}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Chobe }} I '''Kavimba''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Chobe]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:549}}. Ny laharam-pokontaniny dia 5. Ny laharam-pehintaniny dia -18,016667 ary ny laharan-jarahasiny dia 24,6. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Chobe]] nvsmlh6hwm994qywhsh7fr0tdc84sea 0 172919 1047298 636746 2022-08-25T11:46:11Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Leshibitse |isam-ponina={{formatnum:545}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kgatleng }} I '''Leshibitse''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgatleng]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:545}}. Ny laharam-pokontaniny dia 14. Ny laharam-pehintaniny dia -23,832486 ary ny laharan-jarahasiny dia 26,463735. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgatleng]] so5eyge35fho9eejuq8ui0d4tkzknab 0 172921 1047292 628602 2022-08-25T11:29:14Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lepashe |isam-ponina={{formatnum:544}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Tutume }} I '''Lepashe''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Tutume]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:544}}. Ny laharam-pokontaniny dia 5. Ny laharam-pehintaniny dia -20,825511 ary ny laharan-jarahasiny dia 26,666187. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Tutume]] 46feyf1zy35j99ez8t7rallu1ohl1vu 0 172927 1047252 628598 2022-08-24T23:40:56Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kgari |isam-ponina={{formatnum:534}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=North East }} I '''Kgari''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i North East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:534}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i North East]] 6zop45so8r0nygjq8z6yoneovlk8vsm 0 172929 1047279 628605 2022-08-25T00:06:20Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lefoko |isam-ponina={{formatnum:534}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngwaketse }} I '''Lefoko''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngwaketse]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:534}}. Ny laharam-pokontaniny dia 1. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngwaketse]] 06xr2mz4pbxp8r1crqnq44z46lzd6o7 0 172969 1047259 628653 2022-08-24T23:42:38Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Khonkhwa |isam-ponina={{formatnum:475}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngwaketse West }} I '''Khonkhwa''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngwaketse West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:475}}. Ny laharam-pokontaniny dia 10. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngwaketse West]] h2yq7wz98iv9igr6xbtm5zynjt9n0re 0 172997 1047253 636724 2022-08-24T23:40:57Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kgomodiatshaba |isam-ponina={{formatnum:418}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kgatleng }} I '''Kgomodiatshaba''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgatleng]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:418}}. Ny laharam-pokontaniny dia 8. Ny laharam-pehintaniny dia -23,657115 ary ny laharan-jarahasiny dia 26,103624. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgatleng]] plc7pz6gspbmmbsfxa4ivdw497kgcri 0 173025 1047258 636726 2022-08-24T23:42:27Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Khisa |isam-ponina={{formatnum:383}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kgalagadi South }} I '''Khisa''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgalagadi South]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:383}}. Ny laharam-pokontaniny dia 14. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgalagadi South]] dh3qttqs2rcsv078i0dv7lsh8pmdaas 0 173031 1047255 629100 2022-08-24T23:41:00Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kgope |isam-ponina={{formatnum:368}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kweneng East }} I '''Kgope''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:368}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng East]] np4wzbwwmceb0mp5uxhh0a3g852k5nv 0 173083 1047251 530327 2022-08-24T23:40:54Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kgakge / Makakung |isam-ponina={{formatnum:279}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngamiland East }} I '''Kgakge / Makakung''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:279}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland East]] 3jeuv6m5x1q6cxtw11gbf0tfg96qnxy 0 173093 1047289 629007 2022-08-25T11:17:00Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Lentswelemoriti |isam-ponina={{formatnum:243}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Central Bobonong }} I '''Lentswelemoriti''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Bobonong]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:243}}. Ny laharam-pokontaniny dia 13. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Bobonong]] if8cjxp4ckjthar4efymyepjzzft6g4 0 173095 1047270 636733 2022-08-24T23:51:22Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Komana |isam-ponina={{formatnum:232}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngamiland East }} I '''Komana''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland East]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:232}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland East]] fq7pij2d087k7n352cvd3e6o918ad8j 0 173105 1047237 629176 2022-08-24T23:25:14Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kangwe |isam-ponina={{formatnum:210}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Barolong }} I '''Kangwe''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Barolong]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:210}}. Ny laharam-pokontaniny dia 1. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Barolong]] gu94zv36jz84d94lw9gailty6n85xzq 0 173113 1047235 628838 2022-08-24T23:24:42Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kanaku |isam-ponina={{formatnum:188}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngwaketse West }} I '''Kanaku''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngwaketse West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:188}}. Ny laharam-pokontaniny dia 2. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngwaketse West]] 1hainej6t3w6f29662onpttlcj519x0 0 173129 1047262 628965 2022-08-24T23:43:08Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Khurutshe |isam-ponina={{formatnum:130}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Kgatleng }} I '''Khurutshe''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgatleng]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:130}}. Ny laharam-pokontaniny dia 1. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgatleng]] io0yvh76em6o80w2iqvmpx7hiji2p56 0 173135 1047243 629094 2022-08-24T23:31:36Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Katamaga |isam-ponina={{formatnum:42}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngamiland Delta }} I '''Katamaga''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland Delta]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:42}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland Delta]] q6pymtxogwr1wnqxs2mtp90g6fhgjqf 0 173139 1047232 629096 2022-08-24T23:22:20Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{infobox tanàna |anarana=Kajaja |isam-ponina={{formatnum:31}} |firenena={{Botsoana}} |faritany=Ngamiland West }} I '''Kajaja''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland West]] any [[Botsoana]]. Ny isam-poniny dia {{formatnum:31}}. Ny laharam-pokontaniny dia 1. Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy. == Jereo koa == * [[Botsoana]] === Rohy ivelany === Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity. * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] * [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }} [[sokajy:Tanàna ao Botsoana]] [[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland West]] t8pwtz25emo65l899stprfi6aa1xkmp 0 197215 1047239 702487 2022-08-24T23:26:12Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{coord|22.4833333333|106.65}} {{infobox faritany |faritany=Kaontian&#39;i Daxin |firenena=Sina |velarantany=2742 |isam-ponina=359800 |renivohitra= |ben'ny faritany= }} '''Kaontian&#39;i Daxin''' (amin'ny teny sinoa: ) dia kaontia iray ao amin'ny Repoblika Entim-bahoakan'i [[Sina]]. == Jeografia == Izy io dia ao amin'ny prefektioran'i Chongzuo, izay ao amin'ny faritanin'i Guangxi. Ny isam-poniny dia 359800 mponina. Ny faritr'ora dia [[faritr'oran'i Sina|GMT-8]]. Ny [[Kaodim-paositra ao Sina|kaodim-paositra]] dia tsy voalaza. == Jereo koa == * [[Sina]] ** [[Faritanin'i Guangxi]] *** [[Prefektioran'i Chongzuo]] === Rohy ivelany === * http://www.daxin.gov.cn/ {{Wayback|url=http://www.daxin.gov.cn/ |date=20121224163028 }} : Sehatra ofisialy [[sokajy:Kaontia ao Sina]] f03l3wcfca3q76x3f9ljrdr2rhfycne 0 229960 1047222 1044534 2022-08-24T18:52:01Z 176.33.67.164 /* Jereo koa */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Betsileo 26.JPG|vignette|355x355px|Betsileo miresadresaka]] Ny '''Betsileo''' dia [[vondrom-poko]] lehibe eto [[Madagasikara]], ao amin' ny toerana faritan' ny ony [[Mania (ony)|Mania]] ao avaratra, ny tanin' ny [[Tanala]] ao atsinanana, ny tendrombohitr' [[Andringitra]] ao atsimo, ary ny tandavan-tendrombohitr' i [[Bongolava (tandavan-tendrombohitra)|Bongolava]] ao andrefana, izany hoe ao amin' ny [[Faritanin'i Fianarantsoa|Faritanin' i Fianarantsoa]]. Ireto ny tanàna lehibe ao amin' ny tanin' ny Betsileo: [[Ambositra]], [[Ambohimahazo]], [[Ambohinamboarina]], [[Fianarantsoa]], [[Ambohimahasoa]] ary [[Ambalavao]]. Ny fanjakana betsileo samihafa ([[Fanjakan' i Fandriana|Fandriana]], [[Fanjakan' i Fisakana|Fisakana]], [[Fanjakan' i Manandriana|Manandriana]], [[Fanjakan' Isandra|Isandra]], sns) dia tsy nifampiankina, ary nanana ny [[Lovantsofina am-bava|lovantsofina am-bavany]] nanomboka tamin' ny taonjato faha-17. Resin-d[[Radama I]] avokoa izy ireo tamin' ny farany ary naverin-dRadama I nalamina. Ny ampahany betsaka amin' ny Betsileo dia natao [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] ary namidy tao an-toerana na namidy tamin' ireo Eorôpeana [[Fivarotana andevo|mpivarotra andevo]]. Radama I no nanao an' i Fianarantsoa ho renivohitry ny Betsileo Afovoany sy ny Betsileo Atsimo. Ny Betsileo Avaratra dia nakambana tamin' [[Antsirabe]]. Noho izany, ny Betsileo amin' ny maha-vondrom-poko azy dia nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 ho fizarazarana ara-pitantanan' ny governemanta malagasy. == Ny tanin' ny Betsileo == Ny Betsileo dia monina ao amin' ny tapany atsimo amin' ny [[lembalemba]]<nowiki/>n' i Madagasikara. Ny faritanin' izy ireo dia manomboka ao avaratry ny reniranon' i [[Mania]] any avaratra ka hatrany am-pototry ny tangorom-bohitra [[Andringitra]] any atsimo; miankandrefana ny tandavan-tendrombohitra Bongolava ary ny atsinanana dia ny ala atsinanana, izay nonenan' ny foko [[Tanala]]. Ny ankamaroan' ny faritr' i Betsileo dia ao anatin' ny sisin-tanin' ny [[Faritanin' i Fianarantsoa]], izay ahitana ny renivohitra mitovy anarana. Raha ny mahazatra dia mizara telo lehibe ny faritanin' ny Betsileo sy ny vahoakany. Ny [[Betsileo Avaratra]] (na [[Fisakàna]]) dia faritana amin' ny reniranon' [[Ivato (renirano)|Ivato]] sy [[Manandona (renirano)|Manandona]] any avaratra ary ny reniranon' i [[Sahanivotry (renirano)|Sahanivotry]] sy [[Mania]] any atsimo. Ny [[Betsileo Afovoany]] (na [[Manandriana]]) dia hita eo anelanelan' Ivato sy ny reniranon' i [[Matsiatra]]. Ny [[Betsileo Atsimo]] dia ny Betsileo ao atsimon' ny renirano [[Matsiatra]] ([[Isandra]], [[Lalangina]], [[Iarindrano]] ary [[Andringitra]]). == Tantara == Hatrany am-piandohan' ny taonjato faha-18, dia nivonona amin' ny fitaovam-piadiany ny Betsileo mba hiaro tena amin' ny famelezan' ny [[Sakalava]], ka namorona ny tafika maharitra voalohany teto [[Madagasikara]]. === Ny anarany === Nambaran' i [[Alfred Grandidier|Grandidier]] fa ny anaran' ny Betsileo dia ''Andriambohitsombilahy'', izay matetika tsorina amin' ny hoe ''Ambohitsomby''. Niantso ny tenan' izy ireo hoe ''Betsileo'' izy ireo, izay midika hoe "tsy azo resena", taorian' ny ezaka tsy nahomby nataon-d[[Ramitraho|Ramitraha]], mpanjakan' ny [[Sakalava]] tao amin' ny [[Fanjakan' i Menabe]], tamin' ny taona 1815 mba handresena ny Betsileo. Ny adin' ireo mpiavy vao tonga tamin' ny [[Vazimba]], mponina tranainy indrindra eto amin' ny Nosy, tao amin' ny tanin' ny Betsileo, dia tamin' ny taonjato faha-13. Ny Eorôpeana mpikaroka tany vaovao [[Souchu de Rennefort]] sy [[François Martin (mpitondra sambo)|François Martin]] dia efa nahafantatra ny anarana hoe "Betsilao" tamin' ny taonjato faha-17, ka izany anarana izany dia mety ho nampiasain' ny Vazimba mba hanondroany ny mpanani-bohitra, ary tamin' ny farany dia noraisin' ny Betsileo taorian' ny fahombiazana tamin' ny fanafihana tsy nahomby nataon' ny Sakalava avy ao tamin' ny fanombohan' ny taonjato faha-18. === Fifindrà-monina tao amin' ny tanin' ny Betsileo === Ny fifindra-monin' ny vahoaka nandray ampahany amin' ny kolontsaina arabo (Iarivo) tany atsimo-atsinanan' ny tanin' ny Betsileo tamin' ny taona 1475 dia namarana tanteraka ny andron' ny Vazimba izay nifindra monina niankandrefana. Iarivo, izay tao amin' ny faritra [[Distrikan'i Lalangina|Lalangina]] (aty aoriana), dia tanin' ny razan-d[[Ralambovitaony]], izay nanorina ny [[Fanjakan' Isandra]], izay ivon' ny tontolo betsileo tamin' ny taonjato faha-18 teo afovoan' ireo fanapahan' andriana notarihan' ny tarana-dRavelonandro, izay andriambavy avy amin' ny tanin' ny [[Antemoro]]. Ao amin' ny ''Monographie Betsileo'', nohamafisin' i mompera Dubois fa ireo [[andriana]] mpifindra monina dia niray hina tamin' ny andriana vazimba, ary nandroaka ny mponina tompontany sisa nankany andrefana. Araka izany dia mety nisy ny [[fifanambadiana]] teo amin’ ireo andriana mpiavy sy ireo andriana vazimba, ka namorona ny foko betsileo amin' izao fotoana izao izay ahitana ireo andriana manana toetra afrikana, raha oharina amin' ny mponina sisa. Ny [[Vazimba]] dia namela ho lovan' ny [[Fanjakan' Iarivo]] sy lovan' ny [[Fanjakan' Isandra]] (tamin' ny alalan' ny Fanjakan' Iarivo), ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|andriamaniny]] na ny [[Razana (finoana malagasy)|razambeny]] izay [[Fiovana ho andriamanitra|lasan-ko andriamanitra]] sy ny fanaony ara-pôlitika sy ara-pivavahana rehetra. Marina izany teo amin' ny fombafomba isan-karazany momba ny [[fivavahana amin' ny razana]], momba ny fikarakarana sy ny hoavin' ny fatin' ny mpanjaka amin' ny fahatongavany ho "[[fañany]]" indray ao amin' ny vatana, ary koa ny amin' ireo fombafomba fanorenana izay nitaky [[sorona olombelona]]. Ny fandraisan' ny andriana vazimba anjara tao amin' ny fanjakà-mpanjaka manaraka izany dia zava-dehibe. === Ireo fanjakana betsileo === Araka ny [[lovantsofina]], ny mpanapaka ny fanjakana betsileo samihafa dia avy amin' ny rohim-pirazanana iray ihany, dia ny mpanjakan' i Manandriana, ny fanjakana avaratra tao amin' ny faritr' [[Ambositra]] ankehitriny. Io [[Fanjakan' i Manandriana]] io dia niforona tamin' ny taonjato faha-16 ary nanana ny mpanjaka lehibe voalohany atao hoe [[Andrianantara I|Andrianantara <abbr>I</abbr>]]. Ny fanjakana hafa izay nipoitra taty aoriana ary tsy nisy nifampiankina dia: * ny [[Fanjakan' i Fisakàna]] ao avaratra, naorin-d[[Ratrimo (mpanjaka betsileo)|Ratrimo]], zanak' [[Andriamitanosy]] sy ny mpanjaka [[antemoro]] avy amin' ny [[Anteony]], fanjakana nanana ny mpanjaka farany [[Rivoekembahoaka II]], mandra-pifehezan' ny [[Merina]] azy tamin' ny taona 1808 tamin' ny alalan' [[Andrianampoinimerina]]; * ny [[Fanjakan' Ambositra]] ao atsimo-andrefan' i Fisakàna sy atsinanan' ny Fanjakan' i Manandriana, izay naorin' i [[Mpanalina]], zanaka faharoan' Andriamitanosy; * ny [[Fanjakan' Isandra]] tao atsimo-andrefana, izay nahatratra ny tampon' ny lazany tamin' ny tapany faharoan' ny taonjato faha-18 teo ambany fanapahan' [[Andriamanalina I]]; * ny [[Fanjakan' i Lalangina]] naorin' ny mpanjaka [[Rahasamanarivo]], any amin' ny faritra atsimo-atsinana amin' i [[Fianarantsoa]] ankehitriny, izay nomena anarana tamin' ny andron' ny fandresen' ny Merina notarihin-d[[Radama I]]; * ny [[Fanjakan' i Arindrano]] any atsimo (faritra [[Ambalavao]] ankehitriny) izay nizara roa avy eo ka namorona ny [[Fanjakan' i Vohibato]] any amin' ny farany atsimo. Hita amin' ny tantaran' izy ireo fa tao anatin' ny taonjato farany dia nitombo hatrany ny vahoaka betsileo, voalohany nianatsimo sy nianandrefana, ary avy eo nianavaratra tao amin' ny tanin' ny Merina izay misolo tena ireo vitsy an' isa tsy azo tsinontsinoavina ankehitriny. Ny Betsileo no vondrom-poko fahatelo lehibe indrindra eto [[Madagasikara]]. == Fiarahamonina == Ny Betsileo dia mifandray akaiky amin' ny kolontsaina [[merina]], satria izy ireo dia vondron'olona monina any amin'ny faritra avo. Ny fiarahamonina betsileo dia voafaritra amin'ny alalan'ny rafi-piaraha-monina tena saro-drafitra. Misy ifandraisany akaiky eo amin’ny fianakaviana manenika ny fiaraha-monina amin’ny ambaratongam-pitantanana sy ny asa, satria ny ankamaroan’ny Betsileo dia tsy maintsy miditra amin’ny havany eo amin’ny sehatry ny fianakaviana. Tena manantitrantitra koa ny andraikitry ny loholona amin’ny maha-mpitarika fiaraha-monina azy. Matetika ny loholona ao amin'ny vondrom-piarahamonina no mitana fahefana bebe kokoa noho ny an'ireo manana andraikitra ara-panjakana. === Ny sarangam-piarahamonina faha-mpanjaka === Nizara efatra ny ambaratongam-piarahamonin' ny Betsileo faha-mpanjaka: * Ny [[Hova (betsileo)|Hova]] (andriana): tarana-mpanjaka, izay tompon' ny omby sy ny tany rehetra. Ny fividianana na famonoana omby dia tsy maintsy atrehin' ny Hova. Tsy misy intsony ankehitriny ny famonoana omby an-jatony izay nankalazana ny fahafatesan' ny mpanjaka na ny mpanankarena betsileo, satria nifarana taorian' ny fandrarana azy ireo nandritra ny fanjanahan-tany frantsay teto Madagasikara. * Ny [[Andevohova]]: andevo noheverina ho olona afaka, satria nandray soa avy amin' ny satan' ny maha mpanompon' ny Hova. Ny tanan-kavanan' ny Hova dia ny Andriambaventy. Ny mpitaiza ny zanaky ny Hova, atao hoe Raindraoto sy Ramanga, dia nisotro ny ran' ny Hova maratra, nanangona ny hohony, nanapaka ny henany, sns. * Ny [[Olom-potsy]]: sarangam-piarahamonina Betsileo, izay mampiavaka ny sarangan' ny olon-tsotra, tsy misy manavaka azy. Voalaza fa misy fokon' Olom-potsy miisa 78 ny Betsileo. Ny maha isan' ny foko iray dia mifindra amin' ny alalan' ny fianahana ary mamaritra ny lalàn' ny fanambadiana izay tsy azo atao afa-tsy eo amin' ny fianakaviana iray foko ihany. Ny foko tsirairay dia samy manana ny fadiny, sady manana ny fitsipika mifehy azy. * Ny [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]]: olona resy tamin’ ny ady. Eo am-pelan-tanan' ny tompony tanteraka ny andevo saingy tsy nisy habibiana natao taminy fa tao an-trano izy, ary navela niaraka tamin' ny vady aman-janany. Ny [[Sihanaka]] any avaratra sy ny [[Merina]] ao afovoan-tany dia nanana karazana ambaratonga ara-tsôsialy mitovy amin' ny an' ny Betsileo. Na izany aza, mbola lehibe ny tsy fitoviana ary ny olona ao amin' ny vondrona samihafa dia mbola mazoto hanamarika ny maha-izy azy avy amin' izany sy amin' ny sehatra hafa. === Fivavahana === Ny fahatongavan' ny misiônera eorôpeanina tamin' ny taonjato faha-19 dia nahatonga Malagasy maro hiova fo ho amin' ny [[kristianisma]]. Ny 94&nbsp;% eo ho eo amin’ny Betsileo dia Kristianina. [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]] na [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|Katôlika]] ankehitriny ny ankamaroan' ny Betsileo, saingy mbola tandremana hatrany ny ankamaroan' ny fomban-drazana sy ny foto-pivavahan' ny razambeny, matetika miaraka na mifanaraka amin' ny fanao kristianina.[[Sary:Tombeau Betsileo surmonté de Teza.jpg|vignette|Fasana betsileo misy teza eo amboniny]] Ny Betsileo talohan' ny kristianisma dia nino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] antsoina hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]]. Ny tontolon' ny [[Fanahin' ny vatana|fanahin]]' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], ny [[matoatoa]] ary ny fanahin' ny zavaboary dia inoana ihany koa, ary mbola antsoina amin' ny alalan' ny fombafomba. Niteraka rafitra tsy manam-paharoa eo amin' ny fombam-pivavahana ny endrika mifanohitra eo amin' ny fivavahana eorôpeana mônôteista sy ny [[fivavahan-drazana malagasy]] izay [[Sinkretisma|nampitambatra]] ny fomba amam-panao kristiana sy ny foto-kevitra nentin-drazana ([[sinkretisma]]). Anisan' ny lanonana lehibe indrindra ao amin' ny Betsileo ny [[famadihana]], ka amin' izany no hanalana ny taolambalon' ny razana betsileo, mba hofonosina lamba vaovao sy hankalazaina. Na eo aza ny fielezan' ny [[Kristianisma eto Madagasikara|kristianisma]] dia mbola zava-dehibe ihany koa ny andraikitry ny [[ombiasy]] izay [[Sikidy malagasy|mpisikidy]] sy [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] ary mpanao [[ody]] eo amin' ny fiarahamonina betsileo. Misy fombafomba ara-pivavahana mitovy amin' izany ny [[Toraja]], [[Sulawesi Atsimo]] ary [[Daiaka (vahoaka)|Daiàka]] any [[Kalimantana|Kalimantan]] ary koa any amin'ny toerana samihafa any [[Indônezia]]. == Kolontsaina == Ny Betsileo dia, tahaka ny ankamaroan'ny mponina eto Madagasikara, ny ankamaroany dia fifangaroan'ny taranaky ny [[Banto (vahoaka)|Afrikana Banto]] sy ny avy any [[Azia Atsinanana]], na dia misy aza ny loharano milaza fa ny Betsileo dia taranaka [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] indrindra. Na izany aza, ny bika aman'endriny dia mitovy amin'ny vahoaka banto kokoa noho ny an'ny Aostrôneziana. Araka ny [[lovantsofina]] dia milaza ho manana lova iombonana amin'ny [[Antemoro]] sy ny [[Tanala]] avy any amin'ny morontsiraka atsinanana sy ny [[Bara]] avy any atsimo izy ireo. Tao amin’ny trano bongo vita amin’ny tsiraka ahitra no nipetrahan’izy ireo, ka nanokana trano hazo ho an’ny [[andriana]], araka ny fomban’ny maritrano malagasy. Matetika izy ireo no voaravaka haingon-trano na tandrok' omby. Amin'izao fotoana izao, ny trano biriky sy fotaka no mahazatra kokoa. === Taozavatra === [[Sary:Childs1.jpg|vignette|200x200px|Ankizy betsileo]] Noho ny lova navelan' ny sivilizasiona nentim-paharazana, ny Betsileo dia mpanao asa hazo tena mahay, fantatra indrindra amin' ny sary sokitra lehibe. Ny [[Zafimaniry]] manokana, zana-bondrona ao amin' ny Betsileo, no nitazona izany fomban-drazana izany ary heverina ho mpitahiry farany ny fahalalana nentin-drazana betsileo momba ny haitao hazo sy ny haingon-trano. Tamin' ny taona 2002 dia nosokajian' ny UNESCO ho [[lova ara-kolontsaina tsy azo tsapain-tanana]] ho an' ny olombelona ny fahalalana ny hazon' ny Betsileo Zafimaniry. === Ny savika === [[Sary:SAVIKA2.jpg|vignette|256x256px|[[Savika]]]] Anisan' ny mampiavaka ny Betsileo ny fanatanjahantena ataon' ny tanora. Mba hitsapana ny tanjany, hanehoany ny herim-pony, ho hizarana ady na hisintomana ny vehivavy, ny tanora betsileo dia mifanandrina amin' ny [[omby]] alahatra araka ny hasiahany, amin' ny tanany mitondra na inona na inona eo amin' ny kianja feno olona mamo. Ity fanatanjahantena nentim'paharazana antsoina hoe [[savika]], na [[toloñ' omby]]'','' dia iray amin' ireo lafiny maro mampiseho ny toeran' ny omby ao amin' ny sivilizasiona betsileo. Izy io dia tandindon' ny fahefana sy ny harena ary ny mpanjaka. === Ny ombiasy === Ny [[ombiasy]] dia inoana fa afaka mibaiko ny hery miafina ary miresaka amin' ny razana, ary azo dinihina amin' ny antony manomboka amin' ny olana ara-pahasalamana ka hatramin' ny [[vorika]] ary ny [[Sikidy malagasy|fisikidiana]], ny [[fambolena]], sns. Ny ombiasy dia afaka manao ny tsara sy ny ratsy, ary izany no mampiavaka azy amin' ny [[mpamosavy]] izay manao ny ratsy ihany. Izy no manapa-kevitra momba ny [[Fanandroana malagasy|andro tsara]] hanaovana lanonana toy ny [[famadihana]], araka ny toerana misy ny [[kintana]] sy ny [[Tetiandro malagasy|tetiadrom-bolana]]. Manaja azy fatratra ny mponina, satria mitana fahalalana izay tsy misy manana afa-tsy izy ihany ary mety hanimba raha toa ka mampiasa ody hamosaviany izy. Ny ombiasy dia manamboatra zavatra manana hery miafina toy ny [[moara]] na mohara. == Fiteny == Mitovitovy amin' ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] any amin' ny faritra atsimon' i [[Madagasikara]] sy ny an' ny faritra avo afovoany ny [[fiteny betsileo]]. == Toekarena == Malaza amin' ny fiompiana [[omby]] sy ny [[fambolena]] ary ny fahaizan' ny mpamboly ny Betsileo. Mitana toerana lehibe eo amin' ny asa ara-toekarena ny fambolena [[vary]], izay foto-tsakafo eto [[Madagasikara]]. Ny haben' ny [[tanimbary]] sy ny vokatra azo avy aminy ary koa ny isan' ny biby fiompy ananana no matetika no mamaritra ny haren' ny fianakaviana. Mampiavaka ny tanin' ny Betsileo ny [[havoana]] sy ny [[lohasaha]] izay misy tanimbary mifanao ambaratonga (misy [[farafaran-tany]]), amin' ny fomba mampahatsiahy ny any [[Azia Atsimo-Atsinanana]], ka mampiseho ny lova navelan' ny razambeny sasany avy any amin' ity faritra any [[Azia]] ity. Ny sakafon' ny Betsileo dia saika ahitana vary miaraka amin' ny [[hena]] avy amin' ny biby fiompy toy ny omby, ny [[akoho]], ny [[ganagana]], na ny [[trondro]] avy amin' ny [[fiompiana trondro]] na [[Jono|nojonoina]] amin' ny [[renirano]], ary koa sakafo avy amin' ny voly fanampiny toy ny [[mangahazo]], ny [[tsaramaso]] ary [[legioma]] hafa.[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]] == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] * [https://bedavainternet.com.tr/kibleyi-bul/ Kibleyi Bul] * [https://www.seokaos.com/seo/ Arama Motoru Optimizasyonu] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Adolphe Rahamefy, ''Le roi ne meurt pas : rites funéraires princiers du Betsiléo'', Madagascar, L'Harmattan, 1997, 236 p. (<nowiki>ISBN 2-7384-5556-5</nowiki>) * Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. <nowiki>ISBN 978-1-84162-197-5</nowiki>. * Denis Regnier, ''Les esclaves morts et leur invocation dans les rituels du Sud Betsileo'', Études Océan Indien, n° 51-52, 2014, p. 253-276. https://oceanindien.revues.org/1682 [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Foceanindien.revues.org%2F1682 archive]] * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Dubois, Henri (1938). ''Monographie des Betsileo''. Paris: Institut d'Ethnologie. * Ernest Ratsimbazafy, ''Deux pratiques traditionnelles de combat à Madagascar : Savika du Betsiléo et Moraingy du Menabe : significations historiques, sociales et culturelles'', Université de La Réunion, 2006, 530 p. * Evers, Sandra, J.T.M. (2002). ''Constructing history, culture and inequality''. Boston: Brill. * Henri-Marie Dubois, ''Monographie des Betsileo (Madagascar)'', Institut d'ethnologie, Paris, 1938, 1 510 p. * Kottak, Conrad P. (1980). ''The Past in the Present: History, Ecology and Variation in Highland Madagascar''. Ann Arbor: University of Michigan Press. * Legrip-Randriambelo, Olivia & Regnier, Denis. ''The place of traditional healers (ombiasa) in Betsileo medical pluralism. Health, Culture & Society'' 7(1): 28-37. http://hcs.pitt.edu/ojs/index.php/hcs/article/view/188/219 * M. Sallé: ''Les Funérailles chez les Betsiléos'', Bulletins et Mémoires de la Société d'anthropologie de Paris, Volume 8, 1907. p. 165-167. http://www.persee.fr/doc/bmsap_0037-8984_1907_num_8_1_6995 [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.persee.fr%2Fdoc%2Fbmsap_0037-8984_1907_num_8_1_6995 archive]] * Mariette Razivelo, ''The doctrine of the holy spirit in the Betsileo context : implications of the Betsileo understanding of "spirit", "human spirit" and "spirits" for the christian understanding of the holy spirit'', Luther Seminary, Université de St. Paul (MN), 1994, 254 p. * Noël Jacques Gueunier, ''Les monuments funéraires et commémoratifs de bois sculpté betsileo (Madagascar),'' Centre universitaire régional, Tuléar (Madagascar), 1977, 790 p. (texte remanié d'une thèse soutenue à l'Université de Paris 1 en 1974) * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * Regnier, Denis (2012). ''Why not marry them? History, essentialism and the condition of slave descendants among the southern Betsileo''. PhD thesis. London School of Economics and Political Science. http://etheses.lse.ac.uk/362/ [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fetheses.lse.ac.uk%2F362%2F archive]] * Regnier, Denis, ''Pourquoi ne pas les épouser? L'évitement du mariage avec les descendants d'esclaves dans le sud Betsileo (Madagascar)'', Etudes rurales, n°194, 2014, p. 103-122. https://www.cairn.info/revue-etudes-rurales-2014-2-page-103.htm [[http://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.cairn.info%2Frevue-etudes-rurales-2014-2-page-103.htm archive]] * Regnier, Denis (2015). ''Clean people, unclean people: the essentialisation of 'slaves' among the southern Betsileo of Madagascar''. Social Anthropology 23(2): 152-168. Abstract and link to the article * Roland Rakotovao, ''Anarandray et Tanindrazana à Madagascar : l'identité des migrants Betsileo en Imerina pendant la période coloniale (1895-1960)'', Université de Paris 7, 2008, 382 p. (thèse) * Sandra Evers, ''Constructing history, culture and inequality : the Betsileo in the extreme southern highlands of Madagascar,'' Brill, Leiden, 2002, 241 p. (<nowiki>ISBN 90-04-12460-8</nowiki>) * Sophie Moreau, ''Les gens de la lisière : la forêt, l'arbre et la construction d'une civilisation paysanne : Sud Betsileo'', Madagascar, Université de Paris 10, 2002, 667 p. (thèse) == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] q1zqxhm9uco88f6lvypr30k48q3kdk6 0 229969 1047208 1044899 2022-08-24T14:14:33Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ireo fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ireo lehibe sy mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]]. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny renirano [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho anisan' ny foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ireo olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny mponina dia monina amin' ny moron' ireo renirano mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]], i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan'Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohtry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mikoriana 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan'i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[renirano]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny lemaka tondrahan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy mitovy ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia nidadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]] am-bava, ny Mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], izay andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia lasa nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha fady") tamin' ny alalan' io fihetsika io, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nandidy ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina tamin' ny tsy fivadihany taminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray tamin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ireo [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly nanomboka tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina hanoherany ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]]. tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahina'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ireo mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ireo mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-ho amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba fanasitranana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita tamin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia nisy vala vita amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse''. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo fa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''manova'' (saron-tava hampatahotra ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana indrindra, ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] jci4fw7hcds4z4sbhftilad48kdxeuc 1047209 1047208 2022-08-24T14:16:51Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny renirano [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho anisan' ny foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ireo olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny mponina dia monina amin' ny moron' ireo renirano mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]], i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan'Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan'i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohtry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mikoriana 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan'i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[renirano]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny lemaka tondrahan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy mitovy ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia nidadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]] am-bava, ny Mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], izay andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia lasa nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha fady") tamin' ny alalan' io fihetsika io, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nandidy ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina tamin' ny tsy fivadihany taminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray tamin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ireo [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly nanomboka tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina hanoherany ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]]. tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahina'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ireo mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ireo mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-ho amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba fanasitranana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita tamin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia nisy vala vita amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse''. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo fa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''manova'' (saron-tava hampatahotra ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana indrindra, ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] bej1f2knci5p8vriqju9u59x2m1r9m5 1047210 1047209 2022-08-24T14:23:10Z Thelezifor 15140 /* Ny maha izy azy ny Mahafaly */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny ony [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ny olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky ny avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny Mahafaly dia monina amin' ny moron' ireo renirano sy ony mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]] sy i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan' Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohitry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mitondra rano 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan' i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[ony]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny sahandriakan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy mitovy ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia nidadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]] am-bava, ny Mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], izay andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia lasa nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha fady") tamin' ny alalan' io fihetsika io, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nandidy ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina tamin' ny tsy fivadihany taminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray tamin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ireo [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly nanomboka tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina hanoherany ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]]. tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahina'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ireo mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ireo mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-ho amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba fanasitranana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita tamin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia nisy vala vita amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse''. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo fa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''manova'' (saron-tava hampatahotra ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana indrindra, ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] 4fkk7ga4868u6maktqnx3a2gse7h4a3 1047211 1047210 2022-08-24T14:25:24Z Thelezifor 15140 /* Fiandohany */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny ony [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ny olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky ny avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny Mahafaly dia monina amin' ny moron' ireo renirano sy ony mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]] sy i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan' Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohitry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mitondra rano 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan' i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[ony]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny sahandriakan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy tokana ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia midadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany ('atao hoe 'renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]] am-bava, ny Mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], izay andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia lasa nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha fady") tamin' ny alalan' io fihetsika io, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nandidy ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina tamin' ny tsy fivadihany taminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray tamin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ireo [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly nanomboka tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina hanoherany ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]]. tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahina'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ireo mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ireo mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-ho amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba fanasitranana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita tamin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia nisy vala vita amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse''. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo fa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''manova'' (saron-tava hampatahotra ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana indrindra, ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] 3vi0a84gr11727knm6se53tyjxoqcx0 1047212 1047211 2022-08-24T14:27:18Z Thelezifor 15140 /* Fiandohany */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny ony [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ny olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky ny avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny Mahafaly dia monina amin' ny moron' ireo renirano sy ony mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]] sy i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan' Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohitry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mitondra rano 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan' i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[ony]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny sahandriakan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy tokana ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia midadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (atao hoe ''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]] am-bava, ny Mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], izay andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia lasa nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha fady") tamin' ny alalan' io fihetsika io, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nandidy ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina tamin' ny tsy fivadihany taminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray tamin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ireo [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly nanomboka tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina hanoherany ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]]. tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahina'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ireo mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ireo mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-ho amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba fanasitranana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita tamin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia nisy vala vita amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse''. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo fa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''manova'' (saron-tava hampatahotra ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana indrindra, ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] 27fd6hz6pgyouq8l6jnwf858e1wy8o3 1047213 1047212 2022-08-24T14:33:53Z Thelezifor 15140 /* Ny fahatongavan' ny Maroserana */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny ony [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ny olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky ny avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny Mahafaly dia monina amin' ny moron' ireo renirano sy ony mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]] sy i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan' Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohitry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mitondra rano 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan' i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[ony]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny sahandriakan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy tokana ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia midadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (atao hoe ''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]], ny tarana-mpanjaka mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha-fady") tamin' ny alalan' izany fitokana-monina izany, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nametraka ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina fa tsy hivadika aminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray amin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ny [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly nanomboka tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina hanoherany ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]]. tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahina'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ireo mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ireo mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-ho amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba fanasitranana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita tamin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia nisy vala vita amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse''. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo fa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''manova'' (saron-tava hampatahotra ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana indrindra, ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] lmf0yhlg1zojeiqnjzb8lb8vrzv6coj 1047214 1047213 2022-08-24T14:38:08Z Thelezifor 15140 /* Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny ony [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ny olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky ny avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny Mahafaly dia monina amin' ny moron' ireo renirano sy ony mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]] sy i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan' Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohitry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mitondra rano 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan' i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[ony]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny sahandriakan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy tokana ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia midadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (atao hoe ''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]], ny tarana-mpanjaka mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha-fady") tamin' ny alalan' izany fitokana-monina izany, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nametraka ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina fa tsy hivadika aminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray amin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ny [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly, ka ireto avy izany: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina nanohitra ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]] tamin' ny tanin'ny Mahafaly, tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahina'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ireo mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ireo mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-ho amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba fanasitranana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita tamin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia nisy vala vita amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse''. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo fa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''manova'' (saron-tava hampatahotra ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana indrindra, ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] as6ueulp3wucrn0g7brsbv3zz58v5rb 1047215 1047214 2022-08-24T14:49:57Z Thelezifor 15140 /* Fiarahamonina */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny ony [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ny olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky ny avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny Mahafaly dia monina amin' ny moron' ireo renirano sy ony mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]] sy i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan' Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohitry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mitondra rano 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan' i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[ony]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny sahandriakan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy tokana ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia midadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (atao hoe ''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]], ny tarana-mpanjaka mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha-fady") tamin' ny alalan' izany fitokana-monina izany, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nametraka ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina fa tsy hivadika aminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray amin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ny [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly, ka ireto avy izany: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina nanohitra ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]] tamin' ny tanin'ny Mahafaly, tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahîna'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ny mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ny olona mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy ny olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy ny rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lehilahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-jo amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba enti-manasitrana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra atao ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any amin' ny faritra atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany ao andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra nentim-paharazana niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita amin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), izay nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia namboarina amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse'' ny vala. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo fa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''manova'' (saron-tava hampatahotra ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana indrindra, ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] 0q6256bnesp2ruguw7er66p4397u1cd 1047217 1047215 2022-08-24T15:22:03Z Thelezifor 15140 /* Ny aloalo */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny ony [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ny olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky ny avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny Mahafaly dia monina amin' ny moron' ireo renirano sy ony mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]] sy i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan' Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohitry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mitondra rano 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan' i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[ony]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny sahandriakan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy tokana ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia midadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (atao hoe ''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]], ny tarana-mpanjaka mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha-fady") tamin' ny alalan' izany fitokana-monina izany, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nametraka ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina fa tsy hivadika aminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray amin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ny [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly, ka ireto avy izany: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina nanohitra ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]] tamin' ny tanin'ny Mahafaly, tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahîna'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ny mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ny olona mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy ny olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy ny rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lehilahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-jo amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba enti-manasitrana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra atao ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any amin' ny faritra atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany ao andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra nentim-paharazana niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita amin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), izay nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia namboarina amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse'' ny vala. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo nefa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra izay tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''manova'' (saron-tava hampatahotra ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana indrindra, ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] 25ocspp3e7etash4z1tizxo9suf7r91 1047218 1047217 2022-08-24T15:25:27Z Thelezifor 15140 /* Zavakanto */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny ony [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ny olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky ny avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny Mahafaly dia monina amin' ny moron' ireo renirano sy ony mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]] sy i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan' Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohitry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mitondra rano 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan' i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[ony]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny sahandriakan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy tokana ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia midadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (atao hoe ''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]], ny tarana-mpanjaka mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha-fady") tamin' ny alalan' izany fitokana-monina izany, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nametraka ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina fa tsy hivadika aminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray amin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ny [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly, ka ireto avy izany: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina nanohitra ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]] tamin' ny tanin'ny Mahafaly, tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahîna'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ny mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ny olona mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy ny olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy ny rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lehilahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-jo amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba enti-manasitrana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra atao ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any amin' ny faritra atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany ao andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra nentim-paharazana niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita amin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), izay nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia namboarina amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse'' ny vala. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo nefa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra izay tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''mañova'' (saron-tava natao hampatahotra ny zazakely sy ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana. Indreto ny zava-maneno ampiasain' ny Mahafaty: ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] hfg1pm2ytvn5tzfld0opunrthrrtemq 1047219 1047218 2022-08-24T15:29:25Z Thelezifor 15140 /* Fiteny */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny ony [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ny olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky ny avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny Mahafaly dia monina amin' ny moron' ireo renirano sy ony mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]] sy i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan' Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohitry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mitondra rano 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan' i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[ony]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny sahandriakan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy tokana ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia midadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (atao hoe ''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]], ny tarana-mpanjaka mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha-fady") tamin' ny alalan' izany fitokana-monina izany, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nametraka ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina fa tsy hivadika aminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray amin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ny [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly, ka ireto avy izany: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina nanohitra ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]] tamin' ny tanin'ny Mahafaly, tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahîna'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ny mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ny olona mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy ny olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy ny rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lehilahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-jo amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba enti-manasitrana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra atao ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any amin' ny faritra atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany ao andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra nentim-paharazana niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita amin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), izay nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia namboarina amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse'' ny vala. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo nefa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra izay tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''mañova'' (saron-tava natao hampatahotra ny zazakely sy ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana. Indreto ny zava-maneno ampiasain' ny Mahafaty: ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. Izany fitenim-paritra mahafaly izany dia mitovitovy amin' ny fitenim-paritra antandroy ka matetika atambatry ny mpahay teny ao amin' ny [[fiteny tandroy-mahafaly]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek'ala'') ary ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baiboho''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana (tao Menarandra) hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolana. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] 6iyi9o00bzpix2wdv11wnf0e5lls3tg 1047220 1047219 2022-08-24T15:32:29Z Thelezifor 15140 /* Fambolena */ wikitext text/x-wiki [[Sary:Ragazze Mahafaly.JPG|vignette|310x310px|Ankizy mahafaly]] [[Sary:IMG 6026 Mahafaly men.jpg|vignette|Lehilahy mahafaly]] Ny '''Mahafaly''' dia [[vondrom-poko]] ao amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]], eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra no fonenany nentim-paharazana, eo amin' ny [[lembalemba]] be [[Vatosokay|sokay]] sy [[fasika]] izay mitondra io anarana ''Mahafaly'' io ihany. Malaza amin' ny fahaizana manao [[Sokitra|sary sokitra]] ny Mahafaly ka isan' izany ny fanamboarana [[aloalo]] izay entiny manaingo ny fasana sy manaja ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] sy ny mpanjaka maty. I [[Betioky]] sy i [[Ejeda]] ary i [[Ampanihy]] no tanàna ngezangeza ao aminy. Anisan' ny [[fady]] amin' ny Mahafaly, toy ny [[Antandroy]] koa, ny mihinana [[sokatra]] (mahafaly: ''sokake''). Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 150&nbsp;000 ny isan' ny Mahafaly. Mpiompy [[omby]] sy [[osy]] sy [[ondry]] ary [[akoho]] amam-borona (anisan' izany ny [[vorontsiloza]]) ny Mahafaly. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] koa ny mponina amin' ny faritra mahafaly. [[Sary:Ethnic groups of Madagascar Map.png|vignette|Sarintany maneho ireo vondrom-poko eto Madagasikara: miloko maitso tanora eto ny faritra misy ny Mahafaly.]] Heverina ho avy ao amin' ny faritra atsimo-atsinanan' i [[Faritra Atsimo ao Afrika|Afrika]] ny sasany amin' ny razamben' ny Mahafaly voalohany izay tonga teto amin ' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-12. Nanjary malaza izy ireo noho ny fasana lehibe aoriny ho fanomezam-boninahitra ny lehibe sy ny mpanjaka maty. Miteny [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], izay fitenim-paritra mifanakaiky amin' ny [[fiteny antandroy]], izay [[fiteny malagasy]], sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] ny Mahafaly. == Ny maha izy azy ny Mahafaly == Ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia nampiasain' ny Malagasy hafa sy ny vahiny hilazana ireo olona nipetraka amin' ny morontsiraka atsimo-andrefan' i Madagasikara, voafaritry ny ony [[Menarandra]] sy [[Onilahy (ony)|Onilahy]]. Ny Mahafaly tenany anefa tsy mampiasa an' io teny io ary tsy milaza azy ireo ho foko tokana, fa aleony manonona ny tenany araka ny firazanana hafa na ara-jeôpôlitika; ny anarana hoe ''Mahafaly'' dia tsy misy heviny ho an' ny olona avy amin' io faritra io fa mari-pamantarana napetraky ny avy any ivelany. Ny ankamaroan' ny Mahafaly dia monina amin' ny moron' ireo renirano sy ony mamakivaky faritra tena maina. Ny tanànan' ny Mahafaly dia ao amin' ny [[faritra Atsimo-Andrefana]], dia [[Ampanihy]] sy i [[Betioky]] ary i [[Ejeda]]. Ny [[lalam-pirenena faha-10]] no mampitohy ireo tanàna ireo. Ao amin' ny [[distrikan' Ampanihy|distrikan' Ampanihy]] no misy ny tanànan' Ampanihy izay malaza amin' ny fisian' ny fanenomana [[karipetra]] (''tapis mohair''). Renivohitry ny kaominin' Ampanihy izy. Ao amin' ny [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|distrikan' i Betioky]] no misy ny tanànan' i Betioky. Renivohitry ny kaominin' i Betioky izy. Marihina fa ny tapany avaratry ny distrikan' i Betioky dia onenan' ny [[Antanosy]], ka ny renivohitr' izy ireo dia i [[Bezaha]]. Tanàna ao amin' ny distrikan' Ampanihy i [[Ejeda]] izay renivohitry ny kaominina Ejeda. I [[Onilahy]] na Oñelahy dia [[renirano]] manana lemaka mahatratra 31 600 <abbr>km²</abbr> sy mitondra rano 145 <abbr>m³</abbr>/s ary manana halavana 400 km any ho any. Any amin' ny [[distrikan' i Betroka|distrikan' i Betroka]] no misy ny loharanony. Izy no mamaritra avy ao avaratra ny faritra mahafaly. Ny rano manompo azy dia Isoanala, Ianapera, i Sakoa ary i Sakamena, Imaloto, i Sakamare, i Taheza ary i Sakondry. Mamakivaky lohasaha lalina i Onilahy ary mivarina mitsotsorina tampoka ao amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]]. I [[Menarandra]] dia [[ony]] mivarina any amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] ao akaikin' i Bevoalavo Atsinanana any amin' ny [[faritra Anosy]]. Mahatratra 250 km eo ho eo ny halavany, ary avy ao Andoharano any amin' ny faritra [[Bara]] ao amin' ny tendrombohitra Tsikoriky no ipoiran' ny loharanony. Eo anelanelnan' i Bekily sy [[Isoanala]] no anangonany ny rano ao aminy. Mizotra avy avaratra-atsinana mankany atsimo-andrefana izy. Tsy betsaka ny [[sakelidrano]] lehibe manompo an' i Menerandra: i Manantanana, i Manamboly, i Sakatovo ary i Beandry. Mirefy 8&nbsp;350&nbsp;km² any ho any ny sahandriakan' i Menarandra. == Tantara == === Fiandohany === Sahala amin’ ny ankamaroan’ ny foko malagasy, tsy tokana ny niandohan’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofina tranainy indrindra, tamin’ ny fotoana nahatongavan’ ny tarana-mpanjaka maroserana tamin’ ny taonjato faha-16, dia vondron’ olona mitoka-monina be dia be notarihin’ ny ''ndatibey'', izay niaina tamin’ ny fihazana ombidia sy ny fitadiavana tantely remby sy fakan-javamaniry fihinana, ary tamin’ ny fambolena amin’ ny tany tsy dia midadasika, no tratran’ izy ireo nonina tamin’ ny tanin’ ny Mahafaly, izay mbola tena rakotra ala tamin’ izany fotoana izany. Tsy fantatra ny anaran’ ireo tompontany (atao hoe ''renitany'') ireo, afa-tsy ny an’ ny Falonaombe izay nisy fandaminam-piarahamonina tsara kokoa, nahay nitrandraka vy, nahay nanefy, namoly landihazo ary nanenona. === Ny fahatongavan' ny Maroserana === Araka ny [[lovantsofina]], ny tarana-mpanjaka mahafaly dia avy amin' i [[Olombetsitoto]], andriana maroserana tany am-boalohany, izay mpitarika nipoitra manodidina ny taona 1500 niaraka tamin' ny fifindran' ny [[Maroserana]] (na ''Maroseraña'') ho any amin' ny faritra atsimo-andrefana amin' i [[Madagasikara]]. Talohan' ny nahatongavan' ny Maroserana dia nipetraka tao amin' ny tany nofehezin' ny foko antsoina hoe [[Andriantsileliky]] (na ''Andriantsileleke'') ny mponina tao amin' io faritry ny Nosy io. Nanao fifanekena tamin' ireo vahoaka ireo ny mpifindra monina maroserana tamin' ny voalohany, saingy nivadika ho ady izany tamin' ny farany, ka ny Maroserana no nivoaka ho mpandresy; rehefa tonga teo amin' ny fitondrana ny Maroserana, dia navelany hihazona tombontsoa sy sata manokana ihany ny Andriantsileliky. Rehefa avy nanjaka nandritra ny taona vitsivitsy i Olombetsitoto dia nitoka-monina. Nino ny mpanara-dia azy fa lasa ''faly'' (izany hoe "masina" na "fady") izy ary nanamasina ny taniny sy ny vahoakany (''naha-faly'': "naha-fady") tamin' ny alalan' izany fitokana-monina izany, izay taratry ny finoan' ny besinimaro ny [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|zanahary]] [[Andriamaro (zanahary)|Andriamaro]] nivavahan' ny Maroserana, nampitaina tamin' ny alalan' ny mpanelanelana, ary nametraka ny fankatoavana tamin' ny alalan' ny tahotra sy ny horohoro. Ny mpanaraka an' io andriana io dia niray saina fa tsy hivadika aminy tamin' ny alalan' ny [[ombiasy]] izay mpanelanelana teo amin' ny mpitondra sy ny vahoakany. Ny iray amin' ireo hetsika ara-pôlitika nataon' ny Mahafaly voarakitra an-tsoratra voalohany indrindra dia izay niseho tamin' ny Jona 1649, raha nitsidika ny tanàna nisy ny Frantsay, tao [[Fort-Dauphin]], ny iraka mahafaly roa ambin' ny folo mba hahazoany soa aman-tsara ny fanampian' ny [[mpikarama an' ady]] frantsay hanampy ny Mahafaly amin' ny ady nifanaovany tamin' ny [[Masikoro]] izay nangalatra ny [[Omby|ombi]]<nowiki/>n' ny mpanjakany. Ny Maroserana no tompon' ny omby sy nitafy akanjo lafo vidy ary nanana tafika, fa ny sarambabem-bahoaka kosa nionona tamin' ny akanjo hodi-kazo na hodi-biby. Rehefa tsapan’ ny vahoaka fa nihoatra ny tokony ho izy ny fahefan' ny Maroserana dia niverina tany anaty ala ny sasany. Nitondra ny anarana hoe ''lampihazo'' ireo olona niverina any anaty ala ireo. === Fizarazaràn' ny fanjakana mahafaly === Nanomboka nizarazara ho fanjakana mahaleo tena ny Mahafaly tamin' ny taona 1650 tany ho any ka isan' izany ny [[Fanjakan' i Sakatovo]] sy ny [[Fanjakan' i Menarandra]]. Roapolo taona eo ho eo taty aoriana dia nivaky ny [[Fanjakan' i Linta]], ka niforona ny [[Fanjakan' i Onilahy]] tamin' ny tany sisa tavela tamin' ny taona 1750. Tamin’ ny taonjato faha-19 dia nizara ho fanjakana dimy ny tanin’ ny Mahafaly, ka ireto avy izany: # tany avaratra ny Fanjakan’ i Onilahy, izay i Beroy na Manera no renivohiny; # tany atsimo kokoa ny Fanjakan’ i Linta, ka renivohitra Ankazotaha (na Ankasontaha); # vakivakin’ ny tapany ambony amin’ ny renirano  Linta, eo anelanelan’ i Menakaralahy sy i Behandry, ny Fanjakan’ i Sakatovo, izay manana an’ i Ankiliabo ho renivohitra; # ny faritra mahaleo tena an' ny Falonaombe dia teo amin’ ny tany somary teritery teo anelanelan' ny Fanjakan' i Sakatovo sy Fanjakan’ i Linta; # farany, ny Fanjakan’ i Menarandra notarihin’ i Tsiampondy izay niitatra nianatsimo aamin’ ny tanin’ ny Mahafaly. Araka ny lovantsofin’ ny Mahafaly dia tsy niady ireo fanjakana rehetra notarihin’ ny Maroseranana ireo, ary matetika izy ireo no niray hina nanohitra ny Antandroy izay niady taminy. Nisy fifandonana teo amin' ny mpanjakan' i Menarandra sy ny [[Antandroy]] tao andrefana ka nahatonga ny fanakambanana ny tanin' ny Antandroy any [[Karimbola]] tamin' ny tanin'ny Mahafaly, tamin' ny tapany voalohan' ny taonjato faha-18. Na dia tsy fantatra loatra aza ny mombamomba ireo fanjakana ireo talohan' ny taona 1800, ny fiovan' ny mpitondra isan-tokony matetika dia manambara ny tsy fandriam-pahalemana sy ny korontana teo anivon' ny tarana-mpanjaka maroserana: mpanjaka fito no nifandimby nitondra an' i Linta, enina ny an' i Sakatovo, telo ny an' i Menarandra teo anelanelan' ny taona 1750 sy 1800, ary roa ny an' i Onilahy. Ny Fanjakan' i Onilahy dia nahitana taratra ny asan' ny [[Antemoro]], toy ny fiantsoana ny mpanjaka mahafaly sasany amin' ny anarana hoe ''Andrianony''. Ny Fanjakana Mahafaly dia anisan' ireo fanjakana vitsy tsy teo ambany fifehezan' ny [[Fanjakan' Imerina|Fanjakana Merina]] tamin' ny taonjato faha-19. === Faharavan' ny fanjakana mahafaly === Ny mpanjaka mahafaly farany dia i [[Tsiampondy]], izay nanomboka nanapaka tamin' ny taona 1890. Araka ny ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century'', dia nifarana tamin' ny taona 1911 ny fanjakan' i Tsiampondy, raha araka ny tahirin-kevitra frantsay antsoina hoe ''Observations sur les Mahafalys'', dia nifarana ny fitondran' i Tsiampondy taorian' ny fidiran' ny tafika frantsay tamin' ny 1907. == Fiarahamonina == [[Sary:Villaggio Mahafaly.JPG|vignette|Trano mahafaly]]Fiarahamonina entin-dray amin' ny ankapobeny ny fiarahamonin' ny Mahafaly. Monina mifanakaiky ny lehilahy ao amin' ny fianakaviana (ny ray, ny zanakalahy, ny mpirahalahy), fa ny vehivavy kosa mifindra any amin' ny tanànan' ny vadiny. Ny fiaraha-monina dia voarafitra voalohany indrindra amin' ny karazana vondrona ara-pirazanana dimy, ka ny tokantrano akaiky no zava-dehibe indrindra. Toy ny any amin' ny faritra hafa eto Madagasikara dia hajaina ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ara-tantara, nanomboka tamin' ny mpitondra [[maroserana]] voalohany dia ny mpanjaka avy amin' ny Maroserana no nitondra ny Mahafaly. Nalevina tao amin' ny fasana atao hoe ''volamena'' ny mpanjaka ary ovana anarana aorian' ny fahafatesany, atao hoe ''anaran-tahîna'', satria [[fady]] aorian' ny fahafatesana ny fanononana ny tena anaran' ny mpanjaka teo amin' ny fiainana; tsy maintsy manapaka ny volony amin' ny fiandohan' ny [[fisaonana]] ny panaraka azy ary izay tsy nankatò dia roahina tsy ho isan' ny fiarahamonina. Ny mpanjaka mahafaly tany am-boalohany dia nipetraka tao amin' ny toerana itambarana izay misy lalana mizarazara mankany amin' ny tanàna lehibe tsirairay manodidina ao amin' ny tany anjakany, ary ny fahefany dia hamafisin' ny fananany vakoka navelan' ny mpanjaka maty izay inoana fa manana hery mihoatra ny ara-boajanahary. Ny mpanjaka no nitondra ny fiarahamonina izay nizarazara amin' ny olona mahazo tombontsoa manokana (''Renilimy''), ny olon-tsotra (''Valohazomanga'') ary ny mpifindra monina avy any amin' ny faritra hafa (''Folohazomanga''). Ny ''Renilimy'' dia ireo taranaky ny lehibe nahery indrindra tamin' ny fotoana nananganana ny tarana-mpanjaka maroserana, atao hoe [[Tsileliky]] (midika hoe "tsy resy"); ny taranaky ny naman' ny Tsileliky sy ny olom-peheziny tiany; ary ny olona manokana (na ny taranany) izay nahazo sitraka tamin' ny mpanjaka. Ny [[Ombiasa|mbiasa]] sy ny mpisoro no niandraikitra ny fanaovana [[sorona]] biby teo amin' ny hazomanga lavan' ny mpanjaka (izay karazana alitara na ôtely iombonana). Nizara ho foko maro ny Mahafaly, ka ny sasany tamin' izy ireo dia nanana andraikitra manokana toy ny [[fanefena]] sy ny fanangonana [[tantely]]. Ny lohan' ireo foko ireo dia nofidina sady nomena ny anara hoe ''rañitse ty mpanjaka'' ("naman' ny mpanjaka") ary nanana ''ondatibey'' (izay mpanolo-tsaina ôfisialy) mitovy amin' ny mpanjaka mihitsy. Ny lohan' ny isam-poko sy ny mpanjaka ihany no nahazo alalana hitondra lefom-by lehibe (atao hoe ''beraha''), izay mariky ny sata misy azy. === Ny fianakaviana sy ny rohim-pihavanana === Ny [[tokantrano]] no manan-danja indrindra eo amin' ny fiarahamonina mahafaly. Ny tokantrano dia ny mpianakavy miara-mipetraka tarihin' ny lehilahy be taona indrindra ao amin' ilay fianakaviana. Ny ankizy dia mijanona ho isan' ny ankohonan-drainy mandra-pahatongany ho olon-dehibe, amin' izay fotoana izay ny zatovolahy dia manorina ny tranony sy ny ankohonany eo akaikin' ny tranon-drainy, ary ny zatovovavy kosa manambady sy mifindra any amin' ny tranon' ny vadiny. Ny lehilahy no manan-jo amin' ny fitaizana ny zaza raha misy ny fisaraham-panambadiana. Matetika dia manana [[Fampirafesana|vady mihoatra ny iray]] ny lehilahy. Ny mpianakavy akaiky miara-monina ao an-tokantrano dia tompon' andraikitra amin' ny fikarakarana ny [[fampakaram-bady]] sy ny [[fandevenana]] ny fianakaviany, ary koa ny fanonerana ny fandaniana nateraky ny fombafomba enti-manasitrana (''rombo'') ho an' ny mpianakavy marary. Maha-izy azy ny Mahafaly eo amin' ny fiarahamonina ihany koa ny ''"foko"'' misy azy - izay fivondronan' ny taranaky ny lehilahy na vehivavy mbola velona; noho izany ny olona iray dia an' ny "foko" maromaro. Matetika ny mpiray "foko" dia tsy mivory na miara-miasa raha tsy rehefa marary, na mila vonjy, na maty ny lehiben' ilay foko, ka ny mpiray foko dia mandray andraikitra araka izay ilaina. Ny lehibe kokoa dia ny "''tariha"'', izay taranaka mbola velona nipoitra avy amin' ny razambe lahy iray izay maty vao haingana ka ny zokiny indrindra amin' ny tariha dia mahafantatra ny fifandraisan' izy ireo aminy ary mahatadidy ny endri-javatra sasany momba azy amin' ny maha olona azy. Ny [[Sorona|soro]] (sorona) rehetra atao ho an' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] dia atao amin' ny anaran' ity razana iombonana ity, ary ny lehilahy zokiny indrindra ao amin' ny tariha no tompon' andraikitra amin' ny fanatanterahana ny fombafomba amin' ny anaran' ilay tariha. Matetika ny olona iray tariha no mifanakaiky toeram-ponenana ao amin' ny [[Vohitra (tanàna)|vohitra]] iray na vondrom-bohitra iray. === Ny toeram-ponenana === Ny Mahafaly dia mipetraka any amin' ny faritra atsimo-andrefan' ny Nosy, faritra eo anelanelan' ny renirano Menarandra sy Onilahy. Ny Antandroy dia mihamitombo hatrany ao andrefan' ny Tranoroa, ny Bara dia mikisaka mankany Fotadrevo ary nanomboka tamin' ny taonjato faha-19 dia nanorim-ponenana tany atsinanan' i Betioky sy Taheza izy ireo. Ny antsasaky ny Mahafaly dia mipetraka ivelan’ ny faritra nentim-paharazana niaviany, indrindra any Toliara sy Mangoky. Ny trano nentim-paharazana izay miendrika [[mahitsizoro]] dia vita amin' ny hazo ''[[fantsiholitse]]'' ho an' ny manankarena indrindra, ary vita amin’ ny bozaka ho an' ny mahantra indrindra. Mihabetsaka ny trano bongo vita amin’ ny tany. Ny tranon' ny zokiolona indrindra dia miorina eo atsimon-tanàna. Matetika voahodidin' ny [[taretra]] ny tanàna, ary miditra ao anaty vala ny omby amin' ny hariva. Talohan' ny nidiran' ny lolo "cochenille", dia novalana tamin' ny ''raketa'' (cactées), izay nampidirina tamin' ny taonjato faha-18, ny tanàna. Talohan' ny ''raketa'' dia namboarina amin' ny hazo maranitra na ''fantsiholitse'' ny vala. == Kolontsaina == Ny [[fambolena]] sy [[fiompiana omby]] no asa fivelomana tena ataon' ny Mahafaly. Mitana toerana lehibe eo amin' ny fiaraha-monina ny [[omby]] noho ny antony ara-toekarena sy ara-panahy, izay tandindon' ny fiainana sy ny maha andriana, ary koa fitaovana mampifandray ny velona amin' ny razana Miara-miasa amin' ny fambolena sy fivelomana hafa ny olona ao amin' ny tokantrano iray mba hahazoana izay ilain' ny fianakaviana. Ny lehilahy zandriolona dia tompon' andraikitra amin' ny fiandrasana ny ombin' ny fianakaviana ary ny lehilahy amin' ny sokajin-taona rehetra dia miasa eny an-tsaha. Ny vehivavy dia manampy amin' ny asa eny an-tsaha ary tompon' andraikitra amin' ny asa ao an-tokantrano toy ny fandrahoan-tsakafo sy ny fantsakana rano, izay matetika ampian' ny zanany ary indraindray ny vadiny. Ny akanjo ao amin' io faritra io dia atao amin' ny [[landihazo]] voahodina, izay novolena teo an-toerana; tsy dia matetika loatra ny fampiasana ny [[landy]] novolavolaina teo an-toerana. === Fady === Hatry ny ela no nitana anjara toerana lehibe teo amin' ny kolontsain' ny Mahafaly ny [[fady]]. Ara-tantara, dia ireto ny sasany amin' ny fady mahazatra teo amin' ny Mahafaly: tsy azon' ny vehivavy atao ny misotro amin' ny kaopy iray amin' ny vadiny, ny mipetraka amin' ny tsihy iray miaraka amin' ny vadiny, ny mitsangana eo am-piresahana amin' ny mpanjaka. Afaka mifoka [[paraky]] ny vehivavy mahafaly saingy tsy afaka mitsako izany. Tsy azon' ny fotsy hoditra atao ny miditra amin' ny faritra misy ny Mahafaly; raha misy miditra ao amin' izany faritra izany, dia vonoina ho faty ny lehiben' ny tany nisy niditra. Manana fahefana hametraka fady amin' ny teny sasany izay lasa tsy azo tononina intsony ny mpanjaka. === Fombafomba fandevenana === [[Sary:Mahafaly tomb painted carved south Madagascar.jpg|vignette|Fasana mahafaly]]Toy ny any amin' ny ankamaroan' ny vahoaka eto Madagasikara, ny Mahafaly dia mandevim-paty am-[[Fasana|pasana]]. Ny fasan' ny mpianakavy dia tany amin' ny faritra misy ala fady lavitra ny tranon' ny velona, ​​nefa noho ny fandripahana ala sy ny antony hafa dia tsy izany intsony no miseho. Ny fasana mazàna dia mitangorona ary apetraka araka ny laharam-boninahitra sy ny andraikitry ny maty, ka ny fasan' ny razambe zokiny indrindra no any atsimo indrindra, ny an' ny taranany any avaratra, ary ny an' ny vady sy ny an' ny tsy manambady any andrefana. Misy dingan-danonana maromaro ny fandevenana, ary anaovana sorona omby ny dingana tsirairay avy; apetraka eo ambonin' ny fasana ny karandohan' ny omby miaraka amin' ny tandrony. Ny lanonana voalohany dia fiomanana amin' ireo hetsika manaraka ary ny ombilahy novonoina sorona tamin' io lanonana io dia zava-dehibe indrindra satria ny hena dia zaraina amin' izay rehetra nanatrika mba ho fanehoana firaisankina sy [[fihavanana]]. [[Sary:Malagasy tomb with zebu horns.jpg|vignette|Fasana mahafaly ahitana tandrok'omby sy aloalo.]] Ny Mahafaly koa dia mandravaka ny fasan' izy ireo amin' ny [[aloalo]], izay andry hazo avo voasokitra amin' ny endrika geômetrika ary indraindray misy omby voasokitra na sary hafa manan-danja ho an' ilay maty. Ireo zavatra ireo dia maneho fa nisy olona maty ka nahazo ny satan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]], izay mpanelanelana ny velona amin' [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Andriamanitra]]; ny fasana no fonenana vaovao ho an' ny razana, satria ny fahafatesana dia tsy fiafarana fa fiovana ho amin' ny dingana hafa eo amin' ny fiainana. Ny aloalo amin' izao fotoana izao dia heverina ho marika famantarana an' i [[Madagasikara]], ary nampidirina ao amin' ny lisitry ny vakoka maneran-tany ny tanindrazan' ny Mahafaly izay ahitana ny tontolo iainana somary maina sy ny haingon' ny fasana sy ny [[zavakanto]] momba ny fandevenana. Amin' ny [[fandevenana]] na rehefa hitady omby mirenireny ihany no azo tsidihina ny fasana fa raha tsy izany dia voarara tanteraka. Ny fianakaviana mahafaly dia tsy mahazo manamboatra aloalo na vatam-paty na mampiasa fitaovam-panamboarana fasana na omby avy ao aminy - izany rehetra izany dia tsy maintsy vidina na hafarina amin' ny foko manokana iankinan' io fianakaviana io amin' ny fanamboarana ireo zavatra ireo, ary izany fiéanakaviana izany dia tsy maintsy mandoa ny vidiny amin' ny alalan' ny omby na hanina. Amin' ireo mbola mandala tanteraka ny fomban-drazana dia mety haharitra herintaona na mihoatra ny fanatanterahana ny lanonana isan-karazany sy ny fanamboarana fasana, ka mandritra izany dia tsy maintsy mijanona miaraka amin' ny razana ao an-tranon' ny maty ny vadin' ny maty. Ny zanaka lahimatoan' ny maty no tompon' andraikitra amin' ny fividianana [[vatolahy]] - izay vato fisaka lava mitsangana mahatratra hatramin' ny roa metatra, izay anisan' ny mandrafitra ny fasana - fa ny zanany vavy kosa no miantoka ny aloalo sy ny omby atao sorona; ny havany sy ny namany sisa no mividy ny vato ilaina amin' ny fanamboarana ny fasana. Ny haben' ny fasana dia miankina amin' ny haben' ny fianakaviana sy ny toeram-boninahitra misy ny maty teo amin' ny fiarahamonina. Zava-dehibe amin’ ny Mahafaly ny fandevenana satria amin’ io no misy ny fihaonan' ny havana sy naman' ny maty. Ny maha zava-dehibe ny fombafomba dia miankina amin' ny harena sy ny lazan' ilay olona maty. === Ny aloalo === Nanana sivilizasiôna nandroso kokoa ny Maroserana; misy pitsopitsony maro ny fomba fandevenany ny maty. Ny maty, raha anisan’ ny tarana-mpanjaka na mpiara-dia aminy, dia tsy nalevina tamin’ ny fasana tsotra intsony tamin’ izany fotoana izany fa nasiana aloalo. Tsy ny Mahafaly rehetra anefa no mampiasa [[Aloalo|alolalo]] amin’ ny fandevenana, satria nisy mpanao sokitra sasany toy ny Tsimangataka tao Behavandra izay nanamboatra aloalo nefa tsy azo asiana aloalo ny fasany.[[Sary:Madagaskar Grabpfosten Museum Rietberg RAF 1152.jpg|vignette|219x219px|Aloalo]] Ny [[aloalo]] dia tsato-kazo voasokitra amin' ny fomba kanto avy aty ambany hatrany ambony izay entina anaingoana ny [[fasana]] any amin' ny faritra mahafaly, tahaka ny any [[Androy (faritra)|Androy]] koa. Matetika ahitana sarin' omby na sarin' olona ny eny amin' ny tampon' ny aloalo. Ny aloalo amin' ny fasana mahafaly dia hodidinin' ny loha aman-tandroky ny omby novonoina tamin' ny fanamboaram-pasana. Tsy ampiasana afa-tsy ny loko mainty ny aloalo mahafaly, ka ny fisokirana ilay hazo no manome loko mazava mampisongadina ny sary voasokitra. Mamintina ny tantaran' ny olona milevina ao amin' ilay fasana ny sary aseho amin' ny alalan' ny aloalo, ka mahakasika ny toerany teo amin' ny fiarahamonina izany. Ny fahafatesana, ho an' ny ''fotora'' sasany, dia fotoana fananganana ''aloalo'' amin’ ny fasana, ho an' izay manam-piaviana afaka manao izany fomba izany. Ankehitriny ny olona, indrindra ny mpanan-karena, na inona na inona fiaviany, dia manatanteraka izany fomba izany ihany koa. Ankehitriny koa dia misy amin' ireo mpanao sokitra izay tsy nahazo alalana amin' ny fanamboarana aloalo, araka ny fomban-drazana, no efa misahana izany asa izany. === Hazomanga === Ny [[hazomanga]], izay tsato-kazo atao hanatanterahana ny fivavahana, dia vita amin’ ny hazo ''[[katrafay]]''. Mandritra ny fanaovana sorona dia ampiasaina ny vilia atao hoe ''sakazo'' hasiana ny hena, sy ny ''velagne vy'' hahandroana izany. Ny olona maty any an-tany lavitra dia soloana ny sarivongana atao hoe ''ajiba''. Nanome zo hanana hazomanga ny mponina sasany tao amin’ ny tanin’ ny Mahafaly ny Maroserana, ka ireo tsy nahazo izany dia nanohy nanao sorona teo ambanin’ ny ''kily''. === Fitafiana === Ny fitafiana nentim-paharazana dia ahitana ny ''sadia'' (salaka), ny ''salampy'' (lamba vita amin’ ny landy, itafian’ ny tapany ambony amin’ ny vehivavy), ny ''hana'' (kapa) vita amin’ ny hoditr’ omby mba hiaro amin’ ny tsilo, ny ''lamban-droandria'' (toy ny salampy nefa lava kokoa, nanaovan’ ny Maroseranana taloha), ny ''satro-bory'' (tsy mitovy morona amin’ ny an’ ny Antandroy). === Zavakanto === Misy ny atao hoe ''mañova'' (saron-tava natao hampatahotra ny zazakely sy ny tovovavy), izay anaovana indrindra amin’ ny lanonam-pandevenana. Indreto ny zava-maneno ampiasain' ny Mahafaty: ny ''[[lokanga]]'', ny ''[[marovany]]'' (toy ny valiha, nefa misy zorony), ny ''[[jejolava]]'' (vita amin’ ny sampan-kazo madinika sy voatavo), ny ''rene'' (amponga lehibe ampiasaina amin’ ny fandevenana), ny ''fahota'' (amponga kely lalaovin’ ny tovovavy amin’ ny fotoan’ ny haiady ''[[ringa]]''). == Fiteny == Ny Mahafaly dia miteny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[fiteny malagasy]], izay sampan' ny [[Fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]] avy amin' ny [[fiteny baritô]], ampiasaina any atsimon' i [[Bôrneô]]. Izany fitenim-paritra mahafaly izany dia mitovitovy amin' ny fitenim-paritra antandroy ka matetika atambatry ny mpahay teny ao amin' ny [[fiteny tandroy-mahafaly]]. == Fiharian-karena == === Fiompiana === Mpiandry [[omby]] ny Mahafaly. Ary miompy biby madinika toy ny [[ondry]] aman' [[osy]] koa izy ireo. Misy ny fifindrà-monina itadiavana toerana misy ahitra ho hanin’ ny omby avy any amin' ny morontsiraka mankany anaty tany mandritra ny main-tany noho ny tsy fahampian’ ny ahitra, misy koa izany fifindrà-monina izay amin' ny vanim-potoana mafana noho ny firongatry ny bibikely mpitsentsitra izay tsy afaka mivelona tsara amin' ny faritry ny lembalemba. === Fambolena === Misy karazany roa ny fambolena: ny fambolena anaty ala (''tetek' ala'') sy ny fambolena akaikin' ny renirano (''baiboho'' na ''baibò''). Tombontsoa manokana ho an’ ny Maroserana tao Menarandra hatry ny ela ny fanomezana baiboho tsara indrindra azy ireo. Efa hatramin' ny taonjato faha-16 no nambolen' ny Mahafaly [[landihazo]]. Mamboly anana koa izy ireo. Mamboly [[mangahazo]] sy [[voamaina]] toy ny [[voanemba]] (''Vignainensis'') sy [[voanjobory]] (''Voandzeia subterranea''), [[voanjo]] (''Arachis hypogaea''), katsaka, legioma, taboara, vazavo, vatango, ovy (''bageda'') ary mangahazo (''balahazo'') ny mponina amin' ny faritra mahafaly. Fanao miely patrana ny fampambolena tany hizarana ny vokatra azo (atao hoe ''komba''); amin’ izany, ny ampahatelon’ ny vokatra dia an’ ny tompony, ny ampahatelony an’ ny mpamboly ary ny ampahatelony an’ ny mpiambina ny fambolena. Maro koa ny olona manao ''kibaroa''. === Seha-pihariana hafa === Manangona [[tantely]] remby koa izy ireo, mivarotra [[saribao]], manenona [[harona]] sy [[tsihy]], manao asa hazo. Zava-dehibe ho an' ny tsy manana, na ho an' ny rehetra (indrindra amin' ny fotoanan' ny tsy fahampiana) ny fiotazana ny voa sy ny fangadiana ny fakan’ ny zavamaniry eny amin’ ny natiora. Ohatra amin’ izany ny ''lamoty,'' ny ''fangitse'', ny ''baboho'' ary ny ''sosa''. Ao koa ny fihazana biby madinika toy ny ''tandraka'', ny ''sora'', ny ''akanga''. Mampiasa ''piletse'' na ''pilatse'' (antsamontady) ny Mahafaly rehefa mihaza vorona. Olona manana ny maha izy azy eo amin’ ny fiarahamonina mahafaly ny mpanefy vy. Ny tafoforana atao hoe ''vata tefea'' no ampiasana amin’ ny fanefana vy, vita amin’ ny vatan-kazo. Ny fanefena volafotsy kosa dia ampiasana ny tafoforana vita amin’ ny hoditr’ ondry atao hoe ''kofoke''. Ny mpanefy firavaka mahafaly dia manefy volafotsy mifangaro alimo hatao rojo. == Jereo koa == '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Ade Ajayi, Jacob Festus (1998). ''General history of Africa: Africa in the nineteenth century until the 1880s''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9780520067011</nowiki>. * Alain Bernard, ''Essai sur la transition de la société Mahafaly vers les rapports marchands'', Éditions de l'Office de la recherche scientifique et technique outre-mer, Paris, 1978, 405 p. (<nowiki>ISBN 2-7099-0506-X</nowiki>) (texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de Paris 10 en 1976) * Campbell, Gwyn (2012). ''David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar"''. Leiden, the Netherlands: Brill. <nowiki>ISBN 978-90-04-20980-0</nowiki>. * Clément Séverin Charles, ''Les Mahafale de l’Onilahy : des clans au royaume, du 16e siècle à la conquête coloniale'', Université de Paris 1, 1986, 588 p. (thèse de 3^e cycle) * Condra, Jill (2013). ''Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World''. Los Angeles: ABC Clio. <nowiki>ISBN 978-0-313-37637-5</nowiki>. * Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. <nowiki>ISBN 9781135963415</nowiki>. * Eggert, Karl (1981). "Who are the Mahafaly? Cultural and social misidentification in southwestern Madagascar". ''[http://madarevues.recherches.gov.mg/IMG/pdf/omaly13-14_13_.pdf Omaly sy anio: Hier et aujourd'hui]'' (PDF). 13–14. Antananarivo: Université de Madagascar, Département d'histoire. pp. 149–176. * Gennep, A.V. (1904). ''Tabou Et Totémisme à Madagascar''. Paris: Ernest Leroux. <nowiki>ISBN 978-5-87839-721-6</nowiki>. * Jeffrey C. Kaufmann, "Faly aux vazaha : Eugǹe Bastard, taboo, and Mahafale Autarky in southwest Madagascar, 1899", in ''History in Africa'' (New Brunswick, NJ), 26, 1999, p. 129-155 * LeHoullier, Sara (August 2010). ''Madagascar'' (Travel Companion). Other Places Publishing. <nowiki>ISBN 978-0-9822619-5-8</nowiki>. * Lotte Schomerus-Gernböck, ''Die Mahafaly : eine ethnische Gruppe im Süd-Westen Madagaskars'', D. Reimer, Berlin, 1981, 232 p. (<nowiki>ISBN 3-496-00184-4</nowiki>) * Nicole Boulfroy, "L'art funéraire des Mahafale (sud-Ouest de Madagascar)", in ''Anthropologie de l'art : formes et significations : arts de l'Afrique, de l'Amerique et du Pacifique'', ORSTOM, Paris, 1988, p. 30-38 * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * René Battistini, ''Géographie humaine de la plaine côtière mahafaly,'' Éditions Cujas, 1964, 197 p. (thèse complémentaire) * Shoup, John A. (17 October 2011). ''Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia''. ABC-CLIO. <nowiki>ISBN 978-1-59884-363-7</nowiki>. * Various (2003). ''International Encyclopedia of Linguistics'' Vol. 1. Oxford University Press. <nowiki>ISBN 978-0-19-513977-8</nowiki>. == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Foko ao Madagasikara]] rd7hsf4wbx5ckms0663bafukc30a9j2 0 240060 1047284 1038895 2022-08-25T08:50:49Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:The Evangelist Matthew Inspired by an Angel.jpg|vignette|254x254px|''I Matio sy ilay anjely'', nataon'i Rembrandt, 1661]]Ny '''Filazantsara''' '''araka''' '''an' i''' '''Matio''', na '''Vaovao''' '''Mahafaly''' '''araka''' '''an' i''' '''Matio''', na '''Filazantsara nosoratan' i Matio''', dia voalohany ao amin' ny [[Filazantsara]] efatra ao [[Testamenta Vaovao]] ao amin' ny [[Baiboly]]. Ny lohahevitra ny amin' ny [[Fanjakan' ny Lanitra]] no hita ho ivon' ny fampianaran' i [[Jesosy|Jesoa]] (na Jesosy) ao amin' ity [[evanjely]] ity, izay hamafisin' ny fiantsoana an' i Jesoa ho "Zanak' i Davida". I Jesoa no ilay mpanjaka izay tsy maintsy ho avy, efa nambaran' ireo [[mpaminany]]: izay no hafatra tian' io [[vaovao mahafaly]] io hampitaina. Nitondra fanomezana ho an' ity "mpanjakan' ny Jiosy" ity (na "mpanjakan' ny Jody) ireo [[Magy ao amin'ny Baiboly|Magy]] (na [[Magy ao amin'ny Baiboly|Majy]]) (Mat. 2.2). Nanambara i Jesoa fa "akaiky ny Fanjakan' ny Lanitra" (Mat. 4.17) ary ho an' izay mibebaka izy (Mat. 4.7) izay mahalala ny fitadiavany an' [[Andriamanitra (tokana)|Andriamanitra]] (Mat. 5.1-10). Nefa na dia nanao famantarana momba ilay Fanjakana aza izany "mpanjaka" izany tamin' ny nanasitranany ny marary, tamin' ny namahanany ny vahoaka noana (Mat. toko 8; 9;12; 14--15.), dia tsy noraisin' ny olona, araka ny efa nambarany matetika: tsy azon' ireo [[Jiosy]] (na Jody) nangataka mpanjaka fa tsy maintsy hijaly izany mpanjaka izany. Anisan' ireo [[Filazantsara sinôptika]], izany hoe miresaka zavatra mitovy, mitovy fijery, ny Evanjelin' i Matio. Tokony ho teo anelanelan' ny taona 70 sy 90 no nanoratana azy. Misy toko 28 ity boky ity. == Ny anaran' ny boky == Ny hoe ''Filazantsara araka an' i Matio'', na ''Evanjely araka an' i Matio'', dia fanagasiana ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe ''Kατὰ Ματθαῖον εὐαγγέλιον'' izay vakina hoe ''Kata'' M''atthaion euangélion''. Amin'ny [[Fiteny latina|teny latina]] dia ''Evangelium secundum Matthaeum'' no fiantsoana azy. * Ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta malagasy]] dia manoratra hoe ''Filazantsara araka an' i Matio'' na ''Filazantsaran' i Matio'' na ''Filazantsara nosoratan' i Matio'' na ''Matio'' fotsiny. * Ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|Katôlika malagasy]] kosa manoratra hoe ''Evanjely araka an' i Masindahy Matio'' na ''Evanjely nosoratan' i Masindahy Matio'' na ''Matio'' fotsiny. Ampiasaina koa ny hoe ''Vaovao Mahafaly araka an' i Matio'' na ''Vaovao Mahafaly nosoratan' i Matio''. == Ny amin' ny fiforonan' ny boky == Tsy misy fomba ahafantarana tanteraka ny amin' ny mpanoratra sy ny fotoana ary ny toerana nanoratana ny Filazantsaran' i Matio. Na dia izany aza dia misy toerana sy fari-potoana heverin' ny mpikaroka ho nanoratana ilay boky. === Ny fanoratana ny boky === ==== Ny mpanoratra ==== Araka ny [[lovantsofina]] kristiana dia i [[Matio]], ilay mpamory hetra lasa [[Apôstôly roa ambin'ny folo|mpianatr' i Jesoa]], no nanoratra ny Filazantsara araka an' i Matio. Ny mpikaroka sasany anefa mihevitra fa olona maro nifandimby no nanoratra an' io filazantsara io, ka izany no anasokajiany an' io boky io ho [[Pseodepigrafa (Testamenta Vaovao)|pseodepigrafa]]. Nipoitra teo amin' ny fiarahamonina jiosy ny mpanoratra satria manantitra ny fampiharana manontolo ny [[Torah]] (ny lalàna jiosy na ny [[Pentateoka]]), araka ny fanambaràn' i Jesoa izay nilaza fa tsy avy handrava fa hanatanteraka ny Lalàna (Mat. 5.17). Manohana izany hevitra izany koa ny fampiasana matetika ny teny faminaniana ao amin' ny [[Tanakh|Baiboly hebreo]] sy ny filazana ny tetiarana na ny firazanan' i Jesoa. ==== Ny fiteny nanoratana ==== Amin' ny [[Fiteny grika koine|fiteny grika]] (ilay atao hoe "[[Fiteny grika kôine|kôine]]") no nanoratana voalohany ny Filazantsaran' i Matio, toy ireo filazantsara hafa, na dia misy aza ireo andalan-teny sasany voasoratra voalohany tamin' ny [[Fiteny semitika|teny semitika]] ([[Fiteny arameana|arameana]]/aramaika na [[Fiteny hebreo|hebreo]]) sy ireo mihevitra fa tamin' ny teny semitika no nanoratana. ==== Ny fotoana sy toerana nanoratana ==== Ny mpikaroka tantara momba ny asa soratra dia mihevitra fa nosoratana teo anelanelan' ny nanoratana ireo [[epistilin' i Paoly]] (teo anelanelan' ny taona 50 sy 65) sy ny [[Filazantsara araka an' i Marka|Filazantsaran' i Marka]] (teo anelanelan' ny taona 65 sy 75) ny Filazantsaran' i Matio''.'' Ny mpandinika maro dia mihevitra fa teo anelenelan' ny taona 70 sy 85 na 100 aza no nanoratana ilay filazantsara. Misy ny mihevitra fa tao [[Palestina (faritra)|Palestina]] no nanoratana io filazantsara io nefa misy koa ireo milaza fa tao [[Antiokia|Antiôkia]] (any [[Torkia]] ankehitriny) no nanaovana izany. === Ny loharano nanovozana === Araka ny lazain' ireo mpikaroka dia narafitra avy tamin' ny [[Petra-kevitry ny loharano roa|loharano roa]] ilay boky, dia ny [[Filazantsara araka an' i Marka]] amin' ny endriny tranainy kokoa sy ny angon-dresak' i Jesoa (na ''Logia'') izay omen' ny mpikaroka anarana hoe "''loharano Q''". Ny hoe ''Q'' dia fanafohezana ny [[Fiteny alemana|teny alemàna]] hoe ''Quelle,'' izay midika hoe "loharano". ==== Ny loharano Q ==== Ity loharano ity, izay fanangonana ny tenin' i Jesoa, dia heverin' ny mpikaroka ho nosoratana teo amin' ireo taona dimampolo (50 -- 60). Heverina ho avy amin' ny [[loharano Q]] ireo andalana sy lohahevitra tsy hita ao amin' ny Filazantsaran' i Marka nefa hita ao amin' ny Filazantsaran' i Matio sy ny [[Filazantsara araka an' i Lioka|Filazantsaran' i Lioka]]. ==== Ny Filazantsaran' i Marka ==== Hatry ny ela dia noheverina ho nosoratana talohan' ny [[filazantsara]] hafa rehetra ny an' i Matio. Ankehitriny anefa dia heverina ho faharoa manaraka ny [[Filazantsara araka an' i Marka|an' i Marka]] izy ary hita fa naka andalana maro tao amin' izany boky izany. == Vontoatin' ny Filazantsara araka an' i Matio == Fifandimbiasana fitantarana sy fifanjohian-toriteny no mamorona ny Filazantsaran' i Matio, ka ny fitantarana no mampiditra sy mamarana ny fitohizan-toriteny tsirairay. === Ireo lohahevitra ao amin' ny Filazantsaran' i Matio === ==== Vaovao mahafaly ==== Ity lahateny ny amin' ity vaovao mahafaly (na filazantsara) ity dia voasoratra ao amin' ny Mat. 5.1 - 7.27 ka ireto avy ny lohahevitra hita ao: # Lalàna vaovao (Mat. 5.1-16) #[[Lalàn'i Mosesy|Lalàna]] taloha (Mat. 5.17-19) # Fahamarinana vaovao (Mat. 5.20-48) # Fanavaozana ny [[Jodaisma|fivavahana jiosy]] (Mat. 6.1-18) # Harena ety an-tany (Mat. 6.19-34) # Fifandraisana amin' ny mpiara-monina (Mat. 7.1-12) # Fampiharana ny finoana (Mat. 7.13-27) ==== Fanirahana ireo mpianatra ==== Ity lahateny ity indray dia ao amin' ny Mat. 10 ka ahitana ireto lohahevitra ireto: # Toromarika nomen' i Jesoa ny mpianatra (Mat. 10.5-16) # Fanenjehana hahazo ireo iraka (Mat. 10.17-25) # Tokony hiteny mazava (Mat. 10.26-33) # Fisaratsarahana noho ny amin' i Jesoa (Mat. 10.34-36) # Fandavan-tena hanaraka an' i Jesoa (Mat. 10.37-39) # Fandraisana ireo iraka (Mat. 10.40-42) ==== Fanoharana isankarazany ==== [[Sary:Hortus Deliciarum, Das Gleichnis vom Sämann.JPG|vignette|274x274px|''Ny fanoharana ny amin'ny mpamafy'', ao amin'ny ''Hortus Deliciarum'', nataon'i Herrade de Landsberg ao amin'ny toeram-pitokana-monin'i Hohenbourg (tendrombohira Sainte-Odile).]] Fito ireo [[Fanoharana ao amin'ny Evanjely|fanoharana]] momba ny [[Fanjakan' Andriamanitra]] nataon' i Jesoa hita ao amin' ny Mat. 13.1-50. Ireto ny antsipiriany mafonja amin' izany: # Fanoharana ny amin' ny mpamafy (Mat. 13. 1-23). # [[Fanoharana ny amin' ny voan-tsiparifary|Fanoharana ny amin' ny voan]]-[[tsimparifary]] (13.24-30 ). # [[Fanoharana ny amin' ny voan-tsinapy|Fanoharana ny amin' ny voan]]-[[Sinapy|tsina]]<nowiki/>[[Sinapy|py]] (13.31-32). # Fanoharana ny amin' ny [[masirasira]] (13.33). # Fanoharana ny amin' ny harena miafina (13.44). # Fanoharana ny amin' ny [[vatosoa]] (13.45-46). # Fanoharana ny amin' ny [[harato]] tarihina (13.47-50). ==== Torohevitra ho an' ny Fiangonana ==== Ao amin' ny Mat. 18 no ahitana ireo torohevitra momba ny fifampitondrana eo amin'ny Fiangonana, dia ireto avy: # Iza no lehibe indrindra? (Mat. 18.1-4) # Fahatafintohinana (Mat. 18.5-11) # Ondry very (Mat. 18.12-14) # Fanitsiana ny rahalahy nanao fahadisoana (Mat. 18.15-18) # Fiaraha-mivavaka (Mat. 18.19-20) # Famelan-keloka (Mat. 18.21-22) # Fanoharana ny amin' ny mpitrosa ratsy fanahy (Mat. 18.23-35) ==== Andro farany ==== [[Sary:The Parable of the Ten Virgins (section) by Phoebe Traquair, Mansfield Traquair Church, Edinburgh.JPG|vignette|267x267px|''Fanoharana ny amin'ireo virjiny folo'', sary nataon'i Phoebe Traquair.]] Ny toriteny mikasika ny [[andro farany]] dia hita ao amin' ny Mat. 24 - 25. Ireto ny fizaràna hita ao: # Fanombohan' ny fahoriana (Mat. 24.4-14) # Zava-nitranga tao [[Jerosalema (Andro Taloha)|Jerosalema]] (Mat. 24.15-25) # Fahatongavan' ny [[Zanak' Olona]] (Mat. 24.26-44) # Fanoharana ny amin' ny mpanompo mpitandrin-draharaha (Mat. 24.45-51) # Fanoharana ny amin' ny virijiny folo (Mat. 25.1-13) # Fanoharana ny amin' ireo talenta (Mat. 25.14-30) # [[Fitsarana farany]] (Mat. 25.31-46) === Ireo fitantarana ao amin' ny Filazantsaran' i Matio === Ireto ireo fitantarana lehibe indrindra ao amin' ny Evanjelin' i Matio: [[Sary:Botticelli Nativity.jpg|vignette|212x212px|''Fahaterahan'i Jesoa'', sary nataon'i Botticelli, taona 1473-1475]] ==== Ny fahaterahan' i Jesoa sy ny fahazazany ==== # Filazana ny razan' i Jesoa (Mat 1.1-17) # Fanambaràn' ny [[anjely]] ny [[Fahaterahan' i Jesoa|hahaterahan' i Jesoa]] (Mat. 1.18-) # Famangian' ny [[magy]] (na majy) an' i Jesoa (Mat. 2.1-12) # Fitondrana mandositra an' i Jesoa zazakely (Mat. 2.13-15) # Fampamonoan' i [[Herôda Lehibe|Herôda]] ny zazakely tao [[Betlehema]] (Mat. 2.16-23) (Jereo koa ny pejy "[[Evanjelin' ny fahazazana]]")[[Sary:Ghirlandaio, Domenico - Calling of the Apostles - 1481.jpg|vignette|285x285px|''Fantsoana ireo apôstôly'', sary nataon'i Domenico Ghirlandaio, taona 1481-82]] ==== Fihaonan' i Jesoa amin' i Joany mpanao batisa sy fiantsoany ireo mpianany ==== # Fahenoan' i [[Joany mpanao batisa|Joany (na Jaona) mpanao batisa]] ny amin' i Jesoa sy ny nataony (Mat. 3.1-12) # Fanaovana [[batisa]] (na batemy) an' i Jesoa (Mat. 3.13-17) # Fakan' ny [[devoly]] fanahy an' i Jesoa (Mat. 4.1-11) # Fankanesan' i Jesoa tany [[Galilea (faritra)|Galilea]] (na Galilia) (Mat. 4.12-17) # Fiantsoan' i Jesoa an' i [[Petera]] (na Piera) sy [[Andrea (apostoly)|Andrea]] sy Jakoba ary [[Joany apostoly|Joany]] (Mat. 4.18-25) # Fiantsoan' i Jesoa an' i [[Matio]] (Mat. 9.9-17) # Fiantsoana ireo [[Apôstôly roa ambin'ny folo|Apôstôly 12]] (Mat. 9.35 - 10.4) # Fanirahana nataon' i Joany mpanao batisa any amin' i Jesoa (Mat. 11.2-19) # I [[Herôda Antipasy|Herôda]] sy i Joany mpanao batisa (Mat. 14.1-23) # Fiovan' i Jesoa tarehy teo an-tendrombohitra (Mat. 17.17-13) # Fitondrana zazakely teo amin' i Jesoa (Mat. 19.13-15) # Fiakaran' i Jesoa tany [[Jerosalema]] (Mat. 21.21-11) # Fandroahana ireo mpivarotra teo an-[[Tempolin'i Jerosalema|tempoly]] (Mat. 21.12-17) ==== Fanasitranana nataon' i Jesoa ==== # Fandehanan' i Jesoa eran' i [[Galilea (faritra)|Galilea]] hampianatra sy hanasitrana marary (Mat. 4.23-25) # Fanasitranana nataon' i Jesoa (Mat. 8.1-17) # Famoahana [[demonia]] maro nataon' i Jesoa (Mat. 8.28-34) # Fanasitranana ilay lehilahy malemy (Mat. 9.1-8) # Fanasitranan' i Jesoa vehivavy narary roa ambin' ny folo taona sy [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)|fananganana]] zaza efa maty (9.18-26) # Fampahiratana ny jamba (Mat. 9.27-31) # Fampitenenana ny moana (Mat. 9.32-34) # Fanasitranana olona maty tanana tamin' ny andro [[Sabata (jiosy)|Sabata]] (Mat. 12.9-21) # Fanasitranana olona demoniaka (Mat. 12.22) # Fanasitranana ny zanakavavin' ny vehivavy [[Kanaana (faritra)|kanaanita]] (Mat. 15.21-28) # Fanasitranana nataon' i Jesoa sy famokisany olona efatra arivo (Mat. 15.29-39) # Fanasitranana zaza nampahorin' ny demonia (Mat. 17.14-21) # Fampahiratana ny jamba tao akaikin' i [[Jeriko|Jerikô]] (Mat. 20.29-34) ==== Fijalian' i Jesoa sy fitsanganany ho velona ary fanirahany ny mpianany ==== # Fihendren' ny loholona sy ny [[Mpisorona jiosy|mpisorona]] hamono an' i Jesoa (Mat. 26.1-5) # Fanosoran' ny vehivavy iray menaka ny tongotr' i Jesoa (Mat. 26.6-13) # Faneken' i [[Jodasy Iskariota|Jodasy]] hamadika an' i Jesoa (Mat. 26.14-16) # Fihinanan' i Jesoa ny [[Paska jiosy|paska]] miaraka amin' ireo mpianany (Mat. 26.17-29) # Fankanesana tany amin' ny [[Tendrombohitra Ôliva|tendrombohitra Ôli]]<nowiki/>[[Tendrombohitra Oliva|v]][[Tendrombohitra Oliva|a]] (Mat. 26.30-35) # Jesoa tao [[Getsemane]] (Mat. 26.36-56) # Fitsarana an' i Jesoa teo amin' i [[Kaiafa]] (na Kaifa) sy ny nandavan' i [[Petera]] azy intelo (Mat. 26.57-75) # Fitsaran' i [[Pontio Pilato|Pilato]] an' i Jesoa (Mat. 27.1-26) #[[Fanomboana an' i Jesoa|Fanomboana]] an' i Jesoa (Mat. 27.27-56) # Fandevenana an' i Jesoa (Mat. 27.57-66) #[[Fitsanganan' i Jesoa ho velona|Fitsanganan' i Jesoa]] ho velona (Mat. 28.1-20). == Jereo koa == '''Ireo evanjely kanônika hafa''' *[[Filazantsara araka an' i Marka]] *[[Filazantsara araka an' i Lioka]] *[[Filazantsara araka an'i Joany|Filazantsara araka an' i Joany]] '''Boky hafa ao amin' ny Baiboly''' *[[Epistilin' i Paoly]] *[[Epistily katôlika]] *[[Asan' ny Apôstôly]] *[[Apôkalipsin' i Joany]] *[[Testamenta Taloha]] '''Lohahevitra hafa''' *[[Filazantsara]] *[[Evanjelista]] [[Sokajy:Filazantsara]] c0hmx4kb0hnk8rzad08lwjxrt4nhqq4 0 240061 1047285 1038799 2022-08-25T09:21:38Z Thelezifor 15140 Fihodinana wikitext text/x-wiki [[Sary:Pasquale Ottino San Marcos escribe sus Evangelios al dictado de San Pedro Musée des Beaux-Arts, Bordeaux.jpg|vignette|''Manoratra ny Vaovao Mahafaliny i Marka araka ny soratononina ataon'i Petera,'' nataon'i Pasquale Ottino taimin'ny taonjato faha-17]] Ny '''Filazantsara''' '''araka''' '''an' i''' '''Marka''', na '''Vaovao''' '''Mahafaly''' '''araka''' '''an' i''' '''Marka''', na '''Evanjely''' '''araka''' '''an' i''' '''Masindahy''' '''Marka''' dia faharoa amin' ny [[Filazantsara]] ao amin' ny [[Testamenta Vaovao]] ao amin' ny [[Baiboly]]. Ny asa nataon' i [[Jesoa]] (na [[Jesoa|Jesosy]]) no tian' ny mpanoratra hampitaina: asehony i Jesoa eo am-panatanterahana ny asany amin' ny fanasitranana ny marary, amin' ny fampitomboana isa ny mofo ho an' ny vahoaka. Izany asa izany dia tantarain' ny mpanoratra mba hanaporofoany ny maha avy amin' Andriamanitra an' i Jesoa. Tsy latsaky ny 18 ny isan' ireo [[fahagagana]] tantarainy. Ao amin' ny andininy voalohany fotsiny dia efa milaza sahady ny mpanoratra fa i Jesoa no "[[Zanak' Andriamanitra|Zanak' Andriamanitra]]" (Mar. 1.1) ary any amin' ny faran' io [[Vaovao Mahafaly]] io dia taterin' ny mpanoratra ny resak' ilay manamboninahitra miaramila rômana teo am-pototry ny [[hazo fijaliana]] hoe: "Marina tokoa fa Zanak' Andriamanitra io lehilahy io" (Mar. 15.39). Asehon' ny mpanoratra koa fa ny fahagagana nataon' i Jesoa dia tsy nataony hitadiavany laza: Fantatr' i Jesoa fa tsy maintsy hijaly izy. Izany no nahatonga ny mpanoratra haneho ny fiainan' i Jesoa ho toy ny fiomanany amin' ny hahafatesany. Imbetsaka i Jesoa no manambara mialoha ny hijaliany sy ny hahafatesany. Amin' ny mpanoratra dia vaovao tsara izany fahafatesany izany satria heveriny fa mahatanteraka ny faminanian' i [[Isaia (mpaminany)|Isaia]] (Isaia 53.12): avy izy "hanolotra ny ainy ho avotra hisolo ny maro" (Marka 10.45) sady araka ny efa nambarany dia [[Fitsanganan' i Jesosy ho velona|hitsangana amin' ny maty]] izy satria tsy afaka ny hitoetra ao am-pasana ny Zanak' Andriamanitra. Ny Filazantsaran' i Marka dia nosoratana ho an' ireo Kristiana avy amin' ny [[Jentilisa]] (na [[Jentily]]) izay tokony hanazavana tsara ireo fitenenana avy amin' ny [[fiteny arameana]] sy [[Fiteny hebreo|hebreo]] ary tokony hanazavana ny fomba amam-panao jiosy. Isan' ireo [[Filazantsara sinôptika]] ny Filazantsaran' i Marka. Teo anelanelan' ny taona 60 sy 75 no nanoratana azy. Misy toko 16 ity boky ity. == Ny anaran' ny boky == Ny hoe ''Filazantsara araka an' i Marka'', na ''Evanjely araka an' i Marka'', dia fanagasiana ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe ''Kατὰ Μάρκον εὐαγγέλιον'' izay vakina hoe ''Kata Markon euangélion''. Amin' ny [[Fiteny latina|teny latina]] dia ''Evangelium secundum Marcum'' no iantsoana azy. Ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta malagasy]] dia manoratra hoe ''Filazantsara araka an' i Marka'' na ''Filazantsara nosoratan' i Marka''. Ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|Katôlika malagasy]] kosa dia manoratra hoe ''Evanjely araka an' i Masindahy Marka'' na ''Evanjely nosoratan' i Masindahy Marka''. Fiteny ihany koa ny hoe ''Vaovao Mahafaly araka an' i Marka'' na ''Vaovao Mahafaly nosoratan' i Marka''. == Ny amin' ny fiforonan' ny boky == === Ny mpanoratra === Araka ny [[lovantsofina]] dia i [[Marka (evanjelista)|Marka]], no nanoratra ny Filazantsara araka an' i Marka. === Ny fotoana nanoratana === Teo anelanelan' ny taona 60 sy 75 no nanoratana ny Filazantsara araka an' i Marka. === Ny toerana nanoratana === Araka an' i [[Klemento avy any Aleksandria]] dia tao Rôma no nanoratana ny Evanjelin' i Marka. Ny mpikaroka sasany anefa mihevitra fa mety tao [[Palestina (faritra)]] na tao [[Siria (faritra)|Siria]] na tany [[Galilea (faritra)|Galilea]] (na Galilia) no nanoratana azy. == Fizaràn' ny boky == Azo zaraina telo lehibe ny Filazantsaran' i Marka ka ny fizaràna tsirairay dia mbola azo tsinjaraina maro. Mahakasika an’ i [[Jesoa]] tany Galilea ny fizaràna voalohany, ny fizaràna faharoa dia mikasika ny asa sy tenin’ i Jesoa tany ivelan’ i Galilea, ary momba ny herinandro farany nandalovan’ i Jesoa tao [[Jerosalema (Andro Taloha)|Jerosalema]] ny fizaràna fahatelo. === I Jesoa tany Galilea (Mar''.'' 1.1 - 7.23) === [[Sary:SNS_Galilée.png|vignette|262x262px|Sarintanin' i Galilea]] ==== Ny fisehoan’ i Jesoa voalohany (Mar. 1.1-45) ==== * I [[Joany mpanao batisa]] sy ny nanaovany batisa an’ i Jesoa (1.1-11) * I Jesoa tany an-tany efitra (1.12-13) * Ny nanombohan’ i Jesoa ny asany (1.14-15) * Ny niantsoan' i Jesoa ny [[Apôstôly roa ambin'ny folo|mpianany]] efatra voalohany (1.16-20) * I Jesoa tany [[Kafarnahoma|Kapernahoma]] nanasitrana demoniaka (1.21-28) * Ny nanasitran' i Jesoa ny rafozambavin' i [[Simôna Petera|Simôna]] sy olona hafa (1.29-34) * Ny fitetezan' i Jesoa an' i [[Galilea (faritra)|Galilea]] (1.35-39) * Ny nanasitranan' i Jesoa ilay boka (1.40-45) ==== Ny tsy fankasitrahan' ny mpanohitra an' i Jesoa (Mar. 2.1-3.6) ==== * Ny nanasitranana ilay olona malemy (2.1-2.12) * Ny niantsoan' i Jesoa an' i Levy (2.13-14) * Niara-nisakafo tamin' ny mpanota i Jesoa (2.15-17) * Tsy nifady hanina ny mpianatr’ i Jesoa (2.18-22) * Ireo salohim-bary notazana tamin' ny andro [[Sabata (jiosy)|Sabata]] (2.23-28) * Ny nanasitranan' i Jesoa ilay maty tanana tamin' ny andro Sabata (3.1-6) * Ny fanasitranana nataon’ i Jesoa teo amoron-dranomasina (3.7-12) ==== Ny fianakaviana sy ny mpianatr’ i Jesoa (3.13-35) ==== * Ny fiantsoana ireo [[Apôstôly roa ambin' ny folo|Apôstôly]] roa ambin’ ny folo (3.13-19) * Ny fianakavian' i Jesoa (3.20-21) * Ny fanaratsian' ny [[Mpanoradalàna|mpanora-dalàna]] an' i Jesoa (3.22-30) * Ny tena fianakavian’ i Jesoa (3.31-35) ==== Ireo fanoharana efatra (Mar. 4.1-34) ==== * Ny fanoharana ny amin’ ny mpamafy (4.1-9) * Ny antony ampiasan' i Jesoa fanoharana (4.10-12) * Ny fanazavan' i Jesoa ilay fanoharana ny amin’ ny mpamafy (4.13-20) * Ny fanoharana ny amin’ ny jiro saromana vata famarana (4.21-25) * Ny fanoharana ny amin' ny voa naniry ho azy (4.26-29) * Ny fanoharana ny amin' ny voan-tsinapy (4.30-32) * Ny teny amehezan’ i Jesoa ny lanjan’ ireo fanoharana nataony (4.33-34) ==== Ireo fahagagana hafa nataon’ i Jesoa (Mar. 4.35-5.43) ==== * Ny nampitsaharan' i Jesoa ny tafio-drivotra mahery (4.35-41) * Ilay olona azon' ny devoly tany Gergesà / Gerasena (5.1-20) * Ilay vehivavy nitsi-dra sy ny [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)|fananangana]] ny zanak’ i Jairo tamin’ ny maty (5.21-43) ==== Ny fandavana an’ i Jesoa sy ny fanambarany ny hahafatesany (Mar. 6.1-6.29) ==== * Ny fitsidihan’ i Jesoa an’ i [[Nazareta]] sy ny fandavana azy tao (6.1-6) * Ny nanirahan’ i Jesoa ireo Apôstôly (6.7-13) * Ny nahafatesan’ i [[Joany mpanao batisa]] (6.14-29) ==== Ireo fahagagana nataon’ i Jesoa (6.30-56) ==== * Ny fampitomboan’ i Jesoa ny isan’ ny mofo ho an’ olona dimy arivo (6.30-44) * Ny nandehanan’ i Jesoa teny ambony rano (6.45-52) * Ireo fanasitranana nataon’ i Jesoa tany Genesareta (6.53-56) ==== Adihevitra isan-karazany (7.1-23) ==== * Ny adihevitra momba ny fampianaran’ ny razana (7.1-13) * Ny amin’ ny fampianarana ny madio sy ny maloto (7.14-23) === I Jesoa tany ivelan' i Galilea (Mar. 7.24 - 10.52) === ==== Ireo fahagagana nataon’ i Jesoa (7.24-8.10) ==== * Ny fanasitranana ny zanakavavin’ ilay vehivavy [[Fenisia|foenikiana]] (7.24-30) * Ny nanasitranan’ i Jesoa ilay moana marenina (7.31-37) * Ny nampitomboan' i Jesoa ny isan' ny mofo ho an’ olona efatra arivo (8.1-10) ==== Adihevitra tamin’ ireo Fariseo (8.1-21) ==== * Ny nangatahan’ ny [[Fariseo]] (na Farisianina) famantarana tamin’ i Jesoa (8.11-13) * Ny masirasiran’ ny Fariseo sy ny an’ i Herôda (8.14-21) ==== Ireo fahagagana nataon’ i Jesoa sy ny hahafatesany (8.22-26) ==== * Ny fanasitranan’ i Jesoa ny jamba tao [[Betsaida]] (8.22-26) * Ny fiaikem-pinoan’ i [[Petera]] (na Piera) ny amin’ i Jesoa (8.27-30) * Ny fanambaran’ i Jesoa voalohany ny hijaliany sy ny hahafatesany (8.31-33) * Ny fepetra fanarahana an’ i Jesoa (8.34-9.1) * Ny fiovan-terehin’ i Jesoa teo an-tendrombohitra (9.2-8) * Ny fanontaniana ny amin’ i [[Elia]] (9.9-13) * Ny nanasitranan’ i Jesoa an’ ilay mararin’ ny androbe (9.14-29) * Ny nanambaran’ i Jesoa ny hijaliany sy ny hahafatesany (9.30-32) ==== Ny fanjakan’ Andriamanitra sy ny fanarahana an’ i Jesoa (9.33-10.12) ==== * Ny lehibe indrindra eo amin’ ny [[fanjakan'Andriamanitra|fanjakan' Andriamanitra]] (9.33-37) * Ny fampiasana ny anaran’ i Jesoa (9.38-40) * Ny hatao amin’ izay tia na mankahala ny mpianatr’ i Jesoa (9.41-42) * Ny fanafintohinana (9.43-50) * Ny amin’ ny fisaraham-panambadiana (10.1-12) * Ny nitsofan’ i Jesoa rano ny ankizy madinika (10.13-16) ==== Ireo resaka nataon’ i Jesoa teny an-dalana mankany Jerosalema (Mar. 10.17-31) ==== * Ilay lehilahy mpanakarena (10.17-22) * Ny loza azo avy amin’ ny harena (10.23-27) * Ny valisoa ho azon’ izay mahafoy harena (10.28-31) * Ny fanambaràn’ i Jesoa fanintelony ny hijaliany sy ny hahafatesany (10.32-34) * Ny fangatahan’ i [[Jakoba zanak'i Zebedio|Jakoba]] sy i [[Joany apostoly|Joany]] zanak' i Zebedio (10.35-40) * Ny lehibe tsy maintsy manompo (10.41-45) * Ny nanasitranan’ i Jesoa an’ i Bartimeo jamba (10.46-52) === I Jesoa tany Jerosalema (Mar. 11.1 - 13.36) === ==== Ny nanadiovan’ i Jesoa ny tempoly (11.1-33) ==== * Ny nidiran’ i Jesoa tao [[Jerosalema (Andro Taloha)|Jerosalema]] (11.1-11) * Ilay aviavy tsy namoa (11.12-14) * Ny nandroahan’ i Jesoa ireo mpivarotra tao an-[[Tempoly Faharoa|Tempoly]] (11.15-19) * Ny lesona avy amin’ ilay aviavy maina (11.20-26) * Ny fanontaniana ny amin’ ny fahefan’ i Jesoa (11.27-33) ==== Ny fanontanian’ ireo Fariseo sy ny fitsikeran’ i Jesoa azy (12.1-44) ==== * Ny fanoharana ny amin’ ny mpamboly voaloboka ratsy fanahy (12.1-12) * Ny amin’ ny hetra aloa ho an’ i Kaisara (12.13-17) * Ny [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)|fitsanganan-ko velona]] (12.18-27) * Ny didy lehibe indrindra (12.28-34) * I Kristy, zanak’ i [[Davida (Baiboly)|Davida]] nefa Tompony koa (12.35-37) * Ny fanamelohan’ i Jesoa ny [[Fariseo]] sy ny [[Mpanoradalàna]] (12.38-40) * Ny rakitr’ ilay vehivavy mpitondratena (12.41-44) ==== Ny nilazan’ i Jesoa ny amin’ ny zavatra hiseho amin’ ny andro farany (13.1-37) ==== * Ny nilazan’ i Jesoa ny amin’ ny haharavan’ ny [[Tempolin' i Jerosalema|Tempoly]] (13.1-2) * Ny toriten’ i Jesoa ny amin’ ny [[andro farany]] (13.3-4) * Ny fiandohan’ ny fahoriana (13.5-13) * Ny fahoriana hihatra amin’ i Jerosalema (13.14-23) * Ny hisehoan’ ny [[Zanak' Olona|Zanak’ olona]] amim-boninahitra (13.24-27) * Ny fanoharana ny amin’ ny aviavy (13.28-32) * Ny fampiambenana nataon’ i Jesoa (13.33-37) === Ny fijalian’ i Jesoa sy ny fitsanganany ho velona (Mar. 14.1-16.19) === ==== Ny fiomanan’ i Jesoa amin’ ny fisamborana sy ny famonoana azy (14.1-42) ==== * Ny teti-dratsy hamonoana an’ i Jesoa (14.1-2) * Ny nanosoran’ ilay vehivavy menaka an’ i Jesoa tao Betania (14.3-9) * I [[Jodasy Iskariota|Jodasy]] sy ireo lohandohan’ ny mpisorona (14.10-11) * Ny fanomanana ny sakafon’ ny [[Paska jiosy|Paska]] (14.12-16) * Ny nanambaràn’ i Jesoa izay  hamadika azy (14.17-21) * Ny fanasan’ ny Tompo (14.22-25) * Ny nilazan’ i Jesoa mialoha ny handavan’ i [[Petera]] (na Piera) azy (14.26-31) * I Jesoa tao [[Getsemane]] nivavaka (14.32-42) ==== Ny fisamborana sy ny fitsarana ary ny fanomboana an’ i Jesoa (14.43-15.47) ==== * Ny nisamborana an’ i Jesoa (14.43-52) * I Jesoa teo anatrehan’ ny [[Sinedriona jiosy|Sinedriona]] (14.53-65) * Ny nandavan’ i Petera an’ i Jesoa (14.66-72) * Ny nanadinan’ i Pilato an’ i Jesoa (15.1-5) * Ny nanamelohana an' i Jesoa ho faty (15.6-15) * Ny nampisatrohana tsilo an’ i Jesoa (15.16-19) * Ny lalan’ ny [[hazofijaliana]] (15.20-22) *Ny namantsihana an’ i Jesoa teo amin’ ny hazofijaliana (15.23-32) ==== Ny nahafatesan’ i Jesoa sy ny nandevenana ary ny nitsanganany ho velona (16.1-20) ==== * Ny nahafatesan’ i Jesoa (15.33-41) * Ny nandevenana an’ i Jesoa (15.42-47) * Ny [[Fitsanganan'i Jesoa ho velona|nitsanganan’ i Jesoa ho velona]] (16.1-8) * Ny nisehoan’ i Jesoa tamin’ i [[Maria Magdalena]] (16.9-11) * Ny nisehoan’ i Jesoa tamin’ ny mpiany roa (16.12-13) * Ny nisehoan’ i Jesoa tamin’ ny mpianany iraika ambin’ ny folo (16.14-18) * Ny [[Fiakaran'i Kristy any an-danitra|niakaran’ i Jesoa any an-danitra]] (16.19-20) == Fifandraisan' ny Filazantsaran' i Marka amin' ireo filazantsara sinôptika hafa == Araka ny [[petra-kevitry ny loharano roa]] dia manana anjara toerana amin' ny famahana ny "olana sinôptika", dia ny fisian' ny fifanahafana sy ny tsy fitoviana eo amin' ireo filazantsara telo, ny Filazantsaran' i Marka. Araka io petra-kevitra io dia ny Filazantsaran' i Marka no tranainy indrindra amin' ireo [[Filazantsara sinôptika|filazantsara sinôptika telo]], ary ny mpananoratra ny [[Filazantsaran' i Matio|Filazantsaran' i Matio]] sy ny [[Filazantsaran' i Lioka|Filazantsaran' i Lioka]] dia naka ampahany avy ao amin' ny Filazantsaran' i Marka. Ny fifanahafana hita amin' ireo filazantsara sinôptika ireo dia azo aseho amin' ny alalan' ny tarehimarika. Ny 80&nbsp;%n' ny lahatsoratra ao amin' ny Filazantsaran' i Marka (andininy miisa 523 amin' ny 661) dia miseho koa ao amin' ny Filazantsaran' i Matio ary ny 55&nbsp;% (andininy 364 amin' ny 661) dia hita ao amin' ny Filazantsaran' i Lioka. Amin' ny andininy 661 ao amin' ny Filazantsaran' i Marka dia 26 ihany no azy manokana, ny 330 dia itambarany amin' ny Filazantsaran' i Matio sy ny Evanjelin' i Lioka, ary ny 325 dia noraisin' ny Filazantsaran' i Matio na ny Filazantsaran' i Lioka. Ny lahatsoratry ny Filazantsaran' i Marka dia hita saika manontolo ao amin' ireo filazantsara roa hafa, izany hoe andininy miisa 635 amin' ny 661<ref><small>Daniel Marguerat, « Le problème synoptique », in ''Introduction au Nouveau Testament : Son histoire, son écriture, sa théologie'', Labor et Fides, 2008, p. 31-32.</small></ref>. Ny andalana iraisan' ny Filazantsaran' i Matio sy ny Filazantsaran' i Lioka nefa tsy hita ao amin' ny Filazantsaran' i Marka dia mety notovozina tamin' ny loharano faharoa, izay tsy ananana intsony amin' izao, dia ny ''[[Loharano Q]]'' (ny ''Q'' dia fanafohezana ny [[Fiteny alemana|teny alemàna]] hoe ''Quelle,'' izay midika fotsiny hoe "loharano"), izay fanangonan-tenin' i Jesoa (atao amin' ny teny grika hoe ''Logia''). == Jereo koa == * [[Filazantsara araka an' i Matio|Filazantsara araka an' i Matio]] * [[Filazantsara araka an' i Lioka|Filazantsara araka an' i Lioka]] * [[Filazantsara araka an' i Joany|Filazantsara araka an' i Joany]] * [[Filazantsara]] * [[Evanjelista]] * [[Epistilin' i Paoly|Epistilin' i Paoly]] * [[Epistily katôlika]] * [[Asan' ny Apôstôly|Asan' ny Apôstôly]] * [[Apokalipsin' i Joany|Apôkalipsin' i Joany]] * [[Testamenta Taloha]] == Loharano == [[Sokajy:Filazantsara]] b3v7sroju9qsgr5wgqayxsaic2o3jpj 1047288 1047285 2022-08-25T09:26:54Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:Pasquale Ottino San Marcos escribe sus Evangelios al dictado de San Pedro Musée des Beaux-Arts, Bordeaux.jpg|vignette|''Manoratra ny Vaovao Mahafaliny i Marka araka ny soratononina ataon'i Petera,'' nataon'i Pasquale Ottino taimin'ny taonjato faha-17]] Ny '''Filazantsara''' '''araka''' '''an' i''' '''Marka''', na '''Vaovao''' '''Mahafaly''' '''araka''' '''an' i''' '''Marka''', na '''Evanjely''' '''araka''' '''an' i''' '''Masindahy''' '''Marka''' dia faharoa amin' ny [[Filazantsara]] ao amin' ny [[Testamenta Vaovao]] ao amin' ny [[Baiboly]]. Ny asa nataon' i [[Jesoa]] (na [[Jesoa|Jesosy]]) no tian' ny mpanoratra hampitaina: asehony i Jesoa eo am-panatanterahana ny asany amin' ny fanasitranana ny marary, amin' ny fampitomboana isa ny mofo ho an' ny vahoaka. Izany asa izany dia tantarain' ny mpanoratra mba hanaporofoany ny maha avy amin' Andriamanitra an' i Jesoa. Tsy latsaky ny 18 ny isan' ireo [[fahagagana]] tantarainy. Ao amin' ny andininy voalohany fotsiny dia efa milaza sahady ny mpanoratra fa i Jesoa no "[[Zanak' Andriamanitra|Zanak' Andriamanitra]]" (Mar. 1.1) ary any amin' ny faran' io [[Vaovao Mahafaly]] io dia taterin' ny mpanoratra ny resak' ilay manamboninahitra miaramila rômana teo am-pototry ny [[hazo fijaliana]] hoe: "Marina tokoa fa Zanak' Andriamanitra io lehilahy io" (Mar. 15.39). Asehon' ny mpanoratra koa fa ny fahagagana nataon' i Jesoa dia tsy nataony hitadiavany laza: Fantatr' i Jesoa fa tsy maintsy hijaly izy. Izany no nahatonga ny mpanoratra haneho ny fiainan' i Jesoa ho toy ny fiomanany amin' ny hahafatesany. Imbetsaka i Jesoa no manambara mialoha ny hijaliany sy ny hahafatesany. Amin' ny mpanoratra dia vaovao tsara izany fahafatesany izany satria heveriny fa mahatanteraka ny faminanian' i [[Isaia (mpaminany)|Isaia]] (Isaia 53.12): avy izy "hanolotra ny ainy ho avotra hisolo ny maro" (Marka 10.45) sady araka ny efa nambarany dia [[Fitsanganan' i Jesosy ho velona|hitsangana amin' ny maty]] izy satria tsy afaka ny hitoetra ao am-pasana ny Zanak' Andriamanitra. Ny Filazantsaran' i Marka dia nosoratana ho an' ireo Kristiana avy amin' ny [[Jentilisa]] (na [[Jentily]]) izay tokony hanazavana tsara ireo fitenenana avy amin' ny [[fiteny arameana]] sy [[Fiteny hebreo|hebreo]] ary tokony hanazavana ny fomba amam-panao jiosy. Isan' ireo [[Filazantsara sinôptika]] ny Filazantsaran' i Marka. Teo anelanelan' ny taona 60 sy 75 no nanoratana azy. Misy toko 16 ity boky ity. == Ny anaran' ny boky == Ny hoe ''Filazantsara araka an' i Marka'', na ''Evanjely araka an' i Marka'', dia fanagasiana ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe ''Kατὰ Μάρκον εὐαγγέλιον'' izay vakina hoe ''Kata Markon euangélion''. Amin' ny [[Fiteny latina|teny latina]] dia ''Evangelium secundum Marcum'' no iantsoana azy. Ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta malagasy]] dia manoratra hoe ''Filazantsara araka an' i Marka'' na ''Filazantsara nosoratan' i Marka''. Ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|Katôlika malagasy]] kosa dia manoratra hoe ''Evanjely araka an' i Masindahy Marka'' na ''Evanjely nosoratan' i Masindahy Marka''. Fiteny ihany koa ny hoe ''Vaovao Mahafaly araka an' i Marka'' na ''Vaovao Mahafaly nosoratan' i Marka''. == Ny amin' ny fiforonan' ny boky == === Ny mpanoratra === Araka ny [[lovantsofina]] dia i [[Marka (evanjelista)|Marka]], no nanoratra ny Filazantsara araka an' i Marka. === Ny fotoana nanoratana === Teo anelanelan' ny taona 60 sy 75 no nanoratana ny Filazantsara araka an' i Marka. === Ny toerana nanoratana === Araka an' i [[Klemento avy any Aleksandria]] dia tao Rôma no nanoratana ny Evanjelin' i Marka. Ny mpikaroka sasany anefa mihevitra fa mety tao [[Palestina (faritra)]] na tao [[Siria (faritra)|Siria]] na tany [[Galilea (faritra)|Galilea]] (na Galilia) no nanoratana azy. == Fizaràn' ny boky == Azo zaraina telo lehibe ny Filazantsaran' i Marka ka ny fizaràna tsirairay dia mbola azo tsinjaraina maro. Mahakasika an’ i [[Jesoa]] tany Galilea ny fizaràna voalohany, ny fizaràna faharoa dia mikasika ny asa sy tenin’ i Jesoa tany ivelan’ i Galilea, ary momba ny herinandro farany nandalovan’ i Jesoa tao [[Jerosalema (Andro Taloha)|Jerosalema]] ny fizaràna fahatelo. === I Jesoa tany Galilea (Mar''.'' 1.1 - 7.23) === [[Sary:SNS_Galilée.png|vignette|262x262px|Sarintanin' i Galilea]] ==== Ny fisehoan’ i Jesoa voalohany (Mar. 1.1-45) ==== * I [[Joany mpanao batisa]] sy ny nanaovany batisa an’ i Jesoa (1.1-11) * I Jesoa tany an-tany efitra (1.12-13) * Ny nanombohan’ i Jesoa ny asany (1.14-15) * Ny niantsoan' i Jesoa ny [[Apôstôly roa ambin'ny folo|mpianany]] efatra voalohany (1.16-20) * I Jesoa tany [[Kafarnahoma|Kapernahoma]] nanasitrana demoniaka (1.21-28) * Ny nanasitran' i Jesoa ny rafozambavin' i [[Petera|Simôna]] sy olona hafa (1.29-34) * Ny fitetezan' i Jesoa an' i [[Galilea (faritra)|Galilea]] (1.35-39) * Ny nanasitranan' i Jesoa ilay boka (1.40-45) ==== Ny tsy fankasitrahan' ny mpanohitra an' i Jesoa (Mar. 2.1-3.6) ==== * Ny nanasitranana ilay olona malemy (2.1-2.12) * Ny niantsoan' i Jesoa an' i Levy (2.13-14) * Niara-nisakafo tamin' ny mpanota i Jesoa (2.15-17) * Tsy nifady hanina ny mpianatr’ i Jesoa (2.18-22) * Ireo salohim-bary notazana tamin' ny andro [[Sabata (jiosy)|Sabata]] (2.23-28) * Ny nanasitranan' i Jesoa ilay maty tanana tamin' ny andro Sabata (3.1-6) * Ny fanasitranana nataon’ i Jesoa teo amoron-dranomasina (3.7-12) ==== Ny fianakaviana sy ny mpianatr’ i Jesoa (3.13-35) ==== * Ny fiantsoana ireo [[Apôstôly roa ambin' ny folo|Apôstôly]] roa ambin’ ny folo (3.13-19) * Ny fianakavian' i Jesoa (3.20-21) * Ny fanaratsian' ny [[Mpanoradalàna|mpanora-dalàna]] an' i Jesoa (3.22-30) * Ny tena fianakavian’ i Jesoa (3.31-35) ==== Ireo fanoharana efatra (Mar. 4.1-34) ==== * Ny fanoharana ny amin’ ny mpamafy (4.1-9) * Ny antony ampiasan' i Jesoa fanoharana (4.10-12) * Ny fanazavan' i Jesoa ilay fanoharana ny amin’ ny mpamafy (4.13-20) * Ny fanoharana ny amin’ ny jiro saromana vata famarana (4.21-25) * Ny fanoharana ny amin' ny voa naniry ho azy (4.26-29) * Ny fanoharana ny amin' ny voan-tsinapy (4.30-32) * Ny teny amehezan’ i Jesoa ny lanjan’ ireo fanoharana nataony (4.33-34) ==== Ireo fahagagana hafa nataon’ i Jesoa (Mar. 4.35-5.43) ==== * Ny nampitsaharan' i Jesoa ny tafio-drivotra mahery (4.35-41) * Ilay olona azon' ny devoly tany Gergesà / Gerasena (5.1-20) * Ilay vehivavy nitsi-dra sy ny [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)|fananangana]] ny zanak’ i Jairo tamin’ ny maty (5.21-43) ==== Ny fandavana an’ i Jesoa sy ny fanambarany ny hahafatesany (Mar. 6.1-6.29) ==== * Ny fitsidihan’ i Jesoa an’ i [[Nazareta]] sy ny fandavana azy tao (6.1-6) * Ny nanirahan’ i Jesoa ireo Apôstôly (6.7-13) * Ny nahafatesan’ i [[Joany mpanao batisa]] (6.14-29) ==== Ireo fahagagana nataon’ i Jesoa (6.30-56) ==== * Ny fampitomboan’ i Jesoa ny isan’ ny mofo ho an’ olona dimy arivo (6.30-44) * Ny nandehanan’ i Jesoa teny ambony rano (6.45-52) * Ireo fanasitranana nataon’ i Jesoa tany Genesareta (6.53-56) ==== Adihevitra isan-karazany (7.1-23) ==== * Ny adihevitra momba ny fampianaran’ ny razana (7.1-13) * Ny amin’ ny fampianarana ny madio sy ny maloto (7.14-23) === I Jesoa tany ivelan' i Galilea (Mar. 7.24 - 10.52) === ==== Ireo fahagagana nataon’ i Jesoa (7.24-8.10) ==== * Ny fanasitranana ny zanakavavin’ ilay vehivavy [[Fenisia|foenikiana]] (7.24-30) * Ny nanasitranan’ i Jesoa ilay moana marenina (7.31-37) * Ny nampitomboan' i Jesoa ny isan' ny mofo ho an’ olona efatra arivo (8.1-10) ==== Adihevitra tamin’ ireo Fariseo (8.1-21) ==== * Ny nangatahan’ ny [[Fariseo]] (na Farisianina) famantarana tamin’ i Jesoa (8.11-13) * Ny masirasiran’ ny Fariseo sy ny an’ i Herôda (8.14-21) ==== Ireo fahagagana nataon’ i Jesoa sy ny hahafatesany (8.22-26) ==== * Ny fanasitranan’ i Jesoa ny jamba tao [[Betsaida]] (8.22-26) * Ny fiaikem-pinoan’ i [[Petera]] (na Piera) ny amin’ i Jesoa (8.27-30) * Ny fanambaran’ i Jesoa voalohany ny hijaliany sy ny hahafatesany (8.31-33) * Ny fepetra fanarahana an’ i Jesoa (8.34-9.1) * Ny fiovan-terehin’ i Jesoa teo an-tendrombohitra (9.2-8) * Ny fanontaniana ny amin’ i [[Elia]] (9.9-13) * Ny nanasitranan’ i Jesoa an’ ilay mararin’ ny androbe (9.14-29) * Ny nanambaran’ i Jesoa ny hijaliany sy ny hahafatesany (9.30-32) ==== Ny fanjakan’ Andriamanitra sy ny fanarahana an’ i Jesoa (9.33-10.12) ==== * Ny lehibe indrindra eo amin’ ny [[fanjakan'Andriamanitra|fanjakan' Andriamanitra]] (9.33-37) * Ny fampiasana ny anaran’ i Jesoa (9.38-40) * Ny hatao amin’ izay tia na mankahala ny mpianatr’ i Jesoa (9.41-42) * Ny fanafintohinana (9.43-50) * Ny amin’ ny fisaraham-panambadiana (10.1-12) * Ny nitsofan’ i Jesoa rano ny ankizy madinika (10.13-16) ==== Ireo resaka nataon’ i Jesoa teny an-dalana mankany Jerosalema (Mar. 10.17-31) ==== * Ilay lehilahy mpanakarena (10.17-22) * Ny loza azo avy amin’ ny harena (10.23-27) * Ny valisoa ho azon’ izay mahafoy harena (10.28-31) * Ny fanambaràn’ i Jesoa fanintelony ny hijaliany sy ny hahafatesany (10.32-34) * Ny fangatahan’ i [[Jakoba zanak'i Zebedio|Jakoba]] sy i [[Joany apostoly|Joany]] zanak' i Zebedio (10.35-40) * Ny lehibe tsy maintsy manompo (10.41-45) * Ny nanasitranan’ i Jesoa an’ i Bartimeo jamba (10.46-52) === I Jesoa tany Jerosalema (Mar. 11.1 - 13.36) === ==== Ny nanadiovan’ i Jesoa ny tempoly (11.1-33) ==== * Ny nidiran’ i Jesoa tao [[Jerosalema (Andro Taloha)|Jerosalema]] (11.1-11) * Ilay aviavy tsy namoa (11.12-14) * Ny nandroahan’ i Jesoa ireo mpivarotra tao an-[[Tempoly Faharoa|Tempoly]] (11.15-19) * Ny lesona avy amin’ ilay aviavy maina (11.20-26) * Ny fanontaniana ny amin’ ny fahefan’ i Jesoa (11.27-33) ==== Ny fanontanian’ ireo Fariseo sy ny fitsikeran’ i Jesoa azy (12.1-44) ==== * Ny fanoharana ny amin’ ny mpamboly voaloboka ratsy fanahy (12.1-12) * Ny amin’ ny hetra aloa ho an’ i Kaisara (12.13-17) * Ny [[Fitsanganan-ko velona (kristianisma)|fitsanganan-ko velona]] (12.18-27) * Ny didy lehibe indrindra (12.28-34) * I Kristy, zanak’ i [[Davida (Baiboly)|Davida]] nefa Tompony koa (12.35-37) * Ny fanamelohan’ i Jesoa ny [[Fariseo]] sy ny [[Mpanoradalàna]] (12.38-40) * Ny rakitr’ ilay vehivavy mpitondratena (12.41-44) ==== Ny nilazan’ i Jesoa ny amin’ ny zavatra hiseho amin’ ny andro farany (13.1-37) ==== * Ny nilazan’ i Jesoa ny amin’ ny haharavan’ ny [[Tempolin' i Jerosalema|Tempoly]] (13.1-2) * Ny toriten’ i Jesoa ny amin’ ny [[andro farany]] (13.3-4) * Ny fiandohan’ ny fahoriana (13.5-13) * Ny fahoriana hihatra amin’ i Jerosalema (13.14-23) * Ny hisehoan’ ny [[Zanak' Olona|Zanak’ olona]] amim-boninahitra (13.24-27) * Ny fanoharana ny amin’ ny aviavy (13.28-32) * Ny fampiambenana nataon’ i Jesoa (13.33-37) === Ny fijalian’ i Jesoa sy ny fitsanganany ho velona (Mar. 14.1-16.19) === ==== Ny fiomanan’ i Jesoa amin’ ny fisamborana sy ny famonoana azy (14.1-42) ==== * Ny teti-dratsy hamonoana an’ i Jesoa (14.1-2) * Ny nanosoran’ ilay vehivavy menaka an’ i Jesoa tao Betania (14.3-9) * I [[Jodasy Iskariota|Jodasy]] sy ireo lohandohan’ ny mpisorona (14.10-11) * Ny fanomanana ny sakafon’ ny [[Paska jiosy|Paska]] (14.12-16) * Ny nanambaràn’ i Jesoa izay  hamadika azy (14.17-21) * Ny fanasan’ ny Tompo (14.22-25) * Ny nilazan’ i Jesoa mialoha ny handavan’ i [[Petera]] (na Piera) azy (14.26-31) * I Jesoa tao [[Getsemane]] nivavaka (14.32-42) ==== Ny fisamborana sy ny fitsarana ary ny fanomboana an’ i Jesoa (14.43-15.47) ==== * Ny nisamborana an’ i Jesoa (14.43-52) * I Jesoa teo anatrehan’ ny [[Sinedriona jiosy|Sinedriona]] (14.53-65) * Ny nandavan’ i Petera an’ i Jesoa (14.66-72) * Ny nanadinan’ i Pilato an’ i Jesoa (15.1-5) * Ny nanamelohana an' i Jesoa ho faty (15.6-15) * Ny nampisatrohana tsilo an’ i Jesoa (15.16-19) * Ny lalan’ ny [[hazofijaliana]] (15.20-22) *Ny namantsihana an’ i Jesoa teo amin’ ny hazofijaliana (15.23-32) ==== Ny nahafatesan’ i Jesoa sy ny nandevenana ary ny nitsanganany ho velona (16.1-20) ==== * Ny nahafatesan’ i Jesoa (15.33-41) * Ny nandevenana an’ i Jesoa (15.42-47) * Ny [[Fitsanganan'i Jesoa ho velona|nitsanganan’ i Jesoa ho velona]] (16.1-8) * Ny nisehoan’ i Jesoa tamin’ i [[Maria Magdalena]] (16.9-11) * Ny nisehoan’ i Jesoa tamin’ ny mpiany roa (16.12-13) * Ny nisehoan’ i Jesoa tamin’ ny mpianany iraika ambin’ ny folo (16.14-18) * Ny [[Fiakaran'i Kristy any an-danitra|niakaran’ i Jesoa any an-danitra]] (16.19-20) == Fifandraisan' ny Filazantsaran' i Marka amin' ireo filazantsara sinôptika hafa == Araka ny [[petra-kevitry ny loharano roa]] dia manana anjara toerana amin' ny famahana ny "olana sinôptika", dia ny fisian' ny fifanahafana sy ny tsy fitoviana eo amin' ireo filazantsara telo, ny Filazantsaran' i Marka. Araka io petra-kevitra io dia ny Filazantsaran' i Marka no tranainy indrindra amin' ireo [[Filazantsara sinôptika|filazantsara sinôptika telo]], ary ny mpananoratra ny [[Filazantsara araka an' i Matio|Filazantsaran' i Matio]] sy ny [[Filazantsara araka an' i Lioka|Filazantsaran' i Lioka]] dia naka ampahany avy ao amin' ny Filazantsaran' i Marka. Ny fifanahafana hita amin' ireo filazantsara sinôptika ireo dia azo aseho amin' ny alalan' ny tarehimarika. Ny 80&nbsp;%n' ny lahatsoratra ao amin' ny Filazantsaran' i Marka (andininy miisa 523 amin' ny 661) dia miseho koa ao amin' ny Filazantsaran' i Matio ary ny 55&nbsp;% (andininy 364 amin' ny 661) dia hita ao amin' ny Filazantsaran' i Lioka. Amin' ny andininy 661 ao amin' ny Filazantsaran' i Marka dia 26 ihany no azy manokana, ny 330 dia itambarany amin' ny Filazantsaran' i Matio sy ny Evanjelin' i Lioka, ary ny 325 dia noraisin' ny Filazantsaran' i Matio na ny Filazantsaran' i Lioka. Ny lahatsoratry ny Filazantsaran' i Marka dia hita saika manontolo ao amin' ireo filazantsara roa hafa, izany hoe andininy miisa 635 amin' ny 661<ref><small>Daniel Marguerat, « Le problème synoptique », in ''Introduction au Nouveau Testament : Son histoire, son écriture, sa théologie'', Labor et Fides, 2008, p. 31-32.</small></ref>. Ny andalana iraisan' ny Filazantsaran' i Matio sy ny Filazantsaran' i Lioka nefa tsy hita ao amin' ny Filazantsaran' i Marka dia mety notovozina tamin' ny loharano faharoa, izay tsy ananana intsony amin' izao, dia ny ''[[Loharano Q]]'' (ny ''Q'' dia fanafohezana ny [[Fiteny alemana|teny alemàna]] hoe ''Quelle,'' izay midika fotsiny hoe "loharano"), izay fanangonan-tenin' i Jesoa (atao amin' ny teny grika hoe ''Logia''). == Jereo koa == * [[Filazantsara araka an' i Matio|Filazantsara araka an' i Matio]] * [[Filazantsara araka an' i Lioka|Filazantsara araka an' i Lioka]] * [[Filazantsara araka an' i Joany|Filazantsara araka an' i Joany]] * [[Filazantsara]] * [[Evanjelista]] * [[Epistilin' i Paoly|Epistilin' i Paoly]] * [[Epistily katôlika]] * [[Asan' ny Apôstôly|Asan' ny Apôstôly]] * [[Apôkalipsin' i Joany]] * [[Testamenta Taloha]] == Loharano == [[Sokajy:Filazantsara]] 24uzcnnytbrntuky59zbhataqdo8i8d 0 240063 1047286 1038743 2022-08-25T09:25:34Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Filazantsara araka an'i Joany]] ho [[Filazantsara araka an' i Joany]] i Thelezifor wikitext text/x-wiki [[Sary:Johannesminne BNM.jpg|vignette|''I Jesoa sy ilay mpianatra tiany indrindra''|345x345px]] Ny '''Filazantsara''' '''araka''' '''an' i''' '''Joany''', na '''Evanjely''' '''araka''' '''an' i''' '''Masindahy''' '''Joany''' na '''Vaovao Mahafaly araka an' i Masindahy Joany''' na '''Filazantsara''' '''araka''' '''an' i''' '''Jaona''' na '''Vaovao Mahafaly araka an' i Jaona''' dia [[Filazantsara]] na [[Evanjely]] fahefatry ny [[Testamenta Vaovao]] ao amin' ny [[Baiboly|Baiboly kristiana]]. Mandresy lahatra ny mpamaky azy ny mpanoratra fa i [[Jesoa]] no ilay [[Mesia]] nadrasan' i Israely, dia ny [[Zanak'Andriamanitra|Zanak' Andriamanitra]] avy ho Mpamonjy izao tontolo izao (Joa. 4.42). Amin' ny fisehoan' i Jesoa voalohany imasom-bahoaka dia mizara roa ny mpihaino azy: ao ireo manaraka azy ary ao koa ireo mimenomenona sy manohitra azy (Joa. toko 1 - 4) noho izy milaza ny tenany fa nirahina mba hanambara ny zavatra hitany teo amin' Andriamanitra (Joa. 3.32). Milaza ny tenany ho "fiainana", "fahazavana" manafaka amin' ny haizina, "fahamarinana" manafaka amin' ny lainga izy: izy tenany no Tompo. Eo am-pandrenesana izany rehetra izany dia nanameloka azy ny ankabetsahan' ny olona nefa tsy vitsy koa ireo izay natoky an' ity Mpitondra hafatra ity: "Tompo ô, hankany amin' iza moa izahay? Hianao no manana ny tenin' ny fiainana mandrakizay." (Joa. 6.68). Niafara tamin' ny fitsarana sy famonoana an' i Jesoa izany fifanoherana sesilany nandritra ny telo taona nifaneraserany tamin' ny vahoaka izany (Joa. toko 13 - 19). Nefa [[Fitsanganan'i Jesosy ho velona|natsangan' Andriamanitra]] ho velona mandrakizay izy. Izany no manaporofo fa ireo teny rehetra noteteniny dia marina daholo. Izany no nahatonga an' i [[Tomasy|Tômasy]] (na Tômà) ho resy lahatra ka nanao hoe: "Tompoko sy Andriamanitro" (Joa. 20.28). Manasa ny mpamaky azy mba hanao sahala amin' i Tômasy koa ny mpanoratra ny evanjely fahefatra, satria hoy izy: "fa voasoratra izao, mba hinoanareo fa Jesosy no Kristy, Zanak' Andriamanitra, ary mba hanananareo fiainana amin' ny anarany, raha mino ianareo." (Joa. 20.31). Tsy isan' ireo [[Filazantsara sinôptika]] ny Filazantsaran' i Joany ka miavaka tanteraka amin' ireo telo voalohany, dia ny [[Filazantsara araka an'i Matio|Matio]], ny [[Filazantsara araka an'i Marka|Marka]] ary ny [[Filazantsara araka an'i Lioka|Lioka]]. Teo anelanelan' ny taona 80 sy 110 no nanoratana azy. Misy toko 21 ity boky ity. == Ny anaran' ny boky == Ny hoe ''Filazantsara araka an' i Jaona'', na ''Evanjely araka an' i Joany'', dia fanagasiana ny [[Fiteny grika|teny grika]] hoe ''Kατὰ  Ἰωάννην εὐαγγέλιον'' izay vakina hoe ''Kata Iōánnēn euangélion''. Amin' ny [[Fiteny latina|teny latina]] dia ''Evangelium secundum Ioannem'' no iantsoana azy. Ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|Katôlika malagasy]] dia miantso azy hoe ''Evanjely araka an' i Masindahy Joany'' na ''Evanjely nosoratan' i Masindahy Joany. Vaovao Mahafaly araka an' i Joany (na Jaona) na Vaovao Mahafaly nosoratan' i Joany (na Jaona) koa no azo iantsoana azy.'' Ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta malagasy]] kosa manao hoe ''Filazantsara araka an' i Jaona'' na ''Filazantsara nosoratan' i Jaona''. == Ny fanoratana ny boky == === Ny mpanoratra === Na ny anaran' ny mpanoratra na ny anaran' i [[Joany apostoly|Joany apôstôly]] (na Jaona apôstôly), izay mpianatra manana ny maha izy azy ao amin' ireo [[Filazantsara sinôptika|Evanjely sinôptika]] sy ao amin' ny [[Asan'ny Apôstôly|Asan' ny Apôstôly,]] dia tsy voaresaka ao amin' ity Evanjely fahefatra ity. Any amin' ny famaranan-teny (toko faha-21) ny mpanoratra vao miresaka ny amin' ilay "mpianatra tiana indrindra" izay lazain' ny [[lovantsofina]] fa nanoratra ilay Evanjely<ref><small>Jean Zumstein, ''L'Évangile selon Jean'', in Daniel Marguerat (dir.), ''Introduction au Nouveau Testament : Son histoire, son écriture, sa théologie'', éd. Labor et Fides, 2008, <abbr>p.</abbr> 386.</small></ref>. Tamin' ny taonjato faha-2 dia niely ny filazana ny Evanjely fahefatra izay natao hoe "Evanjely nosoratan' i Joany" (na Filazantsara nosoratan'i Jaona")<ref><small>François Vouga, « Jean : auteur, destinataires, perspectives », dans Michel Quesnel et Philippe Gruson, ''La Bible et sa culture, vol. II'', Desclée de Brouwer, 2011, p. 414.</small></ref>. Nanomboka amin' izany fotoana izany dia [[Jaona (evanjelistra)|Joany]] na [[Jaona (evanjelistra)|Jaona]] no heverina ho nanoratra ny Evanjely fahefatra. Tsy iza izany fa i Joany Apôstôly, ilay atao hoe "Zanak' i Zebedio". Ny mpikaroka ara-tantara sasany dia manasokajy an' io evanjely io ho [[Pseodepigrafa (Testamenta Vaovao)|pseodepigrafa]]. === Ny fotoana nanoratana === Voasoatra taorian' ireo Evanjely sinôptika ny Evanjelin' i Joany<ref><small>Hans Conzelmann et Andreas Lindemann, ''Guide pour l'étude du Nouveau Testament,'' éd. Labor et Fides, 1999, <abbr>p. 397</abbr></small></ref>. Teo anelanelan' ny taona 80 sy 110 no nanoratana azy. === Ny toerana nanoratana === Tsy dia misy ny zavatra azo iankinana hahafantarana ny toerana nanoratana voalohany ny Filazantsaran' i Joany. Maro ireo mpikaroka izay miankina amin' ny filazan' ireo [[Rain'ny Fiangonana|Rain' ny Fiangonana]] (na Aban' ny Eglizy) izay misafidy ny faritr' i [[Efeso|Efesosy]] (na Efeso na Efezy) ao amin' ny faritany fehezin' ny [[Empira Rômana|Rômana]] any Azia (andrefan' i [[Torkia]] ankehitriny)<ref><small>François Vouga, « Jean : auteur, destinataires, perspectives », dans Michel Quesnel et Philippe Gruson, ''La Bible et sa culture, vol. II'', Desclée de Brouwer, 2011, <abbr>p.</abbr> 415.</small></ref>, araka ny lovantsofina<ref><small>Raymond E. Brown, ''Que sait-on du Nouveau Testament ?'', Bayard, 2011 (1re éd. 1997) (<nowiki>ISBN 978-2-227-48252-4</nowiki>) <abbr>p.</abbr> 377.</small></ref>. == Fizaràn' ny boky == Ny ankamaroan' ny manam-pahaizana dia mizara ny Evanjelin' i Joany ho efatra: fitarihan-teny (1.1-8); fitantarana ny asa fanompoan' i Jesoa, atao hoe ''Bokin' ny famantarana'' (1.19-12.50); fitantarana ny alina farany teo amin' i Jesoa sy ireo mpianany, ny fijaliany, ny fitsanganany ho velona, izay atao hoe ''Bokin' ny voninahitra'' (13.1-20.31); ary famaranan-teny (toko faha-21). === Fitarihan-teny (1.1-8) === Ny fitarihan-teny dia manambara amin' ny mpamaky hoe iza marina i Jesoa: izy no Tenin' Andriamanitra izay nenti-namorona izao tontolo izao sady [[Fahatongavana ho nofo (kristianisma)|tonga nofo]]<ref><small>Aune, David E. (2003). "John, Gospel of". ''[https://books.google.com/?id=nhhdJ-fkywYC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false The Westminster Dictionary of New Testament and Early Christian Literature and Rhetoric]''. Westminster John Knox Press. ISBN 9780664219178, p. 245.</small></ref>. Ny ao amin' ny Joany 1.10-12 dia mitantara toy izao: tonga tao amin' ny [[Jiosy]] (na Jody) i Jesoa fa ny Jiosy tsy nandray azy, nefa "izay rehetra nandray Azy (ny mpino kristiana) izay nino ny Anarany, dia nomeny hery ka tonga zanak' Andriamanitra"<ref><small>Aune, David E. (2003). "John, Gospel of". ''[https://books.google.com/?id=nhhdJ-fkywYC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false The Westminster Dictionary of New Testament and Early Christian Literature and Rhetoric]''. Westminster John Knox Press. ISBN 9780664219178, p. 246.</small></ref>. === Ny ''Bokin' ny famantarana'' (toko 1.19–12.50) === Natao batisa i Jesoa sy niantso ireo mpianany ary nanomboka ny asa fanompoany eto an-tany<ref name=":0"><small>Van der Watt, Jan (2008). ''[https://books.google.com/?id=8nRJDwAAQBAJ&dq=Johannine+literature An Introduction to the Johannine Gospel and Letters]''. Bloomsbury. <nowiki>ISBN 9780567521743</nowiki>, p. 10.</small></ref>. Nandeha nitety tanàna izy mba hanambara amin' ny mpihaino azy ny amin' [[Andriamanitra Ray]], mba hanome ny [[fiainana mandrakizay]] ho an' izay rehetra vonona ny hino azy ary nanatanteraka [[fahagagana]] izay famantarana ny fahamarinan' ny fampianarany (39 40). Izany dia niteraka tsy fifankahazoana teo amin’ ny mpitondra fivavahana (izay efa niseho lany manomboka eo amin' ny Joa. 5.17-18), izay nanapa-kevitra ny hamono azy<ref name=":0" />.[[Sary:В. Е. Маковский Чудо в Кане.jpg|vignette|272x272px|''Ny fahagagana tao Kanà,'' nataon'i Vladímir Makovski.]] ==== I Jesoa tao Galilea sy ny manodidina (1.19-4.54) ==== *Fijoroan' i [[Joany mpanao batisa|Joany Batista]] (na Jaona mpanao batisa) ho vavolombelona (1.19-34) * Ireo [[Apostoly roa ambin'ny folo|mpianatra]] voalohany (1.35-51) * Fahagagana voalohany: fanovana ny rano ho divay tao Kanà (2.1-12) * Ny fifanandrinana voalohany tao an-[[Tempoly Faharoa|tempoly]] (2.13-25) * I Jesoa sy i Nikôdemôsy (na Nikôdema) (3.1-21) * Lasa ilay vavolombelona (3.22-36) * Nambara tamin' ireo [[Samaritana]] ny [[Mesia]] (4.1-42) * Fahagagana faharoa: fanasitranana ny zanaky ny manam-boninahitra tany [[Galilea (faritra)|Galilea]] (4.43-54) [[Sary:V&A - Raphael, Christ's Charge to Peter (1515).jpg|vignette|281x281px|''Fanomezan'i Jesosy andraikitra an'i Petera,'' nataon'i Rafael Sanzio (1515). ]] ==== Finoana sy tsy finoana (5.1-7.9) ==== *Fanasitranana ilay malemy tao [[Jerosalema (Andro Taloha)|Jerosalema]] (5.1-15) * Ny [[Andriamanitra Ray|Ray]] sy ny [[Zanak'Andriamanitra|Zanaka]] (5.16-30) * Ireo vavolombelon' ny Zanaka (5.31-47) * Ny mofo ho an' ny rehetra (6.1-15) * Nandehandeha eny ambony rano i Jesoa (6.16-21) * Ny mofon' aina (6.22-6.65) * Ny fanekem-pinoan' i [[Petera]] na Piera (6.66-71) [[Sary:La curacion del ciego El Greco Dresde.jpg|vignette|258x258px|''Fampahiratana an'ilay jamba,'' nataon'i El Greco (1567)]] ==== I Jesoa tao Jerosalema sy ny manodidina (7.1-12.50) ==== * I Jesoa nankalaza ny [[fetin'ny Tranolay|fetin' ny Tranolay]] tao [[Jerosalema (Andro Taloha)|Jerosalema]] (7.1-13) * Mitombo ny fanoherana an' i Jesoa (7.14-24) * Ady hevitra momba ny fiavian' i Jesoa (7.25-30) * Nilaza ny handaozany ny mpianany tsy ho ela i Jesoa (7.31-36) * Ny rano velona (7.37-53) * Ilay vehivavy tratra nijangajanga (8.1-11) * I Jesoa no fahazavan' izao tontolo izao (8.12-30) * Ny tena zanak' i [[Abrahama]] (8.31-51) *Ny nampahiratana ilay teraka jamba (9.1-12) * Fanadihadiana ny amin' ilay fahagagana, ny tena jamba (9.13-41) * Ny mpiandry tsara (10.1-21) * Zanak' Andriamanitra sa mpiteny ratsy an' Andriamanitra? (10.22-42) * Ny nananganana an' i Lazarosy na Lazara ho velona (11.1-19) * Ny fandresena ny fahafatesana (11.20-44) * Fanapahan-kevitry ny [[Jiosy]] (na Jody) sasany hamono an' i Jesoa (11.45-57) * Tao an-tranon' i Lazarosy i Jesoa (12.1-11) * Niditra amim-boninahitra tao Jerosalema i Jesoa (12.12-19) * Ny voninahitra ao amin' ny fahafatesan' i Jesoa (12.20-36) * Ny tsy finoan' ny Jiosy sy ny antso ho amin' ny finoana (12.37-50) === Ny ''Bokin' ny voninahitra'' (toko 13.1–20.31) === I Jesoa dia nanomana ireo mpianany amin' ny fiainan' izy ireo hoavy amin' ny tsy haha eto an-tany azo tsapain-tanana intsony azy ka nivavaka ho azy ireo sy ho an' ny tenany koa. Fanomanana ny mpamaky hiatrika ny tantaran' ny fijaliany sy ny fahafatesany ary ny [[Fitsanganan'i Jesosy ho velona|fitsanganany]] amin' ny maty izany. Mifarana amin' ny famaranana ny amin' ny tanjon' ilay Filazantsara izany: "mba hinoanana fa i Jesosy no Kristy, Zanak' Andriamanitra sady mba hinoana fa hanana ny fiainana amin' ny anarany"<ref name=":1"><small>Moule, C. F. D. (July 1962). "The Individualism of the Fourth Gospel". ''Novum Testamentum''. 5 (2/3): 171–90.doi:10.2307/1560025. [https://www.jstor.org/stable/1560025 JSTOR] 1560025. p. 172.</small></ref>.[[Sary:Palma Giovane wash.jpg|vignette|''Fifanasan-tongotra,'' nataon'i Palma el Joven (1591-1592)|254x254px]] ==== Ny fametraham-beloman' i Jesoa (13.1–17.26) ==== *Nifanasa tongotra i Jesoa sy ny mpianany (13.1-20) * Ny amin' ilay hamadika an' i Jesoa (13.21-30) * Didy vaovao (13.31-38) * I Jesoa no lalana sy fahamarinana ary fiainana (14.1-14) * Nampanantena ny Fanahin' ny fahamarinana i Jesoa (14.15-31) * Ny voaloboka sy ny sampany (15.1-17) * Fankahalan' izao tontolo izao ny mpianatra (15.18-26) * Ny asan' ny [[Fanahy Masina]] izay ho avy (16.1-15) * Alahelo hovana fifaliana (16.16-33) * Nivavaka ho an' ny tenany sy ho an' ny hafa i Jesoa (17.1-26) ==== Mankany amin' ny fandresena (18.1-20.31) ==== * Ny fisamborana an' i Jesoa (18.1-11) * Nentina teo anatrehan' i Hana i Jesoa (18.12-14) * Ny fandavan' i [[Petera]] voalohany an' i Jesoa (18.15-18) * Nentina teo anatrehan' ny [[Mpisoronaben'i Israely|mpisoronabe]] i Jesoa (18.19-24) * Ny fandavan' i Petera fanindroany sy fanintelony (18.25-27) * Nentina teo anatrehan' i [[Pontio Pilato|Pilato]] i Jesoa (18.28-40) * Nohelohin' i Pilato ho faty i Jesoa (19.1-16) * Ny nahafatesan' i Jesoa (19.17-37) * Ny nandevenana an' i Jesoa (19.38-42) * Ilay fasana foana (20.1-10) * Niseho tamin' i [[Maria Magdalena]] i Jesoa (20.11-18) * Niseho tamin' ny mpianany i Jesoa (20.19-23) * Niseho tamin' i [[Tômasy]] sy ny mpianatra hafa i Jesoa (20.24-29) * Fehin-teny voalohany (20.30-31) [[Sary:La pêche miraculeuse de Gustave Doré.jpg|vignette|''Ilay jono mahagaga,'' nataon'i Gustave Doré]] === Teny famaranana (toko faha-21.1-25) === Ny toko faha-21 dia mitantara ny fisehoan' i Jesoa taorian' ny [[Fitsanganan'i Jesosy ho velona|fitsanganany ho velona]] tamin' ireo mpianany tao [[Galilea (faritra)|Galilea]], ny jono mahagaga, ny famerenene indray an' i [[Petera]] na Piera amin' ny toerany ary ny anjaran' ilay mpianatra tian' i Jesoa indrindra<ref name=":1" />. *Ilay jono mahagaga teo amoron' ny [[farihy Tiberiasy]] na Tiberiada (21.1-14) * Naverin' i Jesoa ho mpamahana ny ondriny indray i Petera (21.15-23) * Fehin-teny faharoa (21.24-25) == Jereo koa == * [[Filazantsara araka an'i Marka|Filazantsara araka an' i Marka]] * [[Filazantsara araka an'i Matio|Filazantsara araka an' i Matio]] * [[Filazantsara araka an'i Lioka|Filazantsara araka an' i Lioka]] * [[Filazantsara]] * [[Evanjelista]] *[[Epistilin'i Paoly|Epistilin' i Paoly]] *[[Epistily katôlika]] *[[Asan'ny Apôstôly|Asan' ny Apôstôly]] *[[Apokalipsin'i Joany|Apôkalipsin' i Joany]] *[[Testamenta Taloha]] == Loharano sy fanamarihana == [[Sokajy:Filazantsara]] kcwstjs1xzi2oelt7hehpfjqygg5dgp 0 263912 1047216 999163 2022-08-24T15:16:09Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki I '''Angletera''' (anglisy: ''England'') dia ampahany lehibe indrindra ao amin' ny nosin' i [[Britaina Lehibe]] sy ny [[Fanjakana Mitambatra]]. I Angletera dia ao amin' ny ampahany manontolo ao atsinanan' i [[Kambria]] (anglisy: ''Walles'') sy ao atsimon' i [[Skôtia]] (anglisy: ''Scotland''). I Lôndra (anglisy: ''London'') no renivohiny, izay tanàna lehibe dia lehibe sady seranan-tsambo lehibe any Angletera, izay ahitana mponina miisa maherin' ny 7.000.000 tamin' ny taona 2001. Ity tanàna ity ihany koa no renivohitry ny fiombonan' ny firenena miteny anglisy (anglisy: ''Commonwealth of Nations''). Miendrika telolafy i Angletera ka ny tendrony ambony dia eo amin' ny vinanin' ny ony Tweed, eo an-tsisintany isarahany amin' i Skôtia. Ny Ranomasina Avaratra no ao atsinanany, ny Ranomasin' i Irlandy sy i Kambria ary ny [[Ranomasimbe Atlantika]] no ao andrefany. Ny ao atsimo dia ny Lakandrano Anglisy (frantsay: ''La Manche'') sy ny Andilandranon' i Dover (frantsay: Pas de Calais). Manana velaran-tany mirefy 131 760 km² i Angletera. 3kaczh5j6kno2fthbs1l12sd9oeinzi 0 280375 1047221 1042776 2022-08-24T15:37:56Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:Map_of_Malagasy_language_dialects.svg|vignette|286x286px|Sarin-tany maneho ny faritra misy ireo fitenim-paritra eto Madagasikara]] Ny '''fiteny mahafaly''' dia endriky ny [[fiteny malagasy]] tenenina indrindra any amin' ny faritra nentim-paharazana onenan' ny [[Mahafaly]] (distrikan' i [[Distrikan' i Betioky-Atsimo|Betioky-Atsimo]] sy [[Distrikan' Ampanihy|Ampanihy Andrefana]]), eo anelanelan' ny ony [[Menarandra]] ao atsimo sy [[Onilahy]] ao avaratra. Betsaka zavatra itoviana amin' ny [[fiteny antandroy]] ny fiteny mahafaly. == Jereo koa == '''Fiteny malagasy''' * [[Fiteny malagasy]] * [[Fitenim-paritra malagasy]] : [[fiteny antambahoaka]], [[Fiteny antandroy|antandroy]], [[Fiteny antankarana|antankarana]], [[Fiteny antanosy|antanosy]], [[Fiteny antefasy|antefasy]], [[Fiteny antemoro|antemoro]], [[Fiteny antesaka|antesaka]], [[Fiteny bara (malagasy)|bara]], [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny betsimisaraka avaratra|betsimisaraka avaratra]], [[Fiteny betsimisaraka atsimo|betsimisaraka atsimo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny mahafaly|mahafaly]], [[Fiteny masikoro|masikoro]], [[Fiteny merina|merina]], [[Fiteny sakalava|sakalava]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], [[Fiteny tsimihety|tsimihety]], [[Fiteny vezo|vezo]], [[Fiteny zafisoro|zafisoro]]). * [[Fiteny kibosy|Fiteny kibos]]<nowiki/>y, [[Fiteny antalaotra|antalaotra]], [[Fiteny kibosy kimaôre|kibosy kimaôre]] '''Vahoaka malagasy''' * [[Malagasy (vahoaka)]] * [[Foko eto Madagasikara]]: [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. bykncbov6ij0s7eux3sgsdvms7xbzod 0 280900 1047229 1039593 2022-08-24T22:38:28Z InternetArchiveBot 25011 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki [[Sary:Comoros location map Topographic.png|vignette|294x294px|Ireo nosin' i Kômôro]] Ny '''jeôgrafian' i Kômôro''' dia jeôgrafian' ireo nosy telo ao amin' ny [[Tamba-nosin' i Kômôro|Tamba-nosin' i Kômôr]]<nowiki/>o ao amin' ny [[Lakandranon'i Môzambika|Lakandranon' i Môzambika]], any avaratra-andrefan' i [[Madagasikara]], izay manana velaran-tany mitambatra mirefy 2&nbsp;236&nbsp;km². Ireto ireo nosy ireo: i [[Ngazidja]] (na [[Kômôro Lehibe]]) sy i [[Njoany|Nzwani]] (na Anjouan) ary i [[Mwali]] (na Mohéli). I [[Karthala]] no tendrombohitra avo indrindra ao, izay mirefy 2&nbsp;361&nbsp;m, ao Ngazidja, sady mbola misy [[afotroa]] velona. == Toerana misy an' i Kômôro == Ny [[Firaisan' i Kômôro]] dia ao amin' ny tendrony avaratra amin' ny [[Lakandranon' i Môzambika]], eo anelanelan' i [[Môzambika]] sy i [[Madagasikara]]. Ao amin' ny [[Tamba-nosin' i Kômôro]] ity firenena ity. I [[Moroni]] renivohiny dia 297&nbsp;km atsinanan' ny morontsiraky ny faritanin' i Cabo Delgado (Môzambika), fa 400&nbsp;km kosa no manasaraka ireo sisin-dranomasina ireo amin' ny nosy Nzwani. == Firafitry ny tanin' i Kômôro == Ny [[nosy]] ao amin' ny tamba-nosin' i Kômôro dia fantatra indrindra amin' ny anarana frantsay nefa ny governemanta kômôriana dia miantso azy ireo amin' ny anarana soahily na kômôrina, dia i [[Ngazidja]] (na ''Grande Comore''), i [[Mwali]] (na ''Mohéli''), i [[Nzwani]] (na ''Anjouan''). Ireo nosy kômôriana telo ireo dia manana velaran-tany 2&nbsp;234&nbsp;km². I Ngazidja no ao amin' ny farany avaratra-andrefana amin' ilay tamba-nosy, izay 40&nbsp;km miala an' i Mwali, 80&nbsp;km miala an' i Nzwani ary 200&nbsp;km miala an' i [[Mayotte]]. Mahatonga ny fitaterana sy ny fifandraisana ho sarotra ny tsy fisian' ny [[seranan-tsambo]] arifomba. I [[Karthala]] ao Ngazidja no tendro farany avo ao amin' ilay [[tamba-nosy]], izay manana [[haambo]] mirefy 2&nbsp;316&nbsp;m. Nanomboka tamin' ny 17 hatramin' ny 19 Avrily 2005 dia nanipy lavenona sy etona ny [[afotroa]] Karthala ka nahatonga ny fandosiran' ny olona miisa 10&nbsp;000 any ho any. === I Ngazidja === I [[Ngazija|Ngazidja]] na Kômôro Lehibe no nosy lehibe indrindra sy be mponina indrindra (nisy mponina 410&nbsp;736 tamin' ny taona 2016) ao amin' ny [[tamba-nosin' i Kômôro]]. I Ngazijda dia manana halava mirefy 77&nbsp;km sy sakany mirefy 27&nbsp;km ary velarana 1&nbsp;146&nbsp;km². Izy no nosy zandriny indrindra ao amin' ilay tamba-nosy, izay vokatry ny fipoahana [[afotroa]]. Roa ny afotroa izay mandrafitra an' io nosy io, dia ny afotroa La Grille ao avaratra (1&nbsp;087&nbsp;m) izay mihalevona vokatry ny [[fikaon-tany]], sy i Karthala ao atsimo (2&nbsp;361&nbsp;m) izay nipoaka farany tamin' ny taona 1977. Ny [[lembalemba]], izay manana salan-kaambo 600 hatramin' ny 700&nbsp;m dia mampitohy [[tendrombohitra]] roa. Amin' ny maha zandriny indrindra an' i Ngazidja dia manify sady be karao-bato ny taniny ka tsy mitazona rano. Noho izany, ny ranomamy ampiasain' ny mponina amin' io nosy io dia rano tahirizina mandritra ny fiavian' ny oram-be. Ahitana [[alan' orana]] midadasika ny eny amin' ny solampin' i Karthala. Tsy ahitana [[harandriaka]] ny nosy Ngazidja, ary tsy ahitana [[seranan-tsambo]] arifomba hiantsonan' ny sambo. Ao amin' io nosy io no misy an' i [[Moroni]] renivohitr' i Kômôro nanomboka tamin' ny taona 1962. === I Nzwani === I [[Nzwani]] dia [[nosy]] ao amin' ny [[Tamba-nosin'i Kômôro|tamba-nosin' i Kômôro]] koa. I [[Mutsamudu]] no renivohiny ary misy mponina miisa 327&nbsp;382 izy tamin' ny taona 2017. Mirefy 424&nbsp;<abbr>km²</abbr> ny velerany. Miendrika telolafy izy. Telo ny tendrombohitra miavaka ao amin' io nosy io. I Mtingui (1&nbsp;575&nbsp;m) no tendro avo indrindra ao. I Nzwani dia antitra kokoa noho i Ngazidja, matevina kokoa ny nofon-tany, nefa ny fitrandrahana tafahoatra azy dia miteraka [[fikaon-tany]] lehibe. Ahitana harandriaka ny eny akaikin' ny sisin-dranomasina. I Mutsamudu no seranan-tsambo lehibe ao aminy. === I Mwali === I [[Moaly|Mwali]] na Moheli no nosy farany kely sady be [[Fizahan-tany|mpizaha tany]] indrindra ao amin' ireo nosy telo mitambatra ao amin' ny [[Firaisan' i Kômôro]]. Misy mponina 52&nbsp;360 izy tamin' ny taona 2015. Mirefy 290&nbsp;km² io nosy io ary manana lavany mirefy 30&nbsp;km sy sakany 12&nbsp;km. Izy no kely indrindra amin' ireo nosy telon' i Kômôro. Mahatratra 860&nbsp;m ny haambon' ny [[tandavan-tendrombohitra]] ao aminy. Manana [[alan' orana]] toa an' i Ngazidja i Mwali. I [[Fomboni]] no renivohiny. == Ny vohon' ny tany sy ny rano == === Ny vohon' ny tany === [[Sary:Karthala_volcano-Comoros.jpg|vignette|Lavak' afotroan' i Kartala]] Niforona vokatry ny fipoahana [[afotroa]] ny nosy ao aminy. Firenena be tendrombohitra i Kômôro, izay manerinerina eo amin’ ireo tany lemaka teritery amorontsiraka. Ny tendro farany avo indrindra [[Karthala]] (mirefy 2&nbsp;361&nbsp;m) ao Ngazidja, dia [[afotroa]] mbola velona nefa ny fipoahany farany dia tamin’ ny taona 1977 ary ny fivoahan' ny tsiranok' afotroa farany dia tamin' ny taona 2005. === Ny toetany === I Kômôro dia manana [[toetanin-jana-pehin-tany]] izay tsiofin' ny Mousson ao amin’ ny [[Ranomasimbe Indiana]] amin’ ny volana Novambra hatramin’ ny Mey. Mahazo azy koa ny [[Alizay]], izay manjaka amin’ ny ampahany sisa amin’ ny taona. Ny sala-maripana dia eo anelanelan’ ny 23&nbsp;°C sy 26&nbsp;°C. Misy fahasamihafana be anefa ny maripana isan-toerana. Ny rotsakorana dia miovaova arakaraka ny haambon-toerana. Mahazo orana 2&nbsp;600&nbsp;mm isan-taona i [[Moroni]], nefa ny tangorom-bohitr’ i Karthala dia mahazo 6&nbsp;000 hatramin’ ny 8&nbsp;000&nbsp;mm isan-taona. === Ny biby === [[Sary:Bristol.zoo.livfruitbat.arp.jpg|vignette|183x183px|Roussette des Comores (''Pteropus livingstonii'').]] [[Sary:Latimeria_Chalumnae_-_Coelacanth_-_NHMW.jpg|vignette|277x277px|Cœlacanthe]] Mifamatotra amin' ny [[zavamaniry]] sy ny [[biby]] ao [[Madagasikara]] ny an’ i Kômôro. Manana karazan-javamanan’ aina tsy hita afa-tsy ao an-toerana i Kômôro, tahaka ny ''iguane de Comores'' (''Oplorus comorensis'') sy ny ''roussette de Comores'' (''Pteropus livingstonii''), ny [[fanihy]] lehibe mpihinam-boankazo izay heverina ho fanihy tsy fahita firy maneran-tany (miisa 400 fotsiny). Mitsotsorika midina ny isan’ ireo biby ireo ka tandindomin’ ny fahalany tamingana raha tsy misy fandraisana andraikitry ny fanjakana sy ny fiarahamonim-pirenena, araka ny Fikambanana Miaro ny Zavaboary Maneran-tany (''Union mondiale pour la nature'' – IUCN). Ahitana karazana [[gidro]] miisa folo ny ao Kômôro, ka isan’ izany ny ''lémur mongoz'' (''Lemur mongoz'') sy ny ''maki de Mayotte'' (''Lemur fulvus mayottensis''). Manodidina ny zato ny karazam-borona ary manodidina ny arivo ny karazam-[[bibikely]] voarakitra anarana. Ny biby an-dranomasina dia ahitana ny ''cœlacanthe des Comores'' (''Latimeria chalumnae'') izay tsy fahita firy sady noheverina fa efa tsy misy intsony, nefa hita indray tamin’ ny taona 1938. === Ny zavamaniry === Manan-karena i Kômôro raha ny karazan-javamaniry no heverina, noho ny fisian’ ny tany lonaka ao amin’ ireo [[alananahary]]. Tsy misy ny fanisana nataon’ ny manam-pahaizana nefa tombanana any amin’ ny 1&nbsp;500 any ny karazan-javamaniry mitera-dranony ao. Ahitana karazan-javamaniry teratany miisa 600 any ho any (ka maherin’ ny 100 no tsy hita afa-tsy ao Kômôro), ary misy karazan-javamaniry nampidirina avy any ivelany miisa tsy latsaky ny ny 350 (ka isan’ izany ny [[ilangilangy]] sy ny [[vanila]] ary ny [[jirofo]]). Anisan' ny hazo hita any ny [[reniala]]<nowiki/>n' i Afrika (''Adansonia digitata''). Ny 9&nbsp;%n' ny velaran-tanin' i Kômôro no rakotra [[ala]], izay tsy mitsahatra simban' ny olona (raha mbola 16&nbsp;% izany tamin' ny taona 2009). Ny biby sy ny zavamaniry kômôriana dia iharan’ ny fanimbana ny toerana ivelomany (fanimbana ala sy ny fiitaran' ny toeram-pambolena ary ny fitomboan' ny mponina). Ny tamba-javamaniry amorontsiraka sy amin’ ny tany iva ohatra dia tena efa simba. Ny [[alananahary]] eny amin’ ny tany avo ihany, indrindra ny amin’ ireo tany tena misolampy, no mbola azo lazaina fa voatahiry; na dia izany aza dia mitohy ny fanimbana ala ka mety ho ringana ny alananahary. == Ny toekarena == Ny ankamaroan' ny mponina dia monina ambanivohitra sady mivelona amin' ny [[fambolena]] hatao sakafo eo an-toerana sy ny [[jono]]. === Famatsiam-bola avy any ivelany === Anisan' ireo firenena mahantra indrindra maneran-tany i Kômôro, izay manana toekarena miankina amin' ny fanampiana avy any ivelany, indrindra avy any [[Frantsa]], avy amin' ny [[Vondrona Eorôpeana]], avy any [[Arabia Saodita]] ary avy any [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]]. Ny fampiasam-bola avy any ivelany anefa misy takalony amin' ny fiandaniana ara-jeôpôlitika, indrindra ny amin' ireo fanampiana saodiana izay takalozana ny fanamafisam-po amin' ny [[fivavahana]] miaraka amin' i Arabia Saodita mba hanoherana an' i [[Katara]] sy i [[Iràna]], izay miteraka ny fanenjehana ny [[Siisma|Miozolmana siita]] sy fanimbana ny trano fandraisam-bahiny iray vatsian' i Katara vola<ref name=":0"><small>Geoffroy Vauthier, « La commission des Affaires Etrangères étrille l'Union des Comores », ''Mayotte Hebdo'', no 868,‎ 11 janvier 2019.</small></ref>. Maro ireo fanorenan-trano ao Kômôro vatsian' i Sina vola, nefa tsy misy fikendrena fampandrosoana loatra izany fa fisehoana sy fikendrena ara-pôlitika<ref name=":0" />. === Fambolena === Miompana amin' ny fambolena ny toekarenan' i Kômôro, izay sahanin' ny 80&nbsp;%n' ny mponina afaka miasa, nefa tsy ampy hamahanana ny mponina manontolo izany. Tany fambolena ny 45&nbsp;%n' ny velaran-tanin' i Kômôro. Ny 7&nbsp;%n' ny venaran-tany dia tsy voatrandraka. Malaza amin' ny fambolena zavamaniry fanamboarana [[ranomanitra]] sy fanatsarana tsiron-tsakafo i Kômôro, ka isan' izany ny [[ilangilangy]], izay naha voalohany azy maneran-tany tamin' ireo taona 2000, sy ny [[jirofo]] ary ny [[vanila]], izay miantoka ny ampahany be amin' ny fidiram-bolan' io firenena io. === Famokarana hazo === Ny alan' i Kômôro, indrindra ny ao Ngazija, dia manome [[hazo]] mafy nefa tsy betsaka. === Sehatr' asa hafa === Vitsy mpandray anjara ny sehatr'asa faharoa, fa ny fahatelo kosa dia mifamatotra indrindra amin' ny raharaham-barotra momba ny voly fanondrana. Tafakatra any amin' ny 232 tapitrisa dôlara ny trosa ivelany ho an' i Kômôro tamin' ny taona 2002. === Harena anaty ranomasina === Mifanakaiky ireo nosin' i Kômôro (75&nbsp;km fara-fahabeny) ary ny fanambanin' ny ranomasina dia ahitana [[vatohara]] betsaka, izay niharan' ny fandalovan' ny [[El Niño]] taona vitsy lasa izay sady ianjadian' ny vokatry ny [[fanjonoana]] amin' ny [[dinamita]]. Ny ankamaroan' ny biby an-dranomasina dia ianjadian' ny fanimbana voajanahary na ataon' olombelona: mihavitsy ny [[antsantsa]] sy ny soka-dranomasina (fano) izay ataon' ny olona sakafo, ary ny [[zanga]]. == Ny mponina == === Ny mponina === [[Sary:Homme_portant_le_kofia_comorien.jpg|vignette|Mponina ao Kômôro]] Araka ny [[fanisam-bahoaka]] natao tamin' ny taona 2004 dia 646&nbsp;400 ny isan' ny mpoina ao Kômôro (31&nbsp;200 ny ao [[Mwali]], 363&nbsp;200 ny ao [[Ngazidja]], ary 252&nbsp;000 ny ao [[Nzwani]]). Betsaka anefa ireo Kômôriana am-pielezana any [[Frantsa]] (indrindra any [[Marseille]], [[Parisy|Paris]], [[Lyon (Frantsa)|Lyon]], [[Bordeaux]], [[Toujouse|Toulouse]], [[Dunkerque]] ary [[Nice]]) sy ao [[La Réunion]] sy [[Mayotte]] izay mihoatra io isa io. Tamin' ny taona 2008 dia niisa 731&nbsp;775 ny mponina tao Kômôro, hakitroka 337&nbsp;mp/km² izany. Mahatratra 35,1&nbsp;<abbr>‰</abbr> ny fitombon’ ny mponina teo anelanelan’ ny taona 1995 sy 2005. Tamin’ ny taona 2008 dia nahatratra 35,8&nbsp;<abbr>‰</abbr>ny taham-pahafatesana. 4,9 isam-behivavy ny isan' ny zaza. 63,1 taona ny salan-kaelavelona tamin’ ny taona 2008, ka 60,7 taona ny lehilahy fa 65,5 taona ny vehivevy. Araka ny vinavina nataon' ny CIA dia misy 787&nbsp;678 ny mponina ao Kômôro tamin' ny taona 2016<ref><small>"[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cn.html#People Comoros] {{Wayback|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cn.html#People |date=20181223041336 }}", ([http://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Fgeos%2Fcn.html%23People tahiry]) ''The World Factbook.''</small></ref>. Tombanana any amin' ny 850&nbsp;886 ny mponina ao Kômôro tamin' ny taona 2019<ref><small>[https://population.un.org/wpp/ "World Population prospects – Population division"]. ''population.un.org''. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved 9 November 2019.</small></ref>. Isan-karazany ny vahoaka monina ao Kômôro, ka hita ao ny [[Antalaotra]] (vahoakan’ ny ranomasina izay heverina fa mponina tonga voalohany tao). Taorian’ ny fahatongavan’ ny [[Arabo]] sy ny [[Persia|Persiana]] (na Persa) voalohany tany [[Zanzibar]] sy tao amin’ ny morontsiraka atsinanan’ i [[Afrika]], dia tonga koa nanorim-ponenana tao Kômôro koa ny [[Malagasy (vahoaka)|Malagasy]] sy ny [[Indiana (vahoaka)|Indiana]] miozolmàna. == Jereo koa == * [[Jeôgrafian' i Kômôro]] * [[Toekaren' i Kômôro]] * [[Mponina ao Kômôro]] * [[Fiteny ao Kômôro]] * [[Fivavahana ao Kômôro]] * [[Kolontsaina ao Kômôro]] * [[Tantaran' i Kômôro]] == Loharano sy fanamarihana == d1xoqzi1mlcvufy6itvctigcw50rwtp 0 282288 1047207 2022-08-24T13:32:02Z 41.188.44.92 Pejy noforonina tamin'ny « Ny Nofy no itenenan'Andriamanitra amin'ny olona » wikitext text/x-wiki Ny Nofy no itenenan'Andriamanitra amin'ny olona neiyd70r7d6rzhbpeyc0e6s0tvcpbmn 0 282289 1047224 2022-08-24T19:09:07Z 2806:2F0:51C0:B850:11D1:557C:7843:B7C9 Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Normannen.png|thumb|Nôrmandy]] Ny '''Nôrmandy''' ([[Fiteny nôrmandy|Nôrmandy]]: ''Normaunds''; [[frantsay]]: ''Normands''; [[latinina]]: ''Nortmanni''/''Normanni'') dia mponina nipoitra tao amin'ny [[Normandia]] tamin'ny [[Andro Antenatenany]] avy amin'ny fifangaroana teo amin'ireo mponin'i [[Vikingy]] sy ny teratany Franky sy Galô-Rômanina. Nifangaro tany Normandia izy dia namokatra ny maha "Nôrmandy" ara-poko sy ara-kolontsaina tamin'ny tapany... » wikitext text/x-wiki [[Sary:Normannen.png|thumb|Nôrmandy]] Ny '''Nôrmandy''' ([[Fiteny nôrmandy|Nôrmandy]]: ''Normaunds''; [[frantsay]]: ''Normands''; [[latinina]]: ''Nortmanni''/''Normanni'') dia mponina nipoitra tao amin'ny [[Normandia]] tamin'ny [[Andro Antenatenany]] avy amin'ny fifangaroana teo amin'ireo mponin'i [[Vikingy]] sy ny teratany Franky sy Galô-Rômanina. Nifangaro tany Normandia izy dia namokatra ny maha "Nôrmandy" ara-poko sy ara-kolontsaina tamin'ny tapany voalohany tamin'ny taonjato faha-10, toetra iray izay nitohy nivoatra nandritra ny taonjato maro. moisnpbfmw8kk3jvpcib8ayggurdhlo 1047225 1047224 2022-08-24T19:09:39Z 2806:2F0:51C0:B850:11D1:557C:7843:B7C9 wikitext text/x-wiki [[Sary:Normannen.png|thumb|Nôrmandy]] Ny '''Nôrmandy''' ([[Fiteny nôrmandy|Nôrmandy]]: ''Normaunds''; [[frantsay]]: ''Normands''; [[Latina|latinina]]: ''Nortmanni'' / ''Normanni'') dia mponina nipoitra tao amin'ny [[Normandia]] tamin'ny [[Andro Antenatenany]] avy amin'ny fifangaroana teo amin'ireo mponin'i [[Vikingy]] sy ny teratany Franky sy Galô-Rômanina. Nifangaro tany Normandia izy dia namokatra ny maha "Nôrmandy" ara-poko sy ara-kolontsaina tamin'ny tapany voalohany tamin'ny taonjato faha-10, toetra iray izay nitohy nivoatra nandritra ny taonjato maro. 7n3zny5d8ybekryuguprbvzcllslx7b 1047226 1047225 2022-08-24T19:10:25Z 2806:2F0:51C0:B850:11D1:557C:7843:B7C9 wikitext text/x-wiki [[Sary:Normannen.png|thumb|Nôrmandy]] Ny '''Nôrmandy''' ([[Fiteny nôrmandy|Nôrmandy]]: ''Normaunds''; [[frantsay]]: ''Normands''; [[Fiteny latina|latinina]]: ''Nortmanni'' / ''Normanni'') dia mponina nipoitra tao amin'ny [[Normandia]] tamin'ny [[Andro Antenatenany]] avy amin'ny fifangaroana teo amin'ireo mponin'i [[Vikingy]] sy ny teratany Franky sy Galô-Rômanina. Nifangaro tany Normandia izy dia namokatra ny maha "Nôrmandy" ara-poko sy ara-kolontsaina tamin'ny tapany voalohany tamin'ny taonjato faha-10, toetra iray izay nitohy nivoatra nandritra ny taonjato maro. fn7eyyujgc6bfq826trlq42x9zjmxn6 0 282290 1047283 2022-08-25T08:40:07Z Thelezifor 15140 Fihodinana wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Tantaran' ny kristianisma]] kkyx0nh0m81h6sku5w13nq1qf4m4qow 0 282291 1047287 2022-08-25T09:25:34Z Thelezifor 15140 nanova ny anaran'i [[Filazantsara araka an'i Joany]] ho [[Filazantsara araka an' i Joany]] i Thelezifor wikitext text/x-wiki #FIHODINANA [[Filazantsara araka an' i Joany]] 677xflevwy6kgc539a28tzovru1y9kg