Википедија mkwiki https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Медиум Специјална Разговор Корисник Разговор со корисник Википедија Разговор за Википедија Податотека Разговор за податотека МедијаВики Разговор за МедијаВики Предлошка Разговор за предлошка Помош Разговор за помош Категорија Разговор за категорија Портал Разговор за Портал TimedText TimedText talk Модул Разговор за модул Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1258 4803733 4798553 2022-08-19T23:37:46Z ГП 23995 /* Охрид како тема во уметноста и во популарната култура */ дополнување wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место | name = Охрид | native_name = | native_name_lang = <!-- ISO 639-2 code e.g. "fr" for French. If more than one, use {{lang}} instead --> | settlement_type = Град | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 280 | image_style = border:1; | perrow = 1/2/1 | image1 = Lake Ohrid55.jpg | alt1 = Поглед кон стариот дел од градот | image2 = 2011 Ochryda, Cerkiew św. Pantelejmona (06).jpg | alt2 = Меморијален музеј “11-ти Октомври 1941“ | image3 = Calle en Ohrid, Macedonia, 2014-04-17, DD 08.JPG | alt3 = Могилата на непобедените | image4 = Lake Ohrid near city Ohrid.jpg | alt4 = Могилата на непобедените }} | image_flag = Flag of Ohrid Municipality (2014).png | flag_alt = | image_seal = | seal_alt = | image_shield = Coat of arms of Ohrid Municipality (2014).png | shield_alt = | nickname =<br/>Балкански бисер Европски Ерусалим Град на светлина | motto = | image_map = | map_alt = | map_caption = Местоположба на Охрид во [[Македонија]] | pushpin_map = Македонија | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | latd = 41 |latm = 07 |lats = 00 |latNS = N | longd = 20 |longm = 48 |longs = 00 |longEW = E | coor_pinpoint = | coordinates_type = | coordinates_display = inline,title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[Список на држави во светот|Држава]] | subdivision_name = [[Република Македонија]] | subdivision_type1 = [[Региони на Македонија|Регион]] | subdivision_name1 = [[Југозападен Регион]] | subdivision_type2 = [[Општини во Македонија|Општина]] | subdivision_name2 = [[Општина Охрид]] | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = | established_date = | founder = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | leader_party = [[ВМРО-ДПМНЕ]] | leader_title = Градоначалник | leader_name = [[Кирил Пецаков]] <!-- established -->| unit_pref = Metric<!-- or US or UK --> <!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --> <!-- for references: use <ref> tags --> | area_footnotes = | area_urban_footnotes = <!-- <ref> </ref> --> | area_rural_footnotes = <!-- <ref> </ref> --> | area_metro_footnotes = <!-- <ref> </ref> --> | area_magnitude = <!-- <ref> </ref> --> | area_note = | area_water_percent = | area_rank = | area_blank1_title = | area_blank2_title = <!-- square kilometers --> | area_total_km2 = | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_urban_km2 = | area_rural_km2 = | area_metro_km2 = | area_blank1_km2 = | area_blank2_km2 = <!-- hectares --> | area_total_ha = | area_land_ha = | area_water_ha = | area_urban_ha = | area_rural_ha = | area_metro_ha = | area_blank1_ha = | area_blank2_ha = <!-- dunams used in Middle East articles only --> | dunam_link = <!-- which dunam to link --> | area_total_dunam = | area_land_dunam = | area_water_dunam = | area_urban_dunam = | area_rural_dunam = | area_metro_dunam = | area_blank1_dunam = | area_blank2_dunam = | length_km = | width_km = | dimensions_footnotes = | elevation_footnotes = | elevation_m = 695-740 | population_footnotes = | population_total = 42,033 | population_as_of = 2002 | population_density_km2 = auto | population_demonym = [[Список на луѓе од Охрид|Охриѓани]] (мн.) | population_note = | timezone1 = [[UTC+01:00|UTC+1]] | utc_offset1 = | timezone1_DST = [[UTC+2]] | utc_offset1_DST = | postal_code_type = | postal_code = 2400 | area_code_type = | area_code = +389 046 | blank_name = [[Автомобилски регистарски таблички во Македонија|Рег. таб.]] | blank_info = OH | blank1_name = [[патрон (светител)|Патрон]] | blank1_info = [[Свети Климент Охридски]] | iso_code = | website = [https://ohrid.gov.mk/ www.ohrid.gov.mk] | footnotes = {{designation list | embed=yes | designation1 = WHS | designation1_offname = Природно и културно богатство на Охридскиот регион | designation1_free1name = Држава | designation1_free1value = [[Македонија]] | designation1_type = Природно, Културно | designation1_criteria = i, iii, iv, vii | designation1_number = [https://whc.unesco.org/en/list/99 99] | designation1_free2name = Регион | designation1_free2value = [[Список на светско наследство во Европа|Европа и Северна Америка]] | designation1_date = 1979 {{small|(3^то [[Одбор на светското наследство|заседание]])}} | designation1_free3name = Дополнувања | designation1_free3value = 1980, 2019 }} }} '''Охрид''' — град во југозападниот дел на [[Македонија]] и административен центар на [[Општина Охрид|истоимената општина]], на североисточното крајбрежје на [[Охридско Езеро|Охридското Езеро]], кое по градот го носи и своето име.<ref>{{ДРМЈ|Охрид}}</ref> Охрид и Охридското Езеро се едни од главните туристички места во Македонија. До него се стигнува преку регионалниот пат Битола — Ресен — Охрид. Има 42.033 жители (2002 г.) и се наоѓа на 135 километри јужно од градот [[Тетово]]. Поради големиот број на цркви и манастири, градот е познат како Балкански и Европски Ерусалим.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.dnevnik.com.mk/default-mk.asp?ItemID=619C6A7252B9CD4A92BBB302DCD3D209&arc=1|title=Весник Дневник — Интервју со амбасадорот на Израел во Македонија|archive-url=https://web.archive.org/web/20110928045437/http://www.dnevnik.com.mk/default-mk.asp?ItemID=619C6A7252B9CD4A92BBB302DCD3D209&arc=1|archive-date=2011-09-28|accessdate=2012-09-04|url-status=dead}}</ref> Охрид е познат и како „Градот на Светлината<!-- Види стр. 46 под к) од Правописот (2017). -->“, што претставува буквален превод на неговото старо име — [[Лихнид]]. Охридскиот Регион е вклучен во светското наследство на [[УНЕСКО]]. == Потекло на името == Името на градот настанало од старословенските зборови „во хриди“, т.е. „во ридот“, како описно име за местоположбата на градот којшто со векови опстојувал во јужната вдлабнатина на карпестиот рид. Според една легенда, која ја запишале [[Браќа Миладиновци|Браќата Миладиновци]], кога се правела Охридската крепост, царот [[Јустинијан I|Јустинијан]] се качил на ридовите на кои лежи градот и гледајќи ја прекрасната околина извикал „ох рид“, т.е. каков убав рид и оттогаш останало градот да се вика Охрид.<ref>{{наведена книга| last = Миладиновци| authorlink = Браќа Миладиновци| title = Зборник| publisher = Кочо Рацин| year = 1962| page = 480}}</ref> == Историја == {{главна|Историја на Охрид}} === Античка историја === {{main|Лихнид}} [[File:2011 Ochryda, Antyczny teatr (01).jpg|мини|лево|Поглед од античкиот театар во Охрид]] Современиот Охрид е наследник на античкиот [[Лихнид]]. Според податоците, градот првпат се споменува 2.400 години пред новата ера. Лихнид се наоѓал на патот [[Вија Егнација]], наjстарата и наjзначаjната [[Римско Царство|римска]] сообраќаjница на [[Балкански Полуостров|Балканот]]. [[Бригијци]]те и [[Енхелијци|Енхелеjците]] го сочинуваат наjстарото население кое може според името да се идентификува во пошироката област на Охридското Езеро. Бригиjците се исто што и [[Фригијци|Фригиjците]]. По Третата македонска воjна против кралот [[Персеј]], [[Лихнид]] станува главна римска база во северните области на Македонија. Тоа е времето кога за него наjмногу се слуша. Последната вест за Лихнид е веста за неговото разурнување. Во еден земјотрес, кој според историските извори се случил на [[29 мај|29]] и [[30 мај]] [[526]] година, настрадале повеќе десетици илјади лица во Лихнид. Потоа градот повеќе не се споменува во историските извори. === Средновековна историја === Охридската област во крајот на [[6 век|VI век]] била изложена на масовна словенска колонизација. Охридската област до 30-тите години на [[7 век|VII век]] била целосно колонизирана од словенското племе [[Берзити]]. Лихнид оттогаш го добил името Охрид. [[Податотека:Kliment od Sv. Spas - Leskoec.jpg|мини|десно|Св. Климент Охридски со модел на градот Охрид во рацете.]] Охридскиот крај уште во втората половина на [[8 век|VIII век]] станал привлечно подрачjе за [[Бугарија|бугарската држава]]. За време на бугарскиот цар [[Борис I]] Михаил македонските територии во воено-административен поглед биле опфатени во неколку „комитати“. Охрид бил во комитатот што ги опфаќал Охридско-деволските краишта. Во [[886]] година [[св. Климент Охридски|Климент]], по краткото задржување во бугарскиот двор, бил испратен во Македонија со важна државна мисија. Тој бил испратен во областа наречена ''Кутмичевица'' како учител. Областа ја опфаќала Југозападна [[Македонија]] и Јужна [[Албанија]], со главните градови Охрид и [[Девол]]. [[Податотека:Samuil's Fortress Ohrid 8.jpg|мини|лево|Самоиловата тврдина]] Како учител и епископ Климент заедно со [[св. Наум Охридски|Наум]] ги поставиле основите на т.н. [[Охридска книжевна школа|Охридска глаголска книжевна школа]]. Благодареjќи на деjноста на Климент и Наум, градот Охрид, во втората половина на [[9 век|IX век]] израснал во еден од наjразвиените и наjпознатите средновековни словенски културни центри. Во време на царот [[Самуил]], Охрид станал религиозен центар и главен град на царството. Неговите тврдини и ден денес стојат високо над самиот град. Есента [[1015]] година византискиот цар [[Василиј ІІ Бугароубиец|Василиј II]] успеал да го заземе Охрид, но тврдината останала и понатаму под власта на царот [[Јован Владислав]], наследникот на [[Гаврило Радомир]], син на цар Самуил. Императорот Василиj II Бугароубиец дозволил Охрид и понатаму да остане седиште на [[Охридска архиепископија|Охридската архиепископија]]. Во 1204 година, за време на [[Четврта крстоносна војна|четвртата крстоносна војна]] Охридскиот крај заедно со другите југозападни македонски области биле вклучени во рамките на [[Солунско кралство|Солунското латинско кралство]]. Во [[1334]] година српскиот крал [[Стефан Душан|Душан]] ги презел градовите Охрид, [[Прилеп]] и [[Струмица]]. Во [[1378]] година, била доградена црквата [[Света Богородица Перивлепта]] (Свети Климент) во Охрид. Охрид не само што бил најважниот град во регионот, туку бил и најважниот образовен центар и извор на писменоста на сите словенски народи. Во Охрид се наоѓа најстариот универзитет во Европа ([[IX век]]), додека во местото [[Плаошник]] близу градот се наоѓа реставрираната црква [[Св. Климент]] чии наоди укажуваат на фактот дека пак таму имало универзитет од [[13 век|XIII век]]. === Османлиски период === Кон самиот крај на [[14 век|XIV век]] турскиот султан [[Бајазит I]] успеал речиси насекаде во Македонија да ја наложи својата власт. Во 1408 година, Охрид потпаѓа под власта на Османлиите и наредните пет века опстојува како дел од тогашната [[Отоманско Царство]]. Турците, по своето доаѓање во овој крај, се населиле во рамничарскиот дел на исток и на запад од градот, додека поугледните и побогатите турски бегови изградиле и свои живеалишта покрај езерскиот брег, надвор од тврдината, во месноста Трсија.<ref>Македонските градови во турско време, Зоран Сенев, Киро Герасимов, Кочани, 2004, стр. 54</ref> Султанот [[Мехмед II]] во 1466 година наредил во [[Истанбул|Цариград]]<ref group=nb>Името на градот во тоа време на турски било ''Константиние'' (قسطنطينيه). Официјалното име на градот било променето во Истанбул од страна на Републиканската Турска влада, на 28 март 1930.</ref> да бидат депортирани охридскиот архиепископ [[Доротеј (охридски архиепископ)|Доротеј]], заедно со многу охридски клерици и болјари, најверојатно поради нивното антиосманлиско дејствување за време на [[Востание на Скендербег|востанието на Скендербег]].<ref>{{наведена книга| last1 = Шукарова | first1 = Анета |last2= Панов |first2= Митко Б. |last3= Ѓорѓиев |first3= Драги |last4= Битовски |first4= Крсте |last5= Катарџиев |first5= Иван |last6= Стојчев |first6= Ванче |last7= Велјановски |first7= Новица |last8= Чепреганов |first8= Тодор | title = Историја на македонскиот народ | publisher = Институт за национална историја | year = 2008 | isbn = 9789989159237 |page= 141 }}</ref> Познатиот турски патописец [[Евлија Челебија]] кој го посетил Охрид во 1670 година, во својот патопис за овој град забележал: „Градот е добро населен, со рајски мирис, исто како градот Дамаск. Куќите му се приземни и на кат, со оформени седумнаесет маала (десет муслимански и 7 христијански). Куќите на големците се наоѓаат покрај езерото. Во градот има 17 муслимански храмови (големи и помали џамии), неколку медреси, седум мектеби, две јавни бањи, три трговски ана...Чаршијата е расфрлена на четири места со околу 150 трговски и занаетчиски дуќани“.<ref>Македонските градови во турско време, Зоран Сенев, Киро Герасимов, Кочани, 2004, стр. 58-59</ref> [[Податотека:Ohrid-atdawnof20century.jpg|400п|мини|лево|Панорама на Охрид од почетокот на XX век]] Во 1767 година била укината Охридската архиепископија. [[Податотека:Ohrid in 1913.jpg|мини|десно|Автохромна фотографија на улица во Охрид во 1913 година]] Основањето на првиот комитет на ТМОРО во Охрид се случило во август 1894 година. Пролетта 1901 година се пристапило кон создавање на чета со враќањето на неколкумина печалбари. За време на [[Илинденското востание]] во Охридско се воделе непрекинати борби во текот на целиот месец август 1903 година. Во време на востанието во Охридско имало 31 борба. Четите од Илинденското востание својата борба ја продолжиле и во текот на [[Младотурската револуција]] во 1908 година. === Современа историја === [[Податотека:Ohridski deca od 1916.jpg|мини|десно|Деца од Охрид пловат со дрвени корита за перење во Охридското Езеро, 1916 година]] [[File:Zeleznicka vo Ohrid, Nikola German.jpg|thumb|200px|left|Старата железничка станица во Охрид.]] Охридската околија за време на [[Првата балканска војна]] била поделена од страна на Србија и Бугарија на два дела: еден кој припаднал под српска власт и друг чиј статус требало да се решава по крајот на војната. Српската војска во Охрид влегла на 22 ноември 1912 година. Во војната се вклучиле и голем број охриѓани со надеж дека Македонија ќе биде ослободена. Поради незадоволсвото од потпишувањето на [[Букурешки договор (1913)|Букурешкиот мировен договор]] и поделбата на Македонија, во септември 1913 година во Западна Македонија (Дебар, Охрид, Струга) е кренато востание, познато како [[Охридско востание]]. На 12 септември четите на [[Петар Чаулев]] и [[Павле Христов]] влегле во Охрид. Српската војска и администрација била протерана од Охрид, било свикано собрание и била формирана привремена управа, во која влегле: [[Лев Огненов]], [[Иван Групчев]], [[Павел Христов]], [[Лев Кацков]], [[Петар Филев]] и други истакнати граѓани. На 19 септември селата во Охридско биле освоени и опожарени од страна на српските чети, а четите на ВМРО се повлекле на запад кон [[Голо Брдо]]. За време на [[Првата светска војна]], Охрид и Охридско потпаднале под бугарска власт. За време на оваа окупација извршени се бројни ограбувања и однесени се предмети, книги и друго материјално богатство што се векови сведочело за достигнувањата на Охридската архиепископија. По пробивот на Македонскиот фронт во септември 1918 година, силите на [[Антанта]]та ги поразиле бугарската и германската војска, така што тие ја напуштиле Македонија. Охрид за време на [[Втората светска војна]] се наоѓал под бугарска окупација. Партизанските единици го ослободиле градот на 15 октомври 1944 година, но за кратко време, бидејќи биле под притисок на германските сили, тие се повлекле. По борбите меѓу партизаните и германските сили ноќта меѓу 7 и 8 ноември градот е ослободен.<ref>{{нмс| url = http://www.ohrid.org.mk/mk/istorija/ww2.htm| title = Охрид низ историјата. Охрид за време на Втората светска војна| publisher = www.ohrid.org.mk }}</ref> Во 1958 година во црквата „Света Софија“ бил одржан [[Вториот македонско црковно-народен собор]] на кој била донесена одлука за возобновување на Охридската архиепископија и истата да го носи името [[Македонска православна црква]]. На [[Третиот македонски црковно-народен собор]], кој исто така се одржал во црквата „Света Софија“ во 1967 година била донесена одлука за прогласување автокефалност на Македонската православна црква. == Географија == [[Податотека:Lake Ohrid, Macedonia-Albania viewed from a NASA satellite.jpg|мини|лево|Сателитска снимка на Охрид и Охридското Езеро]] [[Податотека:Kaneo settlement in Ohrid.jpg|мини|десно|Старата рибарска населба Канео пред невреме]] Градот Охрид се наоѓа во југозападниот дел на Македонија, на североисточната страна од [[Охридско Езеро|Охридското Езеро]], во [[Охридско-струшка Котлина|Охридско-струшкото Поле]]. Градот е сместен во подножјето на планината [[Галичица]], на надморска височина од 695 m, додека стариот дел од градот се наоѓа на повисока надморска височина до 740 m. Сливното подрачје на Охридското Езеро брои над 40 реки и тоа 23 на албанска и 17 на македонска територија. Сепак, најголемиот дел од нив пресушуваат во летниот период и се незначителни. Во однос на нивниот проток, [[Сатеска]], [[Коселска Река|Коселска]], Сушица и Черава се најзначајните реки кои се вливаат во езерото. === Охридски маала === Маала во Охрид се: Варош, Канео, Месокастро, Кошишта, Воска, Лабино, Кара-бего Маала, Крст-Џамија, Видобишта, Влашка Маала, Христо Узунов, Бараки, Црногорци... == Население == Според статистиката на бугарскиот етнограф [[Васил К’нчов]] ([[Македонија. Етнографија и статистика]]) во [[1900]] година во Охрид живееле 14.860 жители, од кои 8.000 [[Македонци]], 5.000 [[Турци]], 800 [[Албанци]] (300 [[христијани]] и 500 [[Ислам|муслимани]]), 460 [[Власи]] и околу 600 [[Роми]].<ref>[http://www.promacedonia.org/vk/index.html Кънчов, Васил. „Македония. Етнография и статистика“. Софија, 1900.]</ref> Пописот од 1991 година не бил целосно одржан во градот Охрид, бидејќи дел од неговото население одбило да учествува, односно го бојкотирало неговото одржување, поради што за таа пописна година, во градот нема целосни податоци.{{#tag:ref|Во Пописот од 1991 година, во населените места: Страчинци, Љуботен, Арачиново, Грушино, Мојанци, Орланци, Боговиње, Жеровјане, Пирок, Милетино, Радиовце, Теново, Челопек, Горно Јаболчиште, Велешта, Горно Татеши, Долно Татеши, Врапчиште, Топлица, Вруток, Долно Јеловце, Здуње, Речане, Балин Дол, Беловиште, Гостивар, Дебреше, Мало Турчане, Чајле, Баниште, Дебар, Кривци, Селокуќи, Хаме, Делогожди, Корошишта, Ливада, Мислодежда, Ново Село (Делогожди), Горна Бањица, Долна Бањица, Симница, Долна Лешница, Желино, Озормиште, Требош, Бачишта, Букојчани, Горно Строгомиште, Зајас, Колари, Лешница, Палиград, Смесница, Копанце, Шемшево, Горно Палчиште, Долно Палчиште, Камењане, Кичево, Долно Свиларе, Кондово, Радуша, Рудник Радуша, Бедиње, Горно Коњаре, Д`лга, Куманово, Лопате, Романовце, Сопот, Табановце, Черкези, Белановце, Матејче, Никуштак, Опае, Ропалце, Жужње, Нистрово, Сенце, Тануше, Добри Дол, Калиште, Неготино-Полошко, Сенокос, Бериково, Гарани, Јагол, Ново Село (Осломеј), Поповјани, Премка, Србица, Стрелци, Туин, Шутово, Охрид, Ќојлија, Арнакија, Буковиќ, Грчец, Крушопек, Ласкарци, Љубин, Семениште, Барово, Јаболци, Биџево, Долна Белица, Заграчани, Калишта, Радолишта, Струга, Батинци, Вртекица, Морани, Студеничани, Глоѓи, Доброште, Непроштено, Пршовце, Слатино, Теарце, Голема Речица, Лавце, Мала Речица, Сараќино, Тетово, Баланци, Форино, Чегране, Џепиште, Гајре, Лисец, Скопје дел - Гази Баба, Скопје дел Карпош, Скопје дел - Центар и Скопје дел - Чаир, дел од жителите не прифатија да земат учество (го бојкотираа) во Пописот.|group="заб"}} ;Етнички групи Според пописот на населението од [[2002]] година, во градот имало 42.033 жители и спаѓал во групата на средни градови.<ref>{{СоцГеоМак|глава=II|страница=91}}</ref> Заедно со туристичките приградски населби [[Рача]] (1.043 ж.), [[Населба Исток]] (117 ж.) и [[Свети Стефан (населба)|Свети Стефан]] (112. ж.) кои во статистиките се водат како одделни населени места, градот Охрид има 43.305 жители. Етнички гледано, населението (без приградските населби) е составено од:<ref name="попис">{{Наведена мрежна страница|url= http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf|title=Попис на Македонија |date=2002|publisher=Завод за статистика на Македонија |accessdate=11 јули 2016}}</ref> {{bar box |float=right |title=Етнички групи<ref name="попис"/> |barwidth=200px |bars= {{Столбен постоток|Македонци|red|80.39}} {{Столбен постоток|Албанци|black|7.04}} {{Столбен постоток|други|grey|5.45}} {{Столбен постоток|Турци|orange|5.37}} {{Столбен постоток|Срби|blue|0.79}} {{Столбен постоток|Власи|yellow|0.73}} {{Столбен постоток|Роми|cyan|0.16}} {{Столбен постоток|Бошњаци|green|0.07}} }} {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !width="100px"|Народ!!width="100px"| Вкупно!!width="100px" |Удел (%) |- | '''[[Македонци]]''' | '''33.791''' | 80,39 |- | [[Албанци]] | 2.959 | 7,04 |- | [[Турци]] | 2.256 | 5,37 |- | [[Роми]] | 69 | 0,16 |- | [[Власи]] | 308 | 0,73 |- | [[Срби]] | 331 | 0,79 |- | [[Бошњаци]] | 29 | 0,07 |- |други | 2.290 | 5,45 |} ;Јазик Во градот се зборуваат следниве јазици<ref name="попис"/>: {{bar box |float=right |title=Јазици<ref name="попис"/> |barwidth=200px |bars= {{Столбен постоток|македонски|red|83.05}} {{Столбен постоток|албански|black|9.41}} {{Столбен постоток|турски|orange|5.30}} {{Столбен постоток|други|grey|1.11}} {{Столбен постоток|српски|blue|0.67}} {{Столбен постоток|влашки|yellow|0.37}} {{Столбен постоток|ромски|cyan|0.06}} {{Столбен постоток|бошњачки|green|0.02}} }} {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !width="100px"|Јазик!!width="100px"| Вкупно!!width="100px" |Удел (%) |- | '''[[македонски]]''' | '''34.910''' | 83,05 |- | [[албански]] | 3.957 | 9,41 |- | [[турски]] | 2.226 | 5,30 |- | [[ромски]] | 26 | 0,06 |- | [[влашки]] | 156 | 0,37 |- | [[српски]] | 280 | 0,67 |- | [[бошњачки]] | 10 | 0,02 |- |други | 468 | 1,11 |} ;Вероисповед Во Охрид се застапени следните религиски групи<ref name="попис"/>: {{bar box |float=right |title=Религија<ref name="попис"/> |barwidth=200px |bars= {{Столбен постоток|Православие|red|80.86}} {{Столбен постоток|Ислам|green|18.08}} {{Столбен постоток|други|grey|0.77}} {{Столбен постоток|Католицизам|orange|0.28}} {{Столбен постоток|Протестантство|yellow|0.01}} }} {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !width="100px"|Вероисповед!! width="100px" | Вкупно!! width="100px" |Удел (%) |- | '''[[МПЦ|Православни]]''' | '''33.987''' | 80,86 |- | [[ИВЗ|Муслимани]] | 7.599 | 18,08 |- | [[Грко-католичка црква во Македонија|Католици]] | 119 | 0,28 |- | [[Протестантството во Македонија|Протестанти]] | 4 | 0,01 |- | други | 324 | 0,77 |} Низ годините ова било вкупното население и етничка припадност на населението во градот Охрид: {{Население низ историјата | cols = 2 | graph-pos = bottom | 1948|11.169 | 1953|12.640 | 1961|16.492 | 1971|26.369 | 1981|39.093 | 1991|42.908 | 1994|41.146 | 2002|42.033 }} {| class="wikitable" |- ! Години ! Македонци ! Албанци ! Турци ! Роми ! Власи ! Срби ! Бошњаци ! {{крат|Ост.|Останати}} ! Вкупно |- style="text-align:center;" | 1948<ref>http://pop-stat.mashke.org/yugoslavia-ethnic1948.htm</ref> |6.094 |1.011 |2.758 |444 |271 |322 | — |269 | '''11.169''' |- style="text-align:center;" | 1953 | 6.929 | 765 | 3.667 | 564 | 236 | 214 | — | 265 | '''12.640''' |- style="text-align:center;" | 1961 | 11.222 | 1.866 | 2.590 | — | — | 376 | — | 438 | '''16.492''' |- style="text-align:center;" | 1971 | 18.958 | 2.712 | 2.723 | 6 | — | 405 | — | 1.565 | '''26.369''' |- style="text-align:center;" | 1981 | 29.603 | 3.373 | 2.688 | 497 | 265 | 423 | — | 2.244 | '''39.093''' |- style="text-align:center;" | 1991 | 35.325 | 1.123 | 2.785 | 128 | 256 | 408 | — | 2883 | '''42.908''' |- style="text-align:center;" | 1994 | 33.180 | 2.703 | 2.344 | 45 | 242 | 378 | — | 2.254 | '''41.146''' |- style="text-align:center;" | 2002 | 33.791 | 2.959 | 2.256 | 69 | 308 | 331 | 29 | 2.290 | '''42.033''' |} <small>* Извор: [[Државен завод за статистика на Република Македонија]] (1948 — 2002), според податоци од официјалните пописи во соодветните години</small> == Религија == Од 1018 до 1767 година Охрид бил седиште на Охридската Архиепископија. Таа како самостојна црковна организација го управувала верскиот живот на христијаните во Македонија и други балкански земји, а во одреден период под своја управа ги имала православните цркви во Далмација и делови од Италија. Затоа Охрид се нарекува ''„Балканскиот Ерусалим“''<ref>Огледалото на македонскиот дух, 2004, ISBN 9989730385, стр 72: "... и Македонија во катедралната црква Св. Софија во македонскиот Ерусалим - Охрид. 72 ..."</ref>. На територија на општина Охрид постојат повеќе од 100 православни цркви од кои 60 активни, 10 исламски верски објекти — џамии и една католичка црква. Во Охрид се наоѓа седиштето на [[Дебарско-кичевска епархија|Дебарско-кичевската епархија]] на [[МПЦ]]. <gallery mode="packed-hover"> Податотека:Iglesia de Santa Sofía, Ohrid, Macedonia, 2014-04-17, DD 11.JPG|[[Црква „Св. Софија“ - Охрид|Св. Софија]] Податотека:2011 Ochryda, Cerkiew św. Jana Teologa w Kaneo (04).jpg|[[Црква „Св. Јован Канео“ - Охрид|Св. Јован — Канео]] Податотека:2011 Ochryda, Cerkiew św. Pantelejmona (08).jpg|[[Црква „Св. Климент и Пантелејмон“ - Охрид|Св. Климент и Пантелејмон]] Податотека:Holy-Mother-of-God-Perivleptos-Ohrid.jpg|[[Црква „Пресвета Богородица Перивлептос“ - Охрид|Пресвета Богородица Перивлепта]] Податотека:Sv Dimitrija Mirotočivi Ohrid 01.JPG|[[Црква „Св. Димитриј“ - Охрид|Св. Димитриј Мироточив]] Податотека:Ohrid Day kamensko.jpg|[[Црква „Успение на Пресвета Богородица“ - Охрид|Света Богородица Каменско]] Податотека:Св. Богородица Челница 02.JPG|Св. Богородица Челница Податотека:Mal Sv. Kliment 04.JPG|[[Црква „Св. Климент Охридски“ - Охрид|Мал Св. Климент]] Податотека:Crkva Sv.Nikola-Ohrid.jpg|[[Црква „Св. Никола“ - Охрид|Св. Никола]] Податотека:Crkva Sv. Car Konstantin i Carica Elena, Ohrid, Macedonia.JPG|[[Црква „Св. Константин и Елена“ - Охрид|Св. Константин и Елена]] Податотека:Sv.Gjorgjia-Ohrid.jpg|[[Црква „Св. Георгиј“ - Охрид|Св. Георгиј]] Податотека:Sv. Nikola Gerakomija 03.jpg|[[Црква „Св. Никола Геракомија“ - Охрид|Св. Никола Геракомија]] </gallery> == Згради и музеи == {{Listen | filename = Ohrid dialect speech - Ohrid.ogg | title = Споредба на старите и новите времиња | description = Говор на човек од маалото Канео (Варош) на [[охридски дијалект]] }} [[Податотека:Музеј на вода 01.jpg|мини|десно|Музеј на вода]] Турскиот патописец [[Евлија Челебија]] го посетил Охрид во [[14 век|XIV век]] и забележал дека градот има 365 цркви, по една за секој ден од годината. ===Цркви и манастири=== * Катедралата [[Црква Света Софија (Охрид)|Света Софија]] ([[XI век]]) * Црквата [[Црква „Св. Јован Канео“ - Охрид|Св. Јован Канео]] ([[XIII век]]) * Црквата [[Св. Климент и Св. Пантелејмон]] во [[Плаошник]] * Црквата [[Св. Богородица Перивлепта]] * Црквата [[Црква „Св. Богородица“ Каменско - Охрид|Св. Богородица Каменско]] * Црквата [[Црква „Св. Богородица Болничка“ - Охрид|Св. Богородица Болничка]] * Црквата [[Црква „Св. Богородица Пандонос“ - Охрид|Св. Богородица Пандонос]] * Црквата [[Црква „Св.Ѓорѓија“ - Охрид|Св. Ѓорѓија]] * Црквата [[Црква „Св. Варвара“ - Охрид|Св. Варвара]] * Црквата [[Црква „Св. Димитриј“ - Охрид|Св. Димитриј]] * Црквата [[Црква „Св. Климент Охридски“ - Охрид|Св. Климент Охридски]] * Црквата [[Црква „Св. Константин и Елена“ - Охрид|Св. Константин и Елена]] * Црквата [[Црква „Св. 40 Севастиски Маченици“ - Охрид|Св. 40 Севастиски Маченици]] * Црквата [[Црква „Мали Свети Врачи“|Мали Свети Врачи]] * Црквата [[Црква „Големи Свети Врачи“|Големи Свети Врачи]] * Црквата [[Црква „Св. Никола“ - Охрид|Св. Никола]] * Црквата [[Црква „Св. Никола Геракомија“ - Охрид|Св. Никола Геракомија]] * Црквата [[Црква „Св. Никола Болнички“ - Охрид|Св. Никола Болнички]] * Црквата [[Црква „Св. Троица“ - Охрид|Св. Троица]] * Црквата [[Црква „Св. Еразмо“ - Охрид|Св. Еразмо]] * Црквата [[Црква „Лазарево Воскресение“ - Охрид|Лазарево Воскресение]] * Црквата [[Црква „Св. Никола Чудотворец“ - Охрид|Св. Никола Чудотворец]] * Црквата [[Црква „Свето Благовештение“ - Рача|Свето Благовештение - Рача]] *Црквата [[Црква „Св. Никола“ - Чекоштина|Св. Никола - Чекоштина]] - камен темелник поставен на [[20 декември]] [[2015]] година. Се наоѓа во населбата [[Чекоштина]], дел од осмата охридска парохија;<ref>[http://dke.org.mk/index.php/2852-2015-12-20-12-13-03 ''† ОСВЕТУВАЊЕ НА КАМЕН-ТЕМЕЛНИК НА ХРАМ „СВ. НИКОЛА“ ВО ЧЕКОШТИНА'']</ref><ref>[http://www.telegraf.mk/aktuelno/makedonija/330807-na-vlezot-vo-ohrid-postaven-kamen-temelnik-za-igradba-na-nova-crkva ''На влезот во Охрид поставен камен темелник за нова црква'']{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * Многу ранохристијански [[базилика|базилики]] како на пр. [[Базилика Св. Еразмо|Базиликата на Св. Еразмо]] ([[4 век]]) ===Тврдини, археолошки наоѓалишта, спомен-куќи и музеи=== [[Податотека:Ohrid annunciation icon.jpg|мини|десно|Икона од црквата [[Црква „Св. Климент Охридски“ - Охрид|Св. Климент]] во Охрид]] * [[Самуилова тврдина|Самуиловата тврдина]] ([[X век|X]]/[[XI век]]) * [[Галерија на икони-Охрид]] * [[Завод за заштита на спомениците на културата и Народен музеј во Охрид|Завод за заштита на спомениците на културата и Народен музеј - Куќите на Робевци и Христо Узунов]] * [[Музеј на словенската писменост]] ([[18 век|XVIII век]]) * [[Антички амфитеатар, Охрид|Антички амфитеатар]] * [[Спомен-куќата на Григор Прличев]] * [[Плаошник|Светиклиментовиот универзитет и археолошките наоѓалишта на Плаошник]] === Археолошки остатоци === * [[Храм на Изида (Охрид)|Храм на Изида]] == Годишни настани == * „Прличеви беседи“ — денови на поетот [[Григор Прличев]] * „ЕКО Фестивал“ * Mеѓународен фестивал од областа на екологијата и културниот туризам * Ден на [[Охридско Езеро|Охридското Езеро]] * Балкански Фестивал на народни песни и игри * [[Охридско лето]] — меѓународна музичко-сценска манифестација * Меѓународен семинар за [[македонски јазик]], [[литература]] и [[култура]] * [[Охрид фест]] — фестивал на фолк- и поп-музика == Спорт == [[Податотека:St. Naum Beach 8.JPG|мини|десно|Плажата кај Св. Наум]] [[Податотека:Ohrid X (26).JPG|мини|десно|[[Куќа на Крапчевци|Куќата на Крапчевци]]]] === Спортски клубови === * Веслачки клуб „ЈУГ" * Кајак-кану клуб „Стрмец" * Кајак клуб „Рибар" * Кајак клуб „Пештани" * Едриличарски клуб „Бофор" * Спортско - риболовен клуб „Св. Апостол Петар" * Пливачки - ватерполо клуб „Охридски бранови" * Машки ракометен клуб „Охрид" * Женски ракометен клуб „Мобидик Охрид" * Фудбалски клуб „Охрид" * Фудбалски клуб „Воска 2002" * Фудбалски клуб „Воска Спорт" * Фудбалски клуб „Лескоец" * Фудбалски клуб „Рудар" * Фудбалски клуб „Борец’ * Женски кошаркарски клуб „Профитнес" * Машки кошаркарски клуб „Лихнидос" * Атлетски клуб „Охрид" * Боксерски клуб „Охрид" * Тениски клуб „Охрид" * Стрелачки клуб „Охрид“ * Извиднички Одред „Пионер“ *Ф.К. Мазатар Брежани === Спортски манифестации === * Интернационален охридски пливачки маратон — дел од Светскиот пливачки куп; Патека “Климе Савин” Св. Наум — Охрид. * Мал охридски пливачки маратон; патека Горица — Охрид. * Меѓународна едриличарска илинденска регата. * Илинденска веслачка регата == Инфраструктура == {{Главна статија|Охридски аеродром}} [[Податотека:OHD Ohrid, Macedonia PP1344415347.jpg|мини|десно|Охридскиот аеродром]] [[Податотека:Vozot vo Ohrid.jpg|мини|Фотографија од железничката станица и единствениот воз во Охрид, 1922 година]] Аеродромот Охрид се наоѓа на 9 км од градот, на магистралниот пат [[Струга]] — [[Кичево]] — [[Скопје]]. Должината на полетно — слетната патека е 2.550 м, а ширината 45 м. Капацитетот на Аеродромот е 300 патници на час. Вкупниот аеродромски комплекс e со површина од 640.850 м, од кои 155.000 м за полетно — слетната патека, спојниците, пристанишната платформа и сервисните патеки. Врз основа на вака поставениот критериум се дефинира опслужното подрачје на Охридскиот аеродром за покриеност и на општините: [[Ресен]], [[Струга]], Охрид, [[Битола]], [[Прилеп]], [[Кичево]], [[Дебар]], [[Македонски Брод]] и [[Демир Хисар]] како општини со ограничени можности за просторна покриеност. Од статистичките податоци за физичкиот обем на сообраќајот во периодот [[1997]] — [[2003]], се добива податок дека се искористува приближно 40 % од расположливите сообраќајни капацитети на Аеродромот во текот на една година. Во Охрид има една Автобуска станица каде што се одвива локалниот, меѓуопштинскиот и меѓународниот превоз на патници. Во 2002 се превезени скоро 2 милиона патници. Низ територијата на Охрид поминуваат магистралниот пат [[Магистрала 5|М5]] Охрид-[[Битола]]-[[Скопје]] со должина од 235 км и регионалните патишта [[Р501]], Охрид — [[Св. Наум]], 29 км и [[Р420]], Охрид — [[Струга]], 14 км. Градот Охрид располага со паркиралишта од затворен и отворен тип. Ги има 6 со затворен тип и поголем број од отворен тип. На територија на Охрид во функција е граничниот премин “Св. Наум” — на [[Република Македонија|државната]] граница со [[Република Албанија]]. Охрид има издадена лиценца на околу 260 такси -возила и 91 комби-возило и минибуси преку кои се одвива локалниот и меѓуопштинскиот превоз на патници. Постојат и две царински и шпедитерски терминали и тоа: '''Царински и шпедитерски терминал — Охрид''' и '''Царински и шпедитерски терминал — Аеродром Охрид'''. == Образование == [[Податотека:Ohrid (5898325344).jpg|мини|десно|Општинско Средно Училиште „Св. Климент Охридски“]] Во Охрид функционираат следниве средни училишта: * Општинско средно училиште „Св. Климент Охридски“ * Општинско средно економско и медицинско училиште „Св. Кирил и Методиј“ * Општински електромашински Училиштен Центар „Св. Наум Охридски“ * Општинско угостителско-туристичко училиште „Ванчо Питошески“ Од високото образование, во Охрид функционира државниот [[Универзитет за информатички науки и технологии „Св. Апостол Павле“|Универзитет за информатички науки и технологии „Св. Апостол Павле"]], како и Факултетот за туризам и угостителство при Универзитетот Св. Климент Охридски. == Места во охридската област == [[Податотека:Ohrid in Wintertime, January 2009.jpg|мини|десно|Охрид во зима]] * [[Велестово]] * [[Рамне]] * [[Плаошник]] * [[Елшани]] * [[Љубаништа]] * [[Пештани]] * [[Св. Наум]] * [[Трпејца]] * [[Коњско]] * [[Злести]] * [[Белчишта]] == Родени во Охрид == {{Div col|cols=2}} * [[Константин Робев]] (1818 – 1900) * [[Димитар Робев]] (1822 – 1890) * [[Григор Прличев]] (1 јануари 1830 - 6 февруари 1893) - македонски поет, преродбеник од XIX век * [[Кузман Шапкарев]] (1 февруари 1834 - 18 март 1909, Софија) - македонски собирач на народни умотворби, учебникар, * [[Анастасиос Пихеон]] (1836-1912) - грчки револуционер * [[Стефан Робев]] (1842 – 1880) * [[Наум Спространов]] (1851 – 1887) * [[Климент Бојаџиев]] (1861 - 1933) - Генерал мајор од [[Бугарската армија]] * [[Антон Кецкаров]] (1865 - 1945) * [[Климент Џеров]] (1867 - 1916) - Генерал мајор од [[Бугарската армија]] * [[Александар Протогеров]] (1867 - 1928) - Генерал мајор од [[Бугарската армија]] * [[Евтим Спространов]] (1868 - 1931) * [[Георги Баласчев]] (1869 - 1936) * [[Стефан Јакимов Дедов]] (1869 - 1914) * [[Методи Патчев]] (7 мај 1875 - 25 март 1902) - македонски револуционер, војвода на [[Македонската револуционерна организација]] * [[Кирил Прличев]] (1 март 1875 - 9 фрвруари 1944) - македонски револуционер, член и раководител на [[Македонската револуционерна организација]] * [[Христо Узунов]] (22 октомври 1878 - 24 април 1905, [[Цер]]) - македонски револуционер, војвода на [[Македонската револуционерна организација]] * [[Коста Абрашевиќ|Коста Абраш]] (1879 - 1898) * [[Иван Снегаров]] (1883 - 1971) * [[Спас Банџов]] (1904 - 1942) * [[Димче Коцо]] (1910 - 1993) * [[Андон Дуков]] (1913 - 1944) * [[Иван Точко]] (1914 - 1973) - македонски писател * [[Борис Бојаџиски]] (1915 - 1959) - македонски писател за деца * [[Димче Маленко]] (1919 - 1990) * [[Димче Јанко]] (1919 - 2014) * [[Славе Филев]] (1924 - 1999) * [[Видое Видичевски]] (1931 - ) * [[Иван Карадак]] (16 јули 1946 - 17 декември 2017, [[Скопје]]) - македонски писател, драматург и сатиричар * [[Димитар Пандев]] (1958 - ) * [[Драган Спасески]] (1960 - ) * [[Виолета Ачкоска]] (1954 -) * [[Мишо Јузмески]] (1966 - ) * [[Евтим Апочев]] (1863 - ) * [[Наум Арнаудов]] (1863 - ) {{Div col end}} == Збратимени градови == Градот Охрид е збратимен со градовите:<ref name=zbratimeni_gradovi>{{нмс| url = http://www.ohrid.gov.mk/index.asp?novostiID=60| title = Пријателски и збратимени градови | publisher = Општина Охрид}}</ref> {{Div col|cols=3|small=yes}} * {{знамеикона|Australia}} [[Волонгонг]], [[Австралија]] * {{знамеикона|Croatia}} [[Винковци]], [[Хрватска]] * {{знамеикона|Serbia}} [[Крагуевац]], [[Србија]] * {{знамеикона|Slovenia}} [[Пиран]], [[Словенија]] * {{знамеикона|Canada}} [[Виндзор (Онтарио)|Виндзор]], [[Канада]] * {{знамеикона|Montenegro}} [[Будва]], [[Црна Гора]] * {{знамеикона|Albania}} [[Поградец]], [[Албанија]] * {{знамеикона|France}} [[Кан (Нормандија)|Кан]], [[Нормандија]], [[Франција]] * {{знамеикона|Turkey}} [[Јалова]], [[Турција]] * {{знамеикона|Turkey}} [[Сафранболу]], [[Турција]] {{Div col end}} Следниве градови имаат потпишано протокол за соработка со Охрид:<ref name=zbratimeni_gradovi /> {{Div col|cols=3|small=yes}} * {{знамеикона|Bulgaria}} [[Пловдив]], [[Бугарија]] * {{знамеикона|Bulgaria}} [[Несебар]], [[Бугарија]] * {{знамеикона|Serbia}} [[Земун]], [[Србија]] * {{знамеикона|China}} [[Даљен]], [[Кина]] * {{знамеикона|Bulgaria}} [[Банќа]], [[Бугарија]] * {{знамеикона|Serbia}} [[Лесковац]], [[Србија]] * {{знамеикона|Slovenia}} [[Птуј]], [[Словенија]] * {{знамеикона|Bulgaria}} [[Велико Трново]], [[Бугарија]] * {{знамеикона|Romania}} [[Синаија]], [[Романија]] * {{знамеикона|Turkey}} [[Газиосманпаша]], [[Турција]] {{Div col end}} ==Охрид како тема во уметноста и во популарната култура== * „Вонземјани и крапови во Охрид“ — кус расказ на македонскиот писател [[Хигсов Бозон (писател)|Хигсов Бозон]] од [[2011]] година.<ref>Хигсов Бозон, ''Педерски Катахрезис'', Темплум, Скопје, 2011.</ref> * „Викенд во Охрид“ — книга на [[Владимир Петрушевски-Фили]].<ref>Магор, ''Каталог 2015''. Скопје, 2015, стр. 22.</ref> * „Балада на охридските трубадури“ — песна на српскиот поет [[Бранко Миљковиќ]].<ref>Бранко Миљковиќ, ''Избор''. Скопје: Мисла, култура, Македонска книга, 1988, стр. 5-6.</ref> * „Ој ти момче охриѓанче“ — македонска староградска песна.<ref>Vlatko Stefanovski & Miroslav Tadic featuring Theodosii Spasov, ''Treta Majka''. Avalon, 029, 2004.</ref> * „Охрид, Охрид, убав мил“ — македонска староградска песна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=-ViM8AuAQeU&list=PLB67im3JgnL0w3SZHSEKj-62cK80K7HlE&index=5 YouTube, Ohrid, Ohrid ubav mil - Ohridski trubadurski biseri - Ansambl Biljana (пристапено на 19.10.2019)]</ref> * „Охрид, Охрид“ — песна на македонскиот композитор [[Александар Џамбазов]].<ref>„Музиката на Александар Џамбазов“, 62 фестивал Охридско лето, 19.8.2022.</ref> * „Охрид и јас“ — песна на Александар Џамбазов.<ref>„Музиката на Александар Џамбазов“, 62 фестивал Охридско лето, 19.8.2022.</ref> == Галерија == <center> <gallery> Податотека:Самуилова крепост, Охрид, Македония.jpg|Поглед на [[Самуилова тврдина|Самулиовата тврдина]] од езерото Податотека:MacShipOnLake.jpg|Крајбрежје Податотека:Куќа во Охрид 02.JPG|Куќата на Паунковци, пример на градската охридска архитектура Податотека:Панорама на Охрид.jpg|Панорама на Охрид Податотека:Robevci 01.JPG|[[Куќа на Уранија|Куќата на Уранија]] (лево) и [[Куќа на Робевци|куќата на Робевци]] (десно) Податотека:1100 Jahre alte Platane in Ohrid, Makedonien.JPG|Стариот чинар во Охрид Податотека:Chinarot na razglednica od 1922.jpg|Разгледница од Охрид, Чинарот, 1922 година Податотека:Ohrid, razglednica od vozduh, 1930.jpg|Разгледница од Охрид, од воздух, од 1930 година Податотека:Ohrid, razglednica 2.jpg|Разгледница од Охрид, од 1930-те години Податотека:Охрид - поглед на тврдината и градот.jpg|Охрид - поглед на тврдината и градот </gallery> </center> == Белешки == {{наводи|group=nb}} == Наводи == {{наводи|2}} ;Забелешки {{Reflist|group="заб"}} == Надворешни врски == {{Ризница-врска|Ohrid}} * [https://macedoniafromabove.mk/ohrid/index.htm?language=mk Охрид на дланка - 360° виртуелен туристички водич] * [http://www.ohrid.gov.mk Официјално мрежно место] * [http://www.visitohrid.org Официјална страница за резервации и инфо за Охрид] * [http://www.hio.edu.mk/ ЈНУ Хидробиолошки институт - Охрид] * [http://www.ohridinfo.com Охрид Инфо & Туризам Портал] * [http://ohridpress.com/ Охрид Прес] * [http://www.velgosti.com Велгошти] {{Општина Охрид}} {{Историски главни градови на Македонија}} {{Градови во Македонија}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Охрид| ]] [[Категорија:Светско наследство во Македонија]] [[Категорија:Градови во Македонија]] [[Категорија:Општина Охрид]] krui6lkt5gnwyeekkots03elwrkrm62 0 1279 4803463 4802685 2022-08-19T17:53:07Z 85.226.51.28 Препораки на Заедничката мултидисциплинарна експертска комисија за историски и образовни прашања усвоени од страна на Заедничката меѓувладина комисија формирана согласно Договорот за пријателство, добрососедство и соработка меѓу Република Северна Македонија и Република Бугарија wikitext text/x-wiki {{Infobox former country | native_name = | conventional_long_name = | common_name = | continent = Европа | region = [[Балкански полуостров]] | country = Булгария | era = среден век | year_start = 969 | event_start = | year_end = 1018 | event_end = | date_end = | p1 = | flag_p1 = | p2 = | flag_p2 = | p3 = Византија | flag_p3 = Byzantine imperial flag, 14th century, square.svg | s1 = Византија | flag_s1 = Byzantine imperial flag, 14th century, square.svg | image_map = RizMap10.jpg | image_map_caption = Царството при најголемиот подем | capital =[[Преспа]]<br />[[Охрид]] | government_type = [[Царство]] | title_leader = Цар | leader1 = [[Самоил]] <small>(прв)</small> | year_leader1 = 969 — 1014 | leader4 = [[Петар Делјан]] <small>(последен)</small> | year_leader4 = 1040 — 1041 | common_languages = [[старословенски јазик]] | religion = [[православие]] |demony | category = | today = {{знаме|Bulgaria}}<br>{{знаме|Macedonia}}<br>{{знаме|Bosnia and Herzegovina}}<br />{{знаме|Croatia}}<br />{{знаме|Serbia}}<br />{{знаме|Albania}}<br />{{знаме|Greece}}<br />{{знаме|Montenegro}} }} [[Податотека:Byzantine Macedonia 1045CE.svg|thumb|300px|right|Карта на темите во Византија во 1045 година, после паѓањето на Самоиловото Царство под византиска власт.]] '''Самоилово Царство е Булгарско царство'''<ref>{{Наведени вести|url=https://bntnews.bg/f/news/o/1204/dc09ad8eff2c40cbe3157439311430ff.pdf|title=Северна Македония - Подписана декларация за промяна на историческите ученици.}}</ref>''', с географс точке е нетачно, говори само о намери византијске владе да ову област користи као олскочну даску y обнављању праве Македоније која je''' тала још била y рукама Словена. Тема je обухватала срел',т-1гњи и западни део трачке равнице, главни град je био Адријанопољ, a други по важности Филипопољ. Димитри Оболенски ВИЗАНТИЈСКИ КОМОНВЕЛТ, Превела Ксенија Тодоровић, ПРОСВЕТА, БЕОГРАД 1996,<nowiki></ref></nowiki> [[Бугарија]] (без [[Тракија]]), романска [[Добруџа]], [[Србија]] (без [[Банат]] и [[Бачка]]), [[Црна Гора]] (без приморјето), [[Албанија]], [[Косово]] и Северозападна [[Грција]], која под водство на [[Самоил|цар Самоил]] постоела од [[969]] до [[1018]] година. Тоа била болгарска држава на За [[престолнина]] на [[царство]]то се смета [[Охрид]], иако царскиот двор своевремено бил сместен и во други градови како Преспа. Најголемиот дел од населението било [[Македонски Словени|словенско]]. Некои византиски <ref>Како [[Јован Скилица]]: [http://www.roman-emperors.org/basilii.htm ]</ref>, хрватски <ref>Како [[Летопис попа Дукљанина]]: [https://archive.is/20120630112907/homepage.mac.com/paulstephenson/trans/lpd2.html]</ref>, арапски <ref>Како [[Јахија Антиохиски]]: [http://www.vostlit.info/Texts/rus/Yahya/text2.htm]</ref> и други историчари од средниот век ја нарекуваат оваа држава ''Бугарија'', бидејќи [[Ромеи|Византијците]] (и другите народи) почнале да ги нарекуваат соседните [[Словени|словенски народи]] околу [[Византија]] ''Бугари (откако повеќето јужни Словени биле освоени од Бугарија)''.<ref>[[Крсте Петков Мисирков]] - ''[[За македонцките работи]]'': ''Состауала, состауат и можит ли Македониiа да состауат од себе оддел‘на етнографцка и политична единица?''</ref> По падот на оваа држава името ''Македонија'' било име на византиската [[Тема (област)|тема]] (административна област) ''[[Македонија (тема)|Македонија]] во одринска Тракија''. Според [[Македонска академија на науките и уметностите|македонските]], [[Хрватска академија на науките и уметностите|хрватските]] и некои други академици на пример проф. д-р [[Хорас Лант]] од универзитетот во Харвард, САД во времето на Самоил бил завршен процесот на формирање на македонскиот народ (и почнал процесот на формирање на [[Македонски јазик|македонскиот]] јазик во денешна форма од [[Македонска рецензија на старословенскиот јазик|македонската]] [[Македонска рецензија на старословенскиот јазик|редакција]] на [[Старословенски јазик|старословенскиот]] јазик и така велат и повеќето светски лингвисти денес). Но според тезите на многу историчари и теоретичари, не постоело диференцирање на посебни словенски народи во Самоиловото Царство.{{факт}} Од друга страна според македонскиот проф. [[Иван Микулчиќ]], после освојувањата на Византиските земји од страна на [[Симеон I|бугарскиот владетел Симеон]], словенските племиња на широкиот простор од Дунав до Егејот и од Јадранот до Црното Море го биле прифатиле заедничкиот етникон "Бугари".<ref>''Откако биле освоени граничните византиски земји, од времето на Симеон е изменета и воената концепција. Извршена е симбиоза помеѓу малубројните азиски Прабугари и бројните словенски племиња кои на широкиот простор од Дунав на север, до Егеја на југ и од Јадран на запад, до Црното Море на исток го прифатиле заедничкиот етникон „Бугари”. Словенскиот јазик станал заеднички за сите жители на тој простор. Прабугарите се претопиле и исчезнале во словенските маси...'' "Средновековни градови и тврдини во Македонија", Иван Микулчиќ (Македонска академија на науките и уметностите — Скопје, 1996) стр. 72.</ref> Ова, заедно со покрстувањето и прифаќањето на словенскиот јазик за официјален, имале ефект на спречување на асимилацијата на тие Словени во византиската култура, кое го промовирало формирањето на посебен идентитет.<ref>[http://books.google.com/books?id=ppbuavUZKEwC&printsec=frontcover&dq=who+are+the+macedonians&hl=bg&ei=gPT9TduCC5H3sga8x9nzDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false Who are the Macedonians? Hugh Poulton, C. Hurst & Co. Publishers, 2000, ISBN 1-85065-534-0, pp. 19-20].</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=iL06AAAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22R.+J.+Crampton%22&source=bl&ots=rRRHqgk4Ar&sig=0JW8dTT8HOVwpcqW3T5AjZ8Vu48&hl=bg#v=onepage&q&f=false A short history of modern Bulgaria, R. J. Crampton, CUP Archive, 1987, ISBN 0521273234, p. 5.]</ref> == Населување на Словените и создавање на царството == {{Главна|Граѓани на Самоиловото Царство}} Долгите налети на [[Стари Словени|Словените]] кон Балканот, при крајот на [[7. век]], резултирале во изменет состав на населението на [[Македонија]], коjа се стекнала со нови жители и станала словенска територија <ref name="etete">Око средине IX века велики део средње и јужне Македоније, око Охрид- « Photius, ep. 95, PG 102, 904—5.ског и Преспанског језера, где je углавном живело словен-ско становништво, припојен je бугарској држави. Македон-ски Словени су већ дуго били изложени утицају Византије који ce ширио од Солуна уз Вардар. Према томе, природно je претпоставити да су половином века неки већ били хриш-ћани. Вероватно je хришћанство и даље имало више обра-ћеника међу Словенима него међу Бугарима, Димитри Оболенски ВИЗАНТИЈСКИ КОМОНВЕЛТ Превела Ксенија Тодоровић ПРОСВЕТА - БЕОГРАД 1996.</ref> . Уште долго таа останала под [[Византија|византиска]] власт, а подоцна (во средината на [[8. век]]) била присоединета кон [[Бугарија]]. По падот на [[Прво Бугарско Царство|Првото Бугарско Царство]] ([[971]]) и опаѓањето на Византиското Царство, Самоил, вешт воен водач и [[државник]], создал силна држава чии граници ги опфаќале Македонија, [[Тесалија]], [[Епир]], [[Албанија]] и поранешните крајбрежни [[склавинии]] [[Дукља]], [[Травуња]], [[Захумје]] и регионот [[Неретва]], дел од [[Србија]] ([[Рашка]]), Западна и Северна [[Бугарија]]. == Два историски става == === Гледна точка на македонските историчари === Македонските историчари го гледаат востанието на комитопулите против бугарската власт во [[969]] година, како чин на осамостојување од бугарската власт во [[Македонија (регион)|Македонија]] и формирање на основа за нова, македонска државност. Исто така се смета дека главното население било македонско, покрај останатите народности кои ги опфаќало царството. Некои од основните карактеристики на Самоилово Царство: * Бугарското Царство било уништено 971 година кога било приклучено во рамките на Византија <ref name="tsff">На капијама града y суерет су му изашли највиши достојанственици цркве и Царства, певајући химне y славу цара, и пружили му круну и схиптар од злата и драгог камен>а. На позлаћеним кочија-ма y четворопрегу y којима ce иначе вози цар, била je икова Богородице коју je он лично донео мз Бугароке, a испод ње лежале су одоре и дијадеме бугарских царева. Док je поворка улазила y град, иза кочија јахао je цар на белцу, окићен свим царским обележјима, a иза њега je пе-шлце ишао бугарски цар, Борис II, којег je ЦЈ«ИИСК заро-био y Преславу. У цркви Св. Софије византијски цар по-ложио je сјајну круну Бугарске на високи олтар, нао зна-мење првог ратног плена и захвалности. Онда je, пред са-купљеном гомилом y главном броду цркве, наредио бу-гарском цару да скине своја владарска обележ;ја и доде-лио му виз^антијску дворску титулу магистра. Само током једне године (971) Јован Цимиск постигао je војни тријумф којем нема премца y средњовековним - аналима Балкана. Уклонио je руеку опасност која je угрож:авала опстанак Визан1-ије y Евроли, поново утврдио северну границу на Дунаву и повратио теритарију коју су Аспарухови Бугари одузели од Византије још пре три века. За време овог суровог рата Бугари су беспомоћно гледали две највеће војне силе источне Европе како ce боре око шихове земље. [http://en.wikipedia.org/wiki/Dimitri_Obolensky Димитри Оболенски ВИЗАНТИЈСКИ КОМОНВЕЛТ Превела Ксенија Тодоровић ПРОСВЕТА - БЕОГРАД 1996 ]</ref> * Основата на државата биле [[Македонски Словени|населението]] во Македонија како и територијата на Македонија која била нејзин центар, па според тоа и државата е македонска <ref name="trur">На западу, y брдима и изолованим доли-нама Македоније, где ни Руси ни Византинци нису крочили за време рата, царска власт je била углавном номинална, па je и дал>е живела политичка традиција свргнуте бугар-ске државе. И управо на том месту су после Цимискове смрти 976. године четворица синова једног локалног ма-кедонског управитеља подигла побуњанички барјак. Нај-Ахлађи Самуило, искористио je грађанеки рат y Византији који je избио после омрти Јована Цимиока, и полако изгра-дио државу чији je главни град најпре био на Преспаноком језеру, a потом y Охриду. До краја века ова држава про-ширила ce на већи део пређашње бугарске територије из-међу Црног ,и Јадранског мора, уз Србију све до доњег тока Саве, Албаније, јужне Македоније, Тесалије и Епира</ref> * Целата надворешна и внатрешна политика на државата била поразлична од онаа на претходното Бугарско Царство * Титулите во хиерархијата на Самоилово Царство се разликувале од бугарските (немало кавхани, боили...) {{Историја на Македонија}} Терминот „Бугари“ кои го користеле тогашните византиски историчари и хроничари, а кој се искористува денес за бугаризација на Самоиловото Царство, не се однесувало на етнички карактер на народот, туку тој термин се користел како гео-политички термин. Имено, Јован Зонара, кој пишува неколку децении од покорувањето на Самоиловото Царство, во 1018 г., во својот "Речник", објаснува што треба да се разбере под поимот "Бугарија" и тоа кога вистинските области на Бугарите носат други имиња<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 17</ref>. Во "Речник" Зонара вели дека ова политичко име на втората македонска држава и било дадено за време на преговорите во 970 г. И не тврди само Зонара за Самоиловото Царство, дека е всушност поранешното северно-македонско кнежевство Славинија. Византискиот полководец Никифор Вриениј и управник на Драч, гушејќи го востанието од Ѓорѓи Војтех во 1072 г. ,во своите Спомени, иако го користи политичкото име (Бугарија), морал да дообјасни каков народ живеел овде<ref name="ReferenceA">"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 115</ref>, па вели: {{Quotation|"Бидејќи Печенезите вршеле препади во Тракија и во Македонија (источна – з.н), племето на Словените ја отрфлило византиската власт и ја пустошело и ограбувало Бугарија. Биле разграбени Ниш и Скопје<ref name="ReferenceA">"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 115</ref>.}} Човек не запознаен со деталите од политички наметнатото име на Македонците, читајќи ги овие редови, ќе помисли дека Словените од Македонија ја нападнале вистинската Бугарија од онаа страна на Стара Планина. Но, востаниците ги отфрлиле византиските институции во Македонија, ги ограбиле магацините со оружје со цел да се вооружат и ги избркале византиските гарнизони од Македонија. Спомнатите Скопје и Ниш, најмалку биле во вистинска Бугарија. По ова Вриениј е управник на цела Македонија а целта е како што вели "..преку него да се смири засилениот словенски народ" . Од се ова, јасно е дека тогашното име на Македонците не одговара на вистинската етничката припадност иако византиските хроничари ја нарекувале со име Бугарија, но тоа е само политичко-тематско име<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 116</ref>. Изнесените податоци потврдуваат дека на Македонците од западна Македонија во 970 г., надворешни сили (Византија, Киевски кнез Свјатослав и бугарскиот сојузник - Унгарците), но и внатрешната состојба му наложиле на кнез (цар) Давид, доброволно или не, да ги прифати условите на Византија, неговата држава го добива тематското име - "Бугарија", а со тоа и народот името - "Бугари". Впрочем како и другите пространства до Мизија . Во "Историја" од византискиот писател [[Михаил Аталијат]], при описот на востанието од Петар Делјан во 1041 г., за ова политичка зделка од 970 г<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 160</ref>. се вели: {{Quotation| "А Мизите, на кои им било ставено името 'Бугари', како сопствено име, кренале бунт..."}} === Гледна точка на бугарските историчари === [[Податотека:SamuilsDeathBGhistory.jpg|thumb|right|200px|Смртта на Самоил, Ватикански ракопис од XIV век. Превод: "ВАСИЛИЙ ЦАР РАЗБИ САМОИЛА ЦАР БЛГАРСКИ И ОСЛЕПИ ХИЛЕДИ БЛГАРИ; И ВИДЕ САМОИЛА ЦАР ОСЛЕПИНИХ И УМРЕ" <ref>Ватикански ракопис од XIV век</ref>]] Во [[971]] год. во една од многуте бугарско-византиски војни е освоена бугарската престолнина [[Преслав]] при што биле заробени бугарскиот цар [[Борис II]] и неговиот брат [[Роман (бугарски цар)|Роман]]. Тие биле однесени во [[Цариград]] и насилно принудени да абдицираат. Според средновековните закони, тоа значело дека бугарските војски кои сè уште војувале требало да се предадат. Меѓутоа, Бугарите откажале да се предадат и под раководство на [[Самоил]], син на еден од десетте обласни управници (''комити'', од таму ''комитопули''), ја продолжиле успешно војната. Самоил не се прогласил за цар, затоа што според бугарските закони, додека царот е жив (макар и заробен) останува на чело на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Во [[980]] г. [[Борис II|цар Борис]] и брат му успеале да избегаат од заробеништво, но на границата со [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]] цар Борис II бил убиен од „бугарски граничар, бидејќи бил облечен во романски алишта“, пишуваат средновековните хронисти. Во согласност со бугарските закони, брат му [[Роман (бугарски цар)|Роман]] бил прогласен за цар на Бугарија и живеел во [[Скопје]], кое станало престолнина на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Во 992 г. цар Роман бил повторно заробен од Византијците во Скопје и фрлен во затвор, каде воедно и починал во 997 г. Во текот на тој период Самоил бил само „гуљам“ како што пишува еден средновековен арапски писател т.е. само командант на вооружените сили на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Дури откако пристигнала веста за смртта на [[Роман (бугарски цар)|Роман]] кој починал во [[Цариград]] и не оставил наследници, [[Самоил]] бил прогласен за бугарски цар. Тој го одбрал [[Охрид]] за престолнина на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]] Сето тоа покажува дека Самоил и покрај тоа што ја имал целата власт во државата уште во [[971]] г. (во неговите раце била армијата) со целото поведение сакал да покаже дека се придржува кон бугарските закони и е добросовесен бугарски државен службеник. Затоа се прогласил за цар на Бугарија дури во [[997]] г., кога бугарските закони го дозволувале таквиот акт - старата династија немала веќе ниту еден машки наследник. Многу се документите кои покажуваат дека државата управувана од [[Самоил]] е [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]], за што се наведуваат неколку аргументи. Во [[Охрид]], а не на друго место, оди по времето на Самоил од окупираниот од Византијците [[Преслав]], бугарскиот патријарх и [[Охрид]] за долго време станува центар на бугарската патријаршија. Прашањето што се поставува е дали може престолнина на Бугарска патријаршија да биде во административната престолнина на туѓа држава? Сосема прабугарска е административната терминологија на државата - во [[Охрид]] има кавхан, ичиргубоил итн. За силен удар врз македонската теза за цар [[Самоил]] се смета неочекуваното откриениот голем [[Битолски натпис|натпис]] врз камен блок во [[Битола]] во [[1956]] г., кој според содржината стоел на влезот на заштитниот ѕид на средновековна Битола. Натписот е направен по заповед на цар [[Иван Владислав]], внук и наследник на цар Самоил во [[1016]] г. (две години по смртта на цар Самоил). Во тој долг натпис Иван Владислав раскажува за победи и порази во војните со [[Византија]] и соопштува, дека е „Бугарин по род“ - „заштитник на сите Бугари" и дека тој ги направил заштитните sидови на [[Битола]] „за спас на Бугарите“. {{POV}} === Научни погледи === [[Податотека:Samuels_Macedonian_Kingdom.jpg|мини|280x280пкс|Македонското царство на Царот Самоил, во ''Историскиот Атлас'' од [[1886]] година, на Германскиот историчар [[Јохан Густав Дројзен]].<ref>{{Наведување|title=Droysen's Historical Atlas 1886|url=http://archive.org/details/DroysensHistoricalAtlas1886|accessdate=|last=AncientHistoryWorks}}</ref>]] Македонското царство на Царот Самоил, во ''Историскиот Атлас'' од [[1886]] година, на Германскиот историчар [[Јохан Густав Дројзен]]. Според дел од западна историографија од почетокот на 21 век Самоиловото Царство e класифицирано поразлично од македонската и поранешната југословенска историографии. Ениклопедија Британика, некои научни публикации на Оксфордскиот и Кембриџскиот универзитети, кои се повикуваат на бугарски извори, како и некои специјализирани академски историски речници тврдат дека Самуил бил цар на Првото Бугарско Царство.<ref>[http://books.google.bg/books?id=Ylz4fe7757cC&pg=PA19&dq=samuil+bulgaria&hl=bg&sa=X&ei=84mhU7P1Kqf9ywPI64GYBQ&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false A Concise History of Bulgaria, R. J. Crampton, Cambridge University Press, 2005, ISBN 0521616379, pp. 19-20.]</ref><ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/520801/ Britannica Online 2014 edition.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=Z0PmrXKnczUC&pg=PA21&dq=samuel+bulgaria&hl=en&sa=X&ei=yw-gU5u1MeevygORloLwBw&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The Legend of Basil the Bulgar-Slayer, Paul Stephenson, Cambridge University Press, 2003, ISBN 0521815304, p. 21.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=cUl53tLtFukC&pg=PA262&dq=samuel+bulgaria+cambridge&hl=bg&sa=X&ei=fouhU_LQKqTmywPZyIGYAg&ved=0CCQQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false The New Cambridge Medieval History, David Luscombe, Jonathan Riley-Smith, Cambridge University Press, 2004, ISBN 0521414113, pp. 262-263.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=aItUoYO90UwC&pg=PA176&dq=samuel+bulgaria+oxford&hl=en&sa=X&ei=bhKgU92MK7P20gW_woD4Cg&ved=0CCwQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false The Oxford History of Byzantium, Cyril Mango, Oxford University Press, 2002, ISBN 0198140983p. 176.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=ilGfCIF4Ao4C&pg=PA194&dq=samuil+bulgaria+historical+dictionary+macedonia&hl=en&sa=X&ei=zBSgU9HWOui8ygOgp4D4Dg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, ISBN 0810862956, p. 194.]</ref><ref>Historical Dictionary of Bulgaria, Raymond Detrez, Scarecrow Press, Incorporated, 2006, ISBN 0810849011, p. 231.</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=AYpqikYr3Q8C&printsec=frontcover&dq=historical+dictionary+byzantine+empire&hl=en&sa=X, Historical Dictionary of Byzantium, John H. Rosser, Scarecrow Press, 2012, ISBN 0810875675, p. 981.]</ref> Околу прашањето за потеклото и карактерот на Самоиловото Царство во историската наука постоелe и сѐ уште постојат на голем број на дискусии и несогласувања. Преовладувале неколку теории. Тезата дека Самуил е владетел на Првото Бугарско Царство е отфрлена од едноставна причина што [[Византија]] го уништува Првото Бугарско Царство во [[971]] година, а тезата дека Роман бил крунисан за бугaрски цар е отфрлена бидејќи бил шкопен и според средновековната традиција не можел да носи царски назив <ref name="Run">''Runciman, Bulgarian Empire, 221''</ref><ref name="Ostro" />. Една од постарите хипотези е Дриновљевата теорија за Западно Бугарско Царство на Шишманови од 963 година но оваа теорија одамна е отфрлена како неточна. Откако оваа теорија била отфрлена во историската наука се спротиставиле две гледишта за [[Самоиловото Царство]]. Едната теза е застапувана од страна на бугарските научници и таа е прифатена во голема мера од западната историографија. Според оваа теорија во [[968]] година од Симеоновото Царство се одвоило Западното бугарско Царство ([[Македонија]]) и според оваа хипотеза, тоа егзистирало покрај Источното Бугарско Царство кое било освоено од страна на Јован Цимиски додека пак западниот дел успеало да опстои и тоа станало јадрото на [[Самоиловото Царство]]. Другата гледна точка која се спротиставила на бугарските научници, најасано и најдетално била изложена од страна на Д. Анастасијевиќ, Хипотеза за Западното Бугарско Царство претставена во Гласник на скопското научно друштво 3 (1928) (''L hipotese de la Bulgarie Occidentale Recueil Uspenskij I, 1930, 20 sg.''). Според ова гледиште никогаш во историјата не постоела поделба на Западно и Источно Бугарско Царство, а Јован Цимиски го освоил целото Бугарско Царство и дури потоа во [[976]] година со востанието на Комитопулите против византиската власт и било созадено ново царство во [[Македонија]]. За карактерот на [[Самоиловото Царство]], Острогорски истакнува: {{Цитатник|''Идеолошки, Самоиловото Царство било поврзано за старото Бугарско Царство, затоа и самите негови творци (Самуил и неговите наследници б.н) и Византија го нарекувале бугарско. Бидејќи традициите за царство и патријаршија, освен во Византија, постоеле уште само во Бугарија (се мисли само за Балканот б.н). Самуил ги прифатил тие традиции и го презел наследството на Симеоновото и Петровото Царство (Првото Бугарско Царство б.н), кое паднало под ударите на Византиците. Всушност неговото цартсво (на Самуил б.н) значајно се разликувало од Симеоновото и Петровото Царство. И по составот и по карактерот тоа било ново царство. Неговиот центар се преместило према југозапад и Македонија го сочинувало неговото јадро. Ако главниот цил на Самуил би бил воспоставување на строто Бугарско Царство, тој секако би се свртел кон бугарските земји и на прво место би се стремел да ги ослободи. Меѓутоа интересот на Самуил кон старите бугарски земји бил впечатливо мал. Во текот на сите негови борби во областите источно од Сердика играле изненадувачки скромна улога, така што изворите скоро и не ги спомнуваат. Ексапнзијата на Самоиловото Царство било пред сè свртено кон југ'' <ref name="Ostro">''Георгије Острогорски, Историја на Византија, Народна Књига Алфа, 1998.''</ref>}} Во руската историографија, доминира тезата дека Самуил и неговото царство се бугарски, меѓутоа основите на овие тврдења се од субјективна причина. Имено, првата источнословенска или древноисточнословенска држава - [[Киевска Русија]] (која настанала на териториите на [[Украина]], а опфаќала и територии од денешна [[Русија]]) оценуваат како почеток на руската државност и дел од историјата на рускиот народ, а самата држава се именува како ''древноруска'', а не како древнословенска<ref>[http://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F#.D0.9A.D0.B8.D0.B5.D0.B2.D1.81.D0.BA.D0.B0_.D0.A0.D1.83.D1.81 Русия води началото си от Киевска Рус, която е първото държавно образувание на територията на днешна Русия.]</ref>. Овие ставови на руските историчари се во спротивност со ставовите на украинските историчари кои истакнуваат дека: ''"Киевска Русија е прва форма на украински државност."'' <ref>[http://www.history.vn.ua/book/ukrzno.html Довідник для підготовки до зовнішнього незалежного оцінювання з історії України. 2010.]</ref>. Отука ставовите на руските историчари се јасни, ако се признае посебоста на Самуил и неговото царство, руската историографија ќе треба да ги ревидира сопстевните ставови. Српската историографија редовно, Самоиловото Царство го именува како царство на македонските Словени и го проучува заедно со останатите средновековни земји: Рашкa, Зетa, Травунијa, Захумје, Паганиja, Боснa, Дубровник и Српското деспотство во денешна Војводина. Во постарата српска литература има тенденција да се имплицира суштински српски карактер на Македонците преку изучувањето на Самоиловата држава <ref>[http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%A1%D1%80%D0%B1%D0%B0_(%D0%BA%D1%9A%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0_%D0%8B%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0) Историја Срба, Владимира Ћоровића]</ref>. Во поновата српска историографија доминира ставот дека Самоиловата држава настанала како резултат од востанието кренато од [[Комитопули]]те, синовите на кезот Никола, кое било прво, во низата од три словенски востанија против [[Византија]] во X и XI век <ref>[http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D1%83%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE_%D1%86%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE#.D0.9C.D0.B0.D0.BA.D0.B5.D0.B4.D0.BE.D0.BD.D1.81.D0.BA.D0.BE_.D0.B8.D0.BB.D0.B8_.D0.BD.D0.B0.D1.81.D1.82.D0.B0.D0.B2.D0.B0.D0.BA_.D0.BF.D1.80.D0.B2.D0.BE.D0.B3_.D0.B1.D1.83.D0.B3.D0.B0.D1.80.D1.81.D0.BA.D0.BE.D0.B3_.D1.86.D0.B0.D1.80.D1.81.D1.82.D0.B2.D0.B0 Самоилово Царство]</ref>. == Државни карактеристики == [[File:Map Byzantine Empire 1025-mk.svg|thumb|right|200px|Карта на Византија по падот на Самоил.]] Самоил имал круна (предадена од страна на римскиот папа [[Папа Григориј V|Григориј V]] како „бугарска“), секретеријат и [[бирократија]]. Официјален [[јазик]] на Самоиловото Царство бил [[старословенски јазик|старословенскиот]], иако како дипломатски јазик бил користен и [[грчки јазик|грчкиот]]. [[Охридска архиепископија|Охридската архиепископија]] тој ја подигнал на степен на [[Патријаршија]], а Охрид станал религиозен центар и главен град на царството. За судството од тоа време не постојат посебни документи, освен дека самиот владетел бил врховен судија. == Македонска војска == === Структура === [[Податотека:Ohrid in Macedonia2.jpg|мини|лево|250п|Охридската тврдина]] Самуиловата војска во почетокот била составена од војници од територијата на Македонија, а подоцна од војници од немакедонските територии кој биле вклучени во рамките на царството. Воениот кадар на кој главно се потпирал Самуил, го сочинувале луѓе со потекло од [[Македонија]]. Од нив најбројни биле слободните селани, потоа војните занаетчии и војници собрани од градовите. Војската се состоела од два основни рода: [[коњаница]] и [[пешадија]]та како најбројна. Пешадијата покрај специјално извежбаните војници ја сочинувале и машкото население кое било способно да војува. Кога се водела одбранбена војна посебно место и значење имала [[коњаница]]та. Главен командант на сета војска бил царот Самуил, а по неговата смрт и неговите наследници [[Гаврил Радомир]] и [[Јован Владислав]]. Според византиските извори, Самуил бил способен војсководач кој успешно и се спротивставувал на византиската војска. Најголемиот дел од војсководачите биле истовремено и управници на одделни македонски области. Некои од византиските извори овие управници ги нарекувале Филакс, каторхонт итн. Низ целото Самоилово Царство биле изградени градови и [[Тврдина|тврдини]], а за тоа соопштува и [[Јован Скилица]] кој истакнува дека управителот [[Кракра]] на градот [[Перник]] кој носел титула Филакс на [[Василиј II]] му се предал со други 35 архонти - управници на тврдини. Во овие тврдини и градови биле сместени војските кои на повик на врховниот командант влегувале во акција. === Опрема и оружје === [[Пешадија]]та била опремена со штит кој имал елипсовидна и тркалезна форма и копје со знаменце и висулки. Таа била вооружена со мечеви и лакови за фрлање на стрeли. Таа имала труби и знамиња. [[Коњаница]]та била подобро опремена. Војниците биле облечени различно од зависност на социјалниот статус и носеле селска облека до најбогата опрема. На главата носелe шлемови, а поголемиот дел од телото им било покриено со железо. === Тактика и стратегија === Самуил со помош на своите војсководачи и синот Гаврило Радомир успеал да собере голема војска и да изгрди борбена тактика со која можел да води успешни војни против [[Византија]]. Стратегијата која ја создал Самуил се сведувала на брз и изненаден напад врз Византија. Самуил и неговите војсководци го пуштале противникот да мине низ тесните долини, а на враќање во заседа го сочекувале и уништувале. Исто така, бил и усовршен системот на градење деми (прегради). Ваквата стратегија овозможила македонската војска долго да и се спротиставува на [[Византија]]. == Губење на независноста == По [[Битката кај Беласица]] во [[1014]] армијата под водство на императорот [[Василиј ІІ Бугароубиец]] ја порази војската на Самоил при што 14.000 војници биле заробени, ослепени и пратени на Самоил. Глетката била премногу за Самоил кој се разболе и умре по три месеци, на [[6 октомври]] 1014. По неговата смрт Самоил го наследува неговиот син [[Гаврило Радомир]]. Набрзо, тој ќе биде убиен од страна на неговиот братучед [[Јован Владислав]], кој владее до [[1018]], кога и конечно Самоиловото Царство потпаѓа под византиска власт. == Наводи == {{наводи|3}} == Надворешни врски == * [[:s:Потеклото на Петар Делјан|Потеклото на Петар Делјан]] на Викиизвор. * [[:s:Поход на императорот Василиј II против македонската држава|Поход на императорот Василиј II против македонската држава]] * [[:s:Пребегнување на Македонците во Сицилија по ликвидирањето на востанието на Петар Делјан|Пребегнување на Македонците во Сицилија по ликвидирањето на востанието на Петар Делјан]] * [http://www.macedonium.org/Macedonium.aspx?jazik=2&kid=1&pid=2&ppid=9 Самоил и Самоиловото Царство-Славинија] * [http://www.makedonskaistorija.com/item/23 Грбовите на Македонија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080820034115/http://www.makedonskaistorija.com/item/23 |date=2008-08-20 }} * [http://faq.macedonia.org/history/11.4.html Самоилово Царство] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071101044453/http://faq.macedonia.org/history/11.4.html |date=2007-11-01 }} [[Категорија:Самоилово Царство]] [[Категорија:Поранешни држави на Балканот]] [[Категорија:Поранешни словенски држави]] tn3cdftmgibbz62z44gja131jq8fuaz 4803638 4803463 2022-08-19T20:39:26Z Zdravko12 103758 wikitext text/x-wiki {{Infobox former country | native_name = | conventional_long_name = | common_name = | continent = Европа | region = [[Балкански полуостров]] | country = Булгария | era = среден век | year_start = 969 | event_start = | year_end = 1018 | event_end = | date_end = | p1 = | flag_p1 = | p2 = | flag_p2 = | p3 = Византија | flag_p3 = Byzantine imperial flag, 14th century, square.svg | s1 = Византија | flag_s1 = Byzantine imperial flag, 14th century, square.svg | image_map = RizMap10.jpg | image_map_caption = Царството при најголемиот подем | capital =[[Преспа]]<br />[[Охрид]] | government_type = [[Царство]] | title_leader = Цар | leader1 = [[Самоил]] <small>(прв)</small> | year_leader1 = 969 — 1014 | leader4 = [[Петар Делјан]] <small>(последен)</small> | year_leader4 = 1040 — 1041 | common_languages = [[старословенски јазик]] | religion = [[православие]] |demony | category = | today = {{знаме|Bulgaria}}<br>{{знаме|Macedonia}}<br>{{знаме|Bosnia and Herzegovina}}<br />{{знаме|Croatia}}<br />{{знаме|Serbia}}<br />{{знаме|Albania}}<br />{{знаме|Greece}}<br />{{знаме|Montenegro}} }} [[Податотека:Byzantine Macedonia 1045CE.svg|thumb|300px|right|Карта на темите во Византија во 1045 година, после паѓањето на Самоиловото Царство под византиска власт.]] '''Самоиловото царство е голема средновековна држава, за која мнозинството од современите историски научници сметаат дека е бугарското царство со центар на територијата на денешна Република Северна Македонија.'''[[Бугарија]] (без [[Тракија]]), романска [[Добруџа]], [[Србија]] (без [[Банат]] и [[Бачка]]), [[Црна Гора]] (без приморјето), [[Албанија]], [[Косово]] и Северозападна [[Грција]], која под водство на [[Самоил|цар Самоил]] постоела од [[969]] до [[1018]] година. Тоа била болгарска држава на За [[престолнина]] на [[царство]]то се смета [[Охрид]], иако царскиот двор своевремено бил сместен и во други градови како Преспа. Најголемиот дел од населението било [[Македонски Словени|словенско]]. Некои византиски <ref>Како [[Јован Скилица]]: [http://www.roman-emperors.org/basilii.htm ]</ref>, хрватски <ref>Како [[Летопис попа Дукљанина]]: [https://archive.is/20120630112907/homepage.mac.com/paulstephenson/trans/lpd2.html]</ref>, арапски <ref>Како [[Јахија Антиохиски]]: [http://www.vostlit.info/Texts/rus/Yahya/text2.htm]</ref> и други историчари од средниот век ја нарекуваат оваа држава ''Бугарија'', бидејќи [[Ромеи|Византијците]] (и другите народи) почнале да ги нарекуваат соседните [[Словени|словенски народи]] околу [[Византија]] ''Бугари (откако повеќето јужни Словени биле освоени од Бугарија)''.<ref>[[Крсте Петков Мисирков]] - ''[[За македонцките работи]]'': ''Состауала, состауат и можит ли Македониiа да состауат од себе оддел‘на етнографцка и политична единица?''</ref> По падот на оваа држава името ''Македонија'' било име на византиската [[Тема (област)|тема]] (административна област) ''[[Македонија (тема)|Македонија]] во одринска Тракија''. Според [[Македонска академија на науките и уметностите|македонските]], [[Хрватска академија на науките и уметностите|хрватските]] и некои други академици на пример проф. д-р [[Хорас Лант]] од универзитетот во Харвард, САД во времето на Самоил бил завршен процесот на формирање на македонскиот народ (и почнал процесот на формирање на [[Македонски јазик|македонскиот]] јазик во денешна форма од [[Македонска рецензија на старословенскиот јазик|македонската]] [[Македонска рецензија на старословенскиот јазик|редакција]] на [[Старословенски јазик|старословенскиот]] јазик и така велат и повеќето светски лингвисти денес). Но според тезите на многу историчари и теоретичари, не постоело диференцирање на посебни словенски народи во Самоиловото Царство.{{факт}} Од друга страна според македонскиот проф. [[Иван Микулчиќ]], после освојувањата на Византиските земји од страна на [[Симеон I|бугарскиот владетел Симеон]], словенските племиња на широкиот простор од Дунав до Егејот и од Јадранот до Црното Море го биле прифатиле заедничкиот етникон "Бугари".<ref>''Откако биле освоени граничните византиски земји, од времето на Симеон е изменета и воената концепција. Извршена е симбиоза помеѓу малубројните азиски Прабугари и бројните словенски племиња кои на широкиот простор од Дунав на север, до Егеја на југ и од Јадран на запад, до Црното Море на исток го прифатиле заедничкиот етникон „Бугари”. Словенскиот јазик станал заеднички за сите жители на тој простор. Прабугарите се претопиле и исчезнале во словенските маси...'' "Средновековни градови и тврдини во Македонија", Иван Микулчиќ (Македонска академија на науките и уметностите — Скопје, 1996) стр. 72.</ref> Ова, заедно со покрстувањето и прифаќањето на словенскиот јазик за официјален, имале ефект на спречување на асимилацијата на тие Словени во византиската култура, кое го промовирало формирањето на посебен идентитет.<ref>[http://books.google.com/books?id=ppbuavUZKEwC&printsec=frontcover&dq=who+are+the+macedonians&hl=bg&ei=gPT9TduCC5H3sga8x9nzDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false Who are the Macedonians? Hugh Poulton, C. Hurst & Co. Publishers, 2000, ISBN 1-85065-534-0, pp. 19-20].</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=iL06AAAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22R.+J.+Crampton%22&source=bl&ots=rRRHqgk4Ar&sig=0JW8dTT8HOVwpcqW3T5AjZ8Vu48&hl=bg#v=onepage&q&f=false A short history of modern Bulgaria, R. J. Crampton, CUP Archive, 1987, ISBN 0521273234, p. 5.]</ref> == Населување на Словените и создавање на царството == {{Главна|Граѓани на Самоиловото Царство}} Долгите налети на [[Стари Словени|Словените]] кон Балканот, при крајот на [[7. век]], резултирале во изменет состав на населението на [[Македонија]], коjа се стекнала со нови жители и станала словенска територија <ref name="etete">Око средине IX века велики део средње и јужне Македоније, око Охрид- « Photius, ep. 95, PG 102, 904—5.ског и Преспанског језера, где je углавном живело словен-ско становништво, припојен je бугарској држави. Македон-ски Словени су већ дуго били изложени утицају Византије који ce ширио од Солуна уз Вардар. Према томе, природно je претпоставити да су половином века неки већ били хриш-ћани. Вероватно je хришћанство и даље имало више обра-ћеника међу Словенима него међу Бугарима, Димитри Оболенски ВИЗАНТИЈСКИ КОМОНВЕЛТ Превела Ксенија Тодоровић ПРОСВЕТА - БЕОГРАД 1996.</ref> . Уште долго таа останала под [[Византија|византиска]] власт, а подоцна (во средината на [[8. век]]) била присоединета кон [[Бугарија]]. По падот на [[Прво Бугарско Царство|Првото Бугарско Царство]] ([[971]]) и опаѓањето на Византиското Царство, Самоил, вешт воен водач и [[државник]], создал силна држава чии граници ги опфаќале Македонија, [[Тесалија]], [[Епир]], [[Албанија]] и поранешните крајбрежни [[склавинии]] [[Дукља]], [[Травуња]], [[Захумје]] и регионот [[Неретва]], дел од [[Србија]] ([[Рашка]]), Западна и Северна [[Бугарија]]. == Два историски става == === Гледна точка на македонските историчари === Македонските историчари го гледаат востанието на комитопулите против бугарската власт во [[969]] година, како чин на осамостојување од бугарската власт во [[Македонија (регион)|Македонија]] и формирање на основа за нова, македонска државност. Исто така се смета дека главното население било македонско, покрај останатите народности кои ги опфаќало царството. Некои од основните карактеристики на Самоилово Царство: * Бугарското Царство било уништено 971 година кога било приклучено во рамките на Византија <ref name="tsff">На капијама града y суерет су му изашли највиши достојанственици цркве и Царства, певајући химне y славу цара, и пружили му круну и схиптар од злата и драгог камен>а. На позлаћеним кочија-ма y четворопрегу y којима ce иначе вози цар, била je икова Богородице коју je он лично донео мз Бугароке, a испод ње лежале су одоре и дијадеме бугарских царева. Док je поворка улазила y град, иза кочија јахао je цар на белцу, окићен свим царским обележјима, a иза њега je пе-шлце ишао бугарски цар, Борис II, којег je ЦЈ«ИИСК заро-био y Преславу. У цркви Св. Софије византијски цар по-ложио je сјајну круну Бугарске на високи олтар, нао зна-мење првог ратног плена и захвалности. Онда je, пред са-купљеном гомилом y главном броду цркве, наредио бу-гарском цару да скине своја владарска обележ;ја и доде-лио му виз^антијску дворску титулу магистра. Само током једне године (971) Јован Цимиск постигао je војни тријумф којем нема премца y средњовековним - аналима Балкана. Уклонио je руеку опасност која je угрож:авала опстанак Визан1-ије y Евроли, поново утврдио северну границу на Дунаву и повратио теритарију коју су Аспарухови Бугари одузели од Византије још пре три века. За време овог суровог рата Бугари су беспомоћно гледали две највеће војне силе источне Европе како ce боре око шихове земље. [http://en.wikipedia.org/wiki/Dimitri_Obolensky Димитри Оболенски ВИЗАНТИЈСКИ КОМОНВЕЛТ Превела Ксенија Тодоровић ПРОСВЕТА - БЕОГРАД 1996 ]</ref> * Основата на државата биле [[Македонски Словени|населението]] во Македонија како и територијата на Македонија која била нејзин центар, па според тоа и државата е македонска <ref name="trur">На западу, y брдима и изолованим доли-нама Македоније, где ни Руси ни Византинци нису крочили за време рата, царска власт je била углавном номинална, па je и дал>е живела политичка традиција свргнуте бугар-ске државе. И управо на том месту су после Цимискове смрти 976. године четворица синова једног локалног ма-кедонског управитеља подигла побуњанички барјак. Нај-Ахлађи Самуило, искористио je грађанеки рат y Византији који je избио после омрти Јована Цимиока, и полако изгра-дио државу чији je главни град најпре био на Преспаноком језеру, a потом y Охриду. До краја века ова држава про-ширила ce на већи део пређашње бугарске територије из-међу Црног ,и Јадранског мора, уз Србију све до доњег тока Саве, Албаније, јужне Македоније, Тесалије и Епира</ref> * Целата надворешна и внатрешна политика на државата била поразлична од онаа на претходното Бугарско Царство * Титулите во хиерархијата на Самоилово Царство се разликувале од бугарските (немало кавхани, боили...) {{Историја на Македонија}} Терминот „Бугари“ кои го користеле тогашните византиски историчари и хроничари, а кој се искористува денес за бугаризација на Самоиловото Царство, не се однесувало на етнички карактер на народот, туку тој термин се користел како гео-политички термин. Имено, Јован Зонара, кој пишува неколку децении од покорувањето на Самоиловото Царство, во 1018 г., во својот "Речник", објаснува што треба да се разбере под поимот "Бугарија" и тоа кога вистинските области на Бугарите носат други имиња<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 17</ref>. Во "Речник" Зонара вели дека ова политичко име на втората македонска држава и било дадено за време на преговорите во 970 г. И не тврди само Зонара за Самоиловото Царство, дека е всушност поранешното северно-македонско кнежевство Славинија. Византискиот полководец Никифор Вриениј и управник на Драч, гушејќи го востанието од Ѓорѓи Војтех во 1072 г. ,во своите Спомени, иако го користи политичкото име (Бугарија), морал да дообјасни каков народ живеел овде<ref name="ReferenceA">"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 115</ref>, па вели: {{Quotation|"Бидејќи Печенезите вршеле препади во Тракија и во Македонија (источна – з.н), племето на Словените ја отрфлило византиската власт и ја пустошело и ограбувало Бугарија. Биле разграбени Ниш и Скопје<ref name="ReferenceA">"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 115</ref>.}} Човек не запознаен со деталите од политички наметнатото име на Македонците, читајќи ги овие редови, ќе помисли дека Словените од Македонија ја нападнале вистинската Бугарија од онаа страна на Стара Планина. Но, востаниците ги отфрлиле византиските институции во Македонија, ги ограбиле магацините со оружје со цел да се вооружат и ги избркале византиските гарнизони од Македонија. Спомнатите Скопје и Ниш, најмалку биле во вистинска Бугарија. По ова Вриениј е управник на цела Македонија а целта е како што вели "..преку него да се смири засилениот словенски народ" . Од се ова, јасно е дека тогашното име на Македонците не одговара на вистинската етничката припадност иако византиските хроничари ја нарекувале со име Бугарија, но тоа е само политичко-тематско име<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 116</ref>. Изнесените податоци потврдуваат дека на Македонците од западна Македонија во 970 г., надворешни сили (Византија, Киевски кнез Свјатослав и бугарскиот сојузник - Унгарците), но и внатрешната состојба му наложиле на кнез (цар) Давид, доброволно или не, да ги прифати условите на Византија, неговата држава го добива тематското име - "Бугарија", а со тоа и народот името - "Бугари". Впрочем како и другите пространства до Мизија . Во "Историја" од византискиот писател [[Михаил Аталијат]], при описот на востанието од Петар Делјан во 1041 г., за ова политичка зделка од 970 г<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 160</ref>. се вели: {{Quotation| "А Мизите, на кои им било ставено името 'Бугари', како сопствено име, кренале бунт..."}} === Гледна точка на бугарските историчари === [[Податотека:SamuilsDeathBGhistory.jpg|thumb|right|200px|Смртта на Самоил, Ватикански ракопис од XIV век. Превод: "ВАСИЛИЙ ЦАР РАЗБИ САМОИЛА ЦАР БЛГАРСКИ И ОСЛЕПИ ХИЛЕДИ БЛГАРИ; И ВИДЕ САМОИЛА ЦАР ОСЛЕПИНИХ И УМРЕ" <ref>Ватикански ракопис од XIV век</ref>]] Во [[971]] год. во една од многуте бугарско-византиски војни е освоена бугарската престолнина [[Преслав]] при што биле заробени бугарскиот цар [[Борис II]] и неговиот брат [[Роман (бугарски цар)|Роман]]. Тие биле однесени во [[Цариград]] и насилно принудени да абдицираат. Според средновековните закони, тоа значело дека бугарските војски кои сè уште војувале требало да се предадат. Меѓутоа, Бугарите откажале да се предадат и под раководство на [[Самоил]], син на еден од десетте обласни управници (''комити'', од таму ''комитопули''), ја продолжиле успешно војната. Самоил не се прогласил за цар, затоа што според бугарските закони, додека царот е жив (макар и заробен) останува на чело на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Во [[980]] г. [[Борис II|цар Борис]] и брат му успеале да избегаат од заробеништво, но на границата со [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]] цар Борис II бил убиен од „бугарски граничар, бидејќи бил облечен во романски алишта“, пишуваат средновековните хронисти. Во согласност со бугарските закони, брат му [[Роман (бугарски цар)|Роман]] бил прогласен за цар на Бугарија и живеел во [[Скопје]], кое станало престолнина на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Во 992 г. цар Роман бил повторно заробен од Византијците во Скопје и фрлен во затвор, каде воедно и починал во 997 г. Во текот на тој период Самоил бил само „гуљам“ како што пишува еден средновековен арапски писател т.е. само командант на вооружените сили на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Дури откако пристигнала веста за смртта на [[Роман (бугарски цар)|Роман]] кој починал во [[Цариград]] и не оставил наследници, [[Самоил]] бил прогласен за бугарски цар. Тој го одбрал [[Охрид]] за престолнина на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]] Сето тоа покажува дека Самоил и покрај тоа што ја имал целата власт во државата уште во [[971]] г. (во неговите раце била армијата) со целото поведение сакал да покаже дека се придржува кон бугарските закони и е добросовесен бугарски државен службеник. Затоа се прогласил за цар на Бугарија дури во [[997]] г., кога бугарските закони го дозволувале таквиот акт - старата династија немала веќе ниту еден машки наследник. Многу се документите кои покажуваат дека државата управувана од [[Самоил]] е [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]], за што се наведуваат неколку аргументи. Во [[Охрид]], а не на друго место, оди по времето на Самоил од окупираниот од Византијците [[Преслав]], бугарскиот патријарх и [[Охрид]] за долго време станува центар на бугарската патријаршија. Прашањето што се поставува е дали може престолнина на Бугарска патријаршија да биде во административната престолнина на туѓа држава? Сосема прабугарска е административната терминологија на државата - во [[Охрид]] има кавхан, ичиргубоил итн. За силен удар врз македонската теза за цар [[Самоил]] се смета неочекуваното откриениот голем [[Битолски натпис|натпис]] врз камен блок во [[Битола]] во [[1956]] г., кој според содржината стоел на влезот на заштитниот ѕид на средновековна Битола. Натписот е направен по заповед на цар [[Иван Владислав]], внук и наследник на цар Самоил во [[1016]] г. (две години по смртта на цар Самоил). Во тој долг натпис Иван Владислав раскажува за победи и порази во војните со [[Византија]] и соопштува, дека е „Бугарин по род“ - „заштитник на сите Бугари" и дека тој ги направил заштитните sидови на [[Битола]] „за спас на Бугарите“. {{POV}} === Научни погледи === [[Податотека:Samuels_Macedonian_Kingdom.jpg|мини|280x280пкс|Македонското царство на Царот Самоил, во ''Историскиот Атлас'' од [[1886]] година, на Германскиот историчар [[Јохан Густав Дројзен]].<ref>{{Наведување|title=Droysen's Historical Atlas 1886|url=http://archive.org/details/DroysensHistoricalAtlas1886|accessdate=|last=AncientHistoryWorks}}</ref>]] Македонското царство на Царот Самоил, во ''Историскиот Атлас'' од [[1886]] година, на Германскиот историчар [[Јохан Густав Дројзен]]. Според дел од западна историографија од почетокот на 21 век Самоиловото Царство e класифицирано поразлично од македонската и поранешната југословенска историографии. Ениклопедија Британика, некои научни публикации на Оксфордскиот и Кембриџскиот универзитети, кои се повикуваат на бугарски извори, како и некои специјализирани академски историски речници тврдат дека Самуил бил цар на Првото Бугарско Царство.<ref>[http://books.google.bg/books?id=Ylz4fe7757cC&pg=PA19&dq=samuil+bulgaria&hl=bg&sa=X&ei=84mhU7P1Kqf9ywPI64GYBQ&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false A Concise History of Bulgaria, R. J. Crampton, Cambridge University Press, 2005, ISBN 0521616379, pp. 19-20.]</ref><ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/520801/ Britannica Online 2014 edition.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=Z0PmrXKnczUC&pg=PA21&dq=samuel+bulgaria&hl=en&sa=X&ei=yw-gU5u1MeevygORloLwBw&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The Legend of Basil the Bulgar-Slayer, Paul Stephenson, Cambridge University Press, 2003, ISBN 0521815304, p. 21.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=cUl53tLtFukC&pg=PA262&dq=samuel+bulgaria+cambridge&hl=bg&sa=X&ei=fouhU_LQKqTmywPZyIGYAg&ved=0CCQQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false The New Cambridge Medieval History, David Luscombe, Jonathan Riley-Smith, Cambridge University Press, 2004, ISBN 0521414113, pp. 262-263.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=aItUoYO90UwC&pg=PA176&dq=samuel+bulgaria+oxford&hl=en&sa=X&ei=bhKgU92MK7P20gW_woD4Cg&ved=0CCwQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false The Oxford History of Byzantium, Cyril Mango, Oxford University Press, 2002, ISBN 0198140983p. 176.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=ilGfCIF4Ao4C&pg=PA194&dq=samuil+bulgaria+historical+dictionary+macedonia&hl=en&sa=X&ei=zBSgU9HWOui8ygOgp4D4Dg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, ISBN 0810862956, p. 194.]</ref><ref>Historical Dictionary of Bulgaria, Raymond Detrez, Scarecrow Press, Incorporated, 2006, ISBN 0810849011, p. 231.</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=AYpqikYr3Q8C&printsec=frontcover&dq=historical+dictionary+byzantine+empire&hl=en&sa=X, Historical Dictionary of Byzantium, John H. Rosser, Scarecrow Press, 2012, ISBN 0810875675, p. 981.]</ref> Околу прашањето за потеклото и карактерот на Самоиловото Царство во историската наука постоелe и сѐ уште постојат на голем број на дискусии и несогласувања. Преовладувале неколку теории. Тезата дека Самуил е владетел на Првото Бугарско Царство е отфрлена од едноставна причина што [[Византија]] го уништува Првото Бугарско Царство во [[971]] година, а тезата дека Роман бил крунисан за бугaрски цар е отфрлена бидејќи бил шкопен и според средновековната традиција не можел да носи царски назив <ref name="Run">''Runciman, Bulgarian Empire, 221''</ref><ref name="Ostro" />. Една од постарите хипотези е Дриновљевата теорија за Западно Бугарско Царство на Шишманови од 963 година но оваа теорија одамна е отфрлена како неточна. Откако оваа теорија била отфрлена во историската наука се спротиставиле две гледишта за [[Самоиловото Царство]]. Едната теза е застапувана од страна на бугарските научници и таа е прифатена во голема мера од западната историографија. Според оваа теорија во [[968]] година од Симеоновото Царство се одвоило Западното бугарско Царство ([[Македонија]]) и според оваа хипотеза, тоа егзистирало покрај Источното Бугарско Царство кое било освоено од страна на Јован Цимиски додека пак западниот дел успеало да опстои и тоа станало јадрото на [[Самоиловото Царство]]. Другата гледна точка која се спротиставила на бугарските научници, најасано и најдетално била изложена од страна на Д. Анастасијевиќ, Хипотеза за Западното Бугарско Царство претставена во Гласник на скопското научно друштво 3 (1928) (''L hipotese de la Bulgarie Occidentale Recueil Uspenskij I, 1930, 20 sg.''). Според ова гледиште никогаш во историјата не постоела поделба на Западно и Источно Бугарско Царство, а Јован Цимиски го освоил целото Бугарско Царство и дури потоа во [[976]] година со востанието на Комитопулите против византиската власт и било созадено ново царство во [[Македонија]]. За карактерот на [[Самоиловото Царство]], Острогорски истакнува: {{Цитатник|''Идеолошки, Самоиловото Царство било поврзано за старото Бугарско Царство, затоа и самите негови творци (Самуил и неговите наследници б.н) и Византија го нарекувале бугарско. Бидејќи традициите за царство и патријаршија, освен во Византија, постоеле уште само во Бугарија (се мисли само за Балканот б.н). Самуил ги прифатил тие традиции и го презел наследството на Симеоновото и Петровото Царство (Првото Бугарско Царство б.н), кое паднало под ударите на Византиците. Всушност неговото цартсво (на Самуил б.н) значајно се разликувало од Симеоновото и Петровото Царство. И по составот и по карактерот тоа било ново царство. Неговиот центар се преместило према југозапад и Македонија го сочинувало неговото јадро. Ако главниот цил на Самуил би бил воспоставување на строто Бугарско Царство, тој секако би се свртел кон бугарските земји и на прво место би се стремел да ги ослободи. Меѓутоа интересот на Самуил кон старите бугарски земји бил впечатливо мал. Во текот на сите негови борби во областите источно од Сердика играле изненадувачки скромна улога, така што изворите скоро и не ги спомнуваат. Ексапнзијата на Самоиловото Царство било пред сè свртено кон југ'' <ref name="Ostro">''Георгије Острогорски, Историја на Византија, Народна Књига Алфа, 1998.''</ref>}} Во руската историографија, доминира тезата дека Самуил и неговото царство се бугарски, меѓутоа основите на овие тврдења се од субјективна причина. Имено, првата источнословенска или древноисточнословенска држава - [[Киевска Русија]] (која настанала на териториите на [[Украина]], а опфаќала и територии од денешна [[Русија]]) оценуваат како почеток на руската државност и дел од историјата на рускиот народ, а самата држава се именува како ''древноруска'', а не како древнословенска<ref>[http://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F#.D0.9A.D0.B8.D0.B5.D0.B2.D1.81.D0.BA.D0.B0_.D0.A0.D1.83.D1.81 Русия води началото си от Киевска Рус, която е първото държавно образувание на територията на днешна Русия.]</ref>. Овие ставови на руските историчари се во спротивност со ставовите на украинските историчари кои истакнуваат дека: ''"Киевска Русија е прва форма на украински државност."'' <ref>[http://www.history.vn.ua/book/ukrzno.html Довідник для підготовки до зовнішнього незалежного оцінювання з історії України. 2010.]</ref>. Отука ставовите на руските историчари се јасни, ако се признае посебоста на Самуил и неговото царство, руската историографија ќе треба да ги ревидира сопстевните ставови. Српската историографија редовно, Самоиловото Царство го именува како царство на македонските Словени и го проучува заедно со останатите средновековни земји: Рашкa, Зетa, Травунијa, Захумје, Паганиja, Боснa, Дубровник и Српското деспотство во денешна Војводина. Во постарата српска литература има тенденција да се имплицира суштински српски карактер на Македонците преку изучувањето на Самоиловата држава <ref>[http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%A1%D1%80%D0%B1%D0%B0_(%D0%BA%D1%9A%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0_%D0%8B%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0) Историја Срба, Владимира Ћоровића]</ref>. Во поновата српска историографија доминира ставот дека Самоиловата држава настанала како резултат од востанието кренато од [[Комитопули]]те, синовите на кезот Никола, кое било прво, во низата од три словенски востанија против [[Византија]] во X и XI век <ref>[http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D1%83%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE_%D1%86%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE#.D0.9C.D0.B0.D0.BA.D0.B5.D0.B4.D0.BE.D0.BD.D1.81.D0.BA.D0.BE_.D0.B8.D0.BB.D0.B8_.D0.BD.D0.B0.D1.81.D1.82.D0.B0.D0.B2.D0.B0.D0.BA_.D0.BF.D1.80.D0.B2.D0.BE.D0.B3_.D0.B1.D1.83.D0.B3.D0.B0.D1.80.D1.81.D0.BA.D0.BE.D0.B3_.D1.86.D0.B0.D1.80.D1.81.D1.82.D0.B2.D0.B0 Самоилово Царство]</ref>. == Државни карактеристики == [[File:Map Byzantine Empire 1025-mk.svg|thumb|right|200px|Карта на Византија по падот на Самоил.]] Самоил имал круна (предадена од страна на римскиот папа [[Папа Григориј V|Григориј V]] како „бугарска“), секретеријат и [[бирократија]]. Официјален [[јазик]] на Самоиловото Царство бил [[старословенски јазик|старословенскиот]], иако како дипломатски јазик бил користен и [[грчки јазик|грчкиот]]. [[Охридска архиепископија|Охридската архиепископија]] тој ја подигнал на степен на [[Патријаршија]], а Охрид станал религиозен центар и главен град на царството. За судството од тоа време не постојат посебни документи, освен дека самиот владетел бил врховен судија. == Македонска војска == === Структура === [[Податотека:Ohrid in Macedonia2.jpg|мини|лево|250п|Охридската тврдина]] Самуиловата војска во почетокот била составена од војници од територијата на Македонија, а подоцна од војници од немакедонските територии кој биле вклучени во рамките на царството. Воениот кадар на кој главно се потпирал Самуил, го сочинувале луѓе со потекло од [[Македонија]]. Од нив најбројни биле слободните селани, потоа војните занаетчии и војници собрани од градовите. Војската се состоела од два основни рода: [[коњаница]] и [[пешадија]]та како најбројна. Пешадијата покрај специјално извежбаните војници ја сочинувале и машкото население кое било способно да војува. Кога се водела одбранбена војна посебно место и значење имала [[коњаница]]та. Главен командант на сета војска бил царот Самуил, а по неговата смрт и неговите наследници [[Гаврил Радомир]] и [[Јован Владислав]]. Според византиските извори, Самуил бил способен војсководач кој успешно и се спротивставувал на византиската војска. Најголемиот дел од војсководачите биле истовремено и управници на одделни македонски области. Некои од византиските извори овие управници ги нарекувале Филакс, каторхонт итн. Низ целото Самоилово Царство биле изградени градови и [[Тврдина|тврдини]], а за тоа соопштува и [[Јован Скилица]] кој истакнува дека управителот [[Кракра]] на градот [[Перник]] кој носел титула Филакс на [[Василиј II]] му се предал со други 35 архонти - управници на тврдини. Во овие тврдини и градови биле сместени војските кои на повик на врховниот командант влегувале во акција. === Опрема и оружје === [[Пешадија]]та била опремена со штит кој имал елипсовидна и тркалезна форма и копје со знаменце и висулки. Таа била вооружена со мечеви и лакови за фрлање на стрeли. Таа имала труби и знамиња. [[Коњаница]]та била подобро опремена. Војниците биле облечени различно од зависност на социјалниот статус и носеле селска облека до најбогата опрема. На главата носелe шлемови, а поголемиот дел од телото им било покриено со железо. === Тактика и стратегија === Самуил со помош на своите војсководачи и синот Гаврило Радомир успеал да собере голема војска и да изгрди борбена тактика со која можел да води успешни војни против [[Византија]]. Стратегијата која ја создал Самуил се сведувала на брз и изненаден напад врз Византија. Самуил и неговите војсководци го пуштале противникот да мине низ тесните долини, а на враќање во заседа го сочекувале и уништувале. Исто така, бил и усовршен системот на градење деми (прегради). Ваквата стратегија овозможила македонската војска долго да и се спротиставува на [[Византија]]. == Губење на независноста == По [[Битката кај Беласица]] во [[1014]] армијата под водство на императорот [[Василиј ІІ Бугароубиец]] ја порази војската на Самоил при што 14.000 војници биле заробени, ослепени и пратени на Самоил. Глетката била премногу за Самоил кој се разболе и умре по три месеци, на [[6 октомври]] 1014. По неговата смрт Самоил го наследува неговиот син [[Гаврило Радомир]]. Набрзо, тој ќе биде убиен од страна на неговиот братучед [[Јован Владислав]], кој владее до [[1018]], кога и конечно Самоиловото Царство потпаѓа под византиска власт. == Наводи == {{наводи|3}} == Надворешни врски == * [[:s:Потеклото на Петар Делјан|Потеклото на Петар Делјан]] на Викиизвор. * [[:s:Поход на императорот Василиј II против македонската држава|Поход на императорот Василиј II против македонската држава]] * [[:s:Пребегнување на Македонците во Сицилија по ликвидирањето на востанието на Петар Делјан|Пребегнување на Македонците во Сицилија по ликвидирањето на востанието на Петар Делјан]] * [http://www.macedonium.org/Macedonium.aspx?jazik=2&kid=1&pid=2&ppid=9 Самоил и Самоиловото Царство-Славинија] * [http://www.makedonskaistorija.com/item/23 Грбовите на Македонија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080820034115/http://www.makedonskaistorija.com/item/23 |date=2008-08-20 }} * [http://faq.macedonia.org/history/11.4.html Самоилово Царство] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071101044453/http://faq.macedonia.org/history/11.4.html |date=2007-11-01 }} [[Категорија:Самоилово Царство]] [[Категорија:Поранешни држави на Балканот]] [[Категорија:Поранешни словенски држави]] ijm6xf2z0fdvus4ireh1xvc0p5acmdf 4803648 4803638 2022-08-19T20:57:40Z Zdravko12 103758 Актуализиране на информацијата. wikitext text/x-wiki {{Infobox former country | native_name = | conventional_long_name = | common_name = | continent = Европа | region = [[Балкански полуостров]] | country = Булгария | era = среден век | year_start = 969 | event_start = | year_end = 1018 | event_end = | date_end = | p1 = | flag_p1 = | p2 = | flag_p2 = | p3 = Византија | flag_p3 = Byzantine imperial flag, 14th century, square.svg | s1 = Византија | flag_s1 = Byzantine imperial flag, 14th century, square.svg | image_map = RizMap10.jpg | image_map_caption = Царството при најголемиот подем | capital =[[Преспа]]<br />[[Охрид]] | government_type = [[Царство]] | title_leader = Цар | leader1 = [[Самоил]] <small>(прв)</small> | year_leader1 = 969 — 1014 | leader4 = [[Петар Делјан]] <small>(последен)</small> | year_leader4 = 1040 — 1041 | common_languages = [[старословенски јазик]] | religion = [[православие]] |demony | category = | today = {{знаме|Bulgaria}}<br>{{знаме|Macedonia}}<br>{{знаме|Bosnia and Herzegovina}}<br />{{знаме|Croatia}}<br />{{знаме|Serbia}}<br />{{знаме|Albania}}<br />{{знаме|Greece}}<br />{{знаме|Montenegro}} }} [[Податотека:Byzantine Macedonia 1045CE.svg|thumb|300px|right|Карта на темите во Византија во 1045 година, после паѓањето на Самоиловото Царство под византиска власт.]] '''Самоиловото царство е голема средновековна држава, за која мнозинството од современите историски научници сметаат дека е бугарското царство со центар на територијата на денешна Република Северна Македонија.'''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://360stepeni.mk/shto-e-dogovoreno-za-tsar-samoil-vo-istoriskata-komisija/|title=Што е договорено за Цар Самоил во историската комисија?|work=360 степени|language=mk-MK|accessdate=2022-08-19}}</ref> '''Прифаќа територијата на''' [[Бугарија]] (без [[Тракија]]), романска [[Добруџа]], [[Србија]] (без [[Банат]] и [[Бачка]]), [[Црна Гора]] (без приморјето), [[Албанија]], [[Косово]] и Северозападна [[Грција]], која под водство на [[Самоил|цар Самоил]] постоела од [[969]] до [[1018]] година. Тоа била болгарска држава на За [[престолнина]] на [[царство]]то се смета [[Охрид]], иако царскиот двор своевремено бил сместен и во други градови како Преспа. Најголемиот дел од населението било [[Македонски Словени|словенско]]. Некои византиски <ref>Како [[Јован Скилица]]: [http://www.roman-emperors.org/basilii.htm ]</ref>, хрватски <ref>Како [[Летопис попа Дукљанина]]: [https://archive.is/20120630112907/homepage.mac.com/paulstephenson/trans/lpd2.html]</ref>, арапски <ref>Како [[Јахија Антиохиски]]: [http://www.vostlit.info/Texts/rus/Yahya/text2.htm]</ref> и други историчари од средниот век ја нарекуваат оваа држава ''Бугарија'', бидејќи [[Ромеи|Византијците]] (и другите народи) почнале да ги нарекуваат соседните [[Словени|словенски народи]] околу [[Византија]] ''Бугари (откако повеќето јужни Словени биле освоени од Бугарија)''.<ref>[[Крсте Петков Мисирков]] - ''[[За македонцките работи]]'': ''Состауала, состауат и можит ли Македониiа да состауат од себе оддел‘на етнографцка и политична единица?''</ref> По падот на оваа држава името ''Македонија'' било име на византиската [[Тема (област)|тема]] (административна област) ''[[Македонија (тема)|Македонија]] во одринска Тракија''. Според [[Македонска академија на науките и уметностите|македонските]], [[Хрватска академија на науките и уметностите|хрватските]] и некои други академици на пример проф. д-р [[Хорас Лант]] од универзитетот во Харвард, САД во времето на Самоил бил завршен процесот на формирање на македонскиот народ (и почнал процесот на формирање на [[Македонски јазик|македонскиот]] јазик во денешна форма од [[Македонска рецензија на старословенскиот јазик|македонската]] [[Македонска рецензија на старословенскиот јазик|редакција]] на [[Старословенски јазик|старословенскиот]] јазик и така велат и повеќето светски лингвисти денес). Но според тезите на многу историчари и теоретичари, не постоело диференцирање на посебни словенски народи во Самоиловото Царство.{{факт}} Од друга страна според македонскиот проф. [[Иван Микулчиќ]], после освојувањата на Византиските земји од страна на [[Симеон I|бугарскиот владетел Симеон]], словенските племиња на широкиот простор од Дунав до Егејот и од Јадранот до Црното Море го биле прифатиле заедничкиот етникон "Бугари".<ref>''Откако биле освоени граничните византиски земји, од времето на Симеон е изменета и воената концепција. Извршена е симбиоза помеѓу малубројните азиски Прабугари и бројните словенски племиња кои на широкиот простор од Дунав на север, до Егеја на југ и од Јадран на запад, до Црното Море на исток го прифатиле заедничкиот етникон „Бугари”. Словенскиот јазик станал заеднички за сите жители на тој простор. Прабугарите се претопиле и исчезнале во словенските маси...'' "Средновековни градови и тврдини во Македонија", Иван Микулчиќ (Македонска академија на науките и уметностите — Скопје, 1996) стр. 72.</ref> Ова, заедно со покрстувањето и прифаќањето на словенскиот јазик за официјален, имале ефект на спречување на асимилацијата на тие Словени во византиската култура, кое го промовирало формирањето на посебен идентитет.<ref>[http://books.google.com/books?id=ppbuavUZKEwC&printsec=frontcover&dq=who+are+the+macedonians&hl=bg&ei=gPT9TduCC5H3sga8x9nzDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false Who are the Macedonians? Hugh Poulton, C. Hurst & Co. Publishers, 2000, ISBN 1-85065-534-0, pp. 19-20].</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=iL06AAAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22R.+J.+Crampton%22&source=bl&ots=rRRHqgk4Ar&sig=0JW8dTT8HOVwpcqW3T5AjZ8Vu48&hl=bg#v=onepage&q&f=false A short history of modern Bulgaria, R. J. Crampton, CUP Archive, 1987, ISBN 0521273234, p. 5.]</ref> == Населување на Словените и создавање на царството == {{Главна|Граѓани на Самоиловото Царство}} Долгите налети на [[Стари Словени|Словените]] кон Балканот, при крајот на [[7. век]], резултирале во изменет состав на населението на [[Македонија]], коjа се стекнала со нови жители и станала словенска територија <ref name="etete">Око средине IX века велики део средње и јужне Македоније, око Охрид- « Photius, ep. 95, PG 102, 904—5.ског и Преспанског језера, где je углавном живело словен-ско становништво, припојен je бугарској држави. Македон-ски Словени су већ дуго били изложени утицају Византије који ce ширио од Солуна уз Вардар. Према томе, природно je претпоставити да су половином века неки већ били хриш-ћани. Вероватно je хришћанство и даље имало више обра-ћеника међу Словенима него међу Бугарима, Димитри Оболенски ВИЗАНТИЈСКИ КОМОНВЕЛТ Превела Ксенија Тодоровић ПРОСВЕТА - БЕОГРАД 1996.</ref> . Уште долго таа останала под [[Византија|византиска]] власт, а подоцна (во средината на [[8. век]]) била присоединета кон [[Бугарија]]. По падот на [[Прво Бугарско Царство|Првото Бугарско Царство]] ([[971]]) и опаѓањето на Византиското Царство, Самоил, вешт воен водач и [[државник]], создал силна држава чии граници ги опфаќале Македонија, [[Тесалија]], [[Епир]], [[Албанија]] и поранешните крајбрежни [[склавинии]] [[Дукља]], [[Травуња]], [[Захумје]] и регионот [[Неретва]], дел од [[Србија]] ([[Рашка]]), Западна и Северна [[Бугарија]]. == Два историски става == === Гледна точка на македонските историчари === Македонските историчари го гледаат востанието на комитопулите против бугарската власт во [[969]] година, како чин на осамостојување од бугарската власт во [[Македонија (регион)|Македонија]] и формирање на основа за нова, македонска државност. Исто така се смета дека главното население било македонско, покрај останатите народности кои ги опфаќало царството. Некои од основните карактеристики на Самоилово Царство: * Бугарското Царство било уништено 971 година кога било приклучено во рамките на Византија <ref name="tsff">На капијама града y суерет су му изашли највиши достојанственици цркве и Царства, певајући химне y славу цара, и пружили му круну и схиптар од злата и драгог камен>а. На позлаћеним кочија-ма y четворопрегу y којима ce иначе вози цар, била je икова Богородице коју je он лично донео мз Бугароке, a испод ње лежале су одоре и дијадеме бугарских царева. Док je поворка улазила y град, иза кочија јахао je цар на белцу, окићен свим царским обележјима, a иза њега je пе-шлце ишао бугарски цар, Борис II, којег je ЦЈ«ИИСК заро-био y Преславу. У цркви Св. Софије византијски цар по-ложио je сјајну круну Бугарске на високи олтар, нао зна-мење првог ратног плена и захвалности. Онда je, пред са-купљеном гомилом y главном броду цркве, наредио бу-гарском цару да скине своја владарска обележ;ја и доде-лио му виз^антијску дворску титулу магистра. Само током једне године (971) Јован Цимиск постигао je војни тријумф којем нема премца y средњовековним - аналима Балкана. Уклонио je руеку опасност која je угрож:авала опстанак Визан1-ије y Евроли, поново утврдио северну границу на Дунаву и повратио теритарију коју су Аспарухови Бугари одузели од Византије још пре три века. За време овог суровог рата Бугари су беспомоћно гледали две највеће војне силе источне Европе како ce боре око шихове земље. [http://en.wikipedia.org/wiki/Dimitri_Obolensky Димитри Оболенски ВИЗАНТИЈСКИ КОМОНВЕЛТ Превела Ксенија Тодоровић ПРОСВЕТА - БЕОГРАД 1996 ]</ref> * Основата на државата биле [[Македонски Словени|населението]] во Македонија како и територијата на Македонија која била нејзин центар, па според тоа и државата е македонска <ref name="trur">На западу, y брдима и изолованим доли-нама Македоније, где ни Руси ни Византинци нису крочили за време рата, царска власт je била углавном номинална, па je и дал>е живела политичка традиција свргнуте бугар-ске државе. И управо на том месту су после Цимискове смрти 976. године четворица синова једног локалног ма-кедонског управитеља подигла побуњанички барјак. Нај-Ахлађи Самуило, искористио je грађанеки рат y Византији који je избио после омрти Јована Цимиока, и полако изгра-дио државу чији je главни град најпре био на Преспаноком језеру, a потом y Охриду. До краја века ова држава про-ширила ce на већи део пређашње бугарске територије из-међу Црног ,и Јадранског мора, уз Србију све до доњег тока Саве, Албаније, јужне Македоније, Тесалије и Епира</ref> * Целата надворешна и внатрешна политика на државата била поразлична од онаа на претходното Бугарско Царство * Титулите во хиерархијата на Самоилово Царство се разликувале од бугарските (немало кавхани, боили...) {{Историја на Македонија}} Терминот „Бугари“ кои го користеле тогашните византиски историчари и хроничари, а кој се искористува денес за бугаризација на Самоиловото Царство, не се однесувало на етнички карактер на народот, туку тој термин се користел како гео-политички термин. Имено, Јован Зонара, кој пишува неколку децении од покорувањето на Самоиловото Царство, во 1018 г., во својот "Речник", објаснува што треба да се разбере под поимот "Бугарија" и тоа кога вистинските области на Бугарите носат други имиња<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 17</ref>. Во "Речник" Зонара вели дека ова политичко име на втората македонска држава и било дадено за време на преговорите во 970 г. И не тврди само Зонара за Самоиловото Царство, дека е всушност поранешното северно-македонско кнежевство Славинија. Византискиот полководец Никифор Вриениј и управник на Драч, гушејќи го востанието од Ѓорѓи Војтех во 1072 г. ,во своите Спомени, иако го користи политичкото име (Бугарија), морал да дообјасни каков народ живеел овде<ref name="ReferenceA">"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 115</ref>, па вели: {{Quotation|"Бидејќи Печенезите вршеле препади во Тракија и во Македонија (источна – з.н), племето на Словените ја отрфлило византиската власт и ја пустошело и ограбувало Бугарија. Биле разграбени Ниш и Скопје<ref name="ReferenceA">"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 115</ref>.}} Човек не запознаен со деталите од политички наметнатото име на Македонците, читајќи ги овие редови, ќе помисли дека Словените од Македонија ја нападнале вистинската Бугарија од онаа страна на Стара Планина. Но, востаниците ги отфрлиле византиските институции во Македонија, ги ограбиле магацините со оружје со цел да се вооружат и ги избркале византиските гарнизони од Македонија. Спомнатите Скопје и Ниш, најмалку биле во вистинска Бугарија. По ова Вриениј е управник на цела Македонија а целта е како што вели "..преку него да се смири засилениот словенски народ" . Од се ова, јасно е дека тогашното име на Македонците не одговара на вистинската етничката припадност иако византиските хроничари ја нарекувале со име Бугарија, но тоа е само политичко-тематско име<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 116</ref>. Изнесените податоци потврдуваат дека на Македонците од западна Македонија во 970 г., надворешни сили (Византија, Киевски кнез Свјатослав и бугарскиот сојузник - Унгарците), но и внатрешната состојба му наложиле на кнез (цар) Давид, доброволно или не, да ги прифати условите на Византија, неговата држава го добива тематското име - "Бугарија", а со тоа и народот името - "Бугари". Впрочем како и другите пространства до Мизија . Во "Историја" од византискиот писател [[Михаил Аталијат]], при описот на востанието од Петар Делјан во 1041 г., за ова политичка зделка од 970 г<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 160</ref>. се вели: {{Quotation| "А Мизите, на кои им било ставено името 'Бугари', како сопствено име, кренале бунт..."}} === Гледна точка на бугарските историчари === [[Податотека:SamuilsDeathBGhistory.jpg|thumb|right|200px|Смртта на Самоил, Ватикански ракопис од XIV век. Превод: "ВАСИЛИЙ ЦАР РАЗБИ САМОИЛА ЦАР БЛГАРСКИ И ОСЛЕПИ ХИЛЕДИ БЛГАРИ; И ВИДЕ САМОИЛА ЦАР ОСЛЕПИНИХ И УМРЕ" <ref>Ватикански ракопис од XIV век</ref>]] Во [[971]] год. во една од многуте бугарско-византиски војни е освоена бугарската престолнина [[Преслав]] при што биле заробени бугарскиот цар [[Борис II]] и неговиот брат [[Роман (бугарски цар)|Роман]]. Тие биле однесени во [[Цариград]] и насилно принудени да абдицираат. Според средновековните закони, тоа значело дека бугарските војски кои сè уште војувале требало да се предадат. Меѓутоа, Бугарите откажале да се предадат и под раководство на [[Самоил]], син на еден од десетте обласни управници (''комити'', од таму ''комитопули''), ја продолжиле успешно војната. Самоил не се прогласил за цар, затоа што според бугарските закони, додека царот е жив (макар и заробен) останува на чело на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Во [[980]] г. [[Борис II|цар Борис]] и брат му успеале да избегаат од заробеништво, но на границата со [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]] цар Борис II бил убиен од „бугарски граничар, бидејќи бил облечен во романски алишта“, пишуваат средновековните хронисти. Во согласност со бугарските закони, брат му [[Роман (бугарски цар)|Роман]] бил прогласен за цар на Бугарија и живеел во [[Скопје]], кое станало престолнина на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Во 992 г. цар Роман бил повторно заробен од Византијците во Скопје и фрлен во затвор, каде воедно и починал во 997 г. Во текот на тој период Самоил бил само „гуљам“ како што пишува еден средновековен арапски писател т.е. само командант на вооружените сили на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Дури откако пристигнала веста за смртта на [[Роман (бугарски цар)|Роман]] кој починал во [[Цариград]] и не оставил наследници, [[Самоил]] бил прогласен за бугарски цар. Тој го одбрал [[Охрид]] за престолнина на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]] Сето тоа покажува дека Самоил и покрај тоа што ја имал целата власт во државата уште во [[971]] г. (во неговите раце била армијата) со целото поведение сакал да покаже дека се придржува кон бугарските закони и е добросовесен бугарски државен службеник. Затоа се прогласил за цар на Бугарија дури во [[997]] г., кога бугарските закони го дозволувале таквиот акт - старата династија немала веќе ниту еден машки наследник. Многу се документите кои покажуваат дека државата управувана од [[Самоил]] е [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]], за што се наведуваат неколку аргументи. Во [[Охрид]], а не на друго место, оди по времето на Самоил од окупираниот од Византијците [[Преслав]], бугарскиот патријарх и [[Охрид]] за долго време станува центар на бугарската патријаршија. Прашањето што се поставува е дали може престолнина на Бугарска патријаршија да биде во административната престолнина на туѓа држава? Сосема прабугарска е административната терминологија на државата - во [[Охрид]] има кавхан, ичиргубоил итн. За силен удар врз македонската теза за цар [[Самоил]] се смета неочекуваното откриениот голем [[Битолски натпис|натпис]] врз камен блок во [[Битола]] во [[1956]] г., кој според содржината стоел на влезот на заштитниот ѕид на средновековна Битола. Натписот е направен по заповед на цар [[Иван Владислав]], внук и наследник на цар Самоил во [[1016]] г. (две години по смртта на цар Самоил). Во тој долг натпис Иван Владислав раскажува за победи и порази во војните со [[Византија]] и соопштува, дека е „Бугарин по род“ - „заштитник на сите Бугари" и дека тој ги направил заштитните sидови на [[Битола]] „за спас на Бугарите“. {{POV}} === Научни погледи === [[Податотека:Samuels_Macedonian_Kingdom.jpg|мини|280x280пкс|Македонското царство на Царот Самоил, во ''Историскиот Атлас'' од [[1886]] година, на Германскиот историчар [[Јохан Густав Дројзен]].<ref>{{Наведување|title=Droysen's Historical Atlas 1886|url=http://archive.org/details/DroysensHistoricalAtlas1886|accessdate=|last=AncientHistoryWorks}}</ref>]] Македонското царство на Царот Самоил, во ''Историскиот Атлас'' од [[1886]] година, на Германскиот историчар [[Јохан Густав Дројзен]]. Според дел од западна историографија од почетокот на 21 век Самоиловото Царство e класифицирано поразлично од македонската и поранешната југословенска историографии. Ениклопедија Британика, некои научни публикации на Оксфордскиот и Кембриџскиот универзитети, кои се повикуваат на бугарски извори, како и некои специјализирани академски историски речници тврдат дека Самуил бил цар на Првото Бугарско Царство.<ref>[http://books.google.bg/books?id=Ylz4fe7757cC&pg=PA19&dq=samuil+bulgaria&hl=bg&sa=X&ei=84mhU7P1Kqf9ywPI64GYBQ&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false A Concise History of Bulgaria, R. J. Crampton, Cambridge University Press, 2005, ISBN 0521616379, pp. 19-20.]</ref><ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/520801/ Britannica Online 2014 edition.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=Z0PmrXKnczUC&pg=PA21&dq=samuel+bulgaria&hl=en&sa=X&ei=yw-gU5u1MeevygORloLwBw&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The Legend of Basil the Bulgar-Slayer, Paul Stephenson, Cambridge University Press, 2003, ISBN 0521815304, p. 21.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=cUl53tLtFukC&pg=PA262&dq=samuel+bulgaria+cambridge&hl=bg&sa=X&ei=fouhU_LQKqTmywPZyIGYAg&ved=0CCQQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false The New Cambridge Medieval History, David Luscombe, Jonathan Riley-Smith, Cambridge University Press, 2004, ISBN 0521414113, pp. 262-263.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=aItUoYO90UwC&pg=PA176&dq=samuel+bulgaria+oxford&hl=en&sa=X&ei=bhKgU92MK7P20gW_woD4Cg&ved=0CCwQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false The Oxford History of Byzantium, Cyril Mango, Oxford University Press, 2002, ISBN 0198140983p. 176.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=ilGfCIF4Ao4C&pg=PA194&dq=samuil+bulgaria+historical+dictionary+macedonia&hl=en&sa=X&ei=zBSgU9HWOui8ygOgp4D4Dg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, ISBN 0810862956, p. 194.]</ref><ref>Historical Dictionary of Bulgaria, Raymond Detrez, Scarecrow Press, Incorporated, 2006, ISBN 0810849011, p. 231.</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=AYpqikYr3Q8C&printsec=frontcover&dq=historical+dictionary+byzantine+empire&hl=en&sa=X, Historical Dictionary of Byzantium, John H. Rosser, Scarecrow Press, 2012, ISBN 0810875675, p. 981.]</ref> Околу прашањето за потеклото и карактерот на Самоиловото Царство во историската наука постоелe и сѐ уште постојат на голем број на дискусии и несогласувања. Преовладувале неколку теории. Тезата дека Самуил е владетел на Првото Бугарско Царство е отфрлена од едноставна причина што [[Византија]] го уништува Првото Бугарско Царство во [[971]] година, а тезата дека Роман бил крунисан за бугaрски цар е отфрлена бидејќи бил шкопен и според средновековната традиција не можел да носи царски назив <ref name="Run">''Runciman, Bulgarian Empire, 221''</ref><ref name="Ostro" />. Една од постарите хипотези е Дриновљевата теорија за Западно Бугарско Царство на Шишманови од 963 година но оваа теорија одамна е отфрлена како неточна. Откако оваа теорија била отфрлена во историската наука се спротиставиле две гледишта за [[Самоиловото Царство]]. Едната теза е застапувана од страна на бугарските научници и таа е прифатена во голема мера од западната историографија. Според оваа теорија во [[968]] година од Симеоновото Царство се одвоило Западното бугарско Царство ([[Македонија]]) и според оваа хипотеза, тоа егзистирало покрај Источното Бугарско Царство кое било освоено од страна на Јован Цимиски додека пак западниот дел успеало да опстои и тоа станало јадрото на [[Самоиловото Царство]]. Другата гледна точка која се спротиставила на бугарските научници, најасано и најдетално била изложена од страна на Д. Анастасијевиќ, Хипотеза за Западното Бугарско Царство претставена во Гласник на скопското научно друштво 3 (1928) (''L hipotese de la Bulgarie Occidentale Recueil Uspenskij I, 1930, 20 sg.''). Според ова гледиште никогаш во историјата не постоела поделба на Западно и Источно Бугарско Царство, а Јован Цимиски го освоил целото Бугарско Царство и дури потоа во [[976]] година со востанието на Комитопулите против византиската власт и било созадено ново царство во [[Македонија]]. За карактерот на [[Самоиловото Царство]], Острогорски истакнува: {{Цитатник|''Идеолошки, Самоиловото Царство било поврзано за старото Бугарско Царство, затоа и самите негови творци (Самуил и неговите наследници б.н) и Византија го нарекувале бугарско. Бидејќи традициите за царство и патријаршија, освен во Византија, постоеле уште само во Бугарија (се мисли само за Балканот б.н). Самуил ги прифатил тие традиции и го презел наследството на Симеоновото и Петровото Царство (Првото Бугарско Царство б.н), кое паднало под ударите на Византиците. Всушност неговото цартсво (на Самуил б.н) значајно се разликувало од Симеоновото и Петровото Царство. И по составот и по карактерот тоа било ново царство. Неговиот центар се преместило према југозапад и Македонија го сочинувало неговото јадро. Ако главниот цил на Самуил би бил воспоставување на строто Бугарско Царство, тој секако би се свртел кон бугарските земји и на прво место би се стремел да ги ослободи. Меѓутоа интересот на Самуил кон старите бугарски земји бил впечатливо мал. Во текот на сите негови борби во областите источно од Сердика играле изненадувачки скромна улога, така што изворите скоро и не ги спомнуваат. Ексапнзијата на Самоиловото Царство било пред сè свртено кон југ'' <ref name="Ostro">''Георгије Острогорски, Историја на Византија, Народна Књига Алфа, 1998.''</ref>}} Во руската историографија, доминира тезата дека Самуил и неговото царство се бугарски, меѓутоа основите на овие тврдења се од субјективна причина. Имено, првата источнословенска или древноисточнословенска држава - [[Киевска Русија]] (која настанала на териториите на [[Украина]], а опфаќала и територии од денешна [[Русија]]) оценуваат како почеток на руската државност и дел од историјата на рускиот народ, а самата држава се именува како ''древноруска'', а не како древнословенска<ref>[http://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F#.D0.9A.D0.B8.D0.B5.D0.B2.D1.81.D0.BA.D0.B0_.D0.A0.D1.83.D1.81 Русия води началото си от Киевска Рус, която е първото държавно образувание на територията на днешна Русия.]</ref>. Овие ставови на руските историчари се во спротивност со ставовите на украинските историчари кои истакнуваат дека: ''"Киевска Русија е прва форма на украински државност."'' <ref>[http://www.history.vn.ua/book/ukrzno.html Довідник для підготовки до зовнішнього незалежного оцінювання з історії України. 2010.]</ref>. Отука ставовите на руските историчари се јасни, ако се признае посебоста на Самуил и неговото царство, руската историографија ќе треба да ги ревидира сопстевните ставови. Српската историографија редовно, Самоиловото Царство го именува како царство на македонските Словени и го проучува заедно со останатите средновековни земји: Рашкa, Зетa, Травунијa, Захумје, Паганиja, Боснa, Дубровник и Српското деспотство во денешна Војводина. Во постарата српска литература има тенденција да се имплицира суштински српски карактер на Македонците преку изучувањето на Самоиловата држава <ref>[http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%A1%D1%80%D0%B1%D0%B0_(%D0%BA%D1%9A%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0_%D0%8B%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0) Историја Срба, Владимира Ћоровића]</ref>. Во поновата српска историографија доминира ставот дека Самоиловата држава настанала како резултат од востанието кренато од [[Комитопули]]те, синовите на кезот Никола, кое било прво, во низата од три словенски востанија против [[Византија]] во X и XI век <ref>[http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D1%83%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE_%D1%86%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE#.D0.9C.D0.B0.D0.BA.D0.B5.D0.B4.D0.BE.D0.BD.D1.81.D0.BA.D0.BE_.D0.B8.D0.BB.D0.B8_.D0.BD.D0.B0.D1.81.D1.82.D0.B0.D0.B2.D0.B0.D0.BA_.D0.BF.D1.80.D0.B2.D0.BE.D0.B3_.D0.B1.D1.83.D0.B3.D0.B0.D1.80.D1.81.D0.BA.D0.BE.D0.B3_.D1.86.D0.B0.D1.80.D1.81.D1.82.D0.B2.D0.B0 Самоилово Царство]</ref>. == Државни карактеристики == [[File:Map Byzantine Empire 1025-mk.svg|thumb|right|200px|Карта на Византија по падот на Самоил.]] Самоил имал круна (предадена од страна на римскиот папа [[Папа Григориј V|Григориј V]] како „бугарска“), секретеријат и [[бирократија]]. Официјален [[јазик]] на Самоиловото Царство бил [[старословенски јазик|старословенскиот]], иако како дипломатски јазик бил користен и [[грчки јазик|грчкиот]]. [[Охридска архиепископија|Охридската архиепископија]] тој ја подигнал на степен на [[Патријаршија]], а Охрид станал религиозен центар и главен град на царството. За судството од тоа време не постојат посебни документи, освен дека самиот владетел бил врховен судија. == Македонска војска == === Структура === [[Податотека:Ohrid in Macedonia2.jpg|мини|лево|250п|Охридската тврдина]] Самуиловата војска во почетокот била составена од војници од територијата на Македонија, а подоцна од војници од немакедонските територии кој биле вклучени во рамките на царството. Воениот кадар на кој главно се потпирал Самуил, го сочинувале луѓе со потекло од [[Македонија]]. Од нив најбројни биле слободните селани, потоа војните занаетчии и војници собрани од градовите. Војската се состоела од два основни рода: [[коњаница]] и [[пешадија]]та како најбројна. Пешадијата покрај специјално извежбаните војници ја сочинувале и машкото население кое било способно да војува. Кога се водела одбранбена војна посебно место и значење имала [[коњаница]]та. Главен командант на сета војска бил царот Самуил, а по неговата смрт и неговите наследници [[Гаврил Радомир]] и [[Јован Владислав]]. Според византиските извори, Самуил бил способен војсководач кој успешно и се спротивставувал на византиската војска. Најголемиот дел од војсководачите биле истовремено и управници на одделни македонски области. Некои од византиските извори овие управници ги нарекувале Филакс, каторхонт итн. Низ целото Самоилово Царство биле изградени градови и [[Тврдина|тврдини]], а за тоа соопштува и [[Јован Скилица]] кој истакнува дека управителот [[Кракра]] на градот [[Перник]] кој носел титула Филакс на [[Василиј II]] му се предал со други 35 архонти - управници на тврдини. Во овие тврдини и градови биле сместени војските кои на повик на врховниот командант влегувале во акција. === Опрема и оружје === [[Пешадија]]та била опремена со штит кој имал елипсовидна и тркалезна форма и копје со знаменце и висулки. Таа била вооружена со мечеви и лакови за фрлање на стрeли. Таа имала труби и знамиња. [[Коњаница]]та била подобро опремена. Војниците биле облечени различно од зависност на социјалниот статус и носеле селска облека до најбогата опрема. На главата носелe шлемови, а поголемиот дел од телото им било покриено со железо. === Тактика и стратегија === Самуил со помош на своите војсководачи и синот Гаврило Радомир успеал да собере голема војска и да изгрди борбена тактика со која можел да води успешни војни против [[Византија]]. Стратегијата која ја создал Самуил се сведувала на брз и изненаден напад врз Византија. Самуил и неговите војсководци го пуштале противникот да мине низ тесните долини, а на враќање во заседа го сочекувале и уништувале. Исто така, бил и усовршен системот на градење деми (прегради). Ваквата стратегија овозможила македонската војска долго да и се спротиставува на [[Византија]]. == Губење на независноста == По [[Битката кај Беласица]] во [[1014]] армијата под водство на императорот [[Василиј ІІ Бугароубиец]] ја порази војската на Самоил при што 14.000 војници биле заробени, ослепени и пратени на Самоил. Глетката била премногу за Самоил кој се разболе и умре по три месеци, на [[6 октомври]] 1014. По неговата смрт Самоил го наследува неговиот син [[Гаврило Радомир]]. Набрзо, тој ќе биде убиен од страна на неговиот братучед [[Јован Владислав]], кој владее до [[1018]], кога и конечно Самоиловото Царство потпаѓа под византиска власт. == Наводи == {{наводи|3}} == Надворешни врски == * [[:s:Потеклото на Петар Делјан|Потеклото на Петар Делјан]] на Викиизвор. * [[:s:Поход на императорот Василиј II против македонската држава|Поход на императорот Василиј II против македонската држава]] * [[:s:Пребегнување на Македонците во Сицилија по ликвидирањето на востанието на Петар Делјан|Пребегнување на Македонците во Сицилија по ликвидирањето на востанието на Петар Делјан]] * [http://www.macedonium.org/Macedonium.aspx?jazik=2&kid=1&pid=2&ppid=9 Самоил и Самоиловото Царство-Славинија] * [http://www.makedonskaistorija.com/item/23 Грбовите на Македонија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080820034115/http://www.makedonskaistorija.com/item/23 |date=2008-08-20 }} * [http://faq.macedonia.org/history/11.4.html Самоилово Царство] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071101044453/http://faq.macedonia.org/history/11.4.html |date=2007-11-01 }} [[Категорија:Самоилово Царство]] [[Категорија:Поранешни држави на Балканот]] [[Категорија:Поранешни словенски држави]] qsso69fnbibv8zomt4de1qptty32oj8 4803651 4803648 2022-08-19T21:01:31Z Zdravko12 103758 wikitext text/x-wiki {{Infobox former country | native_name = | conventional_long_name = | common_name = | continent = Европа | region = [[Балкански полуостров]] | country = Булгария | era = среден век | year_start = 969 | event_start = | year_end = 1018 | event_end = | date_end = | p1 = | flag_p1 = | p2 = | flag_p2 = | p3 = Византија | flag_p3 = Byzantine imperial flag, 14th century, square.svg | s1 = Византија | flag_s1 = Byzantine imperial flag, 14th century, square.svg | image_map = RizMap10.jpg | image_map_caption = Царството при најголемиот подем | capital =[[Преспа]]<br />[[Охрид]] | government_type = [[Царство]] | title_leader = Цар | leader1 = [[Самоил]] <small>(прв)</small> | year_leader1 = 969 — 1014 | leader4 = [[Петар Делјан]] <small>(последен)</small> | year_leader4 = 1040 — 1041 | common_languages = [[старословенски јазик]] | religion = [[православие]] |demony | category = | today = {{знаме|Bulgaria}}<br>{{знаме|Macedonia}}<br>{{знаме|Bosnia and Herzegovina}}<br />{{знаме|Croatia}}<br />{{знаме|Serbia}}<br />{{знаме|Albania}}<br />{{знаме|Greece}}<br />{{знаме|Montenegro}} }} [[Податотека:Byzantine Macedonia 1045CE.svg|thumb|300px|right|Карта на темите во Византија во 1045 година, после паѓањето на Самоиловото Царство под византиска власт.]] '''Самоиловото царство е голема средновековна држава, за која мнозинството од современите историски научници сметаат дека е бугарското царство со центар на територијата на денешна Република Северна Македонија.'''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://360stepeni.mk/shto-e-dogovoreno-za-tsar-samoil-vo-istoriskata-komisija/|title=Што е договорено за Цар Самоил во историската комисија?|work=360 степени|language=mk-MK|accessdate=2022-08-19}}</ref> '''Прифаќа територијата на''' [[Бугарија]] (без [[Тракија]]), романска [[Добруџа]], [[Србија]] (без [[Банат]] и [[Бачка]]), [[Црна Гора]] (без приморјето), [[Албанија]], [[Косово]] и Северозападна [[Грција]], која под водство на [[Самоил|цар Самоил]] постоела од [[969]] до [[1018]] година. За [[престолнина]] на [[царство]]то се смета [[Охрид]], иако царскиот двор своевремено бил сместен и во други градови како Преспа. Најголемиот дел од населението било [[Македонски Словени|словенско]]. Некои византиски <ref>Како [[Јован Скилица]]: [http://www.roman-emperors.org/basilii.htm ]</ref>, хрватски <ref>Како [[Летопис попа Дукљанина]]: [https://archive.is/20120630112907/homepage.mac.com/paulstephenson/trans/lpd2.html]</ref>, арапски <ref>Како [[Јахија Антиохиски]]: [http://www.vostlit.info/Texts/rus/Yahya/text2.htm]</ref> и други историчари од средниот век ја нарекуваат оваа држава ''Бугарија'', бидејќи [[Ромеи|Византијците]] (и другите народи) почнале да ги нарекуваат соседните [[Словени|словенски народи]] околу [[Византија]] ''Бугари (откако повеќето јужни Словени биле освоени од Бугарија)''.<ref>[[Крсте Петков Мисирков]] - ''[[За македонцките работи]]'': ''Состауала, состауат и можит ли Македониiа да состауат од себе оддел‘на етнографцка и политична единица?''</ref> По падот на оваа држава името ''Македонија'' било име на византиската [[Тема (област)|тема]] (административна област) ''[[Македонија (тема)|Македонија]] во одринска Тракија''. Според [[Македонска академија на науките и уметностите|македонските]], [[Хрватска академија на науките и уметностите|хрватските]] и некои други академици на пример проф. д-р [[Хорас Лант]] од универзитетот во Харвард, САД во времето на Самоил бил завршен процесот на формирање на македонскиот народ (и почнал процесот на формирање на [[Македонски јазик|македонскиот]] јазик во денешна форма од [[Македонска рецензија на старословенскиот јазик|македонската]] [[Македонска рецензија на старословенскиот јазик|редакција]] на [[Старословенски јазик|старословенскиот]] јазик и така велат и повеќето светски лингвисти денес). Но според тезите на многу историчари и теоретичари, не постоело диференцирање на посебни словенски народи во Самоиловото Царство.{{факт}} Од друга страна според македонскиот проф. [[Иван Микулчиќ]], после освојувањата на Византиските земји од страна на [[Симеон I|бугарскиот владетел Симеон]], словенските племиња на широкиот простор од Дунав до Егејот и од Јадранот до Црното Море го биле прифатиле заедничкиот етникон "Бугари".<ref>''Откако биле освоени граничните византиски земји, од времето на Симеон е изменета и воената концепција. Извршена е симбиоза помеѓу малубројните азиски Прабугари и бројните словенски племиња кои на широкиот простор од Дунав на север, до Егеја на југ и од Јадран на запад, до Црното Море на исток го прифатиле заедничкиот етникон „Бугари”. Словенскиот јазик станал заеднички за сите жители на тој простор. Прабугарите се претопиле и исчезнале во словенските маси...'' "Средновековни градови и тврдини во Македонија", Иван Микулчиќ (Македонска академија на науките и уметностите — Скопје, 1996) стр. 72.</ref> Ова, заедно со покрстувањето и прифаќањето на словенскиот јазик за официјален, имале ефект на спречување на асимилацијата на тие Словени во византиската култура, кое го промовирало формирањето на посебен идентитет.<ref>[http://books.google.com/books?id=ppbuavUZKEwC&printsec=frontcover&dq=who+are+the+macedonians&hl=bg&ei=gPT9TduCC5H3sga8x9nzDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false Who are the Macedonians? Hugh Poulton, C. Hurst & Co. Publishers, 2000, ISBN 1-85065-534-0, pp. 19-20].</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=iL06AAAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22R.+J.+Crampton%22&source=bl&ots=rRRHqgk4Ar&sig=0JW8dTT8HOVwpcqW3T5AjZ8Vu48&hl=bg#v=onepage&q&f=false A short history of modern Bulgaria, R. J. Crampton, CUP Archive, 1987, ISBN 0521273234, p. 5.]</ref> == Населување на Словените и создавање на царството == {{Главна|Граѓани на Самоиловото Царство}} Долгите налети на [[Стари Словени|Словените]] кон Балканот, при крајот на [[7. век]], резултирале во изменет состав на населението на [[Македонија]], коjа се стекнала со нови жители и станала словенска територија <ref name="etete">Око средине IX века велики део средње и јужне Македоније, око Охрид- « Photius, ep. 95, PG 102, 904—5.ског и Преспанског језера, где je углавном живело словен-ско становништво, припојен je бугарској држави. Македон-ски Словени су већ дуго били изложени утицају Византије који ce ширио од Солуна уз Вардар. Према томе, природно je претпоставити да су половином века неки већ били хриш-ћани. Вероватно je хришћанство и даље имало више обра-ћеника међу Словенима него међу Бугарима, Димитри Оболенски ВИЗАНТИЈСКИ КОМОНВЕЛТ Превела Ксенија Тодоровић ПРОСВЕТА - БЕОГРАД 1996.</ref> . Уште долго таа останала под [[Византија|византиска]] власт, а подоцна (во средината на [[8. век]]) била присоединета кон [[Бугарија]]. По падот на [[Прво Бугарско Царство|Првото Бугарско Царство]] ([[971]]) и опаѓањето на Византиското Царство, Самоил, вешт воен водач и [[државник]], создал силна држава чии граници ги опфаќале Македонија, [[Тесалија]], [[Епир]], [[Албанија]] и поранешните крајбрежни [[склавинии]] [[Дукља]], [[Травуња]], [[Захумје]] и регионот [[Неретва]], дел од [[Србија]] ([[Рашка]]), Западна и Северна [[Бугарија]]. == Два историски става == === Гледна точка на македонските историчари === Македонските историчари го гледаат востанието на комитопулите против бугарската власт во [[969]] година, како чин на осамостојување од бугарската власт во [[Македонија (регион)|Македонија]] и формирање на основа за нова, македонска државност. Исто така се смета дека главното население било македонско, покрај останатите народности кои ги опфаќало царството. Некои од основните карактеристики на Самоилово Царство: * Бугарското Царство било уништено 971 година кога било приклучено во рамките на Византија <ref name="tsff">На капијама града y суерет су му изашли највиши достојанственици цркве и Царства, певајући химне y славу цара, и пружили му круну и схиптар од злата и драгог камен>а. На позлаћеним кочија-ма y четворопрегу y којима ce иначе вози цар, била je икова Богородице коју je он лично донео мз Бугароке, a испод ње лежале су одоре и дијадеме бугарских царева. Док je поворка улазила y град, иза кочија јахао je цар на белцу, окићен свим царским обележјима, a иза њега je пе-шлце ишао бугарски цар, Борис II, којег je ЦЈ«ИИСК заро-био y Преславу. У цркви Св. Софије византијски цар по-ложио je сјајну круну Бугарске на високи олтар, нао зна-мење првог ратног плена и захвалности. Онда je, пред са-купљеном гомилом y главном броду цркве, наредио бу-гарском цару да скине своја владарска обележ;ја и доде-лио му виз^антијску дворску титулу магистра. Само током једне године (971) Јован Цимиск постигао je војни тријумф којем нема премца y средњовековним - аналима Балкана. Уклонио je руеку опасност која je угрож:авала опстанак Визан1-ије y Евроли, поново утврдио северну границу на Дунаву и повратио теритарију коју су Аспарухови Бугари одузели од Византије још пре три века. За време овог суровог рата Бугари су беспомоћно гледали две највеће војне силе источне Европе како ce боре око шихове земље. [http://en.wikipedia.org/wiki/Dimitri_Obolensky Димитри Оболенски ВИЗАНТИЈСКИ КОМОНВЕЛТ Превела Ксенија Тодоровић ПРОСВЕТА - БЕОГРАД 1996 ]</ref> * Основата на државата биле [[Македонски Словени|населението]] во Македонија како и територијата на Македонија која била нејзин центар, па според тоа и државата е македонска <ref name="trur">На западу, y брдима и изолованим доли-нама Македоније, где ни Руси ни Византинци нису крочили за време рата, царска власт je била углавном номинална, па je и дал>е живела политичка традиција свргнуте бугар-ске државе. И управо на том месту су после Цимискове смрти 976. године четворица синова једног локалног ма-кедонског управитеља подигла побуњанички барјак. Нај-Ахлађи Самуило, искористио je грађанеки рат y Византији који je избио после омрти Јована Цимиока, и полако изгра-дио државу чији je главни град најпре био на Преспаноком језеру, a потом y Охриду. До краја века ова држава про-ширила ce на већи део пређашње бугарске територије из-међу Црног ,и Јадранског мора, уз Србију све до доњег тока Саве, Албаније, јужне Македоније, Тесалије и Епира</ref> * Целата надворешна и внатрешна политика на државата била поразлична од онаа на претходното Бугарско Царство * Титулите во хиерархијата на Самоилово Царство се разликувале од бугарските (немало кавхани, боили...) {{Историја на Македонија}} Терминот „Бугари“ кои го користеле тогашните византиски историчари и хроничари, а кој се искористува денес за бугаризација на Самоиловото Царство, не се однесувало на етнички карактер на народот, туку тој термин се користел како гео-политички термин. Имено, Јован Зонара, кој пишува неколку децении од покорувањето на Самоиловото Царство, во 1018 г., во својот "Речник", објаснува што треба да се разбере под поимот "Бугарија" и тоа кога вистинските области на Бугарите носат други имиња<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 17</ref>. Во "Речник" Зонара вели дека ова политичко име на втората македонска држава и било дадено за време на преговорите во 970 г. И не тврди само Зонара за Самоиловото Царство, дека е всушност поранешното северно-македонско кнежевство Славинија. Византискиот полководец Никифор Вриениј и управник на Драч, гушејќи го востанието од Ѓорѓи Војтех во 1072 г. ,во своите Спомени, иако го користи политичкото име (Бугарија), морал да дообјасни каков народ живеел овде<ref name="ReferenceA">"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 115</ref>, па вели: {{Quotation|"Бидејќи Печенезите вршеле препади во Тракија и во Македонија (источна – з.н), племето на Словените ја отрфлило византиската власт и ја пустошело и ограбувало Бугарија. Биле разграбени Ниш и Скопје<ref name="ReferenceA">"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 115</ref>.}} Човек не запознаен со деталите од политички наметнатото име на Македонците, читајќи ги овие редови, ќе помисли дека Словените од Македонија ја нападнале вистинската Бугарија од онаа страна на Стара Планина. Но, востаниците ги отфрлиле византиските институции во Македонија, ги ограбиле магацините со оружје со цел да се вооружат и ги избркале византиските гарнизони од Македонија. Спомнатите Скопје и Ниш, најмалку биле во вистинска Бугарија. По ова Вриениј е управник на цела Македонија а целта е како што вели "..преку него да се смири засилениот словенски народ" . Од се ова, јасно е дека тогашното име на Македонците не одговара на вистинската етничката припадност иако византиските хроничари ја нарекувале со име Бугарија, но тоа е само политичко-тематско име<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 116</ref>. Изнесените податоци потврдуваат дека на Македонците од западна Македонија во 970 г., надворешни сили (Византија, Киевски кнез Свјатослав и бугарскиот сојузник - Унгарците), но и внатрешната состојба му наложиле на кнез (цар) Давид, доброволно или не, да ги прифати условите на Византија, неговата држава го добива тематското име - "Бугарија", а со тоа и народот името - "Бугари". Впрочем како и другите пространства до Мизија . Во "Историја" од византискиот писател [[Михаил Аталијат]], при описот на востанието од Петар Делјан во 1041 г., за ова политичка зделка од 970 г<ref>"Славинија-Бугарија" -ГИБИ, т. 7.стр. 160</ref>. се вели: {{Quotation| "А Мизите, на кои им било ставено името 'Бугари', како сопствено име, кренале бунт..."}} === Гледна точка на бугарските историчари === [[Податотека:SamuilsDeathBGhistory.jpg|thumb|right|200px|Смртта на Самоил, Ватикански ракопис од XIV век. Превод: "ВАСИЛИЙ ЦАР РАЗБИ САМОИЛА ЦАР БЛГАРСКИ И ОСЛЕПИ ХИЛЕДИ БЛГАРИ; И ВИДЕ САМОИЛА ЦАР ОСЛЕПИНИХ И УМРЕ" <ref>Ватикански ракопис од XIV век</ref>]] Во [[971]] год. во една од многуте бугарско-византиски војни е освоена бугарската престолнина [[Преслав]] при што биле заробени бугарскиот цар [[Борис II]] и неговиот брат [[Роман (бугарски цар)|Роман]]. Тие биле однесени во [[Цариград]] и насилно принудени да абдицираат. Според средновековните закони, тоа значело дека бугарските војски кои сè уште војувале требало да се предадат. Меѓутоа, Бугарите откажале да се предадат и под раководство на [[Самоил]], син на еден од десетте обласни управници (''комити'', од таму ''комитопули''), ја продолжиле успешно војната. Самоил не се прогласил за цар, затоа што според бугарските закони, додека царот е жив (макар и заробен) останува на чело на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Во [[980]] г. [[Борис II|цар Борис]] и брат му успеале да избегаат од заробеништво, но на границата со [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]] цар Борис II бил убиен од „бугарски граничар, бидејќи бил облечен во романски алишта“, пишуваат средновековните хронисти. Во согласност со бугарските закони, брат му [[Роман (бугарски цар)|Роман]] бил прогласен за цар на Бугарија и живеел во [[Скопје]], кое станало престолнина на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Во 992 г. цар Роман бил повторно заробен од Византијците во Скопје и фрлен во затвор, каде воедно и починал во 997 г. Во текот на тој период Самоил бил само „гуљам“ како што пишува еден средновековен арапски писател т.е. само командант на вооружените сили на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]]. Дури откако пристигнала веста за смртта на [[Роман (бугарски цар)|Роман]] кој починал во [[Цариград]] и не оставил наследници, [[Самоил]] бил прогласен за бугарски цар. Тој го одбрал [[Охрид]] за престолнина на [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]] Сето тоа покажува дека Самоил и покрај тоа што ја имал целата власт во државата уште во [[971]] г. (во неговите раце била армијата) со целото поведение сакал да покаже дека се придржува кон бугарските закони и е добросовесен бугарски државен службеник. Затоа се прогласил за цар на Бугарија дури во [[997]] г., кога бугарските закони го дозволувале таквиот акт - старата династија немала веќе ниту еден машки наследник. Многу се документите кои покажуваат дека државата управувана од [[Самоил]] е [[Прво Бугарско Царство|Бугарија]], за што се наведуваат неколку аргументи. Во [[Охрид]], а не на друго место, оди по времето на Самоил од окупираниот од Византијците [[Преслав]], бугарскиот патријарх и [[Охрид]] за долго време станува центар на бугарската патријаршија. Прашањето што се поставува е дали може престолнина на Бугарска патријаршија да биде во административната престолнина на туѓа држава? Сосема прабугарска е административната терминологија на државата - во [[Охрид]] има кавхан, ичиргубоил итн. За силен удар врз македонската теза за цар [[Самоил]] се смета неочекуваното откриениот голем [[Битолски натпис|натпис]] врз камен блок во [[Битола]] во [[1956]] г., кој според содржината стоел на влезот на заштитниот ѕид на средновековна Битола. Натписот е направен по заповед на цар [[Иван Владислав]], внук и наследник на цар Самоил во [[1016]] г. (две години по смртта на цар Самоил). Во тој долг натпис Иван Владислав раскажува за победи и порази во војните со [[Византија]] и соопштува, дека е „Бугарин по род“ - „заштитник на сите Бугари" и дека тој ги направил заштитните sидови на [[Битола]] „за спас на Бугарите“. {{POV}} === Научни погледи === [[Податотека:Samuels_Macedonian_Kingdom.jpg|мини|280x280пкс|Македонското царство на Царот Самоил, во ''Историскиот Атлас'' од [[1886]] година, на Германскиот историчар [[Јохан Густав Дројзен]].<ref>{{Наведување|title=Droysen's Historical Atlas 1886|url=http://archive.org/details/DroysensHistoricalAtlas1886|accessdate=|last=AncientHistoryWorks}}</ref>]] Македонското царство на Царот Самоил, во ''Историскиот Атлас'' од [[1886]] година, на Германскиот историчар [[Јохан Густав Дројзен]]. Според дел од западна историографија од почетокот на 21 век Самоиловото Царство e класифицирано поразлично од македонската и поранешната југословенска историографии. Ениклопедија Британика, некои научни публикации на Оксфордскиот и Кембриџскиот универзитети, кои се повикуваат на бугарски извори, како и некои специјализирани академски историски речници тврдат дека Самуил бил цар на Првото Бугарско Царство.<ref>[http://books.google.bg/books?id=Ylz4fe7757cC&pg=PA19&dq=samuil+bulgaria&hl=bg&sa=X&ei=84mhU7P1Kqf9ywPI64GYBQ&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false A Concise History of Bulgaria, R. J. Crampton, Cambridge University Press, 2005, ISBN 0521616379, pp. 19-20.]</ref><ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/520801/ Britannica Online 2014 edition.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=Z0PmrXKnczUC&pg=PA21&dq=samuel+bulgaria&hl=en&sa=X&ei=yw-gU5u1MeevygORloLwBw&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The Legend of Basil the Bulgar-Slayer, Paul Stephenson, Cambridge University Press, 2003, ISBN 0521815304, p. 21.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=cUl53tLtFukC&pg=PA262&dq=samuel+bulgaria+cambridge&hl=bg&sa=X&ei=fouhU_LQKqTmywPZyIGYAg&ved=0CCQQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false The New Cambridge Medieval History, David Luscombe, Jonathan Riley-Smith, Cambridge University Press, 2004, ISBN 0521414113, pp. 262-263.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=aItUoYO90UwC&pg=PA176&dq=samuel+bulgaria+oxford&hl=en&sa=X&ei=bhKgU92MK7P20gW_woD4Cg&ved=0CCwQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false The Oxford History of Byzantium, Cyril Mango, Oxford University Press, 2002, ISBN 0198140983p. 176.]</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=ilGfCIF4Ao4C&pg=PA194&dq=samuil+bulgaria+historical+dictionary+macedonia&hl=en&sa=X&ei=zBSgU9HWOui8ygOgp4D4Dg&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, ISBN 0810862956, p. 194.]</ref><ref>Historical Dictionary of Bulgaria, Raymond Detrez, Scarecrow Press, Incorporated, 2006, ISBN 0810849011, p. 231.</ref><ref>[http://books.google.bg/books?id=AYpqikYr3Q8C&printsec=frontcover&dq=historical+dictionary+byzantine+empire&hl=en&sa=X, Historical Dictionary of Byzantium, John H. Rosser, Scarecrow Press, 2012, ISBN 0810875675, p. 981.]</ref> Околу прашањето за потеклото и карактерот на Самоиловото Царство во историската наука постоелe и сѐ уште постојат на голем број на дискусии и несогласувања. Преовладувале неколку теории. Тезата дека Самуил е владетел на Првото Бугарско Царство е отфрлена од едноставна причина што [[Византија]] го уништува Првото Бугарско Царство во [[971]] година, а тезата дека Роман бил крунисан за бугaрски цар е отфрлена бидејќи бил шкопен и според средновековната традиција не можел да носи царски назив <ref name="Run">''Runciman, Bulgarian Empire, 221''</ref><ref name="Ostro" />. Една од постарите хипотези е Дриновљевата теорија за Западно Бугарско Царство на Шишманови од 963 година но оваа теорија одамна е отфрлена како неточна. Откако оваа теорија била отфрлена во историската наука се спротиставиле две гледишта за [[Самоиловото Царство]]. Едната теза е застапувана од страна на бугарските научници и таа е прифатена во голема мера од западната историографија. Според оваа теорија во [[968]] година од Симеоновото Царство се одвоило Западното бугарско Царство ([[Македонија]]) и според оваа хипотеза, тоа егзистирало покрај Источното Бугарско Царство кое било освоено од страна на Јован Цимиски додека пак западниот дел успеало да опстои и тоа станало јадрото на [[Самоиловото Царство]]. Другата гледна точка која се спротиставила на бугарските научници, најасано и најдетално била изложена од страна на Д. Анастасијевиќ, Хипотеза за Западното Бугарско Царство претставена во Гласник на скопското научно друштво 3 (1928) (''L hipotese de la Bulgarie Occidentale Recueil Uspenskij I, 1930, 20 sg.''). Според ова гледиште никогаш во историјата не постоела поделба на Западно и Источно Бугарско Царство, а Јован Цимиски го освоил целото Бугарско Царство и дури потоа во [[976]] година со востанието на Комитопулите против византиската власт и било созадено ново царство во [[Македонија]]. За карактерот на [[Самоиловото Царство]], Острогорски истакнува: {{Цитатник|''Идеолошки, Самоиловото Царство било поврзано за старото Бугарско Царство, затоа и самите негови творци (Самуил и неговите наследници б.н) и Византија го нарекувале бугарско. Бидејќи традициите за царство и патријаршија, освен во Византија, постоеле уште само во Бугарија (се мисли само за Балканот б.н). Самуил ги прифатил тие традиции и го презел наследството на Симеоновото и Петровото Царство (Првото Бугарско Царство б.н), кое паднало под ударите на Византиците. Всушност неговото цартсво (на Самуил б.н) значајно се разликувало од Симеоновото и Петровото Царство. И по составот и по карактерот тоа било ново царство. Неговиот центар се преместило према југозапад и Македонија го сочинувало неговото јадро. Ако главниот цил на Самуил би бил воспоставување на строто Бугарско Царство, тој секако би се свртел кон бугарските земји и на прво место би се стремел да ги ослободи. Меѓутоа интересот на Самуил кон старите бугарски земји бил впечатливо мал. Во текот на сите негови борби во областите источно од Сердика играле изненадувачки скромна улога, така што изворите скоро и не ги спомнуваат. Ексапнзијата на Самоиловото Царство било пред сè свртено кон југ'' <ref name="Ostro">''Георгије Острогорски, Историја на Византија, Народна Књига Алфа, 1998.''</ref>}} Во руската историографија, доминира тезата дека Самуил и неговото царство се бугарски, меѓутоа основите на овие тврдења се од субјективна причина. Имено, првата источнословенска или древноисточнословенска држава - [[Киевска Русија]] (која настанала на териториите на [[Украина]], а опфаќала и територии од денешна [[Русија]]) оценуваат како почеток на руската државност и дел од историјата на рускиот народ, а самата држава се именува како ''древноруска'', а не како древнословенска<ref>[http://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F#.D0.9A.D0.B8.D0.B5.D0.B2.D1.81.D0.BA.D0.B0_.D0.A0.D1.83.D1.81 Русия води началото си от Киевска Рус, която е първото държавно образувание на територията на днешна Русия.]</ref>. Овие ставови на руските историчари се во спротивност со ставовите на украинските историчари кои истакнуваат дека: ''"Киевска Русија е прва форма на украински државност."'' <ref>[http://www.history.vn.ua/book/ukrzno.html Довідник для підготовки до зовнішнього незалежного оцінювання з історії України. 2010.]</ref>. Отука ставовите на руските историчари се јасни, ако се признае посебоста на Самуил и неговото царство, руската историографија ќе треба да ги ревидира сопстевните ставови. Српската историографија редовно, Самоиловото Царство го именува како царство на македонските Словени и го проучува заедно со останатите средновековни земји: Рашкa, Зетa, Травунијa, Захумје, Паганиja, Боснa, Дубровник и Српското деспотство во денешна Војводина. Во постарата српска литература има тенденција да се имплицира суштински српски карактер на Македонците преку изучувањето на Самоиловата држава <ref>[http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%A1%D1%80%D0%B1%D0%B0_(%D0%BA%D1%9A%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0_%D0%8B%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0) Историја Срба, Владимира Ћоровића]</ref>. Во поновата српска историографија доминира ставот дека Самоиловата држава настанала како резултат од востанието кренато од [[Комитопули]]те, синовите на кезот Никола, кое било прво, во низата од три словенски востанија против [[Византија]] во X и XI век <ref>[http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D1%83%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE_%D1%86%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE#.D0.9C.D0.B0.D0.BA.D0.B5.D0.B4.D0.BE.D0.BD.D1.81.D0.BA.D0.BE_.D0.B8.D0.BB.D0.B8_.D0.BD.D0.B0.D1.81.D1.82.D0.B0.D0.B2.D0.B0.D0.BA_.D0.BF.D1.80.D0.B2.D0.BE.D0.B3_.D0.B1.D1.83.D0.B3.D0.B0.D1.80.D1.81.D0.BA.D0.BE.D0.B3_.D1.86.D0.B0.D1.80.D1.81.D1.82.D0.B2.D0.B0 Самоилово Царство]</ref>. == Државни карактеристики == [[File:Map Byzantine Empire 1025-mk.svg|thumb|right|200px|Карта на Византија по падот на Самоил.]] Самоил имал круна (предадена од страна на римскиот папа [[Папа Григориј V|Григориј V]] како „бугарска“), секретеријат и [[бирократија]]. Официјален [[јазик]] на Самоиловото Царство бил [[старословенски јазик|старословенскиот]], иако како дипломатски јазик бил користен и [[грчки јазик|грчкиот]]. [[Охридска архиепископија|Охридската архиепископија]] тој ја подигнал на степен на [[Патријаршија]], а Охрид станал религиозен центар и главен град на царството. За судството од тоа време не постојат посебни документи, освен дека самиот владетел бил врховен судија. == Македонска војска == === Структура === [[Податотека:Ohrid in Macedonia2.jpg|мини|лево|250п|Охридската тврдина]] Самуиловата војска во почетокот била составена од војници од територијата на Македонија, а подоцна од војници од немакедонските територии кој биле вклучени во рамките на царството. Воениот кадар на кој главно се потпирал Самуил, го сочинувале луѓе со потекло од [[Македонија]]. Од нив најбројни биле слободните селани, потоа војните занаетчии и војници собрани од градовите. Војската се состоела од два основни рода: [[коњаница]] и [[пешадија]]та како најбројна. Пешадијата покрај специјално извежбаните војници ја сочинувале и машкото население кое било способно да војува. Кога се водела одбранбена војна посебно место и значење имала [[коњаница]]та. Главен командант на сета војска бил царот Самуил, а по неговата смрт и неговите наследници [[Гаврил Радомир]] и [[Јован Владислав]]. Според византиските извори, Самуил бил способен војсководач кој успешно и се спротивставувал на византиската војска. Најголемиот дел од војсководачите биле истовремено и управници на одделни македонски области. Некои од византиските извори овие управници ги нарекувале Филакс, каторхонт итн. Низ целото Самоилово Царство биле изградени градови и [[Тврдина|тврдини]], а за тоа соопштува и [[Јован Скилица]] кој истакнува дека управителот [[Кракра]] на градот [[Перник]] кој носел титула Филакс на [[Василиј II]] му се предал со други 35 архонти - управници на тврдини. Во овие тврдини и градови биле сместени војските кои на повик на врховниот командант влегувале во акција. === Опрема и оружје === [[Пешадија]]та била опремена со штит кој имал елипсовидна и тркалезна форма и копје со знаменце и висулки. Таа била вооружена со мечеви и лакови за фрлање на стрeли. Таа имала труби и знамиња. [[Коњаница]]та била подобро опремена. Војниците биле облечени различно од зависност на социјалниот статус и носеле селска облека до најбогата опрема. На главата носелe шлемови, а поголемиот дел од телото им било покриено со железо. === Тактика и стратегија === Самуил со помош на своите војсководачи и синот Гаврило Радомир успеал да собере голема војска и да изгрди борбена тактика со која можел да води успешни војни против [[Византија]]. Стратегијата која ја создал Самуил се сведувала на брз и изненаден напад врз Византија. Самуил и неговите војсководци го пуштале противникот да мине низ тесните долини, а на враќање во заседа го сочекувале и уништувале. Исто така, бил и усовршен системот на градење деми (прегради). Ваквата стратегија овозможила македонската војска долго да и се спротиставува на [[Византија]]. == Губење на независноста == По [[Битката кај Беласица]] во [[1014]] армијата под водство на императорот [[Василиј ІІ Бугароубиец]] ја порази војската на Самоил при што 14.000 војници биле заробени, ослепени и пратени на Самоил. Глетката била премногу за Самоил кој се разболе и умре по три месеци, на [[6 октомври]] 1014. По неговата смрт Самоил го наследува неговиот син [[Гаврило Радомир]]. Набрзо, тој ќе биде убиен од страна на неговиот братучед [[Јован Владислав]], кој владее до [[1018]], кога и конечно Самоиловото Царство потпаѓа под византиска власт. == Наводи == {{наводи|3}} == Надворешни врски == * [[:s:Потеклото на Петар Делјан|Потеклото на Петар Делјан]] на Викиизвор. * [[:s:Поход на императорот Василиј II против македонската држава|Поход на императорот Василиј II против македонската држава]] * [[:s:Пребегнување на Македонците во Сицилија по ликвидирањето на востанието на Петар Делјан|Пребегнување на Македонците во Сицилија по ликвидирањето на востанието на Петар Делјан]] * [http://www.macedonium.org/Macedonium.aspx?jazik=2&kid=1&pid=2&ppid=9 Самоил и Самоиловото Царство-Славинија] * [http://www.makedonskaistorija.com/item/23 Грбовите на Македонија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080820034115/http://www.makedonskaistorija.com/item/23 |date=2008-08-20 }} * [http://faq.macedonia.org/history/11.4.html Самоилово Царство] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071101044453/http://faq.macedonia.org/history/11.4.html |date=2007-11-01 }} [[Категорија:Самоилово Царство]] [[Категорија:Поранешни држави на Балканот]] [[Категорија:Поранешни словенски држави]] lix6oug0mfw635xb5hpnecsoctu4n37 0 1388 4803542 4778281 2022-08-19T19:16:18Z Bjankuloski06 332 /* Втора светска војна */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = <font size="2">''Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija''{{smallsup|a}}<br />Социјалистичка Федеративна Република Југославија{{smallsup|b}} ----'''''Socialistična federativna republika Jugoslavija''{{smallsup|c}}'''</font> |conventional_long_name = |common_name = Социјалистичка Федеративна Република Југославија |continent = Европа |region = Балкан, Медитеран, Југоисточна Европа |country = Босна и Херцеговина, Македонија, Словенија, Србија, Хрватска, Црна Гора |status = Федерација |era = Студена војна |year_start = 1943 |year_end = 1992 |date_start = 29 ноември 1943 |date_end = 27 април 1992 |event_start = Прокламација |event_end = Распад | p1 = Кралство Југославија | flag_p1 = Flag_of_the_Kingdom_of_Yugoslavia.svg | p2 = Кралство Италија | flag_p2 = Flag of Italy (1861-1946).svg | p3 = Нацистичка Германија | flag_p3 = Flag of Germany 1933.svg |s1 = Словенија |flag_s1 = Flag of Slovenia.svg |s2 = Хрватска |flag_s2 = Flag of Croatia.svg |s3 = Македонија |flag_s3 = Flag of North Macedonia (1992–1995).svg |s4 = Република Босна и Херцеговина |flag_s4 = Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg |s5 = Сојузна Република Југославија |flag_s5 = Flag of Serbia and Montenegro.svg |image_flag = Flag of SFR Yugoslavia.svg |image_coat = GRB JUGOSLAVIJE.svg |image_map = Yugoslavia 1956-1990.svg |common_languages = [[српски јазик|српски]], [[хрватски јазик|хрватски]], [[словенечки јазик|словенечки]] и [[македонски јазик|македонски]]<ref name="АСНОМ">[[s:АСНОМ , документ 3]] "'' Сите одлуки и прогласи на ... ќе се објавуваат како единствени во официјалните...на Српски, Хрватски, Словенечки и Македонски јазик.''"</ref>(АВНОЈ 1944. - 1963. во Сојузна скупштина: 1945. - 1963.) <br /> {{lang-sh|СР Босна и Херцеговина, СР Србија, СР Хрватска, СР Црна Гора}} <br /> {{lang-sl|СР Словенија}} <br /> {{lang-mk|СР Македонија}} <br /> |capital = [[Белград]] |government_type = Социјалистичка република |title_leader = [[Список на водачи во комунистичка Југославија|Претседател]] |leader1 = Иван Рибар |year_leader1 = 1945 - 1953 |leader2 = Стјепан Месиќ |year_leader2 = 1991 |title_deputy = [[Список на водачи во комунистичка Југославија|Премиер]] |deputy1 = Јосип Броз Тито |year_deputy1 = 1945 - 1963 |deputy2 = Анте Марковиќ |year_deputy2 = 1989 - 1991 |event1 = Членство во ОН |date_event1 = [[24 октомври]] [[1945]] |event2 = Устав |date_event2 = [[21 февруари]] [[1974]] |stat_area1 = 255804 |stat_pop1 = 23229846 |stat_year1 = 1991 |currency = Југословенски динар |utc_offset = +1 |calling_code = 38 |national_motto = [[Братство и единство]] {{mk}} <br /> ''Bratstvo i јеdinstvo/Братство и јединство'' {{sh}}<br> ''Bratstvo in enotnost'' {{sl}} |national_anthem = ''[[Еј, Словени|Хеј, Словени/Hej, Slovani]]''<br/><center>[[File:United States Navy Band - Hey, Slavs.ogg]]</center> |footnotes = <sup>'''a'''</sup> Името на државата на [[Српскохрватски јазик|српскохрватски]] и [[Македонски јазик|македонски]] јазик (името е исто на двата јазика), со [[Хрватска азбука|латинична]] транскрипција. (Види ја секцијата [[Социјалистичка Федеративна Република Југославија#Јазици|Етимологија]] за повеќе информации.)<br /> ----<sup>'''b'''</sup> Името на државата на [[Српскохрватски јазик|српскохрватски]] и [[Македонски јазик|македонски]] јазик (името е исто на двата јазика), со [[Кирилица|кирилична]] транскрипција. (Види ја секцијата [[Социјалистичка Федеративна Република Југославија#Јазици|Етимологија]] за повеќе информации.)<br /> ----<sup>'''c'''</sup> Името на државата на [[Словенечки јазик|словенечки]]. Словенечкиот јазик се пишува само со [[Латиница|латинично]] писмо. (Види ја секцијата [[Социјалистичка Федеративна Република Југославија#Јазици|Етимологија]] за повеќе информации.) }} '''Социјалистичка Федеративна Република Југославија''' (скратено '''СФРЈ''') — поранешна [[Европа|европска]] и [[Балкански Полуостров|балканска]] држава, која постоела од [[1943]] до [[1992]]. СФРЈ е скратениот назив на [[Југославија]]. Формирана е на [[29 ноември]] [[1943]] на Второто заседание на [[АВНОЈ]] во [[Јајце]] како заедница на 5 народи и 6 републики ([[Социјалистичка Република Босна и Херцеговина|Босна и Херцеговина]], [[Социјалистичка Република Македонија|Македонија]], [[Социјалистичка Република Словенија|Словенија]], [[Социјалистичка Република Србија|Србија]], [[Социјалистичка Република Хрватска|Хрватска]] и [[Социјалистичка Република Црна Гора|Црна Гора]]), со првобитно име '''Демократска Федеративна Југославија''' (ДФЈ). На ова заседание немало македонски претставници. Тоа име е променето на [[29 ноември]] [[1945]] на Третото заседание на [[АВНОЈ]] во [[Белград]], во '''Федеративна Народна Република Југославија''' (ФНРЈ), за конечно на [[7 април]] [[1963]] да го добие името Социјалистичка Федеративна Република Југославија (СФРЈ). Социјалистичка Федеративна Република Југославија е наследничка на [[Кралство Југославија|Кралството Југославија]] ([[1918]]-[[1943]]). За еден од најважните моменти што подоцна влијаеја Југославија да се распадне, се смета неуспехот на Вонредниот конгрес на Сојузот на комунистите на Југославија, во Белград, на 22.1.1990. Престанува да постои во [[1992]], со отцепувањето на 4 од 6-те републики. Србија и Црна Гора, формираа нова заедница - најпрво [[Сојузна Република Југославија]], а подоцна во [[2003]]-та државната заедница [[Србија и Црна Гора]]. СФРЈ се граничела со [[Италија]] и [[Австрија]] на северозапад, [[Унгарија]] и [[Романија]] на север, [[Бугарија]] на исток, и [[Грција]] и [[Албанија]] на југ. Западниот дел на републиката излегувал на [[Јадранско Море]]. Југославија била важен член на [[Движење на неврзаните|Движењето на неврзаните]] за време на [[Студена војна|Студената војна]]. == Потекло на поимот == {{Главна|Име на Југославија}} Името „Југославија“ е мешовит збор составен од зборовите „''југ''“ и „''славија''“ што би значело земја на [[Словени]]те. Според тоа преводот на „Југославија“ би бил „Јужна Славија“ или „земјата на [[Јужни Словени|Јужните Словени]]“. Зборот ги обединува шесте поврзани јужнословенски народи на Југославија, [[Бошњаци]]/[[Муслимани по националност]], [[Македонци]], [[Словенци]], [[Срби]], [[Хрвати]] и [[Црногорци]]. Сепак целосното официјално име на државата, варирало доста драстично од периодот 1943 — 1992.<ref name="Yugoslavia: a concise history">Benson, Leslie; ''Yugoslavia: a concise history''; Palgrave Macmillan, 2001 ISBN 0-333-79241-6</ref> Првата Југославија, била формирана под името [[Кралство на Србите, Хрватите и Словенците]]. Во јануари 1929 година, кралот [[Александар I Караѓорѓевиќ|Александар I]], вовел диктатура во земјата и ја преименувал во [[Кралство Југославија]], и со тоа за првпат го употребил овој термин, кој дотогаш неофицијално се употребувал. Откако окупацијата и ослободувањето на кралството во Втората светска војна, новата југословенска држава била прогласена в 1943 година и именувана како '''Демократска Федеративна Југославија''' (скратено ДФ Југославија или ДФЈ), со кое име го оставила прашањето за република или кралство отворено. Во 1946 година, се преименувала во '''Федеративна Народна Република Југославија''' (ФНР Југославија или ФНРЈ)<ref name="constitution1946">[http://www.arhiv.sv.gov.yu/a100008i.htm] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081120145024/http://www.arhiv.sv.gov.yu/a100008i.htm |date=2008-11-20 }} Proclamation of Constitution of the Federative People’s Republic of Yugoslavia, 31. 1. 1946.</ref>, а веќе во 1963 станала '''Социјалистичка Федеративна Република Југославија''' (СФР Југославија или СФРЈ). Најчесто кога се мисли на земјата се употребува последното официјално име (Социјалистичка Федеративна Република Југославија) кое останало најголем период како официјално име на оваа земја. Од трите официјални југословенски јазици, српскохрватската и македонската варијнта за името на земјата била иста, додека словенечката се разликувала помалку во спелувањето на зборот „Социјалистичка“: * [[Српскохрватски јазик|српскохрватски]] и [[македонски јазик]]: ** [[латиница]]: Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija ** [[кирилица]]: Социјалистичка Федеративна Република Југославија * [[словенечки јазик]]: ** Socialistična Federativna Republika Jugoslavija Поради големината на името често биле користени кратенки кои се однесувале на Социјалистичка Федеративна Република Југославија, иако државата најпозната била само како „Југославија“. Најчестата и најупотребувана [[кратенка]] е „СФРЈ“, иако „СФР Југославија“ исто така било употребувано во официјална улога, посебно од страна на медиумите. == Историја == === Втора светска војна === {{Главна|Југословенски фронт (Втора светска војна)}} На 6 април 1941 година, Југославија била нападната од страна на [[силите на оската]] предводени од [[Нацистичка Германија|Германија]]. До 17 април 1941, земјата била целосно окупирана и подоцна поделена од страна на земјите окупатори. Како што германските сили оделе кон исток за да го нападната СССР, во Југославија била формирана Народно Ослободителна армија и партизанските единици на Југославија, познати едноставно како [[партизани]]. Врховен партизански командант бил [[Јосип Броз Тито]] (претседател на [[КПЈ]]), и под негова команда на движење наскоро започнува воспоставувањето на "ослободени територии", кои привлекоа вниманието на окупациски сили. За разлика од разни националистички сили, активни во окупирана Југославија, партизаните биле панјугословенско движење, односно го промовирале "братството и единството на југословенските народи, и ги претставувале републиканските, левичарските и социјалистичките елементи на политичкиот спектар на Југославија. Владеачката коалиција на политички партии, фракции и најпознати индивдуи кои стоеле зад ова биле сместени во Народно-ослободителниот фронт предводен од страна на [[КПЈ|Комунистичката партија на Југославија]] (КПЈ). Фронтот формирал претставничко политичко тело - [[АВНОЈ|Анти-фашистичко собрание за народно ослободување на Југославија]], попознато само како АВНОЈ. На [[АВНОЈ|првото заседание на АВНОЈ]] кое било одржано во [[Бихаќ]] била донесена одлука дека парламентот треба да ја има врховната улога во државата.<ref name="Yugoslavia: a concise history" /><ref name="Yugoslavia as history">[[John R. Lampe|Lampe, John R.]]; ''Yugoslavia as history: twice there was a country''; Cambridge University Press, 2000 ISBN 0-521-77401-2</ref> Во 1943 година, југословенските партизани започнувале сè повеќе и повеќе да го привлекуваат вниманието на [[Германци]]те. Во две големи операции наречени ''Fall Weiss'' (од јануари до април 1943) и ''Fall Schwartz'' (15 мај до 16 јуни 1943), силите оската се обиделе да стават крај на противењето на југословенската држава еднасш засекогаш. Имало голем број битки, но како најпознати се издвоиле [[Битка на Неретва|Битката на Неретва]] и [[Битка на Сутјеска|Битката на Сутјеска]]. 20000 силни партизански трупи се бореле со 150000 војници кои припаѓале на тројниот пакт. И во двата случаи, покрај големите партизански жртви, [[Јосип Броз Тито]] успеал да ја избегне замката безбедно да се сокрие. По повлекувањето на главните сили на Оската, партизаните успеале да ослободат значаен дел од Југославија. Настаните значително го зголемиле достоинството на партизаните, и со тоа им се доделил поволен углед кај југословенското населени. Со тоа многу југословенски цивили се приклучиле кон партизанската чета. На 8 септември 1943 година [[фашистичка Италија]] капитулира, оставајќи празна зона во Југославија, отворена за партизаните. Тито ги искористил настаните и ослободил неколку крајрежни градови.<ref name="Yugoslavia: a concise history" /><ref name="Yugoslavia as history" /> По многу поволна верига од настани, АВНОЈ одлучиле да се состанат за вторпат - сега во партизански-ослободениот град [[Јајце]]. На [[АВНОЈ|второто заседание на АВНОЈ]], кое траело од [[21 ноември]] до [[29 ноември]] [[1943]] година (веднаш после [[Техеран]]ската конференција) се добиле неколку важни заклучоци. Најважен од нив е создавање на Демократска Федерална Југославија, република, која ќе биде федерација од шест подеднакво [[Јужни Словени|јужнословенски]] републики (за разлика од [[Србија|српската]] превласт во [[Кралство Југославија|Кралството Југославија]]). Советот донел одлука за "неутрално", име и намерно го оставиле прашањето "монархија против република" отворено, и било одлучено дека на кралот [[Петар II Караѓорѓевиќ|Петар II]] ќе му биде дозволено да се врати од прогонство во Лондон, при поволен резултат на Пан-југословенскиот референдум по ова прашање. Меѓу другите решенија, АВНОЈ се решиле за формирање на привремен извршен орган на Националниот комитет за ослободување на Југославија или НКОЈ (''Nacionalni Komitet oslobođenja Jugoslavije'') и го назначиле Јосип Броз Тито за премиер. Како што се нижеле успеси, во 1943 година, на Тито му било дадено признането [[Маршал на Југославија]]. Поволни вести дошле и од [[Техеран]]ската конференција во Иран, која се одржувала во речиси исто време. На партизаните им се доделиле набавки на воени оружја и добиле поддршка во борбата против силите на оската. Бидејќи војната се драстично се свртила контра оската во [[1944]] година, партизаните продолжиле да имаат значителни парчиња од југословенската територија. Со сојузниците во [[Италија]], југословенските острови на [[Јадранско Море|Јадранското Море]] беа рај за отпор. На [[17 јуни]] [[1944]] година во партизанската база на островот Вис била местото каде што се одржала конференцијата помеѓу Јосип Броз Тито, премиер на НКОЈ (AVNOJ) и Иван Субашиќ, премиер на кралската југословенска влада која се наоѓала во егзил во [[Лондон]].<ref name="autogenerated9">Martin, David; ''Ally Betrayed: The Uncensored Story of Tito and Mihailovich''; New York: Prentice Hall, 1946</ref> Со заклучоците, познати како договор меѓу Тито-Субашиќ, кралот го признал АВНОЈ и Демократска Федерална Југославија, како и потпишал договор за воспоставување на заедничка коалиција во југословенската влада, на чело со Тито, со Субашиќ како министер за надворешни работи и со АВНОЈ потврдено дека привременото тело на парламентот на Југославија.<ref name="Yugoslavia as history" />. [[Белград]], главниот град на Југославија, бил ослободен со помош на [[СССР|советската]] Црвена армија во [[октомври]] [[1944]] година, a формирањето на новата влада југословенска било одложено за [[2 ноември]] [[1944]] година. На овој ден во Белград било потпишан договор со кој се формирала и привремената влада. Договорот исто така предвидувал евентуално по војната избори, кои ќе ја одредат иднината на државата, како и нејзиниот систем на управување и економија.<ref name="Yugoslavia as history" /> До [[1945]] година партизаните правеле чистка на силите на оската и ги ослободувале останатуте делови од окупираната територија. На [[20 март]] [[1945]] година, партизаните започнале со движење кое имало за цел, целосно да ги тргне [[Германци]]те и останатите народи од оската од југословенска територија. До крајот на [[април]] [[1945]] година, останатите северните делови на Југославија биле ослободени и парченца од јужно-[[Нацистичка Германија|германска/австриска]] територија, како и [[италија]]нска територија околу полуостровот [[Трст]]. Демократската Федерална Југославија, стана целовита, и во неа биле вклучени шест сојузни покраини: Федерална Република Босна и Херцеговина (ФР Босна и Херцеговина), Федерална Република Хрватска (ФР Хрватска), Федерална Република Македонија (ФР Македонија), Федерална Република Црна Гора (ФР Црна Гора), Федерална Република Србија (ФР Србија) и Федерална Република Словенија (ФР Словенија).<ref name="Yugoslavia as history" /><ref name="The three Yugoslavias">Ramet, Sabrina P.; ''The three Yugoslavias: state-building and legitimation, 1918-2005''; [[Indiana University Press]], 2006 ISBN 0-253-34656-8</ref> === Пост-воен период === Првите пост-југословенски воени избори, биле одредени за [[11 ноември]] [[1945]] година. Во тој период коалицијата на партии за поддршка на партизаните, „Единствениот народнослободителен фронт“ (Jedinstveni narodnooslobodilački часа, JNOF), бил преименуван во „Народен фронт“ (Народни часа, NOF). Народниот фронт во главно бил предводен од [[КПЈ|Комунистичката партија на Југославија]] (КПЈ) и претставуваn од страна Јосип Броз Тито. Старите политички партии формирани пред војната, биле обновени.<ref name="The three Yugoslavias" /> Во ран [[јануари]] [[1945]], кога непријателот сѐ уште окупирал делови од северозапад, Јосип Броз Тито искоментирал: {{quote|Јас не сум во принцип против политичките партии, бидејќи под демократија исто така се подразбира слободата на изразувањето на принципи и една идеја. Но да се создадат партии за партиите на земјата, сега, кога сите ние, како една земја, мора да се пренесе секупната наша сила во насока на истерување на окупаторските сили од нашата земја, кога нашатата татковина е уништена до темел, кога имаме ништо, а само нашата свест и нашите раце (...) ние немаме време за тоа сега. И тука е популарно движењето [на [[Народен фронт (Југославија)|Народниот фронт]]]. Секој е добредојден во него, како комунисти, така и оние кои се демократи и радикали и други како и да се нарекуваат. Ова движење е силата, единствената сила, која може да ја избави нашата земја од овој ужас и мизерија, и да ни донесе целосна слобода.|<small>Премиер [[Јосип Броз Тито]], јануари 1945</small><ref name="The three Yugoslavias" />}} Покрај тоа, самите избори биле одржани со тајно гласање и кампања која била многу нередовна и нерегуларна. Опозициските весници биле забранети повеќепати, и во Србија, водачите на опозицијата како Милан Грол добиле закани преку печатот. Опозицијата се повлекла од изборите во знак на протест поради непријатната атмосфера која што била создадена. Сепак, изборите сѐ уште вклучувале опција да се гласа за опозицијата во кутија без листа. Изборните резултатите од изборите на [[11 ноември]] [[1945]] година одлучиле во корист на другата, со просек 85% гласачи на секоја сојузна држава. На [[29 ноември]] [[1945]] година на втората годишнина од [[АВНОЈ|вторато заседание на АВНОЈ]] на конститутивна седница на собранието на Југославија, државата била прогласена за република. Демократска федерална Југославија станала Федеративна Народна Република Југославија (ФНР Југославија, фНРЈ), како и претставките на имињата на шесте републики се промениле од "Сојузна држава" во "народна република".<ref name="The three Yugoslavias" /> Југословенската влада влегла во коалиција со [[СССР|Советскиот Сојуз]] во рамките на владеењето на [[Сталин]] и во почетокот на [[Студена војна|Студената војна]] биле отстранети два [[САД|американски]] авиона, кои лебделе над југословенскиот воздушен простор, на [[9 август|9]] и [[19 август]] [[1946]] година. Ова биле првите воздушни несреќи на западни авиони за време на Студената војна и со оваа акција била предизвика длабока недоверба на [[Јосип Броз Тито|Тито]] во [[САД]] и сметал дури дека се спремала воена интервенција против Југославија.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://users.skynet.be/Emmanuel.Gustin/faq/shotdowns.html |title=Cold War Shootdowns<!--Bot-generated title--> |accessdate=2010-03-14 |archive-date=2011-06-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110628232152/http://users.skynet.be/Emmanuel.Gustin/faq/shotdowns.html |url-status=dead }}</ref> Новата Југославија во почетокот го користела [[Сталинистички модел|Сталинистичкиот модел]] за [[Економија|економски развиток]] во раниот период и притоа во некои делови доживеала успех. Тензиите со западот станале високи откако Југославија се приклучила кон планот на [[Сталин]] и СССР и во раниот период на Студената војна Југославија започнала со агресивна внатрешна политика. Откако ослободила поголем дел од [[Јулијски дел|Јулијскиот дел]] и [[Корушка]] и со историски барања на овие два региона, југословенската влада започнала дипломатски мисии со цел да ги приклучи кон своја територија. Овие две барања биле одбиени од западот. Најголема точка на раздорот била на пристаништето-град [[Трст]]. Градот и неговата внатрешност биле претежно ослободени од партизаните во [[1945]] година, но притисокот од страна на западните сојузници ги присилило да се повлечат вна т.н. „Морганска линија“. Слободната територија на Трст била создадена, и поделена на зона А и зона Б, водени од западните сојузници и Југославија соодветно. Првично Југославија била поддржана од Сталин, но од 1947 година односите на двете земји (Југославија и СССР) заладиле. Ова прашање било решено кога започнала конфликтот меѓу Тито и Сталин, така што зоната А и била дадена на [[Италија]], а зоната Б на Југославија. [[Податотека:Konferencija Pokreta nesvrstanih 1961. godine.jpg|мини|десно|Првата конференција на [[Движењето на неврзаните]], Белград 1961 година.]] Во меѓувреме избувнала [[Грчка граѓанска војна|граѓанската војна]] во [[Грција]] - јужниот сосед на Југославија. Притоа југословенската влада се одлучила да ја поддржува Комунистичката партија на Грција за победа. Југославија направила пратка на помош во Грција, биле испратени оружје и муниција како и храна. На грчките сили дури им било дозволено да ја користат и југословенската територија како. Иако СССР, [[Народна Република Бугарија|Бугарија]] и [[Народна Република Албанија|Албанија]] и помогнале исто така и помогнале, помошта не можела да се мери со онаа која Југославија и ја упатила на грчката држава. Како и да е на оваа југословенска „авантура“ и дошол крајот кога настанала и Тито-Сталин поделбата, при што грчките комунисти во таа поделба застанале на страната на Сталин и одбиле секаква помош од југословенската влада. Без неа сепак ти биле победени во 1949 година.<ref name="The three Yugoslavias" /> Како резултат на тоа многу [[Македонци]] биле избркани од Грција и нивните домови биле заземени. == Образование == [[File:Belgradelawschool.jpg|thumb|right|Правниот факултет во Белград]] [[Image:Univerza Ljubljana.jpg|thumb|right|Ректоратот на Универзитетот во Љубљана]] [[Универзитетот во Загреб]] (основан во 1669) и [[Универзитетот во Белград]] (основан во 1808) веќе постоеле пред создавањето на Југославија. Помеѓу 1918 и 1992, биле основани следниве универзитети:<ref name="uniej">[[Enciklopedija Jugoslavije]], 2. Ausg., Band 6, Artikel ''Jugoslavija'', Abschnitt ''Nauka'', S. 510 f.</ref> *[[Универзитет во Љубљана]] (1919) *[[Универзитет во Сараево]] (1949) *[[Универзитет „Св. Кирил и Методиј“|Универзитет во Скопје]] (1949) *[[Универзитет во Нови Сад]] (1960) *[[Универзитет во Ниш]] (1965) *[[Универзитет во Приштина (1969–1999)|Универзитет во Приштина]] (1970) *[[Универзитет на уметностите во Белград]] (1973) *[[Универзитет во Риека]] (1973) *[[Универзитет во Сплит]] (1974) *[[Универзитет на Црна Гора|Универзитет во Титоград]] (1974) *[[Универзитет во Бања Лука]] (1975) *[[Универзитет во Марибор]] (1975) *[[Универзитет во Осиек]] (1975) *[[Универзитет во Крагуевац]] (1976) *[[Универзитет во Тузла]] (1976) *[[Универзитет во Битола]] (1979) ==Федерални единици== {| class="wikitable" |- ! <center>'''[[Список на држави|Име]]'''</center> !! <center>'''Главен град'''</center> !! <center>'''[[Знаме]]'''</center> !! <center>'''[[Грб]]'''</center>!! <center>'''Местоположба'''</center> |- |<center>[[Социјалистичка Република Босна и Херцеговина]] <br /> <small>{{lang-bs|Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina}}</small></center> |style="width:7em; font-size:90%;"|[[Сараево]] |style="width:6em;"|<center>[[Податотека:Flag of SR Bosnia and Herzegovina.svg|70px|border]]</center> |style="width:4em;"|<center>[[Податотека:Coat of Arms of the Socialist Republic of Bosnia and Herzegovina.svg|70px]]</center> ! rowspan="6" style="width:4em; background:#fff;"| {{Карта на СФРЈ|float=center}} |- |<center>[[Социјалистичка Република Македонија]]</center> |style="font-size:90%;"|[[Скопје]] |<center>[[Податотека:Flag of North Macedonia (1946–1992).svg|70px|border]]</center> |<center>[[Податотека:Coat of arms of Macedonia (1946-2009).svg|70px]]</center> |- |<center>[[Социјалистичка Република Словенија]] <br /> <small>{{lang-sl|Socialistična Republika Slovenija}}</small></center> |style="font-size:90%;"|[[Љубљана]] |<center>[[Податотека:Flag of Slovenia (1945-1991).svg|70px|border]]</center> |<center>[[Податотека:Coat of Arms of the Socialist Republic of Slovenia.svg|70px]]</center> |- |<center>[[Социјалистичка Република Србија]] <br /> <small>{{lang-sr|Социјалистичка Република Србија}}</small></center> : {{smaller|[[Социјалистичка Автономна Покраина Косово]]}} : {{smaller|[[Социјалистичка Автономна Покраина Војводина]]}} |style="font-size:90%;"|[[Белград]] : [[Приштина]] : [[Нови Сад]] |<center>[[Податотека:Flag of SR Serbia.svg|70px|border]]</center> |<center>[[Податотека:Coat of Arms of the Socialist Republic of Serbia.svg|70px]]</center> |- |<center>[[Социјалистичка Република Хрватска]] <br /> <small>{{lang-hr|Socijalistička Republika Hrvatska}}</small></center> |style="font-size:90%;"|[[Загреб]] |<center>[[Податотека:Flag of SR Croatia.svg|70px|border]]</center> |<center>[[Податотека:Coat of Arms of the Socialist Republic of Croatia.svg|70px]]<center> |- |<center>[[Социјалистичка Република Црна Гора]] <br /> <small>{{lang-sr|Socijalistička Republika Crna Gora}}</small></center> |style="font-size:90%;"|[[Титоград|Титоград (сега Подгорица)]] |<center>[[Податотека:Flag of the Socialist Republic of Montenegro.svg|70px|border]]</center> |<center>[[Податотека:Coat of Arms of the Socialist Republic of Montenegro.svg|70px]]</center> |} == Јазици == [[File:Map of the republics of Yugoslavia mk.svg|мини|лево|300п|Југословенските републики со главните градови.]] Населението на Југославија зборувало три јазици, [[Српскохрватски јазик|српскохрватски]], [[Словенечки јазик|словенечки]] и [[Македонски јазик|македонски]].<ref name="Institutions of Advanced Societies">Rose, Arnold M.; ''Institutions of Advanced Societies''; U of Minnesota Press, 1999 ISBN 0-8166-0168-2</ref> Српскохрватскиот бил зборуван од населението во федералните републики [[Социјалистичка Република Босна и Херцеговина|СР Босна и Херцеговина]], [[Социјалистичка Република Србија|СР Србија]], [[Социјалистичка Република Хрватска|СР Хрватска]] и [[Социјалистичка Република Црна Гора|СР Црна Гора]] - со тотални говорители, 12,390,000 луѓе во тоа време. Словенечкиот бил зборуван од 1,400,000 жители на [[Социјалистичка Република Словенија|СР Словенија]], додека македонскиот бил зборуван од 931,000 жители на [[Социјалистичка Република Македонија|СР Македонија]]. Исто така националните малцинства го употребувале нивниот мајчин јазик - 506,000 луѓе зборувале [[унгарски]] (најмногу во [[Социјалистичка Автономна Покраина Војводина|САП Војводина]]) и 780,000 луѓе го употребувале [[албанскиот јазик]] во [[Социјалистичка Автономна Покраина Косово|САП Косово]] и [[Социјалистичка Република Македонија|СР Македонија]]. [[Турски јазик|Турскиот]], [[Романски јазик|романскиот]] и [[Италијански јазик|италијанскиот]] исто така биле зборувани, но во помал степен. Трите главни јазици се меѓусебно доста слични, сите три припаѓаат на семејството на [[јужнословенски јазици]]. На тој начин [[Јужни Словени|јужнословенските народи]] се разбирале меѓусебе независно во која република живееле. Српскохрватскиот јазик е составен од три дијалекта, [[Штокавско наречје|штокавски]], кајкавски и чакавски со тоа што Штокавскиот бил употребен во стандардниот литературен јазик. Официјалниот српскохрватски (штокавски), бил поделен на две слични варијанти, хрватска и српска варијанта, со мали разлики кои ги одделувале една од друга. Две азбуки биле употребувани во Југославија: [[латиница]]та и [[кирилица]]та. Двете азбуки биле уредени за употреба во српскохрватскиот јазик, иако српскохрватската латинична азбука е позната како [[Хрватска азбука|латинична азбука на Гај]], додека за кириличата азбука се мисли на [[Српска азбука|српската кирилична азбука]]. Со српскохрватскиот јазик се употребувале двете азбуки, со македонскиот јазик само кирилицата, додека со словенечкиот само латиницата. Хрватската варијанта на јазикот била целосно предадена на латиничното писмо, додека пак со српската варијанта се употребувале двете писма - и латиничното и кириличното. == Култура == === Литература === [[File:S. Kragujevic, Ivo Andric, 1961.jpg|thumb|upright=0.9|[[Иво Андриќ]], добитник на Нобеловата награда за литература во 1961]] Некои од најпознатите југословенски писатели биле [[Иво Андриќ]], [[Мирослав Крлежа]], [[Меша Селимовиќ]], [[Бранко Ќопиќ]], [[Мак Диздар]] и други. ==Југославија како тема во уметноста и во популарната култура== * „Југославија“ - песна на српскиот поет [[Бранко Миљковиќ]].<ref>Бранко Миљковиќ, ''Избор''. Скопје: Мисла, Култура и Македонска книга, 1988, стр. 59-60.</ref> == Поврзано == {{portalpar|СФРЈ}} * [[Знамиња на југословенските социјалистички републики]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://www.leksikon-yu-mitologije.net/index.php Лексикон на ЈУ митологија (на српски и на хрватски)] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060710090148/http://www.leksikon-yu-mitologije.net/index.php |date=2006-07-10 }} * [http://issuu.com/kokan/docs/filter Филтер Југославија од Константин Петровски ] {{Социјалистичка Федеративна Република Југославија}} {{Yug-timeline}} [[Категорија:СФРЈ| ]] [[Категорија:Поранешни држави во Европа]] [[Категорија:Поранешни комунистички републики]] [[Категорија:Поранешни држави на Балканот]] [[Категорија:Поранешни словенски држави]] [[Категорија:Историја на Европа]] [[Категорија:Комунистички држави]] [[Категорија:Еднопартиски држави]] exgawqld76f7h6pkkk84rx09e013kgm 0 1704 4803808 4789845 2022-08-20T10:11:29Z P.Nedelkovski 47736 илустрирање wikitext text/x-wiki [[Податотека:Internet map 1024.jpg|мини|десно|250п|Делумна претстава на интернетот со неговите јазли]] '''Интернет''' ({{lang-en|Internet}}) или '''семрежје''' — јавно достапен [[систем]] на меѓусебно поврзани [[сметачка мрежа|сметачки мрежи]] од целиот [[свет]], кои пренесуваат податоци во форма на пакети со користење на стандардното множество протоколи означено како [[TCP/IP]]. Се состои од голем број мали и големи, домашни, деловни владини и невладини мрежи, коишто заедно пренесуваат различни информации и услуги, како електронска пошта, директен разговор, како и меѓусебно поврзани [[мрежно место|мрежни места]] (''websites'') и други документи од Мрежата ([[Светска пајажина|Светска мрежа]] — [[World Wide Web]], WWW). Наспроти општоприфатеното користење, поимите интернет и мрежа (''web'') не се синоними: интернет е збирка на меѓусебно поврзани сметачки мрежи, поврзани со бакарни жици, оптичковлакнени кабли, безжични врски и слично, додека мрежата е збирка на меѓусебно поврзани документи со користење хиперврски и адреси (Uniform Resource Locator / URL ), до коишто може да се пристапи со користење на интернетот. Покрај мрежата, интернетот обезбедува и многу други [[мрежна служба|служби]], како [[е-пошта]], споделување на податотеки итн... ==Историја == Корените на интернетот се во ARPANET, американскa одбранбена мрежа создадена во 1969 година. Првата TCP/IP мрежа е направена на [[1 јануари]] [[1983]] така што овој датум е земен за создавањето на интернетот. Во тоа време интернет можеле да го употребуваат универзитетите, војската и некои други државни организации во [[САД]] и бил наречен NSF (National Science Fondation = Национална научна фондација). Интернетот добил комерцијална употреба дури во 90-тите години. Во август [[1991]] година од CERN (европска организација за нуклеарни проучувања) го претстави проектот World Wide Web, а две години подоцна се претставени и [[HTTP]]-протоколот и [[HTML]]-кодот. Било создадено првото мрежно место на CERN. А веќе во [[1993]] година беше создаден и првиот графички пребарувач ''Mosaic web browser 1.0''. Во [[1996]] интернетот веќе станал популарен и започнал да се употребува за комерцијални и приватни потреби. Така што според последните статистики направени на [[1 јануари]] [[2006]] год. интернет го користат една милјарда луѓе. Интернет претставува множество од служби кои работат врз поврзаните сметачки мрежи низ целиот свет со што се овозможува брза размена на информациите односно податоците преку постоечките [[телефонска линија|телефонски линии]]. Англискиот поим „интернет“ е добиен како кратенка од INTERconnected NETwork — INTERNET што во превод би значело меѓуповрзанa мрежa. А во неа се вклучени милиони луѓе од светот. == Структура и организација на интернетот == [[Податотека:Internet Connectivity Distribution & Core mk.svg|мини|десно|350п|Насочување на пакети по пат на разни степени (слоеви) на [[семрежен услужник|семрежни услужници]].]] Интернет како мрежа постои веќе триесетина години, меѓутоа со појавата на [[светска пајажина|светската пајажина]] (WWW) интернет станува она што го знаеме денес. Во почетокот на интернетот било комплицирано барањето на податоци, корисниците биле принудени рачно да ги испишуваат наредбите. Поголем број корисници не сакале или не ги знаеле наредбите. Затоа во 1989 година [[Тим Бернерс-Ли]] од Европската лабораторија за нуклеарна физика во Швајцарија CERN, пишува предлог за изработка на единствен хипер текстуален програм за дистрибуција на податоците помеѓу луѓето, т.е. сѐ уште само на научниците бидејќи 1989 година сè уште немало голем број на домашни сметачи и имало многу мал број на корисници на интернетот. Крајот на 1990 година почнал да се развива и самиот проект WWW. Започува со развој на првата програма за пристап на интернетот со едноставно име WWW. Овој програм работел со текстуално пребарување. Кон крајот на 1992 година, веќе постоеле педесетина опслужувачи за WWW. Набрзо е напишан и првиот прегледувач со графички приказ Viola, а напишана е и првата верзија на HTML (Hyper Text Marcup Language), толку поедноставна од денешната, но постоењето на хипер врски за поврзување на документите овозможува лесно пребарување и сосема доволна достапност на информациите. Почетокот на 1993 година Marc Andreessen од NCSA (National Center for Supercomputing Applications) напишал и друг таков пребарувач, наречен Mosaic. Marc 1994 година основа фирма Netscape Communications и покрај [[Тим Бернерс]] се смета за најзначаен човек за развојот на WWW. При крајот на 1994 година, проектот за развој на WWW го презема Конзорциумот W3 кој заеднички го основале CERN и MIT (Massachusetts Institute of Technology). 1994 година еволуира и HTML кој во верзијата 2.0 донесува поддршка за некои клучни новини како што се: [[формулар]]и и [[образец|обрасци]]. Истата година излегува и првата верзија на Netscape кој донесува една многу важна новост, прикажување на JPEG слики (другите прелистувачи биле ограничени само на GIF-ови). 1995 година Netscape излегува со верзијата 1.1 и воведува додатни новости, меѓутоа надвор од важечките стандарди за HTML јазик. Внесува свои тагови, како што се оние за позадини и таблици. Иако ова предизвика бројни расправи за исправноста на таквата постапка, Netscape-овите ознаки почнуваат да владеат на мрежата. 1995 година излегуваат и Windows 95 од фирмата Microsoft која тоа време не беше свесна за важноста на интернетот, па поради тоа, како додаток, исфрла слаба верзија на Internet Explorer прелистувач. 1996 година Netscape исфрла верзија по верзија, на што Microsoft одговара со Internet Explorer 2.0, кој најавува создавање на уште еден моќен прелистувач, јака конкуренција на популарниот Netscape. После неуспешни стандардизации на HTML 3.0, W3 дига раце од HTML, за после излегување на Internet Explorer 3.0, кој е многу подобар од истобројната верзија на Netscape, да се врати на следењето на развојот на HTML стандардот, по што излегува HTML 3.2. 1997 година излегува четвртата верзија на HTML јазикот, а на пролет истата година, двете фирми исфрлаат свои пребарувачи со бројот 4.0. 1998 година под надзор на W3 конзорциумот, конечно излегува HTML 4.0 во три подверзии: * HTML 4.0 Strict – наменет за употреба на каскадни стилски страници (CSS); * HTML 4.0 Transitional – има презентациски можности и * HTML 4.0 Frameset – за употреба на рамки 19 декември 2000 година W3 конзорциумот официјално ги издава xHTML 1.0 стандардите. == Адреси на интернетот == Адресите се формирани слично како и поштенските адреси: име, презиме, улица, број итн. Знаеме дека кога патува некое писмо, прво се гледа државата, потоа местото, улицата, бројот и на крајот името на примачот. Слично е и во интернет. Секоја држава има своја единствена меѓународна адреса т.е кратенка наречена код. На пример кодот за [[Македонија]] е [[.mk]] за [[Грција]] [[.gr]] за [[Франција]] [[.fr]], [[Велика Британија]] [[.uk]] итн. Кога патува некое писмо, откако ќе ја видиме државата потоа го бараме местото. Но бидејќи во секоја држава има многу различни места, адресите на интернетот не се земени по места туку по дејности, бидејќи дејностите , како што се образование, стопанство, управа итн. ги има во секоја држава. Овие дејности се наречени домени. Во интернет постојат 6 [[домен]]и. Нивните имиња се кратенки од англиското име за дејноста и тоа: * - edu — за [[образование]] * - com — за [[стопанство]] * - gov — за [[управа|управни органи и установи]] * - mil — за [[војска]] * - org — за [[непрофитна организација|непрофитни организации]] * - net — за [[сметачка мрежа|сметачки мрежи]] А за [[улица]] се земени организациите и подорганизациите во дејноста. Така, во образованието во Македонија постојат повеќе организации и подорганизации како што се универзитетите и факултетите. На пример името на гимназијата „Јосип Броз-Тито“ на интернетот е јбт, а на некоја гимназија е ДСУ. Овие имиња всушност се имиња на поддомени. На пример некој студент на некој фалкултет си дал интернет име Гоце тогаш неговата адреса е goce@jbt.dsu.edu.mk. Знакот @ (мајмунче) означува припадност, што значи Гоце припаѓа на, односно е поддомен на jbt.dsu.edu.mk овој домен е под-домен на dsu.edu.mk, кој пак е под домен на доменот за образование edu.mk, а тој е поддомен на доменот mk кој е поддомен на интернетот. == Видови на поврзување на интернетот == Поврзувањето најчесто се врши преку посредник таканаречен [[семрежен услужник]] (''provider''). Тоа е [[фирма]] која обезбедува интернет така што корисникот го поврзува со другите услужник, од другите земји од светот. Услужникот располага со брз [[опслужувач]] и со специјална опрема, а за своите услуги наплаќа од корисниците. Корисниците е потребно да си купат IP-адреса односно корисничко име и [[лозинка]] со кои ќе можат да се поврзат на интернетот. Во македонија постојат разни услужици, меѓу кои [[МТ-нет]], [[КејблТел]], [[Уан]], [[У-нет]], [[Теле-кабел]], [[Мол]], [[Цкѕстар]] и многу други. Постојат различни начини на поврзување на интернетот, и тоа: * [[врска на бирање|на бирање]] (''dial-up'') врска со брзина до 54 [[кБ/с]] * [[ISDN]] со брзина до 128 [[кБ/с]] * [[ADSL]] со брзина до 8 [[кБ/с]] * [[кабелско интернет|кабелски]] со брзина до 10 [[Мб/с]] * [[Сателитско интернет]] (сообраќај само во еден правец, преземање) до 16.000 [[Мб/с]] * [[wi-fi]] (безжична врска) со брзина до 300 [[кБ/с]] Новости: Во [[1996]] година започна да се создава една нова мрежа наречена [[internet2]] односно 200 универзитети формираа непрофитна организација (UCAID) The Unuversitis Corporation for Advanced Internet Development, и уште 20 најјаки ИТ компании во светот како: Microsoft, HP, IBM, Sun microsustem, Red Hat и многу други се поврзаа и направија супер брза мрежа наречена Аблине. Сите овие фирми, универзитети и други државни установи денес се поврзани со internet2™, односно со врска брза 10 [[ГБ/с]], врска 150.000 пати побрза од денешната. Така на пример еден двд-[[филм]] од 4 [[ГБ]] може да се симне за 5 секунди. Корисници на оваа мрежа можат да бидат само организации членки на интернетот2 односно оние кои ќе придонесат за развој на оваа мрежа, а членство на физички лица не е дозволено. Партиципацијата чини 50.000 [[долар]]и годишно. ==Употреба на интернетот во светот== [[Податотека:Internet users per 100 inhabitants ITU.svg|мини|360px|<center>'''Интернет корисници на 100 жители'''</center><small>Извор: [[Меѓународна унија за телекомуникации]].<ref>[http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2014/ITU_Key_2005-2014_ICT_data.xls "Individuals using the Internet 2005 to 2014"], Key ICT indicators for developed and developing countries and the world (totals and penetration rates), International Telecommunication Union (ITU). Retrieved 25 May 2015.</ref><ref>[http://www.itu.int/ITU-D/ict/statistics/ict/ "Internet users per 100 inhabitants 1997 to 2007"], ICT Data and Statistics (IDS), International Telecommunication Union (ITU). Retrieved 25 May 2015.</ref></small>]] Според извештајот на Комисијата на [[Обединетите нации]] за широкопојасен интернет и на [[Меѓународна унија за телекомуникации|Меѓународната унија за телекомуникации]], кон крајот на [[2016]] година 3,5 милијарди луѓе во светот користеле интернет, т.е. 47 % од светското население, што претставувало раст од 300 милиони корисници во споредба со [[2015]] година. Притоа, во 91 земја, над 50 % од населението користеле интернет. Првите десет земји со најголем процент на користење интернет се наоѓале во [[Азија]] и во [[Средниот Исток]], а на врвот се наоѓала [[Јужна Кореја]], каде дури 98,8 % од домаќинствата биле приклучени на интернет. Потоа следувале [[Катар]] (96 %) и [[Обединетите Арапски Емирати]] (95 %). Исланд, пак, имал најголем процент на поединечни корисници на интернет (98,2 %), а по него следувале [[Луксембург]] (97,3 %) и [[Андора]] (97 %). Најниско користење интернет било забележано во [[Супсахарска Африка]]: во [[Чад]], само 2,7 % од домаќинствата користеле интернет, во [[Сиера Леоне]] тој процент бил 2,5 %, во [[Нигерија]] 2,2 %, во [[Сомалија]] 1,8 %, а во [[Еритреја]] 1,1 %. [[Монако]] и [[Швајцарија]] се земјите со најмногу фиксни широкопојасни приклучоци (над 47 претплати на 100 жители), а најмногу активни мобилни широкопојасни приклучоци имало во [[Финска]] (144 на 100 жители), [[Сингапур]] (142) и [[Кувајт]] (139). Инаку, 48 % од светските мобилни широкопојасни приклучоци се наоѓале во подрачјето на [[Азија-Тихоокеанија]] (1,7 милијарди), 778 милиони приклучоци имало во Јужна и во [[Северна Америка]], 483 милиони во [[Европа]], 280 милиони во [[Африка]], 185 милиони во арапските земји итн. И во поглед на фиксните широкопјасни приклучоци предничел азиско-тихоокеанскиот регион, со 432 милиони приклучоци (49 % од светските приклучоци), по што следувале Европа (199 милиони, [[Јужна Америка|Јужна]] и Северна Америка (188 милиони), арапските земји (19 милиони), а во Африка имало само 6,4 милиони приклучоци. Од светското население што не користело интернет, дури 55 % било концентрирано во шест земји, меѓу кои се [[Индија]] и [[Кина]], а 75 % од светското население што не користело интернет било концентрирано во 20 земји.<ref>„Половина од популацијата е онлајн“, ''Дневник'', година XX, број 6173, сабота, 24 септември 2016, стр. 22.</ref> Табела бр. 1: Европски земји со најголем број корисници на интернет (30.11.2015)<ref>[ http://www.internetworldstats.com/stats4.htm Internet World Stats (пристапено на 26.9.2016)]</ref> {| class="wikitable" |- ! Земја !! Број на корисници (во милиони) |- | Русија || 103,1 |- | Германија || 71,7 |- | Обединетото Кралство || 59,3 |- | Франција || 55,4 |- | Турција || 46,3 |- | Италија || 37,7 |- | Шпанија || 35,7 |- | Полска || 25,7 |- | Украина || 19,1 |- | Холандија || 16,1 |} ==Употреба на интернетот во Македонија== Според податоците на [[Завод за статистика (Македонија)|Заводот за статистика]], во првото тримесечје на [[2014]] година, од вкупното население во [[Македонија]] на возраст меѓу 15 и 74 години, 68,1 % имале пристап до интернет од дома, во споредба со 60 % во [[2012]] година. Со тоа, Македонија била многу блиска до просекот во [[Европска Унија|Европската Унија]], кој во 2013 година изнесувал 75 %. Од корисниците на интернетот, дури 99,1 % имале широкопојасно поврзување (фиксно или мобилно). Набљудувано по одделни групи, интернет најмногу користеле студентите и учениците (96,3 %), а 55,2 % од корисниците на интернетот употребиле мобилен или паметен [[телефон]] за да пристапат до интернет надвор од дома или од работното место. Од вкупниот број корисници, 78,1 % се закачувале на мрежата секој ден, 16,9 % го правеле тоа барем еднаш неделно, а 5,1 % користеле интернет помалку од еднаш неделно. Во однос на намената, 79,8 % од корисниците на интернетот во Македонија го употребувале него за поврзување на [[Друштвени мрежи|друштвените мрежи]], 67,8 % за телефонирање и [[видео]]<nowiki/>повици, 67,3 % за читање весници и списанија, а [[електронска пошта]] примале и испраќале 66,1 % од корисниците на интернетот. [[Интернет-банкарство]] користеле 12,5 % од интернет-корисниците, а само 3 — 5 % пишувале [[блог]]ови на интернетот.<ref name="XVIII 2014">„Интернет користат 70 отсто од домаќинствата“, ''Дневник'', година XVIII, број 5614, вторник, 11 ноември 2014, стр. 8.</ref> Притоа, периодот од 2012 до 2014 година, бројот на корисниците на интернетот во Македонија кои извршиле купување на стоки и услуги преку интернет се движел меѓу 5,4 % и 15,2 %, што е далеку под просекот во Европската унија, каде во [[2013]] година, дури 60 % од корисниците на интернетот купувале on-line. Инаку, според статистичките податоци, преку интернет, [[Македонци]]те најмногу купувале [[облека]] и спортска опрема (48,5 %), електронска опрема (9,9 %), резервации за [[Туризам|туристички]] патувања (9,6 %), производи за домаќинството (6,9 %), резервации за [[хотел]]ско сместување и одмор (6,7 %), лекови (5,6 %), софтвер (5,2 %), [[филм]] и [[музика]] (4,3 %) итн.<ref name="XVIII 2014"/> == Поврзано == * [[Пребарувач]] * [[Интернет уметност|Уметност на интернетот]] * [[Кибервојување]] * [[Киберсекс]] * [[Интернет-демократија]] * [[Интернет-динамика|Динамика на интернетот]] * [[Екстранет]] * [[Размена на податотеки]] * [[Хактивизам]] или [[Хакерска култура]] * [[интернет-архива]] * [[Интранет]] * [[Мрежна етикета]] * [[Мрежно пресликување]] * [[Семрежен разговорен говор]] * [[семрежен трол|Тролови и тролување]] * [[Видеотекст]] - рана комуникациска технологија * [[Вирален маркетинг]] * [[Дигитален јаз]] * [[Директориум]] * [[Блог]] * [[Форум]] == Надворешни врски == * [http://www.makpcworld.com MakPC World! Македонски ИТ Портал] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20210511035941/http://www.makpcworld.com/ |date=2021-05-11 }} * [http://www.pogodok.com.mk Погодок! Пребарувач на Македонија] * [http://www.najdi.org.mk Најди! Македонски пребарувач] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20210529112349/https://najdi.org.mk/ |date=2021-05-29 }} * [http://www.awesomico.co.uk/ iSecurity] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090415095505/http://www.awesomico.co.uk/ |date=2009-04-15 }} == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Семрежје| ]] [[Категорија:Дигитална технологија]] [[Категорија:Општење]] [[Категорија:Информатика и општество]] 7vj84tnu58ra5q2sft53cmosc9zrfs6 0 1767 4803680 4663379 2022-08-19T21:21:52Z Bjankuloski06 332 /* Табела на успеси */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox Emperor |name =Гај Јулиј Цезар<br>C•IVLIVS•C•F•C•N•CAESAR |title=[[Римски конзул|Конзул]]/[[Римски диктатор|Диктатор]] на [[Римската Република]] |image = 0092 - Wien - Kunsthistorisches Museum - Gaius Julius Caesar.jpg |caption = Статуа на Цезар во [[Уметничкоисторискиот музеј (Виена)|Уметничкоисторискиот музеј]] во Виена |full name =Гај Јулиј Цезар |reign =49 п.н.е.–<br />15 март 44 п.н.е. |consort =[[Корнелија Цина]] 84 – 68 п.н.е.<br />[[Помпеја]] 68 – 63 п.н.е. <br />[[Калпурнија Писонис]] 59 – 44 п.н.е. |issue=[[Јулија (ќерка на Јулиј Цезар)|Јулија]] 85/84 – 54 п.н.е.<br />[[Птоломеј XV Цезарион]] 47 – 30 п.н.е.<br />[[Октавијан Август]] 63 п.н.е.– 14 |royal house =[[Јулијанско-клаудиска династија]] |father =[[Гај Јулиј Цезар (проконзул)|Гај Јулиј Цезар]] |mother =[[Аврелија Кота]]<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.roman-colosseum.info/roman-empire/julius-caesar.htm |title=архивска копија |accessdate=2010-10-14 |archive-date=2013-01-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130119005539/http://roman-colosseum.info/roman-empire/julius-caesar.htm |url-status=dead }}</ref> |date of birth =13 јули 100 п.н.е. |place of birth =[[Рим]] |date of death =15 март 44 п.н.е. (возраст 55) |place of death =[[Помпеев театар]], Рим |place of burial= }} '''Гај Јулиј Цезар'''<ref name="name">Полно име: ''Caius Iulius Caii filius Caii nepos Caesar Imperator'' („Гај Јулиј Цезар, син Гаев, внук Гаев, Император“). Откога го прогласиле за божество (42 п.н.е.), официјалното име му гласело ''Divus Iulius'' („Божествениот Јулиј“).</ref> (на [[латински јазик|латински]]: C•IVLIVS•C•F•C•N•CAESAR) ([[12 јули|12]] или [[13 јули]] [[100 п.н.е.]] – [[15 март]] [[44 п.н.е.]]) — [[Римско Царство|римски]] воен и политички водач чие освојување на Галија Комата го проширила римскиот свет сè до [[Атлантски Океан|Атлантскиот Океан]], успех чии последици се видливи и денес. Според многумина, Цезар е еден од најголемите луѓе во Стариот Свет. Тој е можеби најпознатата историска личност како резултат на комбинација на човековите таленти: од командување во битка, [[државништво]], [[говорништво]], пишување, [[право]], владеење, сексуалност, пријателство и разговор – тој бил одличен во сите. Имал огромна волја, храброст и целосно отсуство на омраза од било кој вид. Тој бил обожуван од страна на луѓето во Рим и прогласен за бог. Достигнувањата на Цезар не се само воените походи и освојувањата. Тој всушност бил голем реформатор и основач на [[Римско Царство|Римското Царство]], иако за прв [[император]] се смета неговиот внук од сестра, посинок и наследник [[Гај Октавијан]]. Подоцнежните императори во Рим биле ословувани со титулата „цезар“ (од која е изведен зборот „цар“ во многу европски јазици). Што се однесува до воените походи на Цезар, тој кога дошол на власт во рамките на [[Првиот триумвират]], Рим била само медитеранска држава, но тој освоил и ги присоединил [[Франција]], [[Белгија]], делови од [[Шпанија]], со други зборови ја направил европска држава и бил основоположник на западна [[Европа]] каква што денес ние ја знаеме. Потоа, под власта на Цезар потпаднале делови од [[Германија]], а се обидел да ја освои и [[Британија]]. По враќањето од западна Европа ја започнал граѓанската војна против неговиот партнер во власта, [[Гнеј Помпеј|Помпеј]]. Клучен елемент во оваа борба било што Цезар остварил контрола врз [[Египет]], главниот снабдител на Рим со жито, преку марионетскиот режим на кралицата [[Клеопатра]], последниот претставник на македонската [[Птоломејска династија]]. Цезар е значаен и по реформите кои ги спровел во 44 година п.н.е. Тоа биле: преобликување на [[Јулијански календар|календарот]], организирање локална управа, основање колонии, зголемување на [[Римски сенат|Сенатот]], спречување на инцидентите на исток и сл. Меѓутоа во екот на овие реформи тој бил убиен во заговор на многумина сенатори кои му должеле многу, меѓу кои и неговиот посинок Брут. Нивното мислење било дека Цезар, колку и да е добар за државата, не би бил прифатлив како владетел. [[Монархија]]та која била цел на Цезар, била неприфатлива за конзервативните римски сенатори, кои претпочитале опстојување на [[република]]нскиот систем на владеење, заснован на заедничка доминација на повеќе аристократски семејства, наместо на само едно од нив. Гај Јулиј Цезар се смета за исклучително важна историска личност, без која не ќе го знаевме светот каков што е денес. Гај Јулиј Цезар е една од најпознатите личности во класичната историја, а во последните години од животот [[диктатор]] во моќната [[Римско Царство]]. Неговите записи од Галските војни спаѓаат меѓу ремек-делата на старата [[римска литература]]. Група републикански заговорници го убиле во [[Рим]], на [[Мартовски Иди|15 март]] 44 г. пред н. е. ==Ран живот и кариера== {{Главна|Ран живот и кариера на Јулиј Цезар}} [[Image:Marius Glyptothek Munich 319.jpg|мини|десно|180п|Гај Мариј, чичкото на Цезар]] [[Image:Sulla Glyptothek Munich 309.jpg|мини|лево|180п|Луциј Корнелиј Сула]] Цезар е роден во [[Патриции|патрициско]] семејство, родот на [[Јулии]], и тврдел дека потекнува од [[Аскании]] како син на легендарниот [[троја]]нски принц [[Енеја]] кој наводно бил син на божицата [[Венера (божица)|Венера]].<ref>{{Наведена книга|last=Фроди|first=Џејмс Антони|title=Животот на Цезар|publisher=издавател „Project Gutenberg“ e-text|year=1879|page=67|url=http://www.mirrorservice.org/sites/ftp.ibiblio.org/pub/docs/books/gutenberg/etext05/8cesr10.txt|access-date=2011-04-06|archive-date=2007-12-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20071209113843/http://www.mirrorservice.org/sites/ftp.ibiblio.org/pub/docs/books/gutenberg/etext05/8cesr10.txt|url-status=dead}} Поврзано: [[Светониј]], „[[Животот на дванаесетте Цезари]]“: ''Јулиј'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#6 6]; Велиј Патеркулиј, ''Римка историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2B*.html#41 2.41]; Виргил, ''Енид''</ref> [[Когномен]]от „Цезар“ потекнува, според Плиниј Постариот, од предокот кој е роден со [[царски рез]] (од латинскиот глагол „да се сече“, ''caedere'').<ref>[[Плиниј Постариот]], „[[Природознание (Плиниј)|Природознание]]“ [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Plin.+Nat.+7.7 7.7]. Заблудата дека и самиот Цезар е роден со царски рез датира најмалку пред 10 век (''Суда'' [http://www.stoa.org/sol-bin/search.pl?db=REAL&search_method=QUERY&login=guest&enlogin=guest&user_list=LIST&page_num=1&field=adlerhw_gr&searchstr=kappa%2C1199 kappa 1199]). Цезар не бил првиот кој го носел тоа име и во негово време оваа процедура се изведувала само врз мртви жени, додека пак мајката на Цезар [[Аурелија Кота|Аурелија]] живеела долго по раѓањето на Цезар.</ref> Августовата историја предлага три [[Етимологија на името на Јулиј Цезар|алтернативни објаснувања]]: тоа дека првиот Цезар имал дебели влакна на косата (латински - ''caesaries''); дека имал светли сиви очи (латински - ''oculis caesiis''); или дека убил слон во борба (латински - ''caesai'').<ref>''[[Historia Augusta]]'': „Елиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Historia_Augusta/Aelius*.html#2 2].</ref> Цезар издавал монети на кои имало слика на слон со што сугерирал на оваа интерпретација на неговото име. И покрај нивното античко педигре ова семејство не била посебно политички влијателна. Таткото на Цезар, исто така именуван [[Гај Јулиј Цезар (проконзул)|Гај Јулиј Цезар]], бил проконзул во провинцијата [[Азија (римска провинција)|Азија]],<ref>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#1 1]; [[Плутарх]], „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#1 1], ''Мариј'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Marius*.html#6 6]; Плиниј Постариот, „Природознание“ [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Plin.+Nat.+7.54 7.54]; ''Inscriptiones Italiae'', 13 март 51–52</ref> додека пак неговата мајка, [[Аврелија Кота]], била дете на влијателно семејство. Многу малку е запишано од Цезаровото детство.<ref name="plutsuet1">Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#1 1]; Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#1 1]</ref> Раните години од животот на Цезар се одвивале во време на криза. Имало неколку војни од 91&nbsp;г. п.н.е до 82 п.н.е, исто така, од 82 п.н.е до 80 п.н.е диктаторот [[Луциј Корнелиј Сула]] го прочистувал Рим од неговите политички непријатели бидејќи во земјата, домашната политика била жестоко раздвоена. Во 85 п.н.е таткото на Цезар ненадејно умрел,<ref>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#1 1]; Плиниј Постариот, „Природознание“ [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Plin.+Nat.+7.54 7.54]</ref> па на шеснаесет години Цезар станал глава на семејството. Следната година тој бил номиниран за да биде новиот висок свештеник на [[Јупитер (бог)|Јупитер]].<ref>Велиј Патерцилиј, „Римска историја“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2A*.html#22 2.22]; Флориј, ''Римската историја'' [[s:Epitome of Roman History/Book 2#9|2.9]]</ref> Како свештеник на таа позиција не само што морал да биде патрицијанин туку и морал да се ожени за партицијанка, па поради тоа тој ја оставил својата свршеница, плебијанка, со која бил свршен уште од детството, и се оженил со [[Корнелија Цина|Корнелија]], ќерка на [[Луција Корнелија Цина]].<ref>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#1 1]; Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#1 1]; Велиј Патерцилиј, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2B*.html#41 2.41]</ref> Откако го поразил Митридат, Сула се вратил во Рим и самиот се назначил за [[Римски диктатор|диктатор]].<ref>Апијан, ''Граѓански војни'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#76 1.76–102]; Плутарх, „Сула“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Sulla*.html#24 24–33]; Велиј Патерцилиј, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2A*.html#23 2.23–28]; Етропиј, ''Преглед на Римската историја'' [http://www.forumromanum.org/literature/eutropius/trans5.html 5]</ref> [[Проскрипција]]та на Сула уништила стотина негови политички непријатели. Цезар, како внук на Марија и законски син на Цина, бил цел на напади од страна на Сула. Тој бил лишен од неговото наследство, од неговото свештенство и бил принудуван да се разведе од својата сопруга, но поради причината што Цезар го одбил тоа барање морал да побегне и да се крие. Заканата против него произлегла при интервенција на семејството на неговата мајка во кое биле вклучени голем број приврзаници на Сула.<ref name="plutsuet1" /> Цезар го напуштил Рим и се придружил кон војската каде што ја добил [[Граѓанска круна|граѓанската круна]] поради неговиот удел во битна борба. На мисија во [[Витинија]] за обезбедување помош на флотата на кралот [[Никомедиј IV|Никомедиј]], Цезар потрошил многу време во дворот на кралот поради што почнале да се шират гласини за нивна врска кои Цезар до крајот на својот живот силно ги негирал.<ref>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#2 2–3]; Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#2 2–3]; Касиј Дио, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/43*.html#20 43.20]</ref> Иронично, но губењето на титулата на висок свештеник му донела шанса да оформи воена кариера иако на високите свештеници не им било дозволено да допираат коњ, да спијат три ноќи надвор од нивниот кревет или една ноќ надвор од Рим или пак да се приклучат во армијата.<ref>Вилјам Смит, ''Речник од Грчки и Римски антиквитети'': ''[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/SMIGRA*/Flamen.html Флемен]''</ref> Откако дознал за смртта на Сула во 78&nbsp;г. п.н.е, Цезар се чувствувал доволно сигурно за да се врати во Рим. Немајќи средства по запленувањето на неговото наследство се стекнал со скромна куќа од пониска класа во предградието на Рим.<ref name="suet46">Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#46 46]</ref> По неговот враќање своето внимание го посветил на правното застапување. Станал познат по неговото исклучително ораторство придружено со страсни гестови и пискав глас во безмилосното гонење на поранешни гувернери за [[изнудување]] и [[корупција]] во териториите кои ги управувале. На пат преку [[Егејско Море|Егејското Море]],<ref>Повторно, според летописот на [[Светониј]] („Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#4 4]). Плутарх („Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#1.8 1.8–2]) вели дека ова се случило порано при неговото враќање од кај Никомедиј. Велиј Патерцилиј (''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2B*.html#41.3 2:41.3–42]) вели дека ова се случило кога Цезар бил млад.</ref> Цезар бил киднапиран од страна на [[Пиратство|пирати]] и бил задржан како нивни затвореник.<ref>Plutarch, ''Caesar'' 1–2</ref> Во времето кога бил затворен го изјаснувал неговиот супериорен став. Кога пиратите сакале да побараат дваесет [[талант]]и сребро за неговиот откуп тој инсистирал за тие да побараат педесет.<ref>{{Наведена книга|title=Јулиј Цезар: Освојувач и Диктатор |author=Трон, Џејмс |publisher= издавател „The Rosen Publishing Group“ |year=2003 |page=15}}</ref><ref>Фримен, 39</ref> Откако пиратите биле исплатени за Цезаровиот откуп тој пуштил потерница по нив, ги фатил и ги затворил. За кратко време по затворањето Цезар го исполнил ветувањето кое им го дал како заробеник (дека ќе ги распне) и ги распнал пиратите.<ref>Фримен, 40</ref> Како знак за попусливост, пред да ги распне им ги пресекол грлата. Набрзо бил повторно повикан за воена акција во Азија. По враќањето во Рим бил избран за воен [[трибун]] што претставувало првиот негов чекор во политичката кариера. Во 69&nbsp;г. п.н.е бил избран за [[квестор]]<ref>Фримен, 51</ref> и во текот на истата година го одржал говорот на погребот на неговата тетка Јулија. Неговата жена Корнелија, исто така, умрела во 69&nbsp;г. п.н.е.<ref>Фримен, 52</ref> По погребот, во пролет или во почетокот на летото во истата година, Цезар заминал да служи како квестор во [[Хиспанија|Шпанија]].<ref>Голдсворти, 100</ref> Додека престојувал таму се вели дека сретнал статуа на [[Александар III Македонски|Александар Македонски]] и сфатил дека се наоѓа на возраст кога Александар го држел светот под негова власт, а тој постигнал релативно малку. По враќањето во 67&nbsp;г. п.н.е<ref>Голдсворти, 101</ref> се оженил за [[Помпеја (жена на Јулиј Цезар)|Помпеја]], внука на Сула, од која подоцна се развел.<ref>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#5 5–8]; Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#5 5]; Велиј Патерцилиј, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2B*.html#43 2.43]</ref> Во 63 п.н.е се кандидирал на изборот за [[понтифекс максимус]], главен свештеник на римската државна религија. Во трката учествувале уште двајца моќни сенатори. Имало голем број на обвинувања за примање мито од обете страни. Без поголеми напори, Цезар со големо водство ги победил останатите кандидати и покрај нивното големо искуство и слава во Рим.<ref>Велиј Патерцилиј, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2B*.html#43 2.43]; Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#7 7]; Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#13 13]</ref> Кога [[Цицерон]], кој бил конзул таа година, го обвинил [[Луциј Сергиј Катилина|Катилина]] за заговор за преземање на котролата на републиката, од страна на неколку сенатори Цезар бил обвинуван за учество во истиот заговор.<ref>Салуст, ''Војната на Каталина'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Sallust/Bellum_Catilinae*.html#49 49]</ref> [[Image:Giulio-cesare-enhanced_1-800x1450.jpg|мини|лево|250п|Биста на Цезар од [[Национален археолошки музеј (Неапол)|Националниот археолошки музеј]] во Неапол]] По неговото праеторство, Цезар се назначил за гувернер на Шпанија, но тој сè уште бил во големи долгови поради што му требале многу пари за да се оддолжи пред да ја напушти оваа област. Цезар се обратил кај [[Марко Луциниј Крас]], еден од најбогатите луѓе во Рим. Во замена за политичка поддршка во борбата за власт со [[Гнеј Помпеј|Помпеј]], Крас исплатил голем дел од долговите на Цезар и гарантирал дека и останатите ќе бидат исплатени. И покрај тоа, за да го избегне постанувањето на обичен граѓанин кој потоа ќе биде гонет за неговите долгови, Цезар ја напуштил провинција пред да заврши неговото праеторство таму. Во Хиспанија победил две локални племиња, го променил законот за долгови и неговите трупи го сметале за [[император]].<ref>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#11 11–12]; Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#18 18.1]</ref> Почитта како имепратор му донела на Цезар [[Римски триумф|триумф]]. Цезар, исто така, сакал да се кандидира и за конзул, највисокиот магистрат во републиката. Доколку сакал да прослави триумф тогаш би морал да остане војник и да не влегува во Рим сè до церемонијата, но доколку сакал да се кандидира на изборите за конзул тогаш би морал да ја препушти својата команда и да дојде во Рим како обичен граѓанин. Во даденото време со кое располагал, не можел да ги направи двете работи. Тој побарал од сенатот дозвола за да остане во отсуство, но Като го блокирал неговото барање. Соочен со изборот помеѓу триумф и конзулство, Цезар го избрал конзулството.<ref>Плутарх, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#13 13]; Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#18.2 18.2]</ref> ==Конзулство и воени походи== {{главна|Воени походи на Јулиј Цезар|Првиот Триумвират}} Во 60&nbsp;г. п.н.е Цезар се кандидирал за изборите за конзул во 59&nbsp;г. п.н.е. Уште двајца моќни кандидати се бореле за истата функица, па изборите биле многу нечесни. Дури и [[Като Помладиот|Като]], со неговата репутација за некоруптивност, се вели дека бил поткупен од страна на еден од противниците на Цезар. Цезар победил заедно со конзервативецот [[Марко Калпурниј Бибул]].<ref>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#13 13–14]; Светониј [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#19 19]</ref> Цезар веќе бил политички должен на Крас, но се обидел истото да го направи и со Помпеј. Помпеј и Крас биле во лоши односи повеќе години, па Цезар се обидел да ги реобедини. Овие тројца имале доволно моќ и политичко влијание за да можат да го контролираат јавниот бизнис. Оваа неформална алијанса позната како [[првиот триумвират]] (''владеење на тројца мажи'') била зацвснатa со бракот помеѓу Помпеј и Цезаровата ќерка [[Јулија (ќерка на Јулиј Цезар)|Јулија]].<ref>Велиј Патрецилиј, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2B*.html#44 2.44]; Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#13 13–14], ''Помпеј'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Pompey*.html#47 47], ''Крас'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#14 14]; Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#19.2 19.2]; Касиј Дио, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/37*.html#54 37.54–58]</ref> Цезар, исто така, повторно се оженил, овој пат со [[Калпурнија Пизонис|Калпурнија]] која била ќерка на моќен сенатор.<ref>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#21 21]</ref> Цезар предложил закон за редистрибуција на јавното земјиште на сиромашните, предлот кој бил поддржан од Помпеј и Крас. Помпеј го наполнил градот со војници и противниците на триумвиратот биле често заплашувани. Бибул се обидел да ги презентира условите како неповолни и со тоа да го поништи предлог законот на Цезар, но сепак форумот бил управуван од страна на вооружени приврзаници на Цезар. Поради стравот да не го загуби својот живот, Бибул се повлекол во својата куќа каде што останал до крајот на годината, повремено издавајќи изјави за лоша иднина. Овие обиди биле насочени кон тоа да се прикаже новото законодавство на Цезар како неефикасно. Римјаните оваа година ја објаснувале со реченицата „конзулството на Јулиј и Цезар“.<ref>Велиј Патерцилиј, „Римска историја“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2B*.html#44.4 44.4]; Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#14 14], ''Помпеј'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Pompey*.html#47 47–48], ''Като Помладиот'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Cato_Minor*.html#32 32–33]; Касиј Дио, ''Римска историја' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/38*.html#1 38.1–8]</ref> Кога Цезар за првпат бил избран, аристократите се обиделе да му ги ограничат неговите идни моќи, не дозволувајќи му да биде проконзул на некој регион,<ref>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#19.2 19.2]</ref> но со помош на неговите политички пријатели Цезар успеал да ја добие [[Кисалпска Галија]] (северна [[Италија]]) и [[Илирик]] (југоисточна [[Европа]]) на кои потоа била додадена и [[Трансалпска Галија]] (јужна [[Франција]]). Мандатот на неговоот конзулство бил пет години, повеќе од вообичаениот.<ref>Велиј Патерциниј, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2B*.html#44.4 2:44.4]; Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#14.10 14.10], ''Крас'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#14.3 14.3], ''Помпеј'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Pompey*.html#48 48], ''Като Помладиот'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Cato_Minor*.html#33.3 33.3]; Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#22 22]; Касиј Дио, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/38*.html#8.5 38:8.5]</ref> Кога конзулството му завршило Цезар одвај го избегнал судењето поради изнудување во неговите провинции каде што во бегство се вратил.<ref>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#23 23]</ref> ===Освојување на Галија=== {{Главна|Галски војни}} Цезар сè уште се наоѓал во големи долгови, а парите можел да ги стекне со изнуда или пак со воен авантуризам. Под негова команда се наоѓале четири легии, две на границите на провинциите со непријателската територија и останатите во делови од [[Галија]] кои биле познати како несигурни. Некои од галските пријатели на Рим биле поразени од нивните противници со помош на контингент од [[Германи|германски]] племиња. Римјаните се плашеле дека овие племиња се спремаат да мигрираат на југ, поблиску до Италија, од каде што воено би интервенирале. Цезар обединил две нови легии и ги поразил овие племиња.<ref>Апијан, ''Галски војни'' [http://www.livius.org/ap-ark/appian/appian_gallic_1.html Epit. 3]; Касиј Дио, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/38*.html#31 38.31–50]</ref> Во знак на поранешните активности на Цезар, североисточните племиња почнале да се наоружуваат. Цезар ова го третирал како агресивен потег и сите тие племиња ги покорил. Во меѓувреме една од неговите легии ги поразила племињата на далечниот север ([[Британија (римска провинција)|Британија]]).<ref>Апијан, ''Галски војни'' [http://www.livius.org/ap-ark/appian/appian_gallic_1.html Epit. 4]; Касиј Дио, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/39*.html#1 39.1–5]</ref> Во пролетта, 56&nbsp;г. п.н.е, триумвиратот одржал конференција поради тоа што Рим бил во криза, а политичката алијанса на Цезар имала несложувања. На конференцијата бил обновен триумвиратот и мандатот на Цезар бил продолжен во наредните пет години.<ref>Цицерон, ''Писма до неговиот врат Квинтиј'' [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Cic.+Q.+fr.+2.3 2.3]; Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#24 24]; Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#21 21], ''Крас'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#14 14–15], ''Помпеј'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Pompey*.html#51 51]</ref> Освојувањето на северот било при крај, додека во освоените територии имало неколку мали востанија.<ref>Касиј Дио, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/39*.html#40 39.40–46]</ref> Во овој момент Цезар имал сигурна база од каде што можел да изврши инвазија на Британија. [[Image:RomanRepublic40BC.jpg|мини|лево|320п|Римската република во 40&nbsp;г. п.н.е, по освојувањата на Цезар.]] Во 55&nbsp;г. п.н.е Цезар го одбил нападот во Галија на две германски племиња и следејќи ги изградил мост на реката Рајна со што стигнал на германската територија каде што ја покажал својата воена моќ. Кон крајот на летото, истата година, покорувајќу две други племиња преминал во Британија, тврдејќи дека [[Брити]]те претходната година му помагале на еден од неговите непријатели. Неговите разузнавачки информации биле сиромашни поради што не можел да напредува подалеку од брегот и бил принуден зимата да се врати во [[Галија]].<ref>Апијан, ''Галски војни'' [http://www.livius.org/ap-ark/appian/appian_gallic_1.html Epit. 4]; Касиј Дио, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/39*.html#47 47–53]</ref> Следната година се вратил, подобро припремен и со поголема војска, и освоил поголема територија. Напреднал кон внатрешноста каде што склучил неколку алијанси. Сепак, слабата [[жетва]] довела до распространет револт во Галија и Цезар бил приморан да ја напушти Британија за последен пат.<ref>Касиј Дио, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/40*.html#1 40.1–11]</ref> Додека Цезар бил во Британија, неговата ќерка Јулија, жената на Помпеј, починала за време на пораѓањето. Тој се обдел да си обезбеди идна поддршка од Помпеј со тоа што му ја понудил неговата правнука за да се ожени со нејзе, но Помпеј одбил. Во 53&nbsp;г. п.н.е Крас бил убиен водејќи една неуспешна [[инвазија]] на истокот. Рим бил на врвот на граѓанска војна. Помпеј бил назначен за самостоен конзул, односно конзул без замена, и се оженил за ќерка на политички непријател на Цезар. Триумвиратот бил уништен.<ref>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#26]; Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#23.5 23.5], ''Помпеј'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Pompey*.html#53 53–55], ''Крас'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#16 16–33]; Велиј Патерцилиј, ''Римска Историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/2B*.html#46 46–47]</ref> Во 52&nbsp;г. п.н.е уште еден, голем револт, се појавил во Галија, воден од [[Веркингеторикс]]. Веркингеторикс успеал да ги обедини галските племиња и да се покаже како остроумен војсководец поразувајќи го Цезар во неколку битки, но опсадата на Цезар во [[Битката кај Алезија]] го принудила Веркингеторикс да се предаде.<ref>Касиј Дио, ''Римска историја'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/40*.html#33 40.33–42]</ref> И покрај честите [[Список на Римски битки|бунтови]] следната година, Галија останала освоена.<ref>Аулиј Хиртиј, ''Коментари за Галската војна'', книга 8</ref> Плутарх тврди дека војската се борела против вкупно три милиони мажи во сите галски војни од кои еден милион биле убиени, а уште еден милион биле [[Историја на робството|поробени]]. 300 племиња биле покорени и 800 градови биле уништени.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://etext.library.adelaide.edu.au/p/plutarch/lives/chapter48.html|title=Животите на почесните римјани, Плутарх (поглавје 48)}}</ref> ===Граѓанска војна=== {{Главна|Граѓанската војна на Цезар}} Во 50&nbsp;г. п.н.е, [[Римски сенат|сенатот]] воден од Помпеј, му наредил на Цезар да ја распушти својата војска и да се врати во Рим бидејќи неговиот мандат како гувернер завршил.<ref name=Sue28>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#28 28]</ref> Цезар милсел дека ќе биде погубен доколку се врати во Рим без неговиот имунитет како магистрат. Помпеј го обвинил Цезар за непослушност и предавство. Во јануари, 49&nbsp;г. п.н.е, Цезар ја преминал реката [[Рубикон]] (границата на Италија со северните провинции) со само [[Legio XIII Gemina|една легија]] и ја започнал [[Граѓанската војна на Цезар|граѓанската војна]]. При преминувањето на реката Рубикон Цезар го цитирал атинскиот драмски писател [[Менадер]], велејќи „[[коцката е фрлена]]“ (или на [[латински јазик]] „[[alea iacta est]]“).<ref name=Plu65>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#32.8 32.8]</ref> Помпеј и поголемиот дел од сенатот се повлекле на југ каде што имале многу мала доверба во новите воени единици. И покрај тоа што Помпеј имал значително поголема војска, за разлика од Цезар кој ја имал само неговата [[Legio XIII Gemina|тринаесетта легија]], немал намера да војува со него. Цезар го гонел Помпеј надевајќи се дека ќе го фати пред неговите легии да избегаат, но тоа не се случило.<ref name=Plu35>Плутарх, „Цезар“ ' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#35 35.2]</ref> По неуспешното гонење на Помпеј, Цезар решил да се упати кон [[Хиспанија|Шпанија]] оставајќи ја Италија под раководство на [[Марко Антониј]]. Маршот до [[Хиспанија|Шпанија]] траел неверојатни 27 дена и таму ги поразил генералите на Помпеј. Потоа се вратил на исток за да го предизвика Помпеј во Грција каде што во јули, 48&nbsp;г. п.н.е, во [[Битката кај Диракиум]] Цезар избегнал катастрофален пораз. Малку подоцна, истата година, во [[Битката кај Фарсал]], Цезар убедливо го победил Помпеј.<ref>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#42 42–45]</ref> [[Image:Kleopatra-VII.-Altes-Museum-Berlin1.jpg|мини|десно|200п|Биста на Клеопатра]] Во Рим Цезар бил назначен за дикатор<ref name=Plu37>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#37 37.2]</ref> со Марко Антониј и неговиот начелник на коњаницата (втор по команда); Цезар претседаваше со неговиот избор за втор конзул и по единаесет дена ја напуштил диктаторската функција.<ref name=Plu37/><ref name="Dictator">Мартин Џејн, ''Der Staat des Dicators Caesar'', „Köln/Wien“ 1987, стр. 15-38.</ref> Потоа Цезар го гонел Помпеј до Египет каде што наскоро Помпеј бил убиен.<ref name=PluPom77>Плутарх, „Помпеј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Pompey*.html#77 77–79]</ref> Тогаш Цезар се вмешал во египетксата граѓанска војна помеѓу синот фараон и неговата сестра, жена, [[Клеопатра]]. Како резултат на улогата во убиството на Помпеј, Цезар и се придружил на Клеопатра.<ref>Плутарх, „Помпеј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Pompey*.html#80 80.5]</ref> Во секоја битка во 47&nbsp;г. п.н.е Цезар ги поразил силите на фараонот и ја поставил Клеопатра како владетел. Својата победа, Цезар и Клеопатра, ја прославиле со прослава на Нил во пролетта во 47&nbsp;г. п.н.е. Кралските кочии биле придружувани од дополнителни 400 бродови кои го вовеле Цезар во луксузниот начин на живот на фараоните во Египет. Цезар и Клепатра никогаш не се земале поради тоа што римскиот законик дозволувал брак само помеѓу двајца римски жители. Цезар ја продолжил врската со Клеопатра за време на неговиот последен брак, кој траел 14 години, и според некои римјани тој добил син именуван [[Птоломеј XV Цезарион|Цезарион]]. Клеопатра го посетила рим во повеќе прилики престојувајќи во вилата на Цезар во близина на Рим, преку реката [[Тибар]]. Подоцна, во 48&nbsp;г. п.н.е, Цезар бил повторно назначен за диктатор со мандат од една година.<ref name="Dictator"/> Откако првите месеци од 47&nbsp;г. п.н.е ги поминал во Египет, заминал за среден исток каде што го поразил кралот на [[Понт]] за многу брзо време. Потоа заминал во Африка за да им се спротистави на останатите сенаторски поддржувачи на Помпеј. Набрзо значително го победил Като кој тогаш извршил самоубиство.<ref>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#52 52–54]</ref> По победата Цезар бил назначен за [[Римски диктатор|диктатор на десет години]].<ref>Мартин Џејн, ''Der Staat des Dicators Caesar'', „Köln/Wien“ 1987, стр. 15-38. Во суштина, Цезар не бил назначен за диктатор со мандат од десет години туку бил назначен како едногодишен диктатор унапред за нарените десет години.</ref> Сепак, синовите на Помпеј побегнале во Шпанија. Цезар издал потерница по нив и ги поразил остатанатите непријатели во [[Битката кај Мунда]] во март, 45&nbsp;г. п.н.е.<ref>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#56 56]</ref> Во овој период бил избран при неговиот трет и четврт мандат како конзул во 46&nbsp;г. п.н.е и во 45&nbsp;г. п.н.е (последниот пат без колега). ==Диктатура и атентатот== Додека тој сè уште бил на својата кампања во Шпанија, [[Римски сенат|сенатот]] почнал да му доделува признанија на Цезар. Големи прослави и игри биле одржувани во април во чест на победата на Цезар кај Мунда. Плутарх напишал дека многу римјани победата на Цезар ја сметале за сиромашна, особено граѓанската војна каде што биле убиени многу сограѓани.<ref>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#56 56.7–56.8]</ref> Откога Цезар се вратил во Италија во 45&nbsp;г. п.н.е, по своја волја, го иманувал неговиот внук [[Октавијан Август]] како наследник на сè, вклучувајќи го и неговото име. Цезар запишал и дека доколку Октавијан умре пред него, [[Марко Јуниј Брут]] би бил следниот наследник. За време на раната кариера Цезар видел колку хаотична и нефункционална станала Римската република. Републиканската машинерија се срушила пред нозете на империјализмот, централната влада станала немоќна, провинциите се трансформирале во независни општини под апсолутна контрола на нивниот гувернер и војската го заменила уставот како средство за остварување на политички цели. Со слаба централна влада, политичката корупција излегла од контрола и состојбата на статус кво била одржувана од страна на корумпираната аристократија која не дозволувала промена на системот кој своите членови ги збогатил во големи размери. Помеѓу неговото преминување на реката Рубикон во 49&nbsp;г. п.н.е и [[Мартовски Иди|атентатот]] во 44&nbsp;г. п.н.е, Цезар воспоставил нов устав кој целел кон завршување на три основни мисии.<ref name="Abbott, 133">Абот, 133</ref> Прво, тој сакал да го поттисне целиот вооружен отпор во провинциите и со тоа да ги врати под контрола на Рим. Второ, тој сакал да креира силна централна влада во Рим. И конечно, Цезар сакал да ја обедини заедно цела Италија во една кохезивна единица.<ref name="Abbott, 133" /> Првата цел била завршена кога Цезар го поразил Помпеј и неговите приврзаници.<ref name="Abbott, 133" /> За остварување на останатите две замисли тој требал да се осигура дека неговата поддршка во владата била неспорна<ref name="Abbott, 134">Абот, 134</ref> и така тој ги придобива своите моќи со тоа што го зголемил својот авторитет, а го намалил авторитетот на останатите институции во Рим. Конечно, тој донел серија од реформи која се сочинела од долго запоставени прашања меѓу кои била и неговата реформа на календарот. ===Диктаторство=== {{Главна|Уставни реформи на Јулиј Цезар}} Кога Цезар се вратил во Рим сенатот ги одобрил неговите [[Римски триумф|триумфи]] за победите, навидум повеќе победите над Галија, Египет, Понт и Нумидија однего на неговите римски противници. Сите работи не се одвивале по желба на Цезар. Често се одржувале [[Ludi|триумфални игри]] со [[Venatio|лов на животни]] вклучувајќи 400 лавови и [[гладијатор]]кси натпревари. Поморски битки биле одржувани во поплавени сливови на полето Марс.<ref name="ReferenceA">Џ.Ф.К. Фјулер, ''Јулиј Цезар, маж, војник, тиранин", поглавје 13</ref> Во циркусот Максимус две армии на воени заробеници, секоја составена од 2,000 луѓе, 200 коњи и 20 слонови, се бореле до смрт. Кога триумфот завршил, Цезар одобрил законодавната агенда да биде одобрувана без преседан. Исто така, наредил да се направи попис. Потоа, одредил дека поротниците можат да бидат само сенатори и луѓе од одредени јавачки одреди. По ова, Цезар одобрил закон кој ги наградувал семејствата кои имале многу деца со што го форсирал зголемувањето на популацијата во Италија. Тогаш тој донел закон со кој го забранил професионалното занаетчиство, освен тоа кое имало античка потпора, бидејќи мнгоу од тие станале субверзивни клубови. Исто така донел закон за ограничен мандат на гувернерите. Следниот закон бил за промена на структирата на долговите со што ултимативно елиминарал околу една четвртина од сите долгови. [[Форумот на Цезар]], со неговиот [[храм на Венус Генетрикс]], бил изграден во тоа време и покрај многуте јавни работи кои чекале да бидат завршени. Цезар, исто така, цврсто ги регулирал државните субвенции за жито и го намалил бројот на фиксни корисници кои биле запишани во посебен регистар.<ref>{{Наведена книга| title = Стар Рим: Воена и политичка историја | author = Меккеј, Кристофер С. | publisher = издавател „Cambridge University Press“ | year = 2004 | page = 254}}</ref> Од 47 до 44&nbsp;г. п.н.е направил план за дистрибуција на земјиште на околу 15,000 негови ветерани.<ref>{{Наведена книга| title = Римската армија, 31 п.н.е–н.е 337 | author = Кемпбел, Џ. Б. | publisher = издавател „Routledge“ | year = 1994 | page = 10}}</ref> Најважната промена била реформата во каледарот. Во тоа време календарот бил регулиран од движењето на месечината што резултирало со големо безредие. Цезар го заменил овој каледар со египетскиот кој бил регулиран од сонцето. Траењето на годината го поставил на 365.25 дена поставувајќи [[Интеркалационо правило|престапен ден]] на крајот на февруари на секоја четврта година.<ref name=Sue40>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#40 40]</ref> За да го порамни календарот со сезоните, три екстра месеци биле додадени во 46&nbsp;г. п.н.е (еден месец по февруари и два месеци по ноември). Така, [[јулијански календар|јулијанскиот календар]] бил отворен на 1 јануари, 45 година п.н.е.<ref name="Sue40"/> Кратко пред атентатот направил уште неколку реформи. Основал полициски сили, именувани функционери кои ќе ги регулираат неговите реформи и наредил изградба на Картагина и Коринт. Тој, исто така, ги проширил латинските права низ римскиот свет, а потоа го укинал даночниот систем и во функција го вратил стариот кој дозволувал градовите да ги собираат даноците без посредник. Неговиот атентат спречил повеќе поголеми промени. Тој сакал да изгради дотогаш невидено голем храм на Марс, огромен театар и библитека на ниво на [[Александриска библиотека|александриската библиотека]]. Исто така, Цезар сакал да ја претвори Остија во поголемо пристаниште. На воен план сакал да ги освои Дакија, Партија и да се одмазди за изгубената битка кај Кара. Така, Цезар воспоставил масовна мобилизација. Кратко пред неговиот атентат, сенатот го именувал како татко на татковата земја и месецот квинтилис, во негова чест, бил преименуван во јули. Му била одобрена златна столица во сенаторската куќа, дозволено му било да носи трумфална облека кога и да посака и му бил понуден еден вид на полуофицијален популарен култ, со Марко Антониј како негов највисок свештеник. ===Атентат=== {{Главна|Атентатот на Јулиј Цезар}} [[File:Karl Theodor von Piloty Murder of Caesar 1865.jpg|мини|десно|300п|Сенаторите го заобиколуваат Цезар]] На мартовските Иди ([[15 март]]) во 44&nbsp;г. п.н.е, Цезар требал да се појави на седница во сенатот. Марко Антониј, ноќта пред 15 март, дознал за атентатот од страна на еден преплашен ослободител по име [[Сервилиј Каска]] и плашејќи се од најстрашното отишол да го предупреди Цезар. Заговорниците плашејќи се дека Антониј ќе му излезе в пресрет на Цезар се договориле со [[Требониј]] да го задржи Марко Антониј пред тој да се приближи до [[Помпејовиот театар]] каде што требало да се одржи седницата и заговорниците да го извршат атентатот. Кога ја слушнал мешаницата во сенатот, преплашен дека веќе атентатот бил извршен, Антониј побегнал.<ref>{{Наведена книга|last=Хјузар|first=Еленор Голтз|title=Марко Антониј, биографија од Еленор Голтз Хјузар|publisher=издавател „Univesity of Minnesota Press“|location=Минеаполис|year=1978|pages=79–80|isbn=9780816608638}}</ref> Според Плутарх, кога Цезар пристигнал во сенатот, [[Трилиј Цимбер]] му ја презентирал петицијата за ослободување на неговиот брат од прогонството.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://classics.mit.edu/Plutarch/m_brutus.html |title=Плутарх – Животот на Брут |publisher= издавател „Classics.mit.edu“ |date= |accessdate=2010-04-28}}</ref> Останатите заговорници стоеле наоколу давајќи му поддршка на Трилиј. И [[Плутарх]] и [[Светониј]] велат дека Цезар то турнал Трилиј на страна, но тој го фатил за рамената и неговата туника и го повлекол надолу. Тогаш Цезар му извикал на Цимбер: „зошто, ова е насилство“ (или на латински јазик „ista quidem vis est“).<ref name = "suetonius">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/suetonius-julius.html |title=Светониј , „&#39;Животот на Цезар, Јулиј“&#39; превод - Џ К Ролф |publisher=издавател „Fordham.edu“ |date= |accessdate=2010-04-28}}</ref> Во истиот момент, Каска се обидел да го прободе Цезар со нож во вратот, но Цезар брзо се свртел и ја фатил неговата рака. Според Плутарх, тој на латински рекол „Каска, селану, што правиш?“,<ref>Плутарх, „Животот на Цезар“, поглавје 66: "{{Polytonic|ὁ μεν πληγείς, Ῥωμαιστί• 'Μιαρώτατε Κάσκα, τί ποιεῖς;}}'"</ref> а Каска, преплашен, извикал „помогнете браќа“ на [[грчки јазик]] („ἀδελφέ, βοήθει!“). За многу кратко време целата група, вклучувајќи го и Брут, го напраднала дикатоторот. Цезар се обидел да побегне, но заслепен од крвта паднал на подот. Додека беспомошно лежел доле, останатите луѓе продолжиле да го удираат и да го бодат. Според [[Еутропиј (историчар)|Еутропиј]], околу 60 или повеќе мажи учествувале во атентатот. Цезар бил прободен 23 пати.<ref>Вулф Грег (2006), ''Et Tu Brute? – Убиството на Цезар и политички атентат'', 199 страни – ISBN 1-86197-741-7</ref> Според Светониј, некој лекар подоцна утврдил дека само една рана, втората рана на неговите гради, била смртоносна.<ref>Светониј, „Јулиј“, о. 82.</ref> Последните зборови на диктаторот не се точно познати, но тие се тема на жестоки дискусии помеѓу историчарите. Светониј вели дека други рекле - последните зборови на Цезар била грчката фраза „καὶ σύ, τέκνον“ (преведено како „зар и ти, дете?“).<ref>Светониј, „Јулиј“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#82.2 82.2]</ref> Самиот Светониј велел дека Цезар не рекол ништо.<ref name = "suetonius" /> Плутарх, исто така, изјавил дека Цезар не рекол ништо, само ја повлекол неговата туника врз главата кога го видел Брут помеѓу заговорниците.<ref>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#66.9 66.9]</ref> Како и да е, најдобро познатата реченица во светот за која се претпоставува дека ја рекол е латинската фраза „et tu, Brute?“ (или на [[македонски јазик]] „[[Зар и ти, сине Бруте?|И ти ли Бруте?]]“).<ref>{{Наведена книга|last=Стоун|first=Џон Р.|title=Речник на латински цитати|publisher=издавател „Routledge“|location=Лондон|year=2005|page=250|isbn=0415969093}}</ref><ref>{{Наведена книга|last=Морвуд|first=Џејмс|title=Оксфордски латински речник (Латинско-Англиски)|publisher=издавател „Oxford University Press“|location=Оксфорд, Англија|year=1994|chapter=|isbn=0198602839 }}</ref> Ова произлегува од [[Вилијам Шекспир|Шекспировиот]] „[[Јулиј Цезар (драма)|Јулиј Цезар]]“ каде што всушност ја формира првата половина од [[Макронски јазик|макронскиот јазик]]: „et tu, Brute? И потоа Цезар паѓа“. Ова не е поддржано од историски факти и употребата на Шекспир на латинскиот јазик не дава потпора дека Цезар повеќе го користел латинскиот јазик отколку грчкиот, како што наведува Светониј, но поради тоа што оваа фраза била веќе популарна, драмата била напишана.<ref>{{Наведена книга|title=Делата на Вилјам Шекспир |last=Дајс |first=Александар |year= 1866|publisher=издавател „Chapman and Hall“ |location= Лондон|isbn= |page= 648|url= }}</ref> Според Плутарх, по атентатот, Брут истапил за нешто да им соопшти на своите колеги сенатори, но тие, сепак, ја напуштиле куќата.<ref>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#67 67]</ref> Брут и неговите придружници марширале до капитолот каде што изјавиле: „Римјани, ние сме повторно слободни!“. Таму ги причекала потполна тишина бидејќи римјаните се сместиле во своите домови веднаш откако гласините за убиството почнале да се шират. Телото на Цезар останало на истото место уште три саати, а потоа дошле неколку мажи кои го тргнале. Восочна фигура во облик висок колку и Цезар била изградена на местото и на неа биле прикажани 23. убоди. Толпата која се собрала на местото подметнала пожар кој сериозно го оштетил објектот и соседните куќи. Текстот кој следува е посмртниот говор на Брут: {{Цитатник|Римјани, земјаци и другари, чујте што имам да кажам и смирете се за да ме чуете. Верувајте и на мојата чест за да ми верувате. Просудете ме по своја мудрост и разбудете си го раумот за подобро да судите. Ако има некој драг пријател на Цезар на овој собир, јас нему му велам дека љубовта на Брут кон Цезара беше не помала од неговата. Ако тогаш тој пријател праша зошто Брут се крена против Цезара, еве му го одговорот: не затоа што јас помалку го сакав Цезара, туку затоа што ја повеќе го сакав Рим. Дали би сакале повеќе Цезар да е жив, а вие да умрете како робови, отколку Цезар да е мртов за сите да живеете како луѓе слободни? Штом Цезар ме сакаше јас плачев за него; штом тој беше среќен, јас се радував на тоа; штом тој беше смел, јас го почитував, но штом тој стана славољубив, јас го убив. Еве солзи за неговата љубов, радост за неговата среќа, почит за неговата смелост и смрт за неговата славољубивост. Кој е овде толку низок што би сакал да биде роб? Ако има некој нека каже зошто јас него сум го навредил. Кој е овде толку гад да не си ја сака сопствената земја? Ако има некој нека каже зошто јас него сум го навредил. Тогаш никого и не сум навредил. Јас не му сторив ништо повеќе на Цезара од она што вие би му го сториле на Брута. Побудите за неговата смрт се забележани во капитолот, заслужената слава не му е намалена, ниту пак грешките му се пренагласени, за кои тој беше погубен. Еве го неговото тело што ќе го оплакува Марко Антониј, кој иако немаше удел во неговата смрт ќе биде привилегиран што тој е мртов, со место во нашата заедница. Како што го убив најдобриот другар за доброто на Рим, така ја чувам истава кама и за мене, кога мојата земја ќе ја посака за потребна и мојата смрт. Добри земјаци, останете тука со Антониј. Дајте му почит на трупот на Цезара и почит кон говорот за славата на Цезар што Марко Антониј ќе го одржи со наша дозвола. Ве молам ниеден да не оди дури не заврши Антониј. <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://audiopoetry.wordpress.com/2006/05/03/brutuss-speech-to-the-people/|title=Говорот на Брут врз мртвото тело на Цезар}}</ref>}} ===Последиците од атентатот=== Непредвидениот резултат од страна на атентаторите бил тоа што пропаѓањето на републиката се забрзало.<ref>Флориј, ''Epitome'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Florus/Epitome/2I*.html#XVII 2 јули 1]</ref> Римската [[Плебејци|средна и ниска класа]] кај која Цезар бил многу популарен по освојувањето на Галија се разгорела поради фактот што група на аристократи го убила нивниот водач. Антониј, кој најчесто бил покрај Цезар, се засновал на тагата на римскиот народ и се заканил дека истиот ќе го ослободи од [[оптимати]]те, можеби и со намерата да ја преземе контролата на Рим во свои раце. Но, на негово разочарување и изненадување, Цезар го именувал неговиот внук [[Октавијан Август|Гај Октавијан]] како свој наследник со што го направил еден од најбогатите луѓе во републиката.<ref>Светониј, „Јулиј“' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#83.2 83.2]</ref> Разгорената толпа на погребот почнала да фрла суви гранки, мебел, па дури и облека со што предизвикала големи оштетувања во форумот. Мобилизираната група ги нападнала домовите на Брут и Касиј од каде што „ја исфрлиле правата искра“ во [[Војната против Цезаровите убијци|ослободителната граѓанска војна]] исполнувајќи дел од заканата на Антониј кон аристократите.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://ancienthistory.about.com/library/bl/bl_text_suetcaesar.htm |title=Светониј, Животот на Цезар, поглавја LXXXIII, LXXXIV, LXXXV |publisher=издавател „Ancienthistory.about.com“ |date=29 октомври 2009 |accessdate=28 април 2010}}</ref> Сепак, Антониј не го предвидел крајниот исход од последователните граѓански војни, особено во одлуката на Цезар каде што неговиот внук бил назначен како наследник. Октавијан, кој имал само 18 години кога бил Цезар убиен, се докажал како способен политички водич со особени вештини и додека Антониј се договрил со [[Децим Јуниј Брут]] во првата рунда на граѓански војни, Октавијан ја засилил својата позиција. Со цел да се бори против Касиј и Брут, кој собрале голема војска во Грција, на Антониј му биле потребни повеќе војници кои ги собирал со готовината од Цезаровите освојувања и со легитимитетот на Цезаровото име со тоа што е одобрена секоја акција против нив. На 27 ноември, 43&nbsp;г. п.н.е, вториот триумвират бил официјално формиран, составен од Антониј, Октавијан и лојалниот командир на Цезаровата коњаница, Лепид.<ref>Светониј, „Август“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Augustus*.html#13.1 13.1]; Флориј, „Епитом“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Florus/Epitome/2I*.html#XVI 2.6]</ref> Сфаќајќи дека помилувањата на Цезар резултирале со негова смрт, вториот триумвират во практика ја вратил проскрипцијата, напуштена по смртта на Сула.<ref>Флориј, ''Epitome'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Florus/Epitome/2I*.html#XVI 2 јуни 3]</ref> Таа ангажирала законски санкционирани убиства на голем број од опозиционерите со цел да обезбеди средства за неговите четириесет и пет легии во втората граѓанска војна со кои се борел против Брут и Касиј.<ref>{{Наведена книга| title = Стар Рим: Воведна историја | author = Зок, Пол Е. | publisher = издавател „University of Oklahoma Press“ | year = 200 | pages = 217–218| isbn = 0806132876}}</ref> Антониј и Окравијан ги поразиле Брут и Касиј во [[Битката кај Филипи]].<ref>Флориј, ''Epitome'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Florus/Epitome/2I*.html#XXXIIII 2 јули 11–14]; Апијан, ''Граѓанските војни'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/5*.html 5.3]</ref> [[Image:Augustus_Statue.JPG|мини|десно|200п|[[Октавијан Август|Гај Јулиј Цезар Октавијан]], посвоениот наследник на Цезар]] Потоа Марко Антониј се оженил со љубовницата на Цезар, Клеопатра, со намера да ги користи богатите ресурси на Египет со кои би управувал во Рим. Третата граѓанска војна се водела помеѓу Окравијан, на едната срана, и Антониј и Клеоптара на другата страна. Финалната граѓанска војна кулминирала во [[Битката кај Актиум]] каде што Октавијан ги поразил своите противници и станал првиот Римски цар под името Цезар Августус, името кое го издигнало до статусот на божество.<ref>Флориј, ''Epitome'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Florus/Epitome/2I*.html#XXXIIII 2.34.66]</ref> Јулиј Цезар се подготвувал да ги нападне [[Партија]], [[Кавказ (регион)|Кавказ]] и [[Скитија]] и потоа да се врати во [[Германија (област)|Германија]] преку источна Европа. Овие планови биле спречени од атентаторите.<ref>Плутарх, „Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html#58 58.6]</ref> Неговите наследници се обиделе да ја освојат Партија и Германија, но обидот бил без трајни резултати. Јулиј Цезар бил првиот историски римјанин кој бил официјално обожуван. Ја добил титулата „Divus Iulis“ или „Divus Julius“ (божествениот Јулиј или обожуваниот Јулиј) од Римскиот сенат на 1 јануари, 42&nbsp;г. п.н.е. Иако неговиот храм не е посветен никому сè до неговата смрт, тој добивал божествени почести за време на неговиот живот и кратко пред атентатот, Марко Антониј бил назначен за [[фламен]] (свештеник). Култот на „Divus Iulius“ бил промовиран од Окравијан и од Марко Антониј. По смртта на Антониј, Октавијан, како посвоен син, ја преземал титулата „Divi Filius“ (''син на бог''). ==Личен живот== ===Здравствена состојба и физички изглед=== Засновано на забелешки на Плутарх<ref>Плутарх, „Цезар“ 17, 45, 60; видете исто така - Светониј, „Јулиј“ 45.</ref> се мисли дека Цезар некогаш страдал од [[епилепсија]]. Модерното изучување е поделено на оваа тема и повеќе е важно тоа што имал маларија, особено во текот на проскрипцијата на Сула во 80-тите.<ref>Роналд Т. Ридли, „Грешката на диктаторот: Бегството на Цезар од Сула,“ ''Historia'' 49 (2000), стр. 225–226, цитирани сомнежи за епилепсија: Ф. Кенгисер, „Забелешки за патологијата на Јулијвата династија“, ''Glasgow Medical Journal'' 77 (1912) стр. 428–432; Т. Котрон, „Јулиј Цезар и силната болест“, ''Proceedings of Royal Society of Medicine'' 51 (1957) стр. 27–30; и О. Темкин, ''Силната болест: Историја на епилепсијата од грците па сè до почетоците на модерната неврологија'' (''Baltimore'', 1971), стр. 162.</ref> Цезар имал четири документирани напади кои биле делумно комплексни. Во текот на својата младост имал напади на отсуство. Првите забелешки од овие напади биле направени од биографот Светониј кој е роден по смртта на Цезар. Тврдењето за епилепсијата е произлезено од некои историски медицинари кој тврделе за [[хипогликемија]], болест која можела да предизвика епилептички напади.<ref name="Hughes2004Caesar">{{Наведено списание|author=Хјуџис Џ|title=Вечнен диктатор: Јулиј Цезар—дали тој имал напади? Ако имал, кое е нивното потекло?|journal=весник „Epilepsy Behav“|volume=5|issue=5|pages=756–64|year=2004|pmid=15380131 |doi=10.1016/j.yebeh.2004 мај 006|last2=Atanassova|first2=E|last3=Boev|first3=K}}</ref><ref name="Gomez1995">{{Наведено списание|author=Гомез Џ, Котлер, Лонг Џ|title=Дали епилепсијата на Јулиј Цезар се должи на мозочен тумор?|journal=весник „The Journal of the Florida Medical Association“|volume=82|issue=3|pages=199–201|year=1995| pmid = 7738524}}</ref><ref name="epilepsiemuseumCaesar">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.epilepsiemuseum.de/alt/caesaren.html|title=Гај Јулиј Цезар|accessdate=28 август 2008|author=Х. Шнебли|date=1 јануари 2003|publisher=издавател „German Epilepsy Museum“}}</ref> Во 2003 физичарот Харбор Ф. Ходер го изјавил неговиот став за т.н теорија на „Цезаров комплекс“, тврдејќи дека Цезар страдал од повремена епилепсија и болните симптоми на неговата состојба биле фактор во одлуката на Цезар да се откаже од личната безбедност неколку дена пред атентатот.<ref>{{Наведено списание|last=Ходер|first=Харбор Фрејзер|date=септември 2003|title=Епилепсија и Империја, Цезар|journal=''Accredited Psychiatry & Medicine''|publisher=издавател „Harvard University“|location=Харвард, Бостон|volume=106|issue=1|page=19|url=http://www.forensic-psych.com/articles/artHarvardMagCaesar.php}}</ref> Некои реченици на Шекспир понекогаш се преземаат за да се назначи дека тој бил глув на едното уво: „Дојди кај мојата десна рака, ова уво е глуво“.<ref>Вилјам Шекспир, ''Јулиј Цезар'' I.ii.209.</ref> Нема класичен извор кој асоцира на оштетениот слух на Цезар. Писателот можеби се изразувал метафорички за преминот на Плутарх што може ни најмалку да не асоцира на глувост, туку на вообичаен гест практикуван од [[Александар Македонски.]] Покривајќи го увото, Александар иницирал дека своето внимание, посветено на обвинетиот, го свртел кон одбраната.<ref>Плутарх, „Александар“ 42; Џереми Питерсон зборува генерално за здравјето на Цезар во „Caesar the Man“, „Другар на Јулиј Цезар“ (''Wiley-Blackwell'', 2009), стр. 130 [http://books.google.com/books?id=gzOXLGbIIYwC&pg=PT150&dq=julius+caesar+deaf&hl=en&ei=zPtSTO-xFYaDngfwjbHvAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=julius%20caesar%20deaf&f=false online.]</ref> Римскиот историчар Светониј го опишува Цезар: „висок на раст со светол тен, снажни екстремитети, нешто како полно лице и црни очи“.<ref>Светониј, „Животот на Цезар“ [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html#45 45]: ''excelsa statura, colore candido, teretibus membris, ore paulo pleniore, nigris vegetisque oculis.''</ref> ===Име и семејство=== {{Главна|Етимологија на името на Јулиј Цезар}} Употребувајќи ја [[Латинска азбука|латинската азбука]], името на Цезар ќе биде искажано како „GAIVS IVLIVS CAESAR“; формата „CAIVS“ е, исто така, посведочена користејќи ја старата Римска застапеност кај ''G'' од ''C'', тоа е античка форма од „GAIVS“. Стандардната кратенка била, не архаична, „C. IVLIVS CAESAR“ (формата на буквата „Æ“ е [[лигатура]] која е често вклучувана во латинската епиграфика каде што била употребувана за да се заштеди на простор, а не значи ништо повеќе од буквите „ае“). Во деновите на подоцнежната Римска република, многу историски записи се на грчки, јазик на кои студирале повеќето Римјани. Младите и здрави момчиња биле често учени од страна на грчки робови и понекогаш биле испраќани во Атина на усовршување, како и главниот убиец на Цезар, Брут. Во [[Стара Грција]], во времето на Цезар, името на неговото семејство се пишувало „Καίσαρ“ одразувајќи го неговиот современ говор. Така, неговото име се изговара на сличен начин како и изговарањето на германското [[кајзер]].<ref name="carlaz">{{PDFlink|[http://www.carlaz.com/phd/cea_phd_chap2.pdf Андерсон, Карл Едланд. (1999). ''Формирање и резолуција на идеолошкиот контраст во раната историја на Скандинавија''. проф.д-р теист, Универзитет во Кембриџ, Оддел за Англо-Саксони, Келти, стр. 44.]|308&nbsp;KB}}</ref> {{Wide image|Јулијево-Клавдијевско_фамилијарно_дрво.jpg|1000п|Јулијанско-клавдиско семејно дрво}} ====Родители==== *Татко – [[Гај Јулиј Цезар (проконзул)|Гај Јулиј Цезар]] постариот *Мајка – [[Аурелија Кота|Аурелија]] (поврзана со родот Аурелиј Котаe) ====Сестри==== *[[Јулија Цезарис (сестра на Јулиј Цезар)|Јулија Цезарис]] (постарата) *[[Јулија Цезарис (сестра на Јулиј Цезар)|Јулија Цезарис]] (помладата) ====Жени==== *Првиот брак му бил со [[Корнелија Цина]], од 83&nbsp;г. п.н.е до нејзината смрт на пораѓањето во 69 или 68&nbsp;г. п.н.е *Вториот брак бил со [[Помпеја (жена на Јулиј Цезар)|Помпеја]], од 67&nbsp;г. п.н.е до разводот во 61&nbsp;г. п.н.е *Третиот брат бил со [[Калпурнија Пизонис]], од 59&nbsp;г. п.н.е до смртта на Цезар ====Деца==== *[[Јулија (ќерка на Јулиј Цезар)|Јулија]], со Корнелија Цинила – родена во 83 или 82&nbsp;г. п.н.е *[[Птоломеј XV Цезарион|Цезарион]], со [[Клеопатра]] – родена во 47&nbsp;г. п.н.е. Била убиена на седумнаесет годишна возраст Октавијам, посвоениот син на Цезар. *Посвоен: [[Октавијан Август|Гај Јулиј Цезар Октавијан]], неговиот правнук кој подоцна станал импраторот Август *[[Марко Јуниј Брут]]. Историчарот Плутарх запишал дека Цезар верувал во тоа дека Брут можеби е негов вонбрачен син, роден од Сервилија која му била љубовница во нивната младост. ====Внуци==== *Внукот од Јулија и Помпеј кој умрел по неколку дена, неименуван. ====Љубовници==== *Клеопатра, мајка на Цезарион *[[Сервилија Цепионис]], мајка на Брут *Ијнои, кралица на [[Мавританија (провинција)|Мавританија]] и жена на [[Богуд]] ====Значајни роднини==== *[[Гај Мариј]], оженет со неговата тетка Јулија *[[Марко Антониј]] *[[Луциј Јулиј Цезар]] *Јулиј Сабиниј, [[Галија|гал]] од племето [[Лингонци]] во времето на [[Бавтанска револуција|Бавтанската револуција]] од 69&nbsp;г. н.е, тврдел дека е пра внук на Цезар засновајќи се на тоа што неговата пра баба била љубовница на Цезар во времето на Галската војна.<ref>Кацитиј, ''Истории'', книга 4#55|4.55</ref> ==Хронологија на Цезаровиот живот== {{Хронологија на животот на Јулиј Цезар}} ==Цезар како мотив во уметноста== * „[[Јулиј Цезар во Египе]]т“ — [[опера]] на [[Георг Фридрих Хендл]].<ref>[https://raspored.hrt.hr/?mreza=4&datum=2021-04-18 „Svijet klasike: Julije Cezar u Egiptu (R)“ (пристапено на 17.4.2021)]</ref> * „[[Работите на господинот Јулиј Цезар]]“ ([[германски]]: ''Die Geschäfte des Herrn Julius Caesar'') - [[роман]] на германскиот писател [[Бертолт Брехт]].<ref>Bertolt Breht, ''Poslovi gospodina Julija Cezara''. Beograd: Rad, 1987.</ref> ==Галерија== <gallery> Податотека:Gaius_Julius_Caesar_(100-44_BC).JPG|Биста во [[Национален археолошки музеј (Неапол)|Националниот археолошки музеј во Неапол]], фотографот ја објавил во 192 Податотека:C. Julius-Caesar (British Museum).gif|Биста на Јулиј Цезар од [[Британски музеј|Британскиот музеј]] Податотека:Rimini083.jpg|Модерна бронзена статуа на Јулиј Цезар, [[Римини]], [[Италија]] </gallery> == Поврзано == * „[[Зар и ти, сине Бруте?]]“ == Наводи == {{наводи}} ===Главни извори=== [[File:Julii Caesaris quae exstant.tif|thumb|C. Iulii Caesaris quae extant, 1678]] ====Сопствени дела==== * [http://www.forumromanum.org/literature/caesarx.html Интернет Индекс на Римскиот форум за работата на Цезар] на латински и преведено * [http://www.freewebs.com/omniamundamundis/cae.htm ''omnia munda mundis''] Хипертекст од Цезаровата „De Bello Gallico“ ====Дела на антички историчари==== * [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/2*.html Апијан, книга 13] (Англиски превод) * [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/37*.html Касиј Дио, книги 37–44] (Англиски превод) * [http://classics.mit.edu/Plutarch/antony.html Плутарх на Антониј] (Англиски превод) * [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Caesar*.html Плутарх: „Животот на Јулиј Цезар“] (Англиски превод) * [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Antony*.html Плутарх: „Животот на Марко Антониј“] (Англиски превод) * [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius*.html Светониј: „Животот на Јулиј Цезар“]. (Латински и Англиски превод) * [http://www.fordham.edu/halsall/ancient/suetonius-julius.html Светониј: „Животот на Јулиј Цезар“] (Англиски превод од Џ.К Ролфи, изменет) ===Споредни извори=== <div class="references-small"> *{{Наведена книга|author=Кенфора, Лучано|title=Јулиј Цезар: „Народниот диктатор“|publisher=„Edinburgh University Press“|year=2006|isbn=0-748-61936-4}} *{{Наведена книга|title=Јулиј Цезар |author=Фримен, Филип |publisher=„Simon and Schuster“ |year=2008|isbn=0-743-28953-6}} *{{Наведена книга|author=Адријан Голдсворти|title=Цезар: Живот на „Colossus“|publisher=„Yale University Press“|year=2006|isbn=0-300-12048-6}} *{{Наведена книга|author=Холенд, Том |title=Рубикон: Последната година од Римската Република|publisher=издавател „Anchor Books“|year=2003|isbn=1-4000-7897-0}} *{{Наведена книга|author=Џиминез, Рамон Л.|title=Цезар против Рим: Големата Римска граѓанска војна|publisher=издавател „Praeger“|year=2000|isbn=0-275-96620-8}} *{{Наведена книга|author=Клеинер, Дијана И. И.|title=Клеопатра и Рим|publisher=„Harvard University Press“|year=2005|isbn=0-674-01905-9}} *{{Наведена книга|author=Меиер, Кристијан|title=Цезар: Биографија|publisher=„Fontana Press“|year=1996|isbn=0-006-86349-3}} *{{Наведена книга|author=Винсток, Стефан|title=Божествениот Јулиј|publisher=„Oxford University Press“|year=1971|isbn=978-0198142874}} </div> == Надворешни врски == *[http://www.livius.org/caa-can/caesar/caesar00.html Јулиј Цезар] Продлабочената историја на Цезар на Јона Линдринг *[http://virgil.org/caesar/ Водич до онлајн ресурси] *[http://www.vroma.org/~bmcmanus/caesar.html Историја на Јулиј Цезар] *[http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/caesar_julius.shtml Јулиј Цезар] на [http://www.bbc.co.uk/history/ „BBC“ Историја] *Д. Греи, [http://cliojournal.wikispaces.com/The+Assassination+of+Caesar Атентатот на Цезар] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130601163617/http://cliojournal.wikispaces.com/The+Assassination+of+Caesar |date=2013-06-01 }}, 2009. ==Табела на успеси== {{S-start}} {{S-off}} {{Succession box|title=[[Список на конзули во Римската Република|Конзул]] на [[Римска Република|Римската Република]]|before=[[Луциј Афраниј]] и <br />[[Квинт Цецилиј Метел Целер]]||after=[[Луциј Калпурниј Писо Цезониј]] и [[Ауло Габиниј]]|years=''со [[Марко Калпурник Бибул]]''<br />59&nbsp;г. п.н.е }} {{Succession box |title=[[Римски диктатор|Диктатор]] |before=''нема''<br /><small>последен на оваа функција бил [[Луциј Корнелиј Сула|Сула]] во 81г. п.н.е</small>||after=''нема''<br /><small>повторно тој ја извршувал оваа функција во 48г. п.н.е</small>|years=49&nbsp;г. п.н.е<br />(единаесет дена) }} {{Succession box|title=[[Список на конзули во Римската Република|Конзул]] на [[Римска Република|Римската Република]]|before=[[Луциј Корнелиј Лентул Крус]] и<br />[[Гај Клавдиј Марцел Стариот]]||after=[[Квинт Фуфиј Кален]] и<br />[[Публиј Ватиниј]]|years=''со [[Публиј Сервилиј Ватиа Исарициј]]''<br />48&nbsp;г. п.н.е }} {{Succession box |title=[[Римски диктатор|Диктатор]] |before=''нема''<br /><small>служабата била последен пат во негови раце во 49&nbsp;г. п.н.е</small>||after=''нема''<br /><small>повторно тој ја извршувал оваа функција во 46г. п.н.е</small>|years=48 – 47&nbsp;г. п.н.е }} {{Succession box|title=[[Список на конзули во Римската Република|Конзул]] на [[Римска Република|Римската Република]]|before=[[Квинт Фуфиј Кален]] и<br />[[Публиј Ватиниј]]||after=Гај Јулиј Цезар <br /></b>''сам, без колега<b>''|years=''со [[Марко Емилиј Лепид]]''<br />46&nbsp;г. п.н.е }} {{Succession box |title=[[Римски диктатор|Диктатор]] за десет години |before=''нема''<br /><small>служабата била последен пат во негови раце во 47&nbsp;г. п.н.е</small>||after=''самиот тој''<br /><small>како вечен диктатор|years=46–44&nbsp;г. п.н.е }} {{Succession box|title=[[Список на конзули во Римската Република|Конзул]] на [[Римска Република|Римската Република]]|before=Гај Јулиј Цезар и<br />[[Марко Емилиј Лепид]]||after=Гај Јулиј Цезар и<br />[[Марко Антониј]]|years=''сам, без колега''<br />45&nbsp;г. п.н.е }} {{Succession box|title=[[Список на конзули во Римската Република|Конзул]] на [[Римска Република|Римската Република]]|before=Гај Јулиј Цезар <br />'''''само, без колега''''' ||after= [[Публиј Корнелиј Долабела]]<br /> (''со [[Марко Антониј]]'')|years=''со [[Марко Антониј]]''<br />44&nbsp;г. п.н.е }} {{Succession box |title=[[Вечен диктатор]] и конзул за десет години |before=''самиот''<br />како диктатор на десет години||after=нема, функцијата е укината|years=44&nbsp;г. п.н.е }} {{S-rel}} {{Succession box|title=[[Понтифекс максимус]] |before=[[Квинт Цецилиј Метел Пиј]]|after=[[Марко Емилиј Лепид]] |years=63–44&nbsp;г. п.н.е}} {{S-end}} {{Избрана}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Цецар, Гај Јулиј}} [[Категорија:Умрени во 44&nbsp;г. п.н.е]] [[Категорија:Родени во 100&nbsp;г. п.н.е]] [[Категорија:Јулиј Цезар| ]] [[Категорија:Римски политичари]] [[Категорија:Стари Римјани]] [[Категорија:Римски војсководци]] [[Категорија:Римски републикански конзули]] [[Категорија:Јулии]] [[Категорија:Републикански носители на титулата Понтифекс Максимус]] [[Категорија:Латински писатели]] [[Категорија:Римски диктатори]] [[Категорија:Луѓе од Рим]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] c7k3sp9lxriaed135qegea2gjth0ty3 0 2016 4803734 4667746 2022-08-19T23:38:24Z ГП 23995 /* Гитарата како тема во музиката */ дополнување wikitext text/x-wiki {{Infobox Instrument |name=Гитара |names= |image=guitar_1.jpg |image_capt=Ди Џорџо класична гитара |background=string |classification=[[жичен инструмент]] ([[пицикато|нежно свирен]], гитарите со пластични жици обично се свират со прсти, додека пак гитарите со челични жици итн. се свират со [[плектрум]].) |hornbostel_sachs=321.322 |hornbostel_sachs_desc=Сложен [[хордофон]] |range= [[Податотека:Range guitar.png|130px|center]]<div align=center>(нормално наштимана гитара)</div> |related=*[[Тргачки инструменти|Тргачки]] и [[Лачни инструменти|лачни]] жичени инструменти |articles= }} '''Гитара''' — [[жичени инструменти|музички инструмент]] со стапала, кој се користи во разновидни музички стилови и е исто така познат како [[класична гитара|соло класичен инструмент]]. Во [[популарна култура|популарната култура]] најчесто се смета како примарен инструмент во [[блуз]], [[кантри]], [[фламенко]] и [[рок-музика]]та. Гитарата вообичаено има шест [[жица|жици]], но постојат и гитари со [[Седумжичена гитара|седум]], [[Осумжичена гитара|осум]], [[Десетжичена гитара|десет]], единаесет, [[Дванаесетжичена гитара|дванаесет]] и осумнаесет жици. == Историја == [[Податотека:Elam-tar.jpg|мини|лево|Фигури кои свират на предокот на гитарата. Ископани во [[Суза]], [[Иран]]. Датираат од 2000-1500 п.н.е. Чувани во Националниот музеј на Иран.]] Иструментите слични на гитарата биле популарни најмалку во последните 5.000 години. Изгледа дека гитарата потекнува од пораните иструменти познати во [[Древна Индија|древна Средна Азија]] како цитара. Инструменти многу слични на гитарата се појавуваат и во антички статуии и цртежи ископани од стариот [[иран]]ски главен град [[Суза]]. Модерниот збор, гитара, бил усвоен во [[Македонски јазик|македонскиот јазик]] од средновековниот андалузиски [[Арапски јазик|арапски]]<ref>{{Harvard reference|last=Farmer|first=Henry George|author-link=Henry George Farmer|year=1988|title=Historical facts for the Arabian Musical Influence|publisher=Ayer Publishing|isbn=040508496X|page=137}}</ref> ''Κιθάρα'', кој потекнува од пораниот [[Латински јазик|латински]] ''cithara'', кој пак доаѓа од [[Грчки јазик|грчкиот]] збор ''[[китара]]'',<ref>''Κιθάρα'' се појавува во грчката верзија на Новиот завет 4 пати, и вообичаено се преведува како ''харфа'' [http://www.biblestudytools.net/Lexicons/Greek/grk.cgi?number=2788&version=kjv]</ref> кој пак потекнува од старо-персискиот збор ''sithar''.<ref>{{Наведена мрежна страница |title = Online Etymology Dictionary |url=http://www.etymonline.com/index.php?search=guitar&searchmode=none |accessdate=2007-09-21}}</ref> Зборот ''qitara'' е [[Арапски јазик|арапско]] име за разни членови на семејството на [[лејта|лејти]] кое биле претходник на западната гитара. Името ''guitarra'' било воведено во [[Шпански јазик|шпанскиот јазик]] кога таквите инструменти биле донесени на [[Ибериски Полуостров|Иберија]] од [[Маври]]те по [[X век]]. ([http://www.iranian.com/Music/2002/November/Guitar/index.html Погледајте ја поврзаната статија]). [[Податотека:Jan Vermeer van Delft 013.jpg|thumb|right|''Гитаристка'' (околу 1672), од [[Јан Вермер]]]] Најраната шестжичена гитара била направена во [[1779]] од Гаетано Винасија ([[1759]] - по [[1831]]) <ref>''Класичната Мандолина'' од Пол Спаркс (1995)</ref><ref>[http://www.earlyromanticguitar.com Рана романтичарска гитара]</ref> во [[Неапол]], [[Италија]]. Семејството Винасија е познато по развивањето на [[мандолина]]та. Оваа гитара била прегледана и не покажува знаци на модификација од друг тип на гитара.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www3.uakron.edu/gfaa/stalking.html |title=Следејќи ја најстарата шестжичена гитара |accessdate=2006-12-07 |archive-date=2012-05-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120507044440/http://www3.uakron.edu/gfaa/stalking.html }}</ref> Модерните димензии на класичниот инструмент биле воспоставени од [[Антонио Торес Хурадо]] (1817-1892), кој работел во Севиља во 1850-тите. Торес и Луиз Панормо во Лондон (активен 1820-ти до 1840-ти) биле одговорни за демонстрирањето на супериорноста тој изглед на гитарата. [[Електрична гитара|Електричната гитара]] била патентирана од [[Џорџ Бошам]] во [[1936]]. Бошам бил соосновач на [[Rickenbacher]] кои го користеле магнетот во форма на потковица. Сепак, [[Danelectro]] биле оние кои први произвеле електрични гитари за пошироката јавност. Danelectro исто така биле пионери во технологијата на [[лампашки засилувач]]и. {{факт}} == Типови на гитари == Гитарите можат да бидат поделени на две широки категории, акустични и електрични: === [[Акустични гитари]] === Акустичната гитара не е зависна од никаква надворешна направа за засилување. Формата и резонирањето на самата гитара создаваат акустично засилување. Сепак, незасилената гитара не е гласен инструмент. Не може да се натпреварува со другите иструменти кои се наоѓаат во групи или оркестри, во смисол на чиста слушна гласност. Многу акустични гитари се достапни денес со вградена електроника и моќност да се овозможи засилување. Постојат неколку поткатегории во групата на акустични гитари: гитари со челични жици, во кои спаѓаат, западната гитара, блиско поврзаната дванаесетжичена гитара, и џез гитарата. Скорешен новајлија во групата на акустични гитари е акустичната бас гитара, слична во штимањето на електричниот бас. * ''[[Ренесансна гитара|Ренесансна]] и [[Барокна гитара|барокна]] гитара'': Овие се грациозните предци на модерната [[класична гитара]]. Тие се значително помали и поделикатни од класичната гитара и создаваат многу потивок звук. Жиците се во пар како кај модерните [[дванаесетжичена гитара|12-жичени гитари]], но тие имаат само четири или пет пара жици, наместо шест. Тие почесто биле користени како ритмички инструменти во ансамбли отколку како соло инструменти, и може често да бидат видени во таа улога во изведбите на [[рана музика]]. ([[Гаспар Санц]]овата ''Instrucción de Música sobre la Guitarra Española'' од 1674 ги содржи повеќето од преживеаните соло корпуси за ерата.) Ренесансните и барокните гитари се лесно препознатливи поради тоа што ренесансната гитара е многу едноставна, а барокната гитара е полна со орнаменти, со резби по целиот труп и врат, и хартиена „свадбена торта“ свртена наопаку во дупката. * ''[[Класична гитара|Класични гитари]]'': Гитарите од овој тип вообичаено имаат најлонски жици, се свират од седечка положба и се користат за свирење на разни музички стилови вклучувајќи [[Европска класична музика|класична музика]]. Класичната гитара е дизајнирана со цел да овозможи свирење на соло полифонски музички дела на истиот начин на којшто тоа може да се направи со пијанофорте. Ова е главната точка во разликата помеѓу дизајнот на класичниот инструмент и другите дизајни на гитари. [[Фламенко гитара]]та е многу слична во конструкцијата, има поостар звук и е примарно наменета за [[фламенко]]. Во Мексико, една [[маријачи]] група вообичаено има разни типови на гитари, од минијатурното [[реквинто]] до [[гитарон]]от, гитара поголема од виолончело, која што е наштимана по бас клуч. Во Колумбија, еден традиционален квартет содржи разни типови на инструменти исто така, од малата [[бандола]] (понекогаш нарекувана и Делојце-гуатари, за употреба при патување во затворени простории), до малку поголемото [[типле]], до класичната гитара во нормална големина. Модерните димензии на класичниот инструмент биле поставени од [[Антонио Торез Хурадо]] (1817-1892). Класичните гитари понекогаш се нарекуваат и гитари за класика, иако тоа не е точниот превод од шпански. * ''[[Португалска гитара|Португалските гитари]]'' се 12-жичени гитари кои се користат во [[Португалија]] за традиционалните [[фадо]] песни. Нејзиното вистинско потекло не е баш сигурно, но постои општо-прифатен споразум дека потекнува од Средниот Век. Често (и погрешно) се смета дека е заснована на т.н. „англиска гитара“ - честа грешка со оглед на тоа што не постои такво нешто. Одреден временски период најдобрите инструменти од овој и други типови биле изработувани во Англија. „Англиска гитара“ се однесува на квалитативен стандард, а не на вистински тип на инструмент. Овој определен инструмент најверојатно е комбинација од средновековните „цистра“ или „цитара“ и арапската лејта. * ''[[Западна гитара|Западните гитари]]'' се слични со [[класична гитара|класичните гитари]], но големината на трупот е обично значајно поголема отколку таа на класичната гитара, има потесен и појачан врат, посилен структурен дизајн, со цел да ја издржи поголемата тензија на челичните жици кои произведуваат посветол тон, и според некои музичари, и погласен звук. Акустичната гитара се користи често во [[фолк музика|фолк]] и [[олдтајм музика]]та, како и во [[блуз]]от. * ''[[Џез гитара|Џез гитарите]]'' се жичени инструменти со челични жици кои имаат дизајн на f-дупка инспириран од виолината, на кои предниот дел (често и задниот дел) на инструментот се изрезбани во заоблена наместо рамна форма. [[Лојд Лор]] од [[Gibson]] ја измислил оваа варијација на гитари откако дизајнирал [[мандолина]] од ист тип. Типичната џез гитара е гитара со шуплив труп чијашто форма е повеќе како таа на инструмент од фамилијата на мандолини или виолини, и може да биде акустична или електрична. Некои електрични гитари со тврд труп исто така се сметаат за џез гитари, иако вообичаено 'џез гитара' се однесува на шупливата форма на трупот. Џез гитарите биле веднаш присвоени по нивното издавање од [[џез]] и [[кантри музика|кантри]] музичарите и останале особено популарни во џез музиката, вообичаено користејќи подебели жици отколку акустичните гитари. Џез гитарите се често погласни отколку вообичаена акустична гитара. Електричната џез гитара со шуплив труп има посебен звук помеѓу електричните гитари и затоа е соодветна за многу стилови на [[рокенрол]]. Многу електрични џез гитари наменети за употреба во [[рокенрол]]от имаат и [[тремоло рачка]]. * ''[[Резонаторска гитара|Резонаторските]]'', ''резофонските'' или ''[[Добро (гитара)|Добро]] гитари'': Слични на западните гитари по изглед, но со звук кој го произведува металниот резонатор сместен во средината на врвот на гитарата наместо отворена звучна дупка, со тоа што физичкиот принцип на гитарата е всушност посличен на [[бенџо]]то. Намерата на резонаторот е да го засили звукот на гитарата; оваа намера во голема мера е надмината со електричното засилување, но резонаторската гитара сѐ уште ја свират оние го го сакаат нејзиниот карактеристичен звук. Резонаторските гитари може да имаат или еден резонаторски конус или три резонаторкси конуси. Три-конусните резонаторски гитари имаат два конуса на левата страна еден над друг, и уште еден веднаш до нив на десната страна. Методот на пренос на звучната резонанција до конусот е или ''BISCUIT'' кобилица, изработена од мало парче [[тврдо дрво]], или ''SPIDER'' кобилица, изработена од метал и поголема во големина. Три-конусните резонаторски гитари секогаш користат специјална метална ''SPIDER'' кобилица. Постојат и резонаторски гитари со рамен врат, кои се свират исправено, во скутот на седнатиот гитарист, и често со метален или стаклен [[слајд гитара|слајд]]. Резонаторските гитари со заоблен врат вообичаено се свират на ист начин како и другите гитари, иако слајд гитарите се користат почесто, особено во блуз музиката. * ''[[Дванаесетжичена гитара|12-жичените гитари]]'' вообичаено имаат челични жици и често се користат во [[фолк музика]]та, [[блуз]]от и [[рокенрол]]от. Наместо вообичаните шест жици, 12-жичената гитара има парови, како [[мандолина]]та. Секој пар на жици е наштиман или еднакво (двете највисоки) или со октава разлика (другите). Тие се произведуваат и во акустична и во електрична форма. * ''[[Руска гитара|Руските гитари]]'' се седумжичени акустични гитари кои биле норма за руските гитаристи за време на XIX и XX век. Гитарата вообичаено се штима во G-dur. * ''[[Акустична бас гитара|Акустичните бас гитари]]'' исто така имаат челични жици, и се совпаѓаат со штимањето на електричниот бас, кој исто така е сличен на традиционалната двојна бас виола, или „голем бас“, важен инструмент во жичените оркестри и [[блуграс музика|блуграс]] групите исто така. * ''[[Гитара-харфа|Гитари-харфи]]''. Гитарите-харфи тешко се класифицираат со оглед на тоа што постојат голем број на варијации во рамките на типот на оваа гитара. Тие се типично ретки и невообичаени на популарната музичка сцена. Повеќето се состојат од нормална гитара, плус додатни 'харфни' жици кои се наоѓаат над шесте нормални жици. Инструментот е вообичаено акустичен и жиците на харфата се вообичаено наштимани на пониски ноти отколку жиците на гитарата, за додатен бас домет. Нормално не постојат ниту врат ниту стапала за харфните жици. Некои гитари-харфи исто така имаат и жици со повисоки ноти кои се наоѓаат под традиционалните гитарски жици. Бројот на харфни жици варира во голема мера, во зависност од типот на гитарата и личните желби на свирачот (така често се изработуваат по личната желба на свирачот). * ''Гитари со продолжен домет''. За повеќе од еден век гитарите со [[седумжичена гитара|седум]], [[осумжичефна гитара|осум]], [[деветжичена гитара|девет]], [[десетжичена гитара|десет]] или повеќе жици се користеле од мал број на гитаристи како начин за зголемување на дометот на висината на звукот достапна на свирачот. Вообичаено под ова се подразбира додавање на дополнителни бас жици. * ''[[Гитара батенте]]''. Батентето е помало отколку класичната гитара, вообичаено се свири со четири или пет метални жици. Воглавно се користи во [[Калабрија]] (регион во јужна Италија) со цел да ги придружува вокалите. [[Податотека:Stratocaster_detail_DSC06937.jpg|мини|десно|Овој [[Fender Stratocaster]] ги има особините на најголемиот дел од електричните гитари: повеќекратни магнети, тремоло рачка, потенциометри за гласност и тоналитет.]] === Електрични гитари === {{главна|Електрична гитара}} Електричните гитари може да имаат тврди, полушупливи, или шупливи тела, и произведуваат малку звук без засилување. [[Електромагнет|Електро]]-[[магнет (музика)|магнетите]] (единечни или двојни навои) ја претвараат вибрацијата на челичните жици во електрични сигнали кои се предаваат на засилувачот преку кабел или радио уред. Звукот е фреквенционално изменет од страна на други електронски направи или природно разобличување на лампи ([[вакуум цевка|вакуум цевки]]) во засилувачот. Електричната гитара се користи најмногу во [[џез]]от, [[блуз]]от и [[рокенрол]]от, и била комерцијализирана од страна на [[Gibson Guitar Corporation|Gibson]] заедно со [[Лес Пол]] и независно од [[Лео Фендер]]. Пониската акција на вратот (височината на жиците во однос на вратот) и нејзиното електрично засилување ѝ даваат пристап на гитарата до некои техники кои не се користат толку често на акустичните гитари. Во овие техники спаѓаат [[tapping]], значителна употреба на [[legato]] со [[pull-off]] и [[hammer-on]] техники, како и [[pinch harmonic]], [[volume swell]] техники заедно со употребата на [[тремоло рачка]] или [[педали за ефекти]]. ''[[Седумжичена гитара|Седумжичените електрични гитари со тврд труп]]'' биле развиени во 1990-тите (порано во [[џез]]от) со цел да се постигне потемен звук преку продолжување на долниот домет на гитарата. Тие се користат денес од гитаристи како [[Џејмс Шафер|Џејмс „Манки“ Шафер]], [[Дејв Вајнер]], [[Џон Петручи]], [[Џеф Лумис]], [[Стив Смит (гитарист)|Стив Смит]] и [[Стив Ваи]]. [[Meshuggah]], [[Дино Казарес]], [[Расти Кули]] & [[Чарли Хантер]] одат чекор подалеку, користејќи ''[[осумжичена гитара]]'' со ''две'' дополнителни ниски жици. Иако најчесто додаваната седма жица е долна B жица, Роџер МекГвин (Од групите Byrds и Rickenbacker Fame) ја популаризирал варијантата во која октавна G жица парира со вообичаената ге-жица како на дванаесетжичена гитара, што му дозволува да вметнува елементи од свирењето на 12-жичена гитара во стандардно шестжичено свирење. [[Ibanez]] произведува многу варијанти на електрични седумжичени гитари. [[Електрична бас гитара|Електричната бас гитара]] е слична во штимањето со традиционалната [[двоен бас|двојна бас]] виола. Постојат и хибриди од акустичните и електричните гитари. Исто така постојат и поегзотични варијанти, како [[Гитара со двоен врат|двојно-вратните гитари]], сите предмет на различни аранжмани на жиците, [[Гитара без прагови|вратовите без прагови]] (користени скоро ексклузивно на бас гитарите, измислени со цел да го емулираат звукот на [[Двоен бас|контрабасот]]), [[5.1 surround гитара]], и слични. == Делови на гитарата == <div style="float:left;padding-right:10px;">'''Типични делови на класичните и електричните гитари''' # [[Глава (инструмент)|Глава]] # [[Препрека (гитара)|Препрека]] # [[Штимер]]и (или [[штимерски клуч]]еви) # [[Стапало (инструмент)|Стапала]] # [[Носач (гитара)|Носач]] # [[Фурнир (гитара)|Фурнирки]] # [[Врат (музика)|Врат]] # Колено # Труп # [[Електромагнет|Магнети]] # Електроника # [[Кобилица]] # [[Штитник (инструмент)|Штитник]] # Заден дел # [[Звучна кутија]] (врв) # Страни на трупот (ребра) # [[Звучна дупка]], со [[розета|розетна]] форма # [[Жица (музика)|Жици]] # Лежиште # [[Гриф]] </div> <div style="float:left">[[Податотека:Acoustic guitar-mk.svg|225px]][[Податотека:Electric_guitar_parts.jpg|210px]]</div> {{среди}} == Штимање == {{Главна|Штимање на гитара}} Гитарата е [[транспозирачки инструмент]]. Звукот кој го произведува е октава понизок од неговата нотација. Се користат голем број на разни штимања. Оддалеку најчестото, познато како „стандардно штимање“ (EADGBe), е следното: * шеста (најнизок тон) жица: E/ми (82,4&nbsp;Hz) * петта жица: A/ла (110,0&nbsp;Hz) * четврта жица: d/ре (146,8&nbsp;Hz) * трета жица: g/сол (196,0&nbsp;Hz) * втора жица: b/си (246,92&nbsp;Hz) * прва (највисок тон) жица: e'/до (329,6&nbsp;Hz) [[Податотека:Guitarchords.jpg]] ==Гитарата како тема во уметноста и во популарната култура== ===Гитарата како тема во книжевноста=== * „Гитара“ (''La guitarra'') - песна на шпанскиот поет [[Федерико Гарсија Лорка]].<ref>Федерико Гарсија Лорка, ''Неверна жена''. Скопје: Македонска книга, Култура, Мисла, Наша книга, 1982, стр. 16.</ref> * „Шест жици“ (''Las seis cuerdas'') - песна на шпанскиот поет Федерико Гарсија Лорка.<ref>Федерико Гарсија Лорка, ''Неверна жена''. Скопје: Македонска книга, Култура, Мисла, Наша книга, 1982, стр. 38.</ref> * „Загатката на гитарата“ (''Adivinanza de la guitarra'') - песна на шпанскиот поет [[Федерико Гарсија Лорка]].<ref>Федерико Гарсија Лорка, ''Неверна жена''. Скопје: Македонска книга, Култура, Мисла, Наша книга, 1982, стр. 51.</ref> ===Гитарата како тема во музиката=== * „Додека мојата гитара нежно тажи“ ([[англиски]]: ''While My Guitar Gently Weeps'') — песна на британската поп-рок група [[Битлси]] од 1968 година.<ref>[https://www.discogs.com/The-Beatles-The-Beatles/release/1113362 DISCOGS, The Beatles ‎– The Beatles (пристапено на 27.6.2019)]</ref> * „Песни без електрични гитари“ (англиски: ''Songs Without Electric Guitars'') — песна на американската група [[Бордомс]] (''Boredoms'') од 1990 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Gc-8Q5sjayI YouTube, Soul Discharge '99 (full album) - Boredoms (пристапено на 11.9.2017)]</ref> * „Гитарски град“ (англиски: ''Guitar Town'') — песна од истоимениот албум на американскиот рок-музичар [[Стив Ерл]] (''Steve Earle'') од 1986 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=dpR-H9PVLs8 YouTube, Steve Earle | Guitar Town | Full Album | Vinyl Rip (пристапено на 30.10.2017)]</ref> * „Мојата гитара сака да ја убие мајка ти“ (англиски: ''My Guitar Wants To Kill Your Mama'') — песна на американскиот рок-музичар [[Френк Запа]] (''Frank Zappa'')<ref>[https://www.discogs.com/Frank-Zappa-Strictly-Commercial-The-Best-Of-Frank-Zappa/release/1661029 DISCOGS, Frank Zappa – Strictly Commercial (The Best Of Frank Zappa) (пристапено на 31.5.2021)]</ref> * „Зборови и гитара“ (англиски: ''Words and Guitar'') — песна на американската рок-група [[Слитер Кини]] (''Sleater Kinney'') од 1997 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=LWLkoN8Zai8 YouTube, Sleater Kinney - Dig Me Out (HD) (посетена на 12.5.2017)]</ref> * „Свири на гитара“ (англиски: ''Play Guitar'') — песна на американскиот [[Рок-музика|рок-музичар]] [[Џон Кугар Меленкамп]] (''John Cougar Mellencamp'') од 1983 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=rxuFWnul7II&index=6&list=PLB0xGdhVdMlaWyFnWe6Ey-OaYGg_AWYvA YouTube, John Cougar Play guitar (посетено на 17.6.2017)]</ref> * „Електрична гитара“ (англиски: ''Electric Guitar'') — песна на американската рок-група [[Токинг хедс]] (''Talking Heads'') од 1979 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Cb6izAqdTnc&t=1281s YouTube, Talking Heads - Fear of Music (пристапено на 6.3.2018)]</ref> * „На Марс му се потребни гитари!“ (англиски: ''Mars Needs Guitars!'') — албум на австралиската рок-група [[Худу Гурус]] (''Hoodoo Gurus'') од 1985 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=fWIX43WjxaA&t=613s YouTube, Hoodoo Gurus - Mars Needs Guitars! (1985 full album) (пристапено на 15.12.2017)]</ref> * „Гитаро моја“ — песна на македонскиот композитор [[Александар Џамбазов]].<ref>„Музиката на Александар Џамбазов“, 62 фестивал Охридско лето, 19.8.2022.</ref> * „Гитарата на госпоѓицата Вилијамс“ (англиски: ''Miss Williams' Guitar'') — песна на американската рок-група [[Џејхокс]] (''The Jayhawks'') од 1994 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/25857-The-Jayhawks-Tomorrow-The-Green-Grass, Discogs, The Jayhawks ‎– Tomorrow The Green Grass (пристапено на 15.10.2021)]</ref> == Поврзано == * [[Акустична гитара]] * [[Електрична гитара]] * [[Гитарски засилувач]] {{ризница|Guitar|Гитара}} == Белешки == {{Reflist}} == Надворешни врски == * [http://www.wikiguitar.net/ Вики гитара] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20180515005306/http://www.wikiguitar.net/ |date=2018-05-15 }} - Вики посветено на сè што е поврзано со гитарата. * [http://www.howtotuneaguitar.org/guitar-music-theory/ Музичка теорија за гитара] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20061118053548/http://www.howtotuneaguitar.org/guitar-music-theory/ |date=2006-11-18 }} - Туторијал за основите на музичката теорија за гитара. * [http://visualguitar.com/ Визуелна гитара]- Визуелен гитарски врат, скали и арпеџа * [http://www.guitar-tuning.net Штимање на гитара]- Разбирлив водич во штимањето на гитара * [http://www.gosk.com GOSK.com]- Акорди и скали за гитара * [http://www.guitar.ms Гитара] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140517094603/http://guitar.ms/ |date=2014-05-17 }} - Лесно-разбирливи видео туторијали за оние кои имаат проблеми со напишаните. * [http://www.guitar.ch guitar.ch] {{избрана}} {{Класична гитара}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Музички инструменти]] [[Категорија:Гитари|*]] [[Категорија:Жичени музички инструменти]] p6gjexssrbp72kid9notioxkncdrr7o 0 2051 4803732 4786173 2022-08-19T23:36:33Z ГП 23995 /* Скопје како мотив во музиката */ дополнување, ситна поправка wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место |name =Скопје |settlement_type = [[список на градови во Македонија|Главен град]] |website ={{URL|http://www.skopje.gov.mk/}} |image_skyline =Skopje landmarks.jpg |image_caption =<center>Од горе надолу, од лево кон десно: [[Камен мост (Скопје)|Камен мост]] • [[Македонски народен театар]] • [[Сули ан]] во [[Стара скопска чаршија|Старата чаршија]] • [[МРТВ]] • [[Порта „Македонија“]] • [[Воин на коњ (Скопје)|Воин на коњ]] • [[Скопско кале]]</center> |imagesize =250px |image_flag =Flag of City of Skopje.svg|flag_link=Знаме на Скопје |image_shield =Coat of arms of Skopje.svg |shield_link=Грб на Скопје |image_map = {{ Maplink|frame=yes|raw={"type": "ExternalData","service": "geoshape","ids": "Q384"}|plain=y|frame-width=325|frame-height=325|zoom=11|frame-lat=42|frame-long=21.433|stroke-width=1|stroke-color=#333333|id=Q384|title=Скопје}} <!-- Остави простор помеѓу "{{" и "Maplink", а во "ids" додај го "id" за други градови со Json проблем. Копирај го целиот "|raw:" после "|frame:"--> |subdivision_type =Земја |subdivision_type1 =[[Региони во Македонија|Регион]] |subdivision_name ={{MKD}} |subdivision_name1 = [[Скопски Регион|Скопски]] |subdivision_type2 =[[Град Скопје|Општ. целина]] |subdivision_name2 =[[Град Скопје]] |subdivision_type3 =[[Град Скопје|Општини]] |subdivision_name3 = [[Општина Аеродром|Аеродром]], [[Општина Бутел|Бутел]], [[Општина Гази Баба|Гази Баба]], [[Општина Ѓорче Петров|Ѓорче Петров]], [[Општина Карпош|Карпош]], [[Општина Кисела Вода|Кисела Вода]], [[Општина Сарај|Сарај]], [[Општина Центар|Центар]], [[Општина Чаир|Чаир]], [[Општина Шуто Оризари|Шуто Оризари]]. |government_type =Посебна админ. единица |governing_body = [[Совет на Град Скопје]] |leader_title =[[Градоначалник на Скопје|Градоначалник]] |leader_name =[[Данела Арсовска]] ([[независен политичар|независна]]) |area_magnitude = |area_total_km2 =571.46 |area_urban_km2 =337.80 |area_metro_km2 =1854.00 |population_as_of =2015 |population_total =811.045 |population_urban = |population_footnotes =<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://skopje.com/page.php?id=48 |title=Податоци за Скопје |accessdate=2010-11-24 |archive-date=2011-02-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110202164720/http://skopje.com/page.php?id=48 |url-status=dead }}</ref> |population_density_km2 =auto |timezone =[[средноевропско време|CET]] |utc_offset =+1 |timezone1_DST =[[средноевропско летно време|CEST]] |utc_offset1_DST =+2 |latd =42|latm =0 |lats =|latNS =N |longd=21|longm=26|longs=|longEW=E |pushpin_map =Македонија |map_caption =Местоположба на Скопје во [[Македонија]] |coordinates_type =type:city(650,000)_region:MK |coordinates_display =inline,title |elevation_m =240 |postal_code_type =Пошт. бр. |postal_code =1000 |area_code =+389 02 |blank_name_sec1 = Рег. таб. |blank_info_sec1 =SK |blank_name_sec2 = [[Светец заштитник|Светица заштитничка]] |blank_info_sec2= [[Пресвета Богородица]] }} '''Скопје''' — [[главен град|главен]] и најголем град во [[Македонија]], кој воедно претставува административен, политички, стопански, културен, образовен и научен центар. Се наоѓа во северниот дел на државата, а во средишниот дел на [[Балкан|Балканскиот Полуостров]] распространет на бреговите на реката [[Вардар]]. [[Камен мост (Скопје)|Камен мост]] се наоѓа крај реката [[Вардар]]. [[Македонски народен театар]] се наоѓа на булевар [[Свети Климент Охридски|Св. Климент Охридски]]. [[Сули ан]] е тој сарај, кој се наоѓа во [[Стара скопска чаршија|Старата чаршија]] во Скопје. [[Македонска радиотелевизија|МРТВ]] е приватна телевизиска станица во Македонија, а потоа [[Порта Македонија|Порта „Македонија“]], [[Воин на коњ (Скопје)|Воин на коњ]] и [[Скопско кале]] се наоѓаат. Подоцна во 84 или 85 година императорот [[Домицијан]] основал колонија [[Скупи|Флавија Скупи]], град со римски самоуправни права кој бил најголем на просторот од [[Солун]] на југ до [[Дунав]] на север. Во тоа време Скопје доживува голем развој и станува град со свој бискуп. Во Втората светска војна Скопје повторно е окупирано од Бугарија, сојузник на [[нацистичка Германија]]. На [[22 април]] [[1941]] година бугарската Петта армија го окупира Скопје и остана во градот сè до [[9 септември]] [[1944]] година. На [[13 ноември]] 1944 година борците од 42-та и 50-та народноослободителна дивизија на македонската војска и 16-та македонска бригада го ослободуваат Скопје од германската фашистичка окупација. Скопје е [[Градови во Македонија|прв по големина град]] во Македонија според бројот на жители ([[2015]] г.). На 6 август 2016 година Скопскиот Регион го зафати големо [[Невреме во северозападна Македонија 2016|невреме]], што резултира со силен ветар и полави. Во невремето животот го загубија 22 лица. == Име == [[Податотека:Arheo Museum of Macedonia (12).JPG|мини|лево|Зградата на [[Археолошки музеј на Македонија|Археолошкиот музеј]] и [[Државен архив на Македонија|Државниот архив]]. Во преден план е [[Мост на цивилизациите|Мостот на цивилизациите]] кој води до зданието.]] Градот Скопје во текот на своето постоење во зависност од историските прилики бил именуван со различни имиња. Античкото име е [[Скупи]] ([[латински јазик|латински]]: ''Scupi''). Името на градот Скопје има различна [[транскрипција (лингвистика)|транскрипција]] на различни јазици и култури. Градот е познат како Shkupi (Шкупи) на [[албански јазик|албански]], Скопље/ Skoplje на [[српски јазик|српски]]/[[хрватски јазик]], Scupi (Скупи) на [[латински јазик|латински]], Скопье на [[руски јазик|руски]], Skopiye (Скопије) на [[Ромски јазик|ромски]], Σκόπια (Скопија) на [[грчки јазик|грчки]], Skopje на [[романски јазик]], Üsküp (Ускуп) на [[турски јазик|турски]], итн. Во византиските документи градот е забележан како Скопија, а [[Словени]]те го означувале и како Скопiе, Скопје, Скопље. За време на владеењето на цар [[Самоил]], Скопје станува дел од [[самоилово царство|Самоиловото Царство]]. Во подоцнежниот период градот потпаѓа под власт на [[Византија]], [[Бугарија]] и [[Србија]], а на [[19 јануари]] [[1392]] градот го зазеле [[Османлии]]те и го добил името Ускуп (Üsküp). == Историја == === Праисторија и антички период === Најстарите сведоштва и археолошки пронајдоци тврдат дека Скопје е населен уште од 4000 г.п.н.е.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.skopje.gov.mk/EN/DesktopDefault.aspx?tabindex=0&tabid=46 |title=архивска копија |accessdate=2009-01-01 |archive-date=2009-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090512232543/http://www.skopje.gov.mk/EN/DesktopDefault.aspx?tabindex=0&tabid=46 |url-status=dead }}</ref> Скопје за првпат во документи се споменува од [[Клавдиј Птоломеј]] под древното име [[Скупи]]. Името Скупи (колиба, засолниште, стреа) за првпат се јавува кај [[Пајонци|пајонското]] племе [[Агријани]] (Граи), кои живееле на овие простори. Според историските податоци, во времето на императорот [[Октавијан Август]], од 13 до 11 година пред нашата ера, Скупи од логор ([[каструм]]) на двете македонски легии - 5-та македонска и 4-та скитска легија прераснал во [[град]]. Подоцна во 84 или 85 година императорот [[Домицијан]] основал колонија [[Скупи|Флавија Скупи]], град со римски самоуправни права кој бил најголем на просторот од [[Солун]] на југ до [[Дунав]] на север. Во тоа време Скопје доживува голем развој и станува град со свој бискуп. === Средновековна историја === [[Податотека:Fortaleza de Skopie, Macedonia, 2014-04-17, DD 88.JPG|мини|лево|Скопското кале]] За првпат градот е разурнат во катастрофалниот земјотрес на [[28 април]] [[518]] година. По земјотресот Скупи веќе не се споменува, а скопската котлина добива нов град со името „Јустинијана Прима“. На 16 април 1346 година во Скопје [[Стефан Душан]] бил крунисан за цар во присуство српскиот патријарх Јоаникиј и во него го донел познатиот Душанов законик. === Османлиски период === Градот потпаѓа под османлиска власт во 1392 година и набргу Скопје добива турско ориентално обележје. Во [[1555]] година градот повторно е разурнат од катастрофален земјотрес, но набрзо е обновен и станува турско воено упориште. Стопански брзо се развива особено во XVI и XVII век кога после Цариград станал еден од најразвиените и најголеми градови во европскиот дел на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]], како и значаен занаетчиски и трговски центар. За сместување на трговците и нивната стока биле подигнати повеќе караван сараи и анови како Куршумли-ан, Сули-ан, Капан-ан и др. Патописецот [[Евлија Челебија]] ја споредил скопската чаршија со таа во [[Цариград]]. Според него во 1660-61 Скопје имало 12.000 куќи со околу 60.000 жители, потоа 2.150 дуќани, еден безистен, 70 јавни амами (бањи), 120 џамии, повеќе беговски конаци и сараи. Трговските каравани редовно одржувале врски со [[Солун]], [[Белград]] и [[Дубровник]].<ref>Стојмилов, А., (2005), Социоекономска географија на Република Македонија, ПМФ, Скопје</ref> За скопската чаршија [[Евлија Челебија|Евлија Челевија]] запишал: : „''Таа [чаршијата] брои 2.150 дуќани. Тука има [[плоштад]]и и [[пазар]]и, со [[свод]]ови и [[Купола|куполи]]. Од сите најубави се: чаршијата на безазите (памучни ткаенини), чадорџиите, папуџиите, бојаџиите и ткајаџиите (капи). Тоа се големи чаршии изработени по план. Сокаците им се чисти и калдрмисани. Секој дуќан го красат [[зумбул]]и, [[Темјанушка|темјанушки]], [[Роза|рози]], [[босилек]], [[јоргован]] и [[Лилјани|крин]] во вазни и саксии. Тие со својата миризба просто го опиваат мозокот на посетителите и трговците. Тука има образовани и многу чесни луѓе. За време на летните жеги сиот скопски пазар личи на багдадските сенки, зашто сите негови чаршии се со наткривени капаци и сводови како во [[Сараево]] и Халеп.''“ На [[25 октомври|25]] и [[26 октомври]] [[1689]] година градот го освоил [[Австрија|австрискиот]] [[генерал]] [[Силвио Пиколомини]] кој подоцна го запалил Скопје поради [[епидемија]] на [[чума]] и за да не им остави ништо на непријателите. Градот горел цели два дена и бил скоро целосно уништен.<ref>{{Цитирање | last=Поњавиќ | first=Кики Мангова | title=Пиколомини и Скопје - градот феникс | newspaper=Утрински весник | issue=3118 | date=26 октомври 2009 | year=2009 | url=http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=575E0685BBFCB54182D35C72AB491374 | accessdate=2010-04-20 | archive-date=2011-07-09 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110709084637/http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=575E0685BBFCB54182D35C72AB491374 | url-status=dead }}</ref> Голем дел од населението го напуштило градот, при што едни, главно [[Турци]] се населиле дури во [[Цариград]] каде го основале Ускуб Маалото, а други најголем дел [[Македонци]] се придружиле на миграцискиот бран на Арсение Црноевиќ и се отселиле далеку на север во [[Панонска Низина|Панонската Низина]].[[Податотека:Skopje-Jour de marché 1919.jpg|мини|десно|Пазарен ден во Скопје во почетокот на XX век]]Во [[XIX век]] Скопје станало важен [[Сообраќај|сообраќаен]] центар каде што почнува да цвета [[занаетчиство]]то. Првата [[електрична светилка]] во Скопје засветила во [[1909]] година, со помош на мала дизел електрична централа, која служела за напојување на пумпната станица за потребите на градскиот водовод.<ref>„ХЕЦ Козјак – производство на електрична енергија и намалување на штетите од поплави“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 217/218, јули/август 2016, стр. 26-27.</ref> На [[25 октомври]] [[1912]] година, по 520-годишно владеење, [[Османлии]]те го напуштиле Скопје, а веќе наредниот ден во градот влегла Моравската дивизија на српската војска, со што градот потпаднал под српска власт.[[Податотека:Oficerski dom.jpg|мини|лево|Старо Скопје - Офицерскиот дом на главниот плоштад во раните 1930-ти]] [[Податотека:Do Kameni most.jpg|мини|лево|Дел од Скопје, до Камениот мост.]] [[Податотека:Upravata na Skopje od 1927.jpg|мини|десно|Управата на градот Скопје, од 1927 година.]] === Првата и Втората светска војна === За време на [[Првата светска војна]] Скопје се наоѓа под окупација на бугарските и австроунгарските сили, а по завршување на војната станува дел од Кралството на Србите, Хрватите и Словенците. Во Втората светска војна Скопје повторно е окупирано од Бугарија, сојузник на [[нацистичка Германија]]. На [[22 април]] [[1941]] година бугарската Петта армија го окупира Скопје и остана во градот сè до [[9 септември]] [[1944]] година. На [[13 ноември]] 1944 година борците од 42-та и 50-та народноослободителна дивизија на македонската војска и 16-та македонска бригада го ослободуваат Скопје од германската фашистичка окупација. {{Главна|Ослободување на Скопје}} По ослободувањето од фашистичкиот окупатор на [[13 ноември]] [[1944]] година, градот брзо се развива и станува индустриски, културен и административен центар на [[Социјалистичка Република Македонија]] која е во составот на [[Социјалистичка Федеративна Република Југославија]]. === Земјотресот од 1963 === {{повеќе|Скопски земјотрес}} [[Податотека:Hotel Makedonija i plostad, poplava.jpg|мини|лево| Хотел Македонија, кон плоштадот, ул. Никола Вапцаров, поплавата од 1962 во Скопје]] [[Податотека:Gragjanite vo akcija, baraat preziveani.jpg|мини|Земјотресот во Скопје од 1963 година: Самоиницијатвно граѓаните бараат затрупани и ранети]] Во почетокот на ноември [[1962]] поради обилни дождови, реката Вардар го поплави Скопје. Поплавени беа околу 5000 куќи. Поплавата беше предвесник на една поголема трагедија неколку месеци подоцна. На [[26 јули]] [[1963]] година во 5:17 часот Скопје беше разурнато од [[земјотрес]] со јачина од 9 степени по Меркалиевата скала (6,1 според Рихтеровата сеизмичка скала). Под урнатините животот го загубија 1.070 негови граѓани, беа повредени над 4.000 граѓани. Повеќе од 90 отсто од зградите во градот беа урнати и над 20.000 граѓани оставени без покрив над главата. По земјотресот градот почна да се гради по урнек по проектите на [[Кензо Танге]] и [[Адолф Циборовски]]. [[Стара железничка станица|Старата железничка станица]], денес е музеј на градот Скопје и симбол на големиот земјотрес. Часовникот на станицата е засекогаш сопрен на фаталните 5 часот и 17 минути изутрина. Првата помош за граѓаните на Скопје дојде од војската и граѓаните на тогашните [[СФРЈ|југословенски]] републики, а неколку дена по земјотресот започна да пристигнува и помош и спасувачки екипи од целиот свет. Точно 87 нации во светот испратија некаква помош во Скопје и помогнаа тој да се изгради повторно, и поради тоа градот го носи и епитетот „град на солидарноста“. === Современа историја === На 6 август 2016 година Скопскиот Регион го зафати големо [[Невреме во северозападна Македонија 2016|невреме]], што резултира со силен ветар и полави. Во невремето животот го загубија 22 лица. == Географски податоци == Скопје се наоѓа на 21° 26' [[географска должина]] и 42° северна [[географска ширина]]. Надморската височина во центарот на градот изнесува 240 м. Се простира на {{км2|1.818}} во широчина 9 км ([[Водно]]-[[Радишани]]) и во должина 23 км (Драчево - Ѓорче Петров). Градското подрачје зафаќа површина од {{км2|225}}. Климата во Скопје ја карактеризира средна годишна температура од околу 12,4&nbsp;°C. Летата се долги суви и жешки, а зимите ладни со многу магловити денови. Низ скопската котлина протекуваат реката [[Вардар]] со своите притоки: [[Треска]], [[Пчиња (река)|Пчиња]], [[Маркова Река]], [[Лепенец]] и [[Кадина Река]]. [[Скопска Котлина|Скопската Котлина]] ја опкружуваат планините: [[Водно]], [[Караџица]], [[Осој]], [[Жеден]] и [[Скопска Црна Гора]]. {{Weather box |location= Скопје |metric first= y |single line= y |Jan record high C = 18.7 |Feb record high C = 24.2 |Mar record high C = 28.8 |Apr record high C = 32.4 |May record high C = 35.2 |Jun record high C = 41.1 |Jul record high C = 42.8 |Aug record high C = 43.2 |Sep record high C = 37.0 |Oct record high C = 33.9 |Nov record high C = 28.2 |Dec record high C = 22.1 |year record high C = 43.2 |Jan high C= 4.5 |Feb high C= 8.3 |Mar high C= 14.0 |Apr high C= 19.1 |May high C= 24.4 |Jun high C= 28.8 |Jul high C= 31.4 |Aug high C= 31.5 |Sep high C= 26.5 |Oct high C= 19.8 |Nov high C= 11.5 |Dec high C= 5.5 |year high C= 18.8 |Jan mean C = 0.1 |Feb mean C = 2.6 |Mar mean C = 7.6 |Apr mean C = 12.1 |May mean C = 17.3 |Jun mean C = 21.5 |Jul mean C = 23.8 |Aug mean C = 23.8 |Sep mean C = 18.8 |Oct mean C = 13.1 |Nov mean C = 6.5 |Dec mean C = 1.7 |year mean C = 12.4 |Jan low C= -3.8 |Feb low C= -2.3 |Mar low C= 1.6 |Apr low C= 5.4 |May low C= 10.0 |Jun low C= 13.7 |Jul low C= 15.8 |Aug low C= 15.7 |Sep low C= 11.6 |Oct low C= 7.2 |Nov low C= 1.8 |Dec low C= -1.8 |year low C= 6.2 |Jan record low C = -25.6 |Feb record low C = -21.8 |Mar record low C = -10.8 |Apr record low C = -5.8 |May record low C = -1.0 |Jun record low C = 3.0 |Jul record low C = 7.0 |Aug record low C = 7.0 |Sep record low C = -2.0 |Oct record low C = -6.4 |Nov record low C = -12.2 |Dec record low C = -22.9 |year record low C = -25.6 |precipitation colour=green |Jan precipitation mm= 30 |Feb precipitation mm= 29 |Mar precipitation mm= 38 |Apr precipitation mm= 40 |May precipitation mm= 43 |Jun precipitation mm= 54 |Jul precipitation mm= 38 |Aug precipitation mm= 36 |Sep precipitation mm= 34 |Oct precipitation mm= 49 |Nov precipitation mm= 45 |Dec precipitation mm= 48 |year precipitation mm= 483 |humidity colour = green |Jan humidity= 83 |Feb humidity= 75 |Mar humidity= 68 |Apr humidity= 66 |May humidity= 66 |Jun humidity= 61 |Jul humidity= 56 |Aug humidity= 56 |Sep humidity= 63 |Oct humidity= 74 |Nov humidity= 82 |Dec humidity= 85 |year humidity= 70 |Jan precipitation days= 10 |Feb precipitation days= 9 |Mar precipitation days= 10 |Apr precipitation days= 10 |May precipitation days= 11 |Jun precipitation days= 10 |Jul precipitation days= 7 |Aug precipitation days= 6 |Sep precipitation days= 6 |Oct precipitation days= 7 |Nov precipitation days= 9 |Dec precipitation days= 11 |Jan snow days = 5 |Feb snow days = 5 |Mar snow days = 3 |Apr snow days = 0.2 |May snow days = 0 |Jun snow days = 0 |Jul snow days = 0 |Aug snow days = 0 |Sep snow days = 0 |Oct snow days = 0.1 |Nov snow days = 2 |Dec snow days = 5 |year snow days = 20 |Jan sun = 86.9 |Feb sun = 112.5 |Mar sun = 161.1 |Apr sun = 198.4 |May sun = 245.2 |Jun sun = 276.3 |Jul sun = 323.0 |Aug sun = 305.4 |Sep sun = 247.5 |Oct sun = 188.2 |Nov sun = 114.8 |Dec sun = 79.6 |year sun = 2338.9 |source 1=Pogoda.ru.net,<ref>{{нмс | url = http://pogoda.ru.net/climate2/13586.htm | title = Клима на Скопје | publisher = pogoda.ru.net | accessdate = 11 ноември 2012}}</ref> [[Светска метеоролошка организација]] (денови со врнежи)<ref name=WMO> {{нмс | url = http://worldweather.wmo.int/090/c00199.htm | title = Светска метеоролошки информативна служба – Skopje | publisher = Светска метеоролошка организација | accessdate = 11 ноември 2012 }}</ref> |source 2 = [[NOAA]] (сонце, 1961–1990)<ref name=HKO>{{нмс | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/MC/13591.TXT | title = Климатолошки информации за Скопје, Македонија | publisher = [[NOAA]] | accessdate = 10 декември 2013}}</ref> |date=July 2012 }} [[File:Map of Skopje mk.svg|thumb|right|200px|Административна карта на Град Скопје.]] === Скопски населби и маала === ''Видете: [[Скопски населби и маала]]'' === Територијална организација на Скопје === :''Главна статија: [[Град Скопје]]'' Во градот Скопје има 10 [[општина|општини]]: [[Општина Аеродром|Аеродром]], [[Општина Бутел|Бутел]], [[Општина Гази Баба|Гази Баба]], [[Општина Ѓорче Петров|Ѓорче Петров]], [[Општина Карпош|Карпош]], [[Општина Кисела Вода|Кисела Вода]], [[Општина Сарај|Сарај]], [[Општина Центар|Центар]], [[Општина Чаир|Чаир]] и [[Општина Шуто Оризари|Шуто Оризари]]. Според бројот на жители, најголема општина е Аеродром со 98.382 жители, а најмала е Шуто Оризари со 17.357 жители. Според површината, најголема општина во градот Скопје е Сарај со 229 км<sup>2</sup>, а најмала е Чаир со 3,5 км<sup>2</sup>. == Население == [[File:Ethnic groups in Skopje mk.svg|thumb|left|200px|Етнички групи во Скопје.]] {{Население низ историјата | cols = 2 | graph-pos = bottom |1856 |20800 |1858 |21000 |1878 |30000 |1888 |22250 |1892 |33291 |1913 |43331 |1919 |51758 |1926 |69269 |1931 |68334 |1935 |70716 |1948 |102600 |1953 |139200 |1961 |197300 |1971 |312300 |1981 |408100 |1994 |448200 |2002 |506926 |2006 |668518 |2015 |811045}} Во турскиот пописен дефтер од 1467/68 година, Скопје било центар на Скопскиот Вилает и имал вкупно 1.006 семејства, од кои 634 муслимански семејства, 299 христијански семејства и 73 вдовици христијани.<ref>Турски документи за историјата на македонскиот народ кн.4, Методија Соколоски, д-р Александар Стојановски, Скопје 1971, стр. 424</ref> Според статистиката на бугарскиот етнограф [[Васил К’нчов]] ([[Македонија. Етнографија и статистика]]) од [[1900]] година, во Скопје живееле 31.900 жители, од кои 13.000 [[Македонци]], 15.000 [[Турци]], 1.920 [[Роми]], 800 [[Евреи]], 450 [[Власи]], 150 [[Албанци|Албанци христијани]], 50 [[Грци]], 30 [[Черкези (народ)|Черкези]] и околу 500 останати.<ref>[http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_26.htm Кънчов, Васил. Македония. Етнография и статистика, София, 1900, стр. 205]</ref> Од гледна точка на демографските движења на населението Скопје има позитивна популациона слика. Населението на градот постојано се зголемува пред сè поради големиот број доселувања (најчесто од градовите и селата од внатрешноста на [[Македонија]]), но и поради наталитетот. Мора да се спомене дека како и во целата земја и во Скопје бројот на раѓањата (наталитетот) драстично опаѓа меѓутоа како најголем и најразвиен град во државата стапката на раѓање сепак е највисока. Доселувањата во Скопје се во постојан подем и континуитет од крајот на [[Втора светска војна|Втората светска војна]]. Во периодот од [[1948]] до [[1981]] година бројот на жителите во градот се зголемил повеќе од трипати. Луѓето денес во Скопје пред сè, се доселуваат поради стопанско-економски причини или поради продолжување на своето образование. Според проценките на МАКСтат Градот Скопје има 811.045 жители во [[2015]] година.<ref>{{СоцГеоМак|глава=II|страница=91}}</ref> Пописот од [[1991]] година не бил целосно одржан во градот Скопје, бидејќи дел од неговото население одбило да учествува, односно го бојкотирало неговото одржување, поради што за таа пописна година, во градот нема целосни податоци.<ref>Во Пописот од 1991 година, во населените места: Страчинци, Љуботен, Арачиново, Грушино, Мојанци, Орланци, Боговиње, Жеровјане, Пирок, Милетино, Радиовце, Теново, Челопек, Горно Јаболчиште, Велешта, Горно Татеши, Долно Татеши, Врапчиште, Топлица, Вруток, Долно Јеловце, Здуње, Речане, Балин Дол, Беловиште, Гостивар, Дебреше, Мало Турчане, Чајле, Баниште, Дебар, Кривци, Селокуќи, Хаме, Делогожди, Корошишта, Ливада, Мислодежда, Ново Село (Делогожди), Горна Бањица, Долна Бањица, Симница, Долна Лешница, Желино, Озормиште, Требош, Бачишта, Букојчани, Горно Строгомиште, Зајас, Колари, Лешница, Палиград, Смесница, Копанце, Шемшево, Горно Палчиште, Долно Палчиште, Камењане, Кичево, Долно Свиларе, Кондово, Радуша, Рудник Радуша, Бедиње, Горно Коњаре, Д`лга, Куманово, Лопате, Романовце, Сопот, Табановце, Черкези, Белановце, Матејче, Никуштак, Опае, Ропалце, Жужње, Нистрово, Сенце, Тануше, Добри Дол, Калиште, Неготино-Полошко, Сенокос, Бериково, Гарани, Јагол, Ново Село (Осломеј), Поповјани, Премка, Србица, Стрелци, Туин, Шутово, Охрид, Ќојлија, Арнакија, Буковиќ, Грчец, Крушопек, Ласкарци, Љубин, Семениште, Барово, Јаболци, Биџево, Долна Белица, Заграчани, Калишта, Радолишта, Струга, Батинци, Вртекица, Морани, Студеничани, Глоѓи, Доброште, Непроштено, Пршовце, Слатино, Теарце, Голема Речица, Лавце, Мала Речица, Сараќино, Тетово, Баланци, Форино, Чегране, Џепиште, Гајре, Лисец, Скопје дел - Гази Баба, Скопје дел Карпош, Скопје дел - Центар и Скопје дел - Чаир, дел од жителите не прифатија да земат учество (го бојкотираа) во Пописот.</ref> Според новата територијална организација од [[2004]] година (припојување на општините [[Општина Сарај|Сарај]] и [[Општина Кондово|Кондово]]) во градот се регистрирани 506.926 жители (66,75% [[Македонци]]), меѓутоа околу 15% од тоа претставува селско население поради големиот број на села во составот на [[Општина Сарај]]. На табелата е прикажан националниот состав на населението во Скопје (без [[Општина Сарај|Сарај]]) низ пописните години во периодот 1948 - 2002:<ref>Население на Република Македонија според изјаснувањето за етничката припадност, по населени места, според пописите на население 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 1994 и 2002 година (согласно територијалната организација од 1996 година) *Државен завод за статистика http://makstat.stat.gov.mk.</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://pop-stat.mashke.org/yugoslavia-census.htm |title=архивска копија |accessdate=2018-05-09 |archive-date=2018-05-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180522033421/http://pop-stat.mashke.org/yugoslavia-census.htm |url-status=dead }}</ref> {| class="wikitable" !Години !Македонци !Албанци !Турци !Роми !Власи !Срби !Бошњаци !<abbr>Ост.</abbr> !Вкупно |- |1948 |51.819 |5.209 |13.928 |5.796 |665 |5.872 |— |4.365 |'''87.654''' |- |1953 |74.486 |3.166 |22.562 |7.829 |438 |8.650 |— |5.012 |'''122.143''' |- |1961 |109.709 |11.151 |... |10.135 |... |12.550 |... |21.984 |'''165.529''' |- |1971 |215.578 |28.705 |... |16. 164 |... |17.422 |— |35.111 |'''312.980''' |- |1981 |281.796 |46.880 |13.534 |22.947 |1.247 |18.021 |— |23.718 |'''411.143''' |- |1991 |308.616 |''11.899'' |8.900 |24.201 |1.741 |17.172 |— |23.234 |'''395.763''' |- |1994 |309.683 |59.728 |9.201 |19.800 |2.096 |15.771 |— |13.684 |'''429.964''' |- |2002 |332.778 |71.483 |8.549 |23.202 |2.546 |14.251 |6.465 |7.983 |'''467.257''' |} === Поделба на урбани и рурални населби во Град Скопје === [[File:Skopjenaselbisela.png|500px|thumb|Мапа на сите населби и села во Град Скопје]] На територијата на десетте општини кои ја сочинуваат административната единиција Град Скопје, се наоѓаат околу четириесетина села чиј број на жители влегува во вкупното население на Скопје, така што реалниот број на жители е помал. Во составот на Град Скопје влегуваат селата: [[Брњарци]] (395 ж.), [[Булачани]] (1.104 ж.), [[Село Гоце Делчев|Гоце Делчев]] (1.405 ж.), [[Идризово]] (1.589 ж.), [[Колонија (село)|Колонија Идризово]] (451 ж.) [[Инџиково]] (3.343 ж.), [[Јурумлери]] (2.983 ж.), [[Раштак]] (367 ж.), [[Смилковци]] (345 ж.), [[Стајковци]] (3.532 ж.), [[Страчинци]] (1.185 ж.), [[Трубарево]] (2.669 ж.) и [[Црешево]] (1.278 ж.) во [[Општина Гази Баба|Гази Баба]], [[Кучково]] (138 ж.), [[Никиштане]] (1.114 ж.) и [[Орман (Скопско)|Орман]] (461 ж.) во [[Општина Ѓорче Петров|Ѓорче Петров]], [[Горно Нерези]] (314 ж.) во [[Општина Карпош|Карпош]], [[Долно Лисиче]] (2.440 ж.) во [[Општина Аеродром|Аеродром]], [[Драчево]] (8.641 ж.) и [[Усје]] (845 ж.) во [[Општина Кисела Вода|Кисела Вода]], [[Љубанци]] (928 ж.) и [[Љуботен (Скопско)|Љуботен]] (2.343 ж.) во [[Општина Бутел|Бутел]], [[Горно Оризари (Скопско)|Горно Оризари]] (454 ж.) во [[Општина Шуто Оризари|Шуто Оризари]] и сите 22 села во [[Општина Сарај]]. Во сите овие села кои се дел од Град Скопје во 2002 година живееле 68.500 жители, од кои само 30.176 во [[Општина Сарај]]. Според оваа урбана и рурална демографска класификација на Град Скопје, во урбаните населби биле запишани '''428.933''' жители (2002 г.). Исто така поради брзата урбанизација и зголемување на своето население, Скопје постојано се проширува во својата територија, поради што десетина поранешни села веќе се споени со градот и претставуваат приградски населби на Скопје. Некои од нив се помалку, некои повеќе урбанизирани, а заедничкото за сите е што бележат брз развој и претставуваат привлечни имиграциски места, привлекувајќи население од цела [[Македонија]]. Такви поранешни села, а денес скопски населби претставуваат: [[Сингелич]] (23.915 ж.) во [[Општина Гази Баба|Гази Баба]], [[Волково]] (6.750 ж.), [[Ново Село (Скопско)|Ново Село]] (8.349 ж.) и [[Оризари (Скопје)|Оризари]] (15.637 ж.) во [[Општина Ѓорче Петров|Ѓорче Петров]], [[Бардовци]] (1.472 ж.) и [[Злокуќани (населба во Скопје)|Злокуќани]] (1.635 ж.) во [[Општина Карпош|Карпош]], [[Долно Нерези]] (12.418 ж.) во [[Општина Аеродром|Аеродром]], [[Визбегово]] (2.817 ж.) и [[Радишани]] (9.123 ж.) во [[Општина Бутел|Бутел]], [[Долно Оризари (Скопско)|Долно Оризари]] (1.550 ж.) во [[Општина Шуто Оризари|Шуто Оризари]] и [[Сарај (село)|Сарај]] (5.232 ж.) во [[Општина Сарај]]. Во овие приградски населби во 2002 година живееле 88.898 жители, што е 20,7 % од вкупното население во скопското урбано подрачје. == Сообраќај == [[Податотека:Skopje X23.JPG|мини|лево|Автобус во Скопје]] [[Јавен превоз|Јавниот превоз]] во Скопје се одвива со [[такси]] и [[автобус]]и. Постојат приватни и државни превозници, од кои неспоредливо најголем превозник е [[ЈСП-Скопје]] кој го покрива целиот град и неговата поширока околина. Во тек е подготовката за изградба на лесна градска железница.<ref>{{нмс|url=http://www.time.mk/read/NONE/9f6a0d4a61/index.html|title=Тргна процедурата за трамвај од Ново Лисиче до Ѓорче Петров|last=Јовановска-Дојчиновска|first=Весна |date=22 ноември 2010|publisher=Телма|accessdate=24 ноември 2010}}</ref> На 17 км југоисточно од Скопје се наоѓа [[Аеродром Александар Велики|аеродромот Скопје]]. Во 2017 година, во Скопје се случиле 1.652 сообраќајни несреќи во кои настрадале 2.500 лица. Од нив, 37 загинале, 218 биле тешко повредени, а 2.245 биле полесно повредени.<ref>„Лани загинале 37 лица на скопските улици, полициската превенција слаба“, ''Скопско ЕХО'', бр. 64, 22 март 2018, стр. 3.</ref> == Култура == Во Скопје постојат шест театри кои функционираат како национални установи: * [[Македонски народен театар]] - основан во 1945 година * [[Драмски театар - Скопје|Драмски театар]] - основан во 1946 година * Албански театар - основан во 1950 година * Турски театар - основан во 1950 година (единствениот турски театар во [[Македонија]]) * Театар за деца и младинци - основан во 1990 година * Театар комедија - основан во 2011 година == Цркви во Скопје == * [[Црква „Св. Климент Охридски“ - Скопје|Соборен храм „Св. Климент Охридски]]“ - [[Центар (населба во Скопје)|Центар]] (најголем соборен храм на [[Македонска православна црква - Охридска архиепископија|Македонската православна црква]]) * [[Црква „Св. Благовештение“ - Скопје|„Св. Благовештение“]] - [[Центар (населба во Скопје)|Центар]] * [[Црква „Св. Димитриј“ - Скопје|„Св. Димитриј“]] - [[Центар (населба во Скопје)|Центар]] * [[Црква „Св. Спас“ - Скопје|„Св. Спас“]] - [[Центар (населба во Скопје)|Центар]] * [[Црква „Св. Константин и Елена“ - Скопје|„Св. Константин и Елена“]] - [[Центар (населба во Скопје)|Центар]] * [[Црква „Рождество на Пресвета Богородица“ - Скопје|„Рождество на Пресвета Богородица“]] - [[Центар (населба во Скопје)|Центар]], Пајко Маало * [[Црква „Св. Троица“ - Маџир Маало|„Св. Троица“]] - [[Маџир Маало|Маџи Маало]] * [[Црква „Св. Јован Крстител“ - Капиштец|„Св. Јован Крстител“]] - [[Капиштец]] * [[Црква „Христос Спасител“ - Карпош III|„Христос Спасител“]] - [[Карпош III]] * [[Црква „Св. Ѓорѓи“ - Чаир|„Св. Ѓорѓи“]] - [[Чаир]] * [[Црква „Св. Илија“ - Аеродром|„Св. Илија“]] - [[Аеродром (населба во Скопје)|Аеродром]] * [[Црква „Св. Софија“ - Реонски Центар|„Св. Софија“]] - [[Реонски Центар]] * [[Црква „Св. Стефан“ - 13 Ноември|„Св. Стефан“]] - [[13 Ноември (населба)|13 ноември]] * [[Црква „Рождество на Пресвета Богородица“ - Ново Лисиче|„Рождество на Пресвета Богородица“]] - [[Ново Лисиче]] * [[Црква „Св. Апостоли Петар и Павле“ - Горно Лисиче|„Св. Апостоли Петар и Павле“]] - [[Горно Лисиче]] * [[Црква „Св. Ѓорѓи“ - Кисела Вода|„Св. Ѓорѓи“]] - [[Кисела Вода (населба)|Кисела Вода]] * [[Црква „Св. Никита“ - Кисела Вода|„Св. Никита“]] - [[Кисела Вода (населба)|Кисела Вода]] * [[Црква „Покров на Пресвета Богородица“ - Автокоманда|„Покров на Пресвета Богородица“]] - [[Автокоманда]] * [[Црква „Св. Спас“ - Маџари|„Св. Спас“]] - [[Маџари]] * [[Црква „Св. Кузман и Дамјан“ - Триангла|„Св. Кузман и Дамјан“]] - [[Триангла]] * [[Црква „Св. Петка“ - Црниче|„Св. Петка“]] - [[Црниче]] * [[Црква „Св. Преображение Христово“ - Припор|„Св. Преображение Христово“]] - [[Припор]], [[Теферич]] * [[Црква „Св. Кирил и Методиј“ - Ченто|„Св. Кирил и Методиј“]] - [[Ченто (населба)|Ченто]] * [[Црква „Св. Илија“ - Зајчев Рид|„Св. Илија“]] - [[Зајчев Рид]] == Туристички места == [[Податотека:Stonebridgeskopje.JPG|thumb|right|Камениот мост навечер]] [[Податотека:Skopje-Daut Pashin Hamam.jpg|thumb|right|Влезот во стариот дел на Скопје]] Места од интерес за туристички разгледувања се: * [[Камен мост|Камениот мост]], на реката Вардар е симбол на Скопје. Бил преработен во XV век и бидејќи е во централниот дел на градот, тој претставува врска помеѓу новиот и стариот дел. * Тврдината [[Скопско кале|Кале]]. Првите ѕидини биле изградени на истото место, во почетокот на VI век. Калето доминира над левиот брег на реката Вардар со поглед на стариот дел на Скопје. * Православната црква „[[Црква Св. Спас|Св. Спас]]“, во стариот дел од градот е изградена во XIX век. [[Иконостас]]от содржи прекрасни дрвени резби, изрезбани од [[Мијачија|мијачките]] резбари [[Петре Филиповски|Петре]] и [[Марко Филиповски]] и [[Макарие Фрчковски]]. Во дворот на црквата се наоѓа гробот на најголемиот македонски револуционер на XX век - [[Гоце Делчев]]. * [[Стара скопска чаршија|Старата турска чаршија]], каде има стари [[занает]]и, Безистенот, Чивте-амам и други објекти.[[Податотека:Iglesia de San Clemente, Skopie, Macedonia, 2014-04-17, DD 03.JPG|thumb|right|[[Црква „Св. Климент Охридски“ - Скопје|Соборниот храм „Св. Климент Охридски“]]]] * [[Мустафа-пашина џамија|Мустафа-пашината џамија]], изградена во 1492 година е еден од најубавите градби од отоманскиот период на Скопје. * [[Јахја-пашина џамија]] во близината на центарот на Скопје. * [[Даут-пашин амам|Даут-пашината бања]] изградена во XV век како јавна бања. Се наоѓа на влезот на старата скопска чаршија и од 1948 година е адаптирана во уметничка галерија. * [[Феудална кула|Феудалната кула]] крај [[Дом на АРМ|Домот на АРМ]]. * [[Саат-кула (Скопје)|Саат-кулата]] во непосредна близина на [[Султан-муратова џамија|Султан-муратовата џамија]]. *Соборниот храм [[Црква „Св. Климент Охридски“ - Скопје|Св. Климент Охридски]]. Тој се наоѓа во центарот на градот на десната страна на реката Вардар. Соборниот храм беше осветен во [[1990]] година.[[Податотека:Plostad od DARM.jpg|мини|десно|Плоштадот фотографиран од зградата на [[ДАРМ]]]] * [[Стара железничка станица|Старата железничка станица]], завршена во [[1940]]/[[1941|41]] година. Своевремено една од најубавите железнички станици на Балканот. Часовникот на предната страна е застанат на 5:17 минути изутрина, моментот кога Скопје го погоди катастрофален земјотрес. Сега во зградата се наоѓа [[Музеј на Град Скопје|Музејот на Град Скопје]]. * [[Музеј на современата уметност, Скопје|Музејот на современа уметност]], се наоѓа на тврдината Кале. * [[Музеј на македонската борба]], се наоѓа на левиот брег од реката Вардар, официјално отворен на 8 септември 2011 година, по повод 20 години од независноста на Македонија. Се состои од 13 хронолошки подредени одделенија и секое од нив ја претставува историјата на македонскиот народ од повеќе периоди. Музејската презентација е реализирана на интерактивен начин преку комбинирање на многу различни форми. Прегледот на историските настани, процеси, личности од XIX и XX век, се надополнува со автентичната колекција на 2.749 музејски предмети - оружје, документи, фотографии, мапи, медали, весници, документарен материјал, помошни материјали – 153 восочни фигури, 109 масовни сцени и портрети, како и амбиентални диорами збогатени со аудио-визуелни ефекти. Музејските фондови постојано се збогатуваат и преку донации или откуп. *[[Меморијален центар на холокаустот на Евреите од Македонија]] *[[Музеј на илегалните работилници за време на НОВ]] * [[Милениумски крст|Милениумскиот крст]], се наоѓа на врвот на планината Водно непосредно над градот. Крстот е направен од челик со висина од 67 м и распон на краците од 46 m. Подигнат е по повод 2000-годишнината од раѓањето на христијанството. * Местото на родната куќа на познатиот светски хуманитарец, [[Мајка Тереза]] близу плоштадот „Македонија“. [[Податотека:Mt._Vodno1.jpg|мини|Поглед на Скопје од планината [[Водно]]]] * Во близина на градот Скопје, покрај патот Скопје-Качаник се наоѓа стар [[Аквадуктот кај Скопје|аквадукт]] изграден од камен и тули со 55 лакови што се потпираат на масивни столбови. Тој служел за снабдување со вода на античкиот град Скупи кој се наоѓа во непосредна близина до Скопје. * Улицата Македонија која е со прекрасна архитектура и каде што се наоѓа феудалната кула која што денес е музеј. * Градскиот ѕид кој се состои од верижно поврзани блокови со висина од 24 метри и кули високи 45 метри - еден вид на ѕид-тврдина во модерна интерпретација, тој е изграден по земјотресот во 1963 и кој е проектиран од познатиот јапонски архитект [[Кензо Танге]]. Тој го обиколува центарот на градот од десната страна на реката Вардар. Кензо Танге исто така проектирал уште многу други градби кои не се реализирале. * [[Куршумли ан]] датира од XVI и се наоѓа во старата чаршија. Тоа е еден од најубавите стари места во Скопје. Куршумли ан во минатото се користел како бања каде сто се бањале голем дел од населението. == Познати личности == * [[Јустинијан I]], [[византиски цар]], роден во [[Тауресиум]] (денешно село [[Таор]]) во близина на [[Скупи]] * [[Константин Тих - Асен]] (XII век - [[1277]], [[Бугарија]]) — скопски благородник, подигнат од Великиот болјарски совет во Трново за цар на [[Второто Бугарско Царство]] * [[Мајка Тереза]] ([[Агнеза Бојаџиу]]) ([[26 август]] [[1910]] – [[5 септември]] [[1997]], [[Калкута]], [[Индија]]) — позната хуманистка, добитничка на [[Нобелова награда за мир]] во 1979 година *[[Славко Јаневски]] ([[11 јануари]] [[1920]] — [[20 јануари]] [[2000]], Скопје) — истакнат македонски раскажувач, романописец, поет, филмски сценарист, есеист и сликар *[[Кемал Сејфула]] ([[2 февруари]] [[1921]] - [[1978]], Скопје) — македонски политичар и учесник во [[НОБ]] *[[Васка Илиева]] ([[21 декември]] [[1923]] - [[4 мај]] [[2001]], Скопје) — македонска пејачка, доајен на македонската народна песна *[[Гого Ивановски]] ([[18 јануари]] [[1925]] - [[15 декември]] [[2004]]) — македонски [[поет]] и [[раскажувач]] *[[Љутви Сејфула]] ([[15 јануари]] [[1926]] - [[26 јуни]] [[2005]]) — македонски театарски, филмски и телевизиски глумец *[[Неџати Зекерија]] ([[11 ноември]] [[1928]] - [[10 јуни]] [[1988]], [[Нови Сад]], [[Србија]]) — [[поет]], [[раскажувач]], [[Детска книжевност|писател за деца]] *[[Гане Тодоровски]] ([[11 мај]] [[1929]] - [[22 мај]] [[2010]], Скопје) — [[Македонци|македонски]] [[поет]], [[преведувач]], професор, [[есеист]], [[книжевен критичар]], [[историчар]] и [[публицист]] *[[Драги Крстевски]] ([[1930]] - [[18 септември]] [[1987]], Скопје) — македонски театарски, филмски и телевизиски глумец *[[Ацо Јовановски]] ([[31 декември]] [[1930]] - Скопје, [[18 март]] [[2016]]) — македонски театарски, филмски и телевизиски глумец *[[Џемаил Максут]] ( [[8 мај]] [[1933]] - [[28 декември]] [[2001]], Скопје) — македонски [[театар]]ски и [[филм]]ски глумец *[[Славка Арсова]] ([[3 јули]] [[1934]]) — македонски поет и писател за деца *[[Коле Ангеловски]] ([[14 март]] [[1943]]) — македонски театарски и филмски [[актер]], театарски и филмски [[режисер]] и [[сценарист]], како и [[писател]] и [[раскажувач]] *[[Јоана Поповска]] ([[1943]]) — македонска театарска, филмска и телевизиска глумица *[[Димче Мешковски]] ([[31 октомври]] [[1945]]) — македонски театарски, филмски и телевизиски глумец и хуморист *[[Сабина Ајрула-Тозија|Сабина Ајрула - Тозија]] ([[17 април]] [[1946]]) — [[Македонија|македонска]] глумица *[[Владимир Ангеловски|Владимир Ангеловски - Дади]] ([[22 мај]] [[1946]] - [[15 ноември]] [[2012]], Скопје) — македонски театарски и телевизиски глумец *[[Велко Неделковски]] ([[28 октомври]] [[1946]]) — современ македонски раскажувач, романописец, драмски писател *[[Трифун Костовски]] ([[27 декември]] [[1946]]) — познат македонски стопанственик, дарител и поранешен [[градоначалник на Град Скопје]] *[[Саво Климовски]] ([[13 јуни]] [[1947]]) - македонски правник, професор по уставно право и политички систем на [[Правен факултет Скопје|Правниот факултет во Скопје]] *[[Гоце Николовски]] ([[1947]] - [[19 декември]] [[2006]], Скопје) — познат македонски пејач на [[народна музика]] *[[Тодор Бојаџиев]] ([[25 ноември]] [[1948]] - [[30 декември]] [[2009]], Скопје) — македонски композитор, аранжер и пијанист *[[Срѓан Керим]] ([[12 декември]] [[1948]]) — [[Претседател на Генералното собрание на Обединетите Нации]] 2007/2008 *[[Гоце Влахов]] ([[12 мај]] [[1949]] - [[28 јули]] [[2019]], Скопје) - македонски театарски и телевизиски глумец *[[Столе Попов]] ([[20 април]] [[1950]]) — еден од најзначајните македонски [[филм]]ски [[режисер]]и *[[Мајда Тушар|Мадја Тушар]] ([[24 јуни]] [[1950]]) — македонска театарска и филмска глумица *[[Ванчо Петрушевски]] ([[19 април]] [[1951]] - [[25 август]] [[2018]], с. [[Орешани]], [[Скопско]]) — македонски театарски и телевизиски глумец *[[Ѓокица Лукаревски]] ([[29 април]] [[1951]]) — македонски театарски, филмски и телевизиски глумец *[[Ненад Стојановски]] ([[19 август]] [[1952]] - [[14 јули]] [[1998]], Скопје) — македонски [[театар]]ски, [[филм]]ски и [[Телевизија|телевизиски]] глумец *[[Бранимир Штулиќ - Џони]] ([[11 април]] [[1953]]) — познат [[Рок-музика|рок-музичар]], член на групата „[[Азра]]“ *[[Мајк Зафировски]] ([[1954]]) — стопанственик, менаџер и советник на американскиот претседател [[Џорџ В. Буш]] *[[Иван Џепароски]] ([[9 мај]] [[1958]]) — македонски поет, есеист и преведувач *[[Катерина Коцевска]] ([[11 април]] [[1959]]) — македонска театарскa, филмскa и телевизискa глумица *[[Милчо Манчевски]] ([[18 октомври]] [[1959]]) — македонски [[филм]]ски [[режисер]], сценарист, писател, фотограф *[[Тихомир Бачовски]] ([[16 февруари]] [[1960]] — [[3 септември]] [[2018]], Скопје) — македонски режисер *[[Силвија Стојановска]] ([[1960]]) - македонска театарска, филмска и телевизиска глумица *[[Драган Спасов - Дац]] ([[20 април]] [[1963]]) — македонски театарски, филмски и телевизиски глумец *[[Игор Џамбазов]] ([[15 јули]] [[1963]]) — македонски [[глумец]], шоумен, ТВ водител, [[музичар]], [[писател]], [[режисер]] на музички спотови и [[текстописец]] *[[Сузана Спасовска]] ([[24 август]] [[1964]]) — [[Македонци|македонска]] фолк пејачка *[[Марија Кондовска]] (родена на [[20 јануари]] [[1965]]) — македонска театарскa, филмскa и телевизискa глумица *[[Сенко Велинов]] ([[15 мај]] [[1965]]) — македонски глумец *[[Дарко Панчев]] ([[7 септември]] [[1965]]) — фудбалер *[[Сашо Гигов - Гиш]] ([[5 декември]] [[1968]]) — [[Република Македонија|македонски]] [[Поезија|поет]], [[Есеј|есеист]] и естраден уметник *[[Милчо Манчевски]] ([[18 октомвр]]) [[1969]]) — македонски [[филм]]ски [[режисер]], сценарист, писател и фотограф *[[Никола Груевски]] ([[31 август]] [[1970]]) — [[Македонци|македонски]] политичар и поранешен премиер на [[Македонија|Република Македонија]] *[[Симон Трпчески]] ([[18 септемвр]]) [[1979]]) — истканат македонски класичен пијанист *[[Андријана Јаневска]] ( [[6 декември]] [[1981]]) — позната [[Македонци|македонска]] [[пејач]]ка и [[музичар]]ка ==Скопје како мотив во уметноста и во популарната култура== ===Скопје како мотив во книжевноста=== * „[[Стар сум во Скопје]]“ - книга на српскиот писател [[Давид Албахари]].<ref>Пандалф Вулкански, ''Текстилна поема''. Темплум: Скопје, 2017.</ref> * „Скопје сонува“ — песна на македонскиот поет [[Јозо Т. Бошковски - Јон|Јозо Т. Бошковски]] од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 40.</ref> * „Партизанската улица“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 41.</ref> * „Водно“ — песна на македонскиот поет [[Блаже Конески]].<ref>Блаже Конески, ''Везилка''. Скопје: Арс Ламина - публикации, Арс Либрис, 2021, стр. 67-68.</ref> ===Скопје како мотив во музиката=== * „Скопје“ — песна на македонската [[Рок-музика|рок]]-група [[Леб и Сол]] од 1987 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=lJj0L9rbiI8 YouTube, Leb i Sol - SKOPJE (пристапено на 30.11.2017)]</ref> * „Скопјанка“ — песна на македонската група [[ПМГ Колектив]] од 2007 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=NmdXQelKqhk YouTube, PMG Kolektiv - Skopjanka | official video (пристапено на 30.11.2017)]</ref> * „Ние сме од Скопје“ — песна на македонската група [[ПМГ Колектив]] од 2008 година.<ref>[http://www.pmgrecordings.com/discography.php?id=150&id=29 www.pmgrecordings.com (пристапено на 3.12.2017)]</ref> * „Скопје“ - музички албум на македонската група ПМГ Колектив од 2017 година.<ref>[http://www.pmgrecordings.com/discography.php?id=150 www.pmgrecordings.com (пристапено на 3.12.2017)]</ref> * „Песна за Скопје“ — македонска детска песна од 1974 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=_oi_MpIllrY YouTube, Zlatno Slavejce - Pesna Za Skopje ( 1974 ) (пристапено на 11.11.2019)]</ref> * „Зборувај за Скопје“ — песна на [[Нина Спирова]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=nV38RaE7vO4 YouTube, Nina Spirova - Zboruvaj za Skopje (пристапено на 11.11.2019)]</ref> * „Песна за Скопје“ — песна на [[Велко Трпчевски]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=QCK424j8H-k YouTube, Велко Трпчевски - Песна за Скопје (пристапено на 11.11.2019)]</ref> * „Архив на Град Скопје“ — песна на македонската рок-група [[Funk Shui (рок-група)|Funk Shui]].<ref>Funk Shui, ''Aether'', IM0018, ИнтерМедиа, 2012.</ref> * „Рапсодија за Скопје“ — композиција на македонскиот композитор [[Александар Џамбазов]].<ref>„Музиката на Александар Џамбазов“, 62 фестивал Охридско лето, 19.8.2022.</ref> == Збратимени градови == Скопје е [[збратимен град|збратимено]] со следниве градови<ref>http://www.skopje.gov.mk/EN/DesktopDefault.aspx?tabindex=0&tabid=69 {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20131024131101/http://www.skopje.gov.mk/EN/DesktopDefault.aspx?tabindex=0&tabid=69 |date=2013-10-24 }} Збратимени градови на Скопје</ref>: {|width=100% |valign=top| * {{знамеикона|Croatia}} [[Загреб]], [[Хрватска]] * {{знамеикона|Germany}} [[Нирнберг]], [[Германија]] * {{знамеикона|Spain}} [[Сарагоса]], [[Шпанија]] * {{знамеикона|Slovenia}} [[Љубљана]], [[Словенија]] * {{знамеикона|Turkey}} [[Анкара]], [[Турција]] * {{знамеикона|Germany}} [[Дрезден]], [[Германија]]<ref name="Dresden">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.dresden.de/en/02/11/c_03.php|title=''Дрезден - Партнетски градови''|publisher=[[авторски права|©]] 2008 Landeshauptstadt Dresden|accessdate=29 декември 2008|archive-date=2007-10-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20071023054628/http://www.dresden.de/en/02/11/c_03.php|url-status=dead}}</ref> * {{знамеикона|USA}} [[Темпи]], [[Аризона]], [[САД]] * {{знамеикона|Italy}} [[Лече]], [[Италија]] * {{знамеикона|Canada}} [[Ист Јорк]], [[Канада]] * {{знамеикона|Poland}} [[Вроцлав]], [[Полска]] |valign="top"| * {{знамеикона|Bosnia and Herzegovina}} [[Сараево]], [[БиХ]] * {{знамеикона|Montenegro}} [[Подгорица]], [[Црна Гора]] * {{знамеикона|China}} [[Нанчанг]], [[Кина]] * {{знамеикона|Turkey}} [[Истанбул]], [[Турција]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.greatistanbul.com/sister_cities.htm|title=Збратимен градови на Инстанбул|accessdate=8 септември 2007}}</ref><ref>{{наведени вести|url=http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=94185|publisher=Радикал|language=турски|date=2003-11-03|quote=49 збратимени града во 2003|title=İstanbul'a 49 kardeş|last=Erdem|first=Selim Efe}}</ref> * {{знамеикона|Croatia}} [[Загреб]], [[Хрватска]] * {{знамеикона|Belgium}} [[Варем]], [[Белгија]] * {{знамеикона|Serbia}} [[Ниш]], [[Србија]] * {{знамеикона|USA}} [[Питсбург]], [[САД]] * {{знамеикона|UK}} [[Брадфорд]], [[Англија]], [[Велика Британија]] |valign="top"| * {{знамеикона|Romania}} [[Крајова]], [[Романија]] * {{знамеикона|France}} [[Дижон]], [[Франција]] * {{знамеикона|Bulgaria}} [[Софија]], [[Бугарија]] * {{знамеикона|Serbia}} [[Белград]], [[Србија]] * {{знамеикона|Bulgaria}} [[Перник]], [[Бугарија]] * {{знамеикона|Egypt}} [[Суец]], [[Египет]] * {{знамеикона|Turkey}} [[Маниса]], [[Турција]] * {{знамеикона|Uzbekistan}} [[Ташкент]], [[Узбекистан]] * {{знамеикона|France}} [[Рубе]], [[Франција]] * {{знамеикона|Albania}} [[Тирана]], [[Албанија]] |} == Галерија == <center> <gallery> Податотека:Црква св. Богородица во Скопје.jpg|Црквата „Рождество на Пресвета Богородица“ во Скопје Податотека:Trijumfalna vrata, Skoplje06644.JPG|Порта Македонија Податотека:Makedonski Naroden Teatar 2013 13.JPG|Македонски народен театар Податотека:Philip II Arena 2017.jpg|Националната арена „Филип II“ Податотека:Krzyz na Wodno.jpg|[[Милениумски крст]] Податотека:Skopje, Stará železniční stanice, dnes muzeum.jpg|Старата железничка станица, денес Музеј на Град Скопје Податотека:Monument to Fallen heroes for Macedonia (11).jpg|Споменик на паднатите борци за Македонија во Скопје Податотека:Osloboditelite na Skopje, Macedonia.jpg|Споменик на ослободителите на Скопје Податотека:Panorama so Zelezen most.jpg|Слики од старо Скопје: Панорама на Скопје, во преден план се гледа Железниот мост. Податотека:Evrejsko maalo, del.jpg|Еврејско маало, улица Маршал Тито Податотека:Novo maalo, Skopje.jpg|Ново маало, 1960-те години Податотека:Pajko maalo, kej.jpg|Пајко маало, кеј Димитар Влахов Податотека:Krangova palata, pred rusenje.jpg|Крангова палата, пред рушење, оштетена од земјотресот во 1963 година Податотека:Centarot na Skopje pred zemjotresot.jpg|Поглед кон центарот на Скопје меѓу двете светски војни Податотека:Kameni Most, Skopje.tif|Офицерскиот дом и Камениот мост за време на српската управа на Скопје. Податотека:Градот Убав.jpg|alt=Галерија на отворено „Градот Убав“ во ГТЦ|Галерија на отворено „Градот убав“ во сутеренот на Градскиот трговски центар. Податотека:Саат-кула во Скопје.jpg|Саат-кулата во Старата скопска чаршија Податотека:Panoramic view of Skopje from Vodno mountain.jpg|Панорама на Скопје, гледано од Водно </gallery> </center> == Поврзано == * [[Град Скопје]] * [[Градоначалник на Град Скопје]] * [[Почесни граѓани на Град Скопје]] * [[Данило Коцевски]] - историчар на градот Скопје == Наводи == {{наводи|2}} ; Забелешки # [[Струга#cite ref-5|Следно↑]] Во Пописот од 1991 година, во населените места: Страчинци, Љуботен, Арачиново, Грушино, Мојанци, Орланци, Боговиње, Жеровјане, Пирок, Милетино, Радиовце, Теново, Челопек, Горно Јаболчиште, Велешта, Горно Татеши, Долно Татеши, Врапчиште, Топлица, Вруток, Долно Јеловце, Здуње, Речане, Балин Дол, Беловиште, Гостивар, Дебреше, Мало Турчане, Чајле, Баниште, Дебар, Кривци, Селокуќи, Хаме, Делогожди, Корошишта, Ливада, Мислодежда, Ново Село (Делогожди), Горна Бањица, Долна Бањица, Симница, Долна Лешница, Желино, Озормиште, Требош, Бачишта, Букојчани, Горно Строгомиште, Зајас, Колари, Лешница, Палиград, Смесница, Копанце, Шемшево, Горно Палчиште, Долно Палчиште, Камењане, Кичево, Долно Свиларе, Кондово, Радуша, Рудник Радуша, Бедиње, Горно Коњаре, Д`лга, Куманово, Лопате, Романовце, Сопот, Табановце, Черкези, Белановце, Матејче, Никуштак, Опае, Ропалце, Жужње, Нистрово, Сенце, Тануше, Добри Дол, Калиште, Неготино-Полошко, Сенокос, Бериково, Гарани, Јагол, Ново Село (Осломеј), Поповјани, Премка, Србица, Стрелци, Туин, Шутово, Охрид, Ќојлија, Арнакија, Буковиќ, Грчец, Крушопек, Ласкарци, Љубин, Семениште, Барово, Јаболци, Биџево, Долна Белица, Заграчани, Калишта, Радолишта, Струга, Батинци, Вртекица, Морани, Студеничани, Глоѓи, Доброште, Непроштено, Пршовце, Слатино, Теарце, Голема Речица, Лавце, Мала Речица, Сараќино, Тетово, Баланци, Форино, Чегране, Џепиште, Гајре, Лисец, Скопје дел - Гази Баба, Скопје дел Карпош, Скопје дел - Центар и Скопје дел - Чаир, дел од жителите не прифатија да земат учество (го бојкотираа) во Пописот. == Надворешни врски == {{Ризница-врска|Skopje}} ;Општо * [http://strumski.com/biblioteka/?id=598 "Скопье. Исторически бележки"] - Историја на градот Скопје од ВМОРО револуционерот од с. Ваташа Димитар Попандов * [http://www.skopje.gov.mk/ Официјална страна на Град Скопје] * [http://grad.sk/ град.ск] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20131010104521/http://grad.sk/ |date=2013-10-10 }} — мултимедијален портал на Скопје * [http://makedonija.name/cities/skopje-earthquake-1963 Скопје пред земјотресот] на англиски јазик. * [http://www.skopjeodspomeni.com.mk/ Историски и денешни аспекти на Скопје] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090413181031/http://www.skopjeodspomeni.com.mk/ |date=2009-04-13 }} * [http://www.staroskopje.vestel.com.mk/sites/c01kratok_istorijat/01Kratok_ist.html Старо Скопје] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090902060834/http://www.staroskopje.vestel.com.mk/sites/c01kratok_istorijat/01Kratok_ist.html |date=2009-09-02 }} * [http://www.mgs.org.mk/ Музеј на Град Скопје] * [http://www.airports.com.mk/ Аеродроми во Македонија- Александар Велики] ;Земјотресот од 1963 * [http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce474/Tekst38.htm Сеќавања за катастрофалниот земјотрес во Скопје] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071010154639/http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce474/Tekst38.htm |date=2007-10-10 }} * [http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce469/Tekst38.htm Страотни слики - сведоци на една голема трагедија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071010155246/http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce469/Tekst38.htm |date=2007-10-10 }}, од Милева Лазова, магазин "[[Македонско Сонце]]" * [http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce470/Tekst38.htm Македонското културно-историско наследство под урнатини] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080119175106/http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce470/Tekst38.htm |date=2008-01-19 }}, од Милева Лазова, магазин "Македонско Сонце" * [http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce471/Tekst38.htm Турските турбиња, анови и џамии станаа само камени купови] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080119175113/http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce471/Tekst38.htm |date=2008-01-19 }}, од Милева Лазова, магазин "Македонско Сонце" * [http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce472/Tekst38.htm Само пукнатини и руини од монументалните градби] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080119175141/http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce472/Tekst38.htm |date=2008-01-19 }}, од Милева Лазова, магазин "Македонско Сонце" * [http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce473/Tekst38.htm Значајни архитектонски објекти-жртви на природната сила] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080119175205/http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce473/Tekst38.htm |date=2008-01-19 }}, од Милева Лазова, магазин "Македонско Сонце" * [http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce474/Tekst38.htm Неколку дена по трагедијата на македонското тло] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071010154639/http://www.makedonskosonce.com/broevis/2003/sonce474/Tekst38.htm |date=2007-10-10 }}, од Милева Лазова, магазин "Македонско Сонце" ;Туризам и комплетен преглед на градот * [http://www.sk.com.mk/ Скопје - туристички портал] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091218074939/http://sk.com.mk/ |date=2009-12-18 }} * [http://www.skopje.com.mk/prva.asp Страница за Скопје] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091008174603/http://www.skopje.com.mk/prva.asp |date=2009-10-08 }} * [http://www.virtualtourist.com/travel/Europe/FYR_of_Macedonia/Skopje-451990/TravelGuide-Skopje.html Туристички водич за Скопје] на англиски. * [https://macedoniafromabove.mk/skopje/ 360° Визуелна прошетка низ Скопје] ;Слики * [http://mitatos.deviantart.com/gallery Галерија слики за Скопје од mitatos] * [http://www.deviantart.com/view/10113485/ Разгледница од Скопје, по повод земјотресот 1963 година], Слободан Јаќоски * [http://www.360macedonia.com/macedonia/mk/vrtour.php?macedoniatown_ID=1 Слики за Скопје] * [http://www.world66.com/europe/macedonia/skopje/lib/gallery Фото галерија за Скопје] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091103114938/http://www.world66.com/europe/macedonia/skopje/lib/gallery |date=2009-11-03 }} {{Населби во Скопје}} {{Идејни урбанистички проекти за Скопје}} {{Градови во Македонија}} {{Историски главни градови на Македонија}} {{Главни градови во Европа}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Главни градови во Европа]] [[Категорија:Скопје|*]] [[Категорија:Македонија]] 5yiase2ay1squqqpqtpvre4xd4jlo7h 0 4877 4803510 3993335 2022-08-19T19:04:10Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} {{Внимание}} '''Претседател на [[држава]]та''' е функција која е застапена во [[република]]нските [[систем]]и. Во зависност од организацијата на [[власт]]а, функцијата претседател на државата може да биде само претставничка, но може да биде и функција со значителни овластувања. Зависно од [[устав]]ните решенија, претседатателот на државата се избира на период од 4, 5, 6 или 7 години со или без право на реизбор. == Поврзано == * [[Претседател на Република Македонија]] {{Никулец}} [[Категорија:Политика]] 4cnt4cpnu5wqci5ag4b9p3qvjre2zns 0 5211 4803433 4379205 2022-08-19T16:03:21Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Homeostasis of blood sugar.png|мини|Хомеостаза на шеќер во крвта. Дијаграмот илустрира начин на кој глукозата може да се претвори молекул на гликоген и потоа да се врати во првобитна состојба, како нивото на шеќетот во крвта би се одржувало константно, и покрај флуктуациите во тек на јадење или пост.]] [[Податотека:Smallhuddle.jpg|мини|Западните сини птици се гушкаат во студениот декемвриски ден во кампусот на UBC Okanagan]] {{Без извори|датум=ноември 2009}} '''Хомеостаза''' претставува состојба на одржување на постојана внатрешна рамнотежа на [[Организам|организмот]] при најразлични надворешни промени. Регулирањето на хомеостаза се одвива преку механизмот наречен „feedback” т.е. повратна врска. Постојат два мехнизма на повратна врска и тоа позитивна и негативна повратна врска. == Позитивна повратна врска == Позитивна повратна врска ({{lang-en|positive feedback}}) е механизам со кој се регулира хомеостазата. Тој функионира на тој начин што при зголемување на присуство на одредена материја, се оди во насока на зголемување на количеството и на друга материја. Типичен пример за позитивна повратна врска е процесот на коагулација на крвта. == Негативна повратна врска == Негативна повратна врска ({{lang-en|negative feedback}}) е механизам за регулација на хомеостазата. Овој механизам функционира на тој начин што зголемување на количеството на некој хормон во крвта, влијае врз одредена жлезда од која се лачи за да се намали неговото лачење или во спротивен случај намалено количество на некој [[хормон]] во крвта, доведува до зголемено лачење на истиот. {{биологија-никулец}} [[Категорија:Физиологија]] rmc90luv2blerh9tyddrdjqu7fzdj4u 0 5318 4803517 4626036 2022-08-19T19:07:44Z Bjankuloski06 332 /* Политички систем */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за држава |native_name = ''Republic of Seychelles<br />Repiblik Sesel<br />République des Seychelles'' |conventional_long_name = Република Сејшели |common_name = Сејшели |image_flag = Flag of the Seychelles.svg |image_coat = Coat of Arms of the Republic of Seychelles.svg |symbol_type = Coat of arms |image_map = Location Seychelles AU Africa.svg |map_caption = {{map caption |countryprefix= |location_color=темносино}} |national_motto = "Finis Coronat Opus"{{nbsp|2}}<small>([[латински]])<br />"Крајот го крунисува делото"</small> |national_anthem = ''[[Koste Seselwa]]''<br/><div style="padding-top:0.5em;" class="center">[[File:Koste Seselwa (instrumental).ogg]]</div> |official_languages = [[англиски]], [[француски]], [[сејшелски креолски јазик|креолски]] |demonym = сејшелец |capital = [[Викторија, Сејшели|Викторија]] |latd=4 |latm=37 |latNS=S |longd=55 |longm=27 |longEW=E |largest_city = Викторија |government_type = [[република]] |leader_title1 = [[Претседател на Сејшели|Претседател]] |leader_name1 = [[Џејмс Мајкл]] |area_rank = 197-ма |area_magnitude = 1 E+8 |area_km2 = 451 |area_sq_mi = 174 |percent_water = незначително |population_estimate = 87, 476 (јули 2009)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html Field Listing - Population]. ''[[The World Factbook]]''. Посетено на 2009-04-13.</ref> |population_estimate_rank = 205-та |population_estimate_year = 2005 |population_census = |population_census_year = |population_density_km2 = 194 |population_density_sq_mi = 503 |population_density_rank = 60-та |GDP_PPP = $1.807 милијарди<ref name=imf2>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/01/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=718&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr1.x=28&pr1.y=1 |title=Seychelles|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2009-04-22}}</ref> |GDP_PPP_rank = |GDP_PPP_year = 2008 |GDP_PPP_per_capita = $21,909<ref name=imf2/> |GDP_PPP_per_capita_rank = |GDP_nominal = $834 милијарди<ref name=imf2/> |GDP_nominal_year = 2008 |GDP_nominal_per_capita = $10,111<ref name=imf2/> |sovereignty_type = [[Независност]] |sovereignty_note = од [[Обединетото Кралство]] |established_event1 = Датум |established_date1 = 29 јуни 1976 |HDI_year = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> |HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.756 <!--number only--> |HDI_ref = <ref name="HDI">{{Наведена мрежна страница |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 јули 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref> |HDI_rank = 71ва |currency = [[сејшелска рупија]] |currency_code = SCR |country_code = |time_zone = [[сејшелско време|SCT]] |utc_offset = +4 |time_zone_DST = н/п |utc_offset_DST = +4 |drives_on = лево |cctld = [[.sc]] |calling_code = 248 |footnotes = }} '''Сејшелите''' ({{lang-en|Seychelles}}; {{lang-fr|Seychelles}}; [[сејшелски креолски јазик|сејшелски креолски]]: ''Sesel''), официјално '''Република Сејшели''' ({{lang-en|Republic of Seychelles}}; {{lang-fr|République des Seychelles}}; [[сејшелски креолски јазик|сејшелски креолски]]: ''Repiblik Sesel'') или позната и како '''Сејшелски Острови''' е островска држава во [[Индискиот Океан]]. Државата е всушност архипелаг од 115 острови кои се наоѓаат на 1500 километри оддалеченост од копното на [[Африка]], или поточно североисточно од [[Мадагаскар]]. Во близина на Сејшелите се наоѓаат и останати држави и територии, како на пример [[Занзибар]] на запад, [[Маврициус]] и [[Реинион]] на југ и [[Коморите]] и [[Мајот]] на југозапад. Вкупната површина на Сејшелите изнесува 451 километар квадратен каде живеат околу 84.000 жители, што ја прави најмала држава во Африка по бројот на населението.<ref>[http://goafrica.about.com/od/africatraveltips/a/africafacts.htm]</ref> Службени јазици во државата се [[сејшелски креолски јазик]], [[англиски јазик]] и [[француски јазик]], додека главен град е [[Викторија (Сејшели)|Викторија]]. == Потекло на поимот == Бидејќи островите не биле населени, нема староседелско име. Првото име кое било назначено за островите е „Адмиралски Острови“ (''Ilhas Admirante''), име кое го дал [[Васко де Гама]] во чест на самиот себе. Денешното име „Seychelles“ е дадено во чест на [[Жан Моро де Сејешел]]. Во македонскиот јазик постојат три верзии на името: Сејшели (кратко име), Република Сејшели (целосно име) и Сејшелски Острови (географско име). Најчесто се користи краткото име. == Историја == {{Главна|Историја на Сејшелите}} [[Податотека:Postcard Mahe 1903.jpg|thumb|left|200px|Разгледница од Сејшелите од 1903.]] Научниците претпоставуваат дека австронезиски морепловци, а подоцна и [[Малдивци]] и [[Арапи]], биле првите кои ги посетиле Сејшелските Острови, кои биле ненаселени. Остатоци од присуство на малдивски морнари од [[12 век]] биле пронајдени на островот [[Силует (остров)|Силует]].<ref>[[Xavier Romero-Frias]], ''The Maldive Islanders, A Study of the Popular Culture of an Ancient Ocean Kingdom''. Barcelona 1999, ISBN 84-7254-801-5</ref> Најраните записи од присуство на [[Европејци]] на островите датираат од 1502 година од страна на португалскиот адмирал [[Васко де Гама]]. Васко де Гама ги именувал островите по себе, односно ''Адмиралски Острови''. Бидејќи островите се на поморскиот трговски правец [[Азија]]-[[Африка]], островите биле често посетувани од пирати, сè додека [[Французи]]те не презеле контрола на островите во 1756 година од острана на [[Никола Морфи]]. Островите биле именувани како ''Сејшелски Острови'' (''Seychelles'') во чест на министерот за финансии [[Жан Моро де Сејешел]], кој бил назначен од [[Луи XV]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.virtualseychelles.sc/pages/vs_ie.htm |title=Virtual Seychelles<!-- Bot generated title --> |accessdate=2012-03-22 |archive-date=2006-08-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060822013854/http://www.virtualseychelles.sc/pages/vs_ie.htm |url-status=dead }}</ref> [[Британци]]те презеле контрола врз островите во периодот од 1794 до 1810 година. [[Жан Баптист де Квинс]], француски администратор за Сејшелиѕе за време на војната со Обединетото Кралство, не успеал да се спротивстави која непријателските бродови пристигнале.<ref name="The Statehouse Cemetery">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.statehouse.gov.sc/index.php |title=архивска копија |accessdate=2012-03-22 |archive-date=2011-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111018105103/http://www.statehouse.gov.sc/index.php |url-status=dead }}</ref> Наместо тоа, тој успешно договорил капитулација со Обединетото Кралство и со тоа населението се стекнало со одредени привилегии. Британците презеле целосна конрола по предавањето на [[Маврициус]] во 1810. Сејшелите станале посебна британска колонија и се одделиле од Маврициус во 1903 година. Во 1966 и 1970 година се одржале избори, а во 1976 година Сејшелите се стекнале со независност.<ref name="History of Seychelles">{{Наведена мрежна страница|url= http://www.seychelles.com/en/about_seychelles/history.php |title=History of Seychelles|publisher=seychelles.com |year=2009 |accessdate=9 September 2010}}</ref> Во 1977 година во државата имало државен удар и со тоа се сменил првиот претседател [[Џејмс Манчам]] и бил заменет од страна на [[Франс Алберт Рене]].<ref name="africanhistory.about.com">[http://africanhistory.about.com/od/seychelles/p/SeychellesHist1.htm africanhistory.about.com]</ref> Со уставот од 1979 година државата се пригласила за социјалистичка со еднопартиски систем. Овој систем траел до 1991 година. Во 1993 година се усвоил новиот устав на Сејшелите. == Географија и клима == [[Податотека:Se-map.png|thumb|200px|right|Карта на островските групи во Сејшелите.]] {{Главна|Географија на Сејшелите}} Сејшелите се островска држава во [[Индискиот Океан]] и се наоѓаат североисточно од [[Мадагаскар]] и околу 1600 км источно од [[Кенија]]. Соседни островски држави на Сејшелите се [[Занзибар]] ([[Танзанија]]) на запад, [[Маврициус]], [[Родригес]], [[Агалега]] и [[Реунион]] на југ и [[Комори]] и [[Мајот]] на југозапад. Државата е составена од над 100 острови, често се верува дека има 115 острови, но во уставот на Сејшелите се наведени 155 острови. Во државата има 42 гранитни острови кои ги сочинуваат т.н. [[Внатрешни Сејшелски Острови|внатрешни острови]]. Главниот сејшелски остров, [[Мае]], е дел од оваа група. Покрај нив во Сејшелите има два корални песочни островчиња и два корални острови. Островската група [[Амирантес]] има 29 корални острови, а во [[Фаркухар]] има 13 корални острови. Островската група [[Алдабра]] има 67 корални острови. Главен град на државата е [[Викторија (Сејшели)|Викторија]] и вкупната површина на Сејшелите е 451 километар квадратен. Климата на Сејшелите е тропска и влажна. Температурите во државата поретко варираат во текот на годината. Температурата на Мае се движи од 24 до 30 степени целзиусови и врнежите се движат од 2900 милиметри годишно во Викторија до 3.600 мм во планинските предели. Најладни месеци се август и јули и температурата паѓа под 24 степени. Југоисточни ветрови дуваат од мај до ноември и тогаш е најпријатен период во државата. == Политички систем == [[Податотека:State House Victoria Seychelles.jpg|thumb|right|200px|Претседателската палата на Сејшелите.]] {{Главна|Политики на Сејшелите}} Република Сејшели е унитарна претстаничка претседателска република. [[Претседател на Сејшелите|Претседателот]] е шеф на државата и шеф на владата. Претседателот се избира на избори за мандат од 5 години. Првиот претседател [[Џејмс Манчам]] бил сменет од функцијата преку државен удар и наместо него дошол [[Франс Алберт Рене]] во 1977 година и тој бил избиран секој избирачки циклус. Тој се повлекол во 2007 година и наместо него дошол [[Џејмс Мајкл]]. Тој бил избран и на изборите во 2011. Кабинетот министри е назначен од претседателот и со одобрение на [[Собрание на Сејшелите|собранието]]. Собранието на Сејшелите е еднодомно и е составено од 34 пратеници, од кои 25 се избрани преку избори, а останатите се распоредени според процентите на гласовите на партиите. Пратениците имаат мандат од 5 години. == Административна поделба == {{Главна|Административна поделба на Сејшелите}} Сејшелите се поделени на 25 административни региони кои ги опфаќаат сите внатрешни острови. Осум од окрузите го сочинуваат главниот град на државата и се означени како „Голема Викторија“. Другите 14 окрузи на островот [[Мае]] се сметаат за рурални. {{col-begin}} {{col-4}} ;Голема Викторија *[[Бел Ер (Сејшели)|Бел Ер]] *[[Ла Ривиер Англез]] *[[Ле Мамеј]] *[[Мон Букстон]] *[[Мон Флори]] *[[Плесанс (Сејшели)|Плесанс]] *[[Рош Кајман]] *[[Сент Луис (Сејшели)|Сент Луис]] {{col-4}} ;Рурално Мае *[[Ан-о-Пин]] *[[Ан Боало]] *[[Ан Етоал]] *[[О Кап]] *[[Ан Ројал]] *[[Бе Лазар]] *[[Бо Валон]] *[[Бел Омбре (Сејшели)|Бел Омбре]] *[[Каскад (Сејшели)|Каскад]] *[[Гласис (Сејшели)|Гласис]] *[[Гранд ан Мае]] *[[Поан ла Ру]] *[[Порт Глод]] *[[Такамака (Сејшели)|Такамака]] {{col-4}} ;Прален *[[Бе Сен Ан]] *[[Гранд на Прален]] ;Останати надворешни острови *[[Ла Диг]] {{col-4}} [[Податотека:Seychelles large map.jpg|thumb|200px|right|Карта на Сејшелите.]] {{col-end}} == Стопанство == {{Главна|Економија на Сејшелите}} Националната валута во државата се вика Сејшелска рупија. За време на колонијалниот период главни извозни продукти во државата биле ванилата, копрата и циметот. Со отворањето на аеродромот во 1971 година, туризмот станал сериозна индустриска гранка. Така економијата на државата се засновала врз туризмот и плантажите. == Демографија == {{Главна|Демографија на Сејшелите}} [[Податотека:Victoria (Seychelles).jpg|thumb|200px|right|Поглед кон Викторија.]] [[Податотека:Fisherman Seychelles.jpg|thumb|right|200px|Сејшелски риболовци.]] ;Религија Според пописот од 2002 година, повеќето од Сејшелците се [[Христијани]], односно 82.3% се [[Католици]], 6.4% се [[англиканци]] и 4.5% се припадници на останатите христијански цркви. Покрај овие, во државата има мала група [[Хиндуси]], односно 2.1% и [[Муслимани]] 1.1%. Дополнителни 1.5% од населението биле припадници на останати нехристијански религии, додека 2.1% се изјасниле дека не се следбеници на ниту една религија.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/se.html CIA – The World Factbook]</ref> ;Население Бидејќи Сејшелите не биле населени пред колонизацијата, односно немале староседелско население, денешните Сејшелци се мешавина од различни етнички групи кои емигрирале на островите. Така, населението е мешано со африканско, француско, индиско и кинеско потекло. Кога [[Британци]]те се стекнале со контрола над Сејшелите, тие им дозволиле на француската висока класа да ја задржат својата земја која ја добиле со француската колонизација. [[Французи]]те и Британците користеле африкански робови и по 1835 година, иако во таа година ропството било забрането во Британската Империја. Поради овие околности, француската висока класа доминирала на островите во поглед на економскиот и политички живот. Од другата страна пак, британската администрација донела на островот [[Индијци]] од [[Индија]], а истото тоа го направила и со [[Маврициус]]. Индијците и [[Кинези]]те се сметале за дел од трговската класа.<ref>[http://www.everyculture.com/Sa-Th/Seychelles.html Culture of Seychelles]</ref> ;Јазик Службени јазици во Сејшелите се [[англиски]], [[Сејшелски креолски јазик|сејшелски креолски]] и [[француски јазик]]. Сејшелскиот е креолски јазик заснован на францускиот јазик. == Култура == {{Главна|Култура во Сејшелите}} Сејшелската култура е мешавина од африкански, азиски и европски елементи. Сејшелското општество е матријахално.<ref name=cs>Tartter, Jean R. "Status of Women". [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/sctoc.html Indian Ocean country studies: Seychelles] (Helen Chapin Metz, editor). [[Конгресна библиотека]] - Федерално одделение за истражување (August 1994). ''Статијава содржи текст од овој извор, кој е во [[јавна сопственост]].''</ref><ref name=hr>[http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2007/100502.htm Country Reports on Human Rights Practices: Seychelles (2007)] [[Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor]] (11 March 2008). ''Статијава содржи текст од овој извор, кој е во [[јавна сопственост]].''</ref> Мајките се доминантни во семејствата, се грижат за децата и се надлежни за трошоците.<ref name=cs/> Според законот татковците се одговорни за грижа за децата.<ref name=hr/> Мажите се одговорни за примањата во семејството, но нивната улога во семејството е ограничена.<ref name=cs/> == Галерија == {{Панорама|2005-03-14 06-10-22 Seychelles Anse Royale Anse Royale.jpg|1000px|<center>Панорамски поглед на Ан Ројал.</center>}} {{Панорама|2005-03-14 09-42-15 Seychelles Anse Royale Port Glaud.jpg|1000px|<center>Панорамски поглед на Порт Глод.</center>}} {{Панорама|2005-03-14 Seychellen, Berjaja Mahé Beach.jpg|1000px|<center>Панорамски поглед на плажа во Мае.</center>}} == Наводи == {{наводи}} == Поврзано == * [[Викторија (Сејшели)|Викторија]] * [[Африка]] * [[Сејшелски креолски јазик]] * [[Индиски Океан]] == Надворешни врски == {{sisterlinks}} ;Влада * [http://www.virtualseychelles.sc Владин портал на Сејшелите] * [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-s/seychelles.html Шеф на држава и кабинет] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091026201515/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-s/seychelles.html |date=2009-10-26 }} ;Општо * {{CIA_World_Factbook_link|se|Сејшели}} * [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/seychelles.htm Сејшелите на UCB] * {{dmoz|Regional/Africa/Seychelles}} * {{wikiatlas|Seychelles}} * [https://www.helicopterseychelles.com/video.html Видеа за историјата и природата на Сејшели] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081110110610/http://www.helicopterseychelles.com/video.html |date=2008-11-10 }} * [http://www.natureseychelles.org Nature Seychelles] * [http://www.nation.sc The Seychelles Nation] ;Туризам * [http://desroches-island.com Desroches Island.] * [http://seychelles.travel Seychelles.travel] - владин туристички портал * [http://seychellestour.com Водич за патување на Сејшелите] * {{wikivoyage|Сејшели}} {{Африка}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Сејшели| ]] [[Категорија:Маскаренски Острови]] [[Категорија:Држави во Африка]] [[Категорија:Држави и територии настанати во 1976 година]] rlabo33v7clswymnmmqfi9eronceqdz 0 5429 4803504 4761252 2022-08-19T19:02:53Z Bjankuloski06 332 /* Политички систем */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki :''За други значења на поимот „Парагвај“ видете ја [[Парагвај (појаснување)|страницата за појаснување]].'' {{Infobox country |conventional_long_name = Република Парагвај |native_name = {{unbulleted list|item_style=font-size:88%; |{{native name|es|República del Paraguay}} |{{native name|gn|Tetã Paraguái}}}} |common_name = Парагвај |image_flag = Flag of Paraguay.svg |image_coat = Coat of arms of Paraguay.svg |image_map = Paraguay (orthographic projection).svg |national_motto = ''Paz y justicia''{{nbsp|2}}<small>{{es}}</small><br/>"Мир и правда" |national_anthem = ''[[Paraguayos, República o Muerte]]''{{Spaces|2}}<small>{{es}}</small><br/>"Парагвајци, република или смрт"<br /><div style="padding-top:0.5em;">{{center|[[File:Paraguayan National Anthem.oga]]}}</div> |official_languages = [[шпански]]<br>[[гварански]]<ref name=languages>{{Cite document|url=http://www.servat.unibe.ch/icl/pa00000_.html#A140_|title=Paraguay – Constitution, Article 140 About Languages|publisher=International Constitutional Law Project|accessdate=2007-12-03|postscript=<!--None-->}} (see [http://www.servat.unibe.ch/icl/pa__indx.html translator's note)]</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://convergencia.uaemex.mx/rev38/38pdf/LIZCANO.pdf|title=8 LIZCANO|publisher=Convergencia.uaemex.mx|accessdate=2012-10-05|archive-date=2014-02-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20140224061845/http://convergencia.uaemex.mx/rev38/38pdf/LIZCANO.pdf}}</ref> |demonym = Парагваец |ethnic_groups = [[местици]] (мешани) ~80%<br>[[белци]] ~20%<br>[[Американски староседелци|староседелци]] 1-3%<br>[[Азијци]] 1-4%<br> црнци 1%<br>други 1-2.5% |ethnic_groups_year = 2000 |capital = [[Асунсион]] |ruler = |latd = 25 |latm = 16 |latNS = S |longd = 57 |longm = 40 |longEW = W |largest_city = Асунсион |government_type = унитарна претседателска уставна република |leader_title1 = [[Претседател на Парагвај|Претседател]] |leader_name1 = [[Федерико Франко]] |leader_title2 = [[Потпретседател на Парагвај|Потпретседател]] |leader_name2 = [[Оскар Денис]] |legislature = [[Конгрес на Парагвај|Конгрес]] |upper_house = [[Сенат на Парагвај|Сенат]] |lower_house = [[Комора на пратеници на Парагвај|Комора на пратеници]] |area_rank = 60-та |area_magnitude = |area_km2 = 406752 |percent_water = 2.3 |population_estimate = 6,454,548 <ref name=unpop>{{Наведено списание | url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf | title=World Population Prospects, Table A.1 | version=2008 revision | format=PDF | publisher=United Nations | author=Department of Economic and Social Affairs Population Division | year=2009 | accessdate=2009-03-12}}</ref> |population_estimate_rank = 103-та |population_estimate_year = 2009 |population_census = |population_census_year = |population_density_km2 = 14.2 |population_density_sq_mi = 39 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> |population_density_rank = 204-та |GDP_PPP = $35.346 милијарди<ref name=imf2>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=59&pr.y=6&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=288&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |title=Paraguay|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2012-04-20}}</ref> |GDP_PPP_rank = |GDP_PPP_year = 2011 |GDP_PPP_per_capita = $5,412<ref name=imf2/> |GDP_PPP_per_capita_rank = |GDP_nominal_year = 2011 |GDP_nominal = $21.236 billion<ref name=imf2/> |GDP_nominal_rank = |GDP_nominal_per_capita = $3,252<ref name=imf2/> |GDP_PPP_per_nominal_rank = |sovereignty_type = [[независност на Парагвај|Независност]] |sovereignty_note = од [[Шпанија]] |established_event1 = Објавена |established_date1 = 14 мај 1811 |established_event2 = Призната |established_date2 = 15 мај 1811 |HDI_year = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> |HDI_change = steady<!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.676 <!--number only--> |HDI_ref = <ref name="HDI">{{Наведена мрежна страница |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |year=2014 |accessdate=27 јули 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref> |HDI_rank = 111та |Gini = 50.8 |Gini_year = 2008 |Gini_category = <span style="color:#e0584e;">висок</span> |currency = [[Парагвајски гварани|Гварани]] |currency_code = PYG |country_code = PRY |time_zone = |utc_offset = -4 |time_zone_DST = |utc_offset_DST = -3 |drives_on = десно |cctld = [[.py]] |calling_code = [[+595|595]] }} '''Парагвај''' ([[шпански]]: ''Paraguay'', [[гварански]]: ''Paraguái''), или официјално '''Република Парагвај''' (''República del Paraguay,Tetã Paraguái''), е независна држава во [[Јужна Америка]] без излез на море. Парагвај се граничи со [[Аргентина]] на југ и југозапад, со [[Бразил]] на исток и североисток и со [[Боливија]] на северозапад. Парагвај се наоѓа на бреговите на [[Парагвај (река)|реката Парагвај]], со своите притоки, и таа поминува низ земјата при што ја дели на два дела. Поради својата централна местоположба во Јужна Америка, Парагвај често се нарекубва „Срцето на Америка“ (''Corazón de América'').<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.imdb.com/title/tt0134018/ |title=Paraguay, corazón de América (1961)|publisher=IMDb.com|accessdate=2012-10-05}}</ref> [[Гварани]]те живееле на територијата на Парагвај долго време пред [[Шпанска колонизација на Америка|доаѓањето]] на [[Европејци]]те во [[16 век]]. Во 16 век територијата која денес е Парагвај била во склоп на [[Шпанска империја|Шпанската колонијална империја]]. Парагвај се стекнал со независност од Шпанија во 1811 година и државата била управувана од неколку диктатори кои имале изолирачки и заштитнички политики. Ваквата состојна кулминирала за време на [[Парагвајска војна|Парагвајската војна]] кога државата изгубила 60 до 70% од вкупното население и голем дел од територијата. Во поголем дел од 20 век Парагвај бил под владеење на [[Алфредо Стреснер]], чие владеење претставува едно од најдолгите воени диктаторства во Јужна Америка. Парагвај има население од 6.3 милиони жители според проценките од 2009 година. Главен град на државата е [[Асунсион]], кој е и најголем [[град во Парагвај]]. Службени јазици во Парагвај се шпанскиот и гаваранскиот. Двата јазика се зборувани од над 90% од населението. Иако сè уште се смета за еден од најсиромашните и најслабо развиените држави, во 2010 година економијата на Парагвај забележала пораст од 14.5%, што е најголема економска експанзија во Јужна Америка и трета најбрзо растечка економија во светот, зад [[Катар]] и [[Сингапур]].<ref>[[CIA]] <<[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2003rank.html?countryCode=&rankAnchorRow=# GDP - Real Growth Rate] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20121025052301/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2003rank.html?countryCode=&rankAnchorRow= |date=2012-10-25 }}>> Accessed on 19 September 2011.</ref> Според податоците за 2011 година, екомонскиот развој на земјата бил 6.4%.<ref name="state.gov">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/1841.htm#econ |title=Paraguay |publisher=State.gov |date=2012-03-15 |accessdate=2012-10-05}}</ref> == Потекло на поимот == Името на државата е според реката [[Парагвај (река)|Парагвај]] која тече низ средината на земјата, од север кон југ. Има најмалку четири теории за потеклото на името на земјата. == Историја == {{главна|Историја на Парагвај}} [[File:Solano Lopez ak.jpg|thumb|left|200px|[[Франсиско Солано Лопез (политичар)|Франсиско Солано Лопез]]]] Периодот пред [[колонизација]]та, населението било полуномадско со богата плодна земја и богати шуми. [[Европејци]]те за првпат дошле во тој регион во раниот [[16 век]], и [[Асунсион]] бил основан на [[15 август]] [[1537]] година од шпанскиот истражувач [[Хуан де Салазар и Еспиноза]]. Градот станал центар на колонијалната покраина и центар на језуитските мисии во [[Јужна Америка]] во [[XVIII век]]. Парагвај прогласил независност откако ја отфрлил шпанската власт на [[14 мај]] [[1811]]. Историјата на Парагвај е окарактеризирана со долги периоди на комунистички влади, политичка нестабилност и војни со околните држави. Парагвај се борел во „Војната на Трите Алијанси“ против [[Бразил]], [[Аргентина]] и [[Уругвај]] и бил поразен во [[1870]] по петгодишна крвава војна во [[Јужна Америка]]. Парагвај изгубил огромен број на население. Историчарот Вилијам Д. Рубинстајн проценил дека пред почетокот на војната, населението броело помеѓу 450 и 900 илјади луѓе, од кој преживеале само 220 илјади, меѓу кои било само 28 илјади возрасни мажи.{{sfn|Rubinstein|2004|p=94}} Покрај загубата на население, Парагвај загубил и голем дел на својата територија. [[File:TuyutiDetail.jpg|мини|[[Битката кај Тујути]], мај 1866 година]] Група на парагвајски дисиденти, сместени во [[Буенос Аирес]], го окарактеризирала [[Франсиско Солано Лопез|Франциско Лопез]] како лудиот тиранин и се бореле на страната на [[Тројниот сојуз]]. Оваа група во 1869 година, под бразилско покровителство, воспоставила привремена влада и наредната година потпишала мировен договор, со кој на Парагвај му се гарантирала независност и слободна пловидба на реките. Истата година бил донесен и нов устав. Уништен од војната, Парагвај бил на работ на распад во 1870 година. После војната парагвајското население воглавно селско, продолжило да живее како што живееле и векови наназад. Окупацијата на Парагвај траеала до 1876 година. Без обзир што веќе биле повлечени трупите на Бразил и Аргентина, тие сѐ уште имале големо влијание во Парагвај поддржавајќи две спротивставените политички опции, колорадоси и либерали. [[Партијата Колорадо|Народен републикански сојуз – партија колорадо]], владеела со Парагвај од крајот на осамдесетите години на 19-от век до 1904 година кога на власт биле сменети од страна на либералите. Либералите биле под аргентинско влијание па од нивното доаѓање на власт, влијанието на Бразил на политичката сцена на Парагвај било намелено. Парагвај претрпел загуба на територија на сметка на Бразил и Аргентина. Војната за Чако се водела со [[Боливија]] во 1930-те и [[Боливија]] била поразена. Парагвај повторно прогласил независност во регионот Чако и се здобил со територијално проширување. == Географија и клима == {{главна|Географија на Парагвај}} [[Податотека:Pa-map.png|thumb|150px|left|Карта на Парагвај]] Парагвај е поделен со реката Парагвај во источниот дел од земјата, официјално наречен „Источен Парагвај“ или познат како ''Паранења'' и западниот регион, официјално наречен „Западен Парагвај“ или познат како ''Чако''. Југоисточната граница е формирана од реката [[Парана (река)|Парана]]. Моментално е најголем центар за енергија во светот, создавајќи електрична енергија за цел Парагвај. Бидејќи пола од изворот на енергија е во сопственост на Парагвај и пола на [[Бразил]], Парагвај има право да користи пола од капацитетот. Климата во Парагвај е тропска со врнежи во шумскиот дел. == Политички систем == {{главна|Политики на Парагвај}} [[Податотека:Paraguay-001.jpg|right|thumb|[[Асунсион]], главниот град.]] Парагвај е претставничка [[Демократија|демократска]] [[република]], каде [[претседател]]от е на чело на државата и на владата и е [[повеќепартиски систем]]. Извршната власт е во рацете на владата. Законодавната власт е поделена на влада и на два оддела од Националниот Конгрес. Судската власт е независна. == Административна поделба == {{главна|Административна поделба на Парагвај}} Парагвај е поделен на [[Департмани во Парагвај|седумнаесет департменти]] и еден главен округ. Подолу следат департментите во Парагвај: {| class="wikitable" |- | # [[Алто Парагвај (департман)|Алто Парагвај]] # [[Алто Парана (департман)|Алто Парана]] # [[Амамбај (департман)|Амамбај]] # [[Бокерон (департман)|Бокерон]] # [[Гваира (департман)|Гваира]] # [[Асунсион|Дистрито Капитал]] # [[Итапуа (департман)|Итапуа]] # [[Кагвазу (департман)|Кагвазу]] # [[Казапа (департман)|Казапа]] # [[Каниндеју (департман)|Каниндеју]] # [[Консепсион (департман во Парагвај)|Консепсион]] # [[Кордиљера (департман)|Кордиљера]] # [[Мисионес (департман)|Мисионес]] # [[Њембуку (департман)|Њембуку]] # [[Парагвари (департман)|Парагвари]] # [[Пресиденте Ајес (департман)|Пресиденте Ајес]] # [[Сан Педро (департман во Парагвај)|Сан Педро]] # [[Централен департман (Парагвај)|Централен]] | {{Карта на департманите на Парагвај}} |- |} Департментите се поделени на 129 [[Окрузи во Парагвај|окрузи]]. {{среди}} == Стопанство == {{главна|Економија на Парагвај}} Парагвај е земја во развој со индекс за развој од 0.755/ Таа е рангирана како втора најсиромашна земја во [[Јужна Америка]] со БНП по глава на жител од 4.000 [[американски долари]]. Околу 2.1 милион или 35% од неговото население е сиромашно и околу 1 милион луѓе, или околу 15.9% од населението се невразботени. Како и да е, [[Асунсион]] е рангиран како најевтин град во кој се живее. == Демографија == {{Главна|Демографија на Парагвај}} === Население === [[Податотека:Guarani girl.jpg|thumb|right|upright|Гваранско девојче.]] Според [[ЦИА]], Парагвај има население од околу 6.669.086 жители. 95% од населението на Парагвај се од мешан карактер, односно мешани луѓе од староседелци со Европејци и 5% од населението се останати. Јазикот [[Гварани (јазик)|гварани]] го разбираат околу 90% од населението а додека [[шпански]]от го разбираат околу 75% од населението. Овие два јазика се официјални во Парагвај. Покрај овие, во Парагвај живее и население од европско потекло, европски доселеници и население од околните држави. Најголемо малцинство во Парагвај се [[бразилци]]те а покрај нив има и околу 63.000 жители од африканско потекло, или 1% од населението. Околу 56 % од населението на Парагвај живее во урбаните средини. Поголемиот дел живее во Источен Парагвај, околу главниот град. ==== Социјални проблеми ==== Парагвај е сиромашна земја и со социјална нееднаквост. Според различни статистички податоци, помеѓу 30% до 50 % од населението е сиромашно. Во руралните области 41.20% од луѓето примаат недоволни финансиски средства за да ги покријат основните потреби, а додека во урбаните таа бројка се движи околу 27.6%. Околу 10% од населението поседуваат околу 43.8% од националниот приход, а најсиромашните околу 0.5%. 10% од населението контролира 66% од земјата, додека 30% од руралното население е без земја. Оваа нееднаквост создава големи тензии во рамките на земјата. === Јазик === Јазикот [[Гварани (јазик)|гварани]] го разбира околу 90% од населението а додека [[шпански]]от го разбираат околу 75% од населението. Овие два јазика се официјални во Парагвај. === Религија === Според пописот од 2002, 89.9% од населението на Парагвај се [[католици]], 6.2 % се [[евангелисти]], 1.1 % останати [[христијани]], 0.6% се со локални религии и 0.3% се нехристијани. == Наводи == {{наводи|2}} == Дополнителни информации == * Abdou, Selim ''The Jesuit Republic of the Guaranis 1609-1768'', 1997 * Aren, Richard ''Genocide in Paraguay'', 1976 * Attenborough, David ''Zoo Quest in Paraguay'', 1950 * Barret, William E. ''Woman on Horseback: the Biography of Francisco Lopez and Eliza Lynch'', 1938 * Brodksy, Alvin ''Madame Lynch and Friend'', 2075 * Carver, Robert ''Paradise With Serpents: Travels in the Lost World of Paraguay'', 2007 * Cunnighame-Graham, Robert Bontine ''A Vanished Arcadia: Being Some Account of the Jesuits in Paraguay, 1607 to 1767'' * Durrell, Gerald ''The Drunken Forest'', 1956 * Gimlette, John ''At the Tomb of the Inflatable Pig: Travels Through Paraguay'', 2003 * Kerr, John ''A Naturalist in the Chaco'', 1950 * Lewis, Paul ''Paraguay Under Stoessner'', 1980 * Macintyre, Ben ''Forgotten Fatherland: The Search for Elizabeth Nietzsche'', 1993 * Meyer, Gordon ''The River and the People'', 1965 * Rees, Sián ''The Shadow of Elisa Lynch'', 2003 * Souter, Gavin ''A Peculiar People: the Australians in Paraguay'', 1968 * Whitehead, Anne ''Paradise Mislaid: In Search of the Australian Tribe of Paraguay'', 1997 ==Поврзано== {{Портал|Парагвај}} * [[Асунсион]] * [[Гварански јазик]] * [[Парагвајци]] * [[Гран Чако]] == Надворешни врски == ; Влада * [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-p/paraguay.html Шефот на државата и кабинетот] * {{es}} [http://www.senatur.gov.py/ Национален департмент за туризам] * {{es}} [http://www.hacienda.gov.py/ Министерство за Финансии] ; Општи информации * [http://www.britannica.com/nations/Paraguay Парагвај на Енциклопедија Британика] * {{CIA World Factbook link|pa|Парагвај}} * [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/paraguay.htm Парагвај] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080607085416/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/paraguay.htm |date=2008-06-07 }} на ''UCB Libraries GovPubs'' * {{dmoz|Regional/South_America/Paraguay}} * {{wikiatlas|Paraguay|Парагвај}} ; Медиум * {{es}} [http://www.abc.com.py/ ABC Color] * {{es}} [http://www.ultimahora.com.py/ Última Hora] * {{es}} [http://www.lanacion.com.py/ La Nación] ; Патување * [http://www.asu-cvb.org.py/servicios/lacuidad_en.html Биро за посетители]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{es}} [http://www.turismo.com.py/ Туризам во Парагвај] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081202113657/http://www.turismo.com.py/ |date=2008-12-02 }} {{Јужна Америка}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Парагвај]] [[Категорија:Држави во Јужна Америка]] [[Категорија:Републики]] [[Категорија:Поранешни колонии на Шпанија]] pzf3fn93xvzlzbla3ev9pkqrg42x7ik 0 5443 4803552 4791125 2022-08-19T19:18:01Z Bjankuloski06 332 /* Политика */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{внимание}} {{About|држава од Северна Америка}} {{Infobox country |native_name = Estados Unidos Mexicanos{{spaces|1}}<ref name="presidencia.gob.mx">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.presidencia.gob.mx/index.php?DNA=91 |title=Presidency of Mexico&nbsp;– Official Name of the Country |publisher=Presidencia.gob.mx |date=2005-03-31 |accessdate=2010-05-30}}</ref><ref name="cia.gov"/><br /><small>{{Language icon|es}}</small> |conventional_long_name = Обединети Мексикански Држави |common_name = Мексико |image_flag = Flag_of_Mexico.svg |alt_flag = |image_coat = Coat of arms of Mexico.svg |alt_coat = |symbol_type = Државен грб |national_motto = |национална химна = "[[Himno Nacional Mexicano]]"<br />Мексиканска национална химна |royal_anthem = |motto = |other_symbol_type = Национален печат: |other_symbol = [[Печат на Обединетите Мексикански Држави]] |image_map = Mexico (orthographic projection).svg |alt_map = |map_caption = |image_map2 = |alt_map2 = |map_caption2 = |capital = [[Град Мексико]] |latd= 19 | latm= 03 | latNS = N |longd= 99 |longm= 22 |longEW = W |largest_city = Град Мексико |official_languages = [[шпански јазик|шпански]] <ref name="SRE English">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sre.gob.mx/en/index.php?option=com_content&view=article&id=10&Itemid=271 |title=Secretary of Foreign Affairs - General Information about Mexico |publisher=sre.gob.mx |date=2011-04-26 |accessdate=2011-04-26}}</ref><ref name="BritannicaLang">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/379167/Mexico/27385/Languages |title=Encyclopaedia Britannica - Mexico Languages |publisher=britannica.com |date=2011-04-26 |accessdate=2011-04-26}}</ref> |national_languages = |regional_languages = 62 месни америдијански јазици<ref name="ofc_lang">The General Law of Linguistic Rights for the Indigenous Peoples recognizes all Amerindian minority languages, along with Spanish, as national languages and equally valid only in territories where spoken. The government recognizes 62 indigenous languages, and more variants which are mutually unintelligible. [http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=90 Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas. CDI. México] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110501151457/http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=90 |date=2011-05-01 }}</ref> |languages_type = |languages = |ethnic_groups = |ethnic_groups_year = |demonym = [[Мексиканци]] (Мексиканец/Мексиканка) |government_type = {{nowrap|[[Federalism|Федерална]] [[претседател]]ска<br /> [[уставна република]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.scjn.gob.mx/SiteCollectionDocuments/PortalSCJN/RecJur/BibliotecaDigitalSCJN/PublicacionesSupremaCorte/Political_constitucion_of_the_united_Mexican_states_2008.pdf|title=Political Constitution of the United Mexican States Title 2 Article 40|publisher=SCJN|accessdate=2010-08-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511194922/http://www.scjn.gob.mx/SiteCollectionDocuments/PortalSCJN/RecJur/BibliotecaDigitalSCJN/PublicacionesSupremaCorte/Political_constitucion_of_the_united_Mexican_states_2008.pdf|archivedate=2011-05-11|url-status=live}}</ref>}} |leader_title1 = [[Претседател на Мексико|Претседател]] |leader_name1 = [[Енрике Пења Нјето]]<!-- од 1 декември 2018 г: [[Андрес Мануел Лопес Обрадор|Андрес М. Л. Обрадор]] --> |leader_title2 = [[Секретар за внатрешни работи (Мексико)|Секретар за внатрешни работи]] |leader_name2 = [[Мигел Анхел Осорио Чонг]] |leader_title3 = [[Врховен суд (Мексико)|Претседател на Врховниот суд]] |leader_name3 = [[Хуан Силва Меза]] |leader_title4 = |leader_name4 = |leader_title5 = |leader_name5 = |leader_title6 = |leader_name6 = |legislature = [[Конгрес на Мексико|Конгрес]] |upper_house = [[Сенат на Мексико|Сенат]] |lower_house = [[Chamber of Deputies (Mexico)|Комора на делегати]] |sovereignty_type = [[Мексиканска војна за независност|Независност]] |sovereignty_note = од [[Шпанија]] |established_event1 = објавена на |established_date1 = 16 септември 1810 |established_event2 = признаена на |established_date2 = 27 септември 1821 |established_event3 = |established_date3 = |established_event4 = |established_date4 = |established_event5 = |established_date5 = |established_event9 = |established_date9 = |area_rank = 15-то место по големина на површината којашто ја зафаќа |area = |area_km2 = 1,972,550 |area_sq_mi = 761,606 |area_footnote = |percent_water = 2.5 |area_dabodyalign = |population_census = 112,322,757<ref name="INEGI 2010 Census Statistics">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.inegi.org.mx/inegi/contenidos/espanol/prensa/comunicados/rpcpyv10.asp |title=INEGI 2010 Census Statistics|publisher=inegi.org.mx |accessdate=2010-11-25}}</ref> |population_census_rank = 11-то место по бројот на населението во светот |population_census_year = 2010 |population_density_km2 = 57 |population_density_sq_mi = 142 |population_density_rank = 142-та држава по густина на население во светот |GDP_PPP = $1.629 милијарди<ref name="imf-mx">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=42&pr.y=9&sy=2009&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=273&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CGGXWDG_NGDP&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database, October 2010 |author= |date= |work= |publisher=IMF |accessdate=5 March 2011}}</ref> |GDP_PPP_rank = 11-то место по бројот на БДП |GDP_PPP_year = 2011 |GDP_PPP_per_capita = $15,113<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2011&ey=2016&ssd=1&sort=subject&ds=.&br=1&c=512%2C941%2C914%2C446%2C612%2C666%2C614%2C668%2C311%2C672%2C213%2C946%2C911%2C137%2C193%2C962%2C122%2C674%2C912%2C676%2C313%2C548%2C419%2C556%2C513%2C678%2C316%2C181%2C913%2C682%2C124%2C684%2C339%2C273%2C638%2C921%2C514%2C948%2C218%2C943%2C963%2C686%2C616%2C688%2C223%2C518%2C516%2C728%2C918%2C558%2C748%2C138%2C618%2C196%2C522%2C278%2C622%2C692%2C156%2C694%2C624%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C184%2C132%2C524%2C646%2C361%2C648%2C362%2C915%2C364%2C134%2C732%2C652%2C366%2C174%2C734%2C328%2C144%2C258%2C146%2C656%2C463%2C654%2C528%2C336%2C923%2C263%2C738%2C268%2C578%2C532%2C537%2C944%2C742%2C176%2C866%2C534%2C369%2C536%2C744%2C429%2C186%2C433%2C925%2C178%2C869%2C436%2C746%2C136%2C926%2C343%2C466%2C158%2C112%2C439%2C111%2C916%2C298%2C664%2C927%2C826%2C846%2C542%2C299%2C967%2C582%2C443%2C474%2C917%2C754%2C544%2C698&s=PPPPC&grp=0&a=&pr1.x=40&pr1.y=10 IMF]</ref> |GDP_PPP_per_capita_rank = 58-та |GDP_nominal = $1.041 милијарди<ref name="imf-mx"/> |GDP_nominal_rank = 13-та |GDP_nominal_year = 2011 |GDP_nominal_per_capita = $9,489<ref name="imf-mx"/> |GDP_nominal_per_capita_rank = 58-то место |Gini_year = 2010 |Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> |Gini = 47.2 <!--number only--> |Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{Наведена мрежна страница |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=[[World Bank]] |accessdate=23 мај 2012}}</ref> |Gini_rank = |HDI_year = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> |HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.756 <!--number only--> |HDI_ref = <ref name="HDI">{{Наведена мрежна страница |url= http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013_EN_Statistics.pdf |title= 2013 Human Development Report Statistics |work=Human Development Report 2013 |publisher=United Nations Development Programme |date= 14 март 2013 |accessdate= 16 март 2013}}</ref> |HDI_rank = 71ва |currency = [[Mexican peso|Пезос]] |currency_code = MXN |time_zone = [[Time in Mexico|Официјални мексикански часовни појаси]] |utc_offset = -8 до −6 |time_zone_DST = варира |antipodes = |date_format = |DST_note = |utc_offset_DST = -7 до −5 |drives_on = десна страна |cctld = [[.mx]] |iso3166code = |calling_code = [[+52]] |image_map3 = |alt_map3 = |footnotes = |footnote1 = |footnote2 = |footnote7 = }} '''Мексико''', официјално '''Обединети Мексикански Држави''' [[Ацтечки јазик|ацтечки]]: ''Mexihco Tlacetililli Tlahtohcayotl'' {{Audio-es|Estados Unidos Mexicanos|Es-mx-Estados Unidos Mexicanos.ogg}}) — [[федеративна]] [[уставна република]] во [[Северна Америка]]. Државата на север се граничи со [[САД]], на југ и на запад излегува на [[Тихиот Океан]], на југоистокот се граничи со [[Гватемала]], [[Белиз]] и [[Карипското Море]], а на истокот излегува на [[Мексиканскиот Залив]]<ref>Merriam-Webster's Geographical Dictionary, 3rd ed. Springfield, MA: Merriam-Webster, Inc.; p. 733</ref>. Мексико се простира на површина од 2 милиони километри квадратни ( повеќе од 760.000 милји<ref name="cia.gov">{{CIA World Factbook link|mx|Mexico}}</ref> ) со што е петта држава по големина во [[Америка]] според вкупната површина и [[14-тата најголема независна нација во светот]]. Со популација од 111 милиони граѓани го зазема [[11-тото место според густината на населението во светот]]<ref name="cia.gov"/> а тоа ја прави и [[најпопуларна Хиспанофонска држава]]. Мексико е федерација составена од 31 сојузна држава и еден федерален округ — престолнината Град Мексико. Во [[Преткокумбовска Мезоамерика]] (територијата на којашто денес се простира Мексиско) многу од тамошните култури прераснале во напредни цивилизации како што се: [[Олмеци]]те, [[Толтеци]]те, [[Теотивакани]]те, [[Запотеци]]те, [[Маи]]те и [[Ацтеки]]те пред нивниот контакт со Европејците. Во 1521 година, [[Шпанија]] ја освоила и ја колонизирала територијата во Теночтитлан, којашто била сметана за [[Поткралство Нова Шпанија]]. Подоцна, истата територија била преименувана во Мексико веднаш по признавањето на [[независноста]] во 1821 година. Периодот по прогласувањето на независноста бил окарактеризиран со [[економска нестабилност]], [[Мексиканско-американската војна]], Обединетите Држави [[отстапиле дел од територијата на Мексико]], потоа со, [[Граѓанската војна]], со [[две кралства]] и [[една домашна диктатура]]. Домашната диктатура кулминирала со [[Мексиканската револуција]] во 1910 година, а потоа и со продолжување на Уставот од 1917 година и откривање на тогашниот [[политички систем]] во државата. [[На изборите во 2000 година]] за првпат претседателството од [[Институционално-револуционерната партија]] го освои опозициската партија. Мексико е еден од најголемите економски и [[регионални сили]]<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Japan's Regional Diplomacy, Latin America and the Caribbean|publisher=Ministry of Foreign Affairs of Japan|url=http://www.mofa.go.jp/policy/other/bluebook/2006/05.pdf|format=PDF|accessdate=2007-10-01}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|title=Latin America:Region is losing ground to competitors|publisher=Oxford Analytica|url=http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098|accessdate=2007-10-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070808004523/http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098|archivedate=2007-08-08|url-status=live}}</ref>, од 1994 година е првата членка од Латинска Америка во [[Организацијата за економска соработка и развој(ОЕСР)]], и полека но сигурно го покачува приходот во државата <ref name="wb-upper-middle">{{Наведена мрежна страница |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Upper_middle_income |title=Country and Lending Groups |author= |date= |work= |publisher=World Bank |accessdate=5 March 2011}}</ref>. Мексико се смета за една од [[новите индустријализирани држави]]<ref name=Globalization>{{Наведена книга|title=Globalization and the Transformation of Foreign Economic Policy|author=Paweł Bożyk|department=Newly Industrialized Countries|publisher=Ashgate Publishing, Ltd|year=2006|isbn=0-75-464638-6|page=164}}</ref><ref name=Limits>{{Наведена книга|title=The Limits of Convergence|author=Mauro F. Guillén|department=Multinationals, Ideology, and Organized Labor|pages=126 (Table 5.1)|publisher=Princeton University Press|year=2003|isbn=0-69-111633-4}}</ref><ref name=AIA>{{Наведена книга|title=Geography, An Integrated Approach|author=David Waugh|department=Manufacturing industries (chapter 19), World development (chapter 22)|pages=563, 576–579, 633, and 640|publisher=Nelson Thornes Ltd.|year=3rd edition 2000|isbn=0-17-444706-X}}</ref><ref name=Principles>{{Наведена книга|title=Principles of Economics|author=N. Gregory Mankiw|year=4th Edition 2007|isbn=0-32-422472-9|publisher=Thomson/South-Western|location=Mason, Ohio}}</ref> со големи потенцијали<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://ipsnews.net/news.asp?idnews=38056 |title=G8: Despite Differences, Mexico Comfortable as Emerging Power |publisher=Ipsnews.net |date=2007-06-05 |accessdate=2010-05-30 |archive-date=2008-08-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080816044329/http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=38056 |url-status=dead }}</ref>. Го зазема тринаесеттото место според најголемиот номинален БДП и единаесеттото место според најголемиот паритет на куповна моќ. Економијата е цврсто поврзана со партнерите на [[Северноамериканската зона на слободна трговија (НАФТА)]], а особено со Обединетите Нации<ref>[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/35749.htm Mexico (05/09)]. US Department of State. Accessed on:2009-11-25</ref><ref>[http://www.fas.org/sgp/crs/row/RL34733.pdf CRS Report for Congress]. Congressional Research Service. 2008-11-04</ref>. Мексико се рангира на петтото место во светот и на првото место во Америка во [[Списокот на светско културно и природно наследство на УНЕСКО]] со [[31 локација]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.worldheritagesite.org/countries/mexico.html |title=Mexico's World Heritage Sites |publisher=Worldheritagesite.org |accessdate=2010-05-30}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/mx |title=Mexico on the UNESCO World Heritage |publisher=Whc.unesco.org |accessdate=2010-05-30}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://whc.unesco.org/en/events/295 |title=Mexico's World Heritage Sites Photographic Exhibition at UN Headquarters |publisher=Whc.unesco.org |accessdate=2010-05-30}}</ref>, а во 2007 година беше на 10-тото место според списокот на најпосетени држави со 21,4 милиони меѓународни посети<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.unwto.org/facts/eng/pdf/highlights/UNWTO_Highlights08_en_HR.pdf |title=Tourism |format=PDF |accessdate=2010-05-30 |archive-date=2011-07-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728145219/http://unwto.org/facts/eng/pdf/highlights/UNWTO_Highlights08_en_HR.pdf |url-status=dead }}</ref>. == Потекло на поимот == {{Главна|Името на Мексико}} [[Податотека:CodexMendoza01.jpg|thumb|left|Слика од Мексико-[[Теночтитлан]] од [[Кодекс Мендоза]]]] Кога Нова Шпанија извојувала независност од Шпанија било одлучено новата држава да биде именувана по нејзиниот главен град [[Град Мексико]], којшто бил основан во 1524 година на местото на [[Мексико-Теночтитлан]], некогашниот главен град на Ацтеките. Името потекнува од јазикот [[нахуати]], меѓутоа неговото значење не е познато. Ацтеките го користеле терминот [[Анахуак]] за да ја означат територијата којшто им припаѓала; се мисли на царството како целина, вклучувајќи ги и луѓето од племињата. Како таков, овој термин бил предложен за име на новата држава пред прогласувањето на неговата независност, како на пример во, [[Конгресот на Анахуанците]], другото име за [[Конгресот на Чилипачинго]]<ref>[http://www.ensayistas.org/antologia/XIXA/mier/ ¿Puede ser libre la Nueva España?] ''C.f.'' [[Congress of Anáhuac]], a.k.a. the [[Congress of Chilpancingo]].</ref>. Всушност ''Мексико'' бил [[Наватлски јазик|нахуатски термин]] за средишниот дел од територијата на [[Царството на Ацтеките]]. Имено, терминот се однесувал на [[Мексиканската Долина]], [[мексиканците]] и соседните територии коишто по прогласувањето на независноста од [[Нова Шпанија]] станале [[Мексиканска држава]]. Се смета дека овој термин е [[топоним]] за долината којашто настанала од примарниот етноним за Ацтечката тројна алијанса, или пак обратно. Исто така постои мислење дека името потекнува од ''[[Mextli]]'', тајното име на богот на војната и патронот на Ацтеките, ''[[Huitzilopochtli]]'', со што значењето на името Мексико е следното ’Место на коешто живеат Мештлите’<ref>{{Наведена книга|last=Aguilar-Moreno|first=Manuel|title=Handbook to Life in the Aztec World|year=2006|publisher=Facts of Life, Inc.|isbn=0-8160-5673-0|page=19}}</ref>. Постои хипитеза која ни укажува на тоа дека зборот Мексико потекнува од зборот ‘mētzli’ (''месечина''), xictli (‘''папок''’,’''центар''’ и ‘''син''’), и наставката –co(место), со што го добиваме следното значење’Место во центарот на месечината’ или ‘Место во центарот на езерото Месечина’ (се мисли на [[езерото Текскоко]]<ref name=edomex/>). Систем на меѓусебно поврзани езера, во коишто Текскоко бил во центарот и имал форма на зајак( Ацтеките сметале дека месечината е во форма на зајак. Теночтитлан се наоѓал во центарот(или папокот) на езерото(или зајакот/месечината)<ref name="edomex">{{es}} {{Наведена мрежна страница|title=Nombre del Estado de México|publisher=Government of the State of Mexico|url=http://www.edomexico.gob.mx/identidad/civica/htm/NomMexico.htm|accessdate=2007-10-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070427111842/http://www.edomexico.gob.mx/identidad/civica/htm/NomMexico.htm|archivedate=2007-04-27|url-status=live}}</ref>. Сепак постојат и многу други хипотези според кои името потекнува од Mectli, божицата на [[магијата]]. Името на градот-држава бил транслитериран на шпанскиот јазик како México со фонетската вредност на X на средновековен шпански јазик, т.т. со [[безвучен посталвеоларен фрикатив]]/∫/. Тој звучи исто како и [[звучниот посталвеоларен фрикатив]]/z/, претставен со j, создаден со [[безвучниот веларен фрикатив]]/x/ во текот на шеснаесеттиот век. Ова довело до употреба на варијантата Méjico во многу публикации на шпански јазик, најповеќе во Шпанија, додека пак во Мексико и во другите шпански подрачја Мексико го спелувале со X (México).Во последните неколку години [[Шпанската Кралска Академија]], којашто го регулира [[шпанскиот јазик]], утврди дека и двете варијанти се прифатливи во шпанскиот јазик, но сепак повеќе се препорачува [[употребата на México]]<ref>http://buscon.rae.es/dpdI/SrvltConsulta?lema=méxico</ref>. Повеќето публикации во шпанските подрачја се прпдржуваат на новата норма, иако во одредени случаи се користи алтернативната варијанта со ј (Méjico)<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Mexico|work=Online Dictionary|publisher=Merriam-Webster|url=http://www.m-w.com/dictionary/Mexico}}</ref>. Во англискиот јазик буквата x во México ја претставува согласната група/ks/. Официјалното име на државата се менувало заедно со [[формата на нивната Влада]]. Во периодот од 1821- 1823 година и 1863-1867 година државата била позната како [[Мексиканска Империја]] (Imperio Mexicano). Сите три федерални конституции(1824, 1857 и 1917 година и сегашната конституција) го употребувале името Обединети Мексикански Држави<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://ierd.prd.org.mx/coy128/hlb.htm |title=El cambio de la denominación de "Estados Unidos Mexicanos" por la de "México" en la Constitución Federal |publisher=Ierd.prd.org.mx |accessdate=2009-11-04 |archive-date=2012-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120311004027/http://ierd.prd.org.mx/coy128/hlb.htm |url-status=dead }}</ref> (Estados Unidos Mexicanos)<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://tarlton.law.utexas.edu/constitutions/text/image/A02.html |title=Constitucion Federal de los Estados Unidos Mexicanos (1824) |publisher=Tarlton.law.utexas.edu |date=2009-09-02 |accessdate=2010-10-30 |archive-date=2013-07-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130720132054/http://tarlton.law.utexas.edu/constitutions/text/image/A02.html |url-status=dead }}</ref>. Терминот Република Мексико бил употребуван во Уставното право во 1836 година<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/01361697524573725088802/p0000001.htm Leyes Constitucionales de 1836] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160114182409/http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/01361697524573725088802/p0000001.htm |date=2016-01-14 }}. Cervantes Virtual</ref>. == Историја == {{Главна|Историја на Мексико}} [[Податотека:El Castillo Stitch 2008 Edit 2.jpg|thumb|left|Археолошки места во [[Чичен Ица|Chichén-Itzá]], едно од [[Новите седум светски чуда]]]] === Древни култури === Најраните човечки остатоци во Мексико се делови од [[камени алатки]] пронајдени околу логорските огништа во Мексиканската Долина и радиојаглерод кој датира од пред 21.000 година [[п.н.е]]<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Native Americans: Earliest Migrations|year=2009|publisher=MSN Encarta|url=http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76|archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwqkXjwE?url=http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76|archivedate=2009-11-01|accessdate=2011-05-27|url-status=dead}}</ref>. Пред околу 9.000 години, древните мештани почнале да садат [[житни култури]] и ја започнале ‘земјоделската револуција’. Со текот на годините се развиле многу културно богати [[цивилизации]]. Помеѓу 1.800 и 300 години п.н.е., многу од претколумоовските мезоамеирнакси цивилизации како што се: [[Олмеци]]те, [[Теотиваканци]]те, [[Маите]], [[Запотеци]]те, [[Толтеци]]те и [[Ацтеки]]те, ја развиле својата култура околу 4.000 години пред нивниот прв контакт со Европејците. На овие цивилизации им се препишуваат многу откритија како што се: архитектура (пирамидални храмови), математика, астрономија, медицина и теологија. Ацтеките биле познати по тоа што ги [[човечко жртвување|жртвувале луѓето]] за да ги задоволат боговите<ref>[http://www.latinamericanstudies.org/aztecs/sacrifice.htm The Enigma of Aztec Sacrifice]. Michael Harner. Natural History, April 1977 Vol. 86, No. 4, pages 46–51</ref>. Во екот на својот развој [[Теотиваканите]] имале едни од најголемите [[пирамидални изградби]] во [[Преткокумбовската]] Мезоамерика а бројот на нивната популација изнесувал повеќе од 150.000 луѓе<ref>"[http://dsc.discovery.com/news/briefs/20041206/mexicopyramid.html Mexico Pyramid Holds Headless Bodies]". Rossella Lorenzi, Discovery News</ref>. Според направените проценки, популацијата пред Шпанското освојување изнесувала помеѓу 6 до 25 милиони луѓе<ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2006/sep/03/mexico 'Ebola' bug wiped out the Aztecs]. The Observer. September 3, 2006</ref><ref>[http://www.hist.umn.edu/~rmccaa/mxpoprev/cambridg3.htm The population of Mexico from origins to revolution]. Department of History: University of Minnesota</ref>. За време на Шпанската окупација, Теотиваканите не биле окупирани долго време иако нивното место на живеење било многу добро познато{{Citation needed|date=March 2011}}. Популацијата на [[Ацтечкото Царство]] и нивните претходници била сместена кај [[езерото Текскоко]], коешто се наоѓа во [[Мексиканската Долина]] и кадешто бил основан островскиот град [[Теночтитлан]] во 1325 година. === Нова Шпанија === [[Податотека:Miguel Hidalgo y Costilla.jpg|thumb|upright|Мигел Идалго и Костиља "Таткото на Мексико"]] Во почетокот на 16-от век, [[Ацтечката цивилизација ја нападнале и освоиле шпанците]]<ref>{{Наведена книга|last=Anonymous Conqueror|first=the|year=1917|origyear=1550|title=[[Narrative of Some Things of New Spain and of the Great City of Temestitan]]|others=Marshall Saville (trans)|publisher=The Cortés Society|location=New York|isbn=0893412767}}</ref> предводени од [[Ернан Кортес]]. Шпанските освојувачи ненамерно ја рашириле [[вариолата]] којашто ја пустошела Мезоамерика во 1520-тите години, убивајќи милиони Ацтеки<ref>[http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=2008&page=24 Emerging Infections: Microbial Threats to Health in the United States (1992)]. [[Institute of Medicine|Institute of Medicine (IOM)]]</ref> заедно со императорот на којшто му била припишана победата на Ернан Кортес над Ацтечкото Царство{{Citation needed|date=March 2011}}. Територијата станала дел од [[Шпанската Империја]] и била именувана [[Нова Шпанија]]. Кортес повторно го изградил [[Град Мексико]] по [[опсадата на Теночтитлан]] во 1521 година. Голем дел од идентитетот, традицијата и архитектурата на Мексико била создадена во текот на [[колонијалниот период]]. === Независност === На 16 септември 1810 година, свештеникот [[Мигел Идалго и Костиља]] ја декларираше независноста од Шпанија во малото гратче [[Долорес]], Гванахуато<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Miguel Hidalgo Biography|publisher=Catholic Encyclopedia|url=http://www.newadvent.org/cathen/16045a.htm|accessdate=2007-09-30}}</ref>. Првата бунтовничка група ја формирал Идалго, [апетан на шпанската поткралска армија Игнасио Алјенде, [[капетанот на полицијата Хуан Алдама]] и ‘Судијката’ [[Хозефа Ортез де Домингез]]. Идалго и некои од неговите војници биле фатени и погубени од [[стрелачкиот одред]] во [[Чинахуаха]] на 31 јули 1811 година. По неговата смрт, водството го преземал свештеникот [[Хозе Марија Морелос]], којшто ги окупирал клучните јужни градови. Во 1813 година бил свикан [[Конгрес во Чилипачинго]] а на 6 ноември свечено била потпишана [[Декларација на независноста од Северна Америка]]. Морелос бил фатен и погубен на 22 декември 1815 година. Во следните години, востанието било пред пораз, но во 1820 година поткралот [[Хуан Руиз де Аподача]] испратил армија на чело со [[креолинскиот]] генерал [[Августин де Итурбиде]] наспроти трупите на [[Винсенте Гереро]]. Наместо тоа, Итурбиде му се придружил на Гереро и тие ги здружиле силите, и во 1821 година претставниците на [[Шпанската Круна]] и Итрибуде го потпишал ‘[[Договорот од Kордоба]]’ и ‘[[Декларацијата за независност на Мексиканската Империја]]’, со којашто била признаена независноста на Мексико само под условите од ‘[[Игуалскиот план]]’. [[Податотека:BenitoJuarez.jpg|thumb|left|upright|Претседателот [[Бенито Хуарез]], се спротивставил на Француската окупација, распаѓањето на Империјата, повторно ја воспоставил Републиката и ja објавил поделбата на Црквата и Државата.]] [[Августин де Итрибуде]] веднаш се прогласил себеси за [[владетел на Првото Мексиканско Царство]]. Поради големиот револт кон него во 1823 година биле прогласени Обединетите Мексикански Држави. Во 1824 година, била изработена [[Републиканскиот Устав]] и [[Гвадалупе Викторија]] станал првиот претседател на новородената држава. Првите неколку декади од периодот по независноста биле одбележани со [[економска нестабилност]] којашто довела до ‘Војната на ‘тестото’ ’ (Guerra de los pasteles) во 1836 година, и постојани расправии помеѓу либералите (поддржувачите на [[федералната форма на владеење]]) и конзервативците(коишто предлагале [[хиерархиска форма на владеење]]).{{Citation needed|date=March 2011}} Генералот [[Антонио Лопез де Санта Ана]], централист и ‘двократниот’ [[диктатор]] ги одобрил [[Седумте Права]] во 1836 година, со коишто била институцијализирана централната форма на владеење. Кога тој го забранил Уставот од 1824 година започнала [[Граѓанската војна]] и дури триВлади декларирале независност: [[Република Тексас]], [[Република Рио Гранде]] и [[Република Јакатан]]. Тексас успешно се изборил за својата независност и се соединил со Обединетите Нации. [[Расправијата околу границата]][ ја предизвикала [[Американско-мексиканска војна|Американско-мексиканската војна]], којашто започнала во 1846 година и траела цели две години. Војната завршила со [[Договорот Гвадалупе-Идалго]], со кој Мексико бил приморан да отстапи половина од неговата територија на Обединетите Нации, вклучувајќи ги [[Калифорнија]] и [[Ново Мексико]]. Во 1854 година имало една помала размена на делови од територијата на јужна [[Аризона]] и [[Ново Мексико]] (Sale of La Mesilla). [[Војната на кастите]] во [[Јакатан]], Востанието на [[Маите]] коешто започнало во 1847 година<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/98432/Caste-War Caste War (Central American history)]. Britannica Online Encyclopedia</ref> било едно од најуспешните модерни револти на Северноамериканските Индијанци<ref>The Caste War of Yucatán: Revised Edition, By Nelson Reed, Published by Stanford University Press, 2002 ISBN 0-8047-4001-1, 9780804740012, 448 pages</ref>. Маиските бунтовници ја одржале својата независност дури до 1930 година{{Citation needed|date=March 2011}}. [[Податотека:Mexico's Territorial Evolution.png|thumb|Територијална еволуција на Мексико.]] Незадоволството од враќањето на Санта Ана довело до либералниот ‘ [[Планот на Ајутла]]’ со што бил означен почетокот на една нова ера позната како Реформата ([[La Reforma]]). Веднаш по Реформата бил изработен [[нов Устав во 1857 година]] со кој била создадена [[секуларистичка држава]], федерализмот бил воспотавен како форма на владеење, и многу други слободи. Откако конзервативците одбиле да го признаат Уставот, започнала [[Војната на реформите]] во 1858 година, во којашто и двете страни си имале свои сопствени Влади. Војната завршила со победа на Либералите, предводени од претседателот [[Бенито Хуарез]]. Во 1860 година Мексико било под воена окупација на Франција, којшто го формираше [[Втората Мексиканска Империја]] под власта на [[хабсбуршкиот надвојвода Фердинанд Максимилијан]] од [[Австрија]] со поддршка од Романокатоличкото свештенство и конзервативците, коишто подоцна ја сменија својата политика и им се придружија на либералите. Максимилијан подоцна се предал, бил суден и погубен на 19 јуни 1867 година. Републиканскиот генерал [[Порфирио Дијаз]] во текот на [[Француската интервенција]] владеел со Мексико во периодот од 1876-1880 година а потоа и од 1884-1911 година во петте консекутивни реизбори. Овој периот е познат како [[Порфиријато]], попознат по забележитените економски постигнувања, вложувањата во уметноста и науката, но исто така и во [[економската нееднаквост]] и [[политичка репресија]]{{Citation needed|date=March 2011}}. === 20 век === [[Податотека:Venustiano Carranza ca. 1917.jpg|thumb|upright|[[Венустијано Каранза]], еден од водачите на [[Мексиканската револуција]] и поддржувач на Уставот од 1017 година]] Во текот на петтиот реизбор на Порфирио Дијаз била откриена изборна измама којашто ја предизвикала [[Мексиканската револуција во 1910 година]] и ја предводел [[Франциско Игнацио Мадеро Гонзалес]]. Дијаз се откажал од својата функција во 1911 година а на неговото место дошол Маедиро кој бил [[отфрлен од народот и по две години бил убиен во државниот удар]] кој го предводел генералот на конзервативците [[Викторијано Хуерта]]. Овој настан повторно ја предизвикал Граѓанската Војна. [[Франциско Вилја]] и [[Емилијано Запата]] формирале свои воени сили а како трета сила се појавила уставната армија предводена од страна на [[Венустијано Каранза]]. Тој конечно и ставил крај на војната и направил огромни измени во Уставот донесен во 1857 година вклучувајќи во него исполнување на социјалните права и побарувачки на револуционерите. На тој начин тој го создал таканаречениот [[Устав од 1917 година]]. Според направените проценки се смета дека во војната биле убиени 900.000 од 15 милиони граѓани во 1910 година<ref>[http://www.pbs.org/opb/historydetectives/investigations/505_mexicanrevolution.html The Mexican Revolution]. PBS.org</ref><ref>[http://www.hist.umn.edu/~rmccaa/missmill/ Missing millions: the human cost of the Mexican Revolution]. Robert McCaa, University of Minnesota Population Center</ref>. Каранза бил убиен во 1920 година. Неговиот наследник бил револуционерниот херој [[Алваро Обрегон]], којшто пак подоцна бил наследен од [[Плутарх Елијас Калес]]. Обрегон бил реизбран во 1928 година меѓутоа бил убиен пред повторно да ја презеде власта. Во 1929 година, Калес ја основал [[Народната револуционерна партија]] (PNR), којашто подоцна била преименувана во Институционално-револуционерна партија(PRI). Со создавањето на партијата започнал период којшто е познат како [[Максимато]] а завршил со доаѓањето на функција на [[Лазаро Карденас]]. Карденас вовел многу економски и социјални реформи. Меѓу најзначајните реформи е ‘присвојувањето’(забраната на извоз) на [[нафтената индустрија]] на 18 март 1938 година коешто предизвикало дипломатска криза со државите чиишто [[граѓани]] ги загубиле своите бизниси со радикалните мерки на Карденас. Во периодот помеѓу 1940 и 1980 година, Мексико постигнал значаен економски раст, којшто историчарите го нарекуваат ‘[[Мексиканско чудо]]’<ref>{{Наведена мрежна страница|title=The Mexican Miracle: 1940–1968|work=World History from 1500|publisher=EMayzine|url=http://www.eMayzine.com/lectures/mex9.html|accessdate=September 30, 2007}}</ref>. Економијата продолжила да напредува додека [[социјалната нееднаквост]] останала како фактор на незадоволство. Исто така, Институционално-револуционерната партија станувала сè повеќе и повеќе авторитативна па дури и тиранска<ref>{{Наведена мрежна страница|last=Krauze|first=Enrique|title=Furthering Democracy in Mexico|date=January–February 2006|publisher=Foreign Affairs|url=http://www.foreignaffairs.org/20060101faessay85106/enrique-krauze/furthering-democracy-in-mexico.html|accessdate=October 7, 2007|archive-date=2006-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20060110074536/http://www.foreignaffairs.org/20060101faessay85106/enrique-krauze/furthering-democracy-in-mexico.html|url-status=dead}}</ref>. (види [[Масакрот во Тлателолко]]<ref name=MMex>{{Наведена книга|title=Massacre in Mexico (Original "La noche de Tlatelolco")|author=[[Elena Poniatowska]]|publisher=Viking, New York|year=1975|isbn=0-8262-0817-7}}</ref> 1068 година, се тврди дека биле убиени помеѓу 30-800 протестанти)<ref>Duncan Kennedy [http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/7513651.stm Mexico's long forgotten dirty war] BBC News, Saturday, July 19, 2008</ref>. Изборните реформи и високите цени на нафтата следеле заедно со воспоставувањето на новата администрација на [[Луис Ечеверија]]<ref>{{Наведена книга|last=Schedler|first=Andreas|title=Electoral Authoritarianism: The Dynamics of Unfree Competition|year=2006|publisher=L. Rienner Publishers|isbn=1-5882-6440-8}}</ref><ref name="Crandall">{{Наведена книга|last=Crandall|first=R|author2= Paz and Roett|title=Mexico's Democracy at Work|department=Mexico's Domestic Economy: Policy Options and Choices|publisher=Lynne Reinner Publishers|year=2004|isbn=0-8018-5655-8|page=160}}</ref>. Лошото раководење со приходите довело до [[инфлација]] а потоа и во [[економска криза во 1982]] година. Истата година, заедно со [[нафтата]] вртоглаво се зголемувале и каматните стапки, а Владата доцнела со отплаќање на својот [[долг]]. [[Претседателот Мигел де ла Мадрид]] прибегнал кон девалвација на валутата којашто резултирала со инфлација. [[Податотека:Nafta.jpg|thumb|left| Церемонијата на НАФТА, октомври 1992 година. Од лево кон десно (стојат) Претседателот [[Карлос Салинас де Гортари]], Претседателот [[Џорџ В. Буш]], Премиерот [[Брајан Малруни]]. (седат) [[Хаиме Сера Пуче]], [[Карла Хилс]], [[Мајкл Вилсон (политичар)|Мајкл Вилсон]]]] Првата неправилност во владеењето се појавила во 1980 година на монополистичката позиција на RPI. [[Ернесто Руфо Апел]] бил избран за гувернер во [[Долна Калифорнија]]. Во 1988 година, [[изборната измама]] го спречила кандидатот на левицата [[Карденас Солорзано]] да победи на државните претседателски избори, препуштајќи му го претседателството на [[Карлос Салинас де Гортари]] а тоа предизвикало масивни протести во Град Мексико<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.photius.com/countries/mexico/government/mexico_government_the_1988_elections.html|title=Photius Geographic.org, "Mexico The 1988 Elections", (Sources: The Library of the Congress Country Studies, CIA World Factbook)|publisher=Photius.com |accessdate=2010-05-30}}</ref>. Салинас започнал програма за [[неолиберализам|неолиберални]] реформи коишто требале да го средат девизниот курс и да ја контролираат инфлацијата. Поради тоа, тие го потпишале договорот со [[Северноамериканската зона за слободна трговија]] (NAFTA), којшто стапил на сила на 1 јануари 1994 година. Истиот ден [[Запатистичката армија за национално ослободување]] (EZLN) започнала двонеделно бунтовништво против Федералната Влада коешто продолжило со ненасилно движење против неолиберализмот и [[глобализација]]та. Во декември 1994 година, месец по победата на Салинас над [[Ернесто Зедилјо]], [[мексиканската економија била пред колапс]]. По брза интервенција одобрена од тогашниот американски [[претседател Бил Клинтон]] и огромни макроекономски реформи коишто ги започнал претседателот Зедилјо, економијата набрзина закрепнала со раст од дури 7% до крајот на 1999 година<ref>{{es}}{{Наведена мрежна страница|last=Cruz Vasconcelos|first=Gerardo|title=Desempeño Histórico 1914–2004|url=http://www.imef.org.mx/NR/rdonlyres/F722BEDD-A8DE-49BA-AF4F-1A00889CE618/1192/CAPITULOI1.pdf|format=PDF|accessdate=2007-02-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060703181721/http://www.imef.org.mx/NR/rdonlyres/F722BEDD-A8DE-49BA-AF4F-1A00889CE618/1192/CAPITULOI1.pdf|archivedate=2006-07-03|url-status=live}}</ref>. По 71 година владеење, Институционално-револуционерната партија изгубила на претседателските избори во 2000 година од [[Винсенте Фокс]], член на противничката [[Партија на национална акција]](PAN). Во 2006 година на претседателските избори бил прогласен за победник [[Фелипе Калдерон]] од PAN, со многу мала разлика од [[Андрес Мануел Лопез Обрадор]] од [[Партијата на демократската револуција]](PRD). Како и да е, [[Лопез Обрадор]] учествувал во изборте и ветил дека ќе создаде ‘алтернативна влада’<ref>{{Наведено списание|last=Reséndiz|first=Francisco|title=Rinde AMLO protesta como "presidente legítimo"|journal=El Universal|year=2006|url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/389114.html}} {{es}}</ref>. На претседателските избори во 2012 г., Калдерон ја губи власта и, на [[1 декември]] [[2012]] на негово место застанува [[Енрике Пења Нјето]] од Институционално-револуционерната партија (PRI). == Политика == {{Главна|Политика на Мексико}} [[Податотека:MexCity-palacio.jpg|left|thumb| [[Националната палата (Мексико)|Националната палата]], симболичното место на Претседателот и кабинетот.]] [[Податотека:Vicente Fox Congreso.jpg|left|thumb|[[Конгресот на Мексико|Мексиканскиот конгрес]]]] Обединетите Мексикански Држави се [[федерација]] чие владеење е [[претставничка демократија|претставничко]], [[демократско]] и [[републиканско]] засновано на врвен систем според Уставот од 1917 година, Во Мексико постојат три нивоа на Влади, тоа се: Федералната Унија, државните влади и општинските влади. Според Уставот, сите држави во федерацијата мораат да имаат репоубликанска форма на владеење составена: извршна власт, претставена со гувернер со свој кабинет, законодавна власт составена од еднодомен конгрес и судската власт, во којашто спаѓа државниот Врховен суд за правда. Исто така, тие имаат и свои граѓански и судски кодови. [[Дводомениот конгрес на Унијата]], составен од [[Сенатот]] и [[Домот на пратениците]], го уредува [[федералното право]], има право да објави војна, наметнува такси, го одобрува државниот буџет и меѓународните договори, и ги ратификува дипломатските функции<ref name="congress">{{Наведена мрежна страница|title=Articles 50 to 79|work=Political Constitution of the United Mexican States|publisher=Congress of the Union of the United Mexican States|url=http://constitucion.gob.mx/index.php?idseccion=12|accessdate=2007-10-03}}</ref>. Местата во федералното и државното законодавство се избираат со систем на [[паралелно гласање]] коешто вклучува мнозинство и [[пропорционална застапеност]]<ref>{{es}} {{Наведена мрежна страница|title=Third Title, First Chapter, About Electoral systems|work=Código Federal de Instituciones y Procedimientos Electorales (Federal Code of Electoral Institutions and Procedures)|date=1990-08-15|publisher=Congress of the Union of the United Mexican States|url=http://normateca.ife.org.mx/normanet/files_otros/COFIPE/cofipe.pdf|format=PDF|accessdate=2007-10-03|archive-date=2017-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010191829/http://normateca.ife.org.mx/normanet/files_otros/COFIPE/cofipe.pdf|url-status=dead}}</ref>. Домот на пратениците на Конгресот на Унијата е составен од 300 пратеници избирани со мнозинство и 200 пратеници изберени по пат на пропорционална застапеност со [[затворени партиски листи]]<ref name="COFIPE_congreso">{{es}} {{Наведена мрежна страница|title=Third Title, First Chapter, About Electoral systems, Article 11-1|work=Código Federal de Instituciones y Procedimientos Electorales (Federal Code of Electoral Institutions and Procedures)|date=1990-08-15|publisher=Congress of the Union of the United Mexican States|url=http://normateca.ife.org.mx/normanet/files_otros/COFIPE/cofipe.pdf|format=PDF|accessdate=2007-10-03|archive-date=2017-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010191829/http://normateca.ife.org.mx/normanet/files_otros/COFIPE/cofipe.pdf|url-status=dead}}</ref>. Државата е поделена на 5 изборни изборни единици<ref>{{es}} {{Наведена мрежна страница|title=Fourth Title, Second Chapter, About coalitions, Article 59-1|work=Código Federal de Instituciones y Procedimientos Electorales (Federal Code of Electoral Institutions and Procedures)|date=1990-08-15|publisher=Congress of the Union of the United Mexican States|url=http://normateca.ife.org.mx/normanet/files_otros/COFIPE/cofipe.pdf|format=PDF|accessdate=2007-10-03|archive-date=2017-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010191829/http://normateca.ife.org.mx/normanet/files_otros/COFIPE/cofipe.pdf|url-status=dead}}</ref>. Сенатот е составен од 128 сенатори: 64 сенатори, по два за секоја држава и два за Федералниот округ, изберени од мнозинството; 32 сенатори назначени од мнозинството или веќе избраните сенатори (по еден за секоја држава и по еден на Федералниот округ), и 32 сенатори кои се назначени по пат на пропорционална застапеност со затворени партиски листи за коишто државата ја одобрува единствената изборна единица<ref name="COFIPE_congreso" />. [[Извршната власт]] ја има [[претседателот на Обединетите Мексикански Држави]] којшто е [[шеф на државата]] и [[Владата]], како и [[врховен командант]] на мексиканските воени сили. Претседателот го назначува [[Кабинетот]] и другите службеници. Тој е одговорен и за извршување и спроведување на правото во државата, и има право на вето<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Articles 80 to 93|work=Political Constitution of the United Mexican States|publisher=Congress of the Union of the United Mexican States|url=http://constitucion.gob.mx/index.php?idseccion=12|accessdate=2007-10-03}}</ref>. [[Судската власт]] му припаѓа на [[Врховниот суд за правда]], составен од единаесет судии назначени од Претседателот по одобрение од Сенатот, којшто ги спроведува правата и судските случаи во федералните надлежности. Други институции коишто му припаѓаат на судството се Изборната Комисија, Академските, Унитарините и Окружните комисии, и Советот за федерално судство<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Articles 90 to 107|work=Political Constitution of the United Mexican States|publisher=Congress of the Union of the United Mexican States|url=http://constitucion.gob.mx/index.php?idseccion=12|accessdate=2007-10-03}}</ref>. Во текот на историјата на Мексико доминантни биле три политички партии во политиката на Мексико: [[Партија на национална акција]](десничарска конзервативна партија основана во 1939 година којашто и припаѓала на [[Христијанската демократска организација]] на Америка)<ref>[http://www.odca.org.mx/miembros.html Miembros Titulares] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100602124727/http://www.odca.org.mx/miembros.html |date=2010-06-02 }}. ODCA. Retrieved: 2009-10-16</ref>, [[Институционално-револуционерна партија]] (централно- левичарска партија и член на [[Меѓународната социјална организација]]<ref>[http://www.pri.org.mx/PriistasTrabajando/saladeprensa/comunicados/noticia.aspx?x=1485 Entrevista a la Lic. Beatriz Paredes Rangel, Presidenta dle Comité Ejecutivo Nacional del PRI] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081217142341/http://www.pri.org.mx/PriistasTrabajando/saladeprensa/comunicados/noticia.aspx?x=1485 |date=2008-12-17 }}. Retrieved: 2009-10-16</ref> основана во 1929 година со цел да ги обедини сите раздори во [[Мексиканската револуција]] и да успее да одржи една хегемона власт во мексиканската политика) и [[Партијата на демократска револуција]] (левичарска партија<ref>[https://web.archive.org/web/20090419062129/http://www.prd.org.mx/portal/documentos/estatuto_xi.pdf Estatuto del Partido de la Revolución Democrática]. Documentos Básicos. Retrieved: 2009-10-16</ref> основана во 1989 година, наследник на коалицијата на социјалистичките и либералните партии. === Надворешни работи === {{Главна|Надворешни работи на Мексико}} [[Податотека:President Barack Obama with Stephen Harper and Felipe Calderón.jpg|left|thumb|Премиерот Харпер, и претседателот Обама и Калдерон во 2009 година [[Самитот на водачите на Северна Америка]] во [[Гвадалахара]].]] Со надворешните работи на Мексико управува [[претседателот на Мексико]]<ref name="CPEUM89"/> преку [[Министерството за надворешни работи]]<ref name="SRE">{{Наведена мрежна страница| author={{Sp icon}} Internal Rules of the Ministry of Foreign Affairs | title=Article 2, Section 1 | date=August 10, 2001 | publisher=Ministry of Foreign Affairs | url=http://web.archive.org/web/20080611012801/http://www.sre.gob.mx/acerca/marco_normativo/reglamento.htm | accessdate=March 28, 2009}}</ref>. Принципите на [[надворешната политика]] се содржани во Член 89, параграф 10, којшто го вклучува следново: почитување на [[меѓународното право]] и [[легалната еднаквост на државите]], нивниот [[суверенитет]] и [[независност]], [[неинтервенирање во внатрешните работи]] на другите држави, [[мирно решавање на конфликтите]], напредување на [[заедничката безбедност]] и активно учествување во [[меѓународните организации]]<ref name="CPEUM89">{{Наведена мрежна страница | author={{Sp icon}} Political Constitution of the United Mexican States | title=Article 89, Section 10 | date=February 5, 1917 | publisher=Chamber of Deputies | url=http://www.cddhcu.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/1.pdf | accessdate=March 28, 2009 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20070825041639/http://www.cddhcu.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/1.pdf | archivedate=2007-08-25 | url-status=live }}</ref>. Од 1930-те години па наваму, [[Доктрината Естрада]] е еден од најсуштинските додатоци на овие принципи<ref name=estradadoctrine>{{Sp icon}} {{Наведена мрежна страница| last=Palacios Treviño | first=Jorge | title=La Doctrina Estrada y el Principio de la No-Intervención | url=http://www.diplomaticosescritores.org/obras/DOCTRINAESTRADA.pdf | accessdate=April 4, 2009}}</ref>. [[Податотека:G5 meeting in Germany.jpg|thumb|Претседателот Фелипе Калдерон со другите национални водачи на состанокот на G5 водачите во Берлин, Германија.]] Мексико е еден од земјите-основачи на неколку [[меѓународни организации]], најповеќе со [[Обединетите Нации]]<ref>{{Наведена мрежна страница | author=UN | title=United Nations Member States | date=November 7, 1945 | publisher=UN official website | url=http://www.un.org/members/list.shtml#m | accessdate=April 6, 2009 | archive-date=2009-04-17 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090417145758/http://www.un.org/members/list.shtml#m | url-status=dead }}</ref>, [[Организацијата на Американските држави]]<ref name="Velázquez Flores 2007, p. 145">Velázquez Flores (2007), p. 145.</ref>, [[Организацијата на Иберо-Американските држави]]<ref>{{sp icon}} {{Наведена мрежна страница| author=Organization of Ibero-American States | title=Members | publisher=OEI official website | url=http://www.oei.es/acercaoei.htm | accessdate=April 6, 2009}}</ref>, Агенција за забрана на употреба на нуклеарно оружје во Латинска Америка и Карибите ([[OPANAL]])<ref>{{Наведена мрежна страница| author=OPANAL | title=Members | publisher=OPANAL official website | url=http://www.opanal.org/opanal/about/about-i.htm | accessdate=April 6, 2009}}</ref>, и [[Групацијата Рио]]<ref>{{sp icon}} {{Наведена мрежна страница| author=Ministry of Foreign Affairs | title=El Presidente Felipe Calderón Hinojosa en la Ceremonia de Entrega de la Secretaría Pro Témpore del Grupo de Río | date=March 7, 2007 | publisher=Gobierno Federal | url=http://portal2.sre.gob.mx/gruporio/index.php?option=com_content&task=view&id=2&Itemid=2 | accessdate=April 6, 2009}}</ref>. Во 2008 година, Мексико придонел во буџетот на Обединетите Нации<ref name="unbudget">{{Наведена мрежна страница| author=United Nations | title=Regular Budget Payments of Largest Payers | year=2008 | publisher=Global Policy | url=http://www.globalpolicy.org/finance/tables/reg-budget/large08.htm | accessdate=April 4, 2009}}</ref> повеќе од 40 милиони [[долари]]. Исто така, Мексико била единствената држава од Латинска Америка којашто била дел уште од 1994 година на [[Организацијата за економска соработка]] додека пак [[Чиле]] е во процесот на стекнување целосно членство<ref>{{Наведена мрежна страница| author=Organisation for Economic Co-operation and Development | title=Members | date=May 18, 1994 | publisher=OECD official website | url=http://www.oecd.org/document/58/0,3343,en_2649_201185_1889402_1_1_1_1,00.html | accessdate=April 6, 2009}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница| title=Chile joins the OECD's Economic Club | date=January 12, 2010 | publisher=BBC News | url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/business/2010/01/100112_chile_oecd_biz.shtml | accessdate=April 23, 2010}}</ref>. Мексико се смета за [[регионална сила]]<ref name="regionalpower">{{Наведена мрежна страница|title=Japan's Regional Diplomacy, Latin America and the Caribbean|publisher=Ministry of Foreign Affairs of Japan|url=http://www.mofa.go.jp/policy/other/bluebook/2006/05.pdf|format=PDF|accessdate=April 4, 2009}}</ref><ref name="regionalpower2">{{Наведена мрежна страница|title=Latin America: Region is losing ground to competitors|publisher=Oxford Analytica|url=http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098|accessdate=April 4, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071024190633/http://www.oxanstore.com/displayfree.php?NewsItemID=130098|archivedate=2007-10-24|url-status=live}}</ref> и поради неговото присуство во најголемите економски групи како што се [[G8+5]] и [[G-20]]. Во 1990 година Мексико побара [[реформа за проширување на групата од Советот за безбедност на Обединетите Нации]] и неговите работни методи<ref name="Foreign Affairs 2005 p. 215">Ministry of Foreign Affairs (2005), p. 215.</ref> со поддршка од Канада, Италија, Пакистан и девет други држави, коишто заедно ја формираа групата таканаречена [[Кафе клуб]]<ref name="coffeeclub">{{наведени вести | author=Maggie Farley | title=Mexico, Canada Introduce Third Plan to Expand Security Council | date=July 22, 2005 | publisher=Los Angeles Times | url=http://articles.latimes.com/2005/jul/22/world/fg-unreform22 | accessdate=April 4, 2009}}</ref>. Веднаш по [[Војната за независност]], вниманието на Мексико било воглавно фокусирано на Обединетите Нации, нивниот северен сосед, [[најголемиот трговски партнер]]<ref>{{Наведена мрежна страница| title=Bilateral Trade | year=2006 | publisher=Embassy of the U.S. in Mexico | url=http://www.usembassy-mexico.gov/eng/eataglance_trade.html | accessdate=March 28, 2009}}</ref>, [[најмоќниот ‘играч’ во полутопката и светските работи]]<ref>{{Наведена мрежна страница | author=Kim Richard Nossal | title=Lonely Superpower or Unapologetic Hyperpower? Analyzing American Power in the Post-Cold War Era | date=June 29-July 2, 1999 | publisher=Queen's University | url=http://post.queensu.ca/~nossalk/papers/hyperpower.htm | accessdate=March 28, 2009 | archive-date=2020-05-18 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200518001002/http://post.queensu.ca/~nossalk/papers/hyperpower.htm | url-status=dead }}</ref>. Мексиско го поддржа основањето на [[Кубанската влада]] во раните 1960-ти години<ref name="keller">{{Наведена мрежна страница | author=Renata Keller | title=Capitalizing on Castro: Mexico's Foreign Relations with Cuba, 1959-1969 | year=2009 | publisher=Latin American Network Information Center | url=http://lanic.utexas.edu/project/etext/llilas/ilassa/2009/keller.pdf | accessdate=March 28, 2009 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20110513114515/http://lanic.utexas.edu/project/etext/llilas/ilassa/2009/keller.pdf | archivedate=2011-05-13 | url-status=live }}</ref>, потоа [[Сандинистичката револуција]] во [[Никарагва]] во текот на 1970 година<ref name="salaverry">{{Наведена мрежна страница | author=Salaverry, Jorge | title=Evolution of Mexican Foreign Policy | date=March 11, 1988 | publisher=The Heritage Foundation | url=http://www.heritage.org/research/latinamerica/bg638.cfm | accessdate=March 28, 2009 | archive-date=2009-03-13 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090313091909/http://www.heritage.org/Research/LatinAmerica/bg638.cfm | url-status=dead }}</ref> и левичарските револуционерни групи во [[Ел Салвадор]] во текот на 1980 година<ref name="elsalvador">{{Наведена мрежна страница| title=El Salvador in the 1980s | publisher=Historical Text Archive | url=http://historicaltextarchive.com/sections.php?op=viewarticle&artid=345 | accessdate=March 28, 2009}}</ref>. Особено голем приоритет на Латинска Америка и Карибите им било даден во администрацијата на претседателот [[Филипе Калдерон]]<ref name="Calderon FP">{{Наведена мрежна страница | author={{Sp icon}} Dirección General de Coordinación Política | title=Se hará política exterior de Estado: Patricia Espinosa | date=December 2, 2008 | publisher=Senate of the Republic | url=http://www.senado.gob.mx/gace.php?sesion=2008/12/04/1&documento=4 | accessdate=March 29, 2009 | archive-date=2011-05-13 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110513104203/http://www.senado.gob.mx/gace.php?sesion=2008%2F12%2F04%2F1&documento=4 | url-status=dead }}</ref>. === Војска === {{Главна|Мексикански воени сили}} [[Податотека:Marina Michoacán.jpg|thumb|Корветите од морнарицата на [[Дуранговиот клас]] ]] [[Мексикански оружени сили]] се : [[Мексиканската Армија]]( којашто ја вклучува и [[Мексиканските воздухопловни сили]]), и [[Мексиканската морнарица]]. Мексиканските оружени сили одрживаат значителна инфраструктура, вклучувајќи можности за дизајн, пребарување, тестирање на оружја, возила, воздухопловтсво, поморски бродови, системи за одбрана и електроника<ref name="impreso.milenio.com"/><ref name="Mexican Naval missile">[http://www.expreso.com.mx/PortalNovo/sitio/nota.php?cod_idioma=3&cod_conteudo=9320&cod=274&tipoINICIO=&codconteudoINICIO=9320 Mexican Naval missile] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130823092538/http://www.expreso.com.mx/PortalNovo/sitio/nota.php?cod_idioma=3&cod_conteudo=9320&cod=274&tipoINICIO=&codconteudoINICIO=9320 |date=2013-08-23 }} (in Spanish)</ref>, воена индустрија што произведува центри за таквите системи, модерни поморски бродоградилишта коишто изработуваат воени бродови и модерни проектилски технологии<ref>[http://www.semar.gob.mx/informes/nueva_realidad_2004/pag_20.htm Buque logístico multipropósito] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090208173342/http://semar.gob.mx/informes/nueva_realidad_2004/pag_20.htm |date=2009-02-08 }} (in Spanish).</ref>. Во последните неколку години, Мексико ги подобри својата технологија, воените команди и информатичките структури. Отиде чекор напред во производството на свое оружје<ref>[http://www.thegunzone.com/556dw-15.html The 5.56 X 45 mm: 2006.] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110807101157/http://www.thegunzone.com/556dw-15.html |date=2011-08-07 }} Посетено на August 7, 2008.</ref>, проектили<ref name="Mexican Naval missile"/>, воздухопловство<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www2.prnewswire.com/cgi-bin/stories.pl?ACCT=104&STORY=/www/story/09-07-2007/0004658596&E|title=Hydra Technologies Surprises UAV Industry with Mexican-Made System, Earns Coveted Award at AUVSI's Unmanned Systems North America 2007 Show in D.C |publisher=.prnewswire.com |accessdate=2010-05-30}}</ref>, возила, тешка артилерија, електроника,<ref name="impreso.milenio.com"/>, одбранбени систени, наоружување<ref name="impreso.milenio.com"/>, воена индустриска опрема и наоружани поморски бродови<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.semar.gob.mx/boletin/2006/bol_225_06.htm |title=Mexican navy 2006 activities official report |publisher=Semar.gob.mx |accessdate=2010-05-30}}</ref>. По 1990 година, кога војската учествуваше во [[војната на дрогата]], се зголеми важноста за воздушното набљудување, [[воздухопловството]], [[хеликоптерите]], дигиталните технологии<ref name="impreso.milenio.com">{{Наведена мрежна страница |author=Loke |url=http://impreso.milenio.com/node/8696274 |title=Capacitarán a militares en combates con rifles láser &#124; Ediciones Impresas Milenio |publisher=Impreso.milenio.com |accessdate=2010-05-30 |archive-date=2012-01-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112174410/http://impreso.milenio.com/node/8696274 |url-status=dead }}</ref>, модерна опрема за здравствена нега и брз транспорт на трупите<ref>Strategy on recent equipment purchases: [http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/pub638.pdf The Mexican Armed Forces in Transition]</ref>. Мексико е способен да произведува нуклеарни оружја, но ја ограничи таа можност со потпишувањето на [[Договорот од Тлателолко]] во 1968 година кога даде заклетва дека нуклеарната технологија ќе ја користи само во мировни цели<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.opanal.org/opanal/Tlatelolco/Tlatelolco-i.htm |title=Text of the Treaty of Tlatelolco |publisher=Opanal.org |date=1963-11-27 |accessdate=2011-03-09 |archive-date=2011-04-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430200457/http://www.opanal.org/opanal/Tlatelolco/Tlatelolco-i.htm }}</ref>. Во 1970 година Националниот институт за нуклеарно истражување на Мексико успешно ги преработи оружјата коишто содржат ураниум<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.inin.gob.mx/ |title=instituto nacional de investigaciones nucleares |publisher=Inin.gob.mx |date= |accessdate=2011-03-09}}</ref>{{Failed verification|date=March 2011}} којшто се користи во производство на нуклеарното оружје но во април 2010 година Мексико се сложи да го предаде преработениот ураниум на [[Обединетите Нации]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.upi.com/Top_News/Special/2010/04/13/Mexico-to-slash-weapons-grade-uranium/UPI-91401271180679/ |title=Mexico to slash weapons-grade uranium |publisher=UPI.com |date= |accessdate=2011-03-09}}</ref><ref>{{наведени вести| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/8618066.stm | work=BBC News | title=Russia and US sign plutonium pact | date=2010-04-13}}</ref>. Во текот на историјата Мексико останувал неутрален кога станува збор за [[меѓународните конфликти]]<ref>{{Sp icon}} {{Наведена мрежна страница| author=Gustavo Iruegas | title=Adiós a la neutralidad | date=April 27, 2007 | publisher=La Jornada | url=http://www.jornada.unam.mx/2007/04/27/index.php?section=opinion&article=023a2pol | accessdate=April 4, 2009}}</ref> со исклучок на Втората светска војна. Како и да е, во последниве неколку години некои политички партии му предложија на Мексико да направи измени во [[Уставот]] и да и дозволи на [[Мексиканската Армија]], [[воздушните сили]] или [[морнарицата]] да соработуваат со [[Обединетите Нации]] во [[мировните мисии]], или пак да им обезбедат воена помош на државите коишто официјално ја бараат<ref name="neutral">{{Sp icon}} {{Наведена мрежна страница| author=Ricardo Gómez & Andrea Merlos | title=Diputados, en Favor de Derogar Neutralidad en Guerras | date=April 20, 2007 | publisher=El Universal | url=http://www.eluniversal.com.mx/nacion/150273.html | accessdate=April 4, 2009}}</ref>. == Административни поделби == {{Главна|Административна поделба на Мексико|Список на Мексикански држави по број на население}} Обединетите Мексикански Држави се федерација составена од [[31 слободни и суверени држави]], коишто формираат заедница со висок степен на судскат надлежност во секоја [[федерален округ]] и другите [[територии]]. Секоја држава има свој устав, [[конгрес]], и судство. Нивните државјани го избираат [[гувернерот]] преку избори. Тој има 6-годишен мандат, додека претставниците на нивните поединечни унилатерални државни конгреси имаат 3-годишен мандат<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Article 116|work=Political Constitution of the United Mexican States|publisher=Congress of the Union of the United Mexican States|url=http://constitucion.gob.mx/index.php?idseccion=12|accessdate=2007-10-07}}</ref>. Федералниот округ е посебна политичка управа којашто целосно и припаѓа на федерацијата а не на некоја од државите на федерацијата, и како таква има ограничена локална власт а поголема федеративна власт<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Article 112|work=Political Constitution of the United Mexican States|publisher=Congress of the Union of the United Mexican States|url=http://constitucion.gob.mx/index.php?idseccion=12|accessdate=2007-10-07}}</ref>. Државите се поделени на [[општини]]. Тие се најмалите административни политички заедници на државата предводени од [[градоначалник или претседател на општината]] (Presidente municipal), изберен од неговите сограѓани со просто мнозинство<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Article 115|work=Political Constitution of the United Mexican States|publisher=Congress of the Union of the United Mexican States|url=http://constitucion.gob.mx/index.php?idseccion=12|accessdate=2007-10-07}}</ref>. [[Податотека:States of Mexico.svg|right|300px]] {| | colspan="4" | |- | width="25%" valign="top" | # [[Агваскалиентес]] (''Aguascalientes'') # [[Долна Калифорнија]] (''Baja California'') # [[Јужна Долна Калифорнија]] (''Baja California Sur'') # [[Кампече (сојузна државаа)|Кампече]] (''Campeche'') # [[Чијапас]] (''Chiapas'') # [[Чивава]] (''Chihuahua'') # [[Коауила]] (''Coahuila'') # [[Колима (сојузна држава)|Колима]] (''Colima'') | width="25%" valign="top" | <ol start="9"> <li> [[Дуранго]] (''Durango'')</li> <li> [[Гванахуато]] (''Guanajuato'')</li> <li> [[Гереро]] (''Guerrero'')</li> <li> [[Идалго]] (''Hidalgo'')</li> <li> [[Халиско]] (''Jalisco'')</li> <li> [[Мексико (сојузна држава)]] (''México'')</li> <li> [[Мичоакан]] (''Michoacán'')</li> <li> [[Морелос]] (''Morelos'')</li> | width="25%" valign="top" | <ol start="17"> <li> [[Најарит]] (''Nayarit'')</li> <li> [[Нов Леон]] (''Nuevo León'')</li> <li> [[Оахака (сојузна држава)|Оахака]] (''Oaxaca'')</li> <li> [[Пуебла]] (''Puebla'')</li> <li> [[Керетаро (сојузна држава)|Керетаро]] (''Querétaro'')</li> <li> [[Кинтана Ро]] (''Quintana Roo'')</li> <li> [[Сан Луис Потоси (сојузна држава)|Сан Луис Потоси]] (''San Luis Potosí'')</li> <li> [[Синалоа]] (''Sinaloa'')</li> | width="25%" valign="top" | <ol start="25"> <li> [[Сонора]] (''Sonora'')</li> <li> [[Табаско]] (''Tabasco'')</li> <li> [[Тамаулипас]] (''Tamaulipas'')</li> <li> [[Тласкала]] (''Tlaxcala'')</li> <li> [[Веракрус]] (''Veracruz'')</li> <li> [[Јукатан (сојузна држава)|Јукатан]] (''Yucatán'')</li> <li> [[Закатекас]] (''Zacatecas'')</li> </ol> |} == Географија == {{Главна|Географија на Мексико}} [[Податотека:Mexico topo.jpg|thumb|Топографска мапа на Мексико]] Мексико се наоѓа во јужниот дел на Северна Америка{{Citation needed|date=March 2011}}. Речиси целата територија на Мексико лежи на [[Северноамериканската плоча]], а со еден мал дел од Мексико се простира на полуостровот [[Долна Калифорнија]] во [[Пацификот]] и [[Кокосовата плоча]]. Некои географи ја вклучуваат и територијата источно од [[Истимус од Теуантепек]] (околу 12%) во територијата на Средна Америка<ref>Nord-Amèrica, in [http://www.grec.cat/ Gran Enciclopèdia Catalana]</ref>. Геополитички гледано, Мексико се смета за дел од Северна Америка, заедно со Канада и Обединетите Нации<ref>{{Наведена книга |last= Parsons |first= Alan |author2= Jonathan Schaffer |title= Geopolitics of oil and natural gas |publisher= U.S. Department of State |series= Economic Perspectives |year= 2004 |isbn= }}</ref>. Мексико се протега на територија од 1.972.550&nbsp;км (761.606 милји) со што го зазема [[14-то место по големина на површината]]. На Мексико му припаѓаат и приближно 6.000&nbsp;км (2.317 милји) од островите на Тихиот Океан (вклучувајќи ги оддалечените острови [[Гвадалупе]] и [[Ревилјагигедо]]), [[Мексиканскиот Залив]], [[Карибите]], и [[Калифорнискиот Залив]]. На север Мексико дели територија од 3.141&nbsp;км (1.952 милји) со [[границата со Обединетите држави]]. Течението на реката Рио Браво дел Норте (позната како [[Рио Гранде]]) ја дефинира границата со [[Сјудад Хуарез]] источно од Мексиканскиот Залив. Низа природни и вештачки маркери ја скицираат границата на Обединетите Нации со Мексико западно од Сјудад Хуарез кон Тихиот Океан. На југот, Мексико дели територија од 871&nbsp;км (541 милји) на границата со Гватемала и 251 км на границата со Белиз. Низ Мексико поминуваат два планински масиви коишто се протегаат од север кон југ, коишто се познати како [[Источна Сиера Мадре]] и [[Западна Сиера Мадре]]. Тие се продолжение на [[Карпестите Планини]] кои се наоѓаат на северот на Северна Америка. Движејќи се од истокот кон западот во централниот дел се наоѓа [[Трансмексикански вулкански појас|Трансмексиканскиот вулкански појас]] попознат како Сиера Невада. Четвртиот планински појас е [[Сиера Мадре дел Сур]], којашто се протега од [[Мичоакан]] кон [[Оаксака]]<ref name="nationsencyclopedia1">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nationsencyclopedia.com/Americas/Mexico-TOPOGRAPHY.html |title=Mexico Topography |publisher=Nationsencyclopedia.com |date=2007-10-16 |accessdate=2010-05-30}}</ref>. Поголем дел од централната и северната територијата на Мексико се протега во високи предели додека пак на највисоките врвови кои се наоѓаат на [[Трансмексиканскиот вуклански појас]] се: [[Орисаба]] (5.700 m, 18.701 стапки), [[Попокатепетл]](5.462 m, 17.920 стапки), [[Истакуатл]](5.286m, 17.343 спатки) и [[Невадо де Толука]](4.577m, 15.016 стапки). Трите најголеми набори се наоѓаат долините помеѓу овие четири височини: [[Толука]], [[Метрополската зона на Град Мексико]] и [[Пуебла]]<ref name="nationsencyclopedia1"/>. === Клима === {{Главна|Климата во Мексико}} [[Податотека:Baja California Desert.jpg|thumb|left|[[Пустината Долна Калифорнија]]]] [[Податотека:Island-Bay-Chamela-Mexico.jpg|thumb|Островскиот Залив во суптропскиот Централен Исток.]] [[Податотека:SierraMadredelsur.jpg|thumb|Снежни врнежи во Сиера Мадре дел Сур.]] [[Северниот Повратник]] државата ја дели на умерена и тропска зона. Деловите кои се наоѓаат северно од 24-тата паралела делови во текот на зима имаат посвежа температура. Додека пак деловите јужно од паралелата имаат постојана просечна температура во текот на годината која се менува само во повисоките делови од државата. Според тоа, Мексико има една од најразноврсните климатски системи во светот. Областите јужно од 24-тата паралела со повиска надморска висина до 1.000m (3.281 стапки)(јужните делови од крајбрежните рамници меѓу кои и [[полуостровот Јакатан]]) имаат умерена температура помеѓу 24- 28˚C (75,2 – 82,4˚F). Температурите остануваат високи во текот на целата година. Разликата помеѓу летната и зимската температура изнесува само 5˚C ( 9˚F). Двете Мексикански крајбрежја, освен јужниот брег на Заливот Кампече и северниот дел на полуостровот Долна Калифорнија, се изложени на [[урагани]] во текот на летото и есента. Исто така, областите со пониска надморска висина кои лежат северно од 24-тата паралела се топли и влажни во текот на летото а имаат прилично посвежи температури во текот на зимата( 20- 24˚C или 68- 75,2˚F). Поголемите градови на Мексико се наоѓаат во Мексиканската долина или во соседните долини со надморкса висина над 2.000m(6.562 стапки). Во овие предели температурата во текот на годината се движи помеѓу (16- 18˚C или 60,8- 64,4˚F) и посвежи вечерни температури низ целата година. Во голем дел од Мексико, особено на северот, преовладува сува клима со повремени дождови додека во тропските низини на југот им припаѓа повеќе од 2.000&nbsp;mm (78,7инчи) од годишните атмосферски врнежи. На пример, многу градови на северот, меѓу кои и: [[Монтереј]], [[Ермосилјо]] и [[Мексикали]] имаат температури до 40˚C (104˚F) или пак над 40˚C во летниот период.Во [[Сонорската пустина]] температурата се искачува дури до 50˚C (122˚F) па и повеќе. Северниот дел на Мексико се карактеризира со голем број пустини. === Биоразновидност === [[Податотека:GoldenEagle-Nova.jpg|thumb|left|165px|[[Златниот орел]], националниот симбол на Мексико]] [[Податотека:Standing jaguar.jpg|thumb| [[Јагуарот]], локален цицач во Мексикоa]] Мексико е една од 18-те држави во светот со огромна [[биоразновидност]]. Со повеќе од 200.000 различни видови, Мексико е дом на околу 10-12% од светската биоразновидност<ref name="SEMARNAT">{{Наведена мрежна страница|title=Biodiversidad de México|publisher=SEMARNAT|url=http://cruzadabosquesagua.semarnat.gob.mx/iii.html|accessdate=2007-10-07}}</ref>. Мексико се наоѓа на првото место по разновидноста на [[влекачите]] со 707 вида, на второ место по разновидноста на цицачите со 438 вида, на четврто место по разновидноста на [[водоземците]] со 290 вида, и исто така на четврто место по разновидноста на флората со 26.000 вида<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Biodiversidad en México|publisher=CONEVYT|url=http://oregon.conevyt.org.mx/actividades/diversidad/lectura_biodiversidad.htm|accessdate=2007-10-07}}</ref>. Мексико се смета за втора држава во светот по бројот на [[екосистемите]] и на четврто место по разновидноста на видовите<ref name="SNIB"/>. Приближно 2.500 видови во Мексико се заштитени со закон<ref name="SNIB">{{Наведена мрежна страница|title=Sistema Nacional sobre la Biodiversidad en México|publisher=CONABIO|url=http://www.conabio.gob.mx/institucion/snib/doctos/acerca.html|accessdate=2007-10-07}}</ref>. Во 2002 година, Мексико беше на второ место по уништување на шумите, веднаш по Бразил<ref name="autogenerated2002">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/1854188.stm Mexico's 'devastating' forest loss]. BBC News. March 4, 2002.</ref>. Владата презеде иницијатива во доцните 1990-ти години да ја зголеми свеста кај луѓето и интересот за нивната држава и ценетата биоразновидност преку Државната комисија за знаење и употреба на биоразновидноста (Comisiόn Nacional para el Conocimiento y Uso de la Biodiversidad). Во Мексико околу 170.000km2 (65.637 милји) се сметаат за ‘Заштитени природни области’. Тука се вбројуваат 34 резервни биосфери (непроменети екосистеми), 64 национални паркови, 4 природни споменици (вечно заштитени поради нивната естетска, научна и историска вредност), 26 заштитени области со флора и фауна, 4 области за заштита на природни извори (конзервација на почва, хидролошки басени и шуми) и 17резервати(зони богати со најразлични видови)<ref name="SEMARNAT"/>. Мексико има богати традиционални [[кулинарски состојки]] како што се: [[чоколадо]], [[авокадо]], [[домати]], [[пченка]], [[ванила]], [[гуава]], [[chayote]] (вид мексиканска краставица), [[epazote]] (мексикански чај), [[camote]] (сладок компир), [[jίcama]] (мексиканска миризлива билка), [[тиквички]],[[sapote]] (вид маслиново дрво), [[различни видови грашок]], и уште поразноврсни [[пиперчиња]], како што се [[habanero]](хабанеро) и [[jalapeńo]] (халапењо). Многу од овие имиња потекнуваат од јазикот [[Nahuatl]] (нахуатл). == Стопанство == {{Главна|Економија на Мексико|Историја на економијата на Мексико}} Мексикo се наоѓа на [[13-тото место]] според номиналниот БДП и на [[11-тото место]] според [[паритетот на куповната моќ]]. Просечниот годичен пораст на БДП-то во периодот од 1995-2002 година бил 5,1%<ref name="Crandall" />. Странските долгови се намалиле на помалку од 20% со БДП<ref name="Crandall"/>. Од 2000-2004 година, сиромаштијата забележала намалување од 24,2% на 17,6% во урбаните делови во државата и од 42% на 27,9% во руралните области<ref>{{es}} {{Наведена мрежна страница |title=Baja pobreza en México de 24.2 a 17.6%: Banco Mundial |journal=El Universal |date=2005-08-24 |url=http://estadis.eluniversal.com.mx/notas/301198.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080607072558/http://www2.eluniversal.com.mx/pls/impreso/noticia.html?id_nota=301198&tabla=notas |archivedate=2008-06-07 |accessdate=2011-05-28 |url-status=dead }}</ref>. Од 1990-тите години па наваму сè повеќе се зголемува присуството на средната класа<ref name="WB">{{Наведена мрежна страница| title=Mexico, World Bank's Country Brief | url=http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/LACEXT/MEXICOEXTN/0,,contentMDK:20185184~pagePK:141137~piPK:141127~theSitePK:338397,00.html | accessdate=February 19, 2007}}</ref>. Според глобалната банкарска групација [[Голдман Сакс]], до 2050-тата година Мексико ќе се најде на петтото место во списокот на врвните економии во светот<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.chicagogsb.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-March%20%2707-goldmansachs.pdf |title=Goldman Sachs Paper No.153 Relevant Emerging Markets |format=PDF |accessdate=2010-05-30 |archive-date=2008-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080911041502/http://www.chicagogsb.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-march%20%2707-goldmansachs.pdf |url-status=dead }}</ref>. По извештајот на Обединетите Нации направен во 2008 година просечниот приход во типичните урбани области изнесувал $26,654, што изнесува многу повеќе од напредните нации како што се [[Јужна Кореја]] или [[Тајван]], додека просечниот приход во руралните средини (се однесува на средини оддалечени и само неколку милји) изнесувал само $8,403, број што се споредува со земјите во развој како што се [[Русија]] или [[Турција]]<ref>{{es}} {{Наведено списание|title=Sobresale Nuevo León por su alto nivel de vida|journal=El Norte|year=2006|url=http://busquedas.gruporeforma.com/utilerias/imdservicios3w.dll?JPrintS&file=mty/norte01/00393/00393608.htm&palabra=}}</ref>. Дневните минимални плати ги утврдува правото по зони: $57,46 [[мексикански пезоси]]($4,52[[USD]]), во Зона А([[Долна Калифорнија]], [[Федералниот округ]], Мексико и поголемите градови), $55,84 [[мексикански пезоси]]($39[[USD]]) во Зона Б ([[Сонора]], [[Нов Леон]], [[Тамаулипас]], [[Веркруз]] и [[Халиско]]), и $54,47 [[мексикански пезоси]]($4,29[[USD]]) во Зона В(сите останати држави)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sat.gob.mx/sitio_Internet/asistencia_contribuyente/informacion_frecuente/salarios_minimos/ |title=Salarios mínimos 2010 |publisher=Sat.gob.mx |date= |accessdate=2010-10-30}}</ref>. Во 2006 година, трговијата со Обединетите Нации и Канада изнесуваше скоро 50% од вкупниот извоз на Мексико и 45% од вкупниот увоз<ref name="cia.gov"/>. Во првите три декади, Обединетите Нации имале $46,0 милијарди [[трговски дефицит]] од Мексико<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.koreauspartnership.org/pdf/Koreas%20Balance%20of%20Payments.pdf |title=Korea's Balance of Payments |format=PDF |date= |accessdate=2011-03-09}}</ref>. Во август 2010 година Мексико ја надмина Франција и се најде на деветтото место на списокот на должниците на Обединетите Нации<ref>http://www.ustreas.gov/tic/mfh.txt</ref>. Комерцијалната и финанскиската зависност од Обединетите Нации е загрижувачка<ref>{{Наведено списание|last=Thompson|first=Adam|title=Mexico, Economics: The US cast a long shadow|journal=Financial Times|date=2006-06-20|url=http://www.ft.com/cms/s/f53c9268-005a-11db-8078-0000779e2340,dwp_uuid=bfb8911e-ff83-11da-93a0-0000779e2340.html|archiveurl=https://archive.is/r6nZs|archivedate=2013-01-02}}</ref>. Во 2004 година, платените износи на мексиканските граѓани коишто работеле во Обединетите нации придонеле речиси 0,2% на мексиканското БДП<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.dallasfed.org/research/busfront/bus0401.html |title=Workers' Remittances to Mexico&nbsp;– Business Frontier, Issue 1, 2004&nbsp;– FRB Dallas |publisher=Dallasfed.org |date=2003-07-10 |accessdate=2010-05-30}}</ref> а тоа е еднакво на $20милијарди. Ваквиот приход на државата е сместен на десеттото место во списокот на приходи во Мексико веднаш по извозот на нафта, индустриските извози, домашни производи, електроника, [[тешка индустрија]], автомобили, изградби, прехранбени продукти, банкарски и финански услуги<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.stratfor.com/global_market_brief_mexico_sees_decline_remittances |title=Free Preview of Members-Only Content |publisher=Stratfor |date=2007-08-30 |accessdate=2010-05-30}}</ref>. Според централната банка на Мексико, платениот износ во 2008 година изнесувал $25 милијарди<ref>{{наведени вести |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/7855021.stm |title=Slowdown hits Mexico remittances |date=27 January 2009 |accessdate=2009-05-06 | work=BBC News}}</ref>. Мексико е најголемиот произведувач на автомобили којшто неодамна ги надмина Канада и Обединетите Нации<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.upi.com/Business_News/2008/12/11/Mexico_tops_US_Canadian_car_makers/UPI-17741229011704/ |title=Mexico tops U.S., Canadian car makers |publisher=Upi.com |date=2008-12-11 |accessdate=2010-05-30}}</ref>. Индустријата произведува сложени технички делови и спроведува истражувачки и развојни активности<ref name="Gereffi">{{Наведена книга| last=Gereffi| first=G | last2=Martínez | first2=M |department=Mexico's Economic Transformation under NAFTA | editor-surname=Crandall | editor-first=R | editor2-last=Paz | editor2-first=G | editor3-last=Roett | editor3-first=R | title=Mexico's Democracy at Work: Political and Economic Dynamics | publisher=Lynne Reiner Publishers | publication-date=September 30, 2004 | isbn=1588263002 }}</ref>. ‘Големата тројка’([[General Motors]], [[Ford]] и [[Chrysler]]) постојат уште од 1930-тата година додека Volkswagen и Nissan започнале со работа во 1960-тите години<ref name="Hufbauer Auto">{{Наведена книга | last=Hufbauer | first=G.C. | last2=Schott | first2=J.J . | contribution=Chapter 6, The Automotive Sector | contribution-url=http://www.iie.com/publications/chapters_preview/332/06iie3349.pdf | title=NAFTA Revisited: Achievements and Challenges | place=Washington, D.C. | publisher=Institute for International Economics | publication-date=October 2005 | pages=1–78 | isbn=0-88132-334-9 | url=http://bookstore.petersoninstitute.org/book-store/332.html | access-date=2011-05-28 | archive-date=2009-10-15 | archive-url=https://web.archive.org/web/20091015073334/http://bookstore.petersoninstitute.org/book-store/332.html | url-status=dead }}</ref>. Само во [[Пуебла]] постојат 70 места во коишто се произведуваат делови за Volkswagen<ref name="Gereffi"/>. Помали компании со помало производство се [[DINA S.A.]], којашто произведува автобуси за речиси половина држава<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.dina.com.mx/history.html |title= History |author=DINA Camiones Company |accessdate=2009-04-15}}</ref>, и новата компанија [[Mastretta]] којашто ги произведува спортските автомобили [[Mastretta MXT]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.autoblog.com/2008/07/25/london-2008-mastretta-mxt-will-be-mexicos-first-homegrown-car/|title=London 2008: Mastretta MXT will be Mexico's first homegrown car | author=Jeremy Korzeniewski |accessdate=2008-07-30}}</ref>. Според Светската Банка, извозот на високата технологија во 2008 година изнесувал дури 17% од вкупниот извоз на Мексико<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://ddp-ext.worldbank.org/ext/ddpreports/ViewSharedReport?REPORT_ID=9147&REQUEST_TYPE=VIEWADVANCED |title=Mexico Data Profile |accessdate=2011-03-08 |author=The World Bank}}</ref>. Исто така, компаниите [[MD Helicopters]] и [[Bombardier]] произведуваат хеликоптери и трговски млазни авиони во Мексико<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mdhelicopters.com/popup.php?sid=02.23.07 |title=News Articles |publisher=Mdhelicopters.com |date=2007-02-23 |accessdate=2010-05-30}}</ref><ref>{{наведени вести|last=Dickerson |first=Marla |url=http://seattletimes.nwsource.com/html/businesstechnology/2003723670_mexicoplanes27.html |title=Business & Technology &#124; Bombardier gives boost to Mexico's aerospace industry &#124; Seattle Times Newspaper |publisher=Seattletimes.nwsource.com |date=2007-05-27 |accessdate=2010-05-30}}</ref>. Голем процент од Американските брендирани домашни апарати всушност потекнуваат од Мексико но се продаваат под локалните бренд имиња<ref name="allbusiness1">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.allbusiness.com/north-america/mexico/403485-1.html |title=Mabe: at the vanguard in household appliances. &#124; Latin America > Mexico from |publisher=AllBusiness.com |accessdate=2009-11-04}}</ref>. Во 2008 година, еден од секои четири апарати продадени во Америка бил со мексиканско потекло. Исто така, во 2010 година на списокот на [[Forbes Global 2000]] се најдоа дури 86 компании. Со тоа Мексико е првата и единствената држава од Латинска Америка којашто е вклучена во Светскиот владин обврзнички индекс ([[World Government Bond Index]]) или WGBI, во којшто се наоѓаат само најсилните светски економии<ref name="answers1">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.answers.com/topic/controladora-mabe-s-a-de-c-v |title=Controladora Mabe S.A. de C.V.: Information from |publisher=Answers.com |accessdate=2009-11-04}}</ref><ref name="milbank2005">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.milbank.com/en/NewsEvents/RecentPressRel/051222.htm |title=Milbank Represents Controladora Mabe, S.A. de C.V. in its First Eurobond Issuance |publisher=Milbank.com |date=2005-12-22 |accessdate=2009-11-04 |archive-date=2011-01-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110102163414/http://www.milbank.com/en/NewsEvents/RecentPressRel/051222.htm |url-status=dead }}</ref>. Што се однесува на радиодифузната индустрија, најглавни телевизиски медиуми се [[Televisa]], најголемата шпанска медиска компанија во сите шпански говорни подрачја<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.snellwilcox.com/news_events/press_releases/203|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071214054201/http://www.snellwilcox.com/news_events/press_releases/203|archivedate=2007-12-14|title=Televisa Brings 2006 FIFA World Cup to Mexico in HD With Snell & Wilcox Kahuna SD/HD Production Switcher|publisher=Snellwilcox.com|accessdate=2010-05-30|url-status=live}}</ref>, и [[TV Azteca]]. === Туризам === {{Главна|Туризмот во Мексико}} [[Податотека:Cancun aerial photo by safa.jpg|thumb|left|Крајбрежјето во [[Канкун]], [[Кинтана Ро]]]] Мексико се наоѓа на 23-тото место на списокот на туристички земји и на првото место од државите од Латинска Америка<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://unwto.org/facts/eng/pdf/indicators/Top%20Spenders.pdf |title=UNWTO Archive &#124; World Tourism Organization UNWTO |publisher=Unwto.org |date= |accessdate=2011-03-09}}</ref>. Најголем број туристи доаѓаат од Обединетите Нации и Канада.Исто така, голем број туристи доаѓаат и од Европа и Азија, а помал број туристи доаѓаат од Латино-Американските држави<ref>"{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sectur.gob.mx/wb/sectur/sect_Estadisticas_del_Sector|title=Turismo de internación 2001-2005, Visitantes internacionales hacia México|publisher=Secretaría de Turismo (SECTUR)|author=SECTUR|accessdate=2008-07-26|year=2006|language=es|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080610233248/http://www.sectur.gob.mx/wb/sectur/sect_Estadisticas_del_Sector|archivedate=2008-06-10|url-status=live}} pp. 5</ref>. Во 2008 година, според [[Индексот на патувачка и туристичка конкурентност]] Мексико го зазеде 5-тото место меѓу државите од Латинска Америка, а на 9-тото место во рамките на [[Америка]]<ref name="TTCI2008">{{Наведена мрежна страница| author = Jennifer Blanke and Thea Chiesa, Editors |year = 2008 | url=http://www.weforum.org/pdf/CGR08/Rankings.pdf |title = The Travel & Tourism Competitiveness Report 2008| page = | publisher= World Economic Forum, Geneva, Switzerland|accessdate=2008-06-14}}</ref>. [[Град Мексико]] е најатрактивниот град за туристите поради неговата Мезо-Американска историја и туристичките атракции како што се [[Сончевата пирамида]] и [[Месечевата пирамида]]. Тука се наоѓаат и плоштадот ([[Plaza de toros México]]) и Мексиканската националната палата (M[[exican National Palace]]) и огромната [[Метрополитската катедрала]] (најголема на западната политопка којашто е изградена на Теокалскиот храм). [[Гвадалахара]], [[Халиско]], е вториот најголем град по големина на популацијата во Републиката. Таа е домаќин на најпознатите мексикански традиции како што се: [[текилата]], [[маријачите]] и коњаниците или мексиканските каубојци. Нејзината сличност со западноевропските држави измешана со модерна архитектура ја прави Гвадалахара уште поатрактивна за туристите. Заедно со Град Мексико и туристичките одредишта ([[Канкун]], [[Акапулко]], итн.), Гвадалахара е една од најпосетените градови во Мексико. Исто така и културниот живот во Гвадалахара е една од нејзините карактеристики. Тука спаѓаат големиот број музеи, уметнички галерии и театри кое се едни од главните атракции на градот. [[Монтереј (мексико)|Монтереј]] е основан при крајот на 16 век. Центарот на градот е најстароградскиот дел во градот и е опкружен со модерни соседства. Тука се наоѓаат најпознатите музеи во градот а и во целата држава, а тоа се: Музејот на мексиканската историја (The Museo de historia Mexicana), Музејот за современа уметност Монтереј ([[MARCO]]- Monterrey Museum of Contemporary Art), Метрополитскиот Музеј во Монтереј и Музејот на владината палата ([[Palacio de Gobierno]]). Популарно туристичко место е патеката покрај коритото на реката [[Санта Лусија]], којашто го поврзува [[паркот Фундидора]] со [[Макроплаза]], којшто е еден од најголемите плоштади во светот. === Енергија === {{Поврзано|Сектор за електроника во Мексико}} Производството на енергија во Мексико го управуваат државните компании: [[Федералната комисија за електрична енергија]] и [[Pemex]]. Pemex (Petrόleos Mexicanos), е државна компанија за истражување, екстракција, транспорт и маркетинг на сурова нафта и природен гас, како и рафинирање и дистибуција на нафтени производи и петрохемикалии, и е една од најголемите компании според годишните приходи. Таа заработува $86 милиони годишно<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.americaeconomia.com/PLT_WRITE-PAGE.asp?SessionId=&Language=0&Modality=0&DateView=&NamePage=SearchResultArti&Section=1&Content=28380&Style=15624 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929094218/http://www.americaeconomia.com/PLT_WRITE-PAGE.asp?SessionId=&Language=0&Modality=0&DateView=&NamePage=SearchResultArti&Section=1&Content=28380&Style=15624 |archivedate=2007-09-29 |title=Top 500 Companies in Latin America |accessdate=2007-02-16 |author=América Economia |format=Requires subscription |url-status=dead }}</ref><ref name=fortune>{{наведени вести|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/snapshots/6385.html |title=Fortune Global 500 2010: 64. Pemex |publisher=Fortune Magazine |accessdate=July 26, 2010}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ft.com/cms/s/2/5de6ef96-8b95-11db-a61f-0000779e2340.html|title=FT Non-Public 150 - the full list|date=December 14, 2006|accessdate=July 26, 2010}}</ref>. Тоа Мексико го сместува на шестото место во списокот на најголеми произведувачи на нафтата, којшто извезува 3,7 милиони барели дневно<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/topworldtables1_2.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070216112638/http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/topworldtables1_2.html|archivedate=2007-02-16|title=Top World Oil Net Exporters and Producers|accessdate=2007-02-16|author=Energy Information Administration|url-status=live}}</ref>. Во 1980 година, извозот на нафта изнесувал 61,6% од вкупниот извоз на државата, а во 2000 година изнесувал само 7,3%<ref name="Gereffi"/>. Најголемата хидроелектрана во Мексико е [[браната Мануел Морено Торес]](2.400MW) во градот [[Чикоасен, Чиапас]], и се наоѓа на [[реката Грихалва]]. Оваа хидроелектрана се наоѓа на четвртото место во светот по нејзината продуктивност<ref name="EIA">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Mexico/Background.html |title=EIA |publisher=Eia.doe.gov |date= |accessdate=2010-10-30|archiveurl=https://archive.is/OkzA|archivedate=2012-08-01}}</ref>. Огромниот сончев потенцијал се проценува на 5k Wh/m2 дневно коешто одговара на 5 кратно генерирање на електричната енергија<ref name="ER">{{Наведена мрежна страница|url=http://cec.org/files/PDF/ECONOMY/Pres-Elvira-RenEnergyMeeting_es.pdf |title=Perspectiva Del Mercado De La Energía Renovable En México |format=PDF |date= |accessdate=2010-10-30}}</ref>. Моментално во Мексико постојат повеќе од 1 милион метри квадратни [[сончеви термални плочи]]<ref name="SENER 2009b">SENER 2009b</ref>, додека пак во 2005 година имало 115.000 метри квадратни [[сончеви фотогалвани]]<ref name="SENER 2009b" />. Се очекува бројот на сончевите термални плочи да достигне 1,8 милиони метри квадратни до 2012 година<ref>http://www.promexico.gob.mx/</ref>. === Сообраќај === {{Главна|Транспортот во Мексико}} Мрежната бетонирана сообраќајна лента се протегала на 116.803&nbsp;км (72.577 милји) во 2005-тата година, 10.474&nbsp;км (6.508 милји) од лентата биле автопати со повеќе [[коловозни ленти]]<ref>[http://dgaf.sct.gob.mx/fileadmin/EST_BASICA/EST_BASICA_2005/EST2005_12INFRA.pdf Infraestructura Carretera]. Secretaría de Comunicaciones y Transportes</ref>, од коишто на повеќето од нив се наплаќало(постоеле [[наплатни рампи]]). Но, и покрај тоа, потребите на граѓаните не биле соодветно задоволени<ref name=brit-mex>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/379167/Mexico |title=Mexico |author= |date= |work= |publisher=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=6 March 2011}}</ref>. Поголемиот дел од домашниот транспорт биле автобуси кои патувале на долги релации<ref name=encnations/>. Мексико беше една од првите држави од Латинска Амрика којашто започна со развојот<ref name=brit-mex/> на своите железнички станици чијашто мрежа покрива 30.952&nbsp;км (19.233 милји)<ref name=encnations>[http://www.nationsencyclopedia.com/economies/Americas/Mexico-INFRASTRUCTURE-POWER-AND-COMMUNICATIONS.html Infrastructure, Power and Communications, Mexico]. Encyclopedia of the Nations</ref>. [[Секретаријатот за транспорт и комуникации]] моментално{{When|date=March 2011}} ја гради најбрзата железничка лента која ќе ги поврзува [[Град Мексико]] и [[Гвадалахара, Халиско]]<ref name="azcentral.com">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.azcentral.com/arizonarepublic/business/articles/0106mextrain06.html |title=Mexico reviving travel by train |publisher=Azcentral.com |date=2006-01-06 |accessdate=2010-10-30}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://guadalajarareporter.com/news-mainmenu-82/regional-mainmenu-85/3249-bullet-train-to-mexico-city-looks-to-be-back-on-track-.html |title=Bullet Train To Mexico City Looks To Be Back On Track ? |publisher=Guadalajara Reporter |date=2003-10-17 |accessdate=2010-10-30}}</ref>. Возот којшто ќе патува 300&nbsp;км/ч<ref name="systra.com">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.systra.com/Project-for-a-Mexico-City-Guadalajara-High-Speed-Line?lang=fr |title=Project for a Mexico City - Guadalajara High Speed Line. Rail transport engineering, public transport engineering |publisher=Systra |date= |accessdate=2010-10-30 |archive-date=2011-05-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110501154553/http://www.systra.com/Project-for-a-Mexico-City-Guadalajara-High-Speed-Line?lang=fr |url-status=dead }}</ref>, ќе им овозможи на патниците да стигнат од Град Мексико во Гвадалахара за само 2 часа<ref name="systra.com"/>. Предвидено е проектот да чини 240 милиони [[пезоси]], или 24 милијарди [[долари]]<ref name="azcentral.com"/>. Проектот ќе го финансира Мексиканската Влада и локалниот приватен сектор вклучувајќи го и најбогатиот човек на светот, мексичкиот тајкун [[Карлос Слим Хелу]]<ref>{{наведени вести| url=http://www.accessmylibrary.com/article-1G1-127506564/slim-invest-santa-cruz.html | work=The America's Intelligence Wire | title=Slim to invest in Santa Cruz | date=2005-01-21|archiveurl=https://archive.is/2Xtm|archivedate=2012-07-16}}</ref>. Владата на [[Јакатан]] исто така гради една ленти на локацијата [[Козумел-Мерида]] и [[Чичен Ица-Канкун]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.articlealley.com/article_1717563_33.html |title=Mexico Real Estate In Yucatan to Benefit from New Bullet Train |publisher=Articlealley.com |date=2010-08-25 |accessdate=2010-10-30}}</ref>. Во 1999 година, Мексико поседувал 1.806 аеродроми, од кои 233 биле со бетонирани писти, а 35 од нив превезувале 97% од луѓето<ref name=encnations/>. [[Меѓународниот аеродром во Град Мексико]] е сè уште најголемиот аеродром во Мексико и се наоѓа на 44-тото место<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.aicm.com.mx/acercadelaicm/Estadisticas/index.php?Publicacion=169|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080531064833/http://www.aicm.com.mx/acercadelaicm/Estadisticas/index.php?Publicacion=169|archivedate=2008-05-31|title=Acerca del AICM. Posicionamiento del Aeropuerto Internacional de la Ciudad de México (AICM) con los 50 aeropuertos más importantes del mundo|publisher=AICM|accessdate=2010-05-30|url-status=live}}</ref> според големината во споредба со останатите аеродроми во светот и превезува 21милиони патници годишно<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.aicm.com.mx/acercadelaicm/Estadisticas/index.php?Publicacion=168|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080531064828/http://www.aicm.com.mx/acercadelaicm/Estadisticas/index.php?Publicacion=168|archivedate=2008-05-31|title=Acerca del AICM, Pasajeros|publisher=Aicm.com.mx|accessdate=2010-05-30|url-status=live}}</ref>. === Комуникации === {{Главна|Комуникациска индустрија во Мексико}} [[Податотека:STS-51-G Morelos 1 deployment.jpg|thumb|upright|Комуникацискиот сателит [[Satmex]]]] Со телекомуникациската индустрија во Мексико доминира Телмекс( Teléfonos de Mexico), којашто се приватизираше во 1990 година. До 2006 година Телмекс ги распространи своите оператори во Колумбија, Перу, Чиле, Аргентина, Бразил, Уругвај и Обединетите Нации.Освен Телмекс, во Мексико постојат и телефонските оператори [[Акстел]] и [[Макском]]. Поради [[правописот]] на Мексико, приклучувањето на телефонски услуги во планинските делови е многу скапо, и бројот на телефонски линии по жител е многу мал во споредба со другите Латино Американски држави. Како и да е, 82% од мексиканците кои имаат над 14 години поседуваат мобилен телефон. Мобилната телефонија овозможува пристап во сите области и има пониска цена. Мобилната телефонија е дупло пораспространета од фиксната телефонија, со дури 63 милиони линии<ref name=ciacom>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html#Comm Communications] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20180129161335/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html#Comm |date=2018-01-29 }} CIA Factbook</ref>.Владата ја регулира телекомуникациската индустрија преку [[Кофетел]](Comisίon Federal de Telecomunicationes). Мексиканскиот сателитски систем е домашен и оперира со 120 станици на планетата. Постојат исто така и рапространети радио микробранови и значителна употреба на оптички влакна и коаксијални кабли<ref name=ciacom/>. Со мексиканските сателити управува [[Satmex]]( Satélites Mexicanos), тоа е приватна компанија, водечка компанија во Латинска Америка којашто им служи и на Северна и Јужна Америка<ref>[http://www.satmex.com.mx/english/?opcion=0 Satmex. Linking the Americas.]. Retrieved 24 January 2007.</ref>. Овозможува емитирање, телефон и телекомуникација на 37 држави во [[Америка]], од Канада до [[Аргентина]]. Со помош на партнерствата на Satmex обезбедува подобра врска со Услугите за обезбедување интернет и Услугите за дигитално емитување<ref>[http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=7420 Mexican Operator Satmex Has Chosen Arianespace to Launch Its New Satmex 6 Satellite]. 14 February 2002. Spaceref.com. Retrieved 24 January 2007.</ref>. [[Satmex]] има свој сопствен сателит дизајниран и направен во Мексико. Мексико пополека станува еден од најголемите произведувачи на комуникациската технологија. Во 2008 година Мексико има произведено повеќе од 130 милиони мобилни телефони со што застана на третото место во списокот на најголемите производители и исто така во 2008 година Мексико ги надмина Кина, Јужна Кореја и Тајван и застана на водечката позиција во производството на современите мобилни телефони smartphones. Употребата на радиото, телевизијата и интернетот преовладува во Мексико<ref name=encnations/>. Постојат приближно 1.410 радио станици и 236 телевизиски станици (вклучувајќи ги и репетиторите)<ref name=ciacom/>. Најпопуларните телевизии во индустријата се [[Televisa]] (најголемата шпанска медиска компанија распостранета низ сите држави со шпанско говорно подрачје)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.snellwilcox.com/news_events/press_releases/203|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071214054201/http://www.snellwilcox.com/news_events/press_releases/203|archivedate=2007-12-14|title=Televisa Brings 2006 FIFA World Cup to Mexico in HD With Snell & Wilcox Kahuna SD/HD Production Switcher|publisher=Snellwilcox.com|accessdate=2010-05-30|url-status=live}}</ref> и [[TV Azteca]]. === Наука и технологија === {{Главна|Наука и технологија во Мексико}} [[Податотека:Andrés Manuel del Río (Rafael Ximeno y Planes 1825) retrato.png|upright|150px|thumb|[[Андрес Мануел дел Рио]] го открил хемискиот елемент [[ванадиум]].<ref>{{Наведено списание | title = The Road to Chemical Names and Eponyms: Discovery, Priority, and Credit | author = Cintas, Pedro | journal = Angewandte Chemie International Edition | volume = 43 | issue = 44 | page = 5890 | year = 2004 | pmid = 15376297 | doi = 10.1002/anie.200330074 }}</ref>]] [[Државниот автономен универзитет на Мексико]] (Universidad Nacional Autόnoma de México-UNAM) бил официјално основан во 1910 година<ref>Coerver, Pasztor & Buffington (2004), p. 161</ref>. Овој универзитет е еден од најважните институти за високо образование во Мексико<ref name="page285">Summerfield, Devine & Levi (1998), p. 285</ref>. UNAM обезбедува првокласно образование во науката, медицината и инженерство<ref>Summerfield, Devine & Levi (1998), p. 286</ref>. Во првата половина на 20 век биле основани многу научни институти и нови институти за високо образование, како што е [[Политехничкиот државен институт]] (основан во 1936 година)<ref>Forest & Altbach (2006), p. 882</ref>. Поголем дел од новите истражувачки институти биле основани во рамките на UNAM. Дванаесет институти биле интегрирани во UNAM од 1929 до 1973 година<ref name="page18">Fortes & Lomnitz (1990), p. 18</ref>. Во 1959 година, [[Мексиканската Академија за науки]] била создадена за да ги координира научните напори помеѓу универзитетските професори. Во 1985-тата година [[Родолфо Нера Вела]] станал првиот мексиканец којшто стапнал во вселената како дел од [[STS-61-B]] мисијата<ref>{{Наведена мрежна страница| title=Human space flight: A record of achievement, 1961–1998 | url=http://history.nasa.gov/40thann/humanspf.htm | publisher=NASA | accessdate=2009-04-28}}</ref>. Во 1995 година, мексиканскиот хемичар [[Марио Х. Молина]] ја подели [[Нобеловата награда за хемија]] заедно со [[Пол Ј. Круцен]] и [[Ф. Шервуд Роланд]] за хемиските испитувања во атмосферата, поточно кажано за формирањето и уништувањето на озонот<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1995/index.html |title=The Nobel Prize in Chemistry 1995 |accessdate=2 January 2009 |work=Nobelprize.org |publisher=[[Nobel Foundation]]}}</ref>. Молина, којшто е поранешен студент на UNAM, е првиот мексиканец добитник на Нобеловата награда за наука<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://web.mit.edu/newsoffice/1995/molina-1018.html |title=Molina wins Nobel Prize for ozone work |accessdate=2 January 2009 |author=Thomson, Elizabeth A. |date=18 October 1995 |work= |publisher=[[Massachusetts Institute of Technology]]}}</ref>. [[Податотека:Mexico.RodolfoNeriVela јануари jpg|thumb|150px|left|[[Родолфо Нери Вела]], првиот мексиканец во вселената|врска=Special:FilePath/Mexico.RodolfoNeriVela_јануари_jpg]] Во последните години, најголемиот проект во Мексико е изградбата на Огромниот милиметарски телескоп ([[Gran Telescopio Millimétrico]], GMT), најголемиот и најчувствителниот телескоп во светот<ref>{{Page needed|date=January 2011}}Unravelling unidentified γ-ray sources with the large millimeter telescope, Alberto Carramiñana and the LMT-GTM collaboration, in ''The Multi-Messenger Approach to High-Energy Gamma-Ray Sources'', Josep M. Paredes, Olaf Reimer, and Diego F. Torres, eds., Springer Netherlands, 2007. ISBN 978-1-4020-6117-2.</ref>. Микроскопот е дизајниран за наблудување на областите во вселената покриени со ѕвездена прашина. Голем процент од американските брендирани апарати за домаќинство всушност потекнуваат од Мексико но се продаваат под локалните брендирани имиња<ref name="answers1"/><ref name="milbank2005"/>. Поточно во 2008 година еден од четири продадени апарати за домаќинство биле со мексиканско потекло<ref name="allbusiness1" />. Според проценката на Светска Банка, приозводството на висока технологија претставувало 22% од вкупниот годишен БДП во 2000 година во Мексико<ref>[http://ddp-ext.worldbank.org/ext/ddpreports/ViewSharedReport?REPORT_ID=9147&REQUEST_TYPE=VIEWADVANCED Report]. Ddp-ext.worldbank.org. Посетено на 2010-08-14.</ref>. Од 1990-тите години па наваму Мексико произведува модерни автомобили на странските компании (воглавно BMW и Mercedes-Benz), и за домашните корпорации, како што е [[Mastretta]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.autoarabia.org/articles/255/BMW%20X5%20Security:%20Your%20body-guard%20Made-In-Mexico |title=BMW X5 Security: Your body-guard Made-In-Mexico |publisher=Autoarabia.org |date= |accessdate=2011-04-16}}</ref>. Според студијата на [[Карнеги осигурувањето]], Мексико се наоѓа меѓу земјите во развој коишто бргу се приспособуваат на странските технологии а сето тоа се должи на образовните достигнувања и инфраструктурата<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://carnegieendowment.org/files/World_Order_in_2050.pdf |title=The World Order in 2050 |format=PDF |date= |accessdate=2011-03-09}}</ref>. Врз основа на податоците со коишто управува [[Scopus]], библиографски податоци за наука. Шпанскиот портал [[SCImago]] го сместува Мексико на 18-тото место по бројот на научните достигнувања(со 82.792 научни публикации), и на 34-тото место според [[h-index]]. И двете позиции биле одредени во перидот од 1992-6 година. Електронската индустрија во Мексико вртоглаво се зголеми во последната декада. Во 2007 година Мексико ја надмина Јужна Кореја и стана вториот по ред производител на телевизори, додека пак во 2008 година ја надмина Кина, Јужна Кореја и Тајван и стана најголемиот производител на smartphones во светот. Дури половина милион (451.000) студенти се запишуваат во програмата за електронско инженерство <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.businessweek.com/magazine/content/06_21/b3985070.htm |title=Mexico: Pumping Out Engineers |publisher=Businessweek.com |date=2006-05-22 |accessdate=2010-10-30}}</ref> со додатни 90.000 студенти коишто дипломираат во програмата за електронско и техничко инженерство секоја година со што Мексико има половина милион (580.000) ИТ професионалци вработени во 2007 година<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://devdata.worldbank.org/external/CPProfile.asp?PTYPE=CP&CCODE=MEX |title=Mexico Data Profile |accessdate=2007-05-29 |author=The World Bank |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070515035722/http://devdata.worldbank.org/external/CPProfile.asp?PTYPE=CP&CCODE=MEX |archivedate=2007-05-15 |url-status=dead }}</ref>. Во 2005-тата година, според Светската Банка, производството на висока технологија претставувало дури 19,6% од мексиканската економија. Исто така, Мексико располага со голем број [[Оригинални произведувачи на електроника]] (ODMs) и [[Оригинално производтсво на опрема]] (OEMs), компании коишто произведуваат или дизајнираат производи наменети за други држави, на пример за Lanix, најголемиот производител [[Playstation 3]] за [[Sony]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.bis2c.be/vranckypool/EmbeddedSystems/Processors/tabid/2910/Default.aspx |title=Processors |publisher=Bis2c.be |date= |accessdate=2011-03-09}}</ref>. == Демографија == {{Главна|Демографија на Мексико}} На неодамна спроведениот попис на населението<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www3.inegi.org.mx/sistemas/TabuladosBasicos/Default.aspx?c=27302&s=est |publisher=Inegi.org.mx |date= |accessdate=2011-05-20}}</ref> во 2010 година во Мексико беше избројано население од 112.322.757 државјани, со што Мексико стана најгусто населената држава со шпанско говорно подрачје во светот<ref name=Spanishhistory>{{Наведена мрежна страница|title=Spanish Language History|publisher=Today Translations|url=http://www.todaytranslations.com/index.asp-Q-Page-E-Spanish-Language-History--13053095|accessdate=2007-10-01|archive-date=2005-04-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20050417234656/http://www.todaytranslations.com/index.asp-Q-Page-E-Spanish-Language-History--13053095|url-status=dead}}</ref>. Во Мексико преовладува шареноликоста во етнички поглед. Културата на староседелците и европските доселеници е споена во еден единствен национален културен идентитет<ref>Wimmer, Andreas, 2002. Nationalist exclusion and ethnic conflict: shadows of modernity, Cambridge University Press page 115</ref>. Всушност, мексиканскиот национален идентитет се заснова на европската култура заедно со примеси од културата на староседелците. Процесот на формирање на мексиканската култура е попознат како местизахе ([[mestizaje]]), алудирајќи на измешаното биолошко потекло на повеќето мексиканци<ref name="census">{{Наведена книга | last = Hall Steckel | first = Richard | last2 = R. Haines | first2 = Michael | title = [http://books.google.com/books?id=BPdgiysIVcgC&pg=PA621&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false A population history of North America] | publisher= Cambridge University Press | year= 2000 | page = 621 | isbn = 0521496667}} </ref>. Мексичките политичари и реформатори [[Хозе Васконселос Калдерон]] и [[Мануел Гамио]] имаат голема заслуга за создавањето на мексиканскиот национален идентитет според концептот на местизахе<ref>Wade (1981:32)</ref><ref>Knight (1990:78-85)</ref>. Терминот [[местизахе]] (mestizaje) се користи често во литературата кога се објаснува за мексиканскиот социјален идентитет и е од огромно значење за социо-културните, економските, расистичките и биолошките културни компоненти и поради тоа се избегнува употребата на овој термин во пописот на населението во Мексико<ref name=brit-mex/><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/377246/mestizo |title=mestizo (people) |publisher=Britannica.com |date= |accessdate=2010-10-30}}</ref>. Околу 60% од населението се изјасниле дека имаат мешано потекло, 30% се староседелците и 10% од нив се изјасниле како белци во пописот на населението во Мексико во 1921 година<ref name="census"/>.Во 2004-тата година, Мексиканската влада го основаше Националниот институт за геномска медицина (National Institute of Genomic Medicine) којшто го отпочнал Мексиканскиот проект за геномска разновидност. Во мај 2009 година Институтот објави еден извештај за најголемото геномско проучување за 300 местоци во мексиканското население. Во извештајот се наведува дека повеќе од 80% од населението се местоци и дека пропорциите од Европејците и староседелците се речиси исти<ref name="INMEGEN">[Silva-Zolezzi I, Hidalgo-Miranda A, Estrada-Gil J, Fernandez-Lopez JC, Uribe-Figueroa L, Contreras A, Balam-Ortiz E, del Bosque-Plata L, Velazquez Fernandez D, Lara C, Goya R, Hernandez-Lemus E, Davila C, Barrientos E, March S, Jimenez-Sanchez G. Analysis of genomic diversity in Mexican Mestizo populations to develop genomic medicine in Mexico. Proc Natl Acad Sci U S A. 2009 May 26;106(21):8611-6.]</ref>. Во проучувањето презентирано од [[Американското општество за човековата генетика]] покажа дека (врз основа на гени), во просек местизо мексиканците се 58,96% Европејци, 31,05% ‘Азијци’, и 10,03% Африканци. Во Сонора се покажа најголемото присуство на европската култура (70,63%) а во Гереро се покажа најмалиот придонес со 51,98% кадешто е забележана највисока присутност на азиската култура (37,17%). Африканското присуство варира од 7,8% во Сонора до 11,13% во Веракрус. Околу 80% од мексиканското население припаѓа на местиците (т.е.дел од населението е измешано)<ref name="autogenerated1">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.ashg.org/cgi-bin/ashg06s/ashg06?abst=mexican%20mestizo&sort=ptimes&sbutton=Detail&absno=10071&sid=864055 |title=Abstract/Presentation Search and Itinerary Planner |publisher=ASHG |date= |accessdate=2011-04-16 |archive-date=2018-10-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181004160456/http://www.ashg.org/cgi-bin/ashg06s/ashg06?abst=mexican |url-status=dead }}</ref>. Категоријата ‘староседелци’ можеме да ја дефинираме како луѓе според лингвистички критериум вклучувајќи ги во оваа група само луѓето коишто зборуваат еден од [[62 древни јазици]], или пак луѓе коишто сметаат дека нивните предци живееле тука, без разлика на тоа дали го зборуваат јазикот на нивните предци или не. Според [[Националната Комисија за развој на локалните народи]] во Мексико во 2005 година во Мексико живееле 10,1 милиони староседелци а тоа е 9,8% од населението<ref name=CDI1>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.cdi.gob.mx/cedulas/sintesis_resultados_2005.pdf |title=Síntesis de Resultados |publisher=Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas |year=2006 |accessdate=2010-12-22}}</ref>. Понекогаш зборот ‘mestizo’ се употребува за луѓе со мешана локална и европска крв. Ваквата употреба не соодветствува со мексиканската социјална реалност според којашто само староседелците можат да се нарекуваат местици и покрај тоа што го одбиваат своето генетско наследство и не зборуваат на нивниот јазик<ref>Bartolomé (1996:2)</ref>, додека пак луѓето коишто имаат мал процент локално наследство ќе се сметаат за староседелци само поради тоа што тие го зборуваат нивниот јазик или пак се идентификуваат себеси во културното наследство на староседелците<ref>Knight (1990:73)</ref>. Мексико е најголемиот извор на [[имигранти во Обединетите Нации]]. Речиси 9% од населението родено во Мексико сега живее во Обединетите Нации. Во 2006 година<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://factfinder.census.gov/servlet/DTTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_&-redoLog=false&-mt_name=ACS_2006_EST_G2000_B03001 |title=Detailed Tables&nbsp;— American FactFinder. B03001. HISPANIC OR LATINO ORIGIN BY SPECIFIC ORIGIN |accessdate=2007-12-15 |author2=United States Census Bureau |work=2006 American Community Survey |archive-date=2020-02-12 |archive-url=https://archive.today/20200212035131/http://factfinder.census.gov/servlet/DTTable?_bm=y&-geo_id=01000US&-ds_name=ACS_2006_EST_G00_&-redoLog=false&-mt_name=ACS_2006_EST_G2000_B03001 |url-status=dead }}</ref>, 28,3 милиони американци се изјасниле дека имаат мексиканско потекло. Во Пописот на населението 2000 година, мнозинството од 47,3% од [[мексиканските американци]] се изјасниле како ‘белци’; другите се изјасниле дека и припаѓаат на ‘некоја друга раса’ и се декларирале како местици(европски/ индиски) со 45,5% од мнозинството<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://pewhispanic.org/files/reports/35.pdf |title=Shades of Belonging |last=Tafoya |first=Sonya |accessdate=2008-06-03 |publisher=[[Pew Research Center|Pew Hispanic Center]] |date=2004-12-06 |format=PDF |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528123221/http://pewhispanic.org/files/reports/35.pdf }}</ref>. Исто така, Мексико е дом на голем број американски граѓани (бројката е проценета на 1 милион во 1999 година)<ref name="U.S.">{{Наведена мрежна страница|title=American Citizens Living Abroad By Country|year=1999|publisher=US State Department|url=http://www.aca.ch/amabroad.pdf|format=PDF|accessdate=2007-10-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20030802005426/http://www.aca.ch/amabroad.pdf|archivedate=2003-08-02|url-status=live}}</ref>. Аргентинската заедница се смета за втора по големина во Мексико со околу 30.000 и 150.000 аргентински државјани<ref>{{Наведена мрежна страница|last=Gutiérrez Vega|first=Mario|title=Migrantes, votos, remesas: La apuesta política de los ausentes|date=2005-10-16|publisher=Institute of Mexicans Abroad (IME)|url=http://www.ime.gob.mx/investigaciones/bibliografias/apuesta_politica_gutierrez.pdf|format=PDF|accessdate=2007-10-03|archive-date=2016-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20160729203326/http://www.ime.gob.mx/investigaciones/bibliografias/apuesta_politica_gutierrez.pdf|url-status=dead}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|title=Especial Argentinos en el exterior, Mexico|year=2007|publisher=La Nación|url=http://www.lanacion.com.ar/coberturaespecial/argentinos/mexico/index.asp|accessdate=2007-10-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070829152344/http://www.lanacion.com.ar/coberturaespecial/argentinos/mexico/index.asp|archivedate=2007-08-29|url-status=live}}</ref>. Во Мексико има и голема [[либанска]] заедница, којашто брои 400.000 членови<ref>"[http://www.telegraph.co.uk/comment/personal-view/3641163/The-biggest-enchilada.html The biggest enchilada]". [[Telegraph.co.uk]]. July 8, 2007.</ref>. Во октомври 2008 година, мексиканците се договориле да ги депортираат [[кубанците]] преку својата држава и ги носеле во Обединетите Нации<ref>"[http://www.msnbc.msn.com/id/27284023/ Mexico to deport Cubans bound for U.S.]". Msnbc.msn.com. October 20, 2008</ref>. Голем број американски мигранти коишто ја преминуваат западната граница на Гватемала и одат во Мексико, владата ги депортира секоја година<ref>"[http://www.usatoday.com/news/topstories/2008-04-13-1799967311_x.htm Central America migrant flow to US slows]". USATODAY.com. April 13, 2008.</ref>. Мал број илегални имигранти доаѓаат во Мексико од [[Еквадор]], [[Куба]], [[Кина]], [[Јужна Африка]] и [[Пакистан]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://news.newamericamedia.org/news/view_article.html?article_id=083e0b4728d31cd23a57533cf02c46c5 |title=Digital Immigration Card Shows Mexico's Progressive Views on Immigration&nbsp;– NAM |publisher=News.newamericamedia.org |accessdate=2010-05-30}}</ref>. === Јазици === {{Главна|Јазици во Мексико}} {{Поврзано|Мексикански шпански}} [[Податотека:Codex Tro-Cortesianus.jpg|thumb|Книга на Маите од 16 век напишана со [[писмото на Маите]]]] Во Мексико нема уставен [[службен јазик]]<ref>{{es}} {{Наведена мрежна страница|title=Título Primero, Capítulo I, De las garantías individuales|work=Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos|date=2007-06-19|publisher=Congress of the Union of the United Mexican States|url=http://www.normateca.gob.mx/Archivos/34_D_1247_22-06-2007.pdf|format=PDF|accessdate=2007-10-02}}</ref>. Тука живее најголемото население со шпанско говорно подрачје во светот. Речиси третина од шпанците чиј мајчин јазик е шпански живеат во Мексико<ref name=Spanishhistory />. Приближно 5,4% од населението зборува на локалниот мексикански јазик а 1,2% не зборуваат на шпански јазик<ref>{{Наведена мрежна страница|title=POBLACIÓN DE 5 AÑOS Y MÁS POR ENTIDAD FEDERATIVA, SEXO Y GRUPOS LENGUA INDÍGENA QUINQUENALES DE EDAD, Y SU DISTRIBUCIÓN SEGÚN CONDICIÓN DE HABLA INDÍGENA Y HABLA ESPAÑOLA|publisher=INEGI, México|url=http://www.inegi.gob.mx/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/censos/poblacion/2000/definitivos/Nal/tabulados/00li01.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080102103605/http://www.inegi.gob.mx/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/censos/poblacion/2000/definitivos/Nal/tabulados/00li01.pdf|archivedate=2008-01-02|accessdate=2007-12-13|format=PDF|url-status=live}}</ref>. Староседелците ги добиваат јавните услуги и документите на нивниот мајчин јазик<ref>{{es}} {{Наведена мрежна страница|title=Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas (General Law of the Rights of the Indigenous Peoples)|publisher=CDI México|url=http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|accessdate=2007-10-02|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070925193420/http://cdi.gob.mx/derechos/vigencia/2006_ley_general_derechos_linguisticos_pueblos_indigenas.pdf|archivedate=2007-09-25|url-status=live}}</ref>. [[Националната Комисија за развој на локалните народи]] го признава јазикот на [[Кикапу]], којшто потекнува од Обединтетите Нации<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Kikapúes&nbsp;— Kikaapoa|publisher=CDI México|url=http://www.cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=291|accessdate=2007-10-02}}</ref>, и јазикот на [[гватемалските]] индијанци<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Aguacatecos, cakchiqueles, ixiles, kekchíes, tecos y quichés|publisher=CDI México|url=http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070926232909/http://cdi.gob.mx/index.php?id_seccion=1378|archivedate=2007-09-26|accessdate=2007-10-02|url-status=dead}}</ref>. Освен овие имигрантски групи, во Мексико живеат и 80.000 [[менонити]] со германскиот јазик како мајчин јазик<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.hshs.mb.ca/mennonite_old_colony_vision.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070205052716/http://www.hshs.mb.ca/mennonite_old_colony_vision.pdf|archivedate=2007-02-05|title=The Mennonite Old Colony Vision: Under siege in Mexico and the Canadian Connection|format=PDF|accessdate=2007-05-30|url-status=live}}</ref>. === Религија === {{Поврзано|Религијата во Мексико|Девица Гвадалупе}} {{Bar box |title=[[Религијата во Мексико]] (попис од 2010 година)<ref name="2010-census"/> |titlebar=#ddd |float=right |bars= {{Столбен постоток|[[римокатолици]]|Purple|82.7}} {{Столбен постоток|други христијани|Blue|9.7}} {{Столбен постоток|други религии|Blue|0.2}} {{Столбен постоток|[[атеисти]]|атеисти]]|Black|4.7}} {{Столбен постоток|неопределени|Yellow|2.7}} }} Во [[Пописот на населението]] во 2010 година кој го спровел [[Националниот институт за статистика и географија]] биле истакнати резултати според кои главната религија во Мексико е [[католичката религија]] со 82,7% од населението, додека 9,7% (10.924.103) им припаѓаат на [[христијанските религии]], вклучувајќи ги и [[евангелистите]] (5,2%), пентакосталистите (1,6%), други [[протестанти]] (0,3%)<ref name="2010-census">{{Наведена мрежна страница |url=http://www3.inegi.org.mx/sistemas/TabuladosBasicos/Default.aspx?c=27302&s=est |title=Censo de Población y Vivienda 2010 — Cuestionario básico |author= |date= |work= |publisher=INEGI |accessdate=4 March 2011}}</ref>, [[јеховини сведоци]] (1,4%), [[адвентистите од седмиот ден]] (0,6%) и приврзаниците на [[Мормонската Црква]] (0,3%). Околу 172.891 државјани (или помалку од 0,2%) им припаѓаат на други нерелигиозни христијански религии, 4,7% се декларирале како [[атеисти]] додека пак 2,7% биле неопределени<ref name="2010-census"/>. Со број од 92.924.489 католици<ref name="2010-census"/>, Мексико стана втора држава со најголема Католичка Заедница во светот, веднаш после [[Бразил]]<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.adherents.com/largecom/com_romcath.html |title=The Largest Catholic Communities |accessdate=2007-11-10 |work=Adherents.com |archive-date=2020-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200321150325/https://www.adherents.com/largecom/com_romcath.html }}</ref>. 47% од нив постојано присуствуваат на неделните миси<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Church attendance|work=Study of worldwide rates of religiosity|year=1997|publisher=University of Michigan|url=http://www.ns.umich.edu/htdocs/releases/print.php?Releases/1997/Dec97/chr121097a|accessdate=2007-01-03|archive-date=2011-10-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20111025222227/http://ns.umich.edu/htdocs/releases/print.php?Releases%2F1997%2FDec97%2Fchr121097a|url-status=dead}}</ref>. Сите мексикански градови и села секоја година [[празнуваат]] за денот на локалните [[светци-заштитници]]{{Citation needed|date=March 2011}}. Тие го празнуваат денот на [[Девица Гвадалупе]], светецот-заштитник на Мексико го слават на 12 декември секоја година и се смета за еден од најрелигиозните празници во нивната држава{{Citation needed|date=March 2011}}. На Пописот на населението во 2010 година беа избројани 314.932 приврзаници на [[Мормонската Црква]]<ref name="2010-census"/>, и покрај тврдењата на Црквата во 2009 година дека во Мексико има повеќе од еден милион регистрирани членови<ref name="lds-Mexico">{{Наведена мрежна страница|title=Mexico, Country profile|publisher=The Church of Jesus Christ of the Latter-Days Saints Newsroom|url=http://newsroom.lds.org/ldsnewsroom/eng/contact-us/mexico|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100825063153/http://newsroom.lds.org/ldsnewsroom/eng/contact-us/mexico|archivedate=2010-08-25|accessdate=2011-03-04|url-status=live}}</ref>. 25% од регистираните членови присуствуваат на неделната причест иако овој број варира постојано<ref name="encyclopedia-mormonism">{{Наведена книга|last=Ludlow|first=Daniel H.|title=Encyclopedia of Mormonism|year=1994|pages=4:1527|isbn=0875799248}}</ref>. Присуството на [[евреите]] во Мексико датира уште од 1521 година, кога Ернан Кортез ги освоил Ацтеките. Според Пописот на населението од 2010 година, во Мексико живеат 67.476 евреи<ref name="2010-census"/>. Само мал дел од популацијата на Мексико му припаѓа на [[исламот]]. Нив ги има најповеќе во [[Тореон, Коауила,]] и во [[Сан Кристобал де лас Касас]] во областа [[Чијапас]]<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2009/127397.htm|title=International Religious Freedom Report 2009|publisher=US Department of State|accessdate=2010-07-13}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://wwrn.org/articles/10271/ |title=Mayans in Mexico’s Chiapas Region Convert to Islam |publisher=Wwrn.org |date=2005-02-18 |accessdate=2010-10-30}}</ref> кадешто живеат дури 300 муслимани. Исто така на пописот 18.185 мексиканци се изјасниле дека им припаѓаат на [[Источните религии]]<ref name="2010-census"/>, поточно на [[будистичката]] религија. === Метрополски области === {{Главна|Метрополски области во Мексико}} Метрополските области во Мексико традиционално се дефинирани како група општини коишто соработуваат меѓусебно а особено околу главниот град<ref name="CONAPO">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/metodologias/otras/zonas_met.pdf |title=Delimitación de las zonas metropolitanas de México |format=PDF |accessdate=2010-05-30}}</ref>. Во 2004 година, заедничките сили на Националниот совет на населението (National Population Council), [[Националниот институт за статистика и географија]] (National Institute of Statistic and Geography) и Министерството за социјален развој (SEDESOL) ги дефинираа метрополските области<ref name="CONAPO"/>: * група од две или повеќе општини во коишто живее население од најмалку 50.000 жители и се наоѓаат во урбани области. Тие се простираат преку границата на општината и е под директно влијание на други подоминантни урбани области коишто имаат висок степен на социјална и економска интеграција или пак се од големо значење за урбаната политика и администрација; или * единствена општина во која населението има најмалку еден милион жители (и не ги преминува границите на својата општина); или * град со население од најмалку 250.000 жители коешто формира [[конурбација]] со други градови во Обединетите Нации. == Култура == {{Главна|Културата во Мексико}} Мексиканската култрура ја одразува комплексноста на [[историјата на државата]] помешана со пред[[хиспанските]] цивилизации и [[шпанската култура]], наследена по 300-годишната шпанска колонизација на Мексико. Исто така, во мексиканската култура има многу ‘примеси’ од културните елементи на Обединетите Нации. Во Порфириската ера (''[[el Porfiriato]]''), последниот квартал на 19 век и почетокот на 20 век, бил забележен напредок во економијата и мирот во државата. По четири декади поминати без војна, во Мексико почнала да се развива филозофијата и уметноста, коишто ги промовирал самиот претседател Дијаз. Оттогаш па наваму посебно се истакнува периодот на [[Мексиканската револуција]], мексиканскиот културен идентитет се формирал во периодот на местиците, односно на староседелците (Индијанците). Мексико е дом на многу различни етнички групи коишто заедно го формираат мексиканскиот народ. [[Хозе Васконселос]] во неговото дело ‘Космичка раса’ (La Raza Cόsmica-1925 година) ја дефинира мексиканската култура како мешавина од разни раси не само биолошки туку и културни<ref name="vasconcelos160">{{Наведена книга|last=Vasconcelos|first=José|author2=Didier T. Jaén (translator)|title=La Raza Cósmica (The Cosmic Race)|publisher=The Johns Hopkins University Press|year=1997|isbn=0-8018-5655-8|page=160 }}</ref>. Возвишувањето на местиците било револуционерната идеја која строго се противела на создавањето на една чиста супериорна раса распространета во Европа во тоа време. === Литература === {{Главна|Мексиканска литература|Мезоамериканска литература}} [[Податотека:Sor Juana by Miguel Cabrera.png|thumb|150px|Слика од крајот на 18 век на [[Сестра Хуана Инес де ла Круз]], мексикански поет и книжевник.]] Литературата во Мексико ги влече своите корени од староседелците од Мезоамерика. Најпознатиот предхиспански поет е [[Netzahualcoyotl]]. Модерната мексиканска литература била под големо влијание на шпанската колонизација во [[Мезоамерика]]. Поетите коишто се издвојувале во колонијалниот период се [[Хуан Луис де Аларкон]] и [[Сестра Хуана Инес де ла Круз]]. Инспириран од големиот број етнички групи во Мексико, [[Хозе Васконселос]] во неговиот труд ‘[[Космичка раса]]’(1925 година) го дефинира Мексико како мешавина од разни раси, не само биолошки туку и културни<ref name="vasconcelos160"/>. Други попознати мексикански поети се: [[Алфонсо Рејес, Хозе Јоакин Фернандес де Лизарди]], [[Игнацио Мануел Алтамирано, Карлос Фуентес, Октавио Паз]] (Добитник на Нобелова награда за литература), [[Ренато Ледук, Карлос Монсиваис, Елена Понјатовска, Маријано Азуела]]( Los de abajo) и [[Хуан Рулфо]] (Pedro Páramo). [[Бруно Травен]] со делото ‘Canasta de cuentos mexicanos’, ‘El tresoro de la Sierra Madre’ (Богатството на Сиера Мадре). === Ликовна уметност === {{Поврзано|Архитектурата на Мексико|Мексикански мурализам}} [[Податотека:Palacio de las Bellas Artes (Mexico City).jpg|thumb|left|[[Palacio de Bellas Artes|Палата на современа уметност]] во Град Мексико]] Во пост-револуционарниот период во ликовната уметност особено се истакнале следниве модерните ликовни уметници: [[Фрида Кало, Диего Ривера, Хозе Клеметне Орозко, Руфино Тамајо, Фредерико Канту Гарза, Давид Алфаро Сикеирос]] и [[Хуан О’Горман]]. [[Диего Ривера]] е најреномираниот уметник во [[мексиканскиот мурализам]] (ѕидна уметност). Тој ја нацртал ѕидната слика Човекот на крстопатот ([[Man at the Crossroads]]) во [[Центарот Рокфелер]] во Њујорк којашто по една година била уништена поради портретот на рускиот комунистички водач [[Ленин]]<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Rockefeller Controversy|publisher=Diego Rivera Prints|url=http://www.diego-rivera.org/rockefellercontroversy.html|accessdate=2007-10-02}}</ref>. Дел од делата на Ривера се наоѓаат во Мексиканската [[Национална Палата]] и во [[Палатата за Современа Уметност]]. [[Мезоамериканската архитектура]] е особено забележителна по пирамидите коишто освен во Древниот Египет можат да се сретната и тука. Во [[Шпанската колонијална архитектура]] преовладува контрастот од едноставна и цврста градба и барокната декорација извезувана во Шпанија. Во Мексико, како центар на Нова Шпанија, се наоѓаат градби конструирани во овој стил. === Кино и медиуми === {{Главна|Филмот во Мексико}} [[Мексиканските филмови]] од [[Златното време]] (периодот помеѓу 1940-тите и 1950-тите години) се најдобриот пример за Латиноамериканските филмови, со огромна филмска индустрија којашто гордо стоела рамо со рамо со [[Холивуд]] своевремено. Мексиканските филмови се извезувани и изложувани насекаде во Латинска Америка и Европа. Филмот [[Марија Канделарија]] (1944 година) на [[Емилио Фернандес]] е првиот мексикански филм добитник на [[Златна палма]] на [[Канскиот филмски фестивал]] во 1946 година, на премиерното одржување на фестивалот по Втората светска војна. Познатиот режисер со шпанско потекло [[Луис Буњуел]] во периодот од 1947 до 1965 година ги режираше ремек-делата [[Заборавените]] (1949), [[Виридиана]] (1961) и [[Ангелот-уништувач]] (1963). Познати глумци и глумици од овој период се [[Марија Феликс, Педро Инфанте, Долорес дел Рио, Хорхе Негрете]] и комичарот [[Фортино Марио Алфонсо Морено Рејес]], попознат како [[Кантинфилас]]. Поновите филмови, како што се [[Како вода за чоколадо]] (1992 година), [[Хронос]] (1993), [[И твојата мајка исто така]] (2001), [[Злосторството на отецот Амаро]](2002), [[Лавиринтот на фаунот]] (2006) и [[Вавилон]] (2006) се филмови со современи теми, и се меѓународно признаени, дури и на [[Канскиот филмски фестивал]]. Мексиканските режисери [[Алесандро Гонзалес Ињариту]] ([[Кучешки живот, Вавилон), Алфонсо Куарон ( Потомци, Хари Потер]] и [[Затвореникот од Азкабан), Гуљелмо дел Торо, Карлос Карера (Злосторството на отецот Амаро]]) и сценаристот [[Гуљелмо Ариага]] се моментално најпознатите филмски режисери и сценаристи. Двете најголеми телевизиски мрежи во Мексико се Телевиса ([[Televisa]]) и ТВ Ацтека ([[TV Azteca]]). [[Televisa]] е воедно и најголемиот производител на содржини со шпанскиот јазик во светот и најголемата телевизиска мрежа со шпанско говорно подрачје<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Televisa Brings 2006 FIFA World Cup to Mexico in HD With Snell & Wilcox Kahuna SD/HD Production Switcher|work=Press release|date=2006-06-27 | publisher=[[Snell & Wilcox]] | url=http://www.snellwilcox.com/news_events/press_releases/203 | accessdate=2007-09-30}}</ref>. [[Grupo Multimedios]] е уште еден медиски конгломерат чиишто медиски обраќања се одвиваат на шпански јазик и се емитува низ Мексико, Шпанија и Обединетите Нации. [[Сапуниците( telenovelas]]) се преведени на многу јазици и се гледани насекаде низ светот со имиња како што се: [[Вероника Кастро, Лусија Мендез, Лучеро]] и [[Талија]]. === Музика === {{Главна|Музиката во Мексико}} [[Податотека:Orquesta Filarmonica de Jalisco.jpg|thumb|left|Симфонискиот оркестар Халиско]] Мексиканското општество ужива разновидна колекција музчки жанрови, со што ја истакнува разноликоста на мексиканската култура. Во традиционалната музика спаѓаат маријачите( [[Mariachi]]), банда ([[Banda]]), нортењо ([[Norteno]]), ранчера ([[Ranchera]]) и коридос ([[Corridos]]), но мексиканците ја слушаат и современата музика како [[поп, рок]] музика итн. и на англиски и на шпански јазик. Во Мексико се наоѓа и најголемата медиска индустрија во Латинска Америка, од којашто се излезени популарните мексикански уметници кои се познати и во Централна и Северна Америка и во делови од Европа, особено во Шпанија. Најпопуларните мексикански пејачи се [[Талија, Луис Мигел, Алехандро Фернандес, Хулиета Венегас]] и [[Паолина Рубио]]. Пејачи на традиционална музика во Мексико се: [[Лила Даунс, Сузана Харп, Харамар, Хеорхина Менесес]] и [[Алехандра Роблес]]. Популарни групи се [[Кафе Такуба, Молотов]] и [[Мана]]. Од почетокот на 2000 година започна ширењето на [[мексиканскиот рок]] и на домашна и на меѓународна сцена. Според Националниот систем за музика, постојат помеѓу 120 и 140 младински оркестри здружени со оваа федерална агенција од сите федерални држави. Некои од државите, со помош од државните агенции задолжени за култура и уметност – Министерства, Секретаријати, Институти или пак Совети за култура, а во некои од државите и Секретаријатите за образование или Државните универзитети ги спонзорираат активностите на [[Симфонискиот оркестар или Филхармонискиот оркестар]] и им овозможуваат на граѓаните пристап на оваа уметност во полето на [[класичната музика]]. Не постои информација во јавноста за тоа колку професионални оркестри има во државата (се смета дека има околу 40 оркестри од различни калибри). Мексико е центарот на случувањата од овој тип, тој угостува околу 12 професионални оркестри спонзорирани од разни агенции како што се Националниот инситут за современа уметност, Секретаријатот за култура на федералниот округ, Националниот универзитет, Националниот политехнички институт, Политичката делегација (Coyoacán). === Мексиканската кујна === {{Главна|Мексиканската кујна}} [[Податотека:Hot chocolate.jpg|thumb|right|"[[Чоколадото]]" потекнува од мексиканско-ацтечката кујна, а зборот 'чоколадо' потекнува од [[Nahuat-скиотl]] збор [[xocolatl]].]] Мексиканската кујна е позната по своите силни и разновидни вкусови, разнобојно декорирање, и многубројни зачини. Поголем дел од мексиканската кујна е заснована на преткокумбовската традиција, заедно со традицијата на Ацтеките и Маите, и комбинирана со кулинарските трендови на шпанските колонисти. Освојувачите ја комбинирале својата увезена храна: ориз, говедско, свинско и пилешко месо, вино, лук и кромид со храната од преткокумбовскиот период, како што се: [[пченка, домат, ванила, авокадо, папаја, ананас, лути пиперки, грашок, тиква, благ компир, кикирики]] и [[мисиркино месо]]. Мексиканската храна се разликува во различни области, поради локалната клима и географките и етничките разлики помеѓу жителите коишто биле под влијание на шпанците долго време па поради тоа тие имале големо влијание и врз кујната на мексиканците. Северот на Мексико е познат по производство на [[говедско]] и [[козјо месо]] и на [[месо од ној]]. Поточно тие се познати по јадењата приготвени со [[месо]], а особено е познат [[говедската шницла]]. Кујната во Централно Мексико е под влијанија од другите делови на државата, но и има свои автентични јадења, како што се: [[скарата, позоле]] (вид мексиканска супа), [[менудо]] (говедска супа), [[тамалес]] (тестенина), и [[карнитас]] (со свинско месо). [[Податотека:Cabrito con tamales 2.JPG|thumb|left|Cabrito con Tamales]] Југоистокот на Мексико е познат пак по своите [[зачини]] и [[пилешки јадења]]. Тука преовладува карипското влијание. Морската храна особено се приготвува во државите кои граничат со Тихиот Океан или пак со [[Мексиканскиот Залив]]. Овие делови се познати по своите рибни специјалитети à la veracruzana. Со текот на времето и други кујни станаа популарни во Мексико, прифаќајќи некои делови од мексиканската кујна. На пример, суши во Мексико често се прави со сос од [[манго]] или [[тамаринд]] (тропско овошје), или пак се служи со сос од соја и [[лути пиперки]], понекогаш во комбинација со оцет, [[хабанеро]] или [[чадени пиперки]]. Најпознатите меѓународно признаени јадења од Мексико се [[чоколада, такоси, кесадиља]] (палачинка со сирење), [[енчилада]] (тортиља од сирење, месо, зеленчук, морска храна итн.), [[бурито]], [[тамалес]], и [[сос]]. Регионалните јадења се сосот, месо со пиперчиња и чалупа од регионот [[Пуебла]], козјо месо и мачача од [[Монтереј]], свинско месо од [[Јокатан]], јадење со тортиња, сирење, грашок, [[авокадо]], свинско месо од [[Оахака]], како и скара, чилаквилес, миланези, и многу други јадења. === Спорт === {{Главна|Спортот во Мексико}} [[Податотека:Azteca 008 - 2.png|thumb|left|The Estadio Azteca (Ацтечкиот стадион) е официјалниот домашен стадион на [[мексиканската фудбалска репрезентација]].]] [[Податотека:Estadio de beisbol en Monterrey.jpg|thumb|Безбол стадионот во Монтереј, домашен стадион на Monterrey Sultans.]] Град Мексико беше домаќин на [[19-тите по ред Олимписки игри]] во 1968 година, со што стана првата држава- домаќин на Олимписките игри во Латинска Америка<ref>{{Наведена мрежна страница |title=2016 Binational Olympics |year=2003 |publisher=San Diego Metropolitan |url=http://www.sandiegometro.com/2003/dec/coverstory2.html |accessdate=2007-10-07 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070930043448/http://www.sandiegometro.com/2003/dec/coverstory2.html |archivedate=2007-09-30 |url-status=live }}</ref>. Државата исто така двапати беше домаќин и на [[Светскиот куп ФИФА]] и тоа во [[1970]] и [[1986]]-тата година<ref>{{Наведена мрежна страница|title=About CONCACAF|publisher=The Confederation of North, Central American and Caribbean Association Football (CONCACAF)|url=http://www.concacaf.com/about.asp|accessdate=2007-10-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071006070253/http://www.concacaf.com/about.asp|archivedate=2007-10-06|url-status=live}}</ref>. Најполуларниот спорт во Мексико е фудбалот. Се верува дека фудбалот бил измислен во Мексико, поточно го измислиле [[корнишките рудари]] кон крајот на 19 век. Околу 1902 година започнало играњето фудбал коешто било под големо британско влијание<ref>{{Наведена мрежна страница|title= Introduction|publisher=Federacion Mexicana de Futbol|url=http://www.femexfut.org.mx/portalv2/(hjfqs545niz5yh55yipntw55)/default.aspx?s=135}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|title= Mexico&nbsp;– List of Final Tables|publisher=Rec.Sports.Soccer Statistics Foundation|url=http://www.rsssf.com/tablesm/mexhist.html}}</ref>. Најдобрите фудбалски клубови во Мексико се [[Гвадалахара]] со 11 првенства, [[Америка]] со 10 и [[Толука]] со 9<ref>{{Наведена мрежна страница|title= Mexico&nbsp;– List of Champions|publisher=Rec.Sports.Soccer Statistics Foundation|url=http://www.rsssf.com/tablesm/mexchamp.html}}</ref>. Првиот фудбалер кој се појавил во првите пет светски купови{{Citation needed|date=March 2011}} бил [[Антонио Карбахал]], а [[Уго Санчез]] прогласен за најдобар фудбалер од Фудбалската асоцијација на Северна и Средна Америка и Карибите ([[CONCACAF]]) на 20 век со одобрување од Меѓународната федерација за фудбалската историја и статистика (IFFHS){{Citation needed|date=March 2011}}. [[Безболот]] традиционално бил многу попопуларен од фудбалот во некои области{{Citation needed|date=March 2011}}. Мексиканската професионална лига е наречена [[Мексиканска безбол лига]]. Иако нивниот тим не е силен како тимот на Обединетите Нации, Карипските држави и Јапониј, Мексико сепак има освоено неколку меѓународни титули{{Citation needed|date=March 2011}}. Од Мексико потекнуваат и неколку безбол играчи кои играат вонајдобрите светски лиги, најпознатиот мексиканец е фрлачот [[Фернандо Валензуела]] кој игра во Доџерси{{Citation needed|date=March 2011}}. [[Борбата на бикови]] е популарен спорт во државата. Скоро сите градови одржуваат вакви борби. [[Плаза Мексико]] е најголемиот ринг во светот, тој се наоѓа во [[Град Мексико]] и може да собере околу 55.000 гледачи. Професионална слободна борба (или [[Lucha libre]]) е привлекува најголема маса гледачи со помош на назионалните промоции од [[AAA,LLL,CMLL]] и други. Мексико е меѓународна сила во [[професионалниот бокс]] (Мексико има добиено неколку олимписки медали н аматерско ниво){{Citation needed|date=March 2011}}. [[Висенте Салдивар, Рубен Оливарез, Салвадор Санчез, Хулио Цезар Чавез, Рикардо Лопез]] и [[Ерик Моралес]] се само неколку боксери кои се имаат рангирано на списокот на најдобри боксери на сите времиња{{Citation needed|date=March 2011}}. Забележителни мексикански атлети се и [[голферката Лорена Очоа]], којашто моментално е рангирана на првото место во светот од [[Асоцијацијата на професионални голферки]], [[Ана Гевара]] е поранешна шампионка на 400 метри а во 2004-тата година во [[Атина]] го освои второто место со својот тим, и нуркачот [[Фернандо Платас]], добитник на бројни олимписки медали. == Здравствена заштита == {{Главна|Здравствена заштита во Мексико}} Откако здравствената заштита на Мексико навлезе во транзицискиот период, постојат показатели дека стапките на смртност се идентични со стапките на високо развиените држави како Германија и Јапонија<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://countrystudies.us/mexico/63.htm |title=Mexico&nbsp;– Health Care and Social Security |publisher=Countrystudies.us |accessdate=2010-05-30}}</ref>. Иако сите мексиканци треба да добиваат медицинска нега од државата, сепак 50,3 милиони мексиканци немале здравствено осигурување до 2002 година<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://sinais.salud.gob.mx/descargas/pdf/SE01_PoblacionesInst.pdf |title=Sistema Nacional de Información en Salud&nbsp;– Poblaciones de las Instituciones Prestadoras de Servicios de Salud de México: Definición y Construcción |format=PDF |accessdate=2010-05-30 |archive-date=2013-10-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131015124158/http://sinais.salud.gob.mx/descargas/pdf/SE01_PoblacionesInst.pdf |url-status=dead }}</ref>. Се прават напори да се зголеми бројот на луѓе со здравствено осигурување додека пак сегашната администрација има намера да оствари [[универзално здравствено осигурување]] до 2011 година<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.presidencia.gob.mx/prensa/presidencia/?contenido=38260 |title=De seguir por el camino correcto en materia de salud, en tres años todos los mexicanos, sin excepción, contarán con médico, medicinas y tratamiento cuando lo necesiten: Presidente Calderón |publisher=Presidencia.gob.mx |accessdate=2010-05-30}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www2.esmas.com/noticierostelevisa/mexico/009174/calderon-promete-cobertura-universal-salud |title=Calderón promete cobertura universal de salud |publisher=.esmas.com |date=2008-08-29 |accessdate=2010-05-30 |archive-date=2018-10-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181002163935/http://www2.esmas.com/noticierostelevisa/mexico/009174/calderon-promete-cobertura-universal-salud }}</ref>. Здравената инфраструктура на Мексико е високо рангирана во повеќето делови од државата, особено во поголемите градови<ref name="Health Care in Mexico">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.expatforum.com/articles/health/health-care-in-mexico.html |title=Health Care in Mexico |publisher=Expatforum.com |accessdate=2010-05-30}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.kwintessential.co.uk/articles/article/Mexico/Health-Care-Issues-Mexico/695 |title=Health Care Issues Mexico |publisher=Kwintessential.co.uk |accessdate=2009-11-04 |archive-date=2013-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130116234456/http://www.kwintessential.co.uk/articles/article/Mexico/Health-Care-Issues-Mexico/695 }}</ref>. Но, во помалите заедници сè уште недостига опрема за напредни медицински процедури па пациентите се принудени да патуваат од овие рурални средини до најблиските урбани области за да добијат специјализирана едицинска нега<ref name=brit-mex/>. Институциите финансирани од државата како што се [[Мексиканскиот институт за социјана помош]] (IMSS) и [[Институтот за социјална помош и заштита на работниците]] (ISSSTE) играат важна улога во здравствената и социјалната заштита. Приватните здравствени институции се исто така многу важни и претставуваат 13% од здравствените заедници во државата<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://sinais.salud.gob.mx/medicinaprivada/index.html |title=Sistema Nacional de Información en Salud&nbsp;– Infraestructura |publisher=Sinais.salud.gob.mx |accessdate=2010-05-30 |archive-date=2010-06-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100609031712/http://www.sinais.salud.gob.mx/medicinaprivada/index.html |url-status=dead }}</ref>. Здравствените обуки најчесто се добиваат на државните универзитети со професионални специјализации или со стажирање. Некои од државните универзитети во Мексико како што е [[Универзитетот во Гвадалахара]], има потпишано договор со Обединетите нации за да прима и да обучува американски студенти по медицина. Трошоците во приватните установи и препишување лекови во Мексико се на пониски за разлика од економските партнери од Северна Америка<ref name="Health Care in Mexico"/>. == Образование == {{Главна|Образованието во Мексико}} [[Податотека:ITESM Monterrey Rectoria CETEC.jpg|thumb|left|[[Институтот за технологија и високо образование во Монтереј]].]] Мексико ја има најстарата образовна традиција во светот од Царството на [[Ацтеките]] коишто ги имаат првите записи. Во Мексико образованието е задолжително за сите граѓани<ref name="questia.com">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.questia.com/googleScholar.qst;jsessionid=234ACA291C91D5B27B6C702C6D1CDF25.inst1_3a?docId=5002362325|title=Mexico: The Challenge of Literacy and Multilingualism|accessdate=2010-11-27}}</ref>. Ацтечкиот систем го уништиле шпанците коишто го замениле со еден вид европски образовен систем<ref name="questia.com"/>. Мексико има најголем процент во однос студент- научни кадри во светот и тоа со 26 студенти на еден професор, тука се вклучени учениците од [[предучилишна возраст]] до [[високо образование]]<ref>[http://www.photius.com/rankings/student_to_teacher_ratio_country_ranks.html Students Per Teaching Staff Country Ranks In OECD Countries 2005 - Student to teacher ratio]. Photius.com (2007-05-25). Посетено на 2010-08-14.</ref>. Според Организацијата за економска соработка и развој (OCED), мексиканските студенти споредени со студентите од триесетте најразвиени држави. Мексиканските студенти се наоѓаат на четврто место по решавање на проблеми, трети по наука и технологија и осми по математика<ref>[http://www.pisa.oecd.org/pages/0,2987,en_32252351_32235731_1_1_1_1_1,00.html PISA]. Pisa.oecd.org. Посетено на 2010-08-14.</ref>. Во 2004 година, писменоста на младите под 14 години изнесувала 97%<ref>{{Наведена мрежна страница|title=INEGI literacy report −14, 2005|url=http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/rutinas/ept.asp?t=medu15&s=est&c=3283}}</ref> и 91% од луѓето на 15 години<ref>{{Наведена мрежна страница|title=INEGI literacy report 15+, 2005|url=http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/rutinas/ept.asp?t=medu16&s=est&c=3284}}</ref>, со што Мексико било ставено на 24-тото место во свестки рамки според [[УНЕСКО]]<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Mexico: Youth Literacy Rate|publisher=Global Virtual University|url=http://globalis.gvu.unu.edu/indicator_detail.cfm?IndicatorID=41&Country=MX|accessdate=2007-10-02}}</ref>. [[Националниот автономен универзитет]] на Мексико се наоѓа на 15-тото место во списокот на Топ 200 Светски универзитети објавен во 2008 година во весникот The Times Higher Education<ref>{{Наведена мрежна страница|title=The Times Higher Awards 2007|publisher=The Times Higher Education Supplement |url=http://www.timeshighereducation.co.uk/hybrid.asp?typeCode=142&pubCode=1&navcode=105}}</ref>. Еден од најпрестижните приватни универзитети е [[Институтот за технологија и високо образование Монтереј]]<ref>{{наведени вести|title=Recruiter's scoreboard Highlights|work=The Wall Street Journal/Harris Interactive survey of corporate recruiters on business schools|publisher=The Wall Street Journal|url=http://online.wsj.com/public/resources/documents/MB_06_Scoreboard.pdf|format=PDF|accessdate=2007-10-04}}</ref>. Според Wall Street Journal тој се наоѓа на седмото место на листата Меѓународни светски училишта. == Спроведување на законот == Државната безбедност се спроведува преку три владини нивоа, од коишто секој си има свои права и одговорности. Локалниот и државниот полициски оддел се одговорни за спроведување на законот, додека [[Мексиканската федерална полиција]] има свои посебни одговорности. Сите поднесуваат извештај на Секретаријатот за државна безбедност (Secretarίa de Seguridad Publica). Кабинетот на Министерот за правда е [[извршната власт]] задолжена за спроведување истрага и поведување постапка против криминал на федерално ниво, како на пример: незаконска трговија со дрога и оружјеref>" An Inside Look at Mexican Guns and Arms Trafficking," by Barnard R. Thompson, MexiData.info, May 31, 2010 | url=http://mexidata.info/id2684.html {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20150320042427/http://mexidata.info/id2684.html |date=2015-03-20 }}</ref>, шпионажа и ограбување банки<ref>[http://www.photius.com/countries/mexico/national_security/mexico_national_security_police_and_law_enfor~516.html Mexico Police and Law Enforcement Organizations]. Accessed: 2008-03-04</ref>. Кабинетот на Министерот за правда раководи со агенција за спречување и истрага на криминал а тоа е [[Федералната инвестигациска агенција]] (Agencia Federal de Investigation, AFI)<ref>[http://www.pgr.gob.mx/Combate%20a%20la%20Delincuencia/Agencia%20Federal%20de%20Investigacion/Agencia%20Federal%20de%20Investigacion.asp Agencia Federal de Investigacion]. Procuraduría General de la República. Accessed: 2008-03-04</ref>. Додека Владата ја истакнува важноста за правата на луѓето на сите нејзини граѓани<ref name=brit-mex/>, постојат сериозни злоупотреби на власта во одредени локални и сиромашни урбани соседства <ref name=brit-mex/>. Националната Комисиј за човекови права прави напори да влијае врз ваквите случувања но безуспешно бидејќи службениците ги отфрлаат ваквите тужби<ref>[http://www.economist.com/world/la/displaystory.cfm?story_id=10696136 Big, expensive and weirdly spineless]. [[The Economist]]. Issued: 2008-02-14. Accessed: 2008-03-04</ref>. Според законот, на сите граѓани треба да им биде обезбедено фер судење и човечки третман, но како и да е, системот е оптоварен и преплавен со сериозни проблеми<ref name=brit-mex/>. И покрај напорите на властите во борба против криминалот и измамата, некои мексиканци имаат свои доверливи луѓе во полицијата или во судскиот систем и затоа само мал дел од граѓаните пријавуваат криминал<ref name=brit-mex/>. Во 2008 година, претседателот Калдерон предложи реформи во судството коишто беа прифатени од Конгресот на Унијата. Со овие реформи беа воведени усни (орални) судења, претпоставка за невиност на обвинетите, локалната полиција да спроведува истрага а потоа и специјалните полициски единици, и уште неколку други измени за забрзување на судењата<ref>McKinley, JC Jr. (March 7, 2008) [http://www.nytimes.com/2008/03/07/world/americas/07mexico.html?_r=1&oref=slogin Mexico’s Congress Passes Overhaul of Justice Laws]. [[The New York Times]]. Accessed on: 2008-3-18</ref>. === Криминал === {{Главна|Криминалот во Мексико|Мексиканската војна против дрогата}} Околу 12 луѓе стануваат жртви на најразличен криминал од 1.000 луѓе во Мексико со што Мексико се наоѓа на 39-тото место во спроведеното истражување во 60 држави<ref>[http://www.nationmaster.com/country/mx-mexico/cri-crime Mexican Crime Statistics]. Accessed: 2008-03-04</ref>. Во 2009 година, бројот на убиставата изнесувал во просек од 10-14 жртви на 100.000 население, светскиот просек на убиствата е 10,9 жртви на 100.000 луѓе<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.unodc.org/pdf/crime/seventh_survey/7sv.pdf |title=Seventh United Nations survey of crime trends and operations of criminal justice systems, covering the period 1998 - 2009 |accessdate=2006-12-01 |format=PDF |publisher=United Nations Office on drugs and crime division for policy analysis and public affairs |pages=13–15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20050131174031/http://www.unodc.org/pdf/crime/seventh_survey/7sv.pdf |archivedate=2005-01-31 |url-status=live }}</ref>. [[Најголемата грижа на Мексико се незаконската трговија со дрога и зависноста]] од истата<ref name=Cartel>[http://www.cbsnews.com/stories/2009/07/17/world/main5167018.shtml Mexico Boosts Force in War with Drug Gang]. CBS News. July 17, 2009.</ref>. Приоритетот на сегашниот претседател Фелипе Калдерон е сведување на нула на незаконската трговија со дрога. Во еден многу контроверзен филм, калдерон поставува војни службеници во градовите во коишто владеат картелите со дрога. Додека овој филм го критикуваат опозициската партија и Националната комисија за човекови права, [[Бирото за меѓународни наркотици и спроведување на законот]] го поздравува овој подвиг на Калдерон по добивањето на ‘неочекуваните резултати’…’со’ многу голем успех<ref>Bureau of International Narcotics and Law Enforcement Affairs. (2008). [https://web.archive.org/web/20080306074920/http://www.state.gov/p/inl/rls/nrcrpt/2008/vol1/html/100777.htm International Narcotics Control Strategy Report]. Accessed: 2008-03-04</ref>. Од отпочнувањето на проектот на Калдерон против картелите во 2006 година биле убиени повеќе од 28.000’ криминалци’<ref>{{наведени вести|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1205074.stm |title=Mexico country profile |publisher=BBC News |date=2010-11-29 |accessdate=2011-03-09}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|author=AP |url=http://www.foxnews.com/world/2010/12/16/killed-mexicos-drug-violence/ |title=More Than 30,000 Killed in Mexico's Drug Violence |publisher=Foxnews.com |date=2010-02-01 |accessdate=2011-03-09}}</ref>. Од вкупниот број жртви само 4% се невини луѓе<ref name="MSNBC">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.msnbc.msn.com/id/29413556/ns/world_news-americas |title=Mexican president: We're not losing drug war |accessdate=2011-01-09 |publisher=MSNBC.com}}</ref>, најчесто случајни минувачи или луѓе кои се нашле сред престрелка, 90% се криминалците а 6% се војници или полициски службеници<ref name="MSNBC"/>. Во октомври 2007 година, претседателот Калдерон и претседателот на Обединетите нации [[Џорџ В. Буш]] го најавија историскиот план за соработка на двете држави за спроведување на законот наречен План Мексико (или [[Mérida Initiative]])<ref>Gómez, Natalia (2007). [http://www.el-universal.com.mx/notas/456623.html Otorgará Iniciativa Mérida 500 mdd a México en primer año] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071030115906/http://www.el-universal.com.mx/notas/456623.html |date=2007-10-30 }}. [[El Universal (Mexico)|El Universal]]. Accessed: 2008-03-04</ref>. ==Мексико како тема во уметноста и во популарната музика== * „Жежок ден во Мексико“ (''Hot Day in Mexico'') - песна на македонската група „[[Бастион]]“.<ref>Bastion works & rew>>works, AG Records, PMG Recordings, Lithium Records.</ref> == Наводи == [[Податотека:Мекснар.jpg|thumb|220px|Стилизирана карта на Мексико]] {{наводи|2}} == Поврзано == * [[Град Мексико]] * [[Мексиканци]] * [[Мешико]] * [[Ацтечко царство]] == Надворешни врски == {{ризница|Mexico}} {{wikivoyage|Mexico}} *{{Official website|1=http://www.presidencia.gob.mx/?DNA=118|author=Претседател на Мексико}} {{es}} *{{CIA World Factbook link|mx|Мексико}} *{{Dmoz|Regional/North_America/Mexico}} *{{Wikiatlas|Mexico}} {{Америка}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Мексико|*]] [[Категорија:Држави во Северна Америка]] [[Категорија:Поранешни колонии на Шпанија]] eq8d8j7h9w3l4u10zx4holcjgdnh70k 0 5854 4803508 4724197 2022-08-19T19:03:42Z Bjankuloski06 332 /* Дефинирање на постмодерната уметност */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{внимание}} '''Постмодернизам''' или '''постмодерна''' — правец во западната култура, во доменот на [[уметност]]а, [[книжевност]]а, [[филозофија]]та и [[архитектура]]та, особено популарен во 80-тите години на [[20 век|XX век]] како реакција на [[модернизам|модернизмот]], кој се карактеризира со комбинирање на стари и нови стилови.<ref>{{Наведена книга |last1=Велковска |first1=Снежана |last2=Конески |first2=Кирил |publisher= Институт за македонски јазик„Крсте Мисирков“ |title= Толковен речник на македонскиот јазик |volume= IV |year=2006 |location=Скопје |language=македонски |isbn=978-9989-640-86-5 |page= 372}}</ref> <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.oxforddictionaries.com/us/definition/american_english/postmodernism|title=postmodernism: definition of postmodernism in Oxford dictionary (American English) (US)|work=oxforddictionaries.com}}</ref><ref>Ruth Reichl, Cook's November 1989; [http://www.bartleby.com/61/26/P0472600.html American Heritage Dictionary's definition of "postmodern"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081209075319/http://www.bartleby.com/61/26/P0472600.html |date=2008-12-09 }}</ref><ref>{{Наведено списание|last=Mura |first=Andrea |year=2012 |title=The Symbolic Function of Transmodernity |journal=Language and Psychoanalysis |volume=1 |issue=1 |pages=68–87 |url=https://www.language-and-psychoanalysis.com/Mura%202012.pdf |doi=10.7565/landp.2012.0005 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151008211951/http://www.language-and-psychoanalysis.com/Mura%202012.pdf |archivedate=8 October 2015 |df= }}</ref> Терминот ''постмодернизам'' првпат го употребуваат [[Џон Воткинс Чапман]] во 1870 година, [[Џ.М. Томпсон]] во 1914 и [[Рудолф Панвиц]] во 1917 година. Терминот заживува во периодот околу 1920 година и се користи за новите појави во уметноста, подоцна и во архитектурата, филозофијата, итн. Постмодернизмот предизвикал голем број полемики, научни истражувања и анализи. Сè уште постојат различни толкувања како за користење на терминот, неговото значење, така и за неговиот придонес во надминувањето на колективната депресија во наведените области. Како основни карактеристики на постмодернизмот можат да се издвојат: * реакција на потребата за напредок и објективноста кон кои тежнее модернизмот; * верување дека сè е релативно и субјективно: [[искуство]]то, [[морал]]от и [[култура]]та; * прифаќање на светските процеси за отстварување на идејата за [[глобално село]] со активна примена на [[децентрализација]] и [[плурализам]]; * верување дека во светот доминираат [[масовни медиуми|мас-медиуми]] кои се неоригинални, несериозни и неодговорни, што предизвикува прифаќање на [[иронија]] и [[сатира]] како пригоден начин на изразување; * претпочитање на стилска индивидуалност и стилски плурализам. Постмодернизмот се карактеризира со негирање на објективната вистина и светската култура, акцентирајќи ја улогата на јазикот, моќните врски и мотивации, најстрого ги критикува острите поделби на мажи и жени, [[Хетеросексуалност|хетеросексуалци]] и [[хомосексуалци]], бели и црни, [[власт]] наспроти [[колонијализам]]. Постмодернизмот ја поттикнува појавата на многу културни области како [[Книжевна критика|книжевната критика]], [[лингвистика]]та, [[архитектурата]], визуелните уметности и [[музиката]]. Постмодернистичкиот став е намерно отстапување од модернистичките пристапи, кои доминирале во минатото. Поимот ''постмодернизам'' произлегува од одбивањето на ''модерната'' научна психа што се развила за време на [[просветителство]]то''.'' Ако модернизмот се поврзува со [[идентитет]]от, [[единство]]то, [[авторитет]]от и прецизноста, постмодернизмот се поврзува со [[разлика]]та, разграничувањето,[[текстуалност]]а, [[Скептицизам|скептицизмот]]. == Историја на поимот == Поимот најпрвин се употребува во 1870-тите години, во неколку области. На пример, Џон Воткинс Чапман се појавува со постмодернистичкиот стил на сликање за да го надмине францускиот импресионизам. Потоа, Џ.М. Томпсон, во неговиот прилог од 1914 година во весникот Хиберт (делумно филозофски преглед), ги опишува промените во ставовите и верувањата во критиката на религијата: Суштината на пост-модернизмот е да се избегне подвоуменоста на модернизмот со тоа што ќе биде доследен во својата критика и ќе ја спроведе истата во врска со религијата, теологијата, католичката практика, како и со католичката традиција(пост-модернизам, Џ.М Томпсон, весник Хиберт издание бр. XII, 4 јули 1914, стр. 733). Во 1917 Рудолф Панвиц со помош на поимот ја опишува филозофски ориентираната култура. Сликата на Панвиц за постмодернизмот произлезе од анализата на Ниче на модерната и неговото докрајчување на декаденцијата и нихилизмот. Резултатот на надминувањето на модерниот човек претставува постмодерниот човек. Сепак, за разлика од Ниче, Панвиц исто така вклучува и националистички и митски елементи. Поимот подоцна беше употребен во 1926 година од Б.И. Бел во неговото дело ''Посмодермнизмот и други работи''. Во 1921 и 1925 година, постмодернизмот ги отсликувал новите облици на ликовната уметност и музиката. Во 1942 година, Х.Р. Хејс го употребил како нова литературна форма, но како општа теорија на историски елемент кој за првпат бил употребен во 1939 година од страна на историчарот Арнолд Џ. Тојнби: ''Нашата постмодерна ера произлезе од општата војна од 1914 до 1918 година''. [[Податотека:Portland Building 1982.jpg|десно|мини|Зграда Портланд (1982), од архитектот Мајкл Грејвс, пример на [[постмодернистичка архитектура]]]] Во 1949 година поимот бил искористен да го изрази незадоволството со модерната архитектура, и довел до постмодернисичко движење во архитектурата<ref>''[[Encyclopædia Britannica]]'', 2004</ref>. Постмодернизмот во архитектурата бил обележан со повторното појавување на површинските декорации, поврзаноста со околните градби во урбаната архитектура, историската поврзаност со декоративните форми и неправите агли. Може да се смета и како одговор на модернистичкото движење во архитектурата познато како '''интернационален стил'''. Поимот се однесувал на цела група движења, од кои многу се вбројувале во ликовната уметност, музиката и литературата, кои дејствувале против модернизмот, и кои типично биле обележани со препородувањето на традиционални елементи и техники. Волтер Трует Андерсон го означил постмодернизмот како еден од четирите типолошки ставови. Четирите светски ставови се: ''постмодернистичката иронија'', според која вистината е општествено изградена, ''научно-рационалната'' каде што вистината е врз основа на систематските и дисциплинските истражувања, ''општествено традиционалната'' во која вистината е врз основа на наследството од американските и западните цивилизации и неоромантичарската во која вистината се поврзува со одржувањето на хармонијата со природата и/или духовното проникнување на внатрешното сепство. '''Влијание и разграничување од постмодерноста''' Постмодернистичките идеи во филозофијата и анализите на културата и општеството ја проширија важноста на критичната теорија и беа појдовни точки за книжевните дела , архитектурата и дизјанот како и во маркетинг/бизнисот и историјата, правото и културата, со почеток во доцниот 20 век. Овие случувања – промената на целиот западен систем на вредности, (љубов, брак, популарна култура, промена на индустриската во економија на услуги) која се одвиваше во 1950 и 1960години, достигнувајќи го врвот во Социјалната револуција во 1968 година, се опишуваат со поимот постмоденост, кој е во спротивност на постмодернизмот, поим кој се однесува на мислење или правец. Каде што да се биде -постмодернист- ќе биде дел од движењето, да се биде ''постмодерен'' ќе се случи во периодот од 1950, што го прави да биде дел од современата историја. Многу академици го поврзуваат поимот ''постмодернизам'' со различни, дури и спротивни концепти. Во следнава листа се вклучени формални дефиниции за поимот понудени од повеќе речници: *Мал англиски речник Оксфорд - ''Стил или концепт во уметноста кој се карактеризира со сомнеж во теориите и идеологиите и со одвратување на вниманието од нормите.'' *Миријам-Вебстер - ''Што потекнува од , или е во врска со периодот кој следува по периодот на модернизмот''- или – ''што потекнува од, или е во врска со различните движења како реакција против модернизмот кои се карактеризираат со враќањето кон традиционалните материјали и форми (во архитектурата) или со ироничното само- разоткривање и апсурдноста (во литературата)''- и на крај – ''во врска со теоријата која го вклучува радикалното преродување на модерните претпоставки за културата, идентитетот, историјата или јазикот''- . *Речник Американ херитеџ - ''Што потекнува од или е во врска со уметноста, архитектурата или литературата која се спротивставува на раните модернистички начела, како преку преродување на традиционалните или класични елементи на стилот или преку доведување на модернистичките стилови или гледишта во крајни граници.'' == Употреба и опсег на концептот за постмодернизмот == Поимот ''постмодерно'' и неговите изведенки имаат широка примена, со некои употреби кои очигледно се спротивставуваат на другите. Одредени писатели како Дик Хебдиџ тврдат дека ''постмодерно'' е само помодарски збор без некое одредено значење. Во своето дело ''Криејќи се во светлината'' , Хебдиџ-пишува: ''Со овозможувањето на луѓето - уреденоста на собата, дизајнот на зградата, содржината на филмот, на компилацијата, на спотот, на телевизиската реклама, документарецот за уметноста, или интертекстуалните односи помеѓу нив, статијата на страна од модно списание или критичарско списание, антителеолошката тенденција во епистемиологијата, нападот врз -метафизиката на постоењето-, општото ослабување на чувството, групното разочарување и морбидните прикази на пост- воената генерација, на зачетниците кои се спротивставуваат на растроениот среден век, предвидливоста на рефлексивноста, збирот од реторички тропи, распространувањето на површини, новите фази на фетишизмот во сопственоста, воодушевувањето од сликите, знаците и стиловите, процесот на културното, политичкото и егзистенцијалното разграничување и/или криза, децентрализирањето на темата, скептицизмот кон мета приказните, заменувањето на уникалните оски на силата со мноштвото од силни дела за обраќање, наведувањето на значења, рушењето на културните хиерархии, заплашеноста отелотворена преку заканата од нуклеарното само- уништување, обезначувањето на школите, функционирањето и ефектот на новите модерни минијатурни технологии, пространите социјални и економски преминувања во медиумска, потрошувачка и мултиетничка фаза, чувство (во зависност од авторот) на беспросторност или напуштање на беспосторноста (критичен регионализам), или (дури и) воопштено заменување на просторните со временски координати, - да ги опишат сите овие работи како постмодерни (или едноставно да ја употребат кратенката „пост“ или „многу пост“ тогаш станува јасно дека се работи за помодарски збор.'' Во делото за историјата на поимот и неговото сфаќање ,на британскиот историчар Пери Андерсон - '''''Потеклото на постмодерноста'''''- се објаснети овие очигледни спротивставености и се прикажува важноста на постмодернизмот како категорија и феномен во анализата на современата култура. == Развојот на постмодернизмот == Движењето постмодернизам започна со архитектурата, како реакција против забележливата монотоност, непријателство и идејалност на модерното движење. Модерната архитектура, воспоставена од страна на [[Валтер Гропиус]], [[Ле Корбизје]] и [[Филип Џонсон]], се концентрираше на трагањето по идеално совршенство, хармонија во формата и функцијата и отстранувањето на површните декорации. Критичарите на модернизмот сметаа дека самите состојќи на совршеноста и минимализмот беа субјективни, и го нагласуваа анахронизмот во модерната мисла и ги ставаа во прашање придобивките од самата филозофија.Потполната архитектура, како на пример делата на Мајкл Грејвс ја избегнува употребата на чиста- форма или совршени архитектонски детали, и наместо тоа забележително ги става на располагање сите материјали, форми и бои кои се достапни за архитектите. Постмодерната архитектура се вбројува меѓу првите естетски движења кои отворено му се спротивставуваат на модернизмот како застарен и тоталитарен- , претпочитајќи го личниот избор и мнозинството во спротивност на објективноста, крајната вистина или принципи. Ваквата клима на критичност, скептичност и посочување на различноста како спротивност на единството е белег на многу постмодернистички гледишта. == Постмодернистичка литература == Литературниот постмодернизам официјално беше крунисан во САД при првото издание на весникот ''boundary 2'' поднасловен како ''''' Весник на постмодерната литература и култура''''' кој излезе од печат во 1972 година. Дејвид Антин, Чарлс Олсон, Џон Кејџ и Back Mountain College школата за поезија и уметности беа значајни фактори во уметничкото спроведување на постмодернизмот во тоа време. ''Boundary 2'' останува влијателен весник во постмодернистичките кругови сè до ден денес. Во останатите литературни фактори кои ја основаат постмодерната култура се вклучени: *[[Хорхе Луис Борхес]], кој експериментирал во метафикцијата и магискиот реализам. *[[Вилијам С. Бароу]], кој го напишал постмодерниот роман '''''Гол ручек''''' како прототип, и ја развил шемата (слично на '''''Како да се направи дадистична поема''''', на [[Тристан Цара]]) за создавање на други поеми како ''Нова експрес''. *[[Семјуел Бекет]] се обидел да избега од сенката на [[Џејмс Џојс]] концентрирајќи се на пропаста на јазикот, [[шизофренија]]та, и човечката несособност за надминување на сопствената состојба, теми за кои подоцна ќе се расправа во '''''Чекајќи го Годо'''''. Како изградувачки момент на потмодернизмот, може да се сметаат напредните контра движења од 1960-тите. Теоријата се здоби со дел од своите најсилни основи, уште на времето во Француката академија. Во 1971, арапско- американскиот теоретичар Ихаб Хасан, беше еден од првите кои го употребија поимот во неговата сегашна форма (иако претходно беше употребен од многу негови претходници, како на пример Чарлс Олсон, за да ги посочат останатите литературни трендови, (споменати погоре) во неговото дело ''Расчленувањето на Орфеј - Кон постмодерната литература'' - во истото, Хасан го следи развојот на она што тој го нарекува - ''литераура на тишината''- преку Маркиз де Шаде, [[Франц Кафка]], [[Ернест Хемингвеј]], Бекет и многу други, вклучувајќи ги случувањата како [[театар на апсурдот|театарот на апсурдот]] и новелскиот роман. Во 1979 година, [[Жан-Франсоа Лиотар]] го напиша краткото но влијателно дело ''Постмодерниот услов - извештај за знаењето''. Ричард Рорти го напишал „Филозофијата и Огледалото на природата“ (1979). [[Жан Бодријар]], [[Мишел Фуко]] и [[Роналд Бартез]] се исто така влијателни во постмодерната теорија на 1970-тите. == Постмодерна музика == Постмодерниот импулс во класичната музика се роди во 1970-тите со појавата на музичкиот минимализам. Композиторите како Тери Рајли, Џон Адамс, Стив Раих, Филип Глас и Лу Харисон, се спротивставиле на воочениот елитизам и нехармоничните звуци на безтонскиот модернизам, создавајќи музика со едноставни текстури и релативно- вокални хармонии. Некои композитори беа отврено инспирирани од популарната музика и светските етнички музички традиции. Не сите постмодерни композитори го избегнуваат експериментирањето или академската догма на модренизмот, и покрај тоа што воопшто се враќаат кон одредени составни делови при правењето на музика , честопати се сметаат како класични или роматнични. На пример, делата на холандскиот композитор Луис Андресен, прикажуваат експерименталистички занес кој е цврсто анти –романтичен. Еклектицизмот и слободата на изразувањето, со посредство на нефлексибилноста и естетските ограничувања на модренизмот, се зачетоците на постмодернистичките влијанија во компонирањето музика. == Филозофски движења и придонесувачи == '''Автор''' '''Година''' '''Влијание''' '''[[Карл Барт]]''' 1925 Фидеистички пристап кон теологијата што води до зголемување на субјективноста '''[[Мартин Хајдегер]]''' 1927 Се спротивстави на филозофските основи на концептите за субјективноста и објективноста '''[[Томас Семјуел Кун]]''' 1962 Ја одобри брзата промена во основите на науката за пробна согласност на научници, и го искова терминот ''парадигматски пресврт'' '''[[Жак Дерида]]''' 1967 Ги преиспита основите на пишувањето и нивните последици врз филозофијата воопшто. Ги потцени јазиците на западната метафизика (деконструкција ). '''Колеџот Black Mountain''' 1972 Истовремено со основањето на весникот ''boundary 2'' и поврзаноста со печатот Black Sparrow, го објавија постмодернизмот како колективен естетски проект '''[[Мишел Фуко]]''' 1975 Ја истражуваше неповрзаната моќ во ''Дисциплина и Казна'', земајќи го кружниот затвор на Бентам како модел, а уште е познат и по изреката ''јазикот е угнетување''(Што би значело дека јазикот постои да ги заштити само оние кои го зборуваат од угнетување, при што сите останати кои не зборуваат на јазикот би биле угнетувани) '''[[Жан-Франсоа Лиотар]]''' 1979 Се спротивстави на универзалноста, мета- расказите и воопштувањето '''[[Ричард Рорти]]''' 1979 Смета дека филозофијата погрешно ги имитира научните методи, се залага за разрешувањето на традиционалните филозофски проблеми, анти – основањето и анти – основаштвото. '''[[Жан Бодријар]]''' 1981 ''Симулакруми и симулации'' – реалноста исчезнува под променливоста на знаците '''[[Фридрик Џејмсон]]''' 1982 Прво исцрпно теоретско третирање на постмодернизмот како историски период во серии предавања во музејот Витни (Whitney), подоцна проширено во ''Постмодернизам - културна логика на доцниот капитализам'' == Теоријата и естетиката на постмодернистите == ===Разложување=== Еден од најпопуларните постмодернистички правци во естетиката е разложувањето. Со сегашниот назив – разложување- претставува пристапот на Дерида кон текстуалните анализи (типично литературна критика, која е различно приеменувана ). Разложувањата целосно се вклучени во проучуваниот текст каде што ја откриваат и оценуваат рамката на значење, претпоставките и идеолошките селекции на текстот. И покрај тоа што разложувањата се вршат преку различни методи и техники, процесот вообичаено вклучува препрочитување на тесктот повеќепати и прикажување на внатрешните конфликти, и потценетите бинарни спротивставености (пр. машко/ женско, старо/ново). Разложувањето претставува основа за различни области на постмодерната мисла, каде се вклучува и постколонијализмот, кој е прикажан во делата на Гаватри Спивак. === (Пост)структурализам === Структурализмот е широко филозофско движење кое особено се развива во Франција во 50_тите, како одговор на модернистичкиот егзистенцијализам. Многу структуралисти подоцна се оттргнаа од најстрогите прикажувања и применувања на „структурата“ со што притоа се нарекуваат „постструктуралисти“ во Соединетите Држави (термин кој не е соодветен во Европа). Во највлијателните (пост)структуралистички мислители спаѓаат [[Клод Леви-Строс]], психоаналитичарот [[Жак Лакан]], филозофите [[Мишел Фуко]], [[Жак Дерида]] и [[Жил Делез]], и марксистичкиот филозоф [[Луис Алтузер]]. Пост(структуралистите) ги акцентираат начините на кои општеството соработува со поединците и колективот, особено со социјалните конструкции или структурални утврдувања на идентитети, вредности и економии. Сепак, ова е само краток приказ, а повеќето така- наречени, ''постструктуралисти'' остро се спротиставуваат на таквите основачки категории како – вистинското-, - општеството-, -потполноста- и – историјата-. Главната цел на единството е ангажирањето (позитивно или негативно) на постструктуралистите во филозофските традиции поврзани со личностите како Хегел, Маркс, Ниче и Фројд. == Критика == Теориски, академски критики за постмодернизмот може да се најдат во делата како што се ''Позади измамата'' и ''Модерни глупости''. Поимот ''постмодернизам'' , употребен пејоративно, ги опишува правците како што се, релативизмот, анти- просветлувањето или анти-модерната, особено во врска со криките на рационализмот, универзализмот или науката. Се применува и за опишување на општествени правци кои се сметаат како спротивни на традиционалните системи на моралот. Во последно време на големо се зборува за значењето на – смртта на постмодернизмот- Во својот вовед кон специјализираната статија, во весникот ''Литература на дваесеттиот век'', насловена како '''''По постмодернизам''''' , од 2007, Ендрју Хоборек забележува дека - изјавите за наследството на постмодернизмот се претвориле во неизбежна вообичаеност.- Мала група критичари поставуваат широк спектар на теории кои имаат за цел да ја опишат културата и /или општеството во наследениот резултат на постмодернизмот, како на пример Раул Ешелман (перформатизам), Џилс Липоветски (хипермодерност), Николас Буријард (ново - модерната), и Алан Кирби (дигимодернизам, во минатото познат како псевдомодернизам). Ниедна од овие теории и етикети досега нема достигнато широка прифатеност. == Цитати == Тогашниот претседател на Чешката Република и реномираниот драматург [[Вацлав Хавел]] во 1994 година, дал оптимистички опис на постмодерниот свет, како свет зависен од науката, и иако парадоксално ''Свет каде сè е можно и речиси ништо не е сигурно''. Џош Мек Дауел и Боб Хостетлер ја даваат следнава дефиниција за постмодернизмот - ''Поглед на свет кој се карактеризира со верувањето дека вистината не постои во објективна смисла, но е создадена наместо откриена. Вистината е создадена во одредената култура и постои само во таа култура. Според тоа, секој систем или изјава кој/а се обидува да ја претстави вистината е трик или обид да ги надмине останатите култури.'' Италијанскиот семиотичар и поддржувач на средновековната култура [[Умберто Еко]], го окарактеризирал постмодерниот став како случај во кој кога човек е вљубен во високообразувана жена и не може да ѝ каже ''панично те сакам'' бидејќи знае дека таа знае (и обратно) дека овие зборови се веќе испеани од Морал. === Постмодерност === Постмодерноста (уште позната како '''постмодерност''' или како '''постмодерна состојба''') воопшто ја опишува економската и/или културната ситуација или состојба на општеството која настанува '''по модерноста'''. Некои учења се придржуваат кон тоа дека модерноста завршува во доцниот 20 век, заменета од постмодерноста, додека другите ја прошируваат модерноста за да ги опфатат случувањата обележани со постмодерноста. Постмодерноста може да претставува лична реакција кон постмодерното општество, општествените состојби кои истото го прават постмодерно или начинот на живот поврзан со постмодерното општество. Во повеќето случаи треба да се разграничи од постмодернизмот, кој е свесно усвојување на постмодерните филозофии или правци во уметноста, литературата и општеството. == Употреби на поимот == ''Постмодерноста'' е состојба или ситуација во која си постмодерен, според или како реакција на она што е модерно, како на пример во постмодерната уметност. Модерноста се дефинира како период или состојба која слободно се поврзува со Прогресивната Ера, индустриската револуција или Просветлувањето. Во постмодерната и критичката теорија ''постмодерноста'' се однесува на општествената ситуација или состојба за кој се смета дека се јавува по модерноста, историска состојба која ги обележува причините за крајот на модерноста. Ваквиот опис се припишува на филозофите Жан-Франсоа Лиотар и Жан Бодријар. Еден приказ на модерноста смета дека го поттикнува напредокот со воведување на начела на рационалноста и хиерархијата во јавниот и уметничкиот живот. Лиотар ја разбира модерноста како културна состојба која се карактеризира со постојана промена во потрагата по напредок. Притоа постмодерноста е кулминација на овој процес каде постојаната промена станува статус кво а, значењето на напредокот застарено. Следејќи ја критиката на Лудвиг Витенштајн за можноста за апсолутно и целосно знаење, Лиотар изјави дека различните мета- раскази за напредокот како науката на позитивистите, Марксизмот и структурализмот биле укинати како методи за постигнување напредок. Литературниот критичар Фридрик Џејмсон и географот Дејвид Харви ја поистоветуваат постмодерноста со ''доцниот капитализам''или ''флексибилната акумулација'', фаза на капитализмот која следи по финансискиот капитализам, која се карактеризира со големи движења на трудот и капиталот, кое Харви го нарекува ''временски и просторен притисок''. Тие сметаат дека ова се случува истовремено со распаѓањето на системот на Бретон Вудс, кој сметаат дека го дефинира економскиот поредок кој следуваше по [[Втора светска војна|Втората светска војна]]. Оние кои ја доживуваат модерноста како излишна или како целосна пропаст, дамка во човечката еволуција која довела до катастрофите на Аушвиц и Хирошима, ја доживуваат постмодерноста како позитивен настан. Многу филозофи, особено оние кои себеси се сметаат како дел од модерниот свет, постмодерноста ја посочуваат за укажување на претпоставените резултати од поседувањето на постмодернистичките идеи. Јирген Хабермас и другите најцвсрто тврдат дека постмодерноста претставува препородување на долготрајните идеи на против – осветлувањето, кои не биле довршени во модерната и дека не е така лесно да се ослободиме од универзалноста. Во овој контекст, постмодерната како последица на поседувањето потмодерни идеи, воопшто има негативно значење. == Постмодернизам == Ако постмодерноста е состојба или начин на живот кој се поврзува со промените во институциите и условите (Гиденс, 1990) и со социјалните и политичките резултати и откритија, глобално, но особено во западот од 1960-тите, постмодернизмот е естетска, литературна, политичка или општествена филозофија, ''културен или интелектуален феномен'', кој особено се истакнува со новите движења во уметноста уште од 1920-тите. Овие поими се употребени од страна на филозофите, социјалните научници и социјалните критичари за да ги објаснат погледите на современата култура, економија и општество кои се резултат на содржината на доцниот 20 и раниот 21 век, каде се вклучува и поделбата на власт и материјализирањето на знаењето. Врската помеѓу постмодерноста и критичната теорија, социологија, филозофија се жестоко оспорувани, и термините постмодерност и постмодернизам, честопати тешко ги разграничуваме, каде претходното произлегува од подоцнежното. Овој период има различни политички разграничувања „Неговите антиидеолошки идеи“ биле позитивно поврзувани со феминистичкото движење, движењата против расната нееднаквост, за правата на хомосексуалците, повеќето форми на анархизам во доцниот 20 век, па дури и движењата за мир како и различните гранки на моменталните движења против глобализацијата. Иако ниедна од овие институции целосно не ги опфаќаат сите аспекти на постмодерното движење, сите тие се поврзуваат со или ја прифаќаат формата на некои од неговите основни идеи. == Историја == Се смета дека постомодерната поминува низ две доста различни фази, од кои првата започнува во 1950-тите и завршува со [[Студена војна|Студената војна]], кога аналогните медиуми со ограничен широк појас влегуваат во употреба во неколку овластени канали и втората, која започнува на крајот од Студената војна со ширењето на кабелската телевизија и – новите медиуми- врз основа на дигиталните средства за ширење и емитување на информациите. Првата фаза на постмодерноста се преклопува со крајот на модерноста и многу личности ја сметаат како дел од моденриот период. Телевизијата стана основниот нов извор, кој ја зголемуваше важноста на економиите на Западна Европа и Соединетите Американски Држави, при што опсегот на пазарите се зголемуваше во развиеното јадро. Во периодот од 1967 до 1969 година се случи значајна културна експлозија, позната во развиениот свет како бејби-бум генерација, која порасна со постмодернизмот како нивен основен општествен поглед, барајќи да бидат вклучени во политичката, социјалната и образовната структурна власт. Серија демонстрации и бунтови, кои варираат од ненасилни и културни до насилни терористички напади, го претставуваа спротивставувањето на младите кон полицијата и перспективите на претходната ера. Спротивставувањето кон [[Алжирска војна|Алжирската]] и [[Виетнамска војна|Виетнамската војна]], кон законите кои ја оправдуваа или охрабруваа расната дискриминација и кон законите кои отворено ги дискриминираа жените и го ограничуваа пристапот до развод наместо употребата на марихуана и халуциногени, појавувањето на стилови во музиката и драмата од поп културата, вклучувајќи ги рок-музиката и сеприсутноста на стереото, телевизијата и радиото кои помогнаа во прикажувањето на овие промени во поширок културен контекст. Овој период се поврзува со работата на Маршал Мек Луан, филозоф кој се концентрираше на резултатите од живеењето во медиумска култура и кој расправаше дека постоењето на масовните медиуми во културата ја засенува вистинската распространета содржина и истовремено е ослободувачка бидејќи ја ослободува власта од локалните социјални нормативни стандарди. Втората фаза на постмодерноста се дефинира со – дигиталноста- како зголемна моќ на персоналните и дигиталните средства за комуникација, каде се вклучени факс машините, модемите, кабловскиот и интернетот со голема брзина, со што драматично се менуваат условите на постмодерноста. Дигиталното пренесување на информации им овозможува на луѓето виртуелно да ракуваат со кој било дел од медиумската средина. Сево ова придонесе до конфликти помеѓу производителите и потрошувачите за личниот капитал и личната сопственост и доведе до создавање на – нова економија- чиишто поддржувачи предупредуваат дека драматичниот пад во информатичките трошоци ќе го измени општеството од корен. Се јави и мислењето дека дигиталноста или – да се биде дигитален- (според Ештер Дајсон) се одделуваат како различен правец од постмодероста. Оние кои се придржуваа кон ова мислење сметаат дека способноста за ракување со средствата на популарната култура, со интернет мрежата ширум светот (World Wide Web), употребата на пребарувачите и регистрите за знаење, и телекомуникациите создаваа ''колектив'' кој ќе биде обележан со порастот на ''учесничката култура'' (според Хенри Џенкис) и употребата на медиумските средства како што е ајподот на [[Епл]] (Apple). Наједноставната појдовна точка на овој период е пропаѓањето на [[СССР|Советскиот Сојуз]] и ослободувањето на [[Кина]] во 1991 година. Одреден период се сметаше дека оваа промена, наречена ''Крајот на историјата'' од Френсис Фукујама претставуваа крај на потребата од превластувачкиот социјален поредок. === Видови === == Разграничувања во филозофијата и критичната теорија == Расправата за постмодерноста има два различни елементи кои честопати се мешаат - (1) природата на современото општество и (2) природата на критиката за современото општество. Првиот елемент ја разработува природата на промените кои се случија во доцниот 20 век. Постојат три главни анализи. Теоритичарите како Калиникос (1991) и Калоун (1995) нудат конзервативен поглед кон природата на современото општество акцентирајќи ја важноста и опсегот на социо-економските промени и посочувајќи ја поврзаноста со минатото. Второ- група на теоретичари се обидуваат да ја објаснат сегашноста како преминување на – модрената- во втора, различна фаза која сè уште се нарекува - модерност. Ова се означува како ''второстепено'' или ''ризично'' општество (според Улрих Бек (1986)), ''доцна'' или ''висока модерност'' (според Гиденс (1990, 1991)), ''тековна модерност'' (според Зигмунд Бауман 2000)) и ''мрежно општество'' (според Кастелс (1996, 1997)). Третите се оние кои сметаат дека современото општество буквално преминува во пост- модерна фаза различна од модерноста. Најголемите поддржувачи на ова гледиште се Лиотар и Бодријар. Друга група прашања се интересира за видот на критиката, честопати повторувајќи ги прашањата во врска со (грубо речено) универзализмот и релативизмот, каде што првото се смета за модернизам а второто за постмодерност. Сеила Бенхабиб (1995) и Џудит Батлер (1995) го поврзуваат ова мислење со феминистичката политика, при што според Бенхабиб, постмодерната критика се состои од три главни елементи ''антиосновачки концепт на субјектот и идентитетот'', ''смртта на историјата и значењето на телеологијата и напредокот''), и ''смртта на метафизиката'' уше позната како- потрага по објективната вистина. Бенхабиб остро се спротивставува на овие критичарски гледишта, при што укажува на тоа дека тие ги потценуваат основите врз кои се основани феминистичките политики, отсртанувајќи ја можноста за делување, чувството на самостојност (сепството) и прилагодувањето на историјата на жените во име на развиената иднина. Одрекувањето на нормативните идејали ја отсртранува можноста за утопија, која е најважна за етичкото размислување и демократското дејствување. Батлер ѝ се обараќа на Бенхабиб тврдејќи дека нејзиното објаснување за постмодернизмот е израз на [[параноја]] која произлегува од филозофијата на антиосновањето, поточно на постструктурализмот. Голем број на ставови се припишуваат на постмодернизмот ''Говорот е сè што постои, како да е некој вид на монистичка работа од која произлегуваат сите работи, субјектот е мртов, никогаш не можам да кажам „не постои реалност, само претстава“.'' Ваквите карактеризации се широко применети во постмодернизмот и посттруктурализмот, кои се поистоветуваат меѓу себе, а понекогаш и со деконструкцијата, со психоанализата на Лакан, анализата на Фукалдијан, со науката за разговорното на Рорти и културолошките учења. Во суштина, овие движења се спротивставени. Психоанализата на Лакан во Франција се поставува против постструктурализмот, Фокалдијан ретко го поврзува со Дерида. Лиотар најдобро го сфаќа поимот, но не може да го посочи во пример како останатите значајни постмодернисти. Всушност, делото на Лиотар сериозно се противи на она на Дерида. Преку расправата за природата на постмодерната критика, Батлер покажува како филозофијата е сврстена во моќните врски и ја брани постструктуралистичката критика тврдејќи дека самата критика на субјектот е почеток на анализата, не на крајот, бидејќи првата задача за истражување е испитувањето на прифатените „универзални“ и „објективни“ норми. Расправата на Бенхабиб и Батлер укажува на тоа дека не постои едноставна дефиниција за постмодерната теорија, како што е оспорувана и самата дефиниција за постмодерноста. [[Мишел Фуко]], во интервјуата нагласено ја побива етикетата - постмодернизам, иако според многу, како Бенхабиб, таа се смета како водечка форма на критика во тоа што се коси со совршените и интуитивните модерни критики, ставајќи ги во прашање универзалните норми на просветлувањето. Гиденс (1990) не се согласува со ваквиот опис на ''модерната критика'', подвлекувајќи дека критиката на универзалностите на просветлувањето се најважни за филозофите во модерниот период, особено за Ниче. == Постмодерно општество == Џејмсон посочува голем број феномени кои ја разграничуваат постмодерноста од модерноста. Тој објавува дека ''новите видови на површност'' или ''недостаток на длабочина'' во кои моделите кои порано ги разјаснуваа луѓето и работите, во смисла на ''натрешноста'' и ''надворешноста'', (како херменевтика, дијалектика, Фројдовото потиснување, разграничувањето на егзистенцијалистите на оригиналноста и не оригиналноста и семиотичкото разграничување помеѓу означувачот и означеното ) сега не се прифаќаат. Второто е одбивање на модернистичкиот ''Утопистички гест'' очигледен кај [[Ван Гог]], во трансформацијата од сликање на мизеријата во сликање на убавината, каде што во постмодернистичкото движење предметот - свет- подлежи на - менување од корен – при што -сега се претвора во група текстови или симулакруми (Џејмсон 1993 – 38). Ако се чини дека модернизмот го спасува и воздигнува светот и му дава живот (да речеме, според Граф му ја враќа магијата на светот која му е одземена од науката и ограничувањето од религијата), постмодерната уметност му подарува на светот – смртоносен квалитет – каде што елеганцијата на ренген зраците го заслепуваат човечкото око на гледачот, на ниво на кое, ќе нема никаква врска со смртта, со опседнатоста со истата и исчекувањето на смртта, на ниво на задоволство. Граф ги перцепира потеклата на ваквото трамсформативно движење на уметноста како обид за замена на уметноста со религијата при што на светот му дава значење дека порастот на науката и рационалноста на просветлувањето се отстранети – но во постмодерниот период се сметаат како бескорисни. Третото својство на постмодерниот период според Џејмсон е ''сјајот без ефект'' не само што сите емоции избледуваат од постмодерното доба, туку и му недостасуваат одреден вид на емоции како оној според ''магичните цвеќиња на [[Артур Рембо|Рембо]] кои како да те гледаат''. Тој тврди дека ''пастишот преминува во пародија'' како во ''зголемемната недостапност на личен стил'' кој води до пастиш, кој се претвора во универзална навика. Џејмсон укажува на тоа дека оддалеченоста „е избришана“ во постмодерноста, дека ние сме потчинети на нејзиниот напредок исполнет и преплавен со измешани мерки до точката каде што нашите постмодерни тела се ослободени од просторни координати. Овој ''Нов Светски простор'' го сочинува ''моментот на вистината'' на постмодерноста. Останатите различни својства кои тој ги посочува во постмодерната – сите сега можат да се сметаат како нивни делумни (но подробни) гледишта на истиот општ просторен предмет-. Постмодерниот период се соочува со промена во општествената улога на културата. Тој ја означува културата во модерниот период како да има својство на полусамостојност, со постоење, практичниот свет на она што постои- но во постмодерниот период , културата е лишена од оваа самостојност, културното се проширува до точка при која го опфаќа целото општествено царство, при што се претвора во културно. - Критичната оддалеченост – претпоставката дека културата може да се смести надвор од – масивното постоење на капиталот- за кој теориите на левото крило за културната политика се зависни, стана застарена. Новите генијални проширувања на мултинационалниот капитал завршуваат со пробивањето и поробувањето на териториите предкапитализмот (Природата и Несвесното) кои нудеа цврсто ''екстратериторијално'' и архимедово упориште на критичната ефективност. (Џејмсон 1993 – 54) == Општествени области == Се смета дека постмодерната социологија се концентрира на условите за живот кои добиваат зголемена важност при крајот на 20 век кај нај индустријализираните нации, вклучувајќи ја и сеприсутноста на масовните медиуми и масовното производство, порастот на светската економија, и преминувањето од рачна изработка во услужни економии. Џејмсон и Харви го опишаа како ''потрошувачка'' , каде што производството, доставата и распространувањето станаа очекувано евтини, но социјалната поврзаност и заедницата станаа поретки. Други мислтели наведуваат на тоа дека природната реакција кон масовното емитување во општеството придонела до масовно производство и масовна политика. Делото на Аласдеир Мекинтаер укажува на постмодернизмот обработуван од автори како Марфи и Белски, за кои постмодерното повторување на Аристотелианизмот, го предизвикува делот на потрошувачката идеологија која во моментот го воздигнува натрупувањето на капиталот. Општественото гледиште на постмодерноста, ја наведува на побрзо пренесување, поширока комуникација и способност за напуштање на стандардизацијата на масовното производство, што води до систем во кој се вреднува поголем опсег на капиталот од порано и кој дозволува зачувување на вредноста во повеќе облици. Според Харви постмодерноста претставува бегство од ''Фордизмот'', термин искован од Антонио Грамши за да го опише начинот на индустриското раководство и натрупување кое преовладувало за време на економската политика во периодот на Кенезијан во земјите на ОСЦЕ , од раните 1930 до 1970 години. Харви ги поврзува Фордизмот и Кеинезијанизмот, при што, првиот се залага за начините на производство и врските помеѓу капиталот и трудот, додека вториот, економската политика и управувањето. Од гледна точка на Харви, пост-фордизмот е еден од основните погледи на постмодерноста. Целината на постмодерноста го вклучува преовладувањето на телевизијата и популарната култура, големата достапност на информации и масовните телекомуникации. Постмодерноста исто така пројавува и поголем отпор кон жртвувањето во име на напредокот кој се однесува на животната средина и растечкото значење на контра- воените движења. Постмодерноста во индустриското јадро е обележана со поголем акцент на граѓанските можности како и движењата како што се феминизмот и мулти – културализмот, истовремено опфаќајќи го и спорењето против овие движења. Постмодерната политичка област е обележана со повеќето сцени и можности на граѓанство и политичко дејствување кое се залага за неколку начини на борба против угнетувањето или оттуѓувањето (во групите попознато како политичка или верска припадност) додека модернистичката политичка сцена се сведува на класната борба. Теоретичарите како Мајкл Мафесоли сметаат дека постмодерноста ги за`рѓавува околностите кои и го обезбедуваат нејзиното опстојување и постепено ќе придонесе кон опаѓање во индивидуалноста и раѓањето на новата нео - племенска област. Економските и технолошките услови на нашата ера му даваат значење на едно децентрализирано општество надвладеано од медиумите, во кое идеите се само симулакруми и интер - контекстуални претстави и копии, без вистински, оригинален, цврст или опредметен извор на комуникација и значење. Глобализацијата, произлезена од пронајдоците во комуникацијата, производството и транспортот, честопати се цитира како една сила која го води децентрализираниот модерен живот, создавајќи културен плурализам во меѓусебе поврзаното глобално општество на кое му недоставсува еден единствен доминантен центар на политичка моќ, комуникација или интелигенција. Постмодерниот став е дека интер - субјективното, а не објективното знаење ќе биде преовладувачка форма на расправа под такви услови, и дека сеприсутноста на распространувањето од корен ги менува врските помеѓу читателот и прочитаното, помеѓу набљудувачот и набљудуваното, помеѓу купувачот и производителот. Во ''Простори на надеж'' Харви расправа дека постмодерните политички движења биле индиректно одговорни за ослабените класни прашања (во Марксиситичка смисла) и дека критичката свест на ова поле на делување, според него, во моментот е позначајна отколку за време на периодот на Форд. Според Харви, овој класен конфликт е далеку од разрешен (нешто што постмодернистите го замижуваат, според неговиот аргумент). Глобализацијата им го отежнува справувањето на работничките организации со недоволно платената работа во сиромашни услови. Количината на додадената вредност заработена од корпорациите е далеку поголема поради јазот помеѓу високите цени кои ги плаќаат западните муштерии и ниските плати кои ги заработуваат југо - источните азиски работници. === Оценување === Оценувањето на постмодерните услови може да се смести во четири категории - Оценување на постмодерноста од гледна точка на оние кои се против модернизмот и нивните подмладоци, оценување од страна на оние кои го поддржуваат модернизмот и кои сметаат дека на постмодерноста и недостасуваат основни карактеристики од модерниот израз, оценување на постмодерноста која бара реформа или промена врз основа на нејзиното разбирање на постмодернизмот и оние кои веруваат дека постмодерноста е само минлива, а не и напредна фаза на општествена организација. == Цитати == *''Постмодернизмот – тврди дека не постои вистина, не постои основно правилно или неправилно, нема добро или лошо, ништо зло или блажено, ништо морално или неморално.'' - Џејмс Добсон (2003) *''Генерација одгледувана со менување канали ја изгубила способноста за логично размислување и аналитичко резонирање.''- Чак Колсон *''Може да се каже дека секое доба има свој постмодернизам, исто како што и секое доба има сопствена форма на извештаченост (всушност, се прашувам, дали постмодерната не е само модерно име за „извештаченостите“). Верувам дека секое доба има моменти на криза како онаа опишана во второто дело за Безвременски погледи на Ниче, за безопасноста во науката за историјата (Историографија). Чувство дека минатото не ограничува, гуши, уценува.'' - Умберто Еко – '''Претставување на постмодернизмот''' – во придружба на Стефано Росо. === Постмодерна архитектура === Постмодерната архитетура била меѓународен стил чиишто први примери се забележани во 1950 години, но кој не станал правец сè до доцните 1970 години и продолжил да влијае на сегашната архитектура. Воопшто се смета дека постмодерноста е најавена со враќањето на „досетливоста, декоративноста и контекстуалноста“ во архитектурата, како одговор на формализмот од меѓународниот стил на модернизам. Како и во многу културни движења, некои од најнагласените и видливи идеи можат да се забележат во архитектурата. Функционалните и дооформени форми и простори на модернистичкото движење се заменети со непогрешливо испревртена естетика, стиловите се спојуваат, формата е усвоена за свое уживање и изникнуваат нови начини на гледање на сличните стилови и простори. Како еден од популарните градежнички постмодерни стилови на архитектура се свитканите покриви, каде што тие се закосени под прав агол од едниот до другиот крај. Ваквите покриви, кои се среќаваат кај повеќето традиционални домови за едно семејство, се пример на модернистичката архитектура. Примери на архитектура која преминува во постмодерна се зградите во Портленд и Орегон на Мајкл Грејвс и зградата Сони (која најпрво била AT&T зграда) во Њујорк на Филип Џонсон, која позајмува елементи и контексти од минатото и ги преточува бојата и симболизмот во архитектурата. Основен пример за инспирација на постмодерната архитектура може да се види на филмската лента на Лас Вегас, проучуван од Роберт Вентури и Денис Скот Браун во нивната книга ''Учејќи од Лас Вегас'' од 1972, која ја прославува едноставноста и обичноста на лентата. Постмодерната архитектура уште е позната како ''нео - еклектична '', во која контекстуалноста и декорацијата се враќаат на фасадите, заменувајќи ги грубо недекорираните модерни стилови. Ваквиот еклектицизам честопати се комбинира со употребата на не – прави агли и необични површини, кои најубаво се забележуваат во Државната галерија на [[Штутгарт]] (Новото крило на Државната галерија Штутгарт) и Пјаца де Италија од Чарлс Мур. Зградите на Шкотскиот парламент во Единбург исто така имаат постмодерен шарм. Модернистичките архитекти сметаат дека пост- модерните градби се непристојни (тие честопати се поврзувани со трговските центри и вредностите на –новите моќници) кои се натрупани со дрнгулии: Постмодерните архитекти ги гледаат модерните простории како празни и без душа. Разликата во мислења се сведува на разлика во целите- модернизмот е вкоренет во минималното и вистинско употребување на материјалот како и во отсуството на декорации, додека постмодернизмот ги избегнува строгите правила поставени од раните модернисти и бара изобилство во градежните техники, агли и стилските контексти. == Поврзаност со претходните стилови == Новите трендови станаа очигледни во последната четвртина на 20 век, кога дел од архитектите почнаа да го избегнуваат модерниот функционализам за кој сметаа дека е досаден и за кој дел од јавноста сметаше дека не е добредојден, па дури и непријатен. Живописен пример на овој нов пристап, е враќањето на столбовите и други елементи од пред модерните модели во постмодернизмот, понекогаш прилагодувајќи ги класичните грчки и римски примери (при што тие само не ги преработуваат, како што е случајот во неокласичната архитектура). Во модернизмот, столбовите (како карактеристика во дизајнот) се заменуваа со други технолошки средства како конзоли или целосно се покриваат со фасади, со ѕид од завеси. Враќањето на столбовите беше повеќе естетска отколку технолошка потреба. Високите градби на модернизмот, во повеќе наврати станаа монолитични, и наместо концептот на збир од различни градбени елементи, се зазедоа за еден ист изглед од земјата до врвот, во најлош случај користејќи постојан „отпечаток“ (без заостреност, или дизајн како свадбена торта), предложувајќи ги дури и градбите со единствена метална конструкција која се издигнува од земјата, најчесто отстранувајќи ги хоризонталните видливи елементи, - сето ова најстрого се забележува во зградите на Светскиот трговски центар на Минори Јамасаки. Уште едно враќање, претставува - досетливоста, декорацијата и контекстуалноста- која се наоѓа кај постарите градби на декоративните фасади на Тера Кота и бронзените или челичните декорации од периодите на Биукс - Уметностите и Арт деко. Кај постмодерните структури ова честопати се постигнуваше со поставување на спротивставени знаци од претходните градбени стилови едни до други, па дури и вметнување на стилски контекстуалности во мебелот во голема мера. Контекстуализмот, како правец во доцниот 20 век, имал влијание врз идеологиите на постмодерните движења воопшто. Контекстуализмот бил основан врз идејата дека сето знаење е „чувствително на контекстот“. Ова било доведено до таа мера до која се сметало дека знаењето не може да се разбере без контекстот да се земе во обзир. Ова ја инспирирало постмодерната архитектура да биде чувствителна на концептот. == Корените на постмодернизмот == Постмодернистичкото движење во Америка започнало во 1960–1970 години, се проширило во Европа и светот, и се задржало сè до денес. Целите на постмодернизмот или доцниот модернизам се јавиле со реакциите против модернизмот; сè со цел да се посочат ограничувањата на неговиот претходник. Списокот на цели е проширен до степен да ги вклучи спроведените идеи во јавноста, честопати на смешен и досетлив начин. Честопати, се комуницира со широко цитирање на архитектонските стилови од минатото и тоа на повеќе стилови одеднаш. При ослободувањето од модернизмот, се насочуваме кон изработување градби кои се чувствителни на контекстот во кој се изградени. Постмодернизмот потекнал од забележаниот неуспех на модернистичката архитектура. Неговата опседнатост со функционализмот и економското градење значело дека декорациите се минато и дека градбите се спакувани во строг рационален изглед. Постмодернистите сметале дека таквите градби не успеале да ја задоволат човечката потреба за удобност, како за телото така и за окото. Модернистите не ја зеле во обзир желбата за убавина. Проблемот се влошил кога веќе монотоните станбени квартови се претвориле во отпади (сиромашни квартови). Се чини дека, постмодернизмот го решил проблемот со враќање на украсите и декорацијата за свое око. Формата повеќе не одговарала само на нејзините функционални побарувања, таа можела да биде сè што архитектот ќе посакал. == Роберт Вентури == Роберт Вентури беше предводник на овој правец. Неговото дело, ''Сложеноста и противречноста во архитектурата'' (објавено во 1966), претставуваше помошно средство на постмодернистичкиот правец во архитектурата и отворено го критикуваше преовладувачкиот Функционален модернизам. Чекор понапред од модернистичкиот функцинализам, е неговата адаптацијата на славната изрека на Мајлс Ван Дер Рое - ''Помалку е повеќе'' во ''Помалку е одвеќе''? Како и другите постмодернисти, се чини дека тој го врати декорот поради неговата неопходност. Тоа го појаснува во неговата критика за Модернизмот во делото Сложеноста и противречноста во архитектурата, со зборовите: ''Архитектите можат да се раскинат обидувајќи се да ги игнорираат (се мисли на украсните и декоративните елементи на градбите) па дури и да се обидат да ги отстранат, но тие секогаш ќе бидат тука. Или пак, ќе бидат присутни уште многу, бидејќи архитектите ја немаат способноста да ги заменат (ниту пак знаат со што би ги замениле).'' Роберт Вентури би бил најжестокиот предводник во изразувањето бунт против модернистичката архитектура која станува позната како „постмодерна“. Неговите две дела ''Сложеноста и противречноста во архитектурата'' (1966) и ''Учејќи од Лас Вегас'' (1972) (иако тие не се вистински претставници на постмодерната архитектура,) успешно ги изразуваат многу од целите вклучени во постмодернизмот. Втората книга ја пишува заедно со жена му, Денис Скот Браун, и Стивен Изенур. Учејќи од Лас Вегас укажува на фактот дека, украсните и декоративните елементи ги поврзуваат потребите на разновидноста и комуникацијата . Овде Вентури ја акцентира важноста за една градба да пренесува информации кон јавноста (за што потребни се не- функционални елементи за градбата). Постмодернизмот е општ порив да се пренесе ваквата информација преку градбите. Притоа ваквата комуникација не треба да се сфати буквално. Вентури со објаснувањето оди до таму што дури и комуникацијата би можела да се сфати на повеќе начини. Секое гледиште на овој став е помалку или повеќе вистинито бидејќи, делата со таков квалтет имаат многу димензии и значења. Плурализмот во значењето е со намера да ја отслика сличната природа на современото општество. Плурализмот во значењето беше нагласен кај постмодерните архитекти кои се стремеа да создадат разновидност во нивните градби. Во еден од своите есеи ''Поглед од Камподоглио'', Вентури се навраќа на тој ефект во моментот кога кажува: ''Кога бев млад, вистински начин да се разграничат одличните архитекти беше преку конзистентноста и оригиналноста на нивната работа. Но тоа повеќе не е случај. Ако силата на модерните мајстори лежи во конзистентноста, нашата лежи во разновидноста.'' Со неговата разновидност, постмосернизмот поседува чувствителност кон контекстот на градбите и историјата, како и кон барањата на клиентите. Постмодерните архитекти ги земаа предвид општите побарувања на урбаните градби и нивната околина за време на дизајнот на градбите. На пример во ''Куќата на плажа во Венеција'' на Франк Гери, соседните куќи имаат слична светла боја. Ваквата чувствителност кон народното е очигледна кај некои постмодерни градби. == Цели и карактеристики == Целите на постмодернизмот, вклучувајќи го и решавањето на проблемите од Модернизмот, поврзувањето на значењата со повеќезначноста, и чувствителноста кон контекстот на градење се изненадувачки обединети за период на градби кои се дизајнирани од архитекти кои не соработуваат еден со друг. Сепак, целите, оставаат простор за различни додавања како што и може да се забележи по разновидноста на различните градби создадени за време на движењето. Карактеристиките на постмодернизмот дозволува неговата цел да биде изразена на повеќе начини. Овие карактерситики ги вклучлуваат употребата на скулптурните форми, декорациите, антропоморфизмот и материјалите кои го претставуваат trompe l'oeil. Овие физички карактеристики се комбинираат со концептуалното карактеризирање на значењето. Тие ги вклучуваат карактеризациите во значењето вклучувајќи го плурализмот, дуплото кодирање, летечките столбови, високите тавани, иронијата и парадоксот кон контекстуализмот. Скулптурните форми, кои не мора да бидат органски, биле направени со многу поголем жар. Ова се забележува во Музејот Арбајтберг на Ханс Холејн (1972 – 1982). Зградата е направена од неколку градбени единици, од кои сите се доста различни. Ниедна форма на градба не е нималку слична со грубите облици на Модернизмот. Тие се скулптурни и делумно разиграни. Овие форми не се сведени на целосен минимум, тие се изградени и обликувани за нивна волја. Сите овие градби се поклопуваат доста природно, што го зголемува ефектот на ваквите форми. По многугодишното порекнување, декорацијата се врати на сцена. ``Куќата на плажа во Вемеција`` на Френк Гери, изградена во 1986 е украсена со мали декоративни детали кои во Модернизмот би се сметале за одвишни и непотребни. Куќата на плажа во Венеција има куп од кружни труци кои служат најмногу за декорација. Трупците кои се најгоре имаат мала улога да ги придржуваат покривачите на прозорците.Сепак. самиот факт дека тие би можеле да се заменат со практично невидлив клинец, го прави нивното претерано присуство само декоративно. Декорот на Зградата за Јавни служби во Портланд на Мајкл Грејвс (1980) е уште повеќе истакнат. Двете испакнати триаголни форми се прилично декоративни. Тие се тука само со естестка цел. Постмодернизмот со својата чувствителност кон контекстот на градбите, не ги исклучија потребите на луѓето од зградите. Гробиштата во Брион Вега на Карло Скарпа (1970 –72) го поедноставува ова. Потребите на човекот од гробишта се состои во фактот дека поседуваат свечена природа, сепак тие не смеат да му предизвикаат депресија на посетителот. Гробиштата на Скарпа го постигнува свеченото расположение со темносивите бои на ѕидовите и уредно издиференцираните форми, при што зелената трева го спречува ова да преовладува. Понекогаш постмодерните згради го искористуваат „trompe l'oeil“, создавајќи илузија на простор и длабочини каде што всушност не постојат, како во случајот на сликарите од римско време. Зградата за јавни служби на Портланд (1980) има столбови кои се поставени на страната на зградата која до одреден степен изгледа вистински, а сепак не е. Музејот на уметности Худ (1981 – 1983) има типично симетрична фасада која преовладувала за тоа време кај постмодерните згради. Вана Вентури куќата на Роберт Вентури (1962 – 64) ја отсликува целта на постмодернистите за претставување на значењата и карактеристиките на симболизмот. Според Вентури, фасадата е симболична слика за куќа, која се навраќа на 18 век. Ова делумно се постигнува преку употребата на симетрија и лак над влезот. Можеби најдобар пример за иронијата во градбите на постмодернизмот е Piazza d’Italia на Чарлс Мур. Тој ги цитира архитектурните елементи на италијанската ренесанса и римскиот антиквитет. Сепак тоа го прави со сомнеж. Иронијата се јавува кога ќе забележиме дека столбовите се покриени со челик. Исто така парадокслен е начинот на кој тој ги оценува Италијанските антиквитети кои се далеку од оригиналните во Њу Орлеанс. ''Дуплото кодирање'' значи дека градбата носи многу значења одеднаш. Ова многу добро е постигнато во Сони зградата во Њујорк. Зградата е висок облакодер кој содржи делови од доста модерна технологија. Сепак, врвот му пркоси на ова. Горниот дел содржи елементи на класични антиквитети. Ваквото дупло кодирање е значителна шема на постмодернизмот. Карактеристиките на постмодернизмот се прилично обединети имајќи ги предвид нивните различни појави. Нај забележливите помеѓу нивните карактеристики се нивните разиграни екстравагантни форми и хумористичното значење кое градбите го носат. == Промени во учењата на историјата на архитектурата == Порастот во интересите за историјата кој се јави како последица на општиот постмодернистички пресврт имаше значајно влијание врз ахитектурното образование. Часовите по историја станаа задолжителни и на нив се инсистираше. Со побарувачката за професори признати во историјата на архитектурата, неколку дипломски програми во училиштата по архитектура се јавија за да се издиференцираат од дипломските програми по историја на уметноста каде што архитектурните историчари се претходно обучувани. Во САД, МИТ И Корнел беа првите, кои беа отворени во средината на 1970, по кои следуваа Колумбија, Беркли и Принстон. Помеѓу основачите на новите програми по архитектурна историја беа Бруно Цеви на Институтот за Историја на архитектурата во Венеција, Стандфорд Андерсон и Хенри Милон на МИТ, Александар Цонис во Архитектурната асоцијација, Антони Вилдер на Принстон, Манфредо Тафури на Универзитетот во Венеција, Кенет Фрамптон на Универзитетот Колумбија и Вернер Оехслин и Курт Фостер на ЕТХ Цирих. Отворањето на овие програми се случи истовремено со вработувањето на професионално обучени историчари во училиштата за архитектура во 1970. Маргарет Крафорд (со диплома од УКЛА) на СЦИ-Арк, Елизабет Гросман (диплома на универзитетот Браун) во Школата за дизајн во Роуд Ајленд, Кристијан Ото (диплома од Универзитетот на Колумбија) во универзитетот Корнел, Ричард Шафе (диплома на Институтот Коуртаулд) во Универзитетот Роџер Вилијамс и Хауард Бурнс (М:А. Колеџот Кингс) на Харвард, се само дел од примерите. Потоа се јавија втора генерација стипендисти што придонесе до проширување на овие напори во насока која сега преминала во теорија. Тоа се – К:Мајкл Хеис (стипендист на МИТ) на Харвард, Марк Вигли (стипендист на универзитетот Окланд)на Принстон, Марк Јарзомбек (ст. На МИТ) во Корнел (сега на МИТ), Џенифер Блумер (стипендист на Џорџија Тек) во Ајова и Кетрин Инграхам (стипендист на Џн Хопкинс) сега на Институтот Прат. Питер Ходсон на Универзитетот на Портсмаут, Англија (Б:А и М:А, Универзитетот на Вирџинија, Шарлотсвил и Универзитетот Кембриџ) кој придонел доста во ретставрацијата на Класичната настава и чиишто главни студенти станаа прваци во нивните области. === Постмодерна уметност === Терминот постмодерна уметност означува уметничко движење кое е контрадикторно на некои гледишта на модернизмот или произлегло како негов резултат. Воопшто движењата како Интермедиуми, Инсталациона уметност,Концептуална уметност и Мултимедија делумно вклучувајќи го и видеото се опишани како постмодерни. Правците кои се поврани со употребата на поимот постмодерна во уметноста вклучуваат бриколаж, употреба на зборовите како централен уметнички елемент, колаж, поедноставување, прилагодување, отсликување на потрошувачите или популарна култура и Изведбена уметност. == Употреба на поимот == Водечки поим за уметноста произлезен уште од 1950-тите е ''современа уметност''. Не целата уметност е означена како постмодерна, а поширокиот поим ги вклулува како уметниците кои продолжуваат да творат во модернистичките и доцните модернистички традиции, како и уметниците кои го одбиваа постмодеризмот од други причини.Артур Данто смета дека ,современ, е поопширен термин и дека постмодернистичките објекти претставуваат подгрупа на современото движење.Дел од постмодерните уметници направиле пробив од идеите на модерната уметност и не постои согласност за тоа што е – доцно модерен - а што постмодерен. Одбиените идеи од страна на модерните естетичари се обновени. Во сликарството постмодернистите ја обновија претставата.Традиционалните техники и теми се враќаат во уметноста. Дури се смета дека добар дел од она што денес се нарекува постмодерно, доцниот авангардизам, сè уште треба да се сврсти во модерната уметност. Истоверемено опишувајќи одредени правци на современата уметност, постмодерната уметност исто така се употребува да ја означи фазата на модерната уметност. Ваквиот став е усвоен како од бранителите на модернизмот како што е Клемент Гринберг, така и од Радикалните противници на модернизмот како што е Феликс Гуатари кој модернизмот го нарекува ''последен здив''. Нео- конзервативниот, Хилтон Крамер ја опишува постмодерната како ''раѓање на модернизмот на крајот од неговата душа''. Многу критичари тврдат дека постмодерната уметност произлегува од модерната уметност. Предложените датуми за промена од модерната во постмодерна ги вклучуваат 1914 во Европа, и 1962 или 1968 во Америка. Џејмс Елкинс, коментирајќи ги дискусиите за точниот датум на транзицијата од модернизам во постмодернизам, тој истите ги споредува со дискусијата во 1960 за точниот подем на Маниризмот и за тоа дали треба да почне веднаш по периодот на вишата ренесанса или подоцна во тој век. Тој забележува дека ваквите расправи се случуваат секогаш и за сите уметнички движења и периоди, што не ги прави помалку важни.Заклучувањето на периодот на постмодерната уметност датира на крајот од 1980 тите, кога зборот постмодернизам губи многу од својата критична звучност и уметноста се свртува кон влијанието од глобализацијата и новите медиуми. Американскиот марксистички филозоф Фридрик Џејмсон смета дека животните услови и производството ќе се отсликаат во сета активност вклучувајќи го и создавањето на уметноста. Жан Бодријар има значајно влијание врз уметноста инспирирана од постмодерната и ги акцентира можностите за нови форми на креативност. Уметникот Питер Хејли ги опишува неговите светли бои како ''хиперреализација на вистинската боја'' и го признава Жан Бодријар како инспирација. Самиот Жан Бодријар, уште од 1984, прилично се држеше до неговите погледи дека современата и особено постмодерната уметност се инфериорни наспрема модерната уметност во периодот по Втората светска војна, додека Жан-Франсоа Лиотар ги ценел современите слики и ги означувал како еволуција на модерната уметност. Доста женски уметници од 20 век се поврзуваат со постмодерната уметност бидејќи добар дел од теоретското сврстување на нивната работа произлегува од француската психоанализа и феминистичката теорија која строго се поврзува со постмодерната филозофија. Како за сите употреби на поимот постмодернизам постојат критики и за оваа негова примена. На пример Кирк Варнедоу , тврди дека не постои такво нешто како постмодернизам и дека можностите на модернизмот сè уште не се исцрпени. Иако употребата на поимот како недостаток во означувањето на одредени - Пост-воени школи, кои вметнуваат прилично специфичен материјал и општи техники стана вообичаен уште од средината на 1980, теориските означувања на Постмодернизмот како епохални или епистемични дефиниции сè уште се контраверзни. == Дефинирање на постмодерната уметност == Постмодернизмот ги опишува движењата кои потекнуваат од и реагираат против или се спротивставуваат правците на модернизмот. Специфичните правци кои воопшто се забележани се формална чистота, средна специфичност, уметност за уметноста, автентичноста, универзалноста, оригиналноста и револуционерните или реакционерните правци т.е авангардата. Сепак, парадоксот е можеби најважната модернистичка идеја против која реагира постмодернизмот. Парадоксот беше најважен за модернистичката иницијатива, претставен од страна на Мане. Неколкуте прекршувања на претставителната уметност од страна на Мане, доведе до истакнување на претпоставената заедничка ексклузивност на реалноста и репрезентацијата, дизајнот и репрезентацијата, апстракцијата и реалноста, итн. Употребата на парадоксот на големо ги инспирирало сите, од Мане до концептуалистите. Статусот „авангарда“ е особено контраверзен. Многу институции сметаат дека, да се биде визионер, напреден, контраверзен и прогресивен се клучните елементи на мисијата на уметноста на сегашноста, и затоа постмодерната уметност е контрадикторна на вредноста на уметноста на нашето време. Постмодернизмот го одбива напредокот или подобрувањето на уметноста, при што има за цел да го препороди митот за авангардата. Розалин Краус била една од важните објавувачи дека авангардизмот е готов и дека новата уметничка ера е постлиберална и постпрогресивна. Гризелда Полок ја проучувала и ѝ се спротивставила на авангардата и модерната уметност во серии на влијателни книги, каде што истовремено ја разгледувала модерната уметност со редефинирањето на постмодерната уметност. Една од карактеристиките на постмодерната уметност е нејзиното мешање на високата и ниската култура преку употребата на индустриските материјали и прикажувањето на поп-културата. Употребата на ниските форми на уметноста биле дел од модернистичкиот експеримет кој е документиран од страна на Кирк Варнедоу и претставата „Високи и ниски“ на Адам Гопник. Популарната култура и модерната уметнот во Музејот на Модерна уметност во Њујорк, изложба која беше универзално одбивана во времето кога единствен случај кој би можел да ги донесе Даглас Кримп и Хилтон Крамер заедно во хор од потсмев. Фредерик Џејмсон смета дека постмодерните дела се откажуваат од секаков обид за спонтаност и директност во изразот, правејќи место за пастишот и неистрајноста. Како спротивност на оваа дефиниција Чарлс Харисон и Пол Вуд се залагаат за тоа дека делото и неистрајноста се фатални за модерната уметност и успешно се употребени од модерните уметници како Мане и Пикасо. Во една дефиниција се смета дека постмодернизмот се противи на грандиозните наративи на модернизмот за уметничка насока, бришејќи ги границите помеѓу високите и ниските форми уметност и попрекувајќи ги формалностите на жанрот со претопување, колаж и фрагментација. Постмодернизмот смета дека сите ставови се нестабилни и неискрени и притоа иронијата, пародијата и хуморот се единствените области кои не можат да бидат подложени на кртитика или исправка. Од останатите дефинирани составни делови се споменуваат плурализмот и разновидноста. == Гласници на авангардата == По Првата светска војна, а особено како нејзин резултат , се појавија радикални движења и трендови кои се сметаа за влијателни и како потенцијални гласници на постмодернизмот. Со претставувањето на употребата на индустриските артефакти во уметноста и техники како што се колаж, авангардните движења како Кубизот, Дада и Надреализмот ја ставаа во прашање природата и вредноста на уметноста. Овие движења беа под влијание од страна на новите уметнички форми како што е киното и порастот на репродукцијата како средства за создавање уметнички Дела. Појдовната точка за дефинирањето на модернизмот , есејот на Клемент Гринберг „Авангардата и кичот“ кој најпрво беше објавен во написот Партизан од 1939 година, ја брани авангардата во лицето на популарната култура. Подоцна, Петер Бургер ќе ги разграничи историската авангарда и модернизмот, а критичарите како Краус, Хисен, Даглас Кримп,следбеници на Бургер, ја означија историската авангарда како премин кон постмодернизмот. Краус, на пример, ја опишува употребата на колаж на Пабло Пикасо како авангардна практика од која се очекува во постмодерната уметност со акцент на јазикот на штета на автобиографијата. Друга гледна точка е дека авангардата и модернизмот употребуваат слични техники додека постмодернизмот ги одрекува и двете. Дада Во раниот 20 век Марсел Дишан изложи писоар како скулптура. Неговата цел беше да ги натера луѓето писоарот да го доживуваат како уметничко дело , бидејќи, како што и самиот изјавил, тоа всушност и беше. Неговото дело го нарече ''Готови производи''. ''Фонтаната'' беше писоар потпишан под псевдонимот Р. Мат кој го шокираше уметничкиот свет во 1917. Ова и други дела на Дишан воопшто се обележани како Дада. Дишан се сметаше за претходник на концептуалната уметност. За некои е дискутабилно дали Дишан, чијашто добро позната опседнатост со парадоксот, може да се нарече постмодернист само врз основа на тоа дека ги избегнува специфичните средства, бидејќи парадоксот не е медио-специфичен, иако најпрвин произлегува од сликите на Мане. Дадаизмот може да се сфати како дел од склоноста на модернизмот да ги предизвикува усвоените стилови и форми, заедно со надреализмот, Футуризмот и Апстрактниот Експресионизам. Од хронолошка гледна точка Дада цврсто се држи до модернизмот, иако дел од критичарите тврдат дека пројавува постмодернизам, додека други како Ихаб Хасан и Стивен Конор, сметаат дека е можна пресвртна точка помеѓу модернизмот и постмодернизмот. На пример според Мек Евили, постмодернизмот започнува со сфаќањето дека никој повеќе не верува во митот на напредокот и дека Дишан тоа го претчувствува во 1914 година кога го менува својот постмодернистички став во постмодернистички, напуштајќи ги етсетското уживање, трансцендентната амбиција и насилните демонстрации на формаланата спретност во служба на естетската рамнодушност, признавање на обичниот свет и наоѓање на предмет или на готов производ. === Радикални движења во модерната уметност === Општо земено поп-артот и минимализмот започнаа како модернистички движења. Парадигматски пресврт и филозофско разграничување помеѓу формализмот и антиформализмот во раните 1970 доведоа до перцепирање на овие движења како претходници на преминувачката постмодерна уметност. Други модерни движења кои се покажаа како влијателни за постмодерната уметност се концептуалната уметност и употребата на техники како што се собирање, монтажа, бриколаж и соодветсвување. == Џексон Полок и апстрактниот експресионизам == За време на доцните 1940 и раните 1950, радикалниот пристап кон сликањето на Полок ги револуционизираше основите на целата современа уметност која следуваше по него. До одреден степен, Полок сметаше дека патот кон реализирањето на едно уметничко дело е важен колку и самото уметничко дело. Исто како што иновативните изуми во сликањето и скуптурата на Пабло Пикасо при крајот на векот преку кубизмот и изградената скулптура, така Полок го преосмислува начинот на кој уметноста се изведува во точката на средината на векот. Оттргнувањето на Полок од држачот на платна и конвенционалноста претставуваше ослободувачки сигнал за неговите современи колеги уметници и на сите кои следуваа по него. Уметниците ветија дека творењето на Џексон Полок – сликање на подот, на непротегнато грубо платно, од сите четири страни, со помош на сликарски материјали, индиустриски материјали, со ликови, без ликови, фрлање на линеарни пластови боја, капење, цртање, валкање, четкање, значително го искачи создавањето уметност над која било поставена граница. Апстрактниот експресионизам воопшто ги шири и развива дефинициите и можностите кои им се достапни на уметниците за создавање на нови уметнички дела. Во смисла на иновациите на Џексон Полок, Вилијам де Кониг, Франц Клајне, Марк Ротко, Филип Гастон, Ханс Хофман, Клифорд Стрил, Барнет Њуман, Ад Рајнхард и други ширум ги отворија портите кон разновидноста и опсегот на сите уметности кои следуваа по нив. == Постапстрактен експресионизам == За време на 1950 и 1960 тите во склоп на апстрактното сликарство се појавија неколку нови правци како сликарството слично на кубизмот со силни бои и други форми на геометриска апстракција како делото на Френк Стела, како реакција против субјективизмот на апстрактниот експресионизам но , тој започна да се јавува во сликарските студија и во радикалните авангардни кругови. Клемент Гринберг стана гласот на Пост – сликарската апстракција поставувајќи влијателна изложба на нови слики кои поминаа низ неколку уметнички музеи низ САД во 1964. Теренското сликарство со бои, сликарство со остри бои и агли и лирската апстракција се појавиле како радикални нови правци. До доцнте 1960-ти години, постминимализмот, процес-уметноста и арте повера како револуцинерни концепти се појавиле како движења кои ги вбројувале сликарството и скулптурата преку лирската апстракција и постминималистичките движења во раната концептуална уметност. Процесуалната уметност инспирирана од Полок им овозожи на уметниците да експериментираат со и да ја искористат разновидната енциклопедија од стилови, содржини, материјали, поставувања, чувство за време и пластичен и вистински простор. Ненси Грејвс, Роналд Дејвис, Хауард Хоџкин, Лери Понс, Џенис Кунелис, Брајс Марден, Брус Науман, Ричард Татл, Алан Сарет, Волтер Дерби Банард, Линда Бенглис, Ден Кристенсен, Лери Зокс, Рони Лендфилд, Ева Хесе, Кит Сониер, Рилард Сера, Сем Џилијам, Марио Мерц, Питер Регинато беа дел од помладите уметници кои се појавија за време на периодот на доцниот модернизам кој го изроди врвот на уметноста во доцните 1960-ти. == Изведбена уметност и случувања == За време на 1950 и 1960 тите уметниците со широк спектар на интереси започнаа да ги поместуваат границите на Современата уметност. Ивес Клајн во Франција и Кароли Шниман, Јајои Кусама, Шарлот Морман и Јоко Оно од Њујорк, беа пионерите на уметничките дела врз основа на изведбата. Групите како Живиот Театар со Џулијан Бек и Џудит Малина соработуваа со вајари и сликари создавајќи амбиент, радикално менувајќи ја врската помеѓу публиката и изведувачот што особено се чувствува во нивното дело ''Рај – сега''. Танц-театарот на Џадсон сместен во Меморијалната црква на Џадсон, Њујорк, со танчерите, особено Ивон Рајнер, Триша Браун, Илејн Самерс, Сали Грос, Симон Форти, Дебора Хеи, Лусинда Чајлдс, Стив Пакстон и други соработуваа со уметниците Роберт Морис, Роберт Витман, Џон Кејџ, Роберт Раушенберг и инженерите како Били Клувер. Овие изведби честопати беа создавани за да бидат сликата на нова уметничка форма, комбинирајќи ги скулптурата, танцот и музиката или звукот, честопати со учество на публиката. Делата се карактеризираа со повратните филозофии на минимализмот и спонтаната импровизација и изразот на Апстракниот експресионизам. Во текот на истиот период, доцните 1950 и средината на 1960-тите години, различни уметници на авангардата ги создадоа ''случувањата.'' „Случувањата“ биле мистериозни и честопати спонтани и непланирани собири на уметници и нивните пријатели и роднини на различни определени локации . Честопати вметнуваа апсурдни изведби, физички вежби, костуми, спонтана голотија и различни произволни и прилично неповрзани точки. Алан Капров, Јлејс Олденбург, Џим Дајн, Ред Грумс и Роберт Витман, меѓу другите, биле значителни создавачи на случувањата. Монтажна уметност Во врска со појавата на апстрактниот експресионизам била појавата на комбинирање на рачно изработени предмети со сликарски материјали, оттргнувајќи се од претходните случаи на сликање и скулптура. Овој тренд во уметноста е претставен со делото на Роберт Раушенберг, чиишто комбинации- во 1950 тите беа претходници на Поп артот и Инсталационата уметност и правејќи го собирањето на големи физички предмети корисно, вклучувајќи- плишани мечиња, птици и комерцијална фотографија. Лео Штајнберг го користи терминот постмодернизам во 1969 за да го опише делото на Раушенберг – рамна подлога- чиста, слика која содржи широк спектар на културолошки слики и артефакти кои не биле компатибилни во полето на сликарството на пред модернистичките и модернистичките слики. Крег Овенс оди уште подалеку идентификувајќи ја значајноста на делата на Раушенберг не како претсава за – според Штајнберг- ''преминувањето од природата кон културата''туку како прикажување на ''невозможноста за прифаќање на нивната спротивност.'' Стивен Бест и Даглас Келнер ги вбројуваат Раушенберг и Џаспер Џонс како дел од пречекорувачката фаза, под влијание на Марсел Дунамп, помеѓу модернизмот и постмодернизмот. И двајцата користат слики од обични објекти, или себеси се поставуваат како објекти, во нивните дела, при што ја задржуваат апстракцијата и слкарските гестови на високиот модернизам. Анселм Кифер исто така ги користи елементите на прибирање во неговите дела а во една прилика го вклучи клунот на рибарски брод во слика. Поп-арт Поимот ''поп-арт'' бил употребен од Лоренс Аловеј за да ги опише сликите кои го величеле потрошувачкиот период во ерата по Втората светска војна. Ова движење го одбивало апстрактниот експресионизам и се концентрирало на толкувањето и психолошката внатрешност во служба на уметноста која ја опишувала, а честопати и славела материјалистичката потрошувачка култура, рекламирањето и иконографијата на периодот на масовното производство. Како значајни примери на ова движење се споменуваат раните дела на Дејвид Хокни и делата на Ричард Хамилтон, Џон МекХејл и Едвардо Паолоци. Додека подоцните американски примери го вклучуваат цутот на кариерите на Енди Ворхол и Рој Лихтенштајн и неговото применување на Бендаи точките, техника која се применува во трговското преработување. Има јасна поврзаност помеѓу радикалните дела на Дишан, бунтовниот дадаист, со смисла за хумор, и поп-артистите како Клеис Олденбург, Енди Ворхол, Рој Лихтенштајн и други. Томас Мек Евили, сложувајќи се со Дејв Хикеи, вели дека постмодернизмот во визуелната уметност започнала со првата изложба на поп-арт во 1962 година, `иако потребни биле уште дваесет години за постмодернизмот да стане доминантен став во визуелната уметност.`Фридрик Џејмсон исто така смета дека поп-артот е постмодерен. Еден факт дека поп-артот се вбројува во постмодерната е дека тој го руши она што Андреас Хѕусен го нарекува „големата поделба“ помеѓу високата уметност и популарната култура. Постмодернизмот произлегува од генерациското одбивање на одделните точки на високиот модернизам.` == Флуксус == Флускусот беше објавен и слабо организиран во 1962 од страна на Џорџ Макинас (1931 – 78), американски уметник роден во Литванија. Флуксус ги должи своите почетоци на часовите на Џон Кејџ по Експериментална композиција во Новото училиште за социјално истражување во Њујорк. Многу од неговите ученици биле уметници кои работеле со друи средства со мало или без никакво познавање во музиката. Во студентите на Кејџ се вбројувале основачите на Флуксус – Џексон Мек Лоу, Ал Хансен, Џорџ Брехт и Дик Хигинс. Флуксус барал естетика на направи сам и ја ценел едноставноста над сложеноста. Како и Дада пред него, Флуксус вклучувал цврст тек на антикомерцијализмот и антиуметничката разумност, омаловажувајќи го уметничкиот свет предводен од конвенционалниот пазар, во служба на креативно творење со уметноста во центар. Уметниците на Флуксус претпочитале да работат со какви било материјали кои им биле на дофат и сами ги создавале делата или соработувале во создавачкиот процес со нивните колеги. Флуксус може да се смета за дел од првата фаза на постмодернизмот, заедно со Раушенберг, Џонс, Ворхол и Сичуејшонистс Интернешенл. Андреас Хусеин го критикува обидот да го прогласи Флускус за постмодернизмот како или главниот код на постмодернизмот или крајно непретсавително уметничко движење, како што е постмодрнистичката возвишеност. Наместо тоа тој го перцепира Флуксуот како голем неодадистички феномен во авангардната традиција. Не претставуваше голем напредок во развитокот на уметничките стратегии иако не изразуваше бунтовност против ''администрираната култура од 1950 тите во која скромниот домаќински модернизам служеше како идеолошки столб на Студената војна.'' == Минимализам == Во раните 1960-ти години, минимализмот се појавил како апстрактно движење во уметноста (со корени во геометриската апстракција преку Малевич, Баухаусот и Мондријан) кој ја одбивал идејата за поврзано и субјективно сликање, сложеноста на апстрактните експресионистички површини и емоционалниот временски дух и полемики присутни во областа на ефективното сликање. Минимализмот тврди дека екстремната едноставност може да ја долови целата возвишена претстава потребна во уметноста. Поврзан со сликарите како Френк Стела, минимализмот во сликањето како противник на другите области`е модернистичко движење и во зависност од контекстот може да се сфати како гласник на постмодерното движење. Хал Фостер во својот есеј ''Јазолот на минимализмот'', ги проучува границите до кои Доналд Џад и Роберт Морис заедно го признаваат и пречекоруваат модернизмот на Гринберг во нивните објавени дефиниции на минимализмот. Тој тврди дека минимализмот не е ''мртва точка'' на модернизмот, туку ''парадигматски пресврт кон постмодерните трендови кои се практикуваат до ден денес.'' == Постминимализам == Поимот постминимализам е искован од страна на Роберт Пинкус Витен во 1977 година за да ја опише уметноста која произлегува од минимализмот, која имала содржина и контекстуални преклопувања кои минимализмот ги одбивал. Неговата употреба на терминот го покриваше периодот од 1966 до 1976 година и се отсликуваше во делата на Ева Хесе, Кит Сониер, Ричард Сера и новите дела на поранешните минималисти Роберт Смитсон, Роберт Морис, Сок Ле Вит и Бери Ле Ва и други. Процес арт и уметноста против формата се други термини кои го опишуваат оваа творештво утврдено според просторот кој го зазема и процесот според кој се гради. Росалинда Краус смета дека до 1968 уметниците како Морис, Ле Вит, Смитсон и Сера, ''влегуваат во ситуација чиишто логични услови не можат повеќе да се опишат како модернизам.'' Распростанувањето на категоријата скулптура сè до вклучувањето на земјената уметност и архитектурата, ''го донесоа пресвртот во постмодернизам.'' Минималистите како Доналд Цад, Ден Флавин, Карл Андре, Агнес Мартин, Џон Мек Кракен и други продолжија да прозиведуваат нивни доцно модерни слики и скулптури во остатокот на нивните кариери. == Движења во постмодерната уметност == === Неокласицизам === Јасната граница помеѓу она што ја дефинира модерната уметност, со нејзиното постојано преосмислување, и враќањето кон класичните слики и скулптури се централното движење на постмодернизмот. Главен помеѓу предложените на овој аспект на постмодернизмот е Арт Обновувачкиот Центар кој претставува цврсто побивање на сета уметност која се смета за модерна. Ова движење честопати се смета за класичен реализам. === Концептуална уметност === Концептуалната уметност понекогаш се смета за постмодерна бидејќи изразено е вклучена во деконструкцијата на она што го прави уметничкото дело ''уметност''. Концептуалната уметност бидејќи честопати е дизајнирана да им се спротивстави или да ги нападне мислењата на луѓето спред кои таа е зачинета со делумна контравезрност. Претходниците на концептуалната уметност ги вклучуваат делата на Дишан, Џон Кејџ,` 4.33.` што е четири минути и триесет и три секунди на тишина и ''Избришан Де Кониг Цртеж'' на Раушенберг. Многу концептуални дела го заземаат ставот дека уметноста ја создаваат набљудувачите , набљудувајќи го уметничко дело како уметност , не од суштинскиот квалитет на самото дело. Притоа, бидејќи Фонтана беше изложена, таа доби статус на скулптура. === Инсталациона уметност === Важна група на движења во уметноста кои последователно се опишувани како постмодерни, ја вклулуваат и инсталационата уметност и созадавњето на артефакти кои се концептуални по природа. Пример за тоа се знаците на Џени Холцер кои ги користат алатките на уметноста за да пренесат специфични пораки како на пример ''Заштити Ме Од Она Што Го Сакам.'' Инсталационата уметност е значајна во утврдувањето на просоторите избрани како музеи за современа уметност со цел да се обезбеди простор за чување на големите дела составени од пострани колажи или произведени и изнајдени предмети. Ваквте инсталации и колажи честопати се осветлени со делови кои се движат и светла. Тие честопати се дизајнирани за да дадат ефект на одредена средина како што се ` ''Железната завеса, Ѕидот од 240 буриња со малсо, Блокирањето на Ру Висконти,'' Париз- јуни 1962, на Кристо и Жан Клод, кои беа поетски одговор на Берлинскиот Ѕид изграден во 1961 година. === Лоубрау уметност === Лоубрау е широко распространета уметност на демократското движење кое потекнува од андерграунд светот на стрипот, панк музиката, жешката улична култура и други суб култури во Калифорнија. Уште е позната како поп-надреализам. Лоубрау повлекува централна тема во постмодернизмот во која разликата помеѓу - високото и ниското повеќе не се признава. == Изведбена уметност == === Интермедија и мултимедија === Друг тренд во уметноста кој се поврзува со поимот постмодерна е збирот на повеќе различни медиуми. Интермедија е поим искован од Дик Хигинс кои ги вклучува новите форми на уметноста по примерите на Флуксус, Конкретната поезија, Пронајдените предмети, Изведбена уметност и Компјутерска уметност. Хигинс е издавачот на Печат за нешто друго, Конкретен поет, оженет за уметничката Алисон Ноулс и обожавател на Марсел Дунамп, Ихаб Хасан , во неговиот список на карактеристики на постмодерната ги вклучува Интермедијата, мешавина од форми, хаосот од области. Една од најчестите форми на – мулти медијалната уметност- е употребата на видео лента и СРТ монитори, кои се нарекуваат Видео Арт. Додека теријата за комбинирање на повеќе уметности во една е доста застарена, и периодично се обновува, постмодерното претставување честопати се комбинира со изведбената уметност, каде што драматичниот под текст е отстранет , и она што останува е специфичната објава на уметниците во врска со концептуалната објава на нивното дело. Концептот на Хигинс за Интермедијата се поврзува со растот на мултимедијалната дигитална примена како виртуелна реалност, дигитална уметност и компјутерска уметност. == Применета уметност и неоконцептуална уметност == Во неговиот есеј од 1980 година, ''Алегоричен импулс кон теоријата на постмодернизмот'', Крег Овенс го објаснува повторното појавување на алегоричниот импулс како карактеристика на постмодерната уметност. Ваквиот импулс може да се види во применетата уметност на уметниците како Шери Левин и Роберт Лонго бидејќи алегоричниот лик е применет лик. Применетата уметност го руши угледот на модернистичките обиди на уметничката генијалност и оригиналност и е по двосмслена и контрадикторна отколку модерната уметност, истовремено вклучувајќи ги и рушејќи ги идеологиите – кои се и критични и сложени. == Неоекспресионизам и сликарство == Враќањето на традиционалните форми на уметноста – скулптурата и сликарството во доцните 1970 и раните 1980-ти години се гледа во делата на неоекспресионистичките уметници како Џорџ Базилетс и Џулијан Шнабел се опишани како постмодерни тенденции, и како едни од првите движења кои се појавуваат во постмодерниот период. Неговите цврсти врски со пазарот на комерцијалната уметност покренуваат прашања, како за статусот на постмодерното движење така и за дефинирањето за самиот постмодернизам. Хал Фостер тврди дека неоекспресионизмот се поврзува со конзервативните политики на периодот на Реган – Буш во САД. Феликс Гватари не ги одобрува – доцните промовирачки операции кои го префрлаат нео експресионизмот во Германија- (како пример на – лудост која се одржува во живот само со помош на јавните средства) кој за него е премногу лесен начин за – демонстрирање дека постмодернизмот не е ништо повеќе туку последен здив на модернизмот.- Овие критики за нео експресионизмот откриваат дека парите и јавните односи навистина ја осигуруваат веродостојноста на светот на современата уметност во Америка во истиот период во кој концептуалните уметнци како и случаите на женски уметници и феминистички теоретичари како Гризелда Полок. постепено ја преоценуваа модерната уметност. Брајан Масуми тврди дека Делез и Гватари ги прошируваат хоризонтите за нови дефиниии за убавината на постмодерната уметност. За Жан-Франсоа Лиотар, сликањето на уметниците како Валерио Адами, Даниел Бурен, Марсел Дунамп, Браха Етингер и Барнет Њуман по сликарството од авангардата на [[Пол Сезан]] и [[Василиј Кандински]] било моторот за нови идеи за возвишеноста на современата уметност. == Институционална критика == Критиките на институциите на уметноста (особено музеите и галериите) се дадени во делата на Марсел Бродхаерс, Даниел Бурен и Ханс Хааке. == Основа == === Значајни влијанија === Постмодернистичките писатели честопати ги посочуваат раните романи и збирки приказни како инспирација за нивните експерименти со расказ и структура/ Меѓу другите тука спаѓаат ''Дон Кихот, 1001 Ноќ во Арабија, Декамерон'' и ''Кандид''. Романот од 1759 на [[Лоренс Стерн]] на англиски јазик – ''Животот и мислењата за Тристам Шанди, Џентлен'', со своите строги акцентирања на пардодијата во експерименти во раскажувањето, честопати се забележуваат како рани влијанија на постмодернизмот. Постоеја мноу примери од 19 век за напаѓањето на концептите на Расветлувањето, пародијата и разиграноста во литературата, вклучувајќи ја сатирата на Лорд Бајрон, особено ''Дон Жуан, Сартор Резартус'' на Томас Карлил, грубите пародии ''Убу'' на Алфред Џери и неговата измислица ''Патафизика'', игривите експерименти со значењето на Левис Карол, делата на Исидора Дукасе, Артур Римбауд, Оскар Вајлд. Драмите од доцниот 19 и раниот 20 век, чијашто намера и дејство ќе послужат како влијание на постмодернизмот и ќе ги вклучи Шведските драматичари Август Стринберг, Италијанскиот автор Лујџи Пирандело и германскиот драматург и теоретичар Бертолт Брехт. Во 1910 тите уметниците кои се врзуваа за Дадаизмот, ја величеа случајноста, пародијата, игривоста и ја напаѓаа главната улога на уметникот. Тристан Цара во – Како се прави дадаистичка поема- вели дека за да создадеш дадаистичка поема ставаш зборови по случаен избор во шапка и ги извлекуваш еден по еден. Друг начин на кој Дадаизмот имаше влјание на постмодерната литература беше развојот на колажот, особено колажите кои се служеа со елементи од рекламите или илустрации од славните романи (колажите на Макс Ернст на пример). Уметниците кои се поврзуваа со Надреализмот, кои се развиле од Дадаизмот, продолжија да експериментираат со случајноста и пародијата истовремено славејќи го текот на несвесното. [[Андре Бретон]], основачот на Надреализмот, тврди дека автоматизмот и описот на соништата треба да игра поголема улога во создавањето на литературата. Тој со помош на автоматизмот ја создаде неговиот роман ``Надја`` и употреби фотографии за да го замени описот како пародија на пре - описните романи кои честопати ги критикуваше. Експериментите на надреалистот Рене Магрите со значењето се употребени како примери од страна на Жак Дерида и Мишел Фуко. Фуко ги користи и примерите на Хорхе Луис Борхес, важно директно влијание на многу постмодерни автори на фантастика. Тој понекогаш се смета за постмодернист, иако започна со пишување во 1920-тите. Влијанието на неговите експерименти со метафикцијата и магичниот реализам не беа целосно сватени во Англо американскиот свет сè до постмодерниот период. === Споредби со модернистичката литература === И модерната и постмодерната литература претставуваат ослободување од реализмот на 19 век. При градењето на ликовите, како модерната така и постмодерната литература го истражува субјективизмот, преминувајќи од надворешна реалност за да ги испита внатрешните состојби на свеста , во многу случаи повикувајќи се на модеристичките примери во стиловите ''потоци на свеста'' на Вирџинија Вулф и Џејмс Џојс, или истражувачките поеми како ''Отпадната земја'' на Т.С. Елиот. Според тоа модерната и постмодерната литертура ги истражуваат поединостите во расказот и градењето на карактери. ''Отпадната земја'' честопати се смета за средство за разграничување на модерната од постмодерната литература. Поемата е расцепкана и содржи измешаност како и поголемиот дел од постмодерната литература но обараќачот во ''Отпадна земја'' вели - овие делови ги имам закотвено спроти моите ископини- .Модернистичката литература расцепкувањето и крајната субјективност ги доживува како егзистенцијална криза, или фројдовски внатрешен конфликт, проблем кој мора да се реши, а уметникот е назначен како оној кој ќе го реши. Сепак постмодернистите честопати покажуваат дека ваквиот хаос е непремостлив , уметникот импотентен и едиснтвениот начин да се делува против оваа штета е да е се игра со хаосот. Игривоста е претставена во многу модернистички дела („Будењето на Финеган“ на Џојс или „Орландо“ на Вирџинија Вулф на пример) и тие можат да изгледаат доста блиски со постмодерните дела но, постмодернистичката игривост се централни и суштински достигнувања на редот кои се далеку веројатни. === Премин во постмодернизмот === Како и во ситлските периоди, не постојат дефинитивни датуми за подемот и падот на постмодернизтичкото прославување. 1914 година, годината во која ирскиот романописец [[Џејмс Џојс]] и англиската писателка [[Вирџинија Вулф]] починаа, понекогаш се зема за груба граница за почетокот на постмодернизмот. Претставката „пост“ сепак не мора да алудира на нов период. Наместо тоа, исто така може да посочува реакција против модернизмот во будењето на Втората светска војна (со нејзиното нарушување на човековите права, што се потврди на [[Женевска конвенција|Женевската конвенција]], преку атомското бомбардирање на [[Хирошима]] и [[Нагасаки]], [[холокауст]]от, бомбардирањето во [[Дрезден]], огненото бомбардирање на [[Токио]] и јапонско–американското притворање: може да означува и реакција на значајните пост воени настани. Почетоците на Студената војна, движењата за човекови права во САД, постколонијализмот (Постколонијалната литература) и појавата на личните сметачи (Сајберпанк и Хипертекст фантастиката). Според некои, почетокот на постмодерната литература може да се одбележи со значајните обајвувања на литературни настани. На пример, некои ги означуваат почетоците на постмодернизмот со првата изведба на ''Чекајќи го Годо'' во 1953, првото објавување на ''Лелек'' во 1956 или на ''Гол ручек'' во 1959 година. Според други почетокот е обележан од моментите на критичната теорија. Предавањето на Жак Дерида „Структура, знак и игра“ од 1966 година или доцната употреба на Ихаб Хасан во ''Расчелнувањето на Орфеј'' во 1971 година. Брајан Мек Хејл ја детализира неговата теза за оваа промена иако многу постмодерни дела се развиле од модерните, моденризмот е епистемолошки доминантен додека делата на постмодернизмот првенствено се занимаваат со значењата на онтологијата. == Поствоени случувања и фигури на транзицијата == Иако постмодернистичката литература не се однесува на сè што е напишано во постмодернистичкиот период, неколку поствоени случувања во литератирата (како Театарот на апсурдот, Генерацијата на ритамот и магичниот реализам) имаат значајни сличности. Овие случувања понекогаш групно се нарекуваат „постмодерни“, повоопштени, некои фигури (Семјуел Бекет, Вилијам С. Бороугс, Хорхе Луис Борхес, Хулио Кортазар и Габриел Гарсија Маркез) се обележани како влијатели на постмодерната естетика. Делата на Џери, надреалистите, Антонен Арто, Лујџи Пирандело и така натаму, исто така имале влијание врз делата на драмите од Театарот на апсурдот. Поимот „театар на апсурдот“ бил искован од Мартин Еслин за да ја опише тенденцијата на театарот во 1950-тите, тој го поврзал со концептотт за апсурд на [[Албер Ками]]. Драмите од театарот на апсурдот се паралелни со постмодерната фантастика на многу начини. На пример, ''Ќелавата пејачка'' на [[Ежен Јонеско]], во суштина е група клишеа преземена од јазичниот контекст. Една најважна фигура која се смета како за апсурдист така и за постмодернист претставува Семјуел Бекет. Делата на Семјуел Бекет честопати се доживуаат како такви што ја одбележуваат промената од модернизам кон постмодернизам во литературата. Тој има блиски врски со модернизмот поради неговото пријателство на Џејмс Џојс, сепак , неговото дело помогна во оформувањето на развојот на литературата подалеку од модернимот. Џојс, еден од претставниците на модернизмот, ја славеше можноста на јазикот, Бекет дојде до откритието дека за да избега од сенката на Џојс, тој мора да се сконцентрира на сиромашноста на јазикот и на човекот како пропаст. Неговите подоцнежни дела, исто така содржат ликови заглавени во ситуациите во кои безнадежно се обидува да комуницира, чијшто единствен начин е со игра да го извлече најодброто кое го имаат. Како што Ханс Питер Вагнер велеше – експериментите на Бекет со наративната форма и со распаѓањето на наративот и ликовите во фантастиката и драмата кои преовлдауваа со она што тој го перцепираше како невозможност во фантастиката (идентитетот на ликовите, веродостојна свест, веродостојноста на самиот јазик и публикувањето на литературата во жанровите) му ја донесоа Нобеловата награда за литература во 1969. Неговите дела објавени по 1969 најмногу се мета – литаратурни обиди кои мораат да се читаат во согласност со неговите теории и претходни дела и со обидот да се разграничат литературните форми и жанрови. Последното дело на Бекет објавено во неговиот живот – ''Бревтајќи мирно''- (1988) ги руши границите помеѓу драмата, фантастиката и поезијата со текстови кои се речиси целосно составени од трагите и преповторувањата на неговите претходни дела. Тој дефинитивно беше еден од татковците на постмодерното движење во фантастиката која продолжи да ги подрива идеите за логичната поврзаност со расказот , формалното дејствие, нормалната временска подреденост и психолошки објаснетите ликови. "Генерација на Ритамот е назив искован од Џек Керуак за незадоволната младина на Америка за време на материјалистичките 1950, Керуак ги разви идеите за поставувањето на автоматизмот во она што тој го нарекуваше спонтана проза, за да создаде максималистичка, мулти – епски роман наречен Легендата за Дулуоц според моделот на ''Во потрага по изгубеното време'' од Марсел Пруст. Генерација на Ритамот честопати се користи со пошироко значење и се однесува на неколку групи американски автори на постмодерната од поетите на Блек Маунтин, од школата Њујорк, ренесансата на Сан Франциско, итн. Овие автори се сметаат за `постмодерните`. Иако називот постмодерно сега поретко се употребува, посочувањето на овие автори како – постмодернисти- сè уште се јавува и многу автори се поврзуваат со оваа група (Џон Ешбери, Ричард Браутиген, Гилберт Сорентино, итн.) кои честопатои се вбројуваат во оваа список на постмодерни писатели. Вилијам С. Бороус е еден од авторите на Генерацијата на ритамот кој најчесто се јавува на списокот на постмодерни писатели. Бороус го објавува ''Гол ручек'' во Париз во 1959 и во Америка во 1961, според некои ова се смета за првата вистинска постмодерен роман бидејќи е расцепкана, без централно дејство, содржи измешани дејства за да ги опфати елементите од популарните жанрови како што се детективската фантастика и научната фантастика, преполна е со пародија, парадокс и игривост и според некои ,неговите пријатели Керуак и Ален Гинсберг ја издале книгата случајно. Тој и Брион Гисин, е исто така познат по техниката ''криминално писмо'' (слично на дадаистичката поема од Тцара) во кое зборови и фрази се исечени од весник или други изданија и се пренасочени за да оформат нова порака. Со ваква техника тој ги создаде романите ''Нова Експрес'' и ''Билетот кој експлодираше''. Магичниот реализам е техника популарна кај писателите од Латинска Америка (која исто така може да се смета како сопствен жанр) во која натприродните елементи се сметаат како светски (еден славен пример е практичното и крајно одбивното третирање на т.н. ангелска фиргура на Габриел Гарсија Маркез ''Многу стар човек со огромни Крилја''. Иако техниката има корени во традиционалното раскажување наприказни, таа заземаше централно место во Латино Американскиот бум, дижење кое е рамо до рамо со постмодернизмот. Некој од големите фигури на ''Генерацијата на ритамот'' и корисници на Магичниот реализам (Габриел Гарсија Маркез, Хулио Кортазае, итн.) понекогаш се сметаат за постмодернисти. Ваквото ознчување сепак не е на чисто. Во шпанскиот дел на Латинска Америка – ''модернизмот и постмодернизмот'' се однесуваат на литературните движења од раниот 20 век кои немаат директна врска со модернизмот и постмодернизмот во англиското подрачје. Сметајќи го застарен, Октавио Паз смета дека постмодернизмот е вметнат грандиозен расказ кој не се совпаѓа со културното прозиводство на Латинска Америка. Заедно со Бекет и Борхес , често споменувана фиргура претсваува Владимир Набоков, како и Бекет и Борхес, Набоков започна со објавување пред почетокот на постмодернизмот 1926 во Русија, 1941 во Англија). Иако неговата најпознатиот роман ''Лолита'' (1955), може да се смета како модернистичка или постмодернистички роман, неговите подоцнежни дела (особено ''Блед оган'' во 1962 и ''Ада или Ардор - Хрониката на едно семејство'' во 1969) се многу повеќе постмодерни, според Брајан МекХејл. ''Опсег'' Постмодернизмот во литературата не е организирано движење со водачи или главни фигури, при што, многу е потешо да се каже дали завршило или ќе заврши (во споредба да речеме, со крајот на модернизмот со смртта на Џојс или Вулф). Дискутабилно е притоа, достигнувањето на врвот на постмодернизмот во 60 и 70 тите со објавувањето на ''Улов-22''1961, ''Загубени во куќата за забава''1968,''Кланица'' 1969,'' Виножито на гравитацијата''1973 и многу други. Некои ја најавија смртта на постмодернизмот во 1980 со новото појавување на реализмот претставен и инспириран од Рејмонд Карвер, Том Волф во неговиот прилог од 1989, ''Следењето на Ѕверот со илјада стапала'' ги повика новите уважувања на реазлизмот во фантастиката да ги заменат постмодернизмот. Со новото присутно величање на реализмот, некои ги посочија ''Белата куќа'' во 1985 или ''Сатанските стихови'' во 1988 како последните славни романи во постмодернистичкиот период. Новата генерација на автори како Дејвид Фостер Валас, Дејв Егерс, Мајкл Чабон, Зади Смит, Чак Паланиук, Нил Гаилман, Џонатан Ледем и прилозите како ''Верувачот'' на Мек Свини, и страните посветени на фантастиката во Њујоркер, најавуваат ново поглавје на постмодернизмот или на нешто друго кое целосно ќе биде пост – модернизам. Amazon.com ја опишува романот ''Куќа од лисја'' на МАрк З. Даниелевски во 2000, како ''постмодерна''. === Општи теми и техники === Сите овие теми и техники честопати се употребуваат заедно. На пример, метафикцијата и измешаноста честопати се комбинираат со иронија. Тие не се употребуваат од сите постмодернисти ниту пак претставуваат исклучителна список на содржини. == Иронија, игривост, црн хумор == Линда Хачеон тврди дека постмодерната фикција во целина може да се карактеризира со иронични забелешки, од кои повеќето се земаат од јазик на заб. Ваквата иронија заедно со црниот хумор и општиот концепт на „играта“ (кој с поврзува со концептот на Дерида, или идеите спроведени од Роналд Бартез во ''Задоволството од текстот'') се вбројуваат помеѓу најприфатливите аспекти на постмодернизмот. Иако идејата за вклучување на нив во литературата не започнува во постмодернизмот (модернистите честопати беа игриви и иронични), тие станаа централни средства во многу постмодерни дела. Всушност, неколку романописци подоцна именувани како постмодерни, најпрвин се нарекуваа корисници на црниот хумор. Џон Барт, Џосеф Хелер, Вилијам Гадис, Курт Вонегат, Брус Џеи Фридман итн. Нормално за постмодернистите е да обработуваат сериозни теми на игрив и смешен начин. На пример начинот на кој Хелер, Вонегут и Пинчон упатуваат на настаните од Втората светска војна. Добар пример за постмодерната иронија и црн хумор се наоѓа во приказните на Доналд Бартелме, ''Училиштето'', на пример, е за ироничната смрт на растенијата, животните и луѓето поврзани со децата во еден клас, но необјаснивото повторување на смртта се третира само како шега а раскажувачот останува емоционално далечен за целото време. Главниот концепт на ''Улов22'' на Џозеф Хелер е иронијата на новиот идиоматски улов 22 а наративот е изграден околу долги серии на слични иронии. Томас Пинчон особено обезбедува основни примери за игривост, кои честопати вклучуваат смешна игра со зборови , во сериозен контекст. ''Плачењето на Лот 49'' на пример, содржат ликови наречени Мајк Фалопиан и Стенли Кортекс и радио станица која се вика КЦУФ, додека романот во целина разработува сериозна тема и има сложена структура. == Интертекстуалност == Штом постмодернизмот е претставен како децентрализиран концепт на универзумот во кој ндивидуалните дела не се изолирани , добар дел од фокусот на науката за постмодернистичката литература е врз интертекстуалноста. Врската помеѓу текстот (на пр. романот) и друг или еден текст во испреплетените конци на литературната историја. Критичната точка за ова претставува укажувањето на постмодернистичкиот недостаток од оригиналност и потпирањето на клишеата. Интертекстуалноста во постмодерната литература може да се однесува или да биде паралела на други книжевни дела, продолжена расправа за делото или прифаќање на стил. Во постмодернизтичката литература ова вообичаено се манифестира како навраќање кон бајките, како во делата на Маргарет Етвуд, Доналд Бартелме и многу други или во однос на популарните жанрови како во научната фантастика и детективската фантастика. Пример за интертекстуалност од раниот 20 век, кои ги инспирираше доцните постмодернисти , претставува –Пјер Менард, Автор на Кихот- на Хорхе Луис Борхес, приказна со значителен осврт кон Дон Кихот што исто така е добар пример за интертекстуалноста во средновековната романса. Дон Кихот вообичлаено се поврзува со постмодернистите, на пример романот на Кејти Акер ''Дон Кихот, Што беше сон''. Уште еден пример за инетртекстуалноста во постмодернизмот претставува ''Сот Трева Фактор'': на Џон Барт која се занимава со истоимената поема на Ебензер Кук. Честопати интертекстуалноста е посложена отколку единственото обраќање на друг текст. ''Пинокио во Венеција'' на Роберт Кувер на пример го поврзува Пинокио со ''Смртта во Венеција'' на Томас Ман. Исто така, ''Името на розата'' на Умберто Еко зазема форма на детективски роман и ги поврзува авторите како Аристотел , Артур Конан Дојл и Борхес. == Пастиш == Слично на постмодерната интертекстуалност, пастишот значи комбинирање или групирање на повеќе различни елементи. Во постмодернистичката литература, ова може да биде во чест на или пародија на постарите стилови. Може да се сфати како претстава за хаотичното, плуралистичкото или за информатички преоптоварените аспекти на постмодрното општество. Може да биде групирање на повеќе жанрови при што се создава единствен наратив , или коментирање на дејствија во постмодерноста. На пример, Вилијам С. Бороу ја употребува научната фантастика, детективската фантастика, вестерн стилот, Маргарет Атвуд се служи со научната фантастика и бајките, Умберто Еко со детективската фантастика, бајките и научната фантастика, Дерек Пел се потпира на колажот и детекстивскиот расказ, еротиката, туристички водичи, прирачници за направи сам и така натаму. Иако вообичаено пастишот се однесува на мешањето на жанрови, многу други елементи се исто така вклучени (метафикцијата и временското искривување во поширокиот пастиш на постмодерниот роман). На пример, Томас Пинчон во неговите романи вклучува елементи од детекстивска драма, научна фантастика и воена драма, песни, елементи од поп- културата, добро познатата исцрпна и фиктивна историја , и сите тие измешани заедно, вистински современи и историски елементи (Мики Рурк и [[Вернер фон Браун]], на пример), широк спектар на добро познатите исцрпни и фантастични култури и сваќања. Во романот на Роберт Кувер од 1977 година, ''Јавно палење'', Кувер ги комбинира нерешени сметки на Ричард Никсон, кој соработува со историски личности и измислени карактери како Чичко Сем и Бети Крукер. Пастишот исто така може да се однесува и на композициската техника, на пример техниката со криминално писмо спроведена од Бороу. Уште еден пример претставува романот на Б .С. Џонсон ''Несреќните'' од 1969 година, била пуштена во кутија без подврска за читателите да можат слободно да си ја земат. == Метафикција == Првенствено метафикцијата претставува пишување за пишувањето или - првостепеност на инструментите- , правејќи ја извештаченоста на уметноста или фиктивноста на фикцијата очигледна за читателот, и воопшто игнорирајќи ја потребата од ''волевото исклучување на сомнежот''. Честопати служи за да го потцени авторитетот на авторот, за неочекуваните раскажувачки промени, за да ја унапреди пиказната на уникатен начин, за емоционална оддалеченост, или за да го искоментира актот на раскажувањето приказни. На пример, романот ''Ако во зимска ноќ'' патникот на Итало Калвино од 1979, е за обидот на читателот да чита роман со истото име. Курт Вонегут исто така честопати се служи со оваа техника. Првото поглавје од неговиот расказ од 1969 ''Кланица пет'' е за процесот на пишување расказ и обрнува внимание кон неговото сопствено присуство низ романот. Иако поголемиот дел од романот се состои сопствените искуства на Вонегут за време на бомбардирањето во Дрезден, тој последователно го истакнува вештачкото во централниот наратив што содржи очигледни фиктивни елементи како вонземјани и патување низ времето. На сличен начин, колекцијата на романи/ приказни од 1990 на Тим О Брајан, ''Работите кои ги носеа'', во кој се зборуваше за едно платонско искуство за време на Виетнамската војна, содржи лик наречен Тим О Брајан, кадешто ,иако О Брајан беше виетнамски ветеран, книгата е фиктивно дело и О Брајан ги става во прашање фиктивноста на ликовите и случките низ книгата. Една приказна од книгата ''Како да раскажеш воена приказна'' , го обработува начинот на раскажување приказни. Суштинското прераскажување на воените приказни, според раскажувачот , би било неверојатно и херојско, бидејќи моралните воени приказни не ја доловуваат вистината. == Појумена == '''Појуменум''' (множина појумена) е поим искован од страна на Аластаир Фовлер, кој се однесува на посебен вид на метафикција во која приказната е за поцесот на создавањето. Во многу случаи книгата ќе биде за процесот на создавање книгата или вклучува централна метафора во процесот. Општ пример за ова претставува - ''Тристан Шанди'' на Лоренс Стерн, во која се зборува за нервозниот обид на раскажувачот да си ја раскаже сопствената приказна. Значаен постмодерен пример е ''Блед Оган'' на Владимир Набоков, во која раскажувачот Кинботе, тврди дека тој пишува анализа на долгата поема на Џон Шејд – ''Блед Оган'', но расказот за врската помеѓу Шејд и Кинбот е претставена во она привидните фусноти кон поемата. Слично на тоа, ''Деца на полноќта'' на самокритичниот автор Селман Рашди, прави споредба на создавањето на неговата книга со создавањето на еден индиски специјалитет и создавањето на независна Индија. Други постмодерни примери на појумена се – ''Златната тетратка'' на Дорис Лесинг, ''Мантиса'' на Џон Фовелс и ''Човекот од хартија'' на Вилијам Голдинг и ''Мулиганската чорба'' на Гилберт Сорентино. == Историографска метафикција == Линда Хачеон го исковала поимот ''историографска метафикција'' која се однесува на дела во кој вистинските историски настани и ликови се фиктивно обработени, забележителни примери се ''Генералот во неговиот лавиринт'' на Габриел Гарсија Маркез (за Симон Боливар), ''Папагалот на Флаберт'' на Џулијан Барнес (за Густав Флаберт), ''Црнечки ритам'' на Е:Л Доктороу (во кое се спомнуваат историски личности како Хари Худини, Хенри Форд, Генералот Франц Фердинанд на Австрија, Букер Т. Вашингтон, Зигмунд Фројд, Карл Јунг) и Кулајдс ''Уметноста на војната'' на Раби Аламедин каде се обработува либанската студена војна и неколку вистински политички личности. ''Масон и Диксон'' на Томас Пинчон исто така го содржи овој концепт, на пример, сцена во која Џорџ Харисон пуши марихуана. Џон Фоулс слично се справува со Викторијанскиот период во ''Сопругата на францускиот поручник''. Во однос на критичната теорија, оваа техника може да се поврзе со ''Смртта на Авторот'' на Роланд Бартез. == Временско искривување == Ова е вообичаена техника во модерната фицкија. Расцепканоста и нелинеарниот наратив се централни елементи како на модерната така и на постмодерната литература. Временското искривување во постмодерната фантастика се употребува на повеќе начини, честопати со доза на иронија. Историографската метафикција е пример за ова. Искривувањата во времето се главни елементи во многу од не линеарни романи на Курт Вонегут, од кој можеби и најславна е ''Кланица пет'' на Бил Пилгрим, која станува – загубена во времето / Во ''Борбата за Канада''. Исмаил Рид игриво ги разработува анахронизмите, на пример Абрахам Линколн користи телефон. Времето може да се преклопува, повторува, или да се раздвојува во повеќе можности. На пример, во ''Бебититерката од чкрипења'' и ''Мелодии'' на Роберт Кувер, авторот ни претствува неколку возможни настани кои се случуваат истовремено, во еден дел бебиситерката е убиена, додека во друг ништо не се случува и така со ред, сепак ниедна верзија на приказната се претпочита за точната верзија. == Магичен реализам == Книжевни дела обележани со употребата на стил , строго дефинирани, нежно оформени слики за ликовите и предметите се опишани на надреален начин. Темите се обично измислени, помалку туѓи и фантастични и со одреден сонлив изглед. Дел од карактеристичните елементи на овој вид фантастика се мешањето и продолжувањето на реалното и фантастичното или бизарното, вешти временски пресврти, превртени и израмнети дејства и залети, измешана употреба на соништата , митот и бајките, експресионистичкиот па дури и надреалистичкиот опис, мистичните учења, елементи на изненадување или ненадеен шок, запрепастувачки и необјанив. Се применува во делата, на пример, на Хорхе Луис Борхес, Аргентинецот кој во 1953 го издал ''Historia universal de la infamia'' кое според повеќето претставува првто дело на магичниот реализам. Колумбискиот романописец Габриел Гарсија Маркез исто така се смета како значителен корисник на ваквиот вид фантастика – особено неговиот роман ''Илјада години самотија''. Кубанецот Алексо Карпентиер е уште еден автор опишан како ''магичен реалист''. Постмодернистите како Селман Рашди, Итало Калвино и Гунтер Грас често се служат со Магичниот реализам во нивните дела. Мешањето на басните со магичниот реализам е очигледно во кратките американски приказни од 21 век како ``Таванот`` од Кевин Брукмаер, ''Големото јас'' од Ден Чаон, ''Разоткривање'' од Џејкоб М. Апелс и ''Утринска врата'' од Елизабет Грејвер. == Технокултурата и хиперреалноста == Фридрик Џејмсон го нарече постмодернизмот културна логика на доцниот капитализам. Доцниот капитализам укажува на тоа дека општеството преминува од индустрискиот во информатичкиот период. Слично на тоа, Жан Бодријар тврди дека постмодерноста е дефинирана со преминувањето во хипереалност во која симулациите го заменуваат реалното. Во постмодерноста луѓето се проптоварени со инфомации, технологијата стана централен дел во многу животи и нашето сваќање за реалноста е посредувано од симулирањето на вистината. Многу дела на фантастиката се занимаваат со овој аспект на постмодерноста, која се карактеризира со иронија и пастиш. На пример, ''Белата бука'' на Дон Де Лило, прикажува ликови кои се бомбардирани со ''Белата бука'' на телевизијата, марките на производите и клишеата. Сајберпанк фантастиката на Вилијам Гибсон , Нил Стивенсон и многу други се служат со научно фантастични техники за да го опишат хиперреалното информатичко бомбардирање. Стимпанкот, под жанр на научната фантастика, кој се употребува во романите и стриповите на писателите како Алан Мур и Џејмс Блеилок, содржат постмодерен пастиш, временско искривување, и се концентрираат на технокултурата која е комбинација од футуристичка технологија и викторијанската култура. == Параноја == Друга повратна постмодерна тема претставува чувството на параноја, верувањето дека постои уреден систем позади светскиот хаос, што можеби нај славно и најуспешно се претставува во ''Улов 22 на Џосеф Хелер'' и делата на Томас Пинчон. За постмодернистите не постои никаков уреден систем ,така што потрагата по ред е безуспешна и апсурдна. ''Плачот на Лот 49'' од Томас Пинчон има повеќе различни толкувања. Ако ја читате книгата со одредени предрасуди, тогаш ќе бидете исфрустрирани. Ова обично се среќава кај технокултурата и хиперреалноста. На пример, ''Појадокот на шампионите'', од Курт Вонегут, ликот на Двејн Хувер станува насилен кога е убеден дека сите останати во светот се роботи, а тој е единствениот човек. == Максимализам == Воздигнатиот максимализам од некои критчари, растргнатото платно и расцепканиот расказ на писателите како Дејв Егерс покренуваат контраверзност во - намерата- на романите како наративи и стандардите според кои треба да се оценува. Постмодернистичкиот став се состои во тоа што стилот на романот треба да соодветствува на она што го опишува и претставува и да се навраќа на примери од претходните периоди како ''Гаргантуа'' на Франсоа Рабле и хомеровата ''Одисеја'', кои Ненси Фелсон ги посочува како примери на политропската публика и нејзиното анагажирање со работа. Многу модернистички критичари, особено Б:Р Маерс во неговата полемика ''Манифетсот на читателот'', го напаѓаат максималистичкиот роман како неорганизиран и преполн со јазична игра за себеси, без емоционална посветеност и притоа роман без вредност. Сепак постојат контра – примери, како ''Масон и Диксон'' на Пинчон, ''Стет'' на Џејмс Чапман и ''Бескрајната Шега'' на Дејвид Фостер Валас, каде што постмодерниот наратив се поврзува со емоционалната посветеност. == Минимализам == Буквално минимализмот може да се карактеризира како центар на површинскиот опис во кој од читателите се очекува да заземат активно учество во создавањето на приказната. Ликовите во минималистичките приказни и романи треба да бидат беспрекорни. Воопшто, кратките приказни се – приказни за ''делчиња живот''. Минимализмот, спротивно од максимализмот претставува само најосновни и најпотребни дела, кој се карактеризираат со економичност во изразот. Минималистичките автори не употребуваат придавки, прилози или беззначајни детали. Наместо да се преоптоваруваат со секој безначаен детал, авторот се насочува кон општиот концепт и потоа му овозможува на читателот со својата фантазија да ја дооформи приказната. Помеѓу оние кои се вбројуваат како постмодернисти, буквално минимализмот најчесто не поврзува со Семјуел Бекет. == Различни гледишта == Џон Барт постмодернистичкиот романописец кој честопати го употребува називот ''постмодерно'' напиша влијателен есеј во 1967 наречен ''Литература на исцрпното'' и во 1979 ''Литература на дополнувањето''со цел да го разјасни претходниот есеј. Литература на Исцрпноста беше за потребата на нова ера во литературата по истрошувањето на модернизмот. Во ''Литература на дополнувањето'', Барт вели - Мојот идејален автор на Постмодерната ниту целосно ги одбива, ниту целосно ги имитира неговите родители од Модернизмот на 20 век или неговите прадедовци од премодерната. Тој ја има првата половина на нашиот век под појасот но не и на грбот. Без пречекорување кон моралното или уметничкото поедноставување, вештачкото мајсторство, корумпираноста на Медисон Авенијата или лажната или вистинската наивност, тој и покрај тоа фантастиката ја смета за подемократска во својот повик оттколку онаа на модернистичките очудвања како текстот на Бекет – ''Текстови за ништо''. Идејалниот постмодернистички роман некако ќе се издигне над јазот помеѓу реализмот и иреализмот, формализмот и контраверзноста, чистата и посветената литература, прифатената фикција и отпадната фикција. Многу од добро познатите постмодерни романи се занимаваат со Втората светска војна, од кој меѓу најпознатите се вбројува ''Улов 22'' на Џосеф Хелер. Хелер тврдеше дека неговиот роман и повеќето американски романи од тоа време имаат поголема врска со пост воената состојба на државата. Контра- воениот и контра- владиниот став во книгата припаѓаат на периодот по Втората светска војна, Војната во Кореја, Студената војна од педесеттите. Тогаш се случи општото рушење на вербата и го инспирираше ''Улов 22'' во тоашто формата на романот стана речиси целосно распадната. ''Улов 22'' претставуваше колаж. ако не во структурата, тогаш во идеологијата на самиот роман. Без да бидам свесен за тоа,јас бев дел од движењето до фикцијата. Додека јас го пишував Улов 22, Џ:П: Донлеви го пишуваше ''Црвенокосиот човек'', Џек Керуак го пишуваше ''На патот'', Кен Кесеи го пишуваше ''Тој прелета над кукавичкото гнездо'', Томас Пинчон го пишуваше ''В'', и Курт Вонегут го пишуваше ''Мачкиното Легло''. Не мислам дека кој било од нас се знаеше еден со друг. Секако ни јас не ги знаев. Какви и да беа вишите сили кои оформуваа тренд во уметноста , не само што ме погодуваа мене туку и сите нас. Чувствата на беспомошност и осуденост од Улов 22, се многу силни и кај Пинчон и во Мачкиното легло. Романописецот и теоретичарот УмбертоЕко, ја објанува неговата идеја за постмодернизмот како вид на двојно - кодирање. Јас го сваќам постмодерниот став како случајот во кој кога човекот сака доста образувана жена и не може да ѝ каже ''панично те сакам'' оти знае дека таа тоа го знае (и обратно) бидејќи овие зборови се веќе испеани од Морал. Сепак постои решение. Тој може да ѝ каже – ''Како што Морал би рекле – Јас панично те сакам.'' До оваа точка, избегнувајќи ја лажната невиност, јасно изјавувајќи дека веќе не возможно да се зборува невино, тој притоа ќе и каже на жената што сакал да ѝ каже, Дека ја сака во векот на изгубената невиност. Романописецот Дејвид Фостер Валас во неговиот есеј од 1990, "E Unibus Pluram"прави споредба помеѓу порастот на постмодернизмот и порастот на телевизијата со тенденција кон само оценување и иронично споредување со она што се гледа и она што се вели. Ова, то ј тврди, ја објаснува предноста на поп – културните содржини во постмодерната литература. Во пост – атомска Америка поп- влијанијата врз литературата стана малку поголеми отколку техничките. Во времето кога телевизијата го зеде и испушти првиот воздух, културата на масовните медиуми на САД се чини дека стана одржлива како збир од симболи и митови. Предците на овие движења со поп содржина, се пост Набоковските Црни хумористи, Метафикционистите и избраните франко и латинофили,кој подоцна беа групирани од - постмодерната. Поучната, зајадлива фикција на црните хумористи ја претстави генерацијата на новите писатели на фикција кои себеси се сметаа за авангарда, не само космополитски и полиглотски туку и технолошки писмени, резултати на повеќе од една област, наследство и теорија и жители на културата која ги објавува најважните работи за себеси преку масовните медиуми. Овде најмногу се мисли на Гадис, на Признанијата и ЏР, на Крајот на патот од Барт и Сот – трева факторот, и Плачот на Лот 49 на Пинчон. Овде се спомнува ''Јавното палење'', Роберт Куверод 1966, во кое Ајсенхауер го објавува Никсон во живо на радио брановите и неговата ''Политичка Бајка'' од 168 во која ''Мачката во Шапка'' се кандидира за претседател. Ханс Питер Вагнер го нуди овој пристап за дефинирање на постмодерната литература. Постмодернизмот може да се разгледува на најмалку два начини - прво да го обележи периодот по 1968 година (кој потоа ќе ги опфати сите форми на фикција, како иновативната така и традиционалната), и второ, да доста експерименталната литература создадена од авторите , започнувајќи од Лоренс Дурел и Џон Фовелс во 1960 година и достигнувајќи до мртвите дела на [[Мартин Ејмис]] и – Хемиската (шкотска ) генерација- на „fin-de-siècle“. Спред тоа, терминот „постмодернист“ се користи за именување на експерименталните автори (особено Дурел, Фоулс, Картер, Брук-Роуз, Барнс, Акроид и Мартин Ејмс) додека „постмодерно“ се користи за авторите кои се помалку инвентивни. Постмодерната музика е или, само музика на постмодерниот период или музика која ја следи постмодернистичката идеологија. Како што кажува и самиот назив, постмодернистичкото движење делумно се оформи како реакција против модернистичката музика. Поради тоа, постмодерната музика честопати се дефинира како опозиција на модернистилката музика ,со што едно дело може да биде или модернистичко или постмодернистчко, но никако и двете истовремено. Постмодерната класична музика не е музички стил, туку повеќе се однесува на музиката на постмодерниот период. Носител е на истата врска кон постмодерната музика која постмодерноста ја има со постмодернизмот. Од друга страна, постмодерната музика дели карактеристики со постмодернистичката уметност која е уметнист која доаѓа по и реагира против модернизмот. Ги претпочита одлучноста во музичките форми и музичкиот жанр и честопати ги комбинира карактеристиките од различните жанрови, или вметнува поделба на повеќе лепени делови (како блокови). Се стреми кон традиционалната употреба на хармонија истовремено вметнувајќи шарени оркестрации и воопшто традиционално сериозни форми. Ваквите форми обично вклучуваат сите форми врз основа на сонатите, како што се симфонијата, како и традиционалните хорски форми во кои јазикот и поетичноста се сметаат како најважен аспект на музичката лирика. === Постмодернистичкиот музички став === Џонатан Крамер ја поставува идејата (како и Умберто Еко и Жан-Франсоа Лиотар) дека постмодернизмот (вклучувајќи го и музичкиот постмодернизам) е помалку површински стил или историски период (т.е. состојба) а повеќе став. Крамер набројува 16 карактеристики на постмодерната музика, според која мислам на музика која се смета за постмодерен начин, или која се повикува на постмодерните слушателски стратегии или укажува на постмодерните слушателски искуства или пак ги прикажува постмодерните композициски обичаи.- Според Крамер (Краме 2002, 16 – 17), постмодерната музика не е само одбивање на модернизмот или негово продолжување, туку содржи делови и од двете, паузата и продолжувањето, туку до одреден степен, на некој начин е иронична # не признава граници помеѓу звучностите и случувањата од минатото и сегашноста # ги предизвикува границите помеѓу високите и ниските стилови # покажува презир кон честопати непроверената вредноста на структурните единици. # ја става во прашање исклучителноста на елитните и популистичките вредности # ги избегнува сеопфатните форми (т.е. не сака целото дело да биде тонско или сериско или направено во препораливо формална целина) # смета дека музиката не е самостојна туку се поврзува со културните, општествените и политичките контексти # вклучува цитати или елементи од музиката на многу традиции и култури # смета дека технологијата не е само начин да се зачува и пренесе музиката туку и длабоко да се вреже во произведувањето на сушината на музиката # ги одобрува спротивностите # се сомнева во двојните спротивности # вклучува расцепкувања и непостојаности # содржи плурализам и еклектицизам # ги претставува повеќето значења и привремености # ги доловува значењата па дури и структурите на слушателите, повеќе одколку во критиката, изведбата или композторите === Постмодерна филозофија === Постмодерната филозофија е филозофска насока која е критична за основачките претоставки и структури на филозофијата. Започнувајќи како критика на Континенталната филозофија, таа беше под големо влијание од феноменологијата, структурализмот и егзистенцијализмот, вклучувајќи ги делата на Џорџ Вилхелм, Фредерик Хегел, Сорен Крикегард, Фредерик Ниче и Мартин Хајдегер. Постмодерната филозофија е скептичана или нихилистичка за многу од вредностите и претпоставките на филозофијата која произлегува од модерната, како хуманизмот чијашто суштина е да ги разграничи луѓето од животните, или претпоставката дека една форма на владеење е на дело подобра од другата. Постмодерата филозофија честопати е делумно скептична во врска со едноставните двојни – спротивставени карактеристики на структурализмот, потенцирајќи го проблемот на филозофите , чисто да го разграничат знаењето од незнаењето, општествениот напредок од уназадувањето и присуството нспроти отсуството. Постмодерната филозофија има цврсти врски со основната литература на критичната теорија. == Историја на постмодерната филозофија == ==Раните влијанија на постмодерната филозофија== Додека идејата за постмодерноста беше присутна во 1940 години, постмодерната филозофија прозилезе најпрвин во Франција во текот на срединината на 20 век. Сепак неколку филозофски претходници укажуваат на многу ставови на постмодерната филозофија. Беше под најголемо влијание од делата на Серен Кјеркегор и Фредерик Ниче во 19 век и други филозофи од раниот 20 век, вклулувајќи ги феноменологистите - Едмунд Хусерл и Мартин Хајдегер, психоаналитичарот Жак Лакан, структуралистот Роланд Бартез и лингвистичко/терапевтскиот филозоф Лудвиг Витгенштајн. Постмодерната филозофија исто така влечеше корени и од светот на уметноста и архитектурата, особено од Марсел Дунамп и уметници кои се занимаваа со колаж и архитектурата во Лас Вегас и Центарот Помпидоу. == Раните постмодерни филозофи == Највлијателните рани постмодерни филозофи беа Жан Бодријар; Жан-Франсоа Лиотар и Жак Дерида. Мишел Фуко честопати се споменува како ран постмодернист иако лично не се нарекува така. Следејќи го Ниче, Фуко смета дека знаењето се создава од дејствувањето на моќта, и значително се менува во различни историски периоди. Делата на Лиотар се занимаваат со улогата на расказот во човечката култура, и особено со тоа како таа улога се менува при нашето напуштање на модерната и влегување во постиндустриска или постмодерна состојба. Тој смета дека модерните филозофии не ја одобруваат вистината спред логични или емпириски основи, туку врз основа на прифатените приказни (или метанаративи) за знаењето и светот, споредувајќи ги истите со концептот на Витгенштајн за јазичните игри. Понатаму тврди дека во нашата постмодерна состојба, овие метанаративи повеќе не ја признаваат вистината. Тој предлгага дека во зората на поразот на модерните метанаративи, луѓето развиваат нова, јазична, игра, таква која не ја признава апсолутната вистина, туку го слави светот со постојани промени (меѓу луѓето и светот). Дерида како татко на деконструкцијата, се служел со филозофијата како форма на текстуална критика. Тој ја критикувал западната филозофија како таква која го претпочита концептот на присустото на логоа, во спротивност на отсуството и обележувањето или пишувањето. Притоа Дерида смета дека ја деконстуира западната филозофија преку докажувањето на пример дека западните идејали на присутните логоа се потценети од изразот на идејалот во форма на белези на отсутниот автор. Притоа, за да го истакне овој парадокс, Дерида ја реформира човечката култура како несврзана мрежа на произведувачки етикети и натписи, при што авторот е отсутен. Во Америка најпознатиот прагматист и самопрогласен постмодернист е Ричард Рорти. Аналитичкиот филозоф, Рорти сметал дека комбинирањето на критката на Вилард Ван Орман Квајн за аналитичко–синтетичко разграничување, со критиката на Вилфрид Селар за ''Митот на даденото'', која го напушта гледиштето дека мислата или јазикот се огледало на реалноста или надворешниот свет. Понатаму, повикувајќи се на критиката на Доналд Дејвидсон, за подвоеноста помеѓу концептуалната шема и емприската содржина, тој го покренува прашањето дали нашите усвоени концепти се поврзами со светот на соодветен начин, и дали ние можеме да ги оправдаме нашите начини за опишување на светот во спредба со многу други начини. Тој смета дека вистината не е доловување или претставување на реалноста, туку дел од општествените навики и јазикот им служеше на нашите цели на одредено време, древните јазици понекогаш се непреводливи во модерните бидејќи поседуваат различен речник и денес не се употребливи. {{Филозофија, навигациска кутија}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Книжевни правци]] [[Категорија:Правци во уметноста]] [[Категорија:Филозофија]] r1xm8a7edv14ad3cb188033pvwfs1os 0 7106 4803503 4791897 2022-08-19T19:02:41Z Bjankuloski06 332 /* Култура и спорт */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --> | name = Општина Гевгелија | settlement_type = [[Општини во Македонија|Општина]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Flag of Gevgelija Municipality, North Macedonia.svg | flag_alt = | image_seal = | seal_alt = | image_shield = Coat of arms of Gevgelija Municipality.svg | shield_alt = | nickname = | motto = | image_map = {{Македонија општини OSM map}} | map_alt = | map_caption = | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = Држава | subdivision_name = [[Македонија]] | seat = [[Гевгелија]] | parts_type = Населени места | parts_style = | p1 = Градот [[Гевгелија]] и селата: [[Богородица (Гевгелиско)|Богородица]], [[Габрово (Гевгелиско)|Габрово]], [[Давидово]], [[Кованец]], [[Конско (Гевгелиско)|Конско]], [[Моин]], [[Милетково]], [[Миравци]], [[Мрзенци]], [[Негорци]], [[Ново Конско]], [[Петрово]], [[Прдејци]], [[Серменин]], [[Смоквица]] и [[Ума]] | government_footnotes = | leader_party = | leader_title = Градоначалник | leader_name = [[Андон Сарамандов]] | unit_pref = Metric<!-- or US or UK --> | area_footnotes = | area_total_km2 = 485 | area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_water_percent = | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name="попис2021">{{наведена мрежна страница|url=https://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie.aspx?rbrtxt=146|title=Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Северна Македонија, 2021 - прв сет на податоци|publisher=[[Државен завод за статистика на Македонија]]|language=македонски|accessdate=30 март 2022}}</ref> | population_total = 21582 | population_as_of = 2021 | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_note = | timezone1 = [[Central European Time|CET]] | utc_offset1 = +01:00 | timezone1_DST = [[Central European Summer Time|CEST]] | utc_offset1_DST = +02:00 | postal_code_type = | postal_code = | area_code_type = [[Повикувачки броеви во Македонија|Повикувачки број]] | area_code = +034 | iso_code = | blank_name = [[Автомобилски регистарски таблички во Македонија|Регистарски таблички]] | blank_info = GE | website = {{URL|https://www.gevgelija.gov.mk/}} | footnotes = }} [[File:Gevgelija Municipality.svg|thumb|right|245px|Карта на Општина Гевгелија со селските атари.]] [[File:Ethnic groups of Gevgelija Municipality.svg|thumb|right|245px|Демографска карта на Општина Гевгелија со селските атари.]] '''Општина Гевгелија''' — единица на локалната самоуправа во југоисточниот дел на [[Македонија]]. Седиште на општината е градот [[Гевгелија]]. == Географија == Општина Гевгелија се наоѓа во крајниот југоисточен дел на [[Република Македонија]], односно во јужниот дел на [[Повардарие]]то и граничи со [[Грција]]. Општината се простира на простор од 485 квадратни километри, а нејзино седиште е градот [[Гевгелија]]. Општината е сместена во Гевгелиско - валандовската котлина. Низ централното подрачје на општината, во правецот север-југ, поминува ''Коридорот 10''. Според релјефот, просторот на општината може да се подели на неколку комплекси: рамничарски, падински, ридски и планинаски. Од вкупната површина на општината, 28 350 хектари отпаѓаат на шуми, 2 652 хектари се пасишта, а обработливата површина зафаќа 7 800 хектари.<ref>''Туристички акционен план на општина Гевгелија и општина Валандово'', Гевгелија: Фондација за локален и ИТ развој - Гевгелија, декември 2010, стр. 11.</ref> === Климатски карактеристики === Поради широката отвореност на [[Вардарска Долина|Вардарската Долина]] кон [[Солунско Поле|Солунското Поле]], општината Гевгелија е под силно влијание на [[средоземна клима|средоземната клима]]. Ова влијание е особено изразено во котлинскиот дел, до надморска височина од 300 метри, а во малку изменета форма се чувствува и во ридското подрачје, до надморска височина од 600 метри. Планинската клима преовладува само на повисоките делови на планината Кожуф. Вкупниот број сончеви часови во годината изнесува 2 392 и, во тој поглед, со општината Гевгелија може да се споредат само неколку места крај [[Јадранско Море|Јадранското Море]] и крај [[Средоземно Море|Средоземното Море]]. Просечната годишна температура во Гевгелија изнесува 14,3&nbsp;°C, при што, најстудениот месец во годината е јануари, со просечна температура од 3,2&nbsp;°C, а најтоплиот месец е јули, со просечна температура од 25,7&nbsp;°C. Во општината Гегелија, просечното годишно количество врнежи изнесува 745,2 м³. Распоредот на врнежите не е рамномерен, туку најмногу врнежи има во есен, а најмалку во лето. Во општината, најмногу дуваат ветровите ''Вардарец'' (кој дува од северен правец) и ''Југ'' (кој дува од југоисточен правец).<ref>''Туристички акционен план на општина Гевгелија и општина Валандово'', Гевгелија: Фондација за локален и ИТ развој - Гевгелија, декември 2010, стр. 12-13.</ref> === Хидрографија === Општината Гевгелија се протега на дел од сливот на долниот тек на реката [[Вардар]], во кој се влеваат повеќе водотеци, како: ''Сува Река'', ''Коњска Река'', ''Мрзенска Река'', ''Кованска Река'', ''Зуица'', ''Петрушка Река'' и ''Јаворица''. Исто така, општината е богата со извори на минерална и термоминерална вода. Така, еден од најпознатите извори на минерална вода се наоѓа кај месноста [[Смрдлива Вода]], додека кај [[Негорски бањи]] и во близината на селото [[Смоквица]] се наоѓаат богати извори на термоминерална [[вода]]. Термоминералните води во овие месности се одликуваат со голема издашност, пријатна температура и богат минерален состав на водата. Во Негорски бањи постојат два хипертермални извори, со температура на водата од 41 и 36 целзиусови степени, како и термоминерално блатиште со температура од 400 степени. Минералните извори кај Смрдлива Вода се со издашност од 0,2 литри во секунда и температура на водата од 110 целзиусови степени, додека изворите на минералните води кај месноста Кисела вода имаат издашност од еден литар во секунда и температура од 4 целзиусови степени.<ref>''Туристички акционен план на општина Гевгелија и општина Валандово'', Гевгелија: Фондација за локален и ИТ развој - Гевгелија, декември 2010, стр. 13-15.</ref> == Историја == Според старите хроники, Гевгелија почнала да добива градски лик кон средината на [[XIX век]], кога биле изградени бројни анови за потребите на патниците кои патувале за Блискиот Исток. Голема улога во развојот на Гевгелија имала изградбата на железничката пруга [[Солун]]-[[Скопје]] во [[1873]] година. Вистински градски лик Гевгелија добила во [[1886]] година, кога во административно-управен поглед станала средиште на посебна каза-Гевгелиска, која била дел од Солунскиот вилает.<ref name="ReferenceA">''Туристички акционен план на општина Гевгелија и општина Валандово'', Гевгелија: Фондација за локален и ИТ развој - Гевгелија, декември 2010, стр. 15.</ref> == Стопанство == Уште во [[XIX век]], во [[Гевгелија]] заживеале производството и [[трговија]]та со [[земјоделство|земјоделски]] производи кои се извезувале преку [[солун]]ското пристаниште. Меѓутоа, стопанскиот развој на Гевгелија започнал поинтензивно да се развива во периодот од [[1860]] до [[1912]] година, кога се развило [[мануфактура|мануфактурното]] и [[индустрија|индустриското]] производство ([[свила]], [[афион]], [[вино]], [[памук]] и [[тутун]]), а градот обилувал со многубројни занаетчиски дуќани: чевларски, коларски, столарски, самарџиски, кројачки итн. За стопанскиот развој на Гевгелија помогнала изградбата на железничката пруга Солун-Скопје во 1873 година.<ref name="ReferenceA"/> Пријатната средоземна клима ја прави општината еден од центрите на земјоделското производство во Македонија. Притоа, во рамничарските и падинските предели претежно се одгледуваат раноградинарски култури (домати, краставици, пиперки, зелка, кромид итн.), некои житни култури и насади на винова лоза. Во риските подрачја преовладуваат житни и фуражни култури, насади на винова лиза и пасишта, додека во планинските подрачја доминираат шуми и пасишта. Поради поволната клима, богатството со термални води, близината на планината [[Кожуф]] и близината на границата со [[Грција]], во Општина Гевгелија постојат поволни услови за развој на [[туризам|туризмот]] и угостителството. Така, според податоците од Пописот на капацитетите во угостителството од [[2008]] година, во општината имало 104 угостителски објекти, од кои 96 биле ресторани, кафе-барови и слични објекти за исхрана. Истовремено, во општината делуваат 12 објекти за сместување, и тоа:<ref>''Туристички акционен план на општина Гевгелија и општина Валандово'', Гевгелија: Фондација за локален и ИТ развој - Гевгелија, декември 2010, стр. 10.</ref> * Хотел „Аполонија“ со 80 легла, * Хотел „Фламинго“ со 118 легла, * Хотел „Принцес“ со 160 легла, * Хотел „[[Пелагонија]]“ со 120 легла, * Хотел „Нар“ со 66 легла, * Хотел „[[Јасен]]“ - [[Негорски бањи]] со 126 легла, * Хотел „[[Илинден]]“ - Негорски бањи со 88 легла, * Хотел „Бужор“ - Негорски бањи со 68 легла, * Мотел "„[[Вардар]]“ со 57 легла, * Ноќевалиште „Ашик“ со 36 легла, * Одморалиште „[[Смрдлива Вода]]“ со 30 легла, * „[[Ски Кожуф]]“ со 100 легла. Во близината на Гевгелија се наоѓаат познатите [[Негорски Бањи]] кои претставуваат еден од најважните туристичко-рекреативни центри во Македонија од областа на бањскиот туризам. Исто така, на планината Кожуф работи новоотворениот скијачки центар. Најпосле, во околината на Гевгелија работат повеќе казина, кои привлекуваат голем број гости од Грција. [[Работна сила|Работната сила]] во општината Гевгелија ја сочинуваат 11 229 лица, од кои, 8 679 лица се вработени, а 2 550 се водат како невработени (од кои, 1 035 се жени). Општината се наоѓа на последното место во Македонија според стапката на [[невработеност]] која изнесува 4,59%<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://sitel.com.mk/gevgelija-ima-najmala-nevrabotenost|title=Гевгелија има најмала невработеност|work=Сител Телевизија|language=mk|accessdate=2019-05-09}}</ref>. Притоа, структурата на невработеноста е прилично неповолна, бидејќи најголем дел од невработените (1 526 лица) се одликуваат со ниски квалификации (имаат завршено основно образование), 778 невработени се со средно образование, 72 со вишо и 174 со високо образование.<ref>''Туристички акционен план на општина Гевгелија и општина Валандово'', Гевгелија: Фондација за локален и ИТ развој - Гевгелија, декември 2010, стр. 16-17.</ref> == Демографија == Општината брои 22 988 жители, а просечната густина на населението изнесува 47 жители на квадратен километар, што е далеку помалку од густината на населението во Македонија. Притоа, националната структура на населението ја сочинуваат:<ref name="ДЗС">{{наведена мрежна страница|url=http://makstat.stat.gov.mk/PXWeb/pxweb/mk/MakStat/MakStat__Naselenie__ProcenkiNaselenie/126_Popis_Ops_NasPolStar3112_mk.px/table/tableViewLayout2/?rxid=46ee0f64-2992-4b45-a2d9-cb4e5f7ec5ef|title=Население во Република Македонија на 31.12 по специфични возрасни групи, по пол, по општини, по години|publisher=[[Државен завод за статистика на Република Македонија]]|language=македонски|accessdate=2 мај 2018}}</ref> {{columns |col1= {{bar box |width = 300px |float = left |title = Етнички состав |titlebar = #ddd |bars = {{Столбен постоток|Македонци|yellow|96.82}} {{Столбен постоток|Албанци|black|0.03}} {{Столбен постоток|Турци|red|0.13}} {{Столбен постоток|Роми|blue|0.06}} {{Столбен постоток|Срби|green|1.60}} {{Столбен постоток|Бошњаци|violet|0.02}} {{Столбен постоток|Власи|brown|0.93}} {{Столбен постоток|останати|purple|0.40}} }} |col2width =50em |col2 = * 22 258 (96,82&nbsp;%) се [[Македонци]] * 367 (1,60&nbsp;%) се [[Срби]] * 214 (0,93&nbsp;%) се [[Власи]] * 31 (0,13&nbsp;%) се [[Турци]] * 13 (0,06&nbsp;%) се [[Роми]] * 8 (0,03&nbsp;%) се [[Албанци]] * 5 (0,02&nbsp;%) се [[Бошњаци]] * 92 (0,40&nbsp;%) други }} Во вкупното население, учеството на мажите и жените е речиси подеднакво, т.е. 11 420 се мажи (49,7&nbsp;%), а 11 568 се жени (50,3&nbsp;%). Во однос на старосната структура, 3 835 жители (16,7&nbsp;%) се на возраст од 0 до 14 години, 16 498 жители (71,8&nbsp;%) се на возраст од 16 до 64 години, а 2 648 (11,5&nbsp;%) се постари од 65 години.<ref>''Туристички акционен план на општина Гевгелија и општина Валандово'', Гевгелија: Фондација за локален и ИТ развој - Гевгелија, декември 2010, стр. 16.</ref> Во состав на општината Гевгелија влегуваат 17 села: [[Богородица (Гевгелиско)|Богородица]], [[Габрово]], [[Давидово]], [[Кованец]], [[Конско]], [[Моин]], [[Милетково]], [[Миравци]], [[Мрзенци]], [[Негорци]], [[Ново Конско]], [[Петрово]], [[Прдејци]], [[Серменин]], [[Смоквица]] и [[Ума]]. Според пописот од 2021 г.<ref name="ДЗС">{{наведена мрежна страница|url=https://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie.aspx?rbrtxt=146/PXWeb/pxweb/mk/MakStat/MakStat__Naselenie__ProcenkiNaselenie/126_Popis_Ops_NasPolStar3112_mk.px/table/tableViewLayout2/?rxid=46ee0f64-2992-4b45-a2d9-cb4e5f7ec5ef|title=Население во Република Македонија на 31.12 по специфични возрасни групи, по пол, по општини, по години|publisher=[[Државен завод за статистика на Република Македонија]]|accessdate=2 мај 2018}}</ref> општината брои 22.182 жители. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !width="100px"|Народ!! width="100px" | Број!! width="100px" |Удел (%) |- | [[Македонци]] | 20.348 | 91,73 |- | [[Албанци]] | 21 | 0,09 |- | [[Турци]] | 60 | 0,27 |- | [[Роми]] | 21 | 0,09 |- | [[Власи]] | 269 | 1,21 |- | [[Срби]] | 223 | 1,04 |- | [[Бошњаци]] | 8 | 0,04 |- |Други неспомнати | 177 | 0,80 |- |Не се изјасниле | 4 | 0,02 |- |Непознато | 4 | 0,02 |- |Лица за кои податоците се преземени од административни извори | 1.047 | 4,72 |- |} == Самоуправа и политика == Градоначалник на општина Гевгелија е [[Сашо Поцков]] од редовите на [[СДСМ]]. Тој бил избран на [[Локални избори во Македонија (2017)|локалните избори од 2017 година]] за мандат од четири години.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sec.mk/mandati-za-gradonachalnici-i-sovet-lokalni-izbori-2017/|title=Мандати за градоначалници и совет во РМ – Локални избори 2017|last=|first=|date=|work=[[Државна изборна комисија на Македонија]]|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=18 октомври 2017}}</ref> Советот на општина Гевгелија е составен од 19 члена. Според последните локални избори од 2017 година, членовите на советот според политичката припадност за мандатот 2017-2021 се: [[File:Council of Gevgelija Municipality 2017.svg|thumb|300px|center|{{легенда|#2212FF|СДСМ: 10 места}} {{легенда|#C22E0A|ВМРО-ДПМНЕ: 7 места}} {{легенда|#C0C0C0|Независни: 2 места}}]] Општинската администрација ги извршува работите од надлежност на органите на општината. Во согласност со Законот за локална самоуправа и процесот на децентрализацијата, општинската администрација во Општина Гевгелија е организирана во следниве сектори и одделенија: *Сектор за [[урбанизам]], комунални работи и заштита на животната средина со следниве одделенија: **Одделение за урбанизам, [[архитектура]], градежништво и заштита на животната средина **Одделение за комунални работи и локални патишта *Сектор за јавни дејности и траен развој со следниве одделенија:''' **Одделение за јавни дејности **Одделение за развој и прекугранична соработка *Сектор за административни, информациони и финансиски работи со следниве одделенија: **Одделение за правни и општи работи **Одделение за [[буџет]] и приходи **Одделение за административно технички работи == Културни и природни знаменитости == Во центарот на Гевгелија се наоѓа Народната библиотека "[[Гоце Делчев]]". Зградата е изградена од некој способен мајстор во [[1912]] година, по нарачка на некој Турчин. Се претпоставува дека мајсторот од [[Дебар]] бил баран и од други чорбаџии, па така, Гевгелија ја красат неколку конаци (Сеизов конак, Андреев конак, Владев конак итн.). Исто така, во Гевгелија се наоѓа Амам (Турска бања) од 19 век. Библиотеката во Гевгелија е формирана [[1945]] година, со почетен фонд од 500 книги. Денес, таа располага со над 70 000 книги, со 1 000 томови весници и списанија, околу 400 ретки книги и 200 наслови од роднокрајни автори. Тука се наоѓа и еден од оригиналите на книгата "Огледало" од [[Кирил Пејчиновиќ]], отпечатена [[1816]] година во [[Будим]]. Владовиот конак е изграден [[1906]] година, а во [[1992]] година бил пренаменет во Народен музеј. Во него се сместени повеќе одделенија од прaисторијата, [[антика|античкиот]] период, но и [[етнологија|етнолошка]] и [[историја|историска]] збиркa . Огромен број раритети кои потекнуваат од 8 до 4 век пред нашата ера, се најдени на наоѓалиштата: Сува Река, Милци, Бишов Јавор и Парагон, а дел од нив нашле свое место во депоата на музејот во Гевгелија. Предметите што се пронајдени зборуваат за цивилизацијата која го достигнала врвот во материјалната и духовната култура. Во посебни магацински простории се откриени огромни питоси за [[жито]], [[вино]] или [[масло]], мегарскa чашa со симбол на македонскиот штит, сребрени монети со ликот на [[Александар Македонски]], како и аморфи за вино, садови за миризливи масла, и други раритети од класичниот и предримски период. На влезот од Гевгелија, на десната страна од реката [[Вардар]] се наоѓа месноста [[Вардарски Рид]]. Тука се направени [[археологија|археолошки]] ископувања за откривање на антички градби од V век п.н.е., за кои не е познато, дали се работи за античка Атaланта или Гортинија. На локалитот Мрзенски Рид се наоѓа Споменик на Слободата. == Личности == == Култура и спорт == На почетокот на [[XVIII век]], од [[Божиќ]] до [[Водици]], во центарот на Гевгелија се собирале русалиските дружини, кои по звуците на [[тапан]]от и [[зурла|зурлите]] го изведувале традиционалното русалиско оро. Одбрани момчиња, на возраст од 20-40 години, облечени во русалиска облека низ игра го демонстрирале своето витештво. Русалиското оро сè уште се игра во Гевгелија, благодарејќи на момчињата од фолклорната група "КУД [[Јосиф Јосифовски]]", која е формирана во [[1970]] година. Фолклорната група има одржано повеќе од 1 500 концерти во Македонија и во странство, а дбитник е на многу меѓународни награди и признанија, како и на наградата "[[7 ноември]]" на градот Гевгелија. Првите [[театар]]ски претстави во Гевгелија биле одржани во [[1908]] година, а четириесет години подоцна градот добил претставителна зграда на Народниот театар. Во Гевгелија, секоја година се одржуваат повеќе културни манифестации, како што се: Априлијадата за Денот на шегата, Интернационалниот музички фестивал [[Калинка]], Гевгелиското културно лето ТРБА ТРБИ. Ликовното творештво, од година во година се збогатува со меѓународната Графичка колонија Гевгелија и меѓународната ликовна колонија Дојрана. Покрај богатата културна традиција, во Гевгелија се негува и спортот, преку унапредување на популарните спортови, но и омасовување на физичката култура. Во Гевгелија е изградена модерна спортска сала. Во близина на центарот на градот се наоѓа фудбалско игралиште. Традиционално, секоја година, во организација на Здружението на возачи "Дичо Панов", на патеката Милци се одржуваат балкански првенства во мото-кросови. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://abv.mk/company.aspx?id=14230 Општина Гевгелија во „АБВ - деловен именик“] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160306141947/http://www.abv.mk/company.aspx?id=14230 |date=2016-03-06 }} * [http://gevgelija.gov.mk/index.php?lang=mk Општински Портал] {{Општини во Република Македонија}} {{Општина Гевгелија}} [[Категорија:Општина Гевгелија| ]] [[Категорија:Општини во Македонија|Гевгелија]] [[Категорија:Југоисточен Регион]] k3oquhyighch5jygbu5qlrsae74e48u 0 7360 4803717 4640083 2022-08-19T21:43:48Z Bjankuloski06 332 отстранета [[Категорија:Кралски дворци]]; ставена [[Категорија:Кралски дворци во Франција]] користејќи го [[:en:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Податотека:Versailles Palace.jpg|right|thumb|300px|„Почесниот двор“, дело на [[Луј Ле Во]]]] [[Податотека:Lujstatua.jpg|thumb|right|200px|Споменик на кралот [[Луј XIV]] во „Почесниот двор“]] '''Версајскиот дворец''' ([[фр.]] ''Château de Versailles'') е кралски [[дворец]], кој се наоѓа во непосредна близина на градот [[Версај (град)|Версај]] во [[Франција]]. Почнувајќи од [[1682]] год. кога кралот [[Луј XIV]] се преселил таму од [[Париз]], па сè додека кралското семејство не било приморано да се врати во Париз во [[1789]], '''Версајскиот двор''' бил центарот на моќта. Во [[1660]] год. кралот [[Луј XIV]], кој веќе станал доволно возрасен за да владее, барал соодветно место за дворец близу [[Париз]] кој ќе биде истовремено доволно далеку за да се избегне бучавата на градот. Тој израснал со нередите на граѓанската војна помеѓу сопернички аристократски семејства и затоа барал место каде што ќе може да ја организира и комплетно контролира владата на Франција на начин на кој тој ќе биде во апсолутен центар на внимание. Тој избрал едно ловно засолниште од татка си и решил да го претвори во [[дворец]]. Во [[1661]] год. архитектот [[Луј Ле Во]] направил некои додатоци на засолништето кои подоцна биле понатаму доградени од негова страна ([[1668]]). Во [[1678]] год. архитектот [[Жил Ардуен Мансар]] ја преземал задачата и доградил уште две крила, кралска капела и познатата ''Сала на огледалата''. На [[6 мај]], [[1682]] Луј XIV конечно се преселил во дворецот. Меѓу другото, дел од поставениот мебел бил префрлен од дворецот [[Во-ле-Виконт]] кој му припаѓал на министерот на финансии [[Никола Фуке]], но бил конфискуван заради тоа што Фуке бил фатен во финансиска проневера. Подоцна, времето на кралевите [[Луј XV]] и [[Луј XVI]] кон комплексот биле додадени уште неколку помали згради во Версајскиот парк како [[Голем Тријанон|Големиот Тријанон]] (дело на [[Луј Ле Во]] и [[Жил Ардуен Мансар]]) и [[Мал Тријанон|Малиот Тријанон]] (дело на [[Анж Жак Габриел]]), како и селцето на кралицата [[Марија Антоанета]] познато како „Пети амо“ (''Petit hameau''), кое на некој начин било еден од првите музеи на отворено во светот. == Политика на изложување == [[Податотека:Trianon1.jpg|thumb|right|200px| Големиот Тријанон, 1678. Архитект: [[Жил Ардуен Мансар]]]] [[Податотека:Châteautrianon.jpg|thumb|left|200px|Малиот Тријанон]] Величенственоста на Версај е толку очигледна што современите туристи често се распрашуваат за тоа колку чинел - прашање кое никогаш не би го поставиле доколку би биле во катедралата [[Шартр]], на пример. Тоа прашање всушност и не е вистинско историско прашање. Вистинското, индиректно прашање гласи: „Дали вредело?“ Анахроната претпоставка, зад која стои оваа љубопитност за „цената“ на Версај е гледиштето дека ова е многу голема ''куќа'' со кралски димензии. Но тоа не е така: Версај бил дом и на француското [[благородништво]] и местото на [[кралски двор|кралскиот двор]]. Самиот Луј XIV живеел таму и симблично централната одаја на протстраната последователна низа на згради била Спалната соба на кралот (''Chambre du Roi''), во чиј центар се наоѓа раскошниот кревет поставен позади богато украсена ограда. Целата власт и моќ во Франција произлегувала од овој центар: тука биле [[влада|владините]] канцеларии и домовите на илјадници личности. Со тоа што барал од секој благородник да проведе определено време од годината таму, Луј му оневозможувал на благородништвото да оди наспроти системот на [[централизација]] на француската влада во рамките на таа [[апсолутна монархија]]. == Цена == [[Податотека:parkversailles.jpg|right|thumb|300px|Поглед кон централната оска на паркот од ''Базенот на Дијана''. Дизајнер: [[Андре Ле Нотр]]]] Трошокот за одржување на Версај заедно со издршката на кралскиот двор изнесувал околу 6% од буџетот на Франција. Мекдугал Лител во неговата книга: ''World History: Patterns of Interactions'' (2001), го проценува трошокот за изградба на околу 2 милијарди американски долари во 1994&nbsp;г. === Корисност === [[Податотека:Trijanonlodzija.jpg|thumb|right|Големиот Тријанон - лоџија. Архитект: [[Робер де Кот]]]] Друг начин на гледање на овој трошок е корисноста на овој дворец за Франција. Версај, со заклучување на благородниците во златен кафез, ги запрел периодичните бунтови и борби на аристократијата кои ја пустошеле Франција со векови. Исто така овој систем ја уништил аристократската власт во провинциите и овозможил централизација на власта, за што најголемиот број на денешни французи му се благодарни на [[Луј XIV]], иако подоцнежмата француска централизација е сѐ уште тема на расправа. Версај исто така имал огромно влијание на француската, а со тоа и врз европската уметност и архитектура (бидејќи Франција била водечка сила на тој план). Уште од почетокот Версај бил замислен не само како кралски дом, туку и како витрина на француската уметност и мајсторство организирано во кралските работилници [[Гоблен]]. == Атракции == === Сала на огледалата === [[Податотека:Chateau Versailles Galerie des Glaces.jpg|thumb|300px|[[Сала на огледалата|Салата на огледалата]]]] [[Податотека:Reichsgruendung2.jpg|thumb|300px|Прогласување на [[Германско Царство|Германското Царство]] во [[Сала на огледалата|Салата на огледалата]], 1871. [[Ото фон Бизмарк|Бизмарк]] е во бело. Насликал: [[Антон Александар фон Вернер|Антон фон Вернер]]]] [[Сала на огледалата|Салата на огледалата]] ([[фр.]] ''Galerie des Glaces'') е голема одаја во дворецот која се смета за една од најголемите атракции. Галеријата (''galerie'') е започната во [[1678]] год. во исто време кога дворецот станал официјална резиденција на кралот. Изградбата завршила во [[1684]]. Оваа одаја многупати се споменува во дневникот на [[Марија Антоанета]]. По потпишувањето на [[Нијмегенски договор|Нијмегенскиот договор]] ([[1678]]) во зенитот на неговото владеење, [[Луј XIV]] го вработил [[Шарл Ле Брен]] како сликар за да ја одслика добродетелта на неговата влада. Сликарот смислил 30 сцени, врамени во [[малтер]]: кралот е прикажан како [[римски цар]], како голем администратор на неговото кралство и како победник над странските сили. Токму во оваа сала е прогласено [[Германско Царство|Германското Царство]] на [[18 јануари]], [[1871]] год., по победата на Германија над Франција во [[Француско-пруска војна|Француско-пруската војна]]. Во истата сала [[Германија]] го потпишала [[Версајски мировен договор|Версајскиот мировен договор]] ([[1919]]) во кој стои дека Германија е виновна за [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. „Галеријата“ се наоѓа на првиот спрат од дворецот и во неа има 578&nbsp;[[огледало|огледала]]. Нејзините димензии се 73&nbsp;м во должина, 10.50&nbsp;м во ширина, и 12.30&nbsp;м во висина. Сместена е помеѓу Салата на војната (''salon de la Guerre'') со нејзиниот северен крај и покрај Салата на мирот (''salon de la Paix'') на најзиниот јужен крај. Седумнаесет прозорци кои гледаат кон [[формална градина|градините]] стојат наспроти седумнаесет арки во кои се наоѓаат огледала. Овие огледала, кои во своето време биле со исклучителна големина биле произведени од страна на [[Сан-Гобен]], работилница од Париз основана од [[Жан-Батист Колбер]] како конкуренција на [[венеција]]нските продукти од таков тип. == Воeна употреба == По поразот на Франција во [[Француско-Пруска Војна|Француско-Пруската Војна]] дворецот служел како генерал-штаб на германската војска од [[5 октомври]], [[1870]] до [[13 март]], [[1871]] год. и ова е зградата каде што било прогласено [[Германско Царство|Германското Царство]] на [[18 јануари]]. Разорноста на војната и запоставеноста низ вековите оставиле голема трага на дворецот и неговите огромни [[француска градина|градини]]. Современите влади на Франција од периодот по [[Втора светска војна|Втората светска војна]] се погрижиле да ги поправат овие штети. Тие биле генерално успешни во тоа, но некои од поскапите предмети, како неизмерниот број на [[фонтана|фонтани]]суште не се целосно пуштени во употреба. Иако денес нивната спектакуларност е вчудоневидувачка, нивниот број бил многу поголем во XVIII век кај водопадот во [[Марли]]— се наоѓала Марлиската машина (''machine de Marly'') која ги напојувала фонтаните— таа била веројатно најголемиот механички систем во своето време. Водата патувала од далеку по монументални [[аквадукт]]и кои денеска повеќе не постојат заради долго неодржување. == Пост-кралски: музеј-споменик == [[Податотека:Ferme1.jpg|thumb|right|300px|Пасторалното ''„Hameau“'' на кралицата Марија-Антоанета во паркот. Изградено во 1783&nbsp;г.]] [[Податотека:Marie Antoinette amusement at Versailles.JPG|thumb|right|300px|Пасторалното ''„Hameau“'' од друг агол]] За време на Револуцијата како кралскиот накит, така и сликите и склуптурите, му биле доделени на новиот музеј [[Лувр]] како дел од културното богатство на Франција. Другите содржини биле поставени за да служат важна морална улога: книгите и медалите биле предадени на Националната библиотека, а часовниците и научните инструменти (Луј XVI бил голем вљубеник во науката) на Школата на Уметностите и Занаетите. Версај сѐ уште бил најдобро уредената кралска резиденција во Европа, но по догите аукции низ револуционерните месеци толку многу предмети биле продадени, што Версај се испразнил. Непосредната причина за тоа било финансирањето на народните армии, но долгосежната стратегија била да се издејствува така што повеќе нема да има Версај каде што било кој крал би можел се врати. Стратегијата работела. Иако Версај бил прогласен за империјална палата, Наполеон никогаш не провел ни една ноќ таму. Иако во кралска сопственост, Версај останал неискористен и за време на повторното воспоставување на династијата [[Бурбони]]. Во 1830&nbsp;г. политичарот [[Луј-Филип]] се прогласил за „Граѓански Крал“]] и го прогласил дворецот за музеј на „''сета'' слава на Франција“, и со тоа за првпат го издигнал над функцијата на Бурбонски династиски споменик. Истовремено, [[буасерии]]те (украсени дрвени ѕидни облоги) од приватните апартмани на благородниците и дворјаните биле отстранети и без никаква ознака за нивното потекло биле продавани на новиот пазар за такви облоги во Париз и Лондон. Останале 120 одаи, денешните „''Galeries Historiques''“.[http://www.insecula.com/us/musee/M0037.html] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060427000239/http://www.insecula.com/us/musee/M0037.html |date=2006-04-27 }} Во 1960-тите, [[Пјер Верле]], најголемиот изучувач и писател на тема [[француски мебел]] успеал да врати некои предмети од од музеите, министерствата и амбасадорските резиденции каде што тие се имале распрснато, првобитно од Mobilier National. Тој смислил план за реставрација и одново уредување на Версај и токму заради него денес го гледаме тоа што го гледаме. Денес, мудриот посетител доаѓа пред главниот влез на Големите апартмани на кралот (''Grands appartements du Roi'') во 08:30, без да чека со часови во редица. Веќе во 11:00 часот наутро апартманите се преполни со толпи луѓе. Туристичките водичи ги водат своите групи со марамче на стап за прегледност и зборуваат сите истовремено. Во лето кралските ''апартмани'' затвораат во 17:30 и најмудрите посетители би дошле нешто пред 17:00, плаќаат намалена влезница и си одат последни. == Поврзано == * [[Француски барок и класицизам]] * [[Француско рококо и неокласицизам]] * [[Конзервација на замоци]] == Надворешни врски == * [http://www.chateauversailles.fr/en/index.php Официјалното мрежно место] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090429030253/http://www.chateauversailles.fr/en/index.php |date=2009-04-29 }} {{en}} * [http://www.gutenberg.org/etext/14857 Приказната на Версај] од Francis Loring Payne, од [[Проект Гутенберг|Проектот Гутенберг]] {{en}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Барокна архитектура]] [[Категорија:Француски дворци]] [[Категорија:Кралски дворци во Франција]] [[Категорија:Градини во Франција]] [[Категорија:Ликовни музеи и галерии во Франција]] [[Категорија:Архитектура од 17 век]] 5vpq0srhuao7e2cisoh5vdpmkbpgy9i 4803720 4803717 2022-08-19T21:44:34Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Француски дворци]] → [[Категорија:Замоци во Франција]] wikitext text/x-wiki [[Податотека:Versailles Palace.jpg|right|thumb|300px|„Почесниот двор“, дело на [[Луј Ле Во]]]] [[Податотека:Lujstatua.jpg|thumb|right|200px|Споменик на кралот [[Луј XIV]] во „Почесниот двор“]] '''Версајскиот дворец''' ([[фр.]] ''Château de Versailles'') е кралски [[дворец]], кој се наоѓа во непосредна близина на градот [[Версај (град)|Версај]] во [[Франција]]. Почнувајќи од [[1682]] год. кога кралот [[Луј XIV]] се преселил таму од [[Париз]], па сè додека кралското семејство не било приморано да се врати во Париз во [[1789]], '''Версајскиот двор''' бил центарот на моќта. Во [[1660]] год. кралот [[Луј XIV]], кој веќе станал доволно возрасен за да владее, барал соодветно место за дворец близу [[Париз]] кој ќе биде истовремено доволно далеку за да се избегне бучавата на градот. Тој израснал со нередите на граѓанската војна помеѓу сопернички аристократски семејства и затоа барал место каде што ќе може да ја организира и комплетно контролира владата на Франција на начин на кој тој ќе биде во апсолутен центар на внимание. Тој избрал едно ловно засолниште од татка си и решил да го претвори во [[дворец]]. Во [[1661]] год. архитектот [[Луј Ле Во]] направил некои додатоци на засолништето кои подоцна биле понатаму доградени од негова страна ([[1668]]). Во [[1678]] год. архитектот [[Жил Ардуен Мансар]] ја преземал задачата и доградил уште две крила, кралска капела и познатата ''Сала на огледалата''. На [[6 мај]], [[1682]] Луј XIV конечно се преселил во дворецот. Меѓу другото, дел од поставениот мебел бил префрлен од дворецот [[Во-ле-Виконт]] кој му припаѓал на министерот на финансии [[Никола Фуке]], но бил конфискуван заради тоа што Фуке бил фатен во финансиска проневера. Подоцна, времето на кралевите [[Луј XV]] и [[Луј XVI]] кон комплексот биле додадени уште неколку помали згради во Версајскиот парк како [[Голем Тријанон|Големиот Тријанон]] (дело на [[Луј Ле Во]] и [[Жил Ардуен Мансар]]) и [[Мал Тријанон|Малиот Тријанон]] (дело на [[Анж Жак Габриел]]), како и селцето на кралицата [[Марија Антоанета]] познато како „Пети амо“ (''Petit hameau''), кое на некој начин било еден од првите музеи на отворено во светот. == Политика на изложување == [[Податотека:Trianon1.jpg|thumb|right|200px| Големиот Тријанон, 1678. Архитект: [[Жил Ардуен Мансар]]]] [[Податотека:Châteautrianon.jpg|thumb|left|200px|Малиот Тријанон]] Величенственоста на Версај е толку очигледна што современите туристи често се распрашуваат за тоа колку чинел - прашање кое никогаш не би го поставиле доколку би биле во катедралата [[Шартр]], на пример. Тоа прашање всушност и не е вистинско историско прашање. Вистинското, индиректно прашање гласи: „Дали вредело?“ Анахроната претпоставка, зад која стои оваа љубопитност за „цената“ на Версај е гледиштето дека ова е многу голема ''куќа'' со кралски димензии. Но тоа не е така: Версај бил дом и на француското [[благородништво]] и местото на [[кралски двор|кралскиот двор]]. Самиот Луј XIV живеел таму и симблично централната одаја на протстраната последователна низа на згради била Спалната соба на кралот (''Chambre du Roi''), во чиј центар се наоѓа раскошниот кревет поставен позади богато украсена ограда. Целата власт и моќ во Франција произлегувала од овој центар: тука биле [[влада|владините]] канцеларии и домовите на илјадници личности. Со тоа што барал од секој благородник да проведе определено време од годината таму, Луј му оневозможувал на благородништвото да оди наспроти системот на [[централизација]] на француската влада во рамките на таа [[апсолутна монархија]]. == Цена == [[Податотека:parkversailles.jpg|right|thumb|300px|Поглед кон централната оска на паркот од ''Базенот на Дијана''. Дизајнер: [[Андре Ле Нотр]]]] Трошокот за одржување на Версај заедно со издршката на кралскиот двор изнесувал околу 6% од буџетот на Франција. Мекдугал Лител во неговата книга: ''World History: Patterns of Interactions'' (2001), го проценува трошокот за изградба на околу 2 милијарди американски долари во 1994&nbsp;г. === Корисност === [[Податотека:Trijanonlodzija.jpg|thumb|right|Големиот Тријанон - лоџија. Архитект: [[Робер де Кот]]]] Друг начин на гледање на овој трошок е корисноста на овој дворец за Франција. Версај, со заклучување на благородниците во златен кафез, ги запрел периодичните бунтови и борби на аристократијата кои ја пустошеле Франција со векови. Исто така овој систем ја уништил аристократската власт во провинциите и овозможил централизација на власта, за што најголемиот број на денешни французи му се благодарни на [[Луј XIV]], иако подоцнежмата француска централизација е сѐ уште тема на расправа. Версај исто така имал огромно влијание на француската, а со тоа и врз европската уметност и архитектура (бидејќи Франција била водечка сила на тој план). Уште од почетокот Версај бил замислен не само како кралски дом, туку и како витрина на француската уметност и мајсторство организирано во кралските работилници [[Гоблен]]. == Атракции == === Сала на огледалата === [[Податотека:Chateau Versailles Galerie des Glaces.jpg|thumb|300px|[[Сала на огледалата|Салата на огледалата]]]] [[Податотека:Reichsgruendung2.jpg|thumb|300px|Прогласување на [[Германско Царство|Германското Царство]] во [[Сала на огледалата|Салата на огледалата]], 1871. [[Ото фон Бизмарк|Бизмарк]] е во бело. Насликал: [[Антон Александар фон Вернер|Антон фон Вернер]]]] [[Сала на огледалата|Салата на огледалата]] ([[фр.]] ''Galerie des Glaces'') е голема одаја во дворецот која се смета за една од најголемите атракции. Галеријата (''galerie'') е започната во [[1678]] год. во исто време кога дворецот станал официјална резиденција на кралот. Изградбата завршила во [[1684]]. Оваа одаја многупати се споменува во дневникот на [[Марија Антоанета]]. По потпишувањето на [[Нијмегенски договор|Нијмегенскиот договор]] ([[1678]]) во зенитот на неговото владеење, [[Луј XIV]] го вработил [[Шарл Ле Брен]] како сликар за да ја одслика добродетелта на неговата влада. Сликарот смислил 30 сцени, врамени во [[малтер]]: кралот е прикажан како [[римски цар]], како голем администратор на неговото кралство и како победник над странските сили. Токму во оваа сала е прогласено [[Германско Царство|Германското Царство]] на [[18 јануари]], [[1871]] год., по победата на Германија над Франција во [[Француско-пруска војна|Француско-пруската војна]]. Во истата сала [[Германија]] го потпишала [[Версајски мировен договор|Версајскиот мировен договор]] ([[1919]]) во кој стои дека Германија е виновна за [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. „Галеријата“ се наоѓа на првиот спрат од дворецот и во неа има 578&nbsp;[[огледало|огледала]]. Нејзините димензии се 73&nbsp;м во должина, 10.50&nbsp;м во ширина, и 12.30&nbsp;м во висина. Сместена е помеѓу Салата на војната (''salon de la Guerre'') со нејзиниот северен крај и покрај Салата на мирот (''salon de la Paix'') на најзиниот јужен крај. Седумнаесет прозорци кои гледаат кон [[формална градина|градините]] стојат наспроти седумнаесет арки во кои се наоѓаат огледала. Овие огледала, кои во своето време биле со исклучителна големина биле произведени од страна на [[Сан-Гобен]], работилница од Париз основана од [[Жан-Батист Колбер]] како конкуренција на [[венеција]]нските продукти од таков тип. == Воeна употреба == По поразот на Франција во [[Француско-Пруска Војна|Француско-Пруската Војна]] дворецот служел како генерал-штаб на германската војска од [[5 октомври]], [[1870]] до [[13 март]], [[1871]] год. и ова е зградата каде што било прогласено [[Германско Царство|Германското Царство]] на [[18 јануари]]. Разорноста на војната и запоставеноста низ вековите оставиле голема трага на дворецот и неговите огромни [[француска градина|градини]]. Современите влади на Франција од периодот по [[Втора светска војна|Втората светска војна]] се погрижиле да ги поправат овие штети. Тие биле генерално успешни во тоа, но некои од поскапите предмети, како неизмерниот број на [[фонтана|фонтани]]суште не се целосно пуштени во употреба. Иако денес нивната спектакуларност е вчудоневидувачка, нивниот број бил многу поголем во XVIII век кај водопадот во [[Марли]]— се наоѓала Марлиската машина (''machine de Marly'') која ги напојувала фонтаните— таа била веројатно најголемиот механички систем во своето време. Водата патувала од далеку по монументални [[аквадукт]]и кои денеска повеќе не постојат заради долго неодржување. == Пост-кралски: музеј-споменик == [[Податотека:Ferme1.jpg|thumb|right|300px|Пасторалното ''„Hameau“'' на кралицата Марија-Антоанета во паркот. Изградено во 1783&nbsp;г.]] [[Податотека:Marie Antoinette amusement at Versailles.JPG|thumb|right|300px|Пасторалното ''„Hameau“'' од друг агол]] За време на Револуцијата како кралскиот накит, така и сликите и склуптурите, му биле доделени на новиот музеј [[Лувр]] како дел од културното богатство на Франција. Другите содржини биле поставени за да служат важна морална улога: книгите и медалите биле предадени на Националната библиотека, а часовниците и научните инструменти (Луј XVI бил голем вљубеник во науката) на Школата на Уметностите и Занаетите. Версај сѐ уште бил најдобро уредената кралска резиденција во Европа, но по догите аукции низ револуционерните месеци толку многу предмети биле продадени, што Версај се испразнил. Непосредната причина за тоа било финансирањето на народните армии, но долгосежната стратегија била да се издејствува така што повеќе нема да има Версај каде што било кој крал би можел се врати. Стратегијата работела. Иако Версај бил прогласен за империјална палата, Наполеон никогаш не провел ни една ноќ таму. Иако во кралска сопственост, Версај останал неискористен и за време на повторното воспоставување на династијата [[Бурбони]]. Во 1830&nbsp;г. политичарот [[Луј-Филип]] се прогласил за „Граѓански Крал“]] и го прогласил дворецот за музеј на „''сета'' слава на Франција“, и со тоа за првпат го издигнал над функцијата на Бурбонски династиски споменик. Истовремено, [[буасерии]]те (украсени дрвени ѕидни облоги) од приватните апартмани на благородниците и дворјаните биле отстранети и без никаква ознака за нивното потекло биле продавани на новиот пазар за такви облоги во Париз и Лондон. Останале 120 одаи, денешните „''Galeries Historiques''“.[http://www.insecula.com/us/musee/M0037.html] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060427000239/http://www.insecula.com/us/musee/M0037.html |date=2006-04-27 }} Во 1960-тите, [[Пјер Верле]], најголемиот изучувач и писател на тема [[француски мебел]] успеал да врати некои предмети од од музеите, министерствата и амбасадорските резиденции каде што тие се имале распрснато, првобитно од Mobilier National. Тој смислил план за реставрација и одново уредување на Версај и токму заради него денес го гледаме тоа што го гледаме. Денес, мудриот посетител доаѓа пред главниот влез на Големите апартмани на кралот (''Grands appartements du Roi'') во 08:30, без да чека со часови во редица. Веќе во 11:00 часот наутро апартманите се преполни со толпи луѓе. Туристичките водичи ги водат своите групи со марамче на стап за прегледност и зборуваат сите истовремено. Во лето кралските ''апартмани'' затвораат во 17:30 и најмудрите посетители би дошле нешто пред 17:00, плаќаат намалена влезница и си одат последни. == Поврзано == * [[Француски барок и класицизам]] * [[Француско рококо и неокласицизам]] * [[Конзервација на замоци]] == Надворешни врски == * [http://www.chateauversailles.fr/en/index.php Официјалното мрежно место] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090429030253/http://www.chateauversailles.fr/en/index.php |date=2009-04-29 }} {{en}} * [http://www.gutenberg.org/etext/14857 Приказната на Версај] од Francis Loring Payne, од [[Проект Гутенберг|Проектот Гутенберг]] {{en}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Барокна архитектура]] [[Категорија:Замоци во Франција]] [[Категорија:Кралски дворци во Франција]] [[Категорија:Градини во Франција]] [[Категорија:Ликовни музеи и галерии во Франција]] [[Категорија:Архитектура од 17 век]] clx63qs97jd8qsqs8gmfoj81c75hkv7 4803728 4803720 2022-08-19T21:45:16Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Versailles Palace.jpg|right|thumb|300px|„Почесниот двор“, дело на [[Луј Ле Во]]]] [[Податотека:Lujstatua.jpg|thumb|right|200px|Споменик на кралот [[Луј XIV]] во „Почесниот двор“]] '''Версајскиот дворец''' ([[фр.]] ''Château de Versailles'') е кралски [[дворец]], кој се наоѓа во непосредна близина на градот [[Версај (град)|Версај]] во [[Франција]]. Почнувајќи од [[1682]] год. кога кралот [[Луј XIV]] се преселил таму од [[Париз]], па сè додека кралското семејство не било приморано да се врати во Париз во [[1789]], '''Версајскиот двор''' бил центарот на моќта. Во [[1660]] год. кралот [[Луј XIV]], кој веќе станал доволно возрасен за да владее, барал соодветно место за дворец близу [[Париз]] кој ќе биде истовремено доволно далеку за да се избегне бучавата на градот. Тој израснал со нередите на граѓанската војна помеѓу сопернички аристократски семејства и затоа барал место каде што ќе може да ја организира и комплетно контролира владата на Франција на начин на кој тој ќе биде во апсолутен центар на внимание. Тој избрал едно ловно засолниште од татка си и решил да го претвори во [[дворец]]. Во [[1661]] год. архитектот [[Луј Ле Во]] направил некои додатоци на засолништето кои подоцна биле понатаму доградени од негова страна ([[1668]]). Во [[1678]] год. архитектот [[Жил Ардуен Мансар]] ја преземал задачата и доградил уште две крила, кралска капела и познатата ''Сала на огледалата''. На [[6 мај]], [[1682]] Луј XIV конечно се преселил во дворецот. Меѓу другото, дел од поставениот мебел бил префрлен од дворецот [[Во-ле-Виконт]] кој му припаѓал на министерот на финансии [[Никола Фуке]], но бил конфискуван заради тоа што Фуке бил фатен во финансиска проневера. Подоцна, времето на кралевите [[Луј XV]] и [[Луј XVI]] кон комплексот биле додадени уште неколку помали згради во Версајскиот парк како [[Голем Тријанон|Големиот Тријанон]] (дело на [[Луј Ле Во]] и [[Жил Ардуен Мансар]]) и [[Мал Тријанон|Малиот Тријанон]] (дело на [[Анж Жак Габриел]]), како и селцето на кралицата [[Марија Антоанета]] познато како „Пети амо“ (''Petit hameau''), кое на некој начин било еден од првите музеи на отворено во светот. == Политика на изложување == [[Податотека:Trianon1.jpg|thumb|right|200px| Големиот Тријанон, 1678. Архитект: [[Жил Ардуен Мансар]]]] [[Податотека:Châteautrianon.jpg|thumb|left|200px|Малиот Тријанон]] Величенственоста на Версај е толку очигледна што современите туристи често се распрашуваат за тоа колку чинел - прашање кое никогаш не би го поставиле доколку би биле во катедралата [[Шартр]], на пример. Тоа прашање всушност и не е вистинско историско прашање. Вистинското, индиректно прашање гласи: „Дали вредело?“ Анахроната претпоставка, зад која стои оваа љубопитност за „цената“ на Версај е гледиштето дека ова е многу голема ''куќа'' со кралски димензии. Но тоа не е така: Версај бил дом и на француското [[благородништво]] и местото на [[кралски двор|кралскиот двор]]. Самиот Луј XIV живеел таму и симблично централната одаја на протстраната последователна низа на згради била Спалната соба на кралот (''Chambre du Roi''), во чиј центар се наоѓа раскошниот кревет поставен позади богато украсена ограда. Целата власт и моќ во Франција произлегувала од овој центар: тука биле [[влада|владините]] канцеларии и домовите на илјадници личности. Со тоа што барал од секој благородник да проведе определено време од годината таму, Луј му оневозможувал на благородништвото да оди наспроти системот на [[централизација]] на француската влада во рамките на таа [[апсолутна монархија]]. == Цена == [[Податотека:parkversailles.jpg|right|thumb|300px|Поглед кон централната оска на паркот од ''Базенот на Дијана''. Дизајнер: [[Андре Ле Нотр]]]] Трошокот за одржување на Версај заедно со издршката на кралскиот двор изнесувал околу 6% од буџетот на Франција. Мекдугал Лител во неговата книга: ''World History: Patterns of Interactions'' (2001), го проценува трошокот за изградба на околу 2 милијарди американски долари во 1994&nbsp;г. === Корисност === [[Податотека:Trijanonlodzija.jpg|thumb|right|Големиот Тријанон - лоџија. Архитект: [[Робер де Кот]]]] Друг начин на гледање на овој трошок е корисноста на овој дворец за Франција. Версај, со заклучување на благородниците во златен кафез, ги запрел периодичните бунтови и борби на аристократијата кои ја пустошеле Франција со векови. Исто така овој систем ја уништил аристократската власт во провинциите и овозможил централизација на власта, за што најголемиот број на денешни французи му се благодарни на [[Луј XIV]], иако подоцнежмата француска централизација е сѐ уште тема на расправа. Версај исто така имал огромно влијание на француската, а со тоа и врз европската уметност и архитектура (бидејќи Франција била водечка сила на тој план). Уште од почетокот Версај бил замислен не само како кралски дом, туку и како витрина на француската уметност и мајсторство организирано во кралските работилници [[Гоблен]]. == Атракции == === Сала на огледалата === [[Податотека:Chateau Versailles Galerie des Glaces.jpg|thumb|300px|[[Сала на огледалата|Салата на огледалата]]]] [[Податотека:Reichsgruendung2.jpg|thumb|300px|Прогласување на [[Германско Царство|Германското Царство]] во [[Сала на огледалата|Салата на огледалата]], 1871. [[Ото фон Бизмарк|Бизмарк]] е во бело. Насликал: [[Антон Александар фон Вернер|Антон фон Вернер]]]] [[Сала на огледалата|Салата на огледалата]] ([[фр.]] ''Galerie des Glaces'') е голема одаја во дворецот која се смета за една од најголемите атракции. Галеријата (''galerie'') е започната во [[1678]] год. во исто време кога дворецот станал официјална резиденција на кралот. Изградбата завршила во [[1684]]. Оваа одаја многупати се споменува во дневникот на [[Марија Антоанета]]. По потпишувањето на [[Нијмегенски договор|Нијмегенскиот договор]] ([[1678]]) во зенитот на неговото владеење, [[Луј XIV]] го вработил [[Шарл Ле Брен]] како сликар за да ја одслика добродетелта на неговата влада. Сликарот смислил 30 сцени, врамени во [[малтер]]: кралот е прикажан како [[римски цар]], како голем администратор на неговото кралство и како победник над странските сили. Токму во оваа сала е прогласено [[Германско Царство|Германското Царство]] на [[18 јануари]], [[1871]] год., по победата на Германија над Франција во [[Француско-пруска војна|Француско-пруската војна]]. Во истата сала [[Германија]] го потпишала [[Версајски мировен договор|Версајскиот мировен договор]] ([[1919]]) во кој стои дека Германија е виновна за [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. „Галеријата“ се наоѓа на првиот спрат од дворецот и во неа има 578&nbsp;[[огледало|огледала]]. Нејзините димензии се 73&nbsp;м во должина, 10.50&nbsp;м во ширина, и 12.30&nbsp;м во висина. Сместена е помеѓу Салата на војната (''salon de la Guerre'') со нејзиниот северен крај и покрај Салата на мирот (''salon de la Paix'') на најзиниот јужен крај. Седумнаесет прозорци кои гледаат кон [[формална градина|градините]] стојат наспроти седумнаесет арки во кои се наоѓаат огледала. Овие огледала, кои во своето време биле со исклучителна големина биле произведени од страна на [[Сан-Гобен]], работилница од Париз основана од [[Жан-Батист Колбер]] како конкуренција на [[венеција]]нските продукти од таков тип. == Воeна употреба == По поразот на Франција во [[Француско-Пруска Војна|Француско-Пруската Војна]] дворецот служел како генерал-штаб на германската војска од [[5 октомври]], [[1870]] до [[13 март]], [[1871]] год. и ова е зградата каде што било прогласено [[Германско Царство|Германското Царство]] на [[18 јануари]]. Разорноста на војната и запоставеноста низ вековите оставиле голема трага на дворецот и неговите огромни [[француска градина|градини]]. Современите влади на Франција од периодот по [[Втора светска војна|Втората светска војна]] се погрижиле да ги поправат овие штети. Тие биле генерално успешни во тоа, но некои од поскапите предмети, како неизмерниот број на [[фонтана|фонтани]]суште не се целосно пуштени во употреба. Иако денес нивната спектакуларност е вчудоневидувачка, нивниот број бил многу поголем во XVIII век кај водопадот во [[Марли]]— се наоѓала Марлиската машина (''machine de Marly'') која ги напојувала фонтаните— таа била веројатно најголемиот механички систем во своето време. Водата патувала од далеку по монументални [[аквадукт]]и кои денеска повеќе не постојат заради долго неодржување. == Пост-кралски: музеј-споменик == [[Податотека:Ferme1.jpg|thumb|right|300px|Пасторалното ''„Hameau“'' на кралицата Марија-Антоанета во паркот. Изградено во 1783&nbsp;г.]] [[Податотека:Marie Antoinette amusement at Versailles.JPG|thumb|right|300px|Пасторалното ''„Hameau“'' од друг агол]] За време на Револуцијата како кралскиот накит, така и сликите и склуптурите, му биле доделени на новиот музеј [[Лувр]] како дел од културното богатство на Франција. Другите содржини биле поставени за да служат важна морална улога: книгите и медалите биле предадени на Националната библиотека, а часовниците и научните инструменти (Луј XVI бил голем вљубеник во науката) на Школата на Уметностите и Занаетите. Версај сѐ уште бил најдобро уредената кралска резиденција во Европа, но по догите аукции низ револуционерните месеци толку многу предмети биле продадени, што Версај се испразнил. Непосредната причина за тоа било финансирањето на народните армии, но долгосежната стратегија била да се издејствува така што повеќе нема да има Версај каде што било кој крал би можел се врати. Стратегијата работела. Иако Версај бил прогласен за империјална палата, Наполеон никогаш не провел ни една ноќ таму. Иако во кралска сопственост, Версај останал неискористен и за време на повторното воспоставување на династијата [[Бурбони]]. Во 1830&nbsp;г. политичарот [[Луј-Филип]] се прогласил за „Граѓански Крал“]] и го прогласил дворецот за музеј на „''сета'' слава на Франција“, и со тоа за првпат го издигнал над функцијата на Бурбонски династиски споменик. Истовремено, [[буасерии]]те (украсени дрвени ѕидни облоги) од приватните апартмани на благородниците и дворјаните биле отстранети и без никаква ознака за нивното потекло биле продавани на новиот пазар за такви облоги во Париз и Лондон. Останале 120 одаи, денешните „''Galeries Historiques''“.[http://www.insecula.com/us/musee/M0037.html] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060427000239/http://www.insecula.com/us/musee/M0037.html |date=2006-04-27 }} Во 1960-тите, [[Пјер Верле]], најголемиот изучувач и писател на тема [[француски мебел]] успеал да врати некои предмети од од музеите, министерствата и амбасадорските резиденции каде што тие се имале распрснато, првобитно од Mobilier National. Тој смислил план за реставрација и одново уредување на Версај и токму заради него денес го гледаме тоа што го гледаме. Денес, мудриот посетител доаѓа пред главниот влез на Големите апартмани на кралот (''Grands appartements du Roi'') во 08:30, без да чека со часови во редица. Веќе во 11:00 часот наутро апартманите се преполни со толпи луѓе. Туристичките водичи ги водат своите групи со марамче на стап за прегледност и зборуваат сите истовремено. Во лето кралските ''апартмани'' затвораат во 17:30 и најмудрите посетители би дошле нешто пред 17:00, плаќаат намалена влезница и си одат последни. == Поврзано == * [[Француски барок и класицизам]] * [[Француско рококо и неокласицизам]] * [[Конзервација на замоци]] == Надворешни врски == * [http://www.chateauversailles.fr/en/index.php Официјалното мрежно место] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090429030253/http://www.chateauversailles.fr/en/index.php |date=2009-04-29 }} {{en}} * [http://www.gutenberg.org/etext/14857 Приказната на Версај] од Francis Loring Payne, од [[Проект Гутенберг|Проектот Гутенберг]] {{en}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Барокна архитектура]] [[Категорија:Замоци во Франција]] [[Категорија:Кралски резиденции во Франција]] [[Категорија:Градини во Франција]] [[Категорија:Ликовни музеи и галерии во Франција]] [[Категорија:Архитектура од 17 век]] s6e3xjpenblx4wipzp04zg2m77gk92p 0 7511 4803807 4800957 2022-08-20T09:59:48Z 109.182.41.130 По податоци на Васил Кнчов, во 1900'та година во селото било множинство Турско (615) а не Албанско, кои се не споменат, потоа Бањица е едно од автохтоните Турски села со автохтоно Турско малцинство во Македонија. Албанско становништво доселено е после од околини села и по податоците после се примети дека имат и Турците политичко декларирано Албанско потекло. Автохтона муслиманска семејства во селото се од мешани етнички корени и векови идентифицирани како Турци и зборуваат Турски. wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за село во Република Македонија | слика=Dolna Banjica 03.JPG | опис=Куќи во Долна Бањица | име=Долна Бањица Aşağı Banisa | регион= | општина=[[Општина Гостивар|Гостивар]] | население=4.356 | година=2002 | поштенски број=1233 | надморска височина=539 | lat_dir=N | lat_deg=41 | lat_min=47 | lat_sec=9 | lon_dir=E | lon_deg=20 | lon_min=54 | lon_sec=21 | мрежно место= | карта = Долна Бањица во Општина Гостивар.svg }} '''Долна Бањица''' ({{lang-tr|Aşağı Banisa}}) — населба во [[Гостивар]]. Се наоѓа во [[Полог|Горен Полог]], а до [[2004]] година била седиште на истоимената [[Општина Долна Бањица]], која била споена со [[Општина Гостивар]]. Се наоѓа југозападно од градот [[Гостивар]]. == Географија и местоположба == Долна Бањица е населба во склоп на градот [[Гостивар]] и припаѓа на неговата урбана зона. Се наоѓа на надморска височина од 543 m, и е една од најмирните населби во градот. До новата територијална поделба Долна Бањица функционирала како посебна општина. == Стопанство == Долна Бањица е позната по производството на [[кромид]]и и по познатиот Бањички домат јабучар. == Демографија == Според податоците на [[Васил К’нчов]] („[[Македонија. Етнографија и статистика]]“) од [[1900]] година, во Долна Бањица живееле 786 жители, од кои 615 [[Македонски Турци|Турци]], 155 [[Македонци]] и 16 [[Роми]].<ref name=":0">[http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_27.htm Васил Кънчов. „Македония. Етнография и статистика“. София, 1900, стр. 214.]</ref> По податоците на егзархискиот секретар [[Димитар Мишев]] („[[La Macédoine et sa Population Chrétienne]]“) во [[1905]] година во Долна Бањица имало 120 [[Македонци]], од кои 72 патријаршист и 48 под врховенството на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]].<ref>D.M.Brancoff. "La Macédoine et sa Population Chrétienne". Paris, 1905, стр. 122-123.</ref> Според [[Афанасиј Селишчев]] во [[1929]] година, Долна Бањица е центар на општина од 4 села во Горнополошиот срез и има 142 куќи со 731 жител, [[Македонски Турци|Турци]], [[Македонци]] и [[Роми]].<ref>Афанасий Селищев. „Полог и его болгарское население. Исторические, этнографические и диалектологические очерки северо-западной Македонии“. – София, 1929, стр. 25.</ref> Селото е големо и во [[1961]] година броело 1.498 жители, од кои 325 биле [[Македонци]], 240 [[Албанци]], 898 [[Турци]], 8 [[Срби]] и 27 останати, а во [[1994]] година бројот се зголемил на 5.408 жители, од кои 1.150 [[Македонци]], 2.810 [[Македонски Турци|Турци]], 1.236 [[Македонски Албанци|Албанци]], 189 [[Роми]], 14 [[Срби]] и девет други. Според последниот попис на населението на Македонија од [[2002]] година, населбата има 4.356 жители. Следува табела на националната структура на населението:<ref>[http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија, 2002 - Книга X]</ref> {| class="wikitable" |'''Националност''' |'''Вкупно''' |- |[[Македонци]] |355 |- |[[Албанци]] |1.524 |- |[[Турци]] |2.444 |- |[[Роми]] |9 |- |[[Власи]] |0 |- |[[Срби]] |1 |- |[[Бошњаци]] |0 |- |останати |23 |} Низ годините ова било вкупното население и етничка припадност на населението во Долна Бањица: {| class="wikitable" !Година !Македонци !Албанци !Турци !Роми !Власи !Срби !Бошњаци !<abbr>Ост.</abbr> !Вкупно |- style="text-align:center;" |1948 |— |— |— |— |— |— |— |— |'''1.168''' |- style="text-align:center;" |1953 |264 |939 |218 |13 |— |9 |... |2 |'''1.445''' |- style="text-align:center;" |1961 |325 |240 |898 |... |... |8 |... |27 |'''1.498''' |- style="text-align:center;" |1971 |656 |729 |1.074 |— |... |15 |... |10 |'''2.484''' |- style="text-align:center;" |1981 |1.405 |1.540 |1.234 |136 |— |27 |... |45 |'''4.387''' |- style="text-align:center;" |1994 |1.150 |2.810 |1.236 |189 |— |14 |... |9 |'''5.408''' |- style="text-align:center;" |2002 |355 |1.524 |2.444 |9 |— |1 |— |23 |'''4.356''' |} <small>* Извор: [[Државен завод за статистика на Република Македонија]] (1953-2002), според податоци од официјалните пописи во соодветните години</small> === Родови === Долна Бањица е мултиетничко, автохтонотo турско село заедно со албанско-македонско население.. Според истражувањата од 1940-тите родови во селото се: *'''Македонци:''' *''Дамчевци (3 к.)'' доселени се од [[Кумановско]]. Имаат иселеници во [[Скопје]] (три семејства) и во [[Белград]] (едно семејство). *''Јоановци (6 к.)'' доселени се од селото [[Пожаране]], таму биле староседелци. Го знаат следното родословие: Јорде (жив на 66&nbsp;г. во 1940-тите) Тофил-Милче-Јоан, кој се доселил. Имаат иселеници во [[Беловиште (Гостиварско)|Беловиште]]. *''Пандиловци (3 к.), Јовчевци (2 к.) и Милчевци (2 к.)'' доселени се од [[Порече|поречкото]] село [[Бенче]]. Имаат иселеници во [[Гостивар]] (едно семејство) и во [[Софија]] (две семејства). *''Симуновци (3 к.)'' доселени се од селото [[Горна Бањица]], каде припаѓале на родот ''Бибовци.'' *''Милевци (2 к.)'' доселени се од селото [[Козичино]], [[Кичевско]]. *''Апостоловци (1 к.)'' доселени се од селото [[Тајмиште]], [[Кичевско]]. *''Арцевци (1 к.)'' доселени се однекаде. *'''Турци:''' *''Коленко (2 к.), Ѓоровци (6 к.) и Чеколар (5 к.)'' порано зборувале македонски и биле православни, но потоа се потурчиле, доселени се однекаде; *''Љоковци (14 к.), Чуп (8 к.), Зеќировци (4 к.), Ајдаровци (3 к.) и Љушалар (3 к.)'' наведените родови порано зборувале мешано турски и албански и биле доселени од денешна [[Албанија]] и од околни полошки села. *''Асановци (3 к.), Бурназлар (7 к.), Бручлари (4 к.), Дервишовци (4 к.), Јонуз Агини (8 к.), Баба Реџини (13 к.), Шеретлери (2 к.), Муса (2 к.) и Меметовци (2 к.)'' потекнуваат од вистински Турци. Нивните предци се доселиле од [[Мала Азија]]. После 1912 година во [[Турција]] се иселиле околу 10 семејства. *'''Албанци:''' *''Сељатин (1 к.), Рашит Колар (1 к.), Бише (1 к.), Табак (1 к.), Мимин (1 к.), Шукрија (1 к.), Ибраим (1 к.), Асан Симњица (2 к.), Селман (1 к.), Весел (1 к.), Селим (1 к.), Максут (1 к.) и Асановци (2 к.)'' најмлади родови во селото. Доселени се од околни полошки села. Право потекло им е од северна [[Албанија]].<ref>{{Наведена книга|title=Полог|last=Трифуноски|first=Јован|publisher=САНУ|year=1976|isbn=|location=Белград|pages=}}</ref> == Општествени установи == == Самоуправа и политика == === Избирачко место === Во селото постојат избирачките места бр. 510, 510/1, 511, 511/1, 517, 518, 518/1, 519 и 519/1 според [[Државна изборна комисија на Македонија|Државната изборна комисија]], сместени во просториите на основното училиште и основното училиште во населба циглана гостивар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|title=Описи на ИМ|last=|first=|date=|work=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019}}</ref> На [[Македонски претседателски избори (2019)|претседателските избори во 2019 година]], на овие избирачки места биле запишани вкупно 6.535 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|title=Претседателски избори 2019|last=|first=|date=|work=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019}}</ref> == Културни и природни знаменитости == [[Податотека:Sv. Petar - Dolna Banjca 08.jpg|мини|десно|Црквата „Св. Апостол Петар“ во Долна Бањица]] == Редовни настани == == Личности == * [[Јусуф Сабит]] (1957 - 2007) - македонски и турски поет, раскажувач, новинарски дописник * [[Илкај Јусуф]] - македонски и турски музичар, прв претставник на Македонија во [[Турковизија]];<ref>{{нмс |url=http://eurovoix.com/2013/11/18/macedonia-ilkay-yusuf-to-turkvision/ |title=Türkvizyon: Ilkay Yusuf To Turkvision |accessdate=2013-11-18 |date=November 18, 2013 |last=Granger| first=Anthony |publisher=Eurovoix}}</ref><ref>{{нмс |url=http://www.telegraf.mk/zabava/75230-makedonija-na-turkovizija-profesorot-od-gostivar-e-megju-favoritite |title=ТУРКОВИЗИЈА: Професорот од Гостивар е меѓу фаворитите |accessdate=2013-12-08 |date=December 7, 2013 |last=Г.М.| first=З. |publisher=Telegraf.mk}}</ref> == Култура и спорт == * [[ФК Извори]] * [[ФК Генч Калемлер]] == Иселеништво == == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{рвр|Dolna Banjica}} {{Општина Гостивар}} [[Категорија:Села во Македонија]] [[Категорија:Гостиварски села]] [[Категорија:Села во Општина Гостивар]] [[Категорија:Долна Бањица| ]] [[Категорија:Населби и маала во Гостивар]] nanzykec5g1yq4xqjg6mdbcnvwhzklb 0 7554 4803554 4598855 2022-08-19T19:18:56Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително (4) wikitext text/x-wiki '''Конфедерацијата на слободни синдикати''' (КСС) е [[синдикален сојуз]] во [[Република Македонија]], формиран на [[28 декември]] [[2005]] година по отцепувањето на [[Синдикат за образование, наука и култура|Синдикатот за образование, наука и култура]] на чело со [[Дојчин Цветановски]] од [[Сојуз на синдикатите на Македонија|Сојузот на синдикатите на Македонија]] (ССМ). Од декември [[2015]] година претседател на КСС е Благоја Ралповски.<ref>[http://www.idividi.com.mk/vesti/makedonija/1042563/index.htm „Четврти Конгрес на Конфедерацијата на слободни синдикати“]</ref> Во 2005 година во редовите на ССМ се разгорува судир помеѓу тогашниот претседател на ССМ, [[Ванчо Муратовски]] и претседателот на СОНК, Дојчин Цветановски. КСС е формирана како резултат на тој судир. Според оценката на Цветановски, ССМ и Муратовски се блиски до владата предводена од [[СДСМ]] и не се грижат за работничките права. Од друга страна, КСС е обвинуван дека е близок до [[ВМРО ДПМНЕ]]. При утврдувањето на претставителност на КСС, во [[2015]] година е констатирано дека КСС броел 47.404 членови кои плаќале членарина, што претставувало 10,02% од вкупниот број на вработени во Република Македонија,<ref>[http://www.slvesnik.com.mk/Issues/49a94174f6ec4d138f3c81042f4d03ea.pdf Решение за утврдување на претставителност на синдикат за територијата на Република Македонија, Службен весник на РМ, 182/15, 7-8 стр.]</ref> односно нешто над потребниот праг од 10% за утврдување на претставителност на ниво на Македонија. Во [[2010]] година е констатирано дека КСС броел 43.727 членови кои плаќале членарина, односно 10,05% од вкупниот број на вработени во Република Македонија.<ref>[http://www.slvesnik.com.mk/Issues/6E2991D5055F804A909B1DEB1F8DF260.pdf Решение за утврдување на претставителност на синдикат за територијата на Република Македонија, Службен весник на РМ, 105/10, 19 стр.]</ref> Според информациите на КСС, при формирањето КСС броел околу 53.000 членови за подоцна да порасне на околу 70.000 членови.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.kss.mk/opsto.php |title=Основањето на КСС |accessdate=2012-02-12 |archive-date=2012-05-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120522062847/http://www.kss.mk/opsto.php |url-status=dead }}</ref> == Членки на КСС == КСС е формирана од страна на четири синдикати: Самостојниот синдикат на образование, наука и култура (СОНК), Самостојниот синдикат на вработените во одбраната (ССВО), Синдикатот на финансиските организации на Македонија (СФОМ) и Федерацијата за транспорт и врски (ФТВ). Подоцна кон КСС се приклучуваат и други синдикати и во моментот во КСС членуваат следните 10 синдикати:<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.kss.mk/Za%20nas.html |title=Личен профил на КСС |accessdate=2014-05-11 |archive-date=2015-02-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150215025024/http://kss.mk/Za%20nas.html |url-status=dead }}</ref> * Самостоен синдикат за образование, наука и култура (формиран 1991 година, околу 38.000 членови) * Самостоен синдикат на вработените во енергетика, рударство и индустрија (формиран мај 2007 година, околу 6.000 членови) * Синдикат за транспорт и врски (формиран декември 2005 година, околу 5.000 членови) * Синдикат на вработените во државната администрација и управата (формиран мај 2008 година, околу 5.000 членови) * Земјоделски синдикат * Самостоен синдикат на вработените во локалната самоуправа * Синдикат за угостителство и туризам * Синдикат на финансиските работници на Македонија * Синдикат на електронските и печатените медиуми на Македонија * Синдикат на станбено-деловните и комуналните организации на Република Македонија Во декември [[2011]] година Синдикатот за одбрана и безбедност (со околу 2.500 членови) ја напушти КСС и стана член на ССМ.<ref>[http://www.ssm.org.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=701%3Asindikatot-za-odbrana-nov-konstitutiven-clen-na-ssm&catid=49%3Ahealth&Itemid=146&lang=mk „Синдикатот за одбрана нов конститутивен член на ССМ“]</ref> == Досегашни претседатели на КСС == * Светлана Петровиќ (2005-2007) од [[Синдикат на финансиските организации|Синдикатот на финансиските организации]] * Раско Мишкоски (2007-2012) * Мирјана Андреска (2012-2013) од Самостојниот синдикат за образование, наука и култура * Виолетка Спасевска (ноември [[2013]] - 2015) од Синдикатот на администрацијата и државната управа (в. д. претседател) == Наводи == {{reflist}} == Надворешни врски == * [http://www.kss.mk/ Официјална страница на КСС] * [http://www.sonk.org.mk/ Официјална страница на СОНК] [[Категорија:Синдикати во Македонија]] [[Категорија:Појавено во 2005 година во Македонија]] inf4st7i5cfb2bnw7yxiahb0dy5sm29 0 7796 4803594 4364483 2022-08-19T19:44:24Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} [[Податотека:Wentworth Woodhouse from A Complete History of the County of York by Thomas Allen (1828-30).JPG|мини|Вентворт Вудхаус од Целосна историја на округот Јорк од Томас Ален ]] [[Податотека:Longleat House 2012.jpg|мини|Лонглеат куќа, Вилтшир, седиште на Маркизите од Бат]] Изразот '''куќна послуга''' се користи за означување на еден или повеќе слуги кои се вработени во домаќинствата на нивните работодавачи. Зависно од големината на куќата, имотот и семејството, во едно домаќинство можат да бидат вработени од еден до голем број на слуги, често како дел од комплексна хиерархија. == Управување со домаќинството == Куќи со големи поседи или семејства со повеќе од едно живеалиште вработуваат [[управител (слуга)|управител]] кој го надгледува работата на ваквата установа. Денес неретко среќаваме примери каде што брачниот пар ја споделува должноста за управување меѓусебно. == Куќен персонал == Бројот на послугата и поделбата на работните задачи зависи од големината на имотот домаќинството или изборот на работодавачот, но генерално кај поголемите домаќинства домашната послуга е поделена во одделенија управувани од: * [[Батлер]]—Одговорен за сите вработени; задолжен за оставата, чајната кујна, винскиот подрум и собата за ручавање. Во помали куќи батлерот е истовремено и [[личен слуга (мажи)|личен слуга]] на господарот. Машката послуга дава отчет кај него. Иако батлерот му служи на господарот, често дава отчет на господарката на куќата или на домаќинот. Батлерот обично има барем еден сопствен слуга. * [[Готвач (слуга)|Готвач]]—Одговорен за кујната и кујнскиот персонал. Понекогаш како главен е вработен [[шеф на кујна]] со неколку подредени готвачи. Готвачите обично даваат отчет на господарката, но понекогаш и на домаќинот. * [[Домаќин (слуга)#Head housekeeper|Домаќин]]—Одговорен за изгледот на куќата; Главен/а на сите женски слуги. Во многу големи куќи домаќинства батлерот и готвачот му даваат на домаќинот. Домаќинот обично има барем по еден сопствен слуга. === Помошен персонал === * [[Возач]] * [[Придружник]] - (Придружничка на дамата) * [[Гувернанта]] * [[Лична слугинка (жени)]] * [[Дадилка]] * [[Тутор (приватен)|Тутор]] * [[Личен слуга (мажи)]] === Јуниорски персонал === * [[Пешак (слуга)|Пешак]] * [[Меѓуслугинка]] * [[Меѓуслуга]] * [[Слугинки]]—собарки, салонски слугинки, [[готвачка|готвачки]], [[перачка|перачки]], [[детска слугинка|детски слугинки]], [[кујнска помошничка|кујнски помошнички]], [[помошничка за конзервирање|помошнички за конзервирање]] * [[Паж]] * [[Шивачка]] * [[Општ помошник]] == Персонал на имот == [[Управител (слуга)|Управител]] е одговорен за одржувањето на имотот, негово планирање и изглед и помошните објекти (како базен, кабина, штала, стакленик итн.) Овие одговорности се поделени по следниве одделенија: * [[Главен градинар]]—одговорен за имотот околу куќата; претпоставен на сите градинари или сезонски работници. * [[Главен коњушар]], [[Господар на загарите]] или [[Ловочувар]] - разни титули кои се употребуваат за лицето кое е чувар на животните, особено оние коио се користат за хобија како [[јавање]], [[Лов на лисици]] и [[Кучкарство]]. === Помошен персонал === * [[Градинар]]и * [[Шталски помошник|Шталски помошници]] * [[Хаус-мајстор]] [[Категорија:Домаќинство]] [[Категорија:Социологија]] [[Категорија:Куќна послуга| ]] bmytovz4m1pe2j19grpqifo4qwtrkt9 0 8773 4803519 4687406 2022-08-19T19:08:35Z 37.25.86.79 wikitext text/x-wiki :''Ова е статија за селото. За истоименото езеро видете [[Иловица (езеро)|тука]], додека за браната видете [[Иловица (брана)|тука]]'' {{Инфокутија за село во Република Македонија | големина на слика=300п | слика=Ilovica.jpg | опис=Поглед кон селото | име=Иловица | регион= | општина=[[Општина Босилово|Босилово]] | население=1.907 | година= 2002 | поштенски број= | надморска височина=286 | lat_dir=N | lat_deg=41 | lat_min=28 | lat_sec=14 | lon_dir=E | lon_deg=22 | lon_min=47 | lon_sec=54 | мрежно место= | карта = Иловица во Општина Босилово.svg }} '''Иловица''' — село во [[Општина Босилово]], во околината на градот [[Струмица]]. == Географија и местоположба == [[Податотека:Primary school Saints Cyril and Methodius (Ilovica) (3).jpg|thumb|десно|[[ОУ „Кирил и Методиј“ - Иловица|Училиште „Кирил и Методиј“]]]] [[Податотека:St. Demetrius Church (Iloivica) (1).jpg|thumb|десно|[[Црква „Св. Димитриј“ - Иловица|Црква „Св. Димитриј“]]]] [[Податотека:Primary school Saints Cyril and Methodius (Ilovica) (6).jpg|thumb|десно|Спортска сала]] [[Податотека:Ilovica mosque (5).jpg|thumb|десно|[[Џамија (Иловица)|Џамија]]]] Иловица се наоѓа во југоисточниот дел на [[Република Македонија]], во источниот дел на [[Струмичка Котлина]], во подножјето на планината [[Огражден]], околу 4 километри лево од патот Струмица-Ново Село. Од најблискиот град [[Струмица]] е оддалечен 17 километри. Надморската височина во селото е 286 метри додека селото зафаќа површина од 22,22&nbsp;км². Од нив, 1.289 хектари се шуми, 685 хектари се обработливо земјиште и 113 хектари се пасишта.<ref name="ЕСРМ">Панов Митко, Енциклопедија на селата во Република Македонија, Патрија, Скопје, 1998. стр.127.</ref> Низ селото поминува малата река Јазга, која доаѓа од планината [[Огражден]] и го дели селото на два дела, гледано низводно на десната страна живеат СТАРОСЕДЕЛЦИ, додека на левата страна се БЕЖАНЦИ, МАКЕДОНЦИ од Егејска Македонија. На горниот дел од селото, покрај реката е Турско население. == Историја == ===Ран период=== Станува збор за постара селска населба, која се претпоставува дека постоела и пред доаѓањето на [[Османлии]]те на [[Балканскиот Полуостров]]. Подоцна многу од турското население се иселило од Иловица и заминало за [[Турција]]. На нивно место дошле нови жители во селото, претежно [[Македонци]] односно [[бежанци]]. За ова сведочат црквата и гробиштата во селото. Според едно предание, на местото на старата христијанска црква еден Турчин сакал да гради куќа. Но, кога дознал дека на тоа место некогаш имало христијанска црква, тој веднаш ја откажал градбата. Подоцна, на истото место во почетокот на [[XX век]] била изградена денешната христијанска црква. За името на населбата постои една легенда. Се раскажува дека во падините на Огражден, живеел некој човек по име Иљо. Тој не можел да ги поднесува насилствата и злоделата на Османлиите, поради што станал ајдутин. Но при еден напад на непријателот, тој бил убиен. Неговата сопруга Иловица, заедно со своите деца, подоцна се преселила во денешната населба. Со тек на времето, тука се населиле и други жители од околните ридско планински села, па така била основана населбата, која според првиот жител била наречена Иловица. Според друго предание, името на селото потекнува од самата локација на селото, од земјиштето на кое е основано, односно по земјата иловица (вид смолеста глина)<ref>КОЛЕТКТИВНАТА МЕМОРИЈА ЗАЧУВАНА ВО ТИПИЧНИТЕ ОБИЧАИ И ТРАДИЦИИ НА ОПШТИНА БОСИЛОВО</ref>. ===Отоманско Царство=== Во „[[Етнографија на Адријанопол, Монастир и Салоника]]“ се вели дека во [[1873]] г. селото се состоело од 110 семејства од кои 238 жители [[Македонци]] и 108 [[Турци]]<ref name="БИМ">{{БИМ}}</ref><ref>Македония и Одринско. Статистика на населението от 1873 г., Македонски научен институт, София, 1995, стр. 188-189.</ref> Според статистиката на [[Васил К’нчов]] („[[Македонија. Етнографија и статистика]]“) во [[1900]] година селото имало 218 жители [[Македонци]] и 750 [[Турци]]<ref name="БИМ">{{БИМ}}</ref><ref>[http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_10.htm Кънчов, Васил. Македония. Етнография и статистика, София, 1900]</ref>. Селото било под влијание на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]]. Според податоците на секретарот на егзархијата [[Димитар Мишев (публицист)|Димитар Мишев]] („[[La Macédoine et sa Population Chrétienne]]“) во [[1905]] година во селото живееле 224 [[Македонци]] под врховенството на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]]<ref name="БИМ">{{БИМ}}</ref><ref>Brancoff, D.M. "La Macédoine et sa Population Chrétienne". Paris, 1905, pp. 106-107.</ref>. ===Југославија=== По крајот на [[Балканските војни]], селото било вклучено во составот на [[Царство Бугарија]]. По крајот на [[Првата светска војна]], според [[Нејски мировен договор|Нејскиот мировен договор]], селото било вклучено во составот на [[Кралство СХС]], заедно со Струмичкиот регион, додека по крајот на [[Втората светска војна]], во рамките на [[СФРЈ]] ===Македонија=== По распаѓањето на [[СФРЈ]], селото формално било вклучено во составот на [[Република Македонија]]. Според [[Територијална организација на Република Македонија|територијалната организација на Република Македонија]], селото припаѓа на [[Општина Босилово]]. Во текот на 2000-те на подрачјето на планината Огражден кај Иловица започнале истражување за пронаоѓање на метали од страна на канадската компанија Еуромакс. Во 2012 година било утврдено дека на овој простор лежат речиси 790.000 тони бакар и 130 тони злато и се претпоставува дека овој рудник би можел да биде најголемиот од таков вид во Македонија. Според најавите рудникот треба да започне со работа најдоцна до [[2017]] година, а ќе бидат вложени над 500 милиони долари и ќе бидат вработени околу 500 лица.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://sitel.com.mk/ilovica-ima-potencijal-da-prerasne-vo-golem-rudarski-kompleks-0|title=Иловица има потенцијал да прерасне во голем рударски комплекс|publisher=http://sitel.com.mk|accessdate=2013-05-01|archive-date=2012-11-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20121106093917/http://sitel.com.mk/ilovica-ima-potencijal-da-prerasne-vo-golem-rudarski-kompleks-0|url-status=dead}}</ref> == Демографија == Според последниот попис на населението на Македонија од 2002 година, селото има 1.907 жители<ref>[http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија, 2002 - Книга X]</ref>. Следува табела на националната структура на населението за пописите од 1948 - 2002 година: {| class="wikitable" !Година !Македонци !Албанци !Турци !Роми !Власи !Срби !Бошњаци !<abbr>Ост.</abbr> !Вкупно |- |1948 |— |— |— |— |— |— |— |— |'''1 267''' |- |1953 |1 058 |— |200 |113 |1 |— |— |1 |'''1 373''' |- |1961 |1 303 |— |250 |— |— |3 |— |1 |'''1 557''' |- |1971 |1 503 |— |219 |— |— |— |— |2 |'''1 724''' |- |1981 |1 754 |— |251 |— |— |— |— |37 |'''2 042''' |- |1991 |1 622 |— |305 |19 |— |— |— |— |'''1 946''' |- |1994 |1 602 |— |242 |41 |— |— |— |27 |'''1 912''' |- |2002 |1 611 |— |239 |19 |— |1 |— |37 |'''1 907''' |} Според бројот на жители, Иловица е голема населба со доста стабилна демографска положба. Имајќи ги предвид пописните резултати, може да се констатира дека во селото не се забележани миграциски движења во голема мера. ==Самоуправа и политика== === Избирачко место === Во селото постојат избирачките места бр. 1820 и 1821 според [[Државна изборна комисија на Македонија|Државната изборна комисија]], сместени во основното училиште и дом на културата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|title=Описи на ИМ|last=|first=|date=|work=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=21 декември 2019}}</ref> На [[Македонски претседателски избори (2019)|претседателските избори во 2019 година]], на овие избирачки места биле запишани вкупно 1.559 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1572|title=Претседателски избори 2019|last=|first=|date=|work=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=21 декември 2019}}</ref> На [[Македонски парламентарни избори (2020)|Македонски парламентарни избори во 2020 година]], на овие избирачки места биле запишани вкупно 1.591 гласач.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rezultati.sec.mk/mk- |title=Парламентарни избори 2020|last=|first=|date=|work=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=3 ноември 2020}}</ref> == Културни и природни знаменитости == Во селото се наоѓаат следните знаменитости: * [[Варница (Иловица)|Варница]]. Претставува населба од доцноантичко време. * [[Гробишта (Иловица)|Гробишта]]. Претставува населба од доцноантичко време. * [[Крст (Иловица)|Крст]]. Претставува могила од римско време. * [[Крива Топола (Иловица)|Крива Топола]]. Претставува населба и старохристијанска црква од римско време. * [[Куши Тумба (Иловица)|Куши Тумба]]. Претставува населба од доцноантичко време. * [[Црквите (Иловица)|Црквите]]. Претставува населба од римско време<ref>[[Димче Коцо|Коцо, Димче]] (1996). ''Археолошка карта на Република Македонија''. Скопје: МАНУ. ISBN 9789989101069</ref>. * [[Црква „Св. Димитриј“ - Иловица|Црква Свети Димитриј]] изградена во 1915 година. * [[Каменот од Иловица]] претставува камен на кој има отпечатоци од потковица за коњ кој според легендата станува збор за коњот на Александар МАкедонски. * Ладна чешма * [[Џамија (Иловица)|Џамија]] == Личности == * Ѓорѓи Димчев, Цветан Трендафилов и брат му, дејци на ВМРО<ref>Михайлов, Иван. Спомени II. Освободителна борба 1919 - 1924, Льовен, 1965, стр. 713.</ref> * [[Атанас Мучев]] (1917 - 1962) - сликар == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == *[http://www.opstinabosilovo.gov.mk Општина Босилово] {{CommonsCat|Ilovica, Bosilovo}} {{Општина Босилово}} [[Категорија:Иловица| ]] [[Категорија:Села во Општина Босилово]] [[Категорија:Струмички села]] [[Категорија:Села во Македонија]] 6bg492h84e2sovrj5dq6m5ruknob5i5 14 9817 4803718 3732529 2022-08-19T21:44:28Z Bjankuloski06 332 Bjankuloski06 ја премести страницата [[Категорија:Француски дворци]] на [[Категорија:Замоци во Франција]] без да остави пренасочување: (преку [[:bg:У:КМ|Категориски мајстор]]) wikitext text/x-wiki ''[[Шато]]а'' ([[дворец|дворци]] или [[замок|замоци]]) во [[Франција]] {{Ризница-врска|Castles in France}} [[Категорија:Дворци по земја|Франција]] [[Категорија:Знаменитости во Франција|Дворци]] [[Категорија:Згради и градби во Франција|Дворци]] 845j8a6irgqpr36slzyeli10jwxgqqv 0 10667 4803809 4800958 2022-08-20T10:15:25Z 109.182.41.130 По податоци на Васил Кнчов од 1900та година, во селото се мнозинство Турците. Албанци не се споменуват. Албанско население е доједно од Албанија и од околни полошки села. Населеније во Горна Бањица, заедно со Долна Бањица векови имаше Турски идентитет и зборуваше Турски језик. Етнички состав во селото е мешан, што е нормално во мултиетнички земји а има мокен турски карактер и е еден од центри на Турско малцинство во Македонија. Ве молам објавите измени. wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за село во Република Македонија | слика= | име=Горна Бањица Yukarı Banisa | регион= | општина=[[Општина Гостивар|Гостивар]] | население=4423 | поштенски број= | надморска височина=530 | географска широчина=41° 46' 48" сев. ш. | географска должина=20° 53' 33" ист. д. | lat_dir=N | lat_deg=41 | lat_min=46 | lat_sec=48 | lon_dir=E | lon_deg=20 | lon_min=53 | lon_sec=33 | мрежно место= | карта = Горна Бањица во Општина Гостивар.svg }} '''Горна Бањица''' ([[Турски јазик|тр]]'''.''' ''Yukarı Banisa''''')''' — село во [[Општина Гостивар]], во областа [[Долни Полог]], во околината на градот [[Гостивар]]. == Географија и местоположба == Селото се наоѓа во областа [[Полошка Котлина|Горни Полог]], оддалечено само 3 километри јужно од [[Гостивар]]. Речиси е споено со населбата [[Долна Бањица]], која претставува дел од урбаната зона на [[Гостивар]]. == Историја == Селото Горна Бањица се споменува во повеќе документи. Околу средината на [[XI век]] [[византија|византискиот]] цар [[Роман III]] го подарил на манастирот св. Горг кај [[Скопје]], а тоа го потврдиле и бугарскиот владетел [[Константин Асен]] во [[1265]] година и кралот [[Милутин]] српски во [[1300]] година во нивните грамоти. Горна Бањица е наведена и во пописните дефтери од [[1452]]/[[1453|53]] и [[1467]]/[[1468|68]] година. Денешното село Горна Бањица лежи на средновековната локација во североисточното подножје на [[Горнобањичка тврдина|Градиштето]], има стари гробишта и средновековно црквиште. Малку посеверно од него бил основан манастирот Гостивар, спомнат во црковните документи од [[1318]] и [[1343]] г. Покрај манастирот постепено се ширело истоимено село, кое во пописниот дефтер од [[1452]]/[[1453|53]] г. броело 88 куќи, а во [[1467]]/[[1468|68]] г. 108 куќи. Истото се развивало на сметка на соседната [[Долна Бањица]], за на крајот да го достигне денешниот обем и значење како центар на [[Полошка Котлина|Горниот Полог]].<ref>''И. Микулчиќ 1970, 85; истиот TIR, 57; — Т. Томоски 1970, 87—88; и 1976, 262''</ref> На крајот на {{Римски|19}} век, селото е дел од Полошката нахија во Гостиварската каза на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]. На [[11 ноември]] [[1944]] во [[Гостивар]], во центарот на градот, албанските балисти стрелале шестмина македонски патриоти, меѓу кој и [[Васил Пејчиновски]] од Горна Бањица. == Стопанство == Главна стопанска гранка на населението е земјоделството. Селото Горна Бањица во Македонија и на Балканот е позната по производството на висококвалитетниот '''црвен благ кромид''', кој е најдоминантната полјоделска култура што се одгледува во селото, а која во минатото била извезувана и со товарни возови низ [[Македонија]] и [[Југославија]]. == Демографија == Според статистиката на [[Васил К’нчов]] („[[Македонија. Етнографија и статистика|Македонија, Етнографија и статистика]]“) од 1900 година, во Горна Бањица живееле 435 жители, 400 [[Македонски Турци|Турци]] и 35 [[Македонци]].<ref name=":02">[http://www.promacedonia.org/vk/vk_2_27.htm Васил Кънчов. „Македония. Етнография и статистика“. София, 1900, стр.214.]</ref> Според егзархискиот секретар [[Димитар Мишев]], („[[La Macédoine et sa Population Chrétienne]]“) во 1905 година во Горна Бањица имало 32 [[Македонци]], под врховенството на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]].<ref>D.M.Brancoff. "La Macédoine et sa Population Chrétienne". Paris, 1905, стр.124-125.</ref> Горна Бањица е село во [[Гостиварско]] и [[Полог]], така што во 1961 година броело 1.108 жители, а во 1994 година 1.662 жители, од кои 422 биле [[Албанци]], 1.239 [[Турци]] и 1 останат. Според последниот попис на населението на Македонија од 2002 година, селото има 4.423 жители, од кои 1.196 [[Македонци]], 1.636 [[Албанци]], 1.243 [[Турци]], 315 [[Роми]], 4 [[Срби]] и 29 останати. Следува табела на националната структура на населението:<ref>[http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија, 2002 - Книга X]</ref> {| class="wikitable" |'''Националност''' |'''Вкупно''' |'''Проценти''' |- |[[Македонци]] |1.196 |27,04 % |- |[[Албанци]] |1.636 |36,98 % |- |[[Турци]] |1.243 |28,10 % |- |[[Роми]] |315 |7,12 % |- |[[Власи]] |0 | rowspan="4" | |- |[[Срби]] |4 |- |[[Бошњаци]] |0 |- |останати |29 |} На табелата е прикажан националниот состав на населението низ сите пописни години:<ref>Население на Република Македонија според изјаснувањето за етничката припадност, по населени места, според пописите на население 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 1994 и 2002 година (согласно територијалната организација од 1996 година). [http://makstat.stat.gov.mk/PXWeb/pxweb/mk/MakStat/MakStat__Popisi__PopisNaNaselenie__PopisiNaseleniMesta/Popis_nm_1948_2002_NasPoEtnPrip_mk.px/?rxid=b7539b0f-f64f-46b7-b99d-a34d7ae55646 База на податоци МАКСтат]. Државен завод за статистика.</ref> {| class="wikitable" !Година !Македонци !Албанци !Турци !Роми !Власи !Срби !Бошњаци !<abbr>Ост.</abbr> !Вкупно |- |1948 |— |— |— |— |— |— |— |— |'''919''' |- |1953 |73 |754 |240 |— |— |2 |... |3 |'''1.072''' |- |1961 |68 |212 |827 |... |... |1 |... |— |'''1.108''' |- |1971 |25 |239 |1.003 |— |... |— |... |— |'''1.267''' |- |1981 |7 |474 |1.118 |— |— |2 |... |10 |'''1.611''' |- |1994 |— |422 |1.239 |— |— |— |... |1 |'''1.662''' |- |2002 |1.196 |1.636 |1.243 |315 |— |4 |— |29 |'''4.423''' |} === Родови === Горна Бањица е мултиетничко, автохтоното Турско село заедно со албанско-македонско население. Според истражувањата од 1946 година, родови во селото се: *'''Македонци:''' *''Бибовци (3 к.)'' '''староседелци'''. Имаат иселеници во [[Долна Бањица]]. *''Богојевци (3 к.)'' доселени се од некое село во [[Порече]]; *''Јовановци (1 к.) и Пејчиновци (1 к.)'' доселени се од селото [[Долно Јеловце]]. Од Јовановци има иселеници во [[Обреновац]] (едно семејство), а од Пејчиновци во [[Романија]] (едно семејство). *'''Турци:''' *''Фетаовци (6 к.), Шабуљеј (7 к.), Табаковци (9 к.), Изовци (4 к.), Јакуповци (7 к.) и Чупче (7 к.)'' овие родови се поисламени и потурчени Македонци, мешајќи се со Турците го примиле турскиот јазик. Првите пет рода се староседелски, додека последниот род е доселен од селото [[Падалиште]]. Од сите нив има иселеници во [[Гостивар]] (пет семејства) и во [[Турција]] (две семејства). *''Абазовци (1 к.), Сурче (1 к.), Усмановци 5 к.), Алиловци (3 к.), Кадриовци (1 к.), Салиовци (1 к.), Пале (1 к.) и Адовци (3 к.)'' овие родови cе од мешано албанско-турско потекло и потекнуваат од денешна северна [[Албанија]] и околна полошка села. Од нив има иселеници во [[Гостивар]] (четири семејства). *''Беџетовци (3 к.), Фазлијовци (13 к.), Реџеповци (4 к.), Расимовци (3 к.), Муратовци (5 к.), Меровци (5 к.), Сулејмановци (3 к.), Шабановци (6 к.), Исмаиловци (3 к.), Камберовци (3 к.), Оџовци (1 к.) и Даутовци (2 к.)'' потекнуваат од прави Турци. Нивното потекло е од [[Турција]] но не се знае кога се доселени, некои родови се дојдени преку турското село [[Коџаџик]], [[Дебарско]]. Од нив има иселеници во [[Истанбул]] (едно семејство) и во [[Гостивар]] (две семејства). *'''Албанци:''' *''Куртишовци (2 к.), Селман (1 к.), Меметовци (5 к.), Тафовци (2 к.), Ќамил (1 к.), Малик (1 к.) и Шаиновци (2 к.)'' сите се доселени од [[Албанија]]. Некои преку други полошки села.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Полог|last=Трифуноски|first=Јован|publisher=САНУ|year=1976|isbn=|location=Белград|pages=}}</ref> == Општествени установи == == Самоуправа и политика == === Избирачко место === Во селото постојат избирачките места бр. 515 и 516 според [[Државна изборна комисија на Македонија|Државната изборна комисија]], сместени во просториите на основното училиште.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://mojotizbor.mk/arhiva/parlamentarni-izbori-2011/9-uncategorised/194-opisi-na-izbiracki-mesto.html|title=Описи на ИМ|last=|first=|date=|work=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019}}</ref> На [[Македонски претседателски избори (2019)|претседателските избори во 2019 година]], на овие избирачки места биле запишани вкупно 1.747 гласачи.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://rezultati.sec.mk/mk-MK/1/r/all/56/1613|title=Претседателски избори 2019|last=|first=|date=|work=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=3 ноември 2019}}</ref> == Културни и природни знаменитости == * [[Горнобањичка тврдина]] == Редовни настани == == Личности == == Култура и спорт == Во август 2015 година е формиран фудбалскиот клуб Трабзонспор кој во сезоната 2018/19 за првпат игра во третата лига Запад. == Иселеништво == Од Македонците се знае за следните иселеници: ''Бацковци (3 к.)'' иселени се во [[Порече|поречкото]] село [[Заград]]. ''Олиовци (9 к.)'' иселени се во [[Порече|поречкото]] село [[Битово]]. ''Јаковчевци (5 к.)'' иселени се во селото [[Здуње (Гостиварско)|Здуње]]. Иселеници има и во јужна [[Русија]], каде иселениците создале истоимено село.<ref name=":0" /> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{рвр-авто}} {{Општина Гостивар}} [[Категорија:Села во Македонија]] [[Категорија:Гостиварски села]] [[Категорија:Села во Општина Гостивар]] [[Категорија:Горна Бањица| ]] s6bitz983slu7evjbdzrukrqizcsan9 0 12392 4803803 4699645 2022-08-20T09:49:20Z 176.65.112.190 /* Името на езерото */ https://nason.ru/ozera/1440/ wikitext text/x-wiki {{otheruses}} {{Инфокутија за езеро |lake_name = Комо |image_lake = LagoSanPrimo.jpg |caption_lake = Поглед од планината [[Сан Примо]] |image_bathymetry = Lago di Como.png |caption_bathymetry = |coords = {{coor at dm|46|00|N|9|17|E|region:IT_type:waterbody}} |location= [[Ломбардија]], [[Италија]] |type = |inflow = [[Ада (река)|река Ада]], [[Мера (река)|река Мера]] |outflow = [[Ада (река)|река Ада]] |catchment = 4.509 км² <ref name=iii /> |basin_countries = Италија, Швајцарија |length = 46 км |width = 4.5 км |area = 146 км² |depth = 154 м <ref name=iii /> |max-depth = 410 м |volume = 22,5 км³ |residence_time = 4.5 години <ref name=iii /> |shore = |elevation = 198 m <ref name=iii /> |islands = [[Изола Комачина]] |cities = [[Комо]], [[Леко]] ''(видете во [[#Крајезерски населени места|статијата]])'' |reference = <ref name=iii>{{Наведена мрежна страница | title= laghi italiani | publisher= Istituto Italiano di Idrobiologia | url= http://www.iii.to.cnr.it/limnol/cicloac/lagit.htm | accessdate= 2006-11-17 | archive-date= 2010-02-05 | archive-url= https://web.archive.org/web/20100205043503/http://www.iii.to.cnr.it/limnol/cicloac/lagit.htm | url-status= dead }}</ref> }} '''Комо''' ({{lang-it|Lago di Como}} или ''Lario'') — [[езеро]] од [[ледничко езеро|ледничко потекло]] во [[Ломбардија]], [[Италија]]. Зафаќа површина од {{км2|146}} и со тоа е трето по големина во земјата, по [[Гарда (езеро)|Гарда]] и [[Маџоре]]. Со своите 410 м ова езеро е едно од најдлабоките езера во [[Европа]] и самото дно е 200 м подморска височина. Езерото има многу интересен облик: како превртена буква „Y“. Северниот ракавец почнува од градот [[Колико]], додека градовите [[Комо]] и [[Леко]] се наоѓаат на краевите на југозападниот, односно југоисточниот ракавец. Малите гратчиња [[Белаџо]], [[Менаџо]] и [[Варена]] се наоѓаат кај крстопатот помеѓу трите ракава на езерото: ти се поврзани, меѓу другото, со тригајолна бродска превозна служба. Во голем дел езерото го полни реката [[Ада (река)|Ада]], која се влева близу градот Колико а истекува кај градот Леко. Ова значи дека југозападниот ракавец е всушност слеп завршеток бидејќи Комо, за разлика од Леко, често се поплавува. Убавината на езерото и околината привлекува многу богати луѓе и ѕвезди каде тие имаат вили. == Името на езерото == Вистинското италијанско име на езерото е ''Lario'', но ова име ретко се употребува; Обично езерото се нарекува ''Lago di Como', што значи „Езеро Комо“.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://nason.ru/ozera/1440/|title=Насон - История города Вологды - Озера|work=nason.ru|accessdate=2022-08-20}}</ref> == Крајезерски населени места == [[Податотека:Tremezzo, giardini pubblici (Ian Spackman 2007-007-0-).jpg|thumb|Паркот Мајер, јавна градина во [[Тремецо]]]] [[Податотека:Varenna 2004 07 09.JPG|thumb|right|Варена, на источниот брег на Комо]] <table class=wikitable> <caption>Населени места крај Комо</caption> <tr> <th>Западен брег <br /><small>од север кон југ <th>Јужен брег <br /><small>од запад кон исток <th>Источен брег <br /><small>од север кон југ <tr valign=top> <td> * [[Домазо]] * [[Граведона]] * [[Донго]] * [[Мусо]] * [[Менаџо]] * [[Каденабија]] * [[Тремецо]] * [[Мецегра]] * [[Лено]] * [[Осучо]] * [[Аргењо]] * [[Бриено]] * [[Молтрасио]] * [[Чернобио]] * [[Комо]] <td valign=bottom> ---- * ''[[Комо]]'' * [[Блевио]] * [[Белаџо]] * [[Малграте]] * ''[[Леко]]'' <td> * [[Колико]] * [[Дорио]] * [[Дервио]] * [[Белано]] * [[Варена]] * [[Леко]] </table> [[Податотека:LagoComoMemorial.jpg|500px|thumb|right|none|Поглед на езерото од градот [[Комо]]]] == Поврзано == * [[Вила дел Балбијанело]] ==Наводи== {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.bellagio.co.nz/lakecomo.html Карта на езерото] * [http://www.discovercomo.com/ Туристички информации за езерото] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Езера во Италија|Комо]] [[Категорија:Комо (покраина)]] [[Категорија:Леко (покраина)]] b4jtx2ikcol0v8rdr851vijnab2jih1 4803804 4803803 2022-08-20T09:50:29Z 176.65.112.190 /* Името на езерото */ https://yandex.ru/search/?text=%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B0+%D1%81%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%80%D0%B8%D1%82+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4&lr=21&clid=2270453&win=504&src=suggest_T wikitext text/x-wiki {{otheruses}} {{Инфокутија за езеро |lake_name = Комо |image_lake = LagoSanPrimo.jpg |caption_lake = Поглед од планината [[Сан Примо]] |image_bathymetry = Lago di Como.png |caption_bathymetry = |coords = {{coor at dm|46|00|N|9|17|E|region:IT_type:waterbody}} |location= [[Ломбардија]], [[Италија]] |type = |inflow = [[Ада (река)|река Ада]], [[Мера (река)|река Мера]] |outflow = [[Ада (река)|река Ада]] |catchment = 4.509 км² <ref name=iii /> |basin_countries = Италија, Швајцарија |length = 46 км |width = 4.5 км |area = 146 км² |depth = 154 м <ref name=iii /> |max-depth = 410 м |volume = 22,5 км³ |residence_time = 4.5 години <ref name=iii /> |shore = |elevation = 198 m <ref name=iii /> |islands = [[Изола Комачина]] |cities = [[Комо]], [[Леко]] ''(видете во [[#Крајезерски населени места|статијата]])'' |reference = <ref name=iii>{{Наведена мрежна страница | title= laghi italiani | publisher= Istituto Italiano di Idrobiologia | url= http://www.iii.to.cnr.it/limnol/cicloac/lagit.htm | accessdate= 2006-11-17 | archive-date= 2010-02-05 | archive-url= https://web.archive.org/web/20100205043503/http://www.iii.to.cnr.it/limnol/cicloac/lagit.htm | url-status= dead }}</ref> }} '''Комо''' ({{lang-it|Lago di Como}} или ''Lario'') — [[езеро]] од [[ледничко езеро|ледничко потекло]] во [[Ломбардија]], [[Италија]]. Зафаќа површина од {{км2|146}} и со тоа е трето по големина во земјата, по [[Гарда (езеро)|Гарда]] и [[Маџоре]]. Со своите 410 м ова езеро е едно од најдлабоките езера во [[Европа]] и самото дно е 200 м подморска височина. Езерото има многу интересен облик: како превртена буква „Y“. Северниот ракавец почнува од градот [[Колико]], додека градовите [[Комо]] и [[Леко]] се наоѓаат на краевите на југозападниот, односно југоисточниот ракавец. Малите гратчиња [[Белаџо]], [[Менаџо]] и [[Варена]] се наоѓаат кај крстопатот помеѓу трите ракава на езерото: ти се поврзани, меѓу другото, со тригајолна бродска превозна служба. Во голем дел езерото го полни реката [[Ада (река)|Ада]], која се влева близу градот Колико а истекува кај градот Леко. Ова значи дека југозападниот ракавец е всушност слеп завршеток бидејќи Комо, за разлика од Леко, често се поплавува. Убавината на езерото и околината привлекува многу богати луѓе и ѕвезди каде тие имаат вили. == Името на езерото == Вистинското италијанско име на езерото е ''Lario'', но ова име ретко се употребува; Обично езерото се нарекува ''Lago di Como', што значи „Езеро Комо“.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://nason.ru/ozera/1440/|title=Насон - История города Вологды - Озера|work=nason.ru|accessdate=2022-08-20}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://yandex.ru/showcaptcha?cc=1&retpath=aHR0cHM6Ly95YW5kZXgucnUvc2VhcmNoP3RleHQ9JUQwJUJBJUQwJUIwJUQwJUJDJUQwJUIwKyVEMSU4MSVEMCVCMCVEMCVCRCVEMSU4MSVEMCVCQSVEMSU4MCVEMCVCOCVEMSU4MislRDAlQkYlRDAlQjUlRDElODAlRDAlQjUlRDAlQjIlRDAlQkUlRDAlQjQmbHI9MjEmY2xpZD0yMjcwNDUzJndpbj01MDQmc3JjPXN1Z2dlc3RfVA%2C%2C_d7769494c18a760c15dcd62c9f854927&t=2/1660989012/ca119c2f1e787e4b858c79ad5d757719&u=554ccd90-60c485e6-2ac00fa7-839a0994&s=3cfe001f675b301dce05edb80c0b6ffa|title=Яндекс|work=yandex.ru|accessdate=2022-08-20}}</ref> == Крајезерски населени места == [[Податотека:Tremezzo, giardini pubblici (Ian Spackman 2007-007-0-).jpg|thumb|Паркот Мајер, јавна градина во [[Тремецо]]]] [[Податотека:Varenna 2004 07 09.JPG|thumb|right|Варена, на источниот брег на Комо]] <table class=wikitable> <caption>Населени места крај Комо</caption> <tr> <th>Западен брег <br /><small>од север кон југ <th>Јужен брег <br /><small>од запад кон исток <th>Источен брег <br /><small>од север кон југ <tr valign=top> <td> * [[Домазо]] * [[Граведона]] * [[Донго]] * [[Мусо]] * [[Менаџо]] * [[Каденабија]] * [[Тремецо]] * [[Мецегра]] * [[Лено]] * [[Осучо]] * [[Аргењо]] * [[Бриено]] * [[Молтрасио]] * [[Чернобио]] * [[Комо]] <td valign=bottom> ---- * ''[[Комо]]'' * [[Блевио]] * [[Белаџо]] * [[Малграте]] * ''[[Леко]]'' <td> * [[Колико]] * [[Дорио]] * [[Дервио]] * [[Белано]] * [[Варена]] * [[Леко]] </table> [[Податотека:LagoComoMemorial.jpg|500px|thumb|right|none|Поглед на езерото од градот [[Комо]]]] == Поврзано == * [[Вила дел Балбијанело]] ==Наводи== {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.bellagio.co.nz/lakecomo.html Карта на езерото] * [http://www.discovercomo.com/ Туристички информации за езерото] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Езера во Италија|Комо]] [[Категорија:Комо (покраина)]] [[Категорија:Леко (покраина)]] bzx6x5snqtv2czn4ul5cg9omhq6aqkd 4803806 4803804 2022-08-20T09:52:21Z 176.65.112.190 /* Името на езерото */ https://vk.com/photo-1416202_457239416 wikitext text/x-wiki {{otheruses}} {{Инфокутија за езеро |lake_name = Комо |image_lake = LagoSanPrimo.jpg |caption_lake = Поглед од планината [[Сан Примо]] |image_bathymetry = Lago di Como.png |caption_bathymetry = |coords = {{coor at dm|46|00|N|9|17|E|region:IT_type:waterbody}} |location= [[Ломбардија]], [[Италија]] |type = |inflow = [[Ада (река)|река Ада]], [[Мера (река)|река Мера]] |outflow = [[Ада (река)|река Ада]] |catchment = 4.509 км² <ref name=iii /> |basin_countries = Италија, Швајцарија |length = 46 км |width = 4.5 км |area = 146 км² |depth = 154 м <ref name=iii /> |max-depth = 410 м |volume = 22,5 км³ |residence_time = 4.5 години <ref name=iii /> |shore = |elevation = 198 m <ref name=iii /> |islands = [[Изола Комачина]] |cities = [[Комо]], [[Леко]] ''(видете во [[#Крајезерски населени места|статијата]])'' |reference = <ref name=iii>{{Наведена мрежна страница | title= laghi italiani | publisher= Istituto Italiano di Idrobiologia | url= http://www.iii.to.cnr.it/limnol/cicloac/lagit.htm | accessdate= 2006-11-17 | archive-date= 2010-02-05 | archive-url= https://web.archive.org/web/20100205043503/http://www.iii.to.cnr.it/limnol/cicloac/lagit.htm | url-status= dead }}</ref> }} '''Комо''' ({{lang-it|Lago di Como}} или ''Lario'') — [[езеро]] од [[ледничко езеро|ледничко потекло]] во [[Ломбардија]], [[Италија]]. Зафаќа површина од {{км2|146}} и со тоа е трето по големина во земјата, по [[Гарда (езеро)|Гарда]] и [[Маџоре]]. Со своите 410 м ова езеро е едно од најдлабоките езера во [[Европа]] и самото дно е 200 м подморска височина. Езерото има многу интересен облик: како превртена буква „Y“. Северниот ракавец почнува од градот [[Колико]], додека градовите [[Комо]] и [[Леко]] се наоѓаат на краевите на југозападниот, односно југоисточниот ракавец. Малите гратчиња [[Белаџо]], [[Менаџо]] и [[Варена]] се наоѓаат кај крстопатот помеѓу трите ракава на езерото: ти се поврзани, меѓу другото, со тригајолна бродска превозна служба. Во голем дел езерото го полни реката [[Ада (река)|Ада]], која се влева близу градот Колико а истекува кај градот Леко. Ова значи дека југозападниот ракавец е всушност слеп завршеток бидејќи Комо, за разлика од Леко, често се поплавува. Убавината на езерото и околината привлекува многу богати луѓе и ѕвезди каде тие имаат вили. == Името на езерото == Вистинското италијанско име на езерото е ''Lario'', но ова име ретко се употребува; Обично езерото се нарекува ''Lago di Como', што значи „Езеро Комо“.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://nason.ru/ozera/1440/|title=Насон - История города Вологды - Озера|work=nason.ru|accessdate=2022-08-20}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://yandex.ru/showcaptcha?cc=1&retpath=aHR0cHM6Ly95YW5kZXgucnUvc2VhcmNoP3RleHQ9JUQwJUJBJUQwJUIwJUQwJUJDJUQwJUIwKyVEMSU4MSVEMCVCMCVEMCVCRCVEMSU4MSVEMCVCQSVEMSU4MCVEMCVCOCVEMSU4MislRDAlQkYlRDAlQjUlRDElODAlRDAlQjUlRDAlQjIlRDAlQkUlRDAlQjQmbHI9MjEmY2xpZD0yMjcwNDUzJndpbj01MDQmc3JjPXN1Z2dlc3RfVA%2C%2C_d7769494c18a760c15dcd62c9f854927&t=2/1660989012/ca119c2f1e787e4b858c79ad5d757719&u=554ccd90-60c485e6-2ac00fa7-839a0994&s=3cfe001f675b301dce05edb80c0b6ffa|title=Яндекс|work=yandex.ru|accessdate=2022-08-20}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://vk.com/photo-1416202_457239416|title=Встреча членов Сыктывкар-Космопоиск и Вологда-Космопоиск {{!}} VK|work=vk.com|language=en|accessdate=2022-08-20}}</ref> == Крајезерски населени места == [[Податотека:Tremezzo, giardini pubblici (Ian Spackman 2007-007-0-).jpg|thumb|Паркот Мајер, јавна градина во [[Тремецо]]]] [[Податотека:Varenna 2004 07 09.JPG|thumb|right|Варена, на источниот брег на Комо]] <table class=wikitable> <caption>Населени места крај Комо</caption> <tr> <th>Западен брег <br /><small>од север кон југ <th>Јужен брег <br /><small>од запад кон исток <th>Источен брег <br /><small>од север кон југ <tr valign=top> <td> * [[Домазо]] * [[Граведона]] * [[Донго]] * [[Мусо]] * [[Менаџо]] * [[Каденабија]] * [[Тремецо]] * [[Мецегра]] * [[Лено]] * [[Осучо]] * [[Аргењо]] * [[Бриено]] * [[Молтрасио]] * [[Чернобио]] * [[Комо]] <td valign=bottom> ---- * ''[[Комо]]'' * [[Блевио]] * [[Белаџо]] * [[Малграте]] * ''[[Леко]]'' <td> * [[Колико]] * [[Дорио]] * [[Дервио]] * [[Белано]] * [[Варена]] * [[Леко]] </table> [[Податотека:LagoComoMemorial.jpg|500px|thumb|right|none|Поглед на езерото од градот [[Комо]]]] == Поврзано == * [[Вила дел Балбијанело]] ==Наводи== {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.bellagio.co.nz/lakecomo.html Карта на езерото] * [http://www.discovercomo.com/ Туристички информации за езерото] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Езера во Италија|Комо]] [[Категорија:Комо (покраина)]] [[Категорија:Леко (покраина)]] q9rwagtby6wtq6b5r0cgem0pxcp3qvr 0 13313 4803671 4455308 2022-08-19T21:21:13Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki [[Податотека:vitruvius.gif|мини|десно|250п|Медаљон со ликот на Витрувиј]] '''Марко Витрувиј Полион''' ([[лат.]] ''Marcus Vitruvius Pollio'') (~ [[80 п.н.е.|80]]-[[70 п.н.е.]], починал по [[15 п.н.е.]]) бил [[Стар Рим|римски]] [[писател]], [[архитект]] и [[инженер]], кој работел во [[1 век п.н.е.|I век п.н.е]]. За неговиот живот се знае многу малку. Дури и неговото име и средно име не се сигурни. Тие се споменуваат само од [[Кетиј Фавентин]]. Речиси сите податоци за неговиот живот се изведени од неговите дела. Според неговиот личен опис, познато е дека служел во артилеријата (''балиста'') од трета класа.<ref name="autogenerated1">„Десет книги за архитектурата“, книга 1, извадок 2</ref> Служел и како шеф на „балистата“, надлежен за артилериските експерти (''doctores ballistarum'') и лицата коишто раководеле со воените машини.<ref>[http://books.google.com/books Yann Le Bohec "The Imperial Roman Army" Routledge, стр. 49, 2000], ISBN 0-415-22295-8</ref> Витрувиј се смета за првиот познат инженер.<ref>„[http://www.nzherald.co.nz/auckland-region/news/article.cfm?l_id=117&objectid=10575355 Вештината на премостување на процепот]“ - ''[[The New Zealand Herald]]'' {{en}}</ref> Автор е на познатото дело „Десет книги за архитектурата“, кое го посветил на [[Октавијан Август]]. == Животопис == [[Податотека:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|мини|десно|150п|„[[Витрувијански човек]]“ - позната скица од [[Леонардо да Винчи]]]] Се родил како слободен римски граѓанин во [[Кампанија]]. Се мисли дека служел во [[Римска војска|римската војска]] во [[Шпанија]] и [[Галија]] под водство на [[Јулиј Цезар]]. Таму веројатно тој бил еден од воените инженери, кои конструирале [[опсадна машинерија]]. Во подоцнежните години тој бил вработен од неговиот спонзор, царот [[Октавијан Август]], и се здобил со пензија до крајот на својот живот. Годината на неговата смрт не е позната, што значи дека Витрувиј не бил многу славен во своето време. === ''Десет книги за архитектурата'' === [[Податотека:Vitruvius.jpg|мини|десно|200п|Цртеж од 1684 година, на кој е прикажан Витрувиј (десно) како му ја предава книгата „За архитектурата“ на [[Октавијан Август]]]] Витрувиј ја напишал книгата „[[Десет книги за архитектурата]]“, позната и само како „[[За архитектурата]]“ (''De Architectura''), која е [[трактат]] на [[латински јазик]] на тема [[архитектура]], посветен на царот [[Октавијан Август]], и веројатно првата целосна книга за оваа дисциплина. Воедно истата претставува единствената во целост зачувана книга за архитектурата од антиката. Витрувиј и самиот бил архитект. [[Фронтин]] го споменува во врска со стандардните големини на [[цевка|цевките]] <ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Frontinus/De_Aquis/text*.html#1.25 (Aq.&nbsp;I.25)]</ref>. Единствената зграда пак, за која знаеме дека е негово дело, како што и самиот ни кажува <ref>[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Vitruvius/5*.html#1.6 (de Arch. V.i.6)]</ref>, е [[базилика]] кај Фанум Фортунае, денешниот град [[Фано]]. Базиликата има целосно исчезнато и дури и нејзината местоположба е спорна. Во делото „Десет книги за архитектурата“ тој се обидел да објасни кои треба да бидат основните одлики на една зграда: ''firmitas, utilitas, venustas'' - т.е. зградата мора да биде јака или издржлива, корисна и убава. Според Витрувиј, архитектурата е имитација на природата. Како што птиците прават гнезда, така и луѓето градат куќи од природни материјали за да се засолнат. При усовршувањето на градежните вештини, тие ги измислиле [[Архитектонски поредок|архитектонските редови]]: [[дорски ред|дорскиот]], [[јонски ред|јонскиот]] и [[коринтски ред|коринтскиот]]. Тие им дале смисла за пропорција, која кулминирала со увид во пропорциите на најголемото уметничко дело: човечкото тело. Ова го навело Витрувиј да го дефинира неговиот „[[Витрувијански човек]]“, подоцна исцртан од [[Леонардо да Винчи]]: човечкото тело е сместено во кружница и квадрат (фундаменталните геометриски фигури на космичкиот поредок). [[Податотека:vitruvov odometar.gif|мини|лево|200п|Копија на Витруовиот [[одометар]], конструиран од [[Леонардо да Винчи]] по описот на Витрувиј]] Делото било повторно откриено во 1414 од фиренскиот хуманист [[Поџио Брачолини]]. Честа за афирмацијата на ова дело во ренесансата му припаѓа на [[Леоне Батиста Алберти]] (1404-1472) кој ова го направил во неговото апохално дело ''De Re Aedificatoria'' (о. 1450). Првото познато издание на Витрувиј е произведено во Рим од Фа Џовани Скулптиј во 1486. Потоа делото било преведено на италијански околу 1520, на француски (Жак Мартин, 1547), англиски, германски (Валтер Х. Ривиус, 1575) и Шпански како и на неколку други јазици. Оригиналните илустрации не се заувани. Нови дрворезни илусатрации, засновани на описите во текстовите, биле придодадени во 16 век, веројатно од [[Фра Џовани Џокондо]] во [[Венеција]] во 1511. Римските урнатини, [[Римски форум|римскиот форум]], храмовите, театрите, триумфалните арки и нивните релјефи и статуи им давале визуелно изобилство од примери на читателите на текстот. Ова дело набргу станало најголемата инспирација за [[Ренесансна архитектура|Ренесансната]], [[барокна архитектура|барокната]] и [[неокласична архитектура|неокласичната]] архитектура. == Карактеристики на работа == Витрувиј самиот цитирал дела, кои за жал биле понецелосни од неговото. Тој бил помалку оригинален мислител и креативец, а повеќе кодификатор на постоечката архитектонска практика. Треба да се спомене дека Витрувиј обработувал многу поширока тема, отколку што би обработуваат денешни архитекти. [[Римска архитектура|Римските архитекти]] практикувале широк спектар на дисциплини; во денешно време тие би се сметале за [[инженер]]и, архитекти, [[пределна архитектура|пределни архитекти]], [[уметник|уметници]] и [[мајстор]]и заедно. == Мисли == * „''На складното архитектонско решение не треба ништо да му се додава, ниту да му се одзема.''“ * „''Архитектите треба да бидат образувани, вешти со моливот, упатени во геометријата, да знаат многу историја, да ги имаат проследено филозофите со внимание, да ја разбираат музиката, да имаат извесни познавања од медицината, да ги познаваат ставовите на поротниците и да бидат запознаени со астрономијата и теоријата за небесата.''“ * „''Добрата градба има три услови: јачина, корисност и задоволство.''“ * „''Сликите кои не личат на стварноста не треба да се одобруваат. Дури и кога тие се префинети дела изведени со уметничка вештина.''“ == Наводи == {{наводи|2}} == Корисна литература == * Витрувиј, „[[Десет книги за архитектурата]]“. Превод од латински јазик [[Љубинка Басотова]], Зумпрес, [[Скопје]], 1998. == Надворешни врски == {{ризница|Marcus Vitruvius Pollio|Марко Витрувиј Полион}} {{Wikiquote|Vitruvius|Витрувиј}} * [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Vitruvius/home.html „Десет книги за архитектурата“], напоредно поврзан латински текст и англиски превод {{la}} {{en}} * [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0073 „Десет книги за архитектурата“] на Perseus Classics Collection. Латински и англиски текст. Слики. Латинскиот текст има хиперврски со прозорец-речник {{la}} {{en}} * [http://www.fh-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lsante01/Vitruvius/vit_ar01.html Латински текст, верзија 2] {{la}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Стари Римјани]] [[Категорија:Римски архитекти]] [[Категорија:Римска архитектура]] [[Категорија:Архитектонски писатели]] [[Категорија:Теоретичари на архитектура]] [[Категорија:Теоретичари на архитектурата]] [[Категорија:Починати во непозната година]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 0oznhual2ddh3lbts4vse9o30531ouq 0 13641 4803681 4764848 2022-08-19T21:21:55Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox Person |name = Плиниј Помладиот |native_name = Gaius Plinius Caecilius Secundus |image = Como - Dome - Facade - Plinius the Elder.jpg |caption = Статуа на Плиниј Помладиот на фасадата на црквата Санта Марија Маџоре во Комо. |birth_date = 61 н.е. |birth_place = [[Комо]] |death_date = ~112 н.е. |death_place = [[Витинија]], [[Мала Азија]] |occupation = Политичар и писател |spouse = |parents = Лукиј Кекилиј Килон и Плинија Маркела |children = }} '''Гај Плиниј Кекилиј Секунд''' ([[лат.]] ''Gaius Plinius Caecilius Secundus'', [[63]] — ~[[113]]), попознат како '''Плиниј Помладиот''' — [[Стар Рим|римски]] [[правник]], [[автор]] и [[природознание|природонаучник]]. == Биограија == Плиниј е роден во [[Комо|Комум]], [[Италија]], како син на земјопоседнк по име Лукиј Кекилиј и неговата жена Плинија. Плиниј Помладиот исто така бил внук (по мајчина линија) на [[Плиниј Постариот]]. Татко му умира млад; како резултат на тоа, Плиниј веројатно живеел со мајка си. Неговиот заштитник бил [[Лукиј Вергиниј Руф]], познат по дигањето на бунт против [[Нерон]]. По првичното туторување дома, Плиниј допатувал до [[Рим]] каде го продолжил образованието и учел [[реторика]] кај големиот учител и автор [[Квинтилијан]] и [[Никет Сакердос]] од Смирна. Во ова време Плиниј се зближил со вујко му, [[Плиниј Постариот]] и кога постариот умрел при ерупцијата на [[Везув]], неговиот имот му припаднал на младиот Плиниј. Во истиот документ стои дека вујко му го [[посвојување|посвојува]], чест обичај во римската култура. Плиниј се сметал за скромен и умерен човек и се искачил низ ранговите на империјалните цивилни и воени позиции, ''[[курсус онорум]]'' (видете подолу). Тој бил пријател со историчарот [[Такит]] и го вработил биографот [[Светониј]] во неговиот персонал. Плиниј исто така се среѓавал со други познати личности од тоа време, како филозофите [[Артемидор]] и [[Еуфрат (филозоф)|Еуфрат]] додека бил во [[Сирија]]. Се оженил трипати, за првпат кога имал 18 години, по вторпат со ќерката на Помпеја Келерина и по третпат со Калпурнија, внука на Калпурниј Фабат од [[Комо|Комум]]. Последниот брак е зачуван во неговите писма, кадде тој ја искажува неговата приврзаност кон жена си и неговото жалење што не можат да имаат деца. Плиниј умрел ненадејно за време на неговата служба во [[Витинија|Витинија-Понт]], околу 112 г. == Кариера == Кариерата на Плиниј започнува на 18-годишна возраст и продолжила низ т.н. ''[[курсус хонорум]]''. {| class="wikitable" style="text-align:left" align="center" |- | ~ [[81]] || Еден од надгледните судии на [[центумвиратен суд|центумвиратниот суд]] (''decemvir litibus iudicandis'') |- | ~ [[81]] || Стандардно назначен како дел од персоналот на [[Трета Галска легија|Третата Галска легија]] во [[Сирија]], веројатно во времетраење од шест месеци |- | [[80-ти]] || Командант на коњанички ескадрон (''sevir equitum Romanorum'') |- | Доцни [[80-ти]] || Примен во [[Римски Сенат|Сенатот]] |- | [[88]] or [[89]] || [[Квестор]] при персоналот на [[Император]]от (''quaestor imperatoris'') |- | [[91]] || Народен [[Трибун]] (''tribunus plebis'') |- | [[93]] || [[Претор (функција)|Претор]] |- | [[94]]-[[96]] || [[Префект]] на воената ризница (''praefectus aerari militaris'') |- | [[98]]-[[100]] || [[Префект]] на Сатурновата ризница (''praefectus aerari Saturni'') |- | [[100]] || [[Конзул]] заедно со Корнут Тертул |- | [[103]]-[[104]] || Јавно назначен [[Авгур]] |- | [[104]]-[[106]] || Управник на на бреговите на [[Тибар]] (''curator alvei Tiberis'') |- | [[104]]-[[107]] || Трипати член на [[правосудство|правосудниот]] [[совет]] на [[Цар Трајан]] |- | [[110]] || Амбасадор на [[Император]]от (''legatus Augusti'') во [[Витинија|Витинија-Понт]] |} Плиниј бил активен во римското правосудство, особено во наследното право. Подоцна, тој бил добро познат како тужител (и бранител) на судењата на повеќе провинциски гувернери како [[Бебиј Маса]], гувернер на [[Баетика]], [[Мариј Приск]], гувернер на [[Африка]], [[Гај Кекил Класик]], гувернер на [[Баетика]], [[Гај Јулиј Бас]] и [[Варен Руф]], двајцата гувернери на [[Витинија|Витинија-Понт]]. Плиниј нуди најдобро документирани примери за животот во Римското Царство. Плиниј практично ги прешол сите полиња на организацијата на раното Римско Царство. Ова било големо достигнување земајќи предвид дека тој морал да се справува со неколку сосема различни цареви, особено омразениот [[Доминицијан]]. И покрај сето ова тој успешно се издигал од ранг во ранг. [[Такит]], во неговото дело ''[[Агрикола]]'' славно укажува на тоа дека „дури и со лоши императори може да има велики луѓе“. Ова, меѓу другото, се однесувало и на Плиниј. == Дела == [[Податотека:pliny.jpg|thumb|right|250px|Статуа на Плиниј во постари години]] Како литерат, Плиниј почнал да пишува на возраст од 14 години со [[трагедија]] на [[Старогрчки јазик|грчки]]. През неговиот живот тој напишал доста [[поезија]], од која најголемиот дел не е зачуван. Тој исто така бил знаменит ''[[оратор]]'', и се прогласил за следбеник на [[Кикерон]], но знаеме дека неговата проза била пофразирана и помалку директна одколку онаа на [[Кикерон]]. Единствениот негов зачуван говор е ''Panegyricus Trajani.'' Овој говор бил одржан во [[Римски Сенат|Сенатот]] во [[100]] г. и претставува опис на ликот и делото на [[Цар Трајан]] со ласкав тон, каде особено го претставувал како контраст на [[Доминицијан]]. Како и да е, ова е рлевантен документ кој ни овозможува добар увид во делата на императорот на неколку полиња на неговите административни моќи како што се даноците, правото, воената дисциплина и [[трговија]]та. Плиниј ова дело го дефинирал како [[есеј]] за еден ''optimus princeps'' (совршен владетел). Во него, Плиниј го дели животот на три етапи: прва и втора младост и старост. Притоа, тој додава дека првите два периода му припаѓаат на императорот, додека со третиот период, според римските закони, секој човек има право слободно да располага.<ref>Јован Дучић, ''Благо Цара Радована'' (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 233.</ref> === Писма === {{Главна|Писма (Плиниј)}}Најголемата целина од дела на Плиниј се неговите ''Писма'' (''Epistulae''), кој е серијал од пораки кон неговите пријатели и познаници. Овие писма се уникатни по нивното сведоштво за [[Стар Рим|римската]] административна историја и секојдневен живот во [[I век]]. Нивниот стил драстично се разликува од стилот на ''Panegyricus'' и некои дури се имаат произјаснето дека Плиниј бил зачетникот на нов жанр: писмото напишано за издавање. Ова писмо претставува поинаков запис од [[историја|историскиот]]; жанр кој не обраќа внимание на објективноста, но кој и покрај тоа оди во нејзина полза. Писмата, во кои има многу детали за неговите [[Римска вила|вили]] на село се важни документи за [[Историја на градинарство|историјата на градинарскиот дизајн]]. Тие претстаувваат најстар извор на светот за тоа како градините се користеле во античкиот свет и за тоа што сè се земало предвид при нивната изработка. Писмата обично се третираат како две половини: писмата во книгите 1 до 9, кои Плиниј ги спремал за издавање, и писмата во Книга 10, кои се напишани до императорот [[Цар Трајан|Трајан]] за време на неговото гувернерство во [[Витинија|Витинија-Понт]]. Оваа последна книга не била планирана за издавање. ==== Книги 1-9 ==== Од овие книги може да се истакнат писмата во кои се опушува ерупвијата на [[Везув]] и смртта на Плиниевиот вујко и ментор, [[Плиниј Постариот]] (VI.16). Првото писмо (I,1) за [[Гај Септикиј Клар]] е интересно заради тоа што ги содржи причините за собирање на писмата. Содржианта на овој дел од писмата еволуирала през времето. Плиниевата кариера како младич е наполно опишана во овие писма, во кои тој оддава почит на познати лица како [[Марцијал]], штитеникот на Плиниј (III.21). Тука исто така среќаваме совети за пријателите, разни споменувања на настани и личности, дискусии на тема политичка поддршка како и коментари на повеќе аспекти од римскиот живот со користење на утврден [[реторика|книжевен стил]]. Меѓутоа, веќе во последните две книги темата е поинтимна. Хронолошки, се смета дека книгите 1 до 3 се напишани помеѓу [[97]] и [[102]], книгите 4 до 7 помеѓу [[103]] и [[107]], додека книгите 8 и 9 го покриваат периодот од [[108]] до [[109]] г. Овие книги веројатно била испрекинато издавани во [[99]] и [[109]] г. ==== Книга 10 ==== Како што веќе споменавме, писмата од десеттата книга во целост се адресирани до царот [[Цар Трајан|Трајан]] и се смета дека тие се оригинални, од збор до збор. Како такви, тие удат уникатен увид во административните функции на една римска [[провинција]] во тоа време, како и интригите на римскиот систем на покровителство и пошироките културни обичаи во самиот [[Рим]]. Покрај тоа, тука можеме јасно да ја видиме и корупцијата и апатијата која се јавувала на разните нивоа на [[римска провинција|провинцијалниот систем]]. Од особено значење е писмото X.96, кое е најраното надворешно известие за [[христијанство|христијанските]] обичаи и причините за [[погубување]]то на христијаните. За среќа, [[Цар Трајан|Трајановите]] одговори на прашањата на Плиниј исто така се објавуваат, сочинувајќи уште повредна антологија и поголема читливост. Така, писмата ни даваат прекрасен увид во карактерите на Плиниј и императорот. Стилистички гледано, десеттата книга е многу поедноставна од нејзините претходници заради тоа што не била предвидена за издавање. Денес се смета дека оваа книга била објавена по смртта на Плиниј. [[Светониј]], кој бил член на Плиниевиот персонал, се смета за можен уредник. == Поврзано == * [[Плиниј Постариот]] == Бибилографија == * {{наведена книга | editor = Simon Hornblower и Anthony Spawforth (ед.) | title = Oxford Classical Dictionary | origyear = 1949 | edition = Трето издание | year = 2003 | publisher = Oxford University Press | location = Oxford , England | id = ISBN 0-19-860641-9 | pages = 1198 }} * {{наведена книга | last = Gaius Plinius Caecilius Secundus | title = The Letters of the Younger Pliny | others = превед. Betty Radice | origyear = 1963 | year = 1969 | publisher = Penguin Books | location = Лондон, Англија | id = ISBN 0-14-044127-1 }} == Надворешни врски == * {{gutenberg author| id=Pliny+the+Younger | name=Плиниј Помладиот}} * [http://www.thelatinlibrary.com/pliny.html Делата на Плиниј Помладиот] од „[[The Latin Library]]“ {{la}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Стари Римјани]] [[Категорија:Латински писатели]] [[Категорија:Римски авгури]] [[Категорија:Римски научници]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] d4mnlftdeqvuczfuslrdpz0nsv5ebx5 0 13996 4803470 4747730 2022-08-19T18:20:16Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} {{cuisine}} '''Македонската кујна''' е претставителна кујна за [[Балкан]]от, со [[Турска кујна|турски]], [[Грчка кујна|грчки]] и [[Блискоисточна кујна|блискоисточни]] влијанија, како и, во помала мера [[Италијанска кујна|италијански]], [[Медитеранска кујна|медитерански]] и [[Унгарска кујна|унгарски]] влијанија. Заради релативно топлата клима која дозволува одлични услови за растење на разни [[зеленчуци]], [[овошје|овошја]], [[зачин]]и и [[билка|билки]], македонската кујна е особено разновидна. Македонската кујна е исто така позната по разновидноста и количеството на [[млечни производи]] и локални алкохолни пијалаци како разни вина, [[ракија|ракии]] и [[мастика]]. == Состојки == ===Зеленчук=== * [[компир]] * [[грав]] * [[цвекло]] *[[пипер]]ки * [[зелка]] * [[модар патлиџан]] * [[краставици]] * [[тиквички]] ===Овошје=== * [[грозје]] * [[домати]] * [[маслинки]] * [[јаболка]] * [[круши]] *[[Лубеница|лубеници]] *[[Дуња|дуњи]] * [[сливи]] * [[цреши]] * [[калинка]] * [[кајсија|кајсии]] * [[праска|праски]] * [[мушмула|мушмули]] * [[јагода|јагоди]] * [[дренка|дренки]] * [[малина|малини]] * [[капина|капини]] * [[шипинка|шипинки]] ===Месо=== * [[јагнешко месо]] * [[свинско месо]] * [[говедско месо]] * [[месо од живина]] ===Месо=== * [[Охридска пастрмка]] ===Зачини=== * [[нане]] * [[магдонос]] * [[пиперка]] * [[ловор]] * [[лук]] * [[кромид]] * [[оригано]] == Традиционални македонски јадења == [[File:Македонска традиционална трпеза.jpg|right|thumb|250px|Македоnска традиционална трпеза]] [[Податотека:Macedonian cuisine.jpg|thumb|Трпеза со македонски специјалитети]] [[Податотека:Домашно традиционално тавче гравче.jpg|thumb|Домашно традиционално [[тавче-гравче]]]] * [[Полнети пиперки (бабури)]] * [[Сарма]] * [[Дроб-сарма]] * [[Ориз-тава]] * [[Компир-манџа]] * [[Боранија]] * [[Леќа]] * [[Подварок]] * [[Селско месо]] * [[Биено сирење]] * [[Жежано сирење]] * [[Вардарско грне]] * [[Пита]] * [[Ајвар]] * [[Бурек]] * [[Симит-погача]] * [[Ѓеврек]] * [[Зелник]] * [[Мазник]] * [[Качамак]] или бакрдан * [[Тавче-гравче]] * [[Чкембе-чорба]] * [[Охридска пастрмка]] * [[Чомлек]] * [[Попара]] *[[Колбас]]и * [[Пастрмајлија]] [[Податотека:Turli tava.jpg|right|thumb|250px|Турлитава]] * [[Турлитава]] * [[Кашкавал]] * [[Алва]] * [[Мед]] * [[Зачин]]и и [[билка|билки]] * [[Прженици]] * [[Плескавица]] - [[ајдучка]] и [[шарска]] *[[Ќебапче|Ќебапи]] * [[Пинџур]] * [[Пача]] == Традиционални македонски пијалаци == * [[Македонски вина]] ** [[Шардоне]] ** [[Вранец]] ** [[Т'га за југ]] ** [[Траминец]] ** [[Смедеревка]] ** [[Станушина]] * [[Ракија]] ** [[Лозова ракија]] ** [[Комова ракија]] ** [[Сливова ракија]] ** [[Кајсиева ракија]] * [[Пиво]] ** [[Златен даб]] ** [[Скопско пиво|Скопско]] ** [[Битолско пиво|Битолско]] ** [[Крали Марко Прилепско]] * [[Боза]] * [[Кисела вода]] ** [[Пелистерка]] ** [[Пела роса]] ** [[Илина]] == Надворешни врски == * [http://www.macedonian-cuisine.com Македонска кујна портал за македонската кујна] * [http://macedonia.balkan-cuisine.com Македонски рецепти на англиски јазик] {{македонска кујна-никулец}} [[Категорија:Македонска кујна|*]] nsv7wjiazvilwq2mj57dba0jbwazzji 0 14336 4803509 4677918 2022-08-19T19:03:56Z Bjankuloski06 332 /* Флора и фауна */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за езеро | lake_name = Преспанско Езеро | image_lake = Преспанско Езеро од Галичица.jpg | caption_lake = Поглед на Преспанското Езеро од планината [[Галичица]] | image_bathymetry = Satelitska-Prespansko.jpg | caption_bathymetry= Местоположба | location = [[Македонија]], [[Албанија]], [[Грција]] | coords = {{coord|40|54|N|21|02|E|type:waterbody_region:GR/AL}} | type = тектонско | inflow = | outflow = | catchment = | basin_countries = Македонија, Албанија, Грција | length = 28 км | width = 17 км | area = 276,40 км² | depth = 54 м | max-depth = 76 м | volume = | residence_time = | shore = | elevation = 853 м | islands = [[Голем Град]], [[Мал Град]] | cities = | frozen = 2002 }} [[File:Prespansko Ezero-MK.JPG|thumb|300px|right|Глетка на Преспанското Езеро од падините на планината [[Баба (планина)|Баба]] над селото [[Сливница]]]] [[Податотека:Ветарник.jpg|мини|Поглед на Преспанското Езеро од местото викано Ветарник]] '''Преспанско Езеро''' — природно [[езеро]] кое го делат три држави: [[Македонија]] (најголем дел), [[Грција]] и [[Албанија]]. Во рамките на [[Македонија]], тоа се наоѓа во југозападниот дел од земјата. Претставува важно водно живеалиште и затоа е прогласено за [[рамсарска конвенција|рамсарско место]]. Прогласено е за [[Список на споменици на природата на Македонија|споменик на природата]] во [[1977]] година. Преспанско Езеро се соочува со сериозна еколошка катастрофа.<ref>[https://www.fakulteti.mk/news/26022020/ima-li-spas-za-prespanskoto-ezero Сребра Ѓорѓијевска, „Има ли спас за Преспанското Езеро?“], „Факултети“, 26.2.2020.</ref> Во 2020 година е забележано најголемото досегашно опаѓање на нивото на езерото, кое на места изнесува минус 250 до 260 сантиметри во висина, односно под нормалното ниво на водостојот.<ref>[https://arhiva.telma.com.mk/golem-pad-na-vodostojot-vo-prespanskoto-ezero/ „Голем пад на водостојот“]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, ТВ Телма, 7.12.2019.</ref> Нивото на водата е намалено за 9 метри, а зафатнината за 50 %, крајбрежната линија е повлечена за 3,5 км, има исушени блата, мал дотек на чиста, свежа и богата со кислород вода, големо присуство и концентрација на сулфати и пестициди, продор на сончевите зраци до дното, дислокација и наголемување на количината и просторот со присуство на разни видови алги, намалената чистота на водата и друго. == Географски одлики == Кога зборуваме за Преспанското Езеро, мораме да појдеме од котлината затоа што е тоа продукт на природните случувања во неа и нејзин составен дел. [[Преспанска Котлина|Преспанската котлина]] се наоѓа во западниот дел на етничка Македонија и на крајниот југозападен дел на Реублика Македонија. Делбите почнале на карта 1912&nbsp;г., а практично на терен завршиле во 1924&nbsp;г. Така сега од вкупната површина на хидролошкиот слив на Преспанска Котлина 1350,00 км² припаѓа на: * Република Македонија дел со површина од 761,6 км², или 56,42 % * Република Грција дел со површина од 321,6 км², или 23,82 % * Република Албанија дел со површина од 266,8 км²,или 19,76 % Преспанската Котлина северната граница ја има на 41 степен и 25 минути, јужната на 40 степен и 40 минути северна географска широчина и источната на 21 степен и 16 минути и западната на 20 степен 49 минути и 40 секунди источна географска должина. Од источната страна е [[Пелагониска Котлина|Пелагониската Котлинa]], од западната [[Охридска Котлина|Охридската Котлина]], од северната Охридската и Демир-Хисарската Котлина и од јужната Костурската, Билиштанската и Корчанската (Горичката) Котлина. Котлинската рамка е повисока од котлинското дно, нивото на езерото, од 1.548 метри на Баба Планина, до 25 метри на превалот во клисурата "Грло", на крајниот југозапад на Малото Преспанско Езеро (МПЕ). Иако има висока рамка, преку превалите "Ѓавато" 1.167 мнв., "Превал“ 1.035 мнв, "Грло" 875 мнв, "Превтис" (Ѕвезда) 1.085, "Полце" (Пресека) 1.568 мнв и "Буково" 1.207 мнв е лесно (патно сообраќајно) до соседните котлини и пошироко. Котлината има издолжена, неправилна форма во меридијален правец, облик на круша. Најголемата должина е 60,00 км, а широчината изнесува од 7,00 до 30,00 км. На јужниот дел на котлината, е природната акумулација Преспанско Езеро, со надморска височина при максимално ниво на водата 851,83 метри. При пониско ниво езерото со планината Сува Гора и песочниот провлак "Гладно Поле" (во насока с. Р'би - с. Перово, Кула по грчки) е поделено на Големо и Мало Преспанско Езеро. Површинска врска помеѓу двете езера, е Перовска Река која има максимална должина до 300,00 метри при ниско ниво, а при максимално не постои, се поплавува песочниот провлак, а двете езера стануваат едно (1918&nbsp;г., 1941&nbsp;г., 1948&nbsp;г., и 1963&nbsp;г.) Големото Преспанско Езеро се наоѓа на надморска височина од 853 метри и има површина на воденото огледало од 276,2 км2<ref name="ReferenceA">Јоновски, Ј. Кирил. „Преспа - историска енигма“. Скопје, 2002, стр. 14</ref>, од кои во [[Македонија]] 191.4 км2, во Грција 37,6 км2, во Албанија 46,2 км2. Најголемата длабочина на Преспанското изнесува 76 метри и се наоѓа кај месноста Казан пред северниот одрон на Пречна Планина, додека максималната должина изнесува 28 километри, а најголемата широчина 17 километри<ref name="ReferenceA"/>. [[Мало Преспанско Езеро|Малото Преспанско Езеро]] се наоѓа на 856 метри надоморска височина и е за 3 метри повисоко до Големото Преспанско Езеро при што негоите води преку природен прокоп кај јужниот дел на провлаката Гладно Поле и некогашното старо село Долно Перово истекуваат во Големото Преспанско Езеро<ref name="ReferenceA"/>. Малото Преспанско Езеро има површина од 50,7 км2, од кои во Грција 45,9 км2 и во Албанија 4,8 км2. Вкупната површина на Преспанското Езеро изнесува 325,9 км2. (Податоциве се читани, мерени, пресметувани од топографски карти во размер 1:100.000 и 1:50.000). Во Преспа на островот [[Свети Ахил (остров)|Ахил]] во [[Мало Преспанско Езеро|Малото Преспанско Езеро]], во 976&nbsp;г. се создало [[Самуиловото Царство]]. == Геолошки карактеристики == [[Податотека:Ohrid and Prespa lakes topographic map mk.svg|thumb|400px|Топографска карта на охридско-преспанскиот крај]] Геолошките истражувања во Преспанската, заедно со Битолската и Охридската Котлина се започнати уште во почетокот на 19 век. Во континуитет траат и до денес. Така да можеме да кажеме дека имаме една добра база за геолошката состојба во котлината. Источната гранична рамка, блокот на Баба Планина со Бигла и Плаќенска Планина во основа се гранитни, водонепропустливи стенски маси. Површинскиот (фреатскиот) слој со длабочина 12,00 - 15,00 метри е водопиен, вододржлив и изворски и кладенски. Затоа на источната рамка имаме повеќе постојани и повремени водотеци. Западната рамка, блокот на Галичица со [[Стара Планина]], [[Иван Планина]] и [[Корбец]], се варовнички и порозни. Врнежите што паѓаат на нив, ги впиваат водите и преку подземни канали ги носат во Охридската Котлина и Езеро. Пр. Велгошките Извори, Студенчишта и многу подводни извори до Св.Наум како и изворите во с.Тушемиште и Загоричани во Албанија. Дното на Охридското Езеро е пониско од Преспанското за 400,00 метри, а разликата во нивоата на водата изнесува околу 150,00 метри. На делот од Сир Хан до клисурата Грло, нема нуту едно поточе што носи вода во Преспанското Езеро. Таквиот геолошки состав и карактеристика на стените овозможил природен понорен-подземен истек на водата од Преспанското Езеро. Практично Преспанското Езеро и Преспанската Котлина се извориштето на реката [[Црн Дрим]]. Изворите кај Св. Наум се површинска појава на водата од "големиот природен кладенец" Преспанско Езеро, која понира преку понорот Завер. Котлинското дно го сочинуваат: чакалесто песокливи и глинести седименти од с. Избиште до Сир Хан; чакалестопесочни седименти источно од с.Јанковец до Макази; флувиоглацијални наслаги од Макази до Маркова Нога; алувијални наслаги во средишниот дел, Ресенско Поле, Асамати и Наколец; езерски и барски седименти северно од с. Перово и јужно од с. Стење; органогено мочуришни седименти во Перовско и Езеренско Блато;пролувијални наслаги во Стенска увала. == Тектонски карактеристики == Преспанската Котлина е дел од Западно-македонската тектонска зона. Неа ја формираат морфоструктури на издигање и тонење со лонгитудинален (надолжен) правец), како последица на радијалните движења на Земјината кора и неколкуте напречни раседи. Морфоструктурите на издигање ги прават: на исток блокот на Баба Планина долг повеќе од 45,00 км, на север одвоен од блокот на Бигла, Илинска и Плаќенска Планина со Ѓаватскиот расед, на запад блокот на Галичица во кој влегуват, Петринска Планина, Исток Планина, Галичица и Сува Планина и на југ Иван Планина и [[Корбец]]. Морфоструктурата на тонење е самата котлина-котлинското дно, на чиј југ е природната акумулација Преспанското Езеро. Дното на котлината е наведнато од север кон југ до правецот с.Герман-с.Горица и од југ кон север до истиот правец, од каде како најнизок дел со пад кон заливот Завир влегува во понорот Завир. Со испитувањата кои биле извршени во 1925 година, било утврдено дека од понорот Завер истекува во [[Охридско Езеро|Охридското Езеро]], а со незапаметеното повлекување на водата во 2002 година понорот Завер за првпат се нашол на копно.<ref>Јоновски, Ј. Кирил. „Преспа - историска енигма“. Скопје, 2002, стр.155</ref> Како последица на тектонските движења во езерото се формирале четири острови и тоа: [[Голем Град]] во делот на Р Македонија и [[Мал Град]] во делот на Р Албанија, во големото Преспанско Езеро и [[Свети Ахил (остров)|Ахил]] и [[Видринец]] во Малото Преспанско Езеро во делот на Р Грција. Во самиот езерски простор постои потонатина, напречна, на правците Отешево Асамати на север и Стење-Казан-Лиса-рот Коњски. Почнува од Отешево-Стење и кај Асамати има длабочина на денивелацијата 21 метри. Од тука продолжува надолжно до Долно Дупени, каде има денивелација 22,00 метри. Варовничкото крајбрежје од Казан (Стење) до Пустец и од Ротино до Перово и околу островите, е со вертикални [[спила|спили]] високи 30.00 до 50,00 метри. На нив и во нив, ударите на брановите направиле поткапини и пештери. На повисоките, над нивото на водата, монасите направиле пештерни цркви, молитвеници, свети места и исцртале фрески на повеќе светци. == Климатски карактеристики == Географската положба, надморската височина, високите рамковни планини, присуството на природно акумулираната вода во езерото и др., ја прави климата во котлината специфична. Северниот дел на котлината има континентална клима со поладни зими, а јужниот е под влијание на продорот на средоземната клима со побллаги зими. Езерото е/беше катализатор на климата во котлината. Во Преспанска Котлина мерењето на врнежите е започнато во 1930&nbsp;г. Тогаш во с. Брајчино формирана е првата станица за мерење на врнежите. Во април 1935 год во с.Стење, е поставена нивомерна летва за мерење на нивото на водата во Големото Преспанско Езеро. Мерната станица ја поставил Милорад Сибиновиќ дипл.инж.хидролог, којшто започнал трајни хидролошки истражувања во Преспанската и Охридската Котлина. После Втората светска војна, формиран е Републичкиот Хидрометеоролошки Завод, којшто официјално ги извршувал овие задачи. Воспоставени се станици за мерење на врнежите во Ресен, Стење, Асамати, а нивомерни во Асамати и Наколец. Грците започнале со мерење во 1954&nbsp;г. со нивомерни летви во Перово ([[Долно Перово]]), Кулата, една за малото, една за големото Преспанско Езеро. Тие работеле до 1992&nbsp;г., до смртта на човекот што ги вршел мерењата. На просторот околу МПЕ поставиле и неколку станици за мерење на врнежите. Албанците пак ги користеле нашите податоци објавувани во годишните извештаи на СФРЈ. За хидролошкиот период 1961&nbsp;г. до 1991&nbsp;г. регистрираме: * Апсолутно најниската температура на воздухот изнесува -26,5°С, регистрирана на 14 јануари 1968&nbsp;г. Апсолутно максималната температура изнесува +37,6°С, регистрирна на 6 јули 1988&nbsp;г. Пролетта е поладна од есента. Мај е поладен од септември. * Мразот најрано се јавува во октомври, а најдоцна во мај. Просечниот мразен период изнесува 167 дена, а екстремниот 232 дена, * Врнежите се под влијание на медитеранскиот плувиометриски режим. Просечната годишна сума на врнежи изнесува, 730,1 мм/м2/ год. Врнежите паѓаат во ладниот дел од годината, ноември до мај (јуни). Јули и август може да бидат и без врнежи. Снегот просечно се јавува од крајот на ноември до крајот на март. * Котлината има подолготрајно сончево зрачење. Просечно годишно имаме 2295 сончеви часови. * Од ветровите најголема зачестеност има северниот и источниот ветер. Од другите правци ветровите се со помала зачестеност. Карактеристика е што во текот на денот дуваат од копното кон езерото, а во другиот дел од езерото кон копното. * Маглата е ретка појава. Просечно годишно се јавува 3-5 денови и тоа во зимскиот период од годината. * Просечната релативна влажност на воздухот изнесува 73,5%. == Хидрографски податоци == Хидрографијата на котлината ја прават: подземните води, изворите, природните водотеци, изградените од човекот водни објекти и природната акумулација езерото. * Подземни води: Досегашните истражувања и сознанија кажуваат дека: источната рамка во слој со длабочина 12-15м. е водовпивателна, вододржлива и издашна. Тука се јавуваат постојаните и повремените водотеци: Стара(Германска) Река, со постојан водотек и влив во ГПЕ, Брајчинска Река идентична на претходната, Кранска Река (Шара), Сливничка Река со повремен водотек, Курбинско-Преторска река, со повремен водотек, Сопотска Река, Чешинска (Златарска) Река и Лева Река со повремен водотек; * На северниот дел: Голема Река која беше со постојан водотек, после каптирањето на изворите за регионалниот водовод и пренасочувањето на Болнска Река во Источка Река стана река со повремен водотек; * Северозападно се повремените водотеци: Болнска Река, Источка Река, Евлска Река, кои имаат карстни извори и се со повремен водотек; * Од западната страна се: Стипонска Река, Лавчанска Река, Прељупска Река, Крива (Отешевска) Река и карстниот извор, постојан, во Сир Хан. * Во подлабокото подземје, субартеско и артеско, утврдено е дека: северниот дел на котлината до одвојакот на патот за с. Горно Дупени е безводно и со присуство на минерализирана, закиселена вода. Јужно од оваа граница, на длабочина поголема од 30,00 м, под водонепропустливиут слој се наоѓа слатка вода со субартески и артески карактер. Таа со цевкасти бунари се користи за регионалниот водовод. Сметам дека таа вода е во непосредна врска со водата во езерото. Го намалува (снижува) нивото по динамиката на снижување на нивото на водата во езерото. * Во малото Преспанско Езеро од планината Горбец и Сува Гора дотекуваат неколку повремени водотеци, после врнежите од дожд и топењето на снегот. * При пониско ниво на водата од максималното, единствена површинска врска помеѓу двете езера е Перовска река. Нејзината најголема должина изнесува до 300,00 метри. При максимално ниво таа се губи, затоа што нивоата се изедначуваат, а песочниот провлак е поплавен. * Антропогени објекти: Во втората половина на минатиот век изградени се три хидромелиоративни системи за наводнување: ** Во Народна Република Македонија во периодот 1957-1960&nbsp;г. изграден е системот за наводнување на Ресенско Поле, површина од 3.500,00 хектари со сезонски капацитет, 01.06 до 15.09. во годината, од 15 милиони метри кубни. Извор за вода е големото Преспанско Езеро. За овој систем заседавала мешовита комисија со членови од НРМ и НРА и дала согласност. ** Во кралевина Грција во 1962-1964&nbsp;г. изграден е систем за наводнување на полето од с. Рби до с. Л'к, со површина од 2.250 хектари и сезонски капацитет од 10 милиони метри кубни. Извор за вода е малото Преспанско Езеро и Стара (Германска) Река која се влева во Големото Преспанско Езеро. За изградбата на системот не се информирани соседните земји. ** Во НР Албанија во периодот од 1972 до1976&nbsp;г., изграден е водоцрпен систем за наводнување на Билиштанско-Корчанско Поле со површина од 22.500 хектари, со сезонски капацитет од 90 милиони метри кубни вода. Извориште за вода за овој систем е Малото Преспанско Езеро. Изградбата на системот не е најавена на сосeдните држави. Изборот на извориштето е спротивен на природните закони, и сите позитивни закони, повелби, напатствија и препораки од човекот и неговите здруженија. Во случајов се користи вода од неприпаден хидролошки слив. Проектантите свесни за ова, оправдување нашле со враќање вода во езерото во не вегетативниот период, од реката Девол и суводолиците. При тоа направиле уште две грешки: што ако има сув период, без врнежи? и не дале решение за собирање на милот-наносот пред внесувањето на водата во Малото Преспанско Езеро. == Геологија на Преспанското Езеро == Во Големото Преспанско Езеро има два острови: [[Голем град]] или [[Црква Св. Петар, Голем Град|Св. Петар]] и [[Мал Град]]. Островот Голем Град е прогласен за строг природен резерват заради специфичните геоморфолошки карактеристики, карактеристичната [[флора]] и [[фауна]] и поради своето историско минато. Островот Голем град е долг 750 м, а широк 450 м, со највисок дел 50 м над езерото. Островот Св. Павле е помал - долг е 300 м, а широк 150м со 25-30 м највисок дел на езерото. На Голем град секоја година се вршат археолошки испитувања, постојат археолошки наоѓалишта од ранохристијанскиот период и базилика од словенскиот период. Островот е ненаселен. == Флора и фауна == [[Податотека:Spongilla prespensis.jpg|мини|лево|Преспански сунѓер (Spongilla prespensis), ендемски вид кој живее во езерото]] Спрема местата на своето опстојување и развој флората и фауната во Преспанската Котлина, можеме да се поделат на: езерска, крајбрежна, блатна, котлинска до 1.000 мнв, планинска и високопланинска. Во котлинскиот копнен дел до 1.000 мнв застапени се скоро сите видови културни растнија. Најподобна е за овошјето, особено за јаболкото, кое е најзастапено и најдоходовно. Застапени се и градинарските растенија, ама поради касното созревање, се одгледуваат само за поединечни потреби. Житариците се сега скоро потполно напуштени, од причини на слаб доход (ниски цени ), а нема потреба ни за храна и крма за крупната и ситната стока. Ситната стока ја нема од поодамна, а крупната поради механизираноста и немоќта - староста на популацијата, веќе исчезнува. Поранешните ливади се преорани и пренаменети во овоштарници или потполно напуштени и обраснати со некултурни и диви видови растенија. Природното-арско шталско ѓубре и ѓубрењето со испаша на стоката веќе ги нема. Доминантно е вештачкото ѓубриво и остатоците и штетните последици од него за самата почва, подземјето, водотеците и езерото. Пестицидите што се употребуваат за заштита на јаболкото се посебна „приказна“ за штетата и загрозеноста на животната средина во воздухот, почвата, подземјето и водениот езерски простор. Блатните растенија застапени беа скоро по целата должина на северното крајбрежје на Големото ПЕ, односно во Перовско-Езеренското Блато, Стенското Блато, северното крајбрежје на Малото ПЕ и јужно од селата Трново и Дреново, во тесниот и плиток дел на Малото ПЕ. Сега, поради повлекувањето на крајбрежната линија за околу 3,5 км на југ, блатата ги нема. Поранешниот блатен простор е населен со досега непознати растителни видови за овој дел од котлината. Фауната на Преспанското Езеро е помалку истражена во однос на Охридското Езеро. Меѓутоа утврдено е дека е типично олиготрофна со доста голем број на реликтни и ендемски организми. Посиромашно е со риби од Охридското Езеро. Најзастапена е [[белвица]]та-[[нивичка]], бела слатка риба најдолга до 10-15 см. Најмногу ја има во длабоките и чисти води во атарот на с. Нивици, по кое го добила името нивичка. Посолена, нанижана во низи и сушена на сонце, на пазарот ја има под името циронка. [[Крап]]от е најквалитетната и претставителна риба во Преспанското Езеро. На жалост, во 1974&nbsp;г. со употрeба на погрешен пестицид за авионско прскање од комарци, крапот во големи количини беше затруен. Подолго време се регенерираше, го немаше во поголеми бројни количини и поединечни големини. Со прекинот на водотечната врска помеѓу Малото и Големото ПЕ прекинато беше и движењето на рибите помеѓу Малото и Големото ПЕ. Грците го порибуваа Малото ПЕ со други не домицилни видови риби. И Албанците вршеле порибување на Големото ПЕ со риби. Во деведесеттите години од минатиот век се појавија мали сомови и аквариумски караси со големина до 10 см. Рибарите, поради разните и убави бои ги нарекоа телевизори. Ги имаше во поголеми количини. Поради оштрите, тврди и назабени перки, многу беше тешко и болно нивното вадење од мрежите.Рибарското стопанство од сир Хан во Р. Македонија во рибникот во с. Езерени одгледуваше израелски крап. Тој се насели и во атарот на Големото ПЕ. Средината му погодуваше и напредуваше добро. Присутен е и сега, ама неговиот квалитет значително заостанува зад домашниот преспански крап. Следна риба по квалитет и застапеност е [[скобуст]]от, бојникот. Тој е квалитетна бела, слатководна риба, најслатка за конзумирање уловена до пред мрестот, во месец март и април. После мрестот во мај до крајот на септември се повлекува и не е со таков квалитет како во пролет. Најзастапена и секогаш присутна риба е плотицата ([[црвеноперка]], писа). Таа е слатка бела риба, попогодна за конзумирање до пред мрестот во пролет. Има повеќе ситни коски, па недоволно вештите за чистење на коските конзуматори ја избегнуваат. [[Мренка]]та е малку застапена, ама овде е квалитетна, со малку коски и многу вкусно и слатко месо. [[Клен]]от е најмалку застапен. Се јавува во големина и до 1,0 -1,5 кгр. Неговото месо е со бела сивкаста боја и киселкаст вкус. Рибарите го класифицираат како риба со најслаб квалитет. [[Јагула]]та беше и се’ уште е присутна риба. Додека беа во употреба коците-далјаните почесто беше уловувана. Во мрежите ноќници реткост е и тешко да се улови, затоа што телото и’ е мазно и лизгаво-лигаво. Доколку се закачи со забите, многу лесно го сече конецот и се ослободува. Беше уловувана во големина до 1,2 метри и тежина 3-5 кгр. До изградбата на браните за ХЕЦ Глобочица и Шпилје, доаѓаше од Саргаско Море во Охридското Езеро, а од таму низ подземниот истек и во Преспанското Големо Езеро. И сега, тие јагули што се носат со авионски или друг транспорт во Охридското Езаро, доаѓаат во Преспанското Големо Езеро. Птичјиот свет многубројно разновиден и присутен во блатата, крајбрежјето и Езеренската Корија, беше посебна убавина, богатство и задоволство за човекот. Ќе наведеме некои од тие видови: * Постојано присутни водни: лиска ([[корморан]]), [[нор]] (гњурец), дива патка, [[пеликан]], [[црн гавран]] * Надводни барски: разни видови врапци и појни птици. * Крајбрежни: [[белиот галеб]], разни видови [[чапји]], штркот. * Копнени: питома ластовица, дива ластовица, галица (чавка), страчка, гавран, сколовранец, врапци, и др. Сега повеќе од овие видови птици ги нема во просторот на северното крајбрежје, пр. штркот, питомата ластовица, галицата (чавката) и др. == Туризам == Бистрата езерска вода со температура од 24-28°С, долги песочни плажи, присуство на многу сончеви денови, немање на магловити денови, свежи ноќи, еколошки чиста средина, планини со бујна вегетација и изградени туристички капацитети, скијачки терени - се основите за развој на туризмот во [[Преспа]], кој за жал и покрај компаративните предности не е во доволна мера застапен. == Легенда за настанокот на езерото == На местото на денешното убаво Преспанско Езеро, според легендата се простирало широко плодородно поле. Во близината на ридот имало седум кладенчиња, кои никогаш не замрзнувале. Нивните бистри води биле гордост за цела долина. Навечер кладенчињата со чепови (цифуни) се затварале. Во тоа време, две племиња, непрестајно војувале за убавата долина. Ќерката на кнезот од едното племе Преспа, била многу убава. Таа секоја вечер одела под ридот, до кладенчињата, по вода. Еднаш, кај кладенчињата Преспа го видела синот на кнезот од другото племе. Нивните погледи се сретнале. Срцата им затрепериле. Се родила љубов. Оттогаш, младите почнале скришум да се сретнуваат. Една вечер, младиот син на кнезот кој се викал Лабид, ја чекал убавицата недалеку од кладенчињата. Таа стрчала, неосетно му се приближувала убвата девојка, лесна како срна. Таа стрчала, намерно ги извадила седумте чепа од кладенчињата и водата бликнала на долж и шир по долината... Кога ја видел младичот, со неколку скока ѝ го попречил патот и се нашле лице в лице ... Се фатиле за раце и тргнале кон ридот. Се качиле на врвот. Се прегрнале и паднале во љубовна игра. Шумолењето на водата и љубовната игра ги успала двајцата млади. Кога се разбудиле, во раните зори, пред нивните очи светнало едно сиво-зеленикаво езеро ... Дотогаш, стражарите на двете племиња ги известиле своите кнезови за покачувањето на нивото на водите и тие, племињата тргнале на пат - едното тргнало на југ, а другото се населувало во полите на Галичица... Лабид ја прегрнал Преспа и бакнувајќи ја, му рекол: ''“Сега нема за што да војуваат нашите племиња!“'' Младите стапиле во брак, а настанатото езеро, во чест на убавицата се нарекло Преспанското Езеро а населбата околу него го добила името Преспа. ==Галерија== <center><gallery mode="packed" heights="180" caption="[[Податотека:Преспанско Езеро од Вртешка.jpg|мини]]"> Податотека:Prespansko-Ezero-Stenje-MK.jpg|Западното крајбрежје на Преспанското Езеро кај селото [[Стење]] Податотека:Plaza vo Stenje-Prespa-MK.jpg|Песочна плажа на Преспанското Езеро во селото [[Стење]] Податотека:Prespansko Ezero-od visoko-MKD.jpg|Глетка на Преспанското Езеро Податотека:Prespansko-Ezero-Markova-Noga.JPG|Глетка од Преспанското Езеро во месноста Маркова Нога, близу селото [[Долно Дупени]] Податотека:Plaza-Pretor-MK.jpg|Плажа во познатото туристичко летувалиште Претор на источното крајбрежје Податотека:Vodite na Prespanskoto Ezero.jpg|Водите на Преспанското Езеро во околината на [[Отешево]] Податотека:Dalmatian pelican in Prespa Lake.jpg|[[Далматински пеликан]]и на Преспанското Езеро и островот [[Голем Град]] Податотека:Cormorants, Prespa.jpg|[[Голем корморан]] и [[мал корморан]] во Преспанското Езеро Податотека:Prespa Lake National Pustec.jpg|Селото [[Пустец]] на југозападниот брег на Преспанското Езеро и островот [[Мал Град]] Податотека:Поглед кон Преспанско Езеро од с.Љубојно сл.2.jpg|Поглед кон Преспанско Езеро од село [[Љубојно]] Податотека:Поглед кон Преспанско Езеро од с.Љубојно слика 2.jpg|Поглед кон Преспанско Езеро од село [[Љубојно]] Податотека:Mountain Tea.jpg|Планински чај со поглед на Преспанското Езеро Податотека:Prespa turizam od 1958.jpg|Рекламен постер за Преспа од 1958 година Податотека:Ezero Prespa na stara razglednica.jpg|Разгледница од езерото Преспа, стара </gallery> </center> == Користена литература == * Турски документи за историјата на македонскиот народ: ** Опширен пописен Дефтер за казите Горица (Корча), Биглишта и Хрупишта од 1568/69 3&nbsp;г., Скопје 1997. ** Опширен пописен Дефтер за Охридски санџак од 1583&nbsp;г., Скопје 2000. * Виктор Григорович: „Осврт од патувањето по Европска Турција, со карта на околината на Охридско и Преспанско Езеро“, Казан 1848. * [[Јован Цвииќ]], „Атлас за езерата на Македонија ,Стара Србија и Епир“, Белград 1902. * Јован Цвииќ, „Основи за Географијата и геологијата на Македонија и Стара Србија“, Белград 1911. * Геолошки завод на Р Македонија, Скопје, Геолошки податоци за Преспанска Котлина. * Георги Трајчев, „Преспа“, „Софија“, 1923. * Градежен институт „Македонија“, Скопје, Геолошки податоци за Преспа. * Институт за просторно планирање, „Просторен план на охридско-преспанскиот регион Охрид“, Скопје, 1972. * Институт за просторно плаирање, „Просторен олан на крајбрежниот простор на Праспанско Езеро“, Охрид, 1988. * Л. Милетич, Славејко Арсов-Сеќавања, „Востаничкото движење во југозападна Македонија“, Софија, 1925. * Милорад Сибиновиќ, „Езера-Преспанско и Охридско Езеро“, Скопје, 1987. * Благоја Тодоровски и Славко Кипровски, „Влијание на Преспанскиот слив врз режимот на Охридското Езеро“, Скопје, 1974. * Влогимјеж Пјанка, „Топономастиката на охридско преспанскиот базен“, Скопје, 1970. * [[Пеце Ристевски]],„Испарувањето од слободна површина на Преспанското Езеро“, ракопис, Скопје, 1995. * РХМЗ на РМ, Скопје, „Податоци за водостоите на Големото Преспанско Езеро, врнежите и другите климатски податоци во преспанскиот регион“. * Ангел Лазаревски, „Климата во Македонија“, Скопје, 1993. * Нико Пано, АНУА-ХМИ , Тирана, „Хидрологија на Албанија“, Тирана, 1984. * Томе Андоновски, „Картните полиња во Македонија“, Скопје 1989 год и „Пештери во општина Охрид“, Скопје, 1990. * Михаило Зиков, „Водните ресурси и водоснабдувањето во планирањето и организацијата на просторот“, Скопје, 1989. * Јосиф Милевски, „Хидролошка основа за ХЕЦ, Брајчино“, Скопје, 1988. * Зборник на трудови од Симпозиумот за заштита на Преспснското Езеро, Корча, октомври 1997. * Зборник на трудови од Симпозиумот за заштита на Преспанско Езеро, Отешево, 2001. * Тодор Ановски, „Прилог кон студијата за утврдување на потеклото на водите од изворите кај св. Наум-Охридско Езеро“, Центар за примена на радиоизотопите во стопанството, Скопје, 1985. * Ален Џ. Кривели и Георгиос Кацадоракис, „Езеро Преспа, северозападна Грција Уникатно Балканско Блато“, Белгија, 1997. * Георгиос Кацадоракис, „Преспа“, Атина, 1999. * Топографски карти мерка 1:100.000, 1:50.000, военогеографски институт на ЈНА, Белград. * '''Илија Чавкаловски''', „Преспанско Езеро-осцилациите на нивото на водата“, Скопје, 1997. * '''Илија Чавкаловски''', „Преспа“, Скопје, 2001. * Воена Енциклопедија на ЈНА, Белград, 1973. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://resen.gov.mk/content/Documents/%D0%9B%D0%B5%D0%B0%D0%BF/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%20%D0%B7%D0%B0%20%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%B2%D0%B0%D1%9A%D0%B5%20%D1%81%D0%BE%20%D0%9F%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%20%D0%95%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BE.pdf План за управување со Преспанско Езеро]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, 2013. * [http://www.mrf1952.mk/dokumenti/PRESPANSKO%20Z.pdf Нацрт риболовна основа за Преспанското Езеро - ЈНУ Хидробиолошки завод - Охрид, 2008]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Ризница-врска|Lake Prespa}} {{Езера во Република Македонија}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Езера во Македонија]] [[Категорија:Езера во Албанија]] [[Категорија:Езера во Грција]] [[Категорија:Егејска Македонија]] [[Категорија:Национални паркови во Албанија]] [[Категорија:Македонско-грчка граница]] [[Категорија:Македонско-албанска граница]] [[Категорија:Албанско-грчка граница]] [[Категорија:Споменици на природата на Македонија]] [[Категорија:Рамсарски места во Македонија]] [[Категорија:Национални паркови во Грција]] [[Категорија:Тромеѓи]] 3bif0289i2scawaoerqex53if0r8ghn 0 14369 4803464 4777599 2022-08-19T17:54:29Z 77.29.98.193 Поправени грешки во писменоста wikitext text/x-wiki Оче наш — главната молитва во христијанството предложена од самиот Исус Христос и запишана во Библијата. Овде се дадени верзии на македонски јазик,старословенски јазик и црковнословенски јазик. Оче наш на македонски јазик Оче наш, кој си на небесата, да се Свети името Твое, да дојде царството Твое, да биде волјата Твоја, како на небото, така и на Земјата; лебот наш насушен дај ни го денес и прости ни ги долговите наши како што ние им ги проштеваме на нашите должници; Не воведувај нè во искушение, но избави нè од лукавиот. Зашто Tвое е царството и силата и славата. Во името на Отецот, Синот и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови. Амин!🙏🙏🙏 Оче наш на Старословенски во руска редакција (црковнословенски јазик) Ѻтче нашъ, иже єси на небесҍхъ, да свѧтитсѧ имѧ Твое, да прїидетъ царствїе Твое, да будетъ волѧ Твоѧ, якѡ на небеси, и на Земли. Хлѣбъ нашъ насущный даждь намъ днесь и остави намъ долги нашѧ, якоже и мы ѡставлѧемъ должникѡмъ НАШЫМЪ. И не введи насъ во искушенїе, но избави насъ ѿ лукавагѡ. Аминь🙏🙏🙏 Податотека:Pater_noster_cu.PNG|thumb|600px|center Оче наш на Старословенски јазик Податотека:LordsPrayerChurchSlavonic.svg|thumb|center|600px| Оче наш на црковнословенски јазик. Оче наш на македонски јазик. Надворешни врски [http://www.flickr.com/photos/9549670@N05/5671972756/ „Оче наш“ на македонски јазик во црквата „Оче наш“ во Ерусалим. Христијанство-никулец Категорија:Христијански молитви Категорија:Учењето на ИСУС ХРИСТОС Категорија:Канонски евангелија Категорија:Еврејско-христијански теми Категорија:Библиски изрази Категорија:Исус и историјата Категорија:Евангелие според Матеј Категорија:Православна Богослужба ljme5umkog9ordt3zbbnfnmurdx27c7 4 14972 4803802 4784148 2022-08-20T09:44:45Z Vlad5250 77190 /* 2022 */ wikitext text/x-wiki {{портална навигација}} __NOTOC__ {| cellspacing="0" cellpadding="0" style="width:100%; border:1px #A3B1BF solid;" |- | colspan="2" style="background:#CEE0F2; text-align:center; padding:1px; border-bottom:1px #A3B1BF solid;" | <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; font-weight:bold;">[[Image:X-office-calendar.svg|30px|Тековни настани]] Тековни настани </h2> |- | style="background:#F5FAFF; padding:1.2em;" valign="top" | ==[[2022]]== * 20.8.2022 — преку '''130.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 24.6.2022 — преку '''129.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 11.5.2022 — преку '''128.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 18.4.2022 — преку '''127.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 21.3.2022 — преку '''126.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 7.3.2022 — преку '''125.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 18.2.2022 — преку '''124.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 1.2.2022 — преку '''123.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 15.1.2022 — на корисниците [[Корисник:Ca7apult|Ca7apult]] и [[Корисник:Carshalton|Carshalton]] им е доделена [[Википедија:Награда за уредник со траен придонес|Наградата за уредник со траен придонес]]. * 6.1.2022 — преку '''122.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2021]]== * 1.12.2021 — преку '''121.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 24.11.2021 — преку '''120.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 20.11.2021 — преку '''119.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 10.11.2021 — преку '''118.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 24.9.2021 — преку '''117.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 30.7.2021 — преку '''116.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 4.6.2021 — преку '''115.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 19.4.2021 — преку '''114.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 4.3.2021 — преку '''113.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 11.2.2021 — преку '''112.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 15.1.2021 — на корисниците [[Корисник:Македонец|Македонец]], [[Корисник:Bjankuloski06|Bjankuloski06]], [[Корисник:Тиверополник|Тиверополник]], [[Корисник:MacedonianBoy|MacedonianBoy]], [[Корисник:Raso mk|Raso mk]], [[Корисник:Buli|Buli]], [[Корисник:Kiril Simeonovski|Kiril Simeonovski]], [[Корисник:Виолетова|Виолетова]], [[Корисник:Dalco26|Dalco26]], [[Корисник:ГП|ГП]], [[Корисник:FlavrSavr|FlavrSavr]] и [[Корисник:Ehrlich91|Ehrlich91]] им е доделена [[Википедија:Награда за уредник со траен придонес|Наградата за уредник со траен придонес]]. * 3.1.2021 — преку '''111.111''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2020]]== * 29.12.2020 — преку '''111.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 20.11.2020 — преку '''110.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 20.10.2020 — преку '''109.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 19.9.2020 — преку '''108.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 3.8.2020 — преку '''107.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 23.5.2020 — преку '''106.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 10.4.2020 — преку '''105.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 7.2.2020 — преку '''104.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2019]]== * 24.11.2019 — преку '''103.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 30.8.2019 — преку '''102.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 9.6.2019 — преку '''101.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 27.4.2019 — преку '''100.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 12.2.2019 — преку '''99.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2018]]== * 31.12.2018 — преку '''98.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 2.11.2018 — преку '''97.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 8.9.2018 — преку '''96.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 20.6.2018 — преку '''95.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 17.4.2018 — преку '''94.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 22.2.2018 — преку '''93.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2017]]== * 26.12.2017 — преку '''92.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 31.10.2017 — преку '''91.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 3.7.2017 — преку '''90.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со над 67.000 регистрирани корисници и над 4.300.000 уредувања. * 27.03.2017 — преку '''89.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 19.01.2017 — преку '''88.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2016]]== * 13.10.2016 — преку '''87.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 14.6.2016 — преку '''86.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 11.2.2016 — преку '''85.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2015]]== * 11.11.2015 — преку '''84.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 13.8.2015 — преку '''83.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 23.5.2015 — преку '''82.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 22.2.2015 — преку '''81.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2014]]== * 16.12.2014 — преку '''80.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со над 52.000 регистрирани корисници и над 3.300.000 уредувања. * 25.9.2014 — преку '''79.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 15.8.2014 — преку '''78.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 16.6.2014 — преку '''77.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 6.3.2014 — преку '''76.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 9.1.2014 — преку '''75.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2013]]== * 8.11.2013 — преку '''74.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 31.7.2013 — преку '''73.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 11.5.2013 — преку '''72.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 1.4.2013 — преку '''71.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 28.3.2013 — преку '''70.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со над 42.000 регистрирани корисници и над 3.000.000 уредувања. * 22.3.2013 — преку '''69.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 2.2.2013 — преку '''68.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2012]]== * 5.12.2012 — преку '''67.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 19.10.2012 — преку '''66.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 4.10.2012 — преку '''65.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 28.9.2012 — преку '''64.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 17.9.2012 — преку '''63.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 5.9.2012 — преку '''62.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 28.8.2012 — преку '''61.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 19.8.2012 — преку '''60.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со околу [[:Категорија:Портали|деведесетина тематски портали]], над 35.000 регистрирани корисници и над 1.000.000 страници. * 27.7.2012 — преку '''59.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 19.7.2012 — преку '''58.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 18.7.2012 — преку '''1.000.000''' страници на Википедија на македонски јазик. * 15.7.2012 — преку '''57.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 4.6.2012 — преку '''56.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 19.3.2012 — преку '''55.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 30.1.2012 — преку '''54.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2011]]== * 10.12.2011 — преку '''53.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 25.10.2011 — преку '''52.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 8.10.2011 — преку '''51.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 2.10.2011 — преку '''50.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со над 30.000 регистрирани корисници и над 740.000 страници. * 17.9.2011 — преку '''49.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 30.8.2011 — преку '''30.000''' регистрирани корисници на Википедија на македонски јазик. * 28.8.2011 — преку '''48.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 20.7.2011 — преку '''47.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 7.6.2011 — преку '''46.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 29.5.2011 — преку '''2.000.000''' уредувања на Википедија на македонски јазик. * 17.4.2011 — преку '''45.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 22.2.2011 — преку '''44.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 7.1.2011 — преку '''25.000''' регистрирани корисници на Википедија на македонски јазик. * 4.1.2011 — преку '''43.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2010]]== * 8.10.2010 — преку '''42.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 27.6.2010 — преку '''41.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 19.5.2010 — преку '''20.000''' регистрирани корисници на Википедија на македонски јазик. * 17.4.2010 — преку '''40.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со околу [[:Категорија:Портали|деведесетина тематски портали]], над 19.000 регистрирани корисници и над 175.000 страници. * 16.4.2010 — преку '''1.000.000''' уредувања на Википедија на македонски јазик. * 28.3.2010 — преку '''39.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 16.1.2010 — преку '''38.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2009]]== * 6.12.2009 — преку '''37.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 19.11.2009 — преку '''36.000''' статии на Википедија на македонски јазик. *4.11.2009 — преку '''15.000''' регистрирани корисници на Википедија на македонски јазик. * 16.10.2009 — преку '''35.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со околу [[:Категорија:Портали|деведесетина тематски портали]], над 14.000 регистрирани корисници и над 5.000 подигнати датотеки. * 18.8.2009 — преку '''34.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 17.7.2009 — преку '''33.333''' статии на Википедија на македонски јазик. * 4.7.2009 — преку '''33.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 25.5.2009 — преку '''32.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 30.4.2009 — преку '''31.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 29.4.2009 — преку '''30.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со над 10.000 регистрирани корисници и над 5.000 подигнати датотеки. * 26.4.2009 — преку '''29.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 18.4.2009 — преку '''28.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 10.4.2009 — преку '''27.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 4.4.2009 — преку '''26.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 2.4.2009 — преку '''10.000''' регистрирани корисници на Википедија на македонски јазик. * 9.3.2009 — преку '''25.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со околу [[:Категорија:Портали|осумдесетина тематски портали]], над 9.000 регистрирани корисници и над 5.000 подигнати датотеки. * 2.2.2009 — преку '''24.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 8.1.2009 — преку '''23.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2008]]== * 12.12.2008 — преку '''22.222''' статии на Википедија на македонски јазик. * 7.12.2008 — преку '''22.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со над 7.000 регистрирани корисници и над 5.000 подигнати датотеки. * 16.11.2008 — преку '''21.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 5.11.2008 — преку '''20.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со околу [[:Категорија:Портали|седумдесетина тематски портали]], над 6.000 регистрирани корисници и над 5.000 подигнати датотеки. * 15.9.2008 — преку '''19.000''' статии на Википедија на македонски јазик, со околу [[:Категорија:Портали|шеесетина тематски портали]], над 5.000 регистрирани корисници и над 5.000 подигнати датотеки. * 10.7.2008 — преку '''18.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 25.4.2008 — преку '''17.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 5.3.2008 — преку '''16.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 2.3.2008 — преку '''3.000''' регистрирани корисници на Википедија на македонски јазик. * 10.2.2008 — преку '''15.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 1.2.2008 — преку '''14.000''' статии на Википедија на македонски јазик. ==[[2007]]== * 6.11.2007 — преку '''13.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 18.9.2007 — преку '''12.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 12.8.2007 — преку '''11.111''' статии на Википедија на македонски јазик. * 9.8.2007 — преку '''11.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * 22.6.2007 — преку '''10.000''' статии на Википедија на македонски јазик. * Прочитајте го извештајот од [[Википедија:Портал/Новости#Прва регионална Вики конференција|првата регионална Вики конференција]]. ==[[2006]]== *Започна првиот [[Википедија:Школски и универзитетски проекти|Википроект на македонската Википедија]] во соработка со [[Институт за информатика на ПМФ|Институтот за информатика на ПМФ]]. * Одржана е [[Википедија:Портал/Разно|првата викисредба]]. * Започнала [[Помош:Акцентирани македонски букви|примена на акцентирани македонски букви]] * Воведена е ''Одбрана статија на неделата'' наместо ''Одбрана статија на месецот''. * Македонската Википедија е избрана за веб-страница на денот во весникот [http://www.vreme.com.mk/DesktopDefault.aspx?tabindex=0&tabid=1&EditionID=663&ArticleID=41650 „Време“.] * [[Разговор_за_шаблон:Дали сте знаеле|Предложете нова информација за „Дали сте знаеле“]]. * Видете кои се [[:Категорија:Никулци|статии во изработка]]. * Видете кои се [[:Категорија:Статии за преведување|статии за преведување]]. * Видете кои се [[:Категорија:Статии за уредување|статии за уредување]]. * Видете кои се [[:Категорија:Страници за бришење|статии за бришење]]. ==[[2005]]== * [[29 мај]] [[2005]] [[Скопје]]. * [[8 јануари]] [[2005‎]] [[Македонија]]. * ==[[2003]]== * [[септември]] [[2003]] — отпочната [[Википедија на македонски јазик]]. [[bg:Уикипедия:Текущи съобщения]] i7654hpbpt8pwr461c7hl4l28h4or4f 0 15039 4803617 4482798 2022-08-19T20:36:22Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} {{Ист-лит}} '''Римската''' или '''латинската литература''' се развивала под влијание на [[Грчка литература#Хеленска литература|хеленската]] и затоа нејзината вредност е двојна - таа не е само одраз на развитокот на [[Стар Рим|римското]] робовладетелско општество, туку е и ризница во која се сочувани некои дела на хеленски научници и поети, чии оригинали се изгубени. Римската литература може да се подели на неколку периоди: ''докласичен'' (до 80&nbsp;г. п.н.е.), ''класичен'' (од 80 п.н.е. до 120&nbsp;г.) и ''посткласичен'' период (од 120&nbsp;г. до почетокот на [[6 век|VI]] век). Според ова, таа опфаќа цели осум векови. Римската литература настанува при крајот на [[Прва пунска војна|Првата пунска војна]] и потоа се раширува, но сегогаш останувајќи единствена, сè до околу 600 година. == Докласичен период == Првиот период на римската литература го обележува ''[[Законик на дванаесет плочи|Законикот на дванаесет плочи]]'', кој претставува кодификација на дотогашните обичајни права и резултат на борбата на широките народни слоеви против [[патриции]]те. Познати писатели од докласичниот период се преведувачот на хомеровите дела [[Ливиj Андроник]], комедиографот и епскиот поет [[Гнеј Невиј]], поетот [[анала]] и преработувач на хеленските драми [[К. Енеј]], комедиографите [[Тит Макциј Плаут]], [[Сесилиј Стациј]], [[Теренциј Афер]], трагичарите [[Пакувj]], [[Акиj]], потоа војсководецот, државникот и беседникот [[Порциј Катон]], сатиричарот [[Лусилиј]] и најплодниот писател и најголемиот научник на Стариот Рим - [[Теренкиj Варон]]. == Класичен период == Ова е периодот на уште еден расцут на римската книжевност, при што овојпат се користел [[Класичен латински јазик|класичниот латински јазик]]. Овој период го одбележуваат беседникот, државникот и писателот [[Цицерон]], историчарите [[Јулиј Цезар]], [[Салуст Крисп]], [[К. Непот]], [[Тит Ливиј]], [[В. Патеркул]], [[Валериј Максим]], [[Квинтиј Руф]], [[Такит]], па поетите [[Тит Лукрециј Кар]], [[Гај Валериј Катул|Валериj Катул]], [[Вергилиј]], [[Хорациј|Хорациj]], [[Овидиј]], [[К. Гал]], [[Албиј Тибул|Тибул]], [[Секст Проперциј|Проперциј]], [[Енеј Лукан]], [[Галериј Флак]], [[Стациј|Папиниј Стациј]], [[Сатира|сатиричарите]] [[Персиј Флак]], [[Марцијал]], [[Петрониј Арбитер|Петрониј]] и [[Јувенал|Јуниј Јувенал]], како и [[Басна|баснописецот]] [[Ј. Федар]], [[Стоицизам|стоичарот]] [[Сенека]], енциклопедистот [[Плиниј Постариот]], [[Реторика|реториците]] [[Плиниј Помладиот]] и [[Квинтилијан]]. На овој период му припаѓаат најважните дела од римската литература во стихови и проза, и токму затоа се нарекува класичен период. == Посткласичен период == Овој период претставува [[есен]] во веќе обраното [[лозје]]. Во него, [[христијанство]]то, кое излегува од своите катакомби, ја сочинува претходницата на поробените маси во борбата против Рим, а границите на [[Римско Царство|Римското Царство]] се загрозени од [[варвари]]те. Посткласичниот период го обележуваат библиографот [[Светониј Транквил]], историчарите [[Енеј Флор]], [[Евтропиј]], [[Марцелин]], [[Касидор Сенатор]], [[Аврелиј Виктор]] и [[Павле Орозиј]], [[антиквар]]от [[А. Гелиј]], романописецот [[Апулеј]], поетите [[Клаудијан]], [[Авсониј]], граматичарот и полихисторот [[Макробиј]], црковните писатели [[М. Феликс]], [[Тертулијан]], [[Арнобиј]], [[Фирмик Матерно]], [[Амброзиј]], [[Хиероним]], [[Августин]] и филозофот [[Боетиј]]. Царот [[Јустинијан]] го собрал и го објавил дотогашното законодавство заедно со коментарите на римските правници, кои пресудно влијаеле на настанувањето и развитокот на литературниот [[латински јазик]]. Со затворањето на [[Платонова академија|Платоновата академија]] во [[Атина]], овој цар ја оттргнал и последната пречка на христијанството, која оттогаш постанува културна претходница на [[Европа]]. == Поврзано == * [[Римска поезија]] * [[Латински јазик]] {{Староримски теми}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Историја на книжевноста]] [[Категорија:Латинска книжевност| ]] [[Категорија:Латински јазик|Книжевност]] 7jfwsca57fqvpp2axic4f6ydd4zrqnf 4803627 4803617 2022-08-19T20:37:21Z Bjankuloski06 332 wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} {{Ист-лит}} '''Латинската''' или '''римска книжевност''' се развивала под влијание на [[старогрчка книжевност#Хеленска книжевност|хеленската]] и затоа нејзината вредност е двојна - таа не е само одраз на развитокот на [[Стар Рим|римското]] робовладетелско општество, туку е и ризница во која се сочувани некои дела на хеленски научници и поети, чии оригинали се изгубени. Римската книжевност може да се подели на неколку периоди: ''докласичен'' (до 80&nbsp;г. п.н.е.), ''класичен'' (од 80 п.н.е. до 120&nbsp;г.) и ''посткласичен'' период (од 120&nbsp;г. до почетокот на [[6 век|VI]] век). Според ова, таа опфаќа цели осум векови. Римската книжевност настанува при крајот на [[Прва пунска војна|Првата пунска војна]] и потоа се раширува, но сегогаш останувајќи единствена, сè до околу 600 година. == Докласичен период == Првиот период на римската книжевност го обележува ''[[Законик на дванаесет плочи|Законикот на дванаесет плочи]]'', кој претставува кодификација на дотогашните обичајни права и резултат на борбата на широките народни слоеви против [[патриции]]те. Познати писатели од докласичниот период се преведувачот на хомеровите дела [[Ливиj Андроник]], комедиографот и епскиот поет [[Гнеј Невиј]], поетот [[анала]] и преработувач на хеленските драми [[К. Енеј]], комедиографите [[Тит Макциј Плаут]], [[Сесилиј Стациј]], [[Теренциј Афер]], трагичарите [[Пакувj]], [[Акиj]], потоа војсководецот, државникот и беседникот [[Порциј Катон]], сатиричарот [[Лусилиј]] и најплодниот писател и најголемиот научник на Стариот Рим - [[Теренкиj Варон]]. == Класичен период == Ова е периодот на уште еден расцут на римската книжевност, при што овојпат се користел [[Класичен латински јазик|класичниот латински јазик]]. Овој период го одбележуваат беседникот, државникот и писателот [[Цицерон]], историчарите [[Јулиј Цезар]], [[Салуст Крисп]], [[К. Непот]], [[Тит Ливиј]], [[В. Патеркул]], [[Валериј Максим]], [[Квинтиј Руф]], [[Такит]], па поетите [[Тит Лукрециј Кар]], [[Гај Валериј Катул|Валериj Катул]], [[Вергилиј]], [[Хорациј|Хорациj]], [[Овидиј]], [[К. Гал]], [[Албиј Тибул|Тибул]], [[Секст Проперциј|Проперциј]], [[Енеј Лукан]], [[Галериј Флак]], [[Стациј|Папиниј Стациј]], [[Сатира|сатиричарите]] [[Персиј Флак]], [[Марцијал]], [[Петрониј Арбитер|Петрониј]] и [[Јувенал|Јуниј Јувенал]], како и [[Басна|баснописецот]] [[Ј. Федар]], [[Стоицизам|стоичарот]] [[Сенека]], енциклопедистот [[Плиниј Постариот]], [[Реторика|реториците]] [[Плиниј Помладиот]] и [[Квинтилијан]]. На овој период му припаѓаат најважните дела од римската книжевност во стихови и проза, и токму затоа се нарекува класичен период. == Посткласичен период == Овој период претставува [[есен]] во веќе обраното [[лозје]]. Во него, [[христијанство]]то, кое излегува од своите катакомби, ја сочинува претходницата на поробените маси во борбата против Рим, а границите на [[Римско Царство|Римското Царство]] се загрозени од [[варвари]]те. Посткласичниот период го обележуваат библиографот [[Светониј Транквил]], историчарите [[Енеј Флор]], [[Евтропиј]], [[Марцелин]], [[Касидор Сенатор]], [[Аврелиј Виктор]] и [[Павле Орозиј]], [[антиквар]]от [[А. Гелиј]], романописецот [[Апулеј]], поетите [[Клаудијан]], [[Авсониј]], граматичарот и полихисторот [[Макробиј]], црковните писатели [[М. Феликс]], [[Тертулијан]], [[Арнобиј]], [[Фирмик Матерно]], [[Амброзиј]], [[Хиероним]], [[Августин]] и филозофот [[Боетиј]]. Царот [[Јустинијан]] го собрал и го објавил дотогашното законодавство заедно со коментарите на римските правници, кои пресудно влијаеле на настанувањето и развитокот на книжевниот [[латински јазик]]. Со затворањето на [[Платонова академија|Платоновата академија]] во [[Атина]], овој цар ја оттргнал и последната пречка на христијанството, која оттогаш постанува културна претходница на [[Европа]]. == Поврзано == * [[Римска поезија]] * [[Латински јазик]] {{Староримски теми}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Историја на книжевноста]] [[Категорија:Латинска книжевност| ]] [[Категорија:Латински јазик|Книжевност]] ipyajmpxr269e227njlvbp9mtkdajin 4803630 4803627 2022-08-19T20:37:50Z Bjankuloski06 332 Bjankuloski06 ја премести страницата [[Римска книжевност]] на [[Латинска книжевност]] презапишувајќи врз пренасочување wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} {{Ист-лит}} '''Латинската''' или '''римска книжевност''' се развивала под влијание на [[старогрчка книжевност#Хеленска книжевност|хеленската]] и затоа нејзината вредност е двојна - таа не е само одраз на развитокот на [[Стар Рим|римското]] робовладетелско општество, туку е и ризница во која се сочувани некои дела на хеленски научници и поети, чии оригинали се изгубени. Римската книжевност може да се подели на неколку периоди: ''докласичен'' (до 80&nbsp;г. п.н.е.), ''класичен'' (од 80 п.н.е. до 120&nbsp;г.) и ''посткласичен'' период (од 120&nbsp;г. до почетокот на [[6 век|VI]] век). Според ова, таа опфаќа цели осум векови. Римската книжевност настанува при крајот на [[Прва пунска војна|Првата пунска војна]] и потоа се раширува, но сегогаш останувајќи единствена, сè до околу 600 година. == Докласичен период == Првиот период на римската книжевност го обележува ''[[Законик на дванаесет плочи|Законикот на дванаесет плочи]]'', кој претставува кодификација на дотогашните обичајни права и резултат на борбата на широките народни слоеви против [[патриции]]те. Познати писатели од докласичниот период се преведувачот на хомеровите дела [[Ливиj Андроник]], комедиографот и епскиот поет [[Гнеј Невиј]], поетот [[анала]] и преработувач на хеленските драми [[К. Енеј]], комедиографите [[Тит Макциј Плаут]], [[Сесилиј Стациј]], [[Теренциј Афер]], трагичарите [[Пакувj]], [[Акиj]], потоа војсководецот, државникот и беседникот [[Порциј Катон]], сатиричарот [[Лусилиј]] и најплодниот писател и најголемиот научник на Стариот Рим - [[Теренкиj Варон]]. == Класичен период == Ова е периодот на уште еден расцут на римската книжевност, при што овојпат се користел [[Класичен латински јазик|класичниот латински јазик]]. Овој период го одбележуваат беседникот, државникот и писателот [[Цицерон]], историчарите [[Јулиј Цезар]], [[Салуст Крисп]], [[К. Непот]], [[Тит Ливиј]], [[В. Патеркул]], [[Валериј Максим]], [[Квинтиј Руф]], [[Такит]], па поетите [[Тит Лукрециј Кар]], [[Гај Валериј Катул|Валериj Катул]], [[Вергилиј]], [[Хорациј|Хорациj]], [[Овидиј]], [[К. Гал]], [[Албиј Тибул|Тибул]], [[Секст Проперциј|Проперциј]], [[Енеј Лукан]], [[Галериј Флак]], [[Стациј|Папиниј Стациј]], [[Сатира|сатиричарите]] [[Персиј Флак]], [[Марцијал]], [[Петрониј Арбитер|Петрониј]] и [[Јувенал|Јуниј Јувенал]], како и [[Басна|баснописецот]] [[Ј. Федар]], [[Стоицизам|стоичарот]] [[Сенека]], енциклопедистот [[Плиниј Постариот]], [[Реторика|реториците]] [[Плиниј Помладиот]] и [[Квинтилијан]]. На овој период му припаѓаат најважните дела од римската книжевност во стихови и проза, и токму затоа се нарекува класичен период. == Посткласичен период == Овој период претставува [[есен]] во веќе обраното [[лозје]]. Во него, [[христијанство]]то, кое излегува од своите катакомби, ја сочинува претходницата на поробените маси во борбата против Рим, а границите на [[Римско Царство|Римското Царство]] се загрозени од [[варвари]]те. Посткласичниот период го обележуваат библиографот [[Светониј Транквил]], историчарите [[Енеј Флор]], [[Евтропиј]], [[Марцелин]], [[Касидор Сенатор]], [[Аврелиј Виктор]] и [[Павле Орозиј]], [[антиквар]]от [[А. Гелиј]], романописецот [[Апулеј]], поетите [[Клаудијан]], [[Авсониј]], граматичарот и полихисторот [[Макробиј]], црковните писатели [[М. Феликс]], [[Тертулијан]], [[Арнобиј]], [[Фирмик Матерно]], [[Амброзиј]], [[Хиероним]], [[Августин]] и филозофот [[Боетиј]]. Царот [[Јустинијан]] го собрал и го објавил дотогашното законодавство заедно со коментарите на римските правници, кои пресудно влијаеле на настанувањето и развитокот на книжевниот [[латински јазик]]. Со затворањето на [[Платонова академија|Платоновата академија]] во [[Атина]], овој цар ја оттргнал и последната пречка на христијанството, која оттогаш постанува културна претходница на [[Европа]]. == Поврзано == * [[Римска поезија]] * [[Латински јазик]] {{Староримски теми}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Историја на книжевноста]] [[Категорија:Латинска книжевност| ]] [[Категорија:Латински јазик|Книжевност]] ipyajmpxr269e227njlvbp9mtkdajin 0 15067 4803693 4662867 2022-08-19T21:23:03Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=октомври 2009}} [[Податотека:Giovanni_Boccaccio.jpg|right|thumb|150px|Џовани Бокачо.]] '''Џовани Бокачо''' ({{роден на|16|јуни|1313}} - {{починал на|21|декември|1375}}), [[италија]]нски [[писател]] и [[хуманист]], третиот претставник на [[италија]]нската [[предренесанса]], со своето најважно дело за светската [[литература]], со ''[[Декамерон]]'', во целост се одделува од [[Метафизика|метафизичноста]] на [[Среден век|средновековниот]] начин на мислење. Во биографијата на Бокачо важно место зазема неговиот престој во [[Неапол]], кога тој се формирал интелектуално и естетски. Неапол, во времето кога тој се образувал (во трговската професија и канонското право), бил раскошен, сосема [[ренесанса|ренесансен]] град со весела атмосфера и со дух кој ги славел уживањата. Животот и творештвото на Бокачо го одбележала незаконската ќерка на кралот [[Роберт (крал)|Роберт]], [[Марија (лик)|Марија]], која во творештвото на писателот се трансформирала во дона [[Фјамета]]. Таа е опеана во [[стих]]ови и во [[проза]] како жена која со својот темперамент била извор и на среќата и на несреќата на подоцна напуштениот Бокачо. Важен податок за животната и творечката биографија на Бокачо е другарувањето со [[Франческо Петрарка]] во [[Фиренца]], [[Падова]], [[Милано]] и во [[Венеција]]. Тие тогаш ги делеле своите интелектуални искуства и интересите кон класичните автори и кон творештвото, воопшто. Од тие нивни контакти останала и мошне важна преписка. [[Податотека:Boccaccio01.jpg|thumb|right|160px|Статуата на Бокачо покрај музејот [[Уфичи]], Фиренца.]] == Творештвото на Бокачо == Творештвото на Бокачо ја покажува предноста на неговиот раскажувачки талент, иако и тој го почнал творештвото со [[поезија]]. Песните во "Рими" кои ги пишувал во различни периоди од животот покажуваат дека тој ја нема дарбата на [[Данте Алигиери|Данте]] и на Петрарка за префинета поетска медитација за љубовта.<ref>Povjest hrvatske književnosti I, [[Milorad Medini]], Naklada "Matica Hrvatska“, 1902, стр. 35.</ref> Романот во проза ''[[Филокло]]'' има љубовно-авантуристичка содржина. И покрај својата почетничка несигурност, тој сведочи за талентот на идниот голем раскажувач. [[Антика|Античкиот]] мотив за љубовта на [[Троило]] и [[Кризеида]] (преземен од средновековниот ''[[Роман за Троја]]''), Бокачо го обработил во спевот ''[[Филострато]]''. Во овој првичен период на своето творештво Бокачо ги напишал: * [[Тезеида]] (еп), со кој според [[Енеида]] на [[Вергилиј]] се обидел да создаде јуначки еп на народен јазик * [[Ловот на Дијана]], покус еп. Во позрелите дела на Бокачо треба да се спомене итн. прв италијански психолошки роман ''[[Елегија на госпоѓа Фјамета според неа на жените вљубени раскажана]]'', кој е интересен по раскажувањето во прво лице. Раскажувачот е жена, па тој факт го прави ова дело уште поинтересно. Меѓу помалите дела на италијански јазик се ''[[Буколички песни]]'', како и биографиите на познатите жени (од Ева до [[Ивана Неаполска]]), потоа важното учено дело на Бокачо ''[[За родословите на паганските богови]]'', а треба да се истакне и активноста на Бокачо во врска со проучувањето на делото на Данте. ''[[Расправите во слава на Данте]]'' го содржат култот на Бокачо кон големиот поет на ''[[Божествена комедија|Комедијата]]'', па со право се смета дека токму Бокачо ја нарекол ''божествена''. == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Италијански писатели]] [[Категорија:Италијански хуманисти]] [[Категорија:Родени во 1313 година]] [[Категорија:Починати во 1375 година]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] qm047ntkozex3cdtbkso5347q5ippyy 0 15152 4803541 4670655 2022-08-19T19:16:00Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително (4) wikitext text/x-wiki '''Сојузот на синдикатите на Македонија''' (ССМ) е [[синдикален сојуз]] во [[Република Македонија]]. Тој е наследник на синдикалниот сојуз од времето на [[комунизам|комунизмот]]. Во него членуваат 18 [[грански синдикат]]и. Од март [[2015]] година ССМ е полноправна членка на [[Европска конфедерација на синдикати|Европската конфедерација на синдикати]],<ref>[http://www.idividi.com.mk/vesti/ekonomija/985040/index.html „ССМ полноправна членка на Европската конфедерација на синдикати“], „Идивиди“, 11 март 2015.</ref> а од февруари [[2011]] година - придружна членка на [[Светска конфедерација на слободните синдикати|Светската конфедерација на слободните синдикати]].<ref>[http://www.idividi.com.mk/vesti/ekonomija/673238/ „ССМ и КСС придружни членки на Светската конфедерација на синдикати“], „Идивиди“, 28 март 2011.</ref> Од 14 [[август]] [[2017]] година претседател на ССМ е [[Дарко Димовски]]. При утврдувањето на претставителноста на ССМ, во [[2015]] година констатирано е дека ССМ има 66.386 членови кои плаќале членарина,<ref>[http://www.slvesnik.com.mk/Issues/816fae32fa7e4f1c8ddccff8f07464a3.pdf Решение за утврдување на претставителност на синдикат на ниво на јавен сектор, Решение за утврдување на претставителност на синдикат на ниво на приватен сектор од областа на стопанството заради учество во колективно договарање на ниво на приватен сектор од областа на стопанството, Службен весник на РМ, 185/15, 35 стр.]</ref> додека во [[2010]] година констатирано е дека броел 75.997 членови кои плаќале членарина, што претставувало 17,47% од вкупниот број на вработени во Република Македонија.<ref>[http://www.slvesnik.com.mk/Issues/6E2991D5055F804A909B1DEB1F8DF260.pdf Решение за утврдување на претставителност на синдикат за територијата на Република Македонија, Службен весник на РМ, 105/10, 19-20 стр.]</ref> Претходно, во [[2009]] бројот на членови изнесувал околу 115.000.<ref>[http://www.fes-social-dialogue-see.de/scr/v-2009-annualreview-macedonia.pdf Mare Anceva "Labour Relations and Social Dialogue in Macedonia in 2009"]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во [[1993]] година ССМ броел 364.000 членови и опфаќал 70% од вработените.<ref>С. Кираџиевска „Борба за подостоинствен труд, а не за власт“, „Нова Македонија“, 11 ноември 1993, 3 стр.</ref> == Историја == ССМ е основан на Првиот земски синдикален конгрес на работниците и намештениците на Македонија, кој се одржал во [[Скопје]] на [[18 август|18]]-[[21 август]] [[1946]] година. Во времето на комунизмот ССМ е единствениот синдикат што постои и делува во тесна врска со [[Сојуз на комунистите на Македонија|Сојузот на комунистите на Македонија]]. По падот на комунизмот, ССМ се прилагодува на новите услови на делување и на својот 14-ти конгрес во [[1993]] година донесува нов Статут и Програма за работа. Во [[2005]] година во редовите на ССМ се разгорува судир помеѓу претседателот на ССМ, Ванчо Муратовски и претседателот на [[Синдикат за образование, наука и култура|СОНК]], [[Дојчин Цветановски]]. Како резултат на овој судир во јули истата година СОНК се отцепи од ССМ<ref>[http://star.utrinski.com.mk/?pBroj=1831&stID=39895&pR=2 „Цветановски обвинува дека Синдикатот се претворил во рекетарска организација“], „Утрински Весник“, 18 јули 2005.</ref> и на [[28 декември]] [[2005]] година дојде до формирање на нов синдикален сојуз, на [[Конфедерација на слободни синдикати|Конфедерацијата на слободни синдикати]]. Во декември [[2011]] година [[Синдикатот на одбраната и безбедноста]] (со околу 2.500 членови) ја напушти КСС и стана член на ССМ.<ref>[http://www.ssm.org.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=701%3Asindikatot-za-odbrana-nov-konstitutiven-clen-na-ssm&catid=49%3Ahealth&Itemid=146&lang=mk „Синдикатот за одбрана нов конститутивен член на ССМ“], ССМ.</ref> Во септември [[2015]] година [[Мултиетнички синдикат на образование|Мултиетничкиот синдикат на образование]] (МЕСО) е исклучен од ССМ.<ref>[http://www.utrinski.mk/?ItemID=7F106C0F8E433347B1C36BDDD07AF275 Маја Томиќ, „Упад во Синдикатот за образование“]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, „Утрински Весник“, 22 септември 2015.</ref> Во ноември [[2016]] година на седница на Советот на ССМ е донесена одлука за разрешување на Живко Митревски од позицијата Претседател на ССМ,<ref>[http://fokus.mk/zhivko-mitrevski-smenet-od-pozitsijata-pretsedatel-na-ssm/ „Живко Митревски сменет од позицијата претседател на ССМ“], „Фокус“, 23 ноември 2015.</ref> по што тој, во декември 2016 година, издејствува одлука на органите на ССМ за исклучува на четири грански синдикати од составот на ССМ:<ref>[http://www.telma.com.mk/vesti/chetiri-sindikati-isklucheni-od-ssm Мирко Трајановски, „Четири синдикати исклучени од ССМ“], „Телма“, 29 декември 2016.</ref> [[Синдикат на работниците од угостителството, туризмот, комунално-станбеното стопанство, занаетчиството и заштитните друштва|СУТКОЗ]], [[Синдикат на работниците од управата, правосудните органи и здруженија на граѓани|УПОЗ]], [[Синдикат на индустрија, енергетика и рударство|СИЕР]] и [[Синдикат на работниците од агроиндустрискиот комплекс|Агро Синдикатот]]. Во август [[2017]] година Дарко Димовски официјално ја презел функцијата претседател на ССМ.<ref>[https://www.slobodnaevropa.mk/a/28675793.html Дарко Димовски нов претседател на ССМ]</ref> == Членки на ССМ == * [[Синдикат на работниците од сообраќајот и врските]] (СРСВМ) * [[Синдикат на индустрија, енергетика и рударство]] (СИЕР) * [[Синдикат на работниците од управата, правосудните органи и здруженија на граѓани]] (УПОЗ) * [[Синдикат на работниците од агроиндустрискиот комплекс]] (АГРО) * [[Синдикат на работниците од текстилната, кожарската и чевларската индустрија]] (СТКЧ) * [[Самостоен синдикат за здравство, фармација и социјална заштита]] (ССЗФСЗ) * [[Синдикат за градежништво, индустрија и проектирање]] (СГИП) * [[Синдикат на работниците од угостителството, туризмот, комунално-станбеното стопанство, занаетчиството и заштитните друштва]] (СУТКОЗ) * [[Синдикат на хемија и неметали]] (СХНМ) * [[Македонски полициски синдикат]] (МПС) * [[Синдикат на поштенските и телекомуникациските работници]] (СПТРМ) * [[Синдикат на работниците од шумарството и дрвната индустрија]] (СРШДИ) * [[Синдикат на работниците од графичката, информативната, филмската и издавачката дејност и производство на хартија]] (ГИФИХ) * [[Синдикат на работниците од трговијата]] (СРТ) * [[Синдикат на работниците од финансиските дејности]] (СФДМ) * [[Самостоен синдикат на работниците од енергетика и стопанство на Македонија]] (ССЕСМ) * [[Синдикатот на одбраната и безбедноста]] == Досегашни претседатели на ССМ == * [[Аспарух Корубиноски]] * [[Димитрие Алексиески – Пекар]] * [[Ацо Ицев]] * [[Борко Темелковски]] * [[Страхил Гигов]] * [[Боге Кузмановски]] * [[Благоја Талески]] * [[Павле Давков]] * [[Џемаил Вејсели]] * [[Ѓорѓи Узуновски]] * [[Ванчо Близнаковски]] * [[Александар Донев]] * [[Васил Костојчиновски]] * [[Мирослав Георгиевски]] * [[Светозар Василевски]] * [[Живко Толевски]] * [[Ванчо Муратовски]] * [[Живко Митревски]] * Љубиша Каранфиловски == Наводи == {{reflist}} == Литература == * Орде Иваноски и др. „Историја на синдикалното движење во Македонија“, Сојуз на синдикатите на Македонија, Скопје, 2008. == Надворешни врски == * [http://www.ssm.org.mk Официјална страница на ССМ] [[Категорија:Синдикати во Македонија]] [[Категорија:Сојуз на синдикатите на Македонија]] 0kxu81v1ykuue8cxz1yma9ekvzwaibk 0 15200 4803723 4777755 2022-08-19T21:44:46Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Француски дворци]] → [[Категорија:Замоци во Франција]] wikitext text/x-wiki {{Infobox Museum |name = Лувр |image = Le Louvre - Aile Richelieu.jpg |caption = Дворецот Лувр (Ришелјеево крило) |imagesize = 200 |pushpin_map = Париз |latitude = 48.860339 |longitude = 2.337599 |established = 1793 |dissolved = |location = Palais Royal, Musée du Louvre,<br />75001 Париз, Франција |type = [[музеј на уметност]], дезени/текстил, историско место |visitors = 8,8&nbsp;милиони (2011)<ref>{{наведени вести | title=Le Louvre a accueilli 8,8 millions de visiteurs en 2011 |work=Radio-Canada with Agence France-Presse | date=3 January 2012 | accessdate=15 April 2012 | url=http://www.radio-canada.ca/nouvelles/arts_et_spectacles/2012/01/03/002-louvre-record-frequentation.shtml}}</ref><br/> *I во земјата *I во светот |director = Анри Лојрет |curator = Мари Лор де Рошебрин |publictransit = *Кралски дворец – Музеј Лувр [[Податотека:Metro-M.svg|15п]] [[Податотека:Paris Metro 1.svg|15п]] [[Податотека:Paris m 7 jms.svg|15п]] *Лувр-Риволи [[Податотека:Metro-M.svg|15п]] [[Податотека:Paris Metro 1.svg|15п]] |website = [http://www.louvre.fr/llv/commun/home_flash.jsp?bmLocale=en www.louvre.fr] }} '''Музејот Лувр''' ([[француски јазик|француски]]: ''Musée du Louvre'') во [[Париз]], [[Франција]], е најголемиот [[музеј]] во светот. Сместен е во [[Лувр (дворец)|Луврскиот дворец]]. Изграден е како утврдена палата за [[Филип II од Франција|Филип Августус]] во центарот на Париз во оската на [[Елисејски Полиња|Елисејските Полиња]]. Делови од Лувр за првпат биле отворени за јавноста како музеј на [[8 ноември]] [[1793]], за време на [[Француска револуција|Француската револуција]]. Средишниот двор, во кој се наоѓа [[Луврска пирамида|Луврската пирамида]] изградена во 1989, служи како влез во музејот. Музејот ги чува некои од најпознатите уметнички дела, како ''[[Мона Лиза]]'', ''[[Девицата и Детето со Св. Ана]]'' на [[Леонардо да Винчи]] и [[Венера од Милос]] на [[Александрос од Антиок]]. Во [[2005]], Лувр прими рекордни 7,3 милиони посетители, во голема мера заради успехот на новелата ''[[Кодот на Да Винчи]]'' на [[Ден Браун]]. == Изградба и архитектура == [[Податотека:Nike of Samothrace, Paris 16 September 2007.jpg|right|thumbnail|350px]] Првиот кралски "Замок Лувр" бил основан од [[Филип II од Франција|Филип Август]] во [[1190]], како тврдина за одбрана на Париз од нападите на Викинзите од запад. Во 14-от век, Чарлс V го претворил во палата на уметности, но Франсоа I и Анри II го срушиле за да изградат вистинска палата; темелите на првичната тврдина сега се наоѓаат под Салата на Каријатидите (собата на [[Каријатида|Каријатидите]]). Постоечкиот дел од [[Лувр (дворец)|дворецот Лувр]] бил започнат во 1535. Архитектот [[Пјер Леско]] на Париз му го претставил новиот ренесансен дизајн, кој бил развиен во [[замоците на Лоара]]. Крилото на стариот замок ја дефинирало неговата состојба, како првиот меѓу кралските палати. [[Андруе ди Серсо]] исто така работел на Лувр. За време на неговото владеење(1589-1610), Кралот Анри IV ја додал Големата галерија. Повеќе од 400 метри долга и 30 метри широка, ова голема галерија била изградена по брегот на реката Сена и во тоа време била најдолг градба во светот. Анри IV, промотор на уметноста, поканил стотици уметници и мајстори на живеат и работат на долните спратови на градбата. Оваа традиција продолжила уште 200 години додека [[Наполеон III од Франција|Наполеон III]] не ја прекинал. [[Податотека:Louvre.png|мини|250px|десно|Карта на Лувр]] [[Луј XIII од Франција|Луј XIII]] (1610-[[1643]]) го довршил [[Деноново крило|Деноновото крило]], кое било почнато од [[Катерина Медичи]] во [[1560]]. Денес е реновирано како дел од програмата за реновирање на Лувр. [[Ришелјево крило|Ришелјевото крило]] исто така било изградено од [[Луј XIII]]. Било дел од Министерството за Економија на Франција, кое го заземало поголемиот дел од северното крило на палатата. Министерството било преместено, а крилото реновирано и претворено во прекрасни галерии во [[1993]], на 200^тата годишнина на Музејот Лувр. Со дозвола на [[Луј XIV од Франција|Луј XIV]], архитектот [[Клод Перо]] го изградил источното крило ([[1665]]-[[1680]]), заедно со италијанска [[балустрада]] покрај очигледниот не-француски рамен покрив. Неговиот дизајн бил избран пред дизајнот на големиот [[Бернини]], кој дошол во Париз за таа цел. Перо го превел римскиот архитект [[Витрувиј]] на француски. Сега ритмички спарените [[столб]]ови формираат [[колонада]] со централeн [[педимент]]иран влез со [[триумфална капија]] подигнат на висок, дефанзивен подрум, во воздржан класицистички барок стил што ќе биде модел за големите зданија во Европа и САД|Америка за вековите што ќе следат. Така на пример, [[Метрополитан Музеј|музејот Метрополитан]] во [[Њујорк]] го отсликува Пералтовиот дизајн на Лувр. [[Наполеон I од Франција|Наполеон I]] ја изградил [[Мала Триумфална Капија|Малата Триумфална Капија]] во [[1805]] за да ги прослави своите победи и Jardin du Carrousel. Во тоа време оваа градина била влез во [[Палата Тилери|Палатата Тилери]]. <center>'''Панорама на Лувр во 1908.'''</center> <div style="width: 100%; overflow: auto; padding: 3px;text-align: left; border:solid 1px;" title="braglist - zum scrollen"; > <center> [[Податотека:Louve paris france 1908.jpg|1100px|Панорамски поглед на Лувр во 1908.]] </div> {{среди}} </center> <center>'''Панорама на Лувр во 2006'''</center> <div style="width: 100%; overflow: auto; padding: 3px;text-align: left; border:solid 1px;" title="braglist - zum scrollen"; > <center> [[Податотека:Jardin du Carrousel.jpg|1800px|Панорамски поглед на Лувр во 2006.]] </div> {{среди}} </center> Лувр сѐ уште бил доградува од Наполеон III. Новото крило од [[1852]]-[[1857]], од архитектите Висконти и Хектор Лефуел, ја прикажува второ империската верзија на [[необарок]]от, полно со детали и исполнет со скулптури. Изградбата продолжила до [[1876]]. [[Податотека:InsideTheLouvre.JPG|мини|десно|250px|''Поглед од внатрешноста на Пирамидата Лувр'']] === Лувр === {{Главна|Луврска пирамида}} Стаклената [[Луврска пирамида|Луврскатапирамида]] е проектирана од [[Јео Минг Пеи]] и била претставена во [[1989]]. Ова било првото реновирање на Лувр од Големиот Лувр Проект. Галеријата Carre, каде се наоѓала [[Мона Лиза]] исто така била реновирана. Пирамидата е 20.6 метри високи, а квадратната основа има страни долги 35 метри. Пирамидата го покрива мезанинот во Лувр и формира дел од новиот влез во музејот. === Обратната Пирамида === {{Главна|La Pyramide Inversee}} La Pyramide Inversee е светларник конструиран во подземен трговски центар пред Лувр. Може да се гледа како мал брат на попознатата [[Луврска пирамида]], свртен наопаку; свртената основа лесно може да се забележи однадвор. [[Пирамида]]та означува пресек на двата главни пата и ги ориентира посетителите кон влезот на музејот. Затегната со 30-тонска, 13,3 метарска квадратна метална рамка, инверзната пирамида во ламинирано стакло покажува надолу кон подот. Врвот на пирамидата е 1,4 метри над подот. Поединечните стаклени страни во пирамидата, дебели 30&nbsp;mm, се поврзани со кртовидни спојки од челик долги '''381''' милиметар. Навечер, структурата се осветлува од серија рефлектори. === Идни проекти === ==== Лувр - Ленс ==== Бидејќи голем дел од уметничките дела во Лувр не се изложени, било одлучени да се изгради продолжение во северот на Париз. Проектот треба да биде завршен до [[2009]]; градбата треба да содржи меѓу 500 и 600 дела. Оваа нова градба треба да прима околу 500,000 посетители годишно. Имало шест градови кандитати за проектот: [[Амјен]], [[Арас]], [[Булоњ]], [[Кале]], [[Ленс]], и [[Валансјен]]. На [[29 ноември]] [[2004]], францускиот премиер [[Жан-Пјер Рафарен]] одбрал [[Ленс]] да биде локациајта на новата градба на Лувр. Името Le Louvre-Lens било избрано за музејот. Новата градба, под администрација на [http://fr.wikipedia.org/wiki/Conseil_r%C3%A9gional_du_Nord-Pas-de-Calais Регионалниот совет на Север Па де Кале] ќе има полупостојан простор за изложби од најмалку 5000 м². Ќе има и простор за привремени национални и меѓународни изложби. Градбата ќе биде комбинација од стаклени и алуминиумски згради во средината на голема градина. Планираните трошоци за градбата се 117 милиони евра. На 26 септември 2005 било потврдено дека [[Кацујо Сеџима]] и [[Рјуе Нишизава]] ќе ја проектираат градбата. == Музејот == [[Податотека:Le_Louvre_-_Aile_Richelieu.jpg|thumb|left|Ришелјевото крило навечер]] Лувр содржи многу уметнички наследства на францускиот народ од раните [[Капетијани|Капетијански]] кралеви преку [[Првото Француско Царство]] на [[Наполеон I од Франција|Наполеон Бонапарт]] до 1848. Подоцнежните дела се прикажани во [[Музеј Орсе|Музејот Орсе]], а современата уметност се наоѓа во [[Помпиду Центар|Центарот Помпиду]]. Лувр долго време бил управуван од француската држава како ''Reunion des Musees Nationaux''. Во поново време добил права за само-управување како ''Etablissement Public Autonome'' (Владина Корпорација) со цел подобро управување со неговото растење. Од [[14 септември]] [[2005]], музејот Лувр постепено забранил сликање на неговите уметнички дела. <ref>[http://www.louvre.fr/llv/pratique/presentation_alaune.jsp?CONTENT%3C%3Ecnt_id=10134198673298843&CURRENT_LLV_FICHE%3C%3Ecnt_id=10134198673298843&FOLDER%3C%3Efolder_id=9852723696500879&bmUID=1149621571740&bmLocale=en Забрането фотографирање во Лувр]</ref> Меѓу илјадниците бесценети [[слика|слики]] се наоѓа и [[Мона Лиза]] на [[Леонардо Да Винчи]], веројатно најпознатата слика во целиот свет, сместена во Salle des Etats во климатски-контролирана состојба позади заштитно стакло. Изложени се и дела на уметници како [[Фрагонард]], [[Рембрант]], [[Рубенс]], [[Титијан]], [[Никола Пусен|Пусен]], и [[Жак-Луј Давид|Давид]]. Меѓу познатите [[скулпура|скулптури]] во колекцијата се и ''[[Крилата Победа на Самотраки]]'' и ''[[Венера од Милос]]''. Колекцијата на [[Едмонд Џејмс де Ротшилд|Баронот Едмонд де Ротшилд]] ([[1845]]-[[1934]]), дадени на Лувр во [[1935]], се сместени во изложбена соба. Таа содржи повеќе од 40.000 гравури, скоро 3.000 цртежи и 500 илустрирани книги. Покрај уметнички, Лувр има и многу други видови на експонати, вклучувајќи [[археологија|археолошки]], [[историја|историски]], и [[архитектура|архитектонски]]. Има и голема колекција на мебел, каде најспектакуларен објект бил [[Bureau du Roi]] (Кралската Канцеларија) од [[18 век|18^от век]], сега вратен во [[Версај]]. === Познати дела === Познати дела во Лувр: * ''[[Дамата од Осер]]'' * ''[[Крилестата Победа од Самотраки]]'' (''илустрирана'') * ''[[Венера од Милос]]'' <gallery> Слика:Nicolas Poussin - Et in Arcadia ego (deuxième version).jpg|''[[Et in Arcadia ego]]'' Слика:Cana1.jpg|''[[Свадбата во Кана]]'' Слика:Mona Lisa, by Leonardo da Vinci, from C2RMF retouched.jpg|''[[Мона Лиза]]'' Слика:Winged Victory.jpg|''[[Крилестата Победа од Самотраки]]'' Слика:Jheronimus_Bosch_011.jpg|''[[Бродот на лудите]]'' Слика:Venus_de_Milo_Louvre_Ma399-02b.jpg|''[[Венера од Милос]]'' Слика:Virginandchildwithstanne.JPG|''[[Девицата и Детето со Света Ана]]'' Слика:Raft of the Medusa - Theodore Gericault.JPG|''[[Сплавот на Медуза]]'' </gallery> == Познати слики == === 13-ти до 15 век === * ''The Madonna and Christ Child enthroned with angels'', [[Cimabue]] (околу [[1270]]) * ''Saint Francis of Assisi receives the stigmata'', [[Giotto di Bondone|Giotto]] (околу [[1290]]-[[1300]]) * ''Portrait of [[John II of France|John II]] the Good'', анонимен автор (околу [[1350]]). Купена од [[Луј XV од Франција|Луј XV]], дел од кралската колекција. * ''The Virgin with Chancellor Rolin'', [[Jan van Eyck]] (околу [[1435]]). Запленета во [[Француска револуција|Француската револуција]] ([[1796]]) * ''Portrait de [[Charles VII of France|Charles VII]]'', [[Jean Fouquet]] ([[1445]]-[[1448]]). Купена во [[1838]] * ''The Condottiero'', [[Antonello da Messina]] ([[1475]]). Купена во [[1865]] * ''[[St. Sebastian (Mantegna)|St. Sebastian]],'' [[Andrea Mantegna]] ([[1480]]) * ''[[Ship of Fools (painting)|Ship of Fools]], [[Hieronymus Bosch]] ([[1490]]-[[1500]]) * ''Self-Portrait with flowers'', [[Albrecht Durer]] ([[1493]]). Купена во [[1922]] === 16 век === * ''[[Mona Lisa]]'', [[Leonardo da Vinci]] ([[1503]]-[[1506]]), acquired by [[Francis I of France|Francis I]] in [[1519]] * ''[[The Virgin and Child with St. Anne]]'', Leonardo da Vinci ([[1508]]) * ''The Virgin and Child with Saint John the Baptist'', called ''la Belle Jardiniere'', [[Raphael]] ([[1508]]). Belonged to the royal collection, acquired by Francis I * ''Portrait of Balthazar Castiglione'', Raphael (about [[1515]]), acquired by [[Louis XIV of France|Louis XIV]] from the estate of [[Jules Cardinal Mazarin|Mazarin]] * ''[[The Wedding at Cana]]'', [[Paolo Veronese]] ([[1562]]-[[1563]]). It hung 2.5 metres from the floor in the [[San Giorgio Maggiore]] monastery for 235 years, until it was plundered by [[Napoleon]] in 1797 === 17 век === * ''Saint Joseph charpentier'', [[Georges de la Tour]] ([[1642]]), donated in [[1948]] * ''The club foot'', Joseph de Ribera ([[1642]]), bequeathed in [[1869]] * ''The pilgrims of Emmaus'', [[Rembrandt]] ([[1648]]), seized in the [[French Revolution]] in [[1793]] * ''Le young mendicant'', [[Bartolome Esteban Murillo|Murillo]] (about [[1650]]), bought by Louis XVI about [[1782]] * ''Bathsheba at Her Bath'', [[Rembrandt]] ([[1654]], bequeathed in 1869 * ''Ex Voto'', [[Philippe de Champaigne]] ([[1662]]), seized in the [[French Revolution]] in 1793 * ''The Lacemaker'', [[Johannes Vermeer]], ([[1669]]-[[1670]]), bought in [[1870]] * ''[[Et in Arcadia ego]]'', [[Nicolas Poussin]] ([[1637]]-1638) === 18 век === * ''Portrait of [[Louis XIV of France|Louis XIV]]'', [[Hyacinthe Rigaud]] ([[1701]]) * ''The Embarkation for Cythera'', [[Antoine Watteau]] ([[1717]]) * ''La Raie'', [[Jean-Baptiste-Simeon Chardin]] (before [[1728]]) * ''[[Oath of the Horatii]]'', [[Jacques-Louis David]] ([[1784]]) * ''Master Hare'', [[Joshua Reynolds]] ([[1788]]-[[1789]]) === 19 век === * ''Bonaparte visitant les pestiferes de Jaffa'', [[Antoine-Jean Gros]] ([[1804]]) * ''[[The Raft of the Medusa]]'', [[Theodore Gericault]] ([[1819]]) * ''[[Liberty Leading the People]]'', [[Eugene Delacroix]] ([[1830]]) * ''The Turkish bath'', [[Jean Auguste Dominique Ingres|Ingres]] ([[1862]]) == Лувр во уметноста и во популарната култура == Лувр е кратко спомнат во една шега на [[Робин Вилијамс]] во „[[Во живо на Бродвеј]]“. Лувр, неговата уметност, поточно онаа сместена во подрумот - неизложената, е тема на една сцена во „[[Кејт и Леополд]]“, каде Леополд зборува за приватна тура на подрумот за да видат „вистинско богатство“. Лувр инспирал виртуелна сцена во играта „[[Lara Croft Tomb Raider: The Angel of Darkness|Tomb Raider: The Angel of Darkness]]“, со [[Лара Крофт]]. Лувр и многу од неговите дела често се спомнуваат во новелата „[[Кодот на Да Винчи]]“ на [[Ден Браун]] и „[[Кодот на Да Винчи (филм)|филмската адаптација]]“. Лувр е главната локација во [[пролог]]от и првите неколку заглавија од книгата и делови на филмот. Во музејот се одвива и сцената во која Јак Сауниер бил убиен од мистериозна личност наречена Силас. На истата локација се наоѓа и погребаното тело на [[Марија Магдалена]]. Една песна на полскиот поет [[Збигњев Херберт]] се вика „Господинот Когито ја среќава во Лувр статуата на Големата мајка“.<ref>Zbignjev Herbert, ''Izabrane pesme''. Beograd: Treći trg – Čigoja štampa, стр. 128.</ref> ==== Филмска продукција ==== [[Кодот на Да Винчи (филм)|Кодот на Да Винчи]] бил целосно снимен на локација. Оригинално, режисерот [[Рон Хауард]] не можел да добие дозвола да снима во Лувр, откако претходно бил одбиен и од [[Westminster Abbey]]. Сепак, францускиот претседател [[Жак Ширак]] го поканил Хаурад дома на ручек, каде го информирал дека ќе му донесе дозвола и Хаурад може да го бара во случај на понатамошни проблеми (''[[Time (магазин)|TIME]]'', април 2006). == Поврзано == * [[Луврска пирамида]] == Наводи == {{Reflist}} == Надворешни врски == {{commons|Louvre}} * {{fr}} [http://www.louvre.fr/llv/commun/home_flash.jsp?bmLocale=fr_FR Официјално мрежно место на Лувр на француски јазик] * {{en}} [http://www.louvre.fr/llv/commun/home_flash.jsp?bmLocale=en Официјално мрежно место на Лувр на англиски јазик] * {{en}} [http://jasoncoyne.smugmug.com/gallery/449325 Фото галерија од Лувр] — Фотографии од скоро сите скулптури, слики и објекти кој се наоѓаат во музејот * {{en}} [http://www.paris-france-vacation.com/louvre-museum.html Информации за пат до Лувр] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060411213323/http://www.paris-france-vacation.com/louvre-museum.html |date=2006-04-11 }} * {{fr}} [http://www.louvre.edu/ Louvre.edu] образовна страница * {{en}} [http://www.discoverfrance.net/France/Paris/Museums-Paris/Louvre.shtml Историјата на Лувр] * {{en}} [http://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/books/chap1/im_pei.htm Извадок од книгата на Мајкл T. Канел за I.M. Pei] — ја дискутира контраверзијата околу пирамидата. * {{en}} [http://www.insecula.com/musee/M0001.html/ Musee du Louvre – Музејот Лувр] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070816020603/http://www.insecula.com/musee/M0001.html |date=2007-08-16 }} – Повеќе од 10.000 слики * {{en}} [http://www.par.is.it/Louvre/Museum.htm Фотографии и информации] * {{en}} [http://www.kisinis.ch/Michel_Kisinis/Louvre_musee/index.html Мрежно место за археолошките ископувања во Музејот Лувр] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060318180653/http://www.kisinis.ch/Michel_Kisinis/Louvre_musee/index.html |date=2006-03-18 }} <!--{{Геоврски-Европа-градба|48.861389|2.335}} треба да се досреди шаблонот --> {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Археолошки музеи во Франција]] [[Категорија:Ликовни музеи и галерии во Париз]] [[Категорија:Музеи во Париз]] [[Категорија:Замоци во Франција]] [[Категорија:Кралски дворци]] [[Категорија:Лувр| ]] [[Категорија:Ликовни музеи и галерии во Франција]] [[Категорија:I округ (Париз)]] 614k1bvgkx3o5fsahsyfx3x4qq7moxv 0 15214 4803453 4791670 2022-08-19T17:18:13Z Bjankuloski06 332 /* Политички систем */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Infobox country |native_name = República de Costa Rica |conventional_long_name = Република Костарика |common_name = Костарика |image_flag = Flag of Costa Rica (state).svg |image_coat = Coat of arms of Costa_Rica.svg |image_map = Costa Rica (orthographic projection).svg |national_motto = "{{јаз|es|''Vivan siempre el trabajo y la paz''}}"{{Spaces|2}}<small>([[шпански]])<br />„Долго да живее работата и мирот“ |national_anthem = <br /><span style="line-height:1.33em;">{{јаз|es|''[[Noble patria, tu hermosa bandera]]''}}{{Spaces|2}}<small>(шпански)<br />''Благородна земјо, твоето убаво знаме''</small></span><br /><center>[[File:Costa Rica National Anthem.ogg]]</center> |official_languages = [[Костарикански дијалект|шпански]] |regional_languages = [[Лимонски креолски јазик|лимонски креолски]], [[брибриски јазик|брибриски]] |demonym = [[Костариканци]] (Костариканец/Костариканка) |capital = [[Сан Хосе (Костарика)|Сан Хосе]] |latd=9 |latm=56 |latNS=N |longd=84 |longm=5 |longEW=W |largest_city = [[Сан Хосе (Костарика)|Сан Хосе]] |government_type = уставна претседателска република |leader_title1 = [[Претседател на Костарика|Претседател]] |leader_name1 = [[Луис Гуљелмо Солис]] |area_rank = 128-ма |area = {{convert|51100|km2|sqmi|abbr=on}} |area_km2 = 51,100 |area_sq_mi = 19,653 |percent_water = 0.7 |population_estimate = 4,608,426<ref>[http://ccp.ucr.ac.cr/ Estimación para el día de hoy 21 de Junio de 2011] Centro Centroamericano de Población, Universidad de Costa Rica. 2011-06-21.</ref> |population_estimate_rank = 123-та |population_estimate_year = јуни 2011 |population_census_year = 2000 |population_density_km2 = 89 |population_density_sq_mi = 220 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> |population_density_rank = 107-ма |GDP_PPP = $51.166 милијарди<ref name=imf2>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=81&pr.y=19&sy=2008&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=238&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |title=Costa Rica|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2011-04-21}}</ref> |GDP_PPP_year = 2010 |GDP_PPP_per_capita = $11,215<ref name=imf2/> |GDP_PPP_per_capita_rank = |GDP_nominal = $35.780 милијарди<ref name=imf2/> |GDP_nominal_year = 2010 |GDP_nominal_per_capita = $7,843<ref name=imf2/> |sovereignty_type =Независност |sovereignty_note = Објавена |established_event1 = од [[Шпанија]] |established_date1 = 15 септември 1821 |established_event2 = од [[Мексико]] |established_date2 = 1 јули 1823 |established_event3 = од [[Обединети покраини на Средна Америка]] |established_date3 = 21 март 1847 |established_event4 = Призната од Шпанија |established_date4 = 10 мај 1850 |established_event5 = Устав |established_date5 = 7 ноември 1949<ref name=CIA2011>{{Наведена мрежна страница|author=Central Intelligence Agency|title=Costa Rica|work=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|location=Langley, Virginia|year=2011|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cs.html|accessdate=2011-10-04}}</ref> | HDI_year = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI = 0.763 <!--number only--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{Наведена мрежна страница |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 јули 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref> | HDI_rank = 68ма | Gini_year = 2009 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini = 50.7 <!--number only--> | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{Наведена мрежна страница |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank |accessdate=2011-03-02}}</ref> | Gini_rank = |currency = [[Костарикански колон]] |currency_code = CRC |country_code = |time_zone = [[UTC−06:00]] |utc_offset = -6 |time_zone_DST = |utc_offset_DST = |drives_on = десно |cctld = [[.cr]] |calling_code = [[+506]] |footnote1 = }} '''Костарика''' ({{lang-es|Costa Rica}}) или официјално '''Република Костарика''' (''República de Costa Rica'') — држава во [[Средна Америка]]. Костарика се наоѓа во копнениот дел на Средна Америка и на север се граничи со [[Никарагва]], на југ се граничи со [[Панама]], на запад излегува на [[Тихиот Океан]], додека на исток излегува на [[Карипското Море]]. Главен град на Костарика е [[Сан Хосе (Костарика)|Сан Хосе]]. Костарика е држава која ја има укинато сосема својата [[војска]] во [[1949]] година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.elespiritudel48.org/docu/h013.htm|author=El Espíritu del 48|title=Abolición del Ejército|accessdate=2008-03-09|language=es}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|accessdate=2009-06-09|url=http://dev.prenhall.com/divisions/hss/worldreference/CR/defense.html|title=Costa Rica|publisher=World Desk Reference}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|accessdate=2009-06-09|url=http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=39&regionSelect=4-Central_Americas|title=Costa Rica|publisher=Uppsala University}}</ref> Костарика постојано била сметана за една од најдобрите латиноамерикански држави според [[Индекс на човековиот развој|Индексот на човеков развој]], истата била рангирана на 62 место во светот и Костарика е една од државите кои имаат постојан висок индекс за човеков развој од државите со сличен приход.<ref name=HDI10>{{Наведена мрежна страница|title=Table 1: Human development index 2010 and its components|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf|format=PDF|accessdate=2010-11-06|publisher=[[UNDP]]| author=UNDP Human Development Report 2010}} pp. 5, 49 and 144</ref> Во поглед на грижата за околината, Костарика е трета земја во светот и прва во [[Америка]].<ref name=EPI10>{{Наведена мрежна страница|title=2010 Environmental Performance Index|url=http://epi.yale.edu/Home|accessdate=2010-01-27|author=Yale Center for Environmental Law & Policy / Center for International Earth Science Information Network at Columbia University|archive-date=2010-02-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20100204001019/http://epi.yale.edu/Home|url-status=dead}}</ref> Според „Индексот за среќата на планетата“, Костарика е рангирана на првото место и се смета за „најзелена“ држава во светот.<ref>{{наведени вести | title= Costa Rica is the world's happiest and greenest country in the world. | url =http://www.guardian.co.uk/environment/2009/jul/04/costa-rica-happy-planet-index | author=Ashley Seager |date=2008-07-04 |publisher=[[Guardian.co.uk]]|accessdate = 2009-07-04 | location=London}}</ref> == Потекло на поимот == Името на државата е од [[Шпански јазик|шпанско потекло]] и ''Costa Rica'' значи „богат брег“. На [[македонски]] името на државата секогаш се пишува слеано, не според погрешниот начин на одделно пишување на името ''„Коста Рика“''. == Историја == {{Главна|Историја на Костарика}} == Географија и клима == {{Главна|Географија на Костарика}} ;Географија [[Податотека:Costaricamap.png|thumb|left|200px|Карта на Костарика.]] Костарика се наоѓа во [[Средна Америка]] на копнениот дел од овој континент. Државата се наоѓа во поширокиот регион наречен [[Латинска Америка]] и на север се граничи со [[Никарагва]], на југ со [[Панама]], на исток излегува на [[Карипското Море]], додека на запад излегува на [[Тихиот Океан]]. Костарика има вкупен брег од 1.290 километри, од кои 212 се на Карипското Море, додека 1.016 километри се на Тихиот Океан. Костарика има вкупна површина од 51.100&nbsp;км², каде живеат околу 4.608.426 жители според проценките за 2010 година. Највисоката точка во државата е [[Серо Чирипо]] со надморска височина од 3.819 метри и овој врв е петти највисок во Средна Америка. Највисок вулкан во државата е [[Иразу (вулкан)|Иразу]] со надморска височина од 3.431 метри. Најголемо езеро во државата е езерото [[Аренал (езеро)|Аренал]]. Костарика има и неколку острови. [[Кокосов Остров|Кокосовиот Остров]] има 24&nbsp;км² и е оддалечен од континенталниот дел од државата. [[Калеро (остров)|Островот Калеро]] е најголем остров во државата и има површина од 151.6&nbsp;км². Околу 25% од вкупната површина на државата има статус на заштитена област. Костарика има најголема густина на животински и растителни видови во светот.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.inbio.ac.cr/es/biod/estrategia/estudio.html |title=estudiofi |publisher=Inbio.ac.cr |date= |accessdate=2010-06-26 |archive-date=2010-03-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100301131356/http://www.inbio.ac.cr/es/biod/estrategia/estudio.html }}</ref> ;Клима Бидејќи Костарика се наоѓа меѓу осмиот и дванаесеттиот степен северно од [[екватор]]от, климата во државата е [[Тропска клима|тропска]]. Сепак, во државата има неколку микроклиматски региони во зависност од надморската височина, дождовите, топографијата и географијата на секој регион. Сезоните во Костарика се одредени според тоа колку дождови има во одредениот период, не според стандардните четири сезони. Годината може да биде поделена на два периода, сува сезона која кај мештаните е позната како лето и дождливата сезона која локално е позната како зима. „Летото“ е од [[декември]] до [[април]], додека „зимата“ е од [[мај]] до [[ноември]]. '''Просечни температури во Костарика''' <ref>"[http://www.costaricaguides.com/Climate.html Costa Rica Weather]". Costa Rica Guides</ref> <TABLE border="0" align="center" cellpadding="3" cellspacing="1" bgcolor="#dddddd"> <TR bgcolor="#000080"> <TD align="center" bgcolor="#019B00">месеци</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">јануари</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">февруари</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">март</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">април</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">мај</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">јуни</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">јули</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">август</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">септември</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">октомври</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">ноември</TD> <TD align="center" bgcolor="#019B00">декември</TD> </TR> <TR bgcolor="#ffffff"> <TD><FONT size="2"><STRONG>Висока температура (C)</STRONG></FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF9900"><FONT size="2">27 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF9900"><FONT size="2">27 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF6600"><FONT size="2">28 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF6600"><FONT size="2">28 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF9900"><FONT size="2">27 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF9900"><FONT size="2">27 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF9900"><FONT size="2">27 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF9900"><FONT size="2">27 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF9933"><FONT size="2">26 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF9933"><FONT size="2">26 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF9933"><FONT size="2">26 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF9933"><FONT size="2">26 </FONT></TD> </TR> <TR bgcolor="#ffffff"> <TD><FONT size="2"><STRONG>Ниска температура (C)</STRONG></FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0099FF"><FONT size="2">17 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0066FF"><FONT size="2">18 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0066FF"><FONT size="2">18 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0066FF"><FONT size="2">18 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0066FF"><FONT size="2">18 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0066FF"><FONT size="2">18 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0066FF"><FONT size="2">18 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0066FF"><FONT size="2">18 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0099FF"><FONT size="2">17 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0066FF"><FONT size="2">18 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0066FF"><FONT size="2">18 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#0066FF"><FONT size="2">18 </FONT></TD> </TR> <TR bgcolor="#ffffff"> <TD><FONT size="2"><STRONG>Врнежи (mm)</STRONG></FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF3300"><FONT color="#FFFFFF" size="2">6.3 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF3300"><FONT color="#FFFFFF" size="2">10.2 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF3300"><FONT color="#FFFFFF" size="2">13.8 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF3300"><FONT color="#FFFFFF" size="2">79.9 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#000099"><FONT color="#FFFFFF" size="2">267.6 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#000099"><FONT color="#FFFFFF" size="2">280.1 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#000099"><FONT color="#FFFFFF" size="2">181.5 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#000099"><FONT color="#FFFFFF" size="2">276.9 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#000099"><FONT color="#FFFFFF" size="2">355.1 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#000099"><FONT color="#FFFFFF" size="2">330.6 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#000099"><FONT color="#FFFFFF" size="2">135.5 </FONT></TD> <TD align="center" bgcolor="#FF3300"><FONT color="#FFFFFF" size="2">33.5 </FONT></TD> </TR> <TR bgcolor="#ffffff"> <TD><FONT size="2"><STRONG>Просечна сончева светлина</STRONG></FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">40</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">37</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">39</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">33</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">25</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">20</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">21</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">22</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">20</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">22</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">25</FONT></TD> <TD align="center"><FONT size="2">34</FONT></TD> </TR> </TABLE> == Политички систем == [[Податотека:Luis Guillermo Solís 01.jpg|thumb|right|150px|Петседателот на Костарика - [[Луис Гуљелмо Солис]].]] {{Главна|Политика на Костарика}} Костарика е [[Претседателски систем на управување|претседателска]], претставничка [[Демократија|демократска]] [[република]] со повеќепартиски систем на управување. Извршната власт во државата е управувана од [[Претседател на Костарика|претеседателот на државата]] и неговиот/нејзиниот кабинет. Претседателот е шеф на државата и шеф на владата. Законодавната власт во Костарика е во рацете на [[Законодавно собрание на Костарика|Законодавното собрание на Костарика]]. Претседателот и 57 пратеници се избираат преку парламентарни избори за мандат од 4 години. Законодавната власт е независна и има извршна улога. Костарика е држава со силен систем на [http://hup.sub.uni-hamburg.de/giga/jpla/article/view/40/40 уставни проверки] и баланси. Гласањето во Костарика е задолжително, но не е присилно. Покрај претседател, во државата има и два потпретседатела. == Административна поделба == [[Податотека:Provinces Costa Rica.png|200px|thumb|десно|Покраините на Костарика.]] {{Главна|Административна поделба на Костарика}} Костарика е поделена на 7 покраини. Покраините се поделени на 81 кантон и секој е управуван од управници. Управниците се избрани преку избори за термин од четири години. Понатака, кантоните се поделени на 421 округ. Покраините на Костарика се: {| class="wikitable sortable" style="text-align:right; font-size:95%;" |- style="border-bottom-style:double;" !width="15px"| На<br>карта !width="100px"| Покраина !width="100px"| Население !!width="75px"| % од<br>вкуп. !!width="65px"| Густина<br>(жит/км²) !width="65px" | Површина !!width="75px"| % од<br>вкуп. |- |align="center"| 1 |align="left"| [[Алахуела (покраина)|Алахуела]] | 848.146 || - || 86,9 | 9.757,5 || 19,1% |- |align="center"| 3 |align="left"| [[Гванакасте (покраина)|Гванакасте]] | 326.953 || - || 32,2 | 10.140,7 || 19,8% |- |align="center"| 4 |align="left"| [[Ередија (покраина)|Ередија]] | 433.677 || - || 163,2 | 2.657,0 || 5,2% |- |align="center"| 2 |align="left"| [[Картаго (покраина)|Картаго]] | 490.903 || - || 157,1 | 3.124,7 || 6,1% |- |align="center"| 5 |align="left"| [[Лимон (покраина)|Лимон]] | 386.862 || - || 42,1 | 9.188,5 || 18,0% |- |align="center"| 6 |align="left"| [[Пунтаренас (покраина)|Пунтаренас]] | 410.929 || - || 36,5 | 11.265,7 || 22,0% |- |align="center"| 7 |align="left"| [[Сан Хосе (покраина)|Сан Хосе]] | 1.404.172 || - || 282,8 | 4.965,9 || 9,7% |- style="background:#f2f2f2; border-top-style:double;" |align="left"| '''''Костарика''''' | '''''4.301.712''''' || || '''''84,2''''' | '''''51.092''''' || |} == Демографија == {{Главна|Демографија на Костарика}} Според податоците од 2010 година, во Костарика живееле 4,640,000 жители.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://esa.un.org/unpp/p2k0data.asp |title=архивска копија |accessdate=2011-10-26 |archive-date=2020-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200421172734/http://esa.un.org/unpp/p2k0data.asp |url-status=dead }}</ref> Белото и мешаното население (местици) сочинуваат околу 94% од населението. Поединечно, 80% се белци, 14% се местици,<ref>"[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2019.htm Costa Rica]". U.S. Department of State.</ref> 3% се црнци, 1% се староседелци, 1% се [[Кинези]] и 1% други.<ref name=CIArace>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cs.html |title=Costa Rica: Ethnic groups |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=2010-12-21}}</ref> Во државата има нешто над 60.000 староседелци и истите сочинуваат 1.5% од вкупното население. Повеќето од нив живеат во посебни резервати и тие се дел од следниве етнички групи: [[Китириси]], [[Матамбу]], [[Чоротега]], [[Малеку]], [[Брибријци]], [[Кабекарци]], [[Гвајми]], [[Борука]] и [[Тераба]]. Што се однесува за населението со европско потекло, најдоминантни се жителите со [[Шпанци|шпанско потекло]],<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cs.html|title=White Settlement in Costa Rica |publisher=Links.jstor.org |date= |accessdate=2010-06-26}}</ref> како и жители со [[Италијанци|италијанско]], [[Германци|германско]], [[Англичани|англиско]], [[Холанѓани|холандско]], [[Французи|француско]], [[Ирци|ирско]], [[Португалци|португалско]], [[Либанци|либанско]] и [[Полјаци|полско]] потекло. Покрај овие во Костарика има и [[Евреи|еврејско население]]. Црнците во Костарика се од [[Јамајка|јамајско]] потекло, кои се потомци на емигрантските јамајски работници од 19 век. Според пописот од 2000 година, 94% се изјасниле како белци или [[местици]], а помалку од 3% како црнци или староседелци. Мешањето на староседелците со Европејците е далеку помало во споредба со останатите латиноамерикански држави. Од ова исклучок е покраината Гванакасте, каде има поголем процент на мешано население поради минатата добра унија меѓу Шпанците и староседелците Чоротега. Костарика има поголем број бегалци кои се доселени од [[Колумбија]] и [[Никарагва]]. Како резултат на таа нелегална имиграција, денес се проценува дека околу 10–15% (или 400,000–600,000 жители) од вкупното население на државата се Никарагванци.<ref>[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2019.htm www.state.gov] Background Note: Costa Rica – People</ref><ref>{{наведени вести| url=http://articles.latimes.com/2006/mar/23/world/fg-costa23 | work=Los Angeles Times | title=Costa Rica Seeks to Shut Its Doors to Illegal Migrants From Nicaragua | first1=Marla | last1=Dickerson | first2=Rebecca | last2=Kimitch | date=2006-03-23 | accessdate=2010-05-02}}</ref> Дел од Никарагванците се на привремен престој во Костарика, каде работат сезонски работи. Костарика прифатила голем број бегалци од останатите држави, особено во 1970-те и 1980-те години, најмногу од [[Чиле]] и [[Аргентина]], како и од [[Ел Салвадор]].<ref>{{Наведена книга |author=Biesanz, Karen Zubris; Biesanz, Mavis Hiltunen; Biesanz, Richard |title=The Ticos: Culture and Social Change in Costa Rica |publisher=[[Lynne Rienner Publishers]] |location=Boulder |year= 1998|page=118 |isbn=1-55587-737-0}}</ref> Според податоците од Светската банка, во 2010 година во државата имало 489,200 имигранти, главно од Никарагва, [[Панама]], Ел Салвадор, [[Хондурас]], [[Гватемала]] и [[Белиз]]. Околу 125,306 Костариканци живееле во странство, главно во [[САД]], Панама, Никарагва, Шпанија, [[Мексико]], [[Канада]], [[Германија]], [[Венецуела]], [[Доминиканска Република]] и [[Еквадор]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://siteresources.worldbank.org/INTPROSPECTS/Resources/334934-1199807908806/CostaRica.pdf|title=Costa Rica country profile (from the Migration and Remittances Factbook 2011)|publisher=World Bank|accessdate=2011-08-17}}</ref> === Јазици === Главниот јазик кој се зборува во Костарика е [[шпански]]от. Во државата сè уште се зборуваат некои староседелски јазици. Според бројот на говорници, најголем староседелски јазик е [[брибриски јазик|брибрискиот јазик]], па потоа [[малекуски јазик]], [[кабекарски јазик]] и [[нгаберски јазик]]. Некои од овие јазици имаат и по неколку илјади говорници во Костарика, додека пак некои се зборувани од стотици, како што се [[терибески јазик]] и [[борукаски јазик]]. Покрај брегот на државата може да се сретне и [[англиски креолски јазик]], како и [[јамајски патоа]]. Околу 10,7% од костариканското возрасно население зборува англиски, 0,7% [[француски]] и 0,3% зборува [[португалски]] или [[германски]] како втор јазик.<ref>{{наведени вести|url=http://www.nacion.com/ln_ee/2008/marzo/11/pais1457622.html|title=Solo 1 de cada 10 adultos habla un segundo idioma|publisher=[[La Nación (Costa Rica)]]|author=Jairo Villegas|date=2008-03-13|accessdate=2010-07-22|archiveurl=http://web.archive.org/web/20080314144653/http://www.nacion.com/ln_ee/2008/marzo/11/pais1457622.html|archivedate=2008-03-14}}</ref> === Религија === [[Податотека:Basilica de los Angeles 2007.jpg|thumb|десно|Базилика Нуестра Сењора де лос Анхелес.]] [[Христијанство]]то е доминантна религија во Костарика. Според [[Устав на Костарика|уставот]] од [[1949]] година, државна религија во Костарика е [[Римокатоличка црква|католицизмот]], но истиот устав ја гарантира слободата на религиска определеност. Според скорешните национални статистики за религија, кој биле издадени во 2007 година од [[Универзитет Костарика|Универзитетот Костарика]], околу 70.5% од населението се Католици, 13.8% се [[Евангелисти]], 11.3% немале религија и 4.3% се следбеници на други религии. Поради скорешните мали имиграциски движења во државата од [[Азија]] и [[Средниот Исток]], исто така и други мали религиски групи се присутни во државата: [[будизам]], [[хиндуизам]], [[јудаизам]] и [[ислам]]. Бројката на следбеници на овие религии е мала. Синагогата Шареј Зион<ref>[http://www.centroisraelita.com/ Centro Israelita de Costa Rica, Comunidad Judía de Costa Rica], Costa Rican Jewish Community</ref> се наоѓа во близина на метрополитскиот парк Ла Сабана во Сан Хозе. Неколку домаќинства во близина на паркот имаат симболи на [[Давидова ѕвезда|Давидовата ѕвезда]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.jcpa.org/dje/articles2/costarica.htm |title=Jewish Community in Costa Rica |publisher=Jcpa.org |date= |accessdate=2010-06-26}}</ref> Мормонското движење тврди дека во државата има нивни 35.000 следбеници и истите имаат храм во Сан Хозе. Овој храм е регионален храм за [[Мормони]]те од Костарика, [[Панама]], [[Никарагва]] и [[Хондурас]].<ref>[http://newsroom.lds.org/ldsnewsroom/eng/contact-us/costa-rica Costa Rica] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100825062417/http://newsroom.lds.org/ldsnewsroom/eng/contact-us/costa-rica |date=2010-08-25 }}. LDS Newsroom. Retrieved 2008-12-13.</ref> Сепак, оваа религиска група е застапена од помалку од 1 процент од населението на државата.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.ldschurchtemples.com/sanjose/ |title=San José Costa Rica LDS (Mormon) Temple |publisher=Ldschurchtemples.com |date= |accessdate=2010-06-26 |archive-date=2008-02-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080228180350/http://www.ldschurchtemples.com/sanjose/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.lds.org/temples/geographical/0,11380,1899-1---19,00.html |title=List of LDS (Mormon) temples in Central America and the Caribbean |publisher=Lds.org |date= |accessdate=2010-06-26}}</ref> == Стопанство == {{Главна|Економија на Костарика}} Според [[Светската банка]], бруто-домашниот производ на државата по глава на жител во 2009 изнесувал 11.122 американски долари, но сепак оваа држава во развој се соочува со четвртата најголема инфлација во [[Латинска Америка]]. Покрај тоа, Костарика се соочува и со недостаток на подобрување на постоечката инфраструктура и изградба на нова, процентот на сиромаштија изнесува од 5% до 8%,<ref name="CIAEC"/><ref>http://hdr.undp.org/en/media/HDI_2008_EN_Tables.pdf</ref>, невработеноста во 2009 година била 7.8%,<ref name="CIAEC">{{наведени вести | first= | last= | coauthors= | title=Rank Order – Inflation rate (consumer prices) | date= | publisher= | url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cs.html | work =CIA World Factbook | pages = | accessdate = 2008-02-14 | language = }}</ref> и трговскиот дефицит изнесувал 5.2%. До глобалната рецесија во 2008 година, Костарика имала пораст на економијата од 7 % до 9%, а во 2008 година тој пораст изнесувал 3%.<ref name="CIAEC"/><ref>{{наведени вести | first= | last= | coauthors= | title=Costa Rica: Economy | date= | publisher= | url =http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2019.htm | work =U.S. State Department | pages = | accessdate = 2007-11-02 | language = }}</ref> == Култура == {{Главна|Култура во Костарика}} [[Податотека:Gallo Pinto at breakfast.jpg|right|thumb|Костарикански појадок со [[гало пинто]].]] Територијата на Костарика е местото каде се сретнуваат средноамериканските староседелски и јужноамериканските староседелски култури. Така, северозападниот дел од државата бил најјужната територија на [[Ацтеки|наватлското културно влијание]], пред да дојдат [[Шпанци]]те во 16 век. Централните и јужните делови на државата биле под чипчаското културно влијание. Во XVII и XVIII век крајбрежјето на [[Карипското Море]] било населено со црнечко население, т.е. работници донесени од [[Африка]]. Костариканската кујна е мешавина од староседелски, шпански, африкански и останати елементи. Меѓу староседелското население најпопуларни се јадењата од пченка, како што е тамал. Шпанците во Костарика донеле поголем број останати хранливи состојки, пред сè зачини и домашни животни. Додатно на тоа, во Костарика е присутна и карипската кујна која е донесена со населувањето на црнците. Поради тоа денес костариканската кујна е разновидна и богата.<ref>[http://www.southerncostarica.biz/General/cat-others/Costarican-Typical-Food/179/ Costa Rican Typical Food]</ref> Поради фактот што Шпанците ја колонизирале територијата во 16 век, денес во Костарика забележителна е шпанската култура. Покрај тоа, како резултат на колонизацијата, шпанскиот јазик е доминантен јазик во државата, а најголема религија е католицизмот. Фразата „Pura Vida“ доста често се користи за опишување на костариканскиот начин на живот и во превод значи „чист живот“ или „добар живот“. == Наводи == {{наводи|2}} == Дополнителни информации == * CIA World Fact-book. ''[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cs.html Costa Rica].'' * Edelman, Marc. ''Peasants Against Globalization: Rural Social Movements in Costa Rica'' Stanford: Stanford University Press, 1999. * Sebastian Huhn: ''[http://www.giga-hamburg.de/dl/download.php?d=/content/publikationen/pdf/wp101_huhn.pdf Contested Cornerstones of Nonviolent National Self-Perception in Costa Rica: A Historical Approach] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110514041457/http://www.giga-hamburg.de/dl/download.php?d=%2Fcontent%2Fpublikationen%2Fpdf%2Fwp101_huhn.pdf |date=2011-05-14 }}'', 2009. * Lara, Sylvia Lara, Tom Barry, and Peter Simonson. ''Inside Costa Rica: The Essential Guide to Its Politics, Economy, Society and Environment'' London: Latin America Bureau, 1995. * Lehoucq, Fabrice E. and Ivan Molina. ''Stuffing the Ballot Box: Fraud, Electoral Reform, and Democratization in Costa Rica'' Cambridge: Cambridge University Press, 2002. * Lehoucq, Fabrice E. [http://www.iadb.org/res/publications/pubfiles/pubS-306.pdf Policymaking, Parties, and Institutions in Democratic Costa Rica] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110302194925/http://www.iadb.org/res/publications/pubfiles/pubS-306.pdf |date=2011-03-02 }}'', 2006. * Palmer, Steven and Iván Molina. ''The Costa Rica Reader: History, Culture, Politics'' Durham and London: Duke University Press, 2004. * Sandoval, Carlos. ''Threatening Others: Nicaraguans and the Formation of National Identities in Costa Rica'' Athens: Ohio University Press, 2004. * Wilson, Bruce M. ''Costa Rica: Politics, Economics, and Democracy: Politics, Economics and Democracy.'' Boulder, London: Lynne Rienner Publishers, 1998. * Blake, Beatrice. "The New Key to Costa Rica" Berkeley, California: Ulysses Press, 2009. == Поврзано == * [[Средна Америка]] * [[Сан Хозе (Костарика)|Сан Хозе]] * [[Обединети покраини на Средна Америка]] == Надворешни врски == {{Sister project links}} *{{CIA_World_Factbook link|cs|Costa Rica}} *[http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/costarica.htm Костарика на UCB] *{{dmoz|Regional/Central_America/Costa_Rica}} *{{Wikiatlas|Costa Rica}} * [http://www.casapres.go.cr Претеседател на Костарика] {{es}} * [http://www.gobiernofacil.go.cr/e-gob/weblinks/index.aspx Владини портали] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20111015012353/http://www.gobiernofacil.go.cr/e-gob/weblinks/index.aspx |date=2011-10-15 }} {{es}} {{Држави и територии во Средна Америка}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Костарика|*]] [[Категорија:Држави во Северна Америка]] [[Категорија:Републики]] [[Категорија:Држави во Средна Америка]] [[Категорија:Поранешни колонии на Шпанија]] rpv5eq9bwls9cy6ib5lex0l4kkhs2iz 0 17329 4803589 4500586 2022-08-19T19:37:43Z Пакко 4588 [[Самoил (село)|Самоил]] wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="float:right; clear:right; margin: 0 0 1em 1em"> <tr> <th colspan="2" align=center bgcolor=#008000><span style="color:white"><big>'''Разградска област'''<br /><small>Област Разград</small></span></th></tr> <tr><td colspan="2" align=center>[[Податотека:Oblast Razgrad.png|270px|Карта на Бугарија, Разградска област е означена]]<br /></td></tr> <tr><td colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2"></td></tr> <tr><th colspan="2" align=center bgcolor=#008000><span style="color:white">'''мапа'''</small></th></tr> <TR><TD>'''Админ. центар''':</td><td>[[Разград]]</td></tr> <TR valign=top><TD>'''Површина''':</td><td>2&nbsp;637 км²</td></tr> <TR valign=top><TD>'''Население''':</td><td>148&nbsp;744</td></tr> <TR valign=top><TD>'''Број на општини''':</td><td>7</td></tr> <TR valign=top><TD>'''Регистарска ознака''':</td><td>PР</td></tr> <TR valign=top><TD>'''Областен Управител''':</td><td>Наско Атанасов</td></tr> <th colspan="2" align=center bgcolor=#008000><span style="color:white">'''информација'''</th></tr> </td></tr> </table> '''Разгрaдска област''' е една од 28-те [[област]]и на [[Бугарија]]. Се наоѓа во североисточниот дел на земјата. Опфаќа површина од 2637 км² и има население од 148&nbsp;744 луѓе. == Список на населените места во Разградска област == ''Градовите се со удебелен фонт. '' === [[Општина Завет]] === Брестовене, Веселец, '''[[Завет]]''', Иван Шишманово, Острово, Прелез, Сушево === [[Општина Исперих]] === Белинци, Брдоква, Вазово, Голјам Поровец, Делчево, Лудогорци, Духовец, Драгом'ж, '''[[Исперих]]''', Јаким Груево, Јонково, Китанчево, Конево, К'пиновци, Л'вино, Мал'к Поровец, Печеница, Подајва, Рајнино, Свештари, Средоселци, Старо Селиште, Тодорово, === [[Општина Кубрат]] === Беловец, Бисерци, Божурово, Горичево, Задруга, Зв'нарци, Каменово, '''[[Кубрат (град)|Кубрат]]''', Медовене, М'древо, Равно, Савин, Севар, Сеслав, Тертер, Точилари, Јупер === [[Општина Лозница]] === Веселина, Гороцвет, Градина, Бели Лом, Каменар, Кројач, '''[[Лозница (град)|Лозница]]''', Ловско, Манастирско, Манастирци, Островче, Сејдол, Сиња Вода, Студенец, Трапиште, Трбач, Чудомир === [[Општина Разград]] === Балкански, Благоево, Гецово, Дрјановец, Дјанково, Киченица, Липник, Мортагоново, Недоклан, Осенец, Побит Кам'к, Просторно, Пороиште, Радинград, '''[[Разград]]''', Раковски, Стражец, Топчии, Ушинци, Черковна, Јасеновец === [[Самоил (општина)|Општина Самоил]] === Богданци, Богомилци, Владимировци, Голјама Вода, Голјам Извор, Желјазковец, Здравец, Кара Михал, Кривица, Ножарово, Пчелина, [[Самоил (село)|Самoил]], Хума, Хрсово === [[Општина Цар Калојан]] === Езерче, Костанденец, '''[[Цар Калојан (град)|Цар Калојан]]''' == Надворешни врски == * [http://www.rz.government.bg/ Официјално мрежно место на Разградска област] {{Области во Бугарија}} [[Категорија:Области во Бугарија]] [[Категорија:Разградска област| ]] 6s5tul8o1v2xhldcag5opvd8zivvct9 0 17360 4803603 4803372 2022-08-19T20:00:05Z Пакко 4588 /* Општина Горна Малина */ wikitext text/x-wiki {{coord|42|40|N|23|40|E|region:BG|display=title}} {{Infobox Bulgarian province | native_name = Софийска област | image_map = Sofia Province location map.svg | capital = [[Софија]] | population_total = 254996 | population_as_of = 2010 | population_est = | pop_est_as_of = | area_total_km2 = 7059 | municipalities = 22 | license_plate = CO | governor = Данаил Кирилов | website = }} '''Софиска област''' е една од 28-те [[област]]и на [[Бугарија]]. Наоѓа се во западниот дел на земјата. Административен центар на областа е главниот град [[Софија]], истовремено со тоа таа има статус на посебна административна област - [[Софија|Софија-град]]. Софиска област опфаќа површина од 7&nbsp;059 км² и има население од 273&nbsp;240 луѓе. == Список на населените места во Софиска област == ''Градовите се со удебелен фонт. '' === [[Општина Божуриште]] === '''[[Божуриште]]''', Гурмазово, Делjaн, Златуша, Мала Раковица, Пожарево, Пролеша, Росоман, Хераково, Храб'рско === [[Општина Ботевград]] === Боженица, '''[[Ботевград]]''', Врачеш, Гурково, Еловдол, Краево, Липница, Литаково, Новачене, Радотина, Рашково, Скравена, Трудовец === [[Општина Годеч]] === Браќовци, Букоровци, Брља, Врдловци, Врбница, Гинци, '''[[Годеч]]''', Голеш, Губеш, Каленовци, Комштица, Лопушња, Мургаш, Равна, Разбоиште, Ропот, Смолча, Станинци, Туден, Шума === [[Општина Горна Малина]] === Априлово, Бајлово, Белопопци, Гајтанево, [[Горна Малина]], Горно Камарци, Долна Малина, Долно Камарци, Макоцево, Негушево, Осоица, Саранци, Стргел, Чеканчево === [[Општина Драгоман]] === Беренде, Беренде Извор, Василовци, Вишан, Владиславци, Габер, Големо Малово, Горно Село, Грлска Падина, Долна Невља, Долно Ново Село, Драгоил, '''[[Драгоман (град)|Драгоман]]''', Дреатин, Калотина, Камбелевци, Круша, Летница, Липинци, Мало Малово, Начево, Неделиште, Несла, Ново Брдо, Прекрсте, Рајановци, Табан, Цацаровци, Црклевци, Чеканец, Чепрлинци, Чорул, Чуковезер, Јалботина === [[Елин Пелин (општина)|Општина Елин Пелин]] === Богданлија, [[Габра]], Голема Раковица, Григорево, [[Елин Пелин (село)|Елин Пелин]], Доганово, '''[[Елин Пелин (град)|Елин Пелин]]''', Елешница, Караполци, Крушовица, Лесново, Мусачево, Нови Хан, Огнјаново, Петково, Потоп, Равно Поле, Столник, Чурек === [[Општина Етрополе]] === Бојковец, Брусен, Горунака, '''[[Етрополе]]''', Лопјан, Л'га, Малки Иск'р, Оселна, Рибарица, Јамна === [[Општина Ихтиман]] === Баљовци, Белица Боерица, Борика, Бузјаковци, Брдо, Вакарел, Венковец, Веринско, Гроздјовци, Џамузовци, Живково, '''[[Ихтиман]]''', Костадинкино, Љубница, Мечковци, Мирово, Мухово, Пановци, Пауново, Полјанци, Поповци, Р'жжана, Селjaнин, Средиштна, Стамболово, Суевци, Черњово === [[Копривштица|Општина Копривштица]] === '''[[Копривштица]]''' === [[Општина Костенец]] === Голак, Горна Василица, '''[[Костенец (град)|Костенец]]''', Костенец (село), Очуша, Подгорие, Пчелин === [[Општина Костинброд]] === Безден, Беледие хан, Боѓовци, Бучин Проход, Голјановци, Градец, Драговиштица, Дреново, Дрмша, '''[[Костинброд]]''', Опицвет, Петрч, Понор, Царичина, Чибаовци === [[Општина Правец]] === Видраре, Џурово, Калугерово, Манаселска Река, Осиковица, Осиковска Л'кавица, '''[[Правец (град)|Правец]]''', Правешка Л'кавица, Равниште, Разлив, Своде. === [[Општина Самоков]] === Алино, Бели Иск'р, Белчин, Белчински Бани, Говедарци, Горни Окол, Гуцал, Долни Окол, Доспеј, Драгушиново, Злокучене, Клисура, Ковачевци, Лисец, Маџаре, Мала Црква, Марица, Ново Село, Поповјане, Продановци, Радуил, Рајово, Рељово, '''[[Самоков (Бугарија)|Самоков]]''', Шипочане, Широки Дол, Јаребковица, Јарлово === [[Општина Своге]] === Баќово, Батулија, Бов, Брезе, Брезовдол, Буковец, Владо Тричков, Габровница, гара Бов, гара Лакатник, Губислав, Добравица, Добрчин, Дружево, Еленов Дол, Желен, Завидовци, Заноге, Заселе, Зимевица, Искрец, Лакатник, [[Лесковдол]], Луково, Миланово, Огоја, Оплетња, Осеновлаг, Реброво, Редина, Ромча, Свидња, '''[[Своге]]''', Томпс'н, Церецел, Церово, Јабланица === [[Општина Сливница]] === Алдомировци, Бахалин, Братушково, Брложница, Гургулјат, Г'л'бовци, Драготинци, Извор, Пиштане, Повалир'ж, Радуловци, Ракита, '''[[Сливница]]''' === [[Општина Златица]] === '''[[Златица (град)|Златица]]''', Карлиево, Петрич, Црквиште === [[Антон|Општина Антон]] === Антон === [[Општина Пирдоп]] === Душанци, '''[[Пирдоп]]''' === [[Општина Мирково]] === Бенковски, Брестака, Буново, Каменица, Мирково, Смолско, Хврчил === [[Општина Чавдар]] === Чавдар === [[Општина Челопеч]] === Челопеч === [[Општина Долна Бања]] === '''[[Долна Бања]]''' == Надворешни врски == * [http://www.sofoblast.government.bg/mainpage.htm Официјално мрежно место на Софиска област] {{Области во Бугарија}} [[Категорија:Области во Бугарија]] 9amdxl3b7ccdu32jiqfqwo1u9gll8os 0 20216 4803408 4743306 2022-08-19T13:59:50Z 188.117.212.92 wikitext text/x-wiki {{Italic title}} {{Infobox song | name = Јовано, Јованке | cover = | alt = | type = | artist = [[Александар Сариевски]] <br>[[Леб и сол (музичка група)|Леб и сол]] <br>[[Васка Илиева]]<br>[[Кевсер Селимова]]<br>[[Ѓорѓи Желчески]]<br>[[Тоше Проески]]<br>[[Наум Петрески]]<br>[[Анета Мицевска]] | album = | EP = | language = [[македонски јазик|македонски]] | written = ? | published = ? | released = | format = | recorded = | studio = | venue = | genre = [[македонска народна музика]] | length = 02:59 - 04:30 | label = | writer = | composer = непознат, со разни<br>современи аранжмани | lyricist = | producer = | prev_title = | prev_year = | title = | next_title = | next_year = }} '''Јовано, Јованке''' — [[Република Македонија|македонска]] народна песна. Во песната се зборува за забранета љубов помеѓу двајца млади. == Текст == :Јовано, Јованке :Крај Вардарот седиш, мори :Бело платно белиш, :Бело платно белиш, душо :Сè нагоре гледаш. :Јовано, Јованке, :Јас тебе те чекам, мори :Дома да ми дојдеш, :А ти не доаѓаш, душо :Срце мое, Јовано. :Јовано, Јованке, :Твојата мајка, мори :Тебе не те пушта, :Кај мене да дојдеш, душо :Срце мое, Јовано. ==Изведби== *Македонскиот пејач и текстописец [[Александар Сариевски]] ја изведувал традиционалната верзија на песната во текот на својата музичка кариера (1946–2002).<ref>{{нмс|url=http://www.nostalgija.com/muzika/2599.php|archive-url=https://web.archive.org/web/20011025032449/http://www.nostalgija.com/muzika/2599.php|url-status=dead|archive-date=2001-10-25|title=Aleksandar Sarievski - Jovano Jovanke|year=2007|accessdate=2009-08-24}}</ref> *1967 – југословенската [[бит музика|бит]] група [[Златни дечаци]] снимиле верзија на песната за филмот „Каде после дождот?“ на [[Владан Слијепчевиќ]].<ref name="janjatović46">{{наведена книга|last=Janjatović|first=Petar|title= EX YU ROCK enciklopedija 1960–2006|year=2007|publisher=self-released|location=Belgrade|page=46}}</ref> *1967 – песната била изведена од [[Естер и Аби Офарим]] за нивниот албум ''2 во 3''.<ref>{{нмс |url=http://www.esther-ofarim.de/o8big.htm |title=Esther and Abi Ofarim - 2 in 3 - LP 1967, CD 1992 |work=esther-ofarim.de |accessdate=4 септември 2018}}</ref> *1968 – турската пејачка [[Ајда Пекан]] снимила верзија на песната насловена ''Ne Tadı Var Bu Dünyanın'' со нов текст на [[турски јазик]]. *1985 – германската фолклорна група Фарфарело ја извела Јовано на нивниот деби-албум. *1986 – хрватскиот и југословенски [[хард-рок]] бенд [[Осми путник]] вклучиле дел од мелодијата во нивната песна „Јована“. *1986 – македонскиот и југословенски [[џеј фузија|џез-фузиски]] и [[рок-музика|рок]] бенд [[Леб и сол (музичка група)|Леб и сол]], создале инструментална верзија на песната. *1991 – хрватскиот пејач и текстописец [[Браними Штулиќ]] ја снимил песната за својот албум „Севдах за Паулу Хорват“. Подоцна, во 2012, снимил уште една верзија во своето домашно студио во Холандија. *1994 - македонската група [[Анастасија (музичка група)|Анастасија]] вклучила дел од мелодијата во "Coming Back Home 1" за музиката на филмот [[Пред дождот]]. *1995 и 2006 – светската музичка група од Берлин [[17 Hippies]] издала верзија на песната на нивните албуми „'Rock 'n' Roll 13'“ и „Hippies Live in Berlin“. *1997 и 2003 – светската музичка група од Виена, Ним Софијан издала верзии на песната. *1999 – романската група [[Трансилванија Феникс]] вклучина верзија од песната во нивниот албум ''Ора-хора''. *1999 – чешкиот бенд [[Готхарт]] вклучил верзија од песната на нивниот албум ''Adio querida''. *2001 – двајца пионери на келтско [[бузуки]], Роџер Лендс и Чипер Томпсон, снимиле инструментална верзија на нивниот албум ''The Janissary Stomp''. *2003 – светската музичка група од Нов Зеланд [[Мени хендс]] издала верзија од оваа песна на нивниот албум ''Routes''. *2003 – полската група [[Кроке]] и виолинистот [[Најџел Кенеди]] ја извеле песната на нивниот албум ''East meets East''. *2006 – македонскиот пејач [[Тоше Проески]] издал верзија на песната на неговиот албум ''[[Божилак (албум)|Божилак]]''. Проески често ја исполнувал оваа песна на концертите во живо. *2007 – бугарскиот забавувач [[Слави Трифонов]] ја извел песната и снимил патриотско видео како нејзина придружба, кое ја пресоздава бугарската победа во [[Битка кај Дојран (1918)|Битката кај Дојран]] за време на [[Првата светска војна]].<ref>{{нмс|url=https://www.youtube.com/watch?v=3dj6Vow6pX4|title=Slavi Trifonov i Ku-Ku Bend - Jovano Jovanke|date=2007-03-21|accessdate=2007-07-28}}{{cbignore}}{{Dead Youtube links|date=февруари 2022}}</ref> *2009 – хрватската група [[Hot Club de Istra]] направила [[ромски џез]] аранжман на песната. *2009 – мелодијата на песната била користена во шестиот серија од ТВ рекламната кампања ''[[Македонија Вечна]]''. *2011 – полскиот продуцент [[Мартин Виросек]] издал верзија на песната со полката пејачка [[Каја (пејачка)|Каја]]. *2011 - [[What Cheer? Brigade]], лимен бенд во [[Провиденс (Род Ајленд)|Провиденс]], издала верзија на песната на нивниот албум ''Classy: Live in Pawtucket''. *март 2014 – словенскиот хор [[Perpetuum Jazzile]] издал „[[а капела]]“ аранжман на песната. *2015 – хрватската пејачка [[Нина Краљиќ]], која ја претставувала Хрватска на [[Евровизија 2016|Евровизија]], ја исполнила песната во живо.<ref>''[https://m.youtube.com/watch?v=2GH-chG_w20 Jovano, Jovanke]'' [https://m.youtube.com/watch?v=2GH-chG_w20 performed by Nina Kraljić] on YouTube</ref> *2017 – српската група [[Alice in WonderBand]] ја извела песната во аранжман за телесна перкусија, вокали и диџериду во телевизиското шоу ''[[Јас имам талент!]]''. ==Поврзано== *[[Македонска народна музика]] ==Наводи== {{Наводи}} ==Надворешни врски== {{викиизвор|Јовано, Јованке}} *[https://www.youtube.com/watch?v=R3iVKSRBmi4 Јовано, Јованке во изведба на Естер и Аби Офарим] *[https://www.youtube.com/watch?v=mtr13HXLdZA Јовано, Јованке во изведба на Тоше Проески и Билја Крстиќ] *[https://www.youtube.com/watch?v=0f-ueDtYNA8 Јовано, Јованке во изведба на Тоше Проески] *[https://www.youtube.com/watch?v=AHKVLko9SXQ Јовано, Јованке во изведба на Селимова-Желчески] *[https://www.youtube.com/watch?v=GQ8cj6Ch5QE Јовано, Јованке во изведба на 17 Hippies] *[https://www.youtube.com/watch?v=REr0hKwueFo Јовано, Јованке во изведба на Nigel Kennedy] *[https://www.youtube.com/watch?v=It99TbKOMZg Јовано, Јованке во изведба на Many Hands] *[https://www.youtube.com/watch?v=RqEkyVVl_-E Јовано, Јованке во изведба на Ethnotrip] [[Категорија:Македонски народни песни]] [[Категорија:Песни преработени од Леб и сол]] b3o47ppf78pxgamysp5r30giv9n18i6 14 21555 4803628 3513351 2022-08-19T20:37:21Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki [[Категорија:Латинска книжевност|Проза]] phezxixgqhim8h6saqmun5obgx9uutd 0 21976 4803684 4793332 2022-08-19T21:22:38Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox saint | name=Свети Августин| birth_date=13 ноември, 354&nbsp;г. | death_date=28 август, 430&nbsp;г. (75) | feast_day=28 август ([[Католицизам]])<br />15 јуни ([[Православие]])<br />4 ноември ([[Асирска црква]]) | venerated_in=[[Римокатоличка црква]]<br />[[Асирска црква]]<br />[[Православна црква]]<br />[[ориентално православие]]<br />[[Англиканска црква]]<br />[[лутеранство]] | image=Saint Augustine by Philippe de Champaigne.jpg | imagesize=250px | caption=Портрет од [[Филип де Шампањ]], XVII век | birth_place=[[Сук Ахрас|Тагаста]], [[Нумидија]] (денешен [[Алжир]]) | death_place=[[Анаба|Хипон]], [[Нумидија]] (денешен [[Алжир]]) | titles=[[Епископ]], [[филозоф]], [[теолог]] | attributes=дете, гулаб, пенкало, школка, прободено срце, држејќи книга со мал крст, службеник на епископот, митра | patronage=[[пивари]]; [[печатари]]; [[теолози]]<br />[[Конектикат]]; [[Филипини]]; | influences= [[Света Моника]], [[Цицерон]], [[Плотин]], [[Амброзиј Милански]], [[Антониј Велики]], [[Апостол Павле]], [[Свети Кипријан]], [[Платон]] | influenced= [[Бернард од Клерво]], [[Тома Аквински]], [[Бонавентура]], [[Жан Калвин]], [[Мартин Лутер]], [[Рене Декарт]], [[Корнелиј Јансен]], [[Никола Малабранш]], [[Сорен Киркегор]], [[Едмунд Хусерл]], [[Мартин Хајдегер]], [[Хана Арент]], [[Карл Шмит]], [[Лудвиг Виткенштајн]], [[Антонио Негри]], [[Жан Пол Сартр]], [[Бенедикт XVI]], [[Џон Пајпер (теолог)|Џон Пајпер]] |[[Филипини]]; [[Мичиген]]; [[Флорида]]; [[Висконсин]]; [[Аризона]]; [[Шпанија]]; [[Жан Калвин]] | major_works=''[[Исповед на Свети Августин]]''<br>''[[Божјиот град (книга)|Божјиот град]]''<br>''[[За божјата држава]]'' | major_shrine=[[Сан Пјетро]], [[Павија]], [[Италија]] }} '''Свети Августин''' ([[латински]]: ''Aurelius Augustinus''; роден на {{роден на|13|ноември|354}} во [[Тагасте]], [[Алжир]] - починал на {{починал на|28|август|430}}<ref name="Wells 2000">{{Наведена книга |last=Wells |first=J. |authorlink=John C. Wells |title=Longman Pronunciation Dictionary |publisher=[[Longman]] |location=New York |year=2000 |isbn=0-582-36467-1 |edition=2}}</ref>) — една од најзначајните личности во развојот на западното [[христијанство]]. Во [[Римокатоличка црква|Римокатоличката црква]], Августин се смета за светец и Отец на Црквата, како и покровител на [[Августински орден|Августинскиот ред]]. Голем број филозофи и теолози се под влијание на неговите учења<ref name=encyclopedia>{{наведена енциклопедија| last=Mendelson| first=Michael| title=Saint Augustine| url=http://plato.stanford.edu/archives/win2012/entries/augustine/| publisher=The Stanford Encyclopedia of Philosophy| accessdate=21 December 2012}}</ref>, а неговите дела (вклучувајќи ги и „''Исповеди''“ - кои често се сметаат за првата западна автобиографија) сè уште се изучуваат и читаат. Според неговиот современик Јероним: „''Августин повторно ја создава древната вера''". Во раните години тој бил под силно влијание на [[Манихејство]]то, а потоа и на [[Неоплатонизам|Неоплатонизмот]] на [[Плотин]]. По примањето на христијанството и неговото крштевање во [[387]] година, Августин го развил својот пристап кон филозофијата и теологијата, различни методи и различни гледишта<ref>{{Наведена книга |title=Augustine the Theologian |last=TeSelle |first=Eugene |year=1970 |location=London |pages=347–349 |isbn= 0-223-97728-4}} March 2002 edition: {{ISBN|1-57910-918-7}}.</ref>. Верувајќи дека благодатта на Христос е неопходна за човековата слобода, тој помогнал да се формулира доктрината за првородниот грев и прави првите чекори во развојот на теоријата на фер војна. Кога [[Западно Римско Царство|Западното Римско Царство]] започнало да се [[Распад на Римското Царство|распаѓа]], Августин развил концепт на Католичката црква како духовен ''Град на Бога'' (во книга со истото име), кој се разликува од материјалниот земен град. Неговите мисли се длабоко под влијание на средновековниот светоглед. ''Градот Бога'' и Августин се тесно поврзани со доктрината на [[Свето Тројство|Светото Тројство]]<ref name="CC">{{Наведена книга |last=Durant |first=Will |title=Caesar and Christ: a History of [[Ancient Rome|Roman]] Civilization and of Christianity from Their Beginnings to A.D. 325 |publisher=MJF Books |location=New York |year=1992 |isbn=1-56731-014-1 |authorlink=Will Durant}}</ref>, како што е формулирано од [[Прв вселенски собор|Никејскиот]] и [[Втор вселенски собор|Цариградскиот вселенски собор]]<ref>{{Наведена книга |last=Wilken |first=Robert L. |title=The Spirit of Early Christian Thought |publisher=[[Yale University Press]] |location=New Haven |year=2003 |isbn=0-300-10598-3 |page=291}}</ref>. Во Католичката црква и Англиканската заедница тој е светец, [[црковен учител]] и покровител на Августинците. Неговиот празник се слави на [[28 август]] на денот на неговата смрт. Тој е покровител на пиварите, печатарите, теолозите и голем број на градови и епархии<ref name="KnoYrSaint">[http://www.catholicapologetics.info/library/saints/index.htm Know Your Patron Saint]. catholicapologetics.info</ref>. Многу протестанти, особено [[Калвинизам|калвинистите]], го сметаат за еден од духовните отци на [[Протестантска реформација|протестантската реформација]]<ref name="Hägglund 2007 139–140">{{Наведена книга| last=Hägglund| first=Bengt| title=Teologins historia| language=de| title=History of Theology| others=Translated by Gene J. Lund| edition=4th rev.| year=2007| publisher=Concordia Publishing House| location=St. Louis, Missouri| origyear=1968| pages=139–140| authorlink=Bengt Hägglund| isbn=978-0758613486}}</ref><ref name="Gonzalez">{{Наведена книга | author=Gonzalez, Justo L. | title=A History of Christian Thought: Volume 2 (From Augustine to the eve of the Reformation) | publisher=Abingdon Press | isbn=0687171830 | date=1970–1975}}</ref><ref name="St. Augustine of Hippo">{{Наведена книга |others=Translated by Peter Holmes and Robert Ernest Wallis, and revised by Benjamin B. Warfield (revised and edited for New Advent by Kevin Knight) |author=St. Augustine of Hippo |chapter=On Rebuke and Grace |title=Nicene and Post-Nicene Fathers, First Series, Vol. 5 |editor=Philip Schaff |location=Buffalo, New York |publisher=Christian Literature Publishing Co. |edition=1887 |url=http://www.newadvent.org/fathers/1513.htm}}</ref> поради неговите учења за спасение и Божјата благодат. Во [[Православие|Православната Црква]] многу од неговите учења не се прифатени. Други доктрини, понекогаш неприфатливи за Православната Црква, се неговото мислење за оригиналниот грев, доктрината за благодат и предодреденост. Сè уште се смета за светец, а неговиот празник се слави на [[15 јуни]]. Тој е исто така познат како „''Блажен Августин''“ или „Св. Августин Блажен“. Негово најпознато дело е „[[За царството Божје]]“. ==Св. Августин како мотив во популарната култура== * „Сонував дека го видов св. Августин“ (''I Dreamed I Saw St. Augustine'') - песна на американскиот [[Рок-музика|рок-музичар]] [[Боб Дилан]] од 1967 година.<ref>[https://www.discogs.com/Bob-Dylan-John-Wesley-Harding/release/5375007 DISCOGS, Bob Dylan ‎– John Wesley Harding (пристапено на 21.2.2020)]</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www9.georgetown.edu/faculty/jod/augustine/ Архива на Свети Августин] {{wikisource author}} {{Wikiquote}} {{Commons}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Августин}} [[Категорија:Христијански светци]] [[Категорија:Црковни отци]] [[Категорија:Христијански теолози]] [[Категорија:Христијански филозофи]] [[Категорија:Римјани од 4 век]] [[Категорија:Римјани од 5 век]] [[Категорија:Христијански светци од 5 век]] [[Категорија:Римокатолички светци од Алжир]] [[Категорија:Алжирски светци]] [[Категорија:Англикански светци]] [[Категорија:Христијански мистици]] [[Категорија:Патристика]] [[Категорија:Црковни учители]] [[Категорија:Православни светци]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] nzo71vw3y2j3y52hwzjlpr1zo5i0s8w 0 24444 4803561 4781266 2022-08-19T19:20:38Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{About|град во Германија|други места со истото име|Есен (појаснување)}} {{Инфокутија Место во Германија |Art = Stadt |Name = Есен |image_photo = Essen-Südviertel Luft.jpg |image_caption = Панорама на Есен |image_flag = Flag of essen.svg |Wappen = DEU Essen COA.svg |lat_deg = 51 | lat_min = 27 | lat_sec = 3 |lon_deg = 7 | lon_min = 0 | lon_sec = 47 |Lageplan = North rhine w E.svg |Bundesland = Северна Рајна-Вестфалија |Regierungsbezirk = [[Диселдорф (административен округ)|Диселдорф]] |Kreis = Урбан округ |Höhe = 116 |Fläche = 210 |population = 578477 |pop_ref = <ref>[http://www.it.nrw.de/statistik/a/daten/amtlichebevoelkerungszahlen/rp1_juni09.html Население] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100121110756/http://www.it.nrw.de/statistik/a/daten/amtlichebevoelkerungszahlen/rp1_juni09.html |date=2010-01-21 }} во [[Административно подрачје (Германија)|административниот округ]] [[Диселдорф (административен округ)|Диселдорф]]</ref> |population_as_of = 2009-06-30 |pop_urban = 5.302.179 |pop_urban_date = 2004-12-31 |PLZ = 45001–45359 |PLZ-alt = 4300 |Vorwahl = 0201, 02054 ([[Кетвиг (Есен)|Кетвиг]]) |Kfz = E |Gemeindeschlüssel = 05 1 13 000 |NUTS = DEA13 |LOCODE = DE ESS |Gliederung = 9 окрузи, 50 квартови |Website = [http://www.essen.de/ www.essen.de] |Bürgermeister = Рајнхард Пас |Bürgermeistertitel = Градоначалник |Partei = SPD |ruling_party1 = SPD |ruling_party2 = CDU }} '''Есен''' ({{lang-de|Essen}}) — [[град]] во централниот дел на областа [[Рур]] во [[Северна Рајна-Вестфалија]], [[Германија]]. Се наоѓа на реката [[Рур (река)|Рур]] со население од приближно 579.000 жители (до 30 јуни 2008 година) — деветтиот град по големина во Германија. Во 2010 година, Есен бил прогласен за [[европска престолнина град на културата]] во име на целата област Рур. Порано еден од германските најзначајни центри за јаглен и челик и историски поврзан со семејството [[Круп]], градот развил силен и висок сектор за економија и (понекогаш заедно со блискиот [[Диселдорф]]) тврдел дека е економски столб на областа Рур<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.essen.de/Dokumente/Download%20Bau-%20und%20Immobilienwirtschaft%20deutsch_2006.pdf |title=("Schreibtisch des Ruhrgebiets") |accessdate=2007-12-03 |archive-date=2007-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071203091249/http://www.essen.de/Dokumente/Download%20Bau-%20und%20Immobilienwirtschaft%20deutsch_2006.pdf |url-status=dead }}</ref>. Сега е дом на 13 од 100-те најголеми корпорации во Германија и седиште на неколку од регионалните власти. Во 1958 година, градот бил одбран за седиште на католичката [[Есенска епископија]] (често споменувана како „Рурска епископија“). Во 2003 година, универзитетите на Есен и на блискиот град [[Дујсбург]] (двата основани во 1972 година) се споиле во еден универзитет под името [[Универзитет Дујсбург-Есен|Универзитет на Дујсбург-Есен]] со кампуси во двата града како и со [[универзитетска болница]] сместена во Есен. == Географија == === Општо === {| style="width: 400px; float: right; clear: right;" |- | style="text-align:right; width:25%; vertical-align:bottom;"| [[Податотека:DEU Oberhausen COA.svg|20px]]<br />[[Оберхаузен]] | style="text-align:center; width:10%; vertical-align:bottom;"| [[Податотека:DEU_Bottrop_COA.svg|20px]]<br />[[Ботроп]] | style="text-align:left; width:15%; vertical-align:bottom;"| [[Податотека:DEU Gladbeck COA.svg|20px]]<br />[[Гладбек]]¹ | style="text-align:left; width:25%; vertical-align:bottom;"| [[Податотека:DEU Gelsenkirchen COA.svg|20px]]<br />[[Гелзенкирхен]] |- | style="width:25%; text-align:right;"| [[Податотека:DEU Muelheim an der Ruhr COA.svg|20px]]<br />[[Милхајм|Милхајм на Рур]] | style="width:50%; text-align:center;" colspan="2"| [[Податотека:Essen Stadtteile und Stadtbezirke.svg|100px|center|Карта на окрузите и квартовите на Есен]] Есен<br /><small>(Карта на окрузи и квартови)</small> | style="width:25%; text-align:left;"| [[Податотека:Stadtwappen der kreisfreien Stadt Bochum.svg|20px]]<br />[[Бохум]] |- | style="text-align:right; width:25%; vertical-align:top;"| [[Податотека:DEU Ratingen COA.svg|20px]]<br />[[Ратинген]]² | style="text-align:right; width:25%; vertical-align:top;"| [[Податотека:DEU Heiligenhaus COA.svg|20px]]<br />[[Хајлигенхаус]]² | style="text-align:center; width:25%; vertical-align:top;"| [[Податотека:DEU Velbert COA.svg|20px]]<br />[[Фелберт]]² | style="text-align:left; width:25%; vertical-align:top;"| [[Податотека:DEU Hattingen COA.svg|20px]]<br />[[Хатинген]]³ |- | style="width:100%; text-align:right;" colspan="4"| <small>1 [[Реклингхаузен (округ)|Округ Реклингхаузен]]<br />2 [[Метман (округ)|Округ Метман]]<br />3 [[Енепе-Рур]]</small> |} Градот Есен е сместен во центарот на областа [[Рур]], една од најголемите [[урбана област|урбани области]] во Европа (види: [[мегалополис]]), која се состои од 11 независни градови и 4 окрузи со вкупно население од околу 5,3 милиони жители. Градот Есен е долг 87 км и граничи со 10 градови, 5 од нив се независни, а 5 припаѓаат на одредени окрузи, со вкупно население од околу 1,4 милиони жители. Градот се простира над 21 километар од север кон југ и над 17 километри од исток кон запад, главно северно од [[Рур (река)|реката Рур]], која го формира [[вештачко езеро|вештачкото езеро]] Балденој во окрузите Фишлакен, Купфердре, Хајзинген и [[Есен-Верден|Верден]]. Езерото, кое претставува популарна област за рекреација, потекнува од 1931-1933 година, кога неколку илјади невработени рудари го ископале со примитивни алатки. Генерално, големите области јужно од реката Рур (вклучувајќи ги предградијата Шуир и [[Кетвиг]]) се со многу зелени површини и се често посочувани како примери за рурални средини во однос на релативно густо населената централна област на Рур. Најниската точка може да се најде во северната околина на Карнап со надморска височина од 26,5 метри, додека највисоката точка може да се најде во околината на Хајдхаузен со надморска височина од 202,5 метри. Просечната височина изнесува 116 метри. === Градски окрузи === [[Податотека:Kettwig.jpg|thumb|left|И покрај неговата индустриска историја, Есен генерално е сметан како еден од најзелените градови во Германија. Сликата го покажува округот [[Кетвиг]], припоен во 1975.]] Есен се состои од 50 помали квартови, кои се групирани во девет приградски окрузи (германски: Stadtbezirke) често именувани според најзначајните квартови. Секој приградски округ е означена со [[римски бројки|римска бројка]] и има локално тело, кое се состои од 19 членови со ограничена власт. Повеќето од окрузите биле независни општини, но постепено се припојувале во периодот од 1901 до 1975 година. Овој долг процес на припојување довел до силна идентификација на населението со нивниот округ или кварт, како и до ретка особеност: Округот Кетвиг, кој се наоѓа јужно од реката Рур и кој не била споен сè до 1975 година има свој сопствен [[повикувачки број]]. Притоа (наводно поради релативно високите црковни даноци), [[Келнски архиепископ|Келнскиот архиепископ]] успеал да го задржи округот Кетвиг под [[Келнска архиепископија|Келнската архиепископија]], додека сите други окрузи на Есен и некои други соседни градови ја претставуваат [[Есенска епископија|Есенската архиепископија]]. === Клима === Есен е еден од најтоплите градови во Германија. Има умерено-океанска клима со релативно ладни зими и благи лета. Просечната годишна температура изнесува 10°С: 13,3&nbsp;°C преку ден и 6,7°С навечер. Просечните годишни врнежи изнесуваат 934 милиметри (37 инчи). Најладниот месец во годината е јануари кога просечната температура е 2,4°С. Најтопли месеци се јули и август со просечна температура од 18°С. {{Климатска табела |Место = Есен |Извор = [[Светска метеоролошка организација]] ([[Обединети нации|ОН]])<ref>{{Наведена мрежна страница|url= http://www.worldweather.org/016/c01345.htm|title= Временски информации за Есен|accessdate=}}</ref>; [[Опсерваторија Хонгконг]]<ref>[http://www.weather.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/europe/ger_pl/essen_e.htm „Климатолошки информации за Есен (Германија)“] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20191026000533/http://www.weather.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/europe/ger_pl/essen_e.htm |date=2019-10-26 }} – Обсерваторија Хонгконг</ref> <small>за податоците на сончевите часа</small> |Јан_прос_макс = 4.5 |Фев_прос_макс = 5.5 |Мар_прос_макс = 9.1 |Апр_прос_макс = 12.7 |Мај_прос_макс = 17.6 |Јун_прос_макс = 19.9 |Јул_прос_макс = 22.2 |Авг_прос_макс = 22.3 |Сеп_прос_макс = 18.3 |Окт_прос_макс = 13.7 |Ное_прос_макс = 8.2 |Дек_прос_макс = 5.6 |Год_прос_макс = 13.3 |Јан_прос = 2.4 |Фев_прос = 2.9 |Мар_прос = 6.0 |Апр_прос = 8.9 |Мај_прос = 13.4 |Јун_прос = 15.8 |Јул_прос = 18.0 |Авг_прос = 18.0 |Сеп_прос = 14.7 |Окт_прос = 10.7 |Ное_прос = 5.9 |Дек_прос = 3.6 |Год_прос = 10.0 |Јан_прос_мин = 0.2 |Фев_прос_мин = 0.3 |Мар_прос_мин = 2.9 |Апр_прос_мин = 5.0 |Мај_прос_мин = 9.1 |Јун_прос_мин = 11.6 |Јул_прос_мин = 13.7 |Авг_прос_мин = 13.7 |Сеп_прос_мин = 11.1 |Окт_прос_мин = 7.6 |Ное_прос_мин = 3.6 |Дек_прос_мин = 1.6 |Год_прос_мин = 6.7 |Јан_прос_врнежи = 84.5 |Фев_прос_врнежи = 58.1 |Мар_прос_врнежи = 78.2 |Апр_прос_врнежи = 61.0 |Мај_прос_врнежи = 72.2 |Јун_прос_врнежи = 92.8 |Јул_прос_врнежи = 81.2 |Авг_прос_врнежи = 78.8 |Сеп_прос_врнежи = 78.0 |Окт_прос_врнежи = 75.1 |Ное_прос_врнежи = 81.1 |Дек_прос_врнежи = 93.1 |Год_прос_врнежи = 934.1 |Јан_врнежливи_денови = 14.1 |Фев_врнежливи_денови = 10.5 |Мар_врнежливи_денови = 13.6 |Апр_врнежливи_денови = 11.1 |Мај_врнежливи_денови = 11.1 |Јун_врнежливи_денови = 12.0 |Јул_врнежливи_денови = 10.4 |Авг_врнежливи_денови = 9.9 |Сеп_врнежливи_денови = 11.2 |Окт_врнежливи_денови = 10.9 |Ное_врнежливи_денови = 13.6 |Дек_врнежливи_денови = 14.1 |Год_врнежливи_денови = 142.5 |Јан_сончеви_часови_мес = 43.4 |Фев_сончеви_часови_мес = 78.3 |Мар_сончеви_часови_мес = 102.3 |Апр_сончеви_часови_мес = 147.0 |Мај_сончеви_часови_мес = 192.2 |Јун_сончеви_часови_мес = 183.0 |Јул_сончеви_часови_мес = 186.0 |Авг_сончеви_часови_мес = 182.9 |Сеп_сончеви_часови_мес = 135.0 |Окт_сончеви_часови_мес = 111.6 |Ное_сончеви_часови_мес = 57.0 |Дек_сончеви_часови_мес = 40.3 |Год_сончеви_часови_мес = 1459 }} == Историја == [[Податотека:Essen-Kupferstich-Merian.png|thumb|300px|Есен на бакрорез од 1647]] === Потекло на името === Во земјите каде што се зборува [[германски јазик|германскиот јазик]], името на градот Есен често предизвикува збунување во однос на неговото потекло, бидејќи е познато како германски [[инфинитив]] на [[глагол]]от, „јаде“ и/или германската [[именка]] „[[храна]]“. Иако научниците сè уште не се согласуваат со интерпретацијата на името<ref>{{Наведена мрежна страница |author=Stadt Essen |url=http://www.essen.de/Deutsch/Rathaus/Aemter/Ordner_41/Stadtarchiv/geschichte/Geschichte_Namensdeutung.asp |title=Потекло на имињата на места |language=германски |publisher=Essen.de |date= |accessdate=6 април 2011 |archive-date=2009-07-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090717092028/http://www.essen.de/Deutsch/Rathaus/Aemter/Ordner_41/Stadtarchiv/geschichte/Geschichte_Namensdeutung.asp |url-status=dead }}</ref>, сепак постојат неколку интерпретации кои се вредни за споменување. Најстарата форма на името на градот е ''Astnide'', која била сменета во Essen со менување на формата како што се Astnidum, Assinde, Essendia и Esnede. Името Astnide би можело да се однесува или на регион каде што се пронајдени многу јасенови дрва или на регион од истокот (од [[Франкија|царството на Франките]])<ref>Paul Derks: ''Der Ortsname Essen'', in: ''Essener Beiträge'' 103 (1989/90), pp. 27–51</ref>. [[Стар високогермански јазик|Стариот германски]] збор за огниште, Esse, е исто така често спомнуван поради индустриската историја на градот, но е помалку веројатно името на градот да потекнува од тој збор, бидејќи старите форми на името на градот потекнуваат од времето пред [[индустријализација]]та. === Рана историја === Најстариот археолошки пронајдок, Vogelheimer Klinge, датира 280 000 – 250 000 години пред нашата ера. Тоа е нож пронајден во округот Фогелхајм, во северниот дел на градот за време на изградбата на [[Канал Рајна-Херне|Каналот Рајна-Херне]] во 1926 година<ref>[http://www.essen.de/deutsch/rathaus/aemter/ordner_61/denkmalschutz/61_8_arch_fdm_200409.asp ]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Други артефакти од [[Камено доба|каменото доба]] се исто така пронајдени, иако тие не се многубројни. Искористувањето на земјата било многу развиено, посебно поради рударските активности во индустриското време, па затоа други поголеми пронајдоци од [[Мезолит]]от не се очекувани. Пронајдоците од 3000 година пред нашата ера се многу почести. Најважниот пронајдок од тој период е [[Мегалит|мегалитска гробница]] пронајдена во 1937 година. Оваа гробница именувана како Steinkiste (Ковчег од камен) се смета како „најраниот зачуван пример од архитектурата во Есен“<ref>Detlef Hopp: ''Essen vor der Geschichte – Die Archäologie der Stadt bis zum 9. Jahrhundert'', in Borsdorf (Ed.): ''Essen – Geschichte einer Stadt'', 2002, p. 32</ref>. Есен бил дел од населените области на неколку германски народи ([[Хати (Германи)|Хати]], [[Бруктери]], [[Марси (Германи)|Марси]]), иако јасна разлика меѓу овие групи на народи е тешко да се определи. Замокот Алтебург во јужниот дел на Есен датира од првиот или вториот век пред нашата ера, додека пак замокот Херенбург од осмиот век од нашата ера. === 8 - 12 век === [[Податотека:Münster Essen Westwerk 20060326.jpg|thumb|upright|left|Западниот ѕид на Есенската катедрала]] Околу 845 година Св. [[Алтфрид]] (околу 800-847 година), подоцна [[Хилдесхајмска епископија|Хилдесхајмскиот епископ]], основал манастир за жени (''coenobium Astnide'') во центарот на сегашен Есен. Првата игуменија била Герсвит, која била роднина на Св. Алтфрид (види: [[Опатија Есен]]). Во 799 година, Св. Лудгер веќе ја основал бенедиктанската [[опатија Верден]] на свое земјиште неколку километри јужно. Регионот бил слабо населен со неколку складишта и стар и веројатно напуштен замок. Додека опатијата Верден служела да ја поддржи мисионерската работа на Св. Лудгер во регионот [[Харц]] ([[Хелмштет]]/[[Халберштат]]), манастирот во Есен бил наменет за грижа на жените од високото [[Саксонци|саксонско]] благородништво. Овој манастир не бил манастир во вистинска смисла на зборот, туку бил наменет за резиденција и за образовна институција за ќерките и вдовиците од високото благородништво; предводени од игуменија, другите членови освен игуменијата не биле задолжени да дадат заклетви за невиност. Околу 852 година започнала изградбата на црква на манастирот и била завршена во 870 година. Во 946 година голем оган ги оштетил црквата и самата населба. Црквата била повторно изградена, значително проширена и претставува основа на денешната катедрала во Есен. Првото документирано спомнување на Есен датира од 898 година кога [[Цвентиболд]], кој бил крал на [[Лотарингија]], владеел со територија на западното корито на реката [[Рајна]] до опатијата. Друг документ, кој го опишува финансирањето на манастирот и наводно датира од 870 година, денес се смета за фалсификат од единаесеттиот век. Во 971 година Матилда II, внука на царот [[Отон I (свет римски цар)|Отон I]], го презела манастирот. Таа станала најважната од сите игумении во историјата на Есен. Таа владеела преку 40 години и го зголемила богатството на манастирот со непроценливи предмети, како што е најстарата канделабра со седум гранки како и Златната Мадона од Есен, најстарата позната скулптура на Пресвета Богородица во западниот свет. Матилда била наследена од други жени кои биле во роднински врски со царевите од династијата на Отон: Софија, ќерка на Отон II и сестра на Отон III, и Феофану внука на Отон II. За време на владеењето на Феофану, Есен кој бил споменуван како град од 1003 година, го добил правото да одржува пазари во 1041 година. Десет години подоцна Феофану го изградила источниот дел од манастирот во Есен. Неговата гробница ги содржи гробниците на Св. Алтфрид, Матилда II и на самата Феофану. === 13 - 17 век === Во 1216 година манастирот, кој бил само важен земјопоседник до тој момент, се здобил со статус на кралска резиденција кога царот [[Фридрих II (свет римски цар)|Фридрих II]] ја повикал Елисабета I со официјално писмо. Во 1244 година, 28 години подоцна, Есен ја добил својата повелба и својот печат кога [[Конрад фон Хохштаден]], [[Келнски архиепископ|Келнскиот архиепископ]], влегол во градот и го подигнал градскиот ѕид заедно со населението. Ова овозможило привремено ослободување на населението на градот од прицезите-игумении, но ова траело сè до 1290 година. Таа година кралот [[Рудолф I]] Хабсбуршки го повратил целосниот суверенитет на кнегините-игумении над градот, на големо разочарување на населението на растечкиот град, кој се залагал за самоуправување и кралско непосредно влијание. Титулата „[[Слободен царски град]]“ била конечно одобрена од варот [[Карло IV (свет римски цар)|Карло IV]] во 1377 година. Сепак во 1372 година, Карло парадоксално ја одобрил одлуката на Рудолф I од 1290 година и со тоа ги оставил манастирот и градот под кралска заштита. Сепак имало спорови помеѓу градот и манастирот во однос на превласт на регионот сè до распуштањето на манастирот во 1803 година. Биле поднесени многу тужби до тогашниот врховен суд, една од нив траела скоро 200 години. Конечната одлука на судот во 1670 година била дека градот морал да биде соодветно послушен во односот спрема игумениите, но можел да си ги задржи старите права - одлука која воопшто не ги решила проблемите. Во 1563 година, Градскиот совет, со неговото самоубедување дека е единствениот легитимен владетел на Есен ја претставил [[Протестантска реформа|протестантската реформа]]. Католичкиот манастир немал доволно сили да се спротистави на ваквиот развој на настаните. === Триесетгодишна војна === За време на [[Триесетгодишна војна|Триесетгодишната војна]], протестантскиот град и католичкиот манастир се спротивставувале еден со друг. Во 1632 година кнегињата-игуменија Марија Клара фон Шпаур, Pflaum und Valör успеала да ги насочи католичките Шпанци против градот со цел да иницира контра реформа. Во 1624 година бил донесен закон за рекатолизација и црковните обреди биле строго контролирани. Во 1628 година, градскиот совет се жалел поради овие закони во тогашниот врховен суд. Марија морала да побегне во Келн, кога [[Холандија|Холанѓаните]] влегле во градот во 1629 година. Таа се вратила во летото во 1631 година следејќи ги [[Баварија|Баварците]] под водство на [[Готфрид Хајнрих Граф цу Папенхајм]], но сепак повторно си заминала во септември истата година. Таа умрела во 1644 година во Келн. Војната се покажала како тежок удар за градот, со чести апсења, киднапирања и силувања. Дури и по [[Вестфалски мир|Вестфалскиот мир]] во 1648 година, трупите останале сè до 9 септември 1650 година. === Индустријализација === [[Податотека:Drei Ringe von Krupp.jpg|thumb|upright|Трите прстена на Круп]] Првиот историски доказ за важната рударска традиција во Есен датира назад до 14 век кога кнегините-игумении дозволиле рударски дејности. Првиот рудник за сребро бил отворен во 1354 година, но неспоредливо позначајниот јаглен не бил споменат сè до 1371 година, додека првите ископувања на јаглен започнале во 1450 година. На крајот на 16 век многу рудници за јаглен се отвориле во Есен и градот ја добил титулата за центар на индустријата за оружје. Околу 1570 година производителите на оружје правеле голем профит и во 1620 година успеале да произведат 14.000 пушки и пиштоли. Градот сè повеќе и повеќе станувал значајно стратешко место. Династијата на семејството Круп и градот Есен од 16 век се поврзале заедно. Во 1811 година, [[Фридрих Круп]] ја основал првата германска фабрика за челик во Есен и ги основал почетоците на она што ќе биде најголемото претпријатие во Европа во следните неколку декади. Фабриките за оружје во Есен станале толку значајни што имало поставено знак свртен кон [[Главна железничка станица Есен|главната железничка станица]], кој го пречекал [[Бенито Мусолини]] во „Оружарницата на [[Нацистичка Германија|Рајхот]]“ во 1937 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nrw2000.de/ns/hitler_mussolini.htm|title=NRW 2000 – Epoche des Nationalsozialismus – Einleitung – Hitler und Mussolini besuchen die "Waffenschmiede des Reiches" und die Krupp-Werke Essen|publisher=Nrw2000.de|date=25 септември 1937|accessdate=6 април 2011|archive-date=2011-07-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20110716112925/http://www.nrw2000.de/ns/hitler_mussolini.htm|url-status=dead}}</ref> Работата на Круп била главната причина за [[:de:Bild:Essen Bevoelkerungsentwicklung 01 KMJ.png|рапидното зголемување на населението]], кое започнало во средината на 19 век. Есен достигнал население од 100.000 жители во 1896 година. Други индустријалци како Фридрих Грило, кој во 1892 година го донирал Грило [[театар]]от на градот, исто така играле голема улога во обликувањето на градот и на областа Рур кон крајот на 19 и почетокот на 20 век. === Прва светска војна === Во февруари 1917 година избиле неколку бунтови, кои довеле до прекин на доставувањето на брашно. Исто така имало 10 напади на фабриката на Круп.<ref>'Auszug aus der Zusammenstellung der Monatsberichte der stellv. Generalkommandos an das preußische Kriegsministerium betr. die allgemeine Stimmung im Volke. 3 март 1917, бр. 230/17 g. B. 6., Generallandesarchiv Karlsruhe, Abt. 456, vol. 70. Reprinted in Wilhelm Deist, ''Militär und Innenpolitik im Weltkrieg 1914–1918''. 2 volumes. Düsseldorf: Droste, 1970, vol. 2, pp.&nbsp;666–67.</ref> === Втора светска војна === [[Податотека:Bundesarchiv Bild 146-941, Essen, zerstörte Krupp-Werke, Luftaufnahme.jpg|thumb|Уништената фабрика на Круп]] Како главен индустриски центар, Есен бил мета на [[Сојузници од Втората светска војна|сојузничкото]] бомбардирање. Преку 270 воздушни напади биле извршени врз градот, уништувајќи 90% од центарот и 60% од предградијата.<ref>[http://www.gmfus.org/template/page.cfm?page_id=493 Есен, Германија – трансатлантска мрежа на градови] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100619180455/http://gmfus.org/template/page.cfm?page_id=493 |date=2010-06-19 }}, Германски маршал најден во САД 3 април 2010</ref> На 5 март 1943 година Есен бил подложен на еден од најтешките воздушни напади во војната. Загинале 461 лице, 1593 биле ранети додека 50.000 жители на Есен останале без своите домови.<ref>[http://www.eurotravelling.net/germany/essen/essen_history.htm Есен – Историја] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100304074420/http://www.eurotravelling.net/germany/essen/essen_history.htm |date=2010-03-04 }}, eurotravelling.net, accessed 3 април 2010</ref> На 13 декември 1944 година тројца британски авијатичари биле линчувани.<ref>[http://www.ess.uwe.ac.uk/wcc/essen.htm Случајот на линчување Есен] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090611080448/http://www.ess.uwe.ac.uk/WCC/essen.htm |date=2009-06-11 }}, Универзитет Западна Англија, accessed 3 април 2010</ref> Сојузничките сили напредувале во Германија и стигнале до Есен во април 1945 година. Американскиот 507. падобрански пешадиски полк од 17. воздухопловна дивизија во улога на обична пешадија влегол во градот без отпор и го заробил на 10 април 1945 година.<ref>Stanton, Shelby, ''World War II Order of Battle: An Encyclopedic Reference to U.S. Army Ground Forces from Battalion through Division, 1939-1946'' (Revised Edition, 2006), Stackpole Books, p. 97.</ref> === Под британска окупација === По успешната инвазија на Германија од страна за сојузниците, Есен бил назначен на британската окупациона зона. На 8 март 1946 година германски воен офицер и еден цивил биле обесени поради линчувањето на три британски авијатичари во декември 1944 година. === Дваесет и први век === [[Податотека:Essen pan.jpg|thumb|left|Поглед на центарот на Есен од [[Ботроп]]]] Иако веќе не се произведува оружје во Есен, старите индустриски претпријатија како [[ThyssenKrupp]] и [[RWE]] се сè уште главните работодавачи во градот. Фондациите како ''Alfried Krupp von Bohlen und Halbach-Stiftung'' сè уште ја промовираат благосостојбата на градот како на пример со поддржување и донирање на болници и донирање на 55 милиони евра за нова зграда за [[Музеј Фолкванг|музејот Фолкванг]], кој е еден од најголемите музеи за уметност во областа Рур. == Политика == [[Податотека:Muenster Rathaus Essen.jpg|thumb|Старото и новото градско собрание: Катедралата во Есен (напред) и [[Ратхаус Есен|градското собрание]] (во позадина)]] === Историски развој === Власта во Есен долго време била во рацете на [[кнез-епископ|кнегините-игумении]], кои биле главни на царскиот манастир од [[Опатија Есен|Есен]]. Сепак од 14 век па наваму градскиот совет ја зголемувал неговата важност. Во 1335 година започнало избирање на два градоначалници од кои еден од нив бил назначен за раководник на финансиите. Во 1377 година на Есен му била одобрена царска непосредност<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://essen.de/de/Rathaus/Aemter/Ordner_41/Stadtarchiv/geschichte/Geschichte_Chronik_8_16.html |title=Историја на Есен (германски) |accessdate=2012-01-13 |archive-date=2011-11-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111124123001/http://essen.de/de/Rathaus/Aemter/Ordner_41/Stadtarchiv/geschichte/Geschichte_Chronik_8_16.html |url-status=dead }}</ref>, но подоцна морал да ја одбие оваа привилегија. Помеѓу раниот 15 и 20 век политичкиот систем на Есен претрпел неколку промени, најважната промена е воведувањето на [[Протестантска реформа|протестантската реформа]] во 1563 година, припојувањето во 1802 година од [[Кралство Прусија|Прусија]] и понатамошната [[секуларизација]] на кнежевството во 1803 година. Територијата била дел од пруската покраина [[Јилих-Клеве-Берг]] од 1815-1822 година по што станала дел од [[Рајнска покраина|Рајнската покраина]] сè до нејзиното распуштање во 1946 година. За време на [[Ноемвриска револуција|германската револуција 1918-1919]] година Есен бил дом на Есенскиот правец во [[Комунистичка работничка партија на Германија|комунистичката работничка партија на Германија]]. Во 1922 година ја основале Интернационалата на комунистичките работници. Есен станал еден од центрите на отпорот на [[социјалдемократија]]та и слободните трупи. За време на [[Нацистичка Германија|нацистичката]] ера (1933-1945), градоначалниците биле назначувани од страна на [[Нацистичка партија|Нацистичката партија]]. По [[Втора светска војна|Втората светска војна]], воената влада од британската окупациска зона назначила нов градоначалник и вовела општинска организираност врз основа на моделот на британските градови. Подоцна, Градскиот совет повторно бил избиран од страна на населението. Градоначалникот бил избиран од страна на советот како негова глава и како главен претставник на градот. [[Извршна власт|Администрацијата]] била предводена од цело време од градоначалникот. Во 1999 година, позицијата на градоначалник била укината во [[Северна Рајна-Вестфалија]] и градоначалникот станал и главен претставник на градот и административен челник. Покрај тоа, населението сега директно го избира градоначалникот. === Градски совет === Последните локални избори биле одржани на 30 август 2009 година. Како резултат на тоа, Рајнхард Пас ([[Социјалдемократска партија на Германија|SPD]]) бил избран како градоначалник и следните [[Политичка партија|политички партии]] ги добиле местата во градскиот совет: {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" style="width:95%;" |- style="background:#eee text-align:center;" | style="width:7%;"| [[Социјалдемократска партија на Германија|SPD]]<br /><small>([[Социјалдемократија|социјалдемократи]])</small> | style="width:7%;"| [[Христијанска демократска унија (Германија)|CDU]]<br /><small>([[Христијанска демократија|христијански демократи]])</small> | style="width:7%;"| [[Сојуз 90/Зелени|GRÜNE]]<br /><small>([[Светски зелени партии|зелени]])</small> | style="width:7%;"| [[Слободна демократска партија|FDP]]<br />Alternative Essen<br/><small>([[Либерализам|либерали]])</small> | style="width:7%;"| [[Левица (Германија)|Die Linke]]<br /><small>([[политичка левица]])</small> | style="width:7%;"| Essener<br/>Bürgerbündnis<br /><small>(независни)</small> | style="width:7%;"| [[Републиканци (Германија)|REP]]<br /><small>(националконзервативци)</small> | style="width:7%;"| [[Национална демократска партија на Германија|NPD]]<br /><small>(национал демократи)</small> | style="width:7%;"| [[MLPD|Essen steht AUF (MLPD)]]<br /><small>([[Марксизам-Ленинизам|марксисти-ленинисти]])</small> | style="width:7%;"| '''Вкупно''' |- style="text-align:center;" | 31 || 26 || 9 || 5 || 5 || 3 || 1 || 1 || 1 || 82 |} Градот е регулиран од коалицијата на SPD и CDU. === Грб на градот === [[Податотека:DEU Essen COA.svg|thumb|upright|left|Грбот на Есен]] [[Податотека:Hotel Handelshof Essen.jpg|thumb|Хотел Ханделсхоф со изменетиот грб и неофицијалното мото]] Грбот на градот Есен e хералдичка особеност. Одобрен е во 1866 година, се нарекува ''Allianzwappen'' (оружје на сојузништво) и се состои до два одвоени штита под една круна. Најчесто другите грбови на градовите прикажуваат ѕид наместо круна. Круната сепак не се однесува на самиот град Есен, туку на секуларизираното црковно кнежевство во Есен под капата на кнегините-игумении. The Dexter (хералдички десно) [[Штит (хералдика)|штит]]от го покажува двоглавиот царски орел на [[Свето Римско Царство|Светото Римско Царство]] доделен на градот во 1623 година. The sinister (хералдички лево) штитот е еден од најстарите амблеми на Есен и прикажува меч за кој луѓето веруваат дека бил користен за отсекување на главата на [[Светец-заштитник|заштитникот на градот]] Св. Козма и Дамјан. Луѓето се обидувале да го поврзат мечот на левиот штит со меч кој бил пронајден во ризницата на Катедралата. Овој меч сепак е од поново време.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://regesta-imperii.adwmainz.de/regesten/regshow.php?pk=8837&offset=0&bandanzeige=1|title=Потекло на мечот во Есенската катедрала|publisher=Regesta-imperii.adwmainz.de|date=|accessdate=6 април 2011|archive-date=2007-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20070311161524/http://regesta-imperii.adwmainz.de/regesten/regshow.php?pk=8837&offset=0&bandanzeige=1|url-status=dead}}</ref> Малку изменета и по хералдички точна верзија на грбот може да се најде на покривот на хотелот Handelshof (Ханделсхоф) во близина на главната железничка станица. === Меѓународни односи === {{Поврзано|Список на збратимени градови во Германија}} Есен е [[збратимени градови|збратимен]] со градовите:<ref name="RuhrTwins2010">{{Наведена мрежна страница |url= http://www.essen.de/deutsch/rathaus/aemter/ordner_15/staedtepartnerschaften/startseite_partnerstaedte.asp |title= Städtepartnerschaften |publisher= Градски совет Есен |accessdate= 10 април 2011 }}{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * {{знамеикона|Франција}} [[Гренобл]], [[Франција]] <small>''(од 1974)''</small><ref name="RuhrTwins2010" /><ref name="Grenoble">{{Наведена мрежна страница |author=Jérôme Steffenino, Marguerite Masson |url=http://www.grenoble.fr/jsp/site/Portal.jsp?page_id=92 |title=Ville de Grenoble – Coopérations et villes jumelles |publisher=Grenoble.fr |date= |accessdate=29 октомври 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071014074034/http://www.grenoble.fr/jsp/site/Portal.jsp?page_id=92 |archivedate=2007-10-14 |url-status=dead }}</ref> * {{знамеикона|Русија}} [[Нижни Новгород]], [[Русија]] <small>''(од 1991)''</small><ref name="RuhrTwins2010" /> * {{знамеикона|Обединето Кралство}} [[Град Сандерленд]], [[Обединето Кралство]] <small>''(од 1949)''</small><ref name="RuhrTwins2010" /> * {{знамеикона|Финска}} [[Тампере]], [[Финска]] <small>''(од 1960)''</small><ref name="RuhrTwins2010" /> * {{знамеикона|Израел}} [[Тел Авив]], [[Израел]] <small>''(од 1991)''</small><ref name="RuhrTwins2010" /> [[Монесен (Пенсилванија)|Градот Монесен]], во [[Пенсилванија]] кој се наоѓа долж реката [[Мононгахела]], бил именуван по реката и по градот Есен.<ref>{{Наведена мрежна страница |last= Harvath |first= Les |url= http://www.pittsburghlive.com/x/pittsburghtrib/s_497856.html |title= Историја на училишните бои |work= [[Pittsburgh Tribune-Review]] |date= 18 март 2007 |accessdate= 6 април 2011 |archive-date= 2010-02-02 |archive-url= https://web.archive.org/web/20100202044754/http://www.pittsburghlive.com/x/pittsburghtrib/s_497856.html |url-status= dead }}</ref> == Индустрија и инфраструктура == === Главни претпријатија во Есен === [[Податотека:ThyssenKrupp Hauptquartier.jpg|thumb|Седиштето на [[ThyssenKrupp]] во Есен]] [[Податотека:RWE Turm Essen.jpg|left|thumb|upright|[[RWE Turm|Кула RWE]]]] Есен е седиште на неколку големи претпријатија, меѓу кои се наоѓа [[ThyssenKrupp]], кој е индустриски конгломерат кој е исто така регистриран во [[Дујсбург]] и потекнува од спојувањето на претпријатието Thyssen AG со седиште во Дујсбург и претпријатието [[Круп|Friedrich Krupp AG]] со седиште во Есен во 1999 година. Најголемото претпријатие која е регистрирана само во Есен и втората по големина за електрична корист во Германија е претпријатието [[RWE AG]]. Есен исто така е седиште на корпорациските канцеларии на [[Schenker AG]], логистичкото одделение на Deutsche Bahn. Други големи претпријатија се најголемото градежно претпријатие во Германија [[Hochtief AG]], како и [[Aldi|Aldi Nord]], [[Evonik Industries]], [[Arcandor|Arcandor AG]], [[Medion|Medion AG]] и [[Heinrich Deichmann-Schuhe GmbH|Deichmann]], најголемиот трговец со чевли на мало во Европа. [[E.ON|Eon-Ruhrgras]] најголемата германска компанија за гас исто така има седиште во Есен. [[The Coca-Cola Company|Компанијата Кока-кола]] оригинално ги имала своите први канцеларии во Германија во Есен (околу 1930 година), каде што останала сè до 2003 година кога нејзините канцеларии биле префрлени во главниот град [[Берлин]]. === Саеми === Градскиот саем Messe Essen е домаќин на 50 [[саем|трговски саеми]] секоја година. Со приближно 530.000 посетители секоја година [[Essen Motor Show]], е главниот меѓународен саем за автомобили и е најголемиот настан, кој се одржува овде. Други важни саеми отворени за потрошувачите ги вклучуваат SPIEL, најголемиот саем за забава и прилика за презентација на Essen Feather и Deutscher Spiele Preis, Techno-Classica (стари коли) и еден од водечките саеми за јавачки спортови Equitana, кој се одржува секои две години. Главни саеми кои се ограничени само за професионалци ги вклучуваат саемите за Security (сигурност и заштита од пожар), IPM (градинарство) и E-World (енергија и вода). === Медиуми === [[Westdeutscher Rundfunk]] има студио во Есен кое е одговорно за централната област [[Рур]]. Секој ден подготвува 30 минутен регионален вечерен дневник (наречен Lokalzeit Ruhr), пет минутна попладневна програма за вести и неколку радио програми за вести. Локална станица за емитување се пуштила во програма во доцните 90-ти години. [[Медиумска група WAZ|WAZ Media Group]] е една од најважните (печатени) медиумски компании во Европа и ги издава двата најважни весници во областа Рур: ''[[Westdeutsche Allgemeine Zeitung]]'' (WAZ; 580.000 копии) и ''Neue Ruhr/Rhein Zeitung'' (NRZ; 180.000 копии). Во Есен, WAZ Group исто така ги издава локалните ''Borbecker Nachrichten'' (некогаш најголемиот локален весник во Германија) и ''Werdener Nachrichten'' весниците, од кои и двата се поранешни независни неделни весници за делови од Есен. Притоа Аксел Спрингер водел печатница за нивниот дневен весник [[Bild]]. === Образование === Една обновена образовна институција во Есен е [[Универзитет за уметност Фолкванг|универзитетот Фолкванг]], универзитет за уметност основан во 1927 година, кој е сместен во Есен и има дополнителни студии во [[Дујсбург]], [[Бохум]] и [[Дортмунд]]. Универзитетот на Дујсбург-Есен кој резултирал со спојување на универзитетите од Есен и Дујсбург е еден од најмладите германски универзитети. Една од примарните истражувачки области на овој универзитет е областа за урбани системи (одржлив развој, логистика и сообраќај), тема која е инспирирана од високо урбанизираната област Рур. Другите области вклучуваат [[нанотехнологија]], [[дискретна математика]] и образование на 21 век. Друг универзитет во Есен е приватниот Универзитет за применети науки за економија и менаџмент, со преку 6.000 студенти и гранки во 15 други големи градови низ Германија. === Медицина === Есен нуди високо насочен здравствен систем со повеќе од 1.350 доктори и приближно 6.000 кревети во 13 болници, вклучувајќи и универзитетската болница. Универзитетската болница потекнува од 1909 година, кога градскиот совет основал општинска болница, иако била скоро уништена за време на [[Втора светска војна|Втората светска војна]], подоцна била повторно изградена и ја добила титулата на универзитетска болница во 1963 година. Оваа болница се фокусирала за истражувања на циркулаторниот систем, [[онкологија]]та и трансплатациската медицина со оддел за [[пресадување на коскена срж]], кој е вториот најголем од овој вид во светот. === Сообраќај === ==== Улици и патишта ==== [[Податотека:A40-Ruhrschnellweg-Huttrop.jpg|thumb|[[Автопат 40 (Германија)|Ruhrschnellweg]] поминува низ средишниот бизнис-округ на Есен]] Мрежата на патишта во Есен се состои од 3.200 улици, кои вкупно имаат должина од 1.600 километри. Три [[Германски автопати|автопати]] ја поврзуваат територијата на Есен, меѓу кој најзначаен е [[Автопат 40 (Германија)|Ruhrschnellweg]] (Експресниот пат Рур, А40), кој минува директно низ градот делејќи го на половина. Во правец запад-исток автопатот А40 го поврзува [[Холандија|холандскиот]] град [[Венло]] со градот Дортмунд, протегајќи се низ целата област [[Рур]]. Овој автопат претставува една од главните сообраќајни артерии во областа Рур (со преку 140.000 возила на ден) и е подложен на голем сообраќаен метеж за време на главните саати поради што многу луѓе од таа област му го дале прекарот ''Ruhrschleichweg'' (пат по кој се лази во Рур). Во 1970 година е изграден тунел кога тогашниот сојузен автопат Bundesstrasse бил дограден за да ги исполни стандарди за автопат, па така А40 е скриен од јавната глетка во внатрешниот дел на градот близу [[Главна железничка станица Есен|главната железничка станица]]. Во северниот дел автопатот [[Автопат 42 (Германија)|А42]] само малку навлегува во територијата на Есен и служи како врска помеѓу соседните градови [[Оберхаузен]] и [[Гелзенкирхен]] и останатите одредишта. Еден сегмент од автопатот [[Автопат 52 (Германија)|А52]] го поврзува Есен со јужниот дел околу [[Диселдорф]]. На територијата на Есен автопатот А52 се протега од јужните реони близу [[Милхајм|Милхајм на Рур]], покрај саемот и потоа се спојува со Ruhrschnellweg на Autobahndreieck Есен-Исток раскрсницата источно од центарот на градот. Со А40/А52 во јужните делови на градот и со автопатот А42 на север постои одредена празнина во сообраќајниот систем, која често е причина за сообраќаен метеж на улиците од централните до северните области. Затоа ургентно треба да се изгради продолжување на автопатот А52, која ќе ја поврзе Есен-Исток раскрсницата со автопатот А42 со цел да се пополни таа празнина;<ref>Bundesverkehrswegeplan 2003, p. 124</ref> ова продолжување се планирала со години не сè уште не е реализирана-главно поради високо населените делови низ кои ова продолжување треба да поминува што би резултирало со висока цена и причинети грижи за граѓаните. ==== Јавен превоз ==== [[Податотека:Essen Hauptbahnhof Freiheit.jpg|thumb|[[Главна железничка станица Есен|Essen Hauptbahnhof]] во центарот на градот]] Како и во сите други заедници од областа [[Рур]], локалниот сообраќај е воден од локалната компанија во јавна сопственост за сообраќај внатре во градот, [[DB Regio]] која е помошна компанија на [[Германски железници|Deutsche Bahn]] е одговорна за регионалниот сообраќај и самата Deutsche Bahn, која е одговорна за долги релации. Локалниот транспортер Essener Verkehrs-AG (EVAG) e член на [[Verkehrsverbund Rhein-Ruhr]] (VRR) асоцијацијата за компании за јавен сообраќај во областа Рур, која обезбедува постојана структура на цените во целиот регион. Внатре во VRR регионот билетите важат за линиите на сите членови како и за железничките линии на DB компанијата (освен за брзите InterCity и Intecity-Express мрежи) и можат да се купат во автоматите за билети и сервисните центри на EVAG, кај сите други членки на VRR и DB. [[Податотека:EVAG P89 5226 Margarethenhoehe.jpg|thumb|left|Градска линија]] [[Податотека:EVAG P86 5211 Hauptbahnhof.jpg|thumb|Градска линија]] EVAG управува со 3 градски метроа, 7 трамваи и 59 автобуски линиии (16 од нив служат како Nacht Express линии достапни само во текот на ноќта) со вкупна должина од 29 километри (18 милји), 83 километри (52 милји) и 459 километри (285 милји) соодветно<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.evag.de/fileadmin/downloads/geschaeftsberichte/Kleine_EVAG_Statistik_2008.pdf |title=архивска копија |accessdate=2009-02-05 |archive-date=2009-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090205035500/http://www.evag.de/fileadmin/downloads/geschaeftsberichte/Kleine_EVAG_Statistik_2008.pdf |url-status=dead }}</ref>. Една линија за трамвај и неколку автобуски линии кои доаѓаат од соседните градови се управувани од овие градски соодветни превозници. Градското метро, кој повремено се обраќа на искористените Docklands Light Railway делници, е мешавина од трамвај и целосени подземни системи со 20 подземни станици за градското метро и дополнителни 4 подземни станици, кои се користат за трамвајот. Две линии од градското метро се комплетно без крстосници што ги прави независни од другиот сообраќај, исто така U18 линијата, која води од главната станица во Милхајм до Berliner Platz, станица на портите од градскиот центар која повремено излегува над површината на средината на автопатот [[Автопат 40 (Германија)|А40]]. Essen Stadtbahn е интегриран во Rhein-Ruhr Stadtbahn мрежата. [[Податотека:Essen-station-karlsplatz.jpg|thumb|Подземната станица Karlsplatz: Северниот терминал на U11 во северниот центар]] На истиот автопат се одржува долгорочен тест на систем за насочени автобуси уште од 1980 година. Многу EVAG железнички линии се сретнуваат на главната станица, но истото не важи за автобуските линии. Сепак, сите освен една од ноќните автобуските линии потекнува од/води до главната железничка на Есен во форма на ѕвезда. Сите EVAG линии вклучувајќи ги и ноќните линии се затворени за време на делничните денови од 1:30 часот до 4:30 часот. [[Податотека:Stadtbahn Essen - Kaiser-Wilhelm-Park.jpg|thumb|left|Платформи на Kaiser-Wilhelm-Park]] Од 13. линии во [[Rhein-Ruhr S-Bahn]] мрежата, 5 водат низ територијата на Есен и се среќаваат на [[Главна железничка станица Есен|главната железничка страница на Есен]], која исто така служи како меѓуврска до Regional-Express и Intercity-Express мрежите на регионални и националните брзи возови соодветно. Следејќи го назначувањето на Есен како [[европска престолнина на културата]] за 2010 година, главната станица, која е означена како станица со највисока важност и која не била значајно обновувана со декади ќе биде обновена со буџет од 57 милиони евра до почетокот на 2010 година..<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.bmvbs.de/-,302.1040342/doc.htm |title=Сојузно министерство за сообраќај, градежништво и урбани работи |accessdate=2012-01-15 |archive-date=2009-09-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090906113721/http://www.bmvbs.de/-,302.1040342/doc.htm |url-status=dead }}</ref> Други важни станици во Есен, каде што се поврзуваат регионалниот и локалниот сообраќај, се Regionalbahnhöfe (регионални железнички станици) во окрузите Алтенесен, Борбек, Крај и Штеле. Исто така, 20 S-Bahn станици може да се најдат во целото урбанистичко подрачје. ==== Авијација ==== Заедно со соседниот град [[Милхајм|Милхајм на Рур]] и покраината [[Северна Рајна-Вестфалија]], Есен го одржува Есен/Милхајм аеродромот ([[IATA]]: ESS, [[ICAO]]: EDLE). Иако првите летови пристигнале во 1919 година, сепак аеродромот бил официјално отворен на 25 август 1925 година. Со значајното проширување во 1935 година Есен/Милхајм аеродромот станал централен аеродром на областа [[Рур]], сè до крајот на [[Втора светска војна|Втората светска војна]], нудејќи асфалтирана писта од 1553 метри (5095 стапки), како и друга асфалтирана писта за едриличарство и одредишта до поголемите [[Европа|европски]] градови. Овој аеродром бил тешко оштетен за време на војната, но сепак делумно реконструиран од страна на сојузничките сили како спореден аеродром, бидејќи [[магла|видливоста]] е често по јасна од [[Аеродром Диселдорф|аеродромот во Диселдорф]]. Подоцна се развил во голем цивилен аеродром како што е сега, додека аеродромот Есен/Милхајм денес служи за повремен воздушен сообраќај (околу 33.000 патници годишно<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.adv.aero/download/presse/RVV-Verkehrsstatistik_2007.pdf |title=RVV-Stats 2007 |accessdate=2009-02-05 |archive-date=2009-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090205035507/http://www.adv.aero/download/presse/RVV-Verkehrsstatistik_2007.pdf |url-status=dead }}</ref>), база на флота од авиони и како најстарата германска компанија за обука за летање. Жителите од регионот околу Есен обично го користат [[Аеродром Диселдорф|аеродромот во Диселдорф]] (оддалечен околу 20 минути возење) и повремено [[Аеродром Дортмунд|аеродромот во Дортмунд]] за домашни и странски летови. == Знаменитости == === Индустрискиот комплекс Цолферајн === {{Главна|Индустриски комплекс Цолферајн}} [[Податотека:Zollverein Schacht 12.jpg|thumb|Вратило XII, дел од рударско-индустрискиот комплекс Цолферајн]] Индустрискиот комплекс Цолферајн е најпознатата знаменитости во градот. Со децении, рудникот (отворен во 1932 година, затворен во 1986 година), како и фабриката за преработка на јаглен (затворена во 1993 година) биле рангирани како најголеми од нивниот вид во [[Европа]]. Вратилото XII, изградено во [[Баухаус]] стил, со неговите карактеристични кули, кое со текот на годините станал симбол на целата област [[Рур]], се смета за архитектонско и техничко ремек-дело, здобивајќи се со угледот на „најубав рудник за јаглен во светот“.<ref>{{Наведена мрежна страница |url= http://en.erih.net/index.php?anchor=66&pageId=40 |title= Европска патека на индустриско наследство |publisher= En.erih.net |date= |accessdate= 2011-04-06 |archive-date= 2012-02-05 |archive-url= https://web.archive.org/web/20120205211954/http://en.erih.net/index.php?anchor=66&pageId=40 |url-status= dead }}</ref> Откако [[УНЕСКО]] го прогласил за [[Светско наследство на УНЕСКО|светско културно наследство]] во 2001 година, комплексот кој долго време седел напуштен и на кој му се заканувало демолирање почнал да го гледа периодот на реновирање. Под дирекција на агенцијата на [[Северна Рајна-Вестфалија]] и самиот град, неколку институции за уметност и дизајн направиле свои седишта на областите кои ги зафаќал поранешниот рудник за јаглен, а исто така се прави и план за реновирање на фабриката за преработка на јаглен. На земјиштето на стариот рудник за јаглен и на фабриката за преработка на јаглен, кои можат да се видат бесплатно, а исто така се достапни и тури со водичи кои се наплаќаат (некои со поранешни рудари), можат да се најдат неколку туристички атракции меѓу кои најважна е ''Design Zentrum NRW/Red Dot Design Museum''. ''Рур музејот'' е музеј посветен на историјата на областа Рур, кој постои од 1904 година, ќе ги отвори своите врати како една од главните атракции во поранешниот објект за миење на јаглен во 2009 година. === Катедралата и ризницата на Есен === [[Податотека:Essen muenster goldene madonna-4.jpg|thumb|upright|left|[[Златна Богородица од Есен]].]] [[Податотека:Otto Mathilden Kreuz.jpg|thumb|upright|[[Отонска династија|Отонски]] Матилде крст, 10 век.]] Поранешната црква на [[Опатија Есен|опатијата од Есен]], а денес катедрала на [[Есенска епископија|Есенскиот епископ]] е [[Готска уметност|готска]] црква направена од лесен песочник. Првата црква потекнува од периодот помеѓу 845 и 870 година; денешната црква е изградена откако поранешната црква изгорела до темел во 1275 година. Сепак важните западни стилови и гробниците преживеале и сè од времето на Отонската династија. Катедралата се наоѓа точно во центарот на градот, при што градот еволуирал околу неа. Соседната црква ''Свети Јохан Баптисти'', која не е спектакуларна во изглед и која е сместена во пешачката зона често грешно се посочува дека токму таа црква е катедралата. Богатството на катедралата се вбројува како едно од најзначајните во Германија, бидејќи само малку уметнички дела се изгубени низ вековите. Најдрагоцениот експонат, кој се наоѓа во катедралата е [[Златна Богородица Есенска|Златната Богородица Есенска]] (околу 980 година), најстарата позната скулптура на Богородица и најстарата слободно-стоечка скулптура северно од Алпите. Скулптурата на [[Богородица Марија|Богородица]] често е споменувана како ''Еssen sein Schatz'' или ''Богатството на Есен'' во буквален превод. Другите експонати ги вклучуваат наводната ''детска круна'' на царот Отон III, најстарата зачувана христијанска канделабра со седум гранки и неколку други уметнички дела од времето на Ото. === Старата синагога === Отворена во 1913 година, тогаш новата синагога служела како централно место за сретнување на [[Јудаизам|еврејската заедница]], која постоела пред [[Втората светска војна]]. Градбата се вбројува како една од најголемите и најимпресивните сведочења на еврејската култура во предвоена Германија. Во повоена Германија, поранешниот верски објект бил купен од градот и се користел како изложбена сала, а подоцна била пренаменета како културолошки центар за сретнување и куќа на еврејската култура. === Вила Хигел === [[Податотека:Villa huegel.jpg|thumb|[[Вила Хигел]]]] Изградена во 1873 година од индустрискиот магнат [[Алфред Круп]], вилата со 269 соби (8.100 м²) и околниот парк од 28 хектари служеле како претставително седиште на семејството [[Круп]]. Градскиот регистар за земјиште го вбројува поседот, кој во одреден период имал кадар до 640 луѓе, како дом на едно семејство.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.villahuegel.de/pub_rk-l.htm |title=Официјална страница на Вила Хигел |accessdate=2012-02-04 |archive-date=2008-09-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080912091238/http://www.villahuegel.de/pub_rk-l.htm |url-status=dead }}</ref> За време на нејзината изградба, вилата била опремена со неколку технички новини и особености како централен систем за топлење, свои водни и гасни инсталации, внатрешна електрика и надворешни системи за [[телеграф]] и [[телефон]] (со централен аларм на индукција за вработените). Куќниот централен [[часовник]] станал референтен часовник за целата компанија Круп; секој часовник требал да биде наместен со максимална разлика од половина минута. Исто така вилата се здобила со сопствена железничка станица ''Есен Хигел'' која била регуларна станица. семејството Круп морала да ја напушти својата Gründerzeit вила во 1945 година, кога била преземена од сојузничките сили. Истата била вратена во 1952 година, а денес е седиште на фондацијата Алфред Круп фон Болен и Халсбах (главен сопственик на акциите на Thyssen-Krupp) и била отворена за концерти и повремени изложби од висок профил. === Кетвиг и Верден === [[Податотека:Essen Kettwig 1.jpg|thumb|upright|Историскиот центар на градот Кетвиг]] Во јужниот дел на градот, окрузите Кетвиг и Верден, кои постојат како сопствени градови биле припоени во средината на 20 век и во голема мера го задржале карактерот, кои го имале пред припојувањето. Додека северните окрузи биле тешко оштетени за време на [[Втора светска војна|Втората светска војна]] и често ги изгубиле нивните историски градски центри; јужните делови сепак поминале полесно. Во Werden, Св. Лудгер ја основал [[Опатија Верден|опатијата Верден]] околу 799 година, 45 години пред Св. Алтфрид да го основа камен-темелникот на модерниот град, односно [[Опатија Есен|опатијата Есен]]. Старата црква од опатијата Верден, ''Св. Лудгер'', била означена како мала папска базилика во 1993 година, додека главната зграда на поранешната опатија денес е седиште на универзитетот Фолкванг за музика и изведувачки уметности. Кетвиг, кој бил припоен во 1975 година, на големо разочарување на населението, кое сè уште се бори за независност<ref>{{Наведена мрежна страница |url= http://www.landtag.nrw.de/portal/WWW/Webmaster/GB_II/II.2/Suche/Landtag_Intern/Suchergebnisse_Landtag_Intern.jsp?&w=native(%27(id%3D%27%27LI970215%27%27)%27)&order=native(%27ID(1)%2FDescend+%27)&view=detail |title= Службена страница на Покраинскиот парламент на Северна Рајна-Вестфалија |publisher=Landtag.nrw.de |date= |accessdate=2011-04-06}}</ref>, главно бил обликуван од текстилната индустрија. Најјужниот дел од Есен е исто така и најголемиот округ и се претпоставува дека е со најмногу зелени површини. === Други значајни културни места === [[Податотека:Saalbau Essen 01.jpg|thumb|Залбау]] * [[Музеј Фолкванг]]: Една од најголемите збирки на уметнички дела во областа [[Рур]], главно до XIX и XX век. Голем дел од музејот бил реновиран и проширен според плановите на Дејвид Чиперфилд. Фондацијата Алфред Круп фон Болен и Халбах е најголемиот дарител во проектот, кој чинел 55 милиони евра и бил завршен во 2010 година. По неговото повторно отворање е дом на збирката на ''Германскиот музеј за [[плакат]]и'' (со повеќе од 340.000 експонати). * [[Театар Алто]]: Отворен во 1988 година (според плановите изработени во 1959 година), асиметричната зграда со нејзиниот длабок индиго ентериер е дом на реномираната Есенска опера и балет. * ''Залбау'': Дом на Есенската Филхармонија, комплетно реновирана во 2003/2004 година. Критичарите многупати имаат гласано дека Есенската филхармонија е германскиот оркестар на годината.<ref>{{Наведена мрежна страница|author=|url=http://www.opernwelt.de/de/Jahrbuch/pressetext/index.html|title=Pressetext - Oper|work=Opernwelt|date=28 септември 2009|accessdate=6 април 2011|archive-date=2011-07-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20110716085329/http://www.opernwelt.de/de/Jahrbuch/pressetext/index.html|url-status=dead}}</ref> * ''Colloseum Theater'': Сместен во поранешната зграда на фабриката Круп на средишната пешачка зона, театарот бил дом на неколку [[мјузикл]]и од 1996 година па наваму. * [[Zeche Carl]]: Поранешен рудник за јаглен, а сега културен центар и место за одржување на [[Рок музика|рок концерти]] и дом на Offener Kanal Essen. === Други места === [[Податотека:Essen-Margarethenhöhe Markt.jpg|thumb|Margarethenhöhe I]] [[Податотека:Essen Moltkeviertel Luft 649W.JPG|thumb|Поглед над Молткефиртел од север]] [[Податотека:Moltkeviertel 0741 2.jpg|thumb|Скулптури од Фридрих Грезел и Глорија Фридман на Молткеплац]] * ''Gartenstadt Margarethenhöhe'': Основана од Маргарет Круп во 1906 година, градската градина со нејзините 3.092 единици во 935 згради на површина од 115 хектари (од кои 50 хектари се шума) се смета за првата од ваков вид во Германија. Сите згради го следат истиот стилистички концепт, секоја со мали варијации од претходните. Иако првично проектирана како место за пониските класи со мали згради, стариот дел на Margarethenhöhe I се развил во место за живеење на луѓето од средната класа и сместувањето во овој дел почнало повеќе да биде барано. Новиот дел Margarethenhöhe II бил изграден во 1960 и 1970 година, но е архитектонски инфериорен и посебно повеќекатните згради се сметаат за социјални интересни места. * [[Молткефиртел]] (Кварт Молтке): Од 1908 година па наваму, според реформираните планови на градскиот заменик ''Роберт Шмит'', овој кварт бил граден југоисточно од центарот на градот. Големите зелени површини, формирајќи широки урбани вентилациски линии и многубројните спортски и забавни површини и висококвалитетната архитектура секогаш во стилот на реформирачката архитектура се комбинираат во создавањето на уникатен пример насекаде во светот за модерно градско планирање. Населбата ги рефлектира рефомативните идеи и датира од раниот 20 век. Moltkeviertel продолжува да е барана населба за живеење, образование, здравствена нега и за комерцијални цели на помало ниво. На Молткеплац (Моltkeplatz), кој е најголемиот плоштад во населбата, се одвива збир од висококвалитетна современа уметност изведувана од страна на месните жители. * Grugapark: со вкупна површина од 70 хектари паркот близу саемските хали е еден од најголемите урбани паркови во Германија и иако се наплаќа влез, сепак е еден од најпосетуваните места за ресоздавање во градот. Ја вклучува градската ботаничка градина именувана како Botanischer Garten Grugapark. * Езерото Баладеној: Најголемото од шестте вештачки езера на реката Рур, сместено во јужнот дел на градот е исто така популарна зона за ресоздавање. Забрането е пливање во езерото, но истото активно се користи за пловење, нуркање и тури со брод. Ридестата и единствената малку развиена шумска област околу езерото од која лесно се доаѓа до округот Кетвиг е исто така популарна кај туристите. == Значајни луѓе == === Почесни граѓани === Градот Есен ја има традицијата за одбирање на почесен граѓанин уште од 1879 година, но оваа традиција е прекината по создавањето на Федерална Република Германија во 1949 година. Во 2007 година е направен исклучок, кога Бертолд Бајц, претседателот на Фондацијата Алфрид Круп фон Болен и Халбах ја добил наградата за почесен граѓанин за неговото долго заложување за градот.<ref>{{Наведена мрежна страница |url= http://krupp-guertel.essen.de/Projekte/Rede_OB_fuer_Ehrenbuerger_Beitz_09_05_07.pdf |title= Говор на градоначалникот Волфганг Рајнигер (германски) |format= PDF |date= |accessdate= 2011-04-06 |archive-date= 2009-03-27 |archive-url= https://web.archive.org/web/20090327085507/http://krupp-guertel.essen.de/Projekte/Rede_OB_fuer_Ehrenbuerger_Beitz_09_05_07.pdf |url-status= dead }}</ref> Следната листа ги содржи сите почесни граѓани на Есен:<ref>{{Наведена мрежна страница |author= Град Есен |url= http://www.essen.de/deutsch/rathaus/aemter/ordner_41/stadtarchiv/ehrenbuerger/ehrenbuerger.asp |title= Почесни граѓани на Есен |publisher= Essen.de |date= |accessdate= 2011-04-06 |archive-date= 2011-05-12 |archive-url= https://web.archive.org/web/20110512132105/http://www.essen.de/deutsch/rathaus/aemter/ordner_41/stadtarchiv/ehrenbuerger/ehrenbuerger.asp |url-status= dead }}</ref> *1879 [[Ото фон Бизмарк]]{{ndash}} [[Канцелар на Германија]] *1888 [[Фридрих Хамахер]]{{ndash}} политичар, адвокат и економист *1895 [[Јохан Хајнрих Петер Бајзинг]]{{ndash}} римокатолички теолог *1896 [[Фридрих Алфред Круп]]{{ndash}} индустријалец ''(сопруг на Маргарет Круп)'' *1901 [[Хајнрих Карл Зелинг]]{{ndash}} трговец и бенефактор *1906 [[Ерих Цвајгерт]]{{ndash}} градоначалник од 1886 до 1906 *1912 [[Маргарет Круп]]{{ndash}} бенефактор ''(сопруга на Фридрих Алфред Круп)'' *1917 [[Паул фон Хинденбург]]{{ndash}} фелдмаршал и воен водач, подоцна претседател на Германија *1948 [[Виктор Нимајер]]{{ndash}} советник *2007 [[Бертолд Бајц]]{{ndash}} претседател на ''Фондацијата Алфрид Круп фон Болен и Халбах'' Денес, најпрестижната награда од градот е „прстенот на честа“, кој Бертолд Бајц, ја имал веќе примено во 1983 година. Други носители на прстенот на честа ги вклучува поранешниот градоначалник на Есен и подоцна претседател на Германија, Густав Хајнеман, како и Франц Кардинал Хенгсбах, епископот од Есен. == Спорт == Најголемите [[фудбал]]ски клубови во Есен се Црвено-белите од Есен ({{lang-de|Rot-Weiss Essen}}) и Црно-белите од Есен (''Schwarz-Weiss Essen ''). Првите играат во четвртата германска фудбалска лига (''Regionalliga West''), додека вторите играат во петтата германска лига (''Oberliga Nordrhein-Westfalen''). Други фудбалски клубови се BV Altenessen, TuS Helene Altenessen, SG Essen-Schönebeck. == Наводи == {{наводи|colwidth=30em}} == Надворешни врски == {{ризница|Essen}} * [http://www.essen.de/ Службена страница на градот] * [http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ruhr2010.de/ Есен: Водич низ европската престолнина на културата 2010] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090511075016/http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ruhr2010.de/ |date=2009-05-11 }} * [http://www.stadtpanoramen.de/en/essen/essen.html Градски панорами - Есен] – панорамски погледи и виртуелни тури * [http://www.heinzalbers.org/kettwig.htm Слики од Кетвиг] * [http://www.world-shots.com/world_en144-1532.html Слики од светски градови. Германија. Есен] * [http://sites-of-memory.de/main/location.html#essen Споменици во Есен на sites-of-memory.de] * [http://www.conruhr.org/ ConRuhr – Академска канцеларија за универзитетот Дујсбург-Есен, Дортмунд, Бохум] * [http://essenhotels.org/ Список на хотели во Есен (англиски)] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20101203063348/http://essenhotels.org/ |date=2010-12-03 }} {{Градови во Германија}} {{Европска престолнина на културата}} {{Окрузи во Северна Рајна-Вестфалија}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Есен (град)| ]] [[Категорија:Градови во Северна Рајна-Вестфалија]] [[Категорија:Слободни царски градови]] [[Категорија:Ханза]] [[Категорија:Европски престолнини на културата]] [[Категорија:Универзитетски градови во Германија]] [[Категорија:Рајнска покраина]] [[Категорија:Безокружни градови во Северна Рајна-Вестфалија]] 9ekvn9pkvnyn2xzk9ka9ocj9i6th9li 14 24552 4803620 3513347 2022-08-19T20:36:50Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki [[Категорија:Писатели од стариот век]] [[Категорија:Латинска книжевност|*]] [[Категорија:Стари римјани по занимање|Писатели]] avetwgp2biwulgjbfja87mbxd5ptsjf 0 24979 4803619 4499473 2022-08-19T20:36:49Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=октомври 2009}} '''The Latin Library''' (''Латинска библиотека'') е [[мрежно место]] кој собира [[латински јазик|латински]] дела во [[јавна сопственост]]. Добиени се од разни извори. Многу од нив се скенирани и форматирани од книги. Други се симнати од разни мрежни места на Интернет (од кои многу пак сега не можат да се најдат). Од поскорешните додадени дела, нејвеќето се придонеси на корисници ширум светот. Текстовите не се наменети за истражувачки цели, ниту како критични изданија. На мрежното место нема преводи. Го одржува Вилијам Л. Кери од [[Ферфакс (Вирџинија)|Ферфакс]], Вирџинија, и е дел од поголемиот портал „[[Ad Fontes Academy]]“ [http://www.adfontes.com]. == Поврзано == * [[Латинска книжевност]] == Надворешна врска == * [http://www.thelatinlibrary.com/index.html The Latin Library] {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Latin Library}} [[Категорија:Дигитални библиотеки]] [[Категорија:Класични студии]] [[Категорија:Латинска книжевност]] 8jjifg5cusd0cfn7rznwtns1fk7s9kv 0 25383 4803618 4653337 2022-08-19T20:36:26Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki [[Податотека:QS Maximus memorial stone.JPG|алт=Спомен камен на Квинтиј Сулпициј Максим, Рим, Италија. Прв век од нашата ера; сместена на Порта Саларија, Рим, сеќавајќи се на 11-годишник кој победил на поетски натпревар во 95 г|мини|Спомен камен на Квинтиј Сулпициј Максим, Рим, Италија. Прв век од нашата ера; сместена на Порта Саларија, Рим, сеќавајќи се на 11-годишник кој победил на поетски натпревар во 95 г]] '''Римската''' или '''латинската''' '''поезија''' била важен дел од [[римска книжевност|римската книжевност]] во времето на [[латински|латинскиот јазик]]. За време на [[Златно доба на римската книжевност|Златното доба на римската книжевност]], најголемиот дел од врвните дела се пишувале во [[поезија]]. Најпознати претставници на римската поезија се: [[Вергилиј]], [[Гај Валериј Катул|Катул]], [[Хорациј]] и [[Овидиј]]. ==Развој на римската поезија== Римската поезија се јавила релативно доцна, зашто долго време [[Римјани]]те ја претпочитале прозата. Дури и кога се појавила, римската поезија се развивала под големо влијание на старогрчката поезија. Притоа, првите римски поети не твореле по примерот на великаните на грчката поезија, туку на многу послабите грчки поети од [[3 век п.н.е.|3]] и [[2 век п.н.е.]] Подоцна, римските лиричари не само што ги достигнале своите [[Хеленистички период|хеленистички]] примери, туку и ги надминале своите [[Хеленистичка култура|хеленистички]] современици. Својот врв римската поезија го достигнала за време на императорот [[Октавијан Август]] и тоа е периодот на класичната римска книжевност. Почетоците на римската лирика се јавуваат во [[1 век п.н.е.]], кога се појавила група млади и образовани поети кои прекинале со дотогашната римска поезија и го следеле примерот на тогашните александриски поети од кои ги прифатиле [[љубов]]ните мотиви и психолошката анализа на [[чувства]]та. Меѓу нив, особено се истакнувале: [[Публиј Валериј Катон]] од [[Галија]], [[Гај Хелвециј Цина]] од Горна [[Италија]], [[Гај Луцилиј Мацер Калва]], како и најистакнатиот поет во оваа група - [[Гај Валериј Катул]] кој, како повеќето римски поети, не бил од [[Рим]]. [[Александрија|Александриската]] [[елегија]] ја продолжиле [[Гај Корнелиј Гал]] и [[Албиј Тибул]] кој ја ослободил елегијата од александриската ученост и во неа внел длабоко лично [[чувство]], со што ја приближил кон старата јонска елегија. Поради тоа, повеќе римски поети го прогласиле Тибул за најголем римски елегичар. Друг истакнат елегичар од тоа време бил [[Секст Проперциј]] кој најмногу се придржувал кон александриската елегија, а неговите песни се полни со вознемирувачка патетика и [[Митологија|митолошки]] слики.<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 109-111.</ref> Големиот пресврт во развојот на римската книжевност се случил во времето на императорот Август, кога Рим се наметнал како центар на римската култура во кој се појавиле оригинални поети, ослободени од странското влијание. Под покровителството на императорот Август (кој и самиот пишувал) и на образованите и богати државници, како [[Мецена]], [[Месала]] и [[Азиниј Полион,]] настанал златниот век на римската книжевност. Во овој период твореле поетите: [[Хорациј|Квинт Хорациј Флак]] чија рефлексивна [[лирика]] извршила големо влијание не само врз неговите современици, туку и врз поезијата во [[Среден век|средниот]] и новиот век; неговиот современик [[Овидиј]] кој уживал голема популарност и, иако во неговата поезија нема возвишени мисли, се наметнал како пример на латинскиот уметнички облик; додека [[Вергилиј|Публиј Вергилиј Марон]] или „римскиот [[Хомер]]“ ја развивал [[еп]]ската поезија.<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 111-112.</ref> Во периодот по императорот Август дошло до одвојување на книжевното творештво од животот и форсирање на [[форма]]та наместо содржината, под влијание на [[реторика]]та. Во тоа време делувале неколку големи поети, но нивните дела заостанувале во споредба со оние од претходниот период. Притоа, најмногу се негувале [[епика]]та, [[сатира]]та и [[епиграм]]от. Најугледниот претставник на епиграмот бил [[Марко Валериј Марцијал]] чии дела, според [[Лесинг]], останале ненадминати во целата светска книжевност, а тој бил пример за [[Шилер]]овите и [[Гете]]овите славни „Ксении“. Како најважни претставници на сатирата се истакнале: [[Персиј Флак]] и [[Јувенал|Децим Јуниј Јувенал]]. Во доцниот период од [[Римското Царство]] книжевноста станувала сè помалку оригинална при што Рим престанал да биде книжевен центар, туку книжевноста почнала да цвета во римските провинции, особено во [[Галија]], во [[Шпанија]] и во [[Африка]]. Од овој период е познат [[Рутилиј Намацијан|Клаудиј Рутилиј Намацијан]].<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 112-114.</ref> == Посткласична поезија == По класичниот период гледаме промена на латинскиот [[изговор]]: особено забележително е неразликувањето на кратки и долги самогласки. Некои автори продолжиле на пишуваат во класични метри, но сега ова било само академска вежба. Популарната поезија, во која спаѓа најголемиот дел од [[Христијанство|христијанската]] поезија на латински, се пишувала во акцентни метри (понекогаш со рима, која никогаш не се користела систематски во класичната поезија) и така станала послична на поезијата на современите [[европски јазици]]. Овие акцентни латински стихови се нарекуваат „[[секвенца (поезија)|секвенции]]“, особено кога предметот на поемата е духовен. == Специфичности на класичната латинска поезија == Класичната латинска поезија користела низа [[ритмична стапка|ритмични стапки]], од кои речиси сите инспирирани од грчки оригинали; најчест од сите е [[дактилски хексаметар|дактилскиот хексаметар]], по кој следат [[елегичен дистих|елегичниот дистих]] и [[единаесетсложен стих|единаесетерецот]]. === Тешки и лесни слогови === Во римската поезија, метарот се заснова на должината на [[Самогласка|самогласките]]. Во латинскиот, слоговите може да бидат [[слогова тежина|„тешки“ („долги“) или „лесни“ („кратки“)]]. Еден слог е тежок кога неговата самогласка е „долга по природа“ (долга самосласка или дифтонг) или аок е „долга по позиција“ (кратка самогласка проследена од повеќекратни согласки или од една од двојните согласки, x и z). Согласките во следниот збор може да придонесат до издолжување на слогот по позиција. Некои групи согласки може да ги кратат или издолжуваат слоговите, по волја на поетот. Во овие групи спаѓаат: ''bl'', ''br'', ''cl'', ''cr'', ''dr'', ''gl'', ''gr'', ''pl'', ''pr'' и ''tr'', и не можат да се бројат за една согласка ако се наоѓаат во засебни зборови. === Елизија === [[Елизија]] се јавува со задоволување на следните два услова: # Зборот завршува на самогласка, дифтонг или буквата „m“. # Следниот збор почнува со самогласка, дифтонг или буквата „h“. Во овој случај, првиот збор ја губи согласката или дифтонгот доколку завршува со самогласка или дифтонг; ако пак завршува на „m“, го губи тоа „m“ и самогласката која веднаш му претходи. Овој елидиран слог често се означува со негово ставање во загради и ставање на крива линија од дното на слогот до дното на следниот слог. Понекогаш еден слог може и да не елидира, иако ги задоволува овие услови. Отсуството на елизија се нарекува „јаз“. Погледајте ги примерите подолу. === Цезура === [[Цезура]] се јавува кога зборот завршува во средина на [[стапка (прозодија)|стапката]]; меѓутоа цезурата е обично метрички значајна кога се јавува близу средината на стихот или во корелација со прекин во смислата во стихот, како да речеме точка. Цезурата го дели стихот на два дела и му дава на поетот можност за варијација на основната метричка шема со која работи. Кога цезурата е во корелација со прекин во смислата, раскажувачот треба да направи мала пауза кај таа цезура. == Примери за различни метри == === Легенда на знаците === * - тежок слог * u лесен слог * ^ слоговен анцепс, кој може да биде тежок или лесен * | крај на стапката (кога е веднаш над буквата, се чита како да е пред буквата) * || [[цезура]] * (загради) испуштање на самогласка заради елизија * _ елидирана согласка се врзува со следната согласка === Дактилски хексаметар === [[Дактилски хексаметар|Дактилскиот хексаметар]] го наоѓаме во многу од најврвните поеми на латински јазик. Тој се јавил под влијание на [[Хомер]]овите [[старогрчки јазик|старогрчки]] епови и се сметал за најдобриот метар за тешки и важни работи, и затоа се користи во Вергилиевата „[[Енеида]]“, [[Ениј|Ениевите]] „Анали“ и [[Лукрециј|Лукрециевата]] „[[За природата на нештата]]“. Дактилскиот хексаметар има шест стапки по стих. Секоја стапка е или дактил (тешка-лесна-лесна) или спондеј (тешка-тешка). Петтата стапка речиси секогаш е дактил. Шестата стапка се состои од тежок слог проследен од слоговен анцепс; завршетокот на овој стих е веројатно најзабележителната карактеристика на овој метар. Обично цезурата на дактилскиот хексаметар доаѓа на третата или четвртата стапка. Исто така, дадктилскиот хексаметар честопати има „буколична диереза“. Диереза е пауза која се случува кога крајот на зборот се совпаѓа со крајот на метричката стапка; буколичната диереза е диереза помеѓу четвртата и петтата стапка во стихот. - u u|- u u|-|| -| - -| - u u |- ^ Arma virumque canō, Trōiae quī prīmus ab ōrīs, - u u|- -|- u u|- || -|- u u| - ^ Ītaliam, fātō profugus, Lāvīnaque vēnit, - u u| - -| - ||-| - -| - u u |- ^ lītora, mult(um)_ill(e)_et terrīs iactātus et altō - u u|- -| - u u|- ||-|- u u |- ^ vī superum saevae memorem Iūnōnis ob īram; (Вергилиј, ''[[Енеида]]'', Книга Прва, стих 1-4) === Елегичен дистих === Кај [[Елегичен дистих|елегичниот дистих]], стиховите се групирани во [[дистих]]ови (парови). Првиот стих на секој дистих е во стандарден дактилски хексаметар. Вториот е изменет дактилски пентаметар: две стапки + тежок слог (полустапка), потоа уште две стапки, па уште еден тежок слог. Пентаметарскиот стих во суштина се состои од две и половина стапки плус две и половина стапки. Полустиховите обично ги дели цезура. - - | - - |-||- | - u u | - u u| - ^ Multās per gentēs et multa per aequora vectus - u u | - u u|- || - u u |- u u|- adveni(o)_hās miserās, frāter, ad īnferiās - -| - -|-||-|- - | - u u| - ^ ut tē postrēmō dōnārem mūnere mortis - -|- u u| -||- u u|- u u|- et mūtam nequiquam adloquerer cinerem, (Катул 101, стихови 1-4) == Поврзано == * [[Римска книжевност]] * [[Латински правопис и правоговор]] * [[Латински јазик]] == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Латинска поезија| ]] [[Категорија:Поезија]] [[Категорија:Латинска книжевност]] 3ktly78bim2xs0uwrcewi5zbweic8lt 14 25385 4803626 3513350 2022-08-19T20:37:17Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki {{Катпов}} {{Ризница-врска|Ancient Roman poets}} [[Категорија:Латинска книжевност|Поезија]] [[Категорија:Поезија по земја или јазик|Латинска]] oz7ruxknh9jcdd4urj061ouwzajdbg2 0 26752 4803672 4732343 2022-08-19T21:21:23Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki [[Податотека:Terence cropped.png|thumb|right|250px|Теренциј]] '''Публиј Теренциј Афер (Африканец)''' ([[лат.]] ''Publius Terentius Afer''), повеќе познат само како '''Теренциј''', е [[комедиограф]] ([[комедија|комичен]] [[драматург]]) од времето на [[Римска Република|Римската Република]]. Годината на неговото раѓање е спорна; [[Елиј Донат]], во неговото нецелосно дело ''Commentum Terenti'', смета дека Теренциј се родил во [[185 п.н.е.]] <ref>Aeli Donati Commentum Terenti, accedunt Eugraphi Commentum et Scholia Bembina, изд. P. Wessner, 3 тома, Лајпциг, 1902, 1905, 1908</ref>; [[Фенестела]], од друга страна, вели дека е роден десет години порано, во [[195 п.н.е.]].<ref>Sulla vita suetoniana di Terenzio, G. D' Anna, RIL, 1956, стр. 31-46, 89-90</ref> Роден е во [[Картагина]], но не бил картагинец како што вели неговото име; римјаните го користеле етнонимот ''Афер'' за луѓе родени во Африка, но за картагинците го употребувале исклучуво зборот ''Пуникус''<ref>H. J. Rose: A Handbook of Latin Literature, 1954</ref>. Теренциј бил веројатно од [[Античка Либија|либиско]] потекло<ref>Michael von Albrecht, Geschichte der römischen Literatur, Том 1, Берн, 1992</ref>. За првпат неговите комедии почнале да се изведуваат во ~[[170 п.н.е.|170]]-[[160 п.н.е.]], а умрел млад, веројатно во [[159 п.н.е.]] во [[Грција]] или по пат, враќајќи се во [[Рим]]. Напишал шест пиеси, од кои сите се зачувани (за споредба, неговиот претходник [[Плаут]] напишал 21 пиеса, од кои сите се зачувани). Позната негова реченица е: „''Homo sum, humani nihil a me alienum puto''“ („Човек сум и ништо човечко не ми е туѓо“). Оваа реченица е од пиесата ''Себеизмачувач''. == Животопис == Теренциј се родил во богато семејство во [[Картагина]] кое банкротирало и било продадено на Теренциј, римски [[Римски Сенат|сенатор]], кој подоцна го образувал младиот Теренциј, и воодушевен од неговите способности, го [[манумисија|ослободил]]. На возраст од 25 години Теренциј го напуштил [[Рим]] и никогфап не се вратил, по изведувањето на сите шест комедии кои и денес се изведуваат. Некои антички автори велат дека умрел на море. == Теренциевите пиеси == [[Податотека:terence manuscript (826).jpg|thumb|right|270px|Ракопис од комедија од Теренциј, 826&nbsp;г.]] Како и Плавт, Теренциј го прифатил [[Старогрчки театар|грчките пиеси]] од подоцнежните фази на [[Старогрчка комедија|атичката комедија]]. Тој бил повеќе од преведувач, како штоп покажуваат современите откритија во старогрчките пиеси. Меѓутоа Теренциевите пиеси се одвиваат во очигледно „грчки“ окружувања, без романизација на ликовите и ситуациите. Теренциј мошне се трудел да пишува во природен разговорен [[латински]], и доволно истрајните читатели кои можат да го читаат во вернакулар, го сметаат неговиуот стил за особено пријатен и непосреден. [[Елиј Донат]], учителот на [[Еремија]], е најраниот денес постоечки [[коментатор]] на Теренциевите дела. За Теренциевата популарност низ [[среден век|средниот век]] и [[ренесанса]]та сведочат бројни ракописи со целосни негови дела или делови од нив; академецот [[Клаудија Вила]] проценува дека 650 [[ракопис (книга)|ракописи]] со Теренциевите дела датираат од по [[800]] н.е. Средновековниот драматург [[Хросвита Гандерсхајмска]] тврдела дека ги пишувала своите пиеси за учениот човек да има христијанска алтернатива за паганските пиеси на Теренциј. Шесте комедии се: * ''[[Браќа (Теренциј)|Браќа]]'' * ''[[Девојката од Андрос (Теренциј)|Девојката од Андрос]]'' * ''[[Евнух (Теренциј)|Евнух]]'' * ''[[Свекрва (Теренциј)|Свекрва]]'' * ''[[Себеизмачувач (Теренциј)|Себеизмачувач]]'' * ''[[Формион (Теренциј)|Формион]]'' Првото печатено издание на Теренциј се појавило во [[Стразбур]] во [[1470]], додека првбата поантичка изведба на неговите пиеси била, ''[[Девојката од Андрос (Теренциј)|Девојката од Андрос]]'', во [[Фиренца]] во [[1476]]. Теренциевиот [[музика|музички]] [[композитор|соработник]] кој компонирал музика за пиесите бил [[Флак (композитор)|Флак]]. == Наводи == {{Reflist}} == Поврзано == * [[Римска книжевност]] == Надворешни врски == {{wikisource author}} * [http://www.thelatinlibrary.com/ter.html Шесте Теренциеви пиеси] на [[The Latin Library]] {{la}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Римски комедиографи]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 1xvvuyr73bh9nh9bqvh6b1k72aua6a8 14 27047 4803727 3015410 2022-08-19T21:45:11Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Француски дворци]] → [[Категорија:Замоци во Франција]] wikitext text/x-wiki {{Катпов}} {{Ризница-врска|Castles of the Loire}} [[Категорија:Замоци во Франција|Лоара]] azrmlktyppaw286htjutubba3fvbx6v 0 27073 4803719 4589099 2022-08-19T21:44:30Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Француски дворци]] → [[Категорија:Замоци во Франција]] wikitext text/x-wiki {{Infobox French commune |name = Азе-ле-Ридо |native name = Azay-le-Rudeau |image = Chateau-Azay-le-Rudeau-1.jpg |caption = Замокот Азе-ле-Ридо |region = Центар |department = Ендр и Лоара |arrondissement = Шинон |canton = Азе-ле-Ридо |mayor = Мишел Вердије |term = 2008&ndash;2014 |latitude = 47.2622222222 |longitude = 0.466944444444 |elevation m = 45 |elevation min m = 36 |elevation max m = 102 |area km2 = 27.34 |population = 3337 |population date = 2006 |INSEE = 37014 |postal code = 37190 }} '''Азе-ле-Ридо''' ([[фр.]] ''Azay-le-Rideau'') — [[Општини во Франција|општина]] во [[Департмани во Франција|департманот]] [[Ендр и Лоара]] во [[Франција]]. == Замок == [[Замок]]от („[[шато]]“) Азе-ле-Ридо е изграден во периодот од [[1518]] до [[1527]] год., како еден од првите француски [[ренесанса|ренесансни]] дворци. Лежи на остров на одстров на реката [[Ендр]], така што темелите му се издигаат директно од вода. === Историја на замокот === [[Жил Бертело]], државен [[ризничар]] на кралот [[Франсоа I]] и градоначалник на [[Тур]], почал да гради на оваа веќе утврдена локација, која делумно била наследство на неговата сопруга. Меѓутоа таа самата (Филипа Лезбахи) раководела со изградбата, и ја добила новата идеја да се постави централно [[скалиште]] (''escalier d'honneur''), кое е најголемата иновација на овој замок. Кога Бертело бил фатен во финансиска проневера, тој бил принуден да избега од недовршениот замок во 1528 и никогаш повторно не го видел. Потоа кралот го конфискувал имотот и го доделил како награда на еден висок офицер. Низ вековите замокот се менувал неколкупати, заклучно со XX век кога бил купен од владата и реставриран. Неговата внатрешност била сосема обновена со збирка ренесансни предмети. Денес замокот е отворен за посети од јавноста. === Стил === Долгите, ниски пропорции и скулптурната декорација на Азе се [[италовидна архитектура|италовидни]], во новиот антички стил, но аголните кули со шилести покриви, вертикалните групирани прозори одделени со тенки ленти, како и накосениот покрив се воочливо француски. Игривите утврдувања и средновековните ''[[донжон]]ски'' кули му дале чувство на традиционална благородност на новооблагородениот кралски ризничар. При влегување во замокот главна улога игра централното скалиште. Тоа е делумно вградено во самата зграда, на француски начин, елемент сличен на оној кај [[Влоаски замок|Блоаскиот замок]]. Скулптурните детали на Азе-ле-Ридо се особено забележителни. На приземјето наоѓаме жлебести [[пиластер]]и на високи основи кои ги држат амблемите со [[саламандер]] и [[невестулка]], симболи на кралот [[Франсоа I]] и кралицата [[Клода]]. Подоцна, кај романтистите се јавил обновен интерес и восхит за замокот. [[Оноре де Балзак]] го нарекол „избрусен дијамант вграден во Ендр.“<ref>''"Un diamant taillé à facettes, serti par l'Indre."''</ref> Денес Азе-ле-Ридо е окружен со карактеристично парколика пејзажна [[англиска градина]] со многу видови дрва, особено егзотични четинари: [[Кедар|атласки кедар]], [[барски чемпрес]] и [[секвоја|секвои]] од Новиот Свет. == Белешки == {{Reflist}} == Надворешни врски == {{commons|Château d'Azay-le-Rideau}} * [http://perso.wanadoo.fr/chateauxdelaloire/azaye.htm Опис и фотографии на Азе-ле-Ридо] {{en}} * [http://www.claudetravels.altervista.org/Valle%20della%20Loira/Azay-le-Rideau/galleria.html Фотогалерија на Азе-ле-Ридо] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070517235728/http://www.claudetravels.altervista.org/Valle%20della%20Loira/Azay-le-Rideau/galleria.html |date=2007-05-17 }} {{en}} * [http://www.flickr.com/photos/89297978@N00/sets/72157594515487122/ Слики од замокот Азе-ле-Ридо и други дворци на Лоара] {{en}} {{Loire}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Замоци во Франција]] [[Категорија:Општини во Ендр и Лоара]] [[Категорија:Архитектура од 1520-тите]] m0unxs5yntzma8b0l5bw7ls6mhieq6l 0 29864 4803789 4349615 2022-08-20T08:16:04Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јуни}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1470]]&nbsp; |[[Шарл VIII]] — француски [[крал]]. |- |valign="top" align="right"|[[1685]]&nbsp; |[[Доминикус Цимерман]] — германски [[рококо]] [[архитект]]. |- |valign="top" align="right"|[[1879]]&nbsp; |[[Димитар Попов (Ботево)|Димитар Попов]] — бугарски [[револуционер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1906]]&nbsp; |[[Ентони Ман]] — американски [[филм]]ски глумец и [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1911]]&nbsp; |[[Чеслав Милош]] — полски [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1931]]&nbsp; |[[Ендрју Хил]] — американски [[џез]]-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1933]]&nbsp; |[[Томислав Ивиќ]] — хрватски и југословенски [[фудбал]]ер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1938]]&nbsp; |[[Мирко Новосел]] — хрватски и југословенски [[кошарка]]рски тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1939]]&nbsp; |[[Павле Кузмановски]] — македонски академски [[сликар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1963]]&nbsp; |[[Ингви Малмстин]] — [[Шведска|шведски]] [[гитара|гитарист]], [[композитор]] и еден од пионерите на жанрот на [[нео-класичен метал|нео-класичниот метал]]. |- |valign="top" align="right"|[[1966]]&nbsp; |[[Мајк Тајсон]] — [[Соединети Американски Држави|американски]] [[бокс]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1970]]&nbsp; |[[Елизабета Канческа Милевска]] — министер за култура на [[Македонија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1975]]&nbsp; |[[Ралф Шумахер]] — [[Германија|германски]] [[Формула 1]] возач. |- |valign="top" align="right"|[[1979]]&nbsp; |[[Силвен Шаванел]] — француски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1983]]&nbsp; |[[Маркус Бургхарт]] — германски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1983]]&nbsp; |[[Шерил (пејачка)|Шерил]] — британска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Мајкл Фелпс]] — [[соединети Американски Држави|американски]] пливач. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Јака Блажич]] — словенечки [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Душан Лајовиќ]] — српски [[тенис]]ер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|30 јуни]] </noinclude> aa1fwmvnq6p30wyjkbjus6erwpwfdat 4803797 4803789 2022-08-20T08:31:31Z Jolicnikola 18239 ситна поправка wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јуни}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1470]]&nbsp; |[[Шарл VIII]] — француски [[крал]]. |- |valign="top" align="right"|[[1685]]&nbsp; |[[Доминикус Цимерман]] — германски [[рококо]] [[архитект]]. |- |valign="top" align="right"|[[1879]]&nbsp; |[[Димитар Попов (Ботево)|Димитар Попов]] — бугарски [[револуционер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1906]]&nbsp; |[[Ентони Ман]] — американски [[филм]]ски глумец и [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1911]]&nbsp; |[[Чеслав Милош]] — полски [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1931]]&nbsp; |[[Ендрју Хил]] — американски [[џез]]-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1933]]&nbsp; |[[Томислав Ивиќ]] — хрватски и југословенски [[фудбал]]ер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1938]]&nbsp; |[[Мирко Новосел]] — хрватски и југословенски [[кошарка]]рски тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1939]]&nbsp; |[[Павле Кузмановски]] — македонски академски [[сликар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1963]]&nbsp; |[[Ингви Малмстин]] — [[Шведска|шведски]] [[гитара|гитарист]], [[композитор]] и еден од пионерите на жанрот на [[нео-класичен метал|нео-класичниот метал]]. |- |valign="top" align="right"|[[1966]]&nbsp; |[[Мајк Тајсон]] — [[Соединети Американски Држави|американски]] [[бокс]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1970]]&nbsp; |[[Елизабета Канческа Милевска]] — министер за култура на [[Македонија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1975]]&nbsp; |[[Ралф Шумахер]] — [[Германија|германски]] [[Формула 1]] возач. |- |valign="top" align="right"|[[1979]]&nbsp; |[[Силвен Шаванел]] — француски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1983]]&nbsp; |[[Маркус Бургхарт]] — германски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1983]]&nbsp; |[[Шерил (пејачка)|Шерил]] — англиска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Мајкл Фелпс]] — [[соединети Американски Држави|американски]] пливач. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Јака Блажич]] — словенечки [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Душан Лајовиќ]] — српски [[тенис]]ер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|30 јуни]] </noinclude> buzhx8qhog72tfc0ampmu4v5ff1viyn 0 29955 4803773 4349620 2022-08-20T07:53:45Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јули}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1492]]&nbsp; |[[Елизабета Тјудор (ќерка на Хенри VII)|Елизабета Тјудор]] — ќерка на [[Крал на Англија|англискиот крал]] [[Хенри VII]]. |- |valign="top" align="right"|[[1486]]&nbsp; |[[Јакопо Сансовино]] — италијански вајар и [[архитект]], прочуен по своите градби околу плоштадот [[Плоштад Св. Марко|Св. Марко]] во [[Венеција]]. |- |valign="top" align="right"|[[1714]]&nbsp; |[[Кристоф Вилибалд Глук]] — германски [[композитор]] и [[диригент]]. |- |valign="top" align="right"|[[1843]]&nbsp; |[[Антонио Лабриола]] — [[италија]]нски [[марксизам|марксистички]] теоретичар. |- |valign="top" align="right"|[[1876]]&nbsp; |[[Тодор Паница]] — деец во [[македонско национално движење|македонското национално-револуционерно движење]]. |- |valign="top" align="right"|[[1877]]&nbsp; |[[Херман Хесе]] — [[Германија|германски]] [[Проза|писател]], добитник на [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда]]. |- |valign="top" align="right"|[[1903]]&nbsp; |[[Олаф V]] — [[крал на Норвешка]]. |- |valign="top" align="right"|[[1904]]&nbsp; |[[Жан Рене Лакост]] — француски [[тенис]]ер и [[Претприемништво|претприемач]]. |- |valign="top" align="right"|[[1911]]&nbsp; |[[Михаил Д. Петрушевски]] — македонски [[академик]]. |- |valign="top" align="right"|[[1914]]&nbsp; |[[Богољуб Арсиќ]] — македонски полковник. |- |valign="top" align="right"|[[1923]]&nbsp; |[[Вислава Шимборска]] — [[полска]] [[Поезија|поетеса]],добитничка на [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда]]. |- |valign="top" align="right"|[[1940]]&nbsp; |[[Георги Иванов]] — бугарски [[офицер]] ([[генерал]]-полковник). |- |valign="top" align="right"|[[1965]]&nbsp; |[[Фрањо Араповиќ]] — југословенски и хрватски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Јирген Рулантс]] — белгиски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Катарина Живковиќ]] — српска [[Пејач|пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Дани Роуз]] — англиски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Хендрик Пекелер]] — германски [[ракомет]]ар. |- |valign="top" align="right"|[[1995]]&nbsp; |[[Енис Барди]] — македонски [[фудбал]]ер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|2 јули]] </noinclude> 3qm4yhmv6inbzjuv3hblod6fc24lk6i 4803775 4803773 2022-08-20T07:55:16Z Jolicnikola 18239 ситна поправка wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јули}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1492]]&nbsp; |[[Елизабета Тјудор (ќерка на Хенри VII)|Елизабета Тјудор]] — ќерка на [[Крал на Англија|англискиот крал]] [[Хенри VII]]. |- |valign="top" align="right"|[[1486]]&nbsp; |[[Јакопо Сансовино]] — италијански вајар и [[архитект]], прочуен по своите градби околу плоштадот [[Плоштад Св. Марко|Св. Марко]] во [[Венеција]]. |- |valign="top" align="right"|[[1714]]&nbsp; |[[Кристоф Вилибалд Глук]] — германски [[композитор]] и [[диригент]]. |- |valign="top" align="right"|[[1843]]&nbsp; |[[Антонио Лабриола]] — [[италија]]нски [[марксизам|марксистички]] теоретичар. |- |valign="top" align="right"|[[1876]]&nbsp; |[[Тодор Паница]] — деец во [[македонско национално движење|македонското национално-револуционерно движење]]. |- |valign="top" align="right"|[[1877]]&nbsp; |[[Херман Хесе]] — [[Германија|германски]] [[Проза|писател]], добитник на [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда]]. |- |valign="top" align="right"|[[1903]]&nbsp; |[[Олаф V]] — [[крал на Норвешка]]. |- |valign="top" align="right"|[[1904]]&nbsp; |[[Жан Рене Лакост]] — француски [[тенис]]ер и [[Претприемништво|претприемач]]. |- |valign="top" align="right"|[[1911]]&nbsp; |[[Михаил Д. Петрушевски]] — македонски [[академик]]. |- |valign="top" align="right"|[[1914]]&nbsp; |[[Богољуб Арсиќ]] — македонски полковник. |- |valign="top" align="right"|[[1923]]&nbsp; |[[Вислава Шимборска]] — [[полска]] [[Поезија|поетеса]],добитничка на [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда]]. |- |valign="top" align="right"|[[1940]]&nbsp; |[[Георги Иванов]] — бугарски [[офицер]] ([[генерал]]-полковник). |- |valign="top" align="right"|[[1965]]&nbsp; |[[Фрањо Араповиќ]] — југословенски и хрватски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Јирген Рулантс]] — белгиски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Катарина Живковиќ]] — српска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Дани Роуз]] — англиски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Хендрик Пекелер]] — германски [[ракомет]]ар. |- |valign="top" align="right"|[[1995]]&nbsp; |[[Енис Барди]] — македонски [[фудбал]]ер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|2 јули]] </noinclude> 96dkj7g5pib720hi7usudybroqkoelz 0 30615 4803788 4636450 2022-08-20T08:12:51Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1270]]&nbsp; |[[Луј IX Светиот]] — [[крал на Франција]]. |- |valign="top" align="right"|[[1776]]&nbsp; |[[Дејвид Хјум]] — шкотски [[филозоф]]. |- |valign="top" align="right"|[[1822]]&nbsp; |[[Вилијам Хершел]] — англиски [[астроном]]. |- |valign="top" align="right"|[[1900]]&nbsp; |[[Фридрих Ниче]] — германски [[филозоф]]. |- |valign="top" align="right"|[[1908]]&nbsp; |[[Анри Бекерел]] — француски [[физичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1936]]&nbsp; |[[Григори Зиновјев]] — руски [[револуционер]] и советски [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1965]]&nbsp; |[[Џони Хајес]] — американски [[Атлетика|атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1967]]&nbsp; |[[Пол Муни]] — американски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Труман Капоти]] — американски [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[2000]]&nbsp; |[[Иван Стамболиќ]] — српски и југословенски [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[2001]]&nbsp; |[[Алија (пејачка)|Алија]] — американска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[2006]]&nbsp; |[[Силва Капутикјан]] — советска и ерменска поетеса. |- |valign="top" align="right"|[[2009]]&nbsp; |[[Едвард Кенеди]] — американски [[Сенат на Соединетите Американски Држави|сенатор]]. |- |valign="top" align="right"|[[2012]]&nbsp; |[[Нил Армстронг]] — [[САД|американски]] [[космонаут]], првиот човек што стапнал на [[Месечина]]та. |- |valign="top" align="right"|[[2018]]&nbsp; |[[Ванчо Петрушевски]] — македонски [[глумец]]. |- |valign="top" align="right"|[[2021]]&nbsp; |[[Милан Гутовиќ]] — српски глумец. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (починале)|25 август]] </noinclude> lxote7r6go2u6yj8dowkygydx6b5got 0 30782 4803687 4415262 2022-08-19T21:22:50Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki [[Податотека:Holbein-erasmus.jpg|thumb|right|Еразмо Ротердамски]] '''Герхард Герхардс''', познат како '''Еразмо Ротердамски''' ([[латински]]: ''Desiderius Erasmus Roterodamus'', {{роден на|28|октомври|1466}} во {{роден во|Ротердам}} - {{починал на|12|јули|1536}} во {{починал во|Базел}}) - [[Холандија|холандски]] [[Свештенство|свештеник]] и [[хуманист]]. Поради големото влијание врз своите современици, тој бил наречен ''крал на хуманистите''. Извршил големо влијание врз [[Германија|германската]] [[реформација]], а реформата на [[црква]]та ја замислувал како реформа на клерот и на црковните општини, а не како реформа на догмата. ==Животопис== Еразмо Ротердамски бил ракоположен за свештеник, но живеел како самостоен учен човек.<ref name="ReferenceA">Адам Харт-Дејвис, ''Историја - сеопфатен визуелен водич''. Скопје, 2009.</ref> ==Творештво== Најпознатото дело на Еразмо Ротердамски е „[[Пофалба на глупоста]]“, напишанo во [[1509]] година, a објавено во 1511 година. Во него, тој ја критикува [[корупција]]та во Црквата, залагајќи се за живот во кој човекот ќе се раководи според постојните [[морал]]ни и [[Религија|религиозни]] начела. Делата на Еразмо биле меѓу првите печатени книги што имале голема читателска публика и придонеле за отворање на патот на протестанската [[реформација]].<ref name="ReferenceA"/> == Наводи == {{наводи}} {{Биографија-никулец}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Холандски хуманисти]] [[Категорија:Личности овековечени во споменикот „Валхала“]] [[Категорија:Апсолвенти на Парискиот универзитет]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] hhy9pq5qi5vfx6d2vtqimyrwxvnotey 0 30869 4803486 4802123 2022-08-19T18:43:30Z Bjankuloski06 332 /* Творештво */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за писател | name = [[Податотека:Златен венец.svg|20px]] Мирослав Крлежа | image = Krleza1.jpg | bgcolour = gold | imagesize = 200px | caption = Крлежа во 1948&nbsp;г. | pseudonym = | birth_date = {{роден на|7|јули|1893}} | birth_place = {{знамеикона|Croatia}} {{роден во|Загреб}}, Хрватска | death_date = {{починал на|29|декември|1981}} | death_place = {{знамеикона|Croatia}} {{починал во|Загреб}}, Хрватска | occupation = [[романописец]], [[драма]]тург, [[поет]] | nationality = | period = | genre = | subject = | movement = [[егзистенцијализам]], [[модернизам]] | debut_works = | influences = [[Хенрик Ибзен]], [[Август Стриндберг]], [[Рајнер Марија Рилке]], [[Марсел Пруст]], [[Фридрих Ниче]] | influenced = | signature = | website = | footnotes = }} '''Мирослав Крлежа''' ({{lang-hr|Miroslav Krleža}}; [[Загреб]], {{роден на|7|јули|1893}} – Загреб, {{починал на|29|декември|1981}}) — хрватски писател и [[Енциклопедија на Југославија|енциклопедист]]. Според многумина, тој е најголемиот хрватски писател на [[XX век]]. == Живот == Крлежа е роден во Загреб, во [[семејство]] од пониската средна класа. Во родниот [[град]] завршил пониска [[гимназија]], а во периодот од [[1908]] до [[1913]] година учел во воената кадетска школа во [[Печуј]], а [[образование]]то го продолжил во Воената академија „Ludoviceum“ во [[Будимпешта]].<ref name="Pavle Zorić 1963">Pavle Zorić, „Miroslav Krleža“, во: Miroslav Krleža, ''Hrvatski bog Mars''. Beograd: Rad, 1963, стр. 125.</ref> Во [[1913]] година пребегнал во [[Србија]] со намера да биде доброволец во српската војска.<ref name="Marijan Matković 1966">Marijan Matković, „Miroslav Krleža“, во: Miroslav Krleža, ''Lirika''. Sarajevo: Svjetlost, 1966, стр. 99-104.</ref> Сепак, тој бил осомничен дека е шпион, поради што бил протеран назад во [[Австроунгарија]]. Во [[1915]] година, Крлежа бил мобилизиран и испратен на [[Источен фронт|Источниот фронт]], но поради лошото здравје, голем дел од мобилизацијата ја поминал по [[Болница|болниците]]. По [[Првата светска војна]], фасциниран од [[Ленин]] и [[Октомвриска револуција|Октомвриската револуција]], Крлежа се приклучил кон [[комунисти]]чкото движење и станал една од најугледните личности во [[Југославија]] што ја прифатиле [[комунизам|комунистичката идеологија]]. Во периодот помеѓу двете светски војни наизменично живеел во [[Загреб]] и во [[Белград]], уредувајќи сукцесивно повеќе книжевни списанија<ref>[[Раде Силјан]], Странски автор и дела. Скопје: Матица Македоонска, 2001, стр. 395.</ref>. Тој бил движечката сила зад неколку прогресивни списанија: „Пламен“ (1919), „Књижевна република“ (1923-1927), „Данас“ (1934) и „Печат“ (1939-1940).<ref name="Pavle Zorić 1963"/><ref name="Marijan Matković 1966"/> Издавањето на „Печат“ предизвикало големи бранувања во редовите на југословенските комунисти и во таканаречениот судир на книжевната левица во Југославија „Печат“ стоел на неортодоксни позиции. Комунистичкото раководството на чело со [[Јосип Броз Тито]] неповолно ја оценило појавата на „Печат“ во кого се осудувал [[Социјалистички реализам|социјалистичкиот реализам]], се бранела интелектуалната слобода и се осудувале [[Сталинови чистки|Сталиновите чистки]]. Како последица на ваквите ставови, во тој период Крлежа бил исклучен од [[КПЈ]]. [[Податотека:Miroslav Krleža 1953.jpg|мини|лево|Крлежа во 1953&nbsp;г.]] Кога во текот на [[Втората светска војна]] била основана [[Независна Држава Хрватска|Независната Држава Хрватска]], Крлежа ја одбил понудата на Тито да им се приклучи на [[партизан]]ите и целиот период на [[војна]]та го поминал во Загреб. Се верува дека врз неговата одлука да не им се приклучи на партизаните влијаела судбината на неговиот соработник [[Аугуст Цесарец]] при [[инцидентот во Керестинец]]. [[Податотека:Zgrada Leksikografskog zavoda Miroslav Krleža, Zagreb.JPG|мини|десно|Зградата на Лексикографскиот завод „Мирослав Крлежа“ во Загреб]] По Втората светска војна Крлежа кратко време бил во немилост кај [[комунисти]]чката власт, поради улогата при судирот на книжевната левица и неприклучувањето на партизаните. Но, поради неговиот голем углед како писател, му биле простени идеолошките гревови и бил целосно рехабилитиран. За возврат, Крлежа повеќе не го критикувал комунистичкото раководство. Во [[1951]] година бил назначен на чело на [[Југословенски лексикографски завод|Југословенскиот лексикографски завод]] во Загреб, на која функција останал до својата [[смрт]] во [[1981]] година. Истиот лексикографски завод (денес на [[Хрватска]]) е именуван во негова чест. Исто така, Крлежа бил главен уредник на „[[Енциклопедија на Југославија|Енциклопедијата на Југославија]]“.<ref name="Pavle Zorić 1963"/> == Творештво == [[Податотека:Miroslav Krleza monument in Osijek, Croatia.jpg|мини|десно|Споменикот на Крлежа во Осиек]] Крлежа се појавил на хрватската книжевна сцена во [[1914]] година, објавувајќи ги своите дела во загребско-риечката ревија „Книжевни новости“ (''Književne novosti''). Притоа, уште од самиот почеток, тој се држел подалеку од својата книжевна генерација и тој став на осаменик го задржал во текот на целата книжевна кариера, останувајќи доследен самиот на себе и надвор од сите помодни струења. Во [[1932]] година, во полемичката книга „Мојата пресметка со нив“ (''Moj obračun s njima''), Крлежа напишал: „стојам во нашата книжевна гостилница потполно осамен...и така се движам напред...потполно сам, имајќи ги пред себе неколку песни на [[Силвие Страхимир Крањчевиќ|Крањчевиќ]], фељтоните на [[Антун Густав Матош|Матош]] и лириката на Назор“. Според неговото лично сведоштво, во младоста бил под силно влијание на [[Шандор Петефи|Петефи]], чиј [[еп]] „Апостол“ имал пресудна важност за неговиот книжевен развој. Исто така, уште во времето поминато во воените училишта, тој интензивно ги читал [[Толстој]] и [[Ибзен]]. Истовремено, неговиот револуционерен дух се оформувал под влијание на [[Лајош Кошут]], [[Џузепе Гарибалди]] и на хрватската народна романтика (Супило, [[Иван Мештровиќ|Мештровиќ]], [[Владимир Назор|Назор]] итн.).<ref name="Marijan Matković 1966"/> Крлежа може да се опише како најзагребски и најхрватски, но според влијанието и најјужнословенски писател во современата книжевност, но со својот огромен опус потполно се вклопува во средноевропската книжевност. Крлежа се издвојува како единствена појава во [[Југословенска книжевност|југословенската книжевност]], набљудувано според широчината на уметничката преокупација и според оркестарската моќ на нејзиното обликување. Со своите публицистичко-есеистички дела Крлежа влијаел врз повеќе генерации југословенски интелектуалци. Постојано ангажиран во историското „денес“, без да се плаши од секојдневието, во текот на долгогодишната книжевна активност Крлежа стрпливо и педантно го градел својот опус како неповторлива драма на својот живот.<ref name="Marijan Matković 1966"/> [[Податотека:Miroslav Krleža 1988 Yugoslavia stamp.jpg|мини|десно|Крлежа на југословенска поштенска марка од 1988&nbsp;г.]] Денес, Крлежа се смета за највисока, претставителна вредност на [[Хрватска книжевност|хрватската книжевност]], писател кој е познат и во европски размери. Тој успеал да создаде моќно, длабоко и заокружено дело кое претставува посебен свет, а неговата дарба подеднакво се манифестира во неговите [[Поезија|поетски]], [[Проза|прозни]], [[Драмска уметност|драмски]] и [[Есеј|есеистички]] дела. Притоа, тој е ангажиран писател, борец и идеолог во вистинската смисла на зборот, водејќи долготрајна борба против сите назадни сили и против интелектуалниот провинцијализам. Централниот мотив на целокупното негово творештво го сочинуваат прашањата поврзани со смислата на [[историја]]та и [[морал]]ниот и духовниот напредок на човекот. За јунаците од неговите дела, најчесто, постоењето не е ништо друго освен кошмар, бескрајно страдање, а [[ум]]от е единственото средство со кое човекот може да се бори против [[хаос]]от. Сепак, покрај оваа чисто [[Филозофија|филозофска]] тенденција, во неговите дела постои и социјална компонента. Во тој поглед, Крлежа се истакнува како успешен сликар на моралното и општественото пропаѓање на граѓанската класа во [[Хрватска]], што особено е присутно во неговиот драмски циклус за господата Глембаеви. Крлежа остро ги осудува и ги исмева лицемерието, борбата за власт и за богатење, кариеризмот, снобизмот и дегенираниот менталитет и стил на живеење на [[буржоазија]]та. Исто така, во повеќе негови дела, тој ги исмејува и клерикализамот, католичкиот поглед на светот, постулатите на религиозната филозофија и црквата како установа. Најпосле, некои негови дела, како „Љубовта на Марсел Фабер Фабрицио кон Лаура Варонигова“ и „[[Погреб во Терезиенбург]]“ се одликуваат и со најчиста [[Лирика|лирска]] [[емоција]] и силен [[љубов]]ен занос.<ref>Pavle Zorić, „Miroslav Krleža“, во: Miroslav Krleža, ''Hrvatski bog Mars''. Beograd: Rad, 1963, стр. 125-127.</ref> [[Податотека:Miroslav Krleža (Zagreb).jpg|мини|десно|200п|Споменик на Крлежа во Загреб]] Крлежа оставил обемно творештво, меѓу кои особено се истакнуваат делата:<ref name="Marijan Matković 1966"/> * „Легенда“ (1914) * „Хрватска рапсодија" (1921) * „[[Хрватскиот бог Марс]]“ (''Hrvatski bog Mars'') (1922) * „[[Господа Глембаеви]]“ (1928) * „[[Враќањето на Филип Латинович]]“ (''Povratak Filipa Latinovicza'') (1932) * „Баладите на Петрица Керемпух“ (''Balade Petrice Kerempuha'') (1936) * „На работ на разумот“ (1938) * „Банкет во Блитва“ (1939) * „Дијалектички антибарбарус“ (1939) * „Излет во Унгарија“ (''Izlet u Mađarsku'') (1947) * „Аретеј“ (1959) * „Дневник“ (1977) * „Знамиња“ (''Zastave'') (недовршен [[роман]]) == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.kirjasto.sci.fi/krleza.htm Мирослав Крлежа.] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060928090032/http://www.kirjasto.sci.fi/krleza.htm |date=2006-09-28 }} * [http://www.borut.com/library/a_krlezm.htm Мирослав Крлежа во Библиотеката на јужнословенската книжевност] * [http://www.lzmk.hr/ Лексикографски завод „Мирослав Крлежа“] {{Добитници на Златен венец}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Крлежа, Мирослав}} [[Категорија:Хрватски писатели]] [[Категорија:Хрватски поети]] [[Категорија:Добитници на Златен венец на Струшките вечери на поезијата]] [[Категорија:Членови на Хрватската академија на науките и уметностите]] [[Категорија:Добитници на наградата „АВНОЈ“]] [[Категорија:Јунаци на социјалистичкиот труд]] [[Категорија:Погребани на гробиштата „Мирогој“]] [[Категорија:Академици на САНУ]] [[Категорија:Членови на Словенечката академија на науките и уметностите]] [[Категорија:Членови на Босанската академија на науките и уметностите]] jtqdn37yb8u1yzoiy0ta2n3ddsj4emj 0 32557 4803774 4646479 2022-08-20T07:54:44Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|август}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1873]]&nbsp; |[[Славејко Арсов]] — истакнат [[Македонија|македонски]] [[револуционер]] и војвода. |- |valign="top" align="right"|[[1153]]&nbsp; |[[Вилијам IX (гроф од Поатје)|Вилијам IX]] — [[гроф]] од [[Поатје]]. |- |valign="top" align="right"|[[1806]]&nbsp; |[[Јохан Каспар Мерц]] — [[Австроунгарија|австроунгарски]] [[Гитара|гитарист]] и [[композитор]]. |- |valign="top" align="right"|[[1887]]&nbsp; |[[Маркус Гарви]] — [[Јамајка|јамајски]] политички активист. |- |valign="top" align="right"|[[1893]]&nbsp; |[[Ме Вест]] — [[САД|американска]] [[глумица]]. |- |valign="top" align="right"|[[1902]]&nbsp; |[[Методија Андонов - Ченто]] — [[Македонија|македонски]] [[револуционер]] — [[претседател]] на [[Президиум на АСНОМ|Президиумот на АСНОМ]]. |- |valign="top" align="right"|[[1911]]&nbsp; |[[Михаил Ботвиник]] — [[СССР|советски]] [[шах]]ист, светски првак. |- |valign="top" align="right"|[[1920]]&nbsp; |[[Морин О'Хара]] — американска [[филм]]ска глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1923]]&nbsp; |[[Мира Ступица]] — српска и [[СФРЈ|југословенска]] [[театар]]ска и [[филм]]ска [[глумица]]. |- |valign="top" align="right"|[[1930]]&nbsp; |[[Тед Хјуз]] — [[Велика Британија|британски]] [[поет]] — сопруг на [[САД|американската]] [[писател]]ка [[Силвија Плат]]. |- |valign="top" align="right"|[[1935]]&nbsp; |[[Олег Табаков]] — советски и руски филмски глумец, директор на Московскиот уметнички театар. |- |valign="top" align="right"|[[1938]]&nbsp; |[[Теодорос Пангалос]] — грчки [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1943]]&nbsp; |[[Роберт Де Ниро]] — [[САД|американски]] [[глумец]] и [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1952]]&nbsp; |[[Нелсон Пике]] — бразилски автомобилист, светски шампион во трките на „[[Формула 1]]“. |- |valign="top" align="right"|[[1953]]&nbsp; |[[Драган Киќановиќ]] — српски и југословенски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1954]]&nbsp; |[[Здравко Боровница]] — српски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1957]]&nbsp; |[[Раби Абу Халил]] — либански музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1957]]&nbsp; |[[Ален Исламовиќ]] — босански [[Рок-музика|рок-музичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1960]]&nbsp; |[[Шон Пен]] — [[САД|американски]] [[глумец]] и [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1964]]&nbsp; |[[Зоран Костиќ]] — српски рок-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1970]]&nbsp; |[[Џим Куриер]] — американски [[тенис]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1971]]&nbsp; |[[Филипо Симеони]] — италијански [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1975]]&nbsp; |[[Луиџи Мастранџело]] — италијански [[одбојка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Тјери Анри]] — [[Франција|француски]] [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Вилијам Галас]] — француски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1978]]&nbsp; |[[Јелена Карлеуша]] — српска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1993]]&nbsp; |[[Едерсон Мораес]] — [[бразил]]ски фудбалски голман. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|17 август]] </noinclude> 10l50q28ddakdff6yeh5fd9459r9fgn 0 32704 4803791 4349703 2022-08-20T08:20:54Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|август}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1561]]&nbsp; |[[Јакопо Пери]] — [[италија]]нски [[композитор]]. |- |valign="top" align="right"|[[1779]]&nbsp; |[[Јенс Јакоб Берцелиус]] — [[Шведска|шведски]] [[хемичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1847]]&nbsp; |[[Болеслав Прус]] — полски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1877]]&nbsp; |[[Јован Скерлиќ]] — српски [[писател]] и книжевен критичар. |- |valign="top" align="right"|[[1890]]&nbsp; |[[Х. П. Лавкрафт]] — [[САД|американски]] [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1901]]&nbsp; |[[Салваторе Квазимодо]] — [[италија]]нски [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1936]]&nbsp; |[[Карла Фрачи]] — италијанска [[Балет|балерина]] и [[глумица]]. |- |valign="top" align="right"|[[1937]]&nbsp; |[[Андреј Кончаловски]] — руско-американски [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1941]]&nbsp; |[[Стеван Остоиќ]] — српски и југословенски фудбалер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1942]]&nbsp; |valign="top"|[[Ајсак Хејс]] — американски [[Соул-музика|соул]]-пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1943]]&nbsp; |[[Драган Николиќ]] — српски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1944]]&nbsp; |[[Раџив Ганди]] — [[премиер]] на [[Индија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1948]]&nbsp; |[[Роберт Плант]] — британски [[пејач]], член на [[Рок-музика|рок]]-групата „[[Лед Цепелин|Led Zeppelin]]“. |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Стјепан Девериќ]] — југословенски и хрватски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1964]]&nbsp; |[[Дино Дворник]] — хрватски пејач и глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1965]]&nbsp; |[[КРС-1]] — американски рапер. |- |valign="top" align="right"|[[1974]]&nbsp; |[[Ејми Адамс]] — американска глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1980]]&nbsp; |[[Самуел Димулен]] — [[Франција|француски]] [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1983]]&nbsp; |[[Јури Жирков]] — руски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Алваро Негредо]] — шпански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1986]]&nbsp; |[[Даниел Мартин (велосипедист)|Даниел Мартин]] — [[Ирска|ирски]] велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1986]]&nbsp; |[[Дамјен Годен]] — француски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1992]]&nbsp; |[[Деми Ловато]] — американска [[пејач]]ка и [[Глумец|глумица]]. |- |valign="top" align="right"|[[1999]]&nbsp; |[[Џо Вилок]] — англиски [[фудбал]]ер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|20 август]] </noinclude> io32wcy9tpxjvx03pl3hcwz50gmjst3 0 33289 4803721 4494008 2022-08-19T21:44:38Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Француски дворци]] → [[Категорија:Замоци во Франција]] wikitext text/x-wiki [[Податотека:0 Maincy - Château de Vaux-le-Vicomte (2).JPG|thumb|right|350px|Фронтален поглед на Во ле Виконт]] [[Податотека:Kasteel van Vaux-le-Vicomte - Maincy 06.jpg|thumb|right|350px]] '''Во ле Виконт''' ([[француски јазик|француски]]: ''Château de Vaux-le-Vicomte'') — [[барокна архитектура|барокен]] [[дворец]] во [[Менси]], близу [[Мелен]], 55 км југоисточно од [[Париз]], [[Франција]]. Бил изграден во периодот од [[1658]] до [[1661]] за [[Никола Фуке]], Маркиз од Бел-Ил-на-Море, Виконт од Мелен и Во, финансов управник (министер) на кралот [[Луј XIV]]. Во ле Виконт на многу начини е највлијателното дело во [[Европа]] во средината на [[XVII век]], најпрефинетата куќа во Франција изградена по [[Мезонски дворец|Мезонскиот дворец]]. Тука заедно со архитектот [[Луј Ле Во]], [[пејзажна архитерктура|пејзажниот архитект]] [[Андре Ле Нотр]] и сликарот-декоратор [[Шарл Ле Брен]] за првпат работеле заедно на голем проект. Нивната соработка го означува почетокот на еден нов поредок: величенствениот манир на „стилот Луј XIV“ во кој спаѓаат системи на заедничка работа, кои можеле да се применат на градбата, нејзините ентериери и уметнички дела и на создавањето на цел [[пејзаж]]. Овој дворец е еден од најдобрите градби во Европа од ова време. [[Француска градина|Градина]]та на Ле Нотр била доминантниот елемент на големиот комплекс. Дворецот се издигна на подигната платформа, отворена во средината на шумите,<ref>Овој ефект е позабележлив денес, со веќе зрелите шуми, отколку во [[XVII век]]; местото пред тоа било обработлива површина, и насадите биле груби и нови.</ref> и ја одбележува границата помеѓу нееднаквите протори, третирани на различен начин. Самиот плац, за разлика од оној на Версај, бил природно добро наводнет, со две рекички кои се среќаваат во паркот; една од овие била канализирана, па така настанал Големиот канал. == Историја == [[Податотека:VauxC17engraving.jpg|thumb|250px|right|Гравура на [[партер]]ите според првичниот изглед. XVII век]] [[Податотека:Vaux-le-Vicomte - jardins.jpg|thumb|250px|Поглед на градините и дворецот]] Некогаш ова било мал дворец кое се наоѓало помеѓу кралските дворци [[Вансене (дворец)|Вансене]] и [[Фонтенбло (дворец)|Фонтенбло]]. Во 1641 поседот го купил Никола Фуке, амбициозен 26-годишен член на ''[[Париски парлеман|Парискиот парлеман]]''. По петнаесет години, Фуке станал главен финансов управник на кралот Луј XIV ([[Министер за економија, финансии и индустрија (Франција)|министер за финансии]]) и тогаш започнала изградбата на најубавиот дворец во Франција. Во овој проект соработувале тројца генијални уметници кои Фуке ги имал избрано: архитектот [[Луј Ле Во]], сликарот-декоратор [[Шарл Ле Брен]] и пејзажниот архитект [[Андре Ле Нотр]]. За кратко време дворецот станал голем центар на префинети гозби, книжевност и уметност. Меѓе уметниците блиски на Фуке биле и поетот [[Жан де Лафонтен|Лафонтен]] и драматургот [[Молиер]]. На самата инаугурација на дворецот била изведена пиеса од Молиер, заедно со вечера, организирана од [[Франсоа Вател|Вател]], заедно со импресивен огномет. Дворецот бил раскошен, префинет, и маѓепсен по изглед, но и богат по задкулисна драма. Накратко по една славна прослава на [[17 август]] [[1661]] со Молиеровата пиеса 'Les Fâcheux'. Прославата била премногу импресивна, а домот премногу лускузен, па [[Жан-Батист Колбер]] успеал да го наговори кралот дека овој сјај е финансиран од манипулација со јавните фондови. Колбер го уапсил Фуке, па го заменил како финансов управник. Подоцна [[Волтер]] за резимира славната прослава вака: „На 17 август, во шест навечер Фуке беше Крал на Франција: во два наутро тој беше никој и ништо“. [[Жан де Лафонтен|Лафонтен]] исто така напишал опис на прославата, и накратко потоа и неговата ''Елегија за нимфите од Во''. По апсењето Фуке бил затворен доживотно, неговата жена била протерана, а Во ле Виконт бил конфискуван. По конфискацијата, кралот купил 120 таписерии, статуите, и сите портокалови дрва. Потоа пратил група уметници (Ле Во, Ле Нотр и Ле Брен) да проектираат проект многу поголем од Во ле Виконт: [[Версај]], потоа последователно менуван од најголемите архитекти, како [[Жил Ардуен Мансар]] и [[Анж Жак Габриел]], зголемувајќи го сѐ до [[Француска револуција|Француската револуција]]. Мадам Фуке си го вратила имотот по десет години и се повлекла да живе со најстариот син. По смртта на Фуке во 1680, синот исто така умрел. Во 1705 решила да го стави Во ле Виконт за продажба. [[Податотека:Vaux-le-Vicomte - grand salon.jpg|thumb|left|250px|Големиот салон]] Новиот сопственик станал [[Клод Луј Ектор де Вилар|маршалот Вилар]], иако никогаш го немал видено местото. Во 1764 неговиот син го продал на [[Војвода од Празлен|војводата од Празлен]], чии потомци го одржувале имотот во следните сто години. Замокот бил место на свирепо убиство во 1840-тите, кога тогашниот војвода од Шуазол-Празлен ја убил жена си во спална соба. По триесет години запоставување, дворецот повторно се нашол на пазарот. Во 1875 [[Алфред Сомије]] го купува Во ле Виконт на јавно наддавање. Дворецот бил празен, некои од помошните згради веќе биле руинирани, а славните градини биле сосема обраснати. Огромниот проект за реставрација и обновување ја започнал реномираниот архитект [[Габриел-Иполит Дестељо]]. До смртта на Сомије во 1908, дворецот и замокот го повратиле својот стар изглед. Неговиот син [[Едме Сомије]] и неговата снаа го завршиле проектот. Денес нивните потомци продолжуваат со работата на Во ле Виконт. Дворецот и понатаму е во приватна сопственост (на грофот од Вогуе) но бидејќи државата го назначила местото за [[историски споменик]], тоа е отворено за посетители. == Карактер == Како и многу замоци во северна Франција, Во од трите страни е опколен со вода ([[шанец]]), со [[оска|осен]] влезен дрворед кој продолжува по мост во отвореното предворје. Градбата е симетрична и цврство интегрирана, со малку издаден централен блок и павилјони по краевите, и две повратни крила кои се издаваат нанапред. Секој структурен елемент е потенциран со традиционални високи покриви со пирамидални завршетоци. Одзади на градбата доминира нејзиниот издаден овален „Голем салон“ по средината кој се издига во полна висина на куќата, и е завршен со овална [[купола]]. Куќата го доминира нејзиниот подреден пејзаж кој се извива од густите околни шуми, со балансирана композиција на водни басени и канали во камени ивичници, фонтани, чакални патеки, и [[партер]]и во разни шаблони кои сепак се покохерентни отколку огромната композиција на Версај. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{ризница|Château de Vaux-le-Vicomte|Во ле Виконт}} * [http://www.pbase.com/ericdeparis/vauxlevicomte Уметнички фотографии на дворецот Во ле Виконт] {{en}} * [http://www.vaux-le-vicomte.com Официјално мрежно место на дворецот Во ле Виконт] {{en}} {{fr}} * [http://pimousse.vaux.free.fr/vauxlevicomte Лично мрежно место на Во ле Виконт] {{fr}} * [http://wwww.montjoye.net/chateau_de_vaux_le_vicomte Историја и слики на Во ле Виконт] {{en}} [[Категорија:Замоци во Франција]] [[Категорија:Сена и Марна]] f25d4ulhjoh6pedir4yl2ai4cdu4d6i 0 33376 4803761 4349707 2022-08-20T07:33:29Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|октомври}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1474]]&nbsp; |[[Мариото Арбертинели]] — [[италија]]нски сликар, претставник на француската школа на [[Висока ренесанса|високата ренесанса]]. |- |valign="top" align="right"|[[1911]]&nbsp; |[[Андре Навара]], француски [[виолончелист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1923]]&nbsp; |[[Драга Чаловска - Секуловска]] — македонски новинар, учесник во [[НОВ]] од [[1941]] година и еден од основачите на [[Радио Скопје]]. |- |valign="top" align="right"|[[1925]]&nbsp; |[[Маргарет Тачер]] — првата жена [[премиер на Велика Британија]], наречена „Железната леди“. |- |valign="top" align="right"|[[1927]]&nbsp; |[[Ли Кониц]] — американски [[џез]]-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1931]]&nbsp; |[[Рејмон Копа]] — француски [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1932]]&nbsp; |[[Душан Макавеев]] — српски и југословенски [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1941]]&nbsp; |[[Пол Сајмон]] — американски [[Поп-музика|поп-музичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1948]]&nbsp; |[[Нусрет Фатех Али Кан]] — пакистански музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1956]]&nbsp; |[[Синан Сакиќ]] — српски и југословенски фолк-пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1967]]&nbsp; |[[Хавиер Стомајор]] — кубански [[атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1971]]&nbsp; |[[Саша Барон Коен]] — британски глумец и комичар. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Пол Пирс]] — американски [[кошаркар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Карлос Бетанкур]] — колумбиски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Милица Тодоровиќ]] — српска [[пејач|пејачка]]. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|13 октомври]] </noinclude> gy2f4v0b8wcyiwjtiq84qgd52zbq4o3 4803763 4803761 2022-08-20T07:41:41Z Jolicnikola 18239 ситна поправка wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|октомври}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1474]]&nbsp; |[[Мариото Арбертинели]] — [[италија]]нски сликар, претставник на француската школа на [[Висока ренесанса|високата ренесанса]]. |- |valign="top" align="right"|[[1911]]&nbsp; |[[Андре Навара]], француски [[виолончелист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1923]]&nbsp; |[[Драга Чаловска - Секуловска]] — македонски новинар, учесник во [[НОВ]] од [[1941]] година и еден од основачите на [[Радио Скопје]]. |- |valign="top" align="right"|[[1925]]&nbsp; |[[Маргарет Тачер]] — првата жена [[премиер на Велика Британија]], наречена „Железната леди“. |- |valign="top" align="right"|[[1927]]&nbsp; |[[Ли Кониц]] — американски [[џез]]-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1931]]&nbsp; |[[Рејмон Копа]] — француски [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1932]]&nbsp; |[[Душан Макавеев]] — српски и југословенски [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1941]]&nbsp; |[[Пол Сајмон]] — американски [[Поп-музика|поп-музичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1948]]&nbsp; |[[Нусрет Фатех Али Кан]] — пакистански музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1956]]&nbsp; |[[Синан Сакиќ]] — српски и југословенски фолк-пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1967]]&nbsp; |[[Хавиер Стомајор]] — кубански [[атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1971]]&nbsp; |[[Саша Барон Коен]] — британски глумец и комичар. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Пол Пирс]] — американски [[кошаркар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Карлос Бетанкур]] — колумбиски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Милица Тодоровиќ]] — српска [[Пејач|пејач]]ка. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|13 октомври]] </noinclude> 3zfijjodb3234qzfuqkqb9su3xp5obn 0 34471 4803700 4415296 2022-08-19T21:24:32Z Bjankuloski06 332 /* top */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} '''Франтишек Вацлав Мареш''' ([[Бенешов]] кај {{роден во|Прага|}}, {{роден на|12|декември|1922}} - {{починал на|3|декември|1994}}) бил [[македонистика|македонист]], професор по [[славистика]] на [[Виенски универзитет|Виенскиот универзитет]], кој има извонредни заслуги за афирмацијата на [[македонистика]]та во светот. {{Биографија-никулец}} [[Категорија:Добитници на Медал за заслуги за Македонија]] [[Категорија:Виенски универзитет]] [[Категорија:Чешки македонисти]] [[Категорија:Чешки слависти]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] ry10926wkatmsqtv2ccjjxp92yw3jyk 0 34787 4803739 4791888 2022-08-19T23:42:11Z ГП 23995 дополнување wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име=Драган Ѓаконовски - Шпато| портрет=Шпато.jpg| опис=Портрет на Шпато| сопружник=Катица Ѓаконовска| деца = [[Мартин Ѓаконовски]] | занимање=композитор, џез-музичар, диригент, музички аранжер| роден-дата={{роден на|11|март|1931}}| роден-место={{роден во|Скопје}}, [[Македонија]]| починал-дата={{починал на|3|јануари|1987}} | починал-место= {{починал во|Скопје}}, [[Македонија]]| }} '''Драган Ѓаконовски-Шпато''' ([[Скопје]], {{роден на|11|март|1931}} — [[Скопје]], {{починал на|3|јануари|1987}}) — истакнат [[Македонци|македонски]] [[композитор]], [[диригент]] и [[музички аранжер]]. Важи за зачетник на [[македонска забавна музика|македонската забавна музика]]. Како автор на бројни забавни мелодии, на аранжмани за забавна музика и [[џез]], почнувајќи од првите повоени години. Бројни генерации се сеќаваат на неговите популарни композиции, како и на првата македонска џез-композиција насловена „Тема I“, што ја создал во [[1947]] година. Тој бил извонредно надарен музички инструменталист кој формирал повеќе оркестри и групи. == Животопис == Драган Ѓаконовски-Шпато бил оженет со џез-пејачката Катица Ѓаконовска. Нивниот син [[Мартин Ѓаконовски]] е џез-басист во Германија. Татко му, Васил Ѓаконовски, како и постариот брат, Хари, исто така, биле музичари. ==Творештво== ==Значење и влијание== Во чест на Драган Ѓаконовски, една песна на македонскиот композитор [[Александар Џамбазов]] е насловена „Балада за Шпато“.<ref>„Музиката на Александар Џамбазов“, 62 фестивал Охридско лето, 19.8.2022.</ref> == Поврзано == * [[Македонска забавна музика]] == Надворешни врски == * [http://issuu.com/dojrana/docs/spato_kompaktna_verzija?e=4402664/3334752 Ванчо Димитров, ''Драган Ѓаконовски - Шпато, музичка легенда''] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160729075424/https://issuu.com/dojrana/docs/spato_kompaktna_verzija?e=4402664%2F3334752 |date=2016-07-29 }} (монографија) * [http://www.youtube.com/watch?v=8DuBV-nYkLk Музички избор на композиции од Драган Ѓаконовски - Шпато] — [[YouTube]] * [http://www.sokom.mk/mk/member/ѓаконовски-шпато-драган Биографија на Драган Ѓаконовски - Шпато] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20180721043933/http://www.sokom.mk/mk/member/%D1%93%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8-%D1%88%D0%BF%D0%B0%D1%82%D0%BE-%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BD |date=2018-07-21 }} — [[СОКОМ]] == Наводи == {{наводи}} {{Македонија-био-никулец}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Ѓаконовски Шпато, Драган}} [[Категорија:Македонски композитори]] [[Категорија:Македонски диригенти]] [[Категорија:Македонски музички аранжери]] [[Категорија:Луѓе од Скопје]] [[Категорија:Починати во Скопје]] [[Категорија:Членови на СОКОМ]] 8g68ydpe4ne5yvfc9gkc91w2fyx3bff 0 36082 4803793 4652186 2022-08-20T08:22:43Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|октомври}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1789]]&nbsp; |[[Џон Раглс]] — [[америка]]нски [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1864]]&nbsp; |[[Бранислав Нушиќ]] — [[Србија|српски]] комедиограф, сатиричар и критичар. |- |valign="top" align="right"|[[1892]]&nbsp; |[[Марина Цветаева]] — руска и советска поетеса. |- |valign="top" align="right"|[[1917]]&nbsp; |[[Валтер Лорд]] — американски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1922]]&nbsp; |[[Нилс Лидолм]] — шведски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1928]]&nbsp; |[[Диди]] — бразилски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1939]]&nbsp; |[[Пол Хоган]] — австралиски [[глумец]]. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Сигурни Вивер]] — американска[[глумица]]. |- |valign="top" align="right"|[[1965]]&nbsp; |[[Мат Бјонди]] — американски [[Пливање (спорт)|пливач]]. |- |valign="top" align="right"|[[1968]]&nbsp; |[[Звонимир Бобан]] — хрватски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1970]]&nbsp; |[[Мет Дејмон]] — американски [[глумец]]. |- |valign="top" align="right"|[[1978]]&nbsp; |[[Дарко Станиќ]] — српски ракометар. |- |valign="top" align="right"|[[1980]]&nbsp; |[[Роберт Вречер]] — словенечки велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1980]]&nbsp; |[[Ник Канон]] — американски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Бруно Марс]] — американски пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1993]]&nbsp; |[[Габриње Мугуруса]] — шпанско-венецуелска [[тенис]]ерка. |- |valign="top" align="right"|[[1993]]&nbsp; |[[Барбара Палвин]] — унгарски модел. |- |valign="top" align="right"|[[1997]]&nbsp; |[[Бен Вајт]] — англиски фудбалер. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|8 октомври]] </noinclude> 3hw8mr1mo8mb74dyzr41h9kmpm4dalx 0 36394 4803692 4333228 2022-08-19T21:23:01Z Bjankuloski06 332 /* top */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=октомври 2009}} [[Податотека:Giordano Bruno.jpg|thumb|right|Џордано Бруно]] '''Џордано Бруно''' ([[Нол]], [[март]] [[1548]] – [[Рим]], [[17 февруари]] [[1600]]) бил [[италија]]нски [[филозоф]], типичен претставник на антисхоластичката ренесанса на филозофијата. Џордано Бруно ги негирал [[Христијанство|христијанските]] догми, сметал дека [[филозофија]]та и [[теологија]]та се неспоиви и многу се спротивставувал на христијанското сфаќање на [[Господ]] како личност. Создал [[Пантеизам|пантеистичка]] теорија според која сѐ се состои од вечното движење. Во науката за [[вселена]]та го отфрлил учењето на [[Аристотел]] и на [[Птоломеј]] и ја прифатил науката на [[Коперник]]. Поради своите слободарски идеи се нашол под удар на инквизицијата која, по седум годишна истрага, на плоштадот Кампо деи Фиори во [[Рим]] го спалиле. Учел античка, арапска и сколастичка филозофија. Подучувал дека вселената е бескрајна и дека постојат многу светови. Поради ваквото учење тој бил уапсен и седум години бил измачуван со цел да го промени своето мислење и учење но безуспешно, тој останал доследен на своите учења. {{Италија-биог-никулец}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Бруно, Џордано}} [[Категорија:Италијански филозофи]] [[Категорија:Антисхоластичка ренесанса]] [[Категорија:Италијански астрономи]] [[Категорија:Космолози]] [[Категорија:Погубени за кривоверство]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] inrgotwk7im0uhkkmsvc69xz2fvvdg4 0 36943 4803473 4652934 2022-08-19T18:29:56Z FMSky 95100 wikitext text/x-wiki {{Слика десно-горе|Link=Нобелова награда|Text=Нобелов лауреат|Image=Nobel prize medal.svg|Width=25}} {{Infobox scientist | name = Пјер Кири | image = Pierre Curie by Dujardin c1906.jpg | image_size = | caption = | birth_date = {{Birth date|1859|5|15|df=yes}} | birth_place = [[Париз]], [[Франција]] | death_date = {{death date and age|df=yes|1906|4|19|1859|5|15}} | death_place = [[Париз]], [[Франција]] | nationality = {{знамеикона|France}} Французин | field = [[Физика]] | work_places = [[Париски универзитет|Сорбона]] | alma_mater = [[Париски универзитет|Сорбона]] | doctoral_advisor = [[Габриел Липман]] | doctoral_students = [[Пол Ленгвин]]<br />[[Андре-Луј Дебиерн]]<br />[[Маргарет Переј|Маргарет Кетрин Переј]]<br />[[Пјер Ернст Вис]] | known_for = [[Радиоактивност]]<br/> [[Кириев закон]] | prizes = [[Дејвиев медал]] (1903)<br>[[Нобелова награда за физика]] (1903)<br>[[Матеучиев медал]] (1904)<br>[[Елиот Кресонов медал]] (1909) | spouse = [[Марија Склодовска - Кири]] ({{abbr|в.|венчани}} 1895) | children = [[Ирен Жолио - Кири]]<br/>[[Ева Кири]] | signature = Pierre Curie signature.svg }} '''Пјер Кири''' ({{lang-fr|Pierre Curie}} {{роден на|15|мај|1859}} - {{починал на|19|април|1906}}) — [[Франција|француски]] [[физичар]] и [[хемичар]], пионер во [[кристалографија]]та, [[Магнетизам|магнетизмот]], [[Пиезоелектричен ефект|пиезоелектрицитетот]] и [[радиоактивност]]а. Во 1903 ја добил [[Нобеловата награда]] за физика заедно со неговата жена [[Марија Склодовска - Кири]] и [[Анри Бекерел]] „за извонредните напори кои ги вложиле во нивните истражувања за феноменот на зрачење, пронајден од професор Антоан Анри Бекерел“. == Рани години == Роден во Париз, Франција , Пјер Кири бел образован од страна на неговиот татко Јуџин Кири (28 август 1827 – 25 февруари 1910) и Софи-Клер Депули Кири (15 јануари 1832 – 27 септември 1897). Во неговите рани тинејџерски години, покажал силна способност, да решава разни задачи од областа на математиката и геометријата. На 18 години тој завршил магистратура, но не преминал брзо на докторатските студии, поради недостиг на пари. Наместо тоа, тој работел како инструктор во лабораторија. [[File:Marie Curie (Nobel-Chem).jpg|thumb|left|[[Марија Склодовска - Кири|Марија Кири]] (1911)]] Во 1880 година, Пјер и неговиот постар брат [[Жак Кири]] (1856–1941) демонстрирле дека електричниот потенцијал е генериранан при компресија на кристалитe т.н. [[Пиезоелектричен ефект|пиезоелектрицитет]]. За да си помогнат при работата го измислиле пиезоелектричниот кварцен електромер. Набргу потоа, во 1881 година, тие демонстрирле обратен ефект од претходниот т.е. дека кристалите може да се деформираат кога субјектот е електрично поле. Речиси сите дигитални електронски работи се потпираат на овој феномен во форма на кристали осцилатори.<ref>{{Наведено списание |author=Manbachi, A. and Cobbold R.S.C. |title=Development and Application of Piezoelectric Materials for Ultrasound Generation and Detection |journal=Ultrasound |volume=19 |issue=4 |pages=187–196 |date=November 2011 |doi=10.1258/ult.2011.011027 |url=http://ult.rsmjournals.com/content/19/4/187.full |access-date=2015-03-16 |archive-date=2012-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120903092032/http://ult.rsmjournals.com/content/19/4/187.full |url-status=dead }}</ref> Пјер Кири се запознал со Марија Склодовска кога негов пријател го претставил на неа. Тоа што го привлекло Пјер кај Марија била нејзината наклоност кон науката. Тој ја запросил, но таа го одбила и покрај тоа што го сакала.<ref>{{Наведена книга|last1=Estreicher|first1=Tadeusz|title=Curie, Maria ze Skłodowskich|date=1938|publisher=In Polski słownik biograficzny|page=111|edition=vol. 4|language=pl}}</ref> Таа конечно се согласила да се омажи со него на 26 јули 1895. == Истражување == Како резултат на неговите славни докторски студии за мегнетизмот, тој дизајнирал и усовршил исклучително чувствителен торсионов федер за мерење на магнетните коефициенти. Варијации на оваа опрема биле често користени од идни работници на тоа поле. Пјер Кири студирал [[феромагнетизам]], [[парамагнетизам]] и [[дијамагнетизам]] за неговите докторски тези, исто така го открил ефектот на температурата на парамагнетизмот кој е сега познат како [[Кириев закон]]. Материјалната константа во законот на Кири е позната како [[Кириева константа]]. Тој исто така открил дека феромагнетните супстанции изложени на транзиција на критична точка, така што супстанциите ги губат своите феромагнетни својства. Ова е познато како [[Кириева точка]]. Пјер го пресметал денес познатиот ''Кириев асиметричен принцип'': физички ефект не може да има друга несиметричност од неговата [[Причиност|вредност]]. На пример, мешавина од песок која не е под дејство на гравитација нема диссиметричност. Но под дејство на гравитационо поле има диссиметрија поради правецот на полето. Тогаш песочните зрна можат да се намалат сами од себе со густина која се зголемува во длабочина. Но ова ново уредување, со насочено уредување на зрната песок, всушност ја отсликуваат диссиметричноста на гравитационото поле кое го предизвикува одвојувањето. [[File:Curie1895These.jpg|thumb|left|''Propriétés magnétiques des corps à diverses temperatures'' <br>(Дисертација (есеј) на Кири, 1895)]] Пјер работел со својата сопруга [[Марија Склодовска - Кири]] на изолирање на [[плутониум]]от и [[радиум]]от. Тие биле првите кои го употребиле поимот „[[радиоактивност]]“ и биле пионери во проучувањето. Нивната работа, вклучувајќи ја и прославената докторска работа на Марија, била од корист за чувствителниот пиезоелектричен [[електромер]] конструиран од страна на Пјер и неговиот брат Жак. Пјер и еден од неговите студенти го направиле првото откритие на нуклеарната енергија, преку откривањето на постојано емитување на топлина од честички на радиум. Тој исто така ги истражувал емисиите на зрачење на радиоактивните супстанции и преку употребата на магнетните полиња успеал да докаже дека некои од емисиите се позитивно наелектризирани, некои негативно наелектризирани, а пак некои и неутрални. Овие одговарале на [[Алфа-честичка|алфа]], [[Бета-честичка|бета]] и [[Гама-зрачење|гама]] зрачењето. [[Кири]] е единица мерка за радиоактивност (3.7&nbsp;×&nbsp;10¹⁰ 37 [[Бекерел|гигабекерел]]и) оригинално именувана во чест на Крии од страна на Конгресот за радиологија во 1910, по неговата смрт. Последователно, имало контраверзија за тоа дали именувањето било во чест на Пјер, Марија или пак двајцата.<ref>{{Наведена мрежна страница | author=Paul W. Frame | title = How the Curie Came to Be | url = http://www.orau.org/ptp/articlesstories/thecurie.htm | accessdate =30 April 2008}}</ref> При крајот на XIX век, Пјер Кири ја истражувал мистеријата на обичниот магнетизам и истовремено станал свесен за [[Спиритуализам|спиритуалистичките]] експерименти на други европски научници, како што се [[Чарлс Ричет]] и [[Камил Фламарион]]. Пјер Кири првенствено сметал дека систематските истражувања за паранормалното би му дале одговор на некои неразјаснети прашања окулу магнетизмот. Тој на својата свршеница Марија и напишал: :''„Морам да признаам дека тие спиритуални феномени навистина ме интересираат. Јас во нив гледам прашања кои се занимаваат со физиката“.'' Тефтерите на Кири од овој период укажуваат на тоа дека прочитал многу книги за спититуализмот. Окулу некои обиди за комуникација со духови со [[Јусапија Паладино]], на 24 јули 1905 Пјер Кири му напишал писмо на физичарот Жорж Гоуи со содржина: :''„Ние во друштвото на физичари имавме неколку обиди да направиме контакт со духови заедно со Јусапија Паладино. Беше мошне интересно и навистина тие феномени кои ги просведочивме не ни изгледаа на некои магични трикови - маса дигната четири метри од подот, движење на објекти, чувство на раце кои те допираат или галат, појава на светлина. Сето ова во соба која ние ја подготвивме со мал број на гледачи кои ни се добро познати без присуство на можен соучесник. Мамење би било можно само ако „медиумот“ има несекојдневни способности како магионичар. Но како да се објасни поинаквиот феномен кога ги држевме нејзините раце и нозе и светлината во собата беше доволна да се знае секој што прави?“'' Пјер не присуствувал на таквите средби како обичен гледач и неговата цел не била да комуницира со некои духови. Тој тие средби ги гледал како научни експерименти, здодеан од следењето на различни параметри, направил детални забелешки за секое набљудување. == Личен живот == [[File:Mogila-Pyera-Kyuri.jpg|thumb|right|Криптата кај Пантенон во Париз]] Ќерката на Пјер и [[Марија Склодовска - Кири]], [[Ирен Жолио - Кири]] и нивниот зет [[Фредерик Жолио – Кири]] биле физичари кои биле замешани во проучувањето на радиоактивноста и добитници на Нобеловата награда за физика. Другата ќерка на Пјер Кири, [[Ева Кири]], напишала биографија за нејзината мајка. Нивната внука [[Елен Ланжевин-Жолио]] е професор по нуклеарна физика во [[Париски универзитет|Парискиот универзитет]], а нивниот внук [[Пјер Жолио]], кој бил крстен по Пјер Кири, е познат биохемичар. Пјер Кири умрел во улична несреќа во Париз на 19 април 1906. Минувајќи ја зафатената улица „Rue Dauphine“ на дождот, се лизнал и паднал под тешка кочија. Умрел на лице место кога едно од тркалата преминало врз неговата глава, кршејќи му го черепот.<ref name=obit>{{Citation |url=http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9402E4DC1438EF32A25753C2A9629C946797D6CF |title=Prof. Curie killed in a Paris street |format=PDF |date=20 April 1906 |work=[[The New York Times]] }}</ref> Во 1995, месец април, Пјер и Марија Кири биле сахранети во криптата на [[Пантеон (Париз)|Пантенон]] во Париз. == Награди == *[[Нобелова награда за физика]] (1903) *[[Дејвиев медал]] (1903) *[[Матеучиев медал]] (1904) *[[Елиот Кресонов медал]] (1909) == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Commons}} * [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/articles/curie/index.html NOBELPRIZE.ORG: History of Pierre and Marie] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130602154442/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/articles/curie/index.html |date=2013-06-02 }} * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html Pierre Curie's Nobel prize] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20040902032334/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/index.html |date=2004-09-02 }} * [http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html Official Nobel biography] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20040902034306/http://www.nobel.se/physics/laureates/1903/pierre-curie-bio.html |date=2004-09-02 }} * [http://www.aip.org/history/curie/pierre.htm Biography American Institute of Physics] * [http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people/Curie,+Pierre Annotated bibliography for Pierre Curie from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20060828135517/http://alsos.wlu.edu/qsearch.aspx?browse=people%2FCurie%2C+Pierre |date=2006-08-28 }} * [http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm Curie's publication in French Academy of Sciences papers] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071020225619/http://www.academie-sciences.fr/membres/in_memoriam/Curie/Curie_publi.htm |date=2007-10-20 }} * [http://himetop.wikidot.com/pierre-curie Some places and memories related to Pierre Curie] * {{Find a Grave|1614}} {{Нобелова награда за физика}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Кири, Пјер}} [[Категорија:Француски хемичари]] [[Категорија:Француски физичари]] [[Категорија:Добитници на Нобеловата награда за физика]] [[Категорија:Членови на Француската академија на науките]] [[Категорија:Француски нобеловци]] [[Категорија:Радиоактивност]] [[Категорија:Апсолвенти на Парискиот универзитет]] [[Категорија:Откривачи на хемиски елементи]] dkkn7zmr4rwk6spzsltlj464wuf5yim 0 38264 4803695 4415416 2022-08-19T21:23:07Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox scientist |name = Џовани Батиста Моргањи |box_width = |image = Giambattista morgagni.gif |image_width = 150px |caption = |birth_date = {{роден на|25|февруари|1682}} |birth_place = [[Форли]] |death_date = {{починал на|6|декември|1771}} |death_place = [[Падова]] |residence = |citizenship = |nationality = [[Италија]] нец |ethnicity = |field = [[анатом]] |work_institutions = |alma_mater = |doctoral_advisor = |doctoral_students = |known_for = [[анатомски патолог]] |author_abbrev_bot = |author_abbrev_zoo = |influences = |influenced = |prizes = |footnotes = |signature = }} '''Џовани Батиста Моргањи''' ([[1682]] - [[Падова]], [[5 декември]] [[1771]])<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1698114/?tool=pmcentrez www.ncbi.nlm.nih.gov]</ref>, познат италјански и светски медицински [[научник]], еден од пионерите на новите сфаќања во лекувањето на болестите, втемелувач на патолошката анатомија. Во делото „За жариштата и причините на болестите“ ја збогатил медицината со првите описи на некои болести, како што е заболувањето на срцето, туберкулозата на бубрезите, акутна атрофија на црниот дроб и други. == Наводи == {{наводи}} {{Биографија-никулец}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Моргањи, Џовани Батиста}} [[Категорија:Италијански научници]] [[Категорија:Италијански лекари]] [[Категорија:Родени во 1682 година]] [[Категорија:Починати во 1771 година]] [[Категорија:Членови на Француската академија на науките]] [[Категорија:Членови на Кралското друштво]] [[Категорија:Членови на Пруската академија на науките]] [[Категорија:Почесни членови на Петербуршката академија на науките]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] gnwi9msws4qd3m7730ldrei4vnc39ir 0 38473 4803771 4662439 2022-08-20T07:48:33Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|ноември}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[630]]&nbsp; |[[Констанс II Ираклиј]] — [[византиски цар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1787]]&nbsp; |[[Вук Стефановиќ Караџиќ]] — реформатор на [[Српски јазик|српскиот јазик]] и азбука. |- |valign="top" align="right"|[[1810]]&nbsp; |[[Фриц Ројтер]] — долногермански романописец. |- |valign="top" align="right"|[[1811]]&nbsp; |[[Карел Јаромир Ербен]] — чешки писател и историчар. |- |valign="top" align="right"|[[1829]]&nbsp; |[[Марко Цепенков]] — македонски преродбеник и собирач на народни умотворби. |- |valign="top" align="right"|[[1867]]&nbsp; |[[Марија Склодовска - Кири]] — полско-француска [[хемичар]]ка и [[физичар]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1879]]&nbsp; |[[Лав Троцки]] — руски [[револуционер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1885]]&nbsp; |[[Френк Најт]] — американски [[економист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1888]]&nbsp; |[[Венката Раман]] — индиски физичар. |- |valign="top" align="right"|[[1903]]&nbsp; |[[Конрад Лоренц]] — австриски [[зоолог]]. |- |valign="top" align="right"|[[1913]]&nbsp; |[[Албер Ками]] — француски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1943]]&nbsp; |[[Мајкл Спенс]] — американски [[економист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1944]]&nbsp; |[[Лујџи Рива]] — италијански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Гијом Фај]] — француски писател и мислител на десницата. |- |valign="top" align="right"|[[1950]]&nbsp; |[[Владислав Богичевиќ]] — српски и југословенски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1976]]&nbsp; |[[Алберто Ентрериос]] — шпански [[ракомет]]ар. |- |valign="top" align="right"|[[1978]]&nbsp; |[[Рио Фердинанд]] — англиски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Лана Јурчевиќ]] — хрватска [[Пејач|пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Давид де Хеја]] — шпански фудбалер. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|7 ноември]] </noinclude> nx1w41bbpp9ktc89pipe78teov73jhd 4803779 4803771 2022-08-20T07:56:43Z Jolicnikola 18239 ситна поправка wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|ноември}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[630]]&nbsp; |[[Констанс II Ираклиј]] — [[византиски цар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1787]]&nbsp; |[[Вук Стефановиќ Караџиќ]] — реформатор на [[Српски јазик|српскиот јазик]] и азбука. |- |valign="top" align="right"|[[1810]]&nbsp; |[[Фриц Ројтер]] — долногермански романописец. |- |valign="top" align="right"|[[1811]]&nbsp; |[[Карел Јаромир Ербен]] — чешки писател и историчар. |- |valign="top" align="right"|[[1829]]&nbsp; |[[Марко Цепенков]] — македонски преродбеник и собирач на народни умотворби. |- |valign="top" align="right"|[[1867]]&nbsp; |[[Марија Склодовска - Кири]] — полско-француска [[хемичар]]ка и [[физичар]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1879]]&nbsp; |[[Лав Троцки]] — руски [[револуционер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1885]]&nbsp; |[[Френк Најт]] — американски [[економист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1888]]&nbsp; |[[Венката Раман]] — индиски физичар. |- |valign="top" align="right"|[[1903]]&nbsp; |[[Конрад Лоренц]] — австриски [[зоолог]]. |- |valign="top" align="right"|[[1913]]&nbsp; |[[Албер Ками]] — француски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1943]]&nbsp; |[[Мајкл Спенс]] — американски [[економист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1944]]&nbsp; |[[Лујџи Рива]] — италијански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Гијом Фај]] — француски писател и мислител на десницата. |- |valign="top" align="right"|[[1950]]&nbsp; |[[Владислав Богичевиќ]] — српски и југословенски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1976]]&nbsp; |[[Алберто Ентрериос]] — шпански [[ракомет]]ар. |- |valign="top" align="right"|[[1978]]&nbsp; |[[Рио Фердинанд]] — англиски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Лана Јурчевиќ]] — хрватска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Давид де Хеја]] — шпански фудбалер. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|7 ноември]] </noinclude> 1odbso6xa43gvd54luqdypua38pglah 0 38485 4803786 4349739 2022-08-20T08:08:27Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|ноември}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1821]]&nbsp; |[[Фјодор Михајлович Достоевски]] — руски [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1855]]&nbsp; |[[Стеван Сремац]] — српски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1869]]&nbsp; |[[Виторио Емануеле III]] — последниот италијански [[крал]]. |- |valign="top" align="right"|[[1898]]&nbsp; |[[Рене Клер]] — француски филмски [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1915]]&nbsp; |[[Ана Шварц]] — американска [[економист]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1919]]&nbsp; |[[Ѓоце Стојчевски - Амбарче]] — народен херој на [[Македонија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1922]]&nbsp; |[[Курт Вонегат]] — американски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1928]]&nbsp; |[[Неџати Зекерија]] — македонски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1935]]&nbsp; |[[Биби Андерсон]] — шведска глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1939]]&nbsp; |[[Милка Зафирова]] — македонски градежен инженер. |- |valign="top" align="right"|[[1945]]&nbsp; |[[Даниел Ортега]] — претседател на [[Никарагва]]. |- |valign="top" align="right"|[[1962]]&nbsp; |[[Деми Мур]] — американска глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1974]]&nbsp; |[[Леонардо ди Каприо]] — американски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1980]]&nbsp; |[[Раде Врчаковски-Врчак]] — македонски пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1981]]&nbsp; |[[Јадранка Барјактаровиќ]] — црногорска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1982]]&nbsp; |[[Асафа Пауел]] — јамајски [[Атлетика|атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1983]]&nbsp; |[[Филип Лам]] — германски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1986]]&nbsp; |[[Милена Вучиќ]] — црногорска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Том Димулен]] — холандски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Џорџињо Вајналдум]] — холандски [[фудбал]]ер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|11 ноември]] </noinclude> jv61dddv94brhokzikvkl12jwtc704o 0 38674 4803792 4359430 2022-08-20T08:21:48Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|ноември}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1760]]&nbsp; |[[Франсоа Бабеф]] — француски [[револуционер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1860]]&nbsp; |[[Хјалмар Брантинг]] — шведски [[Социјалдемократија|социјалдемократ]] и премиер. |- |valign="top" align="right"|[[1876]]&nbsp; |[[Мануел де Фаља]] — шпански [[композитор]]. |- |valign="top" align="right"|[[1877]]&nbsp; |[[Никола Карев]] — истакнат македонски [[социјалист]] и [[револуционер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1887]]&nbsp; |[[Борис Карлоф]] — англиски [[глумец]]. |- |valign="top" align="right"|[[1888]]&nbsp; |[[Харпо Маркс]] — американски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1890]]&nbsp; |[[Ел Лисицки]] — руски сликар и [[Архитектура|архитект]]. |- |valign="top" align="right"|[[1899]]&nbsp; |[[Мануел дос Реис Машадо]] — мајстор по афробразилската боречка вештина. |- |valign="top" align="right"|[[1933]]&nbsp; |[[Кшиштоф Пендерецки]] — полски композитор. |- |valign="top" align="right"|[[1941]]&nbsp; |[[Франко Неро]] — италијански глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1943]]&nbsp; |[[Петар Сканси]] — хрватски и југословенски [[кошаркар]] и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1979]]&nbsp; |[[Ивица Костелиќ]] — хрватски [[Скијање|скијач]]. |- |valign="top" align="right"|[[1982]]&nbsp; |[[Асафа Пауел]] — јамајски [[Атлетика|атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1988]]&nbsp; |[[Ендру Талански]] — американски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1988]]&nbsp; |[[Јенс Кекелејре]] — белгиски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Вилијан Жозе]] — бразилски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1992]]&nbsp; |[[Мајли Сајрус]] — американска [[пејач]]ка и [[Глумец|глумица]]. |- |valign="top" align="right"|[[1996]]&nbsp; |[[Џејмс Медисон]] — англиски фудбалер. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|23 ноември]] </noinclude> db0mreiu330rdp2h4apkp9cu6nr7x3b 0 38706 4803762 4349756 2022-08-20T07:40:00Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|декември}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1728]]&nbsp; |[[Фердинандо Галијани]] — италијански [[економист]] и општественик од времето на [[просветителство]]то. |- |valign="top" align="right"|[[1901]]&nbsp; |[[Рајмундо Орси]] — италијанско-аргентински [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1923]]&nbsp; |[[Марија Калас]] — американска [[Опера|оперска]] пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1930]]&nbsp; |[[Гари Бекер]] — американски [[економист]], добитник на [[Нобелова награда за економија|Нобеловата награда]]. |- |valign="top" align="right"|[[1935]]&nbsp; |[[Рони Метјуз]] — американски [[џез]]-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1948]]&nbsp; |[[Антонин Паненка]] — чешки [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1962]]&nbsp; |[[Владо Бучковски]] — македонски [[универзитет]]ски професор и [[политичар]], поранешен [[премиер на Република Македонија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1970]]&nbsp; |[[Максим Тарасов]] — советски и руски [[Атлетика|атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1973]]&nbsp; |[[Моника Селеш]] — југословенска [[тенис]]ерка. |- |valign="top" align="right"|[[1978]]&nbsp; |[[Нели Фуртадо]] — канадска [[Поп-музика|поп]] пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1981]]&nbsp; |[[Бритни Спирс]] — американска [[Поп-музика|поп]] пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Никола Еде]] — француски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Матео Дармијан]] — италијански фудбалер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|2 декември]] </noinclude> 3p4dp5tzacfxtqcuya9pq1ayl8y1g3o 0 38721 4803573 4349761 2022-08-19T19:23:10Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: Брд → Берд wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|декември}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1302]]&nbsp; |[[Ацоне Висконти]] — владетел на [[Милано]]. |- |valign="top" align="right"|[[1598]]&nbsp; |[[Џовани Лоренцо Бернини]] — [[италија]]нски [[архитект]] — [[вајар]] — [[сликар]] — [[писател]] — [[режисер]] и организатор на јавни свечености. |- |valign="top" align="right"|[[1823]]&nbsp; |[[Леополд Кронекер]] — германски [[математичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1857]]&nbsp; |[[Урош Предиќ]] — српски [[сликар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1906]]&nbsp; |[[Архиепископ Охридски и Македонски г.г. Доситеј]] — прв [[архиепископ охридски и македонски]], поглавар на [[Македонската православна црква]]. |- |valign="top" align="right"|[[1909]]&nbsp; |[[Никола Јонков Вапцаров]] — македонски [[Пролетеријат|пролетерски]] [[поет]] и [[револуционер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1913]]&nbsp; |[[Франтишек Чап]] — чешки [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1928]]&nbsp; |[[Ноам Чомски]] — американски [[лингвист]] и политички активист. |- |valign="top" align="right"|[[1933]]&nbsp; |[[Крсто Папиќ]] — хрватски [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1947]]&nbsp; |[[Оливер Драгоевиќ]] — хрватски [[Поп-музика|поп-музичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Том Вејтс]] — американски музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1956]]&nbsp; |[[Лари Берд]] — американски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1964]]&nbsp; |[[Владимир Артемов]] — руски и советски [[Гимнастика|гимнастичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1972]]&nbsp; |[[Херман Маер]] — австриски скијач. |- |valign="top" align="right"|[[1976]]&nbsp; |[[Маја Апостолоска]] — македонска [[поет]]еса, книжевна [[критичар]]ка и [[есеј|есеист]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1980]]&nbsp; |[[Џон Тери]] — англиски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1982]]&nbsp; |[[Едуард Ворганов]] — руски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Јан Барта]] — чешки велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Матијас Брендле]] — австриски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Давид Гофан]] — белгиски тенисер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|7 декември]] </noinclude> h5mgv65zu2q5v9v4swmvnejlde04139 0 38759 4803766 4646462 2022-08-20T07:42:23Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|декември}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1392]]&nbsp; |[[Јован VIII Палеолог]] — претпоследен [[Византија|византиски]] цар. |- |valign="top" align="right"|[[1786]]&nbsp; |[[Карл Марија фон Вебер]] — германски [[композитор]] и [[диригент]]. |- |valign="top" align="right"|[[1879]]&nbsp; |[[Паул Кле]] — швајцарско-германски сликар. |- |valign="top" align="right"|[[1913]]&nbsp; |[[Вили Брант]] — западногермански [[политичар]], претседател на [[Социјалдемократска партија на Германија|Социјалдемократската партија на Германија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1946]]&nbsp; |[[Милена Зупанчич]] — словенечка глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1963]]&nbsp; |[[Бред Пит]] — американски [[глумец]]. |- |valign="top" align="right"|[[1954]]&nbsp; |[[Улрих Рот]] — [[Гитара|гитарист]], еден од пионерите на [[неокласичен метал|неокласичниот хеви-метал]]. |- |valign="top" align="right"|[[1966]]&nbsp; |[[Џанлука Паљука]] — италијански [[фудбал]]ски голман. |- |valign="top" align="right"|[[1969]]&nbsp; |[[Сантјаго Кањизарес]] — шпански [[фудбал]]ски голман. |- |valign="top" align="right"|[[1968]]&nbsp; |[[Рикардо Питис]] — италијански [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1971]]&nbsp; |[[Аранча Санчез Викарио]] — шпанска [[тенис]]ерка. |- |valign="top" align="right"|[[1974]]&nbsp; |[[Вики Миљковиќ]] — српска [[Пејач|пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Пјотр Новаковски]] — полски [[одбојка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[2001]]&nbsp; |[[Били Ајлиш]] — американска [[Поп-музика|поп-музичарка]]. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|18 декември]] </noinclude> g2lmamjwtn414nh5al3ftd3yi2rcjci 4803776 4803766 2022-08-20T07:55:49Z Jolicnikola 18239 ситна поправка wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|декември}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1392]]&nbsp; |[[Јован VIII Палеолог]] — претпоследен [[Византија|византиски]] цар. |- |valign="top" align="right"|[[1786]]&nbsp; |[[Карл Марија фон Вебер]] — германски [[композитор]] и [[диригент]]. |- |valign="top" align="right"|[[1879]]&nbsp; |[[Паул Кле]] — швајцарско-германски сликар. |- |valign="top" align="right"|[[1913]]&nbsp; |[[Вили Брант]] — западногермански [[политичар]], претседател на [[Социјалдемократска партија на Германија|Социјалдемократската партија на Германија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1946]]&nbsp; |[[Милена Зупанчич]] — словенечка глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1963]]&nbsp; |[[Бред Пит]] — американски [[глумец]]. |- |valign="top" align="right"|[[1954]]&nbsp; |[[Улрих Рот]] — [[Гитара|гитарист]], еден од пионерите на [[неокласичен метал|неокласичниот хеви-метал]]. |- |valign="top" align="right"|[[1966]]&nbsp; |[[Џанлука Паљука]] — италијански [[фудбал]]ски голман. |- |valign="top" align="right"|[[1969]]&nbsp; |[[Сантјаго Кањизарес]] — шпански [[фудбал]]ски голман. |- |valign="top" align="right"|[[1968]]&nbsp; |[[Рикардо Питис]] — италијански [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1971]]&nbsp; |[[Аранча Санчез Викарио]] — шпанска [[тенис]]ерка. |- |valign="top" align="right"|[[1974]]&nbsp; |[[Вики Миљковиќ]] — српска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Пјотр Новаковски]] — полски [[одбојка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[2001]]&nbsp; |[[Били Ајлиш]] — американска [[Поп-музика|поп-музичарка]]. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|18 декември]] </noinclude> ndatlbs66u1pk09m82qn64mopa9m1ao 0 39330 4803796 4761744 2022-08-20T08:31:13Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јануари}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1444]]&nbsp; |[[Галеацо Марија Сфорца]] — војвода на [[Милано]]. |- |valign="top" align="right"|[[1712]]&nbsp; |[[Фридрих Велики|Фридрих II Велики]] — крал на [[Прусија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1752]]&nbsp; |[[Муцио Клементи]] — [[Англија|англиски]] [[композитор]]. |- |valign="top" align="right"|[[1776]]&nbsp; |[[Ернест Теодор Хофман]] — германски [[писател]], [[композитор]], [[цртач]], [[судија]] и професор по [[музика]]. |- |valign="top" align="right"|[[1799]]&nbsp; |[[Пјер Огистен Карон де Бомарше]] — француски [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1915]]&nbsp; |[[Роберт Мадервел]] — американски сликар. |- |valign="top" align="right"|[[1915]]&nbsp; |[[Тони Мурена]] — италијанско-француски [[џез]]-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1922]]&nbsp; |[[Ава Гарднер]] — [[холивуд]]ска глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1922]]&nbsp; |[[Блага Алексова]] — македонски [[археолог]] и академик. |- |valign="top" align="right"|[[1923]]&nbsp; |[[Владо Кристл]] — хрватски и германски [[сликар]] и филмски [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1933]]&nbsp; |[[Асим Ферхатовиќ]] — босански и југословенски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1934]]&nbsp; |[[Станислав Гроховјак]] — полски поет. |- |valign="top" align="right"|[[1941]]&nbsp; |[[Нил Дајмонд]] — американски поп-рок-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Џон Белуши]] — американски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1957]]&nbsp; |[[Влатко Стефановски]] — македонски [[Рок-музика|рок-музичар]], член на групата „[[Леб и сол (музичка група)|Леб и сол]]“. |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Настасја Кински]] — германска глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1967]]&nbsp; |[[Џон Мјанг]] — [[бас гитара|басист]] на [[САД|американската]] [[прогресивен метал|прогресивна метал]] група „[[Dream Theater]]“. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Андрија Гериќ]] — српски [[одбојка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Миша Бартон]] — англиска [[Глумец|глумица]]. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Луис Суарес]] — уругвајски [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Родриго Коралес]] — шпански [[ракомет]]ен голман. |- |valign="top" align="right"|[[1994]]&nbsp; |[[Даниел Андре Танде]] — норвешки скокач со [[Скијачки скокови|скии]]. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|24 јануари]] </noinclude> sq8buj97lup5yqze7drctexuy1fuj93 0 39340 4803768 4682278 2022-08-20T07:46:00Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јануари}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1457]]&nbsp; |[[Хенри VII]] — англиски крал |- |valign="top" align="right"|[[1540]]&nbsp; |[[Лудолф ван Цојлен]] — германски математичар, познат по своите пресметки на бројот '''[[π]]''' |- |valign="top" align="right"|[[1600]]&nbsp; |[[Папа Климент IX]] — римски [[папа]]. |- |valign="top" align="right"|[[1717]]&nbsp; |[[Мустафа III]] — 26. [[султан]] на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]. |- |valign="top" align="right"|[[1887]]&nbsp; |[[Артур Рубинштајн]] — полско-американски [[пијанист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1912]]&nbsp; |[[Џексон Полок]] — американски сликар. |- |valign="top" align="right"|[[1928]]&nbsp; |[[Славко Милосавлевски]] — македонски [[социолог]]. |- |valign="top" align="right"|[[1936]]&nbsp; |[[Исмаил Кадаре]] — албански [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Грег Попович]] — американски кошаркарски тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1955]]&nbsp; |[[Никола Саркози]] — француски политичар, 23. претседател на [[Франција]] |- |valign="top" align="right"|[[1957]]&nbsp; |[[Мирјана Карановиќ]] — српска и југословенска глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1959]]&nbsp; |[[Патрицио Олива]] — италијански [[бокс]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1975]]&nbsp; |[[Тим Монтгомери]] — американски [[Атлетика|атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1978]]&nbsp; |[[Џанлујџи Буфон]] — италијански фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1978]]&nbsp; |[[Џејми Карагер]] — англиски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1982]]&nbsp; |[[Михаел Гигу]] — француски [[ракомет]]ар. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Андре Игуодала]] — американски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Славица Ќуктераш]] — српска [[Пејач|пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1988]]&nbsp; |[[Адријано Малори]] — италијански [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[2000]]&nbsp; |[[Душан Влаховиќ]] — српски фудбалер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|28 јануари]] </noinclude> sxtx7ltcyvu2gsgkb3u5f9fl6n90bkd 4803777 4803768 2022-08-20T07:56:00Z Jolicnikola 18239 ситна поправка wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јануари}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1457]]&nbsp; |[[Хенри VII]] — англиски крал |- |valign="top" align="right"|[[1540]]&nbsp; |[[Лудолф ван Цојлен]] — германски математичар, познат по своите пресметки на бројот '''[[π]]''' |- |valign="top" align="right"|[[1600]]&nbsp; |[[Папа Климент IX]] — римски [[папа]]. |- |valign="top" align="right"|[[1717]]&nbsp; |[[Мустафа III]] — 26. [[султан]] на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]]. |- |valign="top" align="right"|[[1887]]&nbsp; |[[Артур Рубинштајн]] — полско-американски [[пијанист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1912]]&nbsp; |[[Џексон Полок]] — американски сликар. |- |valign="top" align="right"|[[1928]]&nbsp; |[[Славко Милосавлевски]] — македонски [[социолог]]. |- |valign="top" align="right"|[[1936]]&nbsp; |[[Исмаил Кадаре]] — албански [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Грег Попович]] — американски кошаркарски тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1955]]&nbsp; |[[Никола Саркози]] — француски политичар, 23. претседател на [[Франција]] |- |valign="top" align="right"|[[1957]]&nbsp; |[[Мирјана Карановиќ]] — српска и југословенска глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1959]]&nbsp; |[[Патрицио Олива]] — италијански [[бокс]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1975]]&nbsp; |[[Тим Монтгомери]] — американски [[Атлетика|атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1978]]&nbsp; |[[Џанлујџи Буфон]] — италијански фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1978]]&nbsp; |[[Џејми Карагер]] — англиски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1982]]&nbsp; |[[Михаел Гигу]] — француски [[ракомет]]ар. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Андре Игуодала]] — американски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Славица Ќуктераш]] — српска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1988]]&nbsp; |[[Адријано Малори]] — италијански [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[2000]]&nbsp; |[[Душан Влаховиќ]] — српски фудбалер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|28 јануари]] </noinclude> 9eq7o7gj0d5r61hbg919t5vf2pqn2dc 0 41096 4803790 4546692 2022-08-20T08:18:51Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|март}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1693]]&nbsp; |[[Папа Климент XIII|Климент XIII]] — [[римски папа]]. |- |valign="top" align="right"|[[1475]]&nbsp; |[[Микеланџело]] — [[италија]]нски [[вајар]], [[сликар]], [[градител]] и [[поет]]. |- |valign="top" align="right"|[[1765]]&nbsp; |[[Жозеф Нисефор Ниепс]] — француски пронаоѓач, првенец на [[фотографија]]та. |- |valign="top" align="right"|[[1850]]&nbsp; |[[Томаш Масарик]] — чешки [[социолог]], [[филозоф]] и политичар. |- |valign="top" align="right"|[[1864]]&nbsp; |[[Александар Радев]] — македонски деец и бугарски [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1872]]&nbsp; |[[Пит Мондријан]] — холандски [[сликар]] и [[теоретичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1875]]&nbsp; |[[Морис Равел]] — француски [[композитор]]. |- |valign="top" align="right"|[[1926]]&nbsp; |[[Ернст Оцвирк]] — австриски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1936]]&nbsp; |[[Ристо Миљановски]] — македонски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1937]]&nbsp; |[[Валентина Владимировна Терешкова]] — советски [[космонаут]]. |- |valign="top" align="right"|[[1951]]&nbsp; |[[Ненад Стекиќ]] — српски и југословенски [[Атлетика|атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1952]]&nbsp; |[[Тоде Илиевски]] — македонски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1953]]&nbsp; |[[Благоја Стефановски]] — македонски политичар. |- |valign="top" align="right"|[[1959]]&nbsp; |[[Илија Велев]] — македонски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1959]]&nbsp; |[[Лучано Спалети]] — италијански фудбалер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1960]]&nbsp; |[[Иван Лендл]] — чешки и американски [[тенисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1959]]&nbsp; |[[Владимир Талески]] — македонски поет, раскажувач. |- |valign="top" align="right"|[[1980]]&nbsp; |[[Лора Припон]] — американска глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Матје Фламини]] — француски [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Елени Фуреира]] — грчка [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1997]]&nbsp; |[[Александар Соболев]] — руски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1999]]&nbsp; |[[Роланд Араухо]] — уругвајски фудбалер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|7 март]] </noinclude> d8imlxmr720lgs1eyevjuk6w29llvvy 0 41134 4803783 4355004 2022-08-20T08:02:43Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|март}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1497]]&nbsp; |[[Атахуалпа]] — последен владетел на [[Тавантинсују]]. |- |valign="top" align="right"|[[1725]]&nbsp; |[[Абдул Хамид I]] — [[Отоманска династија|отомански]] [[султан]]. |- |valign="top" align="right"|[[1770]]&nbsp; |[[Фридрих Хелдерлин]] — германски [[романтизам|романтистички]] поет, еден од основоположниците на [[германски идеализам|германскиот идеализам]]. |- |valign="top" align="right"|[[1811]]&nbsp; |[[Наполеон II]] — француски цар. |- |valign="top" align="right"|[[1828]]&nbsp; |[[Хенрик Ибзен]] — норвешки [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1875]]&nbsp; |[[Сингман Ри]] — прв претседател на [[Јужна Кореја]]. |- |valign="top" align="right"|[[1945]]&nbsp; |[[Пат Рајли]] — американски [[кошарка]]р и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1952]]&nbsp; |[[Сами Шаќири]] — поранешен член на [[ОНА]]. |- |valign="top" align="right"|[[1955]]&nbsp; |[[Перихан Ејупи - Туна]] — македонска глумица. |- |valign="top" align="right"|[[1955]]&nbsp; |[[Васо Николовски]] — македонски поет. |- |valign="top" align="right"|[[1980]]&nbsp; |[[Џамал Крафорд]] — американски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Фернандо Торес]] — шпански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Тања Савиќ]] — српска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1986]]&nbsp; |[[Бењат Инчаусти]] — шпански [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Емилија Атијас]] — аргентински модел. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Маркос Рохо]] — аргентински фудбалер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|20 март]] </noinclude> f63yqkf7vofmtzpxi2dqksfswuwbb52 0 41137 4803794 4759596 2022-08-20T08:24:15Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|март}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1713]]&nbsp; |[[Франсис Левис]] — американски пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1768]]&nbsp; |[[Жозеф Фурје]] — француски [[математичар]] и [[физичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1801]]&nbsp; |[[Марија Тереза од Тоскана]] — [[крал]]ица на [[Сардинија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1806]]&nbsp; |[[Бенито Хуарез]] — претседател на [[Мексико]]. |- |valign="top" align="right"|[[1817]]&nbsp; |[[Жозеф Пуларт]] — белгиски [[архитект]]. |- |valign="top" align="right"|[[1839]]&nbsp; |[[Модест Мусоргски]] — руски [[композитор]]. |- |valign="top" align="right"|[[1881]]&nbsp; |[[Роже Мартен ди Гар]] — француски писател, добитник на [[Нобелова награда за литература|Нобеловата награда]] во [[1937]] година. |- |valign="top" align="right"|[[1887]]&nbsp; |[[Лајош Касак]] — унгарски [[писател]] и [[сликар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1913]]&nbsp; |[[Иван Горан Ковачиќ]] — хрватски [[поет]]. |- |valign="top" align="right"|[[1931]]&nbsp; |[[Блаже Ристовски]] — македонски академик. |- |valign="top" align="right"|[[1935]]&nbsp; |[[Томас Шапкот]] — австралиски поет, [[роман]]описец и [[драматург]]. |- |valign="top" align="right"|[[1942]]&nbsp; |[[Киро Донев]] — македонски писател за деца. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Славој Жижек]] — словенечки [[марксизам|марксистички]] [[филозоф]]. |- |valign="top" align="right"|[[1954]]&nbsp; |[[Ирфан Беќур]] — македонски поет. |- |valign="top" align="right"|[[1958]]&nbsp; |[[Марлиз Гер]] — германска [[атлетичар]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1960]]&nbsp; |[[Ајртон Сена]] — бразилски возач, светски шампион во „[[Формула 1]]“. |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Лотар Матеус]] — германски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1962]]&nbsp; |[[Метју Бродерик]] — американски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1963]]&nbsp; |[[Роналд Куман]] — холандски фудбалер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1967]]&nbsp; |[[Мирослав Пецарски]] — српски и југословенски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1968]]&nbsp; |[[Скот Вилијамс]] — американски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1980]]&nbsp; |[[Роналдињо]] — бразилски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1988]]&nbsp; |[[Адријан Курек]] — полски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Антоан Гризман]] — француски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Ника Пилиев]] — руски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1992]]&nbsp; |[[Каролина Плишкова]] — чешка [[тенис]]ерка. |- |valign="top" align="right"|[[1993]]&nbsp; |[[Лука Митровиќ]] — српски кошаркар. |- |valign="top" align="right"|[[1997]]&nbsp; |[[Тини Стосел]] — аргентинска [[пејач]]ка и [[Глумец|глумица]]. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|21 март]] </noinclude> 7hnwpnszmy3o4o7crkafj21sln2wv2b 0 41155 4803795 4380869 2022-08-20T08:28:26Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|март}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1821]]&nbsp; |[[Ернст Енгел]] — германски [[статистичар]] и [[економист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1832]]&nbsp; |[[Мишел Бреал]] — француски [[лингвист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1892]]&nbsp; |[[Синиша Станковиќ]] — српски [[биолог]]. |- |valign="top" align="right"|[[1893]]&nbsp; |[[Палмиро Тољати]] — италијански [[политичар]], претседател на [[Комунистичка партија на Италија|Комунистичката партија на Италија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1901]]&nbsp; |[[Лазар Личеноски]] — македонски [[сликар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1940]]&nbsp; |[[Џејмс Кан]] — американски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1914]]&nbsp; |[[Тенеси Вилијамс]] — американски [[Драмска уметност|драмски]] [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1934]]&nbsp; |[[Алан Аркин]] — американски [[глумец]]. |- |valign="top" align="right"|[[1942]]&nbsp; |[[Ерика Џонг]] — американска писателка. |- |valign="top" align="right"|[[1944]]&nbsp; |[[Дајана Рос]] — американска пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1948]]&nbsp; |[[Стивен Тајлер]] — американски пејач, член на [[Рок-музика|рок]]-групата „[[Аеросмит]]“ (''Aerosmith''). |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Патрик Зискинд]] — германски писател и сценарист. |- |valign="top" align="right"|[[1952]]&nbsp; |[[Дидје Пирони]] — француски автомобилист во трките на „[[Формула 1]]“. |- |valign="top" align="right"|[[1962]]&nbsp; |[[Џон Стоктон]] — американски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1962]]&nbsp; |[[Андреј Лавров]] — руски ракометар. |- |valign="top" align="right"|[[1963]]&nbsp; |[[Драгица Ѓуриќ]] — југословенска ракометарка. |- |valign="top" align="right"|[[1964]]&nbsp; |[[Штафан Олсон]] — шведски [[ракомет]]ар. |- |valign="top" align="right"|[[1964]]&nbsp; |[[Илија Најдоски]] — македонски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1974]]&nbsp; |[[Тарибо Вест]] — нигериски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Немања Прибак]] — српско-македонски [[ракомет]]ар. |- |valign="top" align="right"|[[1982]]&nbsp; |[[Микел Артета]] — шпански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Кира Најтли]] — американска [[Глумец|глумица]]. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|26 март]] </noinclude> jtdzy8f2bb8ww8ew2icrf0qn8kwj97t 0 42082 4803512 4803031 2022-08-19T19:06:03Z Bjankuloski06 332 /* Мородвизд */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki На полето на ранохристијанската [[археологија]] во [[Македонија]] по [[1944]] се постигнати посебно значајни резултати, откриени се повеќе ранохристијански комплекси и на нив се изведени [[археолошки истражувања]]. Резултатите од овие истражувања укажуваат дека на овој простор постојат повеќе градови - епископски центри. Овие големи епископски центри, како по своето градско уредување, така и со своите архитектонски објекти и нивното планирање и украсување, укажуваат дека биле изработувани под дирекно влијание на [[Солун]] и на [[Цариград]]. Македонија одиграла посебно значајна улога за трансмисија на влијанијата од [[Исток]] кон [[Запад]] и била една од териториите на чија почва долго се задржале старите источно - хеленистички традиции во архитектурата и уметноста воопшто. На територијата на Македонија биле основани повеќе [[тврдина|тврдини]] - градови во раниот византиски период или обновени антички градови, чиј живот продолжил во раниот [[византиски период]]. Откриени и проучени се повеќе ранохристијански архитектонски комплекси со профани и сакрални градби, ранохристијански [[некропола|некрополи]], а и повеќе остатоци од архитектонска [[декоративна пластика]], како и неколку наоди на монети од овој период. Заедно со големите површини од мозаични подови и фреско-живописот од ова време, тие претставуваат посебен придонес за запознавање на материјалната и духовната култура на овој компликуван период, како и за развојот, животот, цутењето и пропаѓањето на самите градови. == Охрид и регионот околу Охридското Езеро == Еден од мошне значајните центри во раниот христијански период во Македонија е стариот град [[Лихнид]] денешен [[Охрид]], познато старо епископско седиште со многубројни црковни градби откриени последниве години во самиот град и неговата блиска околина. === Поликонхалната црква, Охрид === Оваа црква има четири [[конхален наос]], потоа [[нартекс]], [[атриум]], странични [[анекс]]и, [[катихуменион]] и [[крстилница]]. Црквата претставува монументален објект со необично комплицирано архитектонско решение. Четирите страни на централниот кораб минуваат во апсидни простории. Периметралниот ѕид на црквата формира полукружни коридори околу централниот простор, следејќи ги внатрешните конхи. Крстилницата е тролисна, со писцина во вид на [[крст]]. Во презвитериумот е откриена [[крипта]]. Подот на црквата бил решен со [[мозаик]], од кој значителен дел е зачуван во наосот со геометриски, растителни и животински претстави. === Студенчишта === На два килотери од стариот Лихнид се наоѓа трикорабна [[базилика]]. Објектот има двоен атриум, потоа нартекс од кој се влегува во трикорабниот наос. На северниот дел од нартексот е анекс со [[апсида]] на источната страна. На јужната страна од нартексот се сместени катехуменионот и крстилницата со [[кружна писцина]]. Централниот кораб, нартексот и катехуменионот имаат подови изведени во мозаик со геометриски, растителни и животински мотиви. Во [[олтар]]от на катехуменионот е изведена евхаристична сцена, кантарос од бршлен со по еден паун од страна. Подовите на бочните кораби, на северниот анекс и кртилницата се изведени со тули. Објектот се датира при крајот на 5 и почетокот на 6 век. === Свети Еразмо === На пет километри еверозападно од Охрид, близу до пештерската црква од 13 век, е откриена трикорабна ранохристијанска базилика посветена на маченикот [[Еразмо]] од [[Антиохија]], кој при крајот на 3 век престојувал во охридскиот крај. Култот спрема маченикот Еразмо е зачуван долго во традицијата на охридскиот регион. Црквата има отворен атриум со портик, нартекс и трикорабен наос. Во апсидниот простор е откриена крипта и се зачувани остатоците од олтарната преграда. Северно од нартексот е четвртест анекс, а јужно катехуменион и баптитериум со овална писцина и скалила од обете страни. Централниот брод и нартексот имаат мозаични подови со животински, флорални и геометриски орнаменти. Објектот датира од 5-6 век. === Радолишта === На еден километар западно од [[Струга]], близу до селото [[Радолишта]], на северниот брег на Охридското Езеро, е откриена ранохритијанска базилика. Црквата е трикорабна со нартекс о анекси еверно и јужно од објектот. Подовите во наосот и нартексот се изведени во мозаик со геометрики, растителни и зооморхни слики. Датира од 5-6 век. === Октиси === Кај селото [[Октиси]], северно од Струга, е откриена крстилница со квадратна форма и кружна писцина. Истражувањата покажаа дека се работи за трикорабна базилика со нартекс. Во нартексот биле откриени остатоци од мозаичен под со преттава на кантаро со јагниња отстрана. Објектот датира од 5-6 век. === Дебој === На месноста Дебој, во Охрид, при изградба на училиште, е откриена ранохристијанска трикорабна базилика со ѕидови зачувана зачувани во негатив, бидејќи камен од нив бил искористен за подоцнежни градби. Наоот и нартексот на објектот имале подови изведени во мозаик со геометриски растителни и животински преттави. Објектот датира од 5-6 век. == Битолскиот регион == * ''Видете го античкиот град [[Хераклеја]]'' === Суводол === Во селото [[Суводол]], 20 км источно од [[Битола]] е откриенаа ранохристијанска базилика. Црквата е трикорабна со нартекс и ексонартекс. Ссеверно и јужно од нартексот е правоаголни простории-жртвеници. Северно од базиликата се компартименти и крстилница со крстообразна [[писцина]]. Централниот кораб бил поплочен со камени плочи, додека презвитериумот има посебен аранжман на мозаик со бордура, геометриски и зооморфни претстави. Објектот е датиран во 5 век. === Раменска тумба === На патот Битола - Охрид, во [[Царско Поле]], е откриена трикорабна базилика со полукружна апида и нартекс и анекси од северната и јужната страна. Подовите во наосот и компартиментите се изведени од тули. === Суви Ливади === На патот Битола - Охрид е откриена трикорабна ранохристијанска базилика сместена точно на стариот антички пат [[Вија Егнација]]. Базиликата е трикорабна, со полукружна апсида и нартекс со бочни простории северно и јужно од нартексот. Подот во базиликата е решен со мозаик. == Прилепски регион == Во [[Прилеп]] и неговата најблиска околина се наоѓаат остатоци од повеќе ранохристијански базикални градби. Меѓутоа, тие не се истражени, ниту откриени. Базилики се констатирани во [[Трескавец]], [[Зрзе]], а делумно и во [[Дебреште]] и [[Браилово]]. === Дебраште === Десно од влезот во стариот антички град е откриени остатоци од една ранохристијанска трикорабна базилика со полукружна апсида и крстилница од северната страна. Во олтарниот простор е откриена крипта изградена од камени плочи. Во Прилепско познати се остатоци од ранохристијански базилики во [[Варош]] под црквата [[Св.Богородица Пречиста]] со остатоци од архитектонка пластика, во [[Небрегово]] разнесена е тробродна базилика со нартекс, во Зрзе остатоци од една апсида кај црквата Преображдение и остатоци на месноста [[Латинска црква]] и во Трескавец остатоци од сполии вградени во подоцнежната црква, што припаѓаат на еден ранохристијански објект. Во Троекрсти има еден претставителен ран капител од 5 век кој припаѓал на ранохристијански објект. == Кичевски регион == === Миокази === Кај селото [[Миокази]], е откриена трикорабна базилика со големи димензии. Сè уште не е детално испитана. == Регионот околу Демир - Капија == [[Демир Капија]] е најдолгата [[клисура]] на [[Вардар]], помеѓу котлината на [[Тиквеш]] и соседната област на [[Валандово]]. На [[Табула Пеутенгеријана]], главниот пат којшто води од [[Дунав]] за [[Егејско Море]], по долината на Вардар се наоѓаат градовите [[Скупи]], [[Стоби]], [[Антигониа]], [[Стена]], [[Идомениа]]. Кај денешна Демир-Капија, Вулик до лоцира градот Стена. Самото име означува клисура и се задржува и во средниот век под името Просек. Тускиот назив Демир-Капија, има исто значење и значи Железна Врата. На секторот Црквиште е откриена трикорабна ранохристијанска базилика со полукружна апсида, нартекс и ексонартекс изградена над една доцно античка некропола. Северно од објектот е два компартимента, а северно и јужно од нартексот по една просторија - ѓаконик и жртвеник. Централниот брод имал мозаичен под, кој е растурен со дополнителни вкопувања. Во словенскиот период црквата е сведена само на централниот кораб, а страничните кораби служеле за закопувања. Базиликата е од средината на 5 и 6 век. Словенските гробови се од 9-10 и 12-14 век. == Кавадаречко == === Крњево === Во селото [[Крњево]] крај реката [[Бошавица]], откриена е трикорабна ранохристијанска базилика со полукружна апсида, нартекс и ексонартекс на култното место Св.Атанасие. Корабите биле одделени со колони. Зачуван е канцелот од олтарната преграда, која имала мермерни парапетни плочи. Подот во презвитериумот бил изведен од тули со врежани орнаменти. Објектот до датираме во 5-6 век. == Регионот околу градот Штип и текот на реката Брегалница == Областите источно од Вардар во средновековната историја одиграле посебно значење. Според соопштениeто на [[Хиерокла]], во провинцијата [[Македонија Втора Салутарис]], во областите иточно од Вардар, се наоѓале градовите [[Баргала]], [[Келенидин]], [[Армонија]] и [[Запара]]. === Баргала === Градот Баргала, се споменува и во актите на [[Халкедонскиот собор]] од 415 година. Името на градот се споменува и на еден натпис од 371 година, кој претставува спомен плоча за подигање градската порта. Плочата е најдена во месноста Ханче, на левиот брег на реката Брегалница, во атарот на с.[[Карбинци]]. Овој поменик даваа податоци каде се наоѓал античкиот град Баргала, како и за проблемите на границата на Македонија спрема [[Тракија]] и [[Дакија]]. Името на градот е од тракиско потекло. Старата античка населба со градски карактер со името Баргала, се наоѓала кај Долни Козјак. Овој град, при крајот на 4 век, а можеби и порано бил разурнат. Жителите подигнале нов грд крај козјачка река кај Горни Козјак, што е потврдено со археолошки наоди. Овој град станал епископско седиште во 5-6 век. Епикопскиот град Баргала е разорен од аваро-аловенските напади, но брзо потоа бил населен. Црковната традиција на старото епископско седиште продолжило во словенскиот период на овој простор. === Горни Козјак === Во село [[Горни Козјак]] кај [[Штип]], северно од [[козјачка река]], се наоѓа раносредновековен град-тврдинаа, 280 метри долг и 150-185 метри широк. Градот претставува тврдина окружена со високи ѕидови и кули со монументални влезови и порти. Тврдината на градот со видливите остатоци од ѕидовите формира издолжен правоаголен простор крај самата река. Ѕидовите, видливи од сите четири страни, широки 2.20 метри изградени се од кршен камен поврзан со [[малтер]]. На сите четири страни се наоѓаат четвртести кули на кои ѕидовите се дебели 1-1.25 метри. Другите кули се поставени во интервали од северната и од јужната страна на тврдината. На евероисточниот агол и западниот дел на тврдината се констатирани остатоци од земјен насип долг 20 м. Во северозападниот дел на градот, откриен е комплексот на Епикопската базилика. Базиликата е трикорабна со полукружна апсида со нартекс и ексонартекс. Западната фасада претставува тричлена аркада одделена со две колони. Нак колоните се наоѓале јонски каапители и посебни импости со крстови. Едниот од двата капитела има натпис - "Христе помогни му на твојот роб, епикопот Еремија". Натписот бил поставен на фасадата од црквата, може да се заклучи дека Еремија бил основачот на базиликата. Две низи од седум колони го делат централниот кораб од сстраничните. Интерколумните биле затворени со парапетни плочи орнаментирани со кртови. Со истражувањата се констатирани две фази на градење во презвитериумот и се откриени два пода што биле изработени од мермерни плочи во опус сектиле. Подовите во наосот, нартексот, ексонартексот и јужниот кораб се од правоаголни камени плочи, а северниот брод е постелен со крупен мозаик ссо геометриски и флорални орнаменти. Северно од црквата, по целата нејзина должина, биле изградени крстилници. Откриени е две писцини. Постарата, изградена истовремено кога е подигната црквата, во редината на 5 век, и другата поголема и пораскошна при обновувањето на црквата, по 518 година, кога е разрушена и запалена. Двете фази на градење на презвитериумот во целост одговараат на двете подигнати писцини. Јужно од црквата е еднокорабна помала базилика со добро зачуван канцел од олтарната преграда. Овој простор по рушењето на црквата е употребуван како живеалиште. Во еверозападниот агол крај базиликата е откриена цистерна, со довод на вода, со двојни ѕидови и релјефни украси, како персонификација на водата. Крај цистерната е Епископската резиденција, која претставува голема ала о апсида од северната страна, а кон резиденцијата простории за живеење, простории за храна со голем трем и колонада. Надвор од ѕидовите на градот, од западната страна, се наоѓаат отатоци од една базилика, а такви отатоци се наоѓаат и на источниот дел од градот. При истражувањето е откриена богата архитектонка декоративна пластика од амвонот и од презвитериумот, како и од главните колонади претежно од мермер и дацит. Епископската базилика , била разурната и оштетена во земјотрессот од 518 година, кога и самиот град бил бил тешко оштетен. Црквата, и градот биле обновени. Целосното уништување на Епископската базилика и на целиот анамбл околу неа, станало при крајот на 6 век, кога и самиот град бил разорен и запален при варварски и словенски инвазии. === Крупиште === Со археолошките истражувања во [[Крупиште]], на просторот каде што е денес расположено селото, и неговата околина, биле откриени повеќе градежни објекти од едеа голема богато лукузно градена населба од доцноантичкиот и раниот христијански период со досега откриени три црковни градби. Населбата кај Крупиште е расположена близу до Злетовска Река, од каде се двоел патот кон север. На околните брегови Голем и Мал Цапар се пронајдени остатоци од утврдувања, поради што оваа населба добива од своето значење како стратегиско, воено, трговско и културно средиште, па поради тоа може да се смета дека тука се наоѓал стариот град Астибо. === Базиликата под црквата Св.Никола === Северно од реката [[Брегалница]], десно покрај самиот пат под темелите на црквата Св.Никола од 1625/6, откриени се остатоци од една трикорабна ранохристијанска базилика, која има нартекс, а над чиј централен кораб е изградена црквата Св.Никола. Базиликата е подигната над една доцноримска некропола, чии гробови се наѕираат во профилите, а од чии надгробни споменици три фрагменти се вградени во јужната фаада на црквата Св.Никола, а еден [[саркофаг]] е искоритен како корито на чешмата. Многубројните остатоци од архитектонска пластика - капители, колони, фрагмент од канцелот упатуваат дека е работи за стандарден тип базиликална градба од 5-6 век, толку распростанет во овие области. === Базилика на месноста Кале === На западниот крај од селото, има остатоци од една сакрална градба. Со истражувања е откриен североисточниот дел на базиликата што е трикорабна, со впишан крст. Апсидата однатре е полукружна, однадвор тространа, на западната страна има нартекс. Објектот има две фази на градење, а припаѓа кон типот базилики од 5-6 век, градени под влијание на сириската архитектура. Откриените остатоци од архитектонска декоративна пластика, начинот на градење со редови тули и редови камења во алтернација, зборува за еден мошне луксузен објект. === Кружна градба на месноста Клетовник === На месноста - брег [[Клетовник]], на зарамнето плато што се наоѓа западно од кКрупиште, е откриена кружна градба со 12.5 метри ширина, со влез од западната страна, ориентирана исток-запад. Градбата била градена од големи мермерни блокови втопени во хоросан, но разнесени при копање ровови за војва. Судејќи според оскудните наоди, се работи за сакрален објект, кој можеби е изграден врз постар антички објект. === Мородвизд === Во селото [[Мородвизд]] - Кочанско, се откриени источните делови на една ранохристијанска базилика со трикорабна диспозиција. Централната апсида завршува полукружно како и страничните кораби. Црквата има две фази на градење со делумно зачувани синтронос и епископска катедра во централната апсида. Внатре во оваа претставителна базилика е откриена еднокорабна црква од раниот словенски период. Од базиликата е најдена богата архитектурна декоративна пластика карактеристична за 5-6 век. === Црква во Жиганци === Во оризовите полиња крај [[Злетовска Река]], во селото [[Жиганци]] се наоѓаат остатоци од една крстообразна црква, која е датира во 14 век. Остатоците од црковната градба не се проучени, но таа лежи на еден постар објект. Во долните делови на црквата, вградени е мермерни меноа од некој постар објект. == Македонска Каменица == На четири километри од Македонска Каменица, на утоката на реката Каменица во Брегалница, се наоѓа ридот Калата о остатоци од доцноантички град. Ридот [[Калата]] е заштитен од три страни со стрми падини и со длабоко всечени корита на двете реки. На врв на ридот се наоѓа зарамнето плато и пристап до него постоел само од северната страна. Таа страна е пресечена со одбранбен ров издлабен во карпа, а од обете трани околу ровот е изграден по еден ѕид. Одбранбените ѕидови водат околу работ на целото плато и затвораат неправилна повшина од 345 на 80 метри. Се распознаваат контури на три градски порти. на висорамнинката се распознаваат остатоци од поголем број градби. На југоиточното подножје на оваа тврдина се наоѓа големо подградие, заштитено со голем свиок на реката. === Базилика, Бегов даб === На околу 400м западно од составит на двете реки, во тесната клисура на Брегалница, на десниот брег е мало плато на кое се откриени остатоци од една трикорабна базилика со [[трансепт]]. Широката апсифа е вовлечена внатре со зачуван синтроно и епикопска катедра. Олтарната преграда минува по широчината на целиот централен кораб. [[Нартекс]]от и [[бочен кораб|бочните кораби]] се поплочени со тули, додека во [[главен кораб|централниот кораб]], презвитериумот, ѓаконикот и жртвеникот има отатоци од под во хоросан. Северно од базиликата е еден правоаголен анекс, подоцна дограден. Објектот, датира во 5-6 век, по стилот на градбата и по целата концепција на изведбата бил подигнат под сиријско влијание, што е одликува со квадратна композиција на црквата. == Струмички регион == == Базилика "15 Тивериополски маченици" == Со истражувањата било утврдено дека горната крстообразна црква лежи врз една стара трикорабна базилика од ранохристијанскиот период. Архитектонскиот план на оваа базилика не е целосно познат. Од црквата е откриени северниот стилобат и олтарната апсида. Ранохристијанската базилика и централната гробница, според мислењето на истражувачите не биле непосреедно врзани со култот на 15 Тивериополски маченици, бидејќи култот на овие маченици бил пренесен од малоазискиот град Тивриопол во Македонија, односно Струмица, преку малоазиските доселеници од 7 до почетокот на 9 век. == Нов Дојран и околината == === Трикорабна базилика === Со археолошките ископувања во [[Нов Дојран]], северно од главната улица, откриени се остатоци од трикорабна ранохристијанска базилика, која се наоѓа во четири дворни места. Базиликата има полукружна апсида, нарткс и ексонартекс. Откриениот под во презвитериумот е од мермерни плочи во опус сектиле. Црквата имала и крстилница од која е зачувана една мермерна фијала. Богатата архитектонска пластика е изработена од бел мермер. Датира од 5-6 век. === Еднокоранбна базилика === На западниот крај од населбата во училишниот двор е откриена еднокорабна црква со нартекс, која може да датира во 5-6 век. === Село Николич === На самата гранична меѓа, во селото [[Николич]], се наоѓаат во урнатини две ранохристијанки трикорабни базилики со нартекс и ексонартекс. Архитектонската декоративна пластика во градбите е исклучиво во мермер. Објектите, секако, можат да се датираат од 5-6 век. == Коњух == Источно од [[Куманово]], во селото [[Коњух]], во наоѓалиштето [[Големо Градиште (Коњух)|Големо Градиште]], се наоѓаат остатоци од една античка населба каде што животот континуирано траел од 3 до 14 век. Откриена е една црковна градба о централно решениее. Црквата однадвор има форма на неправилен [[правоаголник]], а однатре е кружна со ходник во форма на потковица. На источната страна се наоѓа апсида, а по се изгледа дека црквата имала купола. Во апсидата е чувана епикопската катедра. Поебно е истакнува добро украсениот амвон. Се претполага дека црквата е изградена над гробот на некој маченик, а планот на цркваата одговара на мартириум. Објектот не е доистражен, а се претпоставува дека датира во 6 век. == Орман - Скопје == Во селото [[Орман]] непоредно крај [[Скопје]] со археолошките итражувања е откриена една ранохристијанска базилика, која е еднокорабна о трансепт и ѓаконик и жртвеници од западната страна, кои на источниот дел завршуваат со апсиди. Објектот е изграден во ареалот на градот Скупи. Начинот на градење со големи делкани блокови и планот на црквата упатуваат на сириски примери. датира од 5-6 век. [[Категорија:Ранохристијанска уметност|Македонија]] [[Категорија:Православието во Македонија]] 7bepakgdxx92uk3vax6qqw1ibypfb16 0 46784 4803507 3612250 2022-08-19T19:03:29Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна (2) wikitext text/x-wiki {{Политика на Филипините}} '''[[Политика|Политичкиот систем]] на [[Филипини]]те''' првостепено зема улога во управувањето како [[претседателски систем|претседателска]], па [[претставничка демократија|претставничка]] и [[демократија|демократска]] [[република]] на чело со [[Претседател на Филипините|претседател]] кој е глава на државата и владата со повеќепартиски систем. == Поврзано == * [[Филипини]] [[Категорија:Политика на Филипините| ]] [[bn:ফিলিপাইন#রাজনীতি]] jwu4hlwlw9492ncg55ljp2jywrxzq38 0 48491 4803785 4683659 2022-08-20T08:06:11Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Anne Beaujeu.jpg|десно|100п|Ана де Божу на Муленскиот триприх (1489-99)]] [[Податотека:Eddie Murphy by David Shankbone.jpg|десно|100п|Еди Марфи во 2010 г.]] <noinclude>{{Поврзана статија родени на|април}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1461]]&nbsp; |[[Ана де Божу]] — француска принцеза, ќерка на [[Луј XI]]. |- |valign="top" align="right"|[[1783]]&nbsp; |[[Вашингтон Ирвинг]] — американски [[писател]], [[есеист]], [[историчар]] и [[дипломат]] († 1859). |- |valign="top" align="right"|[[1922]]&nbsp; |[[Дорис Деј]] — американска [[филм]]ска глумица и пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1924]]&nbsp; |[[Марлон Брандо]] — американски филмски глумец († 2004). |- |valign="top" align="right"|[[1930]]&nbsp; |[[Хелмут Кол]] — [[канцелар]] на [[Германија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1932]]&nbsp; |[[Јован Ивањин]] — македонски поет и [[роман]]описец. |- |valign="top" align="right"|[[1942]]&nbsp; |[[Адемир да Гуја]] — бразилски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1943]]&nbsp; |[[Зоран Ковачевски]] — македонски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1958]]&nbsp; |[[Алек Болдвин]] — американски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Еди Марфи]] — американски глумец и комичар. |- |valign="top" align="right"|[[1978]]&nbsp; |[[Томи Хас]] — германски [[тенис]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Макси Лопез]] — аргентински [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Леона Луис]] — британска [[Поп-музика|поп]]-пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Ловре Калиниќ]] — хрватски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1995]]&nbsp; |[[Адријан Рабио]] — француски фудбалер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|3 април]] </noinclude> k0a4z4tcc6wymvpqf4sb21flrpxi3bl 0 48657 4803434 4497777 2022-08-19T16:10:26Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=октомври 2009}} [[Податотека:UW AllyPally 2017 (cropped).jpg|мини|Подземје во Александра Палас во 2017 година]] {{мала буква}} {{Инфокутија Издавачка куќа | име = underworldlive.com | слика = | слика_позадина = | холдинг = | основана = 2005 | основач = Карл Хајд<br />Рик Смит | статус = | дистрибутер = | жанр = [[Електронска музика|Електронска]] | земја = [[Велика Британија]] | локација = [[Ромфорд]], [[Есекс]] | веб-сајт = http://www.underworldlive.com/ }} '''''underworldlive.com''''' е името на независната [[издавачка куќа]] отворена од Рик Смит и Карл Хајд од електронскиот бенд ''[[Underworld (музичка група)|Underworld]]''. Издавачката куќа е отворена со цел да можат сами да издаваат нивна музика, по напуштањето на нивната претходна куќа, ''[[V2 Records]]'', во 2004. Имањето сопствена куќа им овозможило повеќе контрола на нивната работа и да екпериментираат со помалку традиционални звуци и методи на дистрибуција. Првите изданија на новата издавачка куќа биле пар дигитални [[Extended play|EP]]-а достапни само за преземање од интернет, почнувајќи со ''[[The RiverRun Project]]'', што им овозможило да издаваат голема количина на неиздадена музика директно на обожавателите. Моментално, ''Underworld'' е единствениот изведувач што има потпишано договор со компанијата. {{ОК-издавачка-куќа-никулец}} {{Underworld}} [[Категорија:Британски издавачки куќи]] [[Категорија:Независни издавачки куќи]] [[Категорија:Издавачки куќи за електронска музика]] ei3pckofru4fi97n3z0vcts5prktii2 0 53646 4803770 4555425 2022-08-20T07:47:25Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јуни}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1625]]&nbsp; |[[Џовани Доменико Касини]] — италијански научник († 1712.). |- |valign="top" align="right"|[[1671]]&nbsp; |[[Томазо Албинони]] — италијански [[композитор]]. |- |valign="top" align="right"|[[1810]]&nbsp; |[[Роберт Шуман]] — германски композитор. |- |valign="top" align="right"|[[1867]]&nbsp; |[[Френк Лојд Рајт]] — американски [[Архитектура|архитект]]. |- |valign="top" align="right"|[[1903]]&nbsp; |[[Маргерит Јурсенар]] — француска писателка. |- |valign="top" align="right"|[[1905]]&nbsp; |[[Стефан Гајдов]] — македонски [[композитор]], [[диригент]] и [[Педагогија|педаго]]г од првата генерација македонски музички дејци († 1992.). |- |valign="top" align="right"|[[1921]]&nbsp; |[[Сухарто]] — претседател на [[Индонезија]] (п. 2008.). |- |valign="top" align="right"|[[1934]]&nbsp; |[[Видое Подгорец]] — македонски писател († 1997.). |- |valign="top" align="right"|[[1940]]&nbsp; |[[Ненси Синатра]] — американска [[Поп-музика|поп]]-пејачка, ќерка на [[Френк Синатра]]. |- |valign="top" align="right"|[[1942]]&nbsp; |[[Рудигер Дорнбуш]] — германски [[економист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1954]]&nbsp; |[[Грег Гин]] — американски [[Рок-музика|рок-музичар]], член на групата „[[Блек Флег]]“ (''Black Flag''). |- |valign="top" align="right"|[[1960]]&nbsp; |[[Мик Хакнал]] — англиски [[Поп-музика|поп-музичар]], член на групата „[[Симпли ред]]“ (''Simply Red''). |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Алка Вуица]] — хрватска [[Поп-музика|поп]]-пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1962]]&nbsp; |[[Ник Роудс]] — англиски поп-музичар, член на групата „[[Дјуран Дјуран]]“ (''Duran Duran''). |- |valign="top" align="right"|[[1964]]&nbsp; |[[Буч Рејнолдс]] — американски [[Атлетика|атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1976]]&nbsp; |[[Линдзи Девенпорт]] — американска [[тенис]]ерка. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Кање Вест]] — американски [[рапер]] и [[музички продуцент]]. |- |valign="top" align="right"|[[1983]]&nbsp; |[[Ким Клајстерс]] — белгиска [[тенис]]ерка. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Макси Переира]] — уругвајски [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Хавиер Маскерано]] — аргентински [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Миа Борисављевиќ]] — српска [[Пејач|пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Хосе Хоакин Рохас]] — шпански велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Бен Херманс]] — белгиски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1988]]&nbsp; |[[Рејналдо Заварке]] — венецуелски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Травис Мајер (велосипедист)|Травис Мајер]] — австралиски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1995]]&nbsp; |[[Ферлан Менди]] — француски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1997]]&nbsp; |[[Јелена Остапенко]] — латвиска [[тенис]]ерка. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|8 јуни]] </noinclude> mpxmw4m5i72hajbje20djkca4ikyba7 4803778 4803770 2022-08-20T07:56:29Z Jolicnikola 18239 ситна поправка wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јуни}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1625]]&nbsp; |[[Џовани Доменико Касини]] — италијански научник († 1712.). |- |valign="top" align="right"|[[1671]]&nbsp; |[[Томазо Албинони]] — италијански [[композитор]]. |- |valign="top" align="right"|[[1810]]&nbsp; |[[Роберт Шуман]] — германски композитор. |- |valign="top" align="right"|[[1867]]&nbsp; |[[Френк Лојд Рајт]] — американски [[Архитектура|архитект]]. |- |valign="top" align="right"|[[1903]]&nbsp; |[[Маргерит Јурсенар]] — француска писателка. |- |valign="top" align="right"|[[1905]]&nbsp; |[[Стефан Гајдов]] — македонски [[композитор]], [[диригент]] и [[Педагогија|педаго]]г од првата генерација македонски музички дејци († 1992.). |- |valign="top" align="right"|[[1921]]&nbsp; |[[Сухарто]] — претседател на [[Индонезија]] (п. 2008.). |- |valign="top" align="right"|[[1934]]&nbsp; |[[Видое Подгорец]] — македонски писател († 1997.). |- |valign="top" align="right"|[[1940]]&nbsp; |[[Ненси Синатра]] — американска [[Поп-музика|поп]]-пејачка, ќерка на [[Френк Синатра]]. |- |valign="top" align="right"|[[1942]]&nbsp; |[[Рудигер Дорнбуш]] — германски [[економист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1954]]&nbsp; |[[Грег Гин]] — американски [[Рок-музика|рок-музичар]], член на групата „[[Блек Флег]]“ (''Black Flag''). |- |valign="top" align="right"|[[1960]]&nbsp; |[[Мик Хакнал]] — англиски [[Поп-музика|поп-музичар]], член на групата „[[Симпли ред]]“ (''Simply Red''). |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Алка Вуица]] — хрватска [[Поп-музика|поп]]-пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1962]]&nbsp; |[[Ник Роудс]] — англиски поп-музичар, член на групата „[[Дјуран Дјуран]]“ (''Duran Duran''). |- |valign="top" align="right"|[[1964]]&nbsp; |[[Буч Рејнолдс]] — американски [[Атлетика|атлетичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1976]]&nbsp; |[[Линдзи Девенпорт]] — американска [[тенис]]ерка. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Кање Вест]] — американски [[рапер]] и [[музички продуцент]]. |- |valign="top" align="right"|[[1983]]&nbsp; |[[Ким Клајстерс]] — белгиска [[тенис]]ерка. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Макси Переира]] — уругвајски [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Хавиер Маскерано]] — аргентински [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Миа Борисављевиќ]] — српска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Хосе Хоакин Рохас]] — шпански велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Бен Херманс]] — белгиски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1988]]&nbsp; |[[Рејналдо Заварке]] — венецуелски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Травис Мајер (велосипедист)|Травис Мајер]] — австралиски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1995]]&nbsp; |[[Ферлан Менди]] — француски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1997]]&nbsp; |[[Јелена Остапенко]] — латвиска [[тенис]]ерка. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|8 јуни]] </noinclude> mblf942mwnz4ut3i9hlnac2qjxro34k 0 55289 4803576 4671174 2022-08-19T19:23:23Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: Брд → Берд (4) wikitext text/x-wiki '''Најкорисен играч на НБА''' ({{lang-en|NBA Most Valuable Player Award}} или скратено ''NBA MVP'') или '''МВП''' е годишна награда во [[НБА]] лигата која се додеделува секоја сезона почнувајќи од [[НБА сезона 1955-56|сезоната 1955-1956]] на најдобриот играч во регуларниот дел од сезоната. Наградата е наречена „Морис Подолоф трофеј“, именувана по првиот комесар на [[НБА]] (од [[1946]] до [[1963]] година). До сезоната [[НБА сезона 1979-1980|1979-1980]], МВП играчот бил избран со гласање на НБА играчите, а од сезоната [[НБА сезона 1980-1981|1980-1981]] добитникот на наградата го одлучува панел на спортски новинари и радиодифузери низ САД и Канада. Секој член на гласачкиот панел бира 5 играчи кој ги рангира од прво до петто место. Секој глас за прво место вреди 10 бода; секое гласање за второто место вреди седум; гласот за трето место вреди пет бода, четвртото место вреди три, а петтото место вреди само еден бод. Почнувајќи од 2010 година, вклучено е и едно гласачко ливче од страна на навивачите преку гласање на интернет. Играчот со најголем број бодови ја освојува наградата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=5156199|title=LeBron receives 116 first-place votes|date=May 2, 2010|accessdate=May 2, 2010|work=ESPN.com}}</ref> Актуелен носител на наградата е [[Јанис Адетокунбо]] од [[Милвоки Бакс]]. [[Карим Абдул Џабар]] ја има освоено оваа награда 6 пати, а [[Бил Расел]] и [[Мајкл Џордан]] се веднаш зад него со по 5 награди. [[Германци|Германецот]] [[Дирк Новицки]] е првиот [[Европа|Европеец]] кој ја има добиено наградата и заедно со [[Јанис Адетокунбо]] се единствените Европејци досега. Покрај нив, од странските играчи само уште [[Хаким Олајџувон]] од [[Нигерија]] и [[Стив Неш]] од [[Канада]] ја имаат добиено оваа награда. Досега само двајца руки играчи ја освоиле наградата: [[Вилт Чемберлен]] во [[НБА сезона 1959-1960|1959-1960]] и [[Вес Анселд]] во [[НБА сезона 1968-1969|1968-1969]]. == Победници == {| class="wikitable" [[File:Wilt Chamberlain Bill Russell.jpg|thumb|upright|[[Бил Расел]] (лево) ја освоил наградата пет пати во неговара НБА кариера. [[Вилт Чемберлен]] (средина) ја освоил наградата четири пати во неговата кариера.]] [[File:Kareem-Abdul-Jabbar Lipofsky.jpg|thumb|upright|[[Карим Абдул-Џабар]] е рекордер со шест освоени МВП награди.]] [[File:Jordan by Lipofsky 16577.jpg|thumb|upright|[[Мајкл Џордан]] е петкратен добитник на наградата во својата кариера.]] [[File:LeBron James (15662939969).jpg|thumb|upright|[[Леброн Џејмс]], четири пати НБА МВП.]] [[File:Tim duncan vs wizards 2009 cropped.jpg|thumb|upright|[[Тим Данкан]], од Сан Антонио Спарс, добитник на наградата двапати едноподруго во сезоните '01-02 и '02-03.]] [[File:Derrick Rose 2.jpg|thumb|upright|[[Дерик Роуз]] најмладиот добитник на наградата со 22 години.]] [[File:Stephen Curry (16640524995).jpg|thumb|upright|[[Стефен Кари]], како и Данкан е добитник на наградата двапати едноподруго.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.espn.com/nba/story/_/id/15499690/stephen-curry-golden-state-warriors-first-unanimous-most-valuable-player|title=Stephen Curry wins MVP for second straight season|date=May 11, 2016|website=ESPN.com|accessdate=May 30, 2018}}</ref>]] [[File:Giannis Antetokounmpo (24845003687) (cropped).jpg|thumb|upright|[[Јанис Адетокунбо]] моментален носител на наградата МВП.]] |- | style="background-color:#CFECEC; border:1px solid #aaaaaa; width:6em"| ^ |Означува играчи кој се сè уште активни и играат во НБА |- | style="background-color:#FFFF99; border:1px solid #aaaaaa; width:6em"| * |Вклучен во [[Кошаркарска Куќа на славните|Кошаркарската Куќа на славните]] |- | style="background-color:#FFE6BD; border:1px solid #aaaaaa; width:6em"| {{dagger}} |Означува играч чиј тим го освоил првенството таа година |- |Играч (X) |Означува број на пати по кој играчот ја добил наградата за МВП |- |Тим (X) |Означува број на пати по кој играч од тој тим ја добил наградата за МВП |} {| class="wikitable plainrowheaders sortable" summary="Season (sortable), Player (sortable), Position (sortable), Nationality (sortable) and Team (sortable)" |- !scope="col"| Сезона !scope="col"| Играч !scope="col"| Позиција !scope="col"| Националност !scope="col"| Тим |- <!-- Please DO NOT add winner until there is an official announcement. --> | {{0}} {{nbay|1955-1956}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Боб|Петит}}* | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{Flagu|САД}} | {{Basket St. Louis Hawks}} |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}}&nbsp;{{nbay|1956-1957}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Боб|Кузи}}* | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{Flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} |- | {{0}} {{nbay|1957-1958}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Бил|Расел}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} (2) |- | {{0}} {{nbay|1958-1959}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Боб|Петит}}* (2) | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket St. Louis Hawks}} (2) |- | {{0}} {{nbay|1959-1960}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Вилт|Чемберлен}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia Warriors}} |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1960-1961}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Бил|Расел}}* (2) | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} (3) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1961-1962}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Бил|Расел}}* (3) | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} (4) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1962-1963}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Бил|Расел}}* (4) | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} (5) |- | {{0}} {{nbay|1963-1964}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Оскар|Робертсон}}* | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Cincinnati Royals}} |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1964-1965}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Бил|Расел}}* (5) | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} (6) |- | {{0}} {{nbay|1965-1966}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Вилт|Чемберлен}}* (2) | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia 76ers}} |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1966-1967}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Вилт|Чемберлен}}* (3) | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia 76ers}} (2) |- | {{0}} {{nbay|1967-1968}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Вилт|Чемберлен}}* (4) | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia 76ers}} (3) |- | {{0}} {{nbay|1968-1969}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Вес|Анселд}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]]/[[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Baltimore Bullets}} |- |!scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1969-1970}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Вилис|Рид}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket New York Knicks}} |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1970-1971}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| <span style="display:none"></span>[[Луи Алсиндор]]*{{refn|Пред почетокот на сезона 1971-1972, Луј Алсиндор го сменил своето име во Карим Абдул-Џабар.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nba.com/history/players/abduljabbar_bio.html|title=Kareem Abdul-Jabbar Bio|accessdate=August 4, 2008|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|work=NBA.com}}</ref>|group=note|name=Карим Абдул Џабар}} | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Milwaukee Bucks}} |- | {{0}} {{nbay|1971-1972}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Карим|Абдул-Џабар}}* (2){{refn|group=note|name=Карим Абдул Џабар}} | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Milwaukee Bucks}} (2) |- | {{0}} {{nbay|1972-1973}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Дејв|Кауенс}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} (7) |- | {{0}} {{nbay|1973-1974}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Карим|Абдул-Џабар}}* (3){{refn|group=note|name=Карим Абдул Џабар}} | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Milwaukee Bucks}} (3) |- | {{0}} {{nbay|1974-1975}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Боб|МекАду}}* | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Buffalo Braves}} |- | {{0}} {{nbay|1975-1976}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Карим|Абдул-Џабар}}* (4){{refn|group=note|name=Карим Абдул Џабар}} | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Los Angeles Lakers}} |- | {{0}} {{nbay|1976-1977}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Карим|Абдул-Џабар}}* (5) {{refn|group=note|name=Карим Абдул Џабар}} | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Los Angeles Lakers}} (2) |- | {{0}} {{nbay|1977-1978}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Бил|Волтон}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Portland Trail Blazers}} |- | {{0}} {{nbay|1978-1979}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Моузес|Малоун}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Houston Rockets}} |- | !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1979-1980}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Карим|Абдул-Џабар}}* (6) {{refn|group=note|name=Карим Абдул Џабар}} | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Los Angeles Lakers}} (3) |- | {{0}} {{nbay|1980-1981}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Џулиус|Ирвинг}}* | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia 76ers}} (4) |- | {{0}} {{nbay|1981-1982}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Моузес|Малоун}}* (2) | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Houston Rockets}} (2) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1982-1983}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Моузес|Малоун}}* (3) | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia 76ers}} (5) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1983}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Лари|Берд}}* | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} (8) |- | {{0}} {{nbay|1984-1985}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Лари|Берд}}* (2) | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} (9) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1985-1986}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Лари|Берд}}* (3) | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} (10) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1986-1987}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Меџик|Џонсон}}* | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Los Angeles Lakers}} (4) |- | {{0}} {{nbay|1987-1988}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Мајкл|Џордан}}* | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Bulls}} |- | {{0}} {{nbay|1988-1989}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Меџик|Џонсон}}* (2) | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Los Angeles Lakers}} (5) |- | {{0}} {{nbay|1989-1990}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Меџик|Џонсон}}* (3) | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Los Angeles Lakers}} (6) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1990-1991}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Мајкл|Џордан}}* (2) | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Bulls}} (2) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1991-1992}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Мајкл|Џордан}}* (3) | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Bulls}} (3) |- | {{0}} {{nbay|1992-1993}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Чарлс|Баркли}}* | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Phoenix Suns}} |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1993-1994}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Хаким|Олајџувон}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|Нигерија}}{{refn|Хаким Олајџувон е роден во [[Нигерија]], но земал американско државјанство во 1993 година. Тој бил првиот странски играч кој ја добил наградата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nba.com/playerfile/hakeem_olajuwon/bio.html |title=Hakeem Olajuwon Bio: 1992-93 |accessdate=June 15, 2008 |publisher=Turner Sports Interactive, Inc |work=NBA.com |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080516203041/http://www.nba.com/playerfile/hakeem_olajuwon/bio.html |archivedate=May 16, 2008 }}</ref>|group="note"|name=Хаким Олајџувон}} | {{Basket Houston Rockets}} (3) |- | {{0}} {{nbay|1994-1995}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Дејвид|Робинсон}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket San Antonio Spurs}} |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1995-1996}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Мајкл|Џордан}}* (4) | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Bulls}} (4) |- | {{0}} {{nbay|1996-1997}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Карл|Малоун}}* | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Utah Jazz}} |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1997-1998}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Мајкл|Џордан}}* (5) | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Bulls}} (5) |- | {{0}} {{nbay|1998-1999}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Карл|Малоун}}* (2) {{#tag:ref|Карл Малоун, на возраст од 35 години и 284 дена на крајот на регуларниот дел од сезоната, тој е најстариот МВП во историјата на НБА.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.basketball-reference.com/players/m/malonka01/gamelog/1999/|title=Karl Malone 1998-99 game log|publisher=basketball-reference.com|accessdate=October 2, 2016}}</ref>|group=note}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Utah Jazz}} (2) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|1999-2000}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Шекил|О’Нил}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Los Angeles Lakers}} (7) |- | {{0}} {{nbay|2000-2001}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Ален|Ајверсон}}* | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia 76ers}} (6) |- | {{0}} {{nbay|2001-2002}} !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Тим|Данкан}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}}{{refn|Тим Данкан е роден на [[Американски Девствени Острови|Девствените острови]] и има американско државјанство,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vq.html|title=Virgin Islands|accessdate=August 12, 2008|publisher=[[CIA World Factbook]]}}</ref> сепак НБА го смета за странски играч.<ref name="intlnba">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nba.com/players/international_player_directory.html|title=NBA Players from around the world: 2005-2006 Season|accessdate=March 13, 2011|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|work=NBA.com}}</ref>|group=note|name=Тим Данкан}} | {{Basket San Antonio Spurs}} (2) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|2002-2003}} !scope="row" style="background-color:transparent"| {{sortname|Тим|Данкан}} (2) | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}}{{refn|group=note|name=Тим Данкан}} | {{Basket San Antonio Spurs}} (3) |- | {{0}} {{nbay|2003-2004}} !scope="row" style="background-color:transparent"| {{sortname|Кевин|Гарнет}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Minesota Timberwolves}} |- | {{0}} {{nbay|2004-2005}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Стив|Неш}}* | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|Канада}}{{refn|Стивен Неш е роден во [[Јужноафриканска Република|Јужноафриканската република]], но израснал во [[Канада]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nba.com/suns/news/fastbreak_nash_cover.html|title=The Canadian Kid|accessdate=April 22, 2009|last=McPeek|first=Jeramie|date=|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|work=NBA.com (from Fastbreak Magazine of Sept./Oct. 1996)}}</ref>|group=note|name=Стив Неш}} | {{Basket Phoenix Suns}} (2) |- | {{0}} {{nbay|2005-2006}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Стив|Неш}}* (2) | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|Канада}}{{refn|group=note|name=Стив Неш}} | {{Basket Phoenix Suns}} (3) |- | {{0}} {{nbay|2006-2007}} !scope="row" style="background-color:transparent"| {{sortname|Дирк|Новицки}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|Германија}} | {{Basket Dallas Mavericks}} |- | {{0}} {{nbay|2007-2008}} !scope="row" style="background-color:transparent"| {{sortname|Коби|Брајант}} | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Los Angeles Lakers}} (8) |- | {{0}} {{nbay|2008-2009}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Леброн|Џејмс}}^ | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Cleveland Cavaliers}} |- | {{0}} {{nbay|2009-2010}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Леброн|Џејмс}}^ (2) | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Cleveland Cavaliers}} (2) |- | {{0}} {{nbay|2010-2011}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Дерик|Роуз}}^ {{refn|Дерик Роуз, на возраст од 22 години и 191 ден на крајот на регуларниот дел од сезоната, е најмладиот МВП во историјата на НБА лигата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.basketball-reference.com/players/r/rosede01/gamelog/2011/|title=Derrick Rose 2010-11 game log|publisher=basketball-reference.com|accessdate=October 2, 2016}}</ref>|group=note|name=Дерик Роуз}} | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Bulls}} (6) |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|2011-2012}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Леброн|Џејмс}}^ (3) | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Miami Heat}} |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|2012-2013}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Леброн|Џејмс}}^ (4) | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Miami Heat}} (2) |- | {{0}} {{nbay|2013-2014}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Кевин|Дјурант}}^ | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Oklahoma City Thunder}} |- !scope="row" style="background-color:#FFE6BD"| {{dagger}} {{nbay|2014-2015}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Стефен|Кари}}^ | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Golden State Warriors}} (2) |- | {{0}} {{nbay|2015-2016}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Стефен|Кари}}^ (2) | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Golden State Warriors}} (3) |- | {{0}} {{nbay|2016-2017}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Расел|Вестбрук}}^ | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Oklahoma City Thunder}} (2) |- | {{0}} {{nbay|2017-2018}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Џејмс|Харден}}^ | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Houston Rockets}} (4) |- | {{0}} {{nbay|2018-2019}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Јанис|Адетокунбо}}^ | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|Грција}} | {{Basket Milwaukee Bucks}} (4) |- | {{0}} {{nbay|2019-2020}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Јанис|Адетокунбо}}^ (2) | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|Грција}} | {{Basket Milwaukee Bucks}} (5) |- | {{0}} {{nbay|2020-2021}} !scope="row" style="background-color:#CFECEC"| {{sortname|Никола|Јокиќ}}^ | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|Србија}} | {{Basket Denver Nuggets}} |} ==Повеќекратни добитници== {| class="wikitable" |- !Место !!Играч!!Тим(ови)!! Бр.!!Години |- |1||[[Карим Абдул-Џабар]]|||{{Basket Milwaukee Bucks}} (3) / {{Basket Los Angeles Lakers}} (3)||6||1971, 1972, 1974, 1976, 1977, 1980 |- |rowspan=2|2||[[Бил Расел]]<br/>||{{Basket Boston Celtics}}||rowspan=2|5||1958, 1961, 1962, 1963, 1965 |- |[[Мајкл Џордан]]||{{Basket Chicago Bulls}}||1988, 1991, 1992, 1996, 1998 |- |rowspan=2|4||[[Вилт Чемберлен]]||{{Basket Philadelphia Warriors}} (1) / {{Basket Philadelphia 76ers}} (3)||rowspan=2|4||1960, 1966, 1967, 1968 |- |[[Леброн Џејмс]]||{{Basket Cleveland Cavaliers}} (2) / {{Basket Miami Heat}} (2)||2009, 2010, 2012, 2013 |- |rowspan=3|6||[[Моузес Малоун]]||{{Basket Houston Rockets}} (2) / {{Basket Philadelphia 76ers}} (1)||rowspan=3|3||1979, 1982, 1983 |- |[[Лари Берд]]||{{Basket Boston Celtics}}}||1984, 1985, 1986 |- |[[Меџико Џонсон]]||{{Basket Los Angeles Lakers}}||1987, 1989, 1990 |- |rowspan=5|9||[[Боб Петит]]||{{Basket St. Louis Hawks}}||rowspan=5|2||1956, 1959 |- |[[Карл Малоун]]||{{Basket Utah Jazz}}||1997, 1999 |- |[[Тим Данкан]]||{{Basket San Antonio Spurs}}||2002, 2003 |- |[[Стив Неш]]||{{Basket Phoenix Suns}}||2005, 2006 |- |[[Стефен Кари]]||{{Basket Golden State Warriors}}||2015, 2016 |- |} == Нотес == <references group="note"/> == Наводи == {{наводи}} {{НБА}} [[Категорија:Национална кошаркарска асоцијација]] [[Категорија:НБА награди]] al4ffhe8mts83ntxd6qkuysjo8812d7 0 59568 4803690 4604684 2022-08-19T21:22:57Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Плиниј Постариот |image = plinyelder.jpg |imagesize = 178px |caption = Плиниј Постариот: имагинативен портрет од 19 век. |birth_date = 23 |birth_place = [[Комо]], [[Римско Царство]] |death_date = {{BirthDeathAge||0023|||79|8|25}} |death_place = [[Стабија]], близу [[Помпеја]], Италија |occupation = |spouse = |parents = |children = |weight = |citizenship = |relations = |box_width = 266px |residence = |death_cause = Починал во ерупцијата која ја уништила Помпеја |body_discovered= |education = |notable works = „Природознание“ }} [[Податотека:Naturalishistoria.jpg|thumb|200px|лево|Издание на „[[Пиродознание (Плиниј)|Природознание]]“ од 1669 година]] '''Плиниј Постариот''' ({{lang-la|Gaius Plinius Secundus}}) — римски [[природонаучник]] роден околу 23 г. во [[Комо]], [[Италија]]. Загинал на 24 август 79 година во [[Стабиј]] при ерупцијата на вулканот [[Везув]]. Напишал повеќе книги со историска содржина, а тоа - биографија на неговиот пријател Помпониј Секунд во две книги, девет книги за војните на римјаните во [[Германија]] и продолжение на историјата на Афудиј Бас во 31 книги. Покрај тоа, тој е автор на големото општонаучно енциклопедиско дело „[[Природознание (Плиниј)|Природознание]]“ (''Naturalis Historia''). == Надворешни врски == * [http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0137 „Природознание“] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090516030307/http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0137 |date=2009-05-16 }} {{en}} * [http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost01/PliniusMaior/plm_hipr.html „Природознание“] {{la}} {{никулец}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Римски научници]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 2z461oopxcn3s9byd0zu3srebjn7acm 14 64005 4803636 3513353 2022-08-19T20:37:58Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki {{Катпов|Цицерон}} [[Категорија:Дела по автор|Цицерон]] [[Категорија:Латинска книжевност|Цицерон]] 06lswu99ne8p873aq53patg9r3haev5 14 64158 4803635 3513352 2022-08-19T20:37:55Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki {{portalpar|Антика}} {{Катпов}} [[Категорија:Античка филозофија]] [[Категорија:Западна филозофија]] [[Категорија:Латинска книжевност|Философија]] 4kiatj0eeulmpy7o1l52mj52dihyb02 0 68249 4803506 4663675 2022-08-19T19:03:13Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} {{Политики на Монголија}} '''Политиките на Монголија''' се одвиваат во рамките на полупретседателска претставничка демократска република со повеќепартиски систем. Извршната власт е во рацете на владата на Монголија. Законодавната власт е во рацете на двете институции владата и [[Големиот Државен Хурал|парламентот на Монголија]]. Судскиот систем е независен од двете напоменати. {{Монголија никулец}} [[Категорија:Политика на Монголија|*]] [[bn:মঙ্গোলিয়া#রাজনীতি]] 555od9ejt3e46alh8b0u39o3h0o18ub 0 69561 4803706 4633852 2022-08-19T21:24:59Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Без извори|датум=ноември 2009}} [[Податотека:Heinrich Cornelius Agrippa00.jpg|мини|десно|180п|Хајнрих Корнелиус Агрипа]] '''Хајнрих Корнелиус Агрипа фон Нетесхајм''' ({{роден на|14|септември|1486}} - {{починал на|18|септември|1535}}) бил германски [[окултизам|окултен]] писател, [[теологија|теолог]], [[астрологија|астролог]], [[алхемија|алхемичар]], лекар и војник. За време на неговиот скитачки живот низ [[Германија]], [[Франција]] и [[Италија]] работел како [[теологија|теолог]], лекар, вештак и [[војник]]. Позната изрека од него: „Ништо не може да се скрие од мудриот и чувствителен, а неверниот и недостојниот не можат да ги научат тајните.“ Или: „Сите нешта кои се слични и поврзани, привлечени се едно кон друго преку нивната сила.“ Ова е познато и како закон за резонанца. == Поврзано == * [[Пентаграм]] * [[Парацелзиус]] == Надворешни врски == {{Wikisource author|Henry Cornelius Agrippa}} * [https://www.webcitation.org/query?id=1256464250116324&url=www.geocities.com/Athens/Agora/7850/ Страница посветена на животот на Агрипа] * [http://www.renaissanceastrology.com/agrippa.html Астрологијата и магијата на Агрипа] * [http://www.esotericarchives.com/agrippa/ Записите на Агрипа] * [http://www.newadvent.org/cathen/01231c.htm Статија во Католичката енциклопедија] * [[Мери Шели]]: ''[http://wondersmith.com/scifi/mortal.htm Смртните бесмртни]'' * [http://www.compilerpress.atfreeweb.com/Anno%20Borchardt%20Magi.htm "''Магус'' како ренесансен човек"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080516162008/http://www.compilerpress.atfreeweb.com/Anno%20Borchardt%20Magi.htm |date=2008-05-16 }} (научна статија) {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Родени во 1486 година]] [[Категорија:Родени на 14 септември]] [[Категорија:Родени во Германија]] [[Категорија:Починати во 1535 година]] [[Категорија:Починати на 18 септември]] [[Категорија:Окултни писатели]] [[Категорија:Луѓе од Келн]] [[Категорија:Изумители на писма]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] k6d1whz3bd6me88401xv4r1x4ozo5u9 0 72401 4803750 4799867 2022-08-20T03:31:43Z 92.53.50.30 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Верски објект |building_name=Црква Свети Стефан <br />Aya Stefan<br />Bulgar Kilisesi |image=İstanbul 6019.jpg |caption= |location=[[Истанбул]], [[Турција]] |geo= {{coord|41|01|55|N|28|56|59|E|region:TR-34_type:landmark|display=title}} |religious_affiliation=[[христијанство]] |district= |consecration_year= 1898 |status= |leadership= |website= www.svstefan.com |architect= |architecture_type=[[црква]] |architecture_style= |facade_direction= |year_completed= 1896 |construction_cost= |capacity= |length= |width= |width_nave= |height_max= |dome_quantity= |dome_height_outer= |dome_height_inner= |dome_dia_outer= |dome_dia_inner= |minaret_quantity= |minaret_height= |spire_quantity= |spire_height= |materials= [[железо]] }} '''Црквата Свети Стефан''' ([[Makedonska|бугарски]] ''Български православен храм паметник св. Стефан'', [[турски јазик|турски]] ''Aya Stefan Bulgar Kilisesi'') е [[Makedonska|бугарска]] православна христиjанска [[црква]], која се наоѓа во [[Истанбул]], [[Турција]]. Пред 1912 година таа била главниот храм на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]]. Позната е и како '''Железната црква''' ([[Бугарски јазик|бугарски]] ''Желязната църква''), бидеjки е целосно изградена од [[железо]]. == Изградба == На [[25 јуни]] [[1890]] година со султански [[ферман]] на [[Бугарска егзархија|Бугарската егзархија]] била дадена дозвола да изгради нов храм недалеку од местото на поранешната мала Дрвена црква. Бидеjки теренот не бил безбеден, архитектот [[Ховсеп Азнавур]] направил предлог храмот да биде изграден целосно од железни елементи, а не со традиционални материјали. Тендерот за изработување на деталите на црквата бил добиен од фирмата [[Рудолф Филип Ваагнер]] од [[Виена]] независно од тоа што таа немала поранешно искуство во градењето на железни објекти за јавна религиозна служба. Ваагнер сепак веќе имала немал авторитет в областа на железните конструкции. Првиот камен бил ставен од Егзарх [[Јосиф I Бугарски|Јосиф I]] на [[27 април]] [[1892]] година. Елементите со општа тежина 500 тони биле изработени во Виена меѓу [[1893]] и [[1896]] и биле пренесени до Цариград с бродови по [[Дунав]] и [[Црно Море]]. Нивниот општ број е околу 4 милиони. Асемблирањето било завршено на [[14 јули]] [[1896]] година, а храмот бил осветен на [[8 септември]] [[1898]] година од Егзарх Јосиф I. Архитектурните стилови на екстериорот се необарок, неоготика и византиски стил. Интериорот има одредени ар нуво елементи, а олтарот бил нарачан од [[Русија]] и поточно од фирмата на [[Николаj Ахапкин]] од [[Москва]]. Во дворот на црквата се погребани многу познати историски фигури, меѓу кои се црковните дејци [[Иларион Макариополски]], [[Авксентиј Велешки]], [[Паисиј Пловдивски]] и [[Партенија Зографски]]. == Галериjа == <gallery> File:Sveti Stefan old.png|Првиот дрвен храм "Свети Стефан" File:Bulgarian Church Sveti Stefan Istanbul postcard.PNG|Разгледница на Железната црква од почетокот на 20 век File:Istanbul asv2021-11 img13 StStephen Church.jpg|Црквата денес, сликана од [[Златен Рог|Златниот Рог]] File:Sv stefan view from front-left.jpg|Предна фасада File:Sv stefan view from back.jpg|Задна фасада File:Istanbul - Sant Esteve dels Búlgars - Interior.JPG|Интериор File:Sv stefan interior.jpg|Олтар File:Sv stefan waagner imprint.jpg|Знакот на произведувачот Ваагнер од Виена </gallery> == Наводи и надворешни врски == {{Ризница-врска|St. Stefan in Istanbul}} * [http://www.svetistephan.com/ststefan.htm Општи информации за црквата] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090523211349/http://www.svetistephan.com/ststefan.htm |date=2009-05-23 }} {{bg}} * [http://www.svstefan.com/?language=en&p=objective The St Stephen Foundation] {{en}} {{bg}} {{tr icon}} * [http://novini.dir.bg/2006/04/18/news82561.html Извештај од бугарското национално радио]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{bg}} * [http://www.monkeytravel.org/tur8.html Слики] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081204145929/http://www.monkeytravel.org/tur8.html |date=2008-12-04 }} (incl. detail photo) {{en}} [http://www.svstefan.com/?language=bg&p=objective Страница] на Фондациjа "Бугарски православен храм Св. Стефан" во Цариград. {{bg}} {{en}} {{tr}} * [http://liternet.bg/publish22/b_ivanova/sv-stefan_sybratia.htm Благовеста Иванова. Църквата "Св. Стефан" край Златния рог и нейните събратя] * [http://liternet.bg/publish22/b_ivanova/sv-stefan.htm Благовеста Иванова, Ради Ганев. "Желязото" и стоманата в храма "Св. Стефан" в Истанбул] * [http://liternet.bg/publish22/b_ivanova/neosyshtestveniiat.htm Благовеста Иванова. Неосъщественият каменен храм "Св. Троица" на брега на Златния рог и архитектите Фосати] * [http://liternet.bg/publish22/b_ivanova/bylgarskite.htm Благовеста Иванова. Българските старини в Цариград] * [http://liternet.bg/publish22/b_ivanova/sv-stefan_en.htm Blagovesta Ivanova, Radi Ganev, Milosh Drdacky. Architectural, Material and Damage Survey of the Bulgarian Metal Church of St. Stefan in Istanbul] {{coord|41|01|55|N|28|56|59|E|region:TR-34_type:landmark|display=title}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Стефан}} [[Категорија:Фатих (Истанбул)]] [[Категорија:Цркви од 19 век]] [[Категорија:Златен Рог]] [[Категорија:Православни цркви во Турција]] [[Категорија:Бугарска православна црква]] [[Категорија:Храмови посветени на Свети Стефан|Истанбул]] dy8t9pa49on2j7t1satgv9kln135sr1 0 75213 4803691 4731800 2022-08-19T21:22:59Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за папа | English name = Gregorius I| image = [[Податотека:Francisco de Zurbarán 040.jpg|200px]]| birth_name = Григориј I| term_start = [[3 септември]] [[590]]| term_end = [[12 март]] [[604]]| predecessor = [[Папа Пелагиј II]]| successor = [[Папа Сабинијан]]| birth_date = околу [[540]]| birthplace = [[Рим]]| dead = aliveнепознато| death_date = {{починал на|12|март|604}}| deathplace = [[Рим]]| other = Григориј (појаснување) }} '''Григориј I''' или '''св. Григориј Велики''' ([[латински]] ''Gregorius PP. I'', (околу [[540]] - [[12 март]] [[604]]) — римски [[папа]] од [[3 септември]] [[590]] до [[12 март]] [[604]]. ==Животопис== Поради неговите црковни заслуги, веќе во доцниот 9 век, Григориј I почнале да го нарекуваат Григориј Велики, а оваа титула останала до ден-денес. Папата Григориј Велики е познат како иницијатор на првата голема мисија преземена за христијанизација на [[Англија]].<ref>Flechner, "Pope Gregory and the British" ''Histoires de Bretagnes'' 5, p. 47 [https://researchrepository.ucd.ie/bitstream/10197/7383/1/Flechner_Gregory_and_the_British_Mission_Canon_Law.pdf]</ref> ==Дејност== Папата Григориј I бил еден од најобразованите луѓе во [[Западна Европа]] во [[6 век]], а исто така, тој бил еден од најцитираните авторитети во текот на целиот [[среден век]]. Тој се залагал за раскинување со античката традиција и во тој поглед се познати неговите гневни прекори упатени до [[Галија|галскиот]] [[епископ]] Дезидериј, кој почнал да ги подучува луѓето од областа на [[Латинска граматика|латинската граматика]], користејќи одделни дела од [[Античка книжевност|античката книжевност]]. Папата Григориј го прекорил Дезидериј дека е неумесно еден епископ да го чита она што не е соодветно ниту за световните луѓе и му забранил да се занимава со таа дејност, велејќи дека истата [[уста]] не може истовремено да го слави [[Јупитер (бог)|Јупитер]] и [[Христос]].<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 33.</ref> Исто така, тој посветувал големо внимание на приближувањето на религијата до необразованиот народ. За тоа сведочи писмото упатено до [[марсеј]]скиот епископ Серен во кое [[папа]]та му забранува да ги уништува сликите на [[Светец|светците]], велејчи дека за простиот свет тие го имаат истото значење како и пишаните текстови за писмените луѓе.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 37.</ref> Григориј Велики е познат по неговите пишани дела кои уживале голем углед во црковните кругови,<ref>Ekonomou, 2007, p. 22.</ref> а од нив најпознато е делото „[[Дијалози (Григориј I)|Дијалози]]“ поради кое во источното христијанство е познат и како '''св. Георгиј Двоеслов''' (''Дијалогист'').<ref name="OCA">{{Наведена мрежна страница|url=https://oca.org/saints/lives/0216/03/12/100789-st-gregory-dialogus-the-pope-of-rome|title=St. Gregory Dialogus, the Pope of Rome|website=oca.org, [[Orthodox Church in America]]|language=en|access-date=2018-04-20}}</ref> == Наводи == {{наводи}} {{Папи}} {{папа-никулец}} {{Нормативна контрола}} {{DEFAULTSORT:Григориј I}} [[Категорија:Родени во 540 година]] [[Категорија:Починати во 640 година]] [[Категорија:Италијанци од 6 век]] [[Категорија:Италијанци од 7 век]] [[Категорија:Византијци од 6 век]] [[Категорија:Византијци од 7 век]] [[Категорија:Архиепископи од 6 век]] [[Категорија:Архиепископи од 7 век]] [[Категорија:Писатели од 6 век]] [[Категорија:Писатели од 7 век]] [[Категорија:Христијански светци од 6 век]] [[Категорија:Христијански светци од 7 век]] [[Категорија:Христијански теолози]] [[Категорија:Христијански писатели]] [[Категорија:Римокатолички писатели]] [[Категорија:Црковни отци]] [[Категорија:Ватикански дипломати]] [[Категорија:Италијански светци]] [[Категорија:Луѓе од Рим]] [[Категорија:Папи]] [[Категорија:Византиско папство]] [[Категорија:Англикански светци]] [[Категорија:Патристика]] [[Категорија:Црковни учители]] [[Категорија:Италијански папи]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] aal1tvx4ghwfarp5dw1t9uastk3real 0 78585 4803787 4454136 2022-08-20T08:12:23Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јануари}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1853]]&nbsp; |[[Андре Мишлен]] — француски [[индустрија]]лец. |- |valign="top" align="right"|[[1924]]&nbsp; |[[Александар Тишма]] — српски и југословенски [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1933]]&nbsp; |[[Сузан Зонтаг]] — американска писателка. |- |valign="top" align="right"|[[1935]]&nbsp; |[[Удо Латек]] — германски [[фудбал]]ер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1940]]&nbsp; |[[Лепа Лукиќ]] — српска фолк-пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1948]]&nbsp; |[[Џон Карпентер]] — американски [[режисер]] и [[сценарист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1950]]&nbsp; |[[Дамо Сузуки]] — јапонски музичар, пејач на групата „Кен“ (''Can''). |- |valign="top" align="right"|[[1956]]&nbsp; |[[Тадија Качар]] — српски и југословенски [[бокс]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1956]]&nbsp; |[[Џеарлс Хендерсон]] — американски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1957]]&nbsp; |[[Митар Мириќ]] — српски фолк-пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1959]]&nbsp; |[[Шаде]] — англиска [[Поп-музика|поп]]-пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Хари Варешановиќ]] — босански [[Поп-музика|поп]]-пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1962]]&nbsp; |[[Златко Портнер]] — југословенски [[ракомет]]ар. |- |valign="top" align="right"|[[1974]]&nbsp; |[[Кејт Мос]] — британска манекенка. |- |valign="top" align="right"|[[1979]]&nbsp; |[[Алија (пејачка)|Алија]] — американска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1980]]&nbsp; |[[Ларс Бак]] — дански [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1980]]&nbsp; |[[Сејду Кејта]] — фудбалер од [[Мали]]. |- |valign="top" align="right"|[[1981]]&nbsp; |[[Ник Валенси]] — американски [[Рок-музика|рок-музичар]], член на групата „[[Строукс]]“ (''The Strokes''). |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Серхио Пардиља]] — шпански [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Штефан Лихтштајнер]] — швајцарски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Пабло Забалета]] — аргентински фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1995]]&nbsp; |[[Такуми Минамино]] — јапонски фудбалер. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|16 јануари]] </noinclude> po9q9kmye67hl8gb2c075cie7hee2vd 0 79053 4803696 4716956 2022-08-19T21:23:09Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за папа | English name = Pius II | image = [[Податотека:Pintoricchio 014.jpg|180п]]| birth_name = Енеа Силвио Пиколомини | term_start = [[19 август]] [[1458]]| term_end = [[14 август]] [[1464]]| predecessor = [[Папа Каликст III]]| successor = [[Папа Павле II]]| birth_date = {{роден на|18|октомври|1405}} | birthplace = [[Корсињано]] | dead = aliveнепознато| death_date = {{починал на|14|август|1464}} | deathplace = [[Анкона]] | other = Пиј (појаснување) }} '''Пиј II''' ([[лат.]] Pius PP. II; [[18 октомври]] [[1405]] - [[14 август]] [[1464]]) — римски [[папа]] од [[19 август]] [[1458]] до [[14 август]] [[1464]]<ref>[https://www.theguardian.com/news/datablog/2013/feb/13/popes-full-list Сите папи досега: целосен список на ''The Guardian'']</ref>. Тој го основал [[Витлеемски ред|Витлеемскиот ред]]. Напишал дело ''Commentaries'', на кое работел долго и во кое го опишал својот живот. Со тоа, тој е единствениот папа досега кој напишал автобиографија. == Наводи == {{наводи}} {{Папи}} {{папа-никулец}} {{Нормативна контрола}} {{DEFAULTSORT:Пиј II}} [[Категорија:Родени во 1405 година]] [[Категорија:Починати во 1464 година]] [[Категорија:Папи од ренесансата]] [[Категорија:Епископи на Вармија]] [[Категорија:Ватикански дипломати]] [[Категорија:Италијански писатели]] [[Категорија:Погребани во црквата „Сант Андреја дела Вале“]] [[Категорија:Папи]] [[Категорија:Италијански папи]] [[Категорија:Римокатолички епископи од 15 век]] [[Категорија:Италијанци од 15 век]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] r8tqa75j1xgkw31nhsou7r5028ldgfj 0 80065 4803535 4724324 2022-08-19T19:14:44Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Cassano Valle Caudino - Via Giordano Bruno - panoramio.jpg|мини|Касано Вале Каудино - Виа Џордано Бруно - панорама]] '''Рокабасчерана''' — [[Општини во Италија|општина]] во [[покраини во Италија|покраината]] [[Авелино (покраина)|Авелино]] од регионот [[Кампанија]], [[Италија]]. Населението на 31 мај 2018 година било 2,352 жители. <ref>[http://demo.istat.it/bilmens/index.php?anno=2018&lingua=ita Dato Istat] - Резидентно население од 1-1-2021 година (привремена бројка).</ref> == Наводи == {{наводи}} {{Авелино (покраина)}} {{Кампанија-гео-никулец}} [[Категорија:Општини во Кампанија]] 6weitjhnl60ca6fo8jcs5tfenqdk9da 0 96252 4803511 4538602 2022-08-19T19:05:57Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki Во [[математика]]та, '''просек''' или '''средна тенденција''' <ref>Во [[статистика]]та,. терминот ''средна тенденција'' во некои полиња се користи како [[емпириско истражување]] за да се добие она што статистичарите понекогаш го нарекуваат „локација“.</ref> на [[податок|податоци]] ја претставува „средната“ или „[[очекувана вредност|очекувана]]“ вредност на податокот. Има различни [[дескриптивна статистика|дескриптивни статистики]] кои може да се одберат за одредување на средната тенденција на податоците. Просечната е поединечна вредност која се карактеризира со различни вредности. Ако сите броеви на списокот се исти, тогаш тој број се применува. А, ако сите броеви не се исти, тогаш најлесен начин да се дојде до претставителна вредност од списокот е случајно да се избере еден број од списокот. И покрај тоа, поимот „просек“ обично се придржува до пософистицирани методи, кои се сметаат за покорисни. Највообичаениот метод е [[аритметичка средина|аритметичката средина]]. Има многу други видови на просек, како [[медијана]] (скоро секогаш се употребува за да се опишат цените и приходите).<ref>An axiomatic approach to averages is provided by John Bibby (1974) “Axiomatisations of the average and a further generalization of monotonic sequences,” Glasgow Mathematical Journal, vol. 15, pp. 63–65.</ref> Пресекот се пресметува со комбинација на величините поврзани со множеството и за да се пресмета бројот кој е просек во тоа множество. __TOC__ == Пресметка == [[Податотека:Comparison mean median mode mk.svg|мини|десно|250п|Споредба на [[модус]], [[медијана]] и [[аритметичка средина|средина]]]] === Аритметичка средина === {{Главна|Аритметичка средина}} Ако се дадени <math>n</math> броеви, секој број обележан како ''a_i'', каде <math>i=1, \dots, n</math>, аритметичката средина е [[збир]] од ''a_i'-те'' поделен со <math>n</math> или :<math>AM=\frac{1}{n}\sum_{i=1}^na_i</math>. Аритметичката средина, често поедноставно се нарекува средина, ако два броја како 2 и 8 се дадени со претставување на вредноста 2 + 8 = A + A. Вредноста на А е (2 + 8)/2 = 5. Промената на редот 2 и 8 во 8 и 2 не ја менува вредноста добиена за А. Средината 5 не е помала од минимумот 2, и не е поголема од максимумот 8. Ако го зголемиме бројот на елементи на списокот и сакаме да најдеме средна вредност, на пр. аритметичка средина од 2, 8 и 11 се наоѓа со решавање на [[равенка]]та 2 + 8 + 11 = A + A + A. Каде A = (2 + 8 + 11)/3 = 7. Повторно, промената на местата на трите елементи во списокот не предизвикува промени во резултатот: A = (8 + 11 + 2)/3 = 7 и дека 7 е меѓу 2 и 11. Овој метод на собирање лесно се применува и важи за списоци и со повеќе елементи. И покрај тоа, средната вредност на списокот од цели броеви не е секогаш цел број. „Просечното семејство има 1,7 деца„ води кон тоа да се заклучи дека „просечниот број на деца во семејството е 1,7“. === Геометриска средина === {{Главна|Геометриска средина}} Геометриската средина од n броеви се добива со нивно множење и потоа наоѓање на n-ти корен. Со алгебарски термини, геометриската средина од <math>a_1, a_2, ..., a_n</math> е дефинирана како <math>GM=\sqrt[n]{\prod_{i=1}^n a_i}=\sqrt[n]{a_1 a_2 ... a_n}</math> Геометриската средина може да се смета како [[антилогаритам]] на аритметичката средина на [[логаритам|логаритмите]] на броевите. На пр. геометрсика средина од 2 и 8 е <math>GM = \sqrt{2 \cdot 8} = 4</math>. === Хармониска средина === {{Главна|Хармониска средина}} Хармониската средина на множеството броеви <math>a_1, a_2, ..., a_n</math> се дефинира како реципрочна вредност на аритметичката средина на вредностите на <math>a_i</math>: <math>HM = \frac{1}{\frac{1}{n}\sum_{i=0}^n \frac{1}{a_i}}=\frac{n}{\frac{1}{a_1}+\frac{1}{a_2}+...+\frac{1}{a_n}}</math> На пример, ако брзината со која од точката A се стигнува до точката B била 60 км/ч и брзината со која се враќа од точката B до точката A била 40 км/ч, тогаш просечната брзина изнесува <math>\frac{2}{1/60+1/40}=48</math>. === Нееднаквост на AM, GM и HM === Нееднаквоста која ги опфаќа аритметичката, геометриската и хармониската средина за кое било множество на позитивни броеви е: <math>AM \ge GM \ge HM</math> Лесно е да се запамети дека ништо не значат буквите A, G и H во нееднаквоста, ако не се знае што означуваат. Видете [[нееднаквост на аритметичката и геометриската средина]]. === Медијана и модус === {{Главна|Медијана}} Медијана е средниот број од група на броеви, кои се распоредени редоследно. (ако има парен број на броеви, тогаш за медијана се аритметичката средина од двата средни броја.) За да се најде медијаната, потребно е да е најде бројот на елементите, и тогаш да се отстранува по еден број од лево и од десно наизменично, сѐ додека не се дојде до последниот број од лево. Ако остане еден број од лево, тогаш неговата вредност е медијана, а ако останат два тогаш медијаната претставува аритметичка средина на овие два броја. Овој метод во списокот на броеви 1, 7, 3, 13 може да се прочита и како 1, 3, 7, 13. Тогаш 1 и 13 се отстрануваат, по што остануваат само 3 и 7. Бидејќи остануваат само два елементи во списокот, медијаната е нивната аритметичка средина (3 + 7)/2 = 5. {{Главна|Модус (статистика)}} Бројот којшто најмногу пати се појавува во списокот на броеви се нарекува [[модус]]. Модусот во списокот на броеви 1, 2, 2, 3, 3, 3, 4 е бројот 3. Модусот не е секогаш дефиниран, така што да има една вредност. Списокот на броеви 1, 2, 2, 3, 3, 5 има два модуси: 2 и 3. Модусот може да се вклучи во главниот метод на дефинирање на просекот со земање на списокот и преместување на секој член, зависно од неговата вредност, почнувајќи од најмалиот. Тогаш, овој списокот е изедначен со дадениот, само што неговите членови се распоредени, почнувајќи од најмалиот. Сега, кога тие се еднакви, тогаш е очигледно да се забележи честота на секој број и да се утврди модусот. Модусот може да се употребува и ако има многу членови во списокот и ако честотата на броевите праволиниски се зголемува (на пр. ако во група од 1.000 луѓе, 30 се со маса 61&nbsp;кг, 32 тежат 62&nbsp;кг, 29 тежат 63&nbsp;кг и ако останатите луѓе се со помала честота за некоја маса, тогаш 62&nbsp;кг е модус). === Годишно враќање === Годишното враќање е вид на просек кој се користи во финансиите. Тоа е пример на геометриска средина. На пример, ако е даден период од две години и враќањето на вложувањето во првата година изнесува −10%, а во втората +60%, тогаш годишното враќање ''R'', може да се пресмета со решавање на равенката: {{nowrap|1= (1 − 10%) × (1 + 60%) = (1 − 0,1) × (1 + 0,6) = (1 + ''R'') × (1 + ''R'')}}. Вредноста на ''R'' за која равенството е точно е 0,2 или 20%. Забележително е дека промената на редоследот во наоѓањето на годишното враќање ма +60% и −10% го дава истиот резултат како и при множењето на враќањата од −10% и +60%. Овој метод може да се воопшти во примерите во кои сите периоди не се со траење од една година. Годишното враќање е варијација од геометриска средина, која обезбедува интензивна примена на годишното враќање, во согласност со списокот на враќања. На пример, за период од половина година за која враќањето е −23% и период за две и пол години, за кои враќањето е +13%. Годишното враќање за комбинираниот период е единично годишно враќање, ''R'', кое е решение на следнава равенка: {{nowrap|1= (1 − 0,23)^0,5 × (1 + 0,13)^2,5 = (1 + ''R'')^0,5+2,5}}, што дава вредност на годишното враќање ''R'' еднаква на 0,0600 или 6,00%. == Видови == [[Таблица на математички симболи|Таблицата на математички симболи]] ги објаснува симболите користени подолу. {|class="wikitable" style="background: white;" |- ! Назив !! Равенка или објаснување |- | [[Аритметичка средина]] || <math>\bar{x} = \frac{1}{n}\sum_{i=1}^n x_i = \frac{1}{n} (x_1+\cdots+x_n)</math> |- | [[Медијана]] || Средната вредност, која ги одвојува едната од другата половина од дадените податоци |- | [[Геометриска медијана]] || [[Ротација (математика)|Вртежна]] [[инваријанта (математика)|инваријанта]] проширена од [[медијана]]та за вредностите во Rⁿ |- | [[Модус]] || Вредноста која најчесто се појавува во групата на податоци |- | [[Геометриска средина]] || <math>\bigg(\prod_{i=1}^n x_i \bigg)^{1/n} = \sqrt[n]{x_1 \cdot x_2 \dotsb x_n}</math> |- | [[Хармониска средина]] || <math>\frac{n}{\frac{1}{x_1} + \frac{1}{x_2} + \cdots + \frac{1}{x_n}}</math> |- | [[Квадратна средина]]|| <math>\sqrt{\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} x_i^2} = \sqrt {\frac{x_1^2 + x_2^2 + \cdots + x_n^2}{n}} </math> |- | [[Експоненцијална средина]] || <math>\sqrt[p]{\frac{1}{n} \cdot \sum_{i=1}^n x_{i}^p}</math> |- | [[Аритметичка средина на популација]] || <math>\frac{ \sum_{i=1}^n w_i x_i}{\sum_{i=1}^n w_i} = \frac{w_1 x_1 + w_2 x_2 + \cdots + w_n x_n}{w_1 + w_2 + \cdots + w_n}</math> |- | [[Скратена средина]] || Аритметичка средина на вредностите на податоци, по отстранување на најголемиот и најмалиот член од групата |- | [[Интерквартална средина]] || Специјален случај на скратена средина со примена на [[интерквартален опсег]] |- | [[Среден опсег]] || <math>\frac{\max x + \min x}{2}</math> |- | [[Изедначувачка средина]] || Слично како кај скратената средина, само што не доаѓа до отстранување на екстремните вредности, туку изедначување со најголемата и најмалата вредност којашто остануваат |- | [[Пресметана годишна стапка на пораст|Годишно враќање]] || <math> {\left[ \prod (1+R_i )^{t_i} \right] }^{1/\sum t_i} -1</math> |} == Решенија на варијациските проблеми == Некои пресметувања на средната тенденција може да се карактеризираат како решавање на варијациски проблем, познати и како [[анализа на варијации]], имено минимизациска варијација од средината. Тоа е дадената вредност на [[статистичка дисперзија]], која ја мери средната тенденција на минимизираната варијација: како варијацијата од средината која е еднаква на сите минимуми меѓу сите избори за средината. Духовито речено, „дисперзијата ѝ претходи на локацијата“. Во значењето на [[Lp простор|<math>L^p</math> просторот]], односите се: {| class="wikitable" ! <math>L^p</math> !! дисперзија !! централна тенденција |- ! <math>L^1</math> | [[просечно апсолутно отстапување]] | [[медијана]] |- ! <math>L^2</math> | [[стандардно отстапување]] | [[средина]] |- ! <math>L^\infty</math> | [[максимално отстапување]] | [[среден опсег]] |} Стандардното отстапување за средината е помало од стандардното отстапување за некоја друга точка; единственоста на оваа карактеристика на средината и средниот опсег следува од [[конвексна оптимизација|конвексната оптимизација]], како што <math>L^2</math> и <math>L^\infty</math> се [[конвексна функција|конвексни функции]]. Се забележува дека медијаната овде е главен уникат и всушност секоја точка меѓу две средни точки на дискретната распределба го минимизира просечното апсолутно отстапување. Слично, [[модус]]от ја минимизира [[квалитативна варијација|квалитативната варијација]].{{Fact|date=March 2008}} == Мешовити видови == Други пософистицирани просеци се: [[трисредина]], [[тримедијана]] и [[нормализирана средина|нормализираната средина]]. Овие обично се порепрезентативни до целата група на податоци. {{Fact|date=February 2007}} Еден може да создаде сопствен просек со примена на [[Колмогорова средина|Колмогоровата средина]]: : <math>y = f^{-1}\left(\frac{f(x_1)+f(x_2)+\cdots+f(x_n)}{n}\right),</math> каде ''f'' е секоја инверзна функција. Хармоничната средина е пример на употребата на''f''(''x'') = 1/''x'' и геометриската средина е друга, со примена на ''f''(''x'') = log&nbsp;''x''. Друг пример, експоненцијалната средина е средина со примена на функцијата ''f''(''x'') = ''e''^''x'' и во самата природа се склони вредностите кон најголемата. И покрај тоа, овој метод на експоненцијална средина не е доволен за да се одредат сите средини. Подобар метод за одредување на средината, y, земајќи некоја функција од списокот g(x₁, x₂, ..., x_n), која е симетрична со пермутацијата од членовите во списокот и се изедначува со истата функција со вредност на просечната, распоредувајќи го секој член од списокот: g(x₁, x₂, ..., x_n) = g(y, y, ..., y). Оваа најважна дефиниција има значајна примена во одредувањето на сите просеци од елементите во списокот: Функцијата g(x₁, x₂, ..., x_n) =x₁+x₂+ ...+ x_n ја дава аритметичката средина. Функцијата g(x₁, x₂, ..., x_n) =x₁·x₂· ...· x_n ја дава геометриската средина. Функцијата g(x₁, x₂, ..., x_n) =x₁⁻¹+x₂⁻¹+ ...+ x_n⁻¹ ја дава хармоничната средина <ref>Џин Биби (1974) „Axiomatisations of the average and a further generalisation of monotonic sequences,“ Glasgow Mathematical Journal, vol. 15, стр. 63–65</ref> == Во базата на податоци == Концептот на просечната вредност може да биде претставен како база на податоци, односно голема низа, во рамките на која целта е да се најде вредноста која е на некој начин подеднакво поврзана со секој податок. Базата може да биде распоредена во време, како и збогатениот систем на податоци од којшто се сака да се отстрани збиеноста или просторот, а како во пиксели на сликата од која се сака да се извлече примена. Лесно разбирлива и применувана примена на просечната вредност до базата е едноставниот [[движечки просек]] во кој се пресметува аритметичка средина од најсвежите N податоци во базата. За да се напредува една позиција во базата, се додава 1/N пати новиот податок и се одзема 1/N податокот N вратен во базата. == Потекло на поимот == Оригиналното значење на зборот ''просек'' е „долготрајна опасност на море“: истиот збор е пронајден во арапскиот јазик како ''awar'', во италијанскиот ''avaria'' и во францускиот ''avarie''. Според тоа ''пресметувач на просек'' е лице коешто проценува загуба којашто може да се осигура. Поморскиот ризик е или ''делумен просек'', кој настанува само за сопственикот на ризичниот имот, или [[хаварија]], кога сопственикот може да потврди пропорционални придонеси од сите учесници во поморскиот ризик. Видот на пресметката користена во пресметувањето на хаваријата го зголемува толкувањето на терминот „просек“ како „аритметичка средина“. == Поврзано == * [[Статистика]] == Наводи == <references /> == Наводи == * {{citation|first1=G.H.|last1=Hardy|authorlink1=G.H. Hardy|first2=J.E.|last2=Littlewood|authorlink2=John Edensor Littlewood|first3=G.|last3=Pólya|authorlink3=George Pólya|title=Inequalities|year=1988|publisher=Cambridge University Press|edition=2nd|isbn=978-0521358804}} == Надворешни врски == {{Wiktionary}} * [http://economicsbulletin.vanderbilt.edu/2004/volume3/EB-04C10011A.pdf Median as a weighted arithmetic mean of all Sample Observations] * [http://www.sengpielaudio.com/calculator-geommean.htm Calculations and comparison between arithmetic and geometric mean of two values] [[Категорија:Математика]] [[Категорија:Средни вредности]] [[Категорија:Статистика]] 41nfizlnt6sz86ff133eu73myyi2y1b 0 107094 4803726 3980051 2022-08-19T21:44:56Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Француски дворци]] → [[Категорија:Замоци во Франција]] wikitext text/x-wiki [[Податотека:France Loir-et-Cher Chambord Chateau 03.jpg|thumbnail|400px|right|Дворецот Шамбор, поглед од север.]] '''Дворецот Шамбор''' ({{lang-fr|Château de Chambord}}) кај [[Шамбор (Лоар и Шер)|Шабмор]] ([[Департмани во Франција|департман]] [[Лоар и Шер]]) е еден од најпознатите и најубавите дворци во светот познат по својата варијанта на француска [[ренесансна архитектура]], комбинирана со средновековна традиција. Дворецот се наоѓа во долината на [[Лоара]] во северозападна [[Франција]],сместен помеѓу градовите [[Тур]] и [[Орлеан]]. Дворецот Шамбор е најголем меѓу дворците во долината на Лоара,иако првичната намена му била да биде павиљон за лов на кралот [[Франсоа I]]. Дворецот вкупно располага со 440 соби и парк од 4563 ha. Дворецот во [[1981]] [[година]] е ставен под заштита на [[УНЕСКО]]. {{Лоара}} [[Категорија:Барокна архитектура]] [[Категорија:Замоци во Франција]] [[Категорија:Кралски дворци]] [[Категорија:Градини во Франција]] [[Категорија:Ликовни музеи и галерии во Франција]] eak8ybzunmtdfrn824j2ysms51tjp4e 0 107128 4803725 4642604 2022-08-19T21:44:52Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Француски дворци]] → [[Категорија:Замоци во Франција]] wikitext text/x-wiki {{Светско наследство | WHS = Дворец и градини Фонтенбло | Image = [[Податотека:Chateau Fontainebleau.jpg|250п|The central range of Fontainebleau: patterned parterres have been replaced with lawn.]] | State Party = Франција | Type = културно | Criteria = ii, vi | ID = 160 | Region = [[Список на светско и културно наследство на Европа|Европа и С. Америка]] | Year = 1981 | Link = http://whc.unesco.org/en/list/160 | locmapin = Франција | relief = 1 | latitude = 48.4 | longitude = 2.7 }} '''Фонтенбло''' е дворец сместен во близина на [[Париз]],во парискиот реон, во [[Франција]]. Името ({{lang-fr|Château de Fontainebleau}}) е изведено од ''fontaine belle eau'', извор на убава вода. Се наоѓа во паркот Фонтенбло кој служел како ловиште за Француските кралеви. Од [[1981]] година е под заштита од страна на [[УНЕСКО]]. [[Категорија:Барокна архитектура]] [[Категорија:Замоци во Франција]] [[Категорија:Кралски дворци]] [[Категорија:Градини во Франција]] [[Категорија:Ликовни музеи и галерии во Франција]] 0q6osd5jbqycd4977msm58me2ps6dhd 0 124818 4803701 4502747 2022-08-19T21:24:34Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Јан Хус <br /> Jan Hus | портрет = Jan Hus.jpg | px = 250 | опис = | родено-име = | роден-дата = околу 1372 | роден-место = Хусинец, Бохемија (денешна Чешка) | починал-дата = {{починал на|6|јули|1415}} | починал-место = Констанц, денешна Германија | починал-причина = запален на клада поради ерес | националност = Чех | познат = религиозен мислител, филозоф, професор, реформатор }} '''Јан Хус''' — [[Чешка|чешки]] свештеник, филозоф, реформатор, и ректор на [[Карловиот универзитет]] во [[Прага]]. Тој бил познат по неговите [[ерес|еретички]] сфаќања за црквата. Хус многу придонел за развојот на [[протестантството]] со движењето по него наречено [[Хусити]], кое кулминирало еден век подоцна со [[Мартин Лутер]]. Поради своето делување бил осуден на смрт од католичкиот екуменски [[Собор во Констанца]] (денешна Германија) и спален на [[клада]]. Во Прага и денес постои катедралата кајшто служел Јан Хус, а тој се слави како маченик и светец во Чешка. Денот на неговото погубување е државен празник на Чешка. Во негова чест е именувана улицата „Јан Хус“ во населбата [[Трнодол]] во [[Општина Карпош]], [[Скопје]]. == Надворешни врски == [http://%20ISBN%200-300-10313-1 ^ "Luther: man between God and the Devil". Heiko Augustinus Oberman, Eileen Walliser-Schwarzbart (2006). Yale University Press. pp. 54–55;] {{историја-никулец}} {{commons|Jan Hus}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Хус}} [[Категорија:Хусити]] [[Категорија:Протестантски реформатори]] [[Категорија:Чешки верски водачи]] [[Категорија:Протестантски маченици од 15 век]] [[Категорија:Чеси од 14 век]] [[Категорија:Чеси од 15 век]] [[Категорија:Протестанти од 14 век]] [[Категорија:Протестанти од 15 век]] [[Категорија:Теолози од 14 век]] [[Категорија:Теолози од 15 век]] [[Категорија:Чешки теолози]] [[Категорија:Англикански светци]] [[Категорија:Погубени за кривоверство]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] sgr5z0ce55fg0nb6twtmuribqf7ybhs 0 124866 4803782 4349962 2022-08-20T08:02:04Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јуни}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1491]]&nbsp; |[[Хенри VIII]] — [[крал на Англија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1812]]&nbsp; |[[Иван Гончаров]] — руски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1866]]&nbsp; |[[Стамат Икономов]] — бугарски [[офицер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1882]]&nbsp; |[[Георги Димитров]] — раководител на [[Бугарска комунистичка партија|БКП]] и [[премиер на Бугарија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1902]]&nbsp; |[[Борис Барнет]] — советски [[филмски режисер]] и глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1918]]&nbsp; |[[Франко Модиљани]] — италијанско-американски [[економист]], добитник на [[Нобелова награда за економија|Нобеловата награда]] во [[1985]] година. |- |valign="top" align="right"|[[1922]]&nbsp; |[[Жамила Колономос]] — македонска [[револуционер]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1935]]&nbsp; |[[Слободан Мицковиќ]] — македонски есеист и книжевен критичар. |- |valign="top" align="right"|[[1942]]&nbsp; |[[Пол Макартни]] — [[англиски]] [[пејач]] и [[текстописец]]. |- |valign="top" align="right"|[[1943]]&nbsp; |[[Рафаела Кара]] — италијанска пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1946]]&nbsp; |[[Фабио Капело]] — италијански [[фудбал]]ски тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Лех Качињски]] — полски [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1952]]&nbsp; |[[Изабела Роселини]] — италијанска глумица и фото-модел. |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Алисон Моје]] — англиска [[Поп-музика|поп]]-пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1972]]&nbsp; |[[Митко Тошев]] — македонски вајар и [[сликар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1974]]&nbsp; |[[Винченцо Монтела]] — [[италија]]нски [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1982]]&nbsp; |[[Фабјен Лефевр]] — француски [[кајак]]ар. |- |valign="top" align="right"|[[1982]]&nbsp; |[[Марко Бориело]] — [[италија]]нски [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1982]]&nbsp; |[[Соња Ковач]] — хрватска [[Глумец|глумица]] и модел. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Пјер-Емерик Обамејанг]] — [[габон]]ски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Ферхан Хасани]] — македонски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Кристијан Тејлор]] — американски [[Атлетика|атлетичар]], светски и [[Олимписки игри|олимписки]] шампион во [[трискок]]. |- |valign="top" align="right"|[[2001]]&nbsp; |[[Габриел Мартинели]] — бразилски [[фудбал]]ер. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|18 јуни]] </noinclude> 1c8ensr8odi064gb7cldb08eybxn8ru 0 126638 4803581 4730546 2022-08-19T19:24:52Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за глумец |image = |imagesize = |caption = |birthname = Вилијам Леви Гутјерез |nickname = Вили |occupation = [[Глумец]], [[модел]] |birthdate = {{birth date and age|df=yes|1980|08|28}} |birthplace = Кохимар, [[Хавана]], [[Куба]] |years active = 2002 - сè уште }} [[Податотека:William Levy in 2015 (2).jpg|мини|Вилијам Леви во 2015 година]] '''Вилијам Леви''' ({{lang-es|William Levy}}) е [[куба]]нски глумец и поранешен модел. == Животопис == === Ран живот === Леви е роден на {{роден на|29|август|1980}} година во [[Хавана]], [[Куба]]. Како најстар од трите деца, заедно со семејството емигрира во [[Мајами]] кога имал 14 години.<ref>[http://www2.esmas.com/entretenimiento/biografias/009295/william-levy]</ref> === Кариера === Негова прва појава во мексиканските теленовели е во 2007 година во теленовелата ''[[Страст (ТВ серија)|Страст]]'' на продуцентката Карла Естрада во продукциската куќа Televisa. Во оваа серија глуми заедно со [[Фернандо Колунга]], Сузана Гонзалез, Себастијан Рули, Даниела Кастро, Алберто Естрела и др. Во 2008 година ја добива и првата главна улога во мексиканската серија ''[[Внимателно со ангелот]]'', наспроти поранешната членка на музикалната група RBD, [[Мајте Перони]]. == Теленовели == * [[Триумф на љубовта]] - (2010 - 2011) - Максимилијано Сандовал * [[Магична привлечност]] - (2009) - Алехандро "Алекс" Ломбардо * [[Внимателно со ангелот]] - (2008 - 2009) - Хуан Мигел Сан Роман * [[Страст]] - (2007 - 2008) - Васко Дариен * [[Заробена]] - (2007) - Лари Иразабал * [[Мојот живот си ти]] - (2006) - Федерико * [[Да те заборавам, никогаш]] - (2005) - Херман == Наводи == {{reflist}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Леви, Вилијам}} [[Категорија:Кубански глумци]] [[Категорија:Кубански манекени]] [[Категорија:Родени во 1980 година]] [[Категорија:Живи луѓе]] 91zxh0cmzqsjsmc2rth11re1ozkos6l 1 147122 4803456 695862 2022-08-19T17:20:47Z 77.29.98.193 /* Молитва Оче наш на македонски јазик */ ново заглавие wikitext text/x-wiki {{Страница за разговор}} == Молитва Оче наш на македонски јазик == Оче наш, кој си на небесата, да се свети името Твое; да дојде царството Твое; да биде волјата Твоја како на небото, така и на Земјата. Лебот наш насушен дај ни го денес, и прости нѝ ги долговите наши, како што им ги проштаваме на нашите должници. И не нѐ воведувај во искушение, но избави нѐ од лукавиот, зашто Твое е царството и силата и славата. Во името на Отецот, Синот и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови. Амин 🙏🙏🙏 [[Special:Contributions/77.29.98.193|77.29.98.193]] <small>([[User talk:77.29.98.193|разговор]])</small> 19:20, 19 август 2022 (CEST) p6ha41ieznqgsa3svi6pvbk7v2gh4z3 4803457 4803456 2022-08-19T17:24:30Z Praxidicae 66488 Отповикани уредувањата на [[Special:Contributions/77.29.98.193|77.29.98.193]] ([[User talk:77.29.98.193|разговор]]), враќајќи на последната преработка на [[User:Brest-bot|Brest-bot]] wikitext text/x-wiki {{Страница за разговор}} fi9ukiti4ejqtjl9wpque6tk8asqqvm 1 149047 4803632 4293155 2022-08-19T20:37:50Z Bjankuloski06 332 Bjankuloski06 ја премести страницата [[Разговор:Римска книжевност]] на [[Разговор:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki {{Страница за разговор}} {{ВикиПроект Книжевност статија}} 6yhaj70rq94i1027kf8hbmsa3ohlwnn 0 168988 4803565 4648725 2022-08-19T19:21:28Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki '''Дебата''' или '''дебатирање''' е формален метод на интерактивно и претставително [[аргументирање]]. Дебатата е поширока форма на аргументација од [[логичката аргументација]] која ја проучува доследноста преку [[аксиоми]] и фактички аргументи, кои единствено испитуваат што е или што не е точно, или од реториката која е само технка на убедување. Иако логичката доследност, фактичката издржаност, и ограничени емоционални апели кон публиката се важни елементи на уметноста на убедувањето, во дебатирањето, едната страна често победува преку презентирање на супериорен "контекст" и/или рамка на спорното прашање, пристап кој е многу посубтилен и стратешки. Во формален натпревар во дебата постојат правила врз чија основа се дискутираат и се одлучува за разликите, во одредена рамка (формат) која одредува како ќе комуницираат. Неформалната дебата е честа појава, но квалитетот и длабочината на дебатата се подобрува со знаењето и вештините на членовите (дебатерите) во истата. [[Дискусиони тела]], како што се парламентите, легистлативните собири, и состаноци од различни видови, активно се вклучуваат во [[дебати]]. Резултатот на една дебата може да биде одреден преку гласање на публиката, судиите, или преку некаква комбинација од двете. Формални дебати меѓу кандидати за државни функции, како што се претседателските дебати, се чести во [[демократските земји]]. Формалната натпреварувачка дебата често се поттикнува во средните и високо образовни институции. Овие натпревари имаат строги правила и се надгледувани од еден или повеќе [[судии]]. Секоја страна има за цел да победи, преку следење на правилата, но по некогаш и преку користење на одредени правила за кршење на други правила, сè додека тоа се прави во границите на нормалата. Секоја страна е или за (афирмативна) или против (негативна) поставеното тврдење ([[теза]]). Некои од правилата се широки и треба да се следат на поопшт начин. Како пример, оние кои ја афирмираат тезата треба да покажат зошто таа треба да биде усвоена такак како пто е напишана, но истовремено имаат право да го одредат опфатот на истата, како и нејзиното значење во случај да се усвои. Во сите формати на дебата, задачата на негативната страна (тим) е да уништи доволно од афирмативните аргументи за тезата да не се усвои, но во одредени формати на дебата се очекува негацијата да предложи алтернативно решение. Главната цел на изучувањето дебата како метод или уметност е да се развијат поединечните способности за застапување на двете страни подеднакво успешно и без потешкотии. За неискусните дебатери, одредени тези се потешки за напаѓање или за бранење, но за поискусните дебатери, секоја теза може да се одбрани или уништи ако се понуди еднакво време за подготовка. Како пример, [[адвокатите]] ги бранат своите [[клиенти]] дури и кога фактите не се во нивна корист. Натпреварувачката дебата е организирана активност, со тимови кои се натпреваруваат на локално, национално и меѓународно ниво. Истата е популарна во средни училишта и универзитете од земјите од англиското говорно подрачје, како што се [[Јужна Африка]], [[Канада]], [[Соединетите Американски Држави]], [[Велика Британија]], [[Ирска]], [[Австралија]] и [[Нов Зеланд]]. Присутни се многу различни стилови и формати на дебата чие практикување често зависи од регионот и организациите кои се во прашање. Во [[Република Македонија]], средношколската натпреварувачката дебата е присутна од 1999 година како дел од Дебатната програма на Младински образовен форум, преку употреба на дебатниот формат [[Карл Попер]].<ref>Стојнев, Симовска, Маричиќ, Ивановска, Арсовски, Жупановски, Забрчанец, Лазаров (2004). ''Размислувај гласно - прирачник за дебата'' задна корица. ISBN 9989-2269-0-3</ref> Во 2008 започна да се употребува и форматот на [[Британска праламентарна дебата]] кој е наменет за студенти. == Наводи == {{reflist}} == Надворешни врски == * Веб текстоци за учење на дебата ** {{en}} Bruschke's http://commfaculty.fullerton.edu/jbruschke/debate_bible.htm {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120402122213/http://commfaculty.fullerton.edu/jbruschke/debate_bible.htm |date=2012-04-02 }} ** {{en}} Flynn's http://flynn.debating.net/colmmain_tut.htm {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110721114429/http://flynn.debating.net/colmmain_tut.htm |date=2011-07-21 }} ** {{en}} Hanes' http://www.nflonline.org/uploads/Main/hanescxpfdebate.pdf {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090327015618/http://www.nflonline.org/uploads/Main/hanescxpfdebate.pdf |date=2009-03-27 }} ** {{en}} IDC Debate http://www.debate.ntt.co.il{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ** {{en}} Inoue's http://www.rc.kyushu-u.ac.jp/~inouen/debate-text.html {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090405093914/http://www.rc.kyushu-u.ac.jp/~inouen/debate-text.html |date=2009-04-05 }} ** {{en}} Koshy & Halvorson's [LD] http://www.nflonline.org/uploads/Main/IntroductiontoLDDebateOnlineText.pdf {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090327015619/http://www.nflonline.org/uploads/Main/IntroductiontoLDDebateOnlineText.pdf |date=2009-03-27 }} ** {{en}} Quinn's http://www.learndebating.com/ {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100131074720/http://learndebating.com/ |date=2010-01-31 }} ** {{en}} Snider's http://debate.uvm.edu/code/001.html {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080512003346/http://debate.uvm.edu/code/001.html |date=2008-05-12 }} ** {{en}} Snowball's http://commfaculty.fullerton.edu/jbruschke/theory_and_practice_in_academic_.htm {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130205070418/http://commfaculty.fullerton.edu/jbruschke/theory_and_practice_in_academic_.htm |date=2013-02-05 }} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Дебатирање]] avr88nd5tkz2pvfn87dc790zv7gtx2t 0 172315 4803781 4595201 2022-08-20T07:58:44Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јуни}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1848]]&nbsp; |[[Пол Гоген]] — француски сликар. |- |valign="top" align="right"|[[1868]]&nbsp; |[[Чарлс Рени Мекинтош]] — шкотски [[архитект]]. |- |valign="top" align="right"|[[1877]]&nbsp; |[[Петар Ацев]] — македонски [[револуционер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1917]]&nbsp; |[[Дин Мартин]] — американски глумец и пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1929]]&nbsp; |[[Антонио Карбахал]] — мексикански [[фудбалер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1932]]&nbsp; |[[Тина Брукс]] — американски [[џез]]-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1933]]&nbsp; |[[Слободан Селениќ]] — српски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1940]]&nbsp; |[[Том Џонс]] — велшки [[Поп-музика|поп]]-пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1942]]&nbsp; |[[Муамер Гадафи]] — претседател на [[Либија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1952]]&nbsp; |[[Орхан Памук]] — турски [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1958]]&nbsp; |[[Принс]] — американски [[Поп-музика|поп]]-пејач и музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1960]]&nbsp; |[[Светлана Китиќ]] — југословенска [[ракомет]]арка. |- |valign="top" align="right"|[[1967]]&nbsp; |[[Дејв Наваро]] — американски [[Рок-музика|рок-музичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1968]]&nbsp; |[[Хуан Антонио Пици]] — аргентинско-шпански [[фудбал]]ер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1970]]&nbsp; |[[Кафу]] — бразилски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Стевен Краусвајк]] — холандски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1988]]&nbsp; |[[Екатерина Макарова]] — руска [[тенис]]ерка. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Иги Азејлија]] — австралиска [[Хип-хоп музика|хип-хоп]] пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1993]]&nbsp; |[[Џорџ Езра]] — англиски [[Поп-музика|поп-музичар]]. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|7 јуни]] </noinclude> hziyh95lnltg5ncc7gofdwbo6w9fbx8 0 174909 4803745 4735392 2022-08-20T00:19:50Z 188.117.212.92 /* Филмографија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Јордан Витанов | портрет = Јордан Витанов.jpg | px = | опис = Јордан Витанов | родено-име = | роден-дата ={{роден на|13|јануари|1958}} | роден-место ={{роден во|Велес}} | починал-дата = | починал-место = | починал-причина = | националност = [[Македонец]] | познат = по улогата во: <br>[[Погрешно време (телевизиска серија)|Погрешно време]]<br> [[Јас сум од Титов Велес (филм)|Јас сум од Титов Велес]]<br>[[Проколнати]]<br>[[На Балканот не се пие чај]]<br>[[Македонски народни приказни]]<br>[[Последниот Македонец]] | занимање = глумец | сопружник = | татко = | мајка = | родители = | роднини = | деца = }} '''Јордан Витанов''' ([[Велес]], {{роден на|13|јануари|1958}}) — македонски театарски и филмски глумец и режисер. == Животопис == Витанов е роден на [[13 јануари]] [[1958]] година во [[Велес]]<ref name="Енциклопедија">{{наведена книга|title=Македонска енциклопедија|last=Стефановски|first=Ристо|publisher=МАНУ|year=2009|isbn=978-608-203-023-4|editor=Блаже Ристовски|volume=1|location=Скопје|pages=}}</ref>. Живее и работи во Велес, а по родителите води потекло од велешките села [[Грнчиште]] каде особено ја помогнал обновата на селската црква<ref>Според кажување на мештани. Забележали Марио Шаревски, Тони Ристовски, Ѕвонко Петровски на 8 декември 2015</ref> и [[Горно Чичево]]. Дипломирал на отсекот за глумечка игра на [[Факултет за драмски уметности - Скопје|Факултетот за драмски уметности]] во [[Скопје]] во [[1986]] година. Од [[1987]] год. е член на [[НТ „Јордан Хаџиконстантинов Џинот“|Народниот театар „Јордан Хаџиконстантинов Џинот“]] во [[Велес]]<ref name="Енциклопедија" />, каде во два мандата ([[1999]]-[[2002]] и од [[2006]]-[[2017]]) е и директор на истиот<ref>{{наведени вести|url=http://www.vecer.com.mk/?ItemID=81C8CE54E604A44E970C0BA5E9D0B8A1|title=Јордан Витанов - нов директор|last=|first=|date=20 декември 2006|work=|accessdate=23 ноември 2009|archive-url=|archive-date=|dead-url=|publisher=Вечер}}</ref>. Покрај во театарот, остварил улоги и во повеќе играни филмови и телевизиски серии. Од многуте забележителни остварувања посебно треба да се истакнат улогите на Содо Арамијата во претставата ,,Крчма на патот за Јевропа,, од Жанина Мирчевска, во режија на Коле Ангеловски. За оваа улога Јордан Витанов ја добива наградата за најдобра машка улога на театарскиот фестивал „Војдан Чернодрински“ во [[Прилеп]]. Добитник е на награда за најдобра машка улога на Меѓународниот театарски фестивал ,,Боспорски Агони,, во Керч, Украина, за улогата на Филоктет во истоимената претстава, во режија на Мето Јовановски. Јордан Витанов е добитник и на Деветоноемвриска награда на градот Велес. Покрај на матичната сцена, остварува и повеќе ангажмани во други театарски куќи низ државата<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.teatarveles.mk/teatarveles/strani/JordanVitanov.html |title=архивска копија |accessdate=2011-08-12 |archive-date=2011-11-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111104190452/http://teatarveles.mk/teatarveles/strani/JordanVitanov.html |url-status=dead }}</ref>. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 1986. || [[Среќна нова '49]] ТВ-филм || |- | 1991. || [[Македонија може]] ТВ-филм || |- | 1993. || [[Еурека]] ТВ-серија || |- | 1994. || [[Пред дождот (филм) |Пред дождот]] ТВ-филм || Полицаец |- | 1994. || [[Проколнати]] ТВ-филм || Војвода |- | 1995. || [[Заборавени]] ТВ-филм || Калуѓерот |- | 1998. || [[На Балканот не се пие чај]] ТВ-филм || |- | 2000. || [[Погрешно време (телевизиска серија) |Погрешно време]] ТВ-серија || Блаже |- | 2001. || [[Прашина (филм) |Прашина]] ТВ-филм || |- | 2003. || [[Последниот фалцер]] ТВ-филм || Абдула |- | 2004. || [[Големата вода]] ТВ-филм || |- | 2005. || [[Крчма на патот кон Европа]] ТВ-филм || |- | 2006. || [[Мост (филм) |Мост]] ТВ-филм || Огнен |- | 2007. || [[Јас сум од Титов Велес]] ТВ-филм || |- | 2007. || [[Елегија за тебе]] ТВ-филм || Бане |- | 2010-2013. || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2013-2014. || [[Тврдокорни (телевизиска серија) |Тврдокорни]] ТВ-серија || |- | 2014. || [[До балчак]] ТВ-филм || |- | 2014-2015. || [[Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2015. || [[Последниот Македонец]] ТВ-филм || Вангел |- | 2018. || [[Ругање со Христос]] ТВ-филм || |- | 2021-2022 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2022 || [[Бистра вода (серија) |Вистра вода]] ТВ-серија || |} == Награди и признанија == * Награда за најдобра машка улога на "Театарскиот фестивал" [[Војдан Чернодрински]] во [[Прилеп]] за улогата на "Содо" арамијата во претставата "Крчма на патот за Европа" * Добитник на наградата за најдобра машка улога на "Меѓународниот театарски фестивал" "Боспорски Агони" во [[Керч]] [[Украина]] * Награда "9-ноември" на градот [[Велес]]. == Наводи == {{Наводи }} == Надворешни врски == * {{IMDb name|0899947}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Витанов, Јордан}} [[Категорија:Македонски театарски глумци]] [[Категорија:Македонски филмски глумци]] [[Категорија:Југословенски глумци]] [[Категорија:Луѓе од Велес]] lmgy0itlqb1zswuq8x5rgy8vt47pk2m 4803746 4803745 2022-08-20T00:20:04Z 188.117.212.92 /* Филмографија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Јордан Витанов | портрет = Јордан Витанов.jpg | px = | опис = Јордан Витанов | родено-име = | роден-дата ={{роден на|13|јануари|1958}} | роден-место ={{роден во|Велес}} | починал-дата = | починал-место = | починал-причина = | националност = [[Македонец]] | познат = по улогата во: <br>[[Погрешно време (телевизиска серија)|Погрешно време]]<br> [[Јас сум од Титов Велес (филм)|Јас сум од Титов Велес]]<br>[[Проколнати]]<br>[[На Балканот не се пие чај]]<br>[[Македонски народни приказни]]<br>[[Последниот Македонец]] | занимање = глумец | сопружник = | татко = | мајка = | родители = | роднини = | деца = }} '''Јордан Витанов''' ([[Велес]], {{роден на|13|јануари|1958}}) — македонски театарски и филмски глумец и режисер. == Животопис == Витанов е роден на [[13 јануари]] [[1958]] година во [[Велес]]<ref name="Енциклопедија">{{наведена книга|title=Македонска енциклопедија|last=Стефановски|first=Ристо|publisher=МАНУ|year=2009|isbn=978-608-203-023-4|editor=Блаже Ристовски|volume=1|location=Скопје|pages=}}</ref>. Живее и работи во Велес, а по родителите води потекло од велешките села [[Грнчиште]] каде особено ја помогнал обновата на селската црква<ref>Според кажување на мештани. Забележали Марио Шаревски, Тони Ристовски, Ѕвонко Петровски на 8 декември 2015</ref> и [[Горно Чичево]]. Дипломирал на отсекот за глумечка игра на [[Факултет за драмски уметности - Скопје|Факултетот за драмски уметности]] во [[Скопје]] во [[1986]] година. Од [[1987]] год. е член на [[НТ „Јордан Хаџиконстантинов Џинот“|Народниот театар „Јордан Хаџиконстантинов Џинот“]] во [[Велес]]<ref name="Енциклопедија" />, каде во два мандата ([[1999]]-[[2002]] и од [[2006]]-[[2017]]) е и директор на истиот<ref>{{наведени вести|url=http://www.vecer.com.mk/?ItemID=81C8CE54E604A44E970C0BA5E9D0B8A1|title=Јордан Витанов - нов директор|last=|first=|date=20 декември 2006|work=|accessdate=23 ноември 2009|archive-url=|archive-date=|dead-url=|publisher=Вечер}}</ref>. Покрај во театарот, остварил улоги и во повеќе играни филмови и телевизиски серии. Од многуте забележителни остварувања посебно треба да се истакнат улогите на Содо Арамијата во претставата ,,Крчма на патот за Јевропа,, од Жанина Мирчевска, во режија на Коле Ангеловски. За оваа улога Јордан Витанов ја добива наградата за најдобра машка улога на театарскиот фестивал „Војдан Чернодрински“ во [[Прилеп]]. Добитник е на награда за најдобра машка улога на Меѓународниот театарски фестивал ,,Боспорски Агони,, во Керч, Украина, за улогата на Филоктет во истоимената претстава, во режија на Мето Јовановски. Јордан Витанов е добитник и на Деветоноемвриска награда на градот Велес. Покрај на матичната сцена, остварува и повеќе ангажмани во други театарски куќи низ државата<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.teatarveles.mk/teatarveles/strani/JordanVitanov.html |title=архивска копија |accessdate=2011-08-12 |archive-date=2011-11-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111104190452/http://teatarveles.mk/teatarveles/strani/JordanVitanov.html |url-status=dead }}</ref>. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 1986. || [[Среќна нова '49]] ТВ-филм || |- | 1991. || [[Македонија може]] ТВ-филм || |- | 1993. || [[Еурека]] ТВ-серија || |- | 1994. || [[Пред дождот (филм) |Пред дождот]] ТВ-филм || Полицаец |- | 1994. || [[Проколнати]] ТВ-филм || Војвода |- | 1995. || [[Заборавени]] ТВ-филм || Калуѓерот |- | 1998. || [[На Балканот не се пие чај]] ТВ-филм || |- | 2000. || [[Погрешно време (телевизиска серија) |Погрешно време]] ТВ-серија || Блаже |- | 2001. || [[Прашина (филм) |Прашина]] ТВ-филм || |- | 2003. || [[Последниот фалцер]] ТВ-филм || Абдула |- | 2004. || [[Големата вода]] ТВ-филм || |- | 2005. || [[Крчма на патот кон Европа]] ТВ-филм || |- | 2006. || [[Мост (филм) |Мост]] ТВ-филм || Огнен |- | 2007. || [[Јас сум од Титов Велес]] ТВ-филм || |- | 2007. || [[Елегија за тебе]] ТВ-филм || Бане |- | 2010-2013. || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2013-2014. || [[Тврдокорни (телевизиска серија) |Тврдокорни]] ТВ-серија || |- | 2014. || [[До балчак]] ТВ-филм || |- | 2014-2015. || [[Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2015. || [[Последниот Македонец]] ТВ-филм || Вангел |- | 2018. || [[Ругање со Христос]] ТВ-филм || |- | 2021-2022 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2022 || [[Бистра вода (серија) |Бистра вода]] ТВ-серија || |} == Награди и признанија == * Награда за најдобра машка улога на "Театарскиот фестивал" [[Војдан Чернодрински]] во [[Прилеп]] за улогата на "Содо" арамијата во претставата "Крчма на патот за Европа" * Добитник на наградата за најдобра машка улога на "Меѓународниот театарски фестивал" "Боспорски Агони" во [[Керч]] [[Украина]] * Награда "9-ноември" на градот [[Велес]]. == Наводи == {{Наводи }} == Надворешни врски == * {{IMDb name|0899947}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Витанов, Јордан}} [[Категорија:Македонски театарски глумци]] [[Категорија:Македонски филмски глумци]] [[Категорија:Југословенски глумци]] [[Категорија:Луѓе од Велес]] 6qqczdzx279sag81io1dbweuhg2nfyx 0 180774 4803677 4739067 2022-08-19T21:21:36Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за писател | name = Публиј Вергилиј Марон | image = Virgil .jpg | imagesize = 200px | caption = Приказ на Вергилиј | pseudonym = | birthdate = 15 октомври, 70 п.н.е. | birthplace = [[Андес]], [[Цисалпска Галија]] | deathdate = 21 септември 19 п.н.е. | deathplace = [[Бриндисиум]] | occupation = [[Поет]] | nationality = [[Римско Царство|Римјанин]] | period = | genre = [[Епска поезија]], дидактичка поезија, [[пасторална поезија]] | subject = | movement = Августовско поетирање | influences = [[Хомер]], [[Ениј]], [[Лукрециус]] | influenced = | signature = }} '''Публиј Вергилиј Марон''' (на [[Латински јазик|латински]]: ''Publius Vergilius Maro'', [[15 октомври]] [[70 п.н.е.]] — [[20 септември]] [[19 п.н.е.]], [[Калабрија]]) — римски поет, најзначајниот претставник на [[Стар Рим|римската]] [[поезија]]. Тој творел во времето на [[Цезар]]овиот наследник - [[Октавијан Август]]. Најпознато негово дело е [[еп]]от „[[Енеида]]“, во кој поетски се прославува родот на Јулиевците. За време на животот, Вергилиј не објавувал, но по неговата смрт, по налог на [[Октавијан Август]] биле објавени сите негови дела. По 1300 години од неговата смрт, Вергилиј бил издигнат на пиедесталот од страна на [[Данте Алигиери]]. == Животопис == Вергилиј е роден на 15 октомври, 70&nbsp;г. п.н.е. во селото Анди со близина на [[Мантова]], денес во северна [[Италија]]. Овој крај бил населен со [[Келти|келтски]] и [[Илири|илирски]] племиња, па значењето на неговото име не е сосема познато. Вергилиј не припаѓал на моќно семејство, но бил образован, а за тоа се погрижил неговиот татко. Во младоста одел на училиште во [[Кремона]] и во [[Милано]]. Подоцна, тој пристигнал и во [[Рим]], каде студирал [[реторика]], [[медицина]] и [[филозофија]]. Во Рим стекнал голем број пријатели, меѓу кои и императорот Август, а благодарение на неговата поддршка бил материјално обезбеден и можел да му се посвети само на пишувањето. Имал тивок и благ карактер, но бил со слабо здравје. Умрел во Брундизи, а бил погребан во [[Неапол]].<ref>„Publije Vergilije Maron“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 96.</ref> ==Творештво== Во Рим, Вергилиј другарувал со елегичарот [[Корнелије Гал]]<ref>„Objašnjenja“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 105.</ref> и со историчарот [[Азиниј Полион]] како и со [[Алфен Вар]] кој, исто така, пишувал песни. На овие пријатели Вергилиј им посветил некои од неговите „Пастирски песни“, и тоа: на Гал десеттата, на Полион четвртата и осмата, а на Вар деветтата. По наговор на Азиниј, Полион испеал збирка на пастирски песни по примерот на [[Теокрит]] и ги нарекол „Буколики“. Најважни дела на Вергилиј се:<ref>„Publije Vergilije Maron“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 96-97.</ref> * „Буколски песни“ (''Bucolica'') - збирка од десет пастирски песни. * „Песни за земјоделството“ (''Georgica'') - дидактички [[еп]] во четири пеења, посветен на Мецена, пријател на Август Октавијан и покровител на Вергилиј. Во епот се пее за [[земјоделство]]то, [[овоштарство]]то и [[пчеларство]]то. Ова дело се смета за најдобар дидактички еп во [[Римска книжевност|римската]] и во [[Хеленска книжевност|хеленската книжевност]]. * „Енеида“ - еп во 12 пеења, напишан по угледот на [[Хомер]]. Во него се опеани доживувањата на [[Енеј]] по поразот на [[Троја]], доаѓањето на [[Апенинскиот Полуостров]] и борбите во [[Латија]] со домашното население и со рутулскиот [[крал]] Турно. Вергилиј не го завршил епот, а последната негова желба била делото да се запали, но на интервенција на императорот Август, тоа не било направено.<ref>Јован Дучић, ''Благо Цара Радована'' (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 302.</ref> * „Вергилиевиот додаток“ (''Appendix Vergiliana'') - кратки песни зачувани под името на Вергилиј, чија автентичност не е потврдена. ==Значење и влијание== Вергилиј бил познат како „римскиот [[Хомер]]“.<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 112.</ref> Во првото пеење на „[[Пеколот (Божествена комедија)|Пеколот]]“, [[Данте Алигиери|Данте]] го нарекува Вергилиј „светлост и глава на поетите“, велејќи дека е поклоник на неговите ремек-дела и дека од него го усвоил убавиот стил,<ref>Dante Aligijeri, ''Pakao''. Beograd: Rad, 1961, стр. 5-6.</ref> а во второто пеење, за него вели: „ти учител си, водач и мој господар“,<ref>Dante Aligijeri, ''Pakao''. Beograd: Rad, 1961, стр. 13.</ref> Според италијанскиот поет [[Џакомо Леопарди]], Вергилиј претставува нависок пример на совршенството, иако во младоста сметал дека Вергилиј нема поголема вредност од просечните писатели.<ref>Đ. Leopardi, ''Pesme i proza''. Beograd: Rad, 1964, стр. 79.</ref> == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] jc3xzki6pegys2qgah3moukn23izjkn 14 180781 4803634 3701136 2022-08-19T20:37:55Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki [[Категорија:Стари римјани по занимање|Поети]] [[Категорија:Латинска книжевност]] rmqs9571ranz91bzmjq4ww2z9kcx2ge 14 180808 4803625 3513349 2022-08-19T20:37:13Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki [[Категорија:Латинска книжевност]] 2xdadx41fo070t3aw165q7624mu9u1w 0 181388 4803586 4182853 2022-08-19T19:32:19Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место |name =Сајрам |settlement_type =Округ<!--For Town or Village (Leave blank for the default City)--> |official_name =Сайрам ауданы |other_name = |native_name = |nickname = |motto = |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_flag = |flag_size = |image_seal = |seal_size = |image_shield = |shield_size = |image_blank_emblem = |blank_emblem_size = |image_map = |mapsize = 300px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = 150px |map_caption1 = |pushpin_map = |pushpin_label_position = |subdivision_type = Држава |subdivision_name = {{KAZ}} |subdivision_type1 = Покраина |subdivision_name1 = [[Покраина Јужен Казахстан]] |subdivision_type2 = Центар |subdivision_name2 = [[Аксу]] |seat_type = |seat = |government_type = |leader_title = |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |established_title = |established_date = |area_magnitude = |unit_pref =<!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--> |area_footnotes = |area_total_km2 = |area_land_km2 = |area_water_km2 = |area_total_sq_mi = |area_land_sq_mi = |area_water_sq_mi = |area_water_percent = |area_urban_km2 = |area_urban_sq_mi = |area_metro_km2 = |area_metro_sq_mi = |population_as_of = |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_density_sq_mi = |population_metro = |population_density_metro_km2 = |population_density_metro_sq_mi = |population_urban = |population_density_urban_km2 = |population_density_urban_mi2 = | timezone = East | utc_offset = +6 |latd=|latm=|lats=|latNS= |longd=|longm=|longs= |longEW= |elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> </ref> tags--> |elevation_m = |elevation_ft = |postal_code_type = <!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --> |postal_code = |area_code = |website = |footnotes = }} [[Податотека:Sayram Main Mosque.jpeg|мини|Сајрам џамија]] '''Сајрам''' ({{lang-kz|Сайрам ауданы}}) е [[округ во Казахстан]] во [[покраината Јужен Казахстан]]. Центар е градот [[Аксу]].<ref>[http://www.geonames.de/coukz-sub.html www.geonames.de Subdivisions of Kazakhstan in local languages]</ref> == Наводи == {{наводи}} {{Казахстан-никулец}} [[Категорија:Окрузи на Казахстан]] 2mmpuxthysn9cu5rmhxc48gfwl54sct 14 200527 4803616 3719673 2022-08-19T20:36:20Z Bjankuloski06 332 Bjankuloski06 ја премести страницата [[Категорија:Римска книжевност]] на [[Категорија:Латинска книжевност]] без да остави пренасочување: (преку [[:bg:У:КМ|Категориски мајстор]]) wikitext text/x-wiki {{Катпов}} {{рв|Latin literature}} [[Категорија:Книжевноста по земја]] [[Категорија:Книжевноста по јазик|Латински]] [[Категорија:Латински јазик|Книжевност]] [[Категорија:Римска култура]] fdo4rvlen4vqswxhod9t9v8c7qbvqil 0 201056 4803442 4531358 2022-08-19T17:05:27Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Baba Vida Klearchos 1.jpg|мини|Тврдината Баба Вида]] [[Податотека:Mala tvrđava na utvrđenju Fetislam.JPG|мини|Мала тврдина]] '''Видинскиот санџак''' припаѓал на [[Румелискиот вилает]]. == Кази во Видинскиот санџак == == Наводи == <references /> {{Санџаци во Румелискиот вилает}} {{Санџаци во Европа}} [[Категорија:Санџаци во Румелискиот вилает]] [[Категорија:Видин]] [[Категорија:Отоманска Бугарија]] [[Категорија:Отоманска Србија]] [[Категорија:Санџаци на Отоманското Царство во Европа]] [[Категорија:Држави и територии распаднати во 1878 година]] k8sknrsjeipkz33yr6xnyka6bq6r7oc 0 209692 4803698 4399186 2022-08-19T21:24:25Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Јан Амос Коменски | image = Johan amos comenius 1592-1671.jpg | imagesize = 200px | caption = | birth_date = {{Birth date|1592|03|28|df=yes}} | birth_place = | death_date = {{Death date and age|1670|11|15|1592|03|28|df=yes}} | death_place = [[Амстердам]], [[Холандска Република]] | birth_name = | othername = | occupation = Учител, едукатор, филозоф и писател }} '''Јан Амос Коменски''' ({{lang-cs|Jan Amos Komenský}}) — [[чеси|чешки]] образовен и верски водач. Го претпочитал учењето на [[латински јазик|латински]] за да се олесни учењето на [[европска култура|европската култура]], но нагласувал учење за нешта, а не за граматика. Неговата ''Janua Linguarum Reserata'' (1631), учебник што опишува корисни факти за светото на латински и чешки, го револуционизирала учењето на латински и била преведена на 16 јазици. Тој, исто така, создал еден од првите илустрирани учебници, ''Orbis Sensualium Pictus'' (1658).<ref>''Британика Енциклопедиски Речник''. Топер, Скопје, 2005, Книга 5</ref> == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Коменски, Јан Амос}} [[Категорија:Чешки научници]] [[Категорија:Чешки педагози]] [[Категорија:Чешки писатели]] [[Категорија:Протестантски теолози]] [[Категорија:Апсолвенти на Хајделбершкиот универзитет]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] kshqplfvdvi9fye76qxs7wej76guu6h 0 322885 4803784 4790902 2022-08-20T08:04:41Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|август}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1743]]&nbsp; |[[Антоан Лавоазје]] — француски научник. |- |valign="top" align="right"|[[1896]]&nbsp; |[[Ванчо Михајлов]] — раководител на [[врховизам|врховистичкото ВМРО]]. |- |valign="top" align="right"|[[1898]]&nbsp; |[[Пеги Гугенхајм]] — американска колекционерка на уметнички дела и мецена. |- |valign="top" align="right"|[[1910]]&nbsp; |[[Мајка Тереза]] — [[католицизам|католичка]] калуѓерка, добитничка на [[Нобелова награда за мир|Нобеловата награда за мир]] и [[светица]]. |- |valign="top" align="right"|[[1914]]&nbsp; |[[Фазил Хисни Дагларџа]] — турски [[поет]]. |- |valign="top" align="right"|[[1914]]&nbsp; |[[Хулио Кортазар]] — аргентински [[писател]]. |- |valign="top" align="right"|[[1928]]&nbsp; |[[Владимир Беара]] — југословенски [[фудбал]]ски голман. |- |valign="top" align="right"|[[1944]]&nbsp; |[[Морин Такер]] — американска [[Рок-музика|рок]]-музичарка, членка на групата „[[Велвет андерграунд]]“ (''Velvet Underground''). |- |valign="top" align="right"|[[1958]]&nbsp; |[[Зоран Вујовиќ]] — босански и југословенски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1958]]&nbsp; |[[Златко Вујовиќ]] — босански и југословенски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1960]]&nbsp; |[[Бренфорд Марсалис]] — американски [[џез]]-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Фахрудин Омеровиќ]] — босански и југословенски фудбалски голман. |- |valign="top" align="right"|[[1967]]&nbsp; |[[Александар Ѓорѓевиќ]] — српски и југословенски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Данило Вис]] — швајцарски [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1986]]&nbsp; |[[Барт де Клерк]] — белгиски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1988]]&nbsp; |[[Кристина Њагу]] — романска ракометарка. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Џејмс Харден]] — американски кошаркар. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Арно Демар]] — француски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1992]]&nbsp; |[[Дејан Манасков]] — македонски ракометар. |- |valign="top" align="right"|[[1993]]&nbsp; |[[Марко Ливаја]] — хрватски фудбалер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|26 август]] </noinclude> 3t44p672br2yw3l4ptcp46zwczzqqga 0 747264 4803683 4604391 2022-08-19T21:21:59Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox philosopher | name = Луциј Анеј Сенека | image = Seneca-berlinantikensammlung-1.jpg | image_size = 250px | alt = | caption = Сенека Помладиот | other_names = Сенека Помладиот, Сенека | birth_name = | birth_date = ц. 4 п.н.е. | birth_place = [[Кордоба (Шпанија)|Кордоба]], [[Хиспанија]] | death_date = {{Death year and age|65|-4}} | death_place = [[Рим]] | nationality = [[Стар Рим|Римјанин]] | era = [[Античка филозофија]] | region = [[Западна Филозофија]] | religion = | school_tradition = [[Стоицизам]] | main_interests = | books = | notable_ideas = | influences = | influenced = }} '''Луциј Анеј Сенека''', познат како '''Сенека Помладиот''' ([[латински]]: ''Lucius Annaeus Seneca'', [[4 п.н.е.]] - 65) — римски [[државник]], [[поет]], [[драматург]] и [[филозоф]]. ==Животопис== Сенека се родил во [[Кородба]], од татко М. Анеј Сенека (познат [[Реторика|ретор]]) и од мајка Хелвија (благородна и надарена жена). Роден во богато [[семејство]], почетното [[образование]] го стекнал во [[Рим]]. Како што напишал подоцна во книгата „За краткотрајноста на животот“: „Физичките родители не можеме да ги избираме, но можеме духовните“, така тој за свои духовни родитлеи ги избрал [[Сотион од Александрија]] (припадник на еклектичката школа на [[Квинт Секстиј]]), стоичарот Атал, секстиевецот [[Фабијан Папириј]] и киничарот [[Деметриј (философ)|Деметриј]]. За време на царувањето на [[Калигула]], станал член на [[Сенат на Стариот Рим|Сенатот]], меѓутоа започнал љубовна врска со сестрата на Калигула, Јулија Лавила и поради тоа, во 41 год., поттикнат од [[Месалина]], Калигула го испратил во прогонство на [[Корзика]]. Осум години подоцна, на молба на Агрипина (втората жена на Калигула), царот му дозволил на Сенека да се врати, го назначил за [[претор]] и го поставил за учител на својот син [[Нерон]], а кога тој станал цар, во 57 год., Сенека, заедно со Афраниј Бур, станал [[конзул]]. Притоа, Сенека му бил советник на Нерон, па дури и управувал со [[Римското Царство]], а тоа време се смета за златниот период на империјата. Според тоа, Сенека бил мислител и државник, а во делото „De otio (5, 8)“ пишува за себе: „Природата ме одредила и за едното и за другото, за практично дејствување, како и за слободно теориско размислување“ (''Natura utrumque facere me voluit, et agere et contemplationi vivere''). Сенека наследил голем имот, но самиот заработил огромно богатство (300 милиони сестерции) работејќи како лихвар. Иако во делото „De tranquilitate animi“ пишуав дека политичката активност е морална должност на секој граѓанин, во 62 год. веќе почнал да се повлекува од јавниот живот. Во 65 год., поради учеството во заверата против [[Нерон]], организирана од [[Калпурниј Писон]], Сенека бил осуден на смрт и бил принуден да си ги пресече вените.<ref>Miloš N. Đurić, „Stoička škola i Marko Aurelije“, во: Marko Aurelij, ''Samom sebi''. Beograd: Dereta, 2004, стр. 18-19.</ref><ref name="Lucije Anej Seneka 1964">„Lucije Anej Seneka“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 101.</ref><ref>„Beleške“, во: Erazmo Roterdamski, ''Pohvala ludosti''. Beograd: Rad, 2016, стр. 142.</ref> ==Творештво== Сенека бил учен и сестрано надарен човек, голем мислител и еден од најплодните писатели во [[Римска книжевност|римската книжевност]] и еден од најголемите стилисти во историјата на светската книжевност. Тој пишувал поезија и проза, а од неговото богато творештво се сочувани следниве дела:<ref name="Lucije Anej Seneka 1964"/><ref>Miloš N. Đurić, „Stoička škola i Marko Aurelije“, во: Marko Aurelij, ''Samom sebi''. Beograd: Dereta, 2004, стр. 20.</ref> * „[[Дијалози (Сенека)|Дијалози]]“ (во 12 книги) кои содржат разговори за среќниот живот, душевниот мир, гневот, краткотрајноста на животот, итн. Инаку, наспроти насловот, ова дело (освен еден исклучок) не е напишано во форма на дијалози. * „[[Писма до Лукилиј]]“ (20 книги) - 124 писма со [[морал]]на содржина во кои дава упатства за добар живот. * „[[За добродетелството]]“ (7 книги) * „[[За благоста (Сенека)|За благоста]]“ (2 или 3 книги) * Тој е автор и на девет трагедии. ==Филозофски погледи== Во својата книга „[[За природата (Сенека)|За природата]]“ го разгледувал прашањето зошто нивото на океаните останува исто покрај непрекинатиот прилив на вода од реките и дождовите. Тој сметал дека мора да постои некој механизам со кој [[вода]]та од морињата се враќа во воздухот и на копното и како објаснување ја понудил првата верзија на хидролошкиот циклус. == Наводи == {{наводи}} {{никулец}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Стари Римјани]] [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Римски филозофи]] [[Категорија:Стоицизам]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 9ku8zcyoujeoxf7xvbwluunvtpc0045 0 749697 4803772 4652187 2022-08-20T07:50:26Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јануари}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1494]]&nbsp; |[[Иполита Марија Сфорца]] — ќерка на [[Џан Галеацо Сфорца]]. |- |valign="top" align="right"|[[1847]]&nbsp; |[[Џон Бејтс Кларк]] — американски [[економист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1917]]&nbsp; |[[Антонио Каладо]] — бразилски писател и [[новинар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1919]]&nbsp; |[[Валентино Мацола]] — италијански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1925]]&nbsp; |[[Пол Њумен]] — американски филмски глумец и [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1928]]&nbsp; |[[Роже Вадим]] — француски филмски [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1939]]&nbsp; |[[Ѓело Јусиќ]] — хрватски [[композитор]], аранжер, [[диригент]] и [[Гитара|гитарист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1951]]&nbsp; |[[Јармила Кратохвилова]] — чехословачка [[атлетичар]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1951]]&nbsp; |[[Енди Хамел]] — американски [[Поп-музика|поп]]-[[Рок-музика|рок]] музичар, член на групата „[[Биг стар]]“ (''Big Star''). |- |valign="top" align="right"|[[1953]]&nbsp; |[[Лусинда Вилијамс]] — американска пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1955]]&nbsp; |[[Еди ван Хален]] — американски [[Рок-музика|рок]]-[[Гитара|гитарист]], член на групата „[[Ван Хејлен (рок-група)|Ван Хејлен]]“ (''Van Halen''). |- |valign="top" align="right"|[[1959]]&nbsp; |[[Александар Станковски]] — македонски [[уметник]]. |- |valign="top" align="right"|[[1963]]&nbsp; |[[Милко Ѓуровски]] — југословенски и македонски [[фудбал]]ер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1963]]&nbsp; |[[Жозе Мурињо]] — португалски фудбалер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1973]]&nbsp; |[[Брендан Роџерс]] — северноирски [[фудбал]]ер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1975]]&nbsp; |[[Анабела]] — српска [[Пејач|пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Винс Картер]] — американски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1981]]&nbsp; |[[Хуан Хосе Аедо]] — аргентински [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Јуриј Трофимов]] — руски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Себастијан Џовинко]] — италијански фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Ригоберто Уран]] — колумбиски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Петер Саган]] — словачки велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Николо Мели]] — италијански [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Алекс Сандро]] — бразилски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[2000]]&nbsp; |[[Нуно Тавареш]] — португалски фудбалер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|26 јануари]] </noinclude> e0myrvui8wjs1e0wc5kx66x0sgktp33 4803780 4803772 2022-08-20T07:56:54Z Jolicnikola 18239 ситна поправка wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|јануари}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1494]]&nbsp; |[[Иполита Марија Сфорца]] — ќерка на [[Џан Галеацо Сфорца]]. |- |valign="top" align="right"|[[1847]]&nbsp; |[[Џон Бејтс Кларк]] — американски [[економист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1917]]&nbsp; |[[Антонио Каладо]] — бразилски писател и [[новинар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1919]]&nbsp; |[[Валентино Мацола]] — италијански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1925]]&nbsp; |[[Пол Њумен]] — американски филмски глумец и [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1928]]&nbsp; |[[Роже Вадим]] — француски филмски [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1939]]&nbsp; |[[Ѓело Јусиќ]] — хрватски [[композитор]], аранжер, [[диригент]] и [[Гитара|гитарист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1951]]&nbsp; |[[Јармила Кратохвилова]] — чехословачка [[атлетичар]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1951]]&nbsp; |[[Енди Хамел]] — американски [[Поп-музика|поп]]-[[Рок-музика|рок]] музичар, член на групата „[[Биг стар]]“ (''Big Star''). |- |valign="top" align="right"|[[1953]]&nbsp; |[[Лусинда Вилијамс]] — американска пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1955]]&nbsp; |[[Еди ван Хален]] — американски [[Рок-музика|рок]]-[[Гитара|гитарист]], член на групата „[[Ван Хејлен (рок-група)|Ван Хејлен]]“ (''Van Halen''). |- |valign="top" align="right"|[[1959]]&nbsp; |[[Александар Станковски]] — македонски [[уметник]]. |- |valign="top" align="right"|[[1963]]&nbsp; |[[Милко Ѓуровски]] — југословенски и македонски [[фудбал]]ер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1963]]&nbsp; |[[Жозе Мурињо]] — португалски фудбалер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1973]]&nbsp; |[[Брендан Роџерс]] — северноирски [[фудбал]]ер и тренер. |- |valign="top" align="right"|[[1975]]&nbsp; |[[Анабела]] — српска [[пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Винс Картер]] — американски [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1981]]&nbsp; |[[Хуан Хосе Аедо]] — аргентински [[Велосипедизам|велосипедист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Јуриј Трофимов]] — руски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Себастијан Џовинко]] — италијански фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1987]]&nbsp; |[[Ригоберто Уран]] — колумбиски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1990]]&nbsp; |[[Петер Саган]] — словачки велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Николо Мели]] — италијански [[кошарка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1991]]&nbsp; |[[Алекс Сандро]] — бразилски фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[2000]]&nbsp; |[[Нуно Тавареш]] — португалски фудбалер. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|26 јануари]] </noinclude> f97upp54xqjjpew147apaidw85tdbfm 0 756068 4803682 4465256 2022-08-19T21:21:57Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{викифицирање}} {{внимание}} [[Податотека:Calahorra, estatua de Quintiliano.JPG|мини|250п|Марко Фабиј Квинтилијан]] '''Марко Фабиј Квинтилијан''' (40-96) бил староримски говорник ([[реторичар]]) и учител по [[реторика]]. Тој им бил учител на [[Јувенал]] и на [[Плиниј Помладиот]].<ref>„Beleške“, во: Erazmo Roterdamski, ''Pohvala ludost''i. Beograd: Rad, 2016, стр. 118.</ref> ==Животопис== Квинтилијан бил по потекло од [[Пиринејски Полуостров|Пиринејскиот Полуостров]], од каде уште како момче дошол во [[Римско Царство|Рим]], каде што се образувал кај говорниците. Иако бил критичен спрема многу појави во своето време, а особено спрема образованието, тој не бил бунтовник против режимот, така што успеал да стане државен професор по реторика. ==Творештво== Неговиот учебник по реторика, најпознат во целата историја на беседништвото, не ја напишал Квинтилијан, туку настанал според белешките што ги „фаќале“ неговите ученици во текот на предавањата, а тој само ги редактирал. Овој учебник бил преведен на сите светски јазици. Учебникот на Квинтилијан содржи 12 книги (што одговараат на денешни поглавја), а во многу нешта се потпира на искуствата на [[Аристотел]] и [[Цицерон]]). Впрочем, и самиот Квинтилијан велел дека во многу нешта не е оригинален, дека честопати изнесува туѓи мислења, но за нив дава сопствен суд. Според Квинтилијан, способноста за елоквентно изразување е својствена на идеалниот човек, затоа што она што најмногу го разликува човекот од животните е токму можноста да говори. Тој сметал дека реториката е уметност (ако може работата на дрводелецот и грнчарот да се третира за уметност...) и дека талентот е поважен од вежбањето. Квинтилијан сметал дека не постои никаква разлика меѓу писменото и усното изразување, дека добро составениот напишан текст претставува предуслов за добар говор. Веројатно, таквиот негов став бил резултат на практиката, говорот да се подготвува во вид на писмен состав или пак изговорениот да се бележи. Оваа книга ги опфаќа речиси сите прашања кои и современиот учебник би морал да ги содржи, иако одговорите се денес нешто поинакви. Тој малку помалку внимание отколку што денес се посветува му посветил на аудиториумот. Подробно расправал за тоа каков треба да биде учителот, каков треба да биде ученикот, кои знаења образованиот ретор треба да ги поседува, кога треба да почне со говори пред судот. Квинтилијан ја продолжил грчката и римската традиција така што големо внимание посветил на моралниот профил на говорникот, кој мора да биде честит и угледен човек. Тој треба да го познава правото, потоа историјата, а за граматиката, правописот и стилот зборувал веќе во првите глави. Како професор по реторика, Квинтилијан бил противник на тепањето како воспитна метода. Најважен дел од неговиот учебник се десеттата и дванаесетта книга. Откако утврдил дека постојат различни стилови, тој не му дал предност на ниту еден од нив. Според една класификација, постои атички стил, збиен и едноставен и азијански стил, китнест и разуздан. Родскиот стил пак, стои на средината меѓу овие два. Квинтилијан се определил за атичката едноставност, затоа што азијанскиот стил му се чинел бомбастичен и надуен. Истовремено,тој бил предвесник на т.н. „перманентно образование“, што во негово време подразбирало дека говорникот треба да се образува целиот свој живот. Во образованието, говорникот треба да посвети внимание на поезијата, историјата, граматиката, посебно на [[правопис]]от, глумата и дури и на музиката, геометријата и астрономијата. Во поглавјето „За смеата“, тој зборува за досетките и нивното значење во говорот. == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Латински писатели]] [[Категорија:Латински реторичари]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] mkkehszni965av2tgjgsotsy9koptz2 0 757620 4803578 4781890 2022-08-19T19:23:36Z Bjankuloski06 332 /* Сакраменто Кингс */Јазично подобрување, replaced: Брд → Берд wikitext text/x-wiki {{Infobox basketball biography 2 | image = Peja Stojakovic Mavs cropped.jpg | image_size = 200px | caption = | name = Предраг Стојаковиќ | position = [[Крило (кошарка)|крило]] | height = 2,08 м | weight = 104 кг | league = | team = | number = | nationality = {{flagsport|YUG (1992-2003)}} [[СР Југославија]]<br>{{flagsport|SCG}} [[Србија и Црна Гора]]<br>{{flagsport|SRB}} [[Србија]] | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1977|6|9}} | birth_place = [[Славонска Пожега]] | birth_country= [[СФРЈ]] | draft = {{NBA Draft players|1996|1|14}} | draft_team = {{Basket Sacramento Kings}} | career = 1992—2011 | years = 1992–1993<br/>1993–1998<br/>1998–2006<br/>2006<br/>2006–2010<br/>2010–2011<br/>2011 | teams = {{Basket Crvena Zvezda}}<br/>{{Basket PAOK}}<br/>{{Basket Sacramento Kings}}<br/>{{Basket Indiana Pacers}}<br/>{{Basket New Orleans Hornets}}<br/>{{Basket Toronto Raptors}}<br/>{{Basket Dallas Mavericks}} | nationalteamyears = 1999–2003<br>2003–2006<br>2007 | nationalteam = {{Naz|BKrep|YUG (1992-2003)|M}}<br>{{Naz|BKrep|SCG|M}}<br>{{Naz|BKrep|SRB|M}} | updated = 20.02.2021 }} '''Предраг "Пеџа" Стојаковиќ''' (роден {{роден на |9|јуни|1977}}) е поранешен [[Србија|српски]] [[кошарка]]р, кој играл на позицијата [[Крило (кошарка)|крило]]. Во својата кариера играл за [[КК Црвена Ѕвезда|Црвена Ѕвезда]] и [[КК ПАОК|ПАОК]] во Европа, како и за [[Сакраменто Кингс]], [[Индијана Пејсерс]], [[Њу Орлеанс Хорнетс]], [[Торонто Репторс]] и [[Далас Маверикс]] во [[НБА|НБА лигата]]. Стојаковиќ бил избран вкупно како 14-ти пик на [[НБА драфт 1996|НБА драфтот 1996]] од страна на [[Сакраменто Кингс]]. На клубот му се приклучил две години подоцна во 1998, а благодарение на својте добри игри во дресот на Кингс тој трипати бил учесник на [[НБА Ол-стар натпревар|Ол-стар натпреварите]] (2002, 2003 и 2004) и избран во втората најдобра петорка на НБА во 2004 година. Познат како многу добар шутер, тој, исто така, два пати бил победник во [[НБА натпревар во шутирање тројки|НБА натпреварот во шутирање тројки]] во 2002 и 2003 година. По завршувањето на кариерата Сакраменто Кингс во негова чест го повлекле од употреба неговиот дрес со број 16.<ref name="No.16_retired">{{cite web|url=http://netpress.com.mk/dresot-na-stojakovikj-povlechen-megju-legendite-na-sakramento/|title=Дресот на Стојаковиќ повлечен меѓу легендите на Сакраменто|date=17. 9. 2014.|publisher=netpress.com.mk|accessdate=25. 2. 2021.}}</ref> По заминувањето од Сакраменто, Стојаковиќ променил неколку екипи во НБА, а со последната од нив, [[Далас Маверикс]], ја освоил својата прва и единствена НБА титула во кариерата во сезоната 2010-2011 (неговата последна сезона во каирерата) совладувајќи ги во [[НБА финале 2011|финалето]] [[Мајами Хит]] со 4-2. Со [[Машка кошаркарска репрезентација на Србија и Црна Гора|репрезентацијата на СР Југославија]], освојувал златни медали на [[Европско првенство во кошарка 2001|Европското првенство 2001]] и [[Светско првенств во кошарка 2002|Светското првенство 2002]]. ==Животопис== Предраг Стојаковиќ е роден во [[Срби во Хрватска|етничко српско]] семејство, од родители Миодраг и Бранка Стојаковиќ, во [[Пожега]], [[СР Хрватска]], [[СФР Југославија]]. Сепак, неговото семејство подоцна избегало во [[Белград]], на почетокот на [[Војни во поранешна Југославија|војните во Југославија]].<ref>{{cite news|last1=Ozmo|first1=Saša|title=Predrag Stojaković – kraj blistave karijere|url=http://www.b92.net/sport/teme/ozmo.php?yyyy=2011&mm=12&nav_id=567632|access-date=March 15, 2015|work=b92.net|date=December 21, 2011|language=sr}}</ref><ref name=glas-javnosti>{{cite web|last1=Vulić Zarić|first1=Zorica|url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2001/10/07/srpski/T01100602.shtml|title=Ko je ovaj čovek:Predrag Stojaković|access-date=March 15, 2015|work=glas-javnosti.rs|language=sr}}</ref> Неговиот прекар е ''Пеџа''. Во 1993 година, на 16-годишна возраст, Стојаковиќ се преселил во [[Солун]], [[Грција]]. Таткото на Стојаковиќ останал во својата татковина и се борел во [[Армија на Република Српска Краина|армијата]] на [[Република Српска Краина]], против [[Армија на Хрватска|Хрватската армија]], до [[Операција Блесок|пад]]от на западна [[Славонија]], во 1995 година. После тоа, тој му се придружил на неговиот син во Солун.<ref name=glas-javnosti/> Стојаковиќ се здобил со целосно грчко државјанство на 17-годишна возраст, додека играл за [[КК ПАОК|ПАОК]] во Грција.<ref>{{Cite web |url=http://www.paokworld.com/index.php/prosforamoney-mainmenu-82.html |title=PAOKWorld.gr Αφιέρωμα στον Στογιάκοβιτς {{in lang{{!}}el}}. |access-date=September 18, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181123065659/http://www.paokworld.com/index.php/prosforamoney-mainmenu-82.html |archive-date=November 23, 2018 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://sportsillustrated.cnn.com/2004/writers/marty_burns/08/11/kings/index.html |title=Stojaković's trade demand leaves Kings on verge of breakup |work=Sports Illustrated|date=August 11, 2004 |access-date=December 19, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20040813042129/http://sportsillustrated.cnn.com/2004/writers/marty_burns/08/11/kings/index.html |archive-date=August 13, 2004 }}</ref> Стојаковиќ служел во [[Армија на Грција|грчката армија]], задолжителна служба од секој маж грчки државјанин.<ref>{{cite web|last=Sheridan |first=Chris |url=https://www.usatoday.com/sports/basketball/nba/kings/2004-07-28-stojakovic-olympics_x.htm |title=Stojakovic scratches Olympics |publisher=Usatoday.Com |date=July 28, 2004 |access-date=December 19, 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=1893195 |title=Stojakovic willing to play for Kings if not moved – NBA – ESPN |publisher=Sports.espn.go.com |date=October 1, 2004 |access-date=December 19, 2011}}</ref> Тој е оженет со грчката моделка Алека Камила со која има три деца.<ref>{{cite web|url=http://www.fthis.gr/article/357685/aleka-kamila--prentragk-stogiakobits-sti-xalkidiki-me-ta-tria-paidia-toys|publisher=FTHIS.gr|script-title=el:Αλέκα Καμηλά – Πρέντραγκ Στογιάκοβιτς: Στη Χαλκιδική με τα τρία παιδιά τους|language=el}}</ref> Од 2014 тие живеат во [[Атина]].<ref>{{cite web|url=http://www.newsit.gr/default.php?pname=Article&art_id=155865&catid=10|publisher=NewsIt.gr|script-title=el:Α. Καμηλά – Π. Στογιάκοβιτς: Αγόρασαν βίλα στη Γλυφάδα!|language=el|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140812223556/http://www.newsit.gr/default.php?pname=Article&art_id=155865&catid=10|archive-date=August 12, 2014}}</ref> == Клупска кариера == === Црвена звезда === Во 1991 година, Стојаковиќ како етнички [[срби]]н бил приморан со своето семејство да избегне од [[Хрватска]] во [[Србија]],<ref>[http://www.blic.rs/Vesti/Drustvo/581452/Pedja-krije-izbeglicku-tugu-i-cuti Пеђа крије избегличку тугу и ћути („Блиц“, 9. август 2015)]</ref> каде со 15 години се приклучил на [[КК Црвена звезда|Црвена Ѕведа]]. Во младите категории на Ѕвезда, тој играл под водството на тренерот Предраг Бадњаревиќ кој го "пронашол" во Славонски Брод и кој оставил голем траг врз одличната кошаркарска кариера на Стојаковиќ во иднина.<ref>[http://www.mondo.rs/s228171/Sport/Kosarka/Pedja_za_MONDO-_Necu_da_varam_kosarku.html Peđa za MONDO: Neću da varam košarku! | Mondo], Пристапено 24. 4. 2013.</ref> За првиот тим на белградските црвено-бели настапувал во сезоните 1992-1993 и 1993-1994, во кои одиграл вкупно 39 натпревари и постигнал вкупно 113 бода. Бил член на тимот кој ја освоил шампионската титула во Југославија во сезоната 1992-1993, но како многу млад играч имал мала минутажа. Сепак, дека се работи за голем талент било јасно уште во неговата прва сезона во Ѕвезда, кога на 16 јануари 1993 године во првенствениот натпревар против [[КК Раднички Белград|Раднички]] во победата на црвено-белите со 112-84 постигнал 18 бода и тоа со само 15 и пол години како далеку најмлад играч во екипата.<ref name=":0" /> Во сезоната 1993-1994 настапувал само во Купот на Југославија и на два натпревари постигнал вкупно 31 бод. Земјата је била под санкции, па така црвено-белите не можеле да го задржат Стојаковиќ и уште неколку талентирани играчи во екипата. ===ПАОК=== Политичката и економската криза во СР Југославија го приморала Стојаковиќ со само 16 години да се пресели во [[Грција]], каде потпишал за [[КК ПАОК|ПАОК]] од [[Солун]].<ref>{{Cite web |url=http://www.paokworld.com/index.php/prosforamoney-mainmenu-82.html |title=PAOKWorld.com Αφιέρωμα στον Στογιάκοβιτς {{in lang{{!}}el}}. |access-date=September 18, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181123065659/http://www.paokworld.com/index.php/prosforamoney-mainmenu-82.html |archive-date=November 23, 2018 |url-status=dead }}</ref> Тој останал во клубот четири години и добил грчко државјанство како и грчко презиме (Кинис). Со ПАОК тој го освоил [[Кошаркарски куп на Грција|Купот на Грција]] во сезоната 1994–1995, а следната сезона играл и во финалето на [[Куп Сапорта|Купот Сапорта]]. Тој бил избран како 14-ти пик на [[НБА драфт 1996|НБА драфтот 1996]] од [[Сакраменто Кингс]], но останал во ПАОК до 1998 година. Во неговата последна сезона во ПАОК, Стојаковиќ постигнал незаборавна тројка во последната секунда против [[КК Олимпијакос|Олимпијакос]] во [[Пиреја]], во полуфиналната серија од плејофот на грчката лига, со која го добил натпреварот за ПАОК, со резултат 58–55.<ref>{{youtube|id=_KOe3obULmk|title=PAOK @ Olympiacos; the last 4 minutes of the game}}</ref> Оваа победа, со која завршило петгодишното владеење како грчки шампион на Олимпијакос, му овозможила на ПАОК да се соочи со [[КК Панатинаикос|Панатинаикос]] во финалната серија. Сепак, во финалето Панатинаикос ја имал предноста на домашниот терен и го совладале ПАОК во серијата со 3-2, станувајќи нов шампион на Грција. Во текот на оваа серија Стојаковиќ бил внимателно чуван од [[Бајрон Скот]], неговиот иден тренер во Њу Орлеанс. Во неговата последна сезона со ПАОК, Стојаковиќ имал во просек 23.9 поени, 4.9 скокови, 2.5 асистенции и 1.2 украдени топки и бил избран за најкорисен играч во лигата.<ref name=":0">{{cite web|url=http://mojacrvenazvezda.net/110099/2015/06/09/na-danasnji-dan-rodjen-predrag-stojakovic-2/|title=На данашњи дан рођен Предраг Стојаковић|date=9. 6. 2015.|publisher=Мојацрвеназвезда|accessdate=10. 6. 2015.}}</ref> === Сакраменто Кингс === Стојаковиќ им се приклучил на [[Сакраменто Кингс]] во сезоната 1998-1999, која била скратена поради штрајкот на американските професионални кошаркари, во исто време со неговиот сонародник [[Владе Дивац]]. Во неговата [[руки]] сезона обично влегувал од клупата, и имал просек од 8.4 поени по натпревар. Следната сезона, Стојаковиќ бележел 11.9 поени по натпревар и бил шести во целата лига по процентот на реализирани [[слободно фрлање|слободни фрлања]]. По две сезоне поминати на клупата, во сезоната 2000-2001, откако Сакраменто го замениле [[Корлис Вилијамсон]] за [[Даг Кристи]], Стојаковиќ добил шанса повеќе да игра, подобрувајќи го и својот просек на 20.4 поени и 5.8 скокови по натпревар, со процент на шут за три бода од 40%. На Ол-стар викендот 2001, Стојаковиќ бил втор во [[НБА натпревар во шутирање тројки|натпреварот во шутирање тројки]], зад [[Реј Ален]] од [[Милвоки Бакс]], но победил во играта „Две топки“ во која партнерка му била [[Рути Болтон-Холифилд]] од [[Сакраменто Монаркс]]. Истата сезона завршил втор во гласањето за [[НБА Играч кој најмногу напредувал|Играч кој најмногу напредувал]], зад [[Трејси МекГрејди]] од [[Орландо Меџик]]. Сезоната 2001-2002, била најуспешна во дотогашната НБА кариера на популарниот ''Пеџа''. Во оваа сезона тој за прв пат бил избран за Ол-стар и го одиграл својот прв [[НБА Ол-стар натпревар 2002|НБА Ол-стар натпревар]], а исто така победил и во натпреварот во тројки кој му побегнал претходната година. Кингс доминирале во лигата во текот на регуларниот дел од сезоната, но во неизвесната финална серија на Западнеата конференција загубиле од [[Лос Анџелес Лејкерс]] со 4-3. Петорката на Кингс: [[Мајк Биби]], [[Даг Кристи]], Предраг Стојаковиќ, [[Крис Вебер]] и Владе Дивац била многу близу до влез во големото финале, но сепак тројката на [[Роберт Ори]] во последната секунда им ја сменила судбината и ги одвела Лејкерс напред. Следната година, Стојаковиќ забележал мал пад во просечниот број на постигнати бода (19.2 поени по натпревар), но повторно за втора година по ред бил избран да учествува на Ол-стар натпреварот. Исто така, втора година по ред победил во натпреварувањето за три бода. Патот на Сакраменто во сезоната овојпат завршил во полуфиналето на Западната конференција во кое биле поразени од [[Далас Маверикс]]. За време на [[НБА сезона 2003-2004|сезоната 2003-2004]], Стојаковиќ го искористил отсуството поради повреда на најдобриот играч на Кингс [[Крис Вебер]] и остварил просек од 24.2 поени по натпревар (најдобар во НБА кариерата) и воедно бил втор најдобар стрелец во лигата зад МекГрејди.<ref name=":0" /> Тој, исто така, бил и најдобар изведувач на слободните фрлања за сезоната со погодени 92.7%. Трета година по ред учествувал на НБА Ол-стар натпреварот, но не успеал трет пат по ред да победи во шутирање тројки и така да се изедначи со [[Лари Берд]] и [[Крег Хоџиз]]. На крајот од сезоната завршил четврти во гласањето за [[Најкорисен играч во НБА|најкорисен играч во лигата]] и бил избран во втората петорка на лигата. Сезоната 2004-2005 ја завршил со просек од 20.1 бод по натпревар, иако поради повреда пропуштил 16 натпревари. Кингс биле елиминирани во плејофот од [[Минесота Тимбервулфс]] со резултат 4-1. Сезоната 2005—2006, за Стојаковиќ била последна во дресот на Сакраменто Кингс. Откако не ја започнал сезоната најдобро, подоцна успеал да се поправи иако просекот од 16.5 поени на 31 одигран натпревар бил најслабиот негов уште од неговата втора сезона во НБА. Како резултат на тоа, на 25 јануари 2006, тој бил проследен во [[Индијана Пејсерс]] во размена со [[Мета Ворлд Пис|Рон Артест]]. По завршувањето на кариерата, Сакраменто Кингс во негова чест го повлекле од употреба неговиот дрес со број 16 кој тој го носел за време на својот престој во клубот.<ref name="No.16_retired"/> === Индијана Пејсерс === На 25 јануари 2006 година, Стојаковиќ се преселил во [[Индијана Пејсерс]] во размена за [[Рон Артест]], завршувајќи го неговиот осумгодишен престој во Сакраменто.<ref>[http://www.b92.net/sport/kosarka/nba.php?yyyy=2006&mm=01&dd=24&nav_id=186275 Stojaković za Artesta u Indijani!| B92.net], пристапено 24. 4. 2013.</ref> Дебитирал во дресот на Пејсерс шест дена подоцна во поразот со 84-79 од [[Вашингтон Визардс]] во кој постигнал 17 поени. Регуларниот дел од сезоната го завршил со просек од 19.5 поени по натрпевар. Сепак, поради повреда тој пропуштил четири натпревари во најбитниот дел од сезоната, првиот круг на плејофот против [[Њу Џерси Нетс]], и сите тие завршиле со пораз на Индијана па тие биле елиминирани со резултат 4-2. === Њу Орлеанс Хорнетс === [[Податотека:Chris Paul inbounds.jpg|Стојаковиќ во дресот на Хорнест|мини|200п]] Во летото 2006 потпишал нов договор со Пејсерс, но набргу потоа бил испратен во [[Њу Орлеанс Пеликанс|Њу Орлеанс Хорнетс]] во замена за [[Ендрју Бетс]].<ref>[http://www.nba.com/transactions/july2006_trans.html July 2006 Transactions] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20121113025322/http://www.nba.com/transactions/july2006_trans.html |date=2012-11-13 }}, NBA.com, accessed February 1, 2008.</ref> Во осмиот натпревар за својот нов клуб, на 14 ноемвра 2006, постигнал рекордни во својата НБА кариера 42 поени против [[Шарлот Бобкетс]] и станал првиот играч во историјата на НБА што отворил некој натпревар со 20 едноподруго поени за својот тим.<ref name=record>[https://web.archive.org/web/20090212124536/http://www.nola.com/sports/t-p/index.ssf?%2Fbase%2Fsports-27%2F116392441776780.xml&coll=1 "Stojaković feat historic"], NOLA.com, November 19, 2006, accessed February 11, 2008.</ref><ref>[http://www.novosti.rs/vesti/sport.72.html:190663-Stojakovic-brojao-do-42 Stojaković brojao do 42 | Novosti.rs], Пристапено 24. 4. 2013.</ref> Неговиот силен почеток за Хорнетс бил прекинат од повреда, поради која пропуштил 13 натпревари за време на сезоната 2006-2007. Стојаковиќ се вратил следната сезона, започнувајќи ги сите 77 натпревари на кои играл, и имал многу важна улога во тимот помагајќи им на Хорнетс да добијат 56 натпревари во регуларниот дел на сезоната, што претставувало рекорд на франшизата и нивна прва титула во дивизијата. Стојаковиќ имал просек од 16.4 поени по натпревар. Во плејофот Хорнетс биле подобри од [[Далас Маверикс]] во првата рунда, а потоа во првите два натпревари од конференциското полуфинале (двете завршиле со победа на Хорнетс) против бранителот на титулата, [[Сан Антонио Спарс]], Стојаковиќ имал просек од 23.5 поени по натпревар, со шут од 63.7% од линијата за три поени.<ref>http://www.interbasket.net/news/245/2008/05/peja-stojakovic-finding-his-game-in-new-orleans-2008-playoffs/</ref> Сепак, на крајот Хорнетс биле елиминирани во серијата од Спарс по седум натпревари. Јадрото на Хорнетс, [[Крис Пол]], [[Тајсон Чендлер]], [[Дејвид Вест]] и Стојаковиќ, ги одржувало Хорнетс во игра за висок пласман и следната сезона, но повредите и размената на Чендлер го принудиле клубот да влезе во реконструкција на играчкиот кадар, што го прави ветеранот Стојаковиќ потрошен. Така, во сезоната 2010-2011 Стојаковиќ го загубил своето место во почетната постава на Њу Орлеанс, а во екипата бил заменет од [[Марко Белинели]]. Со оглед на тоа дека договорот му истекувал на крајот од сезоната, Хорнетс го вклучиле во трампа во која учествувале уште пет играчи и Стојаковиќ завршил во [[Торонто Репторс]]. === Торонто Репторс === На 20 ноември 2010, Стојаковиќ заедно со [[Џаред Бејлис]] бил заменет за услугите на [[Џарет Џек]], [[Маркус Бенкс]] и [[Дејвид Андерсен]] од [[Торонто Репторс]].<ref>{{cite web|url=http://www.nba.com/Reptors/news/Hornets_trade_112010 |title=Reptors Acquire Bayless, Stojakovic And Cash Considerations From New Orleans |work=NBA.com |date=20. 11. 2010. |accessdate=21. 11. 2010. }}{{Мртва веза|date=10. 2018. |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> После само два одиграни натпревари, Стојаковиќ бил отпуштен од Репторс. Пропуштил 26 натпревари поради повреда на левото стапало.<ref name="Reptors Release Peja Stojakovic">{{cite web|url=http://www.nba.com/Reptors/news/20110120/9745/Reptors-release-peja-stojakovic |title=Reptors Release Peja Stojakovic |work=NBA.com |date=20. 1. 2011. |accessdate=20. 1. 2011. }}{{Мртва веза|date=10. 2018. |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> На 20 ноември 2010 година, Стојаковиќ беше разменет во [[Торонто Репторс]] заедно со Џерид Бејлс во замена за Џерет Џек, Маркус Бенкс и Дејвид Андерсен. После појавувањето на само два натпревари, на 20 јануари 2011 година, Стојаковиќ беше ослободен од страна на Репторс-и. Пеџа пропушти 26 натпревари поради повреда на левото колено. === Далас Маверикс === На 24 јануари 2011 година, потпишал договор со [[Далас Маверикс]].<ref name="Peđa Stojaković signs with Mavs">{{Наведена мрежна страница |url=http://sports.espn.go.com/dallas/nba/news/story?id=6054560|title=Peja Stojaković signs with Mavs|publisher=[[ESPN]] |date=2011-01-24 |accessdate=2011-01-24}}</ref> Со Маверикс ја освоил својата прва НБА титула во кариерата,<ref>{{наведени вести|last1=Beck|first1=Howard|title=Mavericks Defeat Heat for First Title|url=https://www.nytimes.com/2011/06/13/sports/basketball/nba-finals-mavericks-defeats-heat-for-first-championship.html|accessdate=15 March 2015|work=nytimes.com|date=12 June 2011}}</ref> давајќи солиден придонес во плејофот каде иако Пеџа влегувал од клупата за резервни играчи бележел во просек 7.1 поени по натпревар.<ref name="ReferenceA">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.nba.com/playerfile/predrag_stojakovic/game_by_game_stats.html |title=Stojakovic NBA.com profile |accessdate=2012-02-11 |archive-date=2012-02-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120211053654/http://www.nba.com/playerfile/predrag_stojakovic/game_by_game_stats.html |url-status=live }}</ref> Стојаковиќ постигнал 20 или повеќе бодови во два различни натпревари за Далас.<ref name="ReferenceA"/> На 19 декември 2011 година, Стојаковиќ го објавил своето пензионирање, наведувајќи ги тековните проблеми со грбот и вратот што го попречувалe нормално да игра.<ref name="retirement">{{Наведена мрежна страница|url=http://espn.go.com/nba/story/_/id/7370035/peja-stojakovic-decides-retirement-dallas-mavericks-championship-run|title=Peđa Stojaković to retire after 13 years|last=Stein|first=Marc|date=December 19, 2011|publisher=[[ESPN]]|accessdate=December 19, 2011}}</ref> == Репрезентативна кариера == Иако има грчко државјанство избрал да игра за репрезентацијата на тогашна [[Машка кошаркарска репрезентација на Србија и Црна Гора|СР Југославијa]]. Во 1999 година, дебитирал за репрезентацијата на [[Европско првенство во кошарка 1999|Европското првенство 1999]] во [[Франција]], на кое СР Југославија освоила бронзен медал, но тој играл малку на турнирот поради повреда. На [[Летни олимписки игри 2000|Олимписките игри 2000]] во [[Сиднеј]], Стојаковиќ со репрезентацијата на СР Југославија го освоил 6. место.<ref>[https://web.archive.org/web/20090805232034/http://www.oks.org.rs/lus11e.htm Yugoslav Olympic participants by sports – Basketball], OKS.org.yu, accessed February 1, 2008.</ref> Следната година тој ја предводел репрезентацијата на СР Југославије до златниот медал на [[Европско првенство во кошарка 2001|Европското првенство во кошарка 2001]] во [[Турција]], каде бил најдобар стрелец на екипата со просек од 23 бода и избран за најкорисен играч на првенствотот. Во летото 2002, освоил уште една титула со репрезентацијата, кога СР Југославије триумфирала на [[Светско првенство во кошарка 2002|Светското првенство 2002]] во [[Индијанаполис]]; освен освојувањето на златниот медал, Стојаковиќ бил избран во најдобрата петорка на првенството заедно со останатите НБА ѕвезди како [[Ману Џинобили]], [[Дирк Новицки]] и [[Јао Минг]], и репрезентативецот на [[Машка кошаркарска репрезентација на Нов Зеланд|Нов Зеланд]], [[Перо Камерон]]. Стојаковиќ учествувал уште на [[Европско првенство во кошарка 2003|Европското првенство 2003]], када ослабената репрезентација сега позната како Србија и Црна Гора го освоила шестото место. == Титули и награди == === Клупски === ====Црвена ѕвезда==== *[[ЈУБА лига|Првенство на СР Југославија]] : 1 : 1992-1993 ====ПАОК==== *[[Кошаркарски куп на Грција|Куп на Грција]] : 1 : 1994-1995 *[[Најкорисен играч на грчкото првенство]]: 1 : 1997-1998 ==== НБА ==== * {{Трофеј-НБА првенство}} [[НБА|НБА првенство]] : 1 (со [[Далас Маверикс]]) : 2010-2011 * [[НБА Ол-стар натпревар]] : 4 : 2002, 2003, 2004 * Избран во [[Ол-НБА тим]]от : 1 ** Втор тим: 2003-2004 === Репрезентативни === ====СР Југославија==== * [[Европско првенство во кошарка|Европско првенство]]: [[Податотека:Gold medal icon.svg]] [[Европско првенство во кошарка 2001|Турција 2001]] * [[Светско првенство во кошарка|Светско првенство]]: [[Податотека:Gold medal icon.svg]] [[Светско првенство во кошарка 2002|САД 2002]] == Статистика == ===НБА=== ====Општи податоци==== '''Регуларна сезона''' *Натпревари: '''804''' <ref name="stats">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.basketball-reference.com/players/s/stojape01.html|title=Вкупно бодови, скокови и асистенции во НБА кариерата|website=basketball-reference|accessdate=18 февруари 2021}}</ref> *Поени: '''13.647''' (18.2 ппн)<ref name="stats"/> *Скокови: '''3.782''' (5.0 спн)<ref name="stats"/> *Асистенции: '''1.408''' (1.9 апн)<ref name="stats"/> *Најмногу бодови на еден натпревар: '''42''' против [[Шарлот Бобкетс]] (14/11/2006)<ref name="career high">{{Наведена мрежна страница|url=https://basketball.realgm.com/player/Peja-Stojakovic/Bests/614|title=Најдобро во НБА кариерата|website=basketball.realgm.com|accessdate=18 февруари 2021}}</ref> *Најмногу скокови: '''17''' против [[Лос Анџелес Лејкерс]] (16/11/2000)<ref name="career high"/> *Најмногу асистенции: '''7''' 6 пати<ref name="career high"/> *Најмногу украдени топки: '''6''' против [[Јута Џез]] (28/12/2003)<ref name="career high"/> *Најмногу погодени тројки: '''10''' против [[Лос Анџелес Лејкерс]] (6/11/2007)<ref name="career high"/> '''Плејоф''' *Натпревари: '''95''' <ref name="stats"/> *Поени: '''1.367''' (14.4 ппн)<ref name="stats"/> *Скокови: '''463''' (4.9 спн)<ref name="stats"/> *Асистенции: '''92''' (1.0 апн)<ref name="stats"/> *Најмногу бодови на еден плејоф натпревар: '''39''' против [[Далас Маверикс]] (10/5/2003)<ref name="career high"/> *Најмногу скокови: '''12''' двапати<ref name="career high"/> *Најмногу асистенции: '''5''' двапати<ref name="career high"/> *Најмногу украдени топки: '''3''' 6 пати<ref name="career high"/> *Најмногу погодени тројки: '''6''' против [[Лос Анџелес Лејкерс]] (8/5/2011)<ref name="career high"/> ====Статистика по сезони==== {{NBA player statistics legend}} {| class="wikitable" |- | style="background:#afe6ba; width:3em;"|† |Означува сезони во кои Стојаковиќ го освоил [[Список на НБА шампиони|НБА првенството]] |- |} =====Регуларна сезона===== {{NBA player statistics start}} |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 1998-1999|1998–1999]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 48 || 1 || 21.4 || .378 || .320 || .851 || 3.0 || 1.5 || .9 || .1 || 8.4 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 1999-2000|1999–2000]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 74 || 11 || 23.6 || .448 || .375 || .882 || 3.7 || 1.4 || .7 || .1 || 11.9 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2000-2001|2000–2001]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 75 || 75 || 38.7 || .470 || .400 || .856 || 5.8 || 2.2 || 1.2 || .2 || 20.4 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2001-2002|2001–2002]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 71 || 71 || 37.3 || .484 || .416 || .876 || 5.3 || '''2.5''' || 1.1 || .2 || 21.2 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2002-2003|2002–2003]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 72 || 72 || 34.0 || .481 || .382 || .875 || 5.5 || 2.0 || 1.0 || .1 || 19.2 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2003-2004|2003–2004]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | '''81''' || '''81''' || '''40.3''' || .480 || .433 || style="background:#cfecec;"|.927* || '''6.3''' || 2.1 || '''1.3''' || .2 || '''24.2''' |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2004-2005|2004–2005]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 66 || 66 || 38.4 || .444 || .402 || .920 || 4.3 || 2.1 || 1.2 || .2 || 20.1 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2005-2006|2005–2006]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 31 || 31 || 37.0 || .403 || .397 || .933 || 5.3 || 2.2 || .6 || .1 || 16.5 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2005-2006|2005–2006]] | style="text-align:left;"| {{Basket Indiana Pacers}} | 40 || 40 || 36.4 || .461 || .404 || .903 || '''6.3''' || 1.7 || .7 || .2 || 19.5 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2006-2007|2006–2007]] | style="text-align:left;"| {{Basket New Orleans Hornets}} | 13 || 13 || 32.7 || .423 || .405 || .816 || 4.2 || .8 || .6 || '''.3''' || 17.8 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2007-2008|2007–2008]] | style="text-align:left;"| {{Basket New Orleans Hornets}} | 77 || 77 || 35.2 || .440 || .441 || style="background:#cfecec;"|.929* || 4.3 || 1.2 || .7 || .1 || 16.4 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2008-2009|2008–2009]] | style="text-align:left;"| {{Basket New Orleans Hornets}} | 61 || 59 || 34.2 || .399 || .378 || .894 || 4.3 || 1.2 || .9 || .0 || 13.3 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2009-2010|2009–2010]] | style="text-align:left;"| {{Basket New Orleans Hornets}} | 62 || 55 || 31.4 || .404 || .375 || .897 || 3.7 || 1.5 || .8 || .1 || 12.6 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2010-2011|2010–2011]] | style="text-align:left;"| {{Basket New Orleans Hornets}} | 6 || 0 || 14.8 || .424 || .440 || .857 || 1.0 || 1.0 || .3 || .0 || 7.5 |- | style="text-align:left;"| [[НБА сезона 2010-2011|2010–2011]] | style="text-align:left;"| {{Basket Toronto Raptors}} | 2 || 0 || 11.0 || '''.700''' || '''.667''' || '''1.000''' || 1.5 || .5 || .0 || .0 || 10.0 |- | style="text-align:left; background:#afe6ba;| [[НБА сезона 2010-2011|2010–2011]]† | style="text-align:left;"| {{Basket Dallas Mavericks}} | 25 || 13 || 20.2 || .429 || .400 || .938 || 2.6 || .9 || .4 || .1 || 8.6 |-class="sortbottom" | style="text-align:center;" colspan="2"| '''Кариера''' | 804 || 665 || 33.5 || .450 || .401 || .895 || 4.7 || 1.8 || .9 || .1 || 17.0 |-class="sortbottom" | style="text-align:center;" colspan="2"| '''Ол-стар''' | 3 || 0 || 14.7 || .364 || .385 || .000 || 2.0 || 1.0 || .3 || .0 || 7.0 {{s-end}} =====Плејоф===== {{NBA player statistics start}} |- | style="text-align:left;"| [[НБА плејоф 1999|1999]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 5 || 0 || 21.6 || .346 || .214 || '''1.000''' || 3.8 || .4 || .6 || .0 || 4.8 |- | style="text-align:left;"| [[НБА плејоф 2000|2000]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 5 || 0 || 25.8 || .400 || .462 || .667 || 3.4 || .6 || .8 || .0 || 8.8 |- | style="text-align:left;"| [[НБА плејоф 2001|2001]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 8 || 8 || 38.4 || .406 || .346 || .968 || 6.4 || .4 || .6 || .4 || 21.6 |- | style="text-align:left;"| [[НБА плејоф 2002|2002]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 10 || 7 || 33.8 || .376 || .271 || .897 || 6.3 || 1.0 || .5 || .0 || 14.8 |- | style="text-align:left;"| [[НБА плејоф 2003|2003]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 12 || '''12''' || 40.5 || '''.480''' || .457 || .850 || 6.9 || '''2.5''' || .8 || .4 || '''23.1''' |- | style="text-align:left;"| [[НБА плејоф 2004|2004]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 12 || '''12''' || '''43.1''' || .384 || .315 || .897 || '''7.0''' || 1.5 || '''1.8''' || .3 || 17.5 |- | style="text-align:left;"| [[НБА плејоф 2005|2005]] | style="text-align:left;"| {{Basket Sacramento Kings}} | 5 || 5 || 40.4 || .470 || .367 || .955 || 5.2 || 1.4 || .8 || .2 || 22.0 |- | style="text-align:left;"| [[НБА плејоф 2006|2006]] | style="text-align:left;"| {{Basket Indiana Pacers}} | 2 || 2 || 25.5 || .444 || .000 || .857 || 4.5 || 2.0 || .5 || '''.5''' || 11.0 |- | style="text-align:left;"| [[НБА плејоф 2008|2008]] | style="text-align:left;"| {{Basket New Orleans Hornets}} | 12 || '''12''' || 37.9 || .436 || '''.549''' || .926 || 5.4 || .5 || .5 || .1 || 14.1 |- | style="text-align:left;"| [[НБА плејоф 2009|2009]] | style="text-align:left;"| {{Basket New Orleans Hornets}} | 5 || 5 || 32.4 || .367 || .308 || .923 || 2.8 || .4 || .8 || .2 || 11.2 |- | style="text-align:left; background:#afe6ba; width:3em;"| [[НБА плејоф 2011|2011]]† | style="text-align:left;"| {{Basket Dallas Mavericks}} | '''19''' || 0 || 18.4 || .408 || .377 || .778 || 1.7 || .4 || .6 || .1 || 7.1 |-class="sortbottom" | style="text-align:center;" colspan="2"| '''Кариера''' | 95 || 63 || 32.7 || .418 || .376 || .900 || 4.9 || 1.0 || .8 || .2 || 14.4 {{s-end}} == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{рв|Predrag Stojaković}} *[http://www.nba.com/playerfile/predrag_stojakovic/ Профил на NBA.com] *[http://www.pejastojakovic.org Peja Stojaković Children's foundation] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100606024330/http://www.pejastojakovic.org/ |date=2010-06-06 }} {{Состав на СР Југославија на СП кошарка 2002}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Стојаковиќ, Предраг}} [[Категорија:Живи луѓе]] [[Категорија:Српски кошаркари]] [[Категорија:Играчи на Сакраменто Кингс]] [[Категорија:Играчи на Индијана Пејсерс]] [[Категорија:Играчи на Њу Орлеанс Хорнетс]] [[Категорија:Играчи на Торонто Репторс]] [[Категорија:Играчи на Далас Маверикс]] [[Категорија:Срби во Хрватска]] prbzxn3oxmso3xc4wq01dkls252j3ed 0 759972 4803679 4627556 2022-08-19T21:21:41Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki [[File:Quintus Horatius Flaccus.jpg|thumb|right]] '''Квинт Хорациј Флак''' ([[латински]]: ''Quintus Horatius Flaccus '', [[8 декември]] [[65 п.н.е.]] - [[27 ноември]] [[8 п.н.е.]]) - римски поет. ==Животопис== Хорациј се родил во [[град]]от Венузија, во областа [[Апулија]], на границата со Луканија, како син на еден ослободен роб, а мајка му воопшто не ја споменува, можеби затоа што умрела млада. Неговиот татко бил [[Сиромаштија|сиромашен]] и имал скромен имот (''macro pauper agello''), но се трудел на Хорациј да му обезбеди добро [[образование]]. Основното образование, Хорациј го завршил кај некој Флавиј, „во која одеа синовите на големите центуриони“, а потоа тој и татко му се преселиле во [[Рим]]. Таму, татко му работел како коактор (инкасант на [[Лицитација|лицитациите]]), занимање кое не било ценето, но било добро платено, а Хорациј се здобил со одлично средношколско образование, посетувајќи настава кај повеќе [[Педагогија|педагози]], меѓу кои бил и познатиот Луциј Орбилиј Пупил, кој се споменува како „Орбилиј што дава ќотек“ (''plagosus Orbilius''). Кај него, Хорациј ги читал „[[Одисеја]]“ (во превод на Лавиј Андроник) и „[[Илијада]]“. Сепак, главен воспитувач му бил неговиот грижлив татко.<ref>Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 51-52.</ref><ref>„Objašnjenja“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 105.</ref> Во потрага по највисоко образование, Хорациј се преселил во [[Атина]], каде студирал [[философија]], т.е. „за да умеам доброто да го разликувам од лошото“ (''ut vellem curvo dignoscere rectum''). Таму го затекнала граѓанската [[војна]], кога [[Марко Јуниј Брут]] пристигнал во градот и почнал да ги привлекува римските студенти со своите [[република]]нски идеи. Хорациј бил висок [[офицер]] во [[војска]]та на Брут кого веројатно го придружувал во воениот поход во [[Мала Азија]], а учествувал и во Битката кај Филипи ([[42 п.н.е.]]), во која републиканците биле поразени од војската на [[Марко Антониј]] и [[Октавијан Август]].<ref>Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 52.</ref> По завршувањето на [[Граѓанска војна|граѓанската војна]], неговиот имот во Венузија бил [[Конфискација|конфискуван]] и им бил поделен на воените ветерани. Уште повеќе, за време на неговото враќање, неговиот [[Брод (пловило)|брод]] претрпел бродолом при што Хорациј едвај останал жив. Така, тој „со пресечени крилја, останувајќи без татковиот дом и имотот“ (''me demisere Philippi decisis humilem pennis inopemque paterni et laris fundi'') се вратил во [[Рим]], каде добил [[амнестија]] и со последните [[пари]] успеал да стекне место во писарскиот еснаф, и тоа во финансиската струка (квестура). На таа служба останал сè додека во 38 година, најпрвин [[Вергилиј]], а потоа и поетот [[Луциј Вариј Руф]], го запознале со [[Мецена]], кој по девет месеци го повикал кај себе и тогаш започнало нивното долгогодишно пријателство. Во 33 година, во замена за одземениот имот во Венузија, Хорациј добил (најверојатно од Мецена) мал имот во сабинските ридови, во близина на градот Вариј (денес, Виковаро), крај реката [[Тибар]]. На својот сабински имот (''fundus Sabinus''), Хорациј го поминал целиот свој живот, при што живеел повлечено и мирно, а единствениот значаен настан во неговиот живот се случил во 29&nbsp;г. п.н.е., кога за малку ќе погинел кога во дворот на неговата куќа се урнало едно дрво.<ref name="ReferenceA">Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 52-53.</ref><ref name="Objašnjenja 1964">„Objašnjenja“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 108.</ref> Овој настан, тој го опеал во една своја песна, посветена на Мецена.<ref>Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 41.</ref> На имотот, тој читал, пишувал песни, добро се согласувал со [[роб]]овите и со соседите, а одвреме-навреме го посетувале неговите моќни пријатели од Рим (негов голем пријател бил конзулот Сестиј).<ref name="Objašnjenja 1964"/> Само понекогаш, тој се враќал во Рим, каде времето го минувал во прошетки по улиците и во разговори со обичните луѓе. Најмногу сакал да престојува во [[бања]]та Бајама, лечејќи се од [[Ревматизам|ревматизмот]].<ref>Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 53.</ref> Со помош на Мецена, Хорациј се поврзал со [[Октавијан Август]], кој му го понудил местото на личен секретар.<ref name="Objašnjenja 1964"/> Така, во едно писмо до Мецена, Октавијан Август вели: „... сакам нашиот Хорациј да го одвлечкам од тебе... па ќе ми помага во пишувањето писма.“ Со цел да ја задржи уметничката слобода, Хорациј ја одбил понудата, правдајќи се со лошото здравје. Оттука, одвреме-навреме, императорот продолжил да му врши благ притисок, пишувајќи му „ако ти гордо го презре моето пријателство, не мислам поради тоа кон тебе да заземам надмен став“ и „знај дека ти се лутам поради тоа што во повеќето твои записи (т.н. ''Sermones'') не водиш разговор првенествено со мене. Случајно, да не мислиш дека на твоето добро име кај потомството, ако те сметаат за мој интимен пријател?“<ref>Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 53-54.</ref> Хорациј бил образован човек и добро ги познавал [[Старогрчки јазик|хеленскиот јазик]] и [[Старогрчка книжевност|книжевност]], а имал познавања и од [[философија]]та. Тој имал независен дух и сакал да биде независен, за што сведочи одбивањето на понудата на царот Октавијан Август да му биде личен секретар. Неговата сакана девојка се викала Лудија.<ref>„Objašnjenja“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 107.</ref> Инаку, тој бил низок, дебел и со црна коса, која рано му побелела. На пример, во едно писмо до него, Октавијан Август пишува: „... иако ти недостига висина, телесниот волумен не ти недостига...“ Хорациј никогаш не се оженил, живеел скромно и бил претежно [[Вегетаријанство|вегетаријанец]].<ref name="ReferenceB">Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 55.</ref> ==Творештво== Хорациј почнал да пишува уште во Атина, каде составувал стихови на [[грчки јазик]]. Потоа, по враќањето во Рим, почнал да пишува латински стихови, а според неговите зборови, „[[сиромаштија]]та, која ја буди смелоста, ме натера да правам стихови“ (''paupertas inpulit audax, ut versus facerem''). Така, благодарејќи на својата [[поезија]], тој успеал да ги придобие богатите покровители.<ref name="ReferenceA"/> Неговиот опус не е голем, но затоа пак е целосно сочуван и се состои од четири книги со [[лирска поезија]] и четири книги со сатири. На почетокот од поетската кариера, под влијание на големиот римски сатиричар Луцилиј и на хеленскиот јамбограф Архилох, Хорациј пишувал сатири и јамби. Подоцна, тој си поставил задача на римска почва да ја пренесе еолската лирика на [[Сафо]] и [[Алкеј]], т.е. за разлика од неговите современици кои пишувале под влијание на [[Хеленистичка култура|хеленистичката]] (александриска) поезија, Хорациј бил под влијание на архајската хеленска традиција. Така, во текот на седум години пишувал лиркси песни по примерот на еолската мелика и во [[23 п.н.е.]] веќе имал доволно песни за една збирка.<ref name="ReferenceC">Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 55-56.</ref> [[Податотека:Horatius - Boek I Ode XIV - Cleveringaplaats 1, Leiden.JPG|десно|thumb|200px|Ѕидна поема во Лајден]] Хорациј е автор на следниве дела:<ref>„Kvint Horacije Flak“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 97-98.</ref><ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 111.</ref> * „Сатири“ (во две книги), кои самиот тој ги нарекувал „Разговори“ (''Sermones''), испеани во хексаметри, а посветени на Мецена. Во нив, тој ги критикувал негативните страни на [[општество]]то. Во [[35 п.н.е.]], ја објавил првата книга „Сатири“ (10 песни, со вкупно 1.000 хексаметри) кои подоцна ги нарекувал козерии, т.е. лесни разговори (''Sermones''). Исто така, тие биле напишани и по примерот на дијатрибите (актуелни [[Филозофија|философски]] разговори) водени меѓу Бион и Бористен. Во [[30 п.н.е.]], ја објавил втората збирка „Сатири“ (8 песни, со 1.000 хексаметри), која е позрела од првата (авторот не зборува во прво лице, развиен е дијалогот, итн.). Меѓутоа, самиот Хорациј не им придавал големо значење на своите ''Sermones'' и ги нарекувал „проза во стихови“ (''musa pedestris'').<ref name="ReferenceC"/> * „Еподи“ (вкупно 17 песни со 600 [[стих]]ови), т.е. кратки и долги [[Лирика|лирски]] песни, кои тој ги нарекувал јамби. Во нив, по примерот на [[Архилох]], тој напаѓа одделни личности. Оваа збирка е објавена околу [[30 п.н.е.]], при што тој ги нарекувал пенсите „јамби“, но поради мешањето на кратките стихови (еподи) со долгите, подоцна целата збирка го добила името „[[Еподи (Хорациј)|Еподи]]“.<ref name="ReferenceB"/> * „Песни“ (''Carmina''), т.е. 104 кратки и долги песни (објавени во четири книги кои содржат по 38, 20, 30 и 15 песни, соодветно), испеани во стилот на [[Сафо]], [[Анакреонт]] и [[Алкеј]], но во кои тој ја сочувал самостојноста. Станува збор за химни во кои се опеваат [[бог]]овите и пријателите, како и пригодни песни и песни за [[вино]]то. Тие се одликуваат со разум, совршена форма и звучен [[јазик]]. Од нив, особено се истакнуваат првите шест песни од третата книга (т.н. „Римски оди“). Првите три години биле напишани во текот на седум години и биле завршени во [[23 п.н.е.]], додека четвртата книга била објавена веројатно во [[13 п.н.е.]], а била напишана по убедување на Октавијан Август.<ref name="ReferenceD">Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 56-57.</ref> * „Писма“, т.е. „Посланија“ (''Epistulae'') во две книги, од кои првата содржи 20, а втората само три посланија. По „Песните“, Хорациј повторно им се вратил на дијатрибите и во [[20 п.н.е.]] ја објавил првата збирка „Посланија“ составена од 20 песни, со вкупно 1.000 хексаметри, кои според содржината сосема малку се разликуваат од „Сатирите“. Во втората книга на „Посланијата“ (три песни со 1.000 хексаметри) тој се свртел кон [[Филозофија|философијата]] и во нив пишува за [[естетика]]та и за поетската уметност. Од нив се истакнува третото послание, кое набргу било издвоено како посебно дело, „За поетската уметност“ (''De arte poetica'') со 476 стихови, напишано под влијание на сличното дело на Неоптолем од Парион.<ref name="ReferenceD"/> Неговите писма се сметаат за едно од врвните дела на [[Римска книжевност|римската книжевност]]. * „Столетна песна“ (''Carmen saeculare'') е [[химна]] во 19 строфи. Имено, со намера да го одбележи крајот на граѓанските војни и почетокот на новата ера на [[мир]]от, во [[17 п.н.е.]], [[Октавијан Август]] сакал да го прослави Секуларниот празник (''ludi saeculares''), кој се празнувал на секои сто години. На Хорациј му припаднала честа да напише [[химна]] во која ги моли [[бог]]овите да му дадат материјална благосостојба на римскиот народ. Празникот бил славен три дена и три ноќи со полна [[месечина]], од 31 мај до 3 јуни, а химната ја пеел хор составен од 27 момчиња и 27 девојчиња. Во 1890 година, од реката [[Тибар]] била извадена камена плоча на која пишувало: ''carmen composuit Q. Horatius Flaccus''. Тогаш, Хорациј се стекнал со голема слава и оттогаш тој бил сметан за „поет на римската лира“ (''Romanae fidicen lyrae'').<ref name="ReferenceD"/> Во своето време, Хорациј бил најголемиот римски поет. И тој самиот, во песната посветена на [[Музи|музата]] Мелпомена, ја опеал својата поетска слава: во неа, тој вели дека подигнал споменик потраен од [[камен]], кого нема да го сотре ниту чекорот на времето; дека голем дел од него ќе остане во срцата на потомците и, на тој начин, никогаш нема да умре; дека од сиромашен човек станал голем; и дека прв во [[Римското Царство]] ја пренесол песната на [[Еолија]].<ref>Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 50.</ref> Од неговите 104 [[Лирика|лирски]] песни, 38 се напишани со алкејски а 26 во сафички строфи. Во тој поглед, Хорациј го надминал проблемот на оригиналноста, присутен во [[Римска поезија|римската поезија]] и на хеленската форма ѝ дал своја содржина во духот на неговата животна философија. Навистина, во младоста, тој бил [[Епикурејство|епикуреец]] (зашто му бил ученик на [[Филодем]]), но таа црта не е пресудна во неговото творештво од зрелата возраст и од староста. Според неговата [[меланхолија]], песимизам и апатија, како и по паролата „Ништо да не се чудиш!“ (''Nil admirari''), тој е поблиску до [[етика]]та на [[Зенон]]овата „стоа“. Хорациј ја побарал утехата во поединечната [[слобода]], во создавањето слобода во себе, во изолацијата и во апатијата. Затоа, неговата поезија е [[Рационализам|рационално]] студена и [[Стоицизам|стоички]] мирна. Како човек кој се разочарал во животот и како пасивен републиканец, во својата поезија ги фалел минатите времиња (''laudator temporis acti''). Тој претставува еден вид пасивен стоички отпор кон [[монархија]]та и може да се смета за првиот предвесник на познатиот „сенаторски стоицизам“ во времето на царството.<ref>Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 58-60.</ref> Рефлексивната [[лирика]] на Хорациј извршила големо влијание не само врз неговите современици, туку и врз поезијата во [[Среден век|средниот]] и во новиот век: токму по примерот на Хорациј, [[Сенека]] почнал да пишува стоички дијатриби (разговори), само во проза, наместо во стихови; Плејадата во Франција и анакреонтичарите во Германија од него го позајмиле епикурејскиот [[хедонизам]]; [[Класицизам|класичарите]] ја зеле неговата „поезија на разумот“; а неговите мисли за поезијата и за [[драма]]та имале големо влијание врз Боало и биле прифатени како канони во времето на калсицизмот.<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 111-112.</ref><ref name="ReferenceE">Мирослав Марковић, „Квинт Хорације Флак“, во: Хорације, ''Одабране песме''. Београд: Нолит, 1956, стр. 60.</ref> Неговиот придонес кон светската [[книжевност]] не е толку во оригиналноста на мотивот, туку во силата на изразот. Исто така, неговата поезија се одликува со јасна и прецизна [[версификација]], како и со различност на [[јазик]]от. Така, во сатирите, тој употребува полународен јазик, додека во лирските песни пее со пуристичкиот јазик.<ref name="ReferenceE"/> Говорејќи за Хорациј, [[Гете]] вели дека тој бил над неговото време и сатирично и иронично ја прикажувал [[морал]]ната расипаност.<ref>J. P. Ekerman, ''Razgovori sa Geteom: Poslednjih godina njegova života''. Beograd: Rad, 1960, стр. 62.</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{wikiquote|Horace}} {{wikisourcelang|la|Scriptor:Quintus Horatius Flaccus|Latin texts of Quintus Horatius Flaccus}} {{wikisourcelang|en|Author:Horace|English translations of texts of Quintus Horatius Flaccus}} {{Wikisource1911Enc|Horace}} {{Commons|Quintus Horatius Flaccus}} *[http://www.archive.org/stream/eclogaehoratiana02horauoft/eclogaehoratiana02horauoft_djvu.txt Full text (in Latin): Horace’s Satirae (= Satires), Epistolae (= Epistles, Letters), etc.] From archive.org. Retrieved 13 September 2010. *{{gutenberg author|id=Horace_(-65--8)|name=Horace}} *[http://www.thelatinlibrary.com/hor.html The works of Horace] at [[The Latin Library]] *[http://www.poetseers.org/the_great_poets/the_classics/horace/ Selected Poems of Horace] *[http://www.perseus.tufts.edu/cache/perscoll_Greco-Roman.html ''The Perseus Project'' — Latin and Greek authors (with English translations), including Horace] *[http://www.stoa.org/diotima/anthology/horawillbio.shtml Biography and chronology] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081206121450/http://www.stoa.org/diotima/anthology/horawillbio.shtml |date=2008-12-06 }} *[http://www.intratext.com/Catalogo/Autori/Aut186.HTM Horace's works]: text, concordances and frequency list *[http://www.rhapsodes.fll.vt.edu/horace_ode_1.htm SORGLL: Horace, Odes I.22, read by Robert Sonkowsky] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090527202758/http://www.rhapsodes.fll.vt.edu/horace_ode_1.htm |date=2009-05-27 }} *[http://toutcoule.blogspot.com/search/label/horace Translations of several odes in the original meters (with accompaniment).] *[http://www.thethepoetry.com/2011/02/some-notes-on-translations-of-horace/ A discussion and comparison of three different contemporary translations of Horace's Odes] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20200818115922/http://www.thethepoetry.com/2011/02/some-notes-on-translations-of-horace/ |date=2020-08-18 }} *[http://www.virgilmurder.org/images/pdf/arsengl.pdf Some spurious lines in the ''Ars Poetica''?] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] iadrf6okfj3hhxkw63se4g6mynvhln0 0 760094 4803678 4545084 2022-08-19T21:21:39Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Писател | name = Jean Racine | image = Portrait de Jean Racine d'après Jean-Baptiste Santerre.jpg | imagesize = 250px | caption = | birth_name = Жан-Батист Расин | birth_date = {{birth date|1639|12|22|df=y}} | birth_place = [[Ла Ферте-Милон]], [[Франција]] | death_date = {{death date and age|1699|4|21|1639|12|22|df=y}} | death_place = | occupation = драматург | nationality = | citizenship = Французин | education = | alma_mater = | period = | genre = драма | subjects = | movement = | notableworks = „Андромаха“, „Федра“ | spouse = | partner = | children = | relatives = | awards = | influences = | signature = }} '''Жан Расин''' ({{роден на|22|декември|1639}} - {{починал на|21|април|1699}}) е француски драматург, еден од тројцата најважни од 17 век во Франција (заедно со [[Молиер]] и [[Пјер Корнеј]]). Додека [[Молиер]] ги сликал лошите страни на француското општество од времето на [[Луј XIV]], дотогаш неговиот современик Расин ги прикажал надворешниот сјај и големина. ==Животопис== Како најславен писател на своето време, Расин бил ангажиран од кралот [[Луј XIV]] како личен [[Историографија|историограф]]. За успешно да ја оствари таа должност, Расин почнал да ги чита [[Лукијан]], [[Тацит]] и [[Тит Ливиј]], но не бил способен да го опише [[крал]]от онака како што се очекувало од него, а ракописот со описот на кралот изгорел во еден [[пожар]] пред некој воопшто да го прочита. Познато е само дека на една маргиналија од една книга, Расин запишал: „Гледам дека историјата е нешто друго од [[поезија]]та, зашто поетот ги повикува на помош сите [[бог]]ови за да го опее [[Агамемнон]], а [[историја]]та го опишува [[Филип II Македонски|Филип]] само онака каков што бил.“<ref>Јован Дучић, ''Благо Цара Радована'' (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 358.</ref> Во една прилика, Расин бил обвинет дека ја отрул својата љубовница.<ref>Јован Дучић, ''Благо Цара Радована'' (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 200.</ref> ==Книжевна дејност== Расин се појавил во литературата во времето кога младиот [[Луј XIV]] сонувал за љубов, и тој одговорил на тие сништа и вкусови на дворот. Првата одлика на Расиновите трагедии е во тоа што тој се откажува од херојските елементи како главен мотив. Понатаму, Расин со посебна љубов ја слика женската душа, бидејќи на жените им е својствено да се водат според чувствата. Кај Расин жената која љуби е најуспешниот тип во неговите трагедии, додека неговиот соперник [[Пјер Корнеј|Корнеј]] слика неприродни жени со машки карактеристики. Нетрпеливоста меѓу двајцата писатели и нивните симпатизери станала толкава, што довела до книжевен двобој. Херцегината Ханриета Орлеанска им предложила на [[Корнеј]] и на Расин да обработат еден ист предмет во форма на драма. За тема послужила несреќната љубов на римскиот цар [[Тит]] кон јудејската царица Вероника. Корнеј создал јунаци кои размислуваат, создал херојски сцени и интриги, а Расин ја прикажал историјата на нивната љубов. Корнеј, типичен псевдокласик, тежнее кон трагични ефекти и необични јунаци, а Расин ги прикажува нежните човечки слабости, со што е некој вид претходник на сентименталните поети. Победата на Расин во овој двобој му создала многу непријатели. ===Андромаха=== Во ноември [[1667]] година е прикажана најдобрата од првите драми на Расин - „Андромаха“. Дејствието на ова дело се случува во престолнината на [[Епир]]. [[Ахил]]овиот син, [[кралот Пир]], заљубен е во жената на [[Хектор]], заробената [[Андромаха]], која после падот на Троја се доселила тука со својот син. Андромаха, верна на споменот на својот прв маж, ја одбива љубовта на Пир, а разгневениот Пир ѝ се заканува дека син ѝ ќе им го предаде на Грците, кои се плашат од него иако е дете. Хермиона, ќерката на Елена, страсно го сака својот вереник Пир. Таа е осветољубива и горда, и откако Андромаха од страв за синот се согласува со понудата на Пир, Хермиона бара од Орест, кој е пак вљубен во неа, да го убие Пир на венчавањето со Андромаха, ветувајќи му дека после тоа ќе се омажи со него. Трагедијата завршува со самоубиството на Хермиона, која паднала во очај поради смртта на својот сакан, и со лудилото на Орест, кој гледа како неговата надеж се урива, додека го растргнува грижа на совеста. ===Британик=== Оваа трагедија за првпат се појавува на сцената во [[1669]] година. Прикажано е непријателството на младиот [[Нерон]] кон законскиот претендент на престолот, Британик. Расин отстапува од традиционалното толкување на непријателството на Нерон кон Британик. Нерон постојано се плаши од благородниот Британик, а Расин за главна причина која Нерон го наведува издајнички да го убие Британик ја зема љубомората. Нерон ја засакал прекрасната Јунија, но нејзиното срце веќе е зафатено и му припаѓа на Британик. Со никакво убедување не може Нерон да ја поколеба Јунија, и на крајот ѝ се заканува дека ќе го убие човекот кого таа го сака. Ова ја постигнува целта, па ја гледаме Јунија со болка во срцето како му глуми на Британик дека не го сака повеќе, но Британик ја дознава вистината. Нерон наредува да го затворат омразениот соперник, а потоа го убива со отров кој му го дал Нарцис. Јунија откако го изгубила својот сакан, станува весталка. ===Федра=== Една од најдобрите трагедии на Расин. Предметот и некои детали за драмата ги позајмил од [[Еврипид]]. [[Федра]], жената на Тезеј, се вљубува во синот на [[Тезеј]], Хиполит. Додека таа се бори против грешните страсти, пристигнува веста за смртта на Тезеј. Ослободена од брачните должности, Федра му ја признава својата љубов на [[Хиполит]]. Но веста за смртта на Тезеј се покажува лажна, и Федра од страв се решава да го наклевети синот пред таткото, според советот на нејзината верна Енона. Кога Федра дознава дека Хиполит сака друга, љубомората ја наведува да го спорведе тој план. Но Федра чувствува грижа на совеста и каење, и пред да се отруе му ја кажува целата вистина на Тезеј. ===Аталија=== Некои француски критичари ја сметаат оваа трагедија за најдобра од сите Расинови трагедии. Ова е неговото последно големо дело. Овде нема љубовни заплети, нежни чувства ни страсти. Овде е прикажан судирот меѓу паганскиот и јудејскиот свет. Не љубовта, туку религиозниот ентузијазам е главен мотив во оваа трагедија. ===Влијание и значење=== Германскиот филозоф [[Фридрих Ниче]] го истакнува Расин како еден од омилените автори.<ref>Фридрих Ниче, ''Ecce Homo (Ево човека) – Како постајеш, шта си''. Сарајево: Издање И. Ђ. Ђурђевића, 1918, стр. 52.</ref> ==Наводи== {{наводи}} ==Надворешни врски== *Roland Barthes - ''Sur Racine'' *Georges Forestier - ''Jean Racine'' (Gallimard, 2006) (ISBN 2070755290) *Lewis, W.H. ''The Splendid Century: Life in the France of Louix XIV'.' William Sloane Associates, 1953. *Jean Rohou - ''Jean Racine : entre sa carrière, son œuvre et son dieu'' (Fayard, 1992) *Butler, Philip - ''Racine: A Study'' London: Heinemann Educational Books Ltd, 1974. *''Racine, Jean'', Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica Online. 30 Nov. 2007 <http://www.britannica.com/eb/article-9062376>. *[[Antonin Artaud]] - ''The Theater and Cruelty'', in ''The Theater and Its Double.'' Trans. Mary Caroline Richards. Grove Press: New York. (1938/1958) {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Француски поети]] [[Категорија:Членови на Француската академија]] [[Категорија:Починати во Париз]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] kkb5dpeaugau4kryjalf0x74jnwp1lr 0 760371 4803704 4054905 2022-08-19T21:24:51Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Научник | name = Јохан Фридрих Пфаф<br /><small>''Johann Friedrich Pfaff''</small> | image = Johann Friedrich Pfaff.jpg | image_width = 228px | caption = Јохан Фридрих Пфаф | birth_date = {{датум на раѓање|1765|12|22|df=y}} | birth_place = [[Штутгарт]], [[Германија]] | death_date = {{починал на и возраст|1825|4|21|1765|12|22|df=y}} | death_place = [[Хале]], [[Германија]] | residence = [[Германија]] | nationality = [[Германци|Германец]] | field = [[математика]] | work_institution = [[Хелмштетски универзитет]]<br /> [[Универзитет Хале-Витенберг|Универзитет во Хале]] | alma_mater = [[Гетингенски универзитет]] | doctoral_advisor = [[Абрахам Готхелф Кестнер]] | doctoral_students = [[Карл Фридрих Гаус]]<br />[[Август Фердинанд Мебиус]] | known_for = [[пфафијан]]и | prizes = | religion = | footnotes }} '''Јохан Фридрих Пфаф''' ([[герм.]] ''Johann Friedrich Pfaff''; [[Штутгарт]], {{роден на|22|декември|1765}} - [[Хале]], {{починал на|21|април|1825}}) — [[Германија|германски]] [[математичар]]. Во XIX век важел за еден од најзнаменитите математичари во Германија. Изучувал [[интегрално сметање]] и се истакнал со неговата работа на [[делумна диференцијална равенка|делумните диференцијални равенки]] од прв ред (денес наречени [[Пфафов систем|Пфафови системи]]) кои станале дел од теоријата на [[диференцијална форма|диференцијалните форми]]. Бил и постдипломски советник на прочуениот математичар [[Карл Фридрих Гаус]]. Високото образование го стекнал кај [[Абрахам Готхелф Кестнер]] и станал претходник на германската математичка школа. Под водството на Гаус и неговите следбеници, оваа школа одиграла клучна улога во развитокот на математиката во XIX век. Бил пријател на Гаус, со кого се зближиле како цимери во [[Хелмштет]] (1798). Подоцна негов студент станал [[Август Фердинанд Мебиус]]. == Поврзано == * [[Пфафијан]] == Надворешни врски == * {{MacTutor Biography|id=Pfaff}} * {{MathGenealogy|id=18230}} {{Нормативна контрола}} {{Лични податоци |NAME= Пфаф, Јохан Фридрих |ALTERNATIVE NAMES= |SHORT DESCRIPTION= [[Германија|германски]] математичар |DATE OF BIRTH= 22 декември 1765 |PLACE OF BIRTH= [[Штутгарт]], [[Германија]] |DATE OF DEATH= 21 април 1825 |PLACE OF DEATH= [[Хале]], [[Германија]] }} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Пфаф, Јохан Фридрих}} [[Категорија:Математичари од 18 век]] [[Категорија:Математичари од 19 век]] [[Категорија:Германски математичари]] [[Категорија:Луѓе од Штутгарт]] [[Категорија:Родени во 1765 година]] [[Категорија:Починати во 1825 година]] [[Категорија:Членови на Француската академија на науките]] [[Категорија:Членови на Пруската академија на науките]] [[Категорија:Почесни членови на Петербуршката академија на науките]] [[Категорија:Апсолвенти на Гетингенскиот универзитет]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] ki6izcett2elr2i7uah27ssmje1vxl9 0 761219 4803403 4780951 2022-08-19T12:49:30Z Пакко 4588 Инфокутија Населено место wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место | name = Копривштица | native_name = Копривщица | native_name_lang = bg | settlement_type = град | image_skyline = Todor Kableshkov-statue-3.JPG | image_caption = Изглед од градот | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Копривштица во Бугарија | latd =42 |latm =38 |lats =24.52 |latNS =N | longd =24 |longm =21 |longs =29.87 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Софиja (област)|Софиja]] | subdivision_type2 = [[Копривштица (општина)|Копривштица]] | leader_party = [[ГЕРБ]] | leader_title = Градоначалник | leader_name = Бојка Дјулѓарова | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 139,165 | elevation_m = 1060 | population_total = 2.039 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 2077 | area_code = +359 07184 | website = {{URL|www.koprivshtitsa-bg.com}} }} '''Копривштица''' ({{lang-bg|Копривщица}}) — [[Листа на градови во Бугарија|историски град]] во [[Софиска Област]], [[Бугарија]]. Покрај градот тече реката [[Тополница (река)|Тополница]], а во близина се наоѓа планината [[Средна Гора]]. Познат е по тоа што е еден од центрите на [[Априлско востание|Априлското востание]] од [[1876]], автентичната бугарска преродбеничка архитектура и фестивалот за народна музика. Копривштица се наоѓа на 111 км источно од главниот град [[Софија]]. == Забележителности == * [[Ослекова куќа]] (1853-1856), денес Етнографски музеј * [[Бенковска куќа]] (1831) - куќата на револуционерот [[Георги Бенковски]] * [[Каравелова куќа]] (1810-1835) - куќата на револуционерот [[Љубен Каравелов]] * [[Каблешкова куќа]] (1810-1835) - куќата на револуционерот [[Тодор Каблешков]] * [[Дебелјанова куќа]] (1830) - куќата на поетот [[Димчо Дебељанов]] * [[Љутова куќа]] (1854) - куќата на трговецот [[Петко Љутов]] * [[Герова куќа]] (1810-1835) - куќата на преродбеникот [[Најден Геров]] * [[Црква „Успение Богородично“, Копривштица|Црква „Успение Богородично“]] (1817) * [[Црква „Свети Никола“, Копривштица|Црква „Свети Никола“]] (1839) * [[Мемориал „20 април“]] (1926) * [[Калачев мост]] (1813) - познат и како „Мост Прва Пушка“ за тоа што овде е објавено Априлското востание * [[Читалиште „Хаџи Ненчо Палавеев“]] (1869) * [[Училиште „Свети Кирил и Методи“, Копривштица|Училиште „Свети Кирил и Методи“]] (1837) - првото [[класно училиште]] во бугарските земји * [[Улица на занаетите]] == Личности == * [[Георги Бенковски]], револуционер * [[Љубен Каравелов]], револуционер и писател * [[Димчо Дебељанов]], поет * [[Тодор Каблешков]], револуционер * [[Најден Геров]], преродбеник * [[Неофит Рилски]], преродбеник == Галерија == <gallery> Податотека:Karavelov House-4.JPG|[[Каравелова куќа]] Податотека:Kableshkov House-1.JPG|[[Каблешкова куќа]] Податотека:Debelyanov House-1.JPG|[[Дебелјанова куќа]] Податотека:Church-Koprivshtitsa-4.JPG|[[Црква „Успение Богородично“, Копривштица|Црква „Успение на Богородица“]] Податотека:KoprivshtitsaChitalishte.jpg|[[Читалиште „Хаџи Ненчо Палавеев“]] Податотека:Monument-Georgi-Benkovski-Koprivshtitsa.jpg|Споменик на [[Георги Бенковски]] </gallery> == Надворешни врски == * [http://eng.koprivshtitza.com Мрежно место на Копривштица (англ.)] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071014031805/http://eng.koprivshtitza.com/ |date=2007-10-14 }} * [http://www.pbase.com/ngruev/koprivchtitsa Галерија на Копривштица] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Копривштица| ]] [[Категорија:Отоманска архитектура во Бугарија]] 6n1fye8lmewu7f2js7iqcez634ggu89 0 762885 4803406 4650569 2022-08-19T13:50:06Z Kiril Simeonovski 3243 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | Name = Зоран Џорлев | Img = С.Спасовска_и_З.Џорлев_во_вториот_блок_на_концертот.jpg | Img_capt = | Img_size = | Landscape = | Background = | Birth_name = | Alias = | Born = 10 јануари 1967<br/>[[Струмица]], [[СР Македонија]], [[СФРЈ]] | Died = {{death date and age|df=yes|2021|1|1|1967|1|10}}<br/>[[Скопје]], [[Македонија]] | Origin = | Instrument = [[виолина]] | Voice_type = | Genre = [[Македонска народна музика|Народна музика]] | Occupation = виолинист, директор на образовни и културни установи | Years_active = | Label = | Associated_acts = | URL = | Current_members = | Past_members = | Notable_instruments = }} '''Зоран Џорлев''' ({{роден на|10|јануари|1967}}, {{роден во|Струмица}} — {{починат на|1|јануари|2021}}, {{починат во|Скопје}}<ref>{{наведени вести|url=https://a1on.mk/macedonia/vrvniot-violinist-zoran-dzhorlev-ja-izgubi-bitkata-so-kovid-19/|title=Врвниот виолинист Зоран Џорлев ја изгуби битката со Ковид-19|publisher=А1Он|accessdate=2021-01-01}}</ref>) — македонски виолинист, вокален изведувач, и професор. Бил син на [[Наско Џорлев]], композитор на народна музика.<ref>{{наведени вести|url=http://www.vest.com.mk/?ItemID=59876DD5E8FDC347858E1B41C52B2077|title=Нова веб страница на Зоран Џорлев|publisher=Вест|accessdate=2011-07-02}}</ref> ==Животопис== Џорлев е роден во [[Струмица]] на 10 јануари 1967 година, каде го поминал детството, живеејќи на улицата „[[Пере Тошев]]“ во близина на киното, заедно со братот Ристо (Ице) и сестрата Софче. Тој бил дете на Наско и Грозда Џорлеви, а татко му бил познат [[композитор]] на [[народна музика]] и водач на [[оркестар]]. Кога бил првооделенец, со семејството се преселил во Скопје. Уште во раното детство, во Струмица, започнал да свири на [[труба]], [[хармоника]] и [[гитара]]. Во 1977 година почнал да свири на виолина, откако претходно во музичкото училиште бил одреден да свири на [[пијано]], зашто „немал предиспозиции за виолина“.<ref>Валентина Тодоровска, „Никогаш не ја заборавив мојата улица во Струмица“, ''Утрински весник'', година XVI, број 4721, петок, 27 февруари 2015, стр. 22.</ref> Во 1989 дипломирал виолина на [[Факултетот за музичка уметност]]. Познат бил по обработките и изведувањето на македонските народни и забавни композиции, обработки на филмски, [[џез]], етно теми. Работел како професор по [[виолина]], и бил директор на [[ДМБУЦ Илија Николовски Луј]] во [[Скопје]]. Во јануари 2011 бил назначен за директор на ансамблот за народни игри и песни „[[Танец]]“, каде останал до август 2017 година.<ref>{{наведени вести|url=http://www.dnevnik.com.mk/default.asp?ItemID=59F5AA8DD5A20044B7DF71C3A748F37B|title=Зоран Џорлев директор на „Танец“|last=|first=|date=4 јануари 2011|work=|accessdate=2011-07-02|archive-url=|archive-date=|dead-url=|publisher=Дневник}}</ref> Починал на 1 јануари 2021 г. поради боледување од [[Пандемија на коронавирус во Македонија|коронавирус]]. ==Наводи== {{наводи}} ==Надворешни врски== *[http://www.youtube.com/watch?v=n-Jm2lARS3I „Твоите усни друг ги љуби“] — изведба на Џорлев *[http://www.youtube.com/watch?v=LB0NJBSWqck „Благуно дејче“] — изведба на Џорлев со [[Есма Реџепова]] {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Џорлев, Зоран}} [[Категорија:Музичари од Струмица]] [[Категорија:Македонски виолинисти]] [[Категорија:Македонски етномузиколози]] [[Категорија:Починати од КОВИД-19 во Македонија]] 5eqsq1o9i1n24dch6vdyplvg2ycfhg4 0 762896 4803401 4803381 2022-08-19T12:16:59Z АРК9367 84067 wikitext text/x-wiki Ова е список на '''[[Партизани|партизанските]] одреди на Македонија''' ('''ПОМ'''): {| class="wikitable sortable" ! '''НОПО (Народноослободителен партизански одред)''' ! '''датум на формирање''' ! '''место на формирање''' ! '''командант''' ! '''[[политички комесар]]''' |- | '''[[Скопски партизански одред]]''' | [[22 август]] [[1941]] || [[Скопска Црна Гора]] | [[Чедомир Миленковиќ]], [[Љубомир Лековиќ]] | [[Даме Крапчев]] |- | '''[[Прилепски партизански одред „Гоце Делчев“]]''' | [[11 октомври]] [[1941]] | реон на [[Прилеп]] | | [[Трајко Бошкоски - Тарцан]] |- | '''[[Битолски НОПО „Пелистер“]]''' | [[22 април]] [[1942]] | над с. [[Лавци]], Битолско | [[Ѓорѓи Наумов]] | [[Таки Даскало]] |- | '''[[Битолски НОПО „Јане Сандански“]]''' | [[8 септември]] [[1942]] | над с. [[Лавци]], Битолско | [[Ѓоре Велкоски]] | [[Ванчо Прке]] |- | '''[[Битолски НОПО „Гоце Делчев“]]''' | [[22 мај]] [[1943]] | с. [[Прекопане]], Костурско | | |- | '''[[Битолско-преспански НОПО „Даме Груев“]]''' | [[6 јули]] [[1942]] | над с. [[Златари]], планина [[Бигла]] | [[Ѓоре Велкоски]] | [[Јосиф Јосифовски|Јосиф Јосифовски Свештарот]], [[Народен херој на Југославија|нх]] |- | '''[[Брегалнички НОПО „Гоце Делчев“]]''' | [[21 мај]] [[1943]] | реон [[Плачковица]] | | [[Тодор Арсов]] |- | '''[[Велешки НОПО „Димитар Влахов“]]''' | мај [[1942]] | планина [[Лисец (Голешница)|Лисец]], кај [[Велес]] | [[Борис Таневски]], [[Мице Козароски]] | [[Димче Мирчев]], [[Трајко Бошкоски - Тарцан]] |- | '''[[Велешки НОПО „Пере Тошев“]]''' | [[мај]] [[1942]] | кај [[ Лисец]] | [[Мице Козароски]] | [[Димко Митрев]] |- | '''[[Велешки НОПО „Трајче Петкановски“]]''' | [[23 април]] [[1944]] | кај [[Велес]] | [[Стојан Ивановски]], [[Тодор Димовски]] | [[Боро Мокров]] |- | '''[[Гевгелиски НОПО „Сава Михајлов“]]''' | мај [[1943]] | планина [[Кожуф]] | | |- | '''[[Гевгелиско-струмички народноослободителен партизански одред|Гевгелиско-струмички партизански одред]]''' | [[12 април]] [[1944]] | село [[Тресино]], [[Егејска Македонија]] | | |- | '''[[Карадачки партизански одред]]''' | [[12 октомври]] [[1941]] | реон на [[Куманово]] | [[Боро Менков]] | [[Перо Георгиевски|Перо Георгиевски - Чичо]] |- | '''[[Кичевски НОПО „Козјак“]]''' | [[25 април]] [[1943]] | планина [[Бистра]] | | |- | '''[[Кичевско-мавровски партизански одред]]''' | [[21 мај]] [[1943]] | западна [[Македонија]] | [[Иван Дојчинов]] | [[Мино Богданов]] |- | '''[[Копачки партизански одред]]''' | средина на [[септември]] [[1943]] | помеѓу [[Кичево]] и село [[Извор (Кичево)|Извор]] | | |- | '''[[Козјачки партизански одред]]''' | [[12 октомври]] [[1941]] | реон на [[Куманово]] | [[Љубомир Здравковски - Гачо]] | [[Киро Нацев|Киро Нацев - Фетак]] |- | '''[[Крушевски партизански одред „Питу Гули“]]''' | [[16 април]] [[1942]] | Груева Нива | [[Мише Ивановски]] | [[Наум Наумовски]], [[Народен херој на Југославија|нх]] |- | '''[[Кумановски партизански одред]]''' | [[26 јуни]] [[1943]] | реон на [[Куманово]] | [[Борис Поцков]] | [[Благоје Стефков]] |- | '''[[НОПО „Малесија“]]''' | [[23 септември]] [[1943]]<ref>„Кичево и Кичевско во НОВ 1941-1945: документи“, Кичево, 1985, 167 стр.</ref> | [[Малесија]] | | |- | '''[[Малешевски НОПО]]''' | [[25 август]] [[1944]] | планина [[Плачковица]] | | |- | '''[[Мавровско-гостиварски НОПО „Кораб“]]''' | [[30 септември]] [[1942]] | реон на [[Маврово]] | | |- | '''[[Партизански одред „Дримкол“]]''' | [[септември]] [[1941]] | планина [[Славеј (планина)|Славеј]] | | |- | '''[[Партизански одред „Славеј“]]''' | [[септември]] [[1941]] | планина [[Славеј (планина)|Славеј]] | | |- | '''[[Поречки партизански одред]]''' | [[јуни]] [[1944]] | [[Порече]] | | |- | '''[[Струмички партизански одред]]''' | [[18 август]] [[1944]] | планина [[Плачковица]] | | |- | '''[[Тиквешки НОПО „Добри Даскалов“]]''' | [[3 мај]] [[1943]] | планина [[Вишешница]], крај [[Кавадарци]] | | |- | '''[[Шиптарски партизански одред]]''' | [[јули]] [[1943]] | планина [[Стогово]] | | |} == Наводи == <references/> == Литература == * „Војна енциклопедија“ (књига седма), Београд, 1974. * [http://www.sojuznaborcibitola.org.mk/index.htm Сојуз на борци од НОАВМ - Битола] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120209101234/http://sojuznaborcibitola.org.mk/index.htm |date=2012-02-09 }} * Миодраг Арсовски - Болто, „Кумановски народноослободителни партизански одреди од 1941 година“, Куманово, 2001. {{Македонија во Втората светска војна}} [[Категорија:Одреди во НОВМ| ]] naszl3q62mftbztuyrt96z1xl0zdx83 0 766179 4803769 4646482 2022-08-20T07:46:54Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|август}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1740]]&nbsp; |[[Иван VI (Русија)|Иван VI]] — руски [[цар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1754]]&nbsp; |[[Луј XVI]] — француски [[крал]]. |- |valign="top" align="right"|[[1761]]&nbsp; |[[Готлоб Ернст Шулце]] — [[германија|германски]] [[скептицизам|скептички]] [[филозоф]]. |- |valign="top" align="right"|[[1811]]&nbsp; |[[Огист Браве]] — француски [[физичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1849]]&nbsp; |[[Вилијам Хенли Ернест]] — англиски поет. |- |valign="top" align="right"|[[1864]]&nbsp; |[[Елефтериос Венизелос]] — грчки [[револуционер]] и [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1878]]&nbsp; |[[Едмон Бушје Де Бел]] — француски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1880]]&nbsp; |[[Александар Грин]] — руски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1887]]&nbsp; |[[Алвин Хансен]] — американски [[економист]]. |- |valign="top" align="right"|[[1910]]&nbsp; |[[Џузепе Меаца]] — италијански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1924]]&nbsp; |[[Роберт Солоу]] — американски [[економист]], добитник на [[Нобелова награда за економија|Нобеловата награда]]. |- |valign="top" align="right"|[[1924]]&nbsp; |[[Ефраим Кишон]] — израелски писател, сценарист и [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1926]]&nbsp; |[[Ана Липша - Тофовиќ]] — југословенска и македонска [[Опера|оперска]] пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1929]]&nbsp; |[[Золтан Цибор]] — унгарски [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1929]]&nbsp; |[[Вера Мајлс]] — американска [[глумица]]. |- |valign="top" align="right"|[[1946]]&nbsp; |[[Кит Мун]] — англиски [[Рок-музика|рок-музичар]], член на групата „[[Ху]]“. |- |valign="top" align="right"|[[1952]]&nbsp; |[[Сантилјана]] — шпански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1954]]&nbsp; |[[Филип Емегвали]] — нигерски инженер. |- |valign="top" align="right"|[[1959]]&nbsp; |[[Едвин Колинс]] — шкотски рок-музичар, продуцент и телевизиски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1962]]&nbsp; |[[Шон Рајдер]] — британски [[Поп-музика|поп]]-рок-музичар, член на групата [[Хепи Мандис]] (''Happy Mondays''). |- |valign="top" align="right"|[[1966]]&nbsp; |[[Марко Брачи]] — италијански [[одбојка]]р. |- |valign="top" align="right"|[[1970]]&nbsp; |[[Ривер Феникс]] — американски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1971]]&nbsp; |[[Деметрио Албертини]] — италијански фудбалер. |- |valign="top" align="right"|[[1977]]&nbsp; |[[Јелена Розга]] — хрватска [[Поп-музика|поп]]-пејачка. |- |valign="top" align="right"|[[1984]]&nbsp; |[[Андреана Чекиќ]] — српска [[Пејач|пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1994]]&nbsp; |[[Јусиф Нуркиќ]] — босански [[кошарка]]р. |- |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|23 август]] </noinclude> l3di7y0kk8usiqvbdtscrya99ts9gx1 0 766891 4803760 4457400 2022-08-20T07:33:01Z Jolicnikola 18239 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|август}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1530]]&nbsp; |[[Иван Грозни]] — [[руски цар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1540]]&nbsp; |[[Лејди Кетрин Греј]] — [[гроф]]ица од Хартфорд. |- |valign="top" align="right"|[[1845]]&nbsp; |[[Лудвиг II]] — [[крал]] на [[Баварија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1903]]&nbsp; |[[Арпад Ело]] — унгарско-американски [[физичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1930]]&nbsp; |[[Шон Конери]] — шкотски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1933]]&nbsp; |[[Вејн Шортер]] — американски [[џез]]-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1934]]&nbsp; |[[Акбар Хашеми Рафсанџани]] — ирански [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1936]]&nbsp; |[[Зилда Арнс]] — бразилски [[Педијатрија|педијатар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1938]]&nbsp; |[[Неда Лозановска]] — македонска поетеса. |- |valign="top" align="right"|[[1941]]&nbsp; |[[Анџело Доменгини]] — италијански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Џон Севиџ]] — американски [[глумец]]. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Џин Симонс]] — американски [[Рок-музика|рок]]-[[Гитара|гитарист]] и пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1951]]&nbsp; |[[Роб Халфорд]] — англиски пејач, член на групата „[[Џудас прист]]“ (''Judas Priest''). |- |valign="top" align="right"|[[1955]]&nbsp; |[[Муса Демири]] — поранешен командант на [[ОНА]]. |- |valign="top" align="right"|[[1955]]&nbsp; |[[Бранислав Лечиќ]] — српски глумец и [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1958]]&nbsp; |[[Тим Бартон]] — американски [[филм]]ски [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Драган Илиевски]] — македонски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1971]]&nbsp; |[[Антон Лазко]] — руски слалом-кајакар. |- |valign="top" align="right"|[[1983]]&nbsp; |[[Џовани Бернодо]] — француски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Рада Манојловиќ]] — српска [[пејач|пејачка]]. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Доминик Нерц]] — германски велосипедист. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|25 август]] </noinclude> qhj84lyisqedzypax9x9cc998hmzhvm 4803764 4803760 2022-08-20T07:41:56Z Jolicnikola 18239 ситна поправка wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Поврзана статија родени на|август}}</noinclude> {| cellspacing="0" cellpadding="2" style="border-top:0px; {{#if: {{{боја|}}}|background-color:{{{боја}}}|background-color:transparent}};" |valign="top" align="right"|[[1530]]&nbsp; |[[Иван Грозни]] — [[руски цар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1540]]&nbsp; |[[Лејди Кетрин Греј]] — [[гроф]]ица од Хартфорд. |- |valign="top" align="right"|[[1845]]&nbsp; |[[Лудвиг II]] — [[крал]] на [[Баварија]]. |- |valign="top" align="right"|[[1903]]&nbsp; |[[Арпад Ело]] — унгарско-американски [[физичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1930]]&nbsp; |[[Шон Конери]] — шкотски глумец. |- |valign="top" align="right"|[[1933]]&nbsp; |[[Вејн Шортер]] — американски [[џез]]-музичар. |- |valign="top" align="right"|[[1934]]&nbsp; |[[Акбар Хашеми Рафсанџани]] — ирански [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1936]]&nbsp; |[[Зилда Арнс]] — бразилски [[Педијатрија|педијатар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1938]]&nbsp; |[[Неда Лозановска]] — македонска поетеса. |- |valign="top" align="right"|[[1941]]&nbsp; |[[Анџело Доменгини]] — италијански [[фудбал]]ер. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Џон Севиџ]] — американски [[глумец]]. |- |valign="top" align="right"|[[1949]]&nbsp; |[[Џин Симонс]] — американски [[Рок-музика|рок]]-[[Гитара|гитарист]] и пејач. |- |valign="top" align="right"|[[1951]]&nbsp; |[[Роб Халфорд]] — англиски пејач, член на групата „[[Џудас прист]]“ (''Judas Priest''). |- |valign="top" align="right"|[[1955]]&nbsp; |[[Муса Демири]] — поранешен командант на [[ОНА]]. |- |valign="top" align="right"|[[1955]]&nbsp; |[[Бранислав Лечиќ]] — српски глумец и [[политичар]]. |- |valign="top" align="right"|[[1958]]&nbsp; |[[Тим Бартон]] — американски [[филм]]ски [[режисер]]. |- |valign="top" align="right"|[[1961]]&nbsp; |[[Драган Илиевски]] — македонски писател. |- |valign="top" align="right"|[[1971]]&nbsp; |[[Антон Лазко]] — руски слалом-кајакар. |- |valign="top" align="right"|[[1983]]&nbsp; |[[Џовани Бернодо]] — француски велосипедист. |- |valign="top" align="right"|[[1985]]&nbsp; |[[Рада Манојловиќ]] — српска [[Пејач|пејач]]ка. |- |valign="top" align="right"|[[1989]]&nbsp; |[[Доминик Нерц]] — германски велосипедист. |} <noinclude> [[Категорија:На денешен ден (родени)|25 август]] </noinclude> 3g5706poi2cljung9l34lagetnkk6tp 0 777441 4803609 4743487 2022-08-19T20:24:39Z Bjankuloski06 332 /* top */Стилско подобрување, replaced: 17 век → XVII век wikitext text/x-wiki {{infobox Museum |name= Спомен-куќа на Александар Прогнимак |image= |established= 2009 |location= [[Киев]], {{знамеикона|Ukraine}} Украина |director= Оксана Бруховеска |website= [http://www.alexart.ua www.alexart.ua] }} '''Alex Art House''' или '''Спомен-куќата на Александар Прогнимак'''е музеј кој се наоѓа во престолнината на [[Украина]], [[Киев]]. Спомен куќата се состои од три галерии, приватна клекција и музеј на антички книги. Објектот бил отворен на [[28 мај]] [[2009]] година од страна на [[Александар Прогнимак]]. Изложбата се состои од картографски материјал, како одраз на територијата на Украина и соседните територии на Полска, Литванија, Русија и Отоманското Царство. Во овој дел од комплексот се презентирани мапи од познатиот француски картограф и инженер [[Гијом де Боплан]]. Исто така, колекцијата вклучува астрономски карти со ликот на небото, соѕвездија, планетите, кометите и други небесни тела на познатиот германски астроном и математичар од [[XVII век]]. Јохан Допелмаер. Голем интерес предизвикуваат две карти од 1478 година на Украина, кои биле издадени во [[Рим]]. {{Киевски знаменитости}} [[Категорија:Музеи во Киев]] [[Категорија:Подолски реон]] [[Категорија:Ликовни музеи и галерии во Украина]] 7xxy3hpuqwwhft2wgmj9udjzxbinmox 14 823775 4803640 3533884 2022-08-19T20:40:22Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Писатели по јазици]] → [[Категорија:Писатели по јазик]] wikitext text/x-wiki :Тука се сместени писатели на [[француски јазик]] кои '''не се''' Французи. {{рв|Writers in French}} [[Категорија:Писатели по јазик|Француски]] [[Категорија:Книжевност на француски јазик]] [[Категорија:Француски јазик]] jm16u75j62bdy131ni6pzius0vl7pcl 14 823777 4803639 3719561 2022-08-19T20:40:20Z Bjankuloski06 332 Bjankuloski06 ја премести страницата [[Категорија:Писатели по јазици]] на [[Категорија:Писатели по јазик]] без да остави пренасочување: (преку [[:bg:У:КМ|Категориски мајстор]]) wikitext text/x-wiki :Оваа категорија содржи [[писатели]] подредени по [[јазик|јазици]]. {{рв|Writers by language}} [[Категорија:Писатели| Јазици]] [[Категорија:Категории по јазик]] [[Категорија:Книжевноста по јазик| *]] jqq1ood0y9yqtxmknzsoyp5b5gy7ajm 0 841444 4803724 4640148 2022-08-19T21:44:50Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Француски дворци]] → [[Категорија:Замоци во Франција]] wikitext text/x-wiki [[Податотека:211.5 Les Tuileries vues du Louvre.jpg|thumb|350px|Дворецот Тилери кој гледа накај дворот на [[Плоштад на Каруселот|Каруселот]] околу [[1865]]. Од лево кон десно : јужно крило, [[Павилон Флор|павилонот Флор]], северно крило, Театарскиот павилјон, Галеријата на машините, [[Марсанов павилјон|Марсановиот павилјон]].]] '''Тилери''' ({{lang-fr|Palais des Tuileries}} — некогашен [[дворец]] во ценатрот на [[Париз]] чија изградба започнала во [[1564]] г. на барање на [[Катерина де Медичи]], на местото каде порано стоела една од трите циглани изградени во 1372 г, и кои се наоѓале пред Лувр. Зголемувана со тек на подоцнежните кралски владеења, располагала со огромна фасада (долга 266 м) и станала кралска резиденција на многу кралеви ([[Анри IV]], [[Луј XIV од Франција|Луј XIV]], [[Луј XVI]] и воедно на [[Луј XVIII]]), а потоа и царска резиденција на ([[Наполеон I]] и на [[Наполеон III]]) сè до нејзиното уништување од пожар во мај [[1871]]. Урнатините биле расчистени во [[1883]] == Време на Стариот режим == На местото каде се наоѓала палатата во 13 век имало фабрики за тули (циглани). Во 14 век, ректорот на Париз, Пјер Дезесар (Pierre des Essarts) тука поседувал имот, наречен „Дом на цигланите“ ({{fr}}Hôtel des Tuileries), и четириесет акри обработливо земјиште. Во 1500, Никола де Нефвил од Вилроа, кралски секретар за финансии, на ова место изградил дом каде живеела Лујза Савојска. Во 1518, кралот [[Франсоа I |Франсоа I од Франција]] го купил домот за својата мајка. === Првата изградба === [[Image:Tuileries projet et jardins.jpg|thumb|250px|десно|Планот на Тилери проектиран од Делорм, и градините]] [[Image:Chateau-tuileries.jpg|thumb|250px|десно|Старата поставеност на палатата обележана со црвено.]] Комплексот градби го купила [[Катерина де Медичи]] која сакала да го напушти дворецот Турнел каде умрел [[Анри II]]. Таа ги срушила фабриките и ги ангажирала архитектите [[Филибер Делорм]], и по неговата смрт во 1570, [[Жан Билан]], да изградат палата западно од палатата [[Лувр]]. Првичниот проект бил амбициозен: две големи паралелни градби околу Сена, споени со четири покуси крила кои содржат три внатрешни двора. Но, на крајот била изградена само западната зграда која ќе биде наречена Палата Тилери (односно, ''Палатата на цигланите''). Зградата содржела еден централен павилјон врз кој имало [[купола]], која се сметала за ремек-дело. Околу павилјонот имало две крила. Јужното крило завршувало со павилјон, наречен павилјонот на [[Жан Билан|Билан]] (конструиран во [[1570]]) додека северното крило не било завршено. Впрочем, Катерина де Медичи, мошне суеверна, одбила да живее во Тилери и живеела во еден [[Дворец Соасон|дворец]] (отпрвин наречен дворец на кралицата, а потоа дворец [[Дворец Соасон|Соасон]], денешната [[Трговска берза на Париз|париска берза]]) кој набрзина го изградила во 1574 близу до [[Црква Сент-Есташ (Париз)|црквата Сент-Есташ]]. Легендата вели дека нејзиниот астролог [[Козимо Руџери|Руџери]] и претскажал дека ќе умре близу Сен-Жермен » а палатата се наоѓала во близина на [[Црква Сен-Жермен-Локсероа (Париз)|црквата Сен-Жермен Локсероа]]. Во времето на [[Шарл IX]], изградбата на Тилери постепено престанала. [[Анри III]] во палатата направил неколку прослави, но не живеел во неа ; тој побегнал од Париз преку градината на Тилери на [[12 мај]] [[1588]], во текот на [[Ден на барикадите (1588)|денот на барикадите]]. === „Големиот цртеж“ === На почетокот на 17 век, [[Анри IV од Франција|Анри IV]] решил да ја поврзе палатата [[Лувр]] со палатата Тилери изградувајќи една долга галерија долж реката [[Сена]]. Тоа го викале „Голем Цртеж“. Оваа Голема галерија (која сè уште постои) била градена од [[1607]] до [[1610]] од страна на [[Жак II Андруе ди Серсо]]. Во истиот момент, паалатата Тилери била продолжена накај јужниот дел со крило наречено Мала Галерија, кое требало да го поврзе павилјонот на Билан со Големата Галерија: на вкрстувањето на двете згради бил изграден еден павилјон, наречен ''павилјон на Реката'' (и прекрстен во ''[[Павилјон Флор]]'' во [[1669]]). Оттогаш, палатата [[Лувр]] и Тилери биле меѓусебно поврзани. [[Image:Louvre tuileries.jpg|250px|thumb|лево|Тилери, [[Лувр]] и Големата Галерија во [[1615]]. Планот на [[Матеус Меријан|Меријан]].]] [[Image:Tuileries.jpg|250px|thumb|лево|Палата и градина Тилери, на крајот на 17 век]] По смртта на [[Анри IV од Франција|Анри IV]], во [[1610]], палатата повторно била напуштена еден подолг период. Потоа, кралот [[Луј XIV од Франција|Луј XIV]] решил да ја продолжи изградбата. Палатата Тилери била дисиметрична: Малата Галерија градена за време на Анри IV не била довршена на северната страна. Меѓу [[1659]] и [[1666]], [[Луј Ле Во]] и [[Франсоа Дорбе]] изградиле еден павилјон наречен „Театарски павилјон“, потоа една галерија наречена „Галерија на Машините“,потоа и еден павилјон наречен „[[Помона|Помонин]] павилјон“, потоа „[[Марсанов павилјон]]“<ref>Според Г. Ленотр во делото Тилери ( ''Les Tuileries'') (p. 67), името се должи на грофицата де [[Марсан]], гувернанта на идните Луј XVI и Луј XVIII.</ref>. Палатата ја добила својата симетрија и била комплетирана на северниот дел. Сепак, поминале повеќе децении меѓу изградбата на зградите ситуирани на југ од централниот павилјон и на оние ситуирани на север. Градбата на архитектонски план била мошне хетерогена. Затоа кралот наредил истата да биде видоизменета од страна на [[Луј Ле Во|Ле Во]]. Централниот павилјон наречен „[[Часовнички павилјон]]“) бил целосно реконструиран во класичен стил: поширок, повисок, со голема купола. На крајот на 17 век палатата Тилери го добила својот лик кој ќе се задржи два века – долга 260 метри, од павилјонот Марсан на север до павилјонот Флор на југ. Западно од палатата се протегала градината Тилери, сè до идниот плоштад Луј XV (денешен [[Плоштад Конкорд]]) ; на исток се наоѓал широк двор, наречен двор на Карузелот, и самиот продолжен со плоштад ([[Плоштад на Карузелот]]), потоа со еден кварт на стари куќи (кој се наоѓал на местото на денешната стаклена пирамида), и најпосле квадратниот двор на Лувр. За време на Стариот режим главно во Тилери живееле [[грофицата од Монтпансие]], наречена [[Големата госпоѓица]] (од [[1638]] до [[1652]]), [[Луј XIV од Франција|Луј XIV]] (од [[1664]] до [[1667]]) и [[Луј XV]] (од [[1715]] до [[1722]]). На 26 август 1728 во Тилери се одржала [[ложа на правдата]]. Палатата потоа била напуштена и во неа главно живееле куртизаните на кралот и некои уметници. Поради пожар во [[Пале-Ројал]], на 6 април 1763 [[Национална опера во Париз|Операта]] била преместена во Тилери, во една сала за претстави уредена од страна на Луј XIV во галеријата на Машините, наречена „[[Сала на машините]]“ (или „театар Тилери“) ; тука останала до [[1770]], кога место Операта, тука била сместена [[Француската Комедија]], која останала до [[1782]], а потоа трупата на „[[Господинов театар]]“. Премиерата на „[[Севилскиот берберин]]“, на [[Бомарше]], тука се одржала на 23 февруари 1775. == Револуцијата и конзулатот == [[Image:Tuileriensturm.jpg|250px|thumb|лево|Заземањето на Тилери]] На 6 октомври 1789, [[Луј XVI]], [[Марија Антоанета]] и нивните деца се населиле во палатата откако од страна на бунтовниците биле донесени од замокот [[Версај]]. За време на [[Француска револуција|Револуцијата]], во поранешниот кралски апартман била сместена [[Марија Тереза од Франција (1778-1851)|Марија Тереза од Франција]] и нејзиниот брат, [[Луј XVII|престолонаследникот Луј]]. [[Марија Антоанета]] била сместена на приземјето, од страна на градината, додека [[Елизабета (француска принцеза)|Мадам Елизабет]], сестрата на Луј XVI, била сместена на првиот пат на павилјонот Флор. Кралското семејство престојувало 3 години во палатата. На 21 јуни 1791 семејството се обидело да побегне, но било фатено во [[Бегството на Луј XVI и апсењето во Варен|Варен]], и повторно вратено во Тилери. На [[21 август]] 1792, [[гилотина]]та била подигната на плоштадот на Каруселот, источно од палатата. На [[10 мај]] [[1793]], [[Национална Конвенција|Конвенцијата]] се сместила во Тилери, во Галеријата на Машините. Палатата тогаш била нарекувана ''Национална палата''. Бројни настани тука се одиграле, а воедно и падот на [[Максимилијан Робеспјер|Робеспјер]]. На 19 февруари 1800, во палатата се населил [[Наполеон I]], првиот конзул. Тој живеел на првиот кат каде што порано се наоѓал ''кралскиот апартман'' (тој спиел во собата на Луј XIV, Луј XV и Луј XVI). == Империјата, реставрацијата и Јулската монархија == [[Image:Revuecarrousel.jpg|thumb|250px|right|Воено дефиле пред Триумфалната порта на Каруселот 1810]] [[Наполеон I]] останал во Тилери кој тогаш бил официјалната резиденција на Императорот. Во тоа време палатата била внатрешно украсена од архитектите [[Шарл Персие]] и [[Пјер-Франсоа-Леонар Фонтен]]. Плафонот на официјалната трпезарија бил украсен со алегории кои ги претставувале четирите елементи, војната и мирот. Во 1806, истите овие архитекти ја изградиле [[Триумфална порта (Париз)|Триумфална порта на Каруселот]]. Оваа градба била имитација на портата на [[Септим Север]] во [[Рим]], која сè уште постои. На 28 ноември 1804, папата [[Пи VII]], кој дошол во [[Париз]] за да го круниса Наполеон, се сместил во палатата, каде престојувал до 4 април 1805, во поранешниот апартман на [[Елизабета (француска принцеза)|Мадам Елизабет]], на првиот кат на павилјонот Флор. Тука во [[1811]], се родил и синот на Наполеон и на [[Марија Луиза Австриска|Марија Луиза]], "[[Кралот од Рим]]". Во [[1815]], Наполеон си заминал од палатата. После него, во палатата дошол да живее кралот [[Луј XVIII од Франција|Луј XVIII]], кој бил единствениот крал на Франција кој умрел во Тилери ([[1824]]). Него го заменил [[Шарл X]] сè до [[Јулска револуција|Јулската револуција во 1830]] кога кралот бил избркан од палатата а истата по вторпат во историјата била опљачкана. Сè до 21 септември 1831, кога во палатата се доселил [[Луј-Филип I|Луј-Филип]] со семејството, никој не живеел во Тилери. Кралското семејство живеело во јужното крило. Цела година истата била реновирана и таа операција чинела повеќе од 5 милиони [[Француски франк|франци]]. Тогаш палатата го добила својот дефинитивен изглед, според дизајн на архитектите [[Шарл Персие]] и [[Пјер-Франсоа-Леонар Фонтен]]. Февруарските настани во [[1848]] го протерале кралското семејство од Тилери и палатата одново била ограбена. Пред да се претвори во болница за воени инвалиди, палатата станала официјална резиденција на [[Наполеон III|Луј-Наполеон Бонапарт]], [[Список на француски претседатели|претседател на Републиката]], пред истиот да се прогласи за [[цар]] во декември [[1852]]. == Второто царство == За време на [[Второто царство]] Тилери бил царска резиденција. Царот го задолжил архитектот [[Луј Висконти]] да ја обнови палатата. За таа цел биле срушени куќите и уличките што се наоѓале меѓу плоштадот на Каруселот и дворот на Лувр. Најважно, царот го довршил Големиот Цртеж нарачан од Анри IV продолжен од Наполеон проширувајќи ја галеријата долж улицата Риволи. Околу [[1870]], за првпат палатата Тилери и палатата Лувр биле споени формирајќи една иста целина најпространа и една од највеличествените во [[Европа]]. ==Галерија== <gallery> Image:Lefuel Tuileries Louvre 1860.jpg|Проектот на Висконти и Лефуел, во голем дел реализиран околу [[1860]]. Image:Tuilerienschloss01.jpg|Палатата Тилери видена од Лувр околу [[1868]]. Image:Tuileries2.jpg|Палатата видена од улицата Риволи од страна на градината, за време на [[Второто царство]]. Image:Photo Boumier 3 004 Tuileries.jpg|Целината Лувр и Тилери за време на [[Второто царство]]. Image:Tuileries6.jpg|Палатата и градината Тилери, за време на некој бал во тек на [[Второто царство]]. Image:Louvre and Tuileries.jpg|Палатата Тилери и Триумфалната порта, фотографирани од Лувр, накај [[1865]]. </gallery> == Пожар и уништување == [[Image:Tuileries Palace in 1871 after the burning during the fights of the Commune de Paris.jpg|200px|thumb|right|Опожарената палата.]] [[Париска комуна|Комуната(1871)]] ја претворила палатата Тилери во театар за прослави и концерти. На [[10 мај]] [[1871]], била организирана уметничка вечер во чест на ранетите од Националната гарда. На 18, биле одржани три последователни концерти на кои присуствувала голема толпа луѓе. На 22 и на [[23 мај]], комунарите во дворот донеле пет фургони натоварени со буриња барут, нафта, катран и терпентин кои ги наредиле кај централниот паввиљон. На 23, триесеттина луѓе по наредба на комунарите поминале по сите апартмани на палатата и ги намачкале ѕидовите и плафоните со нафта. Палатата горела три дена, топејќи ја бронзата и претворајќи го мермерот во прав. На [[27 мај]], од Тилери останале само исцрнетите ѕидови. Од [[1872]], имало бројни петиции и барања за реставрација на палатата, интегрално или делумно. Впрочем палатата можела да биде повторно изградена бидејќи целосно биле уништени само плафоните, таванот и декорот додека ѕидовите стоеле. [[Жорж-Ежен Осман|Осман]], [[Лефуел]] и [[Виоле-ле-Дик]] предложиле проекти за зачувување на остатоците и реконструкција на нова палата. После многу дебати, Пратеничкиот дом сепак одлучил да се уништат остатоците во [[1879]] така што истото било сторено, и палатата била срамнета со земја во [[1883]]. Останале само павилјоните Флор и Марсан како и две галерии. Оттогаш од градината на Тилери до Лувр се добило една широка површина, откривајќи ја Триумфалната порта изолирана. Дел од остатоците од палатата (столбови, делови од ѕидовите, камења) биле искористени во други градби. Делови од мермер и камен биле продавани како сувенири па дури и за изградба на еден замок на [[Корзика]], близу [[Ајачо]], ''Замокот де ла Пунта''.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://pagesperso-orange.fr/lapunta/ |title=архивска копија |accessdate=2008-01-07 |archive-date=2008-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080107052147/http://pagesperso-orange.fr/lapunta/ |url-status=live }}</ref> ==Повторна изградба на палатата Тилери?== Од 2003, Национален комитет за реконструкција на Тилери (''Comité national pour la reconstruction des Tuileries'')<ref>http://www.linternaute.com/savoir/grands-chantiers/06/interviews/alain-boumier/presentation-chat.shtml</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.la-croix.com/article/index.jsp?docId=2349670&rubId=5548 |title=архивска копија |accessdate=2008-09-14 |archive-date=2008-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080914012331/http://www.la-croix.com/article/index.jsp?docId=2349670&rubId=5548 |url-status=live }}</ref> предлага да се изгради нова палата Тилери наведувајќи повеќе причини за истото а меѓу другото и дека Лувр, со својата [[Пирамида (Лувр)|пирамида]] од една страна, и оската на [[Плоштад Конкорд]]-[[Елисејски полиња]]-[[Триумфална порта]] од друга страна, не се симетрични, односно не стојат на иста оска. Во 2006 била направена проценка на трошоците за евентуална реизградба на палатата и истите се процениле на 300 милиони евра (US$ 380 милиони). Тогашниот француски претседател [[Жак Ширак]] повикал на јавна дебата. Претходниот претседател [[Шарл Де Гол]] исто така ја поддржувал реконструкцијата, велејќи дека тоа би бил "скапоцен камен во срцето на Париз."<ref>Samuel, Henry (14 August 2006), [http://www.telegraph.co.uk/news/1526336/200m-plan-to-restore-glory-of-Tuileries-Palace.html "£200m plan to restore glory of Tuileries Palace" ''Telegraph''] and [http://www.nysun.com/foreign/paris-to-rebuild-lost-tuileries-palace-burned/37806/ "Paris To Rebuild Lost Tuileries Palace Burned During Rule of Paris Commune" ''New York Sun''].</ref> === Поврзано=== * [[Лувр]] * [[Париска комуна]] * [[Француска револуција]] === Библиографија === * Fonkenell, Guillaume, ''Le Palais des Tuileries'', Honoré Clair/Cité de l'architecture et du patrimoine, 2010. * Boulant, Antoine, ''Les Tuileries, palais de la Révolution (1789-1799)'', imprimerie Bené, 1989. * Bresc-Bautier, Geneviève, Caget, Denis, Jacquin, Emmanuel, ''Jardins du Carrousel et des Tuileries'', Éditions de la Réunion des monuments nationaux, 1996. * Carmona, Michel, ''Le Louvre et les Tuileries : huit siècles d'histoire'', La Martinière, 2004. * Couty, Mathieu, ''La vie aux Tuileries pendant la Révolution'', Tallandier, 1988. * Daufresne, Jean-Claude, ''Louvre & Tuileries, architectures de papier'', éd. Pierre Mardaga, Paris, 1987. * Daufresne, Jean-Claude, ''Le Louvre et les Tuileries : architectures de fêtes et d'apparat'', Mengès, 1994. * Jacquin, Emmanuel, ''Les Tuileries, du Louvre à la Concorde'', Éditions du patrimoine, 2000. * Jacquin, Emmanuel, Sainte-Fare Garnot, Nicolas, ''Le château des Tuileries'', Herscher, 1988. * Jacquin, Emmanuel (sous la direction de), ''Les Tuileries au {{s-|XVIII|e}}'', Délégation à l'action artistique de la ville de Paris, 1990. Дополнителна литература: * Paul-Yves Sébillot, ''Folklore et curiosités du vieux Paris'', Éd. Maisonneuve et Larose, 2002. * ''Guide de Paris mystérieux'', Éd. Tchou, 1985. * Nathalie Tournillon, ''Légendes et récits de Paris'', Éd. Ouest-France. * Imbert de Saint-Amand, ''Les souveraines des Tuileries'', Éd. Marne. * ''Histoire du Louvre et des Tuileries'', Éd. Jean de Bonnot. ===Надворешни врски=== * [http://www.tuileries.c.la Les Tuileries, lieu de mémoire de la Révolution] * [http://www.tuileries.fr Promouvoir la reconstruction du Palais des Tuileries] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140427060503/http://www.tuileries.fr/ |date=2014-04-27 }} * [http://www.chateaudestuileries.org Promouvoir le souvenir du château des Tuileries] * [http://perso.orange.fr/lapunta/ Un château construit avec des pierres des Tuileries] * [http://www.latribunedelart.com/Editoriaux/Editoriaux_2007/Gout_Faux_511.htm Article: "Le goût du faux" sur La Tribune de l'Art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091206170237/http://www.latribunedelart.com/Editoriaux/Editoriaux_2007/Gout_Faux_511.htm |date=2009-12-06 }} * [http://maps.google.ca/maps?f=q&source=s_q&hl=en&geocode=&q=Square+Georges-Cain+paris+fr&sll=48.824073,2.353402&sspn=0.005679,0.013025&ie=UTF8&ll=48.858362,2.362597&spn=0.01135,0.02605&t=h&z=16&iwloc=addr&layer=c&cbll=48.858332,2.36257&panoid=Z5Ph8IjEKVM1TByGz3d8hg&cbp=12,117.34977489651862,,0,3.072487644151569 Square Georges-Cain] sur Google Street View == Наводи == {{наводи}} {{Coord|48|51|44|N|2|19|53|E|region:FR_type:landmark|display=title}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:I округ (Париз)]] [[Категорија:Ренесансна архитектура во Франција]] [[Категорија:Архитектура од 16 век]] [[Категорија:Разрушени згради и градби]] [[Категорија:Поранешни згради и градби во Париз]] [[Категорија:Замоци во Франција]] sw4r4dkkfyypkvkwwz3983npxeo50c4 0 972507 4803702 4647149 2022-08-19T21:24:36Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox saint |name=Свети Бенедикт |birth_date=480 |death_date= 547 |feast_day=11 јули ([[Римокатоличка црква]]), ([[Англиканска црква]])<br>14 март ([[Православна црква]]) |venerated_in=[[Римокатоличка црква]]<br>[[Англиканска црква]]<br>[[Православна црква]]<br>[[лутеранска црква]] |image=Frari (Venice) - Sacristy - triptych by Giovanni Bellini - Saint Benedict of Nursia and Saint Mark.jpg |imagesize=250px |caption= |birth_place=[[Нурсија]] ([[Италија]]) |death_place=[[Монте Касино]] |titles=Патрон на Европа |beatified_date= |beatified_place= |beatified_by= |canonized_date=1220 |canonized_place=[[Рим]] |canonized_by=[[Папа Хонориј III]] |attributes= |issues= }} '''Свети Бенедикт''' — христијански [[светец]] кој се смета за основач на [[монаштво]]то во западната [[црква]]. Роден e во Нурсиската област во [[Италија]], во 480 година, од познати и богати родители. Во училиштето не се задржал долго бидејќи заминал во некој [[манастир]], каде што го замонашил инокот Роман, а подоцна се повлекол во една шпилеста гора каде останал во една [[пештера]] повеќе од три години. [[Папа Григориј I|Папата Григориј I]] пишува дека св. Бенедикт го одбил образуванието во [[Рим]], зашто во тоа гледал опасност за својата [[душа]] и „си заминал оттаму свесно неук и мудро необразован“.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 348.</ref> Според христијанската традиција, Роман му донесувал леб и му го спуштал од шпилеста карпа со јаже до пред пештерата. Кога се прочул по околината, да би ја избегнал славата од луѓето, се оддалечил од таа пештера. Кон себе бил мошне суров. Еднаш кога нечистиот бес на телесната похот го спопаднал, тој се слекол гол и се тркалал по копривите и трњето сè додека не ја отстранил и секоја помисла за жена. Бог го надарил со многу духовни дарови: проѕирал, исцелувал, изгонувал лоши духови, воскреснувал мртви, им се јавувал на други и најаве и на далечина во сонот. Еднаш провидел дека му e послужена чаша вино со отров. Тој ја прекрстил чашата и чашата се распрснала. Свети Бенедикт основал 12 манастири, во секој во почетокот по 12 монаси. Подоцна се создал посебен ред бенедиктанци, кој и денес постои во [[Римокатоличката црква]]. На шест дена пред смртта тој наредил да се отвори неговиот гроб. Неговата родена сестра, Схоластика, живеела во еден женски манастир, па угледувајќи се на својот брат и самата многу се подвизувала и дошла до големо духовно совршенство. Кога св. Бенедикт починал, двајца монаси, еден на пат а другиот пак во некоја оддалечена келија на молитва, истовремено виделе иста визија: пат од земјата до небесата послан со скапоцени ткаенини и осветлен по страните со редови луѓе; на врвот на тој пат стоел некој човек со неопишлива убавина и светлина, кој им кажал дека тој пат e подготвен за Бенедикта, на Бога омилениот. По таа визија, тие двајца браќа дознале дека нивниот добар игумен се преселил од овој свет<ref>„Охридски пролог“ стр. 107</ref>. Православната црква неговиот ден го чествува на [[14 март]]. == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Бенедикт}} [[Категорија:Историја на католичкото монаштво]] [[Категорија:Италијански светци]] [[Категорија:Италијанци од 5 век]] [[Категорија:Италијанци од 6 век]] [[Категорија:Христијански светци од 6 век]] [[Категорија:Светци на Златната Легенда]] [[Категорија:Бенедиктски ред]] [[Категорија:Средновековни италијански светци]] [[Категорија:Англикански светци]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] l3zjs30rs72u4nk1xr4ezmyx8jyt028 10 976810 4803767 4623834 2022-08-20T07:45:38Z Carshalton 30527 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Серија А |titlestyle = background:#efefef; |title = {{flagsport|ITA}} [[Серија А]] [[Серија А 2022-2023|2022-2023]] |listclass = hlist |image = |list1 = <div> {{Fb team Atalanta}}&nbsp;• {{Fb team Bologna}}&nbsp;• {{Fb team Verona}}&nbsp;• {{Fb team Empoli}}&nbsp;• {{Fb team Inter}}&nbsp;• {{Fb team Juventus}}&nbsp;• {{Fb team Cremonese}}&nbsp;• {{Fb team Lazio}}&nbsp;• {{Fb team Lecce}}&nbsp;•<br> {{Fb team Milan}}&nbsp;• {{Fb team Monza}}&nbsp;• {{Fb team Napoli}}&nbsp;• {{Fb team Roma}}&nbsp;• {{Fb team Salernitana}}&nbsp;• {{Fb team Sampdoria}}&nbsp;• {{Fb team Sassuolo}}&nbsp;• {{Fb team Spezia}}&nbsp;• {{Fb team Torino}}&nbsp;• {{Fb team Udinese}}&nbsp;• {{Fb team Fiorentina}}&nbsp;• </div> }}<noinclude> {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Серија А}} [[Категорија:Италијански фудбал|Серија А]]<noinclude> </noinclude> kyezltsiwlf0w4ka0wnwxe9mhyx7vl9 0 980157 4803755 4720148 2022-08-20T06:55:43Z Zdravko12 103758 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Шимпанза | color = lightblue | image = Schimpanse zoo-leipig.jpg | image_caption = [[Обично шимпанзо]] (''Pan troglodytes'') | image_width = 250px | regnum = [[Животни]] | phylum = [[Хордови]] | classis = [[Цицачи]] | ordo = [[Примати]] | familia = [[Големи човеколики мајмуни]] | subfamilia = [[Homininae]] | tribus = [[Hominini]] | subtribus = '''Panina''' | genus = '''''Pan''''' | genus_authority = [[Лоренц Окен|Окен]], 1816 | type_species = ''[[Common chimpanzee|Simia troglodytes]]'' | type_species_authority = [[Јохан Фридрих Блуменбах|Блуменбах]], 1775 | range_map = Pan (genus) distribution map.png | range_map_caption = Распространетост на ''Pan troglodytes'' (обичното шимпанзо) и ''Pan paniscus'' (бонобо, во црвено) | subdivision_ranks = [[Вид (биологија)|Видови]] | subdivision = [[Обично шимпанзо]]<br/> [[Бонобо]] <br/> }} '''Шимпанзото''' ([[лат.]] ''Pan'') ― [[Цицачи|цицач]] од редот [[примати]] и од натсемејството [[големи човеколики мајмуни]]. Тој е најинтелигентниот претставник на ова семејство и воедно тој е најблискиот [[човек]]ов сродник од светот на животните. Постојат два вида шимпанза, [[обично шимпанзо|обично]] и џуџесто шимпанзо наречен [[бонобо]]. Сите имаат темно крзно, додека лицето, дланките од рацете и стапалата им се без влакна. Немаат опашка, а ушите, усните и аркадите над очите им се испакнати. Се среќава само во екваторска [[Африка]], каде што живее во шумите и во саваните. Се движи главно по дрвја, но може да мине големи растојанија, движејќи се исправено на задните нозе. Кога оди четириножно, се потпира врз првата фаланга. На рацете има пет прста, исто како и човекот. Висината му варира од 95 до 175&nbsp;см, а живее 30 години, со распон на рацете и до 2 метри; тежи меѓу 40 и 80 килограми. == Распространетост и живеалиште == Постојат два [[Вид (биологија)|вида]] од [[Род (биологија)|родот]] шимпанзо, и двата претходно биле нарекувани едноставно шимпанза: 1. [[Обично шимпанзо|Обичните шимпанза]] или ''Pan troglodytes'' се наоѓаат скоро исклучиво во силно пошумените региони на средна и западна [[Африка]]. Со најмалку четири општоприфатени [[подвид]]ови, нивното население и распространетост е многу пообемна од бонобите, во минатото исто така наречено „пигмејско(џуџесто) шимпанзо“. 2. [[Бонобите|Бонобите]], ''Pan paniscus'', се наоѓаат само во [[средна Африка]], јужно од реката [[Конго]] и северно од реката [[Касаи]] (притока на Конго),<ref name=ancestor>{{cite book |last=Докинс |first=Ричард |author-link=Ричард Докинс |title=The Ancestor's Tale |year=2004 |publisher=Houghton Mifflin |chapter=Chimpanzees |isbn=978-1-155-16265-2}}</ref> во влажната шума на [[Демократска Република Конго]] во средна Африка. == Зачувување == Службата за рибји и животински свет на САД привршила правило на 12 јуни 2015 година, создавајќи многу строги регулативи, практично забранувајќи каква било активност со шимпанза освен за научни, зачувувачко ориентирани цели.<ref>{{cite web |url= http://www.fws.gov/news/ShowNews.cfm?ID=E81DA137-BAF2-9619-3492A2972E9854D9 |title= U.S. Fish and Wildlife Service Finalizes Rule Listing All Chimpanzees as Endangered Under the Endangered Species Act |publisher= U.S. Fish and Wildlife Service |quote= Certain activities involving chimpanzees will be prohibited without a permit, including import and export of the animals into and out of the United States, "take" (defined by the ESA as harm, harass, kill, injure, etc.) within the United States, and interstate and foreign commerce. Permits will be issued for these activities only for scientific purposes that benefit the species in the wild, or to enhance the propagation or survival of chimpanzees, including habitat restoration and research on chimpanzees in the wild that contributes to improved management and recovery. |access-date=5 мај 2021}}</ref> == Галерија == <center><gallery> Податотека:Шимпанзо - Зоо Скопје (1).jpg|[[Обично шимпанзо|Обичното шимпанзо]] Коко во [[Зоолошка градина Скопје|Зоо Скопје]] Податотека:Шимпанзо - Зоо Скопје (2).jpg|Мажјак во Зоо Скопје Податотека:Шимпанзо - Зоо Скопје (3).jpg|Мажјак во Зоо Скопје </gallery></center> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Wikiquote|Chimpanzees}} {{Wikispecies|Pan|Chimpanzee}} * {{Commons-inline|Pan|''Pan''}} * {{Cite Americana |last=Ingersoll |first=Ernest |author-link=Ernest Ingersoll |wstitle=Chimpanzee |short=x}} * {{Cite EB1911 |last=Lydekker |first=Richard |author-link=Richard Lydekker |wstitle=Chimpanzee |short=x}} *Stanford, Craig B. [http://www-rcf.usc.edu/~stanford/chimphunt.html The Predatory Behavior and Ecology of Wild Chimpanzees] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100629151044/http://www-rcf.usc.edu/~stanford/chimphunt.html |date=2010-06-29 }} university of Southern California. 2002(?) * [http://www.chimpcare.org/ ChimpCARE.org] * {{UCSC genomes|panTro4}} * [http://humanorigins.si.edu/evidence/human-evolution-timeline-interactive Human Timeline (Interactive)] – [[Смитсонова установа]], [[Национален природонаучен музеј (Вашингтон)]] (август 2016). {{Зоо-никулец}} [[Категорија:Човеколики мајмуни]] [[ln:Mokómbósó]] [[nn:Sjimpanse]] [[th:ลิงชิมแปนซี]] tb622kru8b24760vpbx9cqg5vlmyxg0 0 999081 4803526 4579961 2022-08-19T19:09:46Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Xhamia plumbit.jpg|мини|Во близина на Оловната џамија се наоѓа почивалиштето на Мехмет Бушати]] '''Мехмед Паша Бушатлија''' или ''Махмуд Паша'', бил [[албански]] [[паша]] од фамилијата [[Бушати]] и полунезависен феудалец во [[Османлиско Царство|Османлиското Царство]]. Откако ги елиминирал двете противнички фамили во [[Скадар]]ската област се прогласил за паша и го основал Скадарскиот пашалук <ref>Castellan 2002: 37: ayant éliminé deux familles rivales</ref>. Како Паша владеел од 1768 - 1774 година. Неговата власт се проширила и во северозападниот дел на [[Македонија]], во Охридско, Дебарско и Скопско. Спред венецијанскиот конзул од [[Драч]], во 1772 годна Махмуд станал многу силен, а неговата власт се проширила до [[Битола]] и дека загосподарил со тврдините на [[Охрид]] и [[Елбасан]] <ref>Историја на македонскиот народ, книга прва, издава нип Нова Македонија - заедница за издавачка дејност, книги, периодика и публицистика - Скопје, Скопје, 1969 година</ref>. == Извори == {{наводи}} {{Бушати}} [[Категорија:Отоманци од 18 век]] [[Категорија:Отомански управители на Скадар]] [[Категорија:Албанци од 18 век]] [[Категорија:Бушати]] drz65u0q423ickxlnbcdnr1ue67st5r 0 1027465 4803426 4462441 2022-08-19T15:27:48Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Infobox Military Conflict |conflict=Прва робовска војна |partof=[[Римски робовски војни]] |image= |caption= |date=[[135 п.н.е.|135]]&ndash; [[132 п.н.е.|132]] |place=[[Сицилија]], [[Ахаја]] |territory=нема |result=Победа на Рим |combatant1=[[Римска република]] |combatant2=Робови од Сицилија |commander1=Луциј Калпурниј Писо, [[Конзул (титула)|конзул]]<br>Публиј Рупилиј, конзул, Скипио Амилианиј |commander2=[[Евниј]],<br>[[Клеон]] |strength1= |strength2= }} [[Податотека:Enna, Antiochos, bronze, 135-132 BC, HGC 403.png|мини|Ена, Антиохос, бронза, 135-132 п.н.е]] '''Првото робовско востание''' во [[Римска Република|Римската Република]] се одвивало помеѓу [[135 п.н.е.|135]] и [[132 п.н.е.|132]] година п.н.е. Група робови, во градот [[Ена (град)|Ена]] на [[Сицилија]], се побунила против измачувањето од страна на нивните робовладетели. Војсководецот на востаниците бил [[Евниј]], поранешен роб тврдел дека е пророк. По неколку успеси на востаниците, на Сицилија бил истоварен поголем контингент на војници кои го задушиле востанието. == Причини == Главната причина за побуната биле промените за земјопоседниците воведени по истерувањето на картагинците по втората пунска војна. Поседите на картагинците биле купени од Италијанци кои во голем број се доселувале на Сицилија, па дури им биле доделени и поседи на сицилијанци кои им се приклучиле на [[Картагина|картагинците]]. Сицилијанците кои ја поддржале римската страна се збогатиле на сметка на своите сонародници. [[Ропство|Робовите]] се продавале многу евтино и [[пченица]]та на Сицилија имала многу поприфатлива цена за разлика од таа во Италија каде што се распламенувала војната. Со оглед на сево ова, Сицилија набрзо започнала да се преполнува со евтини робови кои работеле на полињата на римјаните и сицилијаните кои многу лошо ги прехранувале поради што робовите биле приморани да крадат за да преживеат. Робовите краделе од сиромашните Сицилијанци, а нивните сопственици не преземале ништо, така што востанието било неизбежно. {{Римски робовски војни}} == Востание == Главната група робови во еден момент броела 200.000 мажи, жени и деца. Војсководецот Евниј, најверојатно со потекло од Сирија, тврдел дека е пророк и месија на робовите. Според некои извори тој бил повеќе лукав, отколку способен. Победите кои ги извојувал против римјаните биле по заслуга на неговиот командант [[Клеон]] од [[Киликија]]. Клеон загинал во борба, а Евниј бил заробен, но умрел пред да биде изнесен пред лицето на правдата. == Повеќе == *[[Римски робовски војни]] *[[Спартаково востание]] *[[Римска република]] == Наводи == *Арнолд, „History of Rome“, Vol. III. стр. 317-318, London edition. *Шау Брент (2001). „Spartacus and the Slave Wars: a brief history with documents“. стр. 79-106.[http://books.google.com/books?id=vscIFJct38sC&printsec=frontcover&dq=brent+shaw+spartacus&hl=en&ei=uiWJTbXyF42SgQfU9JXKDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC8Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false (на google books)] [[Категорија:Римски робовски војни]] [[Категорија:Војни на Римската Република]] [[Категорија:130-ти п.н.е.]] twhrormplu6ki0m8ys076i4mrgk4i1j 0 1028996 4803592 3209524 2022-08-19T19:42:24Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за град | тип = | име = Никола Таун | официјално име = | изворно име = Nichola Town | изворно име2 = | друго име1 = | друго име2 = | друго име3 = | слика = | сл-големина = | опис = | знаме = | знаме-големина = | знаме-врска = | грб = | грб-големина = | грб-врска = | локација = | лок-големина = | лок-коментар = | lat_dir = | lat_deg = | lat_min = | lat_sec = | lon_dir = | lon_deg = | lon_min = | lon_sec = | временска зона = UTC -4 | вз-лето = | прекар = | прекар изворно = | прекар2 = | прекар2 изворно = | прекар3 = | прекар3 изворно = | прекар4 = | прекар4 изворно = | мото = | мото изворно = | доселување = | основан од = | основан во = | старо име1 = | старо име2 = | старо име3 = | старо име4 = | авто = | празник датум = | празник име = | поштенски код = | повикувачки број = | официјална страница = | земја = | поделба-тип1 = Држава | поделба-име1 = [[Свети Кристофер и Невис]] | поделба-тип2 = Остров | поделба-име2 = [[Свети Кристофер]] | поделба-тип3 = Парохија | поделба-име3 = [[Крајст Чрч Никола Таун]] | поделба-тип4 = | поделба-име4 = | општини = | административна распределба = | населби = | градоначалник = | власт-тип1 = | власт-име1 = | власт-тип2 = | власт-име2 = | партија = | површина = | копно = | вода = | паркови = | надморска височина = | клима = тропска | население = н.п. | година на попис1 = | мажи = | жени = | високо = | средно = | основно = | неписмени = | густина на население = | година на попис2 = | етнички групи = }} [[Податотека:Saint Kitts and Nevis location map.svg|мини|Карта на локација ]] '''Никола Таун''' ([[англиски]]: Nichola Town) е мало гратче (село) на островот [[Свети Кристофер]] во [[Свети Кристофер и Невис]]. Никола Таун е главен административен центар на парохијата [[Крајст Чрч Никола Таун]]. {{Наводи}} ==Поврзано== * [[Свети Кристофер и Невис]] * [[Градови во Свети Кристофер и Невис]] * [[Крајст Чрч Никола Таун]] {{Coord|17.380989|-62.754035|display=title|region:KN_type:city|name=Nichola Town}} {{Свети Китс и Невис-никулец}} [[Категорија:Населени места во Свети Кристофер и Невис]] mz03ruy72ihco1wv3z5b1eadsoq218i 0 1041682 4803436 4511418 2022-08-19T16:47:23Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC_3915_PanS.png |опис = Галаксијата NGC 3915 |соѕвездие=[[Девица (соѕвездие)|Девица]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија= |деклинација= |положбен агол=99 |вид на објект= [[леќеста галаксија]] |морфолошки вид=S0-a |привиден сјај В=13,9 |привиден сјај Ч=14,8 |површински сјај=13,2 |привидни димензии=1,5' x 0,4' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Вилијам Хершел]] |датум на откривање=[[24 април]] [[1784]] |алтернативни ознаки=IC 2963, MCG -1-30-36, IRAS 11468-0450, other id: GSC 4937-1145 ? }} '''NGC 3915''' — [[леќеста галаксија]] во соѕвездието [[Девица (соѕвездие)|Девица]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 3915 се споменува и како IC 2963, MCG -1-30-36, IRAS 11468-0450, other id: GSC 4937-1145 ?. == Откривање == Објектот е откриен на [[24 април]] [[1784]] година од страна на [[Вилијам Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 3915 е од видот S0-a.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 13,9 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 14,8 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 13,2 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 3915 има привидни димензии од 1,5' х 0,4'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 99°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 3915 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 36933. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 237; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 4937. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 1006. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (3501-4000)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Девица (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Sulentic, Jack W., and William G. Tifft, "The Revised New General Catalogue of Nonstellar Astronomical Objects (RNGC)", Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1973. (4016,0). == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC3915 Прегледувач на длабокото небо — NGC 3915] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC3915 Поправени информации за NGC 3915] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%203915 NGC 3915] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%203915 NGC 3915] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Девица (соѕвездие)]] ebs13qo7kai9xv4wr23vux8umhp8nzv 0 1041694 4803437 4517028 2022-08-19T16:49:20Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 3926 SDSS.jpg |опис = Галаксијата NGC 3926А сликана со [[SDSS]] |соѕвездие=[[Лав (соѕвездие)|Лав]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија= |деклинација= |положбен агол=117 |вид на објект= [[елиптична галаксија]] |морфолошки вид=E-S0 |привиден сјај В=14,3 |привиден сјај Ч=15,3 |површински сјај=12,6 |привидни димензии=0,5' x 0,4' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Вилијам Хершел]] |датум на откривање=[[26 април]] [[1785]] |алтернативни ознаки=NGC 3926-1, UGC 6829, MCG 4-28-74, CGCG 127-76, VV 218, NPM1G +22.0349, KCPG 305A }} '''NGC 3926A''' — [[елиптична галаксија]] во соѕвездието [[Лав (соѕвездие)|Лав]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот не претставува [[Дрееров објект]]. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 3926A се споменува и како NGC 3926-1, UGC 6829, MCG 4-28-74, CGCG 127-76, VV 218, NPM1G +22.0349, KCPG 305A. == Откривање == Објектот е откриен на [[26 април]] [[1785]] година од страна на [[Вилијам Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 3926A е од видот E-S0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 14,3 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 15,3 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,6 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 3926A има привидни димензии од 0,5' х 0,4'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 117°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 3926A е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 37079. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 147; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 1443. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 103. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (3501-4000)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Лав (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Sulentic, Jack W., and William G. Tifft, "The Revised New General Catalogue of Nonstellar Astronomical Objects (RNGC)", Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1973. (4016,0). == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC3926A Прегледувач на длабокото небо — NGC 3926A] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC3926A Поправени информации за NGC 3926A] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%203926A NGC 3926A] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%203926A NGC 3926A] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Лав (соѕвездие)]] cangyl1mmy2noiydohwl7tpqqlezy8j 0 1046003 4803471 4543667 2022-08-19T18:28:56Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = Globular Cluster M53.jpg |опис = Топчест збир M53 |соѕвездие=[[Береникина Коса (соѕвездие)|Береникина Коса]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 12 м 55,3 с |деклинација=+18° 10' 11"" |положбен агол= |вид на објект= [[збиено ѕвездено јато]] |морфолошки вид=V |привиден сјај В=7,7 |привиден сјај Ч= |површински сјај= |привидни димензии=13' x ?' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Јохан Елерт Боде]] |датум на откривање=[[3 февруари]] [[1775]] |алтернативни ознаки=M 53, GCL 22 }} '''NGC 5024''' — [[збиено ѕвездено јато]] во соѕвездието [[Береникина Коса (соѕвездие)|Береникина Коса]], заведено во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5024 се споменува и како M 53, GCL 22. == Откривање == Телото е откриено на [[3 февруари]] [[1775]] година од страна на [[Јохан Елерт Боде]], со помош на [[рефрактор]], чијашто леќа имала пречник од cm. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5024 е од видот V.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 7,7 ''m''.<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5024 има само една позната привидна димензија, која изнесува 13'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 12 м 55,3 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +18° 10' 11"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> == Други поделби == Проучување на NGC 5024 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката . Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 150; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 1454. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 80. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Береникина Коса (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Hirshfeld, Alan, and Roger W. Sinnott, eds., Sky Catalogue 2000.0, Vol.2, Cambridge, Massachusetts: Sky Publishing Corp. and Cambridge University Press, 1985. (3098,238) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5024 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5024] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5024 Поправени информации за NGC 5024] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205024 NGC 5024] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205024 NGC 5024] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] {{Месјеов каталог}} [[Категорија:Месјеови објекти]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Береникина Коса (соѕвездие)]] [[Категорија:Астрономски тела откриени во 1775 година]] [[Категорија:Збиени ѕвездени јата]] [[Категорија:Мелотови објекти]] 8tms7q3ytek9eaavdslkskjccmeuh0w 0 1046021 4803475 4518887 2022-08-19T18:30:50Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC5040 - SDSS DR14.jpg |опис = NGC 5040-2 |соѕвездие=[[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 13 м 32,6 с |деклинација=+51° 15' 31" |положбен агол=66 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=S |привиден сјај В=14,2 |привиден сјај Ч=15 |површински сјај=13,3 |привидни димензии=1' x 0,5' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Вилијам Хершел]] |датум на откривање=[[26 април]] [[1789]] |алтернативни ознаки=MCG 9-22-31, CGCG 271-24 }} '''NGC 5040/2''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5040/2 се споменува и како MCG 9-22-31, CGCG 271-24. == Откривање == Објектот е откриен на [[26 април]] [[1789]] година од страна на [[Вилијам Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5040/2 е од видот S.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 14,2 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 15 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 13,3 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5040/2 има привидни димензии од 1' х 0,5'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 13 м 32,6 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +51° 15' 31".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 66°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5040/2 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 45945. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 48; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 3462. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 675. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5040/2 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5040/2] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5040/2 Поправени информации за NGC 5040/2] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205040/2 NGC 5040/2] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205040/2 NGC 5040/2] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Ловечки Кучиња (соѕвездие)]] m7p8dw6y3oz42m11nsc2ntfjz6y55pr 0 1046044 4803476 4517435 2022-08-19T18:32:26Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5062 DSS.jpg |опис = [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |соѕвездие=[[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 18 м 23,6 с |деклинација=-35° 27' 32" |положбен агол=130 |вид на објект= [[леќеста галаксија]] |морфолошки вид=S0 |привиден сјај В=11,2 |привиден сјај Ч=12,2 |површински сјај=12,6 |привидни димензии=2,3' x 0,7' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[1 мај]] [[1834]] |алтернативни ознаки=ESO 382-35, MCG -6-29-26, IRAS 13155-3511 }} '''NGC 5062/2''' — [[леќеста галаксија]] во соѕвездието [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5062/2 се споменува и како ESO 382-35, MCG -6-29-26, IRAS 13155-3511. == Откривање == Објектот е откриен на [[1 мај]] [[1834]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5062/2 е од видот S0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 11,2 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 12,2 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,6 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5062/2 има привидни димензии од 2,3' х 0,7'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 18 м 23,6 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -35° 27' 32".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 130°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5062/2 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 46351. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 370; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 7271. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број N/A. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Кентаур (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5062/2 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5062/2] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5062/2 Поправени информации за NGC 5062/2] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205062/2 NGC 5062/2] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205062/2 NGC 5062/2] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Кентаур (соѕвездие)]] if4990v3fd84m83smq4sclyk0cn2a8k 0 1046085 4803477 4519163 2022-08-19T18:34:01Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC5100 - SDSS DR14.jpg |опис = NGC 5100-1 (долу лево) |соѕвездие=[[Девица (соѕвездие)|Девица]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 20 м 59,5 с |деклинација=+8° 58' 44"" |положбен агол=21 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=S? |привиден сјај В=13,9 |привиден сјај Ч=14,8 |површински сјај=12,5 |привидни димензии=0,8' x 0,4' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Алберт Март]] |датум на откривање=[[22 март]] [[1865]] |алтернативни ознаки=NGC 5106-2, UGC 8389, MCG 2-34-9, IRAS 13184+0914, NPM1G +09.0311, CGCG 72-50 }} '''NGC 5100/1''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Девица (соѕвездие)|Девица]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5100/1 се споменува и како NGC 5106-2, UGC 8389, MCG 2-34-9, IRAS 13184+0914, NPM1G +09.0311, CGCG 72-50. == Откривање == Објектот е откриен на [[22 март]] [[1865]] година од страна на [[Алберт Март]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 48&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5100/1 е од видот S?.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 13,9 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 14,8 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,5 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5100/1 има привидни димензии од 0,8' х 0,4'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 20 м 59,5 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +8° 58' 44"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 21°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5100/1 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 46599. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 195; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 891. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 1420. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Девица (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Sulentic, Jack W., and William G. Tifft, "The Revised New General Catalogue of Nonstellar Astronomical Objects (RNGC)", Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1973. (4016,0). == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5100/1 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5100/1] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5100/1 Поправени информации за NGC 5100/1] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205100/1 NGC 5100/1] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205100/1 NGC 5100/1] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Девица (соѕвездие)]] 3wwkfvjr2erq5pxptatnpsxns7cz456 0 1046086 4803478 4519171 2022-08-19T18:34:56Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC5100 - SDSS DR14.jpg |опис = NGC 5100-2 (горе десно) |соѕвездие=[[Девица (соѕвездие)|Девица]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 20 м 59,4 с |деклинација=+8° 58' 39" |положбен агол= |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=S |привиден сјај В=14,3 |привиден сјај Ч=15,1 |површински сјај=13,2 |привидни димензии=0,8' x 0,5' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Алберт Март]] |датум на откривање=[[22 март]] [[1865]] |алтернативни ознаки=NGC 5106-1, UGC 8389, MCG 2-34-9, IRAS 13184+0914, NPM1G +09.0311, CGCG 72-50 }} '''NGC 5100/2''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Девица (соѕвездие)|Девица]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот не претставува [[Дрееров објект]]. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5100/2 се споменува и како NGC 5106-1, UGC 8389, MCG 2-34-9, IRAS 13184+0914, NPM1G +09.0311, CGCG 72-50. == Откривање == Објектот е откриен на [[22 март]] [[1865]] година од страна на [[Алберт Март]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 48&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5100/2 е од видот S.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 14,3 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 15,1 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 13,2 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5100/2 има привидни димензии од 0,8' х 0,5'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 20 м 59,4 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +8° 58' 39".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> == Други поделби == Проучување на NGC 5100/2 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 46599. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 195; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 891. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 1420. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Девица (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5100/2 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5100/2] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5100/2 Поправени информации за NGC 5100/2] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205100/2 NGC 5100/2] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205100/2 NGC 5100/2] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Девица (соѕвездие)]] s09d2k75ep8t0za1kt0wxyr439umrtz 0 1046308 4803479 4513643 2022-08-19T18:38:28Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = GC5214 - SDSS DR14.jpg |опис = NGC 5214A (долу десно NGC 5214) |соѕвездие=[[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 32 м 47,2 с |деклинација=+41° 51' 54" |положбен агол=30 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=Sbc |привиден сјај В=15 |привиден сјај Ч=15,8 |површински сјај=12,5 |привидни димензии=0,6' x 0,2' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Вилијам Хершел]] |датум на откривање=[[9 април]] [[1787]] |алтернативни ознаки=MCG 7-28-29, KCPG 381A, IRAS 13306+4207 }} '''NGC 5214A''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот не претставува [[Дрееров објект]]. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5214A се споменува и како MCG 7-28-29, KCPG 381A, IRAS 13306+4207. == Откривање == Објектот е откриен на [[9 април]] [[1787]] година од страна на [[Вилијам Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5214A е од видот Sbc.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 15 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 15,8 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,5 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5214A има привидни димензии од 0,6' х 0,2'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 32 м 47,2 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +41° 51' 54".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 30°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5214A е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 47679. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 76; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 3028. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 154. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5214A Прегледувач на длабокото небо — NGC 5214A] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5214A Поправени информации за NGC 5214A] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205214A NGC 5214A] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205214A NGC 5214A] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Ловечки Кучиња (соѕвездие)]] bdopaz2wyyzy4v7cuijo0e3n37ofb6h 4803480 4803479 2022-08-19T18:39:18Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = GC5214 - SDSS DR14.jpg |опис = NGC 5214A |соѕвездие=[[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 32 м 47,2 с |деклинација=+41° 51' 54" |положбен агол=30 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=Sbc |привиден сјај В=15 |привиден сјај Ч=15,8 |површински сјај=12,5 |привидни димензии=0,6' x 0,2' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Вилијам Хершел]] |датум на откривање=[[9 април]] [[1787]] |алтернативни ознаки=MCG 7-28-29, KCPG 381A, IRAS 13306+4207 }} '''NGC 5214A''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот не претставува [[Дрееров објект]]. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5214A се споменува и како MCG 7-28-29, KCPG 381A, IRAS 13306+4207. == Откривање == Објектот е откриен на [[9 април]] [[1787]] година од страна на [[Вилијам Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5214A е од видот Sbc.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 15 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 15,8 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,5 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5214A има привидни димензии од 0,6' х 0,2'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 32 м 47,2 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +41° 51' 54".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 30°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5214A е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 47679. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 76; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 3028. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 154. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5214A Прегледувач на длабокото небо — NGC 5214A] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5214A Поправени информации за NGC 5214A] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205214A NGC 5214A] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205214A NGC 5214A] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Ловечки Кучиња (соѕвездие)]] t9eob1oji1g4v3h1118qiyoxjuz1jac 4803481 4803480 2022-08-19T18:41:02Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC5214 - SDSS DR14.jpg |опис = NGC 5214A (долу десно [[NGC 5214]]) |соѕвездие=[[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 32 м 47,2 с |деклинација=+41° 51' 54" |положбен агол=30 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=Sbc |привиден сјај В=15 |привиден сјај Ч=15,8 |површински сјај=12,5 |привидни димензии=0,6' x 0,2' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Вилијам Хершел]] |датум на откривање=[[9 април]] [[1787]] |алтернативни ознаки=MCG 7-28-29, KCPG 381A, IRAS 13306+4207 }} '''NGC 5214A''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот не претставува [[Дрееров објект]]. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5214A се споменува и како MCG 7-28-29, KCPG 381A, IRAS 13306+4207. == Откривање == Објектот е откриен на [[9 април]] [[1787]] година од страна на [[Вилијам Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5214A е од видот Sbc.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 15 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 15,8 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,5 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5214A има привидни димензии од 0,6' х 0,2'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 32 м 47,2 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +41° 51' 54".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 30°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5214A е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 47679. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 76; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 3028. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 154. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5214A Прегледувач на длабокото небо — NGC 5214A] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5214A Поправени информации за NGC 5214A] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205214A NGC 5214A] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205214A NGC 5214A] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Ловечки Кучиња (соѕвездие)]] odj1j9yfj24j6k2ig6gewnwklt74ukx 0 1046310 4803482 4517453 2022-08-19T18:42:31Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = GC 5215 DSS.jpg |опис = [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |соѕвездие=[[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 35 м 6,6 с |деклинација=-33° 28' 52" |положбен агол=105 |вид на објект= [[леќеста галаксија]] |морфолошки вид=S0 |привиден сјај В=13,2 |привиден сјај Ч=14,2 |површински сјај=11,5 |привидни димензии=0,6' x 0,4' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[3 јуни]] [[1836]] |алтернативни ознаки=ESO 383-28, MCG -5-32-40, VV 693, PGC 47879 }} '''NGC 5215A''' — [[леќеста галаксија]] во соѕвездието [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот не претставува [[Дрееров објект]]. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5215A се споменува и како ESO 383-28, MCG -5-32-40, VV 693, PGC 47879. == Откривање == Објектот е откриен на [[3 јуни]] [[1836]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5215A е од видот S0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 13,2 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 14,2 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 11,5 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5215A има привидни димензии од 0,6' х 0,4'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 35 м 6,6 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -33° 28' 52".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 105°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5215A е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 47883. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 370; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 7269. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 80. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Кентаур (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5215A Прегледувач на длабокото небо — NGC 5215A] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5215A Поправени информации за NGC 5215A] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205215A NGC 5215A] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205215A NGC 5215A] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Кентаур (соѕвездие)]] mxkb2536f6hj6dnvupaqphgrejvjzrk 4803485 4803482 2022-08-19T18:43:14Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5215 DSS.jpg |опис = [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |соѕвездие=[[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 35 м 6,6 с |деклинација=-33° 28' 52" |положбен агол=105 |вид на објект= [[леќеста галаксија]] |морфолошки вид=S0 |привиден сјај В=13,2 |привиден сјај Ч=14,2 |површински сјај=11,5 |привидни димензии=0,6' x 0,4' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[3 јуни]] [[1836]] |алтернативни ознаки=ESO 383-28, MCG -5-32-40, VV 693, PGC 47879 }} '''NGC 5215A''' — [[леќеста галаксија]] во соѕвездието [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот не претставува [[Дрееров објект]]. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5215A се споменува и како ESO 383-28, MCG -5-32-40, VV 693, PGC 47879. == Откривање == Објектот е откриен на [[3 јуни]] [[1836]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5215A е од видот S0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 13,2 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 14,2 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 11,5 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5215A има привидни димензии од 0,6' х 0,4'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 35 м 6,6 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -33° 28' 52".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 105°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5215A е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 47883. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 370; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 7269. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 80. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Кентаур (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5215A Прегледувач на длабокото небо — NGC 5215A] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5215A Поправени информации за NGC 5215A] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205215A NGC 5215A] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205215A NGC 5215A] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Кентаур (соѕвездие)]] p3quyl4fisw4c2y4rg5ucyq0on6kgoa 0 1046329 4803488 4509498 2022-08-19T18:44:49Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5232 PanS.jpg |опис = [[Девица (соѕвездие)|Девица]] |соѕвездие=[[Девица (соѕвездие)|Девица]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 36 м 8,2 с |деклинација=-8° 29' 52"" |положбен агол=110 |вид на објект= [[леќеста галаксија]] |морфолошки вид=S0-a |привиден сјај В=12,4 |привиден сјај Ч=13,3 |површински сјај=13,1 |привидни димензии=1,5' x 1,4' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Алберт Март]] |датум на откривање=[[30 мај]] [[1864]] |алтернативни ознаки=MCG -1-35-3, IRAS 13335-0814 }} '''NGC 5232''' — [[леќеста галаксија]] во соѕвездието [[Девица (соѕвездие)|Девица]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5232 се споменува и како MCG -1-35-3, IRAS 13335-0814. == Откривање == Телото е откриено на [[30 мај]] [[1864]] година од страна на [[Алберт Март]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 48&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5232 е од видот S0-a.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 12,4 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 13,3 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 13,1 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5232 има привидни димензии од 1,5' х 1,4'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 36 м 8,2 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -8° 29' 52"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 110°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5232 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 47998. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 286; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 5545. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 500. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Девица (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Sulentic, Jack W., and William G. Tifft, "The Revised New General Catalogue of Nonstellar Astronomical Objects (RNGC)", Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1973. (4016,0). == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5232 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5232] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5232 Поправени информации за NGC 5232] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205232 NGC 5232] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205232 NGC 5232] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Девица (соѕвездие)]] obqi03eo1f4g6fhxssfri249xf3e59u 0 1046358 4803489 4517460 2022-08-19T18:47:42Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC5259 - SDSS DR14.jpg |опис = NGC 5259-2 (горе десно [[NGC 5259-1]]) |соѕвездие=[[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 39 м 23,1 с |деклинација=+30° 59' 33" |положбен агол=50 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=S |привиден сјај В=15,7 |привиден сјај Ч=16,5 |површински сјај=12,5 |привидни димензии=0,3' x 0,2' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Хајнрих Даре]] |датум на откривање=[[27 април]] [[1865]] |алтернативни ознаки=MCG 5-32-52, CGCG 161-105 }} '''NGC 5259/2''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот не претставува [[Дрееров објект]]. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5259/2 се споменува и како MCG 5-32-52, CGCG 161-105. == Откривање == Објектот е откриен на [[27 април]] [[1865]] година од страна на [[Хајнрих Даре]], со помош на [[рефрактор]], чијашто леќа имала пречник од 11&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5259/2 е од видот S.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 15,7 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 16,5 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,5 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5259/2 има привидни димензии од 0,3' х 0,2'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 39 м 23,1 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +30° 59' 33".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 50°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5259/2 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката . Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 109; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 2537. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 86. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5259/2 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5259/2] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5259/2 Поправени информации за NGC 5259/2] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205259/2 NGC 5259/2] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205259/2 NGC 5259/2] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Ловечки Кучиња (соѕвездие)]] jwpq5cyx9yztnamj7f6q0etionqcv3h 4803490 4803489 2022-08-19T18:48:02Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC5259 - SDSS DR14.jpg |опис = NGC 5259-2 (горе десно [[NGC 5259/1]]) |соѕвездие=[[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 39 м 23,1 с |деклинација=+30° 59' 33" |положбен агол=50 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=S |привиден сјај В=15,7 |привиден сјај Ч=16,5 |површински сјај=12,5 |привидни димензии=0,3' x 0,2' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Хајнрих Даре]] |датум на откривање=[[27 април]] [[1865]] |алтернативни ознаки=MCG 5-32-52, CGCG 161-105 }} '''NGC 5259/2''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот не претставува [[Дрееров објект]]. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5259/2 се споменува и како MCG 5-32-52, CGCG 161-105. == Откривање == Објектот е откриен на [[27 април]] [[1865]] година од страна на [[Хајнрих Даре]], со помош на [[рефрактор]], чијашто леќа имала пречник од 11&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5259/2 е од видот S.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 15,7 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 16,5 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,5 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5259/2 има привидни димензии од 0,3' х 0,2'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 39 м 23,1 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +30° 59' 33".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 50°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5259/2 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката . Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 109; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 2537. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 86. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5259/2 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5259/2] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5259/2 Поправени информации за NGC 5259/2] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205259/2 NGC 5259/2] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205259/2 NGC 5259/2] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Ловечки Кучиња (соѕвездие)]] 4e6vg058gcx90qhb6wg2hab00250fn6 0 1046388 4803491 4527053 2022-08-19T18:51:04Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5288 DSS.jpg |опис = [[Шестар (соѕвездие)|Шестар]] |соѕвездие=[[Шестар (соѕвездие)|Шестар]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 48 м 45,6 с |деклинација=-64° 41' 11"" |положбен агол= |вид на објект= [[расеано ѕвездено јато]] |морфолошки вид=II2p |привиден сјај В=11,8 |привиден сјај Ч= |површински сјај= |привидни димензии=3' x ?' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[3 април]] [[1835]] |алтернативни ознаки=OCL 910, ESO 97-SC7 }} '''NGC 5288''' — [[расеано ѕвездено јато]] во соѕвездието [[Шестар (соѕвездие)|Шестар]], заведено во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5288 се споменува и како OCL 910, ESO 97-SC7. == Откривање == Објектот е откриен на [[3 април]] [[1835]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5288 е од видот II2p.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 11,8 ''m''.<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5288 има само една позната привидна димензија, која изнесува 3'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 48 м 45,6 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -64° 41' 11"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> == Други поделби == Проучување на NGC 5288 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката . Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 452; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 9012. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број N/A. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Шестар (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Hirshfeld, Alan, and Roger W. Sinnott, eds., Sky Catalogue 2000.0, Vol.2, Cambridge, Massachusetts: Sky Publishing Corp. and Cambridge University Press, 1985. (3098,238) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5288 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5288] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5288 Поправени информации за NGC 5288] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205288 NGC 5288] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205288 NGC 5288] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Шестар (соѕвездие)]] ng3txn3hrodm3uy8etq9v10yhi5qj2d 0 1046400 4803492 4509767 2022-08-19T18:52:44Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5299 DSS.jpg |опис = [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |соѕвездие=[[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 50 м 48 с |деклинација=-60° 24' 0" |положбен агол= |вид на објект= [[ѕвездено јато]] |морфолошки вид=*Cloud |привиден сјај В= |привиден сјај Ч= |површински сјај= |привидни димензии=30' x ?' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[7 јуни]] [[1837]] |алтернативни ознаки=ESO 133-?5 }} '''NGC 5299''' — [[ѕвездено јато]] во соѕвездието [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]], заведено во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5299 се споменува и како ESO 133-?5. == Откривање == Објектот е откриен на [[7 јуни]] [[1837]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5299 е од видот *Cloud.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> NGC 5299 има само една позната привидна димензија, која изнесува 30'.<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 50 м 48 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -60° 24' 0".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> == Други поделби == Проучување на NGC 5299 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката . Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 430; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 9004. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број N/A. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Кентаур (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5299 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5299] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5299 Поправени информации за NGC 5299] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205299 NGC 5299] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205299 NGC 5299] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Кентаур (соѕвездие)]] 5ngnaem0ek7dw2da8r5c6nnn80hp80p 0 1046403 4803495 4509450 2022-08-19T18:54:15Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5302 PanS.jpg |опис = Леќеста галаксија NGC 5302. |соѕвездие=[[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 48 м 49,8 с |деклинација=-30° 30' 43"" |положбен агол=153 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=SB0-a |привиден сјај В=12,1 |привиден сјај Ч=13,1 |површински сјај=12,6 |привидни димензии=1,7' x 1' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[30 март]] [[1835]] |алтернативни ознаки=ESO 445-43, MCG -5-33-18 }} '''NGC 5302''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5302 се споменува и како ESO 445-43, MCG -5-33-18. == Откривање == Телото е откриено на [[30 март]] [[1835]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5302 е од видот SB0-a.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 12,1 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 13,1 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,6 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5302 има привидни димензии од 1,7' х 1'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 48 м 49,8 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -30° 30' 43"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 153°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5302 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49007. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 371; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 7279. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 89. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Кентаур (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Hirshfeld, Alan, and Roger W. Sinnott, eds., Sky Catalogue 2000.0, Vol.2, Cambridge, Massachusetts: Sky Publishing Corp. and Cambridge University Press, 1985. (3098,238) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5302 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5302] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5302 Поправени информации за NGC 5302] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205302 NGC 5302] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205302 NGC 5302] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Кентаур (соѕвездие)]] lpdf5jk2tzvsszjcejc5mk58cr9ib4k 0 1046406 4803496 4509597 2022-08-19T18:56:24Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5304 PanS.jpg |опис = Леќеста галаксија NGC 5304. |соѕвездие=[[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 50 м 1,4 с |деклинација=-30° 34' 43"" |положбен агол=146 |вид на објект= [[елиптична галаксија]] |морфолошки вид=E-S0 |привиден сјај В=12,5 |привиден сјај Ч=13,5 |површински сјај=13 |привидни димензии=1,5' x 1' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Луис Свифт]] |датум на откривање=[[10 април]] [[1885]] |алтернативни ознаки=ESO 445-52, MCG -5-33-22 }} '''NGC 5304''' — [[елиптична галаксија]] во соѕвездието [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5304 се споменува и како ESO 445-52, MCG -5-33-22. == Откривање == Телото е откриено на [[10 април]] [[1885]] година од страна на [[Луис Свифт]], со помош на [[рефрактор]], чијашто леќа имала пречник од 16&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5304 е од видот E-S0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 12,5 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 13,5 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 13 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5304 има привидни димензии од 1,5' х 1'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 50 м 1,4 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -30° 34' 43"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 146°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5304 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49090. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 371; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 7279. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 89. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Кентаур (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Hirshfeld, Alan, and Roger W. Sinnott, eds., Sky Catalogue 2000.0, Vol.2, Cambridge, Massachusetts: Sky Publishing Corp. and Cambridge University Press, 1985. (3098,238) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5304 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5304] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5304 Поправени информации за NGC 5304] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205304 NGC 5304] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205304 NGC 5304] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Кентаур (соѕвездие)]] 1qzvzn2fuh7jyyk57q9lp7mnuy1hr6u 0 1046408 4803572 4509481 2022-08-19T19:22:13Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5306 HCG 67 PanS.png |опис = Двојадрената леќеста галаксија NGC 5306 и компактната група Хиксон 67. |соѕвездие=[[Девица (соѕвездие)|Девица]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 49 м 11,2 с |деклинација=-7° 13' 24"" |положбен агол=30 |вид на објект= [[леќеста галаксија]] |морфолошки вид=S0 |привиден сјај В=12,2 |привиден сјај Ч=13,2 |површински сјај=12,4 |привидни димензии=1,3' x 1' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Вилијам Хершел]] |датум на откривање=[[5 март]] [[1785]] |алтернативни ознаки=MCG -1-35-14, VV 135, HCG 67A }} '''NGC 5306''' — [[леќеста галаксија]] во соѕвездието [[Девица (соѕвездие)|Девица]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5306 се споменува и како MCG -1-35-14, VV 135, HCG 67A. == Откривање == Телото е откриено на [[5 март]] [[1785]] година од страна на [[Вилијам Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5306 е од видот S0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 12,2 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 13,2 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,4 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5306 има привидни димензии од 1,3' х 1'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 49 м 11,2 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -7° 13' 24"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 30°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5306 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49039. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 286; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 4973. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 500. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Девица (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Sulentic, Jack W., and William G. Tifft, "The Revised New General Catalogue of Nonstellar Astronomical Objects (RNGC)", Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1973. (4016,0). == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5306 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5306] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5306 Поправени информации за NGC 5306] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205306 NGC 5306] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205306 NGC 5306] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Девица (соѕвездие)]] jn2ke74nvqz0cymi6qrbzf172yuem4p 0 1046409 4803579 4524197 2022-08-19T19:24:09Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = Ngc5307.jpg |опис = Податоци од посматрање (J2000.0 епоха) |соѕвездие=[[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 51 м 3,3 с |деклинација=-51° 12' 19"" |положбен агол= |вид на објект= [[планетарна маглина]] |морфолошки вид=PN |привиден сјај В=11,2 |привиден сјај Ч=12,1 |површински сјај= |привидни димензии=0,3' x ?' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[15 април]] [[1836]] |алтернативни ознаки=PK 312+10.1, ESO 221-PN11, AM 1347-505 }} '''NGC 5307''' — [[планетарна маглина]] во соѕвездието [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5307 се споменува и како PK 312+10.1, ESO 221-PN11, AM 1347-505. == Откривање == Телото е откриено на [[15 април]] [[1836]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5307 е од видот PN.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 11,2 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 12,1 ''m''.<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5307 има само една позната привидна димензија, која изнесува 0,3'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 51 м 3,3 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -51° 12' 19"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> == Други поделби == Проучување на NGC 5307 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката . Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 430; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 8274. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број N/A. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Кентаур (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Hirshfeld, Alan, and Roger W. Sinnott, eds., Sky Catalogue 2000.0, Vol.2, Cambridge, Massachusetts: Sky Publishing Corp. and Cambridge University Press, 1985. (3098,238) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5307 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5307] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5307 Поправени информации за NGC 5307] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205307 NGC 5307] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205307 NGC 5307] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Кентаур (соѕвездие)]] [[Категорија:HD-објекти]] [[Категорија:Планетарни маглини]] 3hr8laxmldfu4952zn0qw2xainytn1b 0 1046411 4803582 4509406 2022-08-19T19:25:41Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5309 PanS.jpg |опис =Спиралната галаксија NGC 5309 |соѕвездие=[[Девица (соѕвездие)|Девица]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 49 м 55 с |деклинација=-15° 46' 18"" |положбен агол= |вид на објект= [[засега неутврден објект]] |морфолошки вид=NF |привиден сјај В= |привиден сјај Ч= |површински сјај= |привидни димензии= |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Едвард Свифт]] |датум на откривање=[[27 април]] [[1887]] |алтернативни ознаки= }} '''NGC 5309''' — [[засега неутврден објект]] во соѕвездието [[Девица (соѕвездие)|Девица]], заведен во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. == Откривање == Објектот е откриен на [[27 април]] [[1887]] година од страна на [[Едвард Свифт]], со помош на [[рефрактор]], чијашто леќа имала пречник од 16&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5309 е од видот NF.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 49 м 55 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -15° 46' 18"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> == Други поделби == Проучување на NGC 5309 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката . Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 286; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 6123. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 1601. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Девица (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Sulentic, Jack W., and William G. Tifft, "The Revised New General Catalogue of Nonstellar Astronomical Objects (RNGC)", Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1973. (4016,0). == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5309 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5309] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5309 Поправени информации за NGC 5309] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205309 NGC 5309] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205309 NGC 5309] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Девица (соѕвездие)]] 4247b7czx5is8hnp40k6a6obzd0dnf8 0 1046412 4803584 4509401 2022-08-19T19:27:03Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5310 PanS.jpg |опис =NGC 5310, една ѕвезда. |соѕвездие=[[Девица (соѕвездие)|Девица]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 49 м 47,8 с |деклинација=+0° 4' 10" |положбен агол= |вид на објект= [[ѕвезда]] |морфолошки вид=* |привиден сјај В= |привиден сјај Ч=12,9 |површински сјај= |привидни димензии= |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Филип Сидни Кулиџ]] |датум на откривање=[[30 април]] [[1859]] |алтернативни ознаки= }} '''NGC 5310''' — [[ѕвезда]] во соѕвездието [[Девица (соѕвездие)|Девица]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. == Откривање == Објектот е откриен на [[30 април]] [[1859]] година од страна на [[Филип Сидни Кулиџ]], со помош на [[рефрактор]], чијашто леќа имала пречник од 15&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5310 е од видот *.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] во рамките на интервалот од минималната до максималната честота изнесува 12,9 ''m''.<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 49 м 47,8 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +0° 4' 10".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> == Други поделби == Проучување на NGC 5310 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката . Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 241; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 308. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 465. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Девица (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Skiff, Brian, private communication of February 27, 1988. (93,36) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5310 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5310] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5310 Поправени информации за NGC 5310] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205310 NGC 5310] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205310 NGC 5310] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Девица (соѕвездие)]] 356rynevovcpfmd323qwwyco46plmlx 0 1046419 4803591 4510625 2022-08-19T19:40:53Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5317 (also NGC 5364).jpg |опис =Податоци од посматрање (J2000.0 епоха) |соѕвездие=[[Девица (соѕвездие)|Девица]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 56 м 11,9 с |деклинација=+5° 0' 56"" |положбен агол=30 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=Sbc/P |привиден сјај В=10,5 |привиден сјај Ч=11,2 |површински сјај=14,1 |привидни димензии=6,8' x 4,4' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[7 април]] [[1828]] |алтернативни ознаки=NGC 5364, UGC 8853, MCG 1-36-3, CGCG 46-9, IRAS 13536+0515 }} '''NGC 5317''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Девица (соѕвездие)|Девица]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5317 се споменува и како NGC 5364, UGC 8853, MCG 1-36-3, CGCG 46-9, IRAS 13536+0515. == Откривање == Објектот е откриен на [[7 април]] [[1828]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5317 е од видот Sbc/P.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 10,5 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 11,2 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 14,1 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5317 има привидни димензии од 6,8' х 4,4'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 56 м 11,9 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +5° 0' 56"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 30°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5317 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49555. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 241; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 315. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 96. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Девица (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Sulentic, Jack W., and William G. Tifft, "The Revised New General Catalogue of Nonstellar Astronomical Objects (RNGC)", Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1973. (4016,0). == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5317 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5317] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5317 Поправени информации за NGC 5317] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205317 NGC 5317] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205317 NGC 5317] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Девица (соѕвездие)]] [[sr:NGC 5317]] s6h30rhzv68f7wclgaa1tveqt42pvlq 0 1046431 4803593 4510626 2022-08-19T19:43:20Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5328 PanS.jpg |опис =Елиптичната галаксија NGC 5328. |соѕвездие=[[Водна Змија (соѕвездие)|Водна Змија]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 52 м 53,4 с |деклинација=-28° 29' 21"" |положбен агол=87 |вид на објект= [[елиптична галаксија]] |морфолошки вид=E1 |привиден сјај В=11,6 |привиден сјај Ч=12,7 |површински сјај=12,5 |привидни димензии=1,8' x 1,2' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Вилијам Хершел]] |датум на откривање=[[5 мај]] [[1793]] |алтернативни ознаки=ESO 445-67, MCG -5-33-28 }} '''NGC 5328''' — [[елиптична галаксија]] во соѕвездието [[Водна Змија (соѕвездие)|Водна Змија]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5328 се споменува и како ESO 445-67, MCG -5-33-28. == Откривање == Објектот е откриен на [[5 мај]] [[1793]] година од страна на [[Вилијам Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5328 е од видот E1.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 11,6 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 12,7 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,5 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5328 има привидни димензии од 1,8' х 1,2'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 52 м 53,4 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -28° 29' 21"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 87°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5328 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49307. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 371; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 6728. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 89. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Водна Змија (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Hirshfeld, Alan, and Roger W. Sinnott, eds., Sky Catalogue 2000.0, Vol.2, Cambridge, Massachusetts: Sky Publishing Corp. and Cambridge University Press, 1985. (3098,238) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5328 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5328] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5328 Поправени информации за NGC 5328] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205328 NGC 5328] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205328 NGC 5328] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Водна Змија (соѕвездие)]] 1a6to6g6wcdrkxkn4tx9je5hexb5ypp 0 1046433 4803595 4510688 2022-08-19T19:45:51Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5330 PanS.jpg |опис =Елиптичната галаксија NGC 5330 |соѕвездие=[[Водна Змија (соѕвездие)|Водна Змија]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 52 м 59,2 с |деклинација=-28° 28' 14"" |положбен агол=6 |вид на објект= [[елиптична галаксија]] |морфолошки вид=E3 |привиден сјај В=13,7 |привиден сјај Ч=14,7 |површински сјај=12,6 |привидни димензии=0,7' x 0,5' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Луис Свифт]] |датум на откривање=[[25 март]] [[1887]] |алтернативни ознаки=ESO 445-68, MCG -5-33-28A }} '''NGC 5330''' — [[елиптична галаксија]] во соѕвездието [[Водна Змија (соѕвездие)|Водна Змија]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5330 се споменува и како ESO 445-68, MCG -5-33-28A. == Откривање == Објектот е откриен на [[25 март]] [[1887]] година од страна на [[Луис Свифт]], со помош на [[рефрактор]], чијашто леќа имала пречник од 16&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5330 е од видот E3.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 13,7 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 14,7 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,6 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5330 има привидни димензии од 0,7' х 0,5'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 52 м 59,2 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -28° 28' 14"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 6°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5330 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49316. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 371; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 6728. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 89. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Водна Змија (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Hirshfeld, Alan, and Roger W. Sinnott, eds., Sky Catalogue 2000.0, Vol.2, Cambridge, Massachusetts: Sky Publishing Corp. and Cambridge University Press, 1985. (3098,238) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5330 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5330] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5330 Поправени информации за NGC 5330] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205330 NGC 5330] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205330 NGC 5330] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Водна Змија (соѕвездие)]] jzpsxffwq9ele2tmu6hutj352bm0h4t 0 1046436 4803596 4509548 2022-08-19T19:47:21Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5332 SDSS2.jpg |опис =Леќеста галаксија NGC 5332 |соѕвездие=[[Воловар (соѕвездие)|Воловар]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 52 м 7,9 с |деклинација=+16° 58' 11"" |положбен агол= |вид на објект= [[елиптична галаксија]] |морфолошки вид=E-S0 |привиден сјај В=13 |привиден сјај Ч=14 |површински сјај=12,6 |привидни димензии=0,9' x 0,9' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Луис Свифт]] |датум на откривање=[[23 март]] [[1887]] |алтернативни ознаки=UGC 8773, MCG 3-35-30, CGCG 102-70 }} '''NGC 5332''' — [[елиптична галаксија]] во соѕвездието [[Воловар (соѕвездие)|Воловар]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5332 се споменува и како UGC 8773, MCG 3-35-30, CGCG 102-70. == Откривање == Телото е откриено на [[23 март]] [[1887]] година од страна на [[Луис Свифт]], со помош на [[рефрактор]], чијашто леќа имала пречник од 16&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5332 е од видот E-S0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 13 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 14 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,6 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5332 има привидни димензии од 0,9' х 0,9'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 52 м 7,9 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +16° 58' 11"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> == Други поделби == Проучување на NGC 5332 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49243. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 196; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 1467. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 1019. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Воловар (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Sulentic, Jack W., and William G. Tifft, "The Revised New General Catalogue of Nonstellar Astronomical Objects (RNGC)", Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1973. (4016,0). == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5332 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5332] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5332 Поправени информации за NGC 5332] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205332 NGC 5332] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205332 NGC 5332] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Воловар (соѕвездие)]] at3ih8zpkv3jvkezne8fblf2ht3zv9w 0 1046437 4803597 4509233 2022-08-19T19:48:37Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5333 DSS.jpg |опис =Леќеста галаксија NGC 5333 |соѕвездие=[[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 54 м 24,1 с |деклинација=-48° 30' 46" |положбен агол=52 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=SB0 |привиден сјај В=10,7 |привиден сјај Ч=11,7 |површински сјај=12,2 |привидни димензии=1,9' x 1' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[2 јули]] [[1834]] |алтернативни ознаки=ESO 221-17 }} '''NGC 5333''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5333 се споменува и како ESO 221-17. == Откривање == Телото е откриено на [[2 јули]] [[1834]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5333 е од видот SB0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 10,7 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 11,7 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,2 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5333 има привидни димензии од 1,9' х 1'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 54 м 24,1 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -48° 30' 46".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 52°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5333 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49424. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 403; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 8267. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број N/A. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Кентаур (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * t == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5333 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5333] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5333 Поправени информации за NGC 5333] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205333 NGC 5333] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205333 NGC 5333] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Кентаур (соѕвездие)]] ldq8jfh6giez2n389tnwtukn10rxvua 0 1046456 4803598 4509453 2022-08-19T19:50:14Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC5352 - SDSS DR14.jpg |опис =[[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]] |соѕвездие=[[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 53 м 38,3 с |деклинација=+36° 8' 3"" |положбен агол=58 |вид на објект= [[елиптична галаксија]] |морфолошки вид=E-S0 |привиден сјај В=13 |привиден сјај Ч=14 |површински сјај=13,3 |привидни димензии=1,2' x 1' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Вилијам Хершел]] |датум на откривање=[[1 мај]] [[1785]] |алтернативни ознаки=UGC 8812, MCG 6-31-11, CGCG 191-9 }} '''NGC 5352''' — [[елиптична галаксија]] во соѕвездието [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)|Ловечки Кучиња]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5352 се споменува и како UGC 8812, MCG 6-31-11, CGCG 191-9. == Откривање == Телото е откриено на [[1 мај]] [[1785]] година од страна на [[Вилијам Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5352 е од видот E-S0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 13 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 14 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 13,3 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5352 има привидни димензии од 1,2' х 1'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 53 м 38,3 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +36° 8' 3"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 58°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5352 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49370. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 110; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 2550. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 106. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Ловечки Кучиња (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Sulentic, Jack W., and William G. Tifft, "The Revised New General Catalogue of Nonstellar Astronomical Objects (RNGC)", Tucson, Arizona: University of Arizona Press, 1973. (4016,0). == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5352 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5352] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5352 Поправени информации за NGC 5352] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205352 NGC 5352] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205352 NGC 5352] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Ловечки Кучиња (соѕвездие)]] oxe9t90dmahdoew2mvgli4f7u27iv8y 0 1046461 4803599 4509349 2022-08-19T19:52:07Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5357 PanS.jpg |опис =Елиптичната галаксија NGC 5357 |соѕвездие=[[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 55 м 59,4 с |деклинација=-30° 20' 30"" |положбен агол=23 |вид на објект= [[елиптична галаксија]] |морфолошки вид=E1 |привиден сјај В=12 |привиден сјај Ч=13 |површински сјај=12,8 |привидни димензии=1,6' x 1,4' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[30 март]] [[1835]] |алтернативни ознаки=ESO 445-78, MCG -5-33-32 }} '''NGC 5357''' — [[елиптична галаксија]] во соѕвездието [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5357 се споменува и како ESO 445-78, MCG -5-33-32. == Откривање == Телото е откриено на [[30 март]] [[1835]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5357 е од видот E1.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 12 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 13 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,8 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5357 има привидни димензии од 1,6' х 1,4'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 55 м 59,4 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -30° 20' 30"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 23°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5357 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49534. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 371; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 7279. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број 89. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Кентаур (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Hirshfeld, Alan, and Roger W. Sinnott, eds., Sky Catalogue 2000.0, Vol.2, Cambridge, Massachusetts: Sky Publishing Corp. and Cambridge University Press, 1985. (3098,238) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5357 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5357] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5357 Поправени информации за NGC 5357] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205357 NGC 5357] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205357 NGC 5357] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Кентаур (соѕвездие)]] cip10pobj0bhl0biq6y02b1i4v1bwre 0 1046469 4803600 4509322 2022-08-19T19:54:13Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |слика = NGC 5365 DSS.jpg |опис =Леќеста галаксија NGC 5365 |соѕвездие=[[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=13 ч 57 м 50,5 с |деклинација=-43° 55' 55"" |положбен агол=7 |вид на објект= [[спирална галаксија]] |морфолошки вид=SB0 |привиден сјај В=11,4 |привиден сјај Ч=12,5 |површински сјај=13,1 |привидни димензии=3,8' x 2,1' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Џон Хершел]] |датум на откривање=[[15 март]] [[1836]] |алтернативни ознаки=ESO 271-8, MCG -7-29-2 }} '''NGC 5365''' — [[спирална галаксија]] во соѕвездието [[Кентаур (соѕвездие)|Кентаур]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Телото било предмет и на други истражувања, па освен како NGC 5365 се споменува и како ESO 271-8, MCG -7-29-2. == Откривање == Телото е откриено на [[15 март]] [[1836]] година од страна на [[Џон Хершел]], со помош на [[рефлекторски телескоп]], чијашто леќа имала пречник од 18,7&nbsp;см. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], NGC 5365 е од видот SB0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 11,4 ''m'', а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 12,5 ''m'', додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 13,1 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за NGC {{{n}}}</ref> NGC 5365 има привидни димензии од 3,8' х 2,1'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Телото е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 13 ч 57 м 50,5 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, -43° 55' 55"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NGC+{{{n}}} NGC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 7°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на NGC 5365 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 49673. Во рамките на атласот на длабокото небо, Уранометрија 2000.00, објектот припаѓа на групата означена со бројот 403; додека во [[Каталог на основни ѕвезди|Каталогот на основни ѕвезди]] (GSC) е групиран под бројот 7802. Објектот е забележан и во фотографското истражување спроведено од [[Паломарска опсерваторија|Паломарската опсерваторија]] во 1958 година, каде што се споменува во групата под број N/A. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на NGC објекти (5001-5500)]]; * [[Нов општ каталог]]; * [[Кентаур (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Hirshfeld, Alan, and Roger W. Sinnott, eds., Sky Catalogue 2000.0, Vol.2, Cambridge, Massachusetts: Sky Publishing Corp. and Cambridge University Press, 1985. (3098,238) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=NGC5365 Прегледувач на длабокото небо — NGC 5365] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC5365 Поправени информации за NGC 5365] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?NGC%205365 NGC 5365] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=NGC%205365 NGC 5365] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:Објекти од Новиот општ каталог]] [[Категорија:Кентаур (соѕвездие)]] 6z390xzztxsoz9gp6va2gphqzlkkvfs 0 1050820 4803759 4681726 2022-08-20T07:29:40Z Carshalton 30527 /* Шампиони и промоции по сезони */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија фудбалска лига | име = Серија Б | лого = [[Податотека:Serie BKT.png|150px]] | pixels = 150 | земја = {{знамеикона|Италија}} [[Италија]] | останати_земји = | конфед = [[УЕФА]] | основана = [[1929]] | клубови = 19 | промоција = [[Серија А]] (прва лига) | испаѓање = [[Серија Ц]] (трета лига) | нивоа = [[Првенство во фудбал на Италија|2]] | домашен_куп = [[Фудбалски куп на Италија|Куп на Италија]] | шампиони = {{Fb team Empoli}} (2. титула) | нај_титули = {{Fb team Atalanta}}<br/>{{Fb team Genoa}} (6. титули) | сезона = [[Серија Б 2017-2018|2017–18]] | тв = [[DAZN]] | мрежно место = [http://www.legaseriea.it/ legaseriea.it] | трофеј = [[Податотека:Coppa Ali della Vittoria.png|50px]] | моментална = [[Серија Б 2018-2019]] }} '''Серија Б''', поради спонзорски причини позната и како '''Serie B BKT''', е второ по ранг натпреварување во [[Фудбал во Италија|италијанскиот фудбал]]. Во лигата настапуват 19 клуба. ==Формат== Во Серија Б се натпреварувале 20 тимови до сезоната 2002-2003. Подоцна била проширена на 24 тимови во сезоната 2003-2004, сè до нелегалните проблеми околу испаѓањето на [[ФК Катанија|Катанија]]. Серија Б повторно го менувала бројот на клубовите и се вратиле на 24 во сезоната 2004-2005, кога се менувал и бројот на клубовите во [[Серија А]] и од 18 се проширува на 20 екипи. Следната сезона бројот на клубови бил намален на 22. Двете првопласирани екипи секоја сезона обезбедуваат промоција во [[Серија А]], додека третиот клуб кој исто така следната сезона ќе игра во најквалитетното натпреварување по ранг во Италија се одредува со одигрување на плејоф. Екипите од 3-тото до 8-мото место на табелата во регуларниот дел на сезоната се квалификуваат за плејофот (или доигрување) за влез во Серија А, така што играат по два натпревари (дома-гости). Најпрво меѓусебе играат екипите пласирани од 5-тото до 8-мото место, а победниците од тие два натпревари подоцна играат во плејоф полуфиналето против 3-тата и 4-тата екипа од регуларниот дел на сезоната, а победниците од тие двобои во финалето на плејофот го даваат последниот член на Серија А. Не се важи правилото гол во гости и во случај на нерешен резултат по двата натпревари понатаму оди екипата која била повисоко пласирана во регуларниот дел од сезоната. Последнопласираните три екипи во сезоната во Серија Б, испаѓаат во понизок ранг на натпреварување т.е. во таканаречената [[Лега Про]] (некогашна Серија Ц), додека двете екипи над трите што директно испаѓаат играат плејаут. ==Спонзорство== {| class="wikitable" cellspacing=1 cellpadding=5 style="border: 1px solid #aaaaaa;" |- bgcolor=#9999ff |<center>'''Период'''||<center>'''Спонзор врз името'''||<center>'''Топ спонзор'''||<center>'''Останати спонзори''' |- bgcolor=#ccccff |<center>[[Серија Б 2010-2011|2010-2011]] – [[Серија Б 2012-2013|2012-2013]] |<center>Серија [[bwin]] |<center>– |<center>– |- bgcolor=#eeffff |<center>[[Серија Б 2013-2014|2013-2014]] |<center>Серија Б [[Eurobet]]<ref name="Eurobet" >{{наведени вести|url=http://www.legaserieb.it/it/sala-stampa/archivio-dettaglio/-/news/IL_CAMPIONATO_SI_CHIAMERA_SERIE_B_EUROBET/915010|title=Il campionato si chiamerà "Serie B Eurobet"|publisher=legaserieb.it|date=1 август 2013}}</ref> |<center>[[NGM (azienda)|NGM]] |<center>– |- bgcolor=#ccccff |<center>[[Серија Б 2014-2015|2014-2015]] |<center>никој |<center>[[NGM (компанија)|NGM]] |<center>[[Compass (компанија)|Compass]]<br />(спонзор врз името на плејофот за пормоција и плејаутот за испаѓање) |- bgcolor=#eeffff |<center>2015-2018 |<center>Серија Б [[ConTe.it]] |<center>– |<center>– |- bgcolor=#ccccff |<center>[[Серија Б 2018-2019|2018-2019]] |<center>Серија БKT |<center>[[Unibet]] |<center>– |}<gallery> File:Serie Bwin.png|Логот на Серија bwin од 2010 до 2013. File:Logo_serie_B_Eurobet.png|Логото на Серија Б Еуробет користено од 2013 до 2014. File:Logo_Serie_B_2014.png|Логото на Серија Б во сезоната 2014-2015. File:Logo Serie B 2015.png|Логото на Серија Б во периодот 2015-2018. File:Serie BKT.png|Логото на Серија Б во сезоната 2018-2019. </gallery> ==Екипи== === Екипи во сезона 2018-2019 === * {{Fb team Ascoli}} * {{Fb team Benevento}} * {{Fb team Brescia}} * {{Fb team Venezia}} * {{Fb team Verona}} * {{Fb team Carpi}} * {{Fb team Cosenza}} * {{Fb team Cremonese}} * {{Fb team Crotone}} * {{Fb team Lecce}} * {{Fb team Livorno}} * {{Fb team Padova}} * {{Fb team Palermo}} * {{Fb team Perugia}} * {{Fb team Pescara}} * {{Fb team Salernitana}} * {{Fb team Spezia}} * {{Fb team Foggia}} * {{Fb team Cittadella}} ===Учество во лигата по сезони=== <!-- Последен пат ажурирано заклучно со сезоната 2016-17. EVITARE INSERIMENTI MASSICCI DI BANDIERINE IN SEZIONI TESTUALI! --> * '''61''' сезони: '''[[Бреша Калчо|Бреша]]''' * '''52''' сезони: '''[[ФК Хелас Верона|Верона]]''' * '''50''' сезони: [[ФК Модена|Модена]] * '''45''' сезони: '''[[ФК Бари 1908|Бари]]''' * '''42''' сезони: [[УС Чита Палермо|Палермо]] * '''38''' сезони: [[ФК Монца|Монца]] * '''37''' сезони: [[Падова Калчо|Падова]] * '''35''' сезони: '''[[Виченца Калчо|Виченца]]''', [[Делфино Пескара 1936|Пескара]] * '''34''' сезони: [[Калчо Катанија|Катанија]], [[Калчо Комо|Комо]] * '''33''' сезони: [[ФК Венеција|Венеција]], '''[[Новара Калчо|Новара]]''', [[ФК Реџана 1919|Реџана]], [[ФК Џенова|Џенова]] * '''32''' сезони: [[ФК Месина|Месина]], '''[[ФК Пиза 1909|Пиза]]''' * '''31''' сезони: [[ФК Таранто 1927|Таранто]], '''[[ФК Чезена|Чезена]]''' * '''29''' сезони: [[ФК Каљари Калчо|Каљари]] * '''28''' сезони: [[ФК Аталанта|Аталанта]], [[УС Катанѕаро|Катанѕаро]] * '''26''' сезони: [[УС Кремонезе|Кремонезе]], [[УС Лече|Лече]], [[С.С.Д. Парма Калчо 1913|Парма]], '''[[УС Салернитана 1919|Салернитана]]''', '''[[Тернана Калчо|Тернана]]''' * '''25''' сезони: [[Ливорно Калчо|Ливорно]] * '''24''' сезони: '''[[Перуџа Калчо|Перуџа]]''', '''[[Специја Калчо|Специја]]''' * '''23''' сезони: [[Фоџа Калчо|Фоџа]] * '''22''' сезони: [[УС Анкона 1905|Анкона]], [[Реџина Калчо|Реџина]], [[ФК Триестина 2012|Триестина]] * '''21''' сезона: [[Варезе Калчо|Варезе]], [[ФК Самбенедетезе|Самбенедетезе]], '''[[С.П.А.Л. 2013|Спал]]''' * '''20''' сезони: [[УС Алесандрија 1912|Алесандрија]], '''[[ФК Асколи Пикио 1898|Асколи]]''' * '''19''' сезони: [[Козенца Калчо|Козенца]], [[ФК Емполи|Емполи]], [[ФК Лукезе 1905|Лукезе]], [[УС Пистоезе 1921|Пистоезе]] * '''18''' сезони: '''[[ФК Авелино 1912|Авелино]]''', [[Пјаченца Калчо 1919|Пјаченца]], [[Удинезе Калчо|Удинезе]] * '''16''' сезони: [[УСД Арецо|Арецо]], [[ФК Тревизо 2013|Тревизо]] * '''14''' сезони: [[ФК Лењано|Лењано]], [[ФК Мантова|Мантова]] * '''13''' сезони: [[ФК Про Патрија 1919|Про Патрија]], [[СС Робур Сиена|Сиена]] * '''12''' сезони: [[ФК Болоња|Болоња]], [[ФК Кротоне|Кротоне]], [[ФК Фанфула 1874|Фанфула]], [[ФК Наполи|Наполи]], '''[[ФК Про Верчели 1892|Про Верчели]]''', [[ФК Торино|Торино]] * '''11''' сезони: [[Виџевано Калчо|Виџевано]], [[СС Лацио|Лацио]], [[ФК Леко 1912|Леко]], [[ФК Сампдорија|Сампдорија]] * '''10''' сезони: [[ФК Нуова Валдањо|Марцото]], [[ФК Прато|Прато]], '''[[ФК Читадела|Читадела]]''' * '''9''' сезони: [[ФК Албинолефе|Албинолефе]], [[ФК Римини 1912|Римини]] * '''8''' сезони: [[ФК Кјево Верона|Кјево]], [[Фрозиноне Калчо|Фрозиноне]] * '''7''' сезони: [[ФК Равена|Равена]], [[ФК Сиракуза|Сиракуза]], * '''6''' сезони: [[ФК Бриндизи|Бриндизи]], [[ФК Есперија Вијареџо|Вијареџо]], [[ФК Гросето|Гросето]], [[ФК Серењо Калчо|Серењо]], [[СС Фиделис Андрија 1928|Фиделис Андрија]] * '''5''' сезони: [[ФК Кампобасо|Кампобасо]], [[ФК Фјорентина|Фјорентина]], [[ФК Потенца Калчо|Потенца]], [[ФК Савона 1907|Савона]], [[УС Сасуоло Калчо|Сасуоло]] * '''4''' сезони: [[ФК Барлета 1922|Барлета]], [[СС Виртус Ланчано 1924|Виртус Ланчано]], [[СС Јуве Стабија|Јуве Стабија]], [[ФК Казале|Казале]], '''[[УС Латина Калчо|Латина]]''', [[ФК Монфалконе|Монфалконе]], [[ФК Павија|Павија]], [[ФК Про Сесто|Про Сесто]], '''[[Трапани Калчо|Трапани]]''' * '''3''' сезони: '''[[Виртус Ентела]]''', [[ФК Дертона 1908|Дертона]], [[Групо Спортиво Фашио Џовани Грион|Грион Пула]], [[Л'Aквила Калчо 1927|Л'Аквила]], [[ФК Кавезе 1919|Кавезе]], '''[[ФК Карпи 1909|Карпи]]''', [[ФК Ночера 1910|Ночерина]], [[Атлетико Пјомбино|Пјомбино]], [[Про Савоја|Савоја]], [[ФК Санремезе|Санремезе]] * '''2''' сезони: [[ФК Акиреале Калчо|Акиреале]], [[Бјелезе Либертас|Бјелезе]], [[ФК Вогера|Вогерезе]], [[СГ Галаратезе|Галаратезе]], [[Карарезе Калчо|Карарезе]], [[ФК Касертана|Касертана]], [[ФК Кастел ди Сангро|Кастел ди Сангро]], [[ФК Крема 1908|Крема]], [[ФК Губио 1910|Губио]], [[ФК Лигурија|Лигурија]], [[Ликата Калчо 1931|Ликата]], [[ФК Милан|Милан]], [[ФК Про Гориција|Про Гориција]], [[ФК Рјети|Рјети]], [[ФК Сампиердарензе|Сампиердарензе]], [[ФК Скафатезе Калчо 1922|Скафатезе]], [[ФК Суѕара Калчо|Суѕара]], [[ФК Вигор Трани Калчо|Трани]], [[УС Фјумана|Фјумана]] * '''1''' сезона: [[СС Алба Рома|Алба Трастевере]], [[ФК Виртус Бергамо 1909|Алцано]], [[ФК Таранто 1927|Арсенале Таранто]], '''[[Беневенто Калчо|Беневенто]]''', [[ФК Болцано 1996|Болцано]], [[ФК Понте Сан Пјетро-Исола|Вита Нова]], [[ФК Галиполи Калчо 1909|Галиполи]], [[ФК Јувентус|Јувентус]], [[Ла Доминанте]], [[ФК Магента|Магента]], [[СС Макератезе 1922|Макерата]], [[УС Масезе 1919|Масезе]], [[Motori Alimentatori Trasformatori Elettrici Roma|МАТЕР]], [[ФК Матера|Матера]], [[ФК Местре|Местрина]], [[Молинела Калчо 1911|Молинела]], [[Портогруаро]], [[ФК Рома|Рома]], [[Сестрезе Калчо 1919|Сестрезе]], [[Соренто Калчо|Соренто]], [[ФК Фермана|Фермана]], [[ФК Форли|Форли]], [[УС Чентезе|Чентезе]] ===Шампиони и промоции по сезони=== *''Екипите кој се во заграда не избориле промоција во Серија А.'' *''Екипите во италик се избориле за промоција преку плејоф.'' {| class="wikitable" |- ! Сезона ! Победник ! Второ место ! Трето место ! Останати промоции |- | [[Серија Б 1929-1930|1929-1930]] | [[ФК Казале Калчо|Казале]] | [[ФК Лењано|Лењано]] | ([[ФК Сампдорија|Ла Доминанте]]) | - |- | [[Серија Б 1930-1931|1930-1931]] | [[ФК Фјорентина|Фјорентина]] | [[ФК Бари|Бари]] | ([[ФК Палермо|Палермо]]) | - |- | [[Серија Б 1931-1932|1931-1932]] | [[ФК Палермо|Палермо]] | [[Падова Калчо|Падова]] | ([[ФК Хелас Верона|Верона]]) | - |- | [[Серија Б 1932-1933|1932-1933]] | [[ФК Ливорно Калчо|Ливорно]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | ([[ФК Модена|Модена]]) | - |- | [[Серија Б 1933-1934|1933-1934]] | ''[[ФК Сампдорија|Сампиердарененсе]]'' | ([[ФК Бари|Бари]]) | ([[ФК Модена|Модена]]) | - |- | [[Серија Б 1934-1935|1934-1935]] | [[ФК Бари|Бари]] | [[ФК Џенова|Џенова 1893]] | ([[Новара Калчо|Новара]]) | - |- | [[Серија Б 1935-1936|1935-1936]] | [[ФК Лукезе|Лукезе]] | [[Новара Калчо|Новара]] | ([[ФК Ливорно Калчо|Ливорно]]) | - |- | [[Серија Б 1936-1937|1936-1937]] | [[ФК Ливорно Калчо|Ливорно]] | [[ФК Аталанта|Аталанта]] | ([[ФК Модена|Модена]]) | - |- | [[Серија Б 1937-1938|1937-1938]] | ''[[ФК Модена|Модена]]'' | ''[[Новара Калчо|Новара]]'' | ([[ФК Алесандрија Калчо 1912|Алесандрија]]) | - |- | [[Серија Б 1938-1939|1938-1939]] | [[ФК Фјорентина|Фјорентина]] | [[ФК Венеција|Венеција]] | ([[ФК Аталанта|Аталанта]]) | - |- | [[Серија Б 1939-1940|1939-1940]] | [[ФК Аталанта|Аталанта]] | [[ФК Ливорно Калчо|Ливорно]] | ([[ФК Лукезе|Лукезе]]) | - |- | [[Серија Б 1940-1941|1940-1941]] | [[ФК Сампдорија|Сампдорија]] | [[ФК Модена|Модена]] | ([[Бреша Калчо|Бреша]]) | - |- | [[Серија Б 1941-1942|1941-1942]] | [[ФК Бари|Бари]] | [[Виченца Калчо|Виченца]] | ([[Пескара Калчо|Пескара]] | - |- | [[Серија Б 1942-1943|1942-1943]] | [[ФК Модена|Модена]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | ([[ФК Наполи|Наполи]]) | - |- | [[Серија Б 1945-1946|1945-1946]] | [[ФК Алесандрија Калчо 1912|Алесандрија]] | ([[Про Патрија]]) | ([[Виџевано Калчо|Виџевано]]) | - |- | [[Серија Б 1946-1947|1946-1947]] | ''Сер. A'': [[Про Патрија]]<br/>''Сер. Б'': [[ФК Лучезе Либертас|Лучезе]]<br/>''Сер. Ц'': [[УС Салернитана 1919|Салернитана]] | ''Сер. A'': ([[ФК Лењано|Лењано]])<br/>''Сер. Б'': ([[Калчо Падова|Падова]])<br/>''Сер. Ц'': ([[Тернана Калчо|Тернана]]) | ''Сер. A'': ([[Новара Калчо|Новара]])<br/>''Сер. Б'': ([[ФК Емполи|Емполи]])<br/>''Сер. Ц'': ([[Пескара Калчо|Пескара]]) | - |- | [[Серија Б 1947-1948|1947-1948]] | ''Сер. A'': [[Новара Калчо|Новара]]<br/>''Сер. Б'': [[Калчо Падова|Падова]]<br/>''Сер. Ц'': [[ФК Палермо|Палермо]] | ''Сер. A'': ([[Бреша Калчо|Бреша]])<br/>''Сер. Б'': ([[ФК Хелас Верона|Верона]])<br/>''Сер. Ц'': ([[Пиза Калчо|Пиза]]) | ''Сер. A'': ([[Калчо Комо|Комо]])<br/>''Сер. Б'': ([[Спал 1907|СПАЛ]])<br/>''Сер. Ц'': ([[ФК Лече|Лече]]) | - |- | [[Серија Б 1948-1949|1948-1949]] | [[Калчо Комо|Комо]] | [[ФК Венеција|Венеција]] | ([[Виченца Калчо|Виченца]]) | - |- | [[Серија Б 1949-1950|1949-1950]] | [[ФК Наполи|Наполи]] | [[Удинезе Калчо|Удинезе]] | ([[ФК Лењано|Лењано]]) | - |- | [[Серија Б 1950-1951|1950-1951]] | [[СПАЛ 2013|СПАЛ]] | [[ФК Лењано|Лењано]] | ([[ФК Модена|Модена]]) | - |- | [[Серија Б 1951-1952|1951-1952]] | [[ФК Рома|Рома]] | ([[Бреша Калчо|Бреша]]) | ([[ФК Месина|Месина]]) | - |- | [[Серија Б 1952-1953|1952-1953]] | [[ФК Џенова|Џенова]] | ''[[ФК Лењано|Лењано]]'' | ([[Калчо Катанија|Катанија]]) | - |- | [[Серија Б 1953-1954|1953-1954]] | [[Калчо Катанија|Катанија]] | ''[[Про Патрија]]'' | ([[ФК Каљари Калчо|Каљари]]) | - |- | [[Серија Б 1954-1955|1954-1955]] | [[Виченца Калчо|Виченца]] | [[Калчо Падова|Падова]] | ([[ФК Модена|Модена]]) | - |- | [[Серија Б 1955-1956|1955-1956]] | [[Удинезе Калчо|Удинезе]] | [[ФК Палермо|Палермо]] | ([[Калчо Комо|Комо]]) | - |- | [[Серија Б 1956-1957|1956-1957]] | [[ФК Хелас Верона|Верона]] | ''[[ФК Алесандрија Калчо 1912|Алесандрија]]'' | ([[Бреша Калчо|Бреша]]) | - |- | [[Серија Б 1957-1958|1957-1958]] | [[ФК Триестина Калчо|Триестина]] | ''[[ФК Бари|Бари]]'' | ([[ФК Венеција|Венеција]]) | - |- | [[Серија Б 1958-1959|1958-1959]] | [[ФК Аталанта|Аталанта]] | [[ФК Палермо|Палермо]] | ([[Калчо Леко 1912|Леко]]) | - |- | [[Серија Б 1959-1960|1959-1960]] | [[ФК Торино|Торино]] | [[Калчо Леко 1912|Леко]] | [[Калчо Катанија|Катанија]] | - |- | [[Серија Б 1960-1961|1960-1961]] | [[ФК Венеција|Венеција]] | [[ФК Мантова|Мантова]] | [[ФК Палермо|Палермо]] | - |- | [[Серија Б 1961-1962|1961-1962]] | [[ФК Џенова|Џенова]] | [[ФК Наполи|Наполи]] | [[ФК Модена|Модена]] | - |- | [[Серија Б 1962-1963|1962-1963]] | [[ФК Месина|Месина]] | [[ФК Бари|Бари]] | [[ФК Лацио|Лацио]] | - |- | [[Серија Б 1963-1964|1963-1964]] | [[ФК Варезе|Варезе]] | [[ФК Каљари Калчо|Каљари]] | [[ФК Фоџа|Фоџа]] | - |- | [[Серија Б 1964-1965|1964-1965]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | [[ФК Наполи|Наполи]] | [[СПАЛ 2013|СПAЛ]] | - |- | [[Серија Б 1965-1966|1965-1966]] | [[ФК Венеција|Венеција]] | [[Калчо Леко 1912|Леко]] | [[ФК Мантова|Мантова]] | - |- | [[Серија Б 1966-1967|1966-1967]] | [[ФК Сампдорија|Сампдорија]] | [[ФК Варезе 1910|Варезе]] | ([[ФК Катанѕаро|Катанѕаро]]) | - |- | [[Серија Б 1967-1968|1967-1968]] | [[ФК Палермо|Палермо]] | [[ФК Хелас Верона|Верона]] | [[Пиза Калчо|Пиза]] | - |- | [[Серија Б 1968-1969|1968-1969]] | [[СС Лацио|Лацио]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | [[ФК Бари|Бари]] | - |- | [[Серија Б 1969-1970|1969-1970]] | [[ФК Варезе 1910|Варезе]] | [[ФК Фоџа|Фоџа]] | [[Калчо Катанија|Катанија]] | - |- | [[Серија Б 1970-1971|1970-1971]] | [[ФК Мантова|Мантова]] | ''[[ФК Аталанта|Аталанта]]'' | ''[[ФК Катанѕаро|Катанѕаро]]'' | - |- | [[Серија Б 1971-1972|1971-1972]] | [[Тернана Калчо|Тернана]] | [[СС Лацио|Лацио]] | [[ФК Палермо|Палермо]] | - |- | [[Серија Б 1972-1973|1972-1973]] | [[ФК Џенова|Џенова]] | [[ФК Чезена|Чезена]] | [[ФК Фоџа|Фоџа]] | - |- | [[Серија Б 1973-1974|1973-1974]] | [[ФК Варезе 1910|Варезе]] | [[Асколи Калчо 1898|Асколи]] | [[Тернана Калчо|Тернана]] | - |- | [[Серија Б 1974-1975|1974-1975]] | [[Перуџа Калчо|Перуџа]] | [[Калчо Комо|Комо]] | ''[[ФК Хелас Верона|Верона]]'' | - |- | [[Серија Б 1975-1976|1975-1976]] | [[ФК Џенова|Џенова]] | [[ФК Катанѕаро|Катанѕаро]] | [[ФК Фоџа|Фоџа]] | - |- | [[Серија Б 1976-1977|1976-1977]] | [[Виченца Калчо|Виченца]] | ''[[ФК Аталанта|Аталанта]]'' | ''[[Пескара Калчо|Пескара]]'' | - |- | [[Серија Б 1977-1978|1977-1978]] | [[Асколи Калчо 1898|Асколи]] | [[ФК Катанѕаро|Катанѕаро]] | [[ФК Авелино|Авелино]] | - |- | [[Серија Б 1978-1979.|1978-1979]] | [[Удинезе Калчо|Удинезе]] | [[ФК Каљари Калчо|Каљари]] | ''[[Пескара Калчо|Пескара]]'' | - |- | [[Серија Б 1979-1980|1979-1980]] | [[Калчо Комо|Комо]] | [[ФК Пистонезе|Пистонезе]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | - |- | [[Серија Б 1980-1981|1980-1981]] | [[ФК Милан|Милан]] | [[ФК Џенова|Џенова]] | [[ФК Чезена|Чезена]] | - |- | [[Серија Б 1981-1982|1981-1982]] | [[ФК Хелас Верона|Верона]] | [[Пиза Калчо|Пиза]] | [[ФК Сампдорија|Сампдорија]] | - |- | [[Серија Б 1982-1983|1982-1983]] | [[ФК Милан|Милан]] | [[СС Лацио|Лацио]] | ''[[Калчо Катанија|Катанија]]'' | - |- | [[Серија Б 1983-1984|1983-1984]] | [[ФК Аталанта|Аталанта]] | [[Калчо Комо|Комо]] | [[ФК Кремонезе|Кремонезе]] | - |- | [[Серија Б 1984-1985|1984-1985]] | [[Пиза Калчо|Пиза]] | [[ФК Лече|Лече]] | [[ФК Бари|Бари]] | - |- | [[Серија Б 1985-1986|1985-1986]] | [[Асколи Калчо 1898|Асколи]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | [[ФК Емполи|Емполи]] | - |- | [[Серија Б 1986-1987|1986-1987]] | [[Пескара Калчо|Пескара]] | [[Пиза Калчо|Пиза]] | ''[[ФК Чезена|Чезена]]'' | - |- | [[Серија Б 1987-1988|1987-1988]] | [[ФК Болоња 1909|Болоња]] | [[ФК Лече|Лече]] | [[СС Лацио|Лацио]] | [[ФК Аталанта|Аталанта]] |- | [[Серија Б 1988-1989|1988-1989]] | [[ФК Џенова|Џенова]] | [[ФК Бари|Бари]] | [[Удинезе Калчо|Удинезе]] | ''[[ФК Кремонезе|Кремонезе]]'' |- | [[Серија Б 1989-1990|1989-1990]] | [[ФК Торино|Торино]] | [[Пиза Калчо|Пиза]] | [[ФК Каљари Калчо|Каљари]] | [[ФК Парма|Парма]] |- | [[Серија Б 1990-1991|1990-1991]] | [[ФК Фоџа|Фоџа]] | [[ФК Хелас Верона|Верона]] | [[ФК Кремонезе|Кремонезе]] | [[Асколи Калчо 1898|Асколи]] |- | [[Серија Б 1991-1992|1991-1992]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | [[Пескара Калчо|Пескара]] | [[ФК Анкона|Анкона]] | [[Удинезе Калчо|Удинезе]] |- | [[Серија Б 1992-1993|1992-1993]] | [[ФК Реџиана 1919|Реџиана]] | [[ФК Кремонезе|Кремонезе]] | [[Пјаченца Калчо|Пјаченца]] | [[ФК Лече|Лече]] |- | [[Серија Б 1993-1994|1993-1994]] | [[ФК Фјорентина|Фјорентина]] | [[ФК Бари|Бари]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | ''[[Калчо Падова|Падова]]'' |- | [[Серија Б 1994-1995|1994-1995]] | [[Пјаченца Калчо|Пјаченца]] | [[Удинезе Калчо|Удинезе]] | [[Виченца Калчо|Виченца]] | [[ФК Аталанта|Аталанта]] |- | [[Серија Б 1995-1996|1995-1996]] | [[ФК Болоња 1909|Болоња]] | [[ФК Хелас Верона|Верона]] | [[Перуџа Калчо|Перуџа]] | [[ФК Реџиана 1919|Реџиана]] |- | [[Серија Б 1996-1997|1996-1997]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | [[ФК Емполи|Емполи]] | [[ФК Лече|Лече]] | [[ФК Бари|Бари]] |- | [[Серија Б 1997-1998|1997-1998]] | [[УС Салернитана 1919|Салернитана]] | [[ФК Венеција|Венеција]] | [[ФК Каљари Калчо|Каљари]] | ''[[Перуџа Калчо|Перуџа]]'' |- | [[Серија Б 1998-1999|1998-1999]] | [[ФК Хелас Верона|Верона]] | [[ФК Торино|Торино]] | [[Реџина Калчо|Реџина]] | [[ФК Лече|Лече]] |- | [[Серија Б 1999-2000|1999-2000]] | [[Виченца Калчо|Виченца]] | [[ФК Аталанта|Аталанта]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | [[ФК Наполи|Наполи]] |- | [[Серија Б 2000-2001|2000-2001]] | [[ФК Торино|Торино]] | [[Пјаченца Калчо|Пјаченца]] | [[ФК Кјево Верона|Кјево]] | [[ФК Венеција|Венеција]] |- | [[Серија Б 2001-2002|2001-2002]] | [[Калчо Комо|Комо]] | [[ФК Модена|Модена]] | [[Реџина Калчо|Реџина]] | [[ФК Емполи|Емполи]] |- | [[Серија Б 2002-2003|2002-2003]] | [[ФК Сиена|Сиена]] | [[ФК Сампдорија|Сампдорија]] | [[ФК Лече|Лече]] | [[ФК Анкона|Анкона]] |- | [[Серија Б 2003-2004|2003-2004]] | [[ФК Палермо|Палермо]] | [[ФК Каљари Калчо|Каљари]] | [[Ливорно Калчо|Ливорно]] | [[ФК Месина|Месина]], [[ФК Аталанта|Аталанта]], ''[[ФК Фјорентина|Фјорентина]]'' |- | [[Серија Б 2004-2005|2004-2005]] | [[ФК Емполи|Емполи]] | [[ФК Тревизо 1993|Тревизо]] | [[Асколи Калчо 1898|Асколи]] | - |- | [[Серија Б 2005-2006|2005-2006]] | [[ФК Аталанта|Аталанта]] | [[Калчо Катанија|Катанија]] | ''[[ФК Торино|Торино]]'' | - |- | [[Серија Б 2006-2007|2006-2007]] | [[ФК Јувентус|Јувентус]] | [[ФК Наполи|Наполи]] | [[ФК Џенова|Џенова]] | - |- | [[Серија Б 2007-2008|2007-2008]] | [[ФК Кјево Верона|Кјево]] | [[ФК Болоња 1909|Болоња]] | ''[[ФК Лече|Лече]]'' | - |- | [[Серија Б 2008-2009|2008-2009]] | [[ФК Бари|Бари]] | [[ФК Парма|Парма]] | ''[[Ливорно Калчо|Ливорно]]'' | - |- | [[Серија Б 2009-2010|2009-2010]] | [[ФК Лече|Лече]] | [[ФК Чезена|Чезена]] | ''[[Бреша Калчо|Бреша]]'' | - |- | [[Серија Б 2010-2011|2010-2011]] | [[ФК Аталанта|Аталанта]] | [[Сиена Калчо|Сиена]] | ''[[Новара Калчо|Новара]]'' | – |- | [[Серија Б 2011-2012|2011-2012]] | [[Делфино Пескара 1936|Пескара]] | [[ФК Торино|Торино]] | ''[[ФК Сампдорија|Самдорија]]'' | – |- | [[Серија Б 2012-2013|2012-2013]] | [[УС Сасуоло Калчо|Сасуоло]] | [[ФК Хелас Верона|Верона]] | ''[[Ливорно Калчо|Ливорно]]'' | – |- | [[Серија Б 2013-2014|2013-2014]] | [[УС Чита Палермо|Палермо]] | [[ФК Емполи|Емполи]] | ([[УС Латина Калчо|Латина]]) | ''[[Чезена Калчо|Чезена]]'' |- | [[Серија Б 2014-2015|2014-2015]] | [[ФК Карпи 1909|Карпи]] | [[Фрозиноне Калчо|Фрозиноне]] | ([[Виченца Калчо|Виченца]]) | ''[[ФК Болоња|Болоња]]'' |- | [[Серија Б 2015-2016|2015-2016]] | [[ФК Каљари Калчо|Каљари]] | [[ФК Кротоне|Кротоне]] | ([[Трапани Калчо|Трапани]]) | ''[[Делфино Пескара 1936|Пескара]]'' |- | [[Серија Б 2016-2017|2016-2017]] | [[СПАЛ 2013|СПАЛ]] | [[ФК Хелас Верона|Верона]] | ([[Фрозиноне Калчо|Фрозиноне]]) | ''[[Беневенто Калчо|Беневенто]]'' |- | [[Серија Б 2017-2018|2017-2018]] | [[ФК Емполи|Емполи]] | [[ФК Парма|Парма]] | ''[[Фрозиноне Калчо|Фрозиноне]]'' | |- | [[Серија Б 2018-2019|2018-2019]] | [[Бреша Калчо|Бреша]] | [[ФК Лече|Лече]] | ([[Беневенто Калчо|Беневенто]]) | ''[[ФК Хелас Верона|Верона]]'' |- | [[Серија Б 2019-2020|2019-2020]] | [[Беневенто Калчо|Беневенто]] | [[ФК Кротоне|Кротоне]] | ''[[Специја Калчо|Специја]]'' |- | [[Серија Б 2020-2021|2020-2021]] | [[ФК Емполи|Емполи]] | [[УС Салернитана 1919|Салернитана]] | ([[ФК Монца|Монца]]) | ''[[ФК Венеција|Венеција]]'' |- | [[Серија Б 2021-2022|2021-2022]] | [[ФК Лече|Лече]] | [[УС Кремонезе|Кремонезе]] | ([[ФК Пиза 1909|Пиза]]) | ''[[ФК Монца|Монца]]'' |} == Наводи == {{наводи}} {{Серија Б}} {{Фудбал во Италија}} [[Категорија:Фудбалот во Италија]] [[Категорија:Државни фудбалски лиги|Италија]] [[Категорија:Серија Б| ]] 4scawmsyw5qxwovryx6zw85nxp2m6uh 10 1060478 4803765 3883731 2022-08-20T07:41:57Z Carshalton 30527 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Серија Б |state=collapsed |title = [[Серија Б]] [[Серија Б 2022-2023|2022-2023]] |titlestyle = background:#efefef; |image = [[Податотека:Serie BKT.png|right|40px]] |group1 = |list1 = <div> {{Безпрелом|{{Fb team Ascoli}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Bari}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Benevento}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Brescia}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Venezia}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Sudtirol}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Cagliari}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Como}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Cosenza}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Modena}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Palermo}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Parma}}{{·}}}}<br> {{Безпрелом|{{Fb team Perugia}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Pisa}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Reggina}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team SPAL}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Ternana}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Frosinone}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Cittadella}}{{·}}}} {{Безпрелом|{{Fb team Genoa}}{{·}}}} </div> }}<noinclude> t6t5itb4sfgbm9pheyptzc39mqoz9xv 0 1061853 4803513 4663552 2022-08-19T19:06:11Z Bjankuloski06 332 /* Производство */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{инфокутија рутениум}} '''Рутениум''' — [[хемиски елемент]] со симбол Ru и [[атомски број]] 44. Тоа е редок [[преоден метал]] што припаѓа на [[Платинска група|платинската група]] на [[Периоден систем на елементите|периодниот систем]]. Како и другите метали на платинската група, рутениумот е инертен на повеќето други хемикалии. Рускиот роден научник од балтичко-германското потекло Карл Ернст Клаус го открил елементот во 1844 година на Казанскиот државен универзитет и го именувал по латинското име на неговата татковина, Рутенија. Рутениум обично се наоѓа како помала компонента на платинските руди; годишното производство се зголеми од околу 19 тони во 2009 година<ref name=JMM>[http://www.platinum.matthey.com/services/market-research/market-review-archive/platinum-2009 Summary. Ruthenium]. platinum.matthey.com, p. 9 (2009)</ref> на околу 35,5 тони во 2017 година.<ref>[http://www.platinum.matthey.com/services/market-research/pgm-market-reports PGM Market Report.] platinum.matthey.com, p. 30 (May 2018)</ref> Повеќето произведени рутениум се користи во електрични контакти отпорни на абење и отпорници со дебелина. Мала апликација за рутениум е во легури на платина и како хемиски катализатор. Новата апликација на рутениум е како слој за екстремни ултравиолетови фотомаси. Рутениум обично се наоѓа во руди со другите метали на платина во Уралските Планини и во [[Северна Америка|Северна]] и [[Јужна Америка]]. Мали, но комерцијално важни количини, исто така, се наоѓаат во пентандитите извлечени од Садбери, Онтарио и во депозитите на пироксинит во [[Јужна Африка (регион)|Јужна Африка.]]<ref name="Platinum-Geological_Survey">{{Наведена мрежна страница |url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/platinum/platimcs07.pdf |title=Platinum&ndash;Group Metals |publisher=U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries |date=January 2007 |accessdate=2008-09-09}}</ref> === Особености === === Физички својства === Рутениум, поливалентен хард бел метал, е член на платинската група и е во групата 8 од [[периодниот систем]]. Со оглед на тоа што сите други елементи од групата 8 имаат најмногу 2 [[електрон]]и во најоддалечената школка, во [[рутениумот]], најоддалечената школка има само еден [[електрон]] (конечниот електрон е во долна обвивка). Оваа аномалија е забележана во соседните метали ниобиум (41), [[молибден]] (42) и родиум (45). Рутениј има четири кристални модификации и не оцрни освен ако не подлежат на високи [[Температура|температури]]. Рутенија се раствора во фузирани алкалии за да даде рутенати (RuO2-4), не го напаѓа ниедна [[киселина]] (дури ни [[царска вода]]), но е нападнат од халогени на високи температури.<ref name=crc/> Всушност, рутенија најлесно е нападнат од оксидирачки агенси.<ref name=Greenwood1076>Greenwood and Earnshaw, p. 1076</ref> Мали количини на рутениум може да ја зголемат тврдоста на платината и паладиумот. Отпорноста на корозија на [[титан]]от значително се зголемува со додавање на мала количина рутениум.<ref name=crc>Hamond, C.R. "The elements", in {{RubberBible86th}}</ref> [[Металоид|Металот]] може да се обложи со галванизација и со термичко разложување. Легурата од рутениум-[[молибден]] познато е дека [[superconductivity|superconductive]] од температури под 10.6 [[Kelvin|K]].<ref name=crc/> Рутиниумот е последниот од 4d транзициските метали што може да ја претпостави групата [[Оксидационо-редукциона реакција|оксидација]] +8, па дури и тогаш е помалку стабилна од потешкиот конгенериум осмиум: ова е првата група од левата страна на табелата, каде што вториот и третиот ред транзициони метали прикажуваат значајни разлики во [[Хемиско соединение|хемиското]] однесување. Како железо, но за разлика од осмиумот, [[рутениумот]] може да формира водени [[катјон]]и во своите пониски стапки на [[оксидација]] од +2 и +3.<ref name=Greenwood1078>Greenwood and Earnshaw, p. 1078</ref> Рутениумот е прв во тренд на опаѓање на точките на [[топење]] и [[вриење]] и атомизација енталпија во 4d транзиција [[метал]]и по максимално гледано кај молибден, бидејќи 4d подслој е повеќе од половина полн и електроните придонесуваат помалку за метално поврзување. (Technetium, претходниот елемент, има исклучително ниска вредност која е надвор од трендот поради неговата полупополнета [Kr] 4d55s2 конфигурација, иако малата количина на енергија потребна за да се возбуди на конфигурацијата [Kr] 4d65s1 покажува дека е не толку далеку од трендот во серијата 4д како манган во 3д транзиционата серија).<ref name=Greenwood1075>Greenwood and Earnshaw, p. 1075</ref> За разлика од полето на железото конгенирано железо, рутениум е парамагнетски на собна температура, бидејќи железото е исто така над својата точка на Кјури.<ref name=Greenwood1074/> Потенцијалот за намалување на киселиот воден раствор за некои заеднички рутениумски јони е прикажан подолу:<ref name=Greenwood1077>Greenwood and Earnshaw, p. 1077</ref> 0.455 V Ru2+ + 2e− ↔ Ru 0.249 V Ru3+ + e− ↔ Ru2+ 1.120 V RuO2 + 4H+ + 2e− ↔ Ru2+ + 2H2O 1.563 V RuO2-4 + 8H+ + 4e− ↔ Ru2+ + 4H2O 1.368 V RuO−4 + 8H+ + 5e− ↔ Ru2+ + 4H2O 1.387 V RuO4 + 4H+ + 4e− ↔ RuO2 + 2H2O === Изотопи === {{Главна|Изотопи на рутениумот}} Природниот рутениум е составен од седум стабилни изотопи. Дополнително, откриени се 34 радиоактивни изотопи. Од овие радиоизотопи, најстабилните се 106Ru со полуживот од 373,59 дена, 103Ru со полуживот од 39,26 дена и 97Ru со полуживот од 2,9 дена.<ref name=n1/><ref name=n2/> Петнаесет други радиоизотопи се карактеризираат со атомски тежини кои се движат од 89,93 u (90Ru) до 114,928 u (115Ru). Повеќето од нив имаат полуживот кој е помалку од пет минути, освен 95Ru (полуживот: 1.643 часа) и 105Ru (полуживот: 4.44 часа).<ref name=n1/><ref name=n2/> Примарниот начин на распаѓање пред најзастапен изотоп, 102Ru, е зафаќање на електрони и примарниот режим по е бета емисија. Примарниот продукт на распаѓање пред 102Ru е технециум и примарен производ за распаѓање по родиум.<ref name=n1>{{RubberBible86th}} Section 11, Table of the Isotopes</ref><ref name=n2>{{NUBASE 2003}}</ref> === Појава === Како 74-ти најбитен елемент во Земјината кора, рутениумот е релативно редок,<ref name="Emsley">{{Наведена книга|title = Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements|last = Emsley|first=J.|publisher = Oxford University Press|date = 2003|location = Oxford, England, UK|isbn = 978-0-19-850340-8|chapter = Ruthenium|pages=368–370}}</ref> кој се наоѓа во околу 100 делови на трилиони.<ref name=Greenwood1071>Greenwood and Earnshaw, p. 1071</ref> Овој елемент најчесто се наоѓа во руди со другите метали на платина во Уралските Планини и во Северна и Јужна Америка. Мали, но комерцијално важни количини, исто така, се наоѓаат во пентандитите извлечени од Садбери, Онтарио, Канада и во депозитите на пироксини во Јужна Африка. Родната форма на рутенија е многу редок минерал (Ир го заменува дел од Ru во неговата структура).<ref name="USGS-YB-2006">{{Наведена мрежна страница|url = http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/platinum/myb1-2006-plati.pdf |publisher = United States Geological Survey USGS|accessdate = 2008-09-16|title = 2006 Minerals Yearbook: Platinum-Group Metals| first = Micheal W.|last = George}}</ref><ref name="USGS-CS-2008">{{Наведена мрежна страница|url = http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/platinum/mcs-2008-plati.pdf |publisher = United States Geological Survey USGS|accessdate = 2008-09-16|title = Commodity Report: Platinum-Group Metals}}</ref> === Производство === Околу 12 тони рутениум се минираат секоја година со светски резерви проценети на 5.000 тони. Составот на мешаните платински метални метални (PGM) минерали варира во зависност од геохемиската формација. На пример, PGMs mined во Јужна Африка содржат во просек 11% рутениум, додека PGMs mined во поранешниот СССР содржат само 2% (1992). Рутениумот, осмиумот и иридиумот се сметаат за мали метали на платина. Рутениумот, како и другите метали на платина, се добива комерцијално како нус-производ од обработка на никел, бакар и платина. Во текот на електроразличувањето на бакар и никел, благородни метали, како што се среброто, златото и металите на платинската група, преципитираат како анодна кал, суровина за екстракција. Металите се претвораат во јонизирани раствори со некој од неколкуте методи, во зависност од составот на суровината. Една претставителна метода е фузија со натриум пероксид проследена со растворање во [[царска вода]] раствор во мешавина на хлор со хлороводородна киселина. Осимиум, рутениум, родиум и иридиум се нерастворливи во царска вода и лесно се таложат, оставајќи ги другите метали во раствор. Родиумот е одделен од остатокот со третман со стопен натриум бисулфат. Нерастворливите остатоци, кои содржат Ru, Os и Ir, се третираат со натриум оксид, во кој Ir е нерастворлив, создавајќи растворени Ru и Os соли. По оксидација на испарливи оксиди, RuO4 е одделен од OsO4 со таложење на (NH4) 3RuCl6 со амониум хлорид или со дестилација или екстракција со органски растворувачи на испарливиот осмиум тетроксид. Водородот се користи за намалување на амониум рутениум хлоридот кој дава прашок. Производот се редуцира со користење на водород, давајќи го метал како прашок или сунѓер метал кој може да се третира со техники на прашкаста металургија или аргон-лачно заварување. === Хемиски соединенија === Оксидационите состојби на рутениумот се движат од 0 до +8 и -2. Карактеристиките на соединенијата од рутениум и осмиум често се слични. На 2, 3 и 4 држави се најчести. Најраспространет претходник е рутениум трихлорид, црвена цврста супстанца која е слабо дефинирана хемиски, но разновидна синтетички. === Оксиди и халкогениди === Рутениумот може да се оксидира до рутениум (IV) оксид (RuO2, оксидациона состојба +4), кој пак може да се оксидира со натриум метапериодот на испарливиот жолт тетраэдричен рутениум тетроксид, RuO4, агресивен силен оксидирачки агенс со структура и својства аналогни на осмиум тетроксид. Како осмиум тетроксид, рутениум тетроксидот е моќен фиксатор и дамка за електронска микроскопија на органски материи и најчесто се користи за откривање на структурата на полимерните примероци. Исто така се познати дикалиум рутенат (K2RuO4, +6) и калиум перрутенат (KRuO4, +7). За разлика од осмиум тетроксид, рутениум тетроксидот е помалку стабилен и е доволно силен како оксидирачко средство за оксидирање на разредена хлороводородна киселина и органски растворувачи како етанол на собна температура и лесно се сведува на рутенат (RuO2-4) во водени алкални раствори; се разложува за да се формира диоксид над 100&nbsp;°C. За разлика од железото, но како осмиум, рутениумот не формира оксиди во своите пониски +2 и +3 оксидациски состојби. Рутениумот образува дихалкогениди само кога се реагира директно со халкогените, кои се дијамагнитни полупроводници кристализираат во пиритската структура и со тоа мора да содржат рутениум (II). Како железо, рутениумот лесно не формира оксоаниони и претпочита да постигне висок координатен број со јони на хидроксид . Рутениевиот тетроксид се намалува со ладен разреден калиумхидроксид за да се формира црн калиум перрутенат, KRuO4, со рутениум во оксидациската состојба +7. Калиум перрутенатот исто така може да се произведува со оксидирачки калиум рутенат, К2РуО4, со гас од хлор. Перрутеничниот јон е нестабилен и се намалува со вода за да се формира портокалова рутенатот. Калиум рутенат може да се синтетизира со реакција на рутениум метал со калиум хидроксид и калиум нитрат.Некои мешани оксиди се исто така познати, како што се MIIRuIVO3, Na3RuVO4, Na2RuV2O7 и MII2LnIIIRuVO6. === Халиди и оксихариди === Најпознатиот рутениум халид е хексафлуорид, темнокафеава цврста материја која се топи на 54&nbsp;°C. Тој насилно се хидролизира при контакт со вода и лесно се диспропорционира за да формира мешавина од пониски рутениум флуориди, ослободувајќи го флуорниот гас. Рутениум пентафлуорид е тетрамерна темнозелена цврста материја која исто така е лесно хидролизирана, топејќи на 86,5&nbsp;°C. Жолтиот рутениум тетрафлуорид веројатно е полимерна и може да се формира со намалување на пентафлуоридот со јод. Меѓу бинарните соединенија на рутениумот, овие високи оксидациски состојби се познати само во оксидите и флуоридите.Рутениум трихлорид е добро познато соединение, кое постои во црна α-форма и темнокафеава β-форма: трихидрат е црвен. Од познатите трихалиди, трифлуоридот е темнокафеав и се распаѓа над 650&nbsp;°C, тетрабромидот е темно-кафеав и се разградува над 400&nbsp;°C, а тријодидот е црно. Од дихалидите, дифлуоридот не е познат, дихлоридот е кафеав, дибромид е црно, а дијодидот е сино. Единствениот познат оксихалид е бледо зелениот рутениум (VI) оксифлуорид, RuOF4. === Координација и органометални комплекси === Главна статија: Органоуретанска хемија Рутениум формира различни координатни комплекси. Примери се многуте деривати на пентамин [Ru (NH3) 5L] n + кои често постојат и за Ru (II) и за Ru (III). Деривати на бипиридин и терпиридин се бројни, најдобро познати како luminescenttris (бипиридин) рутениум (II) хлорид. Рутениумот образува широк спектар на соединенија со јаглерод-рутениумски врски. Грубс-катализаторот се користи за алканска метатеза. Рутеноцен е аналогно на фероцен структурно, но покажува ексклузивни својства на редокс. Безбоен течен рутений пентакарбонил се претвора во отсуство на притисок на СО до темноцрвениот цврст трирутений додекакарбонил. Рутениум трихлорид реагира со јаглерод моноксид за да даде многу деривати, вклучувајќи RuHCl (CO) (PPh3) 3 и Ru (CO) 2 (PPh3) 3 (комплекс на Ропер). Растворот за греење на рутениум трихлорид во алкохоли со трифенилфосфин дава трис (трифенилфосфин) рутениум дихлорид (RuCl2 (PPh3) 3), кој се претвора во хидридниот комплекс хлорохидридрис (трифенилфосфин) рутений (II) (RuHCl (PPh3) 3). === Историја === Иако легурите на платина кои се јавуваат природно, кои ги содржат сите шест метали на платина, долго време биле користени од страна на Американците пред Колумбија и познати како материјал за европските хемичари од средината на 16 век, сè додека платината не била идентификувана во средината на 18 век чист елемент. Таа природна платина содржеше паладиум, родиум, осмиум и иридиум во првата деценија од 19 век. Платинумот во алувијалните песоци на руските реки даде пристап до суровини за употреба во плочи и медали и за ковање монети од рубља, почнувајќи од 1828 година. Во Руската Империја беа достапни производи од платина за монетата, а со тоа и најголем дел од истражувањето нив биле направени во Источна Европа. Можно е полскиот хемичар Jędrzej Śniadecki да го изолира елементот 44 (кој тој го нарекува "вестиум" по астероидот Веста откриен непосредно пред тоа) од јужноамериканските платински руди во 1807. Тој објави најава за неговото откритие во 1808. Неговата работа никогаш не била потврдена , сепак, и тој подоцна го повлече своето барање за откривање. Јенс Берцелиус и Готфрид Оснан речиси го откриле рутениумот во 1827. Тие ги испитале остатоците што останале по растворањето на суровата платина од Уралските Планини во царска вода. Берцелиус не најде невообичаени метали, но Оснан мислеше дека најде три нови метали, кои ги нарече плураниум, рутениум и полиниум. Ова несовпаѓање доведе до долготрајна контроверзност помеѓу Берцелиус и Осман за составот на остатоците. Додека Осан не беше во можност да ја повтори изолацијата на рутениумот, тој конечно се откажа од неговите тврдења. Името "рутениум" го избра Осан, бидејќи анализираните примероци произлегоа од Уралските Планини во Русија. Самото име потекнува од [[Рутенија]], латинскиот збор за [[Рус]], историска област во која се наоѓаат денешна Украина, Белорусија, западна Русија, и делови од Словачка и Полска. Во 1844 година, Карл Ернст Клаус, руски научник од балтичкото германско потекло, покажал дека соединенијата подготвени од Готфрид Осман содржат мали количини на рутениум, кои Клаус ја открил истата година. Клаус го изолира рутениумот од платинските остатоци од производството на рубља, додека работел на Универзитетот во Казан, Казан, на истиот начин како и неговиот потешки конгенериум осмиум бил откриен четири децении порано. Клаус покажал дека рутениум оксидот содржел нов метал и добил 6 грама рутениум од делот на суровата платина која е нерастворлива во царска вода. Одлучувајќи го името за новиот елемент, Клаус изјави: "Јас го именував новото тело, во чест на мојата татковина, рутениум. Имав право да го нарекувам тоа име, бидејќи г-дин Осман се откажа од рутениумот и зборот сè уште не постои во хемија ". === Апликации === Бидејќи ги засилува платината и паладиумските легури, рутениум се користи во електрични контакти, каде што тенок филм е доволен за да се постигне посакуваната издржливост. Со слични својства и пониска цена од родиум, електричните контакти се главна употреба на рутениумот. Плочата се нанесува на основата со галванизација или распрскување. Рутениум диоксид со олово и бизмут рутенати се користат во дебелослојни чипови. Овие две електронски апликации сочинуваат 50% од потрошувачката на рутениум. Рутениумот е ретко легирана со метали надвор од платинската група, каде што малите количини подобруваат некои својства. Дополнителната отпорност на корозија во легурите на титан доведе до развој на специјална легура со 0,1% рутениум. Рутениумот исто така се користи во некои напредни високо-температурни монокристални суперлајови, со апликации кои ги вклучуваат турбините во млазните мотори. Опишани се повеќе сложени композиции на основа на никел, како EPM-102 (со 3% Ru), TMS-162 (со 6% Ru), TMS-138 и TMS-174, а последните две содржат 6% рениум. Навлаки од фонтански перо често се вртат со легура на рутениум. Од 1944 година па натаму, познатата фонтана Пенер Парк 51 била опремена со "RU" нишка, 14 килограми златна нишка со 96,2% рутениум и 3,8% иридиум. Рутениум е компонента на аноди од мешани метални оксиди (MMO) кои се користат за катодна заштита на подземни и потопени структури, како и за електролитски клетки за такви процеси како што се генерира хлор од солена вода. Флуоресценцијата на некои рутениумски комплекси се угаснува со кислород, наоѓајќи ја употребата во оптронски сензори за кислород. Рутениум црвено, [(NH3) 5Ru-O-Ru (NH3) 4-O-Ru (NH3) 5] 6+, е биолошки дамки на полиранкиски молекули како што се пектин и нуклеински киселини за лесна микроскопија и електронска микроскопија. Бета-распадниот изотоп 106 од рутениум се користи во радиотерапија на тумори на очите, главно злоќудни меланоми на увеата. Комплетите во центарот на рутениумот се испитуваат за можна противраковни својства. Во споредба со платинските комплекси, оние од рутениумот покажуваат поголема отпорност кон хидролиза и селективно дејство врз туморите. Рутениум тетроксид изложува латентни отпечатоци од прсти со реакција при контакт со масни масла или масти со лојните загадувачи и создавање кафеав / црн рутениум диоксид пигмент. === Катализа === Многу соединенија што содржат рутениум покажуваат корисни каталитички својства. Катализаторите се погодно поделени на оние кои се растворливи во реакциониот медиум, хомогените катализатори и оние кои не се, кои се нарекуваат хетерогени катализатори. Рутениеви наночестички може да се формираат внатре во халоисот. Овој изобилен минерал природно има структура на валани нанолитри (наноцевки), кои можат да ја поддржат и синтезата на Ru nanocluster и неговите производи за понатамошна употреба во индустриска катализа. Хомогена катализа Растворите што содржат рутениум трихлорид се високо активни за олефинска метатеза. Таквите катализатори се користат комерцијално за производство на полинорборнени, на пример. Добро дефинираните комплекси на рутениум карбени и алкилиден покажуваат слична реактивност и обезбедуваат механистички увид во индустриските процеси. На пример, катабрите на Грубс биле применети при подготовка на лекови и напредни материјали. Рутениеви комплекси се високо активни катализатори за трансфер хидрогенации (понекогаш се нарекуваат реакции на "заземање на водород"). Овој процес се користи за енантиоселективна хидрогенизација на кетони, алдехиди и имини. Оваа реакција експлоатира користење на хирални рутениумски комплекси воведени од страна на Рјоји Нојори. На пример, (cymene) Ru (S, S-TsDPEN) катализира хидрогенизација на бензил во (R, R) -хидробензоин. Во оваа реакција, формат и вода / алкохол служат како извор на H2: Нобеловата награда за хемија беше доделена во 2001 година на Ryōji Noyori за придонеси во областа на асиметрична хидрогенација. Во 2012 година, Masaaki Kitano и соработници, кои работат со органски рутениумски катализатор, покажаа синтеза на амонијак користејќи стабилен електрод како дарител на електрони и реверзибилен водороден уред. Малото, наизменичното производство на амонијак, за локална употреба во земјоделството, може да биде остварлива замена за приклучување на електричната мрежа како мијалник за моќност генерирана од турбини на ветер во изолирани рурални инсталации. Хетерогена катализа Рутинските кобалтни катализатори се користат во синтезата на Фишер-Тропш. ==== Новите апликации ==== Некои рутениумски комплекси апсорбираат светлина низ видливиот спектар и активно се истражуваат за сончевата енергетска технологија. На пример, соединенијата засновани на рутениум се користат за апсорпција на светлина во сончеви зраци со сензорни бои, ветувачки нов систем на сончеви ќелии со ниска цена. Многу оксиди врз основа на рутениум покажуваат многу невообичаени својства, како што се квантитативно критично однесување, егзотична суперспроводливост (во стронциум рутенатната форма) и високотемпературен феромагнет. == Наводи == {{наводи}} {{Периоден систем на елементите}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Рутениум| ]] [[Категорија:Преодни метали]] [[Категорија:Хемиски елементи]] [[Категорија:Благородни метали]] [[Категорија:Скапоцени метали]] [[Категорија:Зборови кои ги нема во ТРМЈ]] [[Категорија:Самородни елементи]] 1r8hucvyes7w0e8q8xkqtim2w5bl2mm 0 1062407 4803525 4761518 2022-08-19T19:09:35Z Bjankuloski06 332 /* Хемиски */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{во изработка}} {{инфокутија цериум}} '''Цериум''' — [[хемиски елемент]] со симбол '''Ce''' и [[атомски број]] 58. Цериумот е [[мек, нодуларен]] и сребрено-бел [[метал]] кој оцрнува кога е изложен на воздух и е доволно мек за да се сече со нож. Цериум е вториот елемент во серијата [[лантаноиди]], и иако често ја покажува состојбата на [[оксидација]] +3 од карактеристиките на серијата, тој, исто така, има исклучително стабилна +4 состојба која не оксидира вода. Тој, исто така се смета за еден од [[ретките земјени елементи]]. Цериум нема биолошка улога и не е многу токсичен. И покрај тоа што секогаш се случува во комбинација со другите ретки земјени елементи во минералите, како што се оние од групата на [[моназит]] и [[бастнезите]], цериумот е лесен да се извлече од своите руди, бидејќи може да се разликува меѓу лантаноидите со својата единствена способност да се оксидира до +4. Тој е најчестиот од лантаноидите, проследен со [[неодиум]], [[лантан]] и [[Празеодиум|прасеодиум]]. Тоа е 26-тиот најобичен [[Елемент (математика)|елемент]], сочинувајќи 66 ppm од Земјината кора, половина колку што е [[хлор]]от и пет пати повеќе од [[олово]]то. Цериум бил првиот од лантаноидите што бил откриен во [[Бастнас]], Шведска од [[Јенс Јакоб Берцелиус]] и [[Вилхелм Хизингер]] во 1803 година и независно од [[Мартин Хајнрих Клапрот]] во Германија истата година. Во 1839 година, [[Карл Густаф Мосандер]] станал првиот кој го изолирал металот. Денес цериумот и неговите соединенија имаат различни намени: на пример, '''цериум (IV) оксид''' се користи за полирање на стакло и е важен дел од [[каталитички конвертори]]. Цериум метал се користи во [[фероцериумски]] запалки за неговите [[пирофорични]] својства. YAG [[фосфор]] на цериум се користи во сини [[светлосни емитирани диоди]] за да се произведе бела светлина. == Особености == === Физички === Цериум е втор елемент од [[Лантаноиди|лантаноидната]] серија. Во периодниот систем, се појавува помеѓу [[лантаноид]] лантан на лево и [[Празеодиум|прасеодиум]] на десно, и над [[актиноидниот ториум]]. Тоа е [[нодуларен]] метал со цврстина слична на онаа на [[сребро]]то. Неговите 58 електрони се распоредени во [[конфигурација]]та [Xe] 4f15d16s2, од кои четирите надворешни електрони се [[валентни електрони]]. Веднаш по лантан, 4f [[орбита]]лите одеднаш се склопуваат и се намалуваат во енергија до тој степен што тие лесно учествуваат во хемиски реакции. Сепак, овој ефект сè уште не е доволно силен кај цериум и на тој начин 5d [[подслој]]от сè уште е окупиран. Повеќето лантаноиди можат да користат само три електрони како валентни електрони, бидејќи потоа преостанатите 4f електрони се премногу силно врзани: цериум е исклучок поради стабилноста на празната f-школка во Ce4 + и фактот дека таа доаѓа многу рано во лантаноидната серија , каде што нуклеарниот полнеж сè уште е доволно низок до [[неодиум]] за да се овозможи отстранување на четвртиот валентниот електрон со хемиски средства. <br /> [[Податотека:Cerium phase diagram.jpg|центар|мини|317x317пкс]] Познато е дека постојат четири [[алотропски]] форми на цериум при стандарден притисок и им се даваат заеднички етикети од α до δ: * Високата температурна форма, δ-цериум, има кристална структура со централно куќиште и постои над 726&nbsp;°C. * Стабилната форма под 726&nbsp;°C до приближна собна температура е γ-цериум, со кристална структура со централна кула во центарот. * ДКПР (двојно шестаголно затворени) форма β-цериум е структурата на рамнотежата приближно од собна температура до -150&nbsp;°C. * ФЦЦ формата α-цериум е стабилна под околу -150&nbsp;°C; има густина од 8.16 g / cm3. * Други цврсти фази кои се појавуваат само при високи притисоци се прикажани на фазниот дијаграм. * И γ и β форми се доста стабилни на собна температура, иако температурата на трансформација на рамнотежата е проценета на околу 75&nbsp;°C. Цериум има променлива [[електронска структура]]. Енергијата на 4f електронот е скоро иста како онаа на надворешните 5d и 6s електрони кои се делокализираат во металната состојба, а само мала количина на енергија е потребна за промена на релативната искористеност на овие електронски нивоа. Ова доведува до двојни валентни состојби. На пример, промената на волуменот од околу 10% се јавува кога цериумот е подложен на високи притисоци или ниски температури. Се чини дека валентност се менува од околу 3 до 4, кога се лади или компресира. На пониски температури однесувањето на цериум е комплицирано со бавните стапки на трансформација. Температурите на трансформација се предмет на значителна хистерезија и вредностите цитирани овде се приближни. По ладењето под -15&nbsp;°C, γ-цериумот почнува да се менува во β-цериум, но трансформацијата вклучува зголемување на волуменот и, што повеќе β форми, внатрешните стресови се зголемуваат и ја потиснуваат понатамошната трансформација. Ладењето под околу -160&nbsp;°C ќе започне со формирање на α-цериум, но ова е само од преостанатиот γ-цериум. β-цериум не се трансформира значително во α-цериум, освен во присуство на стрес или деформација. При атмосферскиот притисок, течниот цериум е повеќе густ од својата цврста форма на точката на топење. === Изотопи === Природниот цериум е составен од четири изотопи: 136Ce (0,19%), 138Ce (0,25%), 140Ce (88,4%) и 142Ce (11,1%). Сите четири се набљудувачки стабилни, иако теоретски се очекуваат светлосните изотопи 136Ce и 138Ce да бидат подложени на инверзна [[двојна бета-распаѓање]] на изотопи од [[бариум]], а најтешкиот изотоп 142Ce се очекува да помине двојно бета распаѓање на 142Nd или алфа-распад на 138Ba. Дополнително, 140Ce ќе ја ослободи енергијата при [[спонтана фисија]]. Ниту еден од овие режими на распаѓање сè уште не е забележан, иако експериментално се бара двојно бета распаѓање на 136Ce, 138Ce и 142Ce. Тековните експериментални граници за нивниот полуживот се: 136Ce: >3.8×1016 y 138Ce: >1.5×1014 y 142Ce: >5×1016 y Сите други изотопи на цериум се [[Вештачки елемент|синтетички]] и [[Радиоактивност|радиоактивни]]. Најстабилните од нив се 144Ce со полуживот од 284,9 дена, 139Ce со полуживот од 137,6 дена, 143Ce со полуживот од 33,04 дена и 141Ce со полуживот од 32,5 дена. Сите други радиоактивни цериумски изотопи имаат полуживот под четири дена, а повеќето од нив имаат полуживот под десет минути. Изотопите помеѓу 140Ce и 144Ce вклучуваат како [[фисија производи]] од [[ураниум]]. Примарниот начин на распаѓање на изотопите полесни од 140Ce е [[инверзна бета-распаѓање]] или [[електронско фаќање]] на [[изотопи на лантан]], додека оној на потешките изотопи е [[Бета-распад|бета распад]] на [[изотопи на прасеодиум.]] Големата реткост на богатите протони 136Ce и 138Ce се објаснува со фактот дека тие не можат да се направат во најчестите процеси на [[ѕвездената нуклеосинтеза]] за елементите што се надвор од железото, со [[s-процесот]] (бавно неутронско зафаќање) и [[r-процесот]] (заробување на неутроните). Ова е така затоа што тие се заобиколиви од реакциониот проток на s-процесот, и r-процес нуклидите се блокирани од распаѓање за нив од повеќе неутрони-богати стабилни нуклиди. Таквите јадра се нарекуваат [[р-јадра]], а нивното потекло сѐ уште не е добро разбрано: некои шпекулирани механизми за нивно формирање вклучуваат [[зафаќање на протонот]], како и [[фотодизаинтеграција]]. 140Ce е најчестиот изотоп на цериум, бидејќи може да се произведува и во s- и r-процесите, додека 142Ce може да се произведува само во r-процесот. Друга причина за изобилството на 140Ce е тоа што е [[магично јадро]], има затворена неутронска обвивка (има 82 неутрони), а со тоа и има многу низок пресек кон понатамошно [[заробување на неутроните]]. Иако неговиот протонски број од 58 не е магија, му се доделува дополнителна стабилност, бидејќи нејзините осум дополнителни протони минати на магичниот број 50 влезат и завршуваат 1 g7 / 2 протонски орбитал. Бројот на изотопи на цериум може да се разликува многу малку во природните извори, бидејќи 138Ce и 140Ce се ќерки на долготрајните исконски [[радионуклиди]] 138La и 144Nd, соодветно. == Хемиски == Цериумски оган во воздух, формирајќи [[спален]] оксид слој како железна [['рѓа]]; еден сантиметарски примерок од цериум метал целосно кородира за околу една година. Го изгорува лесно на 150&nbsp;°C за да се формира бледо-жолтиот [[цериум (IV) оксид]], исто така познат како церија: Ce + O2 → CeO2 Ова може да се намали на [[цериум (III) оксид]] со водороден гас. Металот на цериум е високо [[пирофорен]], што значи дека кога е земја или изгребан, како резултат на струготини се запалува. Оваа реактивност одговара на [[периодичните трендови]], бидејќи цериумот е еден од првите, а со тоа и еден од најголемите лантаноиди. Цериум (IV) оксид има структура на [[флуорит]], слично на диоксидите од прасеодиум и [[тербиум]]. Исто така, се познати и многу нестехиометриски халкогениди, заедно со тривалентниот Ce2Z3 (Z = S, Se, Te). Монохалкогенидите CeZ спроведуваат електрична енергија и подобро би биле формулирани како Ce3 + Z2-e-. Додека CeZ2 се познати, тие се полихалкогениди со цериум (III): цериум (IV) халкогениди остануваат непознати. Цериум е високо електропозитивен метал и реагира со вода. Реакцијата е бавна со студена вода, но се забрзува со зголемување на температурата, произведувајќи цериум (III) хидроксид и водороден гас: 2 Ce (s) + 6 H2O (l) → 2 Ce(OH)3 (aq) + 3 H2 (g) [[Податотека:Cerium(IV) oxide.jpg|мини]] Металот на цериум реагира со сите халогени за да даде трихариди: 2 Ce (s) + 3 F2 (g) → 2 CeF3 (s) [бело] 2 Ce (s) + 3 Cl2 (g) → 2 CeCl3 (и) [бело] 2 Ce (s) + 3 Br2 (g) → 2 CeBr3 (и) [бело] 2 Ce (s) + 3 I2 (g) → 2 CeI3 (и) [жолт] Реакцијата со вишок флуор создава стабилен бел тетрафлуорид CeF4; другите тетрахиди не се познати. Од дихалидите, само бронзениот дијодид CeI2 е познат; како што се диодидите на лантан, прасеодиум и [[гадолиниум]], ова е соединение на цериум (III) [[елетрид]]. Соединенијата на цериум (II) се ограничени на неколку необични органоцериумски комплекси. Цериумот лесно се раствора во разредена [[сулфурна киселина]] за да формираат раствори кои содржат безбојни Ce3 + јони, кои постојат како комплекси [Ce (H2O) 9] 3+: 2 Ce (s) + 3 H2SO4 (aq) → 2 Ce3+ (aq) + 3 SO2−4 (aq) + 3 H2 (g) Растворливоста на цериум е многу повисока во [[метансулфонската киселина]]. Цериум (III) и тербиум (III) имаат [[Ултравиолетова светлина|ултравиолетова]] апсорпциона лента со релативно висок интензитет во споредба со другите лантаноиди, бидејќи нивните конфигурации (еден електрон повеќе од една празна или полуполнета f-подслојка соодветно) го олеснуваат дополнителниот f-електрон да се подложени на f → d транзиции наместо забранети f → f транзиции на другите лантаноиди. [[Цериум (III) сулфат]] е една од ретките соли чија [[растворливост]] во вода се намалува со зголемувањето на температурата. [[Податотека:Ceric ammonium nitrate.jpg|мини|242x242пкс]] Воден раствор на цериум (IV) може да се подготви со реакција на цериум (III) раствори со силни оксидирачки агенси пероксодисулфат или бизмутат. Вредноста на E⦵ (Ce4 + / Ce3 +) варира во зависност од условите поради релативната леснотија на комплексноста и хидролизата со различни анјони, иако +1.72 V е обично претставителна вредност; дека за E⦵ (Ce3 + / Ce) е -2,34 V. Цериум е единствениот лантаноид кој има важна водена и координативна хемија во оксидациската состојба +4. [26] Поради пренос на лиганд-метал, водниот јон на цериум (IV) е портокалово-жолт. Воден цериум (IV) е метастабилен во вода и е силен оксидирачки агенс кој оксидира солна киселина за да даде хлор гас. На пример, церниот амониум нитрат е чест оксидирачки агенс во органската хемија, ослободувајќи органски лиганди од метални карбонили. Во реакцијата Белоусов-Жаботински, цериум осцилира помеѓу 4 и +3 оксидациски состојби за да ја катализира реакцијата. Соли на цериум (IV), особено цериум (IV) сулфат, често се користат како стандардни реагенси за волуметриска анализа при цемериметриски титрации. Комплексот на нитрати [Ce (NO3) 6] 2- е најчестиот комплекс на цериум при употреба на цериум (IV) е оксидирачко средство: тој и неговиот цериум (III) аналог [Ce (NO3) 6] 3- имаат 12- ја координира икосаедричната молекуларна геометрија, додека [Ce (NO3) 5] 2- има 10-координирана бикарница додекаделлахерална молекуларна геометрија. Цриум нитратите, исто така, формираат комплекси 4: 3 и 1: 1 со 18-круна-6 (соодносот што се однесува на тоа помеѓу цериум и крунскиот етер). Халогени комплексни јони како што се CeF4-8, CeF2-6, а портокаловата CeCl2-6 се исто така познати.Оргакоцериум хемијата е слична на онаа на другите лантаноиди, првенствено онаа на циклопентадиенил и циклооктатетраенил соединенија. Цериум (III) циклооктатетраенил соединение има ураноцена структура. === Цериум (IV) === И покрај општото име на цериум (IV) соединенијата, јапонскиот спектроскоп Акио Котани напиша "не постои вистински пример за цериум (IV)". Причината за ова може да се види во структурата на самата церија, која секогаш содржи некои октаедрични слободни работни места каде што се очекуваат атоми на кислород и би можеле подобро да се сметаат за нестехиометриски соединенија со хемиска формула CeO2-x. Понатаму, секој атом на цериум во церија не ги губи сите четири валентни електрони, но го задржува делумното одржување на последниот, што резултира со оксидациона состојба помеѓу +3 и +4. Дури и наводно чисто тетравалентни соединенија, како што се CeRh3, CeCo5 или самата ceria, имаат фото-емисија на рентгенски зраци и спектри на апсорпција на Х-зраци кои се карактеристични за средно-валентните соединенија. 4f електронот во цероцен, Ce (C8H8) 2, локализиран и делокализиран и ова соединение се смета за средно-валентно. == Историја == [[Податотека:Ceres - RC3 - Haulani Crater (22381131691).jpg|мини|247x247пкс]] Цериумот беше откриен во Бастнес во Шведска од [[Јенс Јакоб Берцелиус]] и Вилхелм Хисингер, а независно во Германија од Мартин Хајнрих Клапрот, и во 1803 година. Cerium беше именуван од Берцелиус по џуџестата планета Церера, откриена две години претходно. Самата џуџеста планета е именувана по римската божица на земјоделството, житните култури, плодноста и мајчините односи, Церера. Цериум првично бил изолиран во форма на оксид, кој беше наречен церија, термин кој сè уште се користи. Самиот метал бил премногу електропозитивен за да биде изолиран од тогашната струја за топење, карактеристика на ретки земјени метали воопшто. По развојот на електрохемијата од Хамфри Дејви пет години подоцна, на Земјата наскоро ги дадоа металите што ги содржеа. Цериа, изолирана во 1803 година, ги содржела сите лантаноиди присутни во керитската руда од Бастнас, Шведска, и на тој начин само содржеше околу 45% од она што сега е познато дека е чиста цера. Не беше сè додека Карл Густаф Мосандер не успеа да ја отстрани лантаната и "дидијата" кон крајот на 1830-тите, таа беше добиена чиста. Вилхелм Хијзиер бил богат сопственик на рудникот и аматер и спонзор на Берцелиус. Тој го поседувал и го контролирал рудникот во Бастнас и со години се обидувал да го дознае составот на обилната тешка карпа ("Волфс од Бастнас", која и покрај неговото име немала волфрам), сега позната како керит, имаше во неговиот рудник. Мосандер и неговото семејство живееја многу години во истата куќа како Берцелиус, а Мосандер несомнено беше убеден од Берцелиус за понатамошно испитување на церијата. == Појавување и производство == Цериумот е најзастапен од сите лантаноиди, што претставува 66 ppm од Земјината кора; оваа вредност е веднаш зад бакар (68 ppm), а цериумот е уште поголем од обичните метали како олово (13 ppm) и калај (2.1 ppm). Така, и покрај неговата позиција како еден од т.н. ретки земни метали, цериумот всушност не е редок. Содржината на цериум во почвата варира помеѓу 2 и 150 ppm, со просек од 50 ppm; морската вода содржи 1,5 делови на трилион цериум. Цериум се јавува во разни минерали, но најважните комерцијални извори се минералите на групите на моназит и бастнезите, каде што сочинуваат околу половина од содржината на лантаноид. Monazite- (Ce) е најчестиот претставник на моназитите, при што "-Ce" е наставката на Левинсон, информирајќи за доминацијата на претставникот на елементот REE. Исто така, најважниот дел од бастните наоѓалишта е доминантниот бастин (Ce). Cerium е најлесниот лантаноид кој се екстрахира од неговите минерали бидејќи е единствениот што може да достигне стабилна +4 оксидациона состојба во воден раствор. Поради намалената растворливост на цериум во оксидациската состојба од 4, цериумот понекогаш е исцрпен од карпите во однос на другите ретки земјени елементи и е вграден во циркон, бидејќи Ce4 + и Zr4 + го имаат истиот полнеж и слични јонски полупречници. Во екстремни случаи, цериум (IV) може да формира сопствени минерали одделени од другите ретки земјени елементи, како што се церианит (правилно наречен церианите- (Ce)), (Ce, Th) O2. [[Податотека:Bastnaesite crystal structure.png|мини|412x412пкс]] Бастназите, LnIIICO3F, вообичаено недостасува ториум и тешки лантаноиди надвор од самариум и европиум, а оттука екстракцијата на цериум од него е сосема директна. Прво, бастната садот се прочистува, користејќи разредена хлороводородна киселина за да ги отстрани нечистотиите на калциум карбонат. Рудата потоа се пече во воздухот за да се оксидира до лантаноидните оксиди: додека повеќето лантаноиди ќе бидат оксидирани до сексиоксидите Ln2O3, цериумот ќе се оксидира до диоксидот CeO2. Ова е нерастворлив во вода и може да се исцеди со 0,5 М хлороводородна киселина, оставајќи ги другите лантаноиди зад себе. Постапката за моназит, (Ln, Th) PO4, која обично ги содржи сите ретки Земји, како и ториум, е повеќе вклучена. Моназитот, поради неговите магнетни својства, може да се одвои со повторена електромагнетна сепарација. По одвојувањето се третира со топла концентрирана сулфурна киселина за да се произведат сулфати растворливи во вода во ретки земји. Киселиот филтрат делумно се неутрализира со натриум хидроксид до pH 3-4. Ториум се испушта од растворот како хидроксид и се отстранува. После тоа, растворот се третира со амониум оксалат за да се претворат ретките земји во нивните нерастворливи оксалати. Оксалатите се преобразуваат во оксиди од страна на температурата. Оксидите се раствораат во азотна киселина, но цериоксидот е нерастворлив во HNO3 и оттаму се испушта надвор. Треба да се преземат при ракување со некои од остатоците бидејќи содржат 228Ra, ќерка од 232Th, која е силен гама емитер. == Апликации == [[Податотека:Auer von Welsbach.jpg|мини]] Првата употреба на цериум била во гасните мантили, измислена од австрискиот хемичар Карл Ауер фон Велсбах. Во 1885 година, тој претходно експериментирал со мешавини на магнезиум, лантан и итриум оксиди, но тие дадоа зелено-затемнети светлина и биле неуспешни. Шест години подоцна, открил дека чистиот оксид на ториум произведувал многу подобро, иако сино, светло и дека мешањето со цериум диоксид резултирало со светла бела светлина. Дополнително, цериум диоксидот, исто така, дејствува како катализатор за согорување на ториум оксид. Ова резултираше со голем комерцијален успех за фон Велсбах и неговиот изум, и создаде голема побарувачка за ториум; неговото производство резултирало со голема количина на лантаноиди истовремено извлечени како нуспроизводи. Наскоро беа пронајдени апликации за нив, особено во пирофоричната легура позната како "mischmetall" составена од 50% цериум, 25% лантан, а остатокот останатите лантаноиди, што се користи широко за полесни кремени. Обично, железо се додава и за да се формира легура позната како фероцериум, исто така измислена од фон Велсбах. Поради хемиските сличности на лантаноидите, хемиската сепарација обично не е потребна за нивна примена, како што е мешањето на мисхметал во челик за да се подобри неговата цврстина и обработливост или како катализатори за пукање на нафта. Овој имот на цериј го спасил животот на писателот Примо Леви во концентрациониот логор Аушвиц, кога нашол снабдување со легура на фероцериум и го заменил за храна. Церија е најраспространетото соединение на цериум. Главната примена на церијата е како слој за полирање, на пример, во хемиско-механичка планализација (CMP). Во оваа апликација, CIA ги замени другите метални оксиди за производство на висококвалитетни оптички површини. Големата примена на автомобилите за понискиот сексиоксид е каталитички конвертор за оксидација на CO и NOx емисиите во издувните гасови од моторните возила, церија исто така се користи како замена за неговата радиоактивна конгенерација, на пример во производството на електроди кои се користат во заварување од волфрам со гас, каде што церијата како легирачки елемент ја подобрува стабилноста на лакот и го олеснува стартувањето, додека се намалува изгорувањето. Цериум (IV) сулфат се користи како оксидирачки агенс во квантитативна анализа. Цериум (IV) во растворите на метансулфонска киселина се применува во електрозисите на индустриски обем како рециклирачки оксиданс. Керамички амониум нитрат се користи како оксиданс во органската хемија и во офортувањето на електронските компоненти и како примарен стандард за квантитативна анализа. Фотостабилноста на пигментите може да се подобри со додавање на цериум. Обезбедува пигменти со светлина и ја спречува појавата на полимери од затемнување на сончева светлина. Телевизиските стаклени плочи се предмет на електронско бомбардирање, кое има тенденција да ги затемни со создавање на центри за бои во F-центарот. Овој ефект е потиснат со додавање на цериум оксид. Cerium е исто така суштинска компонента на фосфори кои се користат во ТВ екраните и флуоресцентни светилки. Цериум сулфидот претставува црвен пигмент кој останува стабилен до 350&nbsp;°C. Пигментот е нетоксична алтернатива на кадмиум сулфидните пигменти. Цериум се користи како алуминиумски елемент во алуминиум за да се создаде евтектички легури кои можат да се фрлат, алуминиумски Al-Ce легури со 6-16 wt.% Ce, до кои Mg и / или Si може дополнително да се додадат; овие легури имаат одлична висока температура. == Биолошка улога и мерки на претпазливост == Цериум нема позната биолошка улога кај луѓето, но не е многу токсичен; тоа не се акумулира во синџирот на исхрана во било која значителна мерка. Поради тоа што често се случува заедно со калциум во фосфатните минерали, а коските се првенствено калциум фосфат, цериум може да се акумулира во коски во мали количини кои не се сметаат за опасни. Познато е дека цериумот, како и другите лантаноиди, влијае на метаболизмот на човекот, го намалува нивото на холестерол, крвниот притисок, апетитот и ризикот од коагулација на крвта. Цериум нитрат е ефикасен тематски антимикробен третман за изгореници од трети степен, иако големите дози може да доведат до труење со цериум и метахелоглобинемија . Раните лантаноиди делуваат како суштински кофактори за метанол дехидрогеназата на метанотропната бактерија Methylacidiphilum fumariolicum SolV, за која самите лантан, цериум, прасеодиум и неодиум се подеднакво ефикасни. {| class="wikitable" |+Цериум ! colspan="2" |Опасности |- |GHS пиктограми | |- |GHS сигнален збор |Опасност |- |Изјави за опасност од GHS |<abbr>H228</abbr>, <abbr>H302</abbr>, <abbr>H312</abbr>, <abbr>H332</abbr>, <abbr>H315</abbr>, <abbr>H319</abbr>, <abbr>H335</abbr> |- |GHS претпазливи изјави |<abbr>P210</abbr>, <abbr>P261</abbr>, <abbr>P280</abbr>, <abbr>P301</abbr>, <abbr>P312</abbr>, <abbr>P330</abbr>, <abbr>P305</abbr>, <abbr>P351</abbr>, <abbr>P338</abbr>, <abbr>P370</abbr>, <abbr>P378</abbr> |- |NFPA 704 | |} Како и сите ретки земни метали, цериум има ниска до умерена токсичност. Силен агенс за редукција, тој спонтано се запалува во воздух на 65 до 80&nbsp;°C. Гасовите од цериумски пожари се токсични. Водата не треба да се користи за да се сопрат цериумските пожари, бидејќи цериум реагира со вода за да произведе водороден гас. Работниците изложени на цериум доживеале чешање, чувствителност на топлина и кожни лезии. Цериумот не е токсичен кога се јаде, но животните инјектирани со големи дози на цериум починале поради кардиоваскуларен колапс. Цериумот е поопасен за водните организми, поради тоа што е штетен за клеточните мембрани, но ова не е важен ризик, бидејќи не е многу растворлив во вода. == Извори == {{наводи}} {{Периоден систем на елементите}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Цериум| ]] [[Категорија:Лантаноиди]] [[Категорија:Хемиски елементи]] 5glc2x78u02hbizoophvvxmg537ajx3 0 1073354 4803429 4611228 2022-08-19T15:37:22Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |соѕвездие=[[Бик (соѕвездие)|Бик]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=3 ч 53 м 46,3 с |деклинација=+19° 58' 27"" |положбен агол= |вид на објект= [[галаксија]] |морфолошки вид=Sc |привиден сјај В=14,9 |привиден сјај Ч=15,6 |површински сјај=13,2 |привидни димензии=0,5' x 0,5' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Стефан Жавел]] |датум на откривање=[[15 декември]] [[1892]] |алтернативни ознаки=MCG 3-10-10, CGCG 465-10, IRAS 03509+1949 |слика=IC643 - SDSS DR14.jpg}} '''IC 643''' — [[галаксија]] во соѕвездието [[Бик (соѕвездие)|Бик]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како IC 643 се споменува и како MCG 3-10-10, CGCG 465-10, IRAS 03509+1949. == Откривање == Објектот е откриен на [[15 декември]] [[1892]] година од страна на [[Стефан Жавел]]. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], IC 643 е од видот Sc.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 14,9 mag, а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 15,6 mag, додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 13,2 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?IC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за IC {{{n}}}</ref> IC 643 има привидни димензии од 0,5' х 0,5'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 3 ч 53 м 46,3 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +19° 58' 27"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=IC+{{{n}}} IC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> == Други поделби == Проучување на IC 643 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 14052. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на IC објекти (1-500)]]; * [[Индекс-каталог]]; * [[Бик (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Zwicky, F., E. Herzog, and P. Wild, ""Catalogue of Galaxies and Clusters of Galaxies"", Vol.I. Pasadena, Calif., California Institute of Technology, 1961. Also, successive volumes through 1968. (1,380) (Catalog) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=IC643 Прегледувач на длабокото небо — IC 643] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?IC643 Поправени информации за IC 643]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?IC%20643 IC 643] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=IC%20643 IC 643] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:IC-објекти]] [[Категорија:Бик (соѕвездие)]] n98bkjbp606pn5vmvbyqt05o9obdlwr 0 1073387 4803427 4515628 2022-08-19T15:33:19Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |соѕвездие=[[Близнаци (соѕвездие)|Близнаци]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=7 ч 46 м 7,3 с |деклинација=+26° 30' 16"" |положбен агол=120 |вид на објект= [[галаксија]] |морфолошки вид=S? |привиден сјај В=14,4 |привиден сјај Ч=15,2 |површински сјај=12,9 |привидни димензии=1' x 0,3' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Стефан Жавел]] |датум на откривање=[[30 јануари]] [[1892]] |алтернативни ознаки=MCG 4-19-1, CGCG 148-12 |слика=IC678 - SDSS DR14.jpg}} '''IC 678''' — [[галаксија]] во соѕвездието [[Близнаци (соѕвездие)|Близнаци]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како IC 678 се споменува и како MCG 4-19-1, CGCG 148-12. == Откривање == Објектот е откриен на [[30 јануари]] [[1892]] година од страна на [[Стефан Жавел]]. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], IC 678 е од видот S?.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 14,4 mag, а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 15,2 mag, додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 12,9 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?IC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за IC {{{n}}}</ref> IC 678 има привидни димензии од 1' х 0,3'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 7 ч 46 м 7,3 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +26° 30' 16"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=IC+{{{n}}} IC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 120°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на IC 678 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 21749. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на IC објекти (1-500)]]; * [[Индекс-каталог]]; * [[Близнаци (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Vorontsov-Velyaminov, B.A., and V.P. Arhipova, ""Morphological Catalog of Galaxies"", Parts I-V. Moscow: Moscow State University, 1962-74. (9,679) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=IC678 Прегледувач на длабокото небо — IC 678] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?IC678 Поправени информации за IC 678] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?IC%20678 IC 678] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=IC%20678 IC 678] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:IC-објекти]] [[Категорија:Близнаци (соѕвездие)]] nyojtypb0cp51ibzkrji6js9zcofslo 0 1073520 4803425 4519550 2022-08-19T15:25:31Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |соѕвездие=[[Девица (соѕвездие)|Девица]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=15 ч 10 м 56,1 с |деклинација=+5° 44' 44"" |положбен агол=23 |вид на објект= [[галаксија]] |морфолошки вид=E-S0 |привиден сјај В=13,7 |привиден сјај Ч=14,7 |површински сјај=13,2 |привидни димензии=1,2' x 0,6' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Едвард Свифт]] |датум на откривање=[[19 јуни]] [[1890]] |алтернативни ознаки=UGC 9752, CGCG 49-23 |слика=IC826 - SDSS DR14.jpg}} '''IC 826''' — [[галаксија]] во соѕвездието [[Девица (соѕвездие)|Девица]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како IC 826 се споменува и како UGC 9752, CGCG 49-23. == Откривање == Објектот е откриен на [[19 јуни]] [[1890]] година од страна на [[Едвард Свифт]]. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], IC 826 е од видот E-S0.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 13,7 mag, а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 14,7 mag, додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 13,2 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?IC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за IC {{{n}}}</ref> IC 826 има привидни димензии од 1,2' х 0,6'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 15 ч 10 м 56,1 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +5° 44' 44"".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=IC+{{{n}}} IC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> [[Положбен агол|Положбениот агол]] на објектот е во износ од 23°.<ref name="SEDS"/> == Други поделби == Проучување на IC 826 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 54167. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на IC објекти (1-500)]]; * [[Индекс-каталог]]; * [[Девица (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Vorontsov-Velyaminov, B.A., and V.P. Arhipova, ""Morphological Catalog of Galaxies"", Parts I-V. Moscow: Moscow State University, 1962-74. (9,679) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=IC826 Прегледувач на длабокото небо — IC 826] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?IC826 Поправени информации за IC 826] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?IC%20826 IC 826] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=IC%20826 IC 826] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:IC-објекти]] [[Категорија:Девица (соѕвездие)]] lm9cvbgj81v5zmfih2nuz3c4lz4h2iv 0 1074091 4803585 4519350 2022-08-19T19:31:08Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Галаксија |соѕвездие=[[Мал Лав (соѕвездие)|Мал Лав]] |епоха=Ј2000.0 |ректасцензија=9 ч 43 м 15,4 с |деклинација=+35° 9' 38" |положбен агол= |вид на објект= [[галаксија]] |морфолошки вид=S |привиден сјај В=15,1 |привиден сјај Ч=15,9 |површински сјај=13 |привидни димензии=0,4' x 0,4' |црвено поместување= |оддалеченост= |откривач=[[Стефан Жавел]] |датум на откривање=[[2 април]] [[1900]] |алтернативни ознаки=MCG 6-22-2 }} [[Податотека:Capricornus constellation map-bs.svg|мини|Констелациска карта на Јарац]] '''IC 1322''' — [[галаксија]] во соѕвездието [[Мал Лав (соѕвездие)|Мал Лав]], заведена во [[Нов општ каталог|Новиот општ каталог]] на објекти на длабокото небо. Објектот бил предмет и на други истражувања, па освен како IC 1322 се споменува и како MCG 6-22-2. == Откривање == Објектот е откриен на [[2 април]] [[1900]] година од страна на [[Стефан Жавел]]. == Податоци == === Податоци од набљудување === Според [[Хаблова низа|морфолошката класификација на галаксиите]], IC 1322 е од видот S.<ref>{{NASA link|број={{{n}}}}}</ref> Видливиот [[Привидна ѕвездена величина|сјај]] со голо око изнесува 15,1 mag, а оној во рамките на интервалот од минималната до максималната честота 15,9 mag, додека [[Површински сјај|површинскиот сјај]] изнесува 13 ''m''/лм².<ref name="SEDS">[http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?IC{{{n}}} Students for the Exploration and Development of Space], поправени податоци за IC {{{n}}}</ref> IC 1322 има привидни димензии од 0,4' х 0,4'.<ref name="SEDS"/> === Астрономски податоци === Објектот е од [[Епоха (астрономија)|епохата]] Ј2000.0. Неговата [[ректасцензија]], односно аголот измерен меѓу [[еклиптика]]та и [[небесен екватор|небесниот екватор]] со теме во [[Пролетна точка|пролетната точка]], изнесува 9 ч 43 м 15,4 с, а неговата [[Деклинација (астрономија)|деклинација]], односно висината на лакот на тој агол, +35° 9' 38".<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=IC+{{{n}}} IC {{{n}}}], ''[[SIMBAD]]'', [[Центар за астрономски податоци во Стразбур]]</ref> == Други поделби == Проучување на IC 1322 е вршено од повеќе истражувачи, па поради тоа е вклучен и во други познати збирки според различн критериуми на поделба. Така, во [[Каталог на најважните галаксии|Каталогот на најважните галаксии]] (PGC), објектот се среќава со ознаката 27811. == Поврзано == {{portalpar|Астрономија}} * [[Список на IC објекти (1-500)]]; * [[Индекс-каталог]]; * [[Мал Лав (соѕвездие)]]. == Наводи == {{наводи}} == Користена литература == * Dreyer, J.L.E., New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars (1888), Index Catalogue (1895), Second Index Catalogue (1908). London: Royal Astronomical Society, 1953. (28,2157) == Надворешни врски == * [http://www.messier45.com/cgi-bin/dsdb/dsb.pl?ss=116277112754765&str=IC1322 Прегледувач на длабокото небо — IC 1322] * [http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?IC1322 Поправени информации за IC 1322] * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?IC%201322 IC 1322] — VizieR. * [http://ned.ipac.caltech.edu/cgi-bin/nph-objsearch?objname=IC%201322 IC 1322] — [[Вонгалактичка база на податоци на НАСА]] [[Категорија:IC-објекти]] [[Категорија:Мал Лав (соѕвездие)]] a7nz86skgpv03skyd238oara30gw3qa 0 1076623 4803799 4678195 2022-08-20T09:17:42Z Пакко 4588 /* Географија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место |official_name =Жеравино/Žeravino |other_name = |native_name = Жеравино |nickname = |settlement_type = село |motto = |image_skyline =Zheravino-Ignat-Ignev.jpg |imagesize = |image_caption =Куќа во селото |image_flag = |flag_size = |image_seal = |seal_size = |image_map = |mapsize = |map_caption = |pushpin_map = |pushpin_label_position =bottom |pushpin_mapsize= |pushpin_map_caption = |subdivision_type = Држава |subdivision_name ={{знаме|Bulgaria}}/{{знаме|Serbia}} |subdivision_type1 =[[Административна поделба на Бугарија]]/Окрузи во Србија |subdivision_name1 =[[Ќустендилска област]]/[[Пчињски округ]] |subdivision_type2 =Општина во Бугарија/Општина во Србија |subdivision_name2 =[[Ќустендил]]/[[Босилеград]] |subdivision_type3 = |subdivision_name3 = |government_footnotes = |government_type = |leader_title = |leader_name = |established_title = |established_date = |area_magnitude = |unit_pref =Imperial |area_footnotes = |area_total_km2 = |area_land_km2 = |population_as_of = 2011/2002 |population_footnotes = |population_note = |population_total =3/21 |population_density_km2 = |timezone =[[источноевропско време]]/[[средноевропско време]] |utc_offset = |timezone_DST = [[источноевропско летно време]]/[[средноевропско летно време]] |utc_offset_DST = |latd=|latm= |lats= |latNS=N |longd=|longm=|longs=|longEW=E |elevation_footnotes = |elevation_m = |elevation_ft = |postal_code_type = |postal_code = |area_code = |blank_name = |blank_info = |website = |footnotes = }} '''Жеравино''' — поделено село меѓу [[Бугарија]] и [[Србија]]. Се наоѓа на самиот југоисточен дел на Србија и крајниот југозападен дел на Бугарија. Српскиот дел од селото се наоѓа во [[Општина Босилеград]] во [[Пчињски округ|Пчињскиот округ]]. Бугарскиот дел од селото се наоѓа во [[Општина Ќустендил]] во Ќустендилската област. Според пописот од 2002. во српскиот дел живеел 21 жител<ref>Popis stanovništva, domaćinstava i Stanova 2002. Knjiga 1: Nacionalna ili etnička pripadnost po naseljima. Republika Srbija, Republički zavod za statistiku Beograd 2003. ISBN 86-84433-00-9</ref>(според пописот од 1991. селото имало 34 жители), додека во бугарскиот дел од селото имало само 4 жители. Според пописот во [[Бугарија]] од 2011, селото имало само 3 жители.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nsi.bg/ORPDOCS/Census2011_4.pop_by_ethnos.xls|title=Национален статистически институт. Население по области, общини, населени места и самоопределение по етническа принадлежност към 01.02.2011 г.|language=bg|accessdate=2012-03-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120422120657/http://www.nsi.bg/ORPDOCS/Census2011_4.pop_by_ethnos.xls|archivedate=2012-04-22|url-status=live}}</ref> ==Географија== Жеравино се наоѓа на границата со [[Република Србија]] и [[Република Северна Македонија]] во географската област Каменица. Поделено е меѓу Србија и Бугарија во 1920 година. Жеравино, посебно неговата Горчилска Мала е најзападното населено место во [[Бугарија]] и најјугоисточното во Србија. Има умерена континентална нископланинска клима. Недалеку над селото е врвот [[Китка (Осогово)|Китка]] на [[Осогово]], на самата граница со Македонија. Овој врв долго се сметал за најзападна точка на Бугарија, пред да биде утврдено дека тоа е [[Вршка Чука]] на крајниот северозапад на земјата. Селото е од разбиен тип и е сочинето од 5 маала: * Дјулгерска * Радевска * Чергарска * Горчилска * Папрадска Порано, селото на територијата на Бугарија припаѓало кон следните административно-територијални единици: Општина Бобешино (1883-1934), Општина Долно Село (1934-1958), Општина Жиленци (1958-1959), Оопштина Долно Село (1959-1978), Општина Ѓуешево (1978-1983), Општина Грлјано (1987-1987) и Општина Ќустендил (од 1987 г.). == Население на бугарскиот дел == {| {{prettytable}} | '''Година''' | align="center" | 1880 | align="center" | 1900 | align="center" | 1926 | align="center" | 1934 | align="center" | 1946 | align="center" | 1956 | align="center" | 1965 | align="center" | 1975 | align="center" | 1978 | align="center" | 1984 | align="center" | 2010 |- | '''Население''' |align="center" | 375 |align="center" | 420 |align="center" | 302 |align="center" | 286 |align="center" | 239 |align="center" | 147 |align="center" | 44 |align="center" | 20 |align="center" | 10 |align="center" | 4 |align="center" | 4 |} ==Историја== За селото, нема некои официјални документи во текот на историјата. Остатоците од античкиот и средновековниот период покажуваат дека регионот е населен уште во времето на антиката. Селото е старо и средновековно, регистрирано во османскиот даночен тефтер од 1579-1572 година под името Жеравино со 20 христијански домаќинства и 15 ергени. Тогаш имало статус на дервенџиско село. == Село Жеравино во Србија == Во српскиот дел живеат 19 полнолетни жители, а просечната старост на населението изнесува 55,9 години (51,6 кај мажите и 59,1 кај жените). Во селото има 10 домаќинства, а просечниот број на членови по домаќинство е 2,10. Населението во ова село е многу нехомогено, а во последните три пописи е забележан пад во бројот на жители. {| width="50%" style="background:transparent; " | valign="top" width="50%" style="border:1px solid gray; " | <!-- ============================================================================================= ПОЧЕТАК ГРАФИКА ===============================================================================================--> <center> :''График промена на бројот на жители во текот на 20 век'' {| | style="padding: 0;" | <timeline> ImageSize = width:250 height:200 PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = justify Colors = id:gray1 value:gray(0.9) DateFormat = yyyy Period = from:1940 till:2010 ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1940 PlotData = bar:213 color:gray1 width:1 from:start till:end bar:142 color:gray1 from:start till:end bar:71 color:gray1 from:start till:end bar:0 color:gray1 LineData = layer:front points:(62,162)(77,160) color:blue width:2 points:(77,160)(100,141) color:blue width:2 points:(100,141)(128,141) color:blue width:2 points:(128,141)(157,74) color:blue width:2 points:(157,74)(185,47) color:blue width:2 points:(185,47)(217,36) color:blue width:2 </timeline> |} </center> <!-- ============================================================================================= КРАЈ ГРАФИКА ===============================================================================================--> | valign="down" width="50%" | |} {{Графикон постоци |извор=<ref>{{Стат Књига 1}}</ref> |ширина=300px |наслов=Етнички состав според пописот од 2002 во Србија |позадина=#ddd |позиција=left |шипке= {{Врста са постотком|[[Бугари]]|yellow|6|28.57}} {{Врста са постотком|[[Срби]]|blue|4|19.04}} {{Врста са постотком|[[Македонци]]|red|1|4.76}} {{Врста са постотком|непознато|green|0|0.0}} }} ;Население {| {{prettytable}} | '''Година''' | align="center" | 1948 | align="center" | 1953 | align="center" | 1961 | align="center" | 1971 | align="center" | 1981 | align="center" | 1991 | align="center" | 2002 |- | '''Население''' |align="center" | 178 |align="center" | 176 |align="center" | 152 |align="center" | 152 |align="center" | 68 |align="center" | 34 |align="center" | 24 |} ;Етнички состав (2002) {| {{prettytable}} | '''Националност''' | align="center" | бугари | align="center" | срби | align="center" | Македонци |- | '''% од населението''' |align="center" | 76,20 % |align="center" | 19,04 % |align="center" | 4,76 % |} ==Наводи== {{наводи}} {{Општина Ќустендил}} [[Категорија:Села во Србија]] [[Категорија:Села во Бугарија]] [[Категорија:Поделени градови]] [[Категорија:Населени места во Пчињскиот округ]] [[Категорија:Општина Ќустендил]] gnlxult92zxd0kfpu25gh12mo8f7o2a 0 1077563 4803673 4438395 2022-08-19T21:21:27Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Плаут | image = Plautus.gif | birth_date = 254 п.н.е. | birth_place = [[Сарсина]], [[Умбрија]] | death_date = 184 п.н.е. | death_place = [[Рим]] | nationality = [[Римска република]] | period = [[Стар Рим]] | genre = [[комедија]] | debut_works = | collaborator = | ploys = | spouse = | partner = | relations = | influences = | influenced = [[Вилијам Шекспир]], [[Жан Батист Поклен Молиер]] }} '''Тит Макиј Плаут''' (''Titus Maccius Plautus''), (254 п.н.е. - 184 година п. н.е.) - римски писател, кој се смета за најголемиот римски комедиограф. ==Животопис== Роден е во малото планинско место Сарсина, во [[Умбрија]], најверојатно во сиромашно [[семејство]]. Најпрвин работел во театарот во [[Стар Рим|Рим]], а потоа многу патувал и тргувал, но немал среќа во трговијата. Како сиромашен човек повторно се вратил во Рим и таму работел во една мелница. Притоа, напишал три [[Комедија|комедии]], кои биле добро примени кај публиката, така што, охрабрен од успехот, ја напуштил мелницата и до [[смрт]]та се занимавал со пишување.<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плавт, ''Скржавецот (Аулуларија)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 127-137.</ref> ==Творештво== Во антиката, на Плавт му се припишувале околу 130 комедии од кои, познатиот римски полихистор [[Марко Теренциј Варон]], во [[1 век п.н.е.]] како автентични издвоил 21 комедија, кои по неговото име биле наречени ''fabulae Veronianae''. Од нив, целосно се сочувани 20, а една (''Vidularia'') е сочувана само делумно. Сите негови комедии претставуваат адаптација на новата античка комедија: за три или четири, со сигурност се знае дека се на Менандро; две се на Дефил; додека една му се припишува на [[Алексид]].<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плавт, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 127.</ref> Со своите драми Плавт доживела голем успех кај необразованата римска публика, што се должело на слободната и жива обработка на грчките оригинали кои тој ги менувал, обработувал, поедноставувал и комбинирал според својата волја. Притоа, тој внесувал нови елементи со цел да ги направи делата привлечни за римската публика. На пример, тој вметнувал кратки дијалошки сцени во кои ликовите си разменуваат закани и навреди; во неговите дела често е присутен мотивот на [[роб]]от кој трча; како и ликот на робот кој зборува слободно и дрско; наспроти него, понекогаш се појавува ликот на робот кој му е верен на својот господар; понатаму, во неговите дела има мноштво груби шеги, алитерации и игри на зборови; најпосле, тој го зголемил музичко-рецитативниот елемент, којшто во одредени негови дела зафаќа дури и две третини од дејството.<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 128.</ref> Во повеќето негови комедии, заплетот се гради околу неколку вообичаени теми, како што се: итроштините на некој роб, кој му помага на својот господар да го освои [[срце]]то на некоја девојка, во што му пречи или некој соперник или нејзиниот строг татко; често, девојката е [[Проституција|проститутка]] или робинка за која до крајот на делото се открива дека, всушност, е родена како слободна граѓанка; често се јавува мотивот на девојка која била грабната во младоста, а како кулминација, кон крајот на драмата, таа е препознаена како нечија одмана загубена ќерка; најпосле, како чести ликови во неговите драми се: војникот-фалбаџија, готвачот и паразитот.<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 128-129.</ref> Комедиите на Плавт имаат големо значење, зашто тие се речиси единствената напишана трага на говорниот [[латински јазик]] од тоа време. Инаку, неговиот јазик се наоѓа на границата на стандардниот латински јазик при што е нагласено жив и еластичен, приспособен кон секој лик во комедиите. Неговите комедии биле многу ценети во периодот на доцната [[Римска Република]] и во раното [[Римско Царство|Царство]], но подоцна ја загубиле популарноста, зашто нивниот [[јазик]] бил архаичен. Плавт бил повторно откриен и неговата популарност се зголемила во [[ренесанса]]та, а неговите дела послужиле како пример на некои комедии на [[Шекспир]].<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 129.</ref> ===Дела на Плавт=== Најпознати дела на Плавт се следниве: * ''Амфитрион (Amphiruo)'' - една од најдобрите [[Комедија|комедии]] на Плавт во која богот [[Јупитер (бог)|Јупитер]] го зема ликот на [[Теба (Грција)|тебанскиот]] крал Амфитрион за да ја обљуби неговата жена Алкмена. Богот [[Меркур (бог)|Меркур]], пак, го зема ликот на Сосиј, верниот слуга на Амфитрион. Така, на сцената се јавуваат два пара двојници, со што се нижат многу комични ситуации. Ова дело Плавт го нарекол трагикомедија (''tragico-comedia''), бидејќи тоа е спој на спротивставени елементи - високиот [[морал]] на Алкмена и бурлескниот бес на нејзиниот сопруг, но веројатно и затоа што обработува [[Митологија|митолошка]] тема што традиционално спаѓа во областа на [[трагедија]]та.<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 129-130.</ref> * ''Ќупот со злато (Aulularia)'' - оваа комедија, позната и како „[[Скржавецот (драма од Плаут)|Скржавецот]]“, ја обработува приказната за стариот скржавец Еуклион, кој наоѓа ќуп со [[злато]] и живее во страв некој да не му го украде. Неговиот стар сосед Мегадор ја бара раката на неговата ќерка (Федра), но Еуклион мисли дека тој го посакува златото. Меѓутоа, Федра е бремена од внукот на Мегадор, Ликонид, која своевремено ја обљубил, но сега сака да ја земе за жена. Плашејќи се за своето злато, Еуклион го закопува во [[шума]]та, но [[роб]]от на Ликонид го краде златото. Крајот на драмата е загубен, но веројатно Еуклион си го повратил златото, а Федра се омажила за Ликонид.<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 130.</ref> * ''Бакхиди (Bacchides)'' - и оваа драма, чиј почеток е изгубен, обработува двен мотив. Во неа се зборува за сестрите Бакхиди, две хетери со исто име, од кои, едната маѓепсува млад и богат човек, а другата паѓа во рацете на некој [[војник]], но во неа е вљубен младиот Мнесилох. Со измама, робот зема пари од таткото на Мнесилох со цел да ја откупи Бакхида од војникот, но несмасно ги губи парите. Сепак, итриот [[роб]] повторно успева да го измами таткото на Мнесилох. Најпосле, драмата завршува среќно, со заедничка веселба.<ref name="ReferenceA">„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 131.</ref> * ''Заробеници (Captivi)'' - драмата е малку невообичаена за Плавт бидејќи има малку сентиментален карактер и во неа нема женски ликови. Двајцата сина на еден човек паднале во [[ропство]] - еден во детството, а другиот додека бил војник. Несреќниот татко купува голем број непријателски војници, надевајќи се дека меѓу нив ќе ги најде своите синови. Најпосле, по низа настани во кои главната улога ја има еден паразит со своите досетки, таткото успева да ги најде двата сина.<ref name="ReferenceA"/> * ''Менехми (Menaechmi)'' - драмата ја обработува темата на двајца идентични [[близнаци]], наречени според името на еден од нив. Едниот близнак, Менехмо, бил грабнат кога имал седум години, а другиот брат, Созикле, го зема името на својот брат за да го сочува споменот на него. Подоцна, Созикле тргнува во потрага по својот брат и пристигнува во Епидаур, каде што живее тој. Кога стигнува во [[Епидаур]], Созикле-Менехмо ги среќава љубовницата на својот брат, неговата жена и таткото на жена му при што се случуваат комични настани. На крајот се решаваат сите забуни и драмата завршува среќно.<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 131-132.</ref> * ''Чудовиште (Mostellaria)'' - во драмата се опишува како младиот Филолах, додека татко му е на пат, купува робинка и ја доведува во куќата за да живее со него. Притоа, [[пари]]те за робинката ги позајмува од едне лихвар. Неочекувано се враќа татко му и тогаш на сцената настапува робот на Филолах, Транион кој, сакајќи да го спречи таткото да влезе во куќата, го лаже дека во куќата се наоѓа [[дух]]от на некој убиен човек. Кога доаѓа лихварот за да си ги побара парите, Транион мора да смислува нови лаги.<ref name="ReferenceB">„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 132.</ref> * ''Војникот фалбаџија (Miles gloruisus)'' - во средиштето на оваа драма е војникот Пиргополиник, чие име значи „освојувач на многу градови“, а кој настрадува од еден роб поради својата тврдоглавост и вообразеност. Ликот на надмениот војник често се среќава и во другите комедии на Плавт.<ref name="ReferenceB"/> * ''Лажливец (Pseudolus)'' - во драмата се раскажува како некој македонски војник купува девојка по цена од 20 мини, но остава капар од само 15 мини. Подоцна, гласникот на војникот ги плаќа и останатите пет мини, по што треба девојката да му ја однесе на војникот. Меѓутоа, во девојката е вљубен и младиот [[Атина|Атинец]], Калиодор. Потоа се случуваат повеќе комични дијалози меѓу гласникот на војникот и Псевдол (робот на Калиодор, кој сака да ја откупи девојката, но нема пари. Притоа, двајцата се натпреваруваат со своиет лаги и најпосле, преовладува Псевдол.<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 133.</ref> * ''Конопот (Rudens)'' - и оваа драма има малку сентиментален карактер. Дејството се случува во [[Кирена]], во близината на еден [[храм]] на [[Венера (божица)|Венера]] и селската куќа на стариот Атинец, Демон, чија ќерка Палестра уште како дете била грабната, а потоа доспева во рацете на сводникот Лабракс. Младиот Атинец, Плесидип, се вљубува во неа и на сводникот му дава капар, сакајќи да ја откупи. Лабракс решава скришно да ја одведе девојката на [[Сицилија]], но патем се случува бродолом во близината на Кирена. Палестра и уште една девојка успеваат да се спасат и ги примаат во храмот на Венера. Во храмот пристигнува и Лабракс, кој исто така се спасува. Тој се обидува да ги земе девојките, но нив ќе ги одбранат Демон и Плесидип. Еден рибар во својата мрежа го извлекува ковчегот на Лабракс за кого почнува расправа меѓу него и робот на Плесидип. На крајот, расправата води кон тоа не само да се пронајде богатството на Лабракс, туку во ковчегот да се пронајдат и предметите кои покажуваат дека Палестра е одамна загубената ќерка на Демон.<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 133-134.</ref> * ''Три гроша (Trinummus)'' - во оваа драма се раскажува како младиот Лезбоник, додека татко му е на пат, ја продава куќата без да знае дека во неа има скриено богатство. Соседот и пријателот на Хармид ја купува куќата за да ја спаси. Тој пријател за три гроша изнајмува и еден сикофант кој, наводно, го носи чеизот за сестрата на Лезбоник. Главниот комичен заплет настапува кога сикофантот ќе го сретне Хармид, кажувајќи му дека му носи вести од него самиот. Сепак, драмата завршува среќно со двојна свадба.<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 134.</ref> * ''Магариња (Asinaria)'' - ова е комедија со елементи на фарса, а името го добила според [[Магаре|магарињата]] што ги продава еден роб, но парите не му ги дава на својот господар Демент, туку ги задржува со цел да ја откупи девојката за синот на Демент, Аргирип. Во дејството на оваа драма владеат итрите робови, кои во сплетките успеваат да го вклучат и Демент. Меѓутоа, тој настрадува, бидејќи неговата строга сопруга ќе го фати на дело со љубовницата на синот. Посебна одлика на оваа драма е тоа што во 495. стих се наоѓа изреката „Човек на човека е волк“ (''Homo homini lupus'').<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 134-135.</ref> * ''Казина (Casina)'' - драмата го добила името според робинката Казина, во која истовремено се вљубуваат татко и син. Нивните робови се борат за девојката и најпосле фрлаат коцка при што девојката му припаѓа на таткото. Но, на венчавката, синот се преоблекува во невеста и на татко му и на неговиот роб им приредува бројни комични сцени. На крајот, сепак девојката мажи за синот, а за неа се открива дека е ќерка на соседот.<ref name="ReferenceC">„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 135.</ref> * ''Ковчежето (Cistellaria)'' - драмата зборува за љубовните маки на двајца млади. Селенија работи за една хетера и му станува љубовница на младиот Атиљанин, Алкесимарх. Нејзиниот вистински идентитет ги откриваат работите скриени во ковчежето при што се дознава дека таа е слободна граѓанка и сестра на девојката за која таткото на Алкесимарх сака да го ожени.<ref name="ReferenceC"/> * ''Пламенче (Curculio)'' - во средиштето на дејството на оваа драма е еден паразит според кого е наречена драмата. Федром е вљубен во робинката Планезија, но нема пари да ја откупи. Паразитот Куркулион (во превод: пламенче) го краде прстенот со печат од некој вообразен војник, кој депонирал пари кај некој [[банка]]р за да ја откупи Планезија. Со помош на писмото запечатено со печатот на прстенот, Куркулион доаѓа до девојката за својот господар. Војникот е бесен, но прстенот открива дека Планезија е одамна загубената сестра на војникот.<ref>„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 135-136.</ref> * ''Епидик (Epidicus)'' - драмата, наречена според името на главниот јунак, еден роб, има замрсен заплет. Робот Епидик постојано позајмува пари од својот господар, најпрвин за да ја откупи свирачката во која се вљубува синот на неговиот господар, а потоа за да ја откупи заробеничката во која подоцна се вљубува синот на господарот. Меѓутоа, измамите на Епидик се откриени. Сепак, како и во другите дела на Плавт, драмата има среќен крај, т.е. се открива дека заробеничката, всушност, е одамна загубената ќерка на господарот, па на Епидик сè му е простено и тој е ослободен.<ref name="ReferenceD">„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 136.</ref> * ''Трговецот (Mercator)'' - и оваа драма ја обработува темата на љубовното соперништво меѓу таткото и синот. Таткото го испраќа синот по некоја работа во странство, но тој се вљубува во една робинка во [[Родос]] и ја зема со себе дома во [[Атина]], претворајќи се дека ја донел како подарок за мајка си. Меѓутоа, и неговиот татко се вљубува во девојката.<ref name="ReferenceD"/> * ''Персијанецот (Persa)'' - драмата е наречена според персиската облека во која се облекол еден вљубен роб за да го измами сводникот и со украдените пари да ја откупи девојката што ја љуби.<ref name="ReferenceE">„Белешка за писателот“, во: Т. М. Плаут, ''Скржавецот (Аулулариа)''. Скопје: Детска радост, 2013, стр. 137.</ref> * ''Малиот Картагинец (Poenulus)'' - драмата ја обработува љубовната историја на еден млад [[Картагина|Картагинец]] и робинката која е сопственост на еден сводник. Од непознати причини, во ракописите, комедијата има два краја, а таа е интересна од историски причини, зашто содржи неколку цитати на малку познатиот [[пунски јазик]].<ref name="ReferenceE"/> * ''Стихо (Stichus)'' - драмата, наречена според името на робот, раскажува за брачната верност. Две сестри, по две години стрпливо чекање, конечно ги дочекуваат своите сопрузи. Комичните елементи во драмата се претставени преку активностите на еден паразит, кому му помагаат робовите на двајца господари вљубени во иста девојка.<ref name="ReferenceE"/> * ''Простакот (Truculentus)'' - драмата е наречена според името на еден груб, но совесен, селски роб. Делото има малку заплети и ја обработува темата на итрата проститутка која ги искористува своите тројца љубовници - младиот Атињанин, надмениот војник и момчето од селото.<ref name="ReferenceE"/> == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Римјани од 2 век п.н.е.]] [[Категорија:Римјани од 3 век п.н.е.]] [[Категорија:Римски комедиографи]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 1v4iwbiwdv35fhhzsr2x8vn2vb8k2js 0 1078085 4803544 4317989 2022-08-19T19:16:33Z Bjankuloski06 332 /* Пример */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki '''Прост случаен примерок''' е таков [[примерок]] каде што секој објект има еднаква [[Теорија на веројатноста|веројатност]] да биде избран, објектите се избираат независно, без никакви однапред дадени ограничувања.<ref name="ReferenceA">Д-р Ристевски Славе, Д-р Тевдовски Драган (2010) Статистика за бизнис и економија, Економски Факултет - Скопје ISBN 978 – 608 – 212 – 009 – 6</ref> Ако од основната маса со големина '''''N''''' извлекуваме примероци со '''''n''''' елементи, така да секој можен примерок со големина '''''n''''' има еднаква веројатност да биде избран. Простите случајни примероци се идеални, и се користат со цел да се намалат трошоците и времето за испитување на карактеристиките на масата.<ref>Newbold, Paul, William L. Carlson, Betty Thorne (2007), Statistics for Business and Economics, 6th ed., Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey. ISBN 9989 – 183 – 99 - 6</ref> Се формираат со примена на [[таблица на случајни броеви]] од кои најпознати се Фишеровата, Типетовата и Кендаловата таблица и други. Покрај простиот случаен примерок, во [[статистика]]та постојат и други видови на примероци како што се [[стратификуван примерок|стратификуваниот примерок]], [[примерок на целини]], повеќеетапен и [[систематски примерок]]. == Пример == Група од 200 средношколци сакаат да добијат билети за ракометен натпревар, но има само 50 билети, па тие одлучуваат на фер начин да изберат кој ќе оди, а кој не. Сите добиваат бројче (од 1 до 200) и со помош на таблицата на случајни броеви, се избираат привите 50 броеви, т.е. 50 средношколци кои ќе заминат на натпреварот. На овој начин се овозможува сите елементи на масата да имаат еднаква веројатност да бидат изберени, т.е. да станат дел од примерокот, со што се гарантира претставителноста на примерокот. Простиот случаен примерок може да биде примерок без повторување и примерок со повторување. == Прост случаен примерок без повторување == Кога единицата на масата која ја избираме во првото извлекување не ја враќаме во масата, така што вториот (и секој нареден) елемент на примерокот го бираме помеѓу преостанатите единици на масата, се нарекува примерок без повторување, а ваквата постапка на избор на единиците во примерокот ја нарекуваме избор без повторување. ''<big><big><big>K = (N¦n) =( N! )/n!(N – n)!</big></big></big>'' Секој од елементите на масата има подеднаква веројатност да биде избран, чија веројатност е еднаква на <big><big>1/K</big></big>. Со изборот на првиот елемент во примерокот, веројатноста на изборот на останатите елементи на масата во секое наредно извлекување се менува, од што следува дека елементите во примерокот меѓу себе се статистички зависни. == Прост случаен примерок со повторување == Кога единицата на масата која ја избираме во првото извлекување ја враќаме во основната маса пред изборот на наредниот елемент, што значи дека истиот елемент може да биде избран во примерокот повеќепати.<ref name="ReferenceA"/> ''<big><big><big>K = Nⁿ</big></big></big>'' Сите елементи имаат еднаква веројатност да бидат избрани и таа изнесува <big><big>1/K</big></big>. == Извори == * Д-р Ристевски Славе, Д-р Тевдовски Драган (2010) Статистика за бизнис и економија, Економски Факултет - Скопје * Newbold, Paul, William L. Carlson, Betty Thorne (2007), Statistics for Business and Economics, 6th ed., Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey. * Fernandes, Marcelo (2009) Statistics for Business and Economics ISBN 978 – 87 – 7681 – 481 – 6 == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Статистика]] [[Категорија:Истражување на пазар]] n6619je717wcpwn8zju3gsladhss5ji 0 1078272 4803555 3078340 2022-08-19T19:19:03Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki '''Коефициентот на детерминација''', како [[релативна мерка]], го покажува учеството на објаснетиот варијабилитет во вкупниот варијабилитет , односно колку варијациите или промените на зависната променлива Y се објаснети со променливата X. Коефициентот на детерминација, покрај [[стандардна грешка|стандардната грешка]], како [[апсолутна мерка]], претставува значајна релативна мерка на претставителноста на [[регресиона линија|регресионата линија]]. Како што следува, вкупниот варијабилитет (во натамошниот текст SKV) е еднаков на збирот на објаснетиот варијабилитет (во натамошниот текст SKO) и необјаснетиот варијабилитет (во натамошниот текст SKN):<br /> : <math>SKV=SKO+SKN</math> Ако двете страни на горната равенка ги ставиме во однос со SKV и членовите на SKN ги префрлиме на десната страна, доаѓаме до следната релација:<br /> : <math>\frac{SKO}{SKV}=1-\frac{SKN}{SKV}</math> Учеството на објаснетиот варијабилитет во вкупниот варијабилитет го покажува левата страна на равенката и се нарекува ''' коефициент на детерминација ''' кој се обележува со ''' r² '''.<br /> За поедноставно пресметување на коефициентот на детерминација се користи следната формула:<br /> : <math>r^2=b_1^2 \cdot\frac{{\sum}x^2-n\bar{x}^2}{{\sum}y^2-n\bar{y}^2}</math> Од дефиницијата за коефициент на детерминација произлегува дека неговата вредност варира од 0 до 1, односно 0 ≤ r² ≤ 1. Ако вредноста на коефициентот на детерминација е 1, тогаш сите емпириски вредности што може да ги земе зависната променлива y се наоѓаат на самата линија на регресија т.е. објаснетиот варијабилитет е еднаков на вкупниот варијабилитет. Во овој случај не постои влијание на други фактори и сите варијации на зависната променлива y во целост се објаснети од регресионата линија. Доколку вредноста на коефициентот на детерминација се приближува на нула тоа укажува дека регресионата линија се послабо ги репрезентатира податоците, односно учеството на обајснетиот варијабилитет е се помало во вкупниот варијабилитет. Кога коефициентот на детерминација има вредност 0, необјаснетиот варијабилитет е еднаков на вкупниот варијабилитет, а од тука произлегува дека постои неуспех во објаснувањето на зависната променлива Y или заклучуваме дека воопшто не постои ''' [[праволиниска регресија]] '''.<ref>Ристески Славе, Тевдовски Драган(2010):"Статистика за бизнис и економија",четврто издание, Скопје:Економски факултет-Скопје</ref><ref>Paul Newbold (Пол Њуболд), William Carlson (Вијилам Карлсон), Betty Thorne (Бети Торн):"Statistics for Business and Economics"- МАГОР(2010)</ref> === Статистичка интерпретација на коефициентот на детерминација === Под претпоставка дека х, независната променлива го претставува обемот на производство во едно претпријатие, додека у, зависната променлива ги претставува вкупните трошоци направени за одреден обем на производство. Доколку вредноста на коефициентот на детеринација изнесува 0,9952 добиен врз основа на претходна пресметковна постапка доаѓаме до следните толкувања: *99,52% од варијациите на вкупните трошоци се објаснети со регресиониот модел, а останатите 0,48% од варијациите на вкупните трошоци се под дејство на резидуални (други) фактори; *обемот на производство влијае врз вкупните трошоци со 99,52%; *99,52% од промените на зависната променлива се должат на зголемувањето на независната променлива и *учеството на објаснетиот варијабилитет во вкупниот изнесува 99,52%, а останатиот дел всушност е необјаснетиот варијабилитет со 0,48% учество. == Наводи == {{наводи}} mnun2gqbinfkl4h14a0c6tk7am9b27n 0 1078376 4803522 4474948 2022-08-19T19:08:52Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна (2) wikitext text/x-wiki == Стратификуван примерок == [[Image:Statistika.png|thumb]] '''Стратификуван случаен примерок''' претставува унија на прости случајни примероци од претходна поделба на основната маса или популација на групи, така наречени [[стратум]]и.''' Дефинирањето на стратумите се заснова на хомогеноста на единиците на масата. Стратификуваниот примерок е ефикасен и се добива претставителна оценка за параметарот на популацијата само кога основната маса е хетерогена и има нагласен варијабилитет на белезите што овозможува да се формираат стратуми според степенот на хомогеноста. Значи, за правилна употреба на стратификуваниот примерок и за да добиеме вистински резултати со стратификацијата на масата треба да формираме меѓу себе различни групи и при тоа единиците на тие групи да бидат различни според вредноста на белегот што го набљудуваме. Делењето на основната маса на стратуми се заснова на некоја карактеристика која е во цврста врска со набљудуваниот [[белег]]. Така добиените статистики во стратуми се комбинираат и се добива оценка за параметарот на [[популацијата]]. Стратификуваниот примерок е поефтин и бидејќи варијабилитетот во рамките на секој стратум е помал во однос на варијабилитетот на опсервациите од различни стратуми, стратификацијата може да обезбеди поточни податоци и оценки за популациските параметри од интерес. ==== Големина на примерок ==== Големината на стратификуваниот примерок може да биде: пропорционална на големината на стратумот ( '''пропорционална алокација''' ) или сразмерна на степенот на варијабилноста на набљудуваната карактеристика ( '''оптимална алокација''' ) '''1.''' Во првиот случај кога големината е пропорционална на статумот значи дека таа треба процентуално да биде претставителна односно примерокот кој ќе го извлечеме од тој стратум да биде со еднаква големина како големината на стратумот, односно колку што е поголем стратумот – толку да биде поголем [[примерок]]от и обратно. Колку што е помал стратумот се зема помал примерок соодветен на неговата големина. '''2.''' Во вториот случај кога големината на примерокот зависи од степенот на варијабилноста на набљудуваната карактеристика не е толку важна големината на примерокот туку тоа што претставува. Доколку стратумот е целосно хомоген тој ќе даде исти резултати за поголем или за помал примерок и затоа тука е најважно да се земат предвид и отстапувањата во масата според варијабилноста и тие верно да го репрезентираат стратумот. ===== Практичен пример за стратификуван примерок ===== Да претпоставиме дека во некоја компанија распоредот на персоналот е следниот: *Мажи со постојано работно место - 90 *Мажи со привремено работно место – 18 *Жени со постојано работно место – 9 *Жени со привремено работно место – 63 *Вкупно – 180 Од нас се бара да извлечеме примерок со големина 40, пропорционално со стратумите на популацијата. ( горенаведените информации се односно групи или стратуми ) Првиот чекор е да го пресметаме процентот на секој стратум во популацијата а тоа се прави преку вкупниот број на вработени. *Мажи со постојано работно место = 90 / 180 = 50% *Мажи со привремено работно место = 18 / 180 = 10% *Жени со постојано работно место = 9 / 180 = 5% *Жени со привремено работно место = 63 / 180 = 35% Ова ни кажува дека нашиот примерок со големина 40 треба да биде : *50% Мажи со постојано работно место или 50% од 40 е 20 *10% Мажи со привремено работно место или 10% од 40 е 4 *5% Жени со постојано работно место или 5% од 40 е 2 *35% Жени со привремено работно место или 35% од 40 е 14 Со тоа го добиваме пропорционалниот примерок, односно примерок според големина на стратумот. {{Ристески Славе, Тевдовски, Драган (2010): „Статистика за бизнис и економија“, четврто издание, Скопје: Економски факултет - Скопје}} {{Статистика за бизнис и економија – Пол Њумен, Вилијам Л. Карлсон, Бети Торн}} {{Статистичка анализа – Калина Треневска Благоева}} {{Статистичка анализа – Бројчени методи – Високошколски учебници}} s32zwz6593j7fstehfdp6xf85f5l21j 0 1078394 4803521 4803215 2022-08-19T19:08:41Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki [[Статистика]]та ни овозможува методите применети врз елементите на основните маси (популации) да ги комбинираме или заменуваме со статистичко заклучување. Под '''статистичко заклучување''' се подразбира постапка на носење заклучоци за карактеристиките (параметрите) на статистичката маса, врз основа на набљудување на само еден претставителен дел на таа маса. Областа на статистичко заклучување опфаќа два значајни метода во претставителната статистика: статистичко оценување и [[тестирање на хипотези]]. Со методот на '''статистичко оценување''' можеме при одредено, однапред зададено ниво на сигурност, да го одредиме интервалот во кој се наоѓа вредноста на одреден параметар на популацијата, врз основа на резултатите кои сме ги добиле преку [[дескриптивна анализа]] на статистикот на претставителен примерок извлечен од истата популација<ref>Ристески Славе, Тевдовски, Драган (2010): „Статистика за бизнис и економија“, четврто издание, Скопје: Економски факултет - Скопје</ref><ref>Cox D.R., Hinkley D.V. (1974) Theoretical Statistics, Chapman & Hall</ref>. Во практиката, најчесто се врши оценување на [[аритметичка средина|аритметичката средина]], [[стандардна девијацијa|стандардната девијацијa]] и на пропорција на основната маса. == Области на Теоријата на статистичко оценување == * Класична теорија на оценување * Бејзова (Bayes) теорија на оценување * Теорија на минимаксни оценки * Теорија на еквиваријантни оценки * Теорија на прифатливи оценки == Избор на примерок== Делот од масата врз основа на кој донесуваме заклучоци за извесни карактеристики на дадената маса се нарекува примерок. Врз основа на податоците од примерокот добиваме информации за неговите карактеристики и истите ги припишуваме на целата маса на која ѝ припаѓа примерокот, т.е ги воопштуваме резултатите добиени од примерокот на целата популација.<br />За да биде оправдана постапката на статистичкото заклучување за параметрите на масата и заклучокот да биде прифатлив, потребно е примерокот да биде претставителен за масата на која се однесува и сигурноста на заклучоците да може да се оцени на соодветен начин. Постојат бројни методи на избор на примероци, нивно набљудување и донесување оцени. Тие, на различни начини, во помала или поголема мера, обезбедуваат репрезентативност на примерокот, исправност на оцената, како и можност да се одреди сигурноста на таа оцена. Изборот на единиците во примерокот може да се врши на два основни начина: по методот на “''квоти''“ (неслучаен избор) и по принцип на ''случајност'' (случаен избор)<ref>Niel Weiss (2010) Introductory statistics, 9th ed. Pearson Education</ref>. ==Претпоставки на оцената== Оцената на параметрите на масата врз основа на податоците од случајниот примерок се заснова на две претпоставки: прво на веројатноста дека случајното избраните единици од масата ќе бидат претставителни, т.е. дека верно ќе ја репродуцираат структурата на масата и второ, дека пресметаните вредности од така избраниот примерок ќе се разликуваат од вистинските вредности на параметрите само во границите на случајното колебање на изборот, кои можат да се определат.<br />Овие две поставки се од голема важност за разбирање на оцената врз основа на случаен примерок. Оваа оцена, со оглед на овие поставки, се смета за задоволителна, што значи дека пресметаните вредности на статистиците на примерокот ќе се разликуваат од вистинските вредности на параметрите на масата, само во границите на случајното колебање на изборот. Ризиците на кои се изложени оценките на вистинските вредности потекнуваат од систематските грешки, од оние кои покажуваат постојано тежнеење вистинските вредности да се преценат или потценат<ref>Mario Triola (2010), Essential Statistics, 4th Edition, Pearson Education</ref> . == Определување на интервал на доверба == Статистичкото оценување го определува интервалот во кој се наоѓа бараниот параметар на основната маса. Границите на овој интервал се наоѓаат на еднакви дистанци над и под вредноста на соодветниот статистик (параметар) кај примерокот. За да ги одредиме границите на овој интервал потребно е да ги одредиме стандардната грешка на оцената и ризикот за грешка. '''Стандардна грешка на оцената''' претставува просечна мерка на отстапување на можните вредности на набљудуваниот параметар од неговата вистинска вредност. '''Ризик за грешка''' пак, претставува ризик, односно веројатност дека во заклучувањето сме направиле грешка и се означува со грчката буква α. Во практиката често се користи и терминот '''ниво на сигурност''', кој се изразува во проценти и се пресметува со формулата <math>(1-\alpha)\cdot 100\%</math>. За разлика од стандардната грешка на оцената, ризикот за грешка (нивото на доверба) го бираме самите ние при оценувањето. Тоа значи дека со изборот на различни нивоа на доверба ние можеме да манипулираме со големината на интервалот на доверба<ref>S.S. Wilks, "Mathematical statistics" , Wiley (1962)</ref><ref>Rees. D.G. (2001) Essential Statistics, 4th Edition, Chapman and Hall/CRC</ref>.<br />Во практиката нивото на сигурност најчесто се зема да биде 95% или 99%. Меѓутоа, честопати постои забуна за тоа како правилно да се протолкува овој податок. Ниво на сигурност од 95% не значи единствено дека постои веројатност од 95% дека оценуваниот параметар на основната маса се наоѓа во интервалот кој сме го одредиле со оцената. Вистинското значење е дека ако се изврши поголем број на оценувања врз основа на голем број извлечени примероци од масата, добиениот интервал на доверба (кој може да биде различен за секој поединечен примерок), би ја содржел вистинската вредност на оценуваниот параметар на масата во 95% проценти од случаите<ref>T. Seidenfeld, Philosophical Problems of Statistical Inference: Learning from R.A. Fisher, Springer-Verlag, 1979</ref>. == Критериуми за избор на оцена == При користењето на теоријата на оценување постојат четири критериума за избор на оцена, кои дозволуваат да се одреди колку е „добра” оцената. Така, ако вршиме оцена за параметарот на една основна маса врз основа на статистикот на примерокот извлечен од истата маса, за да биде добиената оцена „добра” потребно е да ги исполува следниве критериуми: # '''[[Непристрасна оцена|Непристрасност]]''' ## Оцената е непристрасна доколку очекуваната вредност на оцената на непознатиот параметар е еднаква на тој параметар. # '''[[Ефикасна оцена|Ефикасност]]'''<br />Оцената е подобра доколку вредноста на нејзината варијанса е поблиску до 0, односно ако во просек е поблиска до параметарот кој се оценува. # '''[[Доследна оцена|Доследност]]'''<br />Оцената е доследна доколку со зголемување на големината на примерокот, оцената тежи кон параметарот на основната маса. # '''[[Доволна оцена|Доволност]]'''<br />Оцената е доволна доколку ги користи сите информации кои ги содржи примерокот за дадениот статистик (параметар). == Наводи == <references/> == Надворешни врски == * [http://statistika.com.mk/?page_id=94] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130811182925/http://statistika.com.mk/?page_id=94 |date=2013-08-11 }} Краток преглед на статистичкото оценување * [http://www.stat.yale.edu/Courses/1997-98/101/confint.htm] Анализа на интервали на доверба * [http://www.encyclopediaofmath.org/index.php/Confidence_estimation] Напредна анализа на статистичко оценување и интервал на доверба hbiteh25ugrdkh1kmt97gid1956expk 4803540 4803521 2022-08-19T19:15:45Z Bjankuloski06 332 /* Избор на примерок */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki [[Статистика]]та ни овозможува методите применети врз елементите на основните маси (популации) да ги комбинираме или заменуваме со статистичко заклучување. Под '''статистичко заклучување''' се подразбира постапка на носење заклучоци за карактеристиките (параметрите) на статистичката маса, врз основа на набљудување на само еден претставителен дел на таа маса. Областа на статистичко заклучување опфаќа два значајни метода во претставителната статистика: статистичко оценување и [[тестирање на хипотези]]. Со методот на '''статистичко оценување''' можеме при одредено, однапред зададено ниво на сигурност, да го одредиме интервалот во кој се наоѓа вредноста на одреден параметар на популацијата, врз основа на резултатите кои сме ги добиле преку [[дескриптивна анализа]] на статистикот на претставителен примерок извлечен од истата популација<ref>Ристески Славе, Тевдовски, Драган (2010): „Статистика за бизнис и економија“, четврто издание, Скопје: Економски факултет - Скопје</ref><ref>Cox D.R., Hinkley D.V. (1974) Theoretical Statistics, Chapman & Hall</ref>. Во практиката, најчесто се врши оценување на [[аритметичка средина|аритметичката средина]], [[стандардна девијацијa|стандардната девијацијa]] и на пропорција на основната маса. == Области на Теоријата на статистичко оценување == * Класична теорија на оценување * Бејзова (Bayes) теорија на оценување * Теорија на минимаксни оценки * Теорија на еквиваријантни оценки * Теорија на прифатливи оценки == Избор на примерок== Делот од масата врз основа на кој донесуваме заклучоци за извесни карактеристики на дадената маса се нарекува примерок. Врз основа на податоците од примерокот добиваме информации за неговите карактеристики и истите ги припишуваме на целата маса на која ѝ припаѓа примерокот, т.е ги воопштуваме резултатите добиени од примерокот на целата популација.<br />За да биде оправдана постапката на статистичкото заклучување за параметрите на масата и заклучокот да биде прифатлив, потребно е примерокот да биде претставителен за масата на која се однесува и сигурноста на заклучоците да може да се оцени на соодветен начин. Постојат бројни методи на избор на примероци, нивно набљудување и донесување оцени. Тие, на различни начини, во помала или поголема мера, обезбедуваат претставителност на примерокот, исправност на оцената, како и можност да се одреди сигурноста на таа оцена. Изборот на единиците во примерокот може да се врши на два основни начина: по методот на “''квоти''“ (неслучаен избор) и по принцип на ''случајност'' (случаен избор)<ref>Niel Weiss (2010) Introductory statistics, 9th ed. Pearson Education</ref>. ==Претпоставки на оцената== Оцената на параметрите на масата врз основа на податоците од случајниот примерок се заснова на две претпоставки: прво на веројатноста дека случајното избраните единици од масата ќе бидат претставителни, т.е. дека верно ќе ја репродуцираат структурата на масата и второ, дека пресметаните вредности од така избраниот примерок ќе се разликуваат од вистинските вредности на параметрите само во границите на случајното колебање на изборот, кои можат да се определат.<br />Овие две поставки се од голема важност за разбирање на оцената врз основа на случаен примерок. Оваа оцена, со оглед на овие поставки, се смета за задоволителна, што значи дека пресметаните вредности на статистиците на примерокот ќе се разликуваат од вистинските вредности на параметрите на масата, само во границите на случајното колебање на изборот. Ризиците на кои се изложени оценките на вистинските вредности потекнуваат од систематските грешки, од оние кои покажуваат постојано тежнеење вистинските вредности да се преценат или потценат<ref>Mario Triola (2010), Essential Statistics, 4th Edition, Pearson Education</ref> . == Определување на интервал на доверба == Статистичкото оценување го определува интервалот во кој се наоѓа бараниот параметар на основната маса. Границите на овој интервал се наоѓаат на еднакви дистанци над и под вредноста на соодветниот статистик (параметар) кај примерокот. За да ги одредиме границите на овој интервал потребно е да ги одредиме стандардната грешка на оцената и ризикот за грешка. '''Стандардна грешка на оцената''' претставува просечна мерка на отстапување на можните вредности на набљудуваниот параметар од неговата вистинска вредност. '''Ризик за грешка''' пак, претставува ризик, односно веројатност дека во заклучувањето сме направиле грешка и се означува со грчката буква α. Во практиката често се користи и терминот '''ниво на сигурност''', кој се изразува во проценти и се пресметува со формулата <math>(1-\alpha)\cdot 100\%</math>. За разлика од стандардната грешка на оцената, ризикот за грешка (нивото на доверба) го бираме самите ние при оценувањето. Тоа значи дека со изборот на различни нивоа на доверба ние можеме да манипулираме со големината на интервалот на доверба<ref>S.S. Wilks, "Mathematical statistics" , Wiley (1962)</ref><ref>Rees. D.G. (2001) Essential Statistics, 4th Edition, Chapman and Hall/CRC</ref>.<br />Во практиката нивото на сигурност најчесто се зема да биде 95% или 99%. Меѓутоа, честопати постои забуна за тоа како правилно да се протолкува овој податок. Ниво на сигурност од 95% не значи единствено дека постои веројатност од 95% дека оценуваниот параметар на основната маса се наоѓа во интервалот кој сме го одредиле со оцената. Вистинското значење е дека ако се изврши поголем број на оценувања врз основа на голем број извлечени примероци од масата, добиениот интервал на доверба (кој може да биде различен за секој поединечен примерок), би ја содржел вистинската вредност на оценуваниот параметар на масата во 95% проценти од случаите<ref>T. Seidenfeld, Philosophical Problems of Statistical Inference: Learning from R.A. Fisher, Springer-Verlag, 1979</ref>. == Критериуми за избор на оцена == При користењето на теоријата на оценување постојат четири критериума за избор на оцена, кои дозволуваат да се одреди колку е „добра” оцената. Така, ако вршиме оцена за параметарот на една основна маса врз основа на статистикот на примерокот извлечен од истата маса, за да биде добиената оцена „добра” потребно е да ги исполува следниве критериуми: # '''[[Непристрасна оцена|Непристрасност]]''' ## Оцената е непристрасна доколку очекуваната вредност на оцената на непознатиот параметар е еднаква на тој параметар. # '''[[Ефикасна оцена|Ефикасност]]'''<br />Оцената е подобра доколку вредноста на нејзината варијанса е поблиску до 0, односно ако во просек е поблиска до параметарот кој се оценува. # '''[[Доследна оцена|Доследност]]'''<br />Оцената е доследна доколку со зголемување на големината на примерокот, оцената тежи кон параметарот на основната маса. # '''[[Доволна оцена|Доволност]]'''<br />Оцената е доволна доколку ги користи сите информации кои ги содржи примерокот за дадениот статистик (параметар). == Наводи == <references/> == Надворешни врски == * [http://statistika.com.mk/?page_id=94] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130811182925/http://statistika.com.mk/?page_id=94 |date=2013-08-11 }} Краток преглед на статистичкото оценување * [http://www.stat.yale.edu/Courses/1997-98/101/confint.htm] Анализа на интервали на доверба * [http://www.encyclopediaofmath.org/index.php/Confidence_estimation] Напредна анализа на статистичко оценување и интервал на доверба r7h1wz802qqo6sk5g05dmj64v843dqw 0 1078532 4803550 4317791 2022-08-19T19:17:20Z Bjankuloski06 332 /* Необјаснето отстапување */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki == Необјаснето отстапување == Отстапувањето помеѓу емпириските податоци на уi и теориските или очекуваните вредности yi’ (добиени со регресивниот модел) го нарекуваме необјаснето отстапување (yi - y’i).<ref name="ReferenceA">Ристески Славе, Тевдовски, Драган (2010): „Статистика за бизнис и економија“, четврто издание, Скопје: Економски факултет - Скопје.</ref> [[File:Дијаграм на растурање, Необјаснето отстапување.jpg|Дијаграм на растурање, Необјаснето отстапување|центар]] <ref>The official site of Marin Community College District-College of Marin.</ref> На дијаграмот на растурање земена е произволна емпириска вредност за yi од примерокот која одговара на вредноста на независната променлива xi.Од дијаграмот мошне јасно се гледа дека отстапувањата помеѓу пооделните вредности претставуваат вкупно отстапување (yi- ȳ). Наспрoти тоа, делот на отстапувањата (y’i - -у) е објаснет со регресионата врска помеѓу Х и У и се нарекува објаснето отстапување. Според тоа вкупното отстапување на зависната променлива У може да го толкуваме како збир на [[Објаснето отстапување|објаснето]] и необјаснетото отстапување.<ref name="ReferenceA"/> '''(yi - ȳ)вкупно отстапување = (y'i - ȳ)објаснето отстапување + (yi - y'i)необјаснето отстапување''' Оваа еднаквост ќе продолжи да важи и кога двете страни ги оквадратиме и ги сумираме за сите вредности во примерокот. Бидејќи сега се опфатени сите вредности на зависната променлива во примерокот, можеме да кажеме дека [[Вкупен Варијабилитет|вкупниот варијабилитет]] или вкупната сума на квадратите (SKV) е еднаква на збирот на [[Објаснето Отстапување|објаснетиот варијабилитет]] или објаснета сума на квадратите (SKO) и необјаснетиот варијабилитет или необјеснета сума на квадратите (SKN) и тоа: '''Σ(yi-ȳ)^2 = Σ(y'i-ȳ)^2+ Σ(y-y'i)^2''' На тој начин вкупниот варијабилитет или вкупната сума на квадратите сме ја разложиле на два дела. Објаснетата сума на квадрати честопати се нарекува и [[Регресиона анализа|регресиона]] сума на квадрати, а необјаснетата сума на квадрати уште се нарекува и резидуална или сума на квадратите на грешка. Наведената еднаквост има мошне големо значење во [[Статистика|статистичкото]] истражување на појавите. Врз основа на неа се доаѓа до мерката на претставителноста на регресионата линија, бидејќи стандардната грешка на регресијата се заснова на вредноста на SKN, а коефициентот на детерминација на споредба на големината на SKO во однос на SKV. === Наводи === {{наводи}} 3t5x29yutoseg9bb1ypn0zii3g0yla0 0 1078556 4803543 4474887 2022-08-19T19:16:30Z Bjankuloski06 332 /* Мерки на претставителност */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително (2) wikitext text/x-wiki '''Проста линеарна регресија''' е [[Статистика|статистички]] метод со чија употреба се предвидува и оценува една појава врз основа на вредноста на друга појава. Терминот [[регресиона линија]] прв го употребил англискиот научник [[Франсис Галтон]].<ref>Ристески, Славе (2003), Статистика за бизнис и економија, второ издание, Економски факултет, Скопје</ref> Кај ''регресионата анализа'' потребно е однапред да се одреди која појава ќе има улога на зависна [[променлива]], а која на независна [[променлива]].<ref>Wiley Freund, J., Perles, B. (2007) Modern Elementary Statistics. Pearson</ref> Тоа го утврдуваме врз основа на теориски, или емпириски сознанија, или врз основа на претпоставки за природата на анализираните појави. Целта на [[регресијата]] е да се одреди природата на врската, односно обликот на зависност помеѓу набљудуваните појави. Тоа го постигнуваме со помош на соодветен регресионен модел. ''Регресиониот модел е статистички модел кој со помош на математички формули и соодветни претпоставки најдобро ја опишува квантитативната зависност помеѓу варијациите на набљудуваните појави во реалноста.'' Регресиониот модел покажува просечно сложување на варијациите на испитуваните појави. Тој сам по себе не е цел, туку тој е само средство со чија помош сме во состојба да го оцениме и предвидиме однесувањето на зависната [[променлива]] за саканата вредност на независната [[променлива]]. При истражувањето на меѓусебните врски помеѓу две [[Променлива|променливи]] се применуваат прости (линеарни и нелинеарни) регресиони модели. За '''проста линеарна регресија''' станува збор тогаш кога имаме две појави помеѓу кои постои праволиниска зависност. == Дијаграм на растурање == Првиот чекор во [[анализа]]та на зависност помеѓу две појави е ''графичко претставување'' на серијата од емпириски податоци, без разлика дали се однесуваат на основната група или шема. На исти елементи на множество или шема надгледуваме две функции, на пр. кај 20 фирми набљудуваме трошоци за рекламирање и обем на продажбите. Тогаш ќе мора да се идентификува кое обележје претставува независна [[променлива]] X, а кое зависна [[променлива]] Y. Така се добива [[низа]] од n(N) наредени парови (X₁, Y₁), (X₂, Y₂),…,(Xn, Yn). На [[апциса]]та се нанесуваат вредностите на независната [[променлива]] X, а на [[ордината]]та вредностите на зависната [[променлива]] Y. Таквиот графички приказ се нарекува '''дијаграм на растурање'''.<ref>Mann, S. (1995), Statistics for business and economics, New York</ref> === Прост линеарен регресионен модел === Линеарни равенки и равенки на линеарни врски, во овој случај: '''<big>y_i’ = b₀ + b₁x:</big>''' x е независна [[променлива]], y е зависна [[променлива]], b₀ e [[константа]] во линеарната равенка во еден сегмент на [[y-оска]], b₁ е [[коефициент на нагиб]] на правата. Целта на [[регресијата]] е да се предвиди вредноста на y за некои вредности на x. Бидејќи се зборува за ''стохастички врски'', помеѓу x и y не може точно да се предвиди вредноста на y за одредената вредност на x. Затоа како можно решение се бара ''регресионата права'' ( ''крива'' ) која најмалку ќе отстапува од емпириските податоци. Одредувањето на коефициенти на ''линеарната равенка'' ни овозможува да го вршиме бараното предвидување. Таквото предвидување нема да биде егзактно бидејќи мора да да се земе предвид грешката која се должи на стохастичката природа на врската. Модел на проста линеарна регресија во општ облик: <big>'''Y_i = β₀ + β₁x_i + ε_i'''</big>, i = 1, 2,…, N каде што: Y_i – i-та зависна [[променлива]], x_i – i-та вредност на независна [[променлива]], β₀ и β₁ – непознати константи, регресиони параметри, ε_i - стохастички член или случајна грешка, N – величина на основната група. Независната [[променлива]] X се нарекува објаснувачка [[променлива]], бидејќи со нејзина помош се обидуваме да ги објасниме варијациите на променливата Y. == Оценување врз основа на методот на најмали квадрати == ''Методот на најмали квадрати'' се засновува на минимизирање на ''квадратните отстапувања'' на сите емпириски точки од линијата на регресијата. Во ''регресиониот модел'' β₀ и β₁ се параметри на основната маса. Доколку, не ни се познати сите податоци за основната маса, ''регресиониот модел'' го оценуваме врз основа на податоците од примерокот (b₀ и b₁). Целта е, врз основа на примерокот да се дојде до најдобри можни оцени на b₀ и b₁, и со тоа да се постави оценетиот модел на примерокот ([[регресионата линија]] во примерокот) : '''<big>y_i’ = b₀ + b₁x_i</big>''', y_i’ се нарекува прилагодена вредност на Y. Разликата помеѓу вистинската и очекуваната (просечната) вредност на Y претставува случајна грешка ε. Разликата помеѓу вистинската и очекуваната вредност во примерокот се нарекува резидуал и се означува со ''е''. Резидуалот претставува оцена на случајната грешка ε. <big>'''''е'' = y_i – y_i’'''</big>. Идејата на ''методот на најмали квадрати'' е од сите можни прави линии да се избере онаа која има најмала сума на квадратите на вертикалните отстапувања. '''<big>∑e_i² = ∑ (y_i – y_i’)²</big>'''. Со минимизирање на сумата на квадратите на резидуалот се добиваат b₀ и b₁ како оцени на регресионите параметри β₀ и β₁. Формулите за оценетите вредности на параметрите на примерокот се: <big>'''b₀ = ȳ - b₁ - x̅'''</big>, '''<big>b₁ = n∑xy - ∑x∑y / n∑x² – (∑x)²</big>'''.<ref>Ристески Славе, Тевдовски Драган(2010):"Статистика за бизнис и економија",четврто издание, Скопје:Економски факултет-Скопје</ref> == Мерки на претставителност == y_i - вистинска вредност, y_i’ – прилагодена ( оценета ) вредност на моделот. <big>'''Вкупен варијабилитет (SKV) = Објаснет варијабилитет (SKO) + необјаснет варијабилитет (SKN)'''</big> <big>'''SKV = ∑(y_i - ȳ)²'''</big> <big>'''SKO = ∑(y_i’ - ȳ)²'''</big> <big>'''SKN = ∑(y_i – y_i’)²'''</big> <big>'''SKV = SKO + SKN ---> ∑(y_i - ȳ)² = ∑(y_i’ - ȳ)² + ∑(y_i – y_i’)²'''</big>. [[Регресијата]] зависи од необјаснетиот варијабилитет. Мерките на претставителноста на линијата на регресијата се делат на апсолутни и релативни. Апсолутни се ''резидуалната варијанса'' и ''стадандардната грешка'' на регресијата. Релативна е коефициентот на детерминација.<ref>Paul Newbold (Пол Њуболд), William Carlson (Вијилам Карлсон), Betty Thorne (Бети Торн):"Statistics for Business and Economics"- МАГОР(2010)</ref> S² – резидуална варијанса, <big>'''S² = SKN / n-2 = ∑(y_i – y_i’)² / n–2'''</big> – параметри што се оценуваат b₀ и b₁. S – стандардна грешка на регресија, се добива како квадратен корен од рездиуалната варијанса. '''<big>S = ∑(y_i – y_i’)² / n–2 = ∑y² - b₀∑y – b₁∑xy / n-2</big>'''. == Тестирање на значајноста на регресионата врска == За да примената на [[регресионата линија]] предвидувањето на вредностите на зависната [[променлива]] Y биде оправдано, неопходно е претходно да се испита дали воопшто постои линеарно согласување помеѓу варијацијата на набљудуваните две променливи во основната група. ''Кога ја тестираме хипотезата за регресиониот параметар β₁, нултата [[хипотеза]] дава параметар β₁ = 0 што е еквивалентно на хипотезата дека променливата X не влијае на променливата Y.'' Нултата и алтернативната [[хипотеза]] за регресиониот параметар β₁: '''H₀: β₁ = 0''' ( Помеѓу варијацијата на набљудуваните појави не постои линеарна врска, односно X не влијае на Y). '''H₁: β₁ ≠ 0''' (Помеѓу варијацијата на набљудуваните појави постои линеарна врска, односно X влијае на Y). Статистика на t тестот за тестирање на хипотезата за β₁ гласи: <big>'''t = b₁ – β₁/ S_b1 = b₁/ S_b1'''</big>, <big>'''S_b1 = S / ∑x² - n x̅²'''</big> Бројот на степени на слобода е '''df = n–2'''. == Наводи == {{наводи}} 2egvo44xq4v1g9nu81uyhbxcolkau8r 0 1078577 4803546 4604708 2022-08-19T19:16:43Z Bjankuloski06 332 /* Мерки на претставителност во повеќекратната регресија */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително (2) wikitext text/x-wiki '''Повеќекратниот праволиниски модел на регресија''' на популацијата ја дефинира зависноста помеѓу зависната(ендоѓена)променлива, Y и група од независни(егзоѓени)променливи, x₁, x₂, x₃ ,...,x_к. Наречен е праволиниски бидејќи помеѓу зависната променлива и независните променливи постои праволиниска врска во [[популација]]та. Моделот се дефинира како: # '''Y_i =β_o+β₁x₁+β₂x₂+…+β_кx_к +εi''' каде што: # ''Yi'' = i-та зависна случајна променлива # ''x₁, x₂, x₃ ,...,x_к'' = i-ти вредности на независната променлива # ''β_o,β1,β2,…,βk'' = параметри на моделот # ''εi''= стохастички член или стандардна грешка со средина 0 и σ² # ''k''= број на независни променливи'' Наједноставен е повеќекратниот регресионен модел со две независни променливи, кој уште се нарекува и '''тродимензионален''', којшто го има следниот облик: '''Y_i=β_o+β₁x₁+β₂x₂+εi''' На овој начин дефиниран моделот се состои од два дела: # '''детерминистички'''(го покажува просечното влијание на независните променливи на Yi којшто геометриски претставува рамнина)- Y_i=β_o+β₁x₁+β₂x₂ # '''стохастички'''(ги изразува ефектите на останатите фактори кои не се опфатени со моделот и случајните влијанија)- εi Поради неможноста да се пресметат коефициентите во популацијата ''β_o,β₁ и β₂'', задача на [[статистика]]та е да изврши нивно оценување врз основа на податоците од примерокот. Ова оценување се врши преку оцена на параметрите ''b_o,b₁'' и ''b₂'' врз основа на [[метод на најмали квадрати]] во регресионата површина на примерокот со равенката: '''y’i=b_o+b₁x₁+b₂x₂''' каде што: # ''y’i''- претставува прилагодена вредност на зависната променлива # ''b_o''- е отсечокот којшто рамнината го прави со y-оската # ''b₁''-за колку во % ќе се промени y кога x₁ ќе се зголеми за една своја единица под услов x₂ да не се менува. # ''b₂''-за колку во % ќе се промени y, ако x₂ се зголеми за една своја единица под услов x₁ да не се менува. При оценувањето не ги зимаме оригиналните вредности за x₁, x₂ и y,туку нивните отстапувања од нивните аритметички средини, коишто се нарекуваат центрирани променливи, означени со d₁, d₂, dy. # ''d₁ = x₁ - ẋ₁'' # ''d₂ = x₂ - ẋ₂'' # ''d_y = y - ẏ'' ==Мерки на претставителност во повеќекратната регресија== Поради [[стохастичка]]та врска помеѓу појавите постојат отстапувања на емпириските податоци од регресионата рамнина. Потребно е рамнината најдобро да се прилагоди на емпириските податоци, односно добро да ги репрезентира. Како мерки на претставителност се јавуваат: [[резидуална варијанса]] и [[стандардна грешка]] како апсолутни мерки и [[коефициент на повеќекратна детерминација]] како релативна мерка. # [[Резидуал]]ната варијанса претставува оцена на варијансата на случајната грешка. # Стандардната грешка претставува оцена на стандардната девијација на случајната грешка. # Коефициентот на повеќекратната детерминација покажува со колкаво учество вкупниот варијабилитет може да се објасни со регресиониот модел. Неговата вредност се движи помеѓу 0 и 1. Доколку е поблизок до 1 оценетата регресиона равенка подобро ги репрезентира емпириските податоци. Зависноста од големината на примерокот и бројот на променливите во моделот, предизвикуваат овој модел да има недостатоци. Избегнувањето на овие недостатоци се врши со помош на корегиран(прилагоден) коефициент на повеќекратна детерминација. Вака приспособениот Ṝ² обезбедува подобра споредба помеѓу моделот на повеќекратната регресија со различни броеви на независна променлива. ===Тестирање на значајноста на оценетите параметри=== За да се испита дали постои [[праволиниска врска]] помеѓу x и y во популацијата, потребно е да се изврши тестирање на значајноста на оцените на параметрите. Се поставуваат [[хипотези]]те во следниот облик: # ''H₀ : β₁ = 0'' ''H₁ : β₁ ≠ 0'' # ''H₀ : β₂ = 0'' ''H₁ : β₂ ≠ 0'' '''Нултите хипотези''' и во двата случаи тврдат дека коефициентот е статистички случаен, односно дека x не влијае на y. '''Алтернативните хипотези''' и во двата случаи тврдат дека коефициентот е статистички значаен, односно дека x влијае на y. Реализираната вредност на статистиката на тестот се пресметува како однос на оцената и нејзината [[стандардна грешка]] За пресметување на [[критична вредност]] се употребува студентовиот [[t распоред]] со n-3 степени на слобода. Потребно е да се изврши споредба помеѓу реализираната вредност на статистиката и критичната вредност за да се заклучи која од хипотезите се прифаќа а која се отфрла. Доколку апсолутната вредност на реализираната вредност е поголема од критичната се прифаќа алтернативната хипотеза а доколку е помала се отфрла алтернативната. ====Оценување и предвидување на вредноста на зависната променлива==== По оценувањето на параметрите врз основа на методот на најмали квадрати, логично е просечната вредност Е(yp) да се оцени со вредност која лежи во регресионата рамнина на примерокот означена со y’p. Интервалот на оцена го има следниот изглед: y’p-t_α/2;n-3 S ≤ Е(y_p) ≤ y’p+t_α/2;n-3 S == Надворешни врски == * [http://www.eccf.ukim.edu.mk/statistika/ Статистика за бизнис и економија - проф.д-р. Славе Ристески, проф.д-р. Драган Тевдовски] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120828145112/http://www.eccf.ukim.edu.mk/statistika/ |date=2012-08-28 }} omxa2hv70bsfbghqsxvlakl2hbwlhbo 0 1083341 4803736 4786857 2022-08-19T23:39:17Z ГП 23995 /* Девојката како тема во популарната музика */ дополнување wikitext text/x-wiki '''Девојка''' или '''девојче''' (помладо) — кое било [[женско]] [[суштество]] од раѓање кое минува низ [[детство]] и [[адолесценција]] сè до достигнување на зрелоста, кога таа станува [[жена]]. Терминот може да означува и млада жена. ===Употребата на зборот во контекст за возрасни=== Понекогаш, зборот девојка се однесува на возрасно женско лице. Оваа употреба во професионален или друг формален контекст се смета за навредлива или неучтива, како што се смета за навредлив и терминот [[момче]] кога со него се укажува на некој возрасен човек. Оттука, оваа употреба често се осудува. Исто така, се осудува и употребата на зборот девојка, кога се користи при дискриминација на децата (,,ти си само девојче”). Вообичаено, зборот се употребува во позитивна смисла, за што сведочи и неговата употреба во насловите на песните од поп-музиката. На шега, се користи за луѓе кои имаат удел во енергичната мода (канадската пејачка [[Нели Фуртадо]] со „Неморална девојка“) или како начин на обединување на жените од различна возраст врз основа на тоа дека некогаш биле девојки (американската [[Кантри музика|кантри]] пејачка [[Мартина Мекбрајд]] со „Ова е за девојките“). Овие употреби на зборот во позитивна смисла, се однесуваат повеќе на родот одошто на годините. ==Демографска статистика== [[File:Colorful Girl near Momostenango.jpg|thumb|150px|Девојче од [[Гватемала]]]] Незначително повеќе момчиња се раѓаат од девојчиња ( во Велика Британија, овој сооднос е 105 момчиња родени на секои 100 девојчиња), но помалку веројатно е за девојчињата да умираат од момчињата, во текот на детството, па така соодносот е 104 момчиња на секои 100 девојчиња, на возраст над 15 години.<ref>{{Наведена мрежна страница |title=CIA Fact Book | url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html#People | publisher=The Central Intelligence Agency of the United States}}</ref><ref>in-gender.com, ''[http://www.in-gender.com/xyu/Odds/Gender_Odds.aspx The Odds of Having a Boy or a Girl]'', retrieved 8 January 2009</ref> Од 18- век, кај луѓето се забележува полов сооднос со околу 1.050 момчиња родени на секои 1.000 девојчиња и полова селекција, од страна на родителите понатаму го намалува раѓањето на женски деца. Иако, уште од антички времиња патријархалните верувања воделе до убивање на женски новороденчиња, тоа останало постојана практика во некои региони од светот денес. Ова, особено претставува значаен проблем во [[Индија]] и [[Кина]]. Извештајот на Фондот за население на Обединетите нации (УНФПА) покажува дека овие практики, во комбинација со занемарување, резултирале со најмалку 60 милиони ,,исчезнати’’девојчиња во Азија. Голем број на возрасни жени недостасуваат од населението на некои региони, како резултат на убивањето на женските новороденчиња во текот на последните децении. Податоците од пописот на населението покажуваат дека проблемот се влошува. Општо земено во [[Индија]], до 2011 година, има нешто повеќе од 9 девојчиња на секои 10 момчиња, на возраст помала од 6 години. Пописот на населението од 2011 година покажува дека соодносот меѓу девојчињата и момчињата на возраст помала од 6 години, се намалил дури во текот на претходната декада, од 927 девојчиња на секои 1000 момчиња во 2001 година на 918 девојчиња на секои 1000 момчиња во 2011 година. Соодносот во државата Махараштра е 883 девојчиња, додека на Сатара е дури и понизок соодносот со 881. На болниците во Индија им е забрането да го откриваат полот на нероден фетус, со цел да ги спречат абортусите иницирани од половата ориентација, иако доказите укажуваат на тоа дека таа информација често се открива. Стивен Мошер, претседател на Институтот за истражување на населението во Вашингтон, вели : ,, Дваесет и пет милиони мажи во Кина, во моментов, не можат да си најдат невести, поради недостатокот на жени […] млади мажи емигрираат во странство да си најдат невести.” Родовата неурамнотеженост во овие региони е исто така е виновна за поттикнување на растот во трговијата на половата размена; извештајот на Обединетите нации од 2005 година, наведува дека секоја година, до 800. 000 луѓе се тргувани преку границите, и дека дури до 80 проценти од нив се жени и девојчиња.<ref>{{наведени вести|last=Karabin|first=Sherry|title=Infanticide, Abortion Responsible for 60 Million Girls Missing in Asia|url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,281722,00.html|accessdate=October 11, 2011|work=Fox News}}</ref> ==Биологија== Девојките ги развиваат женските одлики со наследување на два X хромозоми (XX), по еден од секој родител.<ref>[http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003269.htm Ambiguous genitalia] retrieved 3 February 2012</ref> Приближно една од илјада девојки има хромозомски кариотип од 47, XXX , и една од 2500 има 45, X. Девојките обично имаат женски [[репродуктивен систем]]. Некои интерсексуалци со двосмислени гениталии и транссексуалци, може да се класифицираат или самите да се идентификуваат како девојки.<ref>[http://books.google.co.uk/books?id=ftHV7JM18C8C&pg=PA111&dq=&hl=en&sa=X&ei=BbqPT4bHGZTW8QPv6J2wBA&ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&q=&f=false Ethics And Intersex] Sharon E. Sytsma</ref> ==Родот и животната средина== [[File:Girlgenderrole3.jpg|thumb|150 px|Девојче си игра со кукли од хартија.]] Биолошкиот пол се поврзува со животната средина, на начини кои не се сосема разбирливи. Идентични близначки, раздвоени уште при раѓање и споени неколку децении подоцна, покажале изненадувачки сличности и разлики. Во 2005 година Ким Волен од Универзитетот Емори, истакнала: „Мислам дека прашањето 'природа наспроти одгледување' не е значајно, затоа што ги третира нив како независни фактори, а всушност се е во природата и одгледувањето.“ Волен вели дека половите разлики се појавуваат многу рано и се случуваат преку основните предности кои ги имаат мажите и жените за нивните избрани активности. ==Образование за девојки== [[File:Young female students at Samangan.jpg|thumb|left|200 px|Девојчиња во училиште во [[Авганистан]]]] Еднаквиот пристап до [[образование]] за девојки е постигнат во некои држави, но постојат значајни разлики во повеќето од нив. Има празнини во пристапот помеѓу различните региони и држави, па дури и во рамките на самите држави. Девојките сочинуваат околу 60 проценти од децата кои не одат на училиште во Арапските земји и 66 проценти од оние што отсуствуваат во Јужна и Западна Азија; сепак, повеќе девојки одошто момчиња се школуваат во голем број земји од Латинска Америка, Карибите, Северна Америка и Западна Европа.<ref name="PLAN International">{{Наведена мрежна страница|title=Paying the Price: The economic cost of failing to educate girls|url=http://plan-international.org/files/global/publications/education/girls_education_economics.pdf|publisher=PLAN International|accessdate=October 11, 2011}}</ref> Истражувањата ги измериле економските трошоци на оваа нееднаквост во развиените земји: Анализата спроведена на меѓународно ниво, од страна на невладината организација ,,План” покажува дека вкупно 65 земји со низок или среден приход, или пак, се во транзиција, не успеале да им ги понудат на девојките истите можности за средно училиште како на момчињата, па севкупно, овие земји пропуштаат годишен економски пораст од околу 92 милијарди долари.<ref name="PLAN International"/> Иако Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права потврдува дека ,, основното образование треба да биде задожително и бесплатно за сите” помалку е веројатно девојките да се запишуваат како ученици во основните и средните училишта (70% : 74% и 59% : 65%). Во светот се направиле напори за да се стави крај на оваа несразмерност ( како преку Милениумските развојни цели) па така празнината се затворила уште од 1990 година.<ref name=UNICEF>[http://unicef.org/publications/index_18108.html The State of the World's Children 2004 - Girls, Education and Development], UNICEF, 2004</ref> ===Образовната средина и очекувањата=== [[Image:Lakhiganj HSS.jpg|thumb|right|Девојчиња во средно училиште, во [[Асам]], [[Индија]].]] Според Ким Волен, очекувањата сепак ќе играат улога во тоа како девојките ги извршуваат своите академски должности. На пример, ако на жените вешти во математика им се каже дека еден тест е ,, полово неутрален ”, тие постигаат високи резултати, но доколку им се каже дека мажите ги надминувале жените во минатото, тие би поминале многу полошо. ,, Што е чудно, ” Волен забележува, ,,според истражувањето, очигледно се што треба да направите е да и кажете на некоја жена на која не и оди со математиката , дека тестот е полово неутрален , па така сите ефекти од социјализацијата ќе ги снема. ” Авторката [[Џудит Харис]] вели дека покрај нивниот генетски придонес, воспитувањето од страна на родителите, има пократкотрајно влијание врз нивните потомци за разлика од други аспекти на средината, како што се групите на деца на иста возраст. Во [[Англија]], студиите спроведени од страна на добротворната организација за Национална писменост (''National Literacy Trust''), покажуваат дека девојчињата постојано освојуваат подобри резултати во сите образовни подрачја, за разлика од момчињата на возраст од 7 до 16 години, со зачудувачки разлики забележани при вештините за читање и пишување. Историски, во Соединетите Американски Држави, девојките заостанувале на стандардизираните тестови. Во 1996 година, просечниот резултат од вербалниот Са расудување тест ( SAT ) на 503 девојки од сите раси во САД, бил за 4 бода понизок од оној на момчињата. Во областа на математиката, просечниот резултат на девојчињата бил 492, што е за 35 бода понизок од оној на момчињата. ,, Кога девојките ги посетуваат истите курсеви, ” коментира Вејн Камара, научен истражувач при одборот на Колеџот, ,, таа празнина од 35 бода прилично се губи. ” Во тоа време, Лесли Р. Волф , претседател на Центарот за женски политички студии, вели дека девојчињата постигнале други резултати на тестовите по математика затоа што тие настојуваат да го решат проблемот, додека момчињата ги користат ,, триковите при тестирање” како што е непосредното проверување на одговорите, кои се веќе дадени во прашањата со неколку алтернативни одговори. Волф вели дека девојчињата се сигурни и темелни, додека ,, момчињата го играат овој тест како флипер.” Волф исто така вели дека иако девојките имале полоши резултати на Са расудување тестот, тие постојано добиваат повисоки оценки од момчињата, во текот на сите курсеви во првата година од колеџот. До 2006 година, девојчињата ги надминувале момчињата со 11 бода, на усниот дел од испитот кој се одржал на национално ниво во САД. Едно истражување од 2005 година, спроведено од Унивезитетот во Чикаго, покажува дека побројното присуство на девојки во училницата ги подобрува академските резултати на момчињата. ==Меѓународни иницијативи за правата на девојките == [[File:Little joys.jpg|thumb|150 px|Девојчиња од Индија]] Конвенцијата на Обединетите нациии за правата на детето (1988 година) и Милениумските развојни цели (2000 година), промовирале подобар пристап до образованието за сите девојчиња и момчиња, како и начин за да се отстранат половите разлики на основно и на секундарно ниво. Секаде во светот, уписите во училиштата и стапката на писменост за девојчиња постојано се зголемуваат. Во 2005 година, стапката на запишување на девојчиња во основните училишта на глобално ниво изнесувала 85 проценти, за разлика од пред 15 години кога истата изнесувала 78 проценти; запишувањето на девојчињата во средните училишта се зголемило за 10 отсто, што достигнало и до 57 проценти во текот на истиот период.<ref name="PLAN International"/> Голем број на меѓународни невладини организации создале програми, коишто се фокусираат на решавање на нееднаквостите при пристапот на девојките кон потребите како што се храната, грижата за здравјето и образованието. Невладината организација ,,Кампања за образование на жените” ( CAMFED- Campaign for Female Education), претставува организација која е активна во обезбедување на образование за девојчиња во под- сахарска Африка. Меѓународната кампања на хуманитарната организација ПЛАН (англ.PLAN) ,, Затоа што сум девојче” е значаен пример за таквите иницијативи. Истражувањето на организацијата ,,ПЛАН” покажува дека образованите девојчиња може да имаат моќен домино ефект, кој води до пораст на економијата на нивните градови и села; обезбедувањето пристап до образованието на девојчињата го подобрува и разбирањето на општеството за здравствените прашања, намалувањето на ХИВ стапката, зголемување на свеста за исхрана, намалување на стапката на наталитет и подобрување на здравјето кај децата. Истражувањето покажува дека едно девојче кое добило образование: * Ќе заработи до 25 проценти повеќе и ќе реинвестира 90 проценти во нејзиното семејство. * Шансите да стане ХИВ- позитивна се трипати помали. * Ќе има помалку деца, кои ќе бидат поздрави и кои ќе имаат околу 40 проценти поголеми шанси да живеат и по петтата година. <ref>{{Наведена мрежна страница|title=CAMFED USA: What we do|url=http://us.camfed.org/site/PageServer?pagename=home_index|publisher=CAMFED|accessdate=October 11, 2011}}</ref> Организацијата ПЛАН Интернешнл, исто така организирала кампања за да го основа Меѓународниот ден на девојката. Целите на оваа иницијатива се да ја зголемат општата свест за уникатните предизвици со кои се соочуваат девојките, како и клучната улога што ја имат во решавањето на поголемата сиромаштија и развојните предизвици. Делегација на девојки од организацијата ПЛАН во Канада ја претставиле идејата на Рона Амброуз, министер за јавни работи и владини услуги на Канада и министер за статус на жените, во февруари 2011 година, на 55- тата Седница на комисијата на статусот на жените во седиштето на ОН. Во март 2011 година, парламентот во Канада едногласно го усвоил предлогот со кој се барало Канада да ја преземе водечката улога од Обединетите нации за иницијативата да се прогласи Меѓународен ден на девојката. На 19 декември 2011 година, Генералното собрание на Обединетите нации го усвоил Меѓународниот ден на девојчето. 11 октомври 2012 година е првиот Меѓународен ден на девојчето. Нејзините најнови истражувања ја навеле организацијата ПЛАН Интернешнл да препознае потреба да се координираат проекти кои ги опишуваат улогите на момчињата во нивните заедници, како и да се изнајдат начини за вклучување на момчињата во активности, кои ќе ја намалат родовата дискриминација. Бидејќи политичките, верските и водачите на локалната заедница се најчесто мажи, мажите и момчињата имаат огромно влијание врз било кој напор што се прави, за да се подобри животот на девојките и да се постигне родовата еднаквост. Годишниот извештај на ПЛАН Интернешнл од 2011 година, посочува дека мажите имаат поголемо влијание и дека можеби ќе бидат способни да ги убедат заедниците да го спречат прераното стапување во брак и осакатувањето на женските гениталии, поефикасно од жените. Египетскиот верски водач Шеик Саад, којшто водел кампања против оваа практика, се цитира во извештајот: ,, Решивме нашите ќерки, да не поминуваат низ ова лошо, нехумано искуство […] јас сум дел од промената.’’<ref>{{наведени вести|title=‘Because I am a Girl’ group finds boys matter, too|url=http://www.thestar.com/news/article/1054768|publisher=Toronto Star|accessdate=October 11, 2011}}</ref> ==Уметност== [[File:Peter Paul Rubens - Portrait of a Young Girl - WGA20359.jpg|thumb|150 px|right|[[Петер Паул Рубенс]], Портрет на млада девојка]] Историски гледано, [[сликарство]]то и [[литература]]та ги претставува девојките како [[симбол]] на невиноста, чистотата, доблеста и надежта. Египетскиот живопис вклучува симпатичнни портрети на млади девојки кои биле ќерки на [[крал]]ското семејство. Поезијата на [[Сафо]] содржи љубовни песни, упатени до девојките. Во [[Европа]], некои од раните слики на кои се појавувале девојки биле „Портрет на една млада девојка“ на [[Петрус Кристус]] (околу 1460 година), „Портрет на една млада девојка“ на [[Хуан де Фландес]] (околу 1505 година), „Медицинската сестра со дете“ на [[Франс Халс]] во 1620 година, „Слугинки на честа“ на [[Диего Веласкес]] во 1656 година, „Празникот на Св. Никола“ од [[Јан Стен]] (околу 1660 година) и „Бисерни обетки“ на [[Јоханес Вермер]], заедно со „Девојка како чита писмо на отворен прозорец“. Подоцнежните слики на девојки го вклучуваат портретот на „Девојка со домино-кула“ на [[Алберт Анкер]] и „Портрет на ќерката на Феликс“ на [[Камиј Писаро]]. [[Мери Касан]] насликала повеќе познати [[Импресионизам|импресионистички]] дела кои ја идеализираат невиноста на девојките и врската мајка-ќерка, како на пример нејзиното дело од 1844 година „Децата на плажа“, а од истиот период е позната сликата „Хармонијата во сиво и зелено“ на Вистлер; и сликите „Госпоѓицата Сисли Александеранд“ и „Белата девојка“ ги прикажуваат девојките во исто светло. Европскиот детски литературен канон, вклучува многу значајни дела со млади, женски протагонисти. Традиционалните бајки ги сочувале незаборавните приказни за деца. Помеѓу нив се „Голдилокс и трите мечки“, „Рапунзел“, „Принцезата и грашокот“ и делото на [[браќата Грим]] „Црвенкапа“. Познати книги за девојчињата се: „[[Алиса во земјата на чудата]]“, „[[Хајди]]“, „[[Волшебникот од Оз (книга)|Волшебникот од Оз]]“, „[[Пипи Долгиот Чорап (роман за деца)|Пипи Долгиот Чорап]]“ итн. Почнувајќи во доцната [[Викторијанска книжевност|викторијанска]] ера станувале популарни посуптилните претстави на женските протагонисти. [[Ханс Кристијан Андерсен]] во „Девојчето со кибритчињата“, „Малата сирена“ и други приказни, прикажува теми кои се приближуваат до трагедија. Книгата на [[Луис Керол]] „Авантурите на Алиса во земјата на чудата“, содржи широко истакнати женски протагонисти, кои се соочуваат со ексцентрични ликови и интелектуални загатки во надреални поставувања. Згора на тоа, контроверзните слики на Керол од девојчиња, често се наведуваат во историјата на фотографската уметност. Литературата е проследена од различни културни струи, идеализирајќи го моминството, а во друго време пак развивањето под влијание на растечкото литературно реалистичко движење. Многу викторијански романи започнуваат со детството на нивната хероина, како Џејн Еир, сираче кое го трпи лошото однесување од нејзините старатели, а потоа истото тоа го доживува и во интернатот за девојчиња. Ликот Наташа од ‘Војна и мир’, од друга страна, е сентиментализиран. До [[XX век]], портретот на девојките во книжевните творби имал во најголем дел напуштени идеализирани портрети на девојки. Популарните литературни романи го вклучуваат Харпер Ли со ‘Да се убие подбивната слика’, роман, во кој една млада девојка, Скаут се соочува со свеста на силите на нетолеранцијата во нејзината зедница. Во контроверзната книга на [[Владимир Набоков]] ‘Лолита’ се зборува за осудениот однос помеѓу 12 годишна девојка и возрасниот интелектуалец, и за нивното патување низ САД. ‘Зази во метро’ (фр.’Zazie dans le métro’) од Рејмонд Квено (1959 година) е популарен француски роман кој хумористично ја слави невиноста и созревањето на Зази, која вложува напори самата да го истражува Париз, бегајќи од својот вујко (професионален женски имитатор) и од нејзината мајка (која е преокупирана со средбата со нејзиниот љубовник). Во 1960 година, од романот е направен популарен филм (''Zazie dans le métro''), во режија на францускиот режисер [[Луј Мал]]. Книгите кои имаат и момчиња и девојчиња протагонисти, имале тенденција да се насочуваат повеќе кон момчињата, но важни женски ликови се појавуваат во „Замокот на витезите“, „Лавот, вештерката и ормарот“, „Книгата за тројца“ и серијата за „[[Хари Потер]]“. Неодамнешните романи наменети за возрасната публика, вклучуваат размислувања за искуствата од моминството. Романот ,,Мемоарите на една Гејша” од Артур Голден започнува, како, женскиот главен карактер и нејзината сестра, им се препуштаат на задоволствата откако ќе бидат разделени од своето семејство во [[19 век]], во Јапонија. Романот „Снежниот свет и скриената фантазија” на Лиса Си, ги открива лаотонг врските на едно пријателство помеѓу пријатели од детството во современиот Пекинг, и истото такво пријтелство во 19 век во Хунан, Кина. ===Девојката како тема во народното творештво=== * „Девојчето и дванаесетте месеци“ — македонска народна приказна.<ref>Томе Саздов (избор), ''Македонски народни приказни''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 46-50.</ref> * „[[Бела Јана се дави од Турци]]“ - македонска народна песна.<ref>Томе Саздов, ''Грива тресе, бисер рони'' (епска народна поезија). Скопје: Заштита, 1970, стр. 23-25.</ref> * „[[Мома војник го одменува татка си]]“ — македонска народна песна.<ref>Томе Саздов, ''Грива тресе, бисер рони'' (епска народна поезија). Скопје: Заштита, 1970, стр. 25-28.</ref> * „[[Малина мома и Гоце Делчев]]“ — македонска народна песна.<ref>Томе Саздов, ''Грива тресе, бисер рони'' (епска народна поезија). Скопје: Заштита, 1970, стр. 119-122.</ref> * „Мара Пепелашка“ — македонска народна приказна.<ref>''Волшебни сказни на балканските народи''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 5-9.</ref> * „Малата млекарка“ — грчка народна приказна.<ref>''Волшебни сказни на балканските народи''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 55-56.</ref> * „Птица-девојка“ — црногорска народна приказна.<ref>''Волшебни сказни на балканските народи''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 82-84.</ref> * „Девојка побрза од коњ“ — црногорска народна приказна.<ref>''Волшебни сказни на балканските народи''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 86-89.</ref> ===Девојката како тема во книжевноста=== * „Мојата девојка“ — песна на македонскиот поет [[Јозо Т. Бошковски - Јон|Јозо Т. Бошковски]] од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 29.</ref> * „[[Девојката што паѓа]]“ — збирка раскази на италијанскиот писател [[Дино Буцати]].<ref>Дино Буцати, ''Девојката што паѓа'', Темплум, Скопје, 2005.</ref> * „Девојката и грмушката со пениси“ — кус [[Расказ|расказ]] на британската писателка [[Џоана Волш]] од 2015 година.<ref>Џоана Волш, ''Набави си муда: 9 и 1 / 2 бајки за секс''. Скопје: Темплум, 2019, стр. 5-9.</ref> * „[[Расплакани девојки]]“ ([[англиски]]: ''Girls in tears'') — роман на британската писателка [[Џеклин Вилсон]] од 2002 година.<ref>Џеклин Вилсон, ''Расплакани девојки''. Икона, Скопје, 2009.</ref> * „[[Девојки (Џеклин Вилсон)|Девојки]]“ (англиски: ''Girls'') — циклус романи на британската писателка Џеклин Вилсон.<ref>Џеклин Вилсон, ''Расплакани девојки''. Икона, Скопје, 2009.</ref> * „Севима“ — расказ за деца на македонскиот писател [[Неџати Зекерија]].<ref>Неџати Зекирија, ''Орхан''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 66-69.</ref> * „Вљубени девојки“ — песна на македонскиот поет [[Блаже Конески]].<ref>Блаже Конески, 'Везилка''. Скопје: Арс Ламина - публикации, Арс Либрис, 2021, стр. 60.</ref> * „Ана“ — песна на македонскиот поет [[Јован Котески]].<ref>Јован Котевски, ''Пеплосија''. Мисла, Скопје, 1966, стр. 29.</ref> * „Девојчето од сиромашната станица“ — песна на бразилскиот поет [[Роберто Коуто]].<ref>''Поетска читанка: Избор од македонската и светската поезија за деца'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2005, стр. 57.</ref> * „[[Девојка-ѕвер|Девојка-Ѕвер!]]“ - збирка [[расказ]]и на рускиот писател [[Едвард Лимонов]].<ref>Едуард Лимонов, ''Девојка-Ѕвер!'' Скопје: Темплум, 2007.</ref> * „[[Лолита]]“ — [[роман]] на [[Владимир Набоков]] од 1955 година. * „[[Споменка (книга)|Споменка]]“ - повест на македонскиот писател [[Горјан Петревски]] од 1982 година.<ref>Горјан Петревски, ''Споменка''. Скопје: Македонска реч, 2016.</ref> * „Ленка“ - песна на македонскиот поет [[Кочо Рацин]].<ref>Кочо Рацин, ''Бели мугри''. Скопје: Кочо Рацин, 1963, стр. 8.</ref> * „Месојадно растение“ — кус расказ на македонската писателка [[Наташа Сарџоска]].<ref>''Очудувања 3''. Скопје: Бегемот, 2019, стр. 43-52.</ref> * „Смеа“ - песна на полската поетеса [[Вислава Шимборска]].<ref>Vislava Šimborska, ''Izabrane pesme''. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 94-95.</ref> * „Малото девојче го повлекува чаршавот од масата“ - песна на полската поетеса Вислава Шимборска.<ref>Vislava Šimborska, ''Izabrane pesme''. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 316-317.</ref> ==Популарна култура== [[File:Harajuku girl.jpg|thumb|120 px|Тинејџерка со модерна фризура од [[Харајуку]], [[Токио]].]] Постојат повеќе американски [[стрип]]ови во кои главниот лик е девојче, како што се „Малата Лулу” и „Малото сираче Ани”. Во серијата „Кикиритки” на [[Чарлс Шулц]], женските ликови ги вклучуваат: Пеперминт Пати, Луси Ван Пелт и Сали Браун. Во јапонските [[Анимиран филм|анимирани филмови]] и стрипови, девојките се чести протагонисти. Така, во повеќето анимирани филмови на [[Хијао Мијазаки]] се појавува млада женска хероина, како во „Испораката на услугите на Кики”. Исто така, многу протагонистки се појавуваат во Шоџо-стилот на стрипот, кој е наменет за женската публика. Најпознати од нив се: „Дама без партнер за танцување”, „Цереза”, „Небесната легенда”, „Во потрага по полната месечина”. Во меѓувреме, во некои жанрови на јапонските цртани филмови се појавуваат и [[секс]]уализирани и конкретизирани портрети на девојки. Изразот „девојка“ често се среќава во текстовите на [[поп-музика]]та, најчесто означувајќи возрасна девојка или тинејџерка. ===Девојката како тема во филмот и телевизијата=== * „[[Зази во метрото (филм од 1960)|Зази во метрото]]“ ([[француски]]: ''Zazie dans le metro'') - француски [[филм]] од 1960 година, во [[режија]] на [[Луј Мал]].<ref>[https://raspored.hrt.hr/?raspored=1&mreza=4 HRT, Zazie dans le metro, francuski film - Ciklus Louisa Mallea (пристапено на 23 јануари 2020)]</ref> * „[[Лолита (филм од 1962)|Лолита]]“ - филм на [[Стенли Кубрик]] од 1962 година. * „[[Девојка (филм од 1965)|Девојка]]“ - југословенски [[филм]] од 1965 година, во [[режија]] на [[Младомир Пуриша Ѓорѓевиќ]].<ref>[https://www.rts.rs/page/tv/ci/story/18/rts-2/3933146/devojka.html РТС, Девојка (пристапено на 3 мај 2020)]</ref> * „[[Девојка од милион долари]]“ ([[англиски]]: ''Million Dollar Baby'') - [[САД|американски]] [[филм]] од [[2004]] година, во [[режија]] на [[Клинт Иствуд]].<ref>[http://www.imdb.com/title/tt0405159/awards?ref_=tt_awd IMDb Million Dollar Baby (2004), Awards (пристапено на 3 декември 2013)]</ref> * „[[Девојката од Џерси]]“ ([[англиски]]: ''Jersey Girl'') - американски [[филм]] од [[2004]] година, во [[режија]] на [[Кевин Смит]].<ref>„Девојката од Џерси“, ''Антена'', број 859, 12 декември 2014, стр. 18.</ref> * „[[Девојката од соседството]]“ (англиски: ''The girl next door'') - американски филм од 2004 година, во режија на [[Лук Гринфилд]]. * „[[Девојката со бисерна обетка (филм)|Девојката со бисерна обетка]]“ - [[филм]] во [[режија]] на [[Питер Вебер]].<ref>„Девојката со бисерна обетка“, ''Антена'', број 887, 26 јуни 2015, стр. 18.</ref><ref>„Уметност родена од забранета љубов“, ''Антена'', број 898, 11 септември 2015, стр март</ref> * „[[Девојките Гилмор]]“ (англиски: ''Gilmore girls'') - [[САД|американска]] [[телевизија|телевизиска]] [[серија]] создадена од [[Ејми Шерман – Паладино]]. ===Девојката како мотив во стрипот=== * „[[Девојка на плажа]]“ ([[јапонски]]: うみべの女の子) - јапонски [[стрип]] на [[Инио Асано]] од 2009 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2009-05-13/solanin-asano-to-launch-umibe-no-onna-no-ko-manga|title=Solanin's Asano to Launch Umibe no Onna no Ko Manga|publisher=Anime News Network|date=мај 13, 2009|accessdate=1 август 134 2012}}</ref> ===Девојката како тема во популарната музика=== * „Германски девојки“ (англиски: ''Deutscher Girls'') - песна на британската рок-група ''[[Adam & The Ants]]''.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=DCgNZxR2I3w YouTube, Adam & The Ants - Deutscher Girls (пристапено на 7.2.2021)]</ref> * „Марина“ - песна на хрватската [[Рок-музика|рок]]-група [[Азра]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=EmF8efV0fXA YouTube, AZRA "MARINA" (пристапено на 19 септември 2019)]</ref> * „Крвавата Мери“ ([[хрватски]]: ''Krvava Meri'') - песна на Азра.<ref>''Azra'', City records, CD 000 315, 2004.</ref> * „Грација“ - песна на „Азра“.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=azGKVCZYhGk YouTube, AZRA "GRACIJA" 1980. (пристапено на 19 септември 2019)]</ref> * „Сања“ - песна на српската поп-рок група [[Алиса (група)|Алиса]] од 1985 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=KgJnqXP3VS0 YouTube, Alisa - Sanja - (Audio 1985) (пристапено на 19 септември 2019)]</ref> * „Бледа девојка“ (англиски: ''Pale Skinny Girl'') — песна на американската рок-група ''[[American Music Club]]'' од 1988 година.<ref>[https://www.discogs.com/American-Music-Club-California/master/137994 Discogs, American Music Club ‎– California (пристапено на 20.4.2021)]</ref> * „Црвено и бело“ (''Red and white'') - песна на македонската група [[Анастасија (музичка група)|Анастасија]].<ref>Anastasia, ''Before the Rain'', Polygram Music.</ref> * „Девојките не го сакаат тоа“ (''Girls Don't Like It'') - песна на ирската [[Панк рок|панк-рок]] група [[Андертоунс]] (''The Undertones'') од 1979 година.<ref name="discogs.com">[https://www.discogs.com/The-Undertones-The-Undertones/release/1118721 Discogs, The Undertones ‎– The Undertones (пристапено на 27 јуни 2020)]</ref> * „Познавам една девојка“ (''I Know A Girlt'') - песна на Андертоунс од 1979 година.<ref name="discogs.com"/> * „Сузана“ (''Susanna'') - песна на холандската [[Поп-музика|поп]]-рок група [[Арт Компани]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=GB2Sf4g_PIg YouTube, THE ART COMPANY - Susanna &#91; Original &#93; (пристапено на 2 октомври 2019)]</ref> * „52 девојки“ (англиски: ''52 Girls'') - песна на американската рок-група ''[[The B-52's (рок-група)|The B-52's]]''.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=rJwQuTqqPvo YouTube, The B-52's 52 Girls (пристапено на 8.2.2021)]</ref> * „Септемвриски девојки“ (англиски: ''September Gurls'') — песна на американската поп-рок група [[Биг стар]] од 1974 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/13840-Big-Star-Radio-City Discogs, Big Star ‎– Radio City (пристапено на 5.2.2022)]</ref> * „Девојки“ (''Gilrs'') - песна на американската [[рап]]-група [[Бисти Бојс]] (''Beastie Boys'') од [[1986]] година.<ref>Beastie Boys, ''Licensed to Ill'', Def Jam Recordings, 1986.</ref> * „Мишел“ ([[англиски]]: ''Eleanor Rigby'') - песна на британската [[Поп-музика|поп]]-рок група [[Битлси]] од 1965 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=_64CVdkjLQU YouTube, The Beatles - Michelle (пристапено на 19 септември 2019)]</ref> * „Девојка“ ([[англиски]]: ''Girl'') - песна на Битлси од 1965 година.<ref>The Beatles, ''Rubber Soul''. Jugoton, CAPAR 9373.</ref> * „Неделна девојка“ (''Sunday Girl'') - песна на американската [[Рок-музика|рок-група]] [[Блонди]] (''Blondie'') од 1978 година.<ref>[https://www.discogs.com/Blondie-Parallel-Lines/release/229449 Discogs, Blondie ‎– Parallel Lines (пристапено на 13.8.2020)]</ref> * „Кинеска девојка“ ([[англиски]]: ''China Girl'') - песна на британскиот поп-рок-музичар [[Дејвид Боуви]] од 1983 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VrERLeFseDA YouTube, David Bowie - China Girl (пристапено на 19 септември 2019)]</ref> * „Девојката без име“ (англиски: ''The Girl With No Name'') — песна на американската рок-група [[Брдс]] (''The Byrds'') од 1967 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/30054-The-Byrds-Younger-Than-Yesterday Discogs, The Byrds – Younger Than Yesterday (пристапено на 17.4.2022)]</ref> * „Три девојки“ (словенечки: ''Tri ženske'') — песна на словенечкиот рок-музичар [[Марко Брецељ]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=CkyrYsrpHTc YouTube, Marko Brecelj-Tri ženske (пристапено на 22.3.2022)]</ref> * „Дали ги видовте девојчињата“ (српскохрватски: ''Jeste li vidjeli djevojčice'') — песна на словенечката рок-група [[Булдожер (рок-група)|Булдожер]] (''Buldožer'') од 1977 година.<ref>[https://www.discogs.com/Buldo%C5%BEer-Zabranjeno-Plakatirati/release/1282369 Discogs, Buldožer – Zabranjeno Plakatirati (пристапено на 21.7.2021)]</ref> * „Девојчето на хирургот“ ([[англиски]]: ''Surgeon's Girl'') — песна на англиската [[Панк рок|панк-рок]] група ''[[Wire (панк-рок група)|Wire]]'' од 1977 година.<ref>[https://www.discogs.com/release/223354-Wire-Pink-Flag Discogs, Wire – Pink Flag (пристапено на 9.10.2021)]</ref> * „Црни девојки“ (англиски: ''Black Girls'') — песна на американската рок-група [[Вајлент фемс]] (''Violent Femmes'') од 1984 година.<ref>[https://www.discogs.com/Violent-Femmes-Hallowed-Ground/release/1346193 Discogs, Violent Femmes – Hallowed Ground (пристапено на 27.6.2021)]</ref> * „Дона“ (англиски: ''Donna'') - песна на американскиот [[рокенрол]] музичар [[Ричи Валенс]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=HMcHbh6HBDk YouTube, Ritchie Valens-Donna (пристапено на 2 октомври 2019)]</ref> * „Глупава девојка“ (англиски: ''Stupid Girl'') - песна на американската рок-група [[Гарбиџ]] (''Garbage'') од 1995 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=rdw-e9UXW50 YouTube, Garbage - Stupid Girl (HQ) (пристапено на 14 октомври 2019)]</ref> * „Девојка од третиот свет“ (англиски: ''Third World Girl'') - песна на американскиот [[соул-музика|соул-музичар]] [[Марвин Геј]] (''Marvin Gaye'') од 1982 година.<ref>[https://www.discogs.com/Marvin-Gaye-Midnight-Love/release/1087907 Discogs, Marvin Gaye – Midnight Love (пристапено на 26.3.2021)]</ref> * „Мојата девојка“ – песна на македонскиот [[рап]]ер [[Да Џака Накот]] од 2012 година.<ref>Da Dzaka Nakot, ''Bozjiot prototip''. Suriken Records, 027, 2012.</ref> * „Глупава девојка“ ([[Англиски јазик|англиски]]: ''Silly Girl'') — песна на американската [[Хардкор-панк|хардкор-панк]] група [[Дисендентс]] (''Descendents'').<ref>[https://www.discogs.com/master/29772-Descendents-Somery Descendents – Somery (пристапено на 3.7.2022)]</ref> * „Кабуки девојка“ (англиски: ''Kabuki Girl'') — песна на американската [[Хардкор-панк|хардкор-панк]] група [[Дисендентс]] (''Descendents'') од 1982 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/29768-Descendents-Milo-Goes-To-College Descendents – Milo Goes To College (пристапено на 25.6.2022)]</ref> * „Она и таа (се две)“ – песна на македонската рок-група [[Д' Далтонс (рок-група)|Д’ Далтонс]] од 2004 година.<ref name="Daltons, 2004">D’ Daltons, ''De Luxe''. Avalon Produkcija, 027, 2004.</ref> * „1001-ви“ – песна на македонската рок-група Д’ Далтонс од 2004 година.<ref name="Daltons, 2004"/> * „Еј девојче“ (англиски: ''Hey Little Girl'') — песна на американската [[Панк рок|панк-рок]] група [[Дед бојс]] (''Dead Boys'') од 1977 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/39190-Dead-Boys-Young-Loud-And-Snotty DIscogs, Dead Boys* – Young Loud And Snotty (пристапено на 8.5.2022)]</ref> * „Нова роза“ (англиски: ''New Rose'') — песна на англиската [[Панк-рок|панк-рок]] група [[The Damned]] од 1977 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/18747-The-Damned-Damned-Damned-Damned The Damned – Damned Damned Damned (пристапено на 25.6.2022)]</ref> * „Сега си голема девојка“ (англиски: ''You're A Big Girl Now'') - песна на американскиот [[Рок-музика|рок]]-музичар [[Боб Дилан]] од 1975 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=7PGfm6KE_pg&list=OLAK5uy_lvz0faaZfaiCiyx9wWnvEl84d__8vIUT8&index=3 YouTube, Bob Dylan - You're A Big Girl Now (Audio) (пристапено на 29 март 2020)]</ref> * „Ти си изгубено девојче“ (англиски: ''You're lost little girl'') - песна на американската рок-група [[Дорс]] од 1967 година.<ref name="The Doors 1975">The Doors, ''Strange Days'', Elektra/Asulum Records, 7559-74014-2, 1975.</ref> * „Несреќна девојка“ (англиски: ''Unhappy girl'') - песна на Дорс од 1967 година.<ref name="The Doors 1975"/> * „Кралица на автопатот“ (англиски: ''Queen Of The Highway'') - песна на Дорс од 1970 година.<ref name="Discogs 2020">[https://www.discogs.com/The-Doors-Morrison-Hotel/master/45415 Discogs, Nhe Doors ‎– Morrison Hotel (пристапено на 9.8.2020)]</ref> * „Меги Мегил“ (англиски: ''Maggie M'Gill'') - песна на американската Дорс од 1970 година.<ref name="Discogs 2020"/> * „Татината девојка“ (англиски: ''Daddy's Girl'') — песна на американската рок-група [[Дрим синдикејт]] (''The Dream Syndicate'') од 1984 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/31504-The-Dream-Syndicate-Medicine-Show The Dream Syndicate – Medicine Show (посетено на 12.6.2022)]</ref> * „Таа“ ([[српски]]: ''Она'') — песна на српската рок-група [[Електрични оргазам]] од 1982 година.<ref name="Discogs 2021">[https://www.discogs.com/Elektri%C4%8Dni-Orgazam-Li%C5%A1%C4%87e-Prekriva-Lisabon/release/1288611 Discogs, Električni Orgazam – Lišće Prekriva Lisabon (пристапено на 15.4.2021)]</ref> * „Девојки“ ([[српски]]: ''Девојке'') — песна на Електрични оргазам од 1982 година.<ref name="Discogs 2021"/> * „Дебела девојка“ - песна на Електрични оргазам од 1986 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=sneyx1ncAs8 YouTube, Elektricni orgazam - Debela devojka - (Audio 1986) (пристапено на 20 септември 2019)]</ref> * „Добра девојка“ (англиски: ''Fine Girl'') — песна на американскиот рок-музичар [[Френк Запа]] (''Frank Zappa'').<ref name="ReferenceB">[https://www.discogs.com/Frank-Zappa-Strictly-Commercial-The-Best-Of-Frank-Zappa/release/1661029 DISCOGS, Frank Zappa – Strictly Commercial (The Best Of Frank Zappa) (пристапено на 31.5.2021)]</ref> * „Девојка од долината“ (англиски: ''Valley Girl'') — песна на Френк Запа.<ref name="ReferenceB"/> * „Ситни девојки“ ([[англиски]]: ''Tiny Girls'') - песна на американскиот рок-музичар [[Иги Поп]] од 1977 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=80BN9xWkRsQ&list=OLAK5uy_l4P_Itgv9UduDrw1V4c6aDxe2v3LbQkhs&index=7 YouTube, Tiny Girls (пристапено на 29 март 2020)]</ref> * „Зошто денес се лути девојките“ (српски: ''Зашто су данас девојке љуте'') - песна на српската рок-група [[Идоли]].<ref name="Idoli, Hi-Fi Centar 1996">''Idoli'', Hi-Fi Centar, CDD 10109, 1996.</ref> * „Малечка (српски: ''Малена'') - песна на Идоли.<ref name="Idoli, Hi-Fi Centar 1996"/> * „Единствена“ (српски: ''Једина') - песна на Идоли.<ref name="Idoli, Hi-Fi Centar 1996"/> * „Каде се сега маченце“ (српски: ''Где си сад цица мацо'') - песна на Идоли.<ref name="Idoli, Hi-Fi Centar 1996"/> * „Глорија“ ([[англиски]]: ''Gloria'') - песна на ирската [[Рок-музика|рок]]-група ''[[U2]]'' од 1981 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=61rvprZBiIg YouTube, U2 Gloria (пристапено на 16 септември 2019)]</ref> * „Валерија“ - песна на македонскиот поп-музичар [[Драган Каранфиловски-Бојс]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=cEu5TBdSagM YouTube, D.Karanfilovski-Boys Valerija (пристапено на 19 октомври 2019)]</ref> * „Лола“ (англиски: ''Lola'') - песна на британската рок-група [[Кинкс]] (''The Kinks'') од 1970 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=NFwP2huyNzg YouTube, Lola - The Kinks 1970 (пристапено на 29 јануари 2020)]</ref> * „Девојка од забавите“ (англиски: ''Party Girl'') — песна на англискиот рок-музичар [[Елвис Костело]] од 1979 година.<ref>[https://www.discogs.com/Elvis-Costello-The-Attractions-Armed-Forces/release/2480516 DISCOGS, Elvis Costello & The Attractions ‎– Armed Forces (пристапено на 29 април 2020)]</ref> * „Овогодишна девојка“ (англиски: ''This Year's Girl'') — песна на англискиот [[Рок-музика|рок]] музичар [[Елвис Костело]] од 1978 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/455505-Elvis-Costello-This-Years-Model DISCOGS, Elvis Costello – This Year's Model (пристапено на 8.5.2022)]</ref> * „Сузи К.“ (англиски: ''Suzie Q'') - песна на американската рок-група ''[[Creedence Clearwater Revival]]''.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=18kqUNG9mO4 YouTube, Creedence Clearwater Revival - Suzie Q. (пристапено на 20 септември 2019)]</ref> * „Ти недостасува девојката“ ([[англиски]]: ''Miss The Girl'') — песна на британската рок-група [[Кричрс]] (''The Creatures'') од 1983 година.<ref>[https://www.discogs.com/The-Creatures-Feast/release/220980 DISCOGS, The Creatures – Feast (пристапено на 16.8.2021)]</ref> * „Тажна девојка“ (''Sad Girl'') — песна на американската рок-група [[Лемонхедс]] (''Lemonheads'') од 1989 година.<ref>[https://www.discogs.com/release/378132-Lemonheads-Lick Lemonheads* – Lick (посетено на 25 мај 2022)]</ref> * „Џеси“ (англиски: ''Jesse'') — песна на британската есид-[[џез]] група ''Mother Earth''.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=YXKAZur059I YouTube, Mother Earth-Jesse (пристапено на 15.10.2021)]</ref> * „Изобилство од неколку девојки“ (англиски: ''Several Girls Galore'') - песна на британската [[Рок-музика|рок]]-група [[Мај блади валентајн]] (''My Bloody Valentine'') од 1988 година.<ref>[https://www.discogs.com/My-Bloody-Valentine-Isnt-Anything/release/373524 Discogs, My Bloody Valentine – Isn't Anything (пристапено на 28 јануари 2021)]</ref> * „Осамено девојче“ (англиски: ''Lonely Little Girl'') — песна на американската рок-група [[The Mothers of Invention (рок-група)]] од 1968 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=V66fD0JucLk&list=PLdw6SLsTGdt5YH9pSlpQJeA2csIYLDrzQ&index=15 YouTube, Lonely Little Girl (Subtitulado) - Frank Zappa & The Mothers Of Invention (WOIIFTM) 1968 (посетено на 18 февруари 2020)]</ref> * „Лејла“ - песна на босанскиот поп-пејач [[Сеид Мемиќ-Вајта]] од 1981 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=arC--h39GuU YouTube, LEJLA - VAJTA (video from 1981) HD (пристапено на 19 септември 2019)]</ref> * „Нена“ - песна на македонската поп-рок група [[Меморија (музичка група)|Меморија]] од 1984 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Egcfxd-uZ_k YouTube, МЕМОРИЈА - Нена (пристапено на 14 октомври 2019)]</ref> * „Девојка од бронза“ - песна на македонската рок-група [[Мизар]] од 1988 година.<ref>''Мизар'', Lithium records, CD 014, 2003.</ref> * „Мојата девојка беше киднапирана од Вики-Тики“ ([[англиски]]: ''My Girlfriend Was Kidnapped by Wiki-Tiki'' ) - песна на македонската [[Рок-музика|рок]]-група [[Molokai (рок-група)|Molokai]] од 2012 година.<ref>Molokai, ''You surf we send piranhas'', Направи заедно и Младински културен центар - Битола, 2012.</ref> * „За една девојка“ (англиски: ''About a Girl'') - песна на американската рок-група [[Нирвана]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Y0Dwk1vi5Lw YouTube, Nirvana - About a Girl (пристапено на 2 февруари 2021)]</ref> * „Милена“ - песна на хрватската поп-група [[Нови фосили]] од 1983 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=jSouEC8BFuI YouTube, Novi Fosili - Milena (пристапено на 26 октомври 2019)]</ref> * „Тамара“ - песна на хрватскиот поп-пејач [[Борис Новковиќ]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=D5f31flYt4A YouTube, Boris Novković- Tamara (пристапено на 22 октомври 2019)]</ref> * „Шила“ - песна на македонската поп-пејачка [[Маја Оџаклиевска]] од 1987 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=H28DBTVw0yg YouTube, Маја Оџаклиевска - Шила (пристапено на 14 октомври 2019)]</ref> * „Таа живее на ридот“ ([[српски]]: ''Она живи на брду'') — песна на српската рок-група [[Партибрејкерс]] од 1985 година.<ref>[https://www.discogs.com/Partibrejkers-Partibrejkers/master/80497 Partibrejkers ‎– Partibrejkers (пристапено на 17.9.2021)]</ref> * „Глупава девојка“ (англиски: ''Stupid Girl'') - песна на американската поп-пејачка [[Пинк]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=-rQhIBhiemg YouTube, Stupid Girls- Pink- Lyrics (пристапено на 14 октомври 2019)]</ref> * „Суада“ - песна на босанската поп-рок група [[Плави оркестар]] од 1985 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=P7IWYL0UKA4 YouTube, Plavi orkestar-Suada (пристапено на 26 октомври 2019)]</ref> * „Глупава девојка“ (''Dumb Girl'') - песна на американската [[рап]]-група [[Ран Ди Ем Си]] (''Run DMC'') од 1987 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=zD_tglf74qg YouTube, Raising Hell - Run - D.M.C(Full Album) (пристапено на 29 септември 2019)]</ref> * „Рамона“ ([[англиски]]: ''Ramona'') - песна на американската [[Панк рок|панк-рок]] група [[Рамоунс]] (''Ramones'') од 1977 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=MM0MUcc5OKE YouTube, RAMONES - Ramona (пристапено на 19 септември 2019)]</ref> * „Кршење на девојката“ (англиски: ''Breaking The Girl'') - песна на американската рок-група [[Ред хот чили пеперс]] од 1991 година.<ref>[https://www.discogs.com/Red-Hot-Chili-Peppers-Blood-Sugar-Sex-Magik/master/42522 Discogs, Red Hot Chili Peppers ‎– Blood Sugar Sex Magik (пристапено на 8 март 2021)]</ref> * „Холивудските девојки“ ([[англиски]]: ''Hollywood Girls'') — песна на британската [[Панк рок|панк-рок]] група ''[[The Resistance]]''.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Zc0v-ji92sM YouTube, The Resistance - Hollywood Girls (пристапено на 15.10.2021)]</ref> * „Глупава девојка“ (англиски: ''Stupid Girl'') - песна на британската рок-група [[Ролинг Стоунс]] од 1966 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=aK5uZeeMFFk YouTube, Stupid Girl (пристапено на 14 октомври 2019)]</ref> * „Девојка од фабриката“ (англиски: ''Factory Girl'') - песна на Ролинг Стоунс од 1968 година.<ref>[https://www.discogs.com/Rolling-Stones-Beggars-Banquet/master/30220 DISCOGS, Rolling Stones* ‎– Beggars Banquet (пристапено на 13.3.2021)]</ref> * „Енџи“ (англиски: ''Angie'') - песна на Ролинг Стоунс од 1973 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=K5_EBAzIPJM YouTube, Rolling Stones - Angie (HQ) (пристапено на 18 септември 2019)]</ref> * „Мериен“ (англиски: ''Marian'') - песна на британската [[Рок-музика|рок]]-група ''[[Sisters of Mercy (рок-група)|Sisters of Mercy]]'' од 1985 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=yVPx4zalkiM YouTube, SISTER of MERCY - Marian (пристапено на 16 септември 2019)]</ref> * „Девојка“ (англиски: ''Girl'') - песна на американската група [[Suicide (музичка група)|Suicide]] од 1977 година.<ref>[https://www.discogs.com/Suicide-Suicide/release/429836 Discogs, Suicide – Suicide (пристапено на 4.5.2021)]</ref> * „Кристин“ (англиски: ''Christine'') - песна на британската [[Рок-музика|рок]]-група ''[[Siouxsie and The Banshees (рок-група)|Siouxsie and The Banshees]]'' од 1980 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=5SvM4jhGqg4 YouTube, Siouxsie and The Banshees - Christine (пристапено на 18 септември 2019)]</ref> * „Ја сакав Тања“ ([[хрватски]]: ''Volio sam Tanju'') - песна на хрватската поп-рок група [[Сребрна крила]] од 1978 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=OkI3UxHN0js YouTube, Srebrna krila - Volio sam Tanju (I noću i danju) (1978) (пристапено на 20 септември 2019)]</ref> * „Лили“ - песна на хрватската поп-рок група Сребрна крила од 1979 година.<ref name="youtube.com">[https://www.youtube.com/watch?v=72pRwbVF8_0 YouTube, Srebrna Krila-Album Srebrna Krila(1979) By Trajce 2015. (пристапено на 20 септември 2019)]</ref> * „Ана“ - песна на хрватската поп-рок група Сребрна крила од 1979 година.<ref name="youtube.com"/> * „Девојка“ (англиски: ''Girl'') - песна на британската рок-група [[Т. Рекс]] (''T.Rex'') од 1971 година.<ref>[https://www.discogs.com/T-Rex-Electric-Warrior/master/72458 DISCOGS, T. Rex ‎– Electric Warrior (пристапено на 8.3.2018)]</ref> * „Девојките сакаат да бидат со девојките“ ([[англиски]]: ''The Girls Want To Be With The Girls'') — песна на американската рок-група [[Токинг хедс]] од 1978 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/39312-Talking-Heads-More-Songs-About-Buildings-And-Food Discogs, Talking Heads ‎– More Songs About Buildings And Food (пристапено на 18.12.2021)]</ref> * „Елизабет“ - песна на хрватскиот рок-пејач [[Дадо Топиќ]] од 1980 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=D45Bj3z-TL8 YouTube, Dado Topic - Elizabet (пристапено на 26 октомври 2019)]</ref> * „Рубин-малечка“ ([[англиски]]: ''Ruby Baby'') — песна на американскиот рок-музичар [[Доналд Фејген]] (''Donald Fagen'') од 1982 година.<ref name="ReferenceC">[https://www.discogs.com/Donald-Fagen-The-Nightfly/master/65826 Discogs, Donald Fagen ‎– The Nightfly (пристапено на 21.3.2021)]</ref> * „Мексин“ ([[англиски]]: ''Maxine'') — песна на Доналд Фејген од 1982 година.<ref name="ReferenceC"/> * „Песната на Ен“ (''Anne's Song'') - песна на американската рок-група [[Феит ноу мор]] (''Faith No More'') од 1987 година.<ref>[https://www.discogs.com/Faith-No-More-Introduce-Yourself/master/15671 DISCOGS, Faith No More ‎– Introduce Yourself (пристапено на 19.8.2020)]</ref> * „Девојки! Девојки! Девојки!“ ([[англиски]]: ''Girls! Girls! Girls!'') - песна на американската рок-музичарка [[Лиз Фер]] (''Liz Phair'') од 1993 година.<ref>[https://www.discogs.com/Liz-Phair-Exile-In-Guyville/master/26390 Discogs, Liz Phair ‎– Exile In Guyville (пристапено на 30 септември 2019)]</ref> * „Модерна девојка“ — песна на хрватската [[Рок-музика|рок]]-група [[Филм (рок-група)|Филм]] од 1981 година.<ref>[https://www.discogs.com/Film-Novo-Novo-Novo-Novo-Novo-Novo-Novo-Novo-Novo-Jo%C5%A1-Ju%C4%8Der-Samo-Na-Filmu-A-Sada-I-U-Va%C5%A1oj-Glavi/master/191329 Discogs, Film ‎– Novo! Novo! Novo! Još Jučer Samo Na Filmu A Sada I U Vašoj Glavi (пристапено на 21.5.2021)]</ref> * „Ќерката на Музореви“ (англиски: ''Muzorewi's Daughter'') - песна на британската рок-група [[Фол]] од 1979 година.<ref>[https://www.discogs.com/The-Fall-Dragnet/master/19204 Discogs, The Fall ‎– Dragnet (пристапено на 8.10.2020)]</ref> * „Ој девојче“ - песна на македонските музичари [[Елена Христова и [[Горан Трајкоски]] од 2011 година.<ref>Elena Hristova, Goran Trajkoski, ''Bioscopia'', SJF Records 131, 2011.</ref> * „Девојката која живее на Рајскиот рид“ (англиски: ''The Girl Who Lives On Heaven Hill'') - песна на американската [[Рок-музика|рок]]-група [[Хускер Ду]] (''Hüsker Dü'') од 1985 година.<ref>[https://www.discogs.com/H%C3%BCsker-D%C3%BC-New-Day-Rising/release/2352904 Discogs, Hüsker Dü ‎– New Day Rising (пристапено на 1 јули 2020)]</ref> * „Унгарка“ ([[српски]]: ''Mađarica'') - песна на српскиот [[Поп-музика|поп]]-пејач [[Здраво Чолиќ]].<ref name="ReferenceA">Zdravko Čolić, Sarajevo Koševo 2010 / Live, AZ PR Productions.</ref> * „Рушка“ - песна на Здраво Чолиќ.<ref name="ReferenceA"/> * „Бебето Ангела“ (англиски: ''Baby Angela'') - песна на македонскиот музичар [[Кирил Џајковски]] од 2001 година.<ref>[https://www.discogs.com/Kiril-Dzajkovski-Dust-Original-Motion-Picture-Soundtrack/release/5475924 DISCOGS, Kiril Dzajkovski* ‎– Dust (Original Motion Picture Soundtrack) (пристапено на 21.9.2020)]</ref> * „Девојче Македонче“ — песна на македонскиот композитор [[Александар Џамбазов]].<ref>„Музиката на Александар Џамбазов“, 62 фестивал Охридско лето, 19.8.2022.</ref> * „Дилајла“ ([[англиски]]: ''Delilah'') - песна на британскиот поп-пејач [[Том Џоунс]] (''Tom Jones'') од 1968 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Qvo5SeAwz88 YouTube, Delilah (пристапено на 16 септември 2019)]</ref> * „Били Џин“ ([[англиски]]: ''Billie Jean'') - песна на американскиот поп-пејач [[Мајкл Џексон]] од 1982 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=A9pd3M1Sxe8 YouTube, The Beatles - Michelle (пристапено на 19 септември 2019)]</ref> * „Таа се буди“ (српски: ''Ona se budi'') - песна на српската рок-група [[Шарло Акробата]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Sqn-5XDaM9o YouTube, Sarlo akrobata - Ona se budi (пристапено на 19 септември 2019)]</ref> ==Историја== [[File:BlockStatueOfSenenmutAndNeferura-LeftProfile-BritishMuseum-August19-08.jpg|thumb|left|150 px|Принцезата [[Неферуре]] како девојче, седејќи во скутот на нејзиниот воспитувач [[Сененмут]]. Девојките и жените во Стариот Египет уживале релативно висок општествен статус.]] Статусот на девојките низ историјата на светот е тесно поврзана со статусот на жената во секоја култура. Каде што жените уживаат рамноправен статус со мажите, девојките добивааат поголемо внимание за нивните потреби. ===Образование за девојки=== Во Стар Египет, принцезата Неферуре израснала во време кога нејзината мајка владеела, жената фараон Хатшепсут која го наследила престолот по смртта на нејзиниот маж Тутмос II. Жените во Стар Египет имале релативно висок статус во општеството, па како ќерка на фараонот, на Неферуре и било обезбедено најдоброто можно образование. Нејзините воспитувачи биле најдоверливите советници на нејзината мајка. Таа била израсната за да преземе важна улога, со прифаќањето на одговорностите на кралица додека нејзината мајка е фараон. И покрај фактот дека и мажите и жените во Египет уживале во голема мера во еднаквоста, сè уште постоеле битни поделби во родовите улоги. На пример, мажите работеле како писари за владата додека жените најчесто ги завршувале обврските поврзани со домот, како што е земјоделството, печење на леб и подготовка на пиво; меѓутоа, голем број на жени особено оние од повисоките класи, стопанисувале и тргувале на пазарите, како парфимеристи, а некои жени работеле во храмовите. Оттука, образованието за момчињата и девојчињата се разликува. На момчињата им било дозволено да одат во формални училишта за да научат да читат, пишуваат, да решаваат задачи, додека девојчињата се образувале дома, за да ги научат занимањата на нивните мајки. Сепак, некои жени станале писмени и учени, како што била Хипатија.<ref>{{Наведена мрежна страница|last=Janet H. Johnson|title=Women's Legal Rights in Ancient Egypt|url=http://fathom.lib.uchicago.edu/1/777777190170/|publisher=University of Chicago, 2004|accessdate=October 22, 2011}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|last=Dr. Joann Fletcher|title=From Warrior Women to Female Pharaohs: Careers for Women in Ancient Egypt|url=http://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/women_01.shtml|publisher=BBC|accessdate=October 22, 2011}}</ref> [[File:El bieta I lat 13.jpg|thumb|150 px|Англиската кралица [[Елизабета I]] на возраст од 13 години.]] Формалното образование за девојчиња, традиционално се смета за помалку важно од она на момчињата. Во Европа, исклучоците биле ретки, пред да се појават машините за печатење и реформите кои ја направиле писменоста да биде пошироко распространета. Кралицата Елизабета I претставува еден забележителен исклучок на општото непочитување на женската писменост. Во нејзиниот случај, таа како дете била во нестабилна ситуација бидејќи била можен наследник на престолот, па така нејзиниот живот бил загрозен од политичките интриги на останатите членови на судот. По погубувањето на нејзината мајка, Ана Болејн, Елизабета се сметала за нелигитимен наследник. Хенри VIII во најголем дел го игнорирал нејзиното образование. Неверојатно е што Катерина Пар, вдовицата на Хенри VIII покажала интерес за високата интелегенција на Елизабета и ја поддржала одлуката да и обезбеди импресивно образование по смртта на Хенри, започнувајќи кога Елизабета имала 9 години. Елизабета добила образование, еднакво на она на истакнат машки аристократ; таа изучувала латински, грчки, шпански, француски јазик, филозофија, историја, математика и музика. Елизабета станала способен монарх, а Англија ја препишува наградата за тоа, на нејзиното богато образование. До 18 век, Европејците ја признале вредноста на писменоста па, така, се отвориле училишта во голем број, во кои ќе се образува јавното население. Образованието во периодот на просветителството во Франција, довело да третина од жените да се описменат во периодот на Француската револуција, наспроти половина од бројот на мажите во тоа време. Сепак, образованието за девојчињата не се сметало за толку важно, како она за момчињата, кои биле обучени за професии кои останале недостапни за жените, а девојчињата немале право да продолжат со средно образование во Франција, сè до крајот на 19 век. Девојките во Франција, немале право на диплома бакалауреат, сè додека не се донеле реформите во образованието во 1924 година, од страна на министерот Леон Берар. Училиштата во Франција се раздвојувале сè до крајот на Втората светска војна. Оттогаш, законите за задолжително образование, го покренале образованието низ [[Европа]]. ===Навиките на ,,полнолетството” === Многу култури имаат традиционални навики за одбележување на полнолетството кај девојчињата и момчињата, за да се признае нивното преминување кон зрелоста или за да се одбележат други пресвртници од нивното патување како деца кон зрелоста. Во [[Јапонија]] постои ритуал за полнолетство, наречен Шичи-го-сан, што буквално значи „седум- пет- три”. Ова е традиционален обред на преминување и фестивалски дел во Јапонија за три и седумгодишни девојчиња и три и петгодишни момчиња, кој се одржува секоја година на 15 ноември. Генерално се запазува најблискиот викенд. На овој ден, девојчињата се облекуваат во традиционално кимоно а нивните родители ги водат во храм за церемонијата за давање на благослов. Денес, овој настан се одбележува со официјална слика портрет. Некои церемонии за одбележување на полнолетство се религиозни ритуали за признавање на зрелоста на девојчето во однос на нејзиното разбирање на религиозните верувања, и за да ја признае нејзината улога која е сменета во религиозната заедница. Потврдата е церемонија која е вообичаена за многу христијански вери за момчињата и девојчињата, и се одржува кога детето е во тинејџерски години. Во римските католички заедници, церемонијата за потврдување се смета за една од седумте причести којашто еден католик може да ги добие во текот на својот живот. Во повеќе земји, традиционално е за децата католици да се подложат на друга причеста, Првата причеста, на седумгодишна возраст. Причестата, вообичаено се изведува во црква еднаш годишно, со деца кои добиваат благослов од бискупот на специјалните пригоди. Традиционално е во повеќе земји на Првата причест, девојчињата католици да носат бели фустани и по можност мал превез или венец од цвеќиња на косата. Белиот фустан ја симболизира духовната чистота. Многу церемонии за одбележување на полнолетството се прават за да се признае минувањето на девојчето низ пубертетот, кога тоа ја искусува менархата или првата менструација. Традиционалната церемонија за одбележување на полнолетство кај девојчињата Апачи, се нарекува ‘Церемонија на изгревање на сонцето’ (na'ii'ees) и трае четири дена. Девојчињата се исцртани со глина и полен, кои не смеат да ги измијат сè до крајот на ритуалите, коишто вклучуваат танцување и ритуали кои ги проверуваат физичката сила. Им се одржуваат предавања во областа на сексуалноста, довербата и способноста за исцелување. Девојките се молат во насока на исток, во раните утрински часови и во четирите основни насоки, кои ги претставуваат четирите фази од животот. Оваа церемонија била забранета од страна на американската влада повеќе децении; но таа бележи оживување, откако ќе биде легализирана со Актот за индиска верска слобода од 1978 година. <ref>{{наведени вести|last=Paul L. Allen|title=Coming of age: Apache twins Fayreen and Farren Holden are welcomed into adulthood in a four-day tribal ceremony|url=http://www.tucsoncitizen.com/index.php?page=history_culture&story_id=072601sunrise|newspaper=[[Tucson Citizen]]|date=2001-07-26}}</ref> ===Подготовка на девојките за брак=== [[File:Fotothek df pk 0000212 003.jpg|thumb|150 px|Германско девојче ѝ помага на мајка си, која подготвува храна наменета за продажба, 1946.]] Во многу антички општества, воспитувањето на девојчињата е од голема важност при подготовката да бидат идни сопруги. Во повеќе култури, тоа не била нормата за жената да стане економски независна. Значи, таму каде што благосостојбата на девојката во иднина зависела од тоа, таа да се омажи за маж кој е економски самостоен, од суштинско значење било да ја подготват девојката да ги исполни квалитетите и вештини кои се очекуваат од сопругите. Во културите почнувајќи од Стара Грција, па сè до САД во 19 век, девојките ги учеле следниве основни домашни вештини како што се шиењето, готвењето и градинарството, потоа, основната хигиена и медицинската грижа како што е подготвувањето балсами и мевлеми и во некои случаи вештини на бабиците. Овие вештини ќе бидат пренесувани од генерација на генерација, со усното познавање од мајка на ќерка. Еден добар преглед на овие важни женски вештини има во народната приказна Рампелстилтскин, која што потекнува од средновековна Германија и била собрана во пишувана форма од страна на фолклористите, браќата Грим. Ќерката на воденичарот е проценета како потенцијална жена, поради нејзината репутација дека е способна да испреде слама во злато. Во некои делови на Кина, почнувајќи од јужното царство на Танг во Нанѓинг ( 937-975 година), обичајот со врзувањето на ногата бил поврзан со жените од повисоките класи кои биле достојни за живот, со слободно време и сопрузи кои можат да ги поштедат нив од работа (би била потребна способноста да бидат подвижни и да го поминат денот на нозе). Поради ова верување, родителите надевајќи се дека ќе им осигурат добар брак на своите ќерки, тие им ги врзувале нозете на своите ќерки уште од седумгодишна возраст, за да го постигнат идеалниот изглед. Што помали се нозете, толку повисок социјален ранг на идниот сопруг. Оваа практика се задржала до раните години на 20 век.<ref>{{Наведена мрежна страница|last=Heather J. Hasan|title=The Art of Foot-Binding - Chinese Culture|url=http://www.bellaonline.com/articles/art29600.asp|publisher=Bella Online|accessdate=October 22, 2011}}</ref> Кина имала многу обичаи кои се врзуваат за девојките и нивните улоги како сопруги и мајки. Според еден обичај, изгледот на косата на девојката може да укажува на нејзиниот брачен статус. Немажената девојка би ја носела косата во две плетенки, а откако ќе се омажи во една.<ref>{{Наведена книга|last=Perkins|first=Dorothy|title=Encyclopedia of China: The Essential Reference to China, Its History and Culture.|year=2000|publisher=Checkmark Books|location=New York, NY}}</ref> Во некои култури, на периодот на минување на девојчињата низ пубертет се гледа со загриженост за нивната невиност. Во некои заедници, постои традиционално верување дека осакатувањето на женските гениталии е потреба за превенција на девојките од станување сексуално промискуитетни. Но, практиката е опасна, и води до долгорочни здравствени проблеми за жените кои поминале низ тој процес. Практиката е обичај на 28 земји од Африка и опстојува главно во руралните области. Овој обичај за одбележување на полнолетството, понекогаш погрешно опишан како ,,обрежување на жените”, е забранет од страна на владите и оспорен од групите за човекови права и други загрижени членови на заедници, коишто работат на тоа, да се стави крај на оваа практика. ==Игри за девојки== Занимациите за девојки, како што се игрите и други рекреативни активности, ги одразуваат обичаите на нивните заедници. Игрите и играчките за девојчиња се голем и уште потежок пазар за детската индустрија за играчки. Создавањето игри и играчки кои би можеле да бидат масовно продавани на девојчиња, претставува предизвик за денешните произведувачи за играчки. <gallery> File:Henna girl.jpg|Девојче кое се занимава со уметноста хена во Мароко. File:Gymnastics-07923-nevit.jpg|Девојка во Турција вежба гимнастика File:Kecakurd.jpg|Курдско девојче File:Kampung Punjut Orang Asli girls playing.jpg|Џакунски девојчиња си играат со стапчиња во Малезија. </gallery> == Наводи == {{наводи}} == Поврзано == {{рв|Girls}} *[[Момче]] *[[Жена]] *[[Маж]] *[[Машкоданка]] {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Детство]] [[Категорија:Младост]] [[Категорија:Жени]] 839b03d4r2qao0b8hki2kt42tgc21v3 0 1083883 4803501 4631899 2022-08-19T19:01:16Z Bjankuloski06 332 /* Историја */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Економија на Србија}} '''Народна банка на Србија''' ([[српски]]: ''Народна банка Србије'') е централна банка на Република Србија. Таа е овластена за издавање на српските динари, за водење на монетарната политика и за регулација и супервизија на банкарскиот систем на Србија. == Историја == Првата централна банка на Србија е основана во [[188]] година под името Привилегирана Народна Банка на Кралството Србија. Оваа банка била организирана според примерот од Белгиската народна банка, кое во тоа време важела за пример на современо организирање на банкарските институции. Притоа, биле формирани и органите на централната банка: Собрание на акционери, Главен одбор, Управен одбор, Надзорен одбор и Есконтен одбор и биле воспоставени функциите гувернер и вицегувернер. Народната банка на Кралството Србија била сместена во центарот на [[Белград]], а потоа се преселила во претставителна, наменски изградена зграда на улицата „Крал Петар“ во која се наоѓа до ден-денес.<ref name="nbs.rs">{{Наведена мрежна страница |url=https://www.nbs.rs/internet/cirilica/10/10_8/index.html |title=Официјално мрежно место на НБС (пристапено на 10.5.2020) |accessdate=2020-07-04 |archive-date=2020-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200704141604/https://www.nbs.rs/internet/cirilica/10/10_8/index.html |url-status=dead }}</ref> По [[Првата светска војна]], по законот од [[26 јануари]] [[1920]] година, Привилегираната Народна Банка на Кралството Србија прераснала во Народна банка на [[Кралството на Србите, Хрватите и Словенците]] и под тоа име ја презела работата на територијата на целото кралство. До 1920 година, кога била проширена нејзината територијална надлежност, таа се сметала само како кредитна установа, а во 1931 година, како прва функција ѝ била доверена монетарната политика, а како втора – кредитната политика. Првата и најважна задача, по промената на името во Народна Банка на [[Кралството Југославија]] (1929), ѝ била доверена одржување на стабилноста на валутата. За време на [[Втората светска војна]], банката ја извршувала нејзината работа од своето претставништво во [[Лондон]], а во септември 1946 година таа била национализирана и продолжила да работи под името Народна Банка на Југославија.<ref name="nbs.rs"/> Поновата историја на Народната банка на Србија започнала со распаѓањето на Југославија и формирањето на Србија како самостојна држава. Притоа, на [[19 јули]] [[2003]] година стапил во сила Законот на Народна [[банка]] на Србија, со кој се утврдени позицијата, [[организација]]та, овластувањата и функциите на Народната банка на Србија. == Статус на НБС == Согласно со законот, НБС:<ref>[http://www.paragraf.rs/propisi/zakon_o_narodnoj_banci_srbije.html Закон за Народната банка на Србија]</ref> * е самостојна, независна во извршувањето на функциите * има статус на правно лице * има право за предложување на закон и други општи прописи од областа на монетарниот – кредитен и девизен систем и политика * може да образува и филијали * во својот состав има специјализирана организација - Завод за изработка на книжни пари и монети Народната банка на Србија е јавна институција одговорна за чување на вредноста, односно, куповна сила на парите. Народната банка на Србија е самостојна и независна во извршувањето на функциите утврдени со Законот за Народна банка на Србија и другите закони, а за својaта работа е одговорна пред Народното Собрание на Република Србија. Основна цел на Народна банка на Србија е потиккнување и зачувување на ценовна стабилност. Покрај тоа, придонесува и за јакнење на стабилноста на финансиските системi. == Функции на Народна банка на Србија == Основната цел на Народната банка на Србија е грижата за стабилноста на валутата, односно [[Ценовна стабилност|ценовната стабилност]], како и грижата за стабилноста на [[Финансиски систем|финансискиот систем]]. Исто така, Народната Банка на Србија:<ref name="ReferenceA">[https://www.nbs.rs/internet/cirilica/10/index.html Официјално мрежно место на Народна банка на Србија (пристапено на 10.5.2020)]</ref> * управува со парите и каматните стапки за да оствари ниска, стабилна и предвидлива стапка на [[инфлација]], со која би се создал амбиент за одржлив [[економски раст]] и [[Економски развој|развој]] и раст на вработеноста. * со грижата за вредноста на националната валута, придонесува за раст на животниот стандард на граѓаните. * со управувањето со [[пари]]те и [[кредит]]ите, Народната Банка на Србија влијае на јакнење и одржување на довербата на јавноста во динарот, што им олеснува на стопанствениците и на граѓаните во донесувањето на работните одлуки и планирање на иднината. * Народната Банка на Србија влијае на [[Финансиска стабилност|финансиската стабилност]], обезбедувајќи сигурност и ефикасност на платниот систем и ги надгледува и контролира активностите на банките и другите финансиски организации. * Народната Банка на Србија е банкар на државата и управува со девизните резерви на земјата. Народната банка на Србија ги има следниве функции: * Утврдува и спроведува монетарна и девизна политика * Управува со девизните резерви * Утврдува и спроведува, во округот на надлежностите, активности и мерки за зачувување и јакнење на стабилноста и финансискиот систем * Издава и одзема дозволи, односно овластувања за извршувањето на дејностите на осигурувањето и врши надзор на извршувањето на истите дејности и извршува други работи, согласно со законот со кој се уредува осигурувањето * Издава и одзема дозволи за работа и врши контрола на бонитетот и законитостите за работење на банките и извршува и други работи согласно со законот за уредување на банките * Издава и одзема дозволи за работа на друштва за управување на доброволни пензиски фондови, врши надзор на овие дејности и извршува други работи, согласно со законот со кој се уредуваат доброволните пензиски фондови * Издава и одзема дозволи за извршување работи на [[лизинг]]от, врши надзор на извршувањето на овие работи и извршува други работи, согласно со законот со кој се уредува лизингот * Издава [[Банкнота|банкноти]] и монети и управува со текот на готовината * Го уредува, надгледува и унапредува избалансираното функционирање на платниот промет во земјата и со странство, согласно со законот * Го остварува законот, односно договорот за утврдените работи на [[Република Србија]] не загрозувајќи ја притоа својата самостојност и независност * Ги остварува работните заштитни права и интереси на корисниците на услугите кои ги нуди банката, друштвата за осигурување, давателите на финансиски лизинг и друштвата за управување со доброволните пензиски фондови, согласно со законот. == Управување и раководење == Извршниот одбор, гувернерот и Советот на гувернери се главните органи на Народната банка на Србија. ''Извршниот одбор'' се состои од гувернер, директор на Управата за надзор и вицегувернерите на Народната банка. Во надлежностите на Извршниот одбор е утврдување на [[Монетарна политика|монетарната]] и [[Девизна политика|девизната политика]], како и извршување на активности за одржување и јакнење на стабилноста на финансискиот систем. Одборот ги утврдува посебните услови и начини на издавање на [[хартии од вредност]] на Народната банка на Србија, условите и начините според кои се спроведуваат [[Операции на отворениот пазар|операции на отворен пазар]] и се извршуваат [[Дисконтна политика|дисконтни]] работи. Политиката на одобрување на краткорочни [[кредит]]и и политиката на курс на [[динар]]от се дел од надлежностите на одборот. Исто така, начинот на управување на [[Девизни резерви|девизните резерви]], референтните [[Каматна стапка|каматни стапки]] и другите каматни стапки на Народна банка на Србија, односно основата за пресметување на [[Задолжителна резерва|задолжителната резерва]] и стапките на задолжителните резерви ги поставува Извршниот одбор. Извршниот одбор утврдува мерки и активности, во округ на надлежноста на Народна банка на Србија, за одржување на ликвидноста на банките. Извршниот одбор одлучува за давање и одземање на дозвола за работа на [[Банка|банките]], друштвата за [[осигурување]], за извршување работи на [[Финансиски лизинг|финансискиот лизинг]] и друштвото за управување на доброволниот [[пензиски фонд]]. Одборот ги донесува своите одлуки на седниците, врз основа на мнозинството на гласови. Доколку постои изедначеност на гласовите, одлуката ја донесува гувернерот.<ref name="ReferenceA"/> ''Советот на гувернери'' се состои од пет члена, вклучувајќи го и претседателот. Членовите се бираат на секои пет години, со право на повторен избор. Советот на гувернери, на предлог на извршниот одбор, во согласност со Владата, го утврдува режимот на курсот на динарот, донесува Статут на Народната банка на Србија, како и стратегија за управување со девизните резерви. Советот го донесува и финансискиот план и усвојува годишни финансиски извештаи на Народна банка на Србија. Исто така избира надворешен [[Ревизија|ревизор]], поставува раководител и извршител на [[Внатрешна ревизија|внатрешната ревизија]] и будно го следи нивното работење. Советот врши надзор на системот на [[Финансиско известување|финансиското известувањ]]е, управувањето со ризиците и [[Внатрешна контрола|внатрешната контрола]] во Народната банка на Србија, и оценува дали [[Сметководство|сметководствените]] политики и процедури одговараат на поставените стандарди. Врши надзор и усвојува годишен [[план]] за извршувањето на интерната ревизија во Народна банка на Србија. И како една од поглавните функции на Советот е одлучувањето за членство во меѓународните финансиски организации и институции. Покрај наведеното, Советот најмалку еднаш годишно во [[Народно собрание на Република Србија|Народното собрание на Република Србија]] поднесува извештај за работата, за годишната сметка на Народната банка на Србија. Советот одлучува на седницата со мнозинство гласови во вкупниот број на членови на Советот.<ref name="ReferenceA"/> ''Гувернерот'' на Народна банка на Србија, кој раководи, ја застапува и ја претставува оваа банка, го одбира Народно собрание на Република Србија со мандат од шест години, но со право на повторен избор. Гувернерот е надлежен и одговорен за остварување на целите на Народна банка на Србија, а особено за спроведување на одлуките на Извршниот одбор и Совет. Тој донесува прописи, општи и поединечни акти на надлежностите на Народната банка на Србија, кои не се определени со закон во работата на Извршниот одбор и Советот. Ја уредува внатрешната [[организација]] на банката и систематизацијата на работните места, како и работните односи на вработените, ги именува и разрешува вработените кои раководат со организационите единици во Народната банка на Србија. Гувернерот, како претседател на Извршниот одбор, ги потпишува решенијата кои ги донесува одборот.<ref name="ReferenceA"/> Народна банка на Србија е правно лице со седиште во [[Белград]]. Таа може да образува филијали кои немаат статус на правно лице, а нивната внатрешна организација, делокруг и должност се одредени со Статутот на Народна банка на Србија. Народна банка на Србија во својот состав има специјализирани организации, Завод за изработка на книжни [[пари]] и монети – [[Топчидер]], чии обврски и одговорности се одредуваат со законот за Народна банка на Србија и Статутот на Народната банка на Србија.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.nbs.rs/internet/cirilica/10/index.html |title=Официјално мрежно место на Народна банка на Србија (пристапено на 10.5.2020 |accessdate=2013-05-31 |archive-date=2013-05-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130527162314/http://www.nbs.rs/internet/cirilica/10/index.html |url-status=dead }}</ref> ==Монетарна политика== Основна цел на Народната Банка на Србија е постигнување и одржување стабилност на цените. Не доведувајќи ја во прашање основната цел, Народната Банка на Србија ја поддржува економската политика на Владата, која постигнува одржлив економски раст. <ref name="ReferenceA"/> [[Таргетирање на инфлацијата|Таргетирањето на стапката на инфлација]], како годишна отстотна промена на индексот на потрошувачки цени, е единствениот бројчен показател за монетарната политика која ја спроведува Народната Банка на Србија. Народната Банка на Србија настојува и да го поддржи спроведувањето на [[Економска политика|економската политика]] на Владата под услов со тоа да не е загрозено остварувањето на таргетирање на стапката на инфлација, ниту стабилноста на финансискиот систем. Народната Банка на Србија постигнува таргетирање на стапката на инфлација со промена на референтната [[каматна стапка]], која се применува во спроведување на главните операции на монетарната политика. Таа каматна стапка претставува основен инструмент на монетарната политика, додека останатите [[Инструменти на монетарната политика|инструменти]] придонесуваат за непречена [[Трансмисионен механизам на монетарната политика|трансмисија]] на влијанието на референтната каматна стапка на пазарот, како и за развој на [[Финансиски пазар|финансискиот пазар]]. Исправките на референтната каматна стапка се засновани на анализите на моменталната економска ситуација, оцените на идните движења и среднорочните проекции на инфлацијата.Народната Банка на Србија спроведува режим на управуван [[флуктуирачки девизен курс]], кој подразбира право на интервенција во случај на дневни осцилации на [[Девизен пазар|девизниот пазар]], загрозеност на финансиската и ценовната стабилност и заштита на адекватно ниво на девизни резерви. Целната стапка на инфлација ја утврдува Народната Банка на Србија со соработка со Владата, преку основни анализи на тековните и очекуваните макроекономски движења и среднорочен план за исправка на цените на кој Владата има директно или индиректно влијание. Работејќи на транспарентен начин и одговорно према јавноста, Народната Банка на Србија:<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.nbs.rs/internet/cirilica/30/30_3/index.html |title=Официјално мрежно место на Народна банка на Србија (пристапено на 10.5.2020) |accessdate=2020-07-04 |archive-date=2020-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200704174737/https://www.nbs.rs/internet/cirilica/30/30_3/index.html |url-status=dead }}</ref> * објавува соопштенија од седницата на Извршниот одбор истиот ден кога седницата е одржана; * одржува конференции за за објаснување на причините поради кои се донесени одлуките на Извршниот одбор, како и за одговарање на сите евентуални прашања на јавноста; * објавува Извештај за инфлацијата тромесечно, кој претставува најважно средство за информирање на јавноста околу случувањата во економијата која ја определуваат одлуките на Извршниот одбор и активностите на централната банка. ===Инструменти на монетарната политика=== Референтната каматна стапка е основниот инструмент на монетарната политика на Народна Банка на Србија. Оваа каматна стапка Народната Банка на Србија ја применува во спроведувањето на главните операции на отворениот пазар. Останатите инструменти на монетарната политика се:<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.nbs.rs/internet/cirilica/30/30_4/index.html |title=Официјално мрежно место на Народна банка на Србија (пристапено на 10.5.2020) |accessdate=2020-07-04 |archive-date=2020-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200704231913/https://www.nbs.rs/internet/cirilica/30/30_4/index.html |url-status=dead }}</ref> * операции на отворен пазар: Со операциите на отворениот пазар Народната банка на Србија врши привремена и трајна купопродажба на хартии од вредност. Со нив се влијае врз нивото на краткорочните каматни стапки, односно нивото на расположливите ликвидни средства на банките. Народната Банка на Србија операциите на отворен пазар ги спроведува со цел да ја регулира [[ликвидност]]а на банкарскиот сектор и да влијае врз движењата на краткорочните каматни стапки. * задолжителни резерви: Народната Банка на Србија задолжителната резерва ја користи како помошен инструмент само кога се исцрпени ефектите на останатите пазарни мерки на монетарното регулирање. Одлуката околу висината на стапката, како и основата за пресметување на задолжителната резерва, ја донесува Извршниот одбор на Народната Банка на Србија. * кредитни и депозитни олеснувања: Постојаните олеснувања на централната банка ги опфаќаат кредитните и депозитните олеснувања кои на банките им се постојано достапни. Тие операции имаат прекуноќна рочност, а ги иницираат банките. Кредитните олеснувања опфаќаат користење на [[кредит]]и за одржување на дневната ликвидност на банките врз основа на залог на квалификувани хартии од вредност. Под [[депозит]]ни олеснувања се подразбира прекуноќно депонирање на вишокот ликвидни средства на банките кај Народната Банка на Србија. Каматните стапки на постојаните олеснувања претставуваат еден вид коридор на каматните стапки на меѓубанкарскиот [[пазар на пари]]. Тие претставуваат важен фактор во процесот на управување со [[ликвидност]]а на банкарскиот сектор, влијаејќи на тоа да се намалат флуктуациите на краткорочните каматни стапки на меѓубанкарскиот пазар, кои би биле поизразени доколку не постојат овие олеснувања. Каматните стапки на постојаните прекуноќни олеснувања се одредуваат според висината на референтната каматна стапка. * интервенции на девизниот пазар: Во режимот на таргетирање на инфлацијата, девизните интервенции ретко се користат и тоа како секундарен инструмент кој придонесува за остварување на целната стапка на инфлација кога се исцрпени можностите за ефективно влијание на референтната каматна стапка врз инфлацијата. Народната Банка на Србија девизните интервенции ги спроведува исклучиво поради: ублажување на прекумерната дневна флуктуација на девизниот курс на динарот; обезбедување финансиска стабилност; и одржување адекватно ниво на девизни резерви. ===Процес на одлучување за монетарната политика=== Одлуките за монетарната политика ги донесува Извршниот одбор на Народната банка на Србија. Извршниот одбор донесува одлуки на седници, со мнозинство гласови од сите членови. Во случај на изедначен број гласови, одлучува гласот на гувернерот. Одлуките на Извршниот одбор за референтната каматна стапка се засноваат на анализа на макроекономските движења, проекција на инфлацијата и анализа на отстапувања од проектираната инфлација. Проекцијата за инфлацијата се подготвува квартално и се објавува како составен дел од извештајот за инфлацијата (февруари, мај, август и ноември). Референтната каматна стапка се менува во согласност со економските движења и проекциите на динамиката на инфлацијата, така што придонесува за одржување на инфлацијата во предвидената рамка.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.nbs.rs/internet/cirilica/30/30_5/index.html |title=Официјално мрежно место на Народна банка на Србија (пристапено на 10.5.2020) |accessdate=2020-07-04 |archive-date=2020-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200704175510/https://www.nbs.rs/internet/cirilica/30/30_5/index.html |url-status=dead }}</ref> ==Пари во оптек== Народната банка на Србија има ексклузивно право да издава банкноти и монети во Република Србија. Српскиот динар е официјалната валута во Србија. Меѓународната ознака на [[динар]]от е RSD. Народната банка на Србија издава банкноти и монети, ги утврдува деноминациите и основните карактеристики на банкнотите и монетите и донесува одлуки за издавање и повлекување на банкноти и монети. Печатењето на банкноти и монети се врши од специјализирана организација на Народната банка на Србија - Институт за банкноти и производство на монети - Топџидер. Динарот има девет деноминации на банкноти: 10 динари, 20 динари, 50 динари, 100 динари, 200 динари, 500 динари, 1000 динари, 2000 динари и 5000 динари. Покрај тоа, динарот има пет деноминации на монети: 1 динар, 2 динари, 5 динари, 10 динари и 20 динари.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.nbs.rs/internet/cirilica/75/index.html |title=Официјално мрежно место на Народна банка на Србија (пристапено на 10.5.2020) |accessdate=2020-07-04 |archive-date=2017-02-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170202071737/https://www.nbs.rs/internet/cirilica/75/index.html |url-status=dead }}</ref> ==Финансиска стабилност== Освен основната цел, Народната Банка на Србија има за цел и чување на финансиската стабилност, односно да придонесува за зачувување и јакнење на финансискиот систем на Република Србија. Во рамките на активностите за одржување на финансиската стабилност, Народната банка на Србија:<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.nbs.rs/internet/cirilica/18/index.html |title=Официјално мрежно место на Народна банка на Србија (пристапено на 10.5.2020) |accessdate=2020-07-04 |archive-date=2020-08-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200804020237/https://www.nbs.rs/internet/cirilica/18/index.html |url-status=dead }}</ref> * спроведува редовни и сеопфатни анализи на макроекономското опкружување и на функционирањето на клучните [[финансиски институции]], пазари и инфраструктури; * дава преглед на [[Ризик|ризиците]] што ја загрозуваат стабилноста на финансискиот систем; * ги идентификува трендовите што можат да ја зголемат ранливоста на финансискиот систем; * покренува дискусија за новите [[Регулација на банките|регулаторни]] иницијативи и нивното потенцијално влијание врз финансискиот систем и реалната [[економија]]. ===Макропрудентна рамка=== Основните цели на [[Макропрудентна политика|макропрудентната политика]] на Народната банка на Србија се:<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.nbs.rs/internet/cirilica/18/18_5/index.html |title=Официјално мрежно место на Народна банка на Србија (пристапено на 10.5.2020) |accessdate=2020-07-04 |archive-date=2020-07-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200705010025/https://www.nbs.rs/internet/cirilica/18/18_5/index.html |url-status=dead }}</ref> * ублажување и спречување на прекумерен кредитен раст и финансиска зависност; * спречување на настанок или зголемување на позначително времено несовпаѓање помеѓу изворите на средства и пласманите на финансиските институции; * спречување на појава или ограничување на концентрацијата на изложеност на финансиските институции кон специфични сектори или поединечни видови на средства; * ограничување на системските последици од несоодветни стимулации, во смисла фаворизирање на одредени финансиски институции, со цел да се намали [[Морален хазард|моралниот хазард]]; * јакнење на отпорноста на финансиската структура. ==Односи со странство== ===Односи со ММФ=== Поранешната [[Социјалистичка Федеративна Република Југославија]] била една од земјите кои учествуваа на Бретонвудската конференција (1944) и основач на [[Меѓународниот монетарен фонд]] (ММФ) и С[[Светската банка]]. Со одлуката на Одборот на извршни директори на ММФ од 14 декември 1992 година прекинало членството на СФРЈ во ММФ, а во исто време биле утврдени и условите под кои земјите-наследници би можеле да го наследат членството во СФРЈ во ММФ. Од активата и пасивата на СФРЈ во ММФ, [[СР Југославија]] учествувала со 36,52%. На 20 декември 2000 година, Управниот одбор на ММФ донел одлука, со ретроактивно дејство од 14 декември 1992 година (Соопштение за медиуми бр. 00/75), дека СР Југославија ги исполнува условите за членство во таа институција. По осамостојувањето на [[Република Црна Гора]], [[Република Србија]] ја наследила меѓународната правна субјективност на државната унија на Србија и Црна Гора и го продолжила своето членство во меѓународни финансиски организации. На 21 јули 2006 година, ММФ го потврдил континуитетот на Република Србија во однос на државната унија на Србија и Црна Гора (соопштение за медиуми бр. 06/161), како и ја потврдил постојната квота од 467,7 милиони [[специјални права за влечење]] и сите права и обврски што произлегуваат од тоа членство. Гувернерот на Народната банка на Србија ја извршува функцијата гувернер на Република Србија во Меѓународниот монетарен фонд, а вицегувернерот на Народната банка на Србија ја извршува функцијата заменик-гувернер на Република Србија во ММФ. Република Србија е членка на конституенцата на [[Швајцарија]], изборна групација преку која го остварува своето право на глас во ММФ и Светската банка од декември 2000 година. Земјите-членки што ја сочинуваат конституенцата во ММФ се: Швајцарија, Полска, Србија, Туркменистан, Казахстан, Азербејџан, Киргистан и Таџикистан. Во 2009 година, Белград бил домаќин на состанокот на конституенцата на Швајцарија. Редовната соработка на Република Србија со ММФ се одвива во рамките на годишните консултации согласно член IV од Статутот на оваа институција. Ваквите консултации се законска обврска на земјите-членки, врз основа на кои ММФ прави проценка на економската состојба во земјата и соодветноста на мерките за економска политика.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.nbs.rs/internet/cirilica/40/40_1/index.html |title=Официјално мрежно место на Народна банка на Србија (пристапено на 10.5.2020) |accessdate=2020-07-04 |archive-date=2020-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200704181430/https://www.nbs.rs/internet/cirilica/40/40_1/index.html |url-status=dead }}</ref> ===Улогата на Народната банка на Србија во европската интеграција=== Од почетокот на процесот на пристапување на Република Србија во [[Европската унија]], Народната банка на Србија е активен учесник во сите фази на процесот, а усогласувањето на правната и институционалната рамка со критериумите и стандардите во Европската унија е еден од приоритетите. Народната банка на Србија во рамките на процесот на преговори е институција која претседава за одредени области на законодавството, како што се: финансиски услуги, економската и монетарната политика.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://www.nbs.rs/internet/cirilica/40/40_2/index.html |title=Официјално мрежно место на Народна банка на Србија (пристапено на 10.5.2020) |accessdate=2020-07-04 |archive-date=2020-07-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200705204728/https://www.nbs.rs/internet/cirilica/40/40_2/index.html |url-status=dead }}</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Централни банки|Србија]] [[Категорија:Банки во Србија]] [[Категорија:Економија на Србија]] [[Категорија:Банкарски систем на Србија]] hdkd6ueycb9ii67ytrig2oojx0dzp7e 0 1088778 4803465 4771266 2022-08-19T18:09:57Z TheGreatMKD 32993 ажурирање wikitext text/x-wiki {{Инфокутија ракометна лига |current=[[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2022/23]] |title=Супер лига |logo= |pixels= |founded=1992 |teams=12 | relegation = [[Прва македонска ракометна лига (мажи)|Прва лига мажи]] | levels = 1. |country={{MKD}} | confed = [[Европска ракометна федерација|ЕХФ]] | domest_cup = [[Куп на Македонија (ракомет)|Куп на Македонија]]<br />[[Суперкуп на Македонија (ракомет)|Суперкуп на Македонија]] | confed_cup = [[ЕХФ Лига на шампиони|Лига на шампиони]]<br>[[ЕХФ Европска лига|Европска лига]]<br>[[ЕХФ Европски куп|Европски куп]] | champions=[[РК Вардар|Вардар]] (2021–22) (15. титула) | most successful club = [[РК Вардар|Вардар 1961]] (15 титули) | tv = [[МТВ]] | website = [http://macedoniahandball.com.mk/ macedoniahandball.com.mk] |ceo= }} '''Македонската Ракометна Супер Лига''' е најдобро [[ракомет]]но натпреварување во [[Македонија]]. [[Ракометна Федерација на Македонија|Ракометната Федерација на Македонија]] е рангирана на 34-то место во светот.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.ihf.info/TheGame/RankingTable/tabid/98/Default.aspx |title=International Handball Federation |accessdate=2013-08-08 |archive-date=2017-07-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170731065311/http://www.ihf.info/TheGame/RankingTable/tabid/98/Default.aspx |url-status=dead }}</ref> ==Формат== Супер лигата за мажи брои вкупно 12 екипи, а натпреварите од првиот дел се играат по еднокружен бод систем од 10 екипи (2 х 9 = 18 кола). Двете екипи кои се учесници во [[СЕХА лига]]та имаат загарантирано учество во плејоф фазата. По завршување на 18. коло од националното првенство – Прв дел, прво пласираните четри екипи од Супер лигата вклучувајќи ги и двете екипи кои настапуваат во СЕХА лигата, играат плејоф за одредување првак на [[Македонија]], учесници во Сеха лигата и пласман во Европските купови. Екипите почнуваат од 0 бодови. Екипите кои завршиле од 5. до 10. место во првиот дел, играат плеј-аут натпревари, 5 кола Х 2 = 10 кола, односно вкупно 28 кола за секоја екипа. Екипите кои заземаат од 5. до 12. место во плеј-аутот, продолжуваат со освоените бодови од 1.-18. коло во ново направената мини табела составена од резултатите постигнати помеѓу плејаут екипите. По завршувањето на 28. коло од првенството, 12. пласираната екипа од Супер машката лига ја напушта лигата, а 11. пласираната екипа игра бараж натпревар со 2. пласираната екипа од [[Прва македонска ракометна лига (мажи)|Првата машка лига]] за 11. место во Супер лигата. Прво пласираната екипа од [[Прва македонска ракометна лига (мажи)|Првата машка лига]] директно влегува во Супер лигата. ==Шампиони== ===Победници по сезона=== {| class="sortable wikitable" |- ! Сезона ! width=200|Првак |- | 1992/93 || [[РК Пелистер|Пелистер]] |- | 1993/94 || [[РК Пелистер|Пелистер]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 1994/95|1994/95]] || [[РК Борец|Борец Агропин]] |- | 1995/96 || [[РК Пелистер|Пелистер Еврокар]] |- | 1996/97 || [[РК Преспа|Преспа Јафа Промет]] |- | 1997/98 || [[РК Пелистер|Пелистер]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 1998/99|1998/99]] || [[РК Вардар|Вардар Ватростална]] |- | 1999/00 || [[РК Пелистер|Пелистер]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2000/01|2000/01]] || [[РК Вардар|Вардар Ватростална]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2001/02|2001/02]] || [[РК Вардар|Вардар Ватростална]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2002/03|2002/03]] || [[РК Вардар|Вардар Ватростална]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2003/04|2003/04]] || [[РК Вардар|Вардар Ватростална]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2004/05|2004/05]] || [[РК Пелистер|Пелистер Кометал]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2005/06|2005/06]] || [[РК Металург|Металург]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2006/07|2006/07]] || [[РК Вардар|Вардар ПРО]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2007/08|2007/08]] || [[РК Металург|Металург]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2008/09|2008/09]] || [[РК Вардар|Вардар ПРО]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2009/10|2009/10]] || [[РК Металург|Металург]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2010/11|2010/11]] || [[РК Металург|Металург]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2011/12|2011/12]] || [[РК Металург|Металург]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2012/13|2012/13]] || [[РК Вардар|Вардар ПРО]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2013/14|2013/14]] || [[РК Металург|Металург]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2014/15|2014/15]] || [[РК Вардар|Вардар]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2015/16|2015/16]] || [[РК Вардар|Вардар]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2016/17|2016/17]] || [[РК Вардар|Вардар]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2017/18|2017/18]] || [[РК Вардар|Вардар]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2018/19|2018/19]] || [[РК Вардар|Вардар]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2019/20|2019/20]] || |Прекината сезона{{Ref label|ковид-19|1|a}} |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2020/21|2020/21]] || |[[РК Вардар|Вардар 1961]] |- | [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2021/22|2021/22]] || |[[РК Вардар|Вардар 1961]] |} {| class="sortable wikitable" |- ! width=100|Клуб ! Титули ! Сезони |- | [[РК Вардар|Вардар]] || <center>15 || 1998/99, 2000/01, 2001/02, 2002/03, 2003/04, 2006/07, 2008/09, 2012/13, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19, 2020/21, 2021/22 |- | [[РК Металург|Металург]] || <center>6 || 2005/06, 2007/08, 2009/10, 2010/11, 2011/12, 2013/14 |- | [[РК Пелистер|Пелистер]] || <center>6 || 1992/93, 1993/94, 1995/96, 1997/98, 1999/00, 2004/05 |- | [[РК Борец|Борец]] || <center>1 || 1994/95 |- | [[РК Преспа|Преспа]] || <center>1 || 1996/97 |} ==ЕХФ коефициент ранг== {{col-begin}} {{col-2}} :''Рангирање за сезоната 2018-19''<ref>[http://cms.eurohandball.com/PortalData/1/Resources/1_ehf_main/3_download_pdf/Placedistribution1819_FINAL_MEN.pdf European cup 2018-2019 Men]. [[Европска ракометна федерација]].</ref> *5. {{same position|c|0}}&nbsp;(''5'') {{знамеикона|Полска}} Полска Супер Лига (75.71) *6. {{same position|c|0}}&nbsp;(''6'') {{знамеикона|Данска}} Данска ракометна лига (63.33) *'''7.''' [[Image:Green-Up-Arrow.svg|15px]]&nbsp;(''8'') {{знамеикона|Macedonia}} '''Македонска Супер Лига (51.22)''' *8. [[Image:Green-Up-Arrow.svg|15px]]&nbsp;(''9'') {{знамеикона|Хрватска}} Хрватска ракометна Премиер лига (42.25) *9. [[Image:Green-Up-Arrow.svg|15px]]&nbsp;(''10'') {{знамеикона|Португалија}} Португалска ракометна Прва Дивизија (37.33) {{col-2}} Рангирање на Лигата по сезони: {| class="wikitable" style="font-size:85%;text-align:center" |- bgcolor="#CCCCCC" | '''Сезона''' |bgcolor="#EFEFEF"| '''2010-11''' |bgcolor="#DFDFDF"| '''2011-12''' |bgcolor="#EFEFEF"| '''2012-13''' |bgcolor="#DFDFDF"| '''2013-14''' |bgcolor="#EFEFEF"| '''2014-15''' |bgcolor="#DFDFDF"| '''2015-16''' |bgcolor="#EFEFEF"| '''2016-17''' |bgcolor="#EFEFEF"| '''2017-18''' |bgcolor="#EFEFEF"| '''2018-19''' |bgcolor="#EFEFEF"| '''2019-20''' |- bgcolor="#CCCCCC" | '''Ранг''' |bgcolor="#EFEFEF"| 13 |bgcolor="#DFDFDF"| [[File:RedDownArrow.svg|15px]] 15 |bgcolor="#EFEFEF"| [[Image:Green-Up-Arrow.svg|15px]] 12 |bgcolor="#DFDFDF"| [[File:RedDownArrow.svg|15px]] 13 |bgcolor="#EFEFEF"| [[Image:Green-Up-Arrow.svg|15px]] 10 |bgcolor="#DFDFDF"| [[Image:Green-Up-Arrow.svg|15px]] 8 |bgcolor="#EFEFEF"| [[File:Disc Plain yellow dark.svg|15px]] 8 |bgcolor="#EFEFEF"| [[File:Disc Plain yellow dark.svg|15px]] 8 |bgcolor="#DFDFDF"| [[Image:Green-Up-Arrow.svg|15px]] 7 |bgcolor="#EFEFEF"| [[File:Disc Plain yellow dark.svg|15px]] 7 |} {{col-end}} == Поврзано == * [[Куп на Македонија во ракомет (мажи)|Куп на Македонија]] * [[Суперкуп на Македонија (ракомет)|Суперкуп на Македонија]] * [[Прва македонска ракометна лига (мажи)|Прва лига мажи]] * [[Македонска ракометна Супер лига за жени]] ==Белешки== {{refbegin}} :1.&nbsp;{{note label|ковид-19|A|a}}: Поради ширењето на заразата [[COVID-19]] од вирусот [[SARS-CoV-2]], [[Ракометна Федерација на Македонија|Ракометната Федерација на Македонија]] на 12 март 2020 (после 17 одиграни кола) одлучила, поради безбедноста на ракометните работници, привремено да ја суспендира Супер лигата и останатите натпреварувања организирани од Федерацијата.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://web.archive.org/web/20200313222554/http://macedoniahandball.com.mk/soopshtenie-za-javnost/ |title=Соопштение за јавност |publisher=[[Ракометна Федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=12 март 2020 |accessdate=24 мај 2020}}</ref> На 13 мај било одлучено дека првенството нема да добие сезонски првак, а дека лигата ќе биде проширена на дополнително две екипи од [[Прва македонска ракометна лига 2019/20|Првата лига]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://web.archive.org/web/20200518133521/https://ekipa.mk/ofitsijalno-rakometnata-sezona-bez-shampion-super-ligata-proshirena-na-14-ekipi/ |title=Официјално: Ракометната сезона без шампион, Супер-лигата проширена на 14 екипи |publisher=ekipa.mk преку web.archive.org |date=13 мај 2020 |accessdate=24 мај 2020}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://web.archive.org/web/20200524114536/https://sportmedia.mk/2020/05/13/%d0%bf%d0%be%d1%82%d0%b2%d1%80%d0%b4%d0%b5%d0%bd%d0%be-%d1%81%d1%83%d0%bf%d0%b5%d1%80-%d0%bb%d0%b8%d0%b3%d0%b0%d1%82%d0%b0-%d0%bf%d1%80%d0%be%d1%88%d0%b8%d1%80%d0%b5%d0%bd%d0%b0-%d1%81%d1%82%d0%b0/ |title=Потврдено: Супер-лигата проширена, стартот без СЕХА-лигашите, но со шест нови екипи |publisher=sportmedia.mk преку web.archive.org |date=13 мај 2020 |accessdate=24 мај 2020}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.macedoniahandball.mk/ Ракометна федерација на Македонија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160307120624/http://macedoniahandball.mk/ |date=2016-03-07 }} {{Ракомет во Македонија |state=collapsed}} {{EHF leagues}} [[Категорија:Македонска ракометна супер лига (мажи)| ]] scgbh2vil1ue3dz4kev4i0xs04u8smc 0 1089567 4803428 3139061 2022-08-19T15:34:57Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Passenger band playing at The Studio at Webster Hall, New York, Oct 23, 2008.jpg|мини|Патнички бенд свири во студиото во Вебстер Хол, Њујорк, 23 октомври 2008 година]] '''Passenger''' бил [[Британски]] фолк рок бенд формиран во [[2003]] година во [[Брајтон и Хов]], [[Англија]]. Бил основан од страна на [[Мајк Розенберг]] главен вокал и текстописец на бендот и Андреј Филипс. Бендот одвреме на време бил Квартет исто така и квинтет. Прв албум им бил Wicked Man's Rest во 2007 година. Сите 11 песни беа напишани од страна на Андреј Филипс и Мајк Розенберг. После издавањето на албумот бендот се распадна кога Андреј Филипс ги напуштил во 2009 година. == Соло кариерата на Розенберг == После распагањето на бендот Розенберг продолжил со соло кариера користејки го името Passenger како негов прекар. Ги издал албумите Wide Eyes Blind Love (2009) Flight of the Crow (2010) и All the Little Lights. [[Категорија:Рок музички групи]] 0eq1ksua2qbc9aw6qcnw3akzsp389gm 0 1091891 4803587 4401386 2022-08-19T19:35:46Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Amt Neuzelle in LOS.png|мини|Нојцеле во Бранденбург (земја)]] '''Нојцеле''' ({{lang-de|Neuzelle}}) — [[Амт|општинска заедница]] во округот [[Одра-Шпре]], во [[Бранденбург]], [[Германија]]. Нејзиното седиште е во Нојцеле. Општинската заедница Нојцеле се состои од следниве општини: # [[Лавиц]] # [[Најсеминде]] # [[Нојцеле]] {{Општински заедници (Бранденбург)}} {{Бранденбург-гео-никулец}} {{coord|52|04|59|N|14|37|59|E|display=title|region:DE-BB_type:city(7130)_source:dewiki}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Општински заедници во Бранденбург]] 93sfsnh5di2gnionie4jm0lf2rj6v7w 0 1095661 4803602 4803400 2022-08-19T19:59:58Z 188.117.212.92 /* ФилмографијаСветиев Владимир */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност |име= Владимир Светиев |портрет= |px=220px |опис= |роден-дата= {{роден на|14|јули|1945}} |роден-место= [[Свето Митрани]], {{роден во|Крушевско|}}, [[СФРЈ]], денес {{МКД}} |починал-дата= {{починал на|1|ноември|2013}} |починал-место= {{починат во|Битола}}, {{МКД}} | познат= по улогите во: <br>[[Црвениот коњ (филм) |Црвениот коњ]]<br>[[Истрел (филм) |Истрел]]<br>[[Време на летала (филм) |Време на летала]]<br>[[Записник (филм) |Записник]] |занимање = глумец }} '''Владимир Светиев''' ([[Свето Митрани]], {{роден во|Крушевско}}, {{роден на|14|јули|1945}} – {{починат во|Битола}}, {{починал на|1|ноември|2013}}) — еден од најекспонираните македонски глумци и долгогодишен првенец на [[Македонскиот народен театар]]. == Животопис == Светиев е роден на [[1 јули]] [[1945]] година во [[крушевско]]то село [[Свето Митрани]]. Тој бил меѓу 15-ината студенти на [[Илија Џувалековски]] и дипломирал во [[1971]] година на Академијата за театар, филм, радио и телевизија во [[Загреб]], каде што професорот организирал наставен модел кој им овозможил предметите Глумечка игра и Сценски говор со техника на глас да ги учат на својот [[македонски јазик|мајчин јазик]]. Во [[1971]] година Светиев влегол во ансамблот на Драмата на МНТ, дебитирајќи во пиесата на [[Бранко Пендовски]] „Под пирамидата“. Таму го поминал сиот работен век, а повремено гостувал и во другите македонски театри. Две сезони поминал во [[Милхајм]], [[Германија]], во Театарот на Ромите „Пралипе“. Одиграл шеесетина улоги и во историјата на македонската глума е впишан како еден е од најнаградуваните глумци: добитник е на дури пет награди за најдобри театарски остварувања на [[МТФ „Војдан Чернодрински“]] во [[Прилеп]] (1977, 1988, 1990, 1991 и 2002), на [[наградата „Војдан Чернодрински“]] за животно дело во 2012 и на [[наградите „11 Октомври“]] и [[Награда „13 Ноември“|„13 Ноември“]]. Починал на [[1 ноември]] [[2013]] година во [[Битола]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.inpress.com.mk/default.asp?ItemID=954BCA6E9584D04A82D7D9773D190CF7 |title=''Почина глумецот Владимир Светиев'' |accessdate=2013-11-01 |archive-date=2013-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131103111014/http://www.inpress.com.mk/default.asp?ItemID=954BCA6E9584D04A82D7D9773D190CF7 |url-status=dead }}</ref> ==Филмографија<ref>[http://www.maccinema.com/Person.aspx?p=251 ''Светиев Владимир'']</ref>== *1971: Некаде морам да те чекам (Споредна улога) *1971: Делба (Споредна улога) *1972: [[Истрел (филм) |Истрел]] ( Главна улога, ) *1972: [[Тапакерата (ТВ-филм) |Тапакерата]] (Споредна улога) * 1972: Вител (Главна улога) *1976: [[Војвода Спиро Црне (филм) |Војвода Спиро Црне]] (Главна улога) *1977: [[Исправи се, Делфина]] (Главна улога) *1979: [[Наши години]] (Главна улога) *1981: [[Црвениот коњ (филм) |Црвениот коњ]] ( Главна улога, ) *1981: [[Стојче (ТВ-филм) |Стојче]] (Споредна улога) *1982: [[Едно лето]] (Споредна улога) *1982: [[Време на летала (филм) |Време на летала]] (Споредна улога) *1983: [[Записник (филм) |Записник]] ( Главна улога, ) *1985: На наш начин (Главна улога) *1987: Трета доба (Главна улога) *1988: [[Скопски сновиденија]] (Главна улога) *1992: [[Време, живот (филм) |Време, живот]] (Споредна улога) *1993: [[Македонска сага (филм) |Македонска сага]] ( Главна улога, ) *1993: Крик на немиот индијанец (Главна улога) *1999: [[Време, живот (филм) |Време, живот]] ( Споредна улога, ) *2000: Мис Амнезија ( Глумец, ) *2003: Едно од лицата на смртта ( Глумец, ) *2004: [[Големата вода (филм) |Големата вода]] ( Споредна улога, ) *2006: [[Тајната книга]] ( Споредна улога, ) == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * {{IMDb name|1054098}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Светиев, Владимир}} [[Категорија:Свето Митрани]] [[Категорија:Луѓе од Крушево]] [[Категорија:Македонски глумци]] [[Категорија:Добитници на наградата „11 Октомври“]] [[Категорија:Добитници на наградата „13 Ноември“]] [[Категорија:Добитници на наградата „Војдан Чернодрински“]] 2ke9ttced0x0y99vb3oygia6b380y8t 4803604 4803602 2022-08-19T20:04:41Z 188.117.212.92 /* ФилмографијаСветиев Владимир */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност |име= Владимир Светиев |портрет= |px=220px |опис= |роден-дата= {{роден на|14|јули|1945}} |роден-место= [[Свето Митрани]], {{роден во|Крушевско|}}, [[СФРЈ]], денес {{МКД}} |починал-дата= {{починал на|1|ноември|2013}} |починал-место= {{починат во|Битола}}, {{МКД}} | познат= по улогите во: <br>[[Црвениот коњ (филм) |Црвениот коњ]]<br>[[Истрел (филм) |Истрел]]<br>[[Време на летала (филм) |Време на летала]]<br>[[Записник (филм) |Записник]] |занимање = глумец }} '''Владимир Светиев''' ([[Свето Митрани]], {{роден во|Крушевско}}, {{роден на|14|јули|1945}} – {{починат во|Битола}}, {{починал на|1|ноември|2013}}) — еден од најекспонираните македонски глумци и долгогодишен првенец на [[Македонскиот народен театар]]. == Животопис == Светиев е роден на [[1 јули]] [[1945]] година во [[крушевско]]то село [[Свето Митрани]]. Тој бил меѓу 15-ината студенти на [[Илија Џувалековски]] и дипломирал во [[1971]] година на Академијата за театар, филм, радио и телевизија во [[Загреб]], каде што професорот организирал наставен модел кој им овозможил предметите Глумечка игра и Сценски говор со техника на глас да ги учат на својот [[македонски јазик|мајчин јазик]]. Во [[1971]] година Светиев влегол во ансамблот на Драмата на МНТ, дебитирајќи во пиесата на [[Бранко Пендовски]] „Под пирамидата“. Таму го поминал сиот работен век, а повремено гостувал и во другите македонски театри. Две сезони поминал во [[Милхајм]], [[Германија]], во Театарот на Ромите „Пралипе“. Одиграл шеесетина улоги и во историјата на македонската глума е впишан како еден е од најнаградуваните глумци: добитник е на дури пет награди за најдобри театарски остварувања на [[МТФ „Војдан Чернодрински“]] во [[Прилеп]] (1977, 1988, 1990, 1991 и 2002), на [[наградата „Војдан Чернодрински“]] за животно дело во 2012 и на [[наградите „11 Октомври“]] и [[Награда „13 Ноември“|„13 Ноември“]]. Починал на [[1 ноември]] [[2013]] година во [[Битола]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.inpress.com.mk/default.asp?ItemID=954BCA6E9584D04A82D7D9773D190CF7 |title=''Почина глумецот Владимир Светиев'' |accessdate=2013-11-01 |archive-date=2013-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131103111014/http://www.inpress.com.mk/default.asp?ItemID=954BCA6E9584D04A82D7D9773D190CF7 |url-status=dead }}</ref> ==Филмографија<ref>[http://www.maccinema.com/Person.aspx?p=251 ''Светиев Владимир'']</ref>== *1971: Некаде морам да те чекам (Споредна улога) *1971: Делба (Споредна улога) *1972: [[Истрел (филм) |Истрел]] ( Главна улога, ) *1972: [[Табакерата (ТВ-филм) |Тапакерата]] (Споредна улога) * 1972: Вител (Главна улога) *1976: [[Војвода Спиро Црне (филм) |Војвода Спиро Црне]] (Главна улога) *1977: [[Исправи се, Делфина]] (Главна улога) *1979: [[Наши години]] (Главна улога) *1981: [[Црвениот коњ (филм) |Црвениот коњ]] ( Главна улога, ) *1981: [[Стојче (ТВ-филм) |Стојче]] (Споредна улога) *1982: [[Едно лето]] (Споредна улога) *1982: [[Време на летала (филм) |Време на летала]] (Споредна улога) *1983: [[Записник (филм) |Записник]] ( Главна улога, ) *1985: На наш начин (Главна улога) *1987: Трета доба (Главна улога) *1988: [[Скопски сновиденија]] (Главна улога) *1992: [[Време, живот (филм) |Време, живот]] (Споредна улога) *1993: [[Македонска сага (филм) |Македонска сага]] ( Главна улога, ) *1993: Крик на немиот индијанец (Главна улога) *1999: [[Време, живот (филм) |Време, живот]] ( Споредна улога, ) *2000: Мис Амнезија ( Глумец, ) *2003: Едно од лицата на смртта ( Глумец, ) *2004: [[Големата вода (филм) |Големата вода]] ( Споредна улога, ) *2006: [[Тајната книга]] ( Споредна улога, ) == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * {{IMDb name|1054098}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Светиев, Владимир}} [[Категорија:Свето Митрани]] [[Категорија:Луѓе од Крушево]] [[Категорија:Македонски глумци]] [[Категорија:Добитници на наградата „11 Октомври“]] [[Категорија:Добитници на наградата „13 Ноември“]] [[Категорија:Добитници на наградата „Војдан Чернодрински“]] 0dxstbvuh9semak7xqktuhllz6rm3r9 4803605 4803604 2022-08-19T20:05:06Z 188.117.212.92 /* ФилмографијаСветиев Владимир */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност |име= Владимир Светиев |портрет= |px=220px |опис= |роден-дата= {{роден на|14|јули|1945}} |роден-место= [[Свето Митрани]], {{роден во|Крушевско|}}, [[СФРЈ]], денес {{МКД}} |починал-дата= {{починал на|1|ноември|2013}} |починал-место= {{починат во|Битола}}, {{МКД}} | познат= по улогите во: <br>[[Црвениот коњ (филм) |Црвениот коњ]]<br>[[Истрел (филм) |Истрел]]<br>[[Време на летала (филм) |Време на летала]]<br>[[Записник (филм) |Записник]] |занимање = глумец }} '''Владимир Светиев''' ([[Свето Митрани]], {{роден во|Крушевско}}, {{роден на|14|јули|1945}} – {{починат во|Битола}}, {{починал на|1|ноември|2013}}) — еден од најекспонираните македонски глумци и долгогодишен првенец на [[Македонскиот народен театар]]. == Животопис == Светиев е роден на [[1 јули]] [[1945]] година во [[крушевско]]то село [[Свето Митрани]]. Тој бил меѓу 15-ината студенти на [[Илија Џувалековски]] и дипломирал во [[1971]] година на Академијата за театар, филм, радио и телевизија во [[Загреб]], каде што професорот организирал наставен модел кој им овозможил предметите Глумечка игра и Сценски говор со техника на глас да ги учат на својот [[македонски јазик|мајчин јазик]]. Во [[1971]] година Светиев влегол во ансамблот на Драмата на МНТ, дебитирајќи во пиесата на [[Бранко Пендовски]] „Под пирамидата“. Таму го поминал сиот работен век, а повремено гостувал и во другите македонски театри. Две сезони поминал во [[Милхајм]], [[Германија]], во Театарот на Ромите „Пралипе“. Одиграл шеесетина улоги и во историјата на македонската глума е впишан како еден е од најнаградуваните глумци: добитник е на дури пет награди за најдобри театарски остварувања на [[МТФ „Војдан Чернодрински“]] во [[Прилеп]] (1977, 1988, 1990, 1991 и 2002), на [[наградата „Војдан Чернодрински“]] за животно дело во 2012 и на [[наградите „11 Октомври“]] и [[Награда „13 Ноември“|„13 Ноември“]]. Починал на [[1 ноември]] [[2013]] година во [[Битола]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.inpress.com.mk/default.asp?ItemID=954BCA6E9584D04A82D7D9773D190CF7 |title=''Почина глумецот Владимир Светиев'' |accessdate=2013-11-01 |archive-date=2013-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131103111014/http://www.inpress.com.mk/default.asp?ItemID=954BCA6E9584D04A82D7D9773D190CF7 |url-status=dead }}</ref> ==Филмографија<ref>[http://www.maccinema.com/Person.aspx?p=251 ''Светиев Владимир'']</ref>== *1971: Некаде морам да те чекам (Споредна улога) *1971: Делба (Споредна улога) *1972: [[Истрел (филм) |Истрел]] ( Главна улога, ) *1972: [[Табакерата (филм) |Тапакерата]] (Споредна улога) * 1972: Вител (Главна улога) *1976: [[Војвода Спиро Црне (филм) |Војвода Спиро Црне]] (Главна улога) *1977: [[Исправи се, Делфина]] (Главна улога) *1979: [[Наши години]] (Главна улога) *1981: [[Црвениот коњ (филм) |Црвениот коњ]] ( Главна улога, ) *1981: [[Стојче (ТВ-филм) |Стојче]] (Споредна улога) *1982: [[Едно лето]] (Споредна улога) *1982: [[Време на летала (филм) |Време на летала]] (Споредна улога) *1983: [[Записник (филм) |Записник]] ( Главна улога, ) *1985: На наш начин (Главна улога) *1987: Трета доба (Главна улога) *1988: [[Скопски сновиденија]] (Главна улога) *1992: [[Време, живот (филм) |Време, живот]] (Споредна улога) *1993: [[Македонска сага (филм) |Македонска сага]] ( Главна улога, ) *1993: Крик на немиот индијанец (Главна улога) *1999: [[Време, живот (филм) |Време, живот]] ( Споредна улога, ) *2000: Мис Амнезија ( Глумец, ) *2003: Едно од лицата на смртта ( Глумец, ) *2004: [[Големата вода (филм) |Големата вода]] ( Споредна улога, ) *2006: [[Тајната книга]] ( Споредна улога, ) == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * {{IMDb name|1054098}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Светиев, Владимир}} [[Категорија:Свето Митрани]] [[Категорија:Луѓе од Крушево]] [[Категорија:Македонски глумци]] [[Категорија:Добитници на наградата „11 Октомври“]] [[Категорија:Добитници на наградата „13 Ноември“]] [[Категорија:Добитници на наградата „Војдан Чернодрински“]] j8f86esru80o8crpm669l4g4vqvkmlw 4803608 4803605 2022-08-19T20:10:41Z 188.117.212.92 /* ФилмографијаСветиев Владимир */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност |име= Владимир Светиев |портрет= |px=220px |опис= |роден-дата= {{роден на|14|јули|1945}} |роден-место= [[Свето Митрани]], {{роден во|Крушевско|}}, [[СФРЈ]], денес {{МКД}} |починал-дата= {{починал на|1|ноември|2013}} |починал-место= {{починат во|Битола}}, {{МКД}} | познат= по улогите во: <br>[[Црвениот коњ (филм) |Црвениот коњ]]<br>[[Истрел (филм) |Истрел]]<br>[[Време на летала (филм) |Време на летала]]<br>[[Записник (филм) |Записник]] |занимање = глумец }} '''Владимир Светиев''' ([[Свето Митрани]], {{роден во|Крушевско}}, {{роден на|14|јули|1945}} – {{починат во|Битола}}, {{починал на|1|ноември|2013}}) — еден од најекспонираните македонски глумци и долгогодишен првенец на [[Македонскиот народен театар]]. == Животопис == Светиев е роден на [[1 јули]] [[1945]] година во [[крушевско]]то село [[Свето Митрани]]. Тој бил меѓу 15-ината студенти на [[Илија Џувалековски]] и дипломирал во [[1971]] година на Академијата за театар, филм, радио и телевизија во [[Загреб]], каде што професорот организирал наставен модел кој им овозможил предметите Глумечка игра и Сценски говор со техника на глас да ги учат на својот [[македонски јазик|мајчин јазик]]. Во [[1971]] година Светиев влегол во ансамблот на Драмата на МНТ, дебитирајќи во пиесата на [[Бранко Пендовски]] „Под пирамидата“. Таму го поминал сиот работен век, а повремено гостувал и во другите македонски театри. Две сезони поминал во [[Милхајм]], [[Германија]], во Театарот на Ромите „Пралипе“. Одиграл шеесетина улоги и во историјата на македонската глума е впишан како еден е од најнаградуваните глумци: добитник е на дури пет награди за најдобри театарски остварувања на [[МТФ „Војдан Чернодрински“]] во [[Прилеп]] (1977, 1988, 1990, 1991 и 2002), на [[наградата „Војдан Чернодрински“]] за животно дело во 2012 и на [[наградите „11 Октомври“]] и [[Награда „13 Ноември“|„13 Ноември“]]. Починал на [[1 ноември]] [[2013]] година во [[Битола]].<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.inpress.com.mk/default.asp?ItemID=954BCA6E9584D04A82D7D9773D190CF7 |title=''Почина глумецот Владимир Светиев'' |accessdate=2013-11-01 |archive-date=2013-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131103111014/http://www.inpress.com.mk/default.asp?ItemID=954BCA6E9584D04A82D7D9773D190CF7 |url-status=dead }}</ref> ==Филмографија<ref>[http://www.maccinema.com/Person.aspx?p=251 ''Светиев Владимир'']</ref>== *1971: Некаде морам да те чекам (Споредна улога) *1971: Делба (Споредна улога) *1972: [[Истрел (филм) |Истрел]] ( Главна улога, ) *1972: [[Табакерата (филм) |Тапакерата]] (Споредна улога) * 1972: Вител (Главна улога) *1975: [[Јад (филм) |Јад]] (Главна улога) *1976: [[Војвода Спиро Црне (филм) |Војвода Спиро Црне]] (Главна улога) *1977: [[Исправи се, Делфина]] (Главна улога) *1979: [[Наши години]] (Главна улога) *1981: [[Црвениот коњ (филм) |Црвениот коњ]] ( Главна улога, ) *1981: [[Стојче (ТВ-филм) |Стојче]] (Споредна улога) *1982: [[Едно лето]] (Споредна улога) *1982: [[Време на летала (филм) |Време на летала]] (Споредна улога) *1983: [[Записник (филм) |Записник]] ( Главна улога, ) *1985: На наш начин (Главна улога) *1987: Трета доба (Главна улога) *1988: [[Скопски сновиденија]] (Главна улога) *1992: [[Време, живот (филм) |Време, живот]] (Споредна улога) *1993: [[Македонска сага (филм) |Македонска сага]] ( Главна улога, ) *1993: Крик на немиот индијанец (Главна улога) *1999: [[Време, живот (филм) |Време, живот]] ( Споредна улога, ) *2000: Мис Амнезија ( Глумец, ) *2003: Едно од лицата на смртта ( Глумец, ) *2004: [[Големата вода (филм) |Големата вода]] ( Споредна улога, ) *2006: [[Тајната книга]] ( Споредна улога, ) == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * {{IMDb name|1054098}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Светиев, Владимир}} [[Категорија:Свето Митрани]] [[Категорија:Луѓе од Крушево]] [[Категорија:Македонски глумци]] [[Категорија:Добитници на наградата „11 Октомври“]] [[Категорија:Добитници на наградата „13 Ноември“]] [[Категорија:Добитници на наградата „Војдан Чернодрински“]] pncw22m6tbfjnrgiqh4cdqx7mjajejw 0 1099356 4803748 4681980 2022-08-20T01:44:06Z Aleksanderskopje 94350 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија ракометен клуб | clubname = ЖРК Вардар | color1 = black | color2 = #FF0000 | image = ZRKVARDARSCBT.png | fullname = | short name = Вардар | founded = 1961 | ground = [[Спортски центар Јане Сандански]] | capacity = 6. 000 | chairman = [[Гордана Нацева]] | manager = [[Индира Кастратовиќ]] | league = СКОПСКО супер женска ракометна лига | season = 2016/17 | position = 1. | website = http://www.zrkvardar.mk | colour1 = red | colour2 = black | colour3 = | pattern_la1 = | pattern_b1 = | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = | leftarm1 = EE1212 | body1 = EE1212 | rightarm1 = EE1212 | shorts1 = 000000 | pattern_la2 = | pattern_b2 = | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | leftarm2 = | body2 = | rightarm2 = | shorts2 = }} {{Спортски клуб „Вардар“}} '''ЖРК Вардар''' е женски [[ракомет]]ен клуб од [[Скопје]], [[Македонија]]. Екипата редовно настапува во женската ракометна лига на Македонија, а исто така, била учесник и во [[Лига на шампиони во ракомет за жени|Лигата на шампиони]]. Боите на клубот се: црно-црвена. Своите натпревари како домаќин, клубот ги играл најпрвин во [[Спортски центар Борис Трајковски|СЦ „Борис Трајковски“]], а од сезоната 2014-2015 во [[Спортски центар Јане Сандански|СЦ „Јане Сандански“]]. Kанцелариите на клубот се наоѓаат на бул. [[Октомвриска револуција]], бр. 18, 1000 Скопје. == Историја == Клубот најпрвин настапувал како ЖРК „Вардар“, а подоцна играл под името ЖРК „Вардар-Осигурување“. Се работи за клуб со најголема традиција и историја во женскиот ракомет во Македонија. Клубот е формиран во [[1961]] година, од тогашниот РК „Графичар“ и сè до денес го задржува името „[[Вардар]]“. Во времето на [[СФРЈ]], клубот се натпеварувал во Втората сојузна лига, Македонско-косовската лига и Македонската лига. По осамостојувањето на [[Македонија]], клубот продолжил да се натпреварува во женската ракометна супер лига, каде секогаш завршувал во горниот дел на табелата. Исто така, во повеќе наврати, клубот настапувал на европската ракометна сцена.<ref name="zrkvardar.mk">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.zrkvardar.mk/mk/club |title=ЖРК Вардар СЦБТ - официјално мрежно место (пос. 28.5.2014) |accessdate=2014-05-28 |archive-date=2014-05-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140531174200/http://www.zrkvardar.mk/mk/club |url-status=dead }}</ref> Во сезоната [[2013]]-[[2014]], клубот го носел името ЖРК „Вардар СЦБТ“, а по завршувањето на сезоната го променил името во ЖРК „Вардар“. Притоа, интересно е да се спомене дека во Лигата на шампионите, клубот настапувал како ЖРК „Вардар“, додека во првенството на Македонија играл под името „Вардар“, додека втората екипа настапувала под името ЖРК „Вардар“. == Настапи во македонската ракометна лига == Првиот голем успех на домашната сцена, ЖРК „Вардар“ го постигнал во [[1994]] година, кога го освоил Купот на Македонија, победувајќи го во финалето „[[Кометал Ѓорче Петров]]“. Подоцна, во сезоната [[2011]]-[[2012]], клубот го освоил второто место во ракометната лига и играл во полуфиналето од Купот на Македонија. Една година подоцна, во сезоната 2012-[[2013]], ЖРК „Вардар СЦБТ“ конечно станал шампион на Македонија.<ref name="zrkvardar.mk"/> Во сезоната 2013/[[2014]], ЖРК „Вардар СЦБТ“ по вторпат едноподруго ја освоил шампионската титула во македонската лига. Притоа, по одиграните 20 кола, клубот имал 19 победи и еден нерешен меч, со гол разлика од 758:364, при што освоил 58 бодови, т.е. 9 бодови пред второпласираниот тим [[ЖРК Металург|ЖРК "Металург"]]. Истата година, клубот ја освоил и двојната круна, победувајќи во финалето од Купот на Македонија.<ref>[http://www.zrkvardar.mk/ ЖРК Вардар СЦБТ - официјално мрежно место (посетена на 28.5.2014)]</ref> <br /> Во сезоната 2014/2015, „Вардар“ повторно го освоил Купот на Македонија. Притоа, најпрвин, на [[15 мај]] [[2015]] година, во полуфиналето го победил вториот тим на „Вардар“ со 39:26, а еден ден подоцна, во финалето убедливо го победиле и тимот на „[[ЖРК Металург|Металург]]“ со 34:16 (17:11). За најкорисен играч на Ф4 турнирот била прогласена Андреа Пенезиќ, која во финалето постигнала осум гола.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/tret-kup-trofej-za-vardar „Трет куп трофеј за Вардар“ (пристапено на 19.5.2015)]</ref><ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardarki-lesno-protiv-pomladite-za-plasman-vo-finaleto-na-kupot „Вардарки лесно против „помладите“ за пласман во финалето на Купот“ (пристапено на 19.5.2015)]</ref><ref>[http://www.zrkvardar.com/ ЖРК Вардар - официјално мрежно место (пристапено на 19.5.2015)]</ref> Неколку дена подоцна, на [[20 мај]] [[2015]] година, во претпоследното коло од Суперлигата, ракометарките на „Вардар„ ги примиле пехарот и медалите за освоената трета шампионска титула, која ја обезбедиле уште претходно. Притоа, шампионската титула била освоена без ниту еден претрпен пораз или нерешен резултат, освојувајќи ги сите можни 60 бодови и со гол разлика од 781:389.<ref>„Вардарки ги примија одличјата за третата титула“, ''Дневник'', година XIX, број 5772, петок, 22 мај 2015, стр. 26.</ref><ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardarki-go-krenaa-peharot-povtorno-sme-shampioni „Вардарки го кренаа пехарот, повторно сме шампиони!“, ЖРК Вардар - официјално мрежно место (пристапено на 26.5.2015)]</ref><ref>[http://www.zrkvardar.com/ ЖРК Вардар - официјално мрежно место (пристапено на 6.6.2015)]</ref> Најубедливата победа во сезоната, ракометарките на „Вардар“ ја оствариле на [[19 мај]] [[2015]] година, победувајќи го ЖРК „Пелистер 2012“ со 52-10.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardarki-ja-ostvarija-najubedlivata-pobeda-ovaa-sezona „Вардарки ја остварија најубедливата победа оваа сезона“, ЖРК Вардар - официјално мрежно место (пристапено на 26.5.2015)]</ref> <br /> Во сезоната 2015/2016, „Вардар“ ги продолжил успешните настапи и по четврти пат во низа станал шампион на Македонија, а истата година го освоил и Купот на Македонија, со што третпат едноподруго ја освоил двојната круна.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://zrkvardar.mk/za-klubot |title=ЖРК Вардар - официјално мрежно место, „За клубот“ (пристапено на 7.5.2017) |accessdate=2017-05-07 |archive-date=2017-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170321105653/https://zrkvardar.mk/za-klubot |url-status=dead }}</ref> <br /> Во сезоната 2016/207, „Вардар“ ја освоил петтата шампионска титула во низа и четвртата двојна круна. Притоа, во финалето на разигрувањето, екипата на „Вардар“ била убедливо подобра од „Вардар СЦЈС“, победувајќи со резултат 54:24 (24:11).<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/petta-titula-i-chetvrta-dvojna-kruna-za-vardar „Петта титула и четврта двојна круна за Вардар“, ЖРК Вардар - официјално мрежно место (пристапено на 30.5.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Меѓународни настапи == ЖРК "Вардар" настапувал на меѓународната сцена во повеќе наврати, и тоа:<ref name="zrkvardar.mk"/> * 1994/95 Куп на градови * 1995/96 Куп на градови (1/16 финале) * 1999/00 Куп на градови (1/16 финале) * 2001/02 Челенџ Куп * 2002/03 ЕХФ Куп * 2003/04 ЕХФ Куп * 2008/09 Челенџ Куп * 2009/10 Куп на победници на купови * 2011/12 ЕХФ Куп === Лига на шампионите === ====2013-2014==== Во сезоната [[2013]]-[[2014]], „Вардар“ го постигнал најголемиот успех на меѓународната сцена, изборувајќи учество во Лигата на шампионите. Најпрвин, клубот играл во групата „Д“, каде остварил пет победи и еднаш одиграл нерешено . Оттука, клубот се пласирал на второто место и изборил учество во натамошните натрпевари, а потоа и на финалниот турнир на Лигата на шампионите, одржан во [[Будимпешта]]. Таму, на [[3 мај]] [[2014]] година, ЖРК „Вардар СЦБТ“ играл со [[Црна Гора|црногорскиот]] шампион „[[ЖРК Будуќност Подгорица|Будуќност]]“ при што, во регуларниот дел натпреварот завршил нерешено 16:16 (6:11), но по двете одиграни продолженија, ЖРК „Вардар СЦБТ“ загубил со 20:22. Утредента, во борбата за третото место, ЖРК „Вардар СЦБТ“ го победил тимот на „Митланд“ со 34:31 (14:12).<ref>„Вардарки во Будимпешта отидоа по изненадување“, ''Дневник'', година XVIII, број 5454, петок, 2 мај 2014, стр. 24.</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.zrkvardar.com/result |title=ЖРК Вардар СЦБТ - официјално мрежно место (посетена на 8.5.2014) |accessdate=2014-05-08 |archive-date=2014-05-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140519034115/http://zrkvardar.com/result |url-status=dead }}</ref><ref name="ReferenceA">{{Наведена мрежна страница |url=http://www.zrkvardar.mk/mk/result |title=ЖРК Вардар СЦБТ - официјално мрежно место (посетена на 29.5.2014) |accessdate=2014-05-29 |archive-date=2014-05-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140531173657/http://www.zrkvardar.mk/mk/result |url-status=dead }}</ref> ====2014-2015==== Во сезоната 2014-[[2015]], ЖРК „Вардар“ играл во групата „Б“ од групната фаза на Лигата на шампионите. Во првото коло, одиграно во [[Подгорица]], тимот на ЖРК „Вардар“ изгубил од [[Црна Гора|црногорскиот]] шампион ЖРК „Будуќност Подгорица“ со 17:23 (9:12).<ref>„Кастратовиќ: Ова е само прв меч и има уште многу да се игра“, ''Дневник'', година XVIII, број 5597, вторник, 21 октомври 2014, стр. 24.</ref> Во второто коло, одиграно на [[26 октомври]] [[2014]] година во [[Скопје]], „Вардар СЦБТ“ го победил тимот на „Турингер“ со 26:21 (12:10). Притоа, во тимот на „Вардар“ се истакнале голманот [[Ина Суслина]], која имала дури 29 одбрани и најдобриот стрелец, [[Андреа Пенезиќ]], која постигнала осум гола, поради што од страна на [[ЕХФ]] била прогласена како една од трите ѕвезди на колото.<ref>„Пенезиќ меѓу трите ракометарки-ѕвезди на колото во ЛШ“, ''Дневник'', година XVIII, број 5602, вторник, 28 октомври 2014, стр. 24.</ref><ref>„Суслина бранеше сè, Вардар стаса до планираните два бода“, ''Дневник'', година XVIII, број 5601, понеделник, 27 октомври 2014, стр. 22.</ref> Во третото коло, ЖРК „Вардар“ му гостувал на тимот на „Подравка“ од [[Копривница]], каде остварил тесна победа од 27:26 (11:13). Најефикасни во тимот на „Вардар“ биле [[Андреа Лекиќ]] и Андреа Пенезиќ, со постигнати седум и шест гола, соодветно.<ref>„Пенезиќ: Вардар помина, но грешките треба да се поправат“, ''Дневник'', година XVIII, број 5607, вторник, 4 ноември 2014, стр. 23.</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.hcvardar.com/mk/result |title=Официјално мрежно место на ЖРК „Вардар“ (пристапено на 5.11.2014) |accessdate=2014-11-04 |archive-date=2014-11-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141119043422/http://hcvardar.com/mk/result |url-status=dead }}</ref> Во четвртото коло, одиграно на [[9 ноември]] [[2014]] година, „Вардар“ играл на домашен терен против „Подравка“ при што остварил убедлива победа од 35:25 (15:10), со што го обезбедил пласманот во натамошната фаза од Лигата на шампионите. Најефикасна ракометарка во тимот на „Вардар“ била [[Јованка Радичевиќ]], со постигнати пет гола.<ref>„Вардарки со Подравка се загреваа за Будуќност“, ''Дневник'', година XVIII, број 5614, вторник, 11 ноември 2014, стр. 22.</ref> Во петтото коло, одиграно на [[16 ноември]] [[2014]] година во Скопје, ЖРК „Вардар“ одиграл нерешено со „Будуќност“ 24:24 (9:11), додека во шестото коло, одиграно на [[22 ноември]] [[2014]] година, на гостувањето против „Турингер“, „Вардар“ изгубил со 20:21 (12:10).<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.zrkvardar.mk/mk/result |title=ЖРК Вардар - официјално мрежно место (посетена на 28.11.2014) |accessdate=2014-05-29 |archive-date=2014-05-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140531173657/http://www.zrkvardar.mk/mk/result |url-status=dead }}</ref> На тој начин, ЖРК „Вардар“ се пласирал во втората фаза од лигата, каде играл во втората група, заедно со екипите на „Будуќност“, „Динамо Синара“, „Лајпциг“, „Крим“ и „Турингер“. Притоа, врз основа на резултатите од првата фаза, ЖРК „Вардар“ пренесол три бода во втората фаза.<ref>„Лајпциг е првиот предизвик за Вардар“, ''Дневник'', година XIX, број 5679, петок, 30 јануари 2015, стр. 22.</ref> Притоа, во првото коло, ЖРК „Вардар“ загубил на гостувањето во [[Лајпциг]] со 23-26.<ref>„Кастратовиќ: Не бараме алиби, му се посветуваме на Крим“, ''Дневник'', година XIX, број 5685, петок, 6 февруари 2015, стр. 22-23.</ref> Меѓутоа, во второто коло, одиграно на домашен терен, тимот на „Вардар“ убедливо го поразил тимот на „Крим“ со 41-30 (21-12). Најефиксни во тимот на „Вардар“ била [[Јованка Радичевиќ]] со постигнати оум гола, додека Лејно имала дури 21 одбрана.<ref>„Кастратовиќ: Одигравме најдобар меч откако сум тренер на екипата“, ''Дневник'', година XIX, број 5687, понеделник, 9 февруари 2015, стр. 23.</ref> Како резултат на добрата игра, Радичевиќ била избрана меѓу „трите ѕвезди“ на колото, додека Лејно ја имала најдобрата одбрана на колото.<ref>„Радичевиќ меѓу „трите ѕвезди“, Лејно со најатрактивна одбрана“, ''Дневник'', година XIX, број 5688, вторник, 10 февруари 2015, стр. 23.</ref> Во третото коло, одиграно на [[15 февруари]] [[2015]] година, ЖРК „Вардар“ изгубил на гостувањето кај „Динамо Синара“ со 25-33 (12-15).<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.hcvardar.com/mk/result |title=ЖРК Вардар - официјално мрежно место (пристапено на 25.2.2015) |accessdate=2014-11-04 |archive-date=2014-11-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141119043422/http://hcvardar.com/mk/result |url-status=dead }}</ref> Во следното коло, на домашен терен, „Вардар“ бил подобар од тимот на „Лајпциг“, совладувајќи го со 26-21 (10-9). Најдобри во тимот на „Вардар“ биле голманот Суслина со 16 одбрани, [[Ања Алтхаус]] со постигнати шест гола, како и Ихнева и [[Јулија Николиќ]] кои постигнале по пет гола.<ref>„Вардарки му вратија на Лајпциг со камата“, ''Утрински весник'', година XVI, број 4723, понеделник, 2 март 2015, стр. 19.</ref> Потоа, на [[6 март]] [[2015]] година, „Вардар“ убедливо победил на гостувањето против „Крим Меркатор“ со 47-29.<ref>[http://www.zrkvardar.mk/ ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место (посетена на 12.3.2015)]</ref> Во последното коло од втората фаза, на [[14 март]] [[2015]] година, во Скопје, „Вардар“ го победил тимот на „Динамо Синара“ со 28-27. Така, на крајот, со вкупно 11 освоени бодови, ЖРК „Вардар“ завршил на третото место во групата, со учинок од пет победи, еден нерешен резултат и четири порази, со гол-разлика од 277:254.<ref>[http://www.zrkvardar.com/ ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место(посетена на 31.3.2015)]</ref> На [[4 април]] [[2015]] година, во борбата за учество на завршниот турнир на најдобрите четири тимови, на домашен терен, „Вардар“ го совладал актуелниот европски шампион „[[Ѓер]]“ со 24-18. Во натпреварот особено се истакнале голманите на „Вардар“, [[Ина Суслина]], која со своите 13 одбрани била прогласена за една од трите „ѕвезди“ на првото четвртфинално коло и [[Амандин Лејно]], чија двојна одбрана при пеналот била прогласена за најдобра одбрана на колото. Исто така, и една од одбраните на Суслина влегла меѓу петте најдобри одбрани на колото (на четвртото место).<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/suslina-i-lejno-megju-dzvezdite-na-koloto-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место (посетена на 7.4.2015)]</ref> Најпосле, голот на [[Јованка Радичевиќ]], постигнат со „цепелин“ бил рангиран на третото место во изборот на петте најубави голови на колото.<ref>„Лејно со најдобра одбрана, Суслина и Радичевиќ во топ-5“, ''Дневник'', година XIX, број 5736, вторник, 7 април 2015, број, стр. 23.</ref> На [[11 април]], на гостински терен, ракометарките на „Вардар“ одиграле нерешено 27-27 и на тој начин, по вторпат по ред, избориле пласман меѓу четирите најдобри тимови во [[Европа]].<ref>[http://www.zrkvardar.com ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место (посетена на 15.4.2015)]</ref> Најефикасна ракометарка во редовите на „Вардар“ била [[Андреа Пенезиќ]], која со постигнатите осум гола се нашла меѓу трите ѕвезди на колото, според изборот на „ЕХФ ТВ“. Исто така, голот на [[Маја Сокач]] влегол меѓу петте најубави голови на колото, а и голманот Лејно повторно се нашла на списокот на петте најдобри одбрани.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/penezikj-povtorno-megju-dzvezdite-na-koloto-od-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Пенезиќ повторно меѓу ѕвездите на колото од ЛШ“ (посетена на 15.4.2015)]</ref> На тој начин, „Вардар“ вторпат последователно изборил учество на финалниот турнир на Лигата на шампионите, каде во полуфиналето, одиграно на [[9 мај]] [[2015]] година, претрпел убедлив пораз од црногорскиот тим „Будуќност“ од 17-27 (9-14). Утредента, во борбата за третото место, „Вардар“ го победил тимот на „Динамо“ со 28-26, со што го повторил успехот од претходната година. Најдобар стрелец на натпреварот била Пенезиќ, со постигнати девет голови.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardarki-po-vtorpat-na-piedestalot-na-f4 ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки по вторпат на пиедесталот на Ф4“ (посетена на 13.5.2015)]</ref><ref>[http://www.zrkvardar.com/rezultati ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место(посетена на 13.5.2015)]</ref> На крајот од сезоната, Пенезиќ го добила признанието за најдобар стрелец во Лигата на шампионите, со постигнати 102 гола. Дополнително признание на добрата игра на „Вардар“ во Лигата на шампионите претставува изборот на [[Сираба Дембеле]] во идеалниот тим на сезоната.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/dembele-e-izbrana-vo-timot-na-sezonata-vo-ligata-na-shampionite ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место „Дембеле е избрана во тимот на сезоната во Лигата на шампионите“(посетена на 13.5.2015)]</ref><ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/penezikj-e-najdobar-strelec-vo-lsh-sezonava ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место „Пенезиќ е најдобар стрелец во ЛШ сезонава“(посетена на 13.5.2015)]</ref> ====2015-2016==== Во сезоната [[2015]]-[[2016]], „Вардар“ играл во групата „Ц“, заедно со екипите на „Ѓер“, „Митјиланд“ и „Хипо“. Во првото коло, во Скопје, „Вардар“ загубил од „Ѓер“ со 22:27 (10:13).<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/prviot-mech-od-lsh-mu-pripadna-na-gjer ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Првиот меч од ЛШ му припадна на Ѓер“ (посетена на 18.10.2015)]</ref> Сепак, веќе во второто коло, одиграно на [[24 октомври]], „Вардар покажал убедлива игра на гостувањето кај „Хипо“, победувајќи со 38:25.<ref>[http://www.zrkvardar.com/rezultati ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, (посетена на 3.11.2015)]</ref> Во третото коло, одиграно на [[1 ноември]] [[2015]] година, на домашен терен, „Вардар“ ја победил екипата на „Митјиланд“ со резултат 33:24 (16:8), а најефикасни во редовите на „Вардар“ била Пенезиќ со 10 постигнати гола.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardarki-mi-ja-pokazhaa-na-mitjland-svojata-sila ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки му ја покажаа на Митјиланд својата сила“ (посетена на 3.11.2015)]</ref> На [[8 ноември]], овојпат на гостински терен, „Вардар“ повторно победил со резултат 25:15 (12:11), а најефикасна била Андреа Лекиќ која постигнала осум гола.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardar-odnovo-go-demolirashe-mitjiland ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар одново го демолираше Митјиланд“ (посетена на 14.11.2015)]</ref> На [[14 ноември]], „Вардар“ ѝ гостувал на екипата на „Ѓер“ и претрпел пораз од 27:28 (17:14). Најефикасни во редовите на „Вардар“ биле [[Јованка Радичевиќ|Радичевиќ]], [[Сирана Дембеле|Дембеле]] и [[Татјана Хмирова|Хмирова]], со постигнати четири голови.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardarki-nemaa-srekja-gjer-ushte-ednash-podobar ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки немаа среќа, Ѓер уште еднаш подобар“ (посетена на 14.11.2015)]</ref> Најпосле, во шестото коло, одиграно на [[21 ноември]] во Скопје, екипата на „Вардар“ била убедливо подобра од „Хипо“, победувајќи со резултат 37:25 (15:14). Притоа, Лејно остварила 16 одбрани, а најдобри стрелци за „Вардар“ биле Лекиќ и Пенезиќ, со постигнати девет и шест голови, соодветно. На тој начин, во групната фаза екипата на „Вардар“ остварила четири победи и два пораза, освојувајќи осум бодови, со гол разлика 182:144.<ref>[http://www.zrkvardar.com ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место (посетена на 23.11.2015)]</ref><ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/hipo-zgazen-za-14-minuti ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Хипо згазен за 14 минути“ (посетена на 23.11.2015)]</ref> <br /> По завршувањето на групната фаза, „Вардар“ се пласирал во главната фаза, каде се сретнал со екипите од групата „Д“, и тоа: „Будуќност“, „Савехоф“ и „ЦСМ Букурешт“. Притоа, од групната фаза „Вардар“ пренесол четири бода во главната фаза.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/poznat-rasporedot-na-igranje-vo-glavnata-faza-na-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Познат распоредот на играње во Главната фаза на ЛШ“ (посетена на 23.11.2015)]</ref> На [[9 јануари]] [[2016]] година, во рамките на првото коло, „Вардар“ ја победил екипата на „ЦСМ Букурешт“ со 22:21.<ref>[http://www.zrkvardar.com/rezultati ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место (посетена на 16.1.2016)]</ref> Потоа, на 17 јануари, во второто коло, „Вардар“ ѝ гостувал на екипата на „[[РК Будуќност|Будуќност]]“ при што претрпел висок пораз од 19:31 (8:16). Најефикасни во екипата на „Вардар“ биле [[Маја Сокач]], со постигнати пет гола, и [[Андреа Кликовац]], која постигнала четири гола,<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/budukjnost-podobar-od-vardar-vo-podgorica ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Будуќност подобар од Вардар во Подгорица“ (посетена на 22.1.2016)]</ref> а една одбрана на Суслина била прогласена за втора најдобра одбрана во второто коло.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/suslina-so-vtora-najdobra-odbrana-vo-ova-kolo-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Суслина со втора најдобра одбрана во ова коло во ЛШ“ (посетена на 22.1.2016)]</ref> На [[6 февруари]] [[2016]] година, „Вардар“ ја пречекал екипата на „Савехоф“ и остварил победа од 37:25 (19:10). Најефикасни во редовите на „Вардар“ биле Пенезик и Лекиќ, кои постигнале по шест гола,<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardar-povtorno-pobednichki-vo-ligata-na-shampionite ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар повторно победнички во Лигата на шампионите“ (посетена на 9.2.2016)]</ref> а еден гол на Пенезиќ бил избран за петти најубав гол на колото.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/andrea-penezikj-dobi-mesto-vo-top-5-gola-na-koloto ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Андреа Пенезиќ доби место во Топ-5 гола на колото“ (посетена на 9.2.2016)]</ref> Подоцна, на [[16 февруари]], „Вардар“ ѝ гостувал на екипата „ЦСМ Букурешт“, остварувајќи победа од 30:25 (17:11). Најефикасни во редовите на „Вардар“ биле Лекиќ и Пенезиќ, со постигнати девет и седум гола, соодветно. По овој натпревар, „Вардар“ се наоѓал на третото место во својата група, со 10 бодови.<ref>„Вардар ги сака бодовите и од двобојот со Будуќност“, ''Дневник'', година XX, број 5992, четврток, 18 февруари 2016, стр. 22-23.</ref><ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardarki-bleskaa-vo-bukuresht-za-da-dojdat-do-vazhna-pobeda ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки блескаа во Букурешт за да дојдат до важна победа“ (посетена на 18.2.2016)]</ref> Во петото коло, на [[21 февруари]], „Вардар“ бил домаќин на екипата на „Будуќност“ при што остварил победа од 26:24 (11:11) и тоа било прва победа на „Вардар“ во натпреварите против црногорската екипа. Најзаслужна за победата на „Вардар“ била Лејно, која имала 19 одбрани (од кои една била прогласена за втора најубава одбрана на колото) поради што ЕХФ ја прогласила за една од трите ѕвезди на колото. Најефикасна во редовите на „Вардар“ била Лазовиќ, со постигнати шест гола.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/lejno-e-edna-od-trite-dzvezdi-so-vtora-najubava-odbrana-ova-kolo-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Лејно е една од „Трите ѕвезди“ со втора најубава одбрана ова коло во ЛШ“ (посетена на 24.2.2016)]</ref><ref>[http://www.zrkvardar.mk/vesti/evropskiot-prvak-na-kolena-pred-vardar ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Европскиот првак на колена пред Вардар“ (посетена на 8.3.2016)]</ref> Во последното коло од оваа фаза, на гостински терен, екипата на „Вардар“ била подобра од „Савехоф“, остварувајќи победа од 29:26 (14:14). Притоа, Суслина имала 11 одбрани, а најефикасна била Маја Сокач, со постигнати седум гола. Поради добрата игра, Сокач била прогласена како една од трите ѕвезди на колото.<ref>[http://www.zrkvardar.mk/vesti/maja-sokach-e-edna-od-trite-dzvezdi-na-koloto-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Маја Сокач е една од „Трите ѕвезди“ на колото во ЛШ“ (посетена на 8.3.2016)]</ref><ref>[http://www.zrkvardar.mk/vesti/vardarki-ja-zavrshija-grupnata-faza-so-pobeda-nad-savehof ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки ја завршија групната фаза со победа над Савехоф“ (посетена на 8.3.2016)]</ref> Со тоа, екипата на „Вардар“ завршила како третопласирана во групата, со 14 бодови (седум победи и три порази) и со гол разлика од 270:246. Во четврфиналето на Лигата на шампионите, „Вардар“ ја пречекал екипата на „Ларвик“. Првиот натпревар се одиграл во Скопје на [[2 април]], а „Вардар“ остварил убедлива победа со резултат 34:20 (16:9).<ref>[http://www.zrkvardar.mk/video/vardar-larvik-chetvrt-finale-vo-lsh-02042016 ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар - Ларвик (четврт-финале во ЛШ, 02.04.2016)“ (посетена на 10.4.2016)]</ref> Во вториот натпревар, одигран на [[10 април]], „Вардар“ загубил со резултат 26:28 (13:11), но и покрај тоа обезбедил учество во финалниот турнир на Лигата на шампионите. Најефикасна ракометарка во редовите на „Вардар“ била [[Јованка Радичевиќ]], со постигнати седум голови, додека Лејно имала дури 17 одбрани.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardar-odi-na-fajnalfor-vo-ligata-na-shampionite ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар оди на фајналфор во Лигата на шампионите“ (посетена на 10.4.2016)]</ref> Во полуфиналето, одиграно на [[7 мај]], „Вардар“ загубил од екипата на „ЧСМ Букурешт“ со резултат 21:27 (9:14) и така, третпат по ред, не успеал да влезе во финалето на Лигата на шампионите. Најефикасна во редовите на „Вардар“ била Лекиќ, која постигнала шест гола.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/po-tretpat-vardar-kje-igra-za-bronza-na-f4 ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „По третпат Вардар ќе игра за бронза на Ф4“ (посетена на 9.5.2016)]</ref> Утредента, во борбата за третото место, „Вардар“ го победил „Будуќност“ со резултат 30:28 (14:16), со што го повторил успехот од претходната година. Најголем придонес во победата имале Лејно со нејзините 14 одбрани, како и Пенезиќ и Радичевиќ кои постигнале по седум и шест гола, соодветно.<ref>[http://www.zrkvardar.com/vesti/vardar-povtorno-so-bronza-se-vrakja-od-budimpeshta ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар повторно со бронза се враќа од Будимпешта“ (посетена на 9.5.2016)]</ref> ====2016-2017==== Во сезоната [[2016]]-[[2017]], „Вардар“ играл во групата „Б“, заедно со екипите на „ФТЦ“, „Лајпциг“ и „Астраханочка“. Во првото коло, одиграно на домашен терен на [[14 октомври]] [[2016]] година, „Вардар“ одиграл нерешено (27:27) со екипата на „ФТЦ“ од [[Будимпешта]], по што била отпуштена [[Индира Кастратовиќ]], а на нејзиното место со екипата раководел привремен тренерски тим. Потоа, на [[21 октомври]], „Вардар“ ја пречекал екипата на „Лајпциг“, остварувајќи убедлива победа од 41:24 (19:14). Најефикасна ракометарка била [[Јованка Радичевиќ]], со шест постигнати гола, додека голманките Лејно и Песоа имале по 11 и 10 одбрани, соодветно.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/vardar-povtorno-igra-shampionski-lajpcig-zamina-so-polna-mrezha ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар повторно игра шампионски, Лајпциг замина со полна мрежа“ (посетена на 21.10.2016)]</ref> Во третото коло, одиграно на [[29 октомври]], „Вардар“ победил на гостувањето кај екипата на „Астраханочка“ со резултат 31:26 (14:13), во натпревар во кој Пенезиќ дала дури 10 гола.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/vardarki-so-triumfalna-petka-se-vrakjaat-od-rusija ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки со триумфална „петка“ се враќаат од Русија“ (посетена на 1.11.2016)]</ref> На [[5 ноември]], „Вардар“ ја пречекал екипата на „Астраханочка“ на домашен терен, остварувајќи висока победа од 39:25 (18:13), а најефикасна била [[Јованка Радичевиќ]] со постигнати девет гола.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/astrahanochka-dobi-lekcija-a-vardarki-se-plasiraa-vo-glavnata-faza-0 ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Астраханочка доби „лекција“, а вардарки се пласираа во Главната фаза на ЛШ“ (посетена на 10.11.2016)]</ref> Во петтото коло, на гостински терен, „Вардар“ ја победил екипата на „ФТЦ“ со резултат 37:24 (11:12), а најефикасни биле Лекиќ и Радичевиќ, со постигнати седум и шест гола, соодветно. Исто така, една одбрана на Лејно била прогласена за најдобра во петтото коло.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/igra-za-desetka-i-pobeda-so-trinaesetka-vo-budimpeshta ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Игра за „десетка“ и победа со „тринаесетка“ во Будимпешта“ (посетена на 14.11.2016)]</ref><ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/lejno-ja-ima-najdobrata-odbrana-na-koloto ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Лејно ја има најдобрата одбрана на колото“ (посетена на 14.11.2016)]</ref> Во последното коло, на [[19 ноември]], „Вардар“ извојувал убедлива победа на гостински терен против екипата на „Лајпциг“ со резултат 45:22 (22:9) при што најефикасна ракометарка била Лакрабер, со постигнати 10 гола. Со тоа, „Вардар“ ја завршил групната фаза на првото место, пренесувајќи седум бодови во следната групна фаза.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/vardarki-pobednichki-superiorno-i-rekorderski-protiv-lajpcig ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки победнички, супериорно и рекордерски против Лајпциг“ (посетена на 19.11.2016)]</ref> На овој натпревар, „Вардар“ поставил неколку клупски рекорди, како: 34. победа во Лигата на шампионите, највисока победа во Лигата на шампионите и пет последователни победи во Лигата на шампионите (израмнет претходниот рекорд). Исто така, „Вардар“ влегол и во историјата на Лигата на шампионите со неколку рекорди: втората највисока победа во историјата на лигата, највисока победа на гости и втор натпревар со вкупно најмногу постигнати голови.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/protiv-lajpcig-postaveni-nekolku-klupski-i-rekordi-na-ehf-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Против Лајпциг поставени неколку клупски и рекорди на ЕХФ во ЛШ“ (посетена на 19.11.2016)]</ref> Во главната фаза од Лигата на шампионите, „Вардар“ играл во Групата 1. Притоа, во првото коло, „Вардар“ победил на гостувањето кај „Будуќност“, со резултат 31:28 (16:16).<ref>[http://zrkvardar.mk/galerija/budukjnost-vardar-lsh-29012017 ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Будуќност - Вардар (ЛШ, 29.01.2017)“ (посетена на 4.2.2017)]</ref> Андреа Пенезиќ, која постигнала осум гола, била прогласена за најдобра ракометарка во првото коло на Лигата на шампионите.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/penezikj-izbrana-za-igrach-na-prvoto-kolo-vo-glavnata-faza-od-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Пенeзиќ избрана за играч на првото коло во главната фаза од ЛШ“ (посетена на 4.2.2017)]</ref> Со оваа победа, „Вардар“ постигнал клупски рекорд - шест последователни победи во Лигата на шампионите.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/nov-klupski-rekord-na-vardarki-najmnogu-pobedi-po-red-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Нов клупски рекорд на вардарки - најмногу победи по ред во ЛШ“ (посетена на 4.2.2017)]</ref> Во второто коло, одиграно во Скопје на [[4 февруари]] [[2017]] година, „Вардар“ ја пречекал екипата на „Мец“, остварувајќи победа од 23:21 (13:11). На тој начин, тие оствариле низа од девет натпревари без пораз, израмнувајќи го рекордот од сезоната 2013/2014, а повторно поставиле нов рекорд во својата историја - седум победи по ред во Лигата на шампионите.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/nova-pobeda-novi-bodovi-nov-klupski-rekord ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Нова победа, нови бодови, нов клупски рекорд“ (посетена на 4.2.2017)]</ref> Во третото коло, одиграно на [[12 февруари]] [[2017]] година, „Вардар“ ја победил екипата на „Турингер“ со резултат 31:29 (18:13), постигнувајќи нов клупски рекорд - осум последователни победи и десет последоватлени натпревари без пораз во Лигата на шампионите.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/vardar-go-zaveri-chetvrtfinaleto-vo-lsh-po-dramatichnata-zavrshnica-kaj-turinger ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар го завери четвртфиналето во ЛШ по драматичната завршница кај Турингер“ (посетена на 12.2.2017)]</ref> Најефикасни во редовите на „Вардар“ биле Пенезиќ и Лекиќ, кои постигнале по девет и осум гола, соодветно.<ref>„Вардарки трепереа за победата и против Тутингер“, ''Дневник'', година XXI, број 6288, понеделник, 13 февруари 2017, стр. 21.</ref> Оттука, Пенезиќ била прогласена за една од трите „ѕвезди“ на третото коло од главната фаза на Лигата на шампионите, а еден од нејзините голови влегол во изборот на петте најубави голови на колото.<ref>„Пенезиќ третпат сезонава меѓу трите ѕвезди на колото во ЛШ“, ''Дневник'', година XXI, број 6289, вторник, 14 февруари 2017, стр. 21.</ref> Победничата серија на „Вардар“ завршила во четвртото коло (одиграно на [[26 февруари]]), со поразот од „Будуќност“ на домашен терен, со резултат 28:31 (16:17).<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/vardarki-ostanuvaat-lideri-vo-grupata-ama-ja-prekinaa-pobednichkata-serija-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки остануваат водачи во групата ама ја прекинаа победничката серија во ЛШ“ (посетена на 27.2.2017)]</ref> Притоа, една одбрана на [[Амандин Лејно]] била прогласена за најдобра одбрана на колото.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/lejno-odlichna-ja-ima-najdobrata-odbrana-na-koloto ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Лејно одлична: Ја има најдобрата одбрана на колото“ (посетена на 27.2.2017)]</ref> Во петтото коло, „Вардар“ претпрел тежок пораз од француската екипа „Мец“, со резултат 28:42 (16:19) и така за првпат паднал на второт коло во својата група.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/vardarki-bez-bodovi-od-francija-i-prvpat-se-na-vtoro-mesto-vo-grupata ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки без бодови од Франција, и првпат се на второ место во групата“ (посетена на 12.3.2017)]</ref> По поразот, тренерот Давид Дејвис, на негово барање, се вратил во машката екипа на „[[РК Вардар|Вардар]]“, а неговото место го зазела [[Ирина Дибирова]].<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/vardarki-so-nov-trener ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки со нов тренер“ (посетена на 12.3.2017)]</ref> Во последното коло, одиграно на 11 март 2017 година во Скопје, „Вардар“ ја победил екипата на „Турингер“, со резултат 36:26 (19:12), со што за првпат завршиле како првопласирани во групната фаза од Лигата на шампионите и повторно избориле учество во четврт-финалето. Најефикасна во редовите на „Вардар“ била Радичевиќ, со постигнати девет гола.<ref>[http://zrkvardar.mk/vesti/vardar-povtorno-na-pobednichki-pateki-kako-prvoplasiran-vleguva-vo-chetvrt-finaleto ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар повторно на победнички патеки, како првопласиран влегува во четврт-финалето“ (посетена на 12.3.2017)]</ref> На тој начин, екипата на „Вардар“ ја завршила групната фаза со седум победи, еден нерешен резултат и два пораза, со освоени 15 бодови и со гол-разлика 311:279.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://zrkvardar.mk/ |title=ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, (посетена на 7.5.2017) |accessdate=2017-04-10 |archive-date=2017-03-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170315151514/http://zrkvardar.mk/ |url-status=dead }}</ref> <br /> Во првиот натпревар од четврт-финалето, одигран на 9 април 2017 година, ракометарките на „Вардар“ ја победиле данската екипа „Митјиланд“, со резултат 28:26 (18:12), а најефикасна ракометарка била Пенезиќ, со постигнати седум гола.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardarki-so-pobeda-se-vrakjaat-od-danska-i-se-na-chekor-do-f4-vo-budimpeshta ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки со победа се враќаат од Данска и се на чекор до Ф4 во Будимпешта“ (посетена на 10.4.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Исто така, голем придонес во победата имала и Амандин Лејно при што една нејзина одбрана била прогласена за најдобра во првите четврт-финални средби.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/lejno-e-golman-so-sto-race-povtorno-ja-ima-najdobrata-odbrana ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Лејно е голман со „сто раце“, повторно ја има најдобрата одбрана“ (посетена на 10.4.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во вториот натпревар од четврт-финалето, одигран на 15 април 2017 година, ракометарките на „Вардар“ повторно оствариле победа, овојпат со резултат 26:24 (11:12), со што по чевтрти пат се пласирале на финалниот турнир.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardar-po-chetvrti-pat-na-f4-vo-budimpeshta ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар по четврти пат на Ф4 во Будимпешта“ (посетена на 20.4.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Најдобра во редовите на „Вардар“ била Андреа Човиќ, со постигнати шест гола, поради што била прогласена за една од трите ѕвезди на колото.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://zrkvardar.mk/vesti/chovikj-prvpat-izbrana-megju-dzvezdite-na-koloto-vo-lsh |title=ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Човиќ првпат избрана меѓу ѕвездите на колото во ЛШ“ (посетена на 20.4.2017) |accessdate=2017-04-20 |archive-date=2017-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170419114317/https://zrkvardar.mk/vesti/chovikj-prvpat-izbrana-megju-dzvezdite-na-koloto-vo-lsh |url-status=dead }}</ref> <br /> На финалниот турнир во Будимпешта, во полуфиналето, одиграно на 6 мај 2017 година, „Вардар“ се сретнал со „[[ЖРК ЧСМ Букурешт|ЧСМ Букурешт]]“ и остварил победа од 38:33 (21:13) и така, во својот четврти обид, се пласирал во финалето.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/konechno-finale ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Конечно финале!“ (посетена на 7.5.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Сепак, утредента, „Вардар“ загубил од екипата на „[[ЖРК Ѓер Ауди ЕТО|Ѓер]]“ со резултат 30:31 (12:15), откако во регуларниот дел напреварот завршил нерешено, 26:26. На тој начин, во својот четврти настап на завршниот турнир, „Вардар“ првпат станал вице-шампион на [[Европа]].<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardarki-se-vrakjaat-so-srebro-od-budimpeshta ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки се враќаат со сребро од Будимпешта!“ (посетена на 7.5.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ====2017-2018==== Во оваа сезона „Вардар“ играл во групата „Ц“, заедно со екипите на [[ЖРК Ференцварош ТЦ|ФТЦ Реил Карго]], [[ЖРК Ларвик|Ларвик]] и Турингер. Во првото коло, одиграно на домашен терен на 6 октомври 2017 година, „Вардар“ ја победил екипата на „ФТЦ Реил Карго“ со резултат 34:31 (20:11), а најефикасни во редовите на „Вардар“ биле [[Андреа Лекиќ]] и [[Драгана Цвијиќ]], кои постигнале по седум гола.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/sezonata-vo-otvorivme-so-triumf ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Сезоната во отворивме со триумф“ (посетена на 7.10.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во второто коло, „Вардар“ ја победил екипата на „Турингер“ на гости, со резултат 29:21 (19:11), а најефикасна во редовите на „Вардар“ била Радичевиќ, која постигнала седум гола.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardar-igra-shampionski-triumfalno-se-vrakjame-od-germanija ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар игра шампионски - триумфално се враќаме од Германија“ (посетена на 15.10.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во третото коло, „Вардар“ ја продолжил успешната низа со победата на гостувањето кај „Ларвик“, со резултат 31:19 (16:9), а најефикасни во редовите на „Вардар“ биле Пенезиќ и [[Сара Ристовска]], кои постигнале по шест гола.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardarki-so-ubedliv-gostinski-triumf-vo-norveshka ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки со убедлив гостински триумф во Норвешка“ (посетена на 25.10.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Одлична игра прикажала и Суслина, која имала вкупно 17 одбрани, од кои два пенала, при што една од нив била избрана меѓу петте најдобри одбрани на колото, а таа пак била прогласена за една од трите ѕвезди на колото.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/suslina-megju-trite-glavni-dzvezdi-na-koloto-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Суслина меѓу трите главни ѕвезди на колото во ЛШ“ (посетена на 25.10.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во четврото коло, на 4 ноември 2017 година, „Вардар“ ја пречекал екипата на „Ларвик“ при што извојувал победа од 30:27, а најдобра ракометарка била Лејно, која имала дури 20 одбрани.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardarki-so-triumf-protiv-larvik-i-teoretski-vo-glavnata-faza-na-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки со триумф против Ларвик и теоретски во Главната фаза на ЛШ“ (посетена на 4.11.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во следното коло, на гостински терен, „Вардар“ ја победил екипата на „ФТЦ Реил Карго“, со резултат 29:28 (16:12), а најефикасна ракометарка била Пенезиќ, со постигнати девет гола.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardar-ja-osvoi-budimpeshta-i-ostanuva-najdobar-tim-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар ја освои Будимпешта и останува најдобар тим во ЛШ“ (посетена на 12.11.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во шестото коло, „Вардар“ остварил убедлива победа над „Турингер“ со резултат 29:21 (12:12), со што ја завршил групната фаза од Лигата на шампионите со максимален број бодови.<ref>[https://sportski.mk/%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B0%D1%80-%D1%81%D0%BE-%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD-%D1%83%D1%87%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%BA-%D0%B2%D0%BE-%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%BD%D0%B0/ sportski.mk, „Вардар со максимален учинок во групната фаза: Без проблеми и против Турингер на домашен терен“ (пристапено на 26.11.2017)]</ref> Најдобар стрелец во редовите на „Вардар“ била Лакрабер, со постигнати шест гола, а еден гол на Цвијиќ бил прогласен за најубав гол на колото.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/cvijikj-go-postigna-najubaviot-gol-na-6-kolo-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Цвијиќ го постигна најубавиот гол на 6. коло во ЛШ“ (посетена на 26.11.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во главната фаза од Лигата на шампионите, „Вардар“ играл заедно со екипите на [[ЖРК Будуќност Подгорица|Будуќност]], [[ЖРК Мец|Мец]] и ББМ Битигхајм. Во првиот натпревар, одигран на 27 јануари 2018 година на домашен терен, „Вардар“ ја победил екипата на „Мец“ со резултат 29:23 (15:9), а најефикасна ракометарка била Цвииќ, која постигнала седум гола.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardar-e-vo-top-forma-mec-nadigran-i-pobeden-zaminuva-od-skopje ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар е во топ форма - Мец надигран и победен заминува од Скопје“ (посетена на 1.2.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Потоа, на 4 февруари, „Вардар“ остварил убедлива победа на гостински терен против „ББМ Битигхајм“, со резултат 38:26 (16:14).<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/gostinski-triumf-vo-germanija-i-obezbeden-plasman-vo-chetvrt-finaleto-na-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Гостински триумф во Германија и обезбеден пласман во четврт-финалето на ЛШ“ (посетена на 13.2.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во следното коло, одиграно на 10 февруари, „Вардар“ ја победил екипата на „Будуќност“, со резултат 31:24 (19:8) при што Лејно имала 15 одбрани, а најефиксна била Пенезиќ, со осум постигнати гола.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardarki-vetija-i-ostvarija-skopje-ostanuva-neosvoiva-tvrdina-vo-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардарки ветија и остварија: Скопје останува неосвоива тврдина во ЛШ“ (посетена на 13.2.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Како потврда на добрата игра, Пенезиќ била избрана за една од трите ѕвезди на колото, додека една одбрана на Лејно влегла во изборот на петте најдобри одбрани.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/penezikj-megju-dzvezdite-na-koloto-lejno-megju-top-5-odbrani ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Пенезиќ меѓу ѕвездите на колото - Лејно меѓу Топ-5 одбрани“ (посетена на 13.2.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> На 25 февруари 2018 година, „Вардар“ бил поразен на гостински терен од екипата на „Мец“, со резултат 22:24 (10:10), со што ја прекинале серијата од девет натпревари без пораз.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/mec-ostanuva-neprijaten-teren-za-vardarki ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Мец останува непријатен терен за вардарки“ (посетена на 25.2.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во претпоследното коло, одиграно на 2 март 2018 година, на домашен терен „Вардар“ ја победил екипата на „Битигхајм“ со резултат 30:22 (13:8), а најефикасна ракометарка била Лекиќ, која постигнала осум гола.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/celta-e-ostvarena-vardar-kako-prv-od-grupata-vleguva-vo-chetvrt-finaleto-na-lsh ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Целта е остварена: Вардар како прв од групата влегува во четврт-финалето на ЛШ“ (посетена на 2.3.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Најпосле, на 10 март, на гостински терен, „Вардар“ ја победил екипата на „Будуќност“ со резултат 30:25, а најефикасна ракометарка била Пенезиќ, која постигнала 10 гола. Оттука, таа била избрана за една од трите ѕвезди на колото, еден гол на Лакрабер влегол во изборот на петте најубави голови, додека една одбрана на Суслина била избрана меѓу петте најдобри одбрани.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/glavnata-faza-ja-zavrshivme-so-stil-penezikj-suslina-i-lakraber-vo-top-izborite-na-ehf-na ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Главната фаза ја завршивме со стил - Пенезиќ, Суслина и Лакрабер во TOП изборите на ЕХФ на колото“ (посетена на 12.3.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> На тој начин, „Врадар“ се пласирал во четврфиналето како првопласирана екипа во својата група, со 11 победи во 12 одиграни натпревари. Во текот на сезоната, „Вардар“ постигнал неколку клупски рекорди: најдолга победничка серија (9 победи по ред), најмногу освоени бодови по главната фаза (18) и најдобра гол-разлика (56). Покрај тоа, „Вардар“ ја завршил главната фаза од Лигата на шампионите како екипа со најдобар напад (постигнати 301 гол), со најдобра гол-разлика (56), најмногу победи (9), најмалку порази (1), најмногу постигнати голови по натпревар (просек од 30,1) и најмногу освоени бодови (18). По завршувањето на групната фаза од Лигата на шампионите, „Вардар“ стигнал до својата 52. победа во ова натпреварување (од 74 одиграни натпревари) при што освоил 110 бодови (со успешност над 70%). Со овие резултати, „Вардар“ влегол во десетте најуспешни екипи во историјата на Лигата на шампионите.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardar-so-nov-uspeh-vo-top-10-najdobri-ekipi-vo-lsh-na-site-vreminja ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар со нов успех: Во Топ-10 најдобри екипи во ЛШ на сите времиња“ (посетена на 12.3.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Притоа, [[Драгана Цвииќ]] била избрана за најдобар пикер во Лигата на шампионите за сезоната 2017-2018.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/dragana-cvijikj-del-od-ol-star-timot-na-ehf-ligata-na-shampinite ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Драгана Цвијиќ дел од Ол стар тимот на ЕХФ лигата на шампините“ (посетена на 12.5.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="ReferenceB">„Вардарки повторно потклекнаа пред Ѓер“, ''Слободен печат'', година VI, 1362, вторник, 15 мај 2018, стр. 29.</ref> Во четврфиналето, „Вардар“ играл против екипата на „Митјиланд“ при што во првиот натпревар, одигран на 6 април, остварил победа од 24:23. И во вториот натпревар, одигран на 14 април 2018 година, „Вардар“ забележал победа од 32:25 (17:12) и така по петти пат во низа се пласирал на завршниот турнир, нешто што не го остварила ниту една екипа во историјата на ова натпреварување.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/ochekuvano-vardar-po-petti-pat-na-f4-vo-budimpeshta ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Очекувано: Вардар по петти пат на Ф4 во Будимпешта“ (посетена на 15.4.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> На 12 мај, во полуфиналниот натпревар, „Вардар“ ја победил екипата на „Ростов“ со резултат 25:19 (10:7) и така се пласирале во финалето, каде се сретнале со екипата на „Ѓер“.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/repriza-na-lani-vardarki-protiv-gjer-vo-finaleto-na-f4 ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Реприза на лани: Вардарки против Ѓер во финалето на Ф4“ (посетена на 12.5.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Во финалето, исто како претходната година, натпреварот завршил нерешено 20:20 (9:9), но по одиграните две продолженија, „Вардар“ загубил со резултат 26:27.<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/vardar-po-vtorpat-se-vrakja-so-srebro-od-budimpeshta ЖРК „Вардар“ - официјално мрежно место, „Вардар по вторпат се враќа со сребро од Будимпешта“ (посетена на 13.5.2018)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Притоа, голманката Амандин Лејно била прогласена за најкорисна ракометарка на финалниот турнир.<ref name="ReferenceB"/> По завршувањето на сезоната, сите ракометарки го напуштиле клубот, кој не се натпреварувал во следната сезона од Лигата на шампионите. === Регионална лига === Во сезоната 2013/2014, ЖРК „Вардар СЦБТ“ настапувал и во женската регионална лига, каде на одиграните 11 натпревари, остварил 6 победи и четири порази, а еднаш одиграл нерешено.<ref name="ReferenceA"/> Во сезоната 2017/2018, „Вардар“ настапувал во регионалната лига ВРХЛ, заедно со екипите на „[[РК Крим|Крим]]“ и „Будуќност“. Притоа, на 13 септември 2017 година, на гостински терен, „Вардар“ бил подобар од „[[ЖРК Будуќност Подгорица|Будуќност]]“ со резултат 24:22, а утредента го победил „РК Крим Меркатор“ со резултат 30:27. Потоа, на 27 октомври, „Вардар“ повторно ја победил екипата на „РК Крим Меркатор“, овојпат со резултат 32:29, додека утредента го совладал „Будуќност“ со 21:20. На 19 јануари 2018 година, „Вардар“ уште еднаш бил подобар од „Будуќност“ (31:24), а на 21 јануари ја победил екипата на „РК Крим Меркатор“ со 25:24.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://zrkvardar.mk/rezultati |title=ЖРК Вардар - официјално мрежно место (посетена на 1.2.2018) |accessdate=2018-02-01 |archive-date=2017-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170629210419/https://zrkvardar.mk/rezultati |url-status=dead }}</ref> ===Настапи на меѓународни турнири=== На крајот од [[август]] и почетокот на [[септември]] 2015 година, по повод првиот роденден на спортската сала „Јане Сандански“, во [[Скопје]] бил организиран меѓународен ракометен турнир. Победник на турнирот била екипата на „Вардар“, која во финалето била подобра од екипата на „Ростов“ со резултат 29-24 (14-14). За победата на турнирот, „Вардар“ ја добил паричната награда во износ од 5.000 [[Евро|евра]].<ref>„Домаќинот Вардар победи и на женскиот турнир“, ''Дневник'', година XIX, број 5856, четврток, 3 септември 2015, стр. 22.</ref> == Состав == :''Состав за сезоната 2017-18''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.zrkvardar.mk/mk/team|title=Ekipa [Team]|publisher=ŽRK Vardar official website|accessdate=18 October 2014|language=mk}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |url=https://zrkvardar.mk/ekipa |title=ЖРК „Вардар“ - Официјално мрежно место (посетена на 13.2.2018) |accessdate=2018-02-12 |archive-date=2017-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170629222721/https://zrkvardar.mk/ekipa |url-status=dead }}</ref> {{Col-begin}} {{Col-2}} ;Голмани * 12 {{знамеикона|FRA}} [[Амандин Лејно]] * 16 {{знамеикона|MKD}} [[Јована Мицевска]] * 31 {{знамеикона|RUS}} [[Ина Суслина]] ;Десни крила * 4 {{знамеикона|MNE}} [[Јованка Радичевиќ]] * 91 {{знамеикона|MKD}} [[Сара Ристовска]] ;Леви крила * 7 {{знамеикона|MKD}} [[Јована Саздовска]] * 8 {{знамеикона|RUS}} [[Полина Кузнецова]] ;Пикери * 27 {{знамеикона|CRO}} [[Андреа Човиќ|Андреа Чанаџија]] * 72 {{знамеикона|SRB}} [[Драгана Цвииќ]] * 83 {{знамеикона|SRB}} [[Марија Петровиќ]] {{Col-2}} ;Леви бекови * 23 {{знамеикона|CRO}} [[Андреа Пенезиќ]] * 13 {{знамеикона|MKD}} [[Мирјета Бајрамоска]] * 24 {{знамеикона|MKD}} [[Теодора Керамичиева]] * 88 {{знамеикона|MKD}} [[Леонида Гичевска]] ;Централни бекови * 77 {{знамеикона|SRB}} [[Андреа Лекиќ]] ;Десни бекови * 5 {{знамеикона|MNE}} [[Андреа Кликовац]] * 15 {{знамеикона|SLO}} [[Барбара Лазовиќ]] * 64 {{знамеикона|FRA}} [[Александра Лакрабер]] * 71 {{знамеикона|RUS}} [[Татјана Хмирова]] {{Col-end}} ===Стручен штаб=== * {{знамеикона|RUS}} '''Сопственик:''' [[Сергеј Самсоненко]] * {{знамеикона|MKD}} '''Претседател:''' [[Гордана Нацева]] * {{знамеикона|MKD}} '''Извршен директор:''' [[Давор Стојаноски]] * {{знамеикона|MKD}} '''Оперативен менаџер:''' [[Ана Стојков]] * {{знамеикона|RUS}} '''Спортски директор:''' [[Едуард Кошкаров]] * {{знамеикона|RUS}} '''Главен тренер:''' [[Ирина Дибирова]] * {{знамеикона|Spain}} '''Помошник тренер:''' [[Роберто Гарсија Парондо]] * {{знамеикона|SRB}} '''Кондиционален тренер:''' [[Марија Лојаница]] * {{знамеикона|MKD}} '''Физиотерапевти: ''' [[Рубинчо Србиновски]] и [[Бојана Божиновска]] ===Поранешни играчи=== Поранешни ракометарки на „Вардар“ биле:<ref>[https://zrkvardar.mk/vesti/doviduvanje-i-vi-blagodarime-za-sje „ДОВИДУВАЊЕ И ВИ БЛАГОДАРИМЕ ЗА СЀ!“ (пристапено на 10.6.2017)]{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * {{знамеикона|DEU}} [[Ања Алтхаус]] * {{знамеикона|MKD}} [[Ивана Гакидова]] * {{знамеикона|SRB}} [[Сања Дамњановиќ]] * {{знамеикона|FRA}} [[Сираба Дембеле]] * {{знамеикона|SRB}} [[Марина Дмитровиќ]] * {{знамеикона|MNE}} [[Ана Ѓокиќ]] * {{знамеикона|MNE}} [[Итана Грбиќ]] * {{знамеикона|CRO}} [[Maja Зебиќ|Маја Сокач]] * {{знамеикона|BLR}} [[Дијана Илина]] * {{знамеикона|RUS}} [[Екатерина Костјукова]] * {{знамеикона|SRB}} [[Марија Лојпур]] * {{знамеикона|SLO}} [[Тамара Мавсар]] * {{знамеикона|MKD}} [[Јулија Портјанко|Јулија Николиќ]] * {{знамеикона|BRA}} [[Мајса Песоа]] * {{знамеикона|MKD}} [[Драгана Пецевска]] * {{знамеикона|FRA}} [[Алисон Пино]] * {{знамеикона|RUS}} [[Нигина Саидова]] * {{знамеикона|ESP}} [[Бегоња Фернандес]] * {{знамеикона|NOR}} [[Камила Херем]] * {{знамеикона|MKD}} [[Биљана Црвенковска]] * {{знамеикона|RUS}} [[Олга Черноиваненко]] * {{знамеикона|MKD}} [[Марија Штериова]] == Поврзано == * [[РК Вардар]] == Наводи == {{наводи|3}} == Надворешни врски == * [http://www.zrkvardar.mk/ Официјално мрежно место] {{mk}} {{en}} * [http://www.eurohandball.com/ec/cl/women/2013-14/clubs/001785/WHC+Vardar+SCBT/ ЕХФ Профил] {{en}} * [http://www.macedoniahandball.com/ Ракометна Федерација на Македонија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120806072752/http://www.macedoniahandball.com/ |date=2012-08-06 }} {{mk}} [[Категорија:Ракометот во Скопје]] [[Категорија:Ракометни клубови од Македонија|Вардар]] jdqw977ro25km5w0ks5wpol1dnij1jj 0 1100029 4803468 4638799 2022-08-19T18:19:49Z Bjankuloski06 332 /* Аргентина */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki '''Локална управа''' — облик на јавно управување каде што во најголем дел од контекстот, се мисли на најниското ниво на управување во рамките на една [[држава]]. Терминот се користи да се разликува управувањето на државно ниво и се мисли на [[централна влада]], [[национална влада]] и (доколку е потребно) [[федерална влада]], а исто така и наднационална влада која се занимава со управување на институции помеѓу држави. Локалните влади најчесто работат преку овластувањата кои им се овозможени преку законодавството и директивите од повисокото ниво на [[власт]]. Кај федералните држави, локалната власт најчесто е третото (или понекогаш четвртото) ниво на влада, додека кај унитарните држави, локалната влада најчесто го опфаќа второто или третото ниво на власт и најчесто има поголеми овластувања од административните поделби на повисоко ниво. Прашањето во врска со општинска влада е главно прашање на јавното управување и раководење. Институциите на локалната управа многу се разликуваат меѓу државите. Терминологијата најчесто се разликува дури кога постојат слични групирања. Најчести имиња за ентитетите на локалната влада кои постојат во една држава се: [[провинција]], [[регион]], [[оддел]], [[округ]], [[префектура]], [[област]], [[административна единица]], [[град]], [[метропола]], [[покраини]], [[општина]], [[градски реон]], [[местна заедница]], [[градска/локална управа]], [[рурални покраини]] и [[село]]. ==Африка== ===Египет=== Локалната управа традиционално имала ограничена моќ во високо централизираната држава [[Египет]]. Од централната власт Египет бил поделен на 26 говернорати. (едн. Muhafazah; мн. Muhafazat). Овие биле поделени во области (едн. маrkaz; мн. Marakaz) и села (едн. qaryah; мн.qura) или градови. На секое ниво, постоела структура на управување која се состоела од совети составени од застапници и извршни органи кои биле поставувани од владата. Секој посебно бил управуван од гувернери, областни службеници, и градоначалници. Гувернерите биле назначувани од претседателот, и тие, по редослед, назначувале подредени функционери и службеници. Дополнително, организацијата на државата се извршувала од Министерството за внатрешни работи преку извршните органи на гувернерите сè до областните полициски станици и старешините на селата (едн. umdah; мн.umadah). Пред револуцијата, државното инфилтрирање во руралните области било ограничено со моќта на значајни локални луѓе. Но, за време на Насер, земјишната реформа ја намали нивната социоекономска доминација и поврзувањето на селаните во задруги ја смени масовната зависност на селаните од земјопоседниците. Тие станаа поповрзани со централната власт. Зголемувањето на службениците во селските области овозможи да се овозможи развој и услуги во селата. Локалните гранки на владејачката партија, [[Арапската Социјалистичка Унија]] (АСУ), поттикнала одреден селски политички активизам и ги кооптирал локалните значајни луѓе во конкретен старешина на селото и ја утврдило нивната независност од државниот поредок. Државното инфилтрирање за време на [[Садат]] и [[Мубарак]] не се повлекло. Пораните напори да ги мобилизираат селаните и да им достават услуги исчезнале кога згаснале локалните партии и задругите, но административната контрола врз селаните останала непроменета. Локалната власт на старите фамилии и старешините заживеала, но повеќе на трошок на селаните а не државата. Областните полициски станици ги урамнотежувале значајните луѓе и системот на локална управа (градоначалникот и советот) ги вклопил во владејачкиот систем. Садат презел неколку мерки да ја децентрализира моќта во провинции и градови. Гувернерите придобиле повеќе авторитет според Законот број 43 од 1979, што ја намалил административната и буџетската контрола на централната власт врз провинциите. Изгласаните советници придобиле, барем формално, право да го одобрат или неодобрат локалниот буџет. Со цел да ги намали локалните барања на централното министерство за финансии, им биле доделени поголеми моќи на локалната управа да создава или зголемува данок. Но, локалните претставници на советите вршеле големи притисоци за трошењето на владата, и огромните дефицити од претставничките тела на локалнта управа биле покривани од централната власт. Локалната управа се охрабрила да се впушта во заеднички потфати со приватни инвеститори. Овие потфати стимулирале сојуз меѓу владините службеници и локалните богати луѓе. За време на децентрализацијата и локална автономија на Мубарак ова станало повеќе од реалност и локалните политики често се каратеризирале со посебни локални услови. Па така, службениците во Горен Египет често се поклонувале на моќното исламско движење наспроти оние од пристанишните градови кои имале силни сојузи со увозниците. ===Мали=== Во последниве години, Мали се нафати со амбициозна програма за [[децентрализација]], која ја вклучува главната област на Бамако, седум региони поделени во 46 окрузи (фран. cercles)и 682 рурални општински области(општина) . Државата останува во улога на советувач во административните и фискалните прашања и обезбедува техничка поддршка, усогласување и правен ресурс на овие нивоа. Се усовршуваат можностите за директна политичка улога и зголемена локална одговорност за развој. Во август-септември 1998, се одржаа избори за членовите на градсите совети, кои последователно ги избраа нивните градоначалници. Во мај/јуни, за првпат граѓаните на општините ги избраа нивниите општински членови на советот . Излезот на жените беше околу 70% од вкупниот број и набљудувачите го сметаа процесот за отворен и транспарентен. Со градоначалниците, советите и одборите на локално ниво, новоизбраните службеници, општествено-граѓански организации, децентрализирани течнички услуги, интересите на приватниот сектор, други општини и донациски групи започнаа понатамошен развој. На крајот, окрузите ќе бидат преинстуционирани, односно самите ќе имаат финансиска и правна основа. Нивните совети ќе бидат избрани од членови на окрузните совети. Регионите во највиското децентрализирано ниво, ќе имаат слична правна и финансиска автономија и ќе се состојат од извесен број во рамките на нивните географски граници. Мали треба да создаде капацитет за овие нивоа, особено да ги мобилизира и управува финансиските ресурси. ===Јужна Африка=== Јужна Африка има систем на две нивоа на локална власт што се состои од локални општини што спаѓаат во областни општини и метрополски општини што ги опфаќа и двете нивоа на локална власт. ==Азија== ===Авганистан=== Традиционално, [[Авганистан]] била поделена во провинции управувани од [[гувернер]]и кои биле назначени од централната власт и имале значајна самоуправа во локалните работи. Денес, постојат 34 провинции. За време на Советската окупација и развојот на големите отпори во земјата, локалните области потпаднаа во голема мера под [[мухаџедин]]ските групи и најповеќето беа независни од повисоката власт. Локалните шерифи,исто така, донекаде, наметнале одредена независност од мухаџединските лидерства во Пакистан, воспоствувајќи нивни системи на локално управување, собирајќи приходи, управувајќи со образовни и други објекти, дури и впуштајќи се во локални преговори. Мухаџединските групи одржувале врски со партиите Пешавар (''Peshawar'') за да осигураат пристап до оружје што било раздавано до партиите на владата на Пакистан со цел да седостават на борачите во Авганистан. Талибанците основаа шура ( собрание) составено од постари талибански членови и важни племенски групи од областа. Секоја шура составуваше закони и собираше закони на локално ниво. Талибанците основаа и привремена влада на целиот Авганистан, но не воспостави контрола врз локалните шури. Процесот на основање на транзициска влада во јуни 2002 од партијата Лоја Јирга опфатила многу постапки во вклучувања на локална власт. Најпрво, на окружно и општинско ниво, традиционалните шура совети се состанувале за да изберат гласачи – луѓе кои ќе гласаат за застапници на Лоја Јирга. Секој округ или општина требало да одбере однапред утврден број на гласачи , засновано на големината на популацијата. Овие гласачи патувале до регионалните центри и гласале, бирале помеѓу нив самите помал број на застапници на Лоја Јирга – според распределените броеви доделени на секој округ. Тогаш, застапниците биле дел од Лоја Јирга., Воените водачи кои владејат во неколку региони на земјата поседуваат локална контрола. Трансзиционата влада се обидува да ги интегрира локалните власти со централната власт, но недостасува лојалност од воените водачи што е потребна за управување. Потрадиционални форми на политичко управување како на пример Суфи мрежите, благородништво, јачина на кланот, мудрост заснована на возраста и слично сè уште постојат и играат значајна улога во авганистанското општество. Карцај се потпира на овие традиционални извори на власт во неговиот предизвик со воените водачи и постари исламистички водачи. Длабоките етнички, лингвистички , секташки, племенски, расни и религиозни раздори кои постојат во државата го создадоа таканаречениот Кавм (''Qawm'') идентитет, нагласувајќи ги локалните од повисоките формации. Кавм се однесува на група која поединецот се смета себеси дека припаѓа на помало племе, село, долина или соседство. Локалните власти се потпираат на овие форми на идентитет и лојалност. ===Бангладеш=== [[Бангладеш]] е поделен во седум административни поделби, секој именуван по нивните истоимени управни штабови: [[Барисал]], [[Читагонг]], [[Џака]], [[Кулна]], [[Рајшани]], [[Силет]] и [[Рангпур]]. Управите се поделени во области (''zila''). Има 64 области во Бангладеш, каде што секој посебно е поделен во подобласти (''upazila orthana''). Областа која ја опфаќа секоја полициска станица, освен за оние во метрополските области, е поделена во неколку сојузи и секој сојуз се состои од неколку села. Во метрополските области, полициските области се поделени во изборни единици и тие понатаму тие се поделени во т.н. махалас. Не постојат избрани службеници на окружно или областно ниво и администрацијата се состои само од владини службеници. Директни избори се одржуваат за секоја изборна единица каде се бира претседател и определен број на членови. Во 1997, беше донесен закон кој осигурува во секој сојуз 3 седишта (од 12) за женски кандидати. Џака е главниот и најголемиот град во Бангладеш. Градиовите кои имаат градска копрпорација и одржуваат градоначалнички избори се: Јужна Џака, Северна Џака, Читагонг, Кулна, Силџет, Рајшани, Барисал, Рангпур, Комила и Газипур. Други поголеми градови, кои вклучуваат други општини кои бираат претседатели се: Меменсинг, Гопалгани, Јесоре, Богра, Динајпур, Саидапур, Нарајангањ и Рангамати. И двете видови општини имаат мандат од 5 години. ===Индија=== Во [[Индија]] локалната власт е третото ниво на управување покрај државната и централната власт. Постојат два типа на локална управа кои се во функција: панчајатас во [[руралните области]] и општини во урбаните области. Панчајатасите се поврзан систем на локални тела со селски панчајатас ( просечна популација од 5000 жители) панчајатски семити на средно ниво (просечна популација од околу 100000) и панчајати-административна единица (просечна популација од околу 1.000000). Телата на локалната управа во основа се демократски институции. ===Израел=== Министерството за внатрешни работи на [[Израел]] признава 4 типа на локална управа во Израел * Градови: 71 урбани општини на едно ниво, најчесто со популација која преминува 20000 жители. * Локални совети: 141 урбани или рурални општини на едно ниво, најчесто со популација меѓу 2000 и 20000 жители. * Регионални совети: 54 општини на двојно ниво кои управуваат повеќе рурални заедници сместени во релативно блиска географска околина. Бројот на жителите во секоја заедница најчесто не преминува над 2000 жители. Не постојат одредени ограничувања на популацијата и големината на земјишната област на израелските регионални совети. * Индустриски совети: две општини на двојно ниво кои управуваат големи и комплексни индустриски области надвор од градовите. Локалните индустриски совети се во Тефен во Горен Галиле (северно од Кармиел) и Рамат Ховав во Негев (јужно оф Беер Шевал). ===Јапонија=== Со [[Меиџи револуција]]та, [[Јапонија]] има систем на локална управа која се заснова на префектури. Националната влада го надгледува поголемиот дел од земјата. Општинските управи биле историски села. Сега, спојувањата се чести за ефективните трошоци на администрацијата. Постојат 47 префектури и имаат две главни одговорности. Едната е посредување помеѓу националните и општински влади. Другата е управување на областите. ===Пакистан=== Локалната власт е третото ниво на власт во [[Пакистан]], после федералната влада и провинциската влада. Постојат 3 типа на административни единица на локална власт во Пакистан: * Администрации на административни единици * Администрации на градски општини * Администрации на сојузни совети Постојат преки 5000 локални управи во Пакистан. Од 2001, тие се управуваат преку демократски избрани локални совети, каде што секој е раководен од Назим (зборот значи управник на урду, но понекогаш се преведува како градоначалник). Некои окрузи кои инкорпорираат метрополски области се наречени градски окрузи. Градски округ може да содржи подподелби наречени градови и сојузни совети. Изборите за совети се одржуваат на секои 4 години. Окружните власти исто така вклучуваат службеник за окружна координација, кој е граѓански службеник надлежен за сите преземени области. ===Филипини=== Законот за локална власт од 1991 овозможува 3 нивоа на локални управни единици: провинција, град или општина и барангај (село или кварт). Државата е унитарна држава и националната власт продолжува да има силно влијание на локалните управни единици. Провинцијата се раководи од страна на гувернер заедно со градскиот совет составен од членови на советот. Градоначалникот го управува градот или општината додека градскиот совет и општинскиот совет кои заедно го сочинуваат законодавните гранки на град или општина. Барангај е е управуван од Главен Барангај и Барангајски совет. Барангаите можат да се поделат на пуроци и ситиоси но нивното водство не се бира на избори. Во 1987 филипинскиот Устав овозможил постоење на автономни региони. Автономниот регион за [[Манандао муслиманите]] е единствениот муслимански регион на Филипините. Имаше обид за формирање автономен регион во Кордилера, но не успеа и се основа административен регион на Кордилера. Локалните управи имаат ограничени даночни овластувања. Повеќето од нивните фондови доаѓаат од националните влади преку внатрешното распределување на приходи. ===Кралството на Саудиска Арабија=== Постојат три нивоа на локална управа во [[Кралството на Саудиска Арабија]]: градскиот совет, општинскиот совет и општина. Градскиот совет е највисокото ниво на локална управа. Општинските совети почнаа да постојат од 2005 и е второ ниво на локална управа. Општината е трето ниво на локална управа. Во кралството постојат 178 општини. Првото се создало во [[Џедах]] за време на Османлискиот период. Секоја општина е управувана од градоначалникот на градот. Како целина општините на кралството го сочинуваат Министерството за општини и рурални работи. ===Турција=== [[Турција]] има две нивоа на локална управа: провинции (турски: ''iller'') и изборни единици (турски: ''ilçeler''). Територијата на Турција е поделена во 81 провинции за административни цели. Провинциите се организирани во 7 региони за пописни цели, меѓутоа, тие не ја претставуват административната структура. Секоја провинција е поделена на изборни единици и постојат 923 изборни единици. ==Европа== ===Албанија=== [[Албанија]] има 3 нивоа на локална управа * 12 административни окрузи * 36 изборни единици * 373 општини од кои 72 имаат статус на град Постојат вкупно 2980 села/општини во цела Албанија. Секоја изборна единица има свој совет кој се состои од одреден број на општини. Општините се првото ниво на локално управување и се одговорни за локалните потреби и спроведување на законот. ===Андора=== [[Андора]] се состои од седум местни заедници (шпански: ''parroquies'', едн. ''parroquia''). Андора ла Вела, Канило, Енкамп, Ла Масана, Ескалдес-Енгордани, Ордињо, Света Јулија де Лориjа. Некои местни заедници имаат понатамошна територијална поделба. Ордињо, Ла Масана, и Света [[Јулија де Лориjа]] се поделени во квартови (шпански: ''quarts''), додека Канило е поделен во 10 соседства (шпански: ''veinats''). Овие најчесто се поистоветуваат со села, кои ги има во секоја местна заедница. Секоја местна област си има свој избран градоначалник кој е формален водач на локалната управа. ===Бугарија=== Од 1880 па наваму, бројот на територијалното управување на единици во [[Бугарија]] варирал од 7 до 26. Меѓу 1987 и 1999 административната структура се состои од 9 провинции (бугарски: области, едн. област). Новата административна структура е усвоена паралелно со [[децентрализација]] на економскиот систем. Административната структура се состои од метрополски-главен град ([[Софија]]). Сите области се именувани од истоимените градови. Провинциите се поделени во 264 општини. Општините се управувани од градоначалници кои имаат мандат од 4 години и преку директни избрани општински совети. Буgарија е високо централизирана држава, каде што националниот Совет на министри директно назначуваат регионални гувернери и сите провинции и општини зависат директно од нивните финансирања. ===Хрватска=== [[Хрватска]] е поделена на 20 окрузи и главен град [[Загреб]]. Загреб има истовремено углед и правен статус на округ и град. Окрузите се поделени во 127 града и 429 општини. ===Чешка=== Највисокото ниво на локалната управа во [[ешка]] се 13 региони (чешки: ''kraje'', едн. ''kraj'') и главниот град [[Прага]]. Секој регион си има свое избрано Регионално собрание (''krajske zastupitelstvo'') и хејтман (најчесто преведувано како хетман или “претседател”). Во Прага нивната работа се извршува преку советот и градоначалникот. Регионите се поделени во 76 административни единици (''okresy'', едн. ''okres'') што вклучуваат “статутарни градови” (без Прага, кој има специјален статус). Административните единици изгубија најмногу од нивната важност преку административната реформа. Тие останаа како територијални поделби и седишта на неколку гранки на државната администрација. Понатамошната реформа која стапи на сила од јануари 2003 создаде 204 Општини со поголема надлежност (obce s rozširenou pusobnosti; исто така obce III. stupnĕ – општини на трето ниво), неофицијално нарекувани “мали административни единици” кои најчесто ја опфаќаат администрацијата на поранешните административни управи. Некои од овие се поделени на општини со комисиска локална управа (obce s povĕřenŷm obicnim uřadem, скратено на poveřena obec, мн. Povĕřené obce; општини на второ ниво). Во 2007 границите на административните единици беа значајно променети и сега 119 општини се во рамките на различни административни единици. ===Данска=== За локалните владини цели, [[Данска]] е поделена во 5 региони (дански rеgioner) со нивнита најважна област на одговорност на јавни здравствени услуги. Тие се исто така одговорни за политиките за вработување, и некои региони се одговорни за јавниот превоз. Регионите не се овластени да наметнуваат нивни даноци, и тие се потпираат целосно на централното државно финансирање (околу 70%) и на финансирање од општините (околу 30%). Регионите се управувани од директно избрани совети (regionsråd). Секој се состои од 41 член. Понатаму, регионите се поделени во 98 општини (kommuner). Изборите за општините се одржуваат на третиот четврток од ноември на секои четири години. ===Естонија=== [[Естонија]] е поделена во 15 окрузи (естонски: ''maakonnad''). Секој е раководен од окружен гувернер (''maavanem''), кој ја претставува националната влада на регионално ниво. Гувернерите се назначени од владата, па така регионите немаат целосно самоуправување. Регионите се понатаму поделени во 227 општини (''omavalitsus''), и секоја општина е единица од самоуправување со нивни делегати и извршни тела. ===Финска=== Најважниот административен слој на локалната власт во [[Финска]] се 336 општини., кои можат да се нарекуваат градови или метрополи. Тие се одговорни за половина од јавното трошење. Трошењето е финансирано од општински данок на доход, државни субвенции и други приходи. Како додаток на општините , постојат две средни нивоа на локална управа. Општините соработуваат со 74 подрегиони и 19 региони. Овие се управувани од членови на општините и имаат ограничени моќи. Меѓутоа, автономната провинција Аланд има директно избран регионален совет и Сами луѓето имаат полуавтономна Сами живеалиштна област (Sami Domicile Area) во Лапланд во врска со работи поврзани со јазик и [[култура]]. ===Франција=== Според Уставот од 1958, Франција има 3 нивоа на локална управа: * 22 региони, (кои ја вклучуваат и [[Корзика]]) и 4 области “d’outre-mer” (Réunion, Martinique, Guadeloupe, French Guiana). Корзика не се однесува на “регион” туку на “колективна територија”, која донекаде значи како “локална управна област”. * 96 оддели и 5 оддели “d’outre-mer” (Réunion, Martinique, Guadeloupe, French Guiana). Париз е и општина и оддел. * Постојат 36679 општини (фран. communes). Меѓутоа, од додатоците на уставните клаузули од 1958, сега постојат специфики: * Меѓузаедници кои се ниво на управување меѓу општините и одделите. * Постојат 2 “pays d’outre-mer”: француска Полинезија и Нова Каледонија. Изразот “pays d’outre-mer” е погоден и може да се разбере на француски и како “прекуморска земја” и “прекуморска окружна/традиционална област”. Француска Полинезија е [[автономен регион]], каде што [[Нова Каледонија]] има “sui generis” статус на локална управа со спрецифични институции па и автономии. ===Грција=== Од 1 јануари 2011, [[Грција]] се состои од 13 региони поделени во вкупен број од 325 општини и заедници. Регионите имаат нивни изгласани градоначалници и регионални совети, меѓутоа има 7 децентрализирани администрации кои се групирани во еден до три региони под раководство на генерален секретар назначен од владата. Исто така, постои и една автономна област Света Гора. ===Унгарија=== [[Унгарија]] е поделена на 19 окрузи. Покрај тоа, главниот град (főváros) [[Будимпешта]] е независен од која било окрузна управа. Окрузите се поделени на 174 подрегиони (kistérségek), а Будимпешта е свој подрегион. Постојат 23 града со окрузни права (singular megyei jogú város). Локалните власти на овие градови ги зголемија надлежностите, но овие градови припаѓаат во делот на окрузите наместо да бидат независни територијални единици. ===Исланд=== Општините на [[Исланд]] се локални административни области во Исланд кои овозможуваат бројни услуги на нивното население како што се: градинки, основни училишта, канализација, социјални услуги, јавно домување, јавен превоз, услуги на постарите луѓе и на хендикепираните. Исто така, тие управуваат со т.н. “zoning” и можат волонтерски да се зафатат со дополнителни функции доколку имаат буџет за тоа . Автономијата на општините за нивните обврски е загарантирана со Уставот на Исланд. Општините се управувани од општински совети кое се директно гласани на секои 4 години. Големината на овие совети варира од 5 члена кај најмалите општини до 15 кај најголемите. Повеќето општини освен ептен малите најмуваат извршен управник кој може а може и да не биде член на општинскиот совет. Овие управници најлесто се поистоветени како градоначалници (''bæjarstjóri / borgarstjóri'') во повеќето урбани општини. Но, управници на заедниците (''sveitarstjóri'') се поистоветуваат во руралните или мешаните општини. ===Ирска=== Локалната управа во [[Ирска]] главно е заснована на структура од 29 окружни совети и 5 градски совети. Најчесто, главниот извор на финансирање е националната власт. Други извори вклучуваат камати на стопанска и индустриска сопственост, кирии за станување, наплати за услуги и позајмувања. Градот и окружните совети имаат проблеми од комбинација на недостиг на овластувања за да ги зголемат нивните даноци и постепено и постојано намалување на нивните овластувања низ периодите. ===Италија=== Италијанскиот Устав дефинира 3 нивоа на локална управа: * Региони: денес 5 од нив (Valle d'Aosta, Friuli-Venezia Giulia, Trentino-Alto Adige, Sardinia and Sicily) имаат посебен статус и имаат поголем статус од другите. Уставната реформа од 2001 им даде поголема моќ на регионите. * Провинции: Тие најчесто се грижат за патиштата, шумите и образованието. Во минатото тие имале поголема моќ. * Заедници: Градоначалникот и вработените се грижат за потребите на еден град или село и за соседни помали градови или села. Поголемите градови, исто така, имаат дополнително ниво на локална управа наречено “Circoscrizione di Decentramento Comunale” или во некои градови ( како на пример Рим) Municipio (општина). ===Латвија=== [[Латвија]] е унитарна држава, моментално поделена во 110 општини (лат. Novadi) и 9 републикански градови (лат. republikas pilsētas) со нивните совети. ===Лихтенштајн=== [[Лихтенштајн]] е поделена на 11 општини (герм. ''Gemeinden'' – едн. ''Gemeinde''), кои најчесто се состојат од еден град. ===Холандија=== [[Холандија]] има 3 нивоа на управување. Двете нивоа на локална управа во Холандија се провинциите и општините. Управниот одбор за вода, исто така е дел од локалната управа. Холандија е поделена во 12 провинции (хол. ''provncie'', множ. ''provincies''). Тие го формираат нивото на администрација меѓу централната власт и општините. Секоја провинција е управувана од провинциски совет. Неговите членови се бираат на секои 4 години. Секојдневното управување на провинцијата е во рацете на провинцискиот извршител или државен делегат (''Gedeputeerde Staten'' скратено GS). Членовите на извршната власт се бираат од провинцискиот совет помеѓу неговите членови и како членовите на провинцискиот совет се во функција во период од 4 години. Членовите избрани на извршната власт треба да се откажат од членството во провинцискиот совет. Големината на извршната власт варира од една до друга провинција. Во Флеволенд, најмалата холандска провинција има 4 членови, додека повеќето од другите провинции имаат 6 или 7 члена. Состаноците на провинциската извршна власт се претседавани од Комесарот на Кралицата (Commissaris van de Koning(in), скратено CvdK). Комесарот на Кралицата не е избран од жителите на провинцијата, но е назначен од Кралството (Кралицата или министерите на владата). Назначувањето трае 6 години и може да се продолжи на втор мандат. Комесарот на Кралицата може да се разреши само од Кралството. Комесарите на Кралицата играат важна улога во назначувањето на општинските градоначалници. Кога се појавува слободно место, Комесарот на Кралицата најпрвин го прашува општинскиот совет за заменик, па потоа пишува на Министерството за внатрешни работи каде што препорачува кандидат. Општините (gemeente, мн. gemeenten) го формираат најниското ниво на влада во Холандија, после централната управа и провинциите. Постојат 415 општини. Општинскиот совет (gameenteraad) е највисоката власт во општината. Неговите членови се бираат на секои 4 години. Улогата на општинскиот совет е споредена со одборот на организација или институција. Неговото главно занимање е да ги одлучи опсежните политики на општината и да ја надгледува нивната имплементација. Секојдневното раководење со општините е во рацете на управниците на општините, што се состои од градоначалник и градски одборници. Управниците имплементираат национално законодавство со важност како социјална помош, придобивки од невработеност и раководење со околината. Исто така, се грижи и за примарна одговорност за финансиските работи на општината и за нејзината кадровска политика. Градските одборници се назначени од советот. Советниците можат да се изберат да работат како градски одборници. Во овој случај, тие ги губат нивните седишта во советот и нивните места ги заземаат други претставници на истата политичка партија. Не-советници, исто така, можат да се назначат. За разлика од советниците и градските одборници, градоначалниците не се изгласани (ниту директно) туку се назначени од Кралството. Градоначалниците претседаваат и со општинскиот совет и со управниците. Тие имаат бројни статутни овластувања и нивни одговорности. Тие се одговорни да извршуваат јавен ред и сигурност во рамките на општината и почесто да управуваат со јавните односи на општината. Како кралски застапници, градоначалниците исто така имаат некои одговорности за надгледување на работата на општината , нејзините политики и односи со владините тела. Иако тие се обврзани да ги извршуваат одлуките на општинскиот совет и управниците, тие можат да препорачаат дека министерот за внатрешни работи поништува која било одлука за која тие веруваат дека е спротивно на законот или спротивно на јавниот интерес. Речиси секогаш, градоначалниците се назначуваат за перод од 6 години и најчесто автоматски повторно се назначува за нов мандат, овозможен со согласност од општинскиот совет. Тие можат да се разрешат единствено од Кралството а не од општинскиот совет. Управниот одбор за вода (''waterschap'' и ''hoogheemraadschap'' мн. ''waterschappen'' и ''hoogheemraadschappen'') се едни од најстарите управни органи во [[Холандија]]. Тие буквално ја формираат основата на целиот холандски систем на локална управа, уште од времето многу стар систем, кој ја носи одговорноста за раководењето со водите на жителите во нивната област. Во суштина ова вклучува регулирање на нивото на водата во ниските области. Отсекогаш е имало општ интерес да се држи водата надвор и жителите во ниските области отсекогаш морале да работат заедно. Ова е тоа што довело до формирање на управен одбор за вода. Структурата на управните одбори за вода варира, но тие сите имаат општо административно тело и извршен одбор (''college van dijkgraaf en heemraden''), што се состојат од преседавач и други членови. Преседавачот преседава со главното административно тело. Ова тело се состои од луѓе кои ги претставуваат неколкуте категории на акционери: земјопоседник, закупник, сопственик на згради, компании и ,од понеодамна, исто така и сите жители. Важноста и финансискиот придонес одлучуваат колку претставници на секоја категорија ќе делегираат. Определени акционери (на пример (еколошки организации) можеби ќе имаат овластување да назначуваат членови. Главното администравно тело го бира извршниот одбор од многуте негови членови. Владата го назначува преседавачот за период од 6 години. Главното административно тело се бира за период од 4 години. Во минатото административното тело било избирано како индивидуалци но од 2009 тие се бираат како претставници од партија. За разлика од изборите на општинските совети, гласачите најчесто не требаат да одат во избирачките места и можат да гласат по електронска пошта. ===Норвешка=== Регионалната администрација на [[Норвешка]] е организирана во 19 окрузи (''fylke''), од кои 18 од нив се поделени во 431 општина (''kommune'') од 1 јануари 2006. Општинскиот сектор е снабдувач со значајни услуги на норвешката јавност, кој вклучува околу 20% од норвешкиот бруто-национален производ и 24% од вкупната вработеност. Норвешка имаше 435 општини од променлива големина во 2003, секоја управувана од изгласан општински совет. Тие се групирани во 19 окрузи (''fylker''), секој управуван од изгласан окружен совет. Секој округ е раководен од гувернер назначен оф кралот во советот. Осло е единствениот урбан центар кој самостојно формира округ; останатите 18 окрузи се состојат и од урбани и од рурални области. Окрузите и општинските совети популарно се бираат на секои 4 години. Општините имаат големи овластувања на локалната економија, каде што државата врши строго надгледување. Тие имаат право да оданочуваат и да ги користат нивните извори да го поддржуваат образованието, библиотеките, социјална заштита и јавни работи како што се трамвајски линии, гас и електрична централа, градско планирање. Но овие активности начјесто се финансирани од државните фондови. ===Португалија=== Моментално, копното на [[Португалија]] е поделено на 18 административни единици (португалски distritos). Секоја административна единица го носи името на секој поединечен град. Островска Португалија се состои од 2 Атлански архипелази на [[Азорските острови]] [[(Азори)]] и Мадеира и се организирани како автономни региони (порт. ''regiões autónomas''): 1. Автономниот регион на Азорите – главни градови: Ангра до Ероизмо ( седиште на регионалниот Врховен суд), Орта (седиште на регионалниот Парламент ) и Понта Делгада (седиште на регионалната Влада); 2. Автономниот регион на Мадеира – главен град Фуншал. Секоја административна единица и секој автономен регион е поделен на општини ( порт. ''мunicípios'') кои, по редослед се поделени во местни заедници (порт. ''freguesias''). Од 1976, кога се основаа двете Автономни региони на Португалија, Азорите и Мадеира повеќе не се поделени во административни единици. ===Шпанија=== Шпанија е поделена во 17 автономни заедници, кои последователно се поделени во 50 провинции. Постојат и два автономни града: Сеута и Мелиља . Секоја провинција се состои од неколку општини. На секој административен ентитет му се дадени по закон овластувања, состав и ограничувања. Законот беше донесен од страна на Претседателот на владата (или Премиерот). Законот 7/1985, донесен од поранешниот шпански Претседател Фелипе Гонзалез Маркез (социјалист), ги постави процедурите на локалната управа. Секој град во Шпанија го користел овој Закон до 2003 година. Поранешниот шпански Претседател Хосе Марија Аснар Лопез (конзервативец), донесе Закон (57/2003) да ги модернизира структурните правила на оние градови кои имаа повеќе од 250000 жители и други важни градови (главните градови на провинциите кои имаат барем најмалку 175000 жители). Исто така, постојат и други важни Закони само за Мадрид (Закон 22/2006) и Барселона (1/2006). Главното владеачко тело во секој град се нарекува Пленарен состанок (''el Pleno''). Бројот на членовите кои го сочинуваат Пленарниот состанок варира во зависност од бројот на популацијата (на пример, од 2007 Валенсија има 33 члена а Памплона има 27). Овие советници се избрани од населението на градот на секои 4 години преку директни избори. Откако се избрани, советниците се состануваат на посебна Пленарна сесија за да одлучат кој ќе биде избран од нив за градоначалник на градот. Во следните неколку денови по изборот, градоначалникот бира неколку членови да го основаат извршното управувачко тело. (''Junta de Gobierno''). После тоа, и во следните 4 години, градоначалникот и извршното управувачко тело ќе раководат со градот во рамките на нивната надлежност (урабанизам, даноци, локална политика, лиценци за определени активности, комунални услуги итн.). Во меѓувреме, советниците во Пленарниот состанок кои не се дел од извршното управувачко тело (опозицијата) ќе го надгледуваат работењето на градоначалникот. Автономната заедница на Каталонија е поделена во 4 провинции и над 900 општини. Меѓу овие 2 нивоа, постојат 41 “comarques” (едн. ''comarca'') приближен еквивалент на област или округ. “Comarca” претставува државна заедница или унија на општини кои имаат надлежности во повеќе области (Закон 6/1987 на Парламентот на Каталонија). ===Шведска=== На секои 4 години општи избори се одржуваат во Шведска за да се изберат членови во националниот парламент, членови на 20 собранија на окружната локалната управа и членови на 290 оптинштински собранија. Како што парламентот ја гласа националната влада, локалните собранија ги избираат нивните извршни комитети и нивните управни одбори. Членовите во локалните комитети и управни одбори се бираат пропорционално од политичките партии во собранијата каде што им дава застапништво на сите поголеми партии. Партиите најчесто соработуваат добро на локално ниво. Окружните локалните совети (landsting) се одговорни за грижа за здравјето и најчесто обезбедуваат превоз. Општините (kommuner) се одговорни за: * Јавни услуги, грижа за деца, предшколска грижа и грижа за стари лица * Основно и средно образование * Планирање и градење * Здравствена заштита, вода, канализација, отпадоци, ургентна служба На доброволна основа, општините обезбедуваат спортски, културни, станбени, енергетски како и трговски услуги. Активностите се финансираат преку даноци на доход. Швеѓаните плаќаат околу 20% од нивниот оданочлив приход на општините и околу 11% на окружните локалните окружни совети. (Националната влада се финансира преку ДДВ, данок на плата и додатоци. ===Обединетото Кралство=== Системот на локална управа е различен во секоја од четирите земји на Обединетото Кралство. Во целина постојат 426 локални органи на власта во ОК. 346 се во Англија, 26 во Северна Ирска, 32 во Шкотска и 22 во Велс. ====Англија==== Најкомплексниот систем е во Англија и е резултат на бројни реформи и реорганизации низ вековите. Највисоко ниво на под-национално управување во Англија до крајот на март 2012 се состои од 9 региони. Овие региони беа користени од централната власт за повеќе статистички цели, а и Регионални владини канцеларии и разновидни други институции вклучувајќи ги и Агенциите за регионален развој. Регионалните владини канцеларии, Агенциите за регионален развој Регионалните министерства беа укинати од кабинетот на Камерон во 2010. Само лондонскиот регион кој е подрегион споредено со другите региони во Англија има директна изгласана влада. Само еден регионален референдум се одржа кој побара одржување на директни избори насекаде – во североисточна Англија - но беше убедливо одбиен од електоратот. Слоевите на изгласаната локална управа варираат. Во различни области највисокото ниво избраната локална управа може да биде * Грофовии, кои можат да бидат унитарни органи на власта на едно ниво, или поделени во окрузи ( познати и како градски реони) * Окрузи кои се посебни унитарни органи на власта во некои области * Метрополски окрузи ( наречени и метрополски градски реони) во некои области се слични на унитарни органи на власта, но имаат поврзани управни одбори со други окрузи во истото метрополскио грофовство. * Голем [[Лондон]], кој е поделен во 32 градски реони и Лондон Во повеќето области постои пониско ниво на управување, местни заедници, со ограничени функции. Повеќето местни заедници се во руралните области, но ако заедницата е град тогаш местниот совет може да се нарекува и градски совет. Во неколку случаи ако заедницата е поголем град тогаш местниот совет се нарекува исто така градски совет. Метрополските грофовии и неколку помали грофовии, повеќе немаат изгласани совети или административни функции, и нивните поранешни функции се вршат од окрузите. Ваквите грофовии остануваат да бидат церемонијални грофовии. ====Северна Ирска==== [[Северна Ирска]] е поделена на 26 окрузи. Локалната управа во Северна Ирска не ги извршува истиот степен на функции како оние во остатокот на [[Обединетото Кралство.]] Северно-ирското Министерство за животна средина најави планови за намалување на бројот на советите на 11 во 2015. Тука ќе се види трансферот на (одредени) овластувања од регионалите управувачки министерства кон локалните окружни власти. Овластувањата опфаќаат: туризам, економски развој и планирање. ====Велс==== [[Велс]] има постојан систем на 22 унитарни органи на власта, именувани како окрузи или градски реони. Исто така, постојат и заедници еквивалентни на местни заедници. ====Шкотска==== Локалната управа во [[Шкотска]] е уредена од унитарните органи на власта, каде што земјата е поделена во 32 областни единици. ==Северна Америка== ===Канада=== [[Канада]] има федерален систем со 3 вида на управување. Најголемата е федералната влада, проследена со провинциска и локална влада. Општинските влади се посебно бираат. Тие мора да ги следат законите и упатствата како што се наложени од нивните провинции, но се овластени и да донесуваат дополнителни закони и акти несекојдневни за нив. ===Мексико=== [[Мексико]] е федерална република составена од 31 држава и една федерална административна единица. Секоја држава е поделена на општини каде што федералната административна единица е поделена на соседства (''delegaciones''). 29 држави на Мексико беа создадени како административни поделби од Уставот во 1917 година, кој им гарантира овластувањата кои не се директно ополномоштени од федералната власт. Двете преостанати територии на Мексико, Јужна Дона Калифорнија и Кинтана Ро добија државност на 9 октомври 1974, покачувајќи го вкупниот збир на 31. Секоја држава си има свој Устав, гувернер кој се бира на секои 6 години, и еднозаконодавно тело со претставници изгласани преку реонско гласање во пропорција на населението. Обична седница на законодавството се одржува годишно, и дополнителни седници можат да се свикаат од гувернерот или постојаниот комитет. Предлог-законите можат да се предложат од законодавците, гувернерот, од државниот Врховен суд и од општините. Како додаток на оваа 31 држава, исто така, има една федерална административна единица која се состои до Мексико Сити, чиј гувернер е и член на кабинетот. Многу државни услуги се поддржани од државните субвенции. Основната единка на државното управување е општината. 2378 општини на Мексико се управувани од општинските претседатели и општинските совети. Државните гувернери генерално ги селектираат номинираните за општинските избори. Општинските буџети се одобруваат од државните гувернери. До 1997 година, Претседателот го назначуваше градоначалникот на Мексико Сити. Политичките реформи ги овозможија првите отворени избори во 1997 и Куатемок Карденаз стана првиот избран градоначалник на Мексико Сити. ==Океанија== ===Австралија=== Локалната власт е третиот тип на управување во [[Австралија]], после федералната и државната. ===Нов Зеланд=== [[Нов Зеланд]] има локална власт кој се состои од два комплементарни дела на локални органи – регионални совети и територијални органи на власта. Моментално постојат 86 локални органи кои се составени од: * 12 регионални совети кои го опфаќаат скоро целиот дел од земјишната област на Нов Зеланд и * 74 територијални органи на власта ( составени од 58 локални совети и 15 градски совети). Шест од територијалните органи на власта се унитарни органи на власта, кои исто така ги имаат овластувањата на регионалните совети. Тоа се: Советот на [[Оукленд]], Советот на Нелсон Сити, Гизборн, Локалните совети на Марлброу и Тасман, и Советот на Чатамските Острови. Областите на регионалните совети се основани на области на системи за собирање на вода, каде што територијалните органи на власта се основани на заедници од интерес и пристап на патиштата. Во рамките на областите на регионалниот совет најчесто постојат многу градови или локални совети , иако градовите и локалните совети можат да бидат во повеќе области на регионалените совети. ==Јужна Америка== ===Аргентина=== [[Аргентина]] е [[федерација]] од 23 провинции и федералниот главен град [[Буенос Аирес]]. Во деветнаесеттиот век имало жестока борба помеѓу Буенос Аирес и внатрешните провинции, и подолго време постоела тензија во однос на поделбата на овластувањата меѓу централната власт и провинциските органи. Федералната влада задржала контрола врз суштинските прашања како што се: регулација на стопанството, собирање на данок, валута, граѓански и трговски законици, или назначување на странски делегати. Провинциските гувернери се бираат на секои 4 години. Уставните поими “национално вмешување” и “опсадна состојба” овластувања на претседателот често се применувани. Првата од овие овластувања била создадена да “гарантира републиканска форма на власта во провинциите”. Од усвојувањето на Уставот во 1853 , федералната власт има интервенирано над 200 пати, најчесто преку декрет на претседателот. Со ова овластување, провинциските и општинските совети можат да се прогласат нецелосни, состаноците да се откажат и локалните избори да се надгледуваат. Пред 1966 и 1973 сите локални законодавни тела беа распуштени и провинциските гувернери беа назначувани од новиот претседател. Обновување на провинциската и општинската власт се проследија со враќањето уставната влада во 1973 година. По мартовскиот државен удар во 1976, федералната власт повторно се интервенира да ги отстрани сите провинциски гувернери и наметна директно воено владеење низ сите општини. Од 1983, повторно е на сила претставничката локална власт. Сè до 1996, Претседателот ги назначуваше градоначалниците на Буенос Аирес, и по закон, Претседателот и Конгресот го контролираа секое донесување на закон кое се однесуваше за градот. Во истата година, уставните реформи доведоа до изгласана градоначалничка позиција и законодавно овластување на 60 члена. Членовите се избираат по системот на пропорционална застапеност и имаат мандат од 4 години. ===Бразил=== [[Бразил]] е поделен на 26 држави и една федерална административна единица. Власта е поделена во федерална, државна и општинска. Федералната административна единица не содржи општини и работи истовремено како држава и општина. Не постојат барања за минимум или максимум популација за постоење на општина. Бора е најмалата општина во земјата со 805 жители, а Сао Паоло е најголемата со 11.316.149 жители. Истиот систем се проследува во изборите за федерална , државна или општинска власт, со избори за претседател, гувернер или градоначалник на извршната гранка и федерален застапник, федерален сенат, државен застапник и одборниците за законодавната гранка. Според Уставот, во општините бројот на одборниците варира од 9 до 55. ===Парагвај=== [[Парагвај]] е поделен во департмани, кои се поделени во административни единици, кои, по редослед, се состојат од општини ( минимум услов за општина се 3000 лица) и рурални места, гувернер, избран преку гласање раководи со секој департман. Општинската власт се врши преку општински одбор, избран на директно гласање, и извршен департман. Во поважните градови, извршниот департман се управува од градоначалник назначен од министерството за внатрешни работи; во други места, градоначалникот е назначен од претседателите на општинските одбори. Шефовите на полицијата се назначени од централната власт. ===Перу=== [[Перу]] е поделен на 25 региони и Лима провинцијата. Секој регион има избрана власт составена од претседател и совет кои опслужуваат четиригодишен мандат. Овие власти планираат регионален развој, извршуваат јавни инвестициски проекти, промовираат економски дела и управуваат со јавниот имот. Провинцијата Лима е раководена од градски совет. Целта на пренесување на овластувањата на регионална и општинска власт, покрај другите работи, беше со цел да го подобри учеството на народот. Невладините организации играа важна улога во процесот на децентрализација и сè уште влијаат на локалните политики. {{Нормативна контрола}} bquwm3l4njvrvch87u9nxzgcwbva15z 0 1101119 4803474 4600704 2022-08-19T18:30:49Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki '''Македонското астрономско друштво''' (''МАД'') е претставничка организација од највисок ранг на [[астроном]]ите од [[Македонија]]. Истото е член на [[Меѓународен астрономски сојуз|Меѓународниот астрономски сојуз]]. Друштвото е основано на [[14 март]] [[1996]] година во просториите на [[Природно-математички факултет - Скопје|Природно-математичкиот факултет]] при [[Универзитет „Св. Кирил и Методиј“|универзитетот „Св. Кирил и Методиј“]] во [[Скопје]], Република Македонија. Негов прв [[претседател]] беше [[професор]]от [[Мијат Мијатовиќ]], чиј [[мандат]] престана во [[2000]] година со неговата [[смрт]]. Во текот на овие неколку години меѓу најважните започнати проекти се организацијата на [[Зимска астрономска школа на МАД|Зимски астрономски школи]] за [[Средно образование|средошколци]] и [[Македонски државен натпревар по астрономија|Државни натпревари по астрономија]]. Негов [[наследник]] беше професорот [[Драган Михајловиќ]], кој на чело на МАД остана до [[2005]] година. Во текот на неговото раководство е продолжена работата на првиот претседател, но се започнати и многу нови иницијативи. Од 2005 до 2016 година претседател на Друштвото беше професорката Гордана Апостоловска. Моментален претседател на Македонското астрономско друштво е професор [[Гордана Апостоловска|Олгица Кузмановска]]. Македонското астрономско друштво како [[асоцијација]] на [[Научник|научните работници]], но и граѓаните љубители на [[астрономија]]та, [[астрофизика]]та и сродните науки, делува за афирмација и популаризација на астрономијата првенствено меѓу [[млади]]те, но и кај целото население на Македонија преку организација на популарни предавања и соработка со локалните астрономски друштва низ [[Листа на македонски градови|македонските градови]]. МАД негува и потесна соработка со астрономски друштва од другите земји, особено со [[Сојуз на астрономите во Бугарија|бугарското]] и [[Друштво на астрономите на Србија|српското]] астрономско друштво.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://astronomija-mkd.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=13&Itemid=92&lang=mk |title=архивска копија |accessdate=2014-01-13 |archive-date=2014-04-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140417142252/http://www.astronomija-mkd.com/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=13&Itemid=92&lang=mk |url-status=dead }}</ref> == Библиографија == # http://astronomy.pmf.ukim.mk/ [[Категорија:Научни организации во Македонија]] [[Категорија:Астрономски друштва во Македонија]] [[Категорија:Појавено во 1996 година во Македонија]] q3j6arqqdzeruuatvvciq7qpn0bkq1h 0 1108355 4803533 4628362 2022-08-19T19:14:22Z Bjankuloski06 332 /* Уредувачки принципи */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki '''''Russia Beyond the Headlines''''' ('''''RBTH''''') е повеќејазичен информациски ресурс, извор на информации, коментари, оценки и анализи од областа на културата, политиката, бизнисот, науката и општествениот живот во Русија. Печатените изданија на RBTH излегуваат во 26 влијателни светски весници во 21 земји и на 14 јазици. Освен тоа, RBTH одржува 19 сајта на 16 јазика. Печатените изданија на RBTH излегуваат во следниве партнерки весници: Во своите печатени изданија и на Интернет-порталите RBTH претставува настани и појави во Русија, потпирајќи се на работата на професионални, независни руски и странски новинари. Освен тоа, RBTH објавува широк дијапазон стручни мислења за потезите на Русија на меѓународната сцена и за процесите кои се одигруваат во самата земја. ==Мисија== Мисијата на RBTH е пронаоѓање, систематизација и објавување на странски јазици на актуелни содржини за руската политика, за општествениот живот, културата, бизнисот, науката, историјата и за други сфери за кои различни национални медиуми по правило не ги известуваат своите читатели. RBTH има улога на верига која ги поврзува руското општество и странската јавност и својот медиумски простор го користи за да поддржи одмерен и професионален меѓународен дијалог. ==Структура== „Russia Beyond the Headlines“ е информациски ресурс што го финансира издавачката куќа „Росијскаја газета“. „Росијскаја газета“ е печатено издание на Владата на РФ, чија улога е официјално да ги објавува законите и одлуките на Владата, за што добива компензација од државниот буџет. „Росијскаја газета“ е истовремено и дневен општествено-политички весник кој на своите читатели им нуди разновидна и квалитетна содржина и остварува приходи од маркетиншки услуги и од продажба на тиражот. Од овие приходи се финансира и проектот RBTH. RBTH е независна од „Росијскаја газета“, има сопствена редакција и посебна техничка служба, кои ги подготвуваат материјалите за објавување во странските медиуми и на сопствените повеќејазични Интернет-портали. Системот RBTH е составен од главната редакција, која ги подготвува материјалите заеднички за сите земји и региони, и регионални одделенија во кои овие материјали се прилагодуваат за објавување во определени земји и во кои се додаваат теми релевантни за определениот регион. Освен тоа, секако регионалното издание на RBTH објавува материјали за билатералните односи на определени земји со Русија. ==Уредувачки принципи== Во својата уредувачка политика RBTH се раководи според принципите за квалитетно новинарство, урамнотеженост и објективност на содржините, според нивната релевантност за читателите, како и според претставителноста на ставовите што се објавуваат. Освен тоа, се води сметка и за усогласеноста со новинарските стандарди, за нормите на уредувачката политика и за традицијата на оние локални весници кои објавуваат содржини на RBTH. Поголем дел од материјалот го подготвуваат слободни новинари специјално за RBTH, а дел се презема од други руски медиуми („Ведомости“, „Комерсант“, „Росијскаја газета“, „Руски репортер“, The Moscow Times и др.) со нивна дозвола. ==Финансирање== Работата на RBTH се финансира со средства на „Росијскаја газета“ и од други спонзори, како и од приходи што се остваруваат со објавување рекламен материјал. Странските партнери во објавувањето и во дистрибуцијата на печатените прилози на RBTH добиваат целосна или делумна компензација за трошоците за објавување на подлистокот (хартија, печатење, дистрибуција), како и трошоците за дополнителни услуги на RBTH во областа на промоцијата на подлистокот и за испитување на реакцијата на читателите. ==Надворешни врски== * The Washington Post (САД) * [[The New York Times]] (САД) * The Wall Street Journal (САД) * [[The Nation]] (САД) * [[The New York Times International]] (САД) * [[Дејли Телеграф]] (Велика Британија) * [[Le Figaro]] (Франција) * [[Le Soir]] (Белгија) * [[Süddeutsche Zeitung]] (Германија) * [[The Economic Times]] (Индија) * [[Duma (newspaper)|Duma]] (Бугарија) * [[Folha de S.Paulo]] (Бразил) * [[La Repubblica]] (Италија) * [[El Pais]] (Шпанија) * [[La Nacion]] (Аргентина) * [[El Observador (newspaper)|El Observador]] (Уругвај) * [[Geopolitika]] (Србија) * [[Politika]] (Србија) * [[Mainichi]] (Јапонија) * [[JoongAng Ilbo]] (Јужна Кореја) * The Wall Street Journal (САД) * [[The Age]] (Австралија) * [[The Sydney Morning Herald]] (Австралија) * [[Eleutheros Typos]] (Грција) * [[Gulf News]] (ОАР) * [[Al Khaleej]] (ОАР) * [[The Global Times]] (Кина) ==Социолошки и маркетиншки истражувања== Според склучените спогодби, партнерските весници меѓу читателите периодично спроведуваат истражувања со цел да се утврди нивото на запознаеност со проектот и проценка на реакцијата на јавноста. За време на анкетирањата од околу 500-600 испитаници се бара да одговорат на прашањата: колку често го читаат и го прелистуваат рускиот подлисток, колку време минуваат во негово читање, кои теми најмногу ги интересираат и кои теми би сакале да бидат обработени во следните изданија, како ги гледаат моменталните односи на својата земја со Русија итн. Собирањето и обработката, анализата и споредувањето на овие информации ги вршат независни консултанти. Тие нудат објективна интерпретација на собраните податоци според клучните индикатори за ефикасност на проектот. Истражувањето овозможува да се направат промени во известувањето на читателите за проектот, да се проучи социодемографските профили на читателите, како и да се утврдат нивните интереси и односот кон развојот на соработката на нивните земји со Русија. == Надворешни врски == * [http://www.rbth.ru Russia Beyond the Headlines] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100317094202/http://rbth.ru/ |date=2010-03-17 }} * [http://russianow.washingtonpost.com Russia Now] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20190113125256/http://russianow.washingtonpost.com/ |date=2019-01-13 }} on The Washington Post * [http://www.telegraph.co.uk/sponsored/russianow Russia Now] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130516000147/http://www.telegraph.co.uk/sponsored/russianow/ |date=2013-05-16 }} on The Daily Telegraph * [http://larussiedaujourdhui.fr/ La Russie d’Aujourd’hui] * [http://indrus.in/ Russia & India Report] * [http://rusiahoy.com/ Rusia Hoy] * [http://russiaoggi.it/ Russia Oggi] * [http://russland-heute.de/ Russland HEUTE] * [http://gazetarussa.com.br/ Gazeta Russa] * [http://www.duma.bg Биволъ] * [http://ruskarec.mk Руска реч] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140308091910/http://ruskarec.mk/ |date=2014-03-08 }} (Macedonian edition) * [http://ruskarec.ru Руска реч] (Serbian edition) * [http://www.rbth.gr Η Ρωσία Τώρα] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140419091859/http://rbth.gr/ |date=2014-04-19 }} * [http://mainichi.jp/sp/roshianow/ ロシアNOW] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140516231903/http://mainichi.jp/sp/roshianow/ |date=2014-05-16 }} on Mainichi * [http://www.ezhong.ru 俄中评论] [[Категорија:Newspapers published in Russia]] [[Категорија:Newspapers published in Moscow]] [[Категорија:International newspapers]] [[Категорија:Digital newspapers]] [[Категорија:Publications established in 2007]] 3z3vikgs6cccqzhay5itu353bjijg4q 0 1109000 4803505 4595916 2022-08-19T19:02:54Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Kratzeburg Kirche 2010-09-03 213.JPG|мини]] [[Податотека:Kratzeburg Altar.jpg|мини|Олтар во Крацебургер Кирче фон 1450 г]] '''Штаргардер Ланд''' ({{lang-de|Stargarder Land}}) — [[Амт|општинска заедница]] во округот [[Мекленбуршка Езерска Област (округ)|Мекленбуршка Езерска Област]], во [[Мекленбург-Западна Померанија]], [[Германија]]. Седиштето на општинската заедница е во Бург Штаргард. Општинската заедница Штаргардер Ланд се состои од следниве општини: # [[Бург Штаргард]] # [[Келпин]] # [[Грос Немеров]] # [[Холдорф (Штаргард)|Холдорф]] # [[Линдетал]] # [[Прагсдорф]] {{coord|53.483|N|13.400|E|display=title|source:dewiki}} [[Категорија:Општински заедници во Мекленбург-Западна Померанија]] {{Општински заедници (Мекленбург-Западна Померанија)}} {{Мекленбург-гео-никулец}} ofpu19ywuy7e2yao1130dldink92vpl 0 1115042 4803407 4800921 2022-08-19T13:57:32Z 188.117.212.92 /* Творештво */ wikitext text/x-wiki '''Кочо Петровски''' — македонски [[музичар]], водач на [[оркестар]], [[композитор]], аранжер и продуцент на [[Македонски народни песни|македонски народни]] и новосоздадени [[фолклор]]ни песни. == Животопис == == Творештво == Кочо Петровски напишал поголем број песни, кои биле изведувани од бројни пејачи и групи: * Ти си Билјано најубава (заедно со [[Ѓорѓи Андреевски]])<ref>Duet Kuculova-Andreevski, RTB, EP 12756.</ref> * Добар ден бре мајсторче (заедно со Ѓ. Белџигеровски)<ref>Duetot Kuculova-Andreevski, RTB, EP 12 712.</ref> * Моите усни љуби ги лудо (заедно со [[Виданка Ѓорѓиевска]]) * По мене не лажи се ти (заедно со [[Виданка Ѓорѓиевска]])<ref>Vidanka Gjorgjievska, ''Sakam da si moj'', RTB, EP 12 708.</ref> * Неќум сакам (со [[Јонче Христовски]]) * Невенко невен в градина * Ој, ти момче охриѓанче (заедно со [[Виолета Томовска]])<ref>Duet: Tomovska-Mančevski, ''Ah ljubov, pak ljubov'', RTB, EP 12758.</ref> * За тебе се родив (со [[Виолета Томовска]]) * Песна ви пеам Македонци (со [[Виолета Томовска]] и Ѓ. Белџигеровски)<ref>Violeta Tomovska, RTB, EP 12768.</ref> * На сред село едно дрво (со М. Стојановиќ)<ref>Mile Todorovski, PGP RTB, EP 12735.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Македонски композитори на фолк музика]] [[Категорија:Македонски музичари]] kjz3hk3ae47vrdqwyhl693wkzhsn8aq 0 1120948 4803452 4542351 2022-08-19T17:17:48Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна, Репрезентативна → Претставителна wikitext text/x-wiki '''Копачката''' — македонско машко соборско [[оро]], кое потекнува од селото [[Драмче]], во областа [[Пијанец]], во околината на [[Делчево]]. Изведувачите се мажи кои се држат за појас, со левата [[рака]] пред десната. Орото се игра полетно и темпераментно, со мали, брзи чекори на полустапалата. Тоа обилува со потскоци, доскоци, странични движења, ножици и поткопнување со [[нозе]]те по подот, од што е произлезено името на орото. Во [[2014]] година, орото Копачка од Драмче било номинирано за претставителниот список на [[УНЕСКО]] за заштита на нематеријалното културно наследство. На 27.11.2014 година, во Париз, на 18 - та пленарна сесија на Меѓувладиниот комитет на УНЕСКО за нематеријално културно наследство, беше донесена одлука за впишување на Копачката на Претставителнниот список на УНЕСКО за нематеријални културно наследства на човештвото.<ref>{{Наведена мрежна страница| url = http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&RL=00995| title = Kopachkata, a social dance from the village of Dramche, Pijanec | publisher = UNESCO Culture Sector - Intangible Heritage| accessdate = 18 декември 2014 }}</ref><ref>„Копачката не доби виза од УНЕСКО“, ''Дневник'', број 5629, година XVIII, петок, 28 ноември 2014, стр. 23.</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *{{YouTube|id=cZReFxd7lW4|title=Копачката}} {{Македонски ора}} [[Категорија:Македонски ора]] 4tlar82ie3qe4bq6zzfsrmr52kxwqo5 0 1123870 4803439 4587314 2022-08-19T17:00:49Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki '''457 Алегенија''' — [[астероид]] од [[астероиден појас|главниот појас]]. Откриен од страна на [[Макс Волф]] и [[Фридрих Карл Арнолд Швасман|Арнолд Швасман]] на 15 септември 1900 година. Привременото име на астероидот бил '''1900 FЈ'''. Именуван е во чест на северното маало на градот [[Питсбург]], [[Пенсилванија]] кое имало научно и индустриско наследство. Овде се произведени најфината астрономска опрема од раниот {{римски|20}} век.<ref>[http://johnbrashear.tripod.c/askbrashear.htm weblink]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> [[Податотека:Орбита астероида 457.png|thumb|upright 1.2|Орбита на астероидот 457 Алегенија и неговата положба во Сончевиот систем]] == Наводи == {{наводи}} {{Мали планети-редослед |456 Абноба|458 Херцинија}} {{Мали тела во Сончевиот Систем}} {{DEFAULTSORT:Алегенија}} [[Категорија:Главен астероиден појас]] [[Категорија:Откритија на Макс Волф]] [[Категорија:Откритија на Фридрих Карл Арнолд Швасман]] [[Категорија:Астероиди наречени по места]] [[Категорија:Астрономски тела откриени во 1900 година]] {{Beltasteroid-stub}} 35pndyz89ci7qpito6s5xfbd9l6oyhw 4803446 4803439 2022-08-19T17:07:21Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki '''457 Алегенија''' — [[астероид]] од [[астероиден појас|главниот појас]]. Откриен од страна на [[Макс Волф]] и [[Фридрих Карл Арнолд Швасман|Арнолд Швасман]] на 15 септември 1900 година. Привременото име на астероидот бил '''1900 FЈ'''. Именуван е во чест на северното маало на градот [[Питсбург]], [[Пенсилванија]] кое имало научно и индустриско наследство. Овде се произведени најфината астрономска опрема од раниот {{римски|20}} век.<ref>[http://johnbrashear.tripod.c/askbrashear.htm weblink]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> [[Податотека:Орбита астероида 457.png|thumb|upright 1.2|Орбита на астероидот 457 Алегенија и неговата положба во Сончевиот Систем]] == Наводи == {{наводи}} {{Мали планети-редослед |456 Абноба|458 Херцинија}} {{Мали тела во Сончевиот Систем}} {{DEFAULTSORT:Алегенија}} [[Категорија:Главен астероиден појас]] [[Категорија:Откритија на Макс Волф]] [[Категорија:Откритија на Фридрих Карл Арнолд Швасман]] [[Категорија:Астероиди наречени по места]] [[Категорија:Астрономски тела откриени во 1900 година]] {{Beltasteroid-stub}} gjgywnp6daxtlem05gwbnhxhki7xnqm 0 1123873 4803441 4551265 2022-08-19T17:02:58Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki '''458 Херсинија''' — [[астероид]] од [[астероиден појас|главниот појас]]. Откриен од страна на [[Макс Волф]] и [[Фридрих Карл Арнолд Швасман|Арнолд Швасман]] на 21 септември 1900 година. Привременото име на астероиот било '''1900 FK'''. [[Податотека:Орбита астероида 458.png|thumb|upright 1.2|Орбита на астероидот 458 Херсинија и неговата положба во Сончевиот систем]] {{Мали планети-редослед |457 Алегенија|459 Сигне}} {{DEFAULTSORT:Херцинија}} [[Категорија:Главен астероиден појас]] [[Категорија:Откритија на Макс Волф]] [[Категорија:Откритија на Фридрих Карл Арнолд Швасман]] [[Категорија:Астероиди наречени по места]] [[Категорија:Астрономски тела откриени во 1900 година]] [[Категорија:Астероиди од типот L]] {{Asteroid-stub}} kaab67jtpzdekxdxs1bsjintqyg56tc 4803445 4803441 2022-08-19T17:06:58Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki '''458 Херсинија''' — [[астероид]] од [[астероиден појас|главниот појас]]. Откриен од страна на [[Макс Волф]] и [[Фридрих Карл Арнолд Швасман|Арнолд Швасман]] на 21 септември 1900 година. Привременото име на астероиот било '''1900 FK'''. [[Податотека:Орбита астероида 458.png|thumb|upright 1.2|Орбита на астероидот 458 Херсинија и неговата положба во Сончевиот Систем]] {{Мали планети-редослед |457 Алегенија|459 Сигне}} {{DEFAULTSORT:Херцинија}} [[Категорија:Главен астероиден појас]] [[Категорија:Откритија на Макс Волф]] [[Категорија:Откритија на Фридрих Карл Арнолд Швасман]] [[Категорија:Астероиди наречени по места]] [[Категорија:Астрономски тела откриени во 1900 година]] [[Категорија:Астероиди од типот L]] {{Asteroid-stub}} ts1gsv0zf5hz53w9x7ohy2adz1e1asl 0 1123968 4803443 4768552 2022-08-19T17:05:50Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki '''461 Саскија''' — [[Темидски астероид]] откриен од [[Макс Волф]] на 22 октомври 1900 година.<ref>{{Наведена книга | last = Schmadel | first =Lutz D. | title = Dictionary of Minor Planet Names: Prepared on Behalf of Commission 20 Under the Auspices of the International Astronomical Union | publisher = Springer | year = 2003 | isbn = 3-540-00238-3 | page = 52}}</ref> Привременото име било '''1900&nbsp;FP'''. Наречен е според [[Саскија ван Ујленбург]], сопругата на [[Рембрант ван Рајн]]. [[Податотека:Орбита астероида 461.png|thumb|upright 1.2|Орбита на астероидот 461 Саскија и неговата положба во Сончевиот систем]] == Наводи == {{наводи}} {{Мали планети-редослед |460 Сканија|462 Ерифила}} {{DEFAULTSORT:Саскија}} [[Категорија:Главен астероиден појас]] [[Категорија:Откритија на Макс Волф]] [[Категорија:Астероиди од типот C]] [[Категорија:Темидски астероиди]] [[Категорија:Астероиди наречени по личности]] [[Категорија:Астрономски тела откриени во 1900 година]] {{C-beltasteroid-stub}} idpzro0b8qpc0kp2pg2e5h624iffe2s 4803444 4803443 2022-08-19T17:06:30Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki '''461 Саскија''' — [[Темидски астероид]] откриен од [[Макс Волф]] на 22 октомври 1900 година.<ref>{{Наведена книга | last = Schmadel | first =Lutz D. | title = Dictionary of Minor Planet Names: Prepared on Behalf of Commission 20 Under the Auspices of the International Astronomical Union | publisher = Springer | year = 2003 | isbn = 3-540-00238-3 | page = 52}}</ref> Привременото име било '''1900&nbsp;FP'''. Наречен е според [[Саскија ван Ујленбург]], сопругата на [[Рембрант ван Рајн]]. [[Податотека:Орбита астероида 461.png|thumb|upright 1.2|Орбита на астероидот 461 Саскија и неговата положба во Сончевиот Систем]] == Наводи == {{наводи}} {{Мали планети-редослед |460 Сканија|462 Ерифила}} {{DEFAULTSORT:Саскија}} [[Категорија:Главен астероиден појас]] [[Категорија:Откритија на Макс Волф]] [[Категорија:Астероиди од типот C]] [[Категорија:Темидски астероиди]] [[Категорија:Астероиди наречени по личности]] [[Категорија:Астрономски тела откриени во 1900 година]] {{C-beltasteroid-stub}} 624a5ygditdl0dzzss75vmrufq8unf0 0 1124179 4803460 4551270 2022-08-19T17:35:28Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki '''464 Мегера''' — [[астероид]] од [[астероиден појас|главниот појас]]. Откриен од страна на [[Макс Волф]] на 9 јануари 1901 година. Привременото име на астероидот било '''1901 FV'''. Се наоѓа во близина на [[Гефеново семејство|Гефеновото семејство]], но не е негов член. [[Податотека:Орбита астероида 464.png|thumb|upright 1.2|Орбита на астероидот 464 Мегера и неговата положба во Сончевиот Систем]] {{Мали планети-редослед |463 Лола|465 Алекто}} {{DEFAULTSORT:Мегера}} [[Категорија:Главен астероиден појас]] [[Категорија:Астероиди наречени по ликови од старогрчката митологија]] [[Категорија:Откритија на Макс Волф]] [[Категорија:Астрономски тела откриени во 1901 година]] [[Категорија:Астероиди од типот C]] {{Beltasteroid-stub}} 77zf6hbst5bi5qeftjzf03lmy140htz 0 1124181 4803461 4551271 2022-08-19T17:37:15Z Doni12345 77134 #WPWPMK wikitext text/x-wiki '''465 Алекто''' — [[астероид]] од [[астероиден појас|главниот појас]]. Откриен од страна на [[Макс Волф]] на 13 јануари 1901 година. Привременото име на астероидот било '''1901 FW'''. [[Податотека:Орбита астероида 465.png|thumb|upright 1.2|Орбита на астероидот 465 Алекто и неговата положба во Сончевиот Систем]] {{Мали планети-редослед |464 Мегера|466 Тизифона}} {{DEFAULTSORT:Алекто}} [[Категорија:Главен астероиден појас]] [[Категорија:Астероиди наречени по ликови од старогрчката митологија]] [[Категорија:Откритија на Макс Волф]] [[Категорија:Астрономски тела откриени во 1901 година]] {{Beltasteroid-stub}} p0zviejvecuzhqe7qpzym7h80n0z0gy 0 1124224 4803655 4609512 2022-08-19T21:07:08Z Тиверополник 1815 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |image_photo = Borsthusen Kirchspiel Garding Muehle Fortuna.jpg |imagesize = |image_caption = |Wappen = |lat_deg = 54 |lat_min = 19 |lon_deg = 8 |lon_min = 47 |Lageplan = Garding, Kirchspiel in NF.PNG |Bundesland = Schleswig-Holstein |Kreis = Северна Фризија |Amt = Ајдерштет |Höhe = 0 |Fläche = 14.89 |Einwohner = 311 |Stand = 2006-12-31 |PLZ = 25836 |Vorwahl = 04862 |Kfz = NF |Gemeindeschlüssel = 01 0 54 035 |Adresse-Verband = Welter Str. 1<br />25836 Гардинг |Website = [http://www.amt-eiderstedt.de www.amt-eiderstedt.de] |Bürgermeister = Едмунд Кригер }} '''Кирхшпил Гардинг''' ({{lang-de|Kirchspiel Garding}}) — општина во округот [[Северна Фризија (округ)|Северна Фризија]], во [[Шлезвиг-Холштајн]], [[Германија]]. == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} {{Градови во Северна Фризија (округ)}} {{Шлезвиг-Холштајн-гео-никулец}} [[Категорија:Северна Фризија (округ)]] [[Категорија:Општини во Шлезвиг-Холштајн]] s9qr8xgv2v78w7egxpbehdtx81rd6gp 0 1124244 4803658 4609529 2022-08-19T21:11:02Z Тиверополник 1815 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |image_photo = Norderfriedrichskoog 2.JPG |imagesize = |image_caption =Куќа во Нордерфридрихског |Wappen = |lat_deg = 54 |lat_min = 24 |lon_deg = 8 |lon_min = 54 |Lageplan = Norderfriedrichskoog in NF.PNG |Bundesland = Schleswig-Holstein |Kreis = Северна Фризија |Amt = Ајдерштет |Höhe = 0 |Fläche = 5.31 |Einwohner = 38 |Stand = 2006-12-31 |PLZ = 25870 |Vorwahl = 04864 |Kfz = NF |Gemeindeschlüssel = 01 0 54 090 |NUTS = DEF07 |Adresse-Verband = Welter Str. 1<br />25836 Гардинг |Website = [http://www.amt-eiderstedt.de www.amt-eiderstedt.de] |Bürgermeister = Јан Хенинг Диркс |Partei = }} '''Нордерфридрихског''' ({{lang-de|Norderfriedrichskoog}}; {{lang-da|Nørre Frederikskog}}) — општина во округот [[Северна Фризија (округ)|Северна Фризија]], во [[Шлезвиг-Холштајн]], [[Германија]]. == Поранешен даночен рај == Во 1990-тите години, Нордерфридрихског станал популарен даночен рај со 0% данок и до 2003 година, селото со население од само 47 жители, било седиште на над 500 компании, вклучувајќи ги [[Дојче Банк]], [[Ели Лили и Компани]], [[Унилевер]], [[Луфтханза]] и [[E.On]].<ref>{{наведени вести|url=http://www.theregister.co.uk/2003/11/12/tax_haven_for_german_ict/|title=Tax haven for German ICT firms to disappear |author=Jan Libbenga|date=2003-11-12|publisher=The Register}}</ref> Даночниот систем бил променет од сојузната влада во 2004 година со што била наметната минимална даночна стапка, така отстранувајќи ги конкурентните предности на Нордерфридрихског. == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} {{Градови во Северна Фризија (округ)}} {{Шлезвиг-Холштајн-гео-никулец}} [[Категорија:Северна Фризија (округ)]] [[Категорија:Полдери]] [[Категорија:Општини во Шлезвиг-Холштајн]] fpqlqrumvu8x31m2g2h67axoglzsbya 0 1126487 4803487 4749945 2022-08-19T18:43:47Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Infobox Holiday |holiday_name=Младенци |image=40 mačenici.jpg |caption= [[Четириесет Севастијски војници - маченици (икона)|Иконата на Четириесет Севастијски војници]] - маченици од XI век од црквата Св. Богородица Перивлептос во Охрид |nickname= |observedby=Христијанските и нехристијански земји |date= 9/22 март |observances=ритуали |type=[[христијанство|христијански]] |significance=празник на младоста и љубовта. Спомен на Светите 40 Маченици во Севастија |relatedto= }} '''Младенци''' — еден од поголемите христијански празници од пролетниот циклус каде што се слави споменот на четириесетте војници од [[Севастија]] кои маченички загинале за христовата вера. Младенци ги слават сопружниците во првата година од бракот, оние кои се венчале после 22 март претходната година. Се верува дека „''Какво е времето денес, такво ќе биде цела пролет''“. Младенци секогаш паѓа во периодот на [[Великиот пост]]. Во Македонија најпознат е обичајот [[Четрсе|Чет'рсе]]<ref>[http://niskn.gov.mk/Detail.aspx?kdID=525 ''ЧЕТ‘РСЕ-ОБРЕДНОСТА ПОВРЗАНА СО ПРАЗНИКОТ СВЕТИ 40 МАЧЕНИЦИ (МЛАДЕНЦИ), ВО ШТИП'']{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> од [[Штип]] кој е прогласен за '''значајно културно наследство''' во [[Македонија]]<ref>[http://www.unesco.org/culture/ich/doc/download.php?versionID=18404 ''РЕШЕНИЕ за прогласување на 11 Чет'рсе- Обредноста поврзана со празникот Свети 40 маченици (Младенци) 11 во Штип, за значајно културно наследство'']</ref> и дел од нематеријални добра на претставителниот список на заштитени добра на човештвото на [[УНЕСКО]].<ref>[http://www.mkd.mk/kultura/chetrse-stana-dek-od-kulturno-nasledstvo-na-choveshtvoto-na-unesko „Чет'рсе" стана дел од културно наследство на човештвото на УНЕСКО]</ref> ==Житие== {{главна|Свети 40 Маченици во Севастија}} Житијата за Светите четириесет маченици како и повеќето народни преданија за нив меѓусебно малку се разликуват, но во сите се зборува дека четириесетте војници од Севастија маченички загинале не откажувајќи се од христијанската вера. Во 320 година четириесет војници од еден полк во Севастија је одбиле наредбата да се поклонат пред римските идоли и да им принесат жртви. Кога изјавиле дека тоа го прават бидејќи веруваат во Исуса Христа најпрвин биле повикани кај градоначалникот и биле убедувани да се откажат од христијанството и да му се вратат на идолопоклонството, а кога тоа го одбиле биле затворени, мачени и изведени пред суд. Биле осудени цела ноќ да стојат во вода што смрзнува. Во близината имало бања со топла вода, а на војниците им било речено дека ако некој се предомисли и се откаже од Исуса Христа да појде во бањата каде што го чекаат топла вода и вкусни гозби. Но момчињата храбро ги издржувале страдањата, молејќи се на Исуса и меѓусебно храбрејќи се. Само еден од нив не можејќи да издржи во водата што смрзнувала тајно го напуштил базенот и се упатил кон бањата, но на самиот влез во неа починал. Ноќта сите стражари заспале, само еден останал буден. Во еден момент тој забележал светли венци над главите на војниците и бидејќи бил христијанин веднаш влегол во водата молејќи го Бога и нему да му даде таков венец. И навистина набргу над сопствената глава забележал ист таков венец. Утрото измрзнатите војници ги натовариле на кола и ги одвеле надвор од градот каде што ги запалиле.<ref>''Homilies xix in P.G., XXXI, 507 sqq.''</ref> ==Славење== [[Податотека:Црква 40 маченици 2.jpg|мини|десно|220п|[[Црква „Св. 40 Севастиски Маченици“ - Битола|Црквата „Св. 40 Севастиски Маченици“]] во [[Битола]]]] [[File:Sfintisori.jpg|thumbnail|upright|[[Сфинцишори]], традиционална ромакса храна за Младенци]] [[Image:Relieftafel 40 Märtyrer von Sebaste Bodemuseum.jpg|thumb|Релјеф на слонова коска од [[Цариград]], X век (музеј „[[Музеј „Боде“|Боде]]“, [[Берлин]]).]] Во минатото овој празник во Македонија го празнувале не само македонското христијанско население туку и муслиманското кое го именувало како „'''Султан Нефруз'''“. Очигледно е дека во минатото во Македонија со празникот „Свети четириесет маченици“ биле поврзани голем број обичаи и верувања. Еден дел од нив се поврзани со споменот за Светите 40 војници од Севастија, а другите со пролетната рамнодневица, со денот на пролетта и повторното оживување на природата. Во [[Гевгелиско]] во старите времиња кога неверниците го прогонувале секој што ќе се покрстел и ќе ја примел Христовата вера имало некој човек што имал 40 синови. Кога станале христијани ги оковале во синџири и ги фрлиле во темница, каде што и умреле. Но набрзо потоа христијанството зело замав и станало многу силно, поради што споменот за нив се празнува до денес. Преданието од [[Струшко]], пак вели дека четириесетте маченици биле деца кои Евреите ги мачеле за да го кажат Исуса. Кога не успеале да ги придобијат ниту со ветувања, ниту со казни, решиле да ги погубат. Им дале црна волна и им заповедале со перење да ја направат бела, а потоа ги убиле осветувајќи им се за нивната приврзаност кон [[Исус Христос]]. Поголем број обичаи што се изведуваат на овој ден се поврзани со бројот 40 во спомен на четириесетте маченици од Севастија. Собирачите на македонски фолклорни и етнографски материјали од половината на минатиот век до денес запишале повеќе вакви обичаи и верувања. Така на пр. Кузман Шапкарев сведочи дека „на 9 март (стар стил) поменот на 40-те маченици, се празнува со некои особености“. Тој сведочи дека спроти празникот собирале 40 [[полжав]]и, потоа правеле 40 [[сарма|сарми]] со [[ориз]] и [[расол]], а на ручекот пиеле по 40 чаши [[вино]] во спомен на 40-те маченици. И Ефтим Спространов запишал дека за овој празник во Охрид се правеле 40 сарми, се јаделе уште и 40 полжави, 40 [[рак]]ови итн. Во Разлошко, во пиринскиот дел на Македонија, како што запишале браќата Костадин и Димитар Молерови секој требало да направи 40 метании пред Господ, од полето да донесе 40 прачки, 40 билки, и 40 ракови од реката, итн. Миленко С. Филиповиќ запишал дека во Скопската Котлина пиеле 40 чаши [[ракија]], а Стефан Тановиќ во богатите записи од Гевгелиско сведочи дека на овој ден береле и прачки „четрирасат биз едно-за сновајне”. Од поновите записи на пример сведоштвото на Зорка Делиниколова, дека во [[Радовиш]] се варела пченка од која секој апнувал по 40 зрна за да се заварат (затечат) 40 бучуци жито во амбарите, а освен што пиеле 40 чаши ракија и саделе 40 корења во нивата. Во Кумановско пак, како што запишал Велимир Николов на овој ден ништо не се садело зашто немало да никне 40 дена. На овој ден интересни обичаи се правеле во Штип. Александар Донски пишува дека во овој град луѓето оделе на Исарот од каде што секој фрлал по 40 камчиња кон Брегалница, а дома правеле 40 теганици за јадење. Во селото Елешница, Разлошко, според еден современ запис вечерта спроти празникот од реката донесувале 40 камчиња и ги ставеле во ќошовите на куќата и откако тука ќе преноќеле утрото пак ги фрлале во реката. Тоа се правело за здравје на куќата. Во таа смисла камчињата што ги собирале задолжително требало да бидат бели. Денот на пролетната рамнодневица според многумина е вистински почеток на пролетта. Наголемениот ден во однос на оној во текот на зимата, посилното сонце, појавата на птиците преселници, враќањето на растителноста, во свеста на човекот создавале мислење дека е поминат критичниот период и дека во секој поглед доаѓаат поубави денови. Во таа смисла се и повеќе обичаи верувања поврзани со некои птици и растенија. Се мисли дека до овој празник денот е зголемен толку колку што може да скокне петел од прагот. Во врска со верувањето дека со овој ден започнува вистинската пролет е и обичајот да се јади нешто зелено (зелен ручек) со што се означува сиромашкото лето, период во кој, како што се вели не се умира за храна зашто таа може и на трн да се најде. Некои со ова верување ја поврзуват и пословицата: „Не умри магаре до зелена трева“. Во повеќе краишта на Македонија со овој ден е поврзано враќањето на птиците преселници. Во Велешко како што забележал Д. Матов на овој ден ластовиците иделе од арапска земја, во с. Елешница, Разлошко, секогаш на овој ден доаѓал штркот, а и во струшки Дримкол на овој ден се очекувало доаѓањето на птиците преселници. Во врска со тоа е и верувањето дека ако човекот гладен (на гладно срце, како што се вели) слушне пеење на овие птици, (ластовици, кукавица, пупунец и др.) ќе биде разбиен од нив, ќе се разболи или не ќе има напредок во текот на целата година. Во таа смисла е и записот на Јордан Хаџи Константинов-Џинот објавен во „Цариградски весник“ од 1852 година: „Деветти Март кога ќе влезе, сите, мали и големи треба уште во постела да каснат по еден залак леб, за да не ги „пробие“ ненадејно ластовица, дури до Благовец. Исто така, ќе се чуваат и од штрк, да не го видат со боси нозе, т.е. без чевли“ Во Скопско верувале дека ако ги разбие пупунецот ќе им смрди душата, а ако ги разбие грлицата многу ќе кршат садови во текот на годината. Колку ластовици ќе видел човек на овој ден со толку облека ќе се подновел во текот на годината. Извесен број обичаи и верувања се поврзани со растенијата. Во таа смисла интересен е записот на Стефан Верковиќ од Долновардарско, егејскиот дел на Македонија, во кој се вели дека „Спроти Свети четиријсат (9 марта) през ноќта секое дрво и растение си наведува врвут да си бакнува коренут. От тоги веке факе да расте“. И други запишувачи на македонски народни верувања забележале дека до тој ден на растенијата растеле само листовите, а од овој ден растеле гранките откако ќе им се поклонеле на корењата и ќе ги бакнеле. Празникот на Светите 40 маченици, познат во народот и како Маченици но и Мучејнци, а најчесто како Младенци се држи како тежок празник и тогаш ништо не се работи. на овој ден се вели дека и пилците не правеле седело. Во Разлошко не смееле да фатат гребни, конци, игла или метла за да не гледаат змии. Сепак во други краишта жените пред сонце ги метеле дворовите за да ги затече чисти сиромашкото лето. Особено жените внимаваат да не месат зашто во текот на летото ќе имаат многу стоногалки во ношвите и на другите места каде што се чуваат лебот и брашното. Во некои места пак иако на овој ден не се работи чинело да се калеми. Исто така, мажите прошетувале низ полето да ги видат посевите, да позавршат некои работи и да испијат за адет, 40 чаши ракија. Во Гевгелиско над вратите обесувале коприви како растение кое ги одбива несреќите. Исто така, утрото луѓето каснувале лук и се намачкувале со него под мишките за да не се потат при работата и да бегаат од нив змиите. Како период кога се затоплуваат воздухот и земјата во некои краишта се верува дека на овој ден излегуваат змиите од дупките. Интересни обичаи поврзани со култот кон змиите, и со верувањето во нивната исцелителна моќ сè уште се изведуваат во с. Орман кај Скопје. Според записите на повеќемина истражувачи, во минатото Миленко Филиповиќ, Христо Вакарелски, во наше време Лепа Спировска и др. во местото Змијарник, кај црквата што го носи името „Свети четириесет маченици” во близината на селото на овој ден се собира многу народ не само од ова и соседните села туку од цела скопска котлина. Особено доаѓаат лица на кои им се потребни лек и друга магиска помош: болни, жени што немаат деца, девојки што не можат да се омажат или момчиња што не можат да се оженат и сл. Тие, пред дупките од каде што се очекува излегувањето на змиите, ставаат разни нишани, најчесто облека (кошули, џемпери и сл.) и со нетрпение очекуваат змиите да излезат и да поминат преку нишаните. Некои луѓе дури без страв со гола рака ги фаќаат змиите што се обидуваат да ги заобиколат нишаните и ги ставаат врз нив. се верува дека ако змијата мине преку нишанот и болниот ќе оздрави, жената без деца ќе роди, девојката ќе се омажи, момчето ќе се ожени итн. Во врска со култот кон змиите во ова и соседните села има и други верувања. Така на пр. неженети момчиња и немажени девојки носат во себе зрно грав проврено низ устата на пресечена змиска глава и веруваат дека со тоа побрзо ќе се оженат и омажат. Исто така, момче што ќе најдело змиска кошула и ќе ја ставело врз своето тело ќе се оженело со девојката што ја сакало. Вечерта спроти празникот младите, девојките и момчињата изведувале повеќе обичаи т.н. гатање за брак, преку кои настојувале да ги дознаат своите идни брачни другари. Тоа го правеле на различни начини. Во Гевгелиско како што пишува Стефан Тановиќ вечерта спроти празникот, во мракот, девојките сечеле прачка од дудинка (црница, муренка) и ја ставале како мост преку некоја бразда или поток велејќи: „Који ми е удилен ваја вечер нека дојде на воја мост да пумине и уф нас да дојде!“ Овие зборови ги повторувала трипати и верувала дека ноќта ќе го сони момчето за кое ќе се омажи. Некои пак ова гатање го правеле на следниов начин: Вечерта спроти празникот земале три стракови коприва, секој посебно го врзувале со црвен конец и го наменувале на по едно момче. Утрото викале некоја своја другарка да одбере еден страк од копривите што ќе означува нејзиното момче, идниот брачен другар. Слични обичаи и верувања се правеле и во Разлошко. И тамо девојките оделе надвор од селото кај некоја вода и плетеле мосчиња од врбови прачки. Притоа велеле: „Тој што ми е на касметот, да ме преведе преку мостот“. Вечерта на вечерата првиот залак скришум го вадела од устата и го ставала под перницата. Верувала дека ноќта ќе сонуваат како стои на мостот, а момчето како и вика: „Мори дај рака да те преведа, ти нема да минеш по тој мост”. Во Штип од 40-те камчиња што од Исарот ги фрлале кон Брегалница младите неженети и немажени оставале едно за себе, го носеле дома и вечерта го ставале под перницата. Верувале дека тој што ќе го сонат таа вечер ќе биде нивниот иден брачен другар. Имало и други начини младите да го дознаат својот иден брачен другар. На попретки земале памук, усукувале два конца, ги ставале еден до друг и заедно ги запалувале. Ако изгореле до крај значело дека сигурно ќе се земат. Сонот таа ноќ никогаш не лаже, верувале во Гевгелиско, се вели во еден запис од Гевгелиско објавен во „Македонски преглед” од 1926 година, каде што е објавено и едно интересно кажување на баба Марија од село Милетково, која кога била девојка врзувала по две прачки со црвен конец и вечерта ги ставала над браздата како мосче, верувајќи дека ќе го сони момчето за кое ќе се омажи. „Три години по ред како мома правев мосчиња и трите години го сонував мојов дедо. И ми беше многу мака, зашто не го сакав, друг си имав на ум. Божичко колку сакав да го сонам тој што ми беше на ум, но не се случи. Мојов дедо го сонував и за него се омажив. Сонот во тој ден не е лажовен“. Со празникот Свети четириесет маченици или Младенци се поврзани и други обичаи и верувања. Така на пр. во Радовиш овој ден бил празник на ковачите и тогаш се одело на визита кај членовите на овој еснаф. За таа цел во семејствата на ковачите се набавувала пченица, половината ја мелеле брашно и меселе проскури, а другата половина ја вареле. Оделе во црква, а по службата раздавале од пченицата и проскурите. На овој празник се изведувале и обичаи со кои се прогнозирало колку ќе биде родна годината. Утрото веднаш по станувањето се земала првата гранка до која ќе се потпрел човекот, таа се горела и пепелта од неа се сеела. Потоа се гледале покрупните остатоци во ситото. Ако личеле на пченица таа година повеќе ќе родела пченицата, ако личеле на пченка, просо или нешто друго значело дека овие земјоделски култури ќе родат повеќе. == Наводи == {{наводи}} == Поврзано == *[[Чет'рсе]] - најпознат обичај за младенци од Македонија; [[Категорија:Христијански празници]] [[Категорија:Македонски празници]] 89veu7e335qm37c5593oyvfzg810si0 0 1128440 4803657 4225336 2022-08-19T21:10:18Z Тиверополник 1815 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |image_photo = Lütjenholm Ortseingang Sued.jpg |imagesize = |image_caption =Литјенхолм |image_coa = Luetjenholm Wappen.png |lat_deg = 54 |lat_min = 40 |lon_deg = 9 |lon_min = 1 |image_plan = Luetjenholm in NF.PNG |state = Schleswig-Holstein |district = Северна Фризија |Amt = Средна Северна Фризија |elevation = 4 |area = 10.71 |population = 328 |Stand = 2006-12-31 |postal_code = 25842 |area_code = 04672 |licence = NF |Gemeindeschlüssel = 01 0 54 080 |Adresse-Verband = Theodor-Storm-Str.&nbsp;2<br />25821 Бредштет |Website = [http://www.luetjenholm.de/ www.luetjenholm.de] |Bürgermeister = Дидрих Зенксен |Partei = AWLW }} '''Литјенхолм''' ({{lang-de|Lütjenholm}}; {{lang-da|Lilholm}}, [[Севернофризиски јазик|севернофризиски]]: ''Läitjholem'') — општина во округот [[Северна Фризија (округ)|Северна Фризија]], во [[Шлезвиг-Холштајн]], [[Германија]]. == Наводи == {{наводи}} {{Градови во Северна Фризија (округ)}} {{Шлезвиг-Холштајн-гео-никулец}} [[Категорија:Северна Фризија (округ)]] hd4qyb6ghvyu7h05sdi082gaqfo4qa5 0 1129063 4803660 4609536 2022-08-19T21:12:22Z Тиверополник 1815 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |image_photo = Olderup, Dorfkirche mit Friedhof.jpg |imagesize = |image_caption =Црква во Олдеруп |image_coa = Olderup Wappen.png |lat_deg = 54 |lat_min = 31 |lon_deg = 9 |lon_min = 7 |image_plan = Olderup in NF.PNG |state = Schleswig-Holstein |district = Северна Фризија |Amt = Северно Море-Трене |elevation = 14 |area = 9.95 |population = 461 |Stand = 2006-12-31 |postal_code = 25860 |area_code = 04846 |licence = NF |Gemeindeschlüssel = 01 0 54 097 |Adresse-Verband = Schulweg 19<br />25866 Милдштет |Website = [http://www.amt-nordsee-treene.de/index.phtml?sNavID=1640.79 www.amt-nordsee-treene.de] |Bürgermeister = Томас Карстенсен |Partei = WGO }} '''Олдеруп''' ({{lang-de|Olderup}}) — општина во округот [[Северна Фризија (округ)|Северна Фризија]], во [[Шлезвиг-Холштајн]], [[Германија]]. == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} {{Градови во Северна Фризија (округ)}} {{Шлезвиг-Холштајн-гео-никулец}} [[Категорија:Северна Фризија (округ)]] [[Категорија:Општини во Шлезвиг-Холштајн]] 5vre27lsxv726wavz6wdmrpsxn3g2k5 0 1129173 4803662 4609482 2022-08-19T21:13:59Z Тиверополник 1815 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |image_photo = Ramstedt 01.jpg |imagesize = |image_caption =Влезот на Рамштет |image_coa = Ramstedt Wappen.png |lat_deg = 54 |lat_min = 23 |lon_deg = 9 |lon_min = 10 |image_plan = Ramstedt in NF.PNG |state = Schleswig-Holstein |district = Северна Фризија |Amt = Северно Море-Трене |elevation = 5 |area = 5.42 |population = 441 |Stand = 2006-12-31 |postal_code = 25876 |area_code = 04884 |licence = NF |Gemeindeschlüssel = 01 0 54 105 |Adresse-Verband = Schulweg 19<br />25866 Милдштет |Website = [http://www.ramstedt.info/ www.ramstedt.info] |Bürgermeister = Криста Резе |Bürgermeistertitel= Bürgermeisterin |Partei = AAWG }} '''Рамштет''' ({{lang-de|Ramstedt}}; {{lang-da|Ramsted}}) — општина во округот [[Северна Фризија (округ)|Северна Фризија]], во [[Шлезвиг-Холштајн]], [[Германија]]. == Наводи == {{наводи}} {{Градови во Северна Фризија (округ)}} {{Шлезвиг-Холштајн-гео-никулец}} [[Категорија:Северна Фризија (округ)]] [[Категорија:Општини во Шлезвиг-Холштајн]] sb09l472zt04yrr9e4zs5mfodxnmpei 0 1129539 4803664 4609540 2022-08-19T21:15:26Z Тиверополник 1815 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |image_photo = Luftaufnahmen Nordseekueste 2012-05-by-RaBoe-239.jpg |imagesize = |image_caption =Авионски поглед |image_coa = Risum-Lindholm Wappen.png |lat_deg = 54 |lat_min = 46 |lon_deg = 8 |lon_min = 52 |image_plan = Risum-Lindholm in NF.PNG |state = Schleswig-Holstein |district = Северна Фризија |Amt = Зидтондерн |elevation = 2 |area = 36.03 |population = 3617 |Stand = 2006-12-31 |postal_code = 25920 |area_code = 04661 |licence = NF |Gemeindeschlüssel = 01 0 54 109 |NUTS = DEF07 |Adresse-Verband = Marktstraße 12<br />25899 Нибил |Website = [http://www.risum-lindholm.de/ www.risum-lindholm.de] |Bürgermeister = Хауке Кристијансен |Partei = CDU }} '''Ризум-Линдхолм''' ({{lang-de|Risum-Lindholm}}) — општина во округот [[Северна Фризија (округ)|Северна Фризија]], во [[Шлезвиг-Холштајн]], [[Германија]]. Општината претставувала административно седиште на поранешната [[Амт|општинска заедница]] [[Бекингхарде]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Risum-Lindholm}} [http://www.risum-lindholm.de/ Официјална страница] {{de}} {{Нормативна контрола}} {{Градови во Северна Фризија (округ)}} {{Шлезвиг-Холштајн-гео-никулец}} [[Категорија:Северна Фризија (округ)]] [[Категорија:Општини во Шлезвиг-Холштајн]] sf80dj9ha6yygx7gvqlpz0ggf2p1pn4 0 1129559 4803654 4609520 2022-08-19T21:05:48Z Тиверополник 1815 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |image_photo = Karlum St Laurentius 2647.jpg |imagesize = |image_caption =Црква во Карлум |image_coa = Karlum Wappen.png |lat_deg = 54 |lat_min = 50 |lon_deg = 8 |lon_min = 58 |image_plan = Karlum in NF.PNG |state = Schleswig-Holstein |district = Северна Фризија |Amt = Зидтондерн |elevation = 13 |area = 14.46 |population = 216 |Stand = 2006-12-31 |postal_code = 25926 |area_code = 04666 |licence = NF |Gemeindeschlüssel = 01 0 54 062 |NUTS = DEF07 |Adresse-Verband = Marktstraße 12<br />25899 Нибил |Website = [http://www.amt-suedtondern.de/ www.amt-suedtondern.de] |Bürgermeister = Вернер Рихардсен |Partei = }} '''Карлум''' ({{lang-de|Karlum}}) — општина во округот [[Северна Фризија (округ)|Северна Фризија]], во [[Шлезвиг-Холштајн]], [[Германија]]. == Наводи == {{наводи}} {{Градови во Северна Фризија (округ)}} {{Шлезвиг-Холштајн-гео-никулец}} [[Категорија:Северна Фризија (округ)]] [[Категорија:Општини во Шлезвиг-Холштајн]] dtafgn8yua3tbz08zyp0j9kujtjwxpy 0 1129563 4803656 4609523 2022-08-19T21:08:51Z Тиверополник 1815 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |image_photo = Dokumentenhausladelund.jpg |imagesize = |image_caption =Поранешен концентрационен логор во Ладелунд |image_coa = Ladelund Wappen.png |lat_deg = 54 |lat_min = 50 | lat_sec = 31 |lon_deg = 9 |lon_min = 1 | lon_sec = 35 |image_plan = Ladelund in NF.PNG |state = Schleswig-Holstein |district = Северна Фризија |Amt = Зидтондерн |elevation = 20 |area = 24.09 |population = 1496 |Stand = 2006-12-31 |postal_code = 25926 |area_code = 04666 |licence = NF |Gemeindeschlüssel = 01 0 54 073 |Adresse-Verband = Hauptstraße 44<br />25899 Нибил |website = [http://www.amt-suedtondern.de www.amt-suedtondern.de] |mayor = Манфред Ексле |party = }} '''Ладелунд''' ({{lang-de|Ladelund}}) — општина во округот [[Северна Фризија (округ)|Северна Фризија]], во [[Шлезвиг-Холштајн]], [[Германија]]. == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} {{Градови во Северна Фризија (округ)}} {{Шлезвиг-Холштајн-гео-никулец}} [[Категорија:Северна Фризија (округ)]] [[Категорија:Општини во Шлезвиг-Холштајн]] 2rzwvw9eha8atn9adjo2glj4p8np5oj 0 1129740 4803659 4609530 2022-08-19T21:11:45Z Тиверополник 1815 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |image_photo = Norstedt P8220124.JPG |imagesize = |image_caption =Спомен-плоча во Норштет |image_coa = |lat_deg = 54 |lat_min = 34 |lon_deg = 9 |lon_min = 7 |image_plan = Norstedt in NF.PNG |state = Schleswig-Holstein |district = Северна Фризија |Amt = Фиел |elevation = 8 |area = 13.5 |population = 423 |Stand = 2006-12-31 |postal_code = 25884 |area_code = 04843 |licence = NF |Gemeindeschlüssel = 01 0 54 092 |Adresse-Verband = Westerende 41<br />25884 Фиел |website = [http://www.amt-vioel.de/ www.amt-vioel.de] |mayor = Хенинг Томсен }} '''Норштет''' ({{lang-de|Norstedt}}; {{lang-da|Nordsted}}; [[Севернофризиски јазик|севернофризиски]]: ''Noorst'') — општина во округот [[Северна Фризија (округ)|Северна Фризија]], во [[Шлезвиг-Холштајн]], [[Германија]]. == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} {{Градови во Северна Фризија (округ)}} {{Шлезвиг-Холштајн-гео-никулец}} [[Категорија:Северна Фризија (округ)]] [[Категорија:Општини во Шлезвиг-Холштајн]] diags4s0vmuynhd69u58gu00r8aul0j 0 1129742 4803661 4609537 2022-08-19T21:13:05Z Тиверополник 1815 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |image_photo = Aerial photograph 60D 2013 09 29 9224.JPG |imagesize = |image_caption =Авионски поглед |image_coa = |lat_deg = 54 |lat_min = 31 |lon_deg = 9 |lon_min = 13 |image_plan = Oster-Ohrstedt in NF.PNG |state = Schleswig-Holstein |district = Северна Фризија |Amt = Фиел |elevation = 18 |area = 11.29 |population = 667 |Stand = 2006-12-31 |postal_code = 25885 |area_code = 04847 |licence = NF |Gemeindeschlüssel = 01 0 54 101 |NUTS = DEF07 |Adresse-Verband = Westerende 41<br />25884 Фиел |website = [http://www.amt-vioel.de/ www.amt-vioel.de] |mayor = Ото Шимер }} '''Остер-Орштет''' ({{lang-de|Oster-Ohrstedt}}; {{lang-da|Øster Ørsted}}; [[Севернофризиски јазик|севернофризиски]]: ''Aaster Uurst'') — општина во округот [[Северна Фризија (округ)|Северна Фризија]], во [[Шлезвиг-Холштајн]], [[Германија]]. == Наводи == {{наводи}} {{Нормативна контрола}} {{Градови во Северна Фризија (округ)}} {{Шлезвиг-Холштајн-гео-никулец}} [[Категорија:Северна Фризија (округ)]] [[Категорија:Општини во Шлезвиг-Холштајн]] pgswmolpopfuy01o9xrr8r1835hl49m 0 1143672 4803564 4673569 2022-08-19T19:21:25Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:8 Mile (Film) Logo.png|мини|Лого на 8 милји (филм).]] '''8 милја''' ([[англиски]]: ''8 Mile'') — американски [[филм]], во [[режија]] на Кертис Хенсон. Главните улоги ги играат: [[Еминем]] и [[Ким Бејсингер]]. ==Содржина== Џими Смит, наречен „Ребит“ (го игра Еминем) живее во [[Сиромаштија|сиромашен]] кварт и нема успех ниту во работата, ниту во животот, воопшто. Тој е лут затоа што мајка му (ја игра Бесинџер) е [[Алкохоличари|алкохоличарка]], а загрижен и за помалата сестра. Своите чувства, „Ребит“ ги искажува низ своите паметни [[Рапер|раперски]] стихови, со коишто добива почит кај своите пријатели. Тие го убедуваат да се пријави на неделниот натпревар по [[Рап|рапување]], но „Ребит“ не сака да учествува. Сепак, кога ќе запознае една девојка која му дава поддршка и надеж, тој одлучува да се натпреварува при што го победува фаворитот на натпреварот.<ref>„8 милја“, ''Антена'', број 899, 18.9.2015, стр. 25.</ref> <ref>„8 милја“, ''Антена'', број 900, 25.9.2015, стр. 15.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија: Американски филмови]] [[Категорија: Филмови на англиски јазик]] [[Категорија: Филмови со Еминем]] [[Категорија: Филмови со Ким Бејсингер]] niqpavdc25wp5w9ol0jxys1ti7lnxur 0 1144845 4803534 4484062 2022-08-19T19:14:35Z Bjankuloski06 332 /* Научна дејност */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Научник |name = Ангус Дитон |native_name = Angus Deaton |native_name_lang = en |image =Angus Deaton 0244.jpg |image_size = |caption =Ангус Стјуарт Дитон (2015) |birth_name = Ангус Стјуарт Дитон |birth_date = {{роден на и возраст|1945|10|19|df=y}} |birth_place = [[Единбург]], [[Шкотска]], Обединето Кралство |nationality = британско, американско |fields = [[микроекономија]] |workplaces = [[Универзитет Принстон]] |alma_mater = Колеџ „Фицвилијам“, [[Кембрички универзитет]] |thesis_title = Модели на побарувачката и нивна примена во Обединетото Кралство |thesis_year = 1975 |awards = [[Нобелова награда за економија]] <small>(2015)</small> }} [[Податотека:Angus Deaton 5289-2015.jpg|мини|Ангус Дитон, нобеловец за економија во Стокхолм, декември 2015 година]] '''Ангус Стјуарт Дитон''' ({{lang-en|Angus Stewart Deaton}}, р. [[19 октомври]] [[1945]]) — шкотско-американски [[микроекономист]]. Во 2015 г. ја добил [[Нобелова награда за економија|Нобеловата награда за економија]] за неговата анализа на [[потрошувачка]]та, [[сиромаштија]]та и [[животен стандард|економската благосостојба]].<ref>{{нмс|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/laureates/2015/|title=The Prize in Economic Sciences 2015|work=nobelprize.org}}</ref><ref>{{нмс|title = Nobel prize in economics won by Angus Deaton - live|url = http://www.theguardian.com/business/live/2015/oct/12/nobel-prize-sveriges-riksbank-in-economic-sciences-announcement--live|website = the Guardian|accessdate = 12 October 2015|first = Graeme|last = Wearden}}</ref> ==Животопис== Дитон е роден во [[Единбург]], [[Шкотска]]. Средното образование го завршил во колецот „Фетис“. Високото образование го стекнал на [[Кембрички универзитет|Кембричкиот универзитет]], каде во 1975 г. докторирал со тезата „Модели на побарувачката и нивна примена во Обединетото Кралство“. Станал член и истражувач на колеџот „Фицвилијам“ при истиот универзитет, работејќи со [[Ричард Стоун]] и Тери Беркер во Одделението за применета економика. Работел како професор по [[економетрија]] на [[Бристолски универзитет|Бристолскиот универзитет]], а во 1983 г. прешол на [[Принстонски универзитет|Принстонскиот универзитет]] во САД. Воедно работи како професор по [[меѓународни односи]] во вишата школа „Вудро Вилсон“ и како професор по економија и меѓународни односи на Принстонскиот универзитет. Има двојно државјанство.<ref name="news_Scot">{{нмс | title = Scottish economist Angus Deaton wins Nobel economics prize | first=Malin|last=Rising | agency = Associated Press | work = Yahoo News | date = 12 October 2015 | accessdate = 12 October 2015 | url = http://news.yahoo.com/scottish-economist-angus-deaton-wins-112123414.html }}</ref> ==Научна дејност== Дитон се прочул со трудот „Речиси идеален систем на побарувачка“ (AIDS), разработен заедно со [[Џон Милбауер]] и објавен во [[1980]] г. во ''American Economic Review'' („Американска економска ревија“). Делото претставува елегантен приод кон побарувачката и дава произволна приближување од прв ред за секој систем на [[побарувачка]] кој ги задоволува аксиомите на избор, но притоа одбегнувајќи ги непожелните особини на другите модели. Имено, Дитон е заслужен за поставувањето систем на равенки со кои е можно да се одреди оптималната структура на потрошувачката по одделни групи производи што би ја избрало едно претставително домаќинство. Тој предложил поопшта математичка функција која е поблиска до реалноста и со тоа овозможувапосоодветно агрегирање на поединечната потрошувачка на домаќинствата. Овој модел Дитон го применил на потрошувачката на домаќинствата во Британија.<ref name="ReferenceA">Владимир Филиповски, „Нобелова награда за економија 2015: Потрошувачката на домаќинствата меѓу благосостојбата и сиромаштијата“, ''Економија и бизнис'', година 18, број 209, ноември 2015, стр. 28-31.</ref> Во [[1978]] г. Дитон станал првиот добитник на Фришовиот медал кој го доделува Економетриското друштво за труд објавен во списанието ''Econometrica''. Дитон е член на Економетриското друштво, дописен член на [[Британска академија|Британската академија]], како и член на [[Американска академија на уметностите и науките|Американската академија на уметностите и науките]]. Има почесна диплома од Римскиот универизтет „Тор Вергата“, [[Универзитетски колеџ Лондон|Универзитетскиот колеџ Лондон]] и [[Универзитет во Сент Ендрус|Универзитетот во Сент Ендрус]]. Во [[2007]] г. бил избран за претседател на [[Американско економско здружение|Американското економско здружение]]. Во [[2011]] г. ја добил наградата за [[економија]], [[финансии]] и управување на задолжбината BBVA за неговите темелни придонеси кон [[теорија]]та на [[потрошувачка]]та и [[Штедење|заштедите]], како и за мерилата за економска благосостојба. Има разработено и реперна методологија за мерење на сиромаштијата. Дитон го има поставено итн. „Дитонов парадокс“ врз основа на неговите увиди во прекумерната рамномерност на потрошувачката во присуство на непредвидените шокови во [[Перманентен доход|перманентниот доход]]. Имено, во 1980-тите, тој ја преиспитал теоријата на [[Милтон Фридман|Фридман]] за одредување на потрошувачката според перманентниот доход и заклучил дека неочекуваните промени во тековниот доход немаат само привремени ефекти, туку влијаат и врз перманентниот доход. На тој начин, перманентниот доход би требало да се менува повеќе од тековниот доход, а не помалку, како што предвидува теоријата на Фридман.<ref name="ReferenceA"/> Дитон има голем придонес и во проучувањето на потрошувачката во [[земји во развој|земјите во развој]]. Тој бил вклучен во големиот меѓународен проект под покровителство на [[Светска банка|Светската банка]], кој вклучувал и анкетирање на домаќинствата од земјите во развој со цел да се анализира структурата на нивната потрошувачка и начинот на мерење на сиромаштијата. Дитон утврдил дека порастот на доходот на домаќинствата во [[Индија]] повеќе се одразува врз пораст на вкупната потрошувачка на [[храна]], а двојно помалку во пораст на внесот на [[Калорија|калории]]. Со тоа, тој докажал дека сиромашните луѓе не се сиромашни поради ниската [[продуктивност]], туку тие се непродуктивни затоа што се сиромашни, т.е. затоа што не внесуваат доволно калории.<ref name="ReferenceA"/> Покрај анализата на поведението на домаќинствата на [[Микроекономија|микроекономско]] ниво, Дитон истражува и на полињата на глобалната [[сиромаштија]], [[здравство|здравствената]] економика и [[економски развој|економскиот развој]]. Во тој поглед, Дитон утврдил дека е важно да се одреди висината на т.н. глобална линија на сиромаштијата и дека не постои механичка врска меѓу стапката на [[стопански раст]] и намалувањето на сиромаштијата.<ref name="ReferenceA"/> Дитон е автор и на популарниот двегодишен додаток „Писма од Америка“ (''Letters from America''), во Билтенот на Кралското економско друштво.<ref>{{нмс|url=http://www.princeton.edu/~deaton/letters.html|title=Letters from America|work=princeton.edu}}</ref> ==Книги== * {{наведена книга|last1=Deaton|first1=Angus|last2=John|first2=Muellbauer|date=1980|title=Economics and Consumer Behavior|location=New York|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521228506}} * {{наведена книга|last1=Deaton|first1=Angus|date=1992|title=Understanding Consumption|location=Oxford|series=Clarendon Lectures in Economics|publisher=Clarendon Press|isbn=0198287593}} * {{наведена книга|last1=Deaton|first1=Angus|date=1997|title=The Analysis of Household Surveys: A Microeconometric Approach to Development Policy|location=Baltimore|publisher=Johns Hopkins University Press for the World Bank|isbn=0801852544}} * {{наведена книга|last1=Deaton|first1=Angus|date=2001|title=Health, inequality and economic development|location=Cambridge}} * {{наведена книга|editor-last1=Deaton|editor-first1=Angus|editor-last2=Kozel|editor-first2=Valerie|date=2005|title=The Great Indian Poverty Debate|location=New Delhi|publisher=Macmillan India Ltd.}} * {{наведена книга|last1=Deaton|first1=Angus|date=2013|title=The Great Escape: Health, Wealth, and the Origins of Inequality|location=Princeton|publisher=Princeton University Press|isbn=9780691153544}} == Македонски преводи == * {{наведена книга|last=Дитон|first=Ангус|others=прев. Сузана Стојановска|date=2015|title=Разбирање на потрошувачката|location=Скопје|publisher=Арс Ламина|isbn=978-608-247-004-7}} == Наводи == {{наводи|30em}} == Надворешни врски == * [http://www.princeton.edu/~deaton/ Ангуст Дитон] — Принстонски универзиет {{Нобеловци 2015}} {{Нобелова награда за економија}} {{нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Дитон, Ангус}} [[Категорија:Микроекономисти]] [[Категорија:Добитници на Нобеловата награда за економија]] [[Категорија:Шкотски нобеловци]] [[Категорија:Шкотски економисти]] [[Категорија:Теорија на потрошувачката]] [[Категорија:Родени во 1945 година]] [[Категорија:Луѓе од Единбург]] [[Категорија:Витези-бакалауреати]] [[Категорија:Американски нобеловци]] [[Категорија:Британски нобеловци]] [[Категорија:Членови на Кралското друштво на Единбург]] ojb8tgjh7xhe1adasetnox6szszc175 14 1151657 4803624 4580727 2022-08-19T20:37:10Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki [[Категорија:Латинска книжевност]] [[Категорија:Театарски претстави]] [[Категорија:Драмски дела по автор|Плаут]] ka8m77yj0anaxg8txk1uhg6uvmmwub0 0 1157530 4803548 4707322 2022-08-19T19:17:10Z Bjankuloski06 332 /* Историја */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Место во Германија |type = Stadt |image_coa = DEU Northeim COA.svg |image_photo = Northeim, Breite Straße 1-7, 2013-08 CN-01.jpg |image_caption = Дел од традиционалната архитектура во [[фахверк]] низ градот |lat_deg = 51 |lat_min = 42 |lat_sec = 24 |lon_deg = 10 |lon_min = 00 |lon_sec = 04 |image_plan = Northeim in NOM.svg |state = Niedersachsen |district = Нортхајм |elevation = 120 |area = 145.67 |population = 30074 |Stand = 2008-06-30 |postal_code = 37154 |area_code = 05551<br /><small> 05503 (Биле)<br /> 05553 (Имбсхаузен)<br /> 05554 (Шнедингхаузен)</small> |licence = NOM, EIN, GAN |Gemeindeschlüssel = 03 1 55 011 |divisions = 16 |Straße = Scharnhorstplatz 1 |website = [http://www.northeim.de/ www.northeim.de] |mayor = Ханс-Ерих Танхојзер |party = независен }} '''Нортхајм''' ({{lang-de|Northeim}}) — [[град]] и административно седиште на [[Нортхајм (округ)|истоимениот]] округ, во сојузната покраина [[Долна Саксонија]], [[Германија]]. Се наоѓа на германскиот пат на [[фахверк]]. Во минатото, градот бил дел од [[Ханза]]та. По површина, градот претставува втор најголем во Долна Саксонија. == Географија == === Местоположба === Нортхајм се наоѓа во јужниот дел на [[Долна Саксонија]]. Се наоѓа 20 километри северно од [[Гетинген]]. Низ средиштето на градот поминува 10. степен [[географска должина]]. Низ Нортхајм тече реката [[Руме]] со нејзиниот канал.<ref>Oberverwaltungsgericht Lüneburg: ''Beschluss vom 9. Februar 2009. 13 LA 155/07''. [http://www.dbovg.niedersachsen.de/Entscheidung.asp?Ind=05000200700015513+LA dbovg.niedersachsen.de]</ref> Западно од градот поминува [[Лајне (Алер)|Лајне]] во насока југ-север. Во неа се влева Руме 4,5 километри северозападно од центарот на градот. Нортхајм се наоѓа во [[Нортхајмска Езерска Област|Нортхајмската Езерска Област]], која се простира на 360 [[хектар]]и. === Градски единици === {| | valign = "top" width = "200" | * Бервартсхаузен * Биле * Денкерсхаузен * Едесхајм * Хаменштет | valign = "top" width = "200" | * Хилерзе * Хекелхајм * Хонштет * Холенштет * Имбсхаузен | valign = "top" width = "200" | * Лагерсхаузен * Лангенхолтензен * Шедингхаузен * Штекхајм * Зудхајм |} === Соседни општини === Нортхајм на север се граничи со градот [[Ајнбек]] и општината [[Калефелд]]. На исток се граничи со општината [[Катленбург-Линдау]]. Јужно од Нортхајм се наоѓа [[Нертен-Харденберг]], а западно е градот [[Моринген]]. == Историја == {{Infobox former country |native_name = ''Rittigau''''' или '''''Grafschaft Northeim'' |conventional_long_name = Ритигау''' или '''Грофовија Нортхајм |common_name = Нортхајм | |continent = Европа |region = Средна Европа |country = Германија |era = среден век |status = вазал |empire = [[Свето Римско Царство]] |government_type = кнежевство |today = {{ГЕР}} | |year_start = {{римски|8}} век |year_end = 1147 |life_span = пред 982 – 1147 | |event_pre = прво спомнување<br>на градот |date_pre = <br>800 |event_start = прво спомнување<br>на Ритигау |date_start = <br>982<span style="display: none;"> |event1 = прво спомнување<br>на градот како седиште |date_event1 = <br><br>1002 |event2 = [[племенско војводство]] на [[Војводство Баварија|Баварија]]<br>во [[личен сојуз]] |date_event2 = <br>1061–70 |event_end = исчезнување на династијата |date_end = |event_post = Нортхајм добил<br>градски права |date_post = <br>1252 | |p1 = Војводство Саксонија |image_p1 = [[Податотека:Coat of arms of Lower Saxony.svg|20п]] |s1 = Грофовија Винценбург |image_s1 = [[Податотека:Wappen Winzenburg.png|20п]] | |capital = Нортхајм | |footnotes = }} Нортхајм првпат е споменат во 800 година во документ за пренос на имот од франконски благородник на манастирот во [[Фулда]]. Во {{римски|10}} век, областа станала [[Грофовија Нортхајм|грофовија]], управувана од грофовите на Нортхајм. Прв од нив, Зигфрид е споменат во 982 година. Од 1061 до 1070 година, грофот Отон II го држел [[Племенско војводство|племенското војводство]] на [[Војводство Баварија|Баварија]] како царски феуд, но повторно го загубил поради неговата вклученост во саксонската завера против кралот [[Хајнрих IV (Свето Римско Царство)|Хајнрих IV]]. Манастирот „Св. Блазиј“ бил основан околу 1100 година. Во 1252 година, Нортхајм ги добил градските права, а од 1384 до 1554 година бил член на [[Ханза]]та. Кога било воведено протестантството во 1532 година, сите цркви биле предадени на протестантите. Дел од градот бил уништен од пожар во 1832 година, кога изгорело и претставителното Градско собрание од средниот век, како и 40 куќи. Поголема штета предизвика пожарот од 1892 година, кој уништил неколку значајни историски градби на плоштадот. Откако железницата била изградена од Хановер до [[Гетинген]], била изградена и делница до Нортхајм во 1854 година, со што градот добил на значење и станал железнички јазол. Железницата „Јужен Харц“ била отворена во 1868 година, а железницата „Золинг“ во 1878 година. Во текот на [[Втора светска војна|Втората светска војна]], Нортхајм бил бомбардиран во септември 1944 година, февруари 1945 година и во март 1945 година. Железничката станица, пет фабрики и 18 куќи биле целосно уништени, а 80 куќи биле оштетени.<ref>''Niedersächsisches Städtebuch''. Braunschweig 1952</ref> За среќа, стариот дел на градот не претрпел штети. == Знаменитости == Постојат многу зачувани куќи изградени во [[фахверк]] во стариот дел на градот. Најстарите фахверк-куќи биле изградени од дабово дрво во {{римски|15}} век. Дел од стариот дел на градот е опкружен од средновековен бедем, кој бил изграден во периодот 1252-1305. Најстара црква во Нортхајм е капелата „Св. Фабијан“ и „Св. Себастијан“, која била изградена во готски стил во средината на {{римски|14}} век и обновена во 1985/86 година.<ref>G. Ulrich Großmann: ''Hannover und Südniedersachsen'', p. 227. Cologne 1999</ref> Црквата „Св. Сиксти“ била градена од 1464 до 1517 година. Поседува готски олтар од 1420 година и друг олтар од {{римски|16}} век.<ref>G. Ulrich Großmann: ''Hannover und Südniedersachsen'', p. 228. Cologne 1999</ref> Откако црквата преминала на протестантите во 1539 година, повеќе не живееле католици во градот. Првата католичка црква која била изградена по реформацијата била Св. Богородица надвор од стариот дел на градот кон крајот на {{римски|19}} век. == Меѓународни односи == {{Поврзано|Список на збратимени градови во Германија}} === Збратимени градови === Нортхајм е [[Збратимени градови|збратимен]] со следниве градови: * {{знамеикона|ФРА}} [[Турлавил]], [[Франција]] (од 1967 г.) * {{знамеикона|ПОЛ}} [[Прудњик]], [[Полска]] (од 1990 г.) * {{знамеикона|АВТ}} [[Галнојкирхен]], [[Австрија]] (од 1992 г.) == Сообраќај == Нортхајм има железнички врски со [[Гетинген]] и [[Хановер]]. Воедно, градот има мал аеродром источно од градот. == Познати луѓе == * [[Ото Нортхајмски]] — војвода на Баварија * [[Хајнрих Крајпе]] — генерал * [[Ана Наклаб]] — пејачка == Галерија == <gallery> Податотека:Imbshausen Castle.jpg|Замок Имбсхаузен Податотека:NortheimWassergasse.jpg|Васергасе (''Wassergasse'') Податотека:NortheimCapilla.jpg|Капелите Св. Фабијан и Св. Себастијан </gallery> == Поврзано == * [[Хановер-Брауншвајг-Гетинген-Волфсбург]] * [[Нортхајмска Езерска Област]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Northeim}} * {{официјална}} {{de}} * {{Cite EB1911|wstitle=Нортхајм|short=x}} {{Градови во Нортхајм (округ)}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Нортхајм (округ)]] [[Категорија:Хановер (покраина)]] tghn4gce6upgmqefx8lgxq1njsbzaqb 0 1165469 4803528 4706775 2022-08-19T19:09:52Z Bjankuloski06 332 /* Стопанство */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место |official_name = Чаковец<br/>Čakovec |settlement_type = Град |other_name = |native_name = |nickname = Градот на Зрински |motto = |image_skyline = Čakovec Photomontage.png |image_caption = |imagesize = |image_flag = Flag of Cakovec.svg |flag_size = |image_seal = |seal_size = |image_shield = |shield_size = |city_logo = |citylogo_size = | pushpin_map = Хрватска | pushpin_map_caption = Местоположба на Чаковец во Хрватска |coordinates_region = HR |subdivision_type = [[Држава]] | subdivision_name = {{знаме|Croatia}} | subdivision_type1 = Жупанија | subdivision_name1 = [[File:Medjimurje-flag.gif|border|23px]] Меѓимурје |government_footnotes = |government_type = |leader_title = Градоначалник |leader_name = Стјепан Ковач (СДП) |leader_title1 = |leader_name1 = |established_title = |established_date = |established_title2 = |established_date2 = |established_title3 = |established_date3 = |area_magnitude = |unit_pref = Metric |area_footnotes = |area_total_km2 = 72,8 |area_land_km2 = |area_water_km2 = |area_water_percent = |area_urban_km2 = |area_metro_km2 = | population_as_of = 2011 | population_footnotes = <ref name="census2011">{{Croatian Census 2011|S|20|0604}}</ref> | population_note = (општина) | population_total = 27104 |population_density_km2 = auto |timezone = [[средноевропско време|CET]] |utc_offset = +1 |timezone_DST = [[средноевропско летно време|CEST]] |utc_offset_DST = +2 |latd= 46|latm= 23|lats= 10.58|latNS= N |longd= 16|longm= 26|longs= 08.57|longEW= E |elevation_footnotes = |elevation_m = 164 |postal_code_type = Поштенски број |postal_code = 40 000 |area_code = 040 | registration_plate = ČK |blank2_name = Највисока точка |blank2_info = 146 m |website = http://www.cakovec.hr }} '''Чаковец''' ({{lang-hr|Čakovec }}) – град во северна Хрватска и седиште на [[Меѓимурска Жупанија|Меѓимурската Жупанија]], област која се наоѓа меѓу реките [[Мура]] и [[Драва]] и е позната по своите лозја, обработени полиња и ловишта. Спрема пописот од 2011 година, градот со своите приградски населби брои 27.820 жители (самиот град брои 15.147 жители) , првенствено [[Хрвати]], а најголеми малцинства се [[Роми]]те, [[Срби]]те и [[Словенци]]те. ==Име== Во изворите на [[унгарски јазик]], градот се нарекува Чакторнија ({{lang-hu| Csáktornya}}, а на [[германски јазик|германски]] Чакатурн ({{lang-de|Tschakathurn}}). ==Историја== Според записите на Страбон, во римско доба, на местото на денешен Чаковец била Аквама ({{lang-la|Aquama}}), војна станица и легионерски камп. Името на градот доаѓа од грофот Димитриус Чаквија, кој на почетокот на 13 век подигнал дрвена тврдина, подоцна наречена „Чакова кула“. Првпат е спомената во 1328 година. Во службените записи населбата се појавува во 1333 година. Од 1350 до 1397 година, Чаковец е во сопственост на семејството Лацковиќ. Значаен економски и културен раст Чаковец доживува после 15 март 1547 година кога Никола Шубиќ Зрински од Сигет станал сопственик на подрачјето. Во тоа време, дворецот бил богато украсен, опкружен со парк и скулптури на познати војсководци и владетели. Грофот Јурај IV Зрински им дал привилегии на жителите на чаковечката тврдина и околните населби на 29 мај 1579 година, што било почеток на претворање на Чаковец во слободен трговски град. Тој ден се прославува како Ден на градот. Во текот на 18 век Меѓимурје е во посед на австриско-чешкото семејство Алтан, кое борави во Чаковец и значајно го надградуваат Стариот Град. Во 1738 година, градот е разрушен од земјотрес, а во 1741 година е изгорен од пожар. Уште еден земјотрес го погодил градот во 1880 година. Кон крајот на 18 век, сопственици на градот стануваат грофовите Фештетиќи, а во градот се развила индустрија и трговија. Во 1848 година, банот Јосип Јелачиќ го ослободил Чаковец од Унгарците и го припоил кон Хрватска, а во 1893 година во градот првпат е воведена електрична струја. Од 1941 до 1945 година, градот бил под унгарска окупација. Во 1945 го ослободила советската Црвена армија. ==Архитектура и знаменитости== Во средишниот дел на Чаковец се наоѓа тврдината [[Чаковска тврдина|Стар Град]] (Чаковска тврдина), симбол на градот некогаш и денес. Сопствениците на тврдината биле со векови и сопственици на градот и целото Меѓимурје. Првично тврдината е изградена во средниот век за семејството Ернушт, а подоцна повеќепати е доградувана од семејството Зрински, кои оставиле и најзначаен печат за историјата и наследството на Чаковец. Во времето на семејството Зрински, во 16 век средишниот дел на тврдината бил преобликуван во ренесансна палата, околу која се подигнати ѕидини градени со печена тула. Ѕидините никогаш не биле довршени, а со текот на времето делумно биле доградени, а делумно и разрушени. Палатата била обновена околу 1743 година за австриско-чешкото семејство Алтан-Пињатели, кога и го добила денешниот барокен изглед. Дворецот е дело на архитектот Антон Ерхард Мартинели, и се смета за еден од најголемите и најзначајните барокни споменици во Хрватска. На ѕидините е изградена барокна кула која ја прави препознатливата силуета на Чаковец. Во Стариот Град денес е сместен Музејот на Меѓимурје. ==Сообраќај== Првата [[железничка пруга]] е изградена во 1860 година, а ја поврзувала [[Будимпешта]] со [[пристаниште|пристаништата]] [[Риека]] и [[Трст]]. Чаковец со железница е поврзан со Мурско Средишќе и Лендава во 1889 година. Патната инфраструктура е добра. Покрај жупаниските патишта, Чаковец е поврзан и со новиот автопат кој го поврзува граничниот премин Горичан со [[Загреб]], [[Карловац]] и [[Јадранско Море|Јадранското Море]]. == Стопанство == Чаковец е економски, културен и административен центар на Меѓимурската Жупанија. Стопанството на градот се заснова на металопреработувачката индустрија, производството на храна, дрвопреработувачката индустрија, градежништвото и трговијата. Друг важен историски споменик во Чаковец е францисканската црква и манастир на Францисканскиот Плоштад. Манастирот е изграден на место на поранешен дрвен манастир кој го основал Никола Зрински. Денешниот е изграден постепено меѓу 1702 и 1750 година. Црквата Св. Никола (1707-1728) во внатрешноста има барокен инвентар, а надворешноста ја краси претставителна фасада, која е украсена со кипови на светци. Камбанаријата потекнува од средината на 18 век (1753-1757) и исто така е изградена во барокен стил. Во самиот центар на Чаковец се наоѓаат Францисканскиот Плоштад, Плоштадот на Републиката и улицата која ги спојува – улица Крал Томислав. Во тој простор се наоѓа низа куќи од XVIII и XIX век изградени во доцнобарокен и класичен стил, кои својот денешен изглед го добиле кон крајот на 19 и почетокот на 20 век. Најраскошна од сите градби во центарот на Чаковец е бившото Трговско казино, изградено во стил на унгарската сецесија, со фасада со комбинирани украси од тули и малтер. Зградата е подигната во 1903 година, архитект бил Одон Хорватин, а била наменета за потребите на чаковечкото здружение на трговци. Објектот служел како друштвено собиралиште на богатите граѓани, а во него се наоѓале просторија за картање, читална и танцов салон. После Втората светска војна зградата служела како библиотека, а подоцна како седиште на синдикатот. На Плоштадот на Републиката се наоѓа споменик на Никола Зрински, квалитетно вајарско дело од 1904 година кое се состои од постамент со бистата на Никола Зрински како и столб со Орел. Во паркот на Стариот Град се наоѓа барокен кип на св. Јероним, поставен во 1766 година. Ова дело на познатиот штаерски вајар Вајт Кенигер, подигнато е во времето на семејството Алтан во 18 век, кога се верувало дека св. Јероним е роден во Меѓимурје. ==Култура== Во градот делуваат повеќе установи на културата: Музејот на Меѓимурје Чаковец во Стариот Град чува 17.000 вредни предмети, библиотеката и Центарот за култура, кои се исто така од жупаниско значење. Библиотеката Никола Зрински нуди бројни печатени дела како и мултимедијални содржини на граѓаните од целата жупанија, а Центарот за култура организира годишно преку 700 програми. ==Галерија== <gallery> Податотека:Stari grad Zrinskih, Čakovec (2021).JPG|[[Чаковска тврдина]], стариот град во Чаковец Податотека:Muzej Međimurja Čakovec.jpg|Новиот дворец, денес Музеј на Меѓимурје Податотека:Čakovec, zimi - Građanska kuća iz 1816.JPG|Куќата Градишај од 1816 година Податотека:Čakovec crkva.jpg|Францисканскиот манастир и црквата Св. Никола Податотека:Crkva sv. Antuna Padovanskog, Čakovec - zapad.jpg|Црквата „Св. Антониј Падовски“ </gallery> == Поврзано == * [[Меѓумурска жупанија]] * [[Чаковец (Ресава)|Чаковец]] — истоимена населба од неолитско време и некропола од римско време во селото [[Ресава]], Кавадаречко ==Наводи== {{наводи}} ==Надворешни врски== {{Ризница-врска|Čakovec}} * [http://www.cakovec.hr/ Čakovec] * [http://www.cakoveconline.com/ Čakovec Online] * [http://www.ckscena.com./ Čakovec scena] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110825210228/http://www.ckscena.com/ |date=2011-08-25 }} * [http://www.tourism-cakovec.hr/ Turistička zajednica Grada Čakovca] * [http://www.mdc.hr/cakovec/ Muzej Međimurja] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090220090452/http://mdc.hr/cakovec/ |date=2009-02-20 }} * [http://www.ecakovec.com/ eČakovec - dnevni informativni magazin] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110219101654/http://ecakovec.com/ |date=2011-02-19 }} {{Меѓимурска жупанија}} [[Категорија:Чаковец| ]] [[Категорија:Градови во Хрватска]] [[Категорија:Населени места во Меѓимурската жупанија]] 8vr0qlug0cp6fiskou8vjh0aczmvlnm 0 1167339 4803798 4788870 2022-08-20T09:04:40Z Пакко 4588 + Инфокутија Населено место wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место | name = Хитрино | native_name = Хитрино | native_name_lang = bg | settlement_type = село | image_skyline = | image_caption = | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Хитрино во Бугарија | latd =43 |latm =25 |lats =32.53 |latNS =N | longd =26 |longm =54 |longs =52.49 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Шумен (област)|Шумен]] | subdivision_type2 = Општина | subdivision_name2 = [[Хитрино (општина)|Хитрино]] | leader_party = [[ДПС]] | leader_title = Градоначалник | leader_name = Нуридин Исмаил | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 1,186 | elevation_m = 273 | population_total = 889 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 9780 | area_code = +359 05341 | website = {{URL|www.hitrino.bg}} }} '''Хитрино''' ({{lang-bg|Хитрино}}) — село во североисточниот дел на [[Бугарија]] во [[Шумен (област)|Шуменската Област]]. Тоа е административен центар на истоимената [[општина Хитрино]]. == Географија == Хитрино се наоѓа во североисточниот дел на [[Лудогорие]]то. Тоа е еднакво оддалечено од [[Црното Море]] и [[Дунав]] и е на 20 километри од областниот град Шумен. Селото се наоѓа на главниот пат помеѓу [[Силистра]] и [[Шумен]]. Преку Хитрино оди главната пруга [[Варна]] - [[Русе]]. == Железничка несреќа во 2016 == Во 5:40 часот месно време на [[10 декември]] [[2016]] година 7 лица загинале,<ref name=+info101216>{{Наведена мрежна страница |url=http://plusinfo.mk/vest/96147/najmlaku-sedum-lica-zaginaa-vo-eksplozijata-na-voz-vo-bugarija |title=Најмлаку седум лица загинаа во експлозијата на воз во Бугарија |publisher=+info |accessdate=10 December 2016 |archive-date=2016-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161212154652/http://plusinfo.mk/vest/96147/najmlaku-sedum-lica-zaginaa-vo-eksplozijata-na-voz-vo-bugarija |url-status=dead }}</ref> а 29 биле повредени по експлозијата на цистерна от излетал от шините воз. Возот, кој превезувал [[пропан]]-[[бутан]] и [[пропен]], експлодирал и се запалил. Пожарот зафатил најмалку педесет објекти <ref name=CNN101216>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.cnn.com/2016/12/10/europe/bulgaria-train-explosion/index.html |title=Bulgaria train derailment: 5 killed in blast |first=Radina |last=Gigova |publisher=CNN |accessdate=10 December 2016}}</ref>, а 20 згради во Хитрино биле уништени. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[https://hitrino.bg/ Официјална веб-страница на општина Хитрино] [[Категорија:Села во Бугарија]] [[Категорија:Населени места во Област Шумен]] 7pdlrysjssq6gdpjpwa20fby2wzgxem 0 1175315 4803575 4672066 2022-08-19T19:23:22Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Hansel-and-gretel-rackham.jpg|мини|Илустрација на Хансел и Гретел]] '''Германскиот фолклор''' — фолклор кој се создал во текот на повеќе векови на територија на [[Германија]]. Сличен е на [[Скандинавски фолклор|скандинавскиот]] и на [[Англиски фолклор|англискиот фолклор]]. Создадени се под слично влијание: претхристијански пантеон и други битија еднакви на тие од [[Нордиска митологија|нордиската митологија]]; магични карактери (некои се препознатливо пред-христијански) поврзани со христијански фестивали и други регионални приказни. Како и во [[Скандинавија]], кога вербата во старите богови исчезнала, останале делови од митовите: Холда, патрон на вртењето; Лорелајот, сирена од реката рајна; духот Перхта; Белата жена, Воден дух којшто ги штити децата; Дивиот лов  и џинот Рубезал. Популарни приказни поврзани со празниците ги вклучуваат приказните за [[Крампус]] кој е помошник на [[Дедо Мраз]]; Луцелфрау, јулска вештерка која давала подароци. == Надворешни врски == *[http://fairytalez.com/region/german/ Германски приказни и фолклор] (англиски) [[Категорија:Германски фолклор]] 6h2yt6n2gb12xtx63eh5efwn0pl6pla 0 1179182 4803404 4803371 2022-08-19T12:53:17Z Пакко 4588 щ <шт wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место | name = Трн | native_name = Трън | native_name_lang = bg | settlement_type = град | image_skyline = Vew from Tran downtown.jpg | image_caption = Централниот плоштад во Трн | image_flag = | image_shield = BUL Трън COA.png | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Трн во Бугарија | latd =42 |latm =50 |lats =11.34 |latNS =N | longd =22 |longm =39 |longs =3.55 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Перник (област)|Перник]] | subdivision_type2 = Општина | subdivision_name2 = [[Трн (општина)|Трн]] | leader_party = [[ГЕРБ]] | leader_title = Градоначалник | leader_name = Цветислава Цветкова | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 21,582 | elevation_m = 900 | population_total = 2.460 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 2460 | area_code = +359 07731 | website = {{URL|www.tran.bg}} }} '''Трн''' ({{lang-bg|Трън}}) — град во Западна [[Бугарија]], административен центар на општината [[Трн (општина)|Трн]] во [[Перник (област)|Перничка Област]]. Има население од околу 2.460 жители (2022).<ref>[https://www.grao.bg/tna/t41nm-15-06-2022_2.txt Таблица на адресно регистрираните по постоянен и по настоящ адрес лица] oт дата 15.06.2022 г.</ref> == Географија == Трн се наоѓа во планинско подрачје, во близина на границата со [[Србија]]. Градот се протега на бреговите на реката [[Ерма]], во најисточниот дел од висорамнината котлина Знеполе. Опкружен е со ридовите Китка, Грчки Камен, Чарчалат и Мурговица. Градот има влажна континентална клима со големи температурни амплитуди. Најниската температура во Бугарија −38,3 °C била забележана во Трн во јануари [[1947]] година. Бидејќи температурите честопати паѓаат на −20 °C - −25 °C во зима, Трн може да се смета за еден од најстудените градови во Бугарија.<ref>[https://www.actualno.com/curious/naj-niskata-temperatura-v-bylgarija-news_1732880.html Най-ниската температура в България] 04.04.2022 {{bg}}</ref> == Историја == Најраните траги од луѓе пронајдени во пештерите во Трнско датираат од неолитот. На територијата на градот Трн, археолозите пронашле траги од неколку праисториски населби. Животот во антиката во сегашниот град досега е документиран само со откриената античка гробница и со пронајдените римски монети од 4 век. Oвде последователно живееле [[Тракијци]], [[Готи]] и [[Словени]]. За прв пат Трнско влегло во границите на бугарската држава за време на владеењето на Кан [[Крум]] по заземањето на [[Софија|Средец]] во [[809]] година. За време на [[Прво бугарско царство|Првото Бугарско Царство]], реонот бил подреден на болјарот [[Кракра]], кому му биле доверени земјиштата во Пернишко, Средецко и Трнско. Повеќе од 10 години болјарот му пружил жесток отпор на императорот [[Василиј II]], но и покрај тоа, во [[1018]] година, оваа област заедно со остатокот од Бугарија потпаднала под византиска власт. Трн е стара, средновековна населба, регистрирана во османлиските документи од средината на [[16 век]] под имињата '''Изнебол''', '''Турун''' и '''Таран Паланка'''. За постоењето на населбата во овој период сведочи и средновековната гробишна црква „Св. Петка“, а исто така и од доцносредновековната керамичка печка откриена пред години кога започнала поновата градба во градот. На крајот на [[Руско-турска војна (1877-1878)|Руско-турската војна (1877-1878)]], Трн бил привремено окупиран од [[Србија]] до [[1879]] година. [[Нејски мировен договор|Нејскиот мировен договор]] од [[1919]] година донесол сурови последици за градот Трн и неговата околија. Голем број населби биле дадени на [[Кралство Југославија|Кралството на Србите, Хрватите и Словенците]], а други како Врабча, Стрезимировци, Банкја и Петачинци, буквално биле преполовени од границата, поделувајќи ги на две дворови, гробишта, а исто така и многу семејства.<ref>[http://tran.bg/site/page.php?85 Община Трън - История]{{bg}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Поврзано == * [[Трнски Манастир]] * [[Ждрелото на Ерма]] * [[Музеј на јогурт]] == Надворешни врски == *[https://tran.bg/ Официјална веб-страница на општина Трн] {{bg}} {{Населено место-Бугарија-никулец}} [[Категорија:Градови во Бугарија]] gvzbvski2f9t024fi5oipuli5hrzm0h 0 1180748 4803430 4591640 2022-08-19T15:40:42Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Gangs of New York.png|мини|Лого на бандите на Њујорк]] '''Бандите на Њујорк''' ([[англиски]]: ''Gangs of New York'') - американски историско-криминалистички [[филм]] од 2002 година, во [[режија]] на [[Мартин Скорсезе]]. Главните улоги ги толкуваат: [[Леонардо ди Каприо]], [[Камерон Дијаз]], [[Даниел Деј-Луис]], Џим Бродбент, Џон Рајли и Хенри Томас. Филмот, снимен според книгата на [[Херберт Есбери]], бил номиниран за наградата „[[Оскар]]“ во повеќе категории.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://raspored.hrt.hr/?raspored=1&mreza=2&datum=2017-07-01 |title=www.hrt.hr (пристапено на 13.9.2017) |accessdate=2017-09-13 |archive-date=2017-08-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170815063139/http://raspored.hrt.hr/?raspored=1&mreza=2&datum=2017-07-01 |url-status=dead }}</ref> ==Содржина== Во филмот се зборува за крвавите борби меѓу бандите во [[Њујорк]] во периодот на [[Американска граѓанска војна|Американската граѓанска војна]], во 1860-тите. Амстердам Валон (го игра Ди Каприо), младо момче со ирско потекло, доаѓа во злогласниот кварт Фајв Поинтс со намера да го одмазди својот татко, кој бил водач на бандите на ирските доселеници и кој бил убиен пред 16 години. Целта на Амстердам е Бил Касапот (го игра Деј-Луис), водачот на бандата на староседелците, кој е особено нетрпелив кон [[Имиграција|имигрантите]]. За да му се приближи поблиску, Амстердам ѝ се приклучува на бандата на Касапот, кој набргу стекнува доверба во него. Амстердам се вљубува во штитеничката на Касапот, Џени (ја игра Дијаз), но истовремено ја чека својата прилика.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://raspored.hrt.hr/?raspored=1&mreza=2&datum=2017-07-01 |title=www.hrt.hr (пристапено на 13.9.2017) |accessdate=2017-09-13 |archive-date=2017-08-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170815063139/http://raspored.hrt.hr/?raspored=1&mreza=2&datum=2017-07-01 |url-status=dead }}</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Американски филмови]] [[Категорија:Филмови на англиски јазик]] [[Категорија:Филмови на Мартин Скорсезе]] [[Категорија:Филмови со Леонардо Ди Каприо]] [[Категорија:Филмови со Камерон Дијаз]] [[Категорија:Филмови со Даниел Деј-Луис]] [[Категорија:Криминалистички филмови]] [[Категорија:Историски филмови]] [[Категорија:Филмови засновани на книги]] [[Категорија:Филмови од 2002 година]] f4xehx7w5453l3v6obnockf9vxlxt6y 0 1180951 4803450 4598657 2022-08-19T17:17:16Z Bjankuloski06 332 /* Преглед */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна, Репрезентативна → Претставителна wikitext text/x-wiki '''Когнитивната пристрасност''' или '''когнитивната предрасуда''' претставува систематсо отстапување од норма или рационалност во проценката, при што заклучоци за други луѓе и ситуации може да се извлечат на нелогичен начин.<ref>{{Наведена книга|author1=Haselton, M. G.|author2=Nettle, D.|author3=Andrews, P. W.|last-author-amp=yes|title=The evolution of cognitive bias.|year=2005|publisher=Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons Inc|location=In D. M. Buss (Ed.), The Handbook of Evolutionary Psychology|pages=724–746|url=http://www.sscnet.ucla.edu/comm/haselton/papers/downloads/handbookevpsych.pdf}}</ref> Поединци ја создаваат сопствената "субјективна општествена реалност" од нивната перцепција на влезните податоци. Формирањето на личната слика за реалноста, а не објективната реалност, влијае врз однесувањето на поединецот во општеството <ref>{{Наведена книга|author1=Bless, H.|author2=Fiedler, K.|author3=Strack, F.|last-author-amp=yes|title=Social cognition: How individuals construct social reality|year=2004|publisher=Hove and New York: Psychology Press}}</ref> Така, когнитивните пристрасности понекогаш може да доведат до перцептуално нарушување, до донесување на неточен заклучок, нелогично толкување или што во голема мера се нарекува [[ирационалност]].<ref>{{Наведено списание|last=Kahneman|first=D.|last2=Tversky|first2=A.|year=1972|title=Subjective probability: A judgment of representativeness|journal=Cognitive Psychology|volume=3|issue=3|pages=430–454|doi=10.1016/0010-0285(72)90016-3|url=http://datacolada.org/wp-content/uploads/2014/08/Kahneman-Tversky-1972.pdf|access-date=2017-09-19|archive-date=2019-12-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20191214120047/http://datacolada.org/wp-content/uploads/2014/08/Kahneman-Tversky-1972.pdf|url-status=dead}}</ref><ref>Baron, J. (2007). ''Thinking and Deciding'' (4th ed.). New York, NY: Cambridge University Press.</ref><ref name="Ariely.2008">{{Наведена книга|last=Ariely|first=Dan|authorlink=Dan Ariely|year=2008|title=[[Predictably Irrational]]: The Hidden Forces That Shape Our Decisions|location=New York, NY|publisher=[[HarperCollins]]|isbn=978-0-06-135323-9}}</ref> Некои когнитивни [[Предрасуда|пристрасности]] се веројатно адаптивни. Когнитивните пристрасности можат да доведат до поефективни дејства во даден контекст.<font color="#0645ad"> <ref>For instance: {{Наведено списание|author1=Gigerenzer, G.|author2=Goldstein, D. G.|title=Reasoning the fast and frugal way: Models of bounded rationality.|journal=[[Psychological Review]]|year=1996|volume=103|pages=650–669|doi=10.1037/0033-295X.103.4.650|pmid=8888650|issue=4}}</ref></font>Понатаму, когнитивните пристрасности овозможуваат побрзи одлуки кога навременоста е позначајна од точноста, како што е илустрирано во евристика.<ref name="Tversky.1974">{{Наведено списание|author1=Tversky, A.|author2=Kahneman, D.|last-author-amp=yes|title=Judgement under uncertainty: Heuristics and biases|journal=Science|year=1974|volume=185|pages=1124–1131.|doi=10.1126/science.185.4157.1124|pmid=17835457|issue=4157|bibcode=1974Sci...185.1124T}}</ref> Други когнитивни пристрасности се ''нуспроизвод'' на ограничувањата во однос на процесирање на информации од човекот,<ref name="Haselton, M. G., Nettle, D., & Andrews, P. W. 2005 724–746">{{Наведена книга|author1=Haselton, M. G.|author2=Nettle, D.|author3=Andrews, P. W.|last-author-amp=yes|title=The evolution of cognitive bias|year=2005|publisher=Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons Inc.|location=In D. M. Buss (Ed.), The Handbook of Evolutionary Psychology|pages=724–746}}</ref> кои произлегуваат од недостаток на соодветни ментални механизми (ограничена рационалност) или едноставно од ограничен капацитет за обработка на информации.  Постојана еволуирачка [[список на когнитивни предрасуди]] е идентификувана во последните шест децении на истражување на човечкото расудување и донесување одлуки во [[когнитивните науки]], [[Социјална психологија|социјалната психологија]] и [[Економско поведение|економијата во однесувањето]]. Канеман и Тверски (1996) тврдат дека когнитивните пристрасности имаат ефикасни практични импликации во областите, вклучувајќи донесување на клинички одлуки, претприемништво, финансии и менаџмент. == Преглед == Пристрасностите произлегуваат од различни процеси кои понекогаш се тешки за разликување. Тие вклучуваат: * кратенки за обработка на информации (евристики) * бучна обработка на податоци (нарушување во процесот на чување и пребарување од меморија) * ограничен капацитет за обработка на информациите на мозокот * емоционални и морални мотиви  * [[социјално влијание]]<ref>{{Наведено списание|last1=Wang|first1=X. T.|last2=Simons|first2=F.|last3=Brédart|first3=S.|year=2001|title=Social cues and verbal framing in risky choice|url=|journal=Journal of Behavioral Decision Making|volume=14|issue=1|pages=1–15|doi=10.1002/1099-0771(200101)14:1<1::AID-BDM361>3.0.CO;2-N}}</ref> Поимот когнитивни пристрасности беше воведен од страна на [[Амос Тверски]] и [[Даниел Канеман]] во 1972 година и произлезе од нивното искуство на бројчена неписменост на луѓето или неспособноста да се разјасни интуитивно со поголеми магнитуди. Тверски, Канеман и нивните колеги демонстрираа неколку реплицирачки начини на кои човечките одлуки се отстапуваат од теоријата за рационален избор. Тверски и Канеман ги објаснуваат човечките разлики во расудувањето и одлучувањето во однос на евристиката. Евристиката вклучува ментални кратенки кои обезбедуваат брзи проценки за можноста за неизвесна појава (Baumeister & Bushman, 2010, стр. 141). Евристиците се едноставни за пресметување на мозокот, но понекогаш се воведуваат и "тешки и систематски грешки" (Тверски и Канеман, 1974, стр. 1125).. На пример, евристиката на репрезентативност се дефинира како тенденција да се "процени фреквенцијата или веројатноста" на појавата,според степенот на кој настанот "наликува на типичниот случај" (Baumeister & Bushman, 2010, стр. 141). "Линда Проблемот" ја илустрира претставителната евристика (Тверски и Канеман, 1983).<ref>{{Наведено списание|author1=Tversky, A.|author2=Kahneman, D.|last-author-amp=yes|title=Extensional versus intuitive reasoning: The conjunction fallacy in probability judgement|journal=Psychological Review|year=1983|volume=90|issue=4|pages=293–315|doi=10.1037/0033-295X.90.4.293}}</ref> На учесниците им беше даден опис на "Линда", што укажува на тоа дека Линда би можела да биде феминистка (на пример, се вели дека е загрижена за прашања поврзани со дискриминацијата и социјалната правда). Потоа беа прашани дали мислат дека Линда е поверојатно да биде "(а) банкарка" или "(б) банкарка и активна во феминистичкото движење". Мнозинството избра одговор (б). Оваа грешка (математички, одговорот (б) не може да има поголема веројатност од одговорот (а)) е пример за "заблуда за врска"; Тверски и Канеман тврдеа дека испитаниците избрале (б) бидејќи се чинело повеќе "репрезентативно" или''' типично''' за лица кои би можеле да одговараат на описот на Линда. Претставителната евристика може да доведе до грешки како што се активирање на стереотипи и неточни пресуди на други (Haselton et al., 2005, стр. 726). == Видови == Пристрасности може да се разликуваат на повеќе димензии. На пример, * постојат пристрасности специфични за групи (како што е [[ризичното поместување]]), како и пристрасности на поединечно ниво. * Некои пристрасности влијаат на донесувањето на одлуки, каде што треба да се разгледа можноста за опции * Други, како што е [[илузорната корелација]], влијаат на проценката на тоа колку е веројатно нешто, или на тоа дали едно е причина за друго. * Карактеристична класа на пристрасности влијае на меморијата, како што е пристрасност кон доследност (анг. consistency bias - сеќавајќи се на претходните ставови и однесување во минатото како послични на моменталните ставови на поединецот).  Некои пристрасности ја рефлектираат мотивација на субјектот,<ref name="Kunda1990">{{Наведено списание|author=Kunda, Z.|year=1990|title=The Case for Motivated Reasoning|journal=Psychological Bulletin|volume=108|issue=3|pages=480–498|doi=10.1037/0033-2909.108.3.480|pmid=2270237|postscript=<!--None-->}}</ref> на пример, желбата за позитивна слика за себеси која води кон [[егоцентрична пристрасност]] и избегнување на непријатна [[когнитивна дисонанца]]. Други пристрасности се должат на особениот начин на кој мозокот перцепира, формира сеќавања и пресудува. Оваа разлика понекогаш се опишува како "жешко размислување" наспроти "ладното размислување", бидејќи [[мотивираното расудување]] може да вклучи состојба на возбуда. Меѓу "ладните" пристрасности , * некои се должат на игнорирање на релевантни информации (на пример, [[занемарување на веројатноста]]) * некои вклучуваат одлука кои се засегнати од ирелевантни информации (на пример [[Ефектот на врамување|ефектот на кадрирање]], каде за истиот проблем се добиваат различни заклуоци во зависност од тоа како е опишан; или [[пристрасност при разграничувањето]], при што изборите презентирани заедно имаат различни резултати од оние презентирани одделно). Други им даваат прекумерна тежина на неважна, но истакната карактеристика на проблемот (на пример, [[прицврстување]]  ,(анг. anchoring) ) Фактот дека некои пристрасности ја рефлектираат мотивацијата, а особено мотивацијата да имаат позитивни ставови кон самите себе се должат на фактот што многу пристрасности се себе-служечки или себе-режирани (на пример, [[илузија на асиметричен увид]], [[себе-служечка пристрасност]]). Постојат и пристрасности во тоа како субјектите ги оценуваат групите. Групите, во кои сметаат дека тие припаѓаат, ги оценуваат како поразновидни и "подобри" во многу аспекти, дури и кога тие групи се произволно дефинирани ([[пристрасност на припадник на група]], [[предрасуда за хомогеност кај надворешни групи]] ).  Некои когнитивни пристрасности припаѓаат на подгрупата на [[внимателни предрасуди]] кои се однесуваат на зголемено внимание кон одредени стимули. На пример, покажано е дека луѓето зависни од алкохол и други дроги посветуваат поголемо внимание на стимулите поврзани со дроги. === Листа === Следново е список на најчесто проучувани когнитивни пристрасности : {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" ! Име ! Опис |- |[[Фундаментална грешка при припишување]] <br> |тенденцијата луѓето да ги пренагласат објаснувањата за личноста за однесувањето забележано кај другите. Во исто време, поединците ја потценуваат улогата и моќта на ситуационите влијанија врз истото однесување. Класичната студија на Џонс и Харис (1967) ја илустрира ФГП. И покрај тоа што бил свесен дека насоката за говорот (про-Кастро / анти-Кастро) му била доделена на писателот, учесниците ги игнорирале ситуационите притисоци и ги припишувале Про-Кастро ставовите кон писателот кога говорот ги претставувал таквите ставови.  |- |[[Пристрасноста за потврда]]  |Тенденцијата за пребарување или толкување на информации на начин кој ги потврдува претходните претпоставки. Покрај тоа, поединците можат да ги дискредитираат информациите кои не ги поддржуваат нивните ставови.<ref>{{Наведено списание|last=Mahoney, M. J.|title=Publication prejudices: An experimental study of confirmatory bias in the peer review system|journal=Cognitive Therapy and Research|year=1977|volume=1|issue=2|pages=161–175|doi=10.1007/bf01173636}}</ref> Пристрасноста за потврда е поврзана со концептот на [[когнитивна дисонанца]]. При тоа, поединците можат да ја намалат недоследноста со барање информации што повторно ги потврдуваат нивните ставови (Џермиас, 2001, стр. 146).<ref>{{Наведено списание|last=Jermias, J.|title=Cognitive dissonance and resistance to change: The influence of commitment confirmation and feedback on judgement usefulness of accounting systems|journal=Accounting, Organizations and Society|year=2001|volume=26|pages=141–160|doi=10.1016/s0361-3682(00)00008-8}}</ref> |- |[[Self-serving bias|себе-служечка пристрасност]] | Тенденцијата да се тврди поголема одговорност за успесите од неуспесите. Таа, исто така, може да се манифестира како тенденција луѓето да ги вреднуваат двосмислените информации на начин корисен за нивните интереси. |- |[[Пристрасност во верувањето]] |Кога евалуацијата на логичката сила на аргументот е пристрасна од нивното верување во вистината или лажноста на заклучокот. |- |[[Ефектот на кадрирање]] |Користење на премногу тесен пристап и опис на ситуацијата или проблемот. |- |[[Hindsight bias| Пристрасност при ретроспектива]] |Понекогаш се нарекува "цело-време-знаев" ефект, е склоноста да ги видите минатите настани како предвидливи.. Hindsight |} == Практичното значење == Многу социјални институции се потпираат на поединци за да направат рационални пресуди.  Режимот на регулирање на хартиите од вредност во голема мера претпоставува дека сите инвеститори дејствуваат како совршено рационални лица. Всушност, вистинските инвеститори се соочуваат со когнитивни ограничувања од предрасуди, евристички ефекти и кадрирање.  На пример, фер судење , бара поротата да ги игнорира ирелевантните карактеристики на случајот, соодветно да ги одмери релевантните карактеристики, да ги разгледа различните можности отворено и да се спротивставува на заблудите како што се апелирање на емоции. Различните предрасуди демонстрирани во овие психолошки експерименти сугерираат дека луѓето често ќе успеат да ги направат сите овие работи.<ref>Sutherland, Stuart (2007) ''Irrationality: The Enemy Within'' Second Edition (First Edition 1994) Pinter & Martin. {{ISBN|978-1-905177-07-3}}</ref> Сепак, тие не успеваат да го сторат тоа на систематски, насочeни начини кои се предвидливи. Когнитивните предрасуди се исто така поврзани со истрајноста на суеверието, со големите општествени прашања како што се предрасудите и тие исто така работат како пречка во прифаќањето на научното неинтуитивно познавање од страна на јавноста.<ref name="mot">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=qzhJ3KpLpQUC&pg=PA275&dq=essentialism+definition&lr=&cd=3#v=onepage&q=essentialism%20definition&f=false|title=Motivation in language: studies in honor of Günter Radden|last=Günter Radden|last2=H. Cuyckens|publisher=[[John Benjamins]]|year=2003|isbn=978-1-58811-426-6|page=275}}</ref> == Поврзано == == Наводи == {{Reflist}} [[Категорија:Спознавање]] e2l3k9anhl4hl5ry268u2qvakeqwgwu 4803556 4803450 2022-08-19T19:19:08Z Bjankuloski06 332 /* Преглед */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително (2) wikitext text/x-wiki '''Когнитивната пристрасност''' или '''когнитивната предрасуда''' претставува систематсо отстапување од норма или рационалност во проценката, при што заклучоци за други луѓе и ситуации може да се извлечат на нелогичен начин.<ref>{{Наведена книга|author1=Haselton, M. G.|author2=Nettle, D.|author3=Andrews, P. W.|last-author-amp=yes|title=The evolution of cognitive bias.|year=2005|publisher=Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons Inc|location=In D. M. Buss (Ed.), The Handbook of Evolutionary Psychology|pages=724–746|url=http://www.sscnet.ucla.edu/comm/haselton/papers/downloads/handbookevpsych.pdf}}</ref> Поединци ја создаваат сопствената "субјективна општествена реалност" од нивната перцепција на влезните податоци. Формирањето на личната слика за реалноста, а не објективната реалност, влијае врз однесувањето на поединецот во општеството <ref>{{Наведена книга|author1=Bless, H.|author2=Fiedler, K.|author3=Strack, F.|last-author-amp=yes|title=Social cognition: How individuals construct social reality|year=2004|publisher=Hove and New York: Psychology Press}}</ref> Така, когнитивните пристрасности понекогаш може да доведат до перцептуално нарушување, до донесување на неточен заклучок, нелогично толкување или што во голема мера се нарекува [[ирационалност]].<ref>{{Наведено списание|last=Kahneman|first=D.|last2=Tversky|first2=A.|year=1972|title=Subjective probability: A judgment of representativeness|journal=Cognitive Psychology|volume=3|issue=3|pages=430–454|doi=10.1016/0010-0285(72)90016-3|url=http://datacolada.org/wp-content/uploads/2014/08/Kahneman-Tversky-1972.pdf|access-date=2017-09-19|archive-date=2019-12-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20191214120047/http://datacolada.org/wp-content/uploads/2014/08/Kahneman-Tversky-1972.pdf|url-status=dead}}</ref><ref>Baron, J. (2007). ''Thinking and Deciding'' (4th ed.). New York, NY: Cambridge University Press.</ref><ref name="Ariely.2008">{{Наведена книга|last=Ariely|first=Dan|authorlink=Dan Ariely|year=2008|title=[[Predictably Irrational]]: The Hidden Forces That Shape Our Decisions|location=New York, NY|publisher=[[HarperCollins]]|isbn=978-0-06-135323-9}}</ref> Некои когнитивни [[Предрасуда|пристрасности]] се веројатно адаптивни. Когнитивните пристрасности можат да доведат до поефективни дејства во даден контекст.<font color="#0645ad"> <ref>For instance: {{Наведено списание|author1=Gigerenzer, G.|author2=Goldstein, D. G.|title=Reasoning the fast and frugal way: Models of bounded rationality.|journal=[[Psychological Review]]|year=1996|volume=103|pages=650–669|doi=10.1037/0033-295X.103.4.650|pmid=8888650|issue=4}}</ref></font>Понатаму, когнитивните пристрасности овозможуваат побрзи одлуки кога навременоста е позначајна од точноста, како што е илустрирано во евристика.<ref name="Tversky.1974">{{Наведено списание|author1=Tversky, A.|author2=Kahneman, D.|last-author-amp=yes|title=Judgement under uncertainty: Heuristics and biases|journal=Science|year=1974|volume=185|pages=1124–1131.|doi=10.1126/science.185.4157.1124|pmid=17835457|issue=4157|bibcode=1974Sci...185.1124T}}</ref> Други когнитивни пристрасности се ''нуспроизвод'' на ограничувањата во однос на процесирање на информации од човекот,<ref name="Haselton, M. G., Nettle, D., & Andrews, P. W. 2005 724–746">{{Наведена книга|author1=Haselton, M. G.|author2=Nettle, D.|author3=Andrews, P. W.|last-author-amp=yes|title=The evolution of cognitive bias|year=2005|publisher=Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons Inc.|location=In D. M. Buss (Ed.), The Handbook of Evolutionary Psychology|pages=724–746}}</ref> кои произлегуваат од недостаток на соодветни ментални механизми (ограничена рационалност) или едноставно од ограничен капацитет за обработка на информации.  Постојана еволуирачка [[список на когнитивни предрасуди]] е идентификувана во последните шест децении на истражување на човечкото расудување и донесување одлуки во [[когнитивните науки]], [[Социјална психологија|социјалната психологија]] и [[Економско поведение|економијата во однесувањето]]. Канеман и Тверски (1996) тврдат дека когнитивните пристрасности имаат ефикасни практични импликации во областите, вклучувајќи донесување на клинички одлуки, претприемништво, финансии и менаџмент. == Преглед == Пристрасностите произлегуваат од различни процеси кои понекогаш се тешки за разликување. Тие вклучуваат: * кратенки за обработка на информации (евристики) * бучна обработка на податоци (нарушување во процесот на чување и пребарување од меморија) * ограничен капацитет за обработка на информациите на мозокот * емоционални и морални мотиви  * [[социјално влијание]]<ref>{{Наведено списание|last1=Wang|first1=X. T.|last2=Simons|first2=F.|last3=Brédart|first3=S.|year=2001|title=Social cues and verbal framing in risky choice|url=|journal=Journal of Behavioral Decision Making|volume=14|issue=1|pages=1–15|doi=10.1002/1099-0771(200101)14:1<1::AID-BDM361>3.0.CO;2-N}}</ref> Поимот когнитивни пристрасности беше воведен од страна на [[Амос Тверски]] и [[Даниел Канеман]] во 1972 година и произлезе од нивното искуство на бројчена неписменост на луѓето или неспособноста да се разјасни интуитивно со поголеми магнитуди. Тверски, Канеман и нивните колеги демонстрираа неколку реплицирачки начини на кои човечките одлуки се отстапуваат од теоријата за рационален избор. Тверски и Канеман ги објаснуваат човечките разлики во расудувањето и одлучувањето во однос на евристиката. Евристиката вклучува ментални кратенки кои обезбедуваат брзи проценки за можноста за неизвесна појава (Baumeister & Bushman, 2010, стр. 141). Евристиците се едноставни за пресметување на мозокот, но понекогаш се воведуваат и "тешки и систематски грешки" (Тверски и Канеман, 1974, стр. 1125).. На пример, евристиката на претставителност се дефинира како тенденција да се "процени фреквенцијата или веројатноста" на појавата,според степенот на кој настанот "наликува на типичниот случај" (Baumeister & Bushman, 2010, стр. 141). "Линда Проблемот" ја илустрира претставителната евристика (Тверски и Канеман, 1983).<ref>{{Наведено списание|author1=Tversky, A.|author2=Kahneman, D.|last-author-amp=yes|title=Extensional versus intuitive reasoning: The conjunction fallacy in probability judgement|journal=Psychological Review|year=1983|volume=90|issue=4|pages=293–315|doi=10.1037/0033-295X.90.4.293}}</ref> На учесниците им беше даден опис на "Линда", што укажува на тоа дека Линда би можела да биде феминистка (на пример, се вели дека е загрижена за прашања поврзани со дискриминацијата и социјалната правда). Потоа беа прашани дали мислат дека Линда е поверојатно да биде "(а) банкарка" или "(б) банкарка и активна во феминистичкото движење". Мнозинството избра одговор (б). Оваа грешка (математички, одговорот (б) не може да има поголема веројатност од одговорот (а)) е пример за "заблуда за врска"; Тверски и Канеман тврдеа дека испитаниците избрале (б) бидејќи се чинело повеќе "претставително" или''' типично''' за лица кои би можеле да одговараат на описот на Линда. Претставителната евристика може да доведе до грешки како што се активирање на стереотипи и неточни пресуди на други (Haselton et al., 2005, стр. 726). == Видови == Пристрасности може да се разликуваат на повеќе димензии. На пример, * постојат пристрасности специфични за групи (како што е [[ризичното поместување]]), како и пристрасности на поединечно ниво. * Некои пристрасности влијаат на донесувањето на одлуки, каде што треба да се разгледа можноста за опции * Други, како што е [[илузорната корелација]], влијаат на проценката на тоа колку е веројатно нешто, или на тоа дали едно е причина за друго. * Карактеристична класа на пристрасности влијае на меморијата, како што е пристрасност кон доследност (анг. consistency bias - сеќавајќи се на претходните ставови и однесување во минатото како послични на моменталните ставови на поединецот).  Некои пристрасности ја рефлектираат мотивација на субјектот,<ref name="Kunda1990">{{Наведено списание|author=Kunda, Z.|year=1990|title=The Case for Motivated Reasoning|journal=Psychological Bulletin|volume=108|issue=3|pages=480–498|doi=10.1037/0033-2909.108.3.480|pmid=2270237|postscript=<!--None-->}}</ref> на пример, желбата за позитивна слика за себеси која води кон [[егоцентрична пристрасност]] и избегнување на непријатна [[когнитивна дисонанца]]. Други пристрасности се должат на особениот начин на кој мозокот перцепира, формира сеќавања и пресудува. Оваа разлика понекогаш се опишува како "жешко размислување" наспроти "ладното размислување", бидејќи [[мотивираното расудување]] може да вклучи состојба на возбуда. Меѓу "ладните" пристрасности , * некои се должат на игнорирање на релевантни информации (на пример, [[занемарување на веројатноста]]) * некои вклучуваат одлука кои се засегнати од ирелевантни информации (на пример [[Ефектот на врамување|ефектот на кадрирање]], каде за истиот проблем се добиваат различни заклуоци во зависност од тоа како е опишан; или [[пристрасност при разграничувањето]], при што изборите презентирани заедно имаат различни резултати од оние презентирани одделно). Други им даваат прекумерна тежина на неважна, но истакната карактеристика на проблемот (на пример, [[прицврстување]]  ,(анг. anchoring) ) Фактот дека некои пристрасности ја рефлектираат мотивацијата, а особено мотивацијата да имаат позитивни ставови кон самите себе се должат на фактот што многу пристрасности се себе-служечки или себе-режирани (на пример, [[илузија на асиметричен увид]], [[себе-служечка пристрасност]]). Постојат и пристрасности во тоа како субјектите ги оценуваат групите. Групите, во кои сметаат дека тие припаѓаат, ги оценуваат како поразновидни и "подобри" во многу аспекти, дури и кога тие групи се произволно дефинирани ([[пристрасност на припадник на група]], [[предрасуда за хомогеност кај надворешни групи]] ).  Некои когнитивни пристрасности припаѓаат на подгрупата на [[внимателни предрасуди]] кои се однесуваат на зголемено внимание кон одредени стимули. На пример, покажано е дека луѓето зависни од алкохол и други дроги посветуваат поголемо внимание на стимулите поврзани со дроги. === Листа === Следново е список на најчесто проучувани когнитивни пристрасности : {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" ! Име ! Опис |- |[[Фундаментална грешка при припишување]] <br> |тенденцијата луѓето да ги пренагласат објаснувањата за личноста за однесувањето забележано кај другите. Во исто време, поединците ја потценуваат улогата и моќта на ситуационите влијанија врз истото однесување. Класичната студија на Џонс и Харис (1967) ја илустрира ФГП. И покрај тоа што бил свесен дека насоката за говорот (про-Кастро / анти-Кастро) му била доделена на писателот, учесниците ги игнорирале ситуационите притисоци и ги припишувале Про-Кастро ставовите кон писателот кога говорот ги претставувал таквите ставови.  |- |[[Пристрасноста за потврда]]  |Тенденцијата за пребарување или толкување на информации на начин кој ги потврдува претходните претпоставки. Покрај тоа, поединците можат да ги дискредитираат информациите кои не ги поддржуваат нивните ставови.<ref>{{Наведено списание|last=Mahoney, M. J.|title=Publication prejudices: An experimental study of confirmatory bias in the peer review system|journal=Cognitive Therapy and Research|year=1977|volume=1|issue=2|pages=161–175|doi=10.1007/bf01173636}}</ref> Пристрасноста за потврда е поврзана со концептот на [[когнитивна дисонанца]]. При тоа, поединците можат да ја намалат недоследноста со барање информации што повторно ги потврдуваат нивните ставови (Џермиас, 2001, стр. 146).<ref>{{Наведено списание|last=Jermias, J.|title=Cognitive dissonance and resistance to change: The influence of commitment confirmation and feedback on judgement usefulness of accounting systems|journal=Accounting, Organizations and Society|year=2001|volume=26|pages=141–160|doi=10.1016/s0361-3682(00)00008-8}}</ref> |- |[[Self-serving bias|себе-служечка пристрасност]] | Тенденцијата да се тврди поголема одговорност за успесите од неуспесите. Таа, исто така, може да се манифестира како тенденција луѓето да ги вреднуваат двосмислените информации на начин корисен за нивните интереси. |- |[[Пристрасност во верувањето]] |Кога евалуацијата на логичката сила на аргументот е пристрасна од нивното верување во вистината или лажноста на заклучокот. |- |[[Ефектот на кадрирање]] |Користење на премногу тесен пристап и опис на ситуацијата или проблемот. |- |[[Hindsight bias| Пристрасност при ретроспектива]] |Понекогаш се нарекува "цело-време-знаев" ефект, е склоноста да ги видите минатите настани како предвидливи.. Hindsight |} == Практичното значење == Многу социјални институции се потпираат на поединци за да направат рационални пресуди.  Режимот на регулирање на хартиите од вредност во голема мера претпоставува дека сите инвеститори дејствуваат како совршено рационални лица. Всушност, вистинските инвеститори се соочуваат со когнитивни ограничувања од предрасуди, евристички ефекти и кадрирање.  На пример, фер судење , бара поротата да ги игнорира ирелевантните карактеристики на случајот, соодветно да ги одмери релевантните карактеристики, да ги разгледа различните можности отворено и да се спротивставува на заблудите како што се апелирање на емоции. Различните предрасуди демонстрирани во овие психолошки експерименти сугерираат дека луѓето често ќе успеат да ги направат сите овие работи.<ref>Sutherland, Stuart (2007) ''Irrationality: The Enemy Within'' Second Edition (First Edition 1994) Pinter & Martin. {{ISBN|978-1-905177-07-3}}</ref> Сепак, тие не успеваат да го сторат тоа на систематски, насочeни начини кои се предвидливи. Когнитивните предрасуди се исто така поврзани со истрајноста на суеверието, со големите општествени прашања како што се предрасудите и тие исто така работат како пречка во прифаќањето на научното неинтуитивно познавање од страна на јавноста.<ref name="mot">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=qzhJ3KpLpQUC&pg=PA275&dq=essentialism+definition&lr=&cd=3#v=onepage&q=essentialism%20definition&f=false|title=Motivation in language: studies in honor of Günter Radden|last=Günter Radden|last2=H. Cuyckens|publisher=[[John Benjamins]]|year=2003|isbn=978-1-58811-426-6|page=275}}</ref> == Поврзано == == Наводи == {{Reflist}} [[Категорија:Спознавање]] h2v3d6nthgsum6544c26kst6etpljus 0 1184732 4803566 4669080 2022-08-19T19:21:32Z Bjankuloski06 332 /* Осврт кон делото */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki '''Госпоѓицата Скидери''' ([[германски]]: ''Fräulein von Scuderi'') — расказ ([[новела]]) на германскиот писател [[Ернест Теодор Хофман]]. ==Содржина== Дејството на расказот се случува во [[Париз]], [[есен]]та 1680 година, во времето на владеењето на [[Луј XIV]]. Една ноќ, непознат млад човек, вооружен, но видно возбуден и очаен, тропа на вратата на госпоѓицата Магдалена де Скидери. Бидејќи кон куќата се приближува полициската потера, тој набрзина остава мала кутија наменета за госпоѓицата Скидери и побегнува. Утредента, слугите Мартиниерка и Батист, целите преплашени, ѝ ја даваат кутијата на нивната господарка, а внатре има прекрасно изработен [[накит]]. Госпоѓицата и слугите се исплашени, зашто во тоа време Париз го потресувале две големи афери: Најпрвин, во градот се појавиле непознати трујачи кои биле виновни за [[смрт]]та на голем број луѓе. Кога [[полиција]]та успеала конечно да ги открие трујачите, започнала низа кражби на накит при што многу луѓе биле убиени, а власта никако не можела да ги открие таинствените крадци. Стравот на госпоѓицата Скидери произлегува оттаму што таа е убедена дека накитот е украден, а покрај тоа во кутијата има писмо во кое непознатите крадци ѝ го поклонуваат накитот. Утредента, таа оди кај својата пријателка, [[маркиз]]ата де Мантенон, која го препознава мајсторот кој го изработил накитот. Набргу, пристигнува златарот Рене Кардијак, кој признава дека накитот е негов, но не одбива да го земе, туку ѝ го подарува на госпоѓицата Скидери. По неколку месеци, додека госпоѓицата Скидери се вози со кочија низ градот, ја пресретува истиот млад човек кој ја преколнува веднаш да му го врати накитот на златарот. Меѓутоа, таа задоцнува еден ден, а кога пристигнува во неговиот дом, гледа како полицијата го апси Оливје Брисон, помошникот на Кардијак, обвинет за убиството на златарот. Госпоѓицата Скидери ја зема со себе ќерката на Кардијак, Мадлона, која ѝ раскажува за убиството на нејзиниот татко, тврдејќи дека Оливје не е виновен. Убедена дека девојката ја зборува вистината, госпоѓицата Скидери го посетува претседателот на [[суд]]от, Ла Рењи, кој ѝ ги кажува доказите и околностите против Оливје. Таа бара средба со Оливје, но притоа се онесвестува, зашто го препознава момчето кое ѝ донел кутијата со накит. Неа ја посетува заповедникот на полицијата, Дегре, кој ѝ ја пренесува молбата на Оливје да разговара со неа. Госпоѓицата Скидери го прима Оливје и тој ѝ кажува дека е синот на Ана Гијо, девојката која своевремено ја одгледала како своја ќерка, а кога се родил Оливје, таа го негувала и го воспитувала и него. Тогаш, Оливје почнува да ја раскажува својата животна приказна: Неговото семејство се преселило во [[Женева]], каде набргу умреле неговите родители, а тој работел како помошник кај некој златар, брзо напредувајќи во работата. По препорака на еден купувач, Оливје дошол во Париз, каде му станал помошник на Кардијак и се вљубил во неговата ќерка, а поради тоа, Кардијак го избркал од својот дом. Една ноќ, сосема случајно, Оливје открил дека Кардијак е таинствениот убиец кој сее страв низ градот и тогаш Кардијак повторно го примил во својот дом, а Оливје ја прифатил понудата воден од љубовта кон Мадлона. Кардијак чувствувал голема страст кон накитот што го изработувал и не можел да поднесе да се раздели од него. Тоа било причината што почнал да им го краде накитот на своите купувачи и да ги убива. Еднаш, во знак на благодарност и почит кон госпоѓицата Скидери, тој го натерал Оливје да ѝ го однесе најубавиот накит што го имал изработено, но подоцна му се појавила намерата да си го врати накитот назад. Оливје претчувствувал дека Кардијак ќе ја убие госпоѓицата Скидери и затоа се обидел да ја предупреди. И навистина, една ноќ, Кардијак тргнал кон домот на госпоѓицата Скидери, но патем налетал на еден офицер од кралската гарда и во борбата со него бил смртно ранет. Оливје го следел мајсторот и неговото рането тело го однел дома. Откако ја слуша целата приказна за смртта на Кардијак, госпоѓицата Скидери е потполно убедена во невиноста на Оливје и со сите сили се труди да го ослободи. Во тоа ѝ помага офицерот кој го убил Кардијак, како и најпознатиот париски [[адвокат]]. Најпосле, служејќи се со својата вештина за раскажување, таа бара молба од [[крал]]от, кој по некое време го ослободува Оливје, под услов веднаш да го напушти градот. Притоа, кралот ѝ дава голем [[пари]]чен износ на Мадлона, таа и Оливје се венчаваат и потоа се селат во Женева, каде живеат среќно. Една година подоцна, парискиот над[[бискуп]] и адвокатот издаваат проглас со кој ги известуваат жртвите на Кардијак дека може да си го вратат украдениот накит.<ref>E. T. A. Hofman, ''Gospođica Skideri - Majorat''. Beograd: Rad, 1963, стр. 5-69.</ref> ==Осврт кон делото== „Госпоѓицата Скидери“ спаѓа во групата новели на Хофман чија тема се [[Уметност|уметниците]], зашто главниот лик е писателка на [[роман]]и и [[Поезија|поетеса]]. Ова дело е претставително за творештвото на Хофман, и тоа според тематиката, стилот и композицијата. Притоа, за разлика од бројни други негови дела, во „Госпоѓицата Скидери“ воопшто не се појавуваат [[духови]] или други натприродни суштества, но сепак, ниту ова дело не е лишено од страшни настани и атмосфера. Исто така, на посреден начин, во него авторот дава слика и на процесот на распаѓање на [[морал]]от на [[Феудализам|феудалното]] [[општество]] кон крајот на [[17 век]].<ref>Branimir Živojinović, „Hofman - novelista na prekretnici“, во: E. T. A. Hofman, ''Gospođica Skideri - Majorat''. Beograd: Rad, 1963, стр. 149-153.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Дела на Е. Т. А. Хофман]] [[Категорија:Новели]] 4op97reyb7n26jil1fvguyz2rd5q6mf 0 1184922 4803483 4468216 2022-08-19T18:42:48Z Bjankuloski06 332 /* Осврт кон делото */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki '''Мајорат''' - расказ (новела) на германскиот писател [[Ернест Теодор Хофман|Е. Т. А. Хофман]]. ==Содржина== Дејството на расказот се случува во последната деценија на [[XVIII век]]. Во близина на Источното Море се наоѓа [[замок]]от Р...ситен, сопственост на старото благородничко семејство Р. Во него живеат две старици, роднини на [[барон]]от Родерих, заедно со слугата Франц и со уште неколку слуги. Баронот Родерих го посетува замокот секоја [[есен]], заедно со голема група свои гости со кои оди да [[лов]]и во околните [[Шума|шуми]]. Некое време пред неговото доаѓање, во замокот пристигнуваат стариот [[адвокат]] Ф. и неговиот внук Теодор, кои треба да завршат некои правни работи. Уште првата ноќ по нивното пристигнување, Теодор слуша чудни гласови, а потоа здогледува и еден [[дух]] кој се обидува да влезе низ ѕидот, на местото каде порано се наоѓала врата. Истовремено, адвокатот Ф. има кошмар, т.е. го сонува она што му се случува на Теодор. Утреднета, духот се појавува повторно, но адвокатот успева да го избрка. По неколку дена, во замокот доаѓа баронот, а Теодор веднаш се вљубува во бароницата Серафина, убава жена на возраст од 20 години. Постепено, со помош на нејзината пријателка Аделаида и користејќи ја својата музичка вештина, Теодор успева да воспостави близок однос со Серафина. Тој ѝ ја раскажува случката со духот, а во нејзиното однесување препознава дека и таа е вознемирена поради некоја семејна тајна поврзана со замокот. Еден ден, Серафина претрпува нервна криза, а баронот го замолува Теодор да ѝ помогне со својата [[музика]]. Меѓутоа, утредента адвокатот Ф. и Теодор го напуштаат замокот и тој никогаш повеќе не ја видел бароницата.<ref>E. T. A. Hofman, ''Gospođica Skideri - Majorat''. Beograd: Rad, 1963, стр. 73-112.</ref> По заминувањето од замокот, адвокатот Ф. се разболува и Теодор го минува времето негувајќи го него. Еднаш, прегледувајќи ги своите писма, Теодор наоѓа примерок од косата на Серафина со траги од [[крв]] и тоа повторно му ги враќа спомените на бароницата и на случката со духот. [[Лето]]то, откако закрепнува од [[болест]]а, адвокатот Ф. му ја кажува на Теодор тајната на замокот Р...ситен: Една есенска ноќ, во 1760 година, слугите во замокот Р...ситен ги разбудил силен тресок. Кулата во која баронот Родерих фон Р. вршел [[Астрономија|астрономски]] истражувања се урнала, а баронот го пронашле мртов. Всушност, тој прецизно ја предвидел својата [[смрт]], така што со писмо го повикал својот најстар син Волфганг, кој пристигнал веќе утредента. Тој грубо го навредил управникот на замокот Даниел заканувајќи се дека ќе го отпушти, но веднаш се смирил, дознавајќи дека неговиот татко оставил голем износ [[пари]]. Истовремено, Даниел неодредено раскажал за големото богатство што останало во урнатините на кулата. Баронот Волфганг го најавил доаѓањето на својата жена и се зафатил со плановите за изградба на нов замок во околината. Меѓутоа, ненадејно во замокто пристигнал неговиот помлад брат Хуберт, кој барал дел од наследството. Браќата биле во непријателски односи, но со посредство на адвокатот Ф. Хуберт најпосле прифатил одреден износ пари. Една ноќ, Хуберт сакал ненадејно да го напушти замокот, но Даниел го предомислил, а утредента го пронашле мртвото тело на Волфганг во урнатините на кулата. Притоа, сите мислеле дека се работи за несреќен случај, зашто алчниот Волфганг често ги набљудувал урнатините мечтаејќи за скриеното богатство. За да не се повтори несреќата, вратата во кулата била заѕидана. Набргу потоа, Хуберт го напуштил замокот, а се вратил дури многу години подоцна оставајќи го својот [[тестамент]], а по една година умрел. По неговата смрт, во замокот се појавил неговиот син кој, исто така, се викал Хуберт, нестрплив да ја преземе сопственоста над замокот. Меѓутоа, кога бил отворен тестаментот се утврдило дела Хуберт постариот му го препуштил замокот на синот на Волфганг, кој се викал Родерих. Всушност, во меѓувреме, адвокатот Ф. го пронашол Родерих кој се појавил на отворањето на тестаментот. Незадоволниот Хуберт поднесол жалба, а адвокатот заминал во замокот за да провери некои документи што ги оставил стариот барон Родерих. Околу полноќ, адвокатот го видел Даниел како доаѓа до заѕиданата врата на кулата. Адвокатот сфатил дека Даниел е [[Mесечар|месечар]] и поразговарал со него, обидувајќи се да ја открие тајната на смртта на Волфганг, но Даниел не сакал ништо да признае, а набргу потоа паднал тешко болен. Сепак, една ноќ, Даниел му оставил на адвокатот една папка со документи. Така, адвокатот открил дека во [[Женева]] Волфганг тајно се оженил за сиромашната благородничка Јулија со која го добил синот Родерих. Меѓутоа, неговиот татко не го одобрил бракот, а брат му Хуберт бил љубоморен поради неговото наследно право на семејниот имот и почнал да крои планови да го уништи. Кога дошол во замокот, Хуберт се здружил со Даниел, кој една ноќ го убил Волфганг. Потоа, Хуберт почнал да се кае за гревот и затоа целиот приход од имотот го чувал за синот на Волфганг кому му го препишал имотот. Откако адвокатот ги обезбедил сите докази кои го потврдувале наследното право на младиот барон Родерих, Хуберт помладиот заминал во [[Петроград]], каде се пријавил во руската армија и потоа погинал во [[Персија]]. Неговата мајка и сестра му Серафина се преселиле во замокот при што Серафина се венчала со младиот барон Родерих. Една [[ноември]]ска ноќ, додека адвокатот Ф. и баронот Родерих седеле во големата сала во замокот, неочекувано (бидејќи бил тешко болен) ги посетил Даниел, но штом Родерих му се обратил на месечарот (истовремено, тоа биле последните зборови на неговиот татко), Даниел веднаш умрел. Потоа, адвокатот му ја раскажал на баронот Родерих тајната на замокот по што баронот се иселил и го посетувал замокот само еднаш годишно, за време на ловната сезона.<ref>E. T. A. Hofman, ''Gospođica Skideri - Majorat''. Beograd: Rad, 1963, стр. 112-145.</ref> Откако го завршил раскажувањето, адвокатот Ф. му кажал на Теодор дека два дена по нивното заминување од замокот, возејќи се со санки, бароницата Серафина загинала во несреќен случај. Многу години подоцна, враќајќи се од Петроград, Теодор повторно го посетил замокот Р...ситен (кој веќе бил разурнат) и од месните жители разбрал дека по смртта на баронот, замокот ѝ припаднал на [[држава]]та, а во меѓувреме селаните често имале можност да го видат духот на Даниел.<ref>E. T. A. Hofman, ''Gospođica Skideri - Majorat''. Beograd: Rad, 1963, стр. 145-147.</ref> ==Осврт кон делото== „Мајорат“ е една од најдобрите и најпознатите новели на Хофман и се смета за претставителна во поглед на тематиката, стилот и композицијата. Централниот мотив во новелата е појавата на духови, со што таа се вбројува во долгата низа Хофманови раскази со тематика на „стравот и ужасот“. Меѓутоа, во посредна форма, во овој расказ Хофман дава и слика на распаѓањето на [[морал]]от на германската [[Феудализам|феудална]] [[аристократија]].<ref>Branimir Živojinović, „Hofman - novelista na prekretnici“, во: E. T. A. Hofman, ''Gospođica Skideri - Majorat''. Beograd: Rad, 1963, стр. 149-153.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Дела на Е. Т. А. Хофман]] [[Категорија:Новели]] a2wir3isi77hi83uyrvud6yjfoqzw9o 0 1185465 4803469 4172662 2022-08-19T18:20:06Z Andrew012p 85224 wikitext text/x-wiki {{таксономија |name = Тиквичка |image = Courgette.jpg |image_width = 300px |image_caption = |regnum = [[Растенија]] |unranked_divisio = [[Скриеносеменици]] |unranked_ordo = |ordo = [[Cucurbitales]] |familia = [[Cucurbitaceae]] |genus = ''[[Cucurbita]]'' |species = ''[[Тиква|Cucurbita pepo]]'' | subspecies = ''C. p.'' subsp. ''pepo'' | varietas = '''''C. p.'' subsp. ''pepo'' convar. ''giromontiina''''' |binomial = |binomial_authority = |synonyms = |}} '''Тиквичка''' — [[едногодишно растение|едногодишно]] [[лијана|лијанско]] [[растение]] од фамилијата тикви ([[Cucurbitaceae]]), чиј плод се користи во човечката исхрана. Тиквичката е одгледуван култивар од [[тиква]]та. == Потекло == [[Податотека:Zucchiniflower.jpg|мини|десно|Цвет на тиквичка]] Постојат разни теории за потеклото на тиквичката – некои тврдат дека потекнува од [[Азија]], конкретно од [[Индија]] <ref name="конц">[http://www.radiooaza.com/clanak.php?id=14464 Тиквице побољшавају концентрацију]</ref>, додека други тврдат дека потекнува од [[Америка]], поконкретно од [[Мексико]] и дека во [[Европа]] ја донеле [[Шпанија|шпанските]] [[конквистадор]]и. Меѓутоа, оваа теорија не делува веројатно бидејќи тиквичките се споменуваат во Стар Египетстароегипетските записи, а исто така постојат и докази дека ја познавале и антички РимРимјаните<ref>[http://www.infoagro.com/hortalizas/calabacin.htm Curso a distancia: Agricultura: Calabacín]</ref>. == Одгледување == Тиквичката бара многу светлина и топлина. На температуратемператури пониски од 10&nbsp;°C, растението престанува да расте. Треба доста да се наводнува, а земјата да се одржува влажна, но треба да се води сметка за влажноста затоа што тиквичката е склона на габични заболувања. Земјата на која се сади треба да биде растресита, длабока и по можност песоклива. Стеблото би требало да се потпре со потпорни стапови, бидејќи плодовите се многу тешки, па тежнеат да се спуштат на земја, со што плодот би бил поизложен на растителни болести <ref name="calabacin">[http://www.el-tomate.net/calabacin.html Cultivo de hortalizas: Calabacín]</ref> == Особини == [[Податотека:Cucurbita pepo ssp. pepo convar. giromontiina 02.JPG|мини|десно|250п|Млад плод од тиквичка]] Овој [[зеленчук]] содржи многу мала количина [[калорија|калории]], 17 калории на 100 [[грам]]а, и како такво се препорачува во [[диета|диетите]] за слабеење. Освен тоа, тиквичката е природен [[диуретик]], па во [[народна медицина|народната медицина]] се користи за исфрлање на излишната [[течност]] од организмот, а се верува дека го снижува [[холестерол]]от и ја прочистува [[крв]]та.<ref>[http://www.politika-ad.com/bazar/?p=1734 Базар онлајн. Сезона тиквица и плавог патлиџана]</ref>, а исто така ја подобрува и концентрацијата <ref name="конц"/>. Тиквичката содржи и значајни количини [[витамин Ц]]<ref name="calabacin"/>. ==Поврзано== [[Полнети тиквички]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-врска|Cucurbita pepo zucchini group}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Cucurbitales]] [[Категорија:Зеленчук]] ljqapcbrud9cjdaupsyht9oy6vpwfj9 0 1187014 4803472 4803045 2022-08-19T18:29:21Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за организација |name = Македонски полициски синдикат |image = |image_border = |size = |caption = |map = |msize = |mcaption = |abbreviation = |motto = |formation = 29 мај 1992 г. |extinction = |type = |status = |purpose = |headquarters = Ул. „Мирче Ацев“, бр. 4, [[Скопје]], {{МКД}} |location = |region_served = |membership = |language = |leader_title = Претседател |leader_name = Ацо Антовски |main_organ = |parent_organization = |affiliations = |num_staff = |num_volunteers = |budget = |website = [http://www.mps.mk/ www.mps.mk] |remarks = }} '''Македонскиот полициски синдикат''' е претставничка синдикална организација на вработените во [[МВР|Министерството за внатрешни работи]] и [[Агенција за разузнавање|Агенцијата за разузнавање]]. Претседател на МПС од [[2017]] година е Ацо Антовски. == Историја == Година дена по осамостојувањето на [[Република Македонија]], на 29 мај 1992 година е одржано основачкото собрание на синдикатот. Првичното име на синдикатот било „Независен синдикат на вработените во Министерството за внатрешни работи на Република Македонија“, но по барање на членовите истото се променило во денешното име. На [[28 декември]] [[1994]] година синдикатот е примен како рамноправен член во рамките на [[Сојуз на синдикатите на Македонија|Сојузот на синдикатите на Македонија]]. Тој е првиот синдикат во независна [[Македонија]] кој се здобил со статус на претставнички синдикат. == Надворешни врски == * [http://www.mps.mk/ Официјална мрежна страница] [[Категорија:Сојуз на синдикатите на Македонија‎]] mjwjs66s9hel9gmwpiio23cc99oul13 0 1187101 4803557 4615027 2022-08-19T19:19:27Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{другизначења|Кирил и Методиј (појаснување)}} {{Инфокутија Ковани пари за колекционерски цели на НБРМ |name = Кирил и Методиј |image_obverse = Лице на кованата пара „Кирил и Методиј“ - 100 денари.jpeg |image_obverse_size = 110п |image_reverse = Позадина на кованата пара „Кирил и Методиј“ - 100 денари.jpeg |image_reverse_size = 110п |series = Икони на светци |value = 100 денари |metal = сребро (Ag) 925 |weight = 31,1 гр |dimension = 30 x 45 мм |form = правоаголен |edge = мазен |issued = 2014 |price = 3.800 денари<br><small>(со кутија)</small><br>3.450 денари<br><small>(без кутија)</small> }} '''Кирил и Методиј''' — [[Список на ковани пари за колекционерски цели на Народната банка на Република Македонија|кована пара за колекционерски цели]] на [[Народната банка на Република Македонија]] чија номинална вредност е 100 денари. Одлуката за издавање на парата била донесена на третата седница на Советот на Народната банка на Република Македонија одржана на 27 март 2014 година, а истата била промовирана на 1 август истата година. Цената на апоенот во стандардно пакување изнесува 3.450 денари додека во претставително пакување цената е 3.800 денари. Оваа кована пара е дел од серијата на ковани пари „Икони на светци“.<ref name="нбрм">{{наведена мрежна страница|url=http://www.nbrm.mk/ns-newsarticle-soopshtieniie_na_nbrm_27_3_2014.nspx|title=Соопштение на НБРМ|date=27 март 2014|work=|accessdate=8 јануари 2018}}</ref><ref name="нетпрес">{{наведена мрежна страница|url=http://netpress.com.mk/nbrm-gi-promovirashe-kovanite-pari-za-kolekcionerski-celi/|title=НБРМ ги промовираше кованите пари за колекционерски цели|date=1 август 2014|work=|accessdate=8 јануари 2018}}</ref> == Опис == === Лице === Во средината на лицето од парата е претставен [[Свети Наум (манастир)|манастирот „Свети Наум“]] во [[Охрид]], а над него седум светци, и тоа светите [[Св. Кирил и Методиј|Кирил и Методиј]] заедно со нивните пет ученици, а исто така помеѓу нив се ставени натписи „Ag 925“ претставувајќи го видот на металот со кој е изработена парата и „31.1 g“, тежината на парата. Во горниот дел од левата страна е прикажан апоенот кој е во износ од 100 денари и е претставена годината на издавање, 2014, додека на десната страна стои [[Грб на Македонија|Грбот на Република Македонија]]. Во долниот дел со [[кирилично писмо]] на [[македонски јазик]] е испишан натпис „Република Македонија“. === Опачина === Главната содржина на опачината е портрет од [[Свети Кирил]] и [[Св. Методиј Солунски|Свети Методиј]], а над нив се претставени нивните имиња во сребрен натпис „Св. Методиј“ на левата страна и „Св. Кирил“ на десната страна со [[Кирилица|кирилско писмо]] на [[македонски јазик]]. Периметарот на опачината е затворен со украсни црти во златна боја. == Поврзано == * [[Свети Кирил и Методиј]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.nbrm.mk/ns-newsarticle-kovana_para_za_koliektsionierski_tsieli_kiril_i_mietodij_100_dienari.nspx Кована пара за колекционерски цели: „КИРИЛ И МЕТОДИЈ“ - 100 денари] — [[Народна банка на Република Македонија|НБРМ]] {{Ковани пари за колекционерски цели на НБРМ}} {{нормативна контрола}} [[Категорија:Ковани пари за колекционерски цели на НБРМ]] 0w308chjga32ztpby5m83ioey8s2e76 0 1188402 4803705 4606423 2022-08-19T21:24:56Z Bjankuloski06 332 /* Надворешни врски */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox saint |name= Свети Сидониј Аполинариј |birth_date= {{circa|lk=no}} 430 |death_date= {{circa|lk=no}} 489 |feast_day= 21 август |venerated_in= [[Римокатоличка црква]] |image= SidonClermont.jpg |imagesize= 250px |caption=На витражот Сидониј Аполинариј стои исправен на десната страна |birth_place= [[Лион|Лугдунум]], [[Галија]], [[Западно Римско Царство]] |death_place= [[Кралство на Бургундија]] |titles=Епископ на Оверњ (471-486) <br>Римски префект (468-469)<br>Римски сенатор |beatified_date= |beatified_place= |beatified_by= |canonized_date= |canonized_place= |canonized_by= |attributes= |patronage= |major_shrine= |suppressed_date= |issues= }} '''Сидониј Аполинариј''', попознат како '''Свети Сидониј Аполинариј''' (5 ноември<ref>Apollinaris alludes to the date of his birthday in a short poem addressed to his brother-in-law Ecdicius, Carmen 20.</ref> годината непозната, {{Околу}} 430 – 21 август 489 година) бил поет, [[дипломат]] и епископ. Сидониј, според Ерик Голдберг, е "единствениот преживеан автор од петтиот век од Галија" <ref>[http://etext.lib.virginia.edu/journals/EH/EH37/Goldberg.html The Fall of the Roman Empire Revisited: Sidonius Apollinaris and His Crisis of Identity] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090902221243/http://etext.lib.virginia.edu/journals/EH/EH37/Goldberg.html|date=September 2, 2009}}</ref>. Тој бил еден од четирите галоримски аристократи од 5-6 век чии писма во поголем дел преживеале . Другите се епископот Рурик од [[Лимож]] (починат во 507), епископот [[Авит Виенски]] (починат во 518) и [[Магн Феликс Енодиј]] од Арл, епископ на Тицинум (починат во 534). Сите биле поврзани во тесно аристократска галоримска мрежа на епископи на католичка Галија.<ref>Ralph W. Mathisen, "Epistolography, Literary Circles and Family Ties in Late Roman Gaul" ''Transactions of the American Philological Association'' '''111''' (1981), pp. 95-109.</ref> Неговиот слава е на 21 август. == Живот == [[Податотека:Aydat église vitrail (2).JPG|мини|459x459пкс|Витраж со Сидониј Аполинариј во црквата во [[Еда]], [[Клермон-Феран]].]] Сидониј се родил во Лугдунум ([[Лион]]). Неговиот татко Аполинариј бил [[Префект|п<nowiki/>рефект]] на [[Галија]] за време на [[Валентинијан III]]. Тој со гордост се сеќава дека со татко му присуствувал на поставувањето на [[Астириј]] за [[Римски конзул|конзул]] во 449.<ref>''Epistulae'', VIII.6.5; translated by W.B. Anderson, ''Sidonius: Poems and Letters'' (Harvard: Loeb Classical Library, 1965), vol. 2 p. 423</ref> Дедото на Сидониј бил [[преторијански префект]] на [[Галија]] некаде пред 409 година и пријател на неговиот наследник Децим Рустик. Сидониј можеби бил потомок на еден друг Аполинариј кој бил префект на Галија за време на [[Константин II (владетел)|Константин II]] помеѓу 337 и 340. Сидониј се оженил со Папијанила, ќерка на царот [[Авит]], околу 452.<ref>Gregory of Tours, ''History of the Franks'', 2.21. This is confirmed by the otherwise oblique allusion in Sidonius' own ''Epistuale'' 2.2.3.</ref> Од овој брак добил еден син, Аполинариј, и најмалку две ќерки: Сидониј во неговите писма ги споменува Северина и Роскија, но третата, Алцима, се споменува многу подоцна од страна на [[Григориј Турски]], додека [[Теодор Момзен|Теодор М<nowiki/>омзен]] шпекулира дека Алцима веројатно е друго име за некоја од неговите други ќерки.<ref>Severina, ''Epistulae'' II.12.2; Roscia, ''Epistulae'' V.16.5; Alcima, Gregory of Tours ''Decem Libri Historiarum'', III.2</ref> Меѓу познаниците на Сидониј се вбројуваат епископот Фауст Риецки и неговиот теолошки противник Клаудијан Мамертиј Во 457 [[Мајоријан|М<nowiki/>ајоријан]] го победил Авит и го заземал градот [[Лион]]. Сидониј паднал во негови раце. Сепак, угледот на Сидониј како учен човек го натерало Мајоријан да се однесува кон него со најголема почит. Како одговор на тоа, Сидониј напишал пофалба ([[панегирика]]) во неговата чест (како што претходно направил за Авит), за што бил награден со статуа во Рим и со грофовска титула. Во 467 или 468 царот [[Антемиј|А<nowiki/>нтемиј]] го наградил за панегирика што била напишана во негова чест и го назначил за урбан префект на [[Рим]] до 469, а потоа станал[[Патриции| п<nowiki/>атрициј]] и с[[Римски сенат|енатор]]. Во 470 или 472 година, тој бил избран да го наследи Епархиј во епископијата на Оверњ (Клермон, сега [[Клермон-Феран]]). Кога [[Готи]]те го освоиле Клермон во 474 година, Сидониј бил затворен бидејќи земал активно учество во одбраната. Потоа бил ослободен од заробеништво<ref>Sidoine Apollinaire, ''Epistulae'', VIII, 9.</ref> од страна на Еурик, кралот на Готите и продолжил со неговата верска активност која ја извршувал сѐ до неговата смрт. Релациите на Сидониј се проследенуваат низ неколку генерации, како приказна за семејниот успех, важноста на неговиот дедо по татко и падот подоцна во 6 век под [[Империја на Франките|Ф<nowiki/>ранките]]. Сидониј бил син на Аполинариј, дописник на епископот Рурик од Лимож, заповедник на војската во Оверњ која била губитник во одлучувачката [[Битката кај Вуј|битка кај Вуј]], и бил епископ на Клермон четири месеци пред неговата смрт.<ref>Gregory of Tours, 2.37, 3.2</ref> Аркадиј, внукот на Сидониј, кога ги слушнал гласините дека франкискиот крал [[Теудерик I|Т<nowiki/>еудерик I]] умрел, го предал Клермон на [[Хилдеберт I|Хилдеберт]] I. Неговото друго појавување во историјата на [[Григориј Турски]] е како слуга на кралот Хилдеберт.<ref>Gregory of Tours, 3.9, 11</ref> == Дела == Негово пообемно дело се неговите ''Панегирики'' за различни императори (во кои тој се потпира во голема мера врз [[Статиј]], Авзониј и [[Клаудијан]]), кои документираат неколку важни политички настани. ''Песната 7'' е панегирика за неговиот тест [[Авит]] и неговото назначување за император. ''Песната 5'' е панегирика за [[Мајоријан|М<nowiki/>ајоријан]], која нуди доказ дека Сидониј бил во можност да го надмине природниот отпор и непријателство кон човекот кој бил одговорен за смртта на неговиот тест. ''Песната 2'' е панегирика за царот [[Антемиј|Ан<nowiki/>темиј]], дел од напорите на Сидониј да биде назначен за урбан префект на Рим. Неколку примероци на [[пригодни стихови]] и девет книги ''Писма'', за кои В. Б. Андерсон го напишал следново: [[Податотека:Caii_Sollii_Apollinaris_Sidonii_Opera.tif|мини|''Операта'' (1598)|170x170пкс]]<blockquote>"Што и да се мисли за нивниот стил и дикција, писмата на Сидониј се непроценлив извор на информации за многу аспекти од животот на неговото време."<ref>In his introduction to ''Sidonius: Poems and Letters'' (Cambridge: Loeb, 1939), vol. 1, p. lxiv.</ref> </blockquote>Во овие ''Писма'' се открива Сидониј како човек со генијален темперамент, љубител на доброто живеење и на задоволството. Писмо на Сидониј упатено до Риотам, "Кралот на Бритоните" (околу 470) е од особен интерес, бидејќи обезбедува докази дека крал или воен водач поврзан со Британија живеел околу временската рамка на [[Крал Артур|кралот Артур]]. Најдоброто издание е во ''Monumenta Germaniae Historica'' (Берлин, 1887), која дава преглед на ракописите. Англиски превод на неговата поезија<ref>{{Наведена книга|url=http://archive.org/details/L296SidoniusI12PoemsLetters|title=L 296 Sidonius I: 1 2 Poems Letters|language=en}}</ref> и писма од В. Б. Андерсон, со придружни латински текстови, бил објавен во 1939<ref>Loeb Classical Library (1939), том 1 ги содржи песните а книгите 1-2 содржат писма. Останатите писма биле објавени во 1965.</ref>. Меѓу изгубените дела е она за [[Аполониј Тијански]].<ref>http://www.gnosis.org/library/grs-mead/apollonius/apollonius_mead_04.htm</ref> Григориј Турски Сидониј го опишал како човек кој умеел да празнува литургија без да чита од светите книги и да држи неподготвени говори, без никакво двоумење.<ref>Gregory of Tours, 2.22</ref> == Наводи == {{наводи|2}} == Библиографија == ** Guy Azaïs, ''Sidoine Apollinaire, mémoires imaginaires'' (roman), Paris, Thélès, 2008. Réédition : ''Que le jour recommence'' (mémoires), Paris, Société des Écrivains, 2010. ** Magali Coumert et Bruno Dumézil, ''Les Royaumes barbares en Occident'', Paris, Presses Universitaires de France, 2010. ** (<abbr>en</abbr>) John Drinkwater et Hugh Elton, ''Fifth-Century Gaul : A Crisis of Identity?'', Londres, Cambridge University Press, 1992. ** Henri Desgranges, ''Les Apollinaires : Histoire d’une famille gallo-romaine pendant trois siècles'', Paris, Hachette, 1937. ** (<abbr>en</abbr>) Jill Harries, ''Sidonius Apollinaris and the Fall of Rome, AD 407-485'', New York, Oxford, 1994. ** André Loyen, ''Recherches historiques sur les Panégyriques de Sidoine Apollinaire'', Paris, Les Belles Lettres, 1942. ** André Loyen, ''Sidoine et l’esprit précieux en Gaule aux derniers jours de l’Empire'', Paris, Les Belles Lettres, 1943. ** Jean Marcel, ''Sidoine ou la dernière fête'' (roman), Montréal, Leméac, 1993. ** (<abbr>en</abbr>) Ralf Mathisen, ''Roman Aristocrats in Barbarian Gaul. Strategies for Survival in an Age of Transition'', Austin, University of Texas Press, 1993. ** François Paschoud, ''Roma Aeterna : Études sur le patriotisme romain dans l’Occident latin à l’époque des grandes invasions'', Neuchâtel, Institut suisse, 1967. ** Marc Reydellet, ''La Royauté dans la littérature latine de Sidoine Apollinaire à Isidore de Séville'', Paris, École française de Rome, 1981. ** Yann Rivière et Umberto Roberto, ''Rome et les Barbares : Naissance d’un nouveau monde'', Venise, Skira, 2008. ** Hamish Rutherford, ''Sidonius Apollinaris, l’homme politique, l’écrivain, l’évêque : Étude d’une figure gallo-romaine du <abbr>V^e</abbr> siècle'', Clermont-Ferrand, de Bussac, 1938. ** (<abbr>en</abbr>) Courtenay Edward Stevens, ''Sidonius Apollinaris and His Age'', New York, Oxford, 1933. ** (<abbr>en</abbr>) Johannes A. van Waarden et Gavin Kelly (éds.), ''New Approaches to Sidonius Apollinaris, with Indices on Helga Köhler, C. Sollius Apollinaris Sidonius: Briefe Buch I''. Leuven, 2013. == Надворешни врски == * [http://remacle.org/bloodwolf/historiens/sidoine/index.htm Писма и Поезија] на Сидониј - двојазично издание од 1836. * [http://remacle.org/bloodwolf/historiens/sidoine/intro.htm Студија за Сидониј Аполинариј и за галоримското општество во 5 век]. * [http://www.cosmovisions.com/Sidoine.htm Биографија на Сидониј Аполинариј] на Imago Mundi (француски). * {{en}} [http://www.sidoniusapollinaris.nl Сидониј Аполинариј], мрежно место посветено на писателот со врски до текстовите. [[Категорија:Родени во 430 година]] [[Категорија:Починати во 489 година]] [[Категорија:Христијански светци од 5 век]] [[Категорија:Римјани од 5 век]] [[Категорија:Епископи од 5 век]] [[Категорија:Епископи на Клермон]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 0byl1g3stqgv152bh0gq20syyirowmn 0 1188995 4803703 4743926 2022-08-19T21:24:46Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Писател | name = Овидиј | image =Statuia_lui_Ovidiu.jpg | caption = <small>Статуа од [[Еторе Ферари]] (1887) во спомен на прогонството на Овидиј во Томис (денешна [[Констанца]], [[Романија]])</small> | birth_name = Публиј Овидиј Назон{{Ref label|a|a|none}} | birth_date = 20 март 43 п.н.е | birth_place = [[Сулмона|Сулмо]], [[Италија]], [[Римско Царство]] | death_date = 17 или 18 година од нашата ера (возраст 58–60) | death_place = [[Констанца|Томис]], [[Мала Скитија]], [[Римско Царство]] | occupation = поет | genre = [[Елегија]], [[Епска поезија|Еп]], [[Драма]] | movement = | influences = [[Катул]], [[Вергилиј]], [[Хомер]], [[Цицерон]], [[Секст Пропертиј|Пропертиј]] | influenced = [[Апулеј]], [[Ренесансно сликарство|Ренесансни сликари]], [[Данте Алигиери|Данте]], [[Петрарка]], [[Бокачо]], [[Џон Милтон|Милтон]], [[Вилијам Шекспир|Шекспир]], [[Кристофер Марлоу|Марлоу]], [[Шарл Бодлер|Бодлер]] | signature = | website =}} '''Публиј Овидиј Назон''', познат како '''Овидиј''' (20 март 43 пр. н. е — 17/18 година) — [[Римско Царство|римски]] поет кој живеел за време на владеењето на императорот [[Октавијан Август]].<ref group="б">На латински, прекарот ''Naso'' означува „некој со нос“, т.е. „Носко“. Кога зборува за себе во своите песни, Овидиј се ословува со прекарот, бидејќи името Овидиј не се вклопува во [[Елегичен дистих|елегичниот дистих]].</ref> Тој бил современик на постарите поети [[Вергилиј]] и [[Хорациј]], со кои се смета за темел на [[Римска книжевност|римската книжевност]]. [[Марко Фабиј Квинтилијан|Квинтилијан]] го сметал за последниот римски елегичар.<ref name="Quint. Inst. 10.1.93">Quint. ''Inst.'' 10.1.93</ref> Уште за време на животот, Овидиј уживал огромна популарност, но [[Октавијан Август|Август]] го протерал од Рим во провинцијата на брегот на [[Црно Море|Црното Море]], каде што останал до смртта. Самиот Овидиј своето прогонство го нарекол „поема и грешка“ ([[Латински јазик|латински:]] ''carmen et error'') но неговата дискретност при дискусијата за причините на прогонот, придонела за многу шпекулации меѓу историчарите. Овидиј бил првиот голем [[Римско Царство|римски]] поет кој ја започнал својата кариера за време на владеењето на императорот Август.<ref>Fergus Millar (1993), „Ovid and the Domus Augusta: Rome Seen from Tomoi“, ''Journal of Roman Studies'', 83, p. 6.]</ref>. Тој е најпознат по делата: [[Метаморфози (Овидиј)|„Метаморфози“]] (во 15 книги), „[[Уметноста на љубовта]]“ ([[Латински јазик|латински]]: ''Ars Amatoria'') и „Фасти“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Fasti''), познато и како „Шесте книги на календарот“. Неговата [[поезија]] ја имитирале многу поети во [[Доцна антика|Доцната антика]] и во [[Среден век|средниот век]] и таа имала исклучително влијание врз западната уметност и книжевност. Делото ''Метаморфози'' се смета за еден од најважните извори на класичната [[митологија]].<ref>Mark P. O. Morford, Robert J. Lenardon (1999), ''Classical Mythology''. Oxford University Press, p. 25. {{ISBN|0-19-514338-8}} {{ISBN|978-0-19-514338-6}}</ref> == Живот == Овидиј зборувал повеќе за својот живот отколку повеќето други [[Римско Царство|римски]] поети. Информациите за неговата биографија потекнуваат пред сѐ од неговата поезија, а особено од делото „Таги“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Tristia'' 4.10), каде дава долг [[Автобиографија|автобиографски]] извештај за неговиот живот. Други извори за неговиот живот даваат [[Сенека Постариот]] и [[Марко Фабиј Квинтилијан]]. === Раѓањето, детството и бракот === [[Податотека:Sulmona0001.jpg|мини|318x318пкс|Втора статуа на Овидиј од Еторе Ферари на Пјаца XX Сетембре, Сулмона, Италија.]] Овидиј се родил во Сулмо (денешна [[Сулмона]]), источно од [[Рим]], во богато еквитанско [[семејство]], на 20 март, 43 п.н.е.<ref name="Publije Ovidije Nazon 1964">„Publije Ovidije Nazon“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 100.</ref> Тоа била значајна година во римската [[политика]]<ref group="б">Една година пред раѓањето на Овидиј, се случило [[убиство]]то на [[Гај Јулиј Цезар|Јулиј Цезар]], настан што го предизвикал крајот на [[република]]нскиот режим. По смртта на Цезар, следела серија на [[Граѓанска војна|граѓански војни]] и сојузи (види: [[Римски граѓански војни]]), до победата на внукот на Цезар, [[Октавијан Август|Октавијан]] (подоцна наречен Август) врз Марк Антониј (поддржувач на Цезар), што довело до нов политички режим.</ref> Овидиј учел [[реторика]] во Рим кај [[Арелиј Фуск]] и кај [[Порциј Латро]], заедно со брат му, кој бил одличен во [[Говорништво|ораторство]].<ref>Seneca, ''Cont.'' 2.2.8 and 9.5.17</ref> Татко му сакал Овидиј да учи [[реторика]] за да се занимава со [[право]] и со [[политика]], но веќе во раната младост Овидиј се определил за [[поезија]]та. Според [[Сенека Постариот]], на Овидиј подобро му лежела емоционалната, отколку аргументативната реторика. По смртта на неговиот брат, на дваесетгодишна возраст, Овидиј се откажал од правото и почнал да патува во [[Атина]], [[Мала Азија]] и [[Сицилија]].<ref>''Trist.'' 1.2.77</ref> Извршувал помали јавни функции, како еден од ''[[Триумвират|т<nowiki/>риумвиратите]]'',<ref>''Trist.'' 4.10.33–4</ref> еден од центумвирите<ref>''Trist.'' 2.93ff.; ''Ex P.'' 5.23ff.</ref> и еден од ''децемвирите''<ref>''Fast.'' 4.383–4</ref> но си дал оставка за да продолжи со [[поезија]]та, веројатно околу 29-25 п.н.е, одлука која татко му ја осудувал.<ref>''Trist.'' 4.10.21</ref> [[Податотека:Ovide auteur.jpg|мини|272x272пкс|Овидиј, приказ на профилот]] Овидиј почнал да пишува стихови уште во раната младост, како што самиот кажува во една своја [[Автобиографија|автобиографска]] песна, сè што се обидел да напише било стих (''quid-quid temptabam scribere versus erat'').<ref name="Publije Ovidije Nazon 1964"/> Првиот рецитал на Овидиј е датиран околу 25 година п.н.е, кога тој имал осумнаесет години.<ref>''Trist.'' 4.10.57–8</ref> Тој бил еден од поетите околу патронот [[Марк Валериј Месала Корвин]] и бил пријател со поетите во кругот на [[Гај Килниј Мецена|Мецена]]. Во делото „Таги“ (''Trist.'' 4.10. 41–54), Овидиј го споменува пријателството со [[Емилиј Мацер|Мацер]], со [[Секст Проперциј]] и со [[Хорациј]] и сосем малку се познавал со [[Вергилиј]] и [[Албиј Тибул]], соработник во кругот на [[Месала]], на чии [[Елегија|елегии]] во голема мера се восхитувал. Овидиј бил многу популарен во времето на неговите први дела, но подоцна, во 8 година од нашата ера, бил протеран од Рим од страна на императорот [[Октавијан Август|А<nowiki/>вгуст]]. До неговата триесетгодишна возраст, тој трипати се оженил и двапати се развел. Имал една ќерка, од која дочекал и внуци.<ref name="HornblowerSpawforth2014">{{Наведена книга|last1=Hornblower|first1=Simon|last2=Spawforth|first2=Antony|last3=Eidinow|first3=Esther|title=The Oxford Companion to Classical Civilization|url=https://books.google.com/books?id=AIgdBAAAQBAJ|year=2014|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-870677-9|page=562}}</ref> Неговата последна жена на некој начин го поврзала со влијателните патрикии [[Фабии]] кои му помогнале во неговиот егзил во [[Констанца|Томис]].<ref>''Brill's New Pauly: Encyclopaedia of the Ancient World'' s.v. Ovid</ref> [[Податотека:First verses of Ovid's Metamorphoses.jpg|мини|202x202пкс|Воведните стихови на Овидиј во „''Метаморфози''“]] === Книжевен успех === [[Податотека:Ovide comparant l'univers à un œuf - (Enluminure pour les « Métamorphoses » d'Ovide, Belgique, Flandre, XVe siècle).JPG|мини|300x300пкс|"Овидиј го споредува универзумот со јајце" - (Илустрација за "''Метаморфози''" на Овидиј, [[Белгија]], Фландрија, 15 век)]] Првите 25 години од книжевната кариера Овидиј ги поминал првенствено во пишување елегиски стихови со еротски теми.<ref>The most recent chart that describes the dating of Ovid's works is in Knox. P. "A Poet's Life" in ''A Companion to Ovid'' ed. Peter Knox (Oxford, 2009) pp.xvii–xviii</ref> Хронологијата на овие најстари дела не е сигурна но историчарите нив сепак ги подредиле според дати. За најстар труд се смета делото „''Хероини''“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Heroides''), писма на [[Митологија|митолошките]] хероини до нивните отсутни љубовници, кои можеби биле објавени во 19 година п.н.е, иако датумот останува неизвесен.<ref name="Trist. 4.10.53–4">''Trist.'' 4.10.53–4</ref> Автентичноста на некои од овие песни е дискутабилна, но веројатно ова прво издание ги содржело првите 14 песни од збирката. Првите пет книги од збирката „''Љубови“'' ([[Латински јазик|латински:]] ''Amores''), серија еротски поеми упатени до љубовницата Корина, се смета дека биле објавени во 16-15 година п.н.е. Првите три книги од зачуваната верзија, според епиграмот на првата книга, се смета дека биле објавени околу 8-3 година п.н.е. Меѓу публикациите на двете изданија на ''Љубови'' може да се датира премиерата на неговата [[трагедија]] „''Медеја“'', на која ѝ се восхитувале во антиката, но која повеќе не постои. Следната поема на Овидиј, „''Бојата на лицето''“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Medicamina Faciei)'', фрагментарно дело за третманите на женската убавина, му претходела на делото, „''Уметноста на љубовта“'', пародија на [[дидактичка поезија]] и прирачник во три книги за заведувањето и интригата, кој се датира во 2 година од нашата ера (Книгите 1-2 некаде во 1 година п.н.е.<ref>{{Наведена книга|last=Hornblower|first=Simon|authorlink=|author2=Antony Spawforth|title=Oxford Classical Dictionary|publisher=Oxford University Press|year=1996|location=|page=1085|url=|doi=|id=|isbn=}}</ref>). Овидиј можеби во неговата поезија во прогонот го идентификува ова дело како ''песната'', која била една од причините за неговиот егзил. По „''Уметноста на љубовта“'', следи делото „''Љубовни лекови''“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Remedia Amoris),'' истата година. Со овој корпус на елегиска, еротска поезија Овидиј си направил место помеѓу водечките римски [[Елегија|елегичари]] Гал, Тибул и Пропертиј, меѓу кои себеси се гледал како четврти претставник<ref name="Trist. 4.10.53–4"/>. До 8 година, тој го завршил неговиот најамбициозен труд, „''[[Метаморфози (Овидиј)|Метаморфози]]“'', [[хексаметар]]ска [[Епика|епска поема]] во 15 книги. Делото е енциклопедиски каталог на преобразбите во [[Старогрчка митологија|грчката]] и [[Римска митологија|римската митологија]], од појавата на [[Вселена|космосот]] до [[апотеоза]]та на [[Гај Јулиј Цезар|Јулиј Цезар]]. Приказните се следат една со друга во раскажувањето за човечки суштества преобразени во нови тела: дрва, карпи, животни, цвеќиња, [[Соѕвездие|соѕвездија]] и сл. Истовремено, тој работел на делото „''Фасти''“, поема во шест книги во [[елегичен дистих]] на тема на [[Римски календар|календарот на римските празници]] и [[астрономија]]та. Композицијата на оваа поема била прекината поради егзилот на Овидиј и се смета дека тој престанал да работи на поемата во Томис. Веројатно во овој период биле напишани, доколку се на Овидиј, двостраните писма во ''Хероините'' (16-21). === Прогонството во Томис === [[Податотека:Turner_Ovid_Banished_from_Rome.jpg|мини|280x280пкс| ''Овидиј протеран од Рим'' (1838) слика од [[Џ. М. В. Тарнер]].]] Во 8 година, Овидиј бил протеран во Томис, денешна [[Констанца|К<nowiki/>онстанца]], на [[Црно Море|Црното Море]], со ексклузивна интервенција на императорот [[Октавијан Август|А<nowiki/>вгуст]], без никакво учество на [[Римски сенат|Сенатот]] или на било кој [[Римско граѓанско право|римски судија]].<ref>See ''Trist''. II, 131–132.</ref> Овој настан оставил белег на цела негова следна поезија. Овидиј напишал дека причината за неговото прогонство биле ''carmen et error'' (песна и грешка),<ref name="Publije Ovidije Nazon 1964"/><ref>Ovid, ''Tristia'' 2.207</ref> тврдејќи дека неговото злосторство е полошо и од убиство,<ref>Ovid, ''Epistulae ex Ponto'' 2.9.72</ref> поштетно и од поезија.<ref>Ovid, ''Epistulae ex Ponto'' 3.3.72</ref> Внуците на императорот, [[Јулија Помладата]] и [[Агрипа Постум]], исто така, биле протерани приближно во истото тоа време. Сопругот на Јулија, [[Луциј Емилиј Паул]], бил осуден на смрт за заговор против [[Октавијан Август|Август]], заговор за кој Овидиј можеби знаел.<ref>Norwood, Frances (1963), „The Riddle of Ovid's Relegatio“, ''Classical Philology'', p. 158</ref> [[Lex Iulia|Јулискиот закон за брак од 18 година п.н.е.]], кој промовирал [[Моногамија|моногамен]] брак, а прељубата се сметала за престап, бил новина кај [[Римско Царство|Римјаните]]. Пишувањата на Овидиј во „Уметноста на љубовта“ поттикнувале прељуба. Тој можеби бил протеран поради ова дело, кое се чинело субверзивно во однос на законите на императорот. Сепак, во поглед на долгото време кое поминало помеѓу објавувањето на делото (1 година п.н.е) и прогонството (8 година), некои автори сугерираат дека Август веројатно ја искористил поемата само како оправдание за нешто посериозно.<ref name="José González Vázquez 1992 p.10">José González Vázquez (trans.), Ov. ''Tristes e Pónticas'' (Editorial Gredos, Madrid, 1992), p.10 and Rafael Herrera Montero (trans.), Ov. ''Tristes; Cartas del Ponto'' (Alianza Editorial, Madrid, 2002). The scholars also add that it was no more indecent than many publications by [//en.wikipedia.org/wiki/Propertius Propertius], [//en.wikipedia.org/wiki/Tibullus Tibullus] and [//en.wikipedia.org/wiki/Horace Horace] that circulated freely in that time.</ref> [[Податотека:Insula ovidiu.jpg|мини|244x244пкс|Островот на Овидиј ([[Романски јазик|романски:]] Insula Ovidiu), каде се претпоставува дека умрел Овидиј (остатоците од [[римска вила]] постојат), северно од Констанца ([[Романија]]). ]] === Факти за прогонството === Есента, во 8 година од нашата ера, со едноставен указ издаден од страна на императорот [[Октавијан Август]]<ref>Ovide, ''Tristes'', II, 131-135.</ref>, Овидиј бил прогонет од Рим и му било доделено живеалиште во Мала Скитија (денешна [[Добруџа]]), на брегот на Понт-Еуксин (денешно [[Црно Море]]), во Томис (денешна [[Констанца]]), место каде што живеело население составено од [[Гети]] и од Грци<ref>Ovide, ''Tristes'', V, 7, 11.</ref>. Указот стапилна сила без никакво судење, со тоа се избегнала правна дебата и причините за истиот остануваат мистерија. При прогонот добил статус на ''relegatus'' со што тој го изгубил правото на [[римско граѓанство]] и имотот му бил конфискуван, но тој останал слободен граѓанин, нему било одземено богатството и не му била нарушена слободата да ја продолжи кариерата како писател и да комуницира со сопругата и со пријателите.<ref name=":0">Jérôme Carcopino, , Flammarion, 1963, <abbr>p.</abbr> 59 à 170 : ''L'exil d'Ovide, poète néopythagoricien''</ref> Така тој со богатстото и со своите робови пристигнал во Томис во пролетта во 9 година, далеку од [[Римско Царство|Рим]], на остров во близина на брегот (кој денес се наоѓа во лагуната во северниот дел на [[Констанца]]) каде ја изградил својата вила и ги поминал последните години од животот. Казната на Овидиј била привремена, ''ад темпус'', а не трајна, па врз основа на тоа, Овидиј зел обврска да молчи. Од самиот поет дознаваме дека тој со тек на овие години во прогонство, го научил јазикот на [[Гети]]те и [[Сармати]]те<ref>Ovide, ''Tristes'', V, 12, 58 ; ''Pontiques'', III, 2, 40 et IV, 13, 19-25.</ref>, развил односи со кралот [[Котис III од Тракија|Котис III]] од соседната [[Тракија]]<ref>Ovide, ''Pontiques'', II, 9.</ref> и по смртта на Август, во форумот на Томис пред Гетите прочитал песна што ја напишал на нивниот јазик во чест на императорот и која тие со ентузијазам ја прифатиле.<ref>Ovide, ''Pontiques'', IV, 13, 35-36.</ref> Тој во Томис ги напишал неговите последни стихови, „''Таги''“ и „''Писмата''“, кои содржат исповеди полни со [[меланхолија]], изразувајќи ја неговата [[носталгија]], неговата болка и тага поради егзилот. По егзилот ниедно од неговите дела повеќе го немало во јавните [[Библиотека|библиотеки]].<ref>Ovide, ''Tristes'', III, 1, 65 ; ''Pontiques'', I, 1, 5.</ref> Овидиј залудно се обидувал да се врати во Рим. Преку своите моќни пријатели, тој го молел императорот Август да му дозволи да се врати во Рим, а подоцна го молел и императорот [[Тибериј]], но неговите молби не вродиле со успех.<ref name="Publije Ovidije Nazon 1964"/> По неговата смрт, и покрај неговата желба, семејството не можело да си дозволи да го донесе неговото тело во Рим и тој најверојатно бил закопан во Томис. Сепак, на островот не е најден гробот кој го носи неговото име, но точно е и дека површината на овој остров е намалена поради ерозијата од времето кога римската вила била таму, пред две илјади години. [[Податотека:Statuia lui Ovidiu (1900).jpg|мини|258x258пкс|Статуа на Овидиј во Констанца, Романија (1900 година)]] === Творештвото на Овидиј во прогонство === [[Податотека:Publius Ovidius Naso.jpg|мини|366x366пкс|Замислен портрет на Овидиј]] Во прогонство, Овидиј напишал две збирки поезија, „Таги“ и „Писма од Црното Море“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Epistulae ex Ponto)'', во кои се покажува неговата тага и осаменост. Со тоа што бил далеку од Рим, тој немал пристап до библиотеките и на тој начин можеби бил принуден да престане да го пишува делото „Фасти“, поема за [[Римски календар|римскиот календар]], од која се зачувани само првите шест книги, од јануари до јуни. Петте книги на „Таги“, серија елегии кои го изразуваат очајот на поетот во егзил и бараат негово враќање во Рим, се датирани до 9-12 година. „Писма од Црното Море“, серија писма до пријатели во Рим од кои бара да му помогнат да се врати дома се сметаат за негови последни композиции. Првите три книги веројатно биле објавени во 13 година а четвртата книга меѓу 14 и 16 година. Поезијата во прогонот е особено емотивна и лична. Во „Писмата“ тој од жителите на Томис бара пријателство (во „Таги“ тие се застрашувачки [[варвари]]). Заради занимација напишал трактат на рибарството, имено, дидактичка поема со наслов „Рибарство“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Halieutica''), од која останале 136 стиха, памфлет насловен „Ибис“, клетви за неверството на лажен пријател, како и некои описи на [[Тракија|Тракијците]] кои живееле околу Томис. Овидиј тагувал за Рим и за неговата трета жена, пишувајќи многу песни за неа. Дел од песните се за императорот [[Октавијан Август|Август]] а дел се за него, за пријателите во Рим, а понекогаш и за самите песни, изразувајќи ја неговата осаменост и надеж за повлекување на егзилот.<ref>Првите два стиха на ''Tristia'' ја изразуваат неговата беда: ''Parve – nec invideo – sine me, liber, ibis in urbem; ei mihi, quod domino non licet ire tuo!'' </ref> === Хипотези за прогонството === За причините на прогонот биле изнесени различни хипотези. Самиот Овидиј пишува: „Две главни обвинувања ја предизвикаа мојата загуба, една песна и една грешка.“<ref>« {{Latin|''Perdiderint cum me duo crimina, carmen et error''}}. Ovide, ''Tristes'', II, 207.</ref>. Песната поради која го налутил императорот, е „Уметноста на љубовта“<ref>Ovide, ''Tristes'', V 12, 48 et I, 1, 68.</ref> Оваа збирка му донела репутација на Овидиј на „учител на бесрамната прељуба“,<ref group="б">„Ме обвинуваат дека сум учител на бесрамната прељуба“. Овидиј, ''Таги'', II, 212.</ref> во времето кога Август се трудел со закон да го наметне новиот морал, а Римјаните биле принудени да ги почитуваат одредбите на [[Lex Iuliae|новите закони]]<ref>{{harvsp|Carcopino 1963|id=JC|p=81 à 88.}}</ref>. За грешката која била фатална, Овидиј тврди дека тој само бил набљудувач: <blockquote>„Не реков ништо, не изустив никаква навреда, виновни зборови не ми се измолкнаа при виното, само затоа што сум видел престап, без да го знам тоа однапред, удрија по мене. Вината ми е што сум имал очи“.</blockquote>Гастон Боасие, во неговата студија посветена на прогонството на Овидиј, претпоставува дека љубовниот однос меѓу ќерката на [[Октавијан Август|Август]] - [[Јулија Постарата|Јулија]] - и поетот го налутила императорот. Но, хронологијата апсолутно противречи на оваа хипотеза, бидејќи откако Август ги открил развратите на неговата ќерка, помеѓу 5 и 2 година п.н.е.<ref group="б">Во 2 година п.н.е, љубовникот на Јулија бил осуден на смрт.</ref> таа постојано била следена а потоа ја прогонил на островот [[Вентотене|Пандатарија]], а од 5 година, во Региум во [[Калабрија]], каде никој не смеел да ѝ се приближи, па затоа невозможно било да постоела некаква интрига помеѓу неа и Овидиј.<ref name=":0" /> Некои од хипотезите тврделе дека грешката на Овидиј била поради учество на церемонии посветени на култот на египетската божица [[Изида]]<ref>[[Léon Herrmann]], ''La faute secrète d'Ovide'', dans la ''Revue de philosophie et d'histoire'', XVII, {{p.}}695 et suiv.</ref><ref>[[Salomon Reinach]], ''Mythes, cultes et religions'', Paris, 1912, IV, {{p.}}69-79 (réédition de l'article paru dans la ''Revue de philologie'', 1910, {{p.}}342-349.)</ref> и наклоноста кон [[неопитагорејството]]<ref>Ovide l’évoque par des [[périphrase]]s, selon l'usage de ses disciples qui ne nommaient jamais le Maître par son nom : ''[[Métamorphoses (Ovide)|Métamorphoses]]'', XV, 60 et suiv. ; ''Tristes'', III, 3, 59-63.</ref> [[Податотека:Publius Ovidius Naso in the Nuremberg chronicle XCIIIv.jpg|мини|224x224пкс|Овидиј во [[Нинбершка хроника|Нинбершката хроника]] во XCIIIv]] Ваквите нејасни причини околу прогонот на Овидиј довеле до бројни теории од страна на историчарите. [[Среден век|Средновековните]] текстови не даваат веродостојни објаснувања и нивните толкувања се чинат извлечени само од пишувањата на Овидиј.<ref>J. C. Thibault, ''The Mystery of Ovid's Exile'' (Berkeley-L. A. 1964), p.20–32.</ref> Самиот Овидиј напишал доста во своја одбрана, честопати давајќи нејасни или противречни показатели.<ref>Вкупно 33 изјави, според Thibault (''Mystery'', p. 27–31).</ref> Во 1923 година, историчарот Џ.Џ Хартман предложил теорија која малкумина ја земаат предвид: дека Овидиј никогаш не бил протеран од Рим и дека целото негово дело од прогонот е резултат на неговата плодна имагинација. Оваа теорија била поддржана и отфрлена во 1930-тите. <nowiki/> Во 1985 година, истражувачкиот труд од Фитон Браун изнесол нови аргументи во прилог на теоријата.<ref>Cf. the summary provided by A. Alvar Ezquerra, ''Exilio y elegía latina entre la Antigüedad y el Renacimiento'' (Huelva, 1997), p. 23–24</ref> Меѓу причините дадени од страна на Браун се дека прогонството на Овидиј се споменува само во неговото дело и во „сомнителни“ пасуси на [[Плиниј Постариот]]<ref>''Naturalis Historia'', 32.152: "His adiciemus ab Ovidio posita animalia, quae apud neminem alium reperiuntur, sed fortassis in Ponto nascentia, ubi id volumen supremis suis temporibus inchoavit".</ref> и Статиј<ref>''Silvae'', 1.2, 254–255: "nec tristis in ipsis Naso Tomis".</ref> и кај ниеден друг автор сѐ до 4 век<ref>Short references in Jerome (''Chronicon'', 2033, an. Tiberii 4, an. Dom. 17: "Ovidius poeta in exilio diem obiit et iuxta oppidum Tomos sepelitur") and in ''Epitome de Caesaribus'' (I, 24: "Nam [Augustus] poetam Ovidium, qui et Naso, pro eo, quod tres libellos amatoriae artis conscripsit, exilio damnavit").</ref>, дека авторот на „''Хероини''“ бил во можност да го одвои поетското "јас" од личниот и реалниот живот и дека информациите за географијата на [[Констанца|Томис]] веќе биле познати според [[Вергилиј]], [[Херодот]] па и самиот Овидиј, во неговите „''Метаморфози''“.<ref group="б">''Делото „Фести“ (Книгите на календарот)'' на Овидиј останало недовршено. „''Метаморфози“'' ја завршил во годината на егзилот и недостигал само финалниот преглед. Додека бил во егзил, Овидиј рекол дека тој никогаш не го сторил финалниот преглед на поемата.</ref><ref>A. D. F. Brown, "The unreality of Ovid's Tomitan exile", ''Liverpool Classical Monthly'' 10.2 (1985), p. 20–21.</ref> Потврдокорните историчари, се противеле на ваквите хипотези.<ref>J. M. Claassen, „Error and the imperial household: an angry god and the exiled Ovid's fate“, ''Acta classica: proceedings of the Classical Association of South Africa'' 30 (1987), p. 31–47.</ref> Еден од главните нивни аргументи е дека Овидиј никогаш не би го оставил делото „Фасти“ недовршено, главно затоа што тоа дело ќе му осигурало статус на врховен поет.<ref>Although some authors such as Martin (P. M. Martin, "À propos de l'exil d'Ovide... et de la succession d'Auguste", ''Latomus'' 45 (1986), p. 609–11.) and Porte (D. Porte, "Un épisode satirique des ''Fastes'' et l'exil d'Ovide", ''Latomus'' 43 (1984), p. 284–306.) detected in a passage of the ''Fasti'' (2.371–80) an Ovidian attitude contrary to the wishes of [[Augustus]] to his succession, most researchers agree that this work is the clearest testimony of support of Augustan ideals by Ovid (E. Fantham, ''Ovid: Fasti. Book IV'' (Cambridge 1998), p. 42.)</ref> <nowiki/> Овидиј умрел во Томис, во 17 или 18 година.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=16zxAgAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=Ancient+Rome:+An+Anthology+of+Sources&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi_s8WOl6bTAhUFhiwKHSn5CdYQ6AEIIjAA#v=onepage&q=Ovid&f=false|title=Ancient Rome: An Anthology of Sources|last=Smith|first=R. Scott|date=2014-03-15|publisher=Hackett Publishing|isbn=1624661165|language=en}}</ref> Се смета дека делото „Фасти“, било објавено посмртно.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=yPUDE65WEMoC&lpg=PA275&dq=ovid%20fasti%20published%20posthumously&pg=PA22#v=onepage&q=published&f=false|title=Ovid, Fasti 1: A Commentary|last=Green|first=Steven J.|date=2004-01-01|publisher=BRILL|year=|isbn=9004139850|location=|pages=22|language=en|quote=|via=}}</ref> Во декември 2017, прогонот на Овидиј и официјално бил укинат од страна на Советот на градот [[Рим]].<ref>{{наведени вести|last1=Henley|first1=Jon|title=Ovid's exile to the remotest margins of the Roman empire revoked|url=https://www.theguardian.com/world/2017/dec/16/ovids-exile-to-the-remotest-margins-of-the-roman-empire-revoked|accessdate=16 December 2017|publisher=The Guardian|date=16 December 2017}}</ref> == Книжевни жанрови == [[Податотека:Orvieto105.jpg|thumb|десно|Овидиј. Фреска од Лука Сињорели, катедрала во Орвието, 15 век.]] Овидиј оставил богато и разновидно творештво кое се состои од повеќе дела: „Песни за љубовта“ (во три книги), „Хероики“, „Вештинана љубовта“ (во три книги), „Лекови за љубовта“, „Метаморфози“ (во 15 книги), „Фасти“ (во шест книги), „Песни на тагата“ (во пет книги) и „Писма од Понт“ (во четири книги). Овидиј бил „роден поет“ кој уживал голема популарност и, иако во неговата поезија нема возвишени мисли, тој се наметнал како пример на латинскиот уметнички облик.<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 112.</ref> * [[Дидактичка поезија]]: поезија чија функција е да подучува : ''[[Вештина на љубовта]]'', ''[[Лекови за љубовта]], ''Грижа за лицето'' ''[[Фасти]]'' * [[Елегија|Лирска елегична поезија]]: поезија во која се изразени тажни чувства : les ''[[Таги]]'', ''Понтики'' (односно, ''Писма од Црното Море''). * [[Лирика|Лирска љубовна поезија]]: поезија во која се изразени љубовни чувства: ''Љубови.'' * [[Епика|Епска поезија]]: ''[[Метаморфози (Овидиј)|Метаморфози]]''. ''Метаморфозите'', исто како '''[[Енеида]]'' од Вергилиј, се епопеја, род кој се карактеризира со благородна содржина, а на ниво на формата, со употреба на [[дактилен хексаметар]]. Овие две карактеристики го изразуваат возвишеното а Овидиј, во сите жанрови, се разликува по неговиот вкус за "еротска" тематика. == Дела == === ''Хероиди'' === [[Податотека:Herkulaneischer_Meister_001.jpg|мини|508x508пкс|[[Медеја]] на фреска во [[Херкуланеум]].]] Делото „Хероиди“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Heroides'' („Хероини“) или ''Epistulae Heroidum'' - „Писма на хероините“) е збирка од 21 поема во [[елегичен дистих]], напишани во форма на писма на жените упатени до нивните отсутни љубовници<ref name="ReferenceA">„Publije Ovidije Nazon“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 101.</ref> во кои тие ги изразуваат нивните емоции на носталгија и копнеж, молби за нивно враќање и алузии за нивните идни дејства во рамки на личната [[митологија]]. Автентичноста на збирката е доведена во прашање. Таа опфаќа нов тип на композиција без паралела со претходната книжевност.<ref>Knox, P. ''Ovid's Heroides: Select Epistles'' (Cambridge, 1995) pp.14ff.</ref> [[Податотека:Phyllis_Demophoonti.jpg|лево|мини|153x153пкс|Илустрација на Филида и Демофон во „Хероини“, Венеција, 16 век.]] Првите 14 писма се смета дека ја сочинувале првичната објавена збирка на поеми „напишани“ од хероините [[Пенелопа (митологија)|Пенелопа]], [[Филида]], [[Брисеида]], [[Федра]], [[Енона]], [[Хипсипила]], [[Дидона]], [[Хермиона]], [[Дејанира]], [[Аријадна]], [[Канака]], [[Медеја]], [[Лаодамија]] и [[Хиперместра]] до нивниот отсутен љубовник. Писмото 15 од историската [[Сафо]] до [[Фаон]], се чини лажно (иако се спомнува во ''Љубови'' 2.18) поради неговата должина, недостатокот на интеграција во митолошката тема и неговото отсуство од [[Среден век|средновековните]] ракописи.<ref>Knox, P. pp.12–13</ref> Последните писма (16-21) се составени во пар и се состојат од писмо до љубовникот и одговор ([[Парис (митологија)|Парис]] и [[Елена Тројанска|Елена]], Херо и Леандер, [[Аконтиј]] и [[Сидипа]]). Тие се сметаат за подоцнежно дополнување на корпусот, бидејќи Овидиј никогаш не ги споменува. [[Податотека:Ovid and Corine.jpg|мини|Овидиј и Корина]] === ''Љубови'' === „Љубови“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Amores)'' е збирка (во три книги) љубовна поезија во [[елегичен дистих]], следејќи ги конвенциите на [[Елегија|елегичниот жанр]] што го развиле [[Тибул]] и Пропертиј. Елегијата потекнува од нив но Овидиј бил иноватор во жанрот. Овидиј го менува водачот на неговите елегии од ''поетот'', во љубовта. Ова префрлање на фокусот од триумф на поетот кон триумф на љубовта е прв од ваков вид за овој жанр на поезија. Оваа иновација на Овидиј може да се сумира како користење на љубовта како метафора за поезијата.<ref>{{Наведено списание|last1=Athanassaki|first1=Lucia|title=The Triumph of Love in Ovid's Amores 1, 2|journal=Materiali e discussioni per l'analisi dei testi classici|date=1992|volume=No. 28|pages=125–141|jstor=40236002}}</ref> Книгите ги опишуваат многуте аспекти на љубовта и се фокусираат на односот на поетот со љубовницата наречена Корина. ''Книга 1'' содржи 15 песни. Во првата, Овидиј ја кажува намерата да напише [[Епика|епска поезија]], која била спречена од [[Купидон]] кој му украл една стапка (претворајќи го [[хексаметар]]от во [[пентаметар]]). Песната 4 е [[Дидактичка поезија|дидактичка]] и ги опишува принципите кои Овидиј ќе ги развие во ''Уметноста на љубовта''. Песната ја воведува Корина по име. Песните 8 и 9 се занимаваат со Корина, којашто ја продава нејзината љубов за подароци, додека 11 и 12 го опишуваат неуспешниот обид на поетот да оствари средба со неа. Песната 14 зборува за експеримент на Корина во боење на косата а 15 ја нагласува бесмртноста на Овидиј и на љубовните поети. Втората книга има 19 песни. Воведната песна раскажува како Овидиј ја напуштил [[гигантомахијата]] во корист на [[елегија]]та. Песните 2 и 3 се молби да му дозволат на поетот да ја види Корина а песната 6 е жалење за мртвиот папагал на Корина. Песните 7 и 8 се занимаваат со врската на Овидиј со слугинката на Корина и нејзиното откривање, а 11 и 12 се обидуваат да ја спречат Корина да отиде на одмор. Песната 13 е молитва до [[Изида]] за болеста на Корина, 14 е песна против абортусот а 19 е предупредување до мажите. Книгата 3 има 15 песни. Воведната песна ги опишува олицетворената Трагедија и Елегија во борба за Овидиј. Песна 2 опишува посета на трките, 3 и 8 се фокусираат на интересот на Корина за другите мажи, 10 е поплака упатена до [[Церера]] поради нејзиниот празник кој бара воздржување, 13 е песна за празникот на [[Јунона]] а 9 тажалка за [[Тибул]]. Во песната 11 Овидиј повеќе не сака да ја љуби Корина и жали за песните што ги напишал за неа. Последната песна е збогување со еротската [[Музи|муза]].<ref>Conte, G. p. 343</ref> ===''Грижа за лицето'' === Трето датирано дело е „Грижа за лицето“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Medicamina Faciei Femineae''). Околу стотина елегии останале од оваа песна за третмани за убавина на женското лице, што се чини како пародија на сериозната [[дидактичка поезија]]. Стилот не е различен од пократските хеленистички дидактички дела на Никандер и Аратус. ===''Уметноста на љубовта'' === <blockquote><poem> Si quis in hoc artem populo non novit amandi, hoc legat et lecto carmine doctus amet.<ref>Book 1 Стих 1, 2: „Ако не ја знаеш уметноста на љубовта, прочитај ја мојата книга, и ќе бидеш 'доктор' за љубов во иднина“.</ref> </poem></blockquote>„Уметноста на љубовта“ или „Вештината на љубовта“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Ars Amatoria)'' е дидактичка [[Елегија|елегична песна]] во три книги, за вештината на заведувањето и љубовта. Првата книга им се обраќа на мажите и ги учи како да ги заведе жените; втората, исто така, им се обраќа на мажите и ги учи како да ги задржат љубовниците; додека третиот дел ги поучува жените на техниките на заведување.<ref name="ReferenceA"/> Првата книга започнува со [[Инвокација|повикување]] на [[Венера (божица)|Венера]], каде Овидиј се воспоставува себеси како ''аморис'' (1.17) - учител на љубовта. Втората книга се повикува на [[Аполон]] и започнува со раскажување на приказната за [[Икар]]. Овидиј ги советува мажите да избегнуваат да даваат премногу подароци, да се грижат за својот изглед, да ги кријат работите, да ги пофалат љубовниците. Опишана е грижата на [[Венера (божица)|Венера]] за прокреацијата, како и помошта на [[Аполон]] во задржувањето на љубовникот. Книгата завршува со барањето на Овидиј, „учениците“ да ја шират неговата слава. Книга 3 започнува со одлуката на Овидиј да ги насочи жените против неговото учење во првите две книги. Овидиј им дава на жените детални упатства за изгледот, укажувајќи им да избегнуваат премногу украси, ги советува да читаат поезија, да научат да играат игри, да спијат со луѓе од различна возраст, да флертуваат и да воздивнуваат. Книгата завршува со желбата жените да го следат неговиот совет и да ја прошират неговата слава, велејќи: "''Учител ни беше Овидиј''" ([[Латински јазик|латински:]] ''Naso magister erat)''. ===''Лекoви за љубовта'' === „Лекови за љубовта“ (латински: ''Remedia Amoris'') е елегија која предлага лек за љубовта. Песната им се обраќа на мажите и го критикува самоубиството како средство за бегање од [[љубов]]та а потоа, повикувајќи се на [[Аполон]], продолжува да им кажува да не одложуваат, да не бидат мрзливи при справување со љубовта, да ги избегнуваат своите партнерките, да не прават [[магија]], да ја видат љубовницата неподготвена, да имаат други љубовници, да ги изгорат старите писма и никогаш да не бидат љубоморни. Некои ја толкуваат оваа песна како затворање на дидактичкиот циклус љубовна поезија на Овидиј и крај на неговата [[Еротика|еротска]] елегиска поезија.<ref>Conte, G. ''Latin Literature a History'' trans. J. Solodow (Baltimore, 1994) pg.346</ref> === ''Метаморфози (Преобразби)'' === [[Податотека:Ovidius_Metamorphosis_-_George_Sandy's_1632_edition.jpg|десно|мини|278x278пкс|Лондонското издание на ''Метаморфози'' (1632)]] {{Главна|Метаморфози}} „Метаморфози“, најамбициозното и најпознато дело на Овидиј, се состои од каталог од 15 книги напишани во [[дактилен хексаметар]] за преобразби во [[Старогрчка митологија|грчката]] и [[Римска митологија|римската митологија]] поставени во лабава мито-историска рамка. Зборот „метаморфози“ е од грчко потекло и значи „преобразби“. Соодветно, ликовите во ова дело се подложени на многу различни преобразби. Во рамки на речиси 12.000 стихови, се споменуваат речиси 250 различни хеленски и италски митови.<ref name="ReferenceA"/> Секој мит е поставен на отворено, каде што смртниците често се чувствителни на надворешни влијанија. Песната стои во традицијата на митолошката и етиолошката каталошка поезија, како што е „Каталог на жените“ на [[Хесиод]], Етија на [[Калимах]], „Хетереумена“ на [[Никандер]] и „Метаморфози“ на Партениј. [[Податотека:Piero_di_Cosimo_013.jpg|лево|мини|250x250пкс|''Смртта на [[Прокрида]]'', од [[Пјеро ди Козимо де Медичи|Пјеро ди Козимо]] (c.&nbsp;1486–1510)]] Првата книга го опишува формирањето на светот, возрастите на човекот, поплавата, приказната за силувањето на [[Дафне (митологија)|Дафне]] од страна на [[Аполон]] и [[Ија]] од страна на [[Јупитер (бог)|Јупитер]]. Втората книга започнува со Фетон и продолжува да ја опишува љубовта на Јупитер со [[Калиста (митологија)|Калиста]] и [[Европа (митологија)|Европа]]. Третата книга се фокусира на [[митологија]]та на [[Теба (Грција)|Теба]] со приказните на [[Кадмо]], [[Актеон]] и [[Пентеј]]. Четвртата книга се фокусира на три пара љубовници: [[Пирам и Фисба]], [[Салмакида]] и [[Хермафродит]], [[Персеј (митологија)|Персеј]] и [[Андромеда (митологија)|Андромеда]]. Петтата книга се фокусира на песната на [[Музи]]те и се опишува силувањето на [[Прозерпина]]. Шестата книга е збирка приказни за соперништвото помеѓу боговите и смртниците, почнувајќи од [[Арахна]] и завршувајќи со [[Филомела]]. Седмата книга е за [[Медеја]], како и за [[Кефал]] и [[Прокрида]]. Осмата книга е за летот на [[Дедал]], ловот на калидонски свињи и разликата помеѓу [[Филемон и Бавкида]] и [[Ерисихтон]]. Деветтата книга е за [[Херакле]] и инцестуозната [[Библида]]. Десеттата книга се приказни за осудената љубов, како онаа на [[Орфеј]]. [[Податотека:Virgil Solis - Ceyx Tempest.jpg|мини|''Кеик во бурата''. Гравура од [[Виргил Солис]] според ''Метаморфози'' на Овидиј, Книга XI]] Единаесеттата книга го споредува бракот на [[Пелеј]] и [[Тетија (митологија)|Тетија]] со љубовта на [[Кеик]] и Алкиона. Дванаесеттата книга ги опишува подвизите на [[Ахил]], битката на [[кентаур]]ите и [[Ифигенија]]. Тринаесеттата книга зборува за натпреварувањето на Ахил и [[Полифем]]. Четиринаесеттата го опишува патувањето на Енеас, Помона и Вертонус и Ромул. Последната книга започнува со филозофско предавање на [[Питагора]] и обожување на Цезар. Крајот на песната е пофалба за [[Октавијан Август|Август]] и го изразува верувањето на Овидиј дека неговата песна му ја донела бесмртноста. При анализата на „Метаморфози“, фокусот е во организацијата на огромниот материјал и податоци. Г. Б. Конте ја нарекол поемата „галерија на различни литературни жанрови“.<ref>Conte, G. pg.352</ref> === ''Фасти'' === Делото „Фасти“ или „Слави“ се нарекува и „Книга на календарот“ и во него хронолошки се толкуваат разни римски празници и обичаи.<ref name="ReferenceA"/> Од оваа втора амбициозна поема, на која Овидиј работел пред прогонот, се зачувани шест книги. Шесте книги го покриваат првиот семестар од годината, со тоа што секоја книга е посветена на друг месец од [[Римски календар|римскиот календар]] (од јануари до јуни). Такво нешто претходно не било забележано во [[Римска книжевност|римската литература]]. Се чини дека Овидиј планирал да ја опфати целата година, но не можел да го заврши делото поради неговото прогонство. Како и ''Метаморфози'', Фасти требало да биде долга песна што ја следи етиолошката поезија на постари писатели како [[Калимах]] и некои понови како Пропертиј, во неговата четврта книга. Песната минува низ [[Римски календар|римскиот календар]], објаснувајќи ги потеклото и обичаите на важните римски празници, навраќајќи се на митски приказни и давајќи астрономски и земјоделски информации соодветни на сезоната. Песната на почетокот најверојатно му била посветена на [[Октавијан Август|Август]], но можеби смртта на царот го поттикнала Овидиј да ја промени посветата во чест [[Германик]].<ref>Herbert-Brown (2009), G. „Fasti: the Poet, the Prince, and the Plebs“, pp. 126ff.</ref> === ''Ибис'' === „Ибис“ е елегија во 644 реда напишана во егзил, во која Овидиј користи блескава низа митски приказни за проколнување и напад на непријателот. Тој го цитира Калимах како инспирација и ги повикува сите богови да ја направат неговата клетва ефикасна. Песната завршува со молитва дека боговите му ја исполнуваат клетвата. === ''Таги'' === „Таги“ ([[Латински јазик|латински:]]''Tristia)'' се состои од пет книги елегии кои Овидиј ги напишал во прогонот во Томис. Книга 1 содржи 11 песни. Првата е обраќање на Овидиј до неговата книга за тоа како треба да дејствува кога ќе пристигне во Рим. Песната 3 ја опишува неговата последна ноќ во Рим, песните 2 и 10 патувањето на Овидиј во Томис, 8 е за предавството на пријателот, и 5 и 6 за лојалноста на неговите пријатели и сопруги. Во последната песна Овидиј се извинува за квалитетот и тонот на неговата книга, чувство кое одекнува низ целата збирка. Книга 2 се состои од долга песна во која Овидиј се брани себеси и својата поезија, користи преседани за да го оправда своето дело и го моли императорот за прошка. Книгата 3 во 14 песни е за животот на Овидиј во Томис. Првата песна го опишува пристигнувањето на неговата книга во Рим за да ги пронајде делата на Овидиј. Песните 10, 12 и 13 се за годишните времиња поминати во Томис, 9 за потеклото на местото, а 2, 3 и 11 се за неговото емотивно страдање и копнежот за дома. Последната песна е извинување за неговата работа. Книга 4 има 10 песни кои се обраќаат на пријателите. Песната 1 ја изразува неговата љубов кон поезијата и утехата што таа ја носи а 2 го опишува триумфот на Тибериј. Песните 3-5 се за пријатели, 7 барање за преписка и 10 е автобиографија. Последната книга со 14 песни е за сопругата и пријателите. Песните 4, 5, 11 и 14 се наменети за неговата сопруга, 2 и 3 се молитви до Август и Бах, римскиот бог на виното, 4 и 6 се за пријатели, 8 за непријателот. Песната 13 бара писмо, додека со 1 и 12 им се извинува на неговите читатели за квалитетот на неговата поезија. === ''Писма од Црното Море'' (''Понтики'') === „Писма од Црното Море“ ([[Латински јазик|латински:]] ''Epistulae ex Ponto)'' е збирка од четири книги, со вкупно 40 песни, напишани за време на прогонството. Песните главно се барања до пријателите да се заземат кај членовите на империјалното семејство, дискусии за пишување со пријателите и описи на животот во прогонство.<ref name="ReferenceA"/> Првата книга има 10 песни во кои Овидиј ја опишува состојбата на неговото [[здравје]] (10), неговите надежи, спомени и копнежот за Рим (3, 6, 8) и неговите потреби во прогонството (3). Книгата 2 содржи барања до Германик (1 и 5) и разни пријатели да зборуваат во негово име во Рим, додека тој го опишува својот очај и животот во прогонството. Книга 3 има девет песни во кои Овидиј ѝ се обраќа на неговата сопруга (1) и на разни пријатели. Вклучено е раскажувањето на приказната за [[Ифигенија]] во Таврис (2), песната против критики (9) и сонот на Купидон (3). Книга 4, последното дело на Овидиј, во 16 песни зборува за пријателите и го опишува својот живот во егзилот. Песните 10 и 13 ја опишуваат зимата и пролетта во Томис, песната 14 е пофалба за Томис, 7 ја опишува географијата и климата, а 4 и 9 се честитки до пријателите за нивните совети и барања за помош. Песната 12 му е упатена на [[Тутикан]], чие име, се жали Овидиј, не се вклопува во стихот. Последната песна му е упатена на непријателот кого Овидиј го моли да го остави на мира. Последниот елегичен дистих е следниот: „Каде е радоста во прободување на вашиот челик во моето мртво месо? / Не остана место каде што можат да се направат свежи рани.“<ref>[http://www.poetryintranslation.com/PITBR/Latin/OvidExPontoBkFour.htm PoetryInTranslation.com]</ref> == Значење и влијание == === Критика === Делата на Овидиј се толкувале на различни начини во текот на вековите со ставови кои зависеле од општествените, [[Религија|религиозните]] и книжевните контексти на различни периоди. Познато е дека во тек на својот живот, тој веќе бил познат и критикуван. Во „Лекови за љубовта", Овидиј ги критикува луѓето кои сметале дека неговите книги се дрски.<ref>Ov. ''Rem''. VI, 6.</ref> [[Податотека:Ovide_moralisé.jpg|мини|296x296пкс|Морализираниот Овидиј (1484)]] Подоцна, Овидиј станал еден од најпознатите и највлијателните римски поети во [[Среден век|средниот век]] и [[ренесанса]]та.<ref name="PeterXIII">See chapters II and IV in P. Gatti, Ovid in Antike und Mittelalter. Geschichte der philologischen Rezeption, Stuttgart 2014, {{ISBN|978-3-515-10375-6}}; Peter Green (trad.), ''The poems of exile: Tristia and the Black Sea letters'' ([[University of California Press]], 2005), p.xiii. {{ISBN|0-520-24260-2}}, {{ISBN|978-0-520-24260-9}}</ref> Писателите во средниот век го користеле неговиот труд како начин да читаат и пишуваат за теми пошироки од тие што ги налагала [[Библија]]та.<ref>Robert Levine, „Exploiting Ovid: Medieval Allegorizations of the Metamorphoses“, ''Medioevo Romanzo'' XIV (1989), pp. 197–213.</ref> Во средниот век, било напишано обемно француско дело „''Морализираниот Овидиј''“ ([[Француски јазик|француски:]] ''Ovide moralisé)'' кое морализира 15 книги од „Метаморфози“. Делото извршило големо влијание во европската книжевност а поезијата на Овидиј дала инспирација за ренесансната идеја за хуманизмот, и поттикнало многу ренесансни сликари и писатели.{{quote|За првпат ги засакав книгите откако уживав во приказните на „Метаморфози“ од Овидиј. На околу седум или осум години почнав да ги читам, бидејќи беа на мојот мајчин јазик и тоа беше најлесната книга што ја знаев и чија содржина најдобро одговараше на мојата нежна возраст. („Есеи“, Мишел де Монтењ).<ref>[[Michel de Montaigne]], ''The complete essays of Montaigne'' (translated by Donald M. Frame), [[Stanford University Press]] 1958, p.130. {{ISBN|0-8047-0486-4}} {{ISBN|978-0-8047-0486-1}}</ref>}}Во [[Шпанија]], [[Мигел де Сервантес|Сервантес]] исто така се повикал на „''[[Метаморфози]]''“ како платформа за инспирација на неговиот роман „''[[Дон Кихот]]''“, каде укажува на тоа да се биде внимателен со сатирите бидејќи тие можат да испратат поети во егзил, судбина што го снашла Овидиј.<ref>Frederick A. De Armas, ''Ovid in the Age of Cervantes'' (Toronto: University of Toronto Press, 2010), pp. 11–12.</ref> [[Податотека:Eugène_Delacroix_-_Ovide_chez_les_Scythes_(1859).jpg|мини|280x280пкс|[[Ежен Делакроа|Делакроа]], ''Овидиј меѓу Скитите'', 1859. Национална галерија (Лондон).]] Во [[16 век]], некои [[Исусовци|језуитски школи]] во [[Португалија]] истргнале неколку пасуси од ''Метаморфозите'' на Овидиј. Иако Језуитите во неговите песни гледале елегантни композиции достојни да им се презентираат на учениците за образовни цели, сепак сметале дека неговите дела како целина можат штетно да влијаат на учениците.<ref>Agostinho de Jesus Domingues, ''Os Clássicos Latinos nas Antologias Escolares dos Jesuítas nos Primeiros Ciclos de Estudos Pré-Elementares No Século XVI em Portugal'' (Faculdade de Letras da [[Universidade do Porto]], 2002), [[Porto]], p.16–17.</ref> Во [[Англија]], во 16 век, делата на Овидиј биле критикувани. Архиепископот од Кентербери и епископот од [[Лондон]] наредиле современиот превод на љубовните песни на Овидиј јавно да бидат запалени во 1599 година. Пуританците од следниот век го гледале Овидиј како [[Паганизам|пагански поет]] кој шири неморално влијание.<ref>Ovid's ''Metamorphoses'', Alan H. F. Griffin, ''Greece & Rome'', Second Series, Vol. 24, No. 1 (Apr., 1977), pp. 57–70. Cambridge University Press.</ref> [[Џон Драјден]] составил познат превод на Метаморфози во текот на [[17 век]], кога Овидиј бил ''преработен'' [...] според неговата слика<ref name="PeterXIII2" /> [[Романтизам|Романтичното движење]] од [[19 век]], Овидиј и неговите песни ги сметале „задушени, досадни, прекумерно формализирани и без вистинска страст“.<ref name="PeterXIII2" /> Романтичарите ги претпочитале неговите поезии од времето на прогонството.<ref>Peter Green (trad.), ''The poems of exile: Tristia and the Black Sea letters'' (University of California Press, 2005), p. xiv. {{ISBN|0-520-24260-2}}, {{ISBN|978-0-520-24260-9}}</ref> Сликата ''Овидиј меѓу Скитите'', насликана од [[Ежен Делакроа|Делакроа]], ги отсликува последните години на поетот во егзил во [[Скитија]], а неа ја виделе [[Шарл Бодлер|Бодлер]], [[Теофил Готје|Готје]] и [[Едгар Дега]].<ref>„Recent Acquisitions, A Selection: 2007–2008“, in [[The Metropolitan Museum of Art]] ''Bulletin'', v. 66, no. 2 (Fall, 2008).</ref> Бодлер ја искористил можноста да напише долг есеј за животот на прогонет поет како Овидиј.<ref>Timothy Bell Raser, ''The simplest of signs: Victor Hugo and the language of images in France'', 1850–1950 (University of Delaware Press, 2004), p.127. {{ISBN|0-87413-867-1}}, {{ISBN|978-0-87413-867-2}}</ref> Ова покажува дека романтичарите споделувале интерес за темата која ја опфаќа и онаа на несфатениот гениј.<ref>Matt Cartmill, ''A View to a Death in the Morning: Hunting and Nature Through History'', Harvard University Press, 1996, p.118–19. {{ISBN|0-674-93736-8}}</ref> Во минатото, поемите од егзилот не поттикнувале некој посебен интерес.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=gfWtBQAAQBAJ|title=The Poems of Exile: Tristia and the Black Sea Letters|page=xxxvi|author=Ovid|translator-last=Green|translator-first=Peter|publisher=University of California Press|date=2005|isbn=0520931378}}</ref> === Влијанието на Овидиј === ==== Уметност и книжевност ==== * (околу 800–810) поетот [[Модоин]] од дворот на [[Карло Велики]] си го дал себеси прекарот ''Назон''. * (12 век) Трубадурите и средновековната дворска литература. Особено, пасусот кој го опишува [[Свет грал|Светиот грал]] во ''Песна за гралот'' од [[Кретјен де Троа|Кретјен од Троа]] содржи елементи од [[Метаморфози (Овидиј)|Метаморфозите]].<ref name="Peron, Goulven 2016, p. 113">Peron, Goulven. L'influence des Metamorphoses d'Ovide sur la visite de Perceval au chateau du Roi Pecheur, Journal of the International Arthurian Society, Vol. 4, Issue 1, 2016, p. 113-134.</ref> * (13 век) „Романот за розата“, [[Данте Алигиери]] * (14 век) [[Франческо Петрарка|Петрарка]], [[Џефри Чосер]], [[Хуан Руиз]] * (15 век) [[Сандро Ботичели]][[Податотека:Nicolas Poussin - Landscape during a Thunderstorm with Pyramus and thisbe - Google Art Project.jpg|мини|''Пејзаж со Пирам и Фисба за време на бура'' од [[Никола Пусен]]]](16 век-17 век) [[Кристофер Марлоу]], [[Вилијам Шекспир]], [[Џон Марстон]] * (17 век) [[Џон Милтон]], [[Џан Лоренцо Бернини]], ''Дон Кихот на'' [[Мигел де Сервантес]], 1605 и 1615 година, ''Приказната за Полифем и Галатеја'' на [[Луис де Гонгора]], 1613 година, ''Пејзаж со Пирам и Фисба'' од [[Никола Пусен]], 1651, ''Пејзаж со Филемон и Баукида'' од [[Петер Паул Рубенс]], околу 1620 година, ''Божествен нарцис'' од Сор [[Хуана Инес де ла Круз]] околу 1689 година<ref>Tavard, George H. Juana Ines de la Cruz and the Theology of Beauty: The First Mexican theology, University of Notre Dame Press, Notre Dame, IN, 1991, pp/104-105</ref> * (1820-тите) За време на неговиот егзил во Одеса, [[Александар Сергеевич Пушкин|Александар Пушкин]] се споредил себеси со Овидиј во посланието до Овидиј (1821). Прогонетиот Овидиј се појавува и во долгата поема ''Цигани'', која се случува во Молдавија (1824), и во Песна VIII од [[Евгениј Онегин]]. * (1916) ''Портрет на уметникот како млад човек'' на [[Џејмс Џојс]] има цитат од Книга 8 од Метаморфози и го воведува Стивен Дедалус. * (1951) ''Шест метаморфози според Овидиј'' од [[Бенџамин Бритен]], музика за соло [[обоа]]. * (1960) ''Бог е роден во егзил'', роман на романскиот писател [[Винтила Хорија]] за престојот на Овидиј во егзил (романот добил [[награда Гонкур]] во 1960 година). * (1960-ти–2010-ти) [[Боб Дилан]] честопати се навраќа на Овидиј. Во 2006, албумот "''Модерни времиња''", содржи песни со позајмени стихови од песни од егзилот на Овидиј, од преводот на Питер Грин. * (1978) Романот на австралискиот автор [[Дејвид Малуф]] "Имагинарен живот" е за егзилот на Овидиј во Томис. * (1998) Во ''Пандора'', од [[Ана Рајс]], Пандора го цитира Овидиј како омилен поет и автор. * (2000) ''Уметноста на љубовта'' од [[Робин Брукс]], комедија. * (2004) ''Уметноста на љубовта'' од Ендру Рисик, драма, дел од трилогија, со шпекулација за злосторството кое го испратило Овидиј во егзил.<ref>{{наведени вести|url=http://www.telegraph.co.uk/culture/tvandradio/3615337/Tune-in-and-turn-back-the-clock.html|location=London|work=The Daily Telegraph|first=Gillian|last=Reynolds|title=Tune in, and turn back the clock|date=April 13, 2004}}</ref> * (2007) Романот „''Римска ѕвезда''“ на рускиот автор [[Александар Зорич]] е за последната година на животот на Овидиј. * (2007) драмата "''Земјата на заборавот''" од драматургот Михаил Берман-Цикиновски се заснова на новите хипотези околу мистеријата на прогонот на Овидиј во Томис. * (2008) "''Љубовна песна на Овидиј''", двочасовен документарен филм на Дамјано Пјетропаоло, снимен во Рим, во реставрираната куќа на Август во [[Римски форум|Римскиот форум]]), [[Сулмона]] (родното место на Овидиј) и [[Констанца]] (денешен Томис, во Романија)<ref>Broadcast on the Canadian Broadcasting Corporation, CBC Radio One, Dec. 18 and 19, 2008.</ref> * (2011) На [[Фестивал на античка драма Стоби|Фестивалот на античка драма Стоби]], [[Охридски театар|Охридскиот театар]] настапил со претставата „Метаморфози“ работена по текст на Овидиј, во режија на [[Андреј Цветановски]] а адаптирана од [[Дарко Јан Спасов]].<ref>{{Наведени вести|url=http://tirekovmirece.com/Novost/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%84%D0%BE%D0%B7%D0%B8-%D0%BD%D0%B0-%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B8%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B8-%D1%82%D0%B5%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80-%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%80-%D0%BD%D0%B0-%D0%A1%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B8|title=Метаморфози на охридски театар вечер на Стоби|work=Ти Реков Ми Рече|access-date=2018-02-08|language=en}}</ref> * (2012) ''Куќа на гласина'', роман на британскиот автор [[Џејк Арнот]]-започнува со пасус од Метаморфози12.39–63 * (2013) Книжевно дело од [[Михаил Берман - Цикиновски]] "За Овидиј 2000 години подоцна“ (Патопис). Описи на авторот од посетата на местата на неговото раѓање и смрт. * (2015) Во серијата [[Живи мртовци (ТВ серија)|Живи мртовци]], сезона 5 епизода 5, се кажува реченица од Овидиј на латински: "''Dolor hic tibi proderit olim''".<ref>{{Наведена мрежна страница|author=Ovid|url=http://www.sacred-texts.com/cla/ovid/lboo/lboo53.htm|website=Sacred Texts|title=ELEGY XI: WEARY AT LENGTH OF HIS MISTRESS' INFIDELITIES, HE SWEARS THAT HE WILL LOVE HER NO LONGER|accessdate=November 14, 2015}}</ref> Реченицата е извадок од една подолга реченица, "''Perfer et obdura, dolor hic tibi proderit olim''" (во превод: „Бидете трпеливи и јаки, еден ден оваа болка ќе ви биде корисна").<ref>{{наведени вести|title=5 Things You Might Have Missed in The Walking Dead 'Now'|author=Faherty, Allanah Faherty|date=November 9, 2015|work=MoviePilot|url=http://moviepilot.com/posts/3634276}}</ref> === Топонимија === Во Италија, на Овидиј му е посветена улица во Рим, во близина на Кастел Сант Ангело. Исто така, името на Овидиј го носат и: * Универзитетот „Овидиј“, [[Констанца]] (Романија), * Овидиу, романска општина, * Овидиопол, град на југозападна [[Украина]], * Овидиј, место во [[САД]], * Многу улици, училишта и библиотеки во Романија го носат името Овидиу. == Надворешни врски == * -{[http://etext.lib.virginia.edu/latin/ovid/notes.html Универзитет Вирџинија, "Овидиј: илустрации, слика и текст"]}- * {{Gutenberg author|id=Овидиј|name=Овидиј}} * {{Internet Archive author|sname=Ovid}} * {{Librivox author|id=4959}} * -{[http://ovidmeta.jp/search/p/search.php?BookId=1#book_card Nihon University, "Ovid Metamorphoses: Paris 1651(1619)] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20171101132135/http://ovidmeta.jp/search/p/search.php?BookId=1#book_card |date=2017-11-01 }}}- * -{[http://edsitement.neh.gov/curriculum-unit/ovids-metamorphoses-common-core-exemplar Ovid’s “Metamorphoses”: A Common Core Exemplar] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20170131162913/https://edsitement.neh.gov/curriculum-unit/ovids-metamorphoses-common-core-exemplar |date=2017-01-31 }}}- * ''Латински и англиски превод'' ** -{[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/perscoll?.submit=Change&collection=Perseus:collection:Greco-Roman&type=text&lang=Any&lookup=Ovidius Perseus/Tufts: P. Ovidius Naso] ''Amores'', ''Ars Amatoria'', ''Heroides'' (on this site called ''Epistulae''), ''Metamorphoses'', ''Remedia Amoris''. Enhanced brower. Not downloadable.}- ** -{[http://www.sacred-texts.com/cla/ovid Архива: Овидиј] ''Amores'', ''Ars Amatoria'', ''Medicamina Faciei Femineae'', ''Metamorphoses'', ''Remedia Amoris''.}- ** -{[http://fax.libs.uga.edu/PA6519xM3xB8/ Метаморфози на Публиј Овидиј Насон]; со анализа и објаснувања, белешки на англиски, историски критики, илустрации. [[Nathan Covington Brooks]]. Publisher: New York, [[A. S. Barnes]] & co.; Cincinnati, H. W. Derby & co., 1857 ''(a searchable facsimile at the University of Georgia Libraries; [[DjVu]] & [http://fax.libs.uga.edu/PA6519xM3xB8/1f/metamorphoses_of_ovid.pdf layered PDF] format)''}- * ''Оригинални латински'' текстови ** -{[http://www.thelatinlibrary.com/ovid.html Латинска библиотека: Овидиј] ''Amores'', ''Ars Amatoria'', ''Epistulae ex Ponto'', ''Fasti'', ''Heroides'', ''Ibis'', ''Metamorphoses'', ''Remedia Amoris'', ''Tristia''.}- ** -{[http://www.intratext.com/Catalogo/Autori/Aut281.HTM Дела од Овидиј]}- == Поврзано == {{Portal|Книжевност}} * [[Метаморфози (Овидиј)|Метаморфози]] * [[Римска книжевност]] * [[Октавијан Август]] == Белешки == {{reflist|1|group="б"}} == Наводи == {{наводи|2}} {{Нормативна контрола}} {{добра статија}} [[Категорија:Починати во 10-тите]] [[Категорија:Римјани од 1 век]] [[Категорија:Родени во 43 година п.н.е.]] [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] hjlrgtcd8kd5v7user8g1fppkmdyske 0 1189714 4803741 4786860 2022-08-19T23:42:56Z ГП 23995 /* Детето како мотив во популарната музика */ дополнување wikitext text/x-wiki Биолошки, '''дете''' (множина: '''деца''') — човечко суштество помеѓу фазите на раѓање и [[пубертет]].<ref name="Child">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.thefreedictionary.com/Child|title=Child|publisher=TheFreeDictionary.com|accessdate=5 January 2013}}</ref><ref name="Child 2">{{Наведена мрежна страница|url=http://oxforddictionaries.com/definition/english/child|title=Child|publisher=Oxford University Press|accessdate=5 January 2013}}</ref> Правната дефиниција на ''дете'' генерално се однесува на малолетно лице. ''Дете'' исто така може да се користи за опис на односот со родителот<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ssa.gov/dibplan/dacpage.shtml|title=For example, the US Social Security department specifically defines an adult child as being over 18|publisher=Ssa.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20131001072300/http://www.ssa.gov/dibplan/dacpage.shtml|archive-date=1 October 2013|url-status=dead|accessdate=9 October 2013}}</ref> или, метафорички, [[Власт|авторитарна фигура]], или за означување на членство во клан, племе или религијата; тоа исто така може да се однесува на некој силно погоден од одредено време, место или околност, како во термините "дете на природата" или "дете на шеесеттите години".<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.bartleby.com/61/13/C0291300.html|title=American Heritage Dictionary|date=7 December 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071229155809/http://www.bartleby.com/61/13/C0291300.html|archive-date=29 December 2007|url-status=dead}}</ref> Постојат многу социјални проблеми кои влијаат врз децата, како што се образованието, малтретирањето, сиромаштијата, дисфункционалниите семејства, детскиот труд, [[глад]]от и бездомништвото. Децата можат да бидат одгледани од [[родител]]ите, старателите или делумно во дневен центар. == Правни, биолошки, социјални дефиниции == [[Податотека:Children_games_Louvre_Ma99_n2.jpg|мини|Деца играјќи си со топка, римско дело, 2 век од н.е.]] Законски, терминот "дете" може да се однесува на секој под старосната граница. [[Конвенција за правата на детето|Конвенцијата за правата на детето]] на ОН го дефинира ''детето'' како "човечко суштество под возраста од 18 години, освен ако според [[Право|законот]] кој се применува за детето не е одредено поинаку".<ref name="un">[http://www.hakani.org/en/convention/Convention_Rights_Child.pdf "Convention on the Rights of the Child"] The Policy Press, Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights</ref> Ова е ратификувано од страна на 192 од 194 земји-членки. Терминот "дете" исто така може да се однесува на некој под друга законски дефинирана старосна граница неповрзана со возраста на полнолетство. Во [[Сингапур]], на пример, "дете" е правно дефинирано како некој под 14 години според "Акт за децата и младите личности" додека возраста на мнозинство е 21.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://statutes.agc.gov.sg/aol/search/display/view.w3p;page=0;query=DocId%3A911aba78-1d05-4341-96b7-ee334d4a06f0%20%20Status%3Ainforce%20Depth%3A0;rec=0|title=CHILDREN AND YOUNG PERSONS ACT|accessdate=20 October 2017|archive-date=2018-02-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20180203075312/http://statutes.agc.gov.sg/aol/search/display/view.w3p;page=0;query=DocId:911aba78-1d05-4341-96b7-ee334d4a06f0%20%20Status:inforce%20Depth:0;rec=0|url-status=dead}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mlaw.gov.sg/content/minlaw/en/news/public-consultations/proposal-to-lower-the-age-of-contractual-capacity-from-21-years-to-18-years-and-the-civil-law.html|title=Proposal to lower the Age of Contractual Capacity from 21 years to 18 years, and the Civil Law (Amendment) Bill|publisher=Ministry of Law|location=Singapore|accessdate=21 October 2017|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225222951/https://www.mlaw.gov.sg/content/minlaw/en/site-help/404.html|url-status=dead}}</ref> Според Законот за имиграција на САД, зборот дете се однесува на секој  под 21 година.<ref>[https://www.law.cornell.edu/uscode/text/8/1101 8 U.S.C. § 1101(b)(1)]</ref> Биолошки, дете е секој помеѓу раѓањето и пубертетот. Во многу култури, детето се смета за возрасна личност по доживувањето на обред за премин, кој обично но не и секогаш соодветствува со времето на пубертетот. Децата обично имаат помалку права од возрасните и се класифицирани како неспособни за донесување на сериозни одлуки и законски секогаш мораат да биде под заштита на одговорна возрасна личност, родител или не. Признавањето на детството како состојба различна од возрасноста почна да се појавува во 16 и 17 век. Општеството почна да се однесува кон децата не како минијатурни возрасни личности, туку како личност на пониско ниво на зрелост со потреба од возрасна заштита, љубов и грижа. Оваа промена се забележува во уметничките дела: Во [[Среден век|средниот век]], децата биле прикажани во уметноста како минијатурни возрасни личности без детски карактеристики. Во 16 век, сликите на децата почнаа да се стекнуваат со посебен детски изглед. Од доцниот 17 век па наваму, децата биле прикажани како си играат со играчки, а литературата за деца исто така почна да се развива во овој период.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.elizabethi.org/contents/essays/childhood.htm|title=Essays on childhood|last=.|publisher=Elizabethi.org|accessdate=9 October 2013}}</ref> == Развој == Секое дете поминува низ повеќе фази на социјален развој. Едно доенче или многу мало дете може да си игра само среќно. Потоа, детето може да си игра со друго дете, постепено учејќи да споделува. Групата расте сè повеќе, на три или четири деца. Пред да влезе во градинка, детето обично може да се приклучи и да ужива во групните искуства.<ref name="Social1">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.childdevelopmentinfo.com/parenting/socialization.shtml|title=Socialization stages|publisher=Childdevelopmentinfo.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20140328233949/http://childdevelopmentinfo.com/parenting/socialization.shtml|archive-date=28 March 2014|url-status=dead|accessdate=9 October 2013}}</ref> Како што децата растат, тие изучуваат како да прават некои нешта по хронолошки редослед. Тие учат како да ги приоризираат нивните цели и активности. Нивното однесување се менува како што тие учат нови перспективи од другите луѓе. Тие учат како да претставуваат некои работи симболично и се учат на нови однесувања.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.scholastic.com/teachers/articles/teaching-content/why-children-need-play-0/|title=Why Children Need Play {{!}} Scholastic|accessdate=2017-11-16}}</ref> == Здравје == На децата со ADHD и попречености при учењето им е потребна дополнителна помош за да развијат социјални вештини. Импулсивните карактеристики на детето со ADHD можат да доведат до лоши односи со врсниците.<ref name="Social1"/> Здравствените проблеми што влијаат врз децата понекогаш зависат и од полот; на пример, момчиња имаат поголема веројатност да бидат дијагностицирани со аутизам од девојчињата.<ref>Dworzynski, Katharina, et al. "How different are girls and boys above and below the diagnostic threshold for autism spectrum disorders?." Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry 51.8 (2012): 788-797</ref> == Возраст на одговорност == Возраста на која децата се сметаат за одговорни за нивните социјални дејства (на пример бракот, гласањето итн.) исто така се има променето со текот на времето и тоа е рефлектирано во начинот на кој тие се третираат според законот. Во римското време, децата се сметале за неодговорни за кривични дела, позиција подоцна усвоена од страна на Црквата. Во 19 век, се сметало дека децата помлади од 7 години не се способни за криминал. Децата на возраст од 7 нагоре се сметале за одговорни за своите постапки. Затоа, тие би можеле да се соочуваат со кривични пријави, да отидат во затвор и биле казнувале како возрасни со бичевање, брендирање или бесење.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://law.jrank.org/pages/12069/Juvenile-Justice-Changing-social-attitudes-toward-children.html|title=Juvenile courts|last=Fikadu Satena|publisher=Law.jrank.org|accessdate=9 October 2013}}</ref> Денес, во многу земји како Канада и САД, децата на 12 години се сметаат за одговорни за своите постапки. Тие можат да бидат испратени во посебни воспитно-поправни институции. Истражувањата откриле дека најмалку 25 земји ширум светот немаат специфирана возраст за задолжително образование. Минималната возраст за вработување и склучување на брак исто така се разликуваат низ светот. Во најмалку 125 земји, децата на возраст од 7 до 15 можат да одговараат пред суд и ризикуваат казна затвор за кривични дела. Старосната граница за доброволна/задолжителна воена служба исто така е спорна на меѓународно ниво.<ref>{{Наведено списание|last=Yun|first=Seira|date=2014|title=Breaking Imaginary Barriers: Obligations of Armed Non-State Actors Under General Human Rights Law – The Case of the Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child|journal=Journal of International Humanitarian Legal Studies|volume=5|issue=1-2|pages=213–257|ssrn=2556825}}</ref> Во некои земји, децата се законски обврзани да одат на училиште до 14 или 15 години, но можат да работат пред таа возраст. Правото на образование на децата е загрозено од раниот бракот, детскиот труд и затворот.<ref name="Melchiorre">Melchiorre, A. (2004) [http://www.right-to-education.org/node/53 At What Age?...are school-children employed, married and taken to court?]</ref> == Морталитет кај децата == [[Податотека:2012_Infant_mortality_rate_per_1000_live_births,_under-5,_world_map.svg|мини|360x360пкс|Морталитетот на доенчињата во светот во 2012 година.<ref name="unicef2013">[http://www.childmortality.org/files_v16/download/UNICEF%202013%20IGME%20child%20mortality%20Report_Final.pdf Infant Mortality Rates in 2012] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140714153724/http://www.childmortality.org/files_v16/download/UNICEF%202013%20IGME%20child%20mortality%20Report_Final.pdf |date=2014-07-14 }} , [//en.wikipedia.org/wiki/UNICEF UNICEF], 2013.</ref>]] За време на почетокот на 17 век во [[Англија]], животниот век беше само околу 35 години, во голема мера бидејќи две третини од сите деца починале пред возраст од 4 години.<ref>W. J. Rorabaugh, Donald T. Critchlow, Paula C. Baker (2004). "''[https://books.google.com/books?id=VL_6X5zWOokC&pg=PA47&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false America's promise: a concise history of the United States]''". Rowman & Littlefield. p.47. {{ISBN|0-7425-1189-8}}</ref> Во текот на [[Индустриска револуција|индустриската револуција]], животниот век на децата драматично се зголеми.<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/387301/modernization/12022/Population-change Modernization - Population Change]". ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Според здравствените експерти, стапката на морталитет кај децата паднала остро од 1990-тите години. Околу 12.6 милиони деца под 5-годишна возраст загинале годишно во светот во 1990 година, а 6.6 милиони во 2012 година. Стапката на морталитет кај доенчињата бележи пад од 90 смртни случаи за секои 1,000 раѓања во 1990 година, на 48 во 2012 година. Највисок просек на стапката на морталитет кај доенчињата има во супсахарска Африка, со 98 смртни случаи за секои 1,000 живородени деца - двојно над светскиот просек од 48. == Образование == Образованието, во општа смисла, се однесува на акт или процес на стекнување на општи знаења, развој на моќта на расудување и резонирање и интелектуална подготовка за возрасниот живот.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://dictionary.reference.com/browse/education|title=Education &#124; Define Education at Dictionary.com|publisher=Dictionary.reference.com|accessdate=3 August 2014}}</ref> Формалното образование најчесто се одвива преку [[Училиште|школувањето]]. Правото на образование е признато од страна на некои влади. На глобално ниво, Член 13 од Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права на [[Обединети нации|Обединетите нации]] од 1966 година го признава правото на образование на секое лице.<ref name="ICESCR-art13.1">''ICESCR'', Article 13.1</ref> Образованието е задолжително во повеќето места до одредена возраст, но не и присуството на [[училиште]], со што се дадени алтернативни опции како домашното школување или e-учењето кои се признаваат како валидни форми на образование во одредени јурисдикции. Децата во некои земји (особено во делови од Африка и Азија) често не одат на училиште, или присуствуваат само за кратки периоди. Податоците од [[УНИЦЕФ]] укажуваат на тоа дека во 2011 година, 57 милиони деца не одат на училиште; и повеќе од 20% од африканските деца никогаш не посетувале основно училиште или прекинале да одат на училиште пред завршувањето на основното образование.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.unicef.org/education/bege_61659.html|title=Out-of-School Children Initiative &#124; Basic education and gender equality|publisher=UNICEF|accessdate=3 August 2014}}</ref> Според извештај на ОН, [[Војна|војните]] спречуваат 28 милиони деца во светот од добивање на образование, поради ризикот од сексуално насилство и напади во училиштата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12606912|title=BBC News - Unesco: Conflict robs 28 million children of education|date=1 March 2011|publisher=Bbc.co.uk|accessdate=3 August 2014}}</ref> Други фактори кои ги држат децата надвор од училиштето вклучуваат сиромаштија, детски труд, социјални ставови и долги растојанија до училиштето.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/education/4896302.stm|title=UK &#124; Education &#124; Barriers to getting an education|date=10 April 2006|publisher=BBC News|accessdate=3 August 2014}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.bbc.com/news/business-19870729|title=BBC News - Africa gold rush lures children out of school|last=Melik|first=James|date=11 October 2012|publisher=Bbc.com|accessdate=3 August 2014}}</ref> Во 2017, студија на професорот Андреј Цимпиан укажува дека девојчињата на возраст од 6 години можат од општеството да добијат порака дека "генијот" е поверојатно да се најде меѓу машките. Студијата исто така укажа дека ова води до родови стереотипи.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.bbc.com/news/health-38717926|title=Girls feel 'less talented' by age six|last=Gallagher|first=James|date=2017-01-27|work=BBC News|access-date=2017-01-27|language=en-GB}}</ref> == Ставови кон децата == [[Податотека:Group_of_Breaker_boys._Smallest_is_Sam_Belloma.jpg|мини|Група на момчиња во Питстон, Пенсилванија, 1911 година. Детскиот труд беше многу честа појава во САД и во Европа во доцниот 19-ти и раниот 20 век. Во моментов, стапките на детскиот труд се високи во [[Африка]].]] Социјалните ставови кон децата се разликуваат низ светот во разните култури. Овие ставови се менуваат со текот на времето. Студија од 1988 година за европските ставови за централноста на децата пронајде дека Италија е повеќе дете-центрична а Холандија помалку дете-центрична, со други земји, како што се Австрија, Велика Британија, Ирска и [[Западна Германија]] измеѓу нив.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://popindex.princeton.edu/browse/v63/n3/f.html|title=Rachel K. Jones and April Brayfield, Life's greatest joy?: European attitudes toward the centrality of children. Social Forces, Vol. 75, No. 4, Jun 1997. 1,239-69 pp. Chapel Hill, North Carolina|publisher=Popindex.princeton.edu|accessdate=9 October 2013}}</ref> Во 2013 година, стапките на детскиот брак достигнале 75% во Нигер, 68% во Централна Африканска Република и Чад, 66% во Бангладеш и 47% во [[Индија]].<ref>{{Наведени вести|url=https://www.usatoday.com/story/news/world/2013/03/08/child-brides-sold/1972905/|title=Child brides around the world sold off like cattle|date=8 March 2013|publisher=USA Today}}</ref> Заштитата на децата од злоупотреба се смета за важна современа цел. Ова ја вклучува и заштитата на децата од експлоатација, како што е детскиот труд, трговијата со деца и продажбата, [[Сексуална злоупотреба на деца|детската сексуална злоупотреба]], вклучувајќи детска проституција и детска порнографија, [[искористување на децата за воени цели]] и нелегалните [[Посвојување|посвојувања]]. Постојат неколку меѓународни инструменти за овие цели, како што се: * Worst Forms of Child Labour Convention * Minimum Age Convention, 1973 * Optional Protocol on the Sale of Children, Child Prostitution and Child Pornography * Council of Europe Convention on the Protection of Children against Sexual Exploitation and Sexual Abuse * Optional Protocol on the Involvement of Children in Armed Conflict * Hague Adoption Convention * ''Directive 2011/92/EU of the European Parliament and of the Council'' од 13 декември 2011 година за борба против сексуалната злоупотреба и сексуалната експлоатација на децата и детската порнографија.<ref>[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:335:0001:0014:EN:PDF Official Journal of the European Union]</ref> == Итни случаи и конфликти == Итните случаи и конфликти претставуваат детриментални ризици за здравјето, безбедноста и добросостојбата на децата. Постојат многу различни видови на конфликти и итни случаи, на пример, насилство, вооружен конфликт, [[војна]], [[Природна катастрофа|природни непогоди]] итн. Во 2010 година околу 13 милиони деца биле раселени поради [[Војна|вооружени конфликти]] и насилство ширум светот.<ref name=":0">UNICEF. 2010. ''The State of the World’s Children Report, Special Edition''. New York, UNICEF.</ref> Каде што насилните конфликти се норма, животите на младите деца се значително нарушени и нивните семејства имаат големи тешкотии при понудата на чувствителна и доследна грижа потребна за здравиот развој на детето. Студиите за ефектот на итните случаи и конфликти врз [[Здравје|физичко]]то и менталното здравје на децата од раѓање до 8 години покажуваат дека кога катастрофата е норма, стапката на PTSD е присутна кај 3 до 87 проценти од засегнатите деца.<ref name="Shannon, M. P. 1994. pp. 80-93">Shannon, M. P., Lonigan, C. J., Finch, A. J. and Taylor, C. M. 1994. Children exposed to disaster: I. Epidemiology of post-traumatic symptoms and symptom profiles. ''Journal of American Academy of Child and Adolescent Psychiatry'', Vol. 33, pp. 80-93.</ref> Сепак, стапките на PTSD кај децата кои живеат во хронично конфликтни услови варира од 15 до 50 проценти.<ref>De Jong, J. T. V. M. 2002. ''Trauma, War, and Violence: Public Mental Health in Socio Cultural Context''. New York, Kluwer.</ref><ref name=":1">{{Наведена книга|url=http://unesdoc.unesco.org/images/0023/002335/233558E.pdf|title=Investing against Evidence: The Global State of Early Childhood Care and Education|last=Marope|first=P.T.M.|last2=Kaga|first2=Y.|publisher=Paris, UNESCO|year=2015|isbn=978-92-3-100113-0|location=|pages=118–125}}</ref> ==Детето како мотив во уметноста и во популарната култура== ===Детето како мотив во книжевноста=== * „Детето што не знаело за страв“ — македонска народна приказна.<ref>Томе Саздов (избор), ''Македонски народни приказни''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 5-9.</ref> * „Царското посмртче“ — македонска народна приказна.<ref>Томе Саздов (избор), ''Македонски народни приказни''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 36-37.</ref> * „Детето и мечката“ — влашка народна приказна.<ref>''Волшебни сказни на балканските народи''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 41-42.</ref> * „Приказна за сирачето“ — турска народна приказна.<ref>''Волшебни сказни на балканските народи''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 77-79.</ref> * „[[Деца и цвеќиња и ѕвезди]]“ — збирка [[поезија]] за деца на македонскиот поет [[Јозо Т. Бошковски - Јон|Јозо Т. Бошковски]] од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981.</ref> * „Деца и цвеќиња“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 3.</ref> * „Деца и цвеќиња (второ пеење)“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 4-5.</ref> * „Деца и пеперуги“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 6.</ref> * „Деца и божурики“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 7.</ref> * „Децата и птиците“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 8.</ref> * „Децата и игрите“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 14.</ref> * „Децата и играчките“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 15.</ref> * „Пролетна игра на дете“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 16.</ref> * „Деца и ѕвезди“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 17.</ref> * „Децата и инжинерите“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 19.</ref> * „Деца и морнари“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 20.</ref> * „Децата и пилотите“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 22.</ref> * „Деца и космонаути“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 22.</ref> * „Деца и војници“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 23.</ref> * „Децата и уметниците“ — песна на Јозо Т. Бошковски од 1981 година.<ref>Јозо Т. Бошковски, ''Деца и цвеќиња и ѕвезди'', Нов свет, Скопје, 1981, стр. 24.</ref> * „[[Оливер Твист]]“ — роман на англискиот писател [[Чарлс Дикенс]]. * „Лиман“ — кус расказ на македонскиот писател [[Ѓоко Здравески]] од 2019 година.<ref>Ѓоко Здравески, ''Отсечки стварност''. Скопје: Бегемот, 2019, стр. 78-79.</ref> * „Талкачки ум“ — кус расказ на Ѓоко Здравески од 2019 година.<ref>Ѓоко Здравески, ''Отсечки стварност''. Скопје: Бегемот, 2019, стр. 82-83.</ref> * „Горанче“ — кус расказ на Ѓоко Здравески од 2019 година.<ref>Ѓоко Здравески, ''Отсечки стварност''. Скопје: Бегемот, 2019, стр. 84.</ref> * „Не врне, не врне, не дува, не дува“ — кус расказ на Ѓоко Здравески од 2019 година.<ref>Ѓоко Здравески, ''Отсечки стварност''. Скопје: Бегемот, 2019, стр. 85.</ref> * „[[Децата од нашата улица]]“ — збирка раскази за деца на македонскиот писател [[Неџати Зекерија]]. * „[[Орхан (книга)|Орхан]]“ — збирка раскази за деца на Неџати Зекерија.<ref>Неџати Зекирија, ''Орхан''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004.</ref> * „Кој е смел“ — расказ за деца на Неџати Зекерија.<ref>Неџати Зекирија, ''Орхан''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 7-8.</ref> * „Пајтонџијата и децата“ — расказ за деца на Неџати Зекерија.<ref>Неџати Зекирија, ''Орхан''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 17-19.</ref> * „Мали и големи деца“ — расказ за деца на Неџати Зекерија.<ref>Неџати Зекирија, ''Орхан''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 33.</ref> * „Деца фалбаџии“ — расказ за деца на Неџати Зекерија.<ref>Неџати Зекирија, ''Орхан''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 38-39.</ref> * „[[Пипи Долгиот Чорап (роман за деца)|Пипи Долгиот Чорап]]“ (шведски: ''Pippi Långstrump'') — роман на шведската писателка [[Астрид Линдгрен]], издаден во 1945 година. * „Дете заспано крај езеро“ — песна на македонскиот поет [[Блаже Конески]].<ref>Блаже Конески, 'Везилка''. Скопје: Арс Ламина - публикации, Арс Либрис, 2021, стр. 44.</ref> * „Дете и цвеќе“ — песна на македонскиот поет [[Васил Куноски]].<ref>Васил Куноски, ''Песни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 12.</ref> * „Бебенце“ — песна на Васил Куноски.<ref>Васил Куноски, ''Песни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 82.</ref> * „За сите деца“ — песна на Васил Куноски.<ref>Васил Куноски, ''Песни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 64.</ref> * „Дете и два полжава“ — песна на Васил Куноски.<ref>Васил Куноски, ''Песни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 44-45.</ref> * „Дете и полжав“ — песна на Васил Куноски.<ref>Васил Куноски, ''Песни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 42.</ref> * „Стани, стани, детенце“ — песна на Васил Куноски.<ref>Васил Куноски, ''Песни''. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 34.</ref> * „[[Зоки Поки]]“ — книга на македонската писателка [[Оливера Николова]]. * „[[Марта (роман)|Марта]]“ — роман на македонскиот писател [[Горјан Петревски]]. * „[[Бојан (роман)|Бојан]]“ — [[Роман|роман]] на македонскиот писател [[Глигор Поповски]]. * „Новото дете“ — расказ на Глигор Поповски.<ref>Глигор Поповски, ''Маслинови гранчиња''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 20-21.</ref> * „Детето што плачеше“ — расказ на Глигор Поповски.<ref>Глигор Поповски, ''Маслинови гранчиња''. Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2004, стр. 22-23.</ref> * „Детето е жива слика“ — песна на македонскиот поет [[Стојан Тарапуза]].<ref>Стојан Тарапуза, ''Сон на тркала'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2015, стр. 14.</ref> * „Дете и кловн“ — песна на Стојан Тарапуза.<ref>Стојан Тарапуза, ''Сон на тркала'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2015, стр. 15.</ref> * „Ние сме деца“ — песна на Стојан Тарапуза.<ref>Стојан Тарапуза, ''Сон на тркала'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2015, стр. 16.</ref> * „[[Авантурите на Том Соер]]“ (англиски: ''The Adventures of Tom Sawyer'') — роман на американскиот писател [[Марк Твен]] од 1876 година. * „[[Авантурите на Хаклбери Фин]]“ (англиски: ''The Adventures of Huckleberry Fin'') — роман на Марк Твен. * „Русокосото дете“ — песна на американскиот поет [[Јуџин Филд]].<ref>''Поетска читанка: Избор од македонската и светската поезија за деца'', Просветно дело, Редакција „Детска радост“, Скопје, 2005, стр. 51-53.</ref> * „[[Хајди (роман)|Хајди]]“ — роман на швајцарската авторка [[Јохана Шпири]] од 1881 година. ===Детето како мотив во популарната музика=== * „Ги мразам децата“ (англиски: ''I Hate Children'') — песна на американската [[панк]]-рок група [[Адолесентс]] (''Adolescents'') од 1981 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/67113-Adolescents-Adolescents Discogs, Adolescents ‎– Adolescents (пристапено на 3.12.2021)]</ref> * „Дете“ — песна на македонската музичка група [[Анастасија (музичка група)|Анастасија]] од 1998 година.<ref>[https://www.discogs.com/Anastasia-Nocturnal/master/192381 DISCOGS Anastasia (3) ‎– Nocturnal (пристапено на 10.6.2018)]</ref> * „Децата во Америка“ ([[англиски]]: ''Kids in America'') — песна на англиската [[Поп-музика|поп]]-пејачка [[Ким Вајлд]] (''Kim Wilde').<ref>[https://www.discogs.com/release/214024-Kim-Wilde-Kids-In-America Discogs, Kim Wilde – Kids In America (пристапено на 15.10.2021)]</ref> * „Дете на есента“ (англиски: ''Autumn's Child'') — песна на американската рок-група ''Captain Beefheart And The Magic Band'' од 1972 година.<ref>[https://www.discogs.com/Captain-Beefheart-And-The-Magic-Band-Clear-Spot/master/14778 Discogs, Captain Beefheart And The Magic Band ‎– Clear Spot (пристапено на 26.6.2020)]</ref> * „Дете во времето“ (англиски: ''Child In Time'') — песна на англиската [[Хард-рок|хард-рок]] група [[Deep Purple]].<ref>[https://www.discogs.com/master/2133-Deep-Purple-Made-In-Japan Deep Purple – Made In Japan (пристапено на 25.6.2022)]</ref> * „Деца“ ([[Англиски јазик|англиски]]: ''Kids'') — песна на американската хардкор-панк група [[Дисендентс]] (''Descendents'').<ref>[https://www.discogs.com/master/29772-Descendents-Somery Descendents – Somery (пристапено на 3.7.2022)]</ref> * „Прашање: И децата? Одговор: И децата“ (англиски: ''Q: And Children? A: And Children'') — песна на англиската [[Хардкор-панк|хардкор-панк]] група [[Дисчарџ]] (''Discharge'') од 1982 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/50683-Discharge-Hear-Nothing-See-Nothing-Say-Nothing Discharge – Hear Nothing See Nothing Say Nothing (пристапено на 25.6.2022)]</ref> * „Момче со проблем“ (англиски: ''Boy With A Problem'') — песна на британскиот [[Рок-музика|рок-музичар]] [[Елвис Костело]] (''Elvis Costello'') од 1982 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/42894-Elvis-Costello-And-The-Attractions-Imperial-Bedroom DISCOGS, Elvis Costello And The Attractions* – Imperial Bedroom (пристапено на 13.5.2022)]</ref> * „Мало дете побеснува“ ([[англиски]]: ''Little Child Running Wild'') — песна на американскиот музичар [[Куртис Мејфилд]] (''Curtis Mayfield') од 1972 година.<ref>[https://www.discogs.com/release/253843-Curtis-Mayfield-Super-Fly Discogs, Curtis Mayfield – Super Fly (пристапено на 15.4.2022)]</ref> * „Момче“ (англиски: ''Kid'') — песна на англиската рок-група [[Притендерс]] (''The Pretenders'') од 1979 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Vkt_Cmrj1hE YouTube, The Pretenders - Kid (пристапено на 15.10.2021)]</ref> * „Среќно дете“ ([[хрватски]]: ''Sretno dijete'') — песна на хрватската рок-група [[Прљаво казалиште]].<ref>''Novi val osamdesetih'', City records, CD 000 395, 2005.</ref> * „Момче А“ (англиски: ''Kid A'') — песна од истоимениот музички албум на англиската рок-група [[Рејдиохед]] (''Radiohead'') од 2000 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/21501-Radiohead-Kid-A Discogs, Radiohead ‎– Kid A (пристапено на 15.10.2021)]</ref> * „Деца“ (англиски: ''The Kids'') — песна на американскиот рок-музичар [[Лу Рид]] од 1973 година.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=R8rbvXHD5xQ&list=PLiN-7mukU_RGbweUWFyTznmRrFPIg16Zn&index=8 YouTube, Lou Reed - The Kids (audio) (пристапено на 31.3.2020)]</ref> * „Расипано викторијанско дете“ (англиски: ''Spoilt Victorian Child'') — песна на англиската рок-група [[Фол]] (''The Fall'') од 1985 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/5241-The-Fall-This-Nations-Saving-Grace Discogs, The Fall – This Nation's Saving Grace (пристапено на 7.4.2022)]</ref> * „Децата се во ред“ (англиски: ''The Kids Are Alright'') — песна на англиската рок-група [[Ху]] (''The Who'') од 1967 година.<ref>[https://www.discogs.com/release/1170031-The-Who-The-Who-Sings-My-Generation Discogs, The Who – The Who Sings My Generation (пристапено на 15.10.2021)]</ref> * „Градски деца“ (англиски: ''Urban Kids'') — песна на англиската [[Панк рок|панк-рок]] група [[Челси (рок-група)|Челси]] (''Chelsea'') од 1978 година.<ref>[https://www.discogs.com/release/888096-Chelsea-Urban-Kids-No-Flowers Discogs, Chelsea (2) – Urban Kids / No Flowers (пристапено на 15.10.2021)]</ref> * „За сите деца“ — песна на македонскиот композитор [[Александар Џамбазов]].<ref>„Музиката на Александар Џамбазов“, 62 фестивал Охридско лето, 19.8.2022.</ref> * „Десет мали деца“ (англиски: ''Ten Little Kids'') — песна на американската рок-група [[Џејхокс]] (''The Jayhawks'') од 1994 година.<ref>[https://www.discogs.com/master/25857-The-Jayhawks-Tomorrow-The-Green-Grass Discogs, The Jayhawks ‎– Tomorrow The Green Grass (пристапено на 15.10.2021)]</ref> ===Детето како мотив во филмот=== * „[[Детето (филм од 1921)|Детето]]“ (англиски: ''The Kid'') — американски [[филм]] од [[1921]] година, во [[режија]] на [[Чарли Чаплин]].<ref>[http://www.imdb.com/title/tt0012349/?ref_=nv_sr_3 IMDb, The Kid (1921) (пристапено на 27.2.2016)]</ref> * „[[Децата на рајот (филм од 1997)|Децата на рајот]]“ — ирански [[филм]] од 1997 година, во [[режија]] на [[Маџид Маџиди]].<ref>[https://raspored.hrt.hr/?raspored=1&mreza=4 Djeca raja, iranski film (пристапено на 26.12.2019)]</ref> * „[[Детето (филм од 2005)|Детето]]“ ([[француски]]: ''L'Enfant'') — белгиски [[филм]] од 2005 година, во [[режија]] на [[Жан-Пјер Дарден]] (''Jean-Pierre Dardenne'') и [[Лик Дарден]] (''Luc Dardenne'').<ref>[http://www.imdb.com/title/tt0456396/awards?ref_=tt_awd IMDb, L'enfant (2005) Awards (пристапено на 28.2.2015)]</ref> * „Детство“ ([[англиски]]: ''Boyhood'') — [[САД|американски]] [[филм]] од 2014 година, во [[режија]] на [[Ричард Линклејтер]].<ref>„Триумф за „Човекот-птица“ со четири оскари“, ''Утрински весник'', година XVI, број 4718, вторник, 24 февруари 2015, стр. 14.</ref> == Поврзано == * [[Сексуална злоупотреба на деца]] * [[Политика на едно дете]] == Наводи == {{Reflist|1}} {{рв|Children}} {{Семејство}} [[Категорија:Детство]] [[Категорија:Човек]] [[Категорија:Деца]] [[Категорија:Човеков развој]] s2h4ze8mrxn9ksnztvc25adurmqtwcr 0 1190989 4803756 4583678 2022-08-20T07:19:56Z 176.65.113.227 /* Потекло на името */ https://www.historyworlds.ru/tula.html wikitext text/x-wiki {{внимание}} {{другизначења|Тула}} [[Податотека:Tula collage 2.jpg|мини|Колаж од фотографии од Тула]] [[Податотека:Map of Russia - Tula Oblast (2008-03).svg|мини|Тулска област]] '''Тула''' ({{lang-ru|Тула}}) — индустриски град и административен центар на [[Тулска област|Тулската област]], [[Русија]], која се наоѓа на 193 километри јужно од [[Москва]], на реката Упа. == Потекло на името == Името на градот е од предруско, веројатно [[балтички јазици|балтичко]] потекло. Е. М. Поспелов. Во Москва Руските писатели напишале во една книга: "Најраните етимологии го добиле името на местото од рускиот дијалект", тула, "скриено, недостапно место" ... Пред руското потекло на името на реката и градот веќе не се сомнева [Mаирова 1985] .... Бидејќи името на реката Упа е секако Балтик ..., нејзината притока *Тула [претпоставената претходна форма на Тулица], исто така, може да биде од Балтичко потекло, што е поддржано од серија паралели во литовската топонимија: реката Тулa, мочуриштето Тулис, полето Тулите, ливадата Тулеос, долината Тулија и други.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.historyworlds.ru/tula.html|title=Тула-один из сакрально-потаённых центров на русской карте|work=История миров|language=ru|accessdate=2022-08-20}}</ref> == Историја == Тула првпат се споменува во Никоновата хроника во 1146 година. Бидејќи хрониката била напишана во 16 век, датумот е оспорен. Првото потврдено споменување на Тула датира од 1382 година. Во 1712 година, Тула бил посетен од [[Петар Велики]], кој им наредил на ковачите на [[Демидов]] да ја изградат првата [[фабрика за вооружување на Тула]] во Русија. Неколку децении подоцна, Тула Демидов го претворил во најголемиот железопроизводствен центар на Источна Европа. Најстариот музеј во градот, изложен на историјата на оружјето, беше отворен од страна на Демидов во 1724 година, а во црквата на [[Никола-Заретски]] во градот се наоѓа нивниот семеен свод. Првата фабрика за индустриско производство на [[самовар]], исто така, беше основана во текот на 18 век. Откако Демидов го премести центарот на своето производство на [[Урал]], Тула продолжи како центар на [[тешката индустрија]], особено во производството на [[Материјали]]. Градот брзо растел во почетокот на 20 век како резултат на производството на оружје во текот на 1905 година за време на [[Руско-јапонската војна]] и [[Првата светска војна]]. Фабриките на Тула, исто така, произведувале оружје за [[Црвената армија]] за време на [[руската граѓанска војна]] од 1918-1921 година. За време на ([[Втора светска војна]]) од 1941-1945, градот бил важен во производството на [[оружје]]. Тула станал цел на германската офанзива да го растури советскиот отпор во областа на Москва меѓу петок, октомври, 24 и декември 5, 1941 година. Силно утврдениот град се одржал, а [[2-та танцова армија]] на [[Хајнц Гудериан]] била запрена во близина на Тула. Градот го обезбедил јужниот дел за време на [[Битката кај Москва]] и подоцнежната контра-офанзива. На Тула му била доделена титулата [[Град спасувач]] во 1976 година. Таа е дом на воздухопловната база на [[Клоково]]. == Градоначалници == * Сергеј Казаков (1997-2005) * Владимир Могильников (2005-2010) * Алиса Толкачева (2010-2011) * Евгениј Агилов (2011-2012) * Александар Прокопук (2012-2014) * Јуриј Цкипури (2014-сегашен) == Економија == Повеќе од четири века Тула е познат како центар на занаети и обработка на метал. Тула е развиен индустриски центар. Важност во индустриската структура на Тула се металургијата, машинеријата и метал со висок удел на [[индустријата за одбрана на Русија]] и производство на храна. == Култура == Музички инструмент, [[Тулска хармонија]], е именуван по градот, кој е центар на производство на такви инструменти што се продаваат низ цела Русија и светот. Тула е исто така познат по традиционалните руски [[пријаник]], колачи направени со мед и зачин. На Запад, Тула е најпозната како центар на [[самовар]] производство: рускиот еквивалент на "јаглен до Њукасл" е "Не земајте самовар за Тула". (Изреката лажно му се припишува на писателот и драматург Антон Чехов, чиј сатиричен портрет на еден од неговите ликови вели: "Преземање на жена ти во Париз е исто како да си го однесеш самоворот во Тула". == Религија == Повеќето Тулски цркви се на [[Руската православна црква]]. Следна во број се протестанти и католици. Нехристијанските организации кои се присутни вклучуваат [[муслимани]], [[Евреи]], [[Харе Кришна]], [[будистите]] и [[таоистите]]. Сите православни организации во Тула и Тулевската област се вклучени во [[Епархијата на Тула и Ефремов]]. Меѓу православните цркви во Тула треба да се споменат Светите катедрали (1776-1800), најстарата црква во Тула - Благовештение (1692) и Успешната катедрала на Тула Кремл (1762-1764). Во Тула, исто така, и [[старите верници]], кои се изведуваат во црквата Св. Јован Златоуст. Во Тула има единствена католичка црква во областа, Светите апостоли Петар и Павле. Од 1990-тите, Тула има неколку протестантски [[деноминации]], од кои најголема е црквата [[баптистичката]] со молитвена куќа во Тула. Претставници на други протестантски цркви во Тула се [Адвентистите од седмиот ден], Пресвитеријанците] (Црквата Света Троица, Славен Исус Господ, Добрата вест), [[Пентакосталци]] (Турски христијански центар, Црква на Новиот завет) и други евангелски цркви (Слово на животот, лозарската црква). == Спорт == Во [[рускиот бокс]], Тула се смета дека има некои од најпознатите борци. "Борците на Тула беа секогаш славни, но секое место имаше свои херои. Градот има и свој [[фудбалски клуб]], [[Арсенал Тула]], игра во Руската Премиер Лига во 2014/2015 и 2016/2017 сезони. == Луѓе == ===Уметници=== * [[Леонид Бобылев]] (роден 1949 година), композитор * [[Германски Галинан]] (1922-1966), композитор * Владимир Машков] (роден 1963), театарски и филмски глумец и режисер * [[Вјачеслав Невинни]] (1934-2009), театарски и филмски глумец * [[Марија Успенская]] (1876-1949), глумица и глумица * [[Всеволод Санаев]] (1912-1996), театарски и филмски глумец, глумечки учител * [[Глеб Успенски]] (1843-1901), писател * [[Викенти Вересаев]] (1867-1945), писател * [[Алексеј Воробьев]] (роден 1988), пејач, глумец и модел ===Јавни услуги=== * [[Вјачеслав Дудка]] (роден 1960 година), гувернер на [[Тулевска област]] (2005-2011) *Владимир Иванов (политичар) Владимир Иванов] (1893-1938), советски политичар ===Наука, технологија=== * [[Владимир Базаров]] (1874-1939), филозоф и економист * [[Василиј Дегтяреров]] (1880-1949), [[оружје инженер]] * [[Валери Легасов]] (1936-1988), [[неоргански хемичар]] * [[Валериј Поляков]] (роден 1942), космонаут * [[Иван Сахаров]] (1807-1863), фолклорист, етнограф * [[Петр Сушкин]] (1868-1928), [[орнитолог]] * [[Сергей Александрович Токарев|Сергеј Токарев]] (1899-1985), историчар, [[етнограф]] ===Спорт=== * [[Александар Котов]] (1913-1981), [[шах]] играч, меѓународен [[велемајстор (шах)|велемајстор]], [[Сојуз Советски Социјалистички Репортер | СССР] шампион, ]] * [[Ксенија Афанасьева]] (родена 1991 година), олимписки уметнички гимнастичар, светски и европски шампион * [[Екатерина Гниденко]] (родена 1992), [[песна велосипедист]] * [[Евгениј Гришин (брзински лизгач)|Евгениј Гришин]] (1931-2005), [[speedskater]], олимписки и европски шампион * [[Оксана Гришина (велосипедист)|Оксана Гришина]] (родена 1968), трекинг велосипедист * [[Ирина Кириллова]] (родена 1965), одбојка, олимписки, светски и европски шампион * [[Сергей Копылов]] (роден 1960), [[тркачки велосипедист]] * [[Виктор Кудрявцев]] (роден 1937), [[уметничко лизгање]] тренер * Андреј Кузнецов (тенис) | Андреј Кузнецов]] (роден 1991), тенисер * [[Владимир Леонов (велосипедист)|Владимир Леонов]] (роден 1937), [[велосипедист]] * [[Валентина Максимова]] (родена 1937), велосипедист * [[Игор Надеин]] (1948-2014), фудбалер и тренер * [[Елена Посевина]] (родена 1986), [[ритмичка гимнастика]], олимписки, светски и европски шампион * [[Евгения Романута]] (роден 1988), тркачки велосипедист, европски шампион * [[Анастасия Войнова]] (родена 1993 година), тркачки велосипедист, светски и европски шампион ===Други=== * [[Никита Демидов]] (1656-1725), индустријалец, основач на [[Демидов]] династија == Клима == Тула има [[влажна континентална клима]]. Ова се изговара со топли лета и студени, но не тешки зими според руските стандарди. [[Категорија:Тула (град)| ]] [[Категорија:Градови во Тулската област]] 7vk9qmarwd21q92x5di4zoubusadtf2 4803757 4803756 2022-08-20T07:25:35Z 176.65.113.227 /* Потекло на името */ https://vk.com/album41876175_131424955?act=comments&z=photo41876175_244040696%2Falbum41876175_131424955 wikitext text/x-wiki {{внимание}} {{другизначења|Тула}} [[Податотека:Tula collage 2.jpg|мини|Колаж од фотографии од Тула]] [[Податотека:Map of Russia - Tula Oblast (2008-03).svg|мини|Тулска област]] '''Тула''' ({{lang-ru|Тула}}) — индустриски град и административен центар на [[Тулска област|Тулската област]], [[Русија]], која се наоѓа на 193 километри јужно од [[Москва]], на реката Упа. == Потекло на името == Името на градот е од предруско, веројатно [[балтички јазици|балтичко]] потекло. Е. М. Поспелов. Во Москва Руските писатели напишале во една книга: "Најраните етимологии го добиле името на местото од рускиот дијалект", тула, "скриено, недостапно место" ... Пред руското потекло на името на реката и градот веќе не се сомнева [Mаирова 1985] .... Бидејќи името на реката Упа е секако Балтик ..., нејзината притока *Тула [претпоставената претходна форма на Тулица<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://vk.com/photo41876175_244040696|title=топонимы и гидронимы на санскрите в Карелии {{!}} VK|work=vk.com|language=en|accessdate=2022-08-20}}</ref>, исто така, може да биде од Балтичко потекло, што е поддржано од серија паралели во литовската топонимија: реката Тулa, мочуриштето Тулис, полето Тулите, ливадата Тулеос, долината Тулија и други.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.historyworlds.ru/tula.html|title=Тула-один из сакрально-потаённых центров на русской карте|work=История миров|language=ru|accessdate=2022-08-20}}</ref> == Историја == Тула првпат се споменува во Никоновата хроника во 1146 година. Бидејќи хрониката била напишана во 16 век, датумот е оспорен. Првото потврдено споменување на Тула датира од 1382 година. Во 1712 година, Тула бил посетен од [[Петар Велики]], кој им наредил на ковачите на [[Демидов]] да ја изградат првата [[фабрика за вооружување на Тула]] во Русија. Неколку децении подоцна, Тула Демидов го претворил во најголемиот железопроизводствен центар на Источна Европа. Најстариот музеј во градот, изложен на историјата на оружјето, беше отворен од страна на Демидов во 1724 година, а во црквата на [[Никола-Заретски]] во градот се наоѓа нивниот семеен свод. Првата фабрика за индустриско производство на [[самовар]], исто така, беше основана во текот на 18 век. Откако Демидов го премести центарот на своето производство на [[Урал]], Тула продолжи како центар на [[тешката индустрија]], особено во производството на [[Материјали]]. Градот брзо растел во почетокот на 20 век како резултат на производството на оружје во текот на 1905 година за време на [[Руско-јапонската војна]] и [[Првата светска војна]]. Фабриките на Тула, исто така, произведувале оружје за [[Црвената армија]] за време на [[руската граѓанска војна]] од 1918-1921 година. За време на ([[Втора светска војна]]) од 1941-1945, градот бил важен во производството на [[оружје]]. Тула станал цел на германската офанзива да го растури советскиот отпор во областа на Москва меѓу петок, октомври, 24 и декември 5, 1941 година. Силно утврдениот град се одржал, а [[2-та танцова армија]] на [[Хајнц Гудериан]] била запрена во близина на Тула. Градот го обезбедил јужниот дел за време на [[Битката кај Москва]] и подоцнежната контра-офанзива. На Тула му била доделена титулата [[Град спасувач]] во 1976 година. Таа е дом на воздухопловната база на [[Клоково]]. == Градоначалници == * Сергеј Казаков (1997-2005) * Владимир Могильников (2005-2010) * Алиса Толкачева (2010-2011) * Евгениј Агилов (2011-2012) * Александар Прокопук (2012-2014) * Јуриј Цкипури (2014-сегашен) == Економија == Повеќе од четири века Тула е познат како центар на занаети и обработка на метал. Тула е развиен индустриски центар. Важност во индустриската структура на Тула се металургијата, машинеријата и метал со висок удел на [[индустријата за одбрана на Русија]] и производство на храна. == Култура == Музички инструмент, [[Тулска хармонија]], е именуван по градот, кој е центар на производство на такви инструменти што се продаваат низ цела Русија и светот. Тула е исто така познат по традиционалните руски [[пријаник]], колачи направени со мед и зачин. На Запад, Тула е најпозната како центар на [[самовар]] производство: рускиот еквивалент на "јаглен до Њукасл" е "Не земајте самовар за Тула". (Изреката лажно му се припишува на писателот и драматург Антон Чехов, чиј сатиричен портрет на еден од неговите ликови вели: "Преземање на жена ти во Париз е исто како да си го однесеш самоворот во Тула". == Религија == Повеќето Тулски цркви се на [[Руската православна црква]]. Следна во број се протестанти и католици. Нехристијанските организации кои се присутни вклучуваат [[муслимани]], [[Евреи]], [[Харе Кришна]], [[будистите]] и [[таоистите]]. Сите православни организации во Тула и Тулевската област се вклучени во [[Епархијата на Тула и Ефремов]]. Меѓу православните цркви во Тула треба да се споменат Светите катедрали (1776-1800), најстарата црква во Тула - Благовештение (1692) и Успешната катедрала на Тула Кремл (1762-1764). Во Тула, исто така, и [[старите верници]], кои се изведуваат во црквата Св. Јован Златоуст. Во Тула има единствена католичка црква во областа, Светите апостоли Петар и Павле. Од 1990-тите, Тула има неколку протестантски [[деноминации]], од кои најголема е црквата [[баптистичката]] со молитвена куќа во Тула. Претставници на други протестантски цркви во Тула се [Адвентистите од седмиот ден], Пресвитеријанците] (Црквата Света Троица, Славен Исус Господ, Добрата вест), [[Пентакосталци]] (Турски христијански центар, Црква на Новиот завет) и други евангелски цркви (Слово на животот, лозарската црква). == Спорт == Во [[рускиот бокс]], Тула се смета дека има некои од најпознатите борци. "Борците на Тула беа секогаш славни, но секое место имаше свои херои. Градот има и свој [[фудбалски клуб]], [[Арсенал Тула]], игра во Руската Премиер Лига во 2014/2015 и 2016/2017 сезони. == Луѓе == ===Уметници=== * [[Леонид Бобылев]] (роден 1949 година), композитор * [[Германски Галинан]] (1922-1966), композитор * Владимир Машков] (роден 1963), театарски и филмски глумец и режисер * [[Вјачеслав Невинни]] (1934-2009), театарски и филмски глумец * [[Марија Успенская]] (1876-1949), глумица и глумица * [[Всеволод Санаев]] (1912-1996), театарски и филмски глумец, глумечки учител * [[Глеб Успенски]] (1843-1901), писател * [[Викенти Вересаев]] (1867-1945), писател * [[Алексеј Воробьев]] (роден 1988), пејач, глумец и модел ===Јавни услуги=== * [[Вјачеслав Дудка]] (роден 1960 година), гувернер на [[Тулевска област]] (2005-2011) *Владимир Иванов (политичар) Владимир Иванов] (1893-1938), советски политичар ===Наука, технологија=== * [[Владимир Базаров]] (1874-1939), филозоф и економист * [[Василиј Дегтяреров]] (1880-1949), [[оружје инженер]] * [[Валери Легасов]] (1936-1988), [[неоргански хемичар]] * [[Валериј Поляков]] (роден 1942), космонаут * [[Иван Сахаров]] (1807-1863), фолклорист, етнограф * [[Петр Сушкин]] (1868-1928), [[орнитолог]] * [[Сергей Александрович Токарев|Сергеј Токарев]] (1899-1985), историчар, [[етнограф]] ===Спорт=== * [[Александар Котов]] (1913-1981), [[шах]] играч, меѓународен [[велемајстор (шах)|велемајстор]], [[Сојуз Советски Социјалистички Репортер | СССР] шампион, ]] * [[Ксенија Афанасьева]] (родена 1991 година), олимписки уметнички гимнастичар, светски и европски шампион * [[Екатерина Гниденко]] (родена 1992), [[песна велосипедист]] * [[Евгениј Гришин (брзински лизгач)|Евгениј Гришин]] (1931-2005), [[speedskater]], олимписки и европски шампион * [[Оксана Гришина (велосипедист)|Оксана Гришина]] (родена 1968), трекинг велосипедист * [[Ирина Кириллова]] (родена 1965), одбојка, олимписки, светски и европски шампион * [[Сергей Копылов]] (роден 1960), [[тркачки велосипедист]] * [[Виктор Кудрявцев]] (роден 1937), [[уметничко лизгање]] тренер * Андреј Кузнецов (тенис) | Андреј Кузнецов]] (роден 1991), тенисер * [[Владимир Леонов (велосипедист)|Владимир Леонов]] (роден 1937), [[велосипедист]] * [[Валентина Максимова]] (родена 1937), велосипедист * [[Игор Надеин]] (1948-2014), фудбалер и тренер * [[Елена Посевина]] (родена 1986), [[ритмичка гимнастика]], олимписки, светски и европски шампион * [[Евгения Романута]] (роден 1988), тркачки велосипедист, европски шампион * [[Анастасия Войнова]] (родена 1993 година), тркачки велосипедист, светски и европски шампион ===Други=== * [[Никита Демидов]] (1656-1725), индустријалец, основач на [[Демидов]] династија == Клима == Тула има [[влажна континентална клима]]. Ова се изговара со топли лета и студени, но не тешки зими според руските стандарди. [[Категорија:Тула (град)| ]] [[Категорија:Градови во Тулската област]] 9garcbm3rj18ug2nyz2l78379172u4x 4803758 4803757 2022-08-20T07:28:46Z 176.65.113.227 /* Потекло на името */ https://vedictime.com/ru/library/rashi/tula wikitext text/x-wiki {{внимание}} {{другизначења|Тула}} [[Податотека:Tula collage 2.jpg|мини|Колаж од фотографии од Тула]] [[Податотека:Map of Russia - Tula Oblast (2008-03).svg|мини|Тулска област]] '''Тула''' ({{lang-ru|Тула}}) — индустриски град и административен центар на [[Тулска област|Тулската област]], [[Русија]], која се наоѓа на 193 километри јужно од [[Москва]], на реката Упа. == Потекло на името == Името на градот е од предруско, веројатно [[балтички јазици|балтичко]] потекло. Е. М. Поспелов. Во Москва Руските писатели напишале во една книга: "Најраните етимологии го добиле името на местото од рускиот дијалект", тула, "скриено, недостапно место" ... Пред руското потекло на името на реката и градот веќе не се сомнева [Mаирова 1985] .... Бидејќи името на реката Упа е секако Балтик ..., нејзината притока *Тула [претпоставената претходна форма на Тулица<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://vk.com/photo41876175_244040696|title=топонимы и гидронимы на санскрите в Карелии {{!}} VK|work=vk.com|language=en|accessdate=2022-08-20}}</ref>, исто така, може да биде од Балтичко потекло, што е поддржано од серија паралели во литовската топонимија: реката Тулa, мочуриштето Тулис, полето Тулите, ливадата Тулеос, долината Тулија и други.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.historyworlds.ru/tula.html|title=Тула-один из сакрально-потаённых центров на русской карте|work=История миров|language=ru|accessdate=2022-08-20}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://amenra.ru/?p=925|title=Ведические корни названий городов Москва, Тула, Самара, Верея, Саратов и рек в России|language=ru-RU|accessdate=2022-08-20}}</ref> == Историја == Тула првпат се споменува во Никоновата хроника во 1146 година. Бидејќи хрониката била напишана во 16 век, датумот е оспорен. Првото потврдено споменување на Тула датира од 1382 година. Во 1712 година, Тула бил посетен од [[Петар Велики]], кој им наредил на ковачите на [[Демидов]] да ја изградат првата [[фабрика за вооружување на Тула]] во Русија. Неколку децении подоцна, Тула Демидов го претворил во најголемиот железопроизводствен центар на Источна Европа. Најстариот музеј во градот, изложен на историјата на оружјето, беше отворен од страна на Демидов во 1724 година, а во црквата на [[Никола-Заретски]] во градот се наоѓа нивниот семеен свод. Првата фабрика за индустриско производство на [[самовар]], исто така, беше основана во текот на 18 век. Откако Демидов го премести центарот на своето производство на [[Урал]], Тула продолжи како центар на [[тешката индустрија]], особено во производството на [[Материјали]]. Градот брзо растел во почетокот на 20 век како резултат на производството на оружје во текот на 1905 година за време на [[Руско-јапонската војна]] и [[Првата светска војна]]. Фабриките на Тула, исто така, произведувале оружје за [[Црвената армија]] за време на [[руската граѓанска војна]] од 1918-1921 година. За време на ([[Втора светска војна]]) од 1941-1945, градот бил важен во производството на [[оружје]]. Тула станал цел на германската офанзива да го растури советскиот отпор во областа на Москва меѓу петок, октомври, 24 и декември 5, 1941 година. Силно утврдениот град се одржал, а [[2-та танцова армија]] на [[Хајнц Гудериан]] била запрена во близина на Тула. Градот го обезбедил јужниот дел за време на [[Битката кај Москва]] и подоцнежната контра-офанзива. На Тула му била доделена титулата [[Град спасувач]] во 1976 година. Таа е дом на воздухопловната база на [[Клоково]]. == Градоначалници == * Сергеј Казаков (1997-2005) * Владимир Могильников (2005-2010) * Алиса Толкачева (2010-2011) * Евгениј Агилов (2011-2012) * Александар Прокопук (2012-2014) * Јуриј Цкипури (2014-сегашен) == Економија == Повеќе од четири века Тула е познат како центар на занаети и обработка на метал. Тула е развиен индустриски центар. Важност во индустриската структура на Тула се металургијата, машинеријата и метал со висок удел на [[индустријата за одбрана на Русија]] и производство на храна. == Култура == Музички инструмент, [[Тулска хармонија]], е именуван по градот, кој е центар на производство на такви инструменти што се продаваат низ цела Русија и светот. Тула е исто така познат по традиционалните руски [[пријаник]], колачи направени со мед и зачин. На Запад, Тула е најпозната како центар на [[самовар]] производство: рускиот еквивалент на "јаглен до Њукасл" е "Не земајте самовар за Тула". (Изреката лажно му се припишува на писателот и драматург Антон Чехов, чиј сатиричен портрет на еден од неговите ликови вели: "Преземање на жена ти во Париз е исто како да си го однесеш самоворот во Тула". == Религија == Повеќето Тулски цркви се на [[Руската православна црква]]. Следна во број се протестанти и католици. Нехристијанските организации кои се присутни вклучуваат [[муслимани]], [[Евреи]], [[Харе Кришна]], [[будистите]] и [[таоистите]]. Сите православни организации во Тула и Тулевската област се вклучени во [[Епархијата на Тула и Ефремов]]. Меѓу православните цркви во Тула треба да се споменат Светите катедрали (1776-1800), најстарата црква во Тула - Благовештение (1692) и Успешната катедрала на Тула Кремл (1762-1764). Во Тула, исто така, и [[старите верници]], кои се изведуваат во црквата Св. Јован Златоуст. Во Тула има единствена католичка црква во областа, Светите апостоли Петар и Павле. Од 1990-тите, Тула има неколку протестантски [[деноминации]], од кои најголема е црквата [[баптистичката]] со молитвена куќа во Тула. Претставници на други протестантски цркви во Тула се [Адвентистите од седмиот ден], Пресвитеријанците] (Црквата Света Троица, Славен Исус Господ, Добрата вест), [[Пентакосталци]] (Турски христијански центар, Црква на Новиот завет) и други евангелски цркви (Слово на животот, лозарската црква). == Спорт == Во [[рускиот бокс]], Тула се смета дека има некои од најпознатите борци. "Борците на Тула беа секогаш славни, но секое место имаше свои херои. Градот има и свој [[фудбалски клуб]], [[Арсенал Тула]], игра во Руската Премиер Лига во 2014/2015 и 2016/2017 сезони. == Луѓе == ===Уметници=== * [[Леонид Бобылев]] (роден 1949 година), композитор * [[Германски Галинан]] (1922-1966), композитор * Владимир Машков] (роден 1963), театарски и филмски глумец и режисер * [[Вјачеслав Невинни]] (1934-2009), театарски и филмски глумец * [[Марија Успенская]] (1876-1949), глумица и глумица * [[Всеволод Санаев]] (1912-1996), театарски и филмски глумец, глумечки учител * [[Глеб Успенски]] (1843-1901), писател * [[Викенти Вересаев]] (1867-1945), писател * [[Алексеј Воробьев]] (роден 1988), пејач, глумец и модел ===Јавни услуги=== * [[Вјачеслав Дудка]] (роден 1960 година), гувернер на [[Тулевска област]] (2005-2011) *Владимир Иванов (политичар) Владимир Иванов] (1893-1938), советски политичар ===Наука, технологија=== * [[Владимир Базаров]] (1874-1939), филозоф и економист * [[Василиј Дегтяреров]] (1880-1949), [[оружје инженер]] * [[Валери Легасов]] (1936-1988), [[неоргански хемичар]] * [[Валериј Поляков]] (роден 1942), космонаут * [[Иван Сахаров]] (1807-1863), фолклорист, етнограф * [[Петр Сушкин]] (1868-1928), [[орнитолог]] * [[Сергей Александрович Токарев|Сергеј Токарев]] (1899-1985), историчар, [[етнограф]] ===Спорт=== * [[Александар Котов]] (1913-1981), [[шах]] играч, меѓународен [[велемајстор (шах)|велемајстор]], [[Сојуз Советски Социјалистички Репортер | СССР] шампион, ]] * [[Ксенија Афанасьева]] (родена 1991 година), олимписки уметнички гимнастичар, светски и европски шампион * [[Екатерина Гниденко]] (родена 1992), [[песна велосипедист]] * [[Евгениј Гришин (брзински лизгач)|Евгениј Гришин]] (1931-2005), [[speedskater]], олимписки и европски шампион * [[Оксана Гришина (велосипедист)|Оксана Гришина]] (родена 1968), трекинг велосипедист * [[Ирина Кириллова]] (родена 1965), одбојка, олимписки, светски и европски шампион * [[Сергей Копылов]] (роден 1960), [[тркачки велосипедист]] * [[Виктор Кудрявцев]] (роден 1937), [[уметничко лизгање]] тренер * Андреј Кузнецов (тенис) | Андреј Кузнецов]] (роден 1991), тенисер * [[Владимир Леонов (велосипедист)|Владимир Леонов]] (роден 1937), [[велосипедист]] * [[Валентина Максимова]] (родена 1937), велосипедист * [[Игор Надеин]] (1948-2014), фудбалер и тренер * [[Елена Посевина]] (родена 1986), [[ритмичка гимнастика]], олимписки, светски и европски шампион * [[Евгения Романута]] (роден 1988), тркачки велосипедист, европски шампион * [[Анастасия Войнова]] (родена 1993 година), тркачки велосипедист, светски и европски шампион ===Други=== * [[Никита Демидов]] (1656-1725), индустријалец, основач на [[Демидов]] династија == Клима == Тула има [[влажна континентална клима]]. Ова се изговара со топли лета и студени, но не тешки зими според руските стандарди. [[Категорија:Тула (град)| ]] [[Категорија:Градови во Тулската област]] qgglj34g9botw2ivvmf27alp731s7f8 0 1192676 4803551 4803041 2022-08-19T19:17:32Z Bjankuloski06 332 /* Музејот денес */Јазично подобрување, replaced: Репрезентативно → Претставително wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Музеј|name=Народен музеј на Србија|image=Narodni_muzej_-_panoramio_(3).jpg|caption=Народен музеј на Србија|established=10 мај 1844|location=[[Белград]], [[Србија]]|type=Музеј на ликовна уметност, дизајн/текстил, историска локација|collection=Повеќе од 400,000 експонати<ref name="narodnimuzej.rs">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.narodnimuzej.rs/zbirke/zbirke-narodnog-muzeja/|title=Збирке Народног музеја « Народни музеј у Београду|work=narodnimuzej.rs}}</ref>|collection_size=Повеќе од 400,000 експонати<ref name="narodnimuzej.rs">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.narodnimuzej.rs/zbirke/zbirke-narodnog-muzeja/|title=Збирке Народног музеја « Народни музеј у Београду|work=narodnimuzej.rs}}</ref>|director=Бојана Бориќ Брешковиќ|website=[http://www.narodnimuzej.rs/ www.narodnimuzej.rs]}}'''Народниот музеј на Србија''', во [[Белград]], е основан на 10 мај 1844 година и е најголем и најстар музеј во [[Србија]]. Се наоѓа во централната зона на Белград и е сместен на квадратна површина меѓу Плоштадот на Репубиката (поранешен Плоштад на Театарот) и трите улици: улица на [[Љубомир Ненадовиќ|Чичко Љубе]], [[Васа Чарапиќ|Васина]] улица и улицата на [[Лазар Пачу]]. Предната главна фасада гледа кон Плоштадот на Републиката. Од основањето до сега неговите колекции се зголемени на преку 400,000 експонати вклучувајќи и многу странски ремек дела. Во составот на музејот се Галерија на фреските, Музејот на [[Вук Стефановиќ Караџиќ|Вук Караџиќ]], Музејот на [[Доситеј Обрадовиќ]] и спомен музејот на [[Надежда Петровиќ|Надежда]] и [[Раско Петровиќ]]. Експонат со најголема вредност кој се чува во овој музеј е [[Мирославово евангелие]] - најстар и најдрагоцен [[Кирилично писмо|кириличен]] ракопис од 1190 година. Музејот моментално е во фаза на реновирање.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://beobuild.rs/national-museum--reconstruction-p2256.html|title=National Museum - Reconstruction - Beobuild|work=beobuild.rs|accessdate=2018-03-24}}</ref> == Историја == Народниот музеј на Србија бил основан на 10 мај 1844 година со указ на тогашниот министер за образование [[Јован Стерија Поповиќ]] под името '''Музеум сербски'''. Пред неговата изградба на тоа место била познатата белградска кафеана "Дарданели", во која во тоа време се собирала уметничката и културна елита на Србија. Со рушење на старата кафеана истовремено започнала и трансформацијата на сегашниот Плоштад на Републиката. Сегашната зграда на музејот била изградена 1903 година и наменета за Управа на фондовите, за да подоцна во неа се всели [[Хипотекарна банка|Хипотекарната банка]], една од најстарите банкарски институции во Белград. Дури 1952 година зградата била доделена на Народниот музеј на Србија. Зградата била изградена според проектот на архитектите [[Андре Стевановиќ]] и [[Никола Несторовиќ]], на објавен конкурс на кои тие ја добиле првата награда. При нејзината изградба за првпат е употребен вид на армиран бетон во поставувањето на темелите. Новоизградениот објект бил двокатна зграда која за своето време била вистинска палата како според волуменскиот концепт, кој бил во облик на долг масивен блок со куполи над централните и бочни ризалити, така и според академското решение за фасадата која била направена по принципите на [[неоренесанса]] со елементи на [[необарок]] на куполите. Најголемото внимание било посветено на монументалните скали додека на просторот за шалтери, кои се основен простор за една банка, им било дадено секундарно значење. Неполни три децении подоцна со развојот на Хипотекарната банка се јавила потреба за детална реконструкција на објектот. Направено е доградување без конкурс според проектот на архитектот [[Војин Петровиќ]] со кој бил дограден атриум и крило свртено кон улицата Лазар Пачу. Бидејќи новиот дел ги содржел истите елементи како и стариот се појавиле две монументални скалишта и две шалтер сали, а на катовите просторот бил обединет во непрекината низа на канцеларии. При бомбардирањето на Белград во тек на [[Втора светска војна|Втората светска војна]], била погодена и оваа зграда при што бил срушен централниот дел со куполата. После војната зградата добила сосема друга намена, кога во неа се вселила една од најзначајните државни институции на културата. Од своето основање па сѐ до крајот на Втората светска војна, Народниот музеј на Србија се селел повеќепати. По првото сместување во просториите на [[Зграда на капетан Миша|зградата на капетан Миша]] (1863 година) музејот бил преместен во две соседни згради кои биле срушени во тек на [[Прва светска војна|Првата светска војна]], а збирките на музејот биле украдени од страна на окупаторот. Во периодот меѓу двете светски војни за потребите на музејот била изнајмена приватна куќа на улицата на Кнез Милош бр. 58. Музејот тука останал до 1935 година, кога бил отворен Музејот на Кнез Павле, кој настанал со обединување на Историскиот музеј и Музејот на современата уметност, а бил сместен во зградата на Новиот двор. После Втората светска војна, Новиот двор бил адаптиран за потребите на Собранието на Србија, а еден дел од музејот во 1948 година бил префрлен во зградата на некогашната Берза на Студентскиот плоштад, а другиот дел во Конакот на Кнегиња Љубица каде бил привремено сместен и апелациониот суд. Прв конкурс за зграда на Музејот бил распишан 1949 година и било планирано да биде на Ташмајдан. Проектот го направил архитектот [[Миладин Прлевиќ]], но со одлуката на Коминформот оваа идеја била отфрлена, а Музејот бил преместен во зградата на хипотекарната банка на Плоштадот на Републиката. Првото обновување на зградата по војната го направил архитектот [[Доброслав Павловиќ]], во 1950 година. Најголема реконструкција и адаптација на објектот за потребите на Музејот биле направени 1965/1966 година спрема проектот на архитектите [[Александар Дерок]], [[Петар Анагностиј]] и [[Зоран Петровиќ]]. Била обновена и централната купола и бил подигнат средниот дел со канцеларии и работни простории. При адаптацијата, првобитната сала со шалтери била направена во библиотека, поради што главниот влез со монументалните скали, кој бил влез од Плоштадот на Републиката, добил интерен карактер, а вториот влез, од страна на Васината улица, добил функција на главен влез во музејот и бил директно поврзан со салата со шалтери. Во функционалното уредување, зградата по реконструкцијата добила двојно повеќе простор и комуникација, додека во естетскиот смисол ги задржала сите карактеристични елементи од 1902 година, така да во ликовниот поглед останала како интегрална целина. Внатрешната доградба од периодот на шеесеттите години на дваесеттиот век била така направена што од надвор промените не биле видливи и не се попречувал внатрешниот тек на музејските експонати. Во еден дел од Народниот музеј, во 2013 година, била отворена изложба по повод на 900 години од раѓањето на [[Стефан Немања]]. Пред тоа музејот бил затворен повеќе години поради реновирање.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.b92.net/kultura/vesti.php?nav_category=1087&yyyy=2013&mm=09&dd=02&nav_id=749184|title=Deo Narodnog muzeja počinje sa radom|work=B92.net|access-date=2018-03-24|language=sr-Latn-RS}}</ref> Се очекува да биде отворен за посетителите 2018 година на Видовден.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.politika.rs/scc/clanak/397946/Oko-3-000-eksponata-pred-posetiocima-na-Vidovdan|title=Око 3.000 експоната пред посетиоцима на Видовдан|last=Димитријевић|first=Милица|work=Politika Online|access-date=2018-03-24|language=sr-RS}}</ref> == Музејот денес == Зградата на Народниот Музеј на Србија претставува претставителен, јавен објект кој го карактеризираат монументалноста на габаритот, волуменот и надворешниот изглед со стилското решение. Со својот изглед посебно се одвојуваат влезните делови со двојни столбови и раскошни куполи. Фасадата се карактеризира со полихромни орнаменти со неоренесансно потекло. Претставителноста се гледа и во ентериерниот аранжман со богати декорации на кои работеле познати уметници од тоа време: [[Андреа Доменико]] (познат сликар на декоративно ѕидно сликарство кој учествувал во уредувањето на ентериерот на Стариот двор), [[Фрањо Валдман]] и [[Бора Ковачевиќ]]. Поради своите архитектонско-урбанистички и културно-историски вредности зградата на Народниот музеј е прогласена за културно наследство од големо значење за Република Србија (Службен весник СРС бр. 14/79). == Збирки == Музејот има збирка од преку 400,000 најрепрезентативни и врвни археолошки и историско-уметнички експонати. Тие се сведителства за познавањето на [[археологија]]та и [[Историја на уметноста|историјата на уметноста]]. Исто така, сведочат за развојот и цивилизациските промени на подрачјето на денешна Србија и нејзиното опкружување од [[праисторија]]та до [[Доцен среден век|доцниот среден век]]. Низ збирките се следат клучните уметнички правци и стилови, врвните уметнички дострели во националната и европска уметност од средниот век па сѐ до современото творештво. === Археолошки збирки === Главната колекција се состои од [[скулптури од Винча]] (6-5 милениум п.н.е.), како што се [[Жена од Винча]] и [[Лепенски вир|Лепенски Вир]] (VII милениум п.н.е.). Исто така, постојат бројни скулптури, оружја, шлемови и други предмети од [[Стариот Рим]], 1005 предмети од [[Стара Грција]] и разни предмети од [[Келти|келтско]] потекло. Највредните парчиња од тој период се ''Кочиите од Дупља'' (16 до 13 век п.н.е.), златни маски од [[Требеништа]] (6 век п.н.е.), домашни предмети од Јабучје (1 век од н.е.), белградскиот Камео (4 век) и ''Сребрениот појас со свастика'' (5 век п.н.е.). Исто така постои и колекција од [[Древен Египет|древниот Египет]]. Најпознатото дело е редок златен саркофаг и мумија на египетскиот свештеник Несмин. === Нумизматика === Нумизматичката колекција има повеќе од 300,000 предмети (монети, медали, прстени, печати). Колекцијата е поделена на десет помали збирки од VI-V век п.н.е., и вклучува колекција на монети ковани од [[Филип II Македонски]] (359-336 п.н.е.) и [[Александар III Македонски|Александар Велики]] (336-323 п.н.е.). Колекцијата исто така содржи и уникатни предмети: златен медаљон на императорот [[Валентинијан I]], ковани 364 година, сребрени динари од владеењето на кралот [[Стефан Радослав српски]] и други. === Средновековна збирка === [[Податотека:Miroslavs_Gospel_in_Temple_of_Saint_Sava.jpg|лево|мини|[[Мирославово евангелие]] дел од проектот на [[УНЕСКО]] - Меморија на Светот.|283x283пкс]] Музејот, исто така, поседува голема збирка на средновековни артефакти, главно од Европа и Азија. Најважен е илустрираниот ракопис од 362 страници на Мирославово евангелие, напишани во 1186 година во средновековна Србија. Ракописот е внесен во Регистарот на [[УНЕСКО]] за [[Меморија на светот]] во признавањето на неговата историска вредност. Во колекцијата се наоѓа и саркофагот на [[Стефан Дечански]] од XIV век, прстените на српската кралица Теодора (пред 1322) и кралот Стефан Радослав српски (1219-20), мантија на кралот Милутин од 1300-тите, Ода на [[кнез Лазар]] - познат вез на Еуфемија од 1402 година, околу 120 икони од 1200-та до 1500 година, вклучувајќи ја и [[охрид]]ската колекција. === Уметничка колекција === [[Податотека:Peter_Paul_Rubens_-_Diana_Presentig_the_Catch_to_Pan_-_WGA20291.jpg|мини|Дијана го покажува пленот на Пан, од [[Петер Паул Рубенс|Петер Пол Рубенс]], масло на платно 1615.|296x296пкс]] Збирката цртежи и печатени материјали на меѓународни уметници има 2446 предмети, а Југословенската уметничка колекција содржи повеќе од 6000 предмети, меѓу кои и 1700 слики од српски автори од 18-ти до 19 век и 3000 слики од 20 век. Тука не е вклучена Српската средновековна уметничка колекција. Музејот вклучува српски средновековни, француски, холандски, фламански, италијански, руски, германски, јапонски, кинески (од 1644-1978 година), англиски, шпански, унгарски, романски, бугарски, југословенски и други уметнички колекции. Вкупната колекција брои околу 16,000 слики, графика, цртежи, икони и печати, како и повеќе од 900 скулптури. Колекцијата на француски мајстори е најзначајниот посед на Народниот музеј на Србија. Се состои од исклучително ретки дела од [[Анри Матис|Матис]], [[Пабло Пикасо|Пикасо]], [[Пјер Огист Реноар|Реноар]], Руо, [[Едгар Дега|Дега]], [[Пол Сезан|Сезан]] и други. Повеќето од овие слики биле собрани и донирани од страна на [[Павле Караѓорѓевиќ|принцот Павле]]. Ерих Шломовиќ, млад белграѓанец роден на почеток на 20 век, во младоста станал заштитник на најголемиот светски уметнички трговец, Амброз Волард. Поврзаноста го натерала да развие своја сопствена колекција, која опфаќала вкупно 600 дела до 1941 година. Колекцијата Шломовиќ е најголема и најбогата колекција на француската уметност на Балканот, како и една од најубавите во светот. ==== Италијанска уметничка колекција ==== [[Податотека:Madonna_with_Christ_and_small_St.John_by_Raphael,Belgrade.jpg|мини|Богородица со Христос и малиот Св. Јован, му се припишува на [[Рафаел]].|278x278px]] Италијанската ликовна колекција, која се состои од повеќе од 230 уметнички дела, е позната по тоа што содржи креативни дела од поединечни мајстори и уметнички работилници од 14 до 20 век. Тие вклучуваат дела од [[Доменико Венецијано]], [[Џовани ди Паоло]], [[Рафаел]], [[Тицијан]], [[Јакопо Робусти Тинторето|Тинторетто]], [[Доменико Робусти|Доменико]] [[Робусти]], [[Виторе Карпачо]], [[Лоренцо ди Креди]], [[Гвидо Рени]], [[Спинело Аретино]], [[Франческо Басано Помладиот]], [[Леандро Басано]], [[Џовани Батиста Тјеполо]], [[Каналето]], [[Франческо Гварди]], [[Џулио Карпиони]], [[Андреа Челести]], [[Бијаџио Фаггиони]] итн. Збирката за графика и [[гравирање]] ја вклучува работата на [[Сандро Ботичели|Ботичели]], [[Анибале Каррачи]], [[Џовани Батиста Пиранези]], [[Паоло Веронезе]], [[Амедео Модилјани|Амедео Модиљани]], [[Лујџи Онтани]], [[Гуглиелмо Ахил Кавелини]], [[Џузепе Пино Галицио]] и други. Истакнати дела во музејот се: * Паоло Венециано, ''Богородица и дете'' (темпера на панел, в. 1324), * Паоло ди Џовани, ''Богородица со Христос на престолот'' (триптих 48 x 45 см в. 1390) * Лоренцо Венециано, ''Колевката на детето Исус'' (темпера - 76.3 x 54.8 см) * Џон Ди Паоло, ''Господ и три анѓели'' (темпера54 х 27 см) * Рафаел (му се припишува), ''Богородица со Христос и мали Св. Јован'', 114x116cm * Андреа Солари, ''Христос е човек'' * Лоренцо ди Креди, ''Обожувањето'' (д: 96 см - темпера, в. 1500) * Виторе Карпачио, ''Светиот Аџија'' (110x37cm-дел од полиптих) и ''Св. Себастијан'' (108 x 36 см - 1495 - дел од полиптих) * Тициан, ''Портретот на Никола Викариус ''(платно 200x100cm), ''Портрет на Кралицата Кристина на Данска'' (масло на платно - 110 x 83 см) * Тинторето, ''Богородица и дете со дарителите'' (масло на платно, д: 158 см, 1524) * Леонело Спада, ''Џудит и Халофен'' (платно 220x150cm) * Доменико Робусти, ''Портрет на Венецијанец'' (платно 200x127cm) * Џовани Батиста Тиеполо, ''Свето семејство'', ''Собирање мана'' (му се припишува, масло на платно) * Каналето, ''Поглед на Големиот канал'' (масло на платно 60 x 95 см) * Франческо Гварди, ''Плоштад Сан Марко, Венеција'' (масло на платно 75 х 99 см -1765) <gallery class="center"> Податотека:Madonna-and-child-giotto.jpg|Богородица и дете, дело на [[Паоло Венециано]], (в.1355) Податотека:Titian National Museum of Serbia.JPG|Портрет на данската кралица Кристина, дело на [[Тицијан]] (1556) Податотека:Madonna with Child,Tintoretto.jpg|Богородица и дете, дело на [[Јакопо Робусти Тинторето|Тинторето]] </gallery> ==== Холандска и Фламанска збирка ==== [[Податотека:Hieronymus_Bosch_Belgrade.jpg|мини|336x336px|Искушението на Свети Антониј, од [[Јероним Бос]]]] Холандската и фламанската колекција се состои од повеќе од 500 дела (210 уметнички слики, 220 графики и гравури и над 80 цртежи). Народниот музеј на Србија беше првиот музеј во светот кој ја вклучил слика од [[Пит Мондријан]] за постојан експонат. Застапени уметници се: [[Хуан де Фландес]], [[Јероним Бос]], [[Корнелис де Вос]], [[Антонис ван Дајк]], [[Антонис Мор]], [[Јан Бројгел Постариот|Јан Бројгел постариот]], [[Мартин де Вос]], [[Јоос ван Клив]], [[Јан Андонис ван Равестејн]], [[Петер Паул Рубенс|Рубенс]], [[Јан ван Гоја]], [[Џуст Сустерманс]], [[Симон де Вос]], [[Јан Викторес]], [[Вилем ван Алст]], [[Франс ван Миерис постариот]], [[Паулс Потер]], [[Каспар Нетчер]], [[Јан Франс ван Блумен]], [[Адам Франс ван дер Мелен]], [[Годфрид Шалкен]], [[Адријан ван Утрехт]], [[Јохан Јонгкинд]], [[Кис ван Донген]], [[Антон Мове]], [[Алард ван Евердинген]], [[Винсент ван Гог]] и [[Пит Мондријан]]. Истакнати дела во музејот се: * Хуан де Фландес, ''Свети Јован Крстител проповед'', (масло на дрво, в. 1497, 80 x 52 см)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nin.co.rs/2003-07/24/30000.html|title=NIN / Sklapanje ikonostasa|work=nin.co.rs}}</ref> * Јероним Бос, ''Искушението на Свети Антониј'', (темера на табла, 52x×39&nbsp;cm)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.culturalheritage.cc/engine?app=md&service=classmanager:1148&cmd=open&id=772&replaced=true|title=Collective Database for Cultural Heritage - OBJECT: 772|work=culturalheritage.cc}}</ref> * Јос ван Клев, ''Портрет на човек со бројаница'', (масло на табла, 58×41&nbsp;cm)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.terminartors.com/artworkprofile/Cleve_Joos_van-Man_with_the_Rosary|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20111002072207/http://www.terminartors.com/artworkprofile/Cleve_Joos_van-Man_with_the_Rosary|archive-date=2011-10-02|url-status=dead|accessdate=2011-08-30}}</ref> * Антонис Мор, ''Портрет на шпански благородник'' (масло на платно, 130x105cm)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.culturalheritage.cc/engine?app=md&service=classmanager:1148&cmd=open&id=784&replaced=true|title=Collective Database for Cultural Heritage - OBJECT: 784|work=culturalheritage.cc}}</ref> * Мартен де Вос, ''Рајот'' (масло на табла, 160 x 205&nbsp;cm),<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.culturalheritage.cc/engine?app=md&service=classmanager:1148&cmd=open&id=807&replaced=true|title=Collective Database for Cultural Heritage - OBJECT: 807|work=culturalheritage.cc}}</ref> * Питер Пол Рубенс, ''Дијана му покажува плен на Пан'' (масло на платно, 145×211.5&nbsp;cm, c.1615)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.wikipaintings.org/en/peter-paul-rubens/diana-presentig-the-catch-to-pan|title=Diana Presentig the Catch to Pan - Peter Paul Rubens - WikiArt.org|last=Peter Paul Rubens|work=wikipaintings.org|accessdate=2018-03-24|archive-date=2011-08-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20110822064458/http://www.wikipaintings.org/en/peter-paul-rubens/diana-presentig-the-catch-to-pan|url-status=dead}}</ref> * Јан Бројгел Постариот, ''Цвеќиња'' (масло на платно 66×50&nbsp;cm, 1616) * Корнелиус де Вос, ''Портрет на млада девојка'' * Антонис ван Дајк, ''Автопортрет'' (масло на платно, 66×53&nbsp;cm)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.culturalheritage.cc/engine?app=md&service=classmanager:1148&cmd=open&id=860&replaced=true|title=Collective Database for Cultural Heritage - OBJECT: 860|work=culturalheritage.cc}}</ref> * Франс ван Миерис постариот, ''Музичка лекција'' (масло на табла, 35×29 см) * Јан ван Гоја, Пејзаж (масло на табла, 47×67&nbsp;cm) * Адриан ван дер Верф, ''Лекции по флејта'' * Винсент ван Гог, ''Селанка во куќа'' (масло на табла, 42×28 см) * Кис ван Донген, ''Портрет на Дамата Мини Моне'' * Пит Мондриан, ''Композиција II'' (масло на платно, 45×45&nbsp;cm) <gallery class="center"> Податотека:Peter Paul Rubens - Diana Presentig the Catch to Pan - WGA20291.jpg|Дијана покажува плен на Пан, [[Петер Паул Рубенс|Рубенс]] (1615) Податотека:Frans van Mieris (I) - The Music Lesson - WGA15633.jpg|На Часови по Музика, од [[Франц ван Мирис Постариот]] (1650) </gallery> ==== Француска уметничка колекција ==== Француската уметничка колекција содржи повеќе од 250 слики и повеќе од 400 графики и гравури, од 16 до почетокот на 20 век, вклучувајќи ја и колекцијата на Шломовиќ (58 слики и над 200 графики). Меѓу француските сликари во колекцијата се претставени: [[Николас Турние]], [[Роберт Турниерес]], [[Ибер Робер]], [[Пол Гоген]], [[Пјер Огист Реноар|Реноар]], [[Анри де Тулуза - Лотрек]], [[Анри Матис]], [[Клод Моне|Моне]], [[Пол Сезан|Сезан]], [[Едгар Дега|Дега]], [[Жан Баптист Корот]], [[Пол Сигнак]], [[Морис Утрило]], [[Аугуст Родин]], [[Жорж Руо]], [[Пјер Бонар]],[[Камиј Писаро]],[[Одилон Редон]], [[Густаве Моро]], [[Оноре Даумиер]], [[Еуген Кариер]], [[Морис де Вламник]], [[Андре Дерен]], [[Сузан Валадон|Сузан Валдон]], [[Жан Луис Форен]], [[Роберт Делане]], [[Роса Бонхур]], [[Мари Лауренсин]], [[Феликс Зием]]. Збирката за графика и цртежи ги вклучува и делата на [[Чарлс Ле Брун]], [[Себастијан Бурдон]], [[Жак Кало]], [[Чарлс-Франсоа Даубини]], Дега, [[Делакроа]], [[Жан-Батист-Камиј Коро|Жан-Батист-Камил Коро]], [[Ле Корбизје]] (3 графики), [[Пјер Огист Реноар|Реноар]], [[Жан Кокто]], [[Евгени Карриер]] итн. . Истакнати француски дела во Музејот се: * Никола Турние, ''Концерт'' (платно 120x169cm) (Порано му се припишува на Караваџо) * Роберт Турниерс, ''Регент'' и'' Госпоѓа де Парабере'' (платно 96x130cm) * Жан-Марк Натиер, ''Портрет на дама со цвет'' (платно 73x59cm) * Хуберт Роберт, ''Скалите на паркот од палатата Фарнезе''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.blic.rs/Vesti/Beograd/307549/Izlozba-Imaginarni-vrtovi-Ibera-Robera-u-atrijumu-Narodnog-muzeja|title=Blic Online - Izložba "Imaginarni vrtovi Ibera Robera" u atrijumu Narodnog muzeja|work=Blic Online}}</ref> (платно 217x149cm) * Сезан, ''Капачи'' (акварел),<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.politika.rs/rubrike/Kultura/Sudbina-kolekcije-Slomovica.lt.html|title=Sudbina kolekcije Šlomovića|work=politika.rs}}</ref> * Реноар, ''Голи'', (платно 129.5&nbsp;cm × 172.7&nbsp;cm (51 во × 68)) * Моне, ''Катедралата Руен'' (платно) * Анри де Тулуза-Лотрек, ''Женски портрет'' (платно), * Гоген, ''Девојка од Тахити'' (масло на платно - 143 x 98 см), * Едгар Дега, ''Биста на човек со мека шапка'' * Пизаро, ''Плоштад на Францускиот театар преку ден'' (платно), * Матис, ''Покрај прозорецот'' (платно) * Коро, ''Во Парк'' (платно) и ''Пејзаж од Италија'' (платно), * Андре Дериан, ''Едрилици во Кариере'',<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.politika.rs/rubrike/Kultura/Zasto-je-zbirka-podeljena.lt.html|title=Zašto je zbirka podeljena|work=politika.rs}}</ref> (платно) * Павле Зињак, ''Жени пијат чај'' (платно), * Пјер Бонард, ''Дама која чита'' (платно), * Едуард Вилард, ''Внатрешност'' (темпера), * Роберт Делинеј, ''Тркачите'' (платно) <gallery class="center"> Податотека:Gauguin Femme Tahitienne II.jpg|Девојка од Тахити, од [[Пол Гоген]] (1886) Податотека:Edgar degas bust man in soft hat.jpg|Маж со мека шапка, од [[Едгар Дега]] Податотека:Renoir's Nude.jpg|Голи, од [[Пјер Огист Реноар|Реноар]] </gallery> ==== Руска уметничка колекција ==== [[Податотека:Kara-Djordje_Petrovic.jpg|мини|320x320px|Портрет на Караѓорѓе, од [[Владимир Боровиковски]] (1816)]] Руската уметничка колекција има 90 слики, бројни копии, гравури и биле најмногу донирани од  принцот Павле. Колекцијата, има повеќе од 100 икони од 15 до 19 век. Во колекцијата се наоѓаат дела од сликари и вајари како [[Иван Аивазовски]], [[Марк Шагал]], [[Василиј Кандински]], [[Николас Рерих]], [[Иљја Репин]], [[Филип Маљавин]], [[Алексеј Харламов]], [[Михаил Ларионов]], [[Борис Григорјев]], [[Владимир Боровиковски]], [[Павел Кузнецов]], [[Константин Коровин]], [[Казимир Малевич]], [[Александар Бенуас]], [[Ел Лисицки]], [[Мцислав Добухински]], [[Александар Николаевич Самохвалов]], [[Петар Нилус]] итн. Некои од руската уметничка колекција се: * Орест Кипренски, ''Портрет на царскиот син'' (платно) * Иван Аивазовски, ''На црноморскиот Сончев брег'' (платно 90×130&nbsp;cm) * Никола Рерих, ''Светите гости'' (платно 82×153), ''Црковните ѕвона ѕвонат'', * Василиј Кандински, ''Бинц на островот Ружен'' * Иљја Репин, ''Портрет на Николај Кузњецов, Жена во народна носија'' * Константин Маковски, ''Портрет на принцот Николај ''Михаилович (платно 107×73&nbsp;cm), * Владимир Боровиковски, ''Портрет на ''Караѓорѓе (1816) * Марк Шагал, ''Стар човек и крава'', * Александар Арчипенко, ''Две жени'' * Ел Лисицки, ''Победа над Сонцето'' (акварел) ==== Англиски уметнички колекции ==== Вклучува сликари  од крајот на 19 век, главно импресионистички и постимпресионистички. Најголемиот дел од колекцијата бил донација од принцот Павле пред Втората светска војна. Во колекцијата се наоѓаат 64 слики и акварели, 51 графика и гравури. Тие вклучуваат сликари како што се [[Алфред Сисли]], [[Чарлс Кондер]], [[Филип Вилсон Шер]], [[Валтер Сикерт]], [[Хермиона Хамонд]], [[Џејмс Боливар Менсон]], [[Виндам Луис]], [[Роџер Фрај]], [[Данкан Грант]], [[Ванеса Бел]] и [[Роланд Фишер]] и графички дела од [[Вилијам Хогарт]]. Некои од англиските уметнички дела се: * [[Џон Констабл]], ''Пејзаж'' (акварел) * [[Џорџ Морланд]], ''Штала со диви свињи'' * [[Кларксон Фредерик Стаинфилд]], ''Море со рибарски бродчиња'' (1862) * Френк Хол, ''Враќање од пешачење'' (1877 година) * Алфред Сисли, ''Шлепери на Лоинг'' * Чарлс Кондер, ''На плажа'' * Валтер Сикрет, ''Улица во Диепе'' * Џорџ Фредерик Ватс, ''Дамата Гарваг'' * Џејмс Боливар Менсон, ''Уште живот со Цвеќе'', ''Поглед од Хотон Сасекс'' * Џон Августус, ''Портретот на девојчето Беатрис'' * Данкан Грант, ''Сонце на село, Сено'' * Вилијам Ротенштајн, ''Портрет на Лоренс од Арабија'' (1921 година, платно) * Роџер Фрај, ''Голи во пролет'' (1921 година) * Ванеса Бел, ''Покриви'' ==== Јапонски уметничка колекција ==== Јапонската уметничка колекција има 220 дела, меѓу кои 36 графики и слики (сите графики кои припаѓаат на жанрот Ukiyo-e, кој се развива во Јапонија од 17 до 19 век ,каде еден од најчестите мотиви беше градот Едо). Колекцијата ги содржи и дела од [[Кунисада]], [[Тојокуни]], [[Кеисаи Ајзен]], [[Хирошиге Јанагимото|Хирошиге]], [[Утамаро]] и [[Цугухару Фоуита]]. * Кунисада: ''Серија портрети на глумец'', ''Налетите на ветер'',<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/izlozbe/novo_lepo_mesto_edo-46/nalet_vetra_scena_iz_price_o_gendjiju-207/|title=Narodni muzej u Beogradu - Exhibitions|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> ''Серија од актови''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/izlozbe/novo_lepo_mesto_edo-46/prizor_iz_serije-208/|title=Narodni muzej u Beogradu - Exhibitions|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> ''Гејши''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/izlozbe/novo_lepo_mesto_edo-46/prizor_iz_serije_poznate_gejse_u_poredjenju_sa_trideset_sest_pesnika-206/|title=Narodni muzej u Beogradu - Exhibitions|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> * Тојокуни: ''Серија портрети на глумци'', ''Кабуки театар'', ''Дама со пријател''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/izlozbe/novo_lepo_mesto_edo-46/dama_sa_svojom_pratiljom-211/|title=Narodni muzej u Beogradu - Exhibitions|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> * Хирошиге: ''Стотина пејзажи на Едо'' (серија на графики), ''Нихон и Едо мост'',<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/izlozbe/novo_lepo_mesto_edo-46/nihon_most_i_edo_most-205/|title=Narodni muzej u Beogradu - Exhibitions|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> ''Градина со ''сливови дрвја,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/izlozbe/novo_lepo_mesto_edo-46/kameido_basta_sa_sljivama-204/|title=Narodni muzej u Beogradu - Exhibitions|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref>''Модна продавница во Олема улица''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/izlozbe/novo_lepo_mesto_edo-46/prodavnica_odece_u_ulici_otema_ci-203/|title=Narodni muzej u Beogradu - Exhibitions|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> * Гинко Адачи: ''Дами''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/izlozbe/novo_lepo_mesto_edo-46/dama_sa_svojom_pratiljom-202/|title=Narodni muzej u Beogradu - Exhibitions|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> * Садахида Гиокуран, ''Гејшата Ханаоџи''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/izlozbe/novo_lepo_mesto_edo-46/gejsa_hanaogi-209/|title=Narodni muzej u Beogradu - Exhibitions|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> * Утамаро, ''Момче и глувче''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/izlozbe/novo_lepo_mesto_edo-46/decak_i_mis-210/|title=Narodni muzej u Beogradu - Exhibitions|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> ==== Австриски и германски уметнички колекции ==== [[Податотека:PanwithPutasbyPeterStrudelBelgrade.jpg|мини|Пан со путас, од [[Петер Штрудел]]|383x383пкс]] Австриската и германската уметничка збирка во Народниот музеј во Белград има 112 слики, бројни графики и гравури. Сликарите обично биле од 19 и 20 век, додека графиките се од 15 век. Најпознати сликари во колекцијата се [[Макс Либерман]], [[Ловис Коринт,]] [[Фриц фон Ухде]], [[Карл Хофер]], додека печатените дела вклучуваат [[Албрехт Дирер]] (49 цртежи), [[Густав Климт]], [[Ловис Коринт]], [[Макс Слевогт]] итн. Повеќето слики биле донирани од Обреновиќи и од принцот Павле. Некои од делата се: * Филип Петар Рос, ''Овчар со стадо'' (1690) * Петер Штрудел, ''Пан со путас'' (платно 190 x 99 см в. 1690) * Георг Филип Ругендас, ''Битка од тристогодишната војна'' (платно 89x123cm в. 1700) * Јаков Филип Хакерт, ''Урнатини'' (акварел 1781 година) * Франц Кригер, ''Портрет на Елеонора Мајер Герхард'' (платно 1840) и ''Портрет на Волф Мајер'' * Мориц Михаел Дафингер, Портрет на ''Принцот Милош Обреновиќ ''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/umetnici/moric_m_dafinger-4065/|title=Narodni muzej u Beogradu - Artists|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> * Макс Либерман, ''Куќа со Градина'', ''Пазар во Минхен'' * Фриц фон Уде, ''Жена на прозорецот'' * Мојсе Кислинг, ''Жена во црн фустан'' в.1928 година, ''Женски акт'' * Макс Ернст, ''Разговор со Химера'' * Фридрих Август фон Каулбах, ''Глава на жената'' (пастел) * Ханс Тома, ''Пејзаж во Шварцвалд'' * Фердинанд Георг Валдмилер, ''Портрет на Г-ѓа Татичек'', ''Портрет на Хенрих Татичек'', ''Портрет на млада жена'' * Ловис Коринт, ''Меморија на топката'' (акварел), ''Шума'' (мастило) * Карл Хофер, ''Мртва природа'' ==== Други уметнички колекции ==== Други уметнички колекции во Народниот музеј на Србија вклучуваат дела од Шпанија, САД, Бугарија, Унгарија, Полска, Австралија, Кина, Канада итн. Збирките вклучуваат слики од [[Ел Греко]], [[Пабло Пикасо|Пикасо]], [[Мери Касат]], [[Бурн Хогарт]], [[Феликс Филип Каниц]], [[Ласло Мохоли-Наги]], [[Едуардо Аројо]], Еро, [[Соломон Ле Вит]] итн. Некои од делата се: * Ел Греко, ''Пресвета утеха'' (1560-1570)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:342104-El-Greko---u-susret-jubileju|title=El Greko - u susret jubileju|work=novosti.rs}}</ref> {На заем од [[Српска православна црква|Српската православна црква]]} * Пабло Пикасо (13 дела), ''Глава на жена'' (масло на платно), ''Две жени'' (акварел),<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:379051-Pisma-otkrivaju-enigmu-Slomovic|title=Pisma otkrivaju enigmu Šlomović|work=novosti.rs}}</ref> ''Внатрешност со три фигури'' (цртеж), ''Скромен оброк'' (цртеж),<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:377911-Tragedija-na-sinama|title=Tragedija na šinama|work=novosti.rs}}</ref> ''Жена со книга'' (гравура), ''Коњаник'' (цртеж), ''Арлекин'' (пастел) итн. * Антониј Клев, ''Композиција I,'' ''Композиција II'' и ''Композиција III''' * Чарлс Демат, ''Цвеќиња'' * Џулијиус Ролшовен, ''Женски акт'' * Фредерик Портер Винтон, ''Пејзаж со езеро'' * Мери Касат, (7 пастели), ''Девојка со мачка'', ''Девојка и куче'', ''Жена држи дете'', итн. * Леон Крол, ''Портрет на Мирослав Спајалковиќ'' * Марк Тобеј, ''Кавал'' (масло на картон) * Сол Ле Вит, ''Композиција со жолто, сино и црвено'' (гваш) * Невил Луис, ''Црна жена'' * Ендре Немес, ''Посета на Париз'' (акварел), ''Составот'' (акварел) и ''Вез'' (платно) * Аурел Бернат, ''Микулас'' (пастел) * Вацлав Боровски, ''По лов'' (платно 100x86cm) * Роман Артимовски, ''Песимистичен пејзаж'' (платно 60x81cm) * Станислав Виткиевиц, ''Хан Сарај'' * Казимир Сичулски, ''Освојување на Краков 1025 година'' (темпера 150x317cm) * Јарослав Чермак (сликар), ''Бегалци од Херцеговина'' * Чудомир, ''Стара жена'' (акварел) * Никола Маринов, ''Три жени'' (акварел), ''Две девојки во полето'' * Бенчо Обрешков, ''Мост преку Mарицa'', ''Принцот Павле'', ''Мртва природа со цреши'', ''Вазна со сини цвеќиња'', ''Пејзаж'' * Феликс Филип Каниц, ''Соко град'', ''Тимок долина'', ''Ниш'', ''Јања тана'', ''Кална тана'', ''Тимок клисура'' и ''Пирот''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/umetnici/feliks_kanic-4064/|title=Narodni muzej u Beogradu - Artists|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> * Мор Тан, ''Убиството на Караѓорѓе'' (1863, 110x142) * Еро, ''Од глувчешка дупка'', ''А Мои'' (сериграфика), ''Безимена гилотина '' * Антонио Секуи, ''Збогум оружје'' * Зао Ву Ки, ''Пејзаж во голема долина'' (акварел) ==== Српска и Југословенска уметничка колекција ==== [[Податотека:Katarina Ivanovic, Autoportret v.jpg|мини|311x311пкс|Автопортрет, од [[Катарина Ивановиќ]] (1836)]] [[Податотека:Merry brothers 1887.jpg|мини|269x269пкс|Весели браќа, дело на [[Урош Предиќ]] (1887)]] [[Податотека:Hercegovački begunci, Uroš Predić.jpg|мини|279x279пкс|Бегалци од Херцеговина, дело на Урош Предиќ (1889)]] Српската и југословенската уметничка колекција се состои од повеќе од 6000 парчиња создадени помеѓу 17-ти и 20 век. Некои од уметниците претставници се: [[Паја Јовановиќ]], [[Стојан Аралица]], [[Петар Лубарда]], [[Милан Коњовиќ]], [[Урош Предиќ]], [[Ѓура Јакшиќ]], [[Марко Мурат]], [[Ѓорѓе Андреевиќ Кун]], [[Надежда Петровиќ]], [[Петар Добровиќ]], [[Мица Поповиќ]] и [[Сава Шумановиќ]]. Исто така, има словенечки уметнички дела од [[Матија Јама]] (7 платна), [[Август Чернигој]] (6 дела), ''Скица за театар'', [[Рихард Јакопич]] (7 платна) ''Бреза'', [[Иван Грохар]], ''На испаша'' и [[Матеј Стернен]] (4 платна) ''Читателка'' итн. * Теодор Крачун, ''Христовото Воскресение'' (1780 година), ''Свети Апостол Тома'', ''Свети Апостол Марко'', ''Свети Јован Божествен'' и ''Аврамова жртва'' * Константин Данил, ''Мадона'', ''Портрет на маж'', ''Мртва природа'', ''Портрет на Стани Дели'', ''Архангел Габриел'', ''Портрет на Вајгланг'', ''Портрет на г-ѓа Тетези'', ''Портрет на Генерал Стеван Кничанин'', ''Портрет на дама со крст'' и ''Портрет на госпоѓа Софија'' * Паја Јовановиќ, ''Цртеж на Стефан Душан'', ''Свадба на Стефан Душан, Портрет на господин Хадсон, Портрет на Никола Пашиќ, Жена во розова облека, Продажба на модел од Манасија манастир, Портрет на Пупин, Украсување невеста, Арнаут со луле, Лекции по мечување, Неговата сопруга Муни, Портрет на жена со шапка, Востание во Таков, Стефан Дечански, манастир Сопоќани'', ''Портрет на романскиот крал Фердинанд, Дијана, Гол, Портрет на Симингтон, Портрет на Јосип Броз Тито, Фурор Тевтоник, Цвеќе,Борба на петли, Портрет на Гедеон Дунџерски, Портрет на г-ѓа Хадсон, Куќа во Карс, Предавник, Мотив од Челарево, Марко, Милош и Вила и принцот Лазар'' * Надежда Петровиќ (86 слики), ''Косовски божури, Автопортрет'' ** Урош Предиќ (13 слики), ''Аморети, Малиот филозоф, Портрет на фелдмаршал Живојин Мишиќ, Свети Сава ги благословува децата, Вредни раце, Весели браќа, Портрет на Константин Данил, Портрет на Ѓорѓе Крстиќ, Портрет на Љуба Ивановиќ, Девојче со кукла, Сираче, Бегалци од Херцеговина'' * Ѓура Јакшиќ, ''Автопортрет, Жена во син фустан, Атентатот на Караѓорѓе, Портрет на Милан Обреновиќ, Портрет на директор Кириќ, Принцот Михаил на смртна постела, царот Душан, Стражарска кула, Св. Ѓорѓи, кнез Марко, Бановиќ Страхиња, Огномет на Стамболска капија и Христос на шумата'' * Бета Вукановиќ, ''Летен ден'' * Урош Кнежевиќ (2 слики), ''Момче со пердув'' * Петар Добровиќ (21 слики) ''Карлов мост,'' ''Монументални коњи на плоштадот на свети Марко во Венеција '', ''Шипан, Јадрански пејзаж,'' ''Портрет на Ана Трезибашиќ''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/umetnici/petar_dobrovic-52/|title=Narodni muzej u Beogradu - Artists|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> * Ѓорѓе Крстиќ (13 слики), ''Жена под јаболково дрво, Анатомист, Манастир Студеница, Манастир Жича, Цртеж на девојче,'' ''Ќеле Кула'', ''Пролет, Свети Никола, Заклетвата на свети Ѓорѓија,'' ''Внатрешеност на Манастир Жича'', ''Капитулација на Баба Кај и Сталаќ''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/en/ustanove/muzeji/narodni_muzej_u_beogradu-24/umetnici/djordje_krstic-61/|title=Narodni muzej u Beogradu - Artists|last=Arte Media d.o.o.|work=arte.rs}}</ref> * Марко Мурат (28 слики), ''Пролет и Пролет во Дубровник'' * Сава Шумановиќ (25 слики, 1 цртеж), ''Сиѓанки, Доаѓање на есента, Голотија, Мост во град, Птица овчарка,'' ''Гола на црвен ќилим'' * Милан Коњовиќ (15 слики), ''Страдун, Пченични полиња и Тончика'' * Петар Лубарда (23 слики), ''Морски гребени'' ==== Скулптури ==== Во музејот се сместени скулптури од раниот римски период па до 20 век. Југословенската колекција се состои од 850 дела, а странската колекција има над 50. Најзначајните колекции доаѓаат од вајари како што се [[Иван Мештровиќ]] (96 дела), [[Тома Росандиќ]], [[Антун Аугустинчиќ]], [[Франо Кршиниќ]], [[Цезар Балдачини]], [[Аристид Мајол]], [[Џорџ Мине]], [[Каи Нилсен]] (вајар), [[Ристо Стијовиќ]], [[Матија Вуковиќ]] и [[Јулиј Книфер]]. * Жил Далоу, ''Машка фигура што седи'' * Иван Мештровиќ (45 работи), ''Ангел на Смртта'', ''Бановиќ Страхиња Торзо'' (мермер), ''Портрет на Мајка'' (мермер), ''Милош Обилиќ'', ''Косовка девојка'', ''Срѓa Злопоглеѓа'', '' Крале Марко'', ''Вдовица'', ''Сеќавање'', ''Вдовица со дете'', ''Две вдовици'', ''Косовка девојка.'' * Аристид Мајол, ''Медитеран'', ''Голи'', ''Минијатура на голи'' * [[Жан Батист Карпо|Жан-Батист Карпо]], ''Момче со школка', Бахтианска'' жена'', Маж кој седи'' * Тома Росандиќ, ''Турски глави'', ''Доброто и злото'', ''Млада жена'', ''Уморен борец'', ''Фрлач на камен'' * Антун Аугустинчиќ, ''Бронза Женски акти'',<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.flickr.com/photos/93051314@N00/2261130730/in/photostream/|title=Bronze Female Nude (Relaxation), 1938. Antun Augustincic (1900-1979) was a prominent Croatian sculptor of monuments.|work=Flickr - Photo Sharing!}}</ref> ''Автопортрет'', итн. * Џорџ Мине, ''Глава на калуѓерка'' * Франо Кршиниќ, ''Голи жени во мермер'',<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.flickr.com/photos/93051314@N00/2265931691/in/photostream/|title=Female Nude in Marble . Resting - Meditation, by Frano Krsinic (1897–1982).1940. Art Pavilion in Zagreb , temporary exhibit with 100 Croatian masterpieces from Belgrade.|work=Flickr - Photo Sharing!}}</ref> ''Одмор'' * Каи Нилсен (вајар), ''Леда без лебед'' * Евгениј Вучетиќ, ''Ленин'' * Иван Рендиќ, ''По Бања'' * Ристо Стијовиќ, ''Млада девојка'' * Симеон Роксандиќ, ''Танчерка'' * Сретен Стојановиќ, ''Портрет на Таткото'' == Реконструкција == Зградата на музејот беше реконструирана во 1968 година. Во 2003 година, постојаната изложба беше демонтирана и зградата беше затворена поради реконструкција, но процесот се одолговлекувал со години, така да до јануари 2018 сè уште не бил отворен . На 25 јануари 2012 година,  десет години од затворањето на Народниот музеј во Белград, Владимир Богдановиќ во водечкиот српски весник/мрежно место Прес напишал колумна наречена ''Деценија на културен геноцид против Србите'', коментирајќи ја потребата и важноста за национален музеј. Тој, исто така, го критикуваше зачувувањето на уметноста во музејот. Фасадата беше завршена во 2015 година и мораше да биде реконструирана во нејзиниот оригинален изглед бидејќи зградата е под државна заштита. Во средината на 2016 година започнаа работите на ентериерите. Влезот во музејот од улицата Васина ќе остане главниот влез, додека излезните врати што водат до плоштадот на Републиката, со архитектонско скалило, ќе бидат прилагодени како излезни места. Новата постојана изложба ќе го претставува културниот развој во овој дел на Европа од праисторијата до 20 век, со акцент на српското културно наследство. Уметноста од 18-ти и 19 век ќе биде изложена на првиот кат, како и југословенската уметност од 20 век. Во атриумот на зградата каде има сводови, оставени од периодот кога местото функционирало како банка, ќе се адаптира во изложбени депоа. Изгледот на сводот ќе биде зачуван и ќе служи за презентација на музејската нумизматичка колекција, од почетокот на кованите монети до 20 век. Покрај тоа, тука ќе биде изложена и колекција на медалјонска уметност. Градежните работи треба да бидат завршени до март 2018 година, кога треба да започне подготовката и поставувањето на збирките. Се очекува дека музејот ќе биде отворен подоцна во 2018 година, 15 години по неговото затворање и 50 години по претходната реконструкција. == Галерија == <gallery> Податотека:Miroslavs Gospel.jpg|Мирославово евангелие Податотека:Uroš Knežević, Cincar-Janko.jpg|Цинцар Јанко Поповиќ, од Урош Кнежевиќ Податотека:PrinceAlexander I w.jpg|Кнез Александар Караѓорѓевиќ, од Урош Кнежевиќ (1852) Податотека:Jakov Nenadović 01.jpg|Јаков Ненадовиќ (масло на платно, Урош Кнежевиќ, после 1852) Податотека:Žiča Monastery.jpg|Манастирот Жича, од Ѓорѓе Крстиќ Податотека:Milan Milovanović - On the Coast of Hilandar (1907).jpg|Милан Миловановиќ, Брегот на Хиландар, 1907&nbsp;г. Податотека:Sveti Sava blagosilja Srpčad, Uroš Predić, 1921 2.jpg|Свети Сава благословува спрски деца, Урош Предиќ, 1921. Податотека:Uroš Predić - Siroče.jpg|Сираче, од Урош Предиќ Податотека:Veiled woman Croff.JPG|Жена под вел, Круг на Џузепе Кроф, околу 1860. Податотека:Toma Rosandic. Stome Throver.jpg|Фрлач на камен, Тома Росандиќ Податотека:Odilon redon.JPG|Глава на гном, Одилон Редон, 1879. Податотека:Camille pissaro place du theatre francais soleil.jpg|Плоштад на францускиот театар, [[Камиј Писаро]] </gallery> == Поврзано == * [[Бела Палата]] * [[Музеј на Современа Уметност (Белград)]] * [[Споменици на Култура од Големо Значење]] * [[Туризам во Србија|Туризмот во Србија]] == Наводи == <references /> == Надворешни врски == * {{Матична|http://www.narodnimuzej.rs/}} * [https://web.archive.org/web/20120630001906/http://www.terminartors.com/artworksByMuseum/National_Museum_in_Belgrade-Belgrade-Serbia Виртуелна Галерија на Националниот Музеј на Србија] * [https://archive.is/20130218085637/http://en.nadji.info/place/12449/narodni-muzej/ Детали за контакт со мапата и автобуски станици во близина] [[Категорија:Згради и градби во Југославија]] [[Категорија:Знаменитости во Белград]] [[Категорија:Српска уметност]] [[Категорија:Музеи во Белград]] 5yxubmcmixz2zo4fcdsa8bu65qltqqr 14 1193196 4803629 3700522 2022-08-19T20:37:32Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki [[Категорија:Латинска книжевност]] 2xdadx41fo070t3aw165q7624mu9u1w 0 1193399 4803670 4404104 2022-08-19T21:21:00Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki '''Албиј Тибул''' ([[латински]]: ''Albius Tibullus'', [[55 п.н.е.]] - [[19 п.н.е.]]) - [[Староримска култура|староримски]] поет. ==Животопис== Иако нема точни податоци за местото на раѓање, се претпоставува дека Тибул се родил во [[Рим]], во богато и угледно [[семејство]]. Тој бил убаво момче, со добра градба, воспитан и образован. Некое време бил војник, но набргу ја напуштил воената служба. Подоцна, му бил придружник на [[Месала]], во неговиот воен поход, но е разболел на [[Крф]] и се вратил во татковината.<ref>„Albije Tibul“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 98.</ref> ==Творештво== Уште во раната возраст, Тибул покажал дарба за пишување и напишал песна посветена на Месала, еден од највлијателните луѓе во [[Рим]], кој ги ценел и ги помагал писателите. За разлика од [[Вергилиј]] и од [[Хорациј]], Тибул никогаш во своите песни не го споменал царот [[Октавијан Август]], ја проколнувал [[војна]]та и го опеал мирниот селски живот. Од неговото творештво се сочувани четири книги (од кои само за првите две недвосмислено се знае дека се неговот дело) со елегии (во [[Елегичен дистих|елегиски дистих]])<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 110.</ref> во кои ги осудува војните, го фали идиличниот селски живот и пее за своите сакани жени: едната се викала Планија, а во песните ја нарекол Делија, другата била Немесис, а третата била Глицера.<ref>„Objašnjenja“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 105.</ref> Сите неговии елегии имаат буколиски карактер. За него, Квинтилијан рекол: „Во елегијата можеме да се натпреваруваме со [[Хелени]]те, а ми се чини дека во неа најубав и најдобар е Тибул.“ Првите пет елегии му се најубави, а тие се посветени на Делија. И неговите современици го читале и го почитувале Тибул, за што сведочи [[Овидиј]], кој во една своја песна вели: „Додека има [[љубов]] и [[Aмор|аморови]] стрели, твоите стихови, Тибуле, ќе се читаат.“<ref>„Albije Tibul“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 98-99.</ref> Тибул ја ослободил елегијата од александриската ученост и во неа внел длабоко лично [[чувство]], со што ја приближил кон старата јонска елегија. Основната одлика на неговата елегија е еден вид мека тага на која тој умеел да ѝ даде силен личен печат. Поради тоа, повеќе римски поети го прогласиле Тибул за најголем римски елегичар.<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 111.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] l7zcmgiltl3pcqm4vpfqavnhqdnaug6 0 1193400 4803686 4004609 2022-08-19T21:22:43Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki '''Сулпиција''' ([[латински]]: ''Sulpicia'') - [[Староримска култура|староримска]] поетеса. ==Животопис== Сулпиција била млада, убава и образована [[Рим]]јанка, родина на [[Месала]] и современичка на [[Албиј Тибул|Тибул]].<ref name="Sulpicija 1964">„Sulpicija“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 99.</ref> ==Творештво== Сулпиција пишувала кратки [[Елегија|елегии]] во кои ја опеала својата [[љубов]] кон младиот Церинт кого го сакала. Нејзините песни се единствениот сочуван пример на песни напишани од жена во [[Римска книжевност|римската книжевност]]. Нејзините песни биле дополнување на поетскиот корпус на Тибул.<ref name="Sulpicija 1964"/> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 4i41r63vo9qme8rb7ce7i0pwrcyjid7 14 1193409 4803622 3701138 2022-08-19T20:36:57Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki [[Категорија:Латинска книжевност]] 2xdadx41fo070t3aw165q7624mu9u1w 0 1193493 4803689 4732045 2022-08-19T21:22:55Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki [[File:Petronius Arbiter by Bodart 1707.jpg|right|200px|thumb]] '''Гај Петрониј Арбитер''' ([[латински]]: ''Gaius Petronius Arbiter'') - римски писател и поет. ==Животопис== Нема податоци за раѓањето на Петрониј. Во своите „Анали“ (XVI, 18-19), познатиот римски историчар [[Тацит]] го опишува Петрониј како човек кој дење спиел, а ноќите ги поминувал во уживање, а понекогаш во духовна работа, така што стекнал голема слава во [[Римско Царство|Рим]], не толку по сериозната работа, туку по декадентниот живот. Сепак, тој не бил озлогласен поради развратниот живот, туку го сметале за човек кој се разбира во телесните уживања и за судија на добриот вкус. Оттука, тој бил познат како „арбитер на елеганцијата“ (''arbiter elegantiarum''), зашто ништо не било сметано за убаво и возвишено ако така не го оценил Петрониј. Меѓутоа, заповедникот на царската гарда Тигелин, кој му завидувал на Петрониј, го наклеветил кај [[Император на Рим|императорот]] [[Нерон]]<ref>Божидар Ковачевић, „Петроније и његова књига сатира“, во: Петроније Арбитер, ''Гозба Трималхионова''. Београд: Нолит, 1957, стр. 79.</ref> како божемен учесник во Пизоновата завера против Нерон, поради што бил осуден на [[смрт]].<ref name="Petronije Arbiter 1964">„Petronije Arbiter“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 102.</ref> Петрониј умрел така што си ги пресекол [[Вена|вените]] на [[раце]]те, по што ги затворил, па повторно ги отворил, сакајќи да ја покаже својата безгрижност и во умирањето при што цело време разговарал со пријателите за несериозни нешта (според Тацит, особено ги избегнувал изреките на мудреците и разговорите за бесмртноста на [[душа]]та). Потоа, тој ослободил неколку [[роб]]ови, а неколку казнил и заспал со цел [[смрт]]та да делува природно. Додека умирал, тој не кажал пофални зборови за Нерон (со намера да ја царевата одмазда кон неговите роднини), туку наредил на Нерон да му испратат еден ракопис во кој ги исмеал недостатоците на своето време, снобовите и ослободените робови, кои биле столбови на тогашниот режим. Потоа, го скршил својот прстен со монограмот за да спречи власта да го фалсификува неговиот тестамент и скршил една скапа ваза (која ја купил за 300.000 сестерции) за да не ја присвои Нерон. На тој начин, историчарите Тацит и Плиниј го опишуваат Гај Петрониј и со тоа, со голема сигурност може да се тврди дека тој е авторот на „[[Сатирикон (Петрониј)|Сатирикон]]“. Сепак, постојат мислења дека автор на романот „Сатирикон“ е некој друг Петрониј, а некои тврдат дека живеел во сосема друго време.<ref>Божидар Ковачевић, „Петроније и његова књига сатира“, во: Петроније Арбитер, ''Гозба Трималхионова''. Београд: Нолит, 1957, стр. 79-80.</ref> ==Творештво== Петрониј е автор на духовитиот културно-историски [[роман]] „[[Сатирикон (Петрониј)|Сатирикон]]“ („Сатирска книга“), составен од 20 книги, а напишан во [[проза]] и во [[стих]]ови. Во него го критикувал [[општество]]то, вклучувајќи ги поетите и говорниците. „Сатирикон“ е едно од најдуховитите дела на [[Античка книжевност|античката книжевност]], но од него се сочувани само фрагменти. Најголемиот сочуван дел е „Трималхионовата гозба“ (''Cena Trimalhionis'') во кој се опишува гозбата на богатиот сноб Трималхион во некој град во Јужна [[Италија]]. Ракописот во кој се наоѓа овој фрагмент е пронајден во [[Трогир]], во [[17 век]], а денес се чува во [[Париз|париската]] [[библиотека]].<ref name="Petronije Arbiter 1964"/> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Латински писатели]] [[Категорија:Луѓе од Марсеј]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] k50c87561ldqm97g1zl8hier23eznju 0 1193494 4803675 4003091 2022-08-19T21:21:32Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki [[File:Martialis.jpg|thumb|]] '''Марко Валериј Марцијал''', познат како '''Марцијал''', ([[латински]]: ''Marcus Valerius Martialis'', околу 40 - околу 104) - римски поет. ==Животопис== Марцијал се родил околу 40 година во Билбилис ([[западна [[Арагонија]]]]), каде што се школувал, а подоцна, за време на царот [[Нерон]], се преселил во [[Рим]]. Иако не бил имотен, тој не сакал да се вработи, туку преживувал благодарение на помошта на пријателите и земјаците. Бил познат како човек кој им ласка на другите, а особено на [[Домицијан]]. Бил близок пријател со [[Сенека]] и со другите најугледни писатели. Во Рим престојувал непрекинато цели 34 години, а потоа пак се вратил во родното место, каде умрел.<ref>„Marko Valerije Marcijal“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 102.</ref><ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 112.</ref> ==Творештво== Марцијал напишал 15 книги со [[епиграм]]и од кои последните две имаат хеленски наслови: ''Xenia'' и ''Apophoreta''. Претпоследната книга содржи епиграми кои гостите им ги подаруваат на домаќините при гозбите, а последната книга содржи натписи на даровите кои за време на свечените гозби домаќинот им ги дава на гостите. Всушност, последните две книги содржат епиграми во вистинската смисла на зборот, додека останатите содржат сатирични епиграми. Во своите [[Сатира|сатирични]] епиграми, тој ги критикувал лошите страни на римското [[општество]]. Подоцна, Марцијал влијаел врз сите европски писатели на епиграми, а неговите дела се сметаат за врв во овој жанр.<ref>„Marko Valerije Marcijal“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 102-103.</ref> Според [[Лесинг]], епиграмите на Марцијал останале ненадминати во целата светска книжевност, а тој бил пример за [[Шилер]]овите и [[Гете]]овите славни „Ксении“.<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 112-113.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Латински писатели]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 5kckus9hwyry2syjcfr7wb3cc8qq4b4 0 1193869 4803674 4650833 2022-08-19T21:21:30Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki [[File:Juvenal_portrait.jpg|thumb|]] '''Деким Јуниј Јувенал''' ([[латински]]: ''Decimus Iūnius Iuvenālis'') - римски [[поет]]. ==Животопис== Јувенал се родил околу 65 година во Аквино (Лација), а живеел наизменично во Аквино и во [[Рим]], каде се стекнал со [[Реторика|реторско]] [[образование]]. Подоцна станал [[офицер]] и во времето на царот [[Веспазијан]] командувал со една чета во [[Далмација]]. Нема точни податоци за неговата [[смрт]], но според една верзија, Јувенал умрел на воена должност во [[Египет]], на возраст од 80 години.<ref name="Decim Junije Juvenal 1964">„Decim Junije Juvenal“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 103.</ref> ==Творештво== Јувенал почнал да се занимава со [[поезија]] дури во подоцнежната возраст за време на владеењето на царевите [[Трајан]] и [[Хадријан]]. Од него се сочувани пет книги со сатири од кои 16 се испеани во хексаметри. Најдолга од сите е шестата [[сатира]] во која тој остро ги критикува жените, нивните пороци и раскошниот живот, но темите ги бирал од минатото, особено од времето на царот [[Домицијан]]. Исто така, ги исмејувал римските [[Аристократија|аристократи]] и нивното фалење со далечните предци. Неговата критика е многу остра и песимистичка, така што наликува на декламаторски памфлети, а материјалот во неговите сатири е прилично површен. Познати се неговите изреки: „тешко е да не се пишува сатира“ (''difficile est satiram non scribere''), „здрава душа во здраво тело“ (''mens sana in corpore sano''), „најголемото почитување се должи на воспитаникот“ (''maxima debetur puero reverentia''), „леб и циркуски игри“ (''panem et circenses''), итн.<ref name="Decim Junije Juvenal 1964"/> Особено се истакнува седмата сатира во која со живи бои ја прикажува тешката материјална положба на учените луѓе, граматичарите, поетите и [[Реторика|реторите]]. Во осмата сатира, Јувенал ги критикува навиките на благородниците, кои се фалеле само со своите славни предци иако тие самите немале никаква вредност.<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 113.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] twbb0aw2pz06y3s1xqdb6mj2drvger9 0 1193870 4803676 4002676 2022-08-19T21:21:34Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki '''Публиј Папиниј Стациј''' ([[латински]]: ''Publius Papinius Statius'') - римски [[поет]]. ==Животопис== Стациј се родил во 40. година, во [[Неапол]], каде се школувал, а умрел во 96. година.<ref>„Publije Papinije Stacije“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 103.</ref> ==Творештво== Стациј бил талентиран поет и многу образован човек, поради што стекнал голем углед во [[Рим]]. Од него се сочувани два [[Митологија|митолошки]] [[еп]]а и зборник со пригодни песни: * Епот „Тебаида“ (''Thebais'') се состои од 12 песни, а ја опејува борбата меѓу [[Етеокле]] и [[Полиник]] за власта над [[Теба (Грција)|Теба]]. Ова дело, во кое се чувствува силно влијание на епот на [[Вергилиј]] „[[Енеида]]“, било многу читано во [[средниот век]]. * Епот „Ахилеида“ (''Achilleis'') се состои од две книги и го опишува престојот на Ахил во Скира. Епот не е довршен поради [[смрт]]та на Стациј, кој планирал во него да го опише целиот живот на [[Ахил]]. * Збирката „[[Шуми (Стациј)|Шуми]]“ (''Silvae'') се состои од пет книги со подолги и пократки пригодни песни, и тоа: за родендени, за венчавки, за разделби, за [[Самовила|самовили]] итн.<ref>„Publije Papinije Stacije“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 103-104.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] hwdpptuscad7ql0hbutha5gdn7mp35r 0 1193907 4803685 4651347 2022-08-19T21:22:41Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki '''Аникиј Манлиј Северин Боетиј''', познат како '''Боетиј''', ([[латински]]: ''Anicius Manlius Severinus Boethius'', [[480]] - [[524]]) - римски [[поет]] и [[филсооф]]. ==Животопис== Боетиј служел во дворецот на кралот Теодорик (кому му бил добар пријател) во [[Равена]], но подоцна бил обвинет за предавство, [[затвор]]ен и погубен. Познато е дека имал богата [[библиотека]], обложена со [[кристал]] и со [[слонова коска]].<ref name="Anicije Boetije 1964">„Anicije Boetije“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 104.</ref> ==Творештво== Боетиј бил плоден писател, а се занимавал и со преведување на [[Стара Грција|старогрчките]] философи и [[Математика|математичари]]. Додека го чекал извешувањето на смртната казна, во затворот, го напишал своето најважно дело, „[[Утехата на философијата]]“ во пет книги. Во него, персонифицираната философија го посетува во затворската ќелија за да го утеши и му зборува за променливата човекова [[среќа]] и за доблеста која не може да му се одземе на човекот. Боетиј се смета за последниот писател од [[Антика|античкото]] време.<ref name="Anicije Boetije 1964"/> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Римски филозофи]] [[Категорија:Блажени]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] fcjsdaogmi9spzeksewni759uydd5b8 0 1194700 4803523 4657564 2022-08-19T19:09:01Z Bjankuloski06 332 /* Историја на градба */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki [[Податотека:Maticna biblioteka Kliment Ohridski Bitola.jpg|мини|Новиот објект на Универзитетската библиотека „Климент Охридски“]] '''Универзитетска библиотека „Св. Кли­мент Охрид­ски”''' (службено позната како: '''Националната установа Универзитетска библиотека „Св. Кли­мент Охрид­ски”''') — [[универзитетска библиотека]] на [[Битолски универзитет|Битолскиот универзитет]]. Оваа културно-образовна установа во [[Битола]] има развиена [[библиотечна дејност]] и е сместена во строгиот центар на градот на ул. Ленинова бр.39 во Битола. Основана е на 25.03.1945 г. кога, со решение на Градскиот народен одбор, за првпат беше основана со името Градска народна библиотека во Битола. Првично беше сместена во просториите на поранешниот хотел „Турист“, наспроти денешниот [[Дом на култура]]. == Историја == [[Податотека:City library.jpg|мини|Стариот објект на библиотеката „Св. Климент Охридски„]] Зачетоците на Националната установа - Универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“ датираат од далечната 1945 г. кога, со решение на Градскиот народен одбор, за првпат беше основана со името Градска народна библиотека во Битола. Почетокот беше скромен. Библиотеката броеше само 300 книги. За рапидниот развој на Библиотеката многу придонесе одлуката од 1954 година, кога Библиотеката е прогласена за македонски депозит од страна на Друштвото на библиотекарите – Скопје, што значи добивање на задолжителен депозитен примерок од сите печатени материјали од цела [[Македонија]]. Бројот на публикации со кои располагаше Библиотеката се искачи на 12816 [[монографски публикации]], а се создаде можност и за добивање периоднични публикации. Грижата на нашето [[општество]] за развојот на најмладите генерации придонесе за основање на Детска библиотека во 1955 година – најпрво во просториите на поранешната зграда на [[Пионерски дом]], а четири години подоцна станува посебен оддел во составот на Градската библиотека. Исто така за првпат во составот на Библиотеката почнаа да функционираат и реонски библиотеки – клонови во Чинарот, Јени Маале и Стево Патако. Периодот на шеесеттите години се разликуваше со крајно брз развој и потреба од создавање реонски библиотеки кои, во времето на своето постоење, одиграле значајна улога. Библиотеката прерасна во Матична библиотека во 1960 година, со што се зголемија нејзините задачи и обврски. Во 1964 година се формира подврзувачко одделение. Истата година се формира завештаен фонд и фонд на туѓа [[литература]], каде на почетокот само се прибраа материјали и дробен печат. Оваа година е значајна затоа што излегува од печат првата публикувана книга за патронот на библиотеката „Климент Охридски“. Во 1967 година во завештајниот фонд прибрани се ракописи на основоположникот на македонската книжевност за деца, Ванчо Николески. Со зголемувањето на обврските и задачите, се наметна потребата од поголем простор, така што во 1974 година Библиотеката се пресели во зградата на адаптираното хируршко одделение на ул. Ленинова 39. Истата година почна и изградбата на новото крило на Библиотеката чијашто конструкција се доврши до 1976 година. Со добивањето статус на членка на Универзитетот „Св. Климент Охридски“ од Битола, само една година по неговото основање, односно во 1980 година, Библиотеката во својот развој ја вградува и универзитетската компонента во нејзиното делување. Во 1984 година библиотечните процеси се одвиваа преку осум организациони единици: комплетирање на библиотечен материјал, стручна обработка на монографски и периодични публикации, библиографско-библиотечни информации, позајмување и услуга, унапредување на библиотекарството, посебни книжни фондови, заштита и [[репрографија]] и општи служби. [[Процесот на автоматизацијата]] на библиотечните процеси почна во 1990, а две години подоцна направени се први online записи од роднокрајната литература. Книжевниот фонд на библиотеката бележи постојан пораст, така што во 1995 Библиотеката располага со книжен фонд од околу 126. 940 монографски публикации и околу 286 периодични наслови. Наредната 1996 година набавен е Alpha опслужувач, со што почна комплетната библиографска обработка на библиотечниот фонд, со програмска поддршка на COBISS одржувана од IZUM – Марибор. Извршена е обука на вработените, со што се создадоа услови за комплетна ретроактивна библиографска обработка на библиотечниот фонд. Придонесувајќи за збогатување на културниот живот, Библиотеката во 2004 година за првпат организира саем на книгата, „Саем – Битола 2004“, во Центарот за култура и оттогаш саемот преминува во традиција. Истата година, како резултат на трите проекти за [[автоматизација]] на библиотеките од западниот регион на РМ, Библиотеката стана [[регионален центар]] на библиотеките од западниот дел на Р. Македонија. Во 2007 година фондот на Библиотеката содржеше над 500. 000 книги и бројни списанија со тенденција за постојан пораст. [[Податотека:Матична библиотека “Климент Охридски”, ул.”Ленинова”бб.JPG|мини|Поглед библиотека во Битола]] Во текот на годините библиотеката била и често преименувана: * Градска народна библиотека - Битола (1945 - 1947); * Дом на културата (1947 - 1952); * Градска библиотека (1952 - 1960); * Матична библиотека (1960 - 1964); * Матична библиотека „Климент Охридски” - Битола (1964 - 1980); * Матична и универзитетска библиотека „Климент Охридски” - Битола (1980 - 1995); * Матична и универзитетска библиотека „Свети Климент Охридски” - Битола (1995 - 2004) и * Национална установа - Универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски” - Битола (од 2004 г. до денес). === Историја на градба === Потребата од поголем простор за сместување на библиотечниот материјал и растечкиот број корисници наложи изнаоѓање на нова локација за сместување на Библиотеката. Поконкретни акции почнаа да се преземаат во почетокот на 1971 година. Тогашниот директор, Методија Размовски, се зафаќа со најтешкиот зафат да се избори за изградба на нова библиотечна зграда што ќе претставува претставителна зграда во Општина Битола убедувајќи ги тогашните власти дека таа зграда ќе стане еден ден и универзитетска библиотека. Градот немаше средства да направи нова зграда. Размовски, како член на Претседателството на РКПЗ на Македонија и на други функции, ја искористи можноста да ги убеди тогашните челници на градот да учествуваат со готова зграда која би се адаптирала. Во 1971 година направен е проект за адаптација на хируршкото одделение на старата болница „д-р Трифун Пановски“ за библиотека. Доделена е зградата на хируршкото одделение од старата болница. Новододелениот објект претставува споменик на културата. Објектот е изграден кон крајот на [[19 век|XIX век]] од познатата [[фамилија Пиника]], како објект со просветно социјален карактер и бил користен како Женска грчка гимназија „Партенагогионт“. По Првата светска војна ѝ е подарен на [[Македонската православна црква]]. Кон крајот на 1973 и почетокот на 1974 година се врши преселба на Библиотеката во новите адаптирани простории. На 15.02.1974 година Библиотеката започнува со работа во новите простории. == Просторен развој и архитектура == НУУБ „Св. Климент Охридски„ е во два функционално поврзани објекти, стар и нов објект. Стариот објект од зградата претставува [[споменик на културата]] од 03.03.1978 година, со решението издадено од „Заводот за заштита на спомениците на културата, природните реткости и музеј“ - Битола. Објектот влегува во состав на зона А од заштитеното градско јадро на [[Битола]]. Објектот е изграден кон крајот на [[XIX век]] од познатата фамилија Пиника,а по [[Прва светска војна|Првата светска војна]], објектот е подарен на црквата, како објект кој ќе влегува во склоп на службените простории на Богословијата. Во 1913 година на овој објект кој е составен од високо приземје, додаден е и кат. Според своите стилски карактеристики, објектот е претставник на електицизмот, со хармоничен и симетричен низ на отвори, како и карактеристични застаклени еркерни испусти на северната фасада. Објектот по спратови е поделен со богати хоризонтални венци, додека второстепената пластика е застапена и околу сите отвори на фасадата, и се менува од кат до кат. Во приземјето цоклето е од делкан камен. Правецот на [[носиви ѕидови]] е назначен во вид на столбови од [[второстепена пластика]], кои на приземјето се од делкан камен, за на катовите да премине во различно профилирана пластика од фасаден малтер. По преминувањето на објектот во државна сопственост, кон крајот на 1973 и почетокот на 1974 година извршени се градежни зафати во ентериерот со преградување и рушење на внатрешни ѕидови. Преземени се градежни интервенции со цел објектот функционално да се прилагоди за потребите на корисниците. Челно се влегувало во просторот каде биле сместени пултот за зајмување за возрасни, како и магацинот кој бил нареден по формат на метални полици. Од двете страни на ходникот се наоѓале читални чиј капацитет на прием на корисниците не ги задоволувал потребите. Веднаш со доделувањето на овој простор во исто време започнува и доградбата на новиот дел на Библиотеката со помош на финансиски средства од Републиката. Во истата година, 1974, веќе е покриен новиот дограден дел од Библиотеката. Доградбата на овој дел траеше повеќе години и беше проследена со безброј тешкотии, но сепак, благодарение на одредени библиотечни работници, објектот беше дограден и опремен за работа во него. Официјално објектот е пуштен во употреба есента 1982 година, со што Библиотеката се здоби со толку потребниот простор за нејзино функционирање. Со доградбата на новото крило, библиотеката се здоби со модерен корисен простор. Новиот влез во библиотеката се наоѓа на дваесетина метри северно од стариот влез, во кој се приоѓа преку десетина скали со две одморалишта обложени со мермер. Веднаш по влезот во библиотеката, од левата страна, се наоѓа простор за портирот и оставање на гардероба. Централно се влегува во голем хол каде што биле сместени картотеките за пребарување на библиотечниот материјал (азбучен и децимален каталог). Централно се наоѓа просторот и пултот за зајмување на книги за возрасни кој беше накнадно преграден и во кој беше сместено биро за подредување на џебовите на корисниците во кои се ставал картонот на книгата со која бил задолжени корисникот. На крајот од просторијата е сместен лифт кој комуницира со магацинот за монографски публикации и кој служи за достава на бараната литература од страна на корисниците или враќање на истата по нивната употреба. Од десната страна на ходникот се наоѓале две читални опремени со маси и столици. Помеѓу нив се наоѓала просторија во која бил сместен работникот за популаризација. Веднаш по просторот за зајмување се наоѓа и третата читална, исто така опремена со маси и столици за корисниците. Лево од портирницата се наоѓа уште еден простор изграден за читална, но кој веднаш по изградбата на новиот дел е пренаменет и му е доделен на Друштвото за наука и уметност од [[Битола]]. Лево од ходникот продолжува друг ходник кој го поврзува приземјето на стариот и новиот дел, во кој од десната страна се наоѓа санитарен јазол. Веднаш до овој ходник изведени се кружни скали кои со движење нагоре го поврзуваат првиот кат и надолу, централно, просторот за чување и сместување на библиотечниот материјал. == Конзервација и реставрација на старата зграда == Првите ентериерни и екстериерни [[реконструкции]] започнаа во 2001 и 2002 година кога е извршено екстериерно уредување на дворот пред и зад библиотеката со затревување и засадување на борови садници во предниот дел, изградба на фонтана, а во задниот дел расчистување на дворот, затревување и засадување на брезови садници. Во 2007 година изготвен е Проект за конзервација и реставрација на фасадата на старата зграда, а како [[инвенститор]] се јавува Министерството за култура. Работите започнаа во јуни, а завршија во август 2008 година, со што по долги години објектот го доби својот првобитен лик. Со оглед на тоа дека од страна на Министерството за култура не беа одобрени средства за промена на старата дограма од страна на Библиотеката, беше изготвен Проект како II фаза од Проектот за [[конзервација]] и [[реставрација]] на фасадата на старата зграда, насловен како Проект за замена на старата дограма на фасадата на старата зграда на Библиотеката. Со овој проект во 2009 година беа заменети сите постојни прозори со нови дрвени прозори изработени од [[масивно дрво]], застаклени со [[термопан]] стакло. Со изградбата на поткровјето Библиотеката се здоби со нови 500 метри квадратни корисна површина, кои ќе бидат употребени за уредување на сала со симултан превод, повеќе читални за корисници, простор за чување и зајмување на некнижен материјал и сместување на административниот персонал на Библиотеката. Со оваа надградба всушност вкупната корисна површина на Библиотеката изнесува околу 3.000 метри квадратни. Во 2010 година изготвен е и реализиран Проект за ентериерни, [[занаетчиски работи]] во стариот објект, за кој како [[инвенститор]] се јавува [[Министерство за култура на Македонија|Министерството за култура]]. Со овој проект беа изведени следните работи: - сите оштетени површини на ѕидовите во ентериерот беа санирани, а старата боја беше излупена, односно истружена до здрав слој; - таваниците беа изведени од [[гипскартон]] и глетовани; - променети се сите светлечки тела во просториите; - поставен е ламинат за под во сите простории на старата зграда; - бојадисувањето на таваниците и ѕидовите беше изведено во две бои; - сите дрвени и метални површини беа премачкани со мрсна боја. Во 2010 година доставен е Проект за [[ентериерно уредување]] на влезот и ходникот во стариот дел до ЕЛЕМ. Истата година со донација на ЕЛЕМ ходникот е ентериерно уреден и во Библиотеката е поставена [[музејска поставка]], која во моментот е единствена од ваков вид во Република Македонија. Изложени се [[експонати]] на редок библиотечен материјал, машини за печатење изработени во XIX век, како и опрема која се користела од самото формирање на Библиотеката до денес. {{КНМ-Битола}} [[Категорија:Битола]] d1ypk79phlv5pufhxufh5m6z7bjsqdg 0 1195483 4803669 4207030 2022-08-19T21:20:48Z Bjankuloski06 332 Додадена категорија wikitext text/x-wiki '''Персиј Флак''' ([[латински]]: ''Persius Flaccus'') - [[Римска поезија|римски поет]]. [[Податотека:Aulus Persius Flaccus.jpeg|thumb|200px]] ==Животопис== Персиј Флак се родил во Волатеро, во [[Етрурија]], а живеел во времето на владеењето на [[Нерон]]. ==Творештво== Персиј Флак напишал шест [[Сатира|сатири]] во кои остро ги критикувал пороците на неговото време, но неговите строги [[морал]]ни сфаќања не се оригинални, туку се преземени од учењето на [[Стоицизам|стоиците]].<ref>Jevrosima Drašković, „Razvitak rimske lirike“, во: ''Rimska lirika''. Beograd: Rad, 1964, стр. 113.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Римски поети]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 4ge3oou3rlr5nejk02qvz8h8s98apmb 0 1204135 4803606 3758441 2022-08-19T20:07:07Z 188.117.212.92 /* Улоги */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за филм | name = Табакерата | image = | image_size = 220п | caption = | director = [[Душко Наумовски]] | producer = | writer = [[Ѓорѓи Абаџиев]]<br />[[Ташко Георгиевски]] | narrator = | starring = [[Ристо Шишков]]<br />[[Благоја Чоревски]]<br />[[Тодор Николовски]]<br /> | genre = [[драма]] | music = | cinematography = [[Добри Јаневски]] | editing = [[Борис Мирчевски]] | scenography = [[Диме Сумка]] | distributor = [[Телевизија Скопје]] | released = [[1972]] | runtime = | country = {{МКД}} | language = [[Македонски јазик|македонски]] | budget = | gross = | preceded_by = | followed_by = | website = | amg_id = | imdb_id = 0425507 | MIFC = }} '''„Табакерата“''' - македонски телевизиски [[филм]] од [[1972]] година. Го режирал [[Душко Наумовски]], а [[сценарио]]то го напишале [[Ѓорѓи Абаџиев]] и [[Ташко Георгиевски]]. == Улоги == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=2 | '''Глумец''' | '''Улога''' |- |[[Ристо Шишков]] || Гоце Делчев |- |[[Благоја Чоревски]] || Сулејман-бег |- |[[Тодорче Николовски (глумец) |Тодор Николовски]] || |- |[[Нада Гешоска]] || |- |[[Стојка Цекова]] || |- |[[Ацо Стефановски]] || |- |[[Јосиф Јосифовски (глумец)|Јосиф Јосифовски]] || |- |[[Љубиша Трајковски]] || |- |[[Станко Стоилков]] || |} <span class="mw-customtoggle-myDivision">Останати улоги &nbsp;&#9660;</span> <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-myDivision"> {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=2 | '''Глумец''' | '''Улога''' |- |[[Димче Стефановски]] || |- |[[Коста Дзековски]] || |- |[[Владимир Светиев]] || |- |[[Методија Марковски]] || |- |[[Соња Михајлова]] || Девојче |} </div> == Надворешни врски == * {{IMDb title|id=0425507|title=Табакерата}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Македонски филмови]] [[Категорија:Телевизиски филмови]] [[Категорија:Филмови на Душко Наумовски]] 5wjzyc1f3t3reasywoonw22iw5spg1c 4803607 4803606 2022-08-19T20:08:14Z 188.117.212.92 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за филм | name = Табакерата | image = | image_size = 220п | caption = | director = [[Душко Наумовски]] | producer = | writer = [[Ѓорѓи Абаџиев]]<br />[[Ташко Георгиевски]] | narrator = | starring = [[Ристо Шишков]]<br />[[Благоја Чоревски]]<br />[[Тодорче Николовски (глумец) |Тодор Николовски]]<br />[[Нада Гешоска]] | genre = [[драма]] | music = | cinematography = [[Добри Јаневски]] | editing = [[Борис Мирчевски]] | scenography = [[Диме Сумка]] | distributor = [[Телевизија Скопје]] | released = [[1972]] | runtime = | country = {{МКД}} | language = [[Македонски јазик|македонски]] | budget = | gross = | preceded_by = | followed_by = | website = | amg_id = | imdb_id = 0425507 | MIFC = }} '''„Табакерата“''' - македонски телевизиски [[филм]] од [[1972]] година. Го режирал [[Душко Наумовски]], а [[сценарио]]то го напишале [[Ѓорѓи Абаџиев]] и [[Ташко Георгиевски]]. == Улоги == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=2 | '''Глумец''' | '''Улога''' |- |[[Ристо Шишков]] || Гоце Делчев |- |[[Благоја Чоревски]] || Сулејман-бег |- |[[Тодорче Николовски (глумец) |Тодор Николовски]] || |- |[[Нада Гешоска]] || |- |[[Стојка Цекова]] || |- |[[Ацо Стефановски]] || |- |[[Јосиф Јосифовски (глумец)|Јосиф Јосифовски]] || |- |[[Љубиша Трајковски]] || |- |[[Станко Стоилков]] || |} <span class="mw-customtoggle-myDivision">Останати улоги &nbsp;&#9660;</span> <div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-myDivision"> {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=2 | '''Глумец''' | '''Улога''' |- |[[Димче Стефановски]] || |- |[[Коста Дзековски]] || |- |[[Владимир Светиев]] || |- |[[Методија Марковски]] || |- |[[Соња Михајлова]] || Девојче |} </div> == Надворешни врски == * {{IMDb title|id=0425507|title=Табакерата}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Македонски филмови]] [[Категорија:Телевизиски филмови]] [[Категорија:Филмови на Душко Наумовски]] 77yduqrhyb78x2zg3xl1463ub9g5qtx 14 1205681 4803623 3766481 2022-08-19T20:37:05Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki [[Категорија:Латинска книжевност]] 2xdadx41fo070t3aw165q7624mu9u1w 0 1205717 4803663 4739950 2022-08-19T21:14:18Z 188.117.212.92 /* Филмографија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Јана Стојановска | портрет = | px = | опис = | родено-име = | роден-дата ={{роден|15|февруари|1985}} | роден-место ={{роден во|Скопје}} | починал-дата = | починал-место = | починал-причина = | националност = [[Македонка]] | познат = по улогата во: <br>[[Златна петорка (филм)|Златна петорка ]]<br> [[Сенки над Балканот]]<br>[[Преспав (телевизиска серија) |Преспав]] | занимање = глумица | сопружник = | татко = [[Ненад Стојановски]] | мајка = [[Силвија Стојановска]] | родители = | роднини = [[Ана Стојановска]] (сестра)<br> [[Ацо Јовановски]] (дедо)<br> | деца = }} [[Податотека:Miss Macedonia 07 Jana Stojanovska.jpg|мини|десно|300px|исправено|Јана Стојановска во 2007]] '''Јана Стојановска''' (родена на {{роден|15|февруари|1985}} година во {{роден во|Скопје}}) — македонска глумица. Во јавноста станала позната по победата на „[[Мис Македонија]]“ во [[2007]] година. Јана Стојановска потекнува од актерско семејство. Нејзините родители се глумците [[Ненад Стојановски]] и [[Силвија Стојановска]], а нејзина помала сестра е [[Ана Стојановска]], исто така глумица. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 2010 || [[Како да ме нема]] ТВ-филм || |- | 2011 || [[Епизодист]] ТВ-филм || Ана |- | 2012 || [[Скопје ремикс]] ТВ-филм || |- | 2013 || [[Соба со пијано]] ТВ-филм || |- | 2016 || [[Ослободување на Скопје (филм) |Ослободување на Скопје]] ТВ-филм || Пеачка |- | 2016 || [[Златна петорка]] ТВ-филм || Ката |- | 2016-2017 || [[Преспав (телевизиска серија) |Преспав]] ТВ-серија || Новинарка |- | 2017 || [[Човекот што не беше таму]] ТВ-филм || |- | 2017 || [[Помеѓу]] ТВ-филм || Сандра |- | 2017-2019 || [[Сенки над Балканот]] ТВ-серија || Јована |- | 2018-2019 || [[Конак кај Хилмије]] ТВ-серија || Пауновиќ |- | 2019 || [[Ефектот на Среќа]] ТВ-филм || Студентка |- | 2021-2022 || [[Црни]] ТВ-серија || |} 9wuqttx1lpwb9schj94y1rlxzxtatqk 0 1208093 4803431 4608837 2022-08-19T15:42:55Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Tom benton.jpg|мини|Томас Харт Бентон, сликар]] '''Томас Харт Бентон''' (15 април 1889 – 19 јануари 1975) е американски сликар и муралист. Заедно со [[Грант Вуд]] и [[Џон Стјуард Кари]], тој бил во првите редови на регионалистичкото движење во сликарството. Неговите темперни бои создале фигури во неговите слики што го покажувале секојдневниот човек во сцени од животот во [[САД]]. Иако неговата работа е силно поврзана со средозападниот дел на САД, студирал во Париз, живеел и во Њујорк за повеќе од 20 години и се насликани композиции на неговата работа, летувал за 50 години на островот Винарницата на Марта и исто така се насликани сцени од западот и југот на Америка. == Животопис == Бентон е роден во Неошо, [[Мисури]], во влијателното семејството на политичари. Тој имал две помлади сестри, Марија и Милдред, и помлад брат, Натаниел.  Неговата мајка била Елизабет Мудро Бентон, а неговиот татко, полковник и адвокат, бил четири пати избран како конгресмен на [[Претставнички дом на САД|САД]]. Татко му го испратил во Западната воена академија во 1905-1906, надевајќи се да започне политичка кариера. Растејќи во две различни култури, Бентон се побунил против плановите на својот татко. Тој сакал да го развива својот интерес во уметноста, а неговата мајка го поддржувала. Како тинејџер, тој работел како карикатурист за ''Американски Џоплин,'' весник во Џоплин, Мисури.<ref>''Dictionary of Missouri Biography'', Lawrence O. Christensen, University of Missouri Press, 1999, pg. 62</ref> Во 1907 Бентон се запишал во училиштето на уметничкиот институт во [[Чикаго]]. Две години подоцна, тој се преселил во [[Париз]] и во 1909 го продолжил своето уметничко образование во Академијата на Јулијан.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://benton.truman.edu/artist.html|title=Thomas Hart Benton: Murals in the Missouri State Capitol|accessdate=1 March 2018|archive-date=2015-02-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20150221190204/http://benton.truman.edu/artist.html|url-status=dead}}</ref> Неговата мајка го поддржала финансиски и емоционално да работи на уметноста додека не се оженил во неговите рани 30 години. Неговата сестра Милдред рекла: „Мојата мајка била голема помош при неговиот раст.“ Во Париз, Бентон ги запознал другите северноамерикански уметници, како што се мексиканскиот [[Диего Ривера]] и [[Стантон Макдоналд]], застапник на синкроцизам. Под влијание на Макдоналд, Бентон потоа го усвоил синкромистичкиот стил.<ref>{{Наведување|last=Craven|first=Wayne|title=American Art: History and Culture|year=2003|page=439|publisher=McGraw-Hill|isbn=978-0-697-16763-7|ISBN=978-0-697-16763-7}}More than one of <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">&#x7C;ISBN=</code> и <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">&#x7C;isbn=</code> specified ([[:en:Help:CS1 errors#redundant parameters|помош]]).</ref> == Наводи == {{наводи|30em}} [[Категорија:Родени во 1889 година]] [[Категорија:Починати во 1975 година]] [[Категорија:Американски уметници]] 57gb8ha1anjk63e2yzlu55pdl57yyii 0 1208667 4803697 4739660 2022-08-19T21:23:11Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki [[Податотека:Marcus Porcius Cato.jpeg|мини|upright|Маркус Поркиј Като.]] '''Марко Поркиј Катон''', познат како '''Катон Постариот''' или '''Катон Цензорот''' (''Censorius'') ([[латински]]: ''Marcus Porcius Cato'', ([[234 п.н.е.]] — [[149 п.н.е.]]) — римски државник и [[Ораторство|говорник]]. ==Животопис== Катон бил славен римски говорник, кој своите говори во [[Сенат на Стариот Рим|Сенато]]т ги завршувал со зборовите: „Впрочем, ја смислам дека [[Картагина]] треба да се разурне“ (''Ceterum censeo Carthaginem delendam esse''). Во делото „Животот на Катон“, Плутарх соопштува дека Катон бил 40 пати обвинуван и ослободуван, а самиот тој повеќе од 70 пати обвинил други луѓе.<ref>„Beleške“, во: Erazmo Roterdamski, ''Pohvala ludosti''. Beograd: Rad, 2016, стр. 118.</ref> Катон бил познат како многу нескромен човек, кој дозволувал секој човек отворено да се пофали со она што го има. Така, во една прилика, кога го прашале зошто Римјаните сè уште не поставиле негова статуа на [[Форум]]от, тој одговорил: „Подобро светот да се прашува зошто на Форумот не ставиле статуа на Катон, отколку да се прашуваат зошто поставиле.“ Во друга прилика, кога бил навреден, тој рекол: „Повеќе [[Рим]] му должи на Катон, отколку Катон што му должи на Рим.“<ref>Јован Дучић, ''Благо Цара Радована'' (друго издање). Београд: Laguna, 2018, стр. 306.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Староримски државници]] [[Категорија:Римски оратори]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] ksevu41hztbgcmp7qiy7i15yzge11e2 0 1215471 4803562 4664927 2022-08-19T19:20:45Z Bjankuloski06 332 /* Историја */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki '''Европската федерација на здруженија на студенти по психологија''' (EFPSA) — непрофитабилна, невладина студентска организација која е составена од здруженија на студенти по психологија од Европа. EFPSA моментално е составена од 33 здруженија-членки и две здруженија под надзор и секое од нив има член-претставник, а сите членови претставници го формираат легислативното тело на Федерацијата. Федерацијата функционира преку работата на членовите претставници (MR), Извршниот одбор (EB) и Управниот Одбор (BM). EFPSA им нуди на студентите по психологија различни можности за професионален и личен развој преку своите настани. Дополнително, EFPSA има цел да влијае позитивно врз општеството преку различни кампањи претставувајќи ги интересите и потребите на студентите по психологија на европско ниво. ==Историја== EFPSA е основана во април, 1987 година на Универѕитетот во Лисабон, Португалија каде биле поканети студенти по психологија од цела Европа. Студенти од осум земји во Европа ја основале Европската Федерација на Здруженија на студенти по психологија. Основните нацрти ѕа Федерацијата биле трансформирани во формални Статути за време на втората средба во Лиеж, Белгија во април 1988 година. Истовремено, EFPSA го отпочнува својот прв проект: базата на податоци EUROPSYCHE за образование и размена. Во јануари 1989 година, EFPSA е регистрирана како интернационална организација според белгискиот закон. За време на третото Генерално Собрание во април 1989 година во Лунд, Шведска, Федерацијата ја развива почетната структура со првиот состанок на Управниот Одбор одржан првпат таа година. Во јули 1991 година, EFPSA почнува соработка со Европската Федерација на Здруженија на Психолози (EFPA) во Амстердам, Холандија, а во 2001 година EFPSA станува официјален афилијативен член на EFPA. По учеството на EFPSA во првата Европска Конференција на Студенти (која собра 500 студенти од различни области во Лиеж (Белгија) во ноември 1990 година, биле остварени голем број контакти, особено со источноевропските земји. За време на петтото Генерално Собрание во април 1991 година во Женева (Швајцарија) EFPSA се шири на 11 земји членки и била примена првата делегација од Источна Европа. Истата година се раѓа идејата за формирање работни групи „task forces" што ќе овозможи поголема ефикасност во работата на проекти како Erasmus, EUROPSYCHO итн. Низ текот на годините кои водеа до новиот милениум EFPSA органзира се' повеќе настани како Европската Летна Школа, семинари и секако, годишниот Конгрес. Во 2006 EFPSA го развива својот Корпоративен Визуелен Идентитет и станува препознатлива по своето претставително лого и портокалова боја. ==Мисија, Визија и Вредности== === Мисија === Мисијата на EFPSA е да ги здружи студентите на европско ниво за да ги збогати нивниот концепт и примената на психологијата, како и да го поддржи нивниот развој на вештини со цел да придонесе во подобрување на полето; да има позитивно влијание врз општеството и перцепцијата за психологијата; да ги поддржи научната и социјалната интеракција и културната размена помеѓу студентите по психологија, академците и професионалците. Ова се применува преку постојан развој на услуги, настани и квалитетната интеракција помеѓу студентите по психологија во Европа и нивните национални, регионални и локални здруженија и преку создавање поддржувачка околина за психологијата како професионална и научна област во Европа. === Визија === Визијата на EFPSA е да се создаде општество со психолошка свесност во кое мисконцепциите кои не опкружуваат ќе се намалат со цел да се зголеми општата добросостојба; да овозможи услуги и настани кои sсе во склад со потребите на студентите по психологија за професионален развој и да се постигне меѓусебна поврзаност низ цела Европа. === Вредности === Поврзаност: Како организација, да биде поврзана интерно и екстерно, во рамките на работнана заедница и со организации кои делат слични мисија и вредности. Јасност: Да има интегрален, кохерентен и доследен пристап до сите аспекти на своите дејности. Различност: Да се прифатат сите различности и да се почитуваат и прифатат како вредни квалитети. Цврстина: Да се има храброст при тешки и непредвидени околности. == Структура на EFPSA== Структурата на ЕФПСА била развиена на третото генерално собрание во април 1989 во Лунд, Шведска. Во тоа време членови на Почесниот Одбор ги покривале и функциите кои денес ги извршуваат Членовите Претставници. Тогаш немало позиции на Управниот Одбор, постоел само претседател. Оттогаш ЕФПСА се прошири и мораше да имплементира некои значајни структурни промени, креирајки нова форма на Извршен Одбор во 2003 и концептот на Членови Претставници од сите земји. Овие измени го формираа новото одлучувачко тело од секоја од асоцијациите кои беа членови на ЕФПСА. Исто така Управниот Одбор како посебен орган во Извршниот Одбор бил формиран поради потребата од водство во донесувањето стратешки одлуки како и набљудување на ефикасноста на целата организација. ==Настани== ЕФПСА моментално организира 11 годишни насѕани и еден настан кој се организира на секои две години. Годишни настани се Конгресот, европското летно училиште, ЕФПСА академија, Тренирај ги тренерите, ЕФПСА ден како и состаноци на извршниот одбор. Конференцијата е настан кој се организира на секои две години. ===Годишен Конгрес=== Конгресот на ЕФПСА е еднонеделен настан кој прибира над 350 студенти на психологија, академци и истражувачи од цела Европа. КОнгресот се одржува најчесто помеѓу Април и мај е составен од разни научни програми кои истражуваат определени теми секоја година со придонес од студенти, истражувачи и искусни академци, како и социјална програма која им овозможува на учесниците културна и социјална размена. Па така конгресот е уникатна можност за студенти на прихологија да ги прошират своите научни и лични видици. Додатно, конгресот е многу важен настан за федерацијата со тоа што овој настан го означува новиот мандат членовите претставници на извршниот одбор. Членовите на Извршниот Одбор и Управниот Одбор се бираат на конгресот по кој тие веднаш ги преземаат своите должности и почнуваат да ги развиваат нивните проекти во текот на неделата. Секога година земјата домаќин се менува. До денес се одржале 32 конгреси кои биле организирани во 25 различни држави. 33тиот конгрес ќе биде одржан во Данска во 2019. ===Историја на одржани конгреси=== {| class="wikitable" |1987 Лисабон, Португалија |1997 Јурмала, Латвија |2007 Турку, Финска |- |1988 Лиж, Белгија |1998 Скофја Лока, Словенија |2008 Тушчијалиу, Литваинија |- |1989 Лунд, Шведска |1999 Троја, Португалија |2009 Алтеининген, Германија |- |1990 Лион, Франција |2000 Јанеда, Естонија |2010 Барлу, Холандија |- |1991 Женева, Швајцарија |2001 Будимпешта, Унгарија |2011 Боровице, Полска |- |1992 Берген, Норвешка |2002 Аванос, Турција |2012 Лоланд, Данска |- |1993 Амстердам, Холандија |2003 Порто, Португалија |2013 Измир, Турција |- |1994 Ланкастер, Велика Британија |2004 Копаоник, Србија |2014 Беил Феликс, Романија |- |1995 Пула, Хрватска |2005 Мадрдид, Шпанија |2015 Срни, Чешка |2017 Гаку, Азербејџан |- |1996 Jyväskylä, Финска |2006 Сплиндерлев Млин, Чешка |2016 Вимеиро, Португалија |2018 Чиркева, Малта |- |} ===Европска Летна Школа=== Првата европска летна школа се одржа во Лее, Естонија во 2007 година.<ref name="ESSpast">{{Наведена мрежна страница |title=EFPSA: Past European Summer Schools |url=http://www.efpsa.org/ess/previous-ess/ |publisher=European Federation of Psychology Students' Associations |accessdate=2019-01-18 |archive-date=2017-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170702044123/http://www.efpsa.org/ess/previous-ess/ |url-status=dead }}</ref> Темата беше "Крос-културна психологија" проследена со европски летни школи кои покриваат различни теми секоја наредна година. За време на овој седумдневен настан студентите се впуштаат во програма за интеркултурно истражување каде што имаат можност да се приклучат на еден од шесте истражувачки проекти предводени од доктор на науки во планирањето и спроведувањето на 12-месечното истражување. Освен тоа, програмата е збогатена со различни предавања од професионалци од релевантни области на психологијата. Секоја година, сите предавања и истражувања се поставени на одредена тема, избрана да одразува некоја сфера од современата психологија. Од 2011 година, сите учесници во ЕЛШ кои ја завршија програмата за обука и се обврзаа на истражувачкиот проект, беа поканети да се приклучат на Програмата за млади истражувачи, проширувајќи ја Европската летна школа од еднонеделен настан во целосно структуирана 12-месечна програма за истражување. ===EFPSA ден=== ЕФПСА ден е промотивен настан кој се одвива низ цела Европа на почетокот на Декември.<ref name="day">{{Наведена мрежна страница|title=EFPSA: EFPSA Day|url=http://www.efpsa.org/events/efpsa-day/}}</ref> Првиот ЕФПСА ден се одржа во 2010 година. Целта на овој еднодневен настан е да се промовира ЕФПСА низ цела Европа. Презентации, работилници и други активности поврзани со ЕФПСА се одржуваат во повеќе универзитети во ист ден со цел да запознаеме што повеќе студенти со ЕФПСА. ===Тренирајќи ги тренерите=== Во 2010 се одржа првиот настан летно училиште во Австрија.<ref name="TTTpast">{{Наведена мрежна страница |title=EFPSA: Past Train the Trainers Summer Schools |url=http://www.efpsa.org/ttt/past-summer-schools/ |publisher=European Federation of Psychology Students' Associations |accessdate=2019-01-18 |archive-date=2018-02-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180213091848/http://www.efpsa.org/ttt/past-summer-schools/ |url-status=dead }}</ref> Се работи за редовен неделен настан кој вклучува експериментална и неформална едукација со цел да овозможи 12 учесници да имаат увид во голем спектар на вештини и знаење за да пренесат тренинг информации. Откако ќе завршат со обуката учесниците може да бидат поканети да се придружат на ЕФПСА тренерите. ===Тренинг за искусните тренери=== Напредното тренирање е осум дневен настан кој се одржува во март. Овој е единствениот ЕФПСА настан кој е отворен на студенти кои не студираат психологија. Тој е дизајниран за до 25 искусни тренери од разни невладини организации и овозможува понатамошен развој на вештини од одредена област. ===EFPSA академија=== ЕФПСА академијата има за цел да ги спои повеќе волонтери на Европски невладини организации да се развиваат професионално, да основаат мрежи, развијаат мотивација и споделат искуства при тоа опремувајќи ги со сет од вештини и знаење од специфична клучна тематика. Академијата трае три дена во град кој е лесно достапен од повеќе места. За време на академијата учесниците добиваат тренинг сесии од висок квалитет, добиваат можност да учествуваат во работилници зададени од експерти на областа и можност за употреба на своите вештини на директни примери и предизвици од секојдневниот живот. ===Состанок на тренерите=== Состанок на тренерите е тродневен или четвородневен нискобуџетен настан со цел за едукација на тренери организиран од ЕФПСА тренери. Целта на овој настан е да се обединат младинските тренери од невладините организации да го споделат своето знаење и искуство и да ги развијат своите вештини. Настанот е ориентиран околу една тема поврзана со тренирањето која е доловена од експерт за тренинг. Учесниците се тренери од разни организации и тие одржуваат тренинг меѓусевно на теми поврзани со главната тема на настанот. ===Конференција на тренери=== Конференцијата на тренери е настан наменер да ги собесе сите ЕФПСА тренери за да дискутираат неколку тематики во однос на светот на тренирањето во ЕФПСА и општо. Бројот на учесници, времетраењето и тајмингот на настанот се флексибилни и може да се менуваат секој мандат. Обично има Отворен тренинг ден каде учесниците имаат можност да извржат тренинзи во најблискиот универзитет. ===Заедничка средба на Извршниот Одбор и Членовите претставници=== Годишниот состанок на Извршниот одбор и Членовите претставници се одржува секоја есен и е посетен од лицата кои се активни членови во работната заедница на ЕФПСА. Оваа средба е важна затоа што состаноците во текот на годината се одржуваат он-лајн, па така во текот на оваа недела тимовите имаат состаноци и напорно работат. Затоа што се случува на средина од истекот на мандатот, овој состанок им овозможува на членовите на работната заедница да го оценат дотогашниот тек на работите и да ги планираат идните активности. ===ЕFPSA конференција=== ЕФПСА конференцијата првпат се одржа во Амстердам, Холандија во 2013. Тоа е билениален настан и става посебен акцент на научната прграма. Зближува околу 150 студенти од цела европа на 4 дена на предавања, работилници и студентски презентации. За нејзиното времетраење има отворен ден кој се состои од 30 студенти од државата домаќин кои присуствуваат на конференцијата за еден ден да се стекнат со можност да учат и учествуваат во лекциите и да работат со учесниците. ===I и II Состанок на Управниот Одбор=== Состанокот на Управниот Одбор е фундаментална компонента на ЕФПСА администрацијата и работните активности за оцена на работата на Федерацијата, развој на идеи за да се дефинира работењето и да се придонесе во подобрувањето на ЕФПСА. Местото на настанот се одлучува секоја година од Управниот Одбор. Работната програма вклучува активности за анализа на федерацијата, пленарни сесии на ЕФПСА, нејзината мисија, визија,вредности, настани, услуги, проектна работа и сесии за дискусија. ==Услуги== ЕФПСА им овозможува на студентите палета на услуги за истражувачка наука и тренинг на вештини за процесот на патување и студирање во странство. Помеѓу другите услуги се и:<ref name=apa /><ref name=efpa /><ref name=history /> *Журнал на европски студенти на психологија *Јуниорска истражувачка програма *Студирање и патување во странство *Канцеларија за тренинг *Иницијатива за социјално влијание ===Списание на Европските Студенти по Психологија=== Списанието на европски студенти на психологија е [[ревидиран од колегиѓѓ и е [[од отворен тип]] [[академско списание]] кој го водат само студенти покривајки аспекти на психологија издадени од ЕФПСА <ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.efpsa.org/services/jeps/ |title=JEPS |publisher=EFPSA |date= |accessdate=June 29, 2014}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница | url=http://www.righttoresearch.org/blog/leading-european-medical-and-psychological-student.shtml |title=Leading European medical and psychological student associations join Right to Research Coalition|publisher=Right To Research Coalition|date=December 8, 2011|accessdate=April 23, 2015}}</ref> и [[Ubiquity press]] од 2009.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.ubiquitypress.com/journals |title=Journals of Ubiquity Press |publisher=Ubiquity Press |date= |accessdate=June 29, 2014 |archive-date=2014-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140809222442/http://www.ubiquitypress.com/journals |url-status=dead }}</ref>. Тој дава легитимна можност за студенти на психологија да изработаљт нивните тези или истражување во интернационален спектар. Публикациите треба да бидат засновани на истражувања извршени од бурцоши или мастер студенти кои може да бидат и надвор од Европа. Автори на тие публикации ќе добиат професионални повратни информации и помош за развој на нивната научна публикација.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/issues/2014/08/178_162904.html |title=3 students publish paper in European psychology journal |work=[[The Korea Times]] |date=August 14, 2014 |accessdate=February 24, 2015}}</ref> Артиклите се селектирани врз основа на квалитетот на истражувањата.<ref name=interview>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.epll.planet.ee/index.php/135-intervjuu-jeps-i-peatoimetaja-katharina-brechtiga |title=Intervjuu JEPS-i peatoimetaja Katharina Brechtiga |publisher=Eesti Psühholoogide Liidu Laualeht |language=et |date=Autumn 2014 |accessdate=February 2, 2015}}</ref> Артиклите се индексиратни во [[ЕБСЦО хост]].<ref name=interview /> Од 2016 журналот ги охрабрува студентите да поднесат регистрирани пријави.<ref>{{Наведено списание|last=King|first=Maedbh|display-authors=etal|date=2016|title=Registered Reports for Student Research|journal=Journal of European Psychology Students|volume=7|issue=1|pages=20–23|doi=10.5334/jeps.401}}<!--| access-date=11 April 2016--></ref> Тимот на списанието исто така води и блог, JEPS bulletin, кој се издава од Ноември 2010 на разни проблеми релевантни за студенти на психологија. ===Студирање и учење во странство=== Студирањето во странство се основа во раните 90-ти години, кога започна како проект под името "Како да студирате во странство", а подоцна и како "Студија и работа во странство" (SWA). Од 2005 година Службата се фокусира на "Студирање во странство" (SA) и сега може да се најде преку главното мрежно место каде може да се најдат информации, совети и искуства. Од 2015 година, Патната мрежа и услугите за студирање во странство се споени во Службата за студирање и патување во странство, која продолжува многу со истите визии, мисии и вредности како претходниците. Во 2016 година, член одговорен за студентска размена стана дел од тимот, отворајќи им можност на земјите-членки да добијат поддршка од EFPSA во организирањето на нивните меѓународни размени со други здруженија на студенти по психологија и студенти од други здравствени дисциплини. Работната група за практикантска работа беше лансирана во мандатот 2015-2016 и беше проширена за мандатот 2016-2017 со цел да изгради стратегија, која ќе работи на развивање на платформа за практикантска работа за EFPSA. Тимот утврди бројни цели за работната група за практикантска работа. Тие требаше да ги претстават можностите за стажирање што студентите ги бараат, да воспостават база на податоци со контакти на можни партнерства кои би можеле да обезбедат можности за стажирање, да направат првичен контакт со собраните контакти со цел да се воспостават овие партнерства и да се изгради цврста основа за следниот мандат. Работата сега е предадена на член одговорен за практиканство, во рамките на Службата за студирање и патување во странство, по одобрувањето на позицијата за време на Генералното собрание одржано на 31 конгрес на EFPSA во Гаку, Азербејџан во 2017 година. Првата можност за стажирање беше понудена на студенти на психологија во август 2017 година. Подготовките за студирање во странство понекогаш може да бидат предизвик, но службата на EFPSA за студирање и патување во странство нуди корисни упатства и информации за сите градови и универзитети на земјите-членки / регионите на EFPSA со можност да студираат психологија. Исто така, постојат информации за системот на високо образование во секоја земја, трошоците за школување и за живот, меѓу другите информации. Дополнително, постои мрежа за т.н. „сурфање од кревет“, која исто така дава совети за патување во земји / региони каде што се организираат настани на EFPSA. Додека им нуди на студентите место за спиење во вашиот дом, сите студенти од Европа ќе ве пречекаат да останете со нив и да ги откриете нивните градови. Ова е можност да се доживеат различни култури, јазици и храна на посебен и достапен начин. ===Канцеларија за тренинг=== Канцеларијата за тренинг била воведена во федерацијата во 2010 со одржувањето на првото „Тренирај ги тренерите“ летно школо кое се одржало во Австрија во август 2010. На конгресот во 2011 првата генерација на тренери веќе одржуваше сесии на членовите претставници(MR) и Извршниот Одбор. Тренинг канцеларијата ја менаџира агендата за тренинг во ЕФПСА. Специфично, тие ги набљудуваат програмите на тренинг настаните кои ЕФПСА ги одржува, имено тренирај ги тренерите летното школо и школото за тренинг на напредни тренери; го поддржува и овоможува развојот на групи на тренери во ЕФПСА тренирачкиот базен, ја претставува ЕФПСА на надворешните тренинг настани и подготвува и дизајнира сесии за внатрешни состаноци на ЕФПСА како сесии за тим билдинг и тренинзи за водство меѓу останатото. ===Тим за иницијатива за социјално влијание=== Тимот на иницијативата за социјално влијание работи на четири главни проекти во склоп на федерацијата: Mind the Mind- “Борба против стигмата за ментални нарушувања”( Мtm) кампањата, кампањата подобри заедно "Better together" и организирани акти на добрина "Organized act of kindness" кампањата. Во склоп на Mtm кампањата, членовите на тимот фасилитираат серија работилници во европски рамки, наменети за ученици од 11 до 18 години, исто така и за возрасни, со цел за покренување свест на темата стигма за ментални нарушувања и ментално здравје. Кампањата ќе навлезе во нејзиниот 5ти бран во есента 2018. Првите 4 бранови беа одбележани со значителен пораст во волонтери и земји, со над 1150 волонтери од 20 европски држави кои учествуваа во 4тиот бран на компанијата. „Подобри заедно“ кампањата е насочена кон охрабрување на младите да градат по инклузивни општества преку серија на 5 работилници насочени кон зголемување на нивното знаење за дискриминација и негативните аспекти на истата. Членовите на тимот ја фасилитираат имплементацијата на работилниците. Кампањата има добиено грант од европската младинска фондација и ќе навлезе во нејзиниот втор бран во есента на 2018. OAK кампњата е насочена кон поттикнување на луѓето да извршуваат спонтани акти на добрина ( пр купување кафе на непознат), кое би им помогнало да развијат навика на добро однесување. Апликација за паметен телефон преку која би била имплементирана кампањата се очекува да биде пуштена во употреба во почетокот на 2019. ==Организации членки== Организации од сите држави признаени од Советот на Европа може да станат членки на ЕФПСА. Организации од држави/региони кои не се признаени од советот на Европа може да бидат земени предвид како регионални членови. Од Април 2018 ЕФПСА има 33 организации членки и 2 организации под надзор.<ref name="countries">{{Наведена мрежна страница|title=EFPSA: Members|url=http://www.efpsa.org/members/}}</ref> ===Организации членки=== {| class="wikitable" !Country/Region !Organisation |- |Австрија |PLAST |- |Азербејџан |Young Psychologists Public Union |- |Леувен, Белгија |Psychologische Kring |- |Босна и Херцеговина |SINAPSA - Association of Psychology Students |- |Бугарија |AYPB - Association of Young Psychologists in Bulgaria |- |Хрватска |Psihomnia |- |Кипар |CYPSA - Cyprus Psychologists' Association |- |Чешка |ČASP - Czech Association of Students of Psychology |- |Данска |DPS - Danish Psychology Students' Association |- |Естонија |EPSÜ - Estonian Association of Psychology Students |- |Финска |SPOL - Finnish Psychology Students' Association |- |Германија |BDP - Association of German Professional Psychologists |- |Грција |GPSA - Greek Psychology Students' Association |- |Унгарија |MPT - Hungarian Psychological Association |- |Ирска |PSI SAG - PSI Student Affairs Group |- |Косово |KOAPS - Kosovar Association of Psychology Students |- |Литванија |LiPSA – Lithuanian Psychology Students Association |- |Луксембург |ALEP |- |Малта |Betapsi - Psychology Students’ Association |- |Македонија |Психеско- Здружение на студенти по Психологија |- |Холандија |SPS NIP- Dutch National Psychology Students’ Association |- |Норвешка |NPF - Norwegian Psychological Association |- |Полска |PSSIAP - Polish Association of Psychology Students and Graduates |- |Португалија |ANEP |- |Романија |Cognosis - Federation of Psychology and Educational Sciences Student's Association |- |Србија |STIMULUS |- |Словачка |SAŠAP - Slovak Association of Psychology Students and Absolvents |- |Словенија |DŠPS - Psychology Student's Association of Slovenia |- |Шпанија |CEP - PIE |- |Шведска |SP |- |Швајцарија |psyCH - Swiss Psychology Students’ Association |- |Турција |TPÖÇG - Turkish Psychology Students Working Group |- |Велика Британија |BPS - British Psychological Society |} === Организации под надзор === {| class="wikitable" !Country/Region !Organisation |- |Црна Гора |Virtus |- |Албанија |Psychology Students Club Elbasan |} ==Погледнете уште== * [[European Federation of Psychologists' Associations]] * ''[[European Psychologist]]'' * [[American Psychological Association]] * [[Европска Федерација на Здруженија на студенти по психологија|About EFPSA- <macedonian>]] * [http://cs.wikipedia.org/wiki/Evropská_federace_asociací_studentů_psychologie About EFPSA - <čeština>] *[[Cumann na gCumann na Síceolaíochta na hEorpa (EFPSA)|About EFPSA -Irish]] *[https://hu.wikipedia.org/wiki/Pszichol%C3%B3gushallgat%C3%B3i_Szervezetek_Eur%C3%B3pai_Sz%C3%B6vets%C3%A9ge_(EFPSA) About EFPSA - Hungarian] *[https://hr.wikipedia.org/wiki/Europska_federacija_udru%C5%BEenja_studenata_psihologije About EFPSA - Croatian] == References == {{наводи}} [[Категорија:Студентски организации]] [[Категорија:Психологија]] 3y30dylpvhpkndblz2yf6fpuioym1vy 0 1215711 4803514 4040794 2022-08-19T19:06:22Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki [[Податотека:Hallofmirrors.jpg|мини| Огледалната галерија во [[Версај (дворец)|замокот Версај]] ]] '''Галерија на огледала''' е пространа [[барок]]на галерија во [[Версај (дворец)|замокот во Версај]]. Таа била изградена во [[17 век]], како блескава претставителна соба на кралот [[Луј XIV]]. Била наменета да ги импресионира посетителите на овој [[Апсолутизам|апсолутен монарх]]. Долга е 73 метри, широка 10,5 метри, со 17 големи прозорци од едната страна и 578 огледала од друга страна. Галеријата на огледалата е дизајнирана од архитектот [[Жил Ардуен Мансар]]. Била изградена помеѓу [[1678]] и [[1684]] година. Огледалната галерија ги комбинира салоните на војната и мирот. [[Огледало|Огледалата]] биле наместени во [[1665]] година. Шарл Лебрен насликал повеќе од 1000 m² тавани, со 30 големи композиции. Понекогаш оваа галерија била украсувана со сребрен мебел. == Историски карактер == Галеријата на огледала е прославена по свадбата на кралот [[Луј XVI]] и [[Марија Антоанета]] во [[1770]] година. На 18 јануари [[1870]] година тука била прогласена [[Германско Царство|Германското Царство]] и бил крунисан царот [[Вилхелм I (Германија)|Вилхелм]]. Со потпишувањето на [[Версајски договор|Версајскиот договор]] во Огледалната галерија на 28 јуни [[1919]] година завршила [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. [[Категорија:Француска архитектура]] syz5am8aezsq6va5f2vyrzhdsyyu63r 4803515 4803514 2022-08-19T19:07:22Z Bjankuloski06 332 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Hallofmirrors.jpg|мини| Огледалната галерија во [[Версај (дворец)|замокот Версај]] ]] '''Галерија на огледала''' е пространа [[барок]]на галерија во [[Версај (дворец)|замокот во Версај]]. Таа била изградена во [[17 век]], како блескава претставителна просторија на кралот [[Луј XIV]]. Била наменета да ги импресионира посетителите на овој [[Апсолутизам|апсолутен монарх]]. Долга е 73 метри, широка 10,5 метри, со 17 големи прозорци од едната страна и 578 огледала од друга страна. Галеријата на огледалата е дизајнирана од архитектот [[Жил Ардуен Мансар]]. Била изградена помеѓу [[1678]] и [[1684]] година. Огледалната галерија ги комбинира салоните на војната и мирот. [[Огледало|Огледалата]] биле наместени во [[1665]] година. Шарл Лебрен насликал повеќе од 1000&nbsp;м² тавани, со 30 големи композиции. Понекогаш оваа галерија била украсувана со сребрен мебел. == Историски карактер == Галеријата на огледала е прославена по свадбата на кралот [[Луј XVI]] и [[Марија Антоанета]] во [[1770]] година. На 18 јануари [[1870]] година тука била прогласена [[Германско Царство|Германското Царство]] и бил крунисан царот [[Вилхелм I (Германија)|Вилхелм]]. Со потпишувањето на [[Версајски договор|Версајскиот договор]] во Огледалната галерија на 28 јуни [[1919]] година завршила [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. [[Категорија:Француска архитектура]] thvhvt1b1xuaiucie0q425q3mudnwkc 4803710 4803515 2022-08-19T21:36:01Z Bjankuloski06 332 ставена [[Категорија:Версај (дворец)]] користејќи го [[:en:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Податотека:Hallofmirrors.jpg|мини|Огледалната галерија во [[Версај (дворец)|Версај]] ]] '''Галерија на огледала''' е пространа [[барок]]на галерија во [[Версај (дворец)|дворецот во Версај]]. Била изградена во [[XVII век]], како блескава претставителна просторија на кралот [[Луј XIV]]. Била наменета да ги импресионира посетителите на овој [[Апсолутизам|апсолутен монарх]]. Долга е 73 метри, широка 10,5 метри, со 17 големи прозорци од едната страна и 578 огледала од друга страна. Галеријата на огледалата е дизајнирана од архитектот [[Жил Ардуен Мансар]]. Работите на неа се одвивале од [[1678]] до [[1684]] година. Огледалната галерија ги комбинира салоните на војната и мирот. [[Огледало|Огледалата]] биле наместени во [[1665]] година. Шарл Лебрен насликал повеќе од 1000&nbsp;м² тавани, со 30 големи композиции. Понекогаш оваа галерија била украсувана со сребрен мебел. == Историски карактер == Галеријата на огледала е прославена по свадбата на кралот [[Луј XVI]] и [[Марија Антоанета]] во [[1770]] година. На 18 јануари [[1870]] година тука била прогласена [[Германско Царство|Германското Царство]] и бил крунисан царот [[Вилхелм I (Германија)|Вилхелм]]. Со потпишувањето на [[Версајски договор|Версајскиот договор]] во Огледалната галерија на 28 јуни [[1919]] година завршила [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. [[Категорија:Француска архитектура]] [[Категорија:Версај (дворец)]] nhly3ust6yq8po2iaoc7bbccoixxjbr 0 1217781 4803707 4793389 2022-08-19T21:25:02Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki '''Григориј Турски''' ([[латински]]: ''Gregorius Turonensis'', [[30 ноември]] [[538]] - [[17 ноември]] [[593]]/[[594]]) бил гало-римски историчар и [[епископ]] на [[Тур]] (''Turs''). ==Животопис== [[Податотека:Gregory of Tours cour Napoleon Louvre.jpg|мини|Статуа на Григориј Турски од XIX век. Дело на Жан Марселан, Лувр.]] Григориј e роден на 30 ноември, околу 538 година, во [[Клермон]], во централната [[Галија|галска]] провинција [[Оверњ]].<ref name=butler>[http://www.bartleby.com/210/11/173.html Butler, Alban. ''The Lives of the Saints'', Vol. XI, 1866]</ref><ref name="patron">{{Наведена мрежна страница | last = Jones | first = Terry | title = Gregory of Tours | work = Patron Saints Index | url = http://www.catholic-forum.com/saints/saintg87.htm | accessdate = 2007-01-16 | url-status=dead | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070110221417/http://www.catholic-forum.com/saints/saintg87.htm | archivedate = 2007-01-10 | df = }}</ref> Тој се родил како ''Georgius Florentius'', но подоцна го додал името ''Gregorius'' во чест на својот предедо по мајчина страна.<ref name="cathen"/> Починал на 17 ноември во 593 или во 594 година.<ref name="cathen">[http://www.newadvent.org/cathen/07018b.htm Leclercq, Henri. „St. Gregory of Tours“, во: ''The Catholic Encyclopedia''. Vol. 7. New York: Robert Appleton Company, 1910. (пристапено на 26 October 2014)]</ref> ==Творештво== [[Image:Grégoire de Tours, Histoire des Francs, livres 1 à 6, page de frontispice.jpg|thumb|180px|„Историја на Франките“ од Григориј Турски.]] Најзначајното дело на Григориј Турски е „[[Десет историски книги]]“ (''Decem Libri Historiarum''), попознато како „[[Историја на Франките (книга)|Историја на Франките]]“ (''Historia Francorum''). Во него, тој ги прикажал историјата на владетелите на [[Франки]]те и христијанизацијата на Галија, но на повеќе места детаљно зборува за [[Теологија|теолошките]] расправи кои се воделе меѓу [[католици]]те и [[Ерес|кривоверците]]-[[Аријанство|аријани]] во кои учествувал и тој самиот.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 41.</ref> Григориј пишувал на [[латински јазик]], но со често отстапување од класичните [[Латинска граматика|граматички]] правила,<ref>Sandys, John Edwin. ''History of Classical Scholarship'', Vol I. 434-435. Cambridge: CUP, 1903.</ref> мешајќи ги средниот и женскиот род и заменувајќи го женскиот со машкиот род<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 36.</ref> при што користел многу прост стил. На пример, во предговорот на житието на св. Мартин, Григориј признава дека почнал да пишува со страв и по долго колебање, зашто се чувствувал „неписмен, простак и незнајко“ (''inops litteris, stultus et idiota''). Меѓутоа, нему му се прикажала мајка му, убедувајќи го дека токму тој едноставен начин на пишување е исправен, зашто му е пристапен на народот и дека би било за осуда ако не го направи тоа благородно дело. Тагувајќи поради својата неукост, најпосле Григориј бил охрабрен од помислата дека [[Господ]], „за да ја уништи суетата на светската премудрост, не ги избрал [[Ораторство|ораторите]], туку рибарите, не ги одбрал [[филозоф]]ите, туку селаните“. Поради тоа, тој ги отфрлил „басните“ за римските богови и ги опишува чудата на божјите избраници за што не е потребно да се знаат граматичките родови и падежи. Исто така, во завршната глава на својата „Историја на Франките“, откако ги набројува своите дела, тој повторно ја нагласува недоделканоста на својот стил, но ги заколнува сите свештеници кои ќе управуваат со епархијата да не менуваат ништо од она што го напишал, туку да ги сочуваат неговите дела недопрени.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 35-36.</ref> Важен дел од творештвото на Григориј заземаат [[Хагиографија|хагиографиите]], кои претставуваат т.н. мали книжевни форми, се одликуваат со концизно излагање, а нивната централна тема се чудата кои ги правеле светците. Од нив, најпознате се неговите „Книга за чудата“ (''Libri miracolorum''), „Книга за славата на праведните исповедници“ (''Liber de gloria beatorum confessorum'') и „Житијата на отците“ (''Vitae patrum'') во кои ги опишува чудата на [[Светец|светците]], како и „Четири книги за чудата на [[Свети Мартин Турски|светиот епископ Мартин]]“ (''De miraculis s. Martini''). Тие се напишани на прост [[јазик]] и имале дидактичка улога, т.е. биле наменети за читање или прераскажување за време на црковните проповеди, вообичаено на [[празник]]от на конретниот светец. На пример, во „Книгата за чудата“, тој не наведува никакви теолошки аргументи во одбрана на верата, туку го опишува двобојот во кој аријанскиот еретик го предизвикува католикот да докаже дека е во право со помош на „божјиот суд“. За таа цел, двајцата наизменично да го извадат прстенот од казанот со врела вода; најпосле, откако долго време ја држел во водата, [[рака]]та на правоверниот останала неповредена, додека еретикот ја изгорел раката до [[коска]]та.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 41-42.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Епископи од 6 век]] [[Категорија:Римски историчари]] [[Категорија:Родени во 538 година]] [[Категорија:Починати во 593 година]] [[Категорија:Хагиографи]] [[Категорија:Православни светци]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] fwv9xnu81wwv7juj159n2mnh7qn0whi 0 1217852 4803611 4385398 2022-08-19T20:25:36Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Црковна книжевност]] → [[Категорија:Христијанска книжевност]] wikitext text/x-wiki '''Покајнички книги''' или '''Пенитенцијалии''' ([[латински]]: ''Libri poenitentiales'') - жанр на [[Црковна книжевност|црковната книжевност]] кој се однесува на [[покајание]]то од гревовите. Овие книги ги користеле [[Католичка црква|католичките]] [[Свештенство|свештеници]] како прирачници во исповедувањето на грешниците. == Особености == Покајничките книги се појавиле во [[5 век|5]] и во [[6 век]], во [[Келти|келтскиот]] [[Христијани|христијански]] свет, а потоа од [[Велс|велшките]] и келтските [[манастир]]и се прошириле во државата на [[Франкија|Франките]] (кон крајот на 6 век), во [[Англија]] (во [[7 век]]), а потоа и во сите [[Католици|католички]] држави во кои станале многу популарни. Овие книги содржеле попис на гревовите со потребните покајанија за нив. Некои од нив личат на тарифи во кои за секој грев е опишана соодветната црковна казна ([[пост]], [[молитва]], прогонство од црковната општина итн.), а други се напишани во вид на прашалници во кои [[Свештенство|свештеникот]] го испитува верникот и, откако ќе го оцени карактерот и тежината на гревовите, фрла на него соодветна [[епитимија]]. Сепак, црковните собори ги осудиле овие дела „чии грешки се очигледни, а авторите непознати“ и ги повикувале епископите да ги исфрлат од употреба овие неканонски книги (''codicilli qui contra canonicam auctoritatem scripti sunt'') и да ги изгорат, „за духовните незнајковци повеќе да не го лажат светот“. Според тоа, појавата на овој жанр на среднолатинската книжевност не била резултата на барањето на црквата, туку одраз на животната пракса. Токму поради тоа, наспроти официјалните црковни ставови, обидите за уништување на покајничките книги не успеал, зашто тие им биле потребни на свештениците за да ги воспитуваат верниците.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 51-52.</ref> Денес се сочувани десетици покајнички книги кои потекнуваат од 7-[[8 век]], па сè до класичниот [[среден век]]. Најстарите покајнички книги се анонимни или пак отпосле им се припишуваат на истакнатите црковни авторитети, како што се: [[архиепископ]]ите [[Теодор Тарски]] и Егберт, [[Беда Венерабилис]] итн. Подоцнежните покајнички дела биле напишани од познатите црковни дејци, како што е книгата ''Corrector'' на Ворнскиот епископ Бурхард од [[11 век]], која ја претставува 19. книга од неговиот зборник на црковно-канонски правила со наслов „[[Декрети (Бурхард)|Декрети]]“. Вообичаено, сите овие дела се напишани на вулгарен [[латински јазик]], со прост, па дури и со примитивен стил, со цел нивната содржина да им биде достапна на сите верници. На пример, во преводот на еден англосаксонски трактат ''Poenitentiale Egberti'' се наведува дека преводот на [[англиски јазик]] бил направен „за да можат необразованите луѓе полесно да го сфатат“.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 52.</ref> Содржината на покајничките книги е многу унифицирана, т.е. во нив најпрвин е дадено општо размислување за гревот, а потоа се наброени основните гревови, вообичаено според шемата што ја поставил [[Јован Касијан]] во [[5 век]], а која ја ревидирал [[Папа Григориј I|Григориј Велики]] во 6 век. Според Касијановата шема, гревовите биле наведени по следниов редослед: лакомост, прељуба, алчност, гнев, малодушност, слабост, суета, гордост. Според Григориј Велики, најтешкито грев е ''superbia'', е веднаш по него доаѓа ''luxuria'' (неумереност, страст; на тој начин, бунтот на духот против [[бог]]а и телесниот бунт против [[дух]]от биле најголемите смртни гревови, додека другите се сметале за помалку тешки. По оваа општа класификација, покајничките книги преминуваат на детаљна анализа на поединечните видови гревови при што не се почитува седум-осумчлената шема, а со текот на времето списокот на гревови станувал поразвиен, достигнувајќи го врвот во делата на Бурхард Вормски.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 59-60.</ref> Во таа смисла, овие книги служеле како еден вид прирачници со кои се служеле свештениците. На пример, една таква книга содржи инструкции за свештеникот, кој треба да му поставува прашања на човекот кој се исповеда, со цел да се спречи можноста за премолчување на некои гревови. Други покајнички книги, пак, содржат предупредување дека само свештеникот може да ја користи [[книга]]та, а исповедникот не треба да ја знае нејзината содржина поради опасноста дека набројувањето на гревовите би можело да го доведе во искушение. Но, дури и овие книги препорачуваат дека свештеникот треба да го испита покајникот, но во скратена форма.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 52-53.</ref> Пенитенцијалите поаѓале од претпоставката дека врз [[душа]]та на грешникот може да се влијае преку телесните страдања, а оттука произлегува и нивната фразеологија во која преовладува сфаќањето на [[епитимија]]та како лек за [[душа]]та. На тој начин, во овие дела постојано се среќаваат [[Медицина|медицински]] аналогии, а книгата ''Corrector'' на Бурхард Вормски дури има и друг наслов - ''Medicus''. Бидејќи гревот се сметал за еден вид [[болест]] на душата, основниот принцип на [[античка медицина|античката медицина]] „спротивноста се лечи со спротивност“ (''contraria contrariis sanantur'') доследно се применувал врз грешниците: гордоста се лечела со понизност, алчноста со милосрдие, мрзата со работа, зборливоста со молчење, лакомоста и пијанството со пост. Сепак, во некои покајнички книги се истакнува дека казната за некој грев може да биде различна во зависност од полот, староста, душевната состојба на покајникот, дали е богат или сиромав, дали станува збор за монах, свештеник или световно лице, дали тој е здрав или болен, дали се работи за слободен човек или [[роб]], дали е неписмен или образован итн. Исто така, при изрекувањето на казната, свештеникот треба да ги земе предвид и другите околности, како: колку време покајникот го правел гревот, дали му се спротивставувал на гревот или лесно му се потчинил, итн.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 58-59.</ref> Во покајничките книги се среќаваат и докази за една интересна појава во процесот на [[Покајание|покајување]] - можноста грешникот да изнајми друг човек кој врз себе би ја примил препишаната црковна казна. Така, во едни пенитенцијали напишани околу 830 година стоела одредбата дека лицата кои не се во состојба да постат, можеле да се откупат при што била одредена и цената за таквата замена: богатите требало да платат 20 солиди за седумнеделно покајание, за помалку богатите цената била 10 солиди, а за сиромашните три солиди. Слично на тоа, во Англија постоел обичајот според кој човекот осуден на покајание во траење од седум години можел да се „исчисти“ од гревовите за три дена, ако наместо него постеле најпрвин 12 луѓе по три дена, а потоа седумпати по 120 луѓе, исто така, за три дена, под услов да постеле само со вода, леб и зеленчук; на тој начин, постот продолжувал онолку дена колку има во седум години.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 57.</ref> ==Значењето на покајничките книги== Постојат различни мислења во однос на употребливоста на покајничките книги како историски документ во проучувањето на средновековната [[култура]]. Од една страна, тие служат како масовен извор, зашто не постоел човек кој со нив не дошол во допир. Исто така, се смета дека тие се важни и за истражување на свеста на свештениците кои ги применувале нив. Меѓутоа, како и другите црковни книги, и во нив има големо повторување, зашто и тие биле пишувани според црковните шаблони и под влијание на црковните авторитети. Оттука, некои истражувачи сметаат дека покајничките книги не се непосредно зачувани религиозноста и моралот на средниот век. Сепак, иако покајничките книги се шаблонски, фактот дека тие имале практична употреба неизбежно ги мотивирал нивниет автори понекогаш да додаваат и нешто ново во книгите. На пример, авторот на „Марзебуршкиот пенитенцијал“ ја додал забелешката дека при пишувањето на книгата делумно се потпирал врз „традицијата на старите“, а делумно на „своето знаење и сфаќање“. Слично на тоа, познато е дека и [[Бурхард Вормски]], покрај старите дела, го користел и материјалот од животот во составувањето на „Декретите“. Поради тоа, покајничките книги претставуваат важен извор во проучувањето на свеста на средновековните луѓе и фрлаат светлина врз социјалниот и моралниот живот во тоа време. Во тој поглед, тие се слични на обичајното [[право]] од раниот [[среден век]]. Впрочем, во многу [[закон]]ици од тоа време стои одредбата дека казната што ја изрекува световната власт мора да биде придружена и со казната што ќе ја одреди црковната власт. Уште повеќе, според Хилдербранд, детаљното набројување на гревовите и казните во покајничките книги се долаз дека тие биле пишувани под влијание на световното законодавство.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 53-55.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Средновековна книжевност]] [[Категорија:Христијанска книжевност]] il3wy9ymhv11sv7ss6kn798xhg5gkbv 0 1218102 4803722 4594529 2022-08-19T21:44:42Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Француски дворци]] → [[Категорија:Замоци во Франција]] wikitext text/x-wiki {{Музеј |name = Дворец Монсоро-Музеј на современа уметност |native_name = Château de Montsoreau-Musée d'art contemporain |native_name_lang = fr |image = Chateau de Montsoreau Museum of contemporary art Loire Valley France.jpg |imagesize = 200 |caption = Дворец Монсоро-Музеј на современа уметност |alt = |map_type = |map_caption = |map_alt = |coordinates = {{coord|47.2156|0.0622|region:FR|display=inline,title}} |established = 2016 |dissolved = |location = {{FRA}} [[Монсоро]] |type = [[Современа уметност]] |collection = 1000 |visitors = 50,000 |director = |president =[[Филип Меајл]] |curator = |publictransit = |network = |website = {{URL|http://www.chateau-montsoreau.com/}} }} {{Светско наследство | WHS = Долина на Лоара, помеѓу Сули на Лоара и Шалон на Лоара | Image = | Location = {{FRA}} | Type = Културен | Criteria = i, ii, iv | ID = 933 | Part_of = [[Европа|Европа и Северна Америка]] | Year = 2000 | Session = 24. | Link = http://whc.unesco.org/en/list/933 }} '''Дворец Монсоро''' ({{lang-fr|Château de Montsoreau}}, ({{lang-fr|Château de Montsoreau-Musée d'art contemporain}}) е [[музеј]] на [[современа уметност]] во Дворецот [[Монсоро]] во [[долината на Лоара]] во [[Франција]].<ref>{{нмс|title=L'Art contemporain réinvente Montsoreau|url=http://www.ouest-france.fr/pays-de-la-loire/maine-et-loire/lart-contemporain-reinvente-montsoreau-4158266|publisher=ouest-france.fr|language=fr|date=2016}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-collector-turned-15th-century-french-castle-contemporary-art-destination|title=The Collector Who Turned a 15th-Century French Castle into a Contemporary Art Destination|last=Chernick|first=Karen|date=2019-09-20|work=Artsy|language=en|accessdate=2019-10-23}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.mutualart.com/Article/Combining-Past--Present-and-Future--The-/DCC6DC54DE5810EF|title=Combining Past, Present and Future: The Contemporary Art Museum at Château de Montsoreau|last=|first=|date=|work=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://thriveglobal.com/stories/philippe-meaille-it-is-time-we-take-responsibility-and-repair-the-climate-and-the-planet-this-is-what-i-call-prospective-ecology/|title=Philippe Méaille: “It is time we take responsibility and repair the climate and the planet. This is what I call prospective ecology” - Thrive Global|work=thriveglobal.com|language=en-US|accessdate=2019-10-23}}</ref> Музејот е основан во 2016 година од [[Филип Меајл]] и се наоѓа во [[Монсоро]].<ref>{{Наведена мрежна страница|title=Le Château de Montsoreau à l'ère Conceptuelle|url=http://imago.blog.lemonde.fr/2016/08/13/le-chateau-de-montsoreau-a-lere-du-conceptuel/|publisher=lemonde.fr|language=fr|date=August 2016|accessdate=2019-02-20|archive-date=2017-08-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20170803131256/http://imago.blog.lemonde.fr/2016/08/13/le-chateau-de-montsoreau-a-lere-du-conceptuel/|url-status=dead}}</ref> == Историја == Се наоѓа во Франција, во одделот на Мен и Лоара. Дворецот Монсоро бил изграден во долината на Лоара во 1455 година од Жан де Шамбус, виш советник на кралот Чарлс VII. Дворецот се наоѓа на сливот на две реки: Лоара и Виена, кој ја утврди својата стратешка вредност како тврдина, овозможувајќи контрола на реката. Дворецот има посебна осумаголна кула за набљудување, која била изградена во италијанскиот стил на XV век. == Градење == Дворецот Монтсоро-Музеј на современа уметност е поставен во Дворецот Монтсоро, еден од најпознатите [[замоци на Лоара]]. Во 1862 година, Дворецот бил запишан во државниот список на историски споменици. Во 1913 година, Дворецот паднал во рацете на Генералниот совет на Мен и Лоара, кој започнал реставрација. Реставрацијата траеше од 1923 до 1932 година. Таа е една од првите ренесансни замоци во Франција, која е дел од [[Замоци на Лоара|долината на Лоара]] од Сули-сур-Лоар до Шалон-сур-Лоар на списокот на [[светско наследство на УНЕСКО]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://aoc.media/critique/2018/10/22/peinture-sort-de-toile-art-language-a-montsoreau/|title=Quand la peinture sort de sa toile : Art & Language à Montsoreau|date=2018-10-22|website=AOC media - Analyse Opinion Critique|language=fr-FR|access-date=2019-01-06}}</ref>. == Историја на создавање == Во 2015 година, [[Филип Меајл]] потпиша долгорочен договор за закуп за период од 25 години со претседателот на Одделот за Мен и Лоара на имотот на Дворецот Монтсоро. По истекувањето во печатот, веднаш започна аргументот за продажба на првокласно француско наследство на приватно лице.<ref>{{Наведена мрежна страница |title=Montsoreau-Polémique : faut-il confier le château à un collectionneur ?|url=http://www.courrierdelouest.fr/actualite/montsoreau-polemique-faut-il-confier-le-chateau-a-un-collectionneur-prive-18-06-2015-22470|publisher=courrierdelouest.fr|language=fr|date=18 June 2015}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |title=Le château de Montsoreau cédé à un collectionneur ?|url=http://www.ouest-france.fr/pays-de-la-loire/le-chateau-de-montsoreau-cede-un-collectionneur-3497821|publisher=ouest-france.fr|language=fr|date=20 June 2015}}</ref> Градоначалникот на Монтсоро, изјави дека е чест за неговиот град да биде избрана да ја прими познатата светска колекција на современа уметност, како колекцијата Филип Мејер. Претседателот Кристијан Гилетизјави дека е, што тој и неговиот тим ја искористија ретката можност за нивната територија во поглед на образованието и видливоста.<ref>{{Наведена мрежна страница |title=Chçateau de Montsoreau, un pied dans la Loire, l'autre dans l'art contemporain|url=http://www.angersmag.info/Chateau-de-Montsoreau-un-pied-dans-la-Loire-l-autre-dans-l-art-contemporain_a10883.html|publisher=angersmag.info|language=fr|date=20 June 2015}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |title=De l'art contemporain au Château de Montsoreau|url=http://www.ouest-france.fr/pays-de-la-loire/de-lart-contemporain-au-chateau-de-montsoreau-3503626|publisher=ouest-france.fr|language=fr}}</ref> == Постојана колекција == Во моментов, најголемата колекција уметнички дела од светот од концептуалната група уметници [[Уметност и Јазик]] се чува во Дворецот Монтсоро-Музеј на [[современа уметност]].<ref>{{Наведена мрежна страница |title=MACBA banks on History|url=http://www.artinamericamagazine.com/news-features/news/macba-opening/|publisher=Artinamericamagazine.com|date=2011}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://news.artnet.com/market/art-language-philippe-meaille-french-chateau-310458|title=Largest collection of radical conceptualists Art & Language finds home in a French château|date=2015|publisher=artnet.com}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.connaissancedesarts.com/art-contemporain/philippe-meaille-installe-sa-collection-au-chateau-de-montsoreau-1126444/|title=Philippe Méaille installe sa collection au Château de Montsoreau|date=2016|publisher=connaissancedesarts.com|language=fr}}</ref> == Дворецот Монтсоро-Музеј на современа уметност == === Привремени изложби === * 2016: [[Agnès Thurnauer]], ''a History of Painting''.<ref>{{Наведена мрежна страница |title=Agnès Thurnauer-Art & Language : une pensée commune de l'art|url=https://www.lequotidiendelart.com/articles/9840-agnes-thurnauer-art-language-une-pensee-commune-de-l-art-au-chateau-de-montsoreau.html|publisher=lequotidiendelart.com|language=fr|date=2016}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница |title=Agnès Thurnauer: a History of Painting|url=http://www.e-flux.com/announcements/59147/agns-thurnauera-history-of-painting/|publisher=e-flux.com|date=3 August 2016}}</ref> * 2017: [[Ettore Sottsass]], ''Designer of the World''.<ref>{{Наведена мрежна страница |title=Ettore Sottsass ou la liberté guidant l'artiste|url=http://www.lemonde.fr/m-styles/article/2017/05/17/ettore-sottsass-ou-la-liberte-guidant-l-artiste_5129096_4497319.html|publisher=lemonde.fr|language=fr|date=2017}}</ref><ref>{{наведени вести|url=http://www.afr.com/lifestyle/home-design/new-yorks-met-breuer-museum-celebrates-design-radical-ettore-sottsass-20170810-gxtl3k|title=The Met celebrates Ettore Sottsass: the designer who put the fun into function|date=2017-08-14|work=Financial Review|access-date=2017-08-15|language=en-US}}</ref> * 2018: [[Уметност и Јазик]], ''Reality (Dark) Fragments (Light)''. * 2018: ''1968: Sparta Dreaming Athens''. *2019: ''Roman Signer''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://hyperallergic.com/522074/chateau-de-montsoreau-museum-of-contemporary-art-art-and-language/|title=A Historic Conceptual Art Group Has Taken Over a French Château|date=2019-10-14|work=Hyperallergic|language=en-US|accessdate=2019-10-23}}</ref> *2019: Charlotte Moorman. Think Crazy<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ouest-france.fr/pays-de-la-loire/saumur-49400/saumurois-charlotte-moorman-s-installe-pour-quatre-mois-au-chateau-musee-de-montsoreau-91e68f54-0477-11ea-b1f0-1ae4101c025e|title=Saumurois. Charlotte Moorman « s’installe » pour quatre mois au château-musée de Montsoreau|last=|first=|date=|work=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=}}</ref> ==== Наградата Франсоа Морелет ==== Од 2016 година, Дворецот Монтсоро-Музеј на современа уметност соработуваше со Националните книги и денови за вино во Сомур, за годишно наградуваье на еден писател-уметнички критичар со наградата [[Франсоа Морелет]]. * 2016: [[Кетрин Мил]] (Catherine Millet), уметнички критичар и главен уредник на artpress.<ref>{{наведени вести|url=https://www.artpress.com/2016/04/15/prix-francois-morellet/|title=Prix François Morellet {{!}} artpress|work=artpress|access-date=2018-01-21|language=fr-FR}}</ref> * 2017: [[Мишел Офре]] (Michel Onfray), филозоф.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.chateau-montsoreau.com/wordpress/portfolio-item/prix-francois-morellet/|title=Prix François Morellet|last=|first=|date=2017|website=Château de Montsoreau-Museum of Contemporary Art website|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> * 2018: [[Ерик де Часи]] (Eric de Chassey), директор на Националниот институт за [[Историја на уметноста|историја на уметност]]. == Поврзано == [[Шамбор (дворец)]] == Белешки == {{Reflist}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Château de Montsoreau-Musée d'art contemporain}} * [http://chateau-montsoreau.com/ Опис и фотографии на Дворецот Монтсоро] {{fr}},{{en}} {{Loire}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Замоци на Лоара| ]] [[Категорија:Светско наследство во Франција]] [[Категорија:Барокна архитектура]] [[Категорија:Замоци во Франција]] [[Категорија:Градини во Франција]] [[Категорија:Ликовни музеи и галерии во Франција]] [[Категорија:Современа уметност]] r0gem45c38b3x6udwl8stqvytzsqqlo 0 1222302 4803826 4446870 2022-08-20T11:56:09Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Orlacs Hände 1.jpg|мини|Сцена од австрискиот филм Орлаковите раце, 1924 година]] '''''Орлаковите раце''''' (германски: '''''Orlacs Hande)''''' е австриски [[Хорор (филм)|хорор]] [[Нем филм|нем]] филм од [[1924]] година во режија на [[Роберт Вине]] и во овој филм глумат глумците [[Конрад Вајдт]],[[Александра Сорина]] и [[Фриц Кортнер]]. [[Заплет]]от во филмот е заснован на приказната [[Лес Мајнс д'Орлак]] напишана од страна на [[Морис Ренард]]. [[Музика]]та во филмот е создадена од [[Пјер Осер]]. Филмот трае 90 минути и бил достапен на [[германски јазик|германски]], [[англиски јазик|англиски]] и [[француски јазик|француски]] јазик. ==Заплет== Пианистот Паул Орлак ги губи своите раце во страшна железничка несреќа.Неговата жена, Ивона,разговара со еден хирург и со него се договара да ги спасат Орлаковите раце. Хирургот врши пресадување на раце. Рацете кои ги добива Орлак се од убиец кои скоро бил погубен кој се викал Восер. Откако Паул ќе дознае за ова, се соочува со хорор. Тој е измачуван од појавата на нож во неговата куќа, нож кој бил ист како оној кој го користел Восер, и од неговата голема желба да убива. Орлак верува дека заедно со рацете, ја наследил и склоноста кон насилство која ја имал Восер. Затоа оди и му го кажува ова на хирургот и го замолува да му ги извади рацете, но хирургот одбива велејќи му дека рацете не може да влијаат како тој ќе се однесува и дека тоа можат да го прават само срцето и разумот. Новите раце на Орлак не можат да свират на пијано, па по одредено време брачниот пар останува без пари. Даден им е рок од само уште еден ден да ги платат сите сметки. Ивона оди кај таткото на Паул за да му побара пари, но е одбиена од негова страна. Подоцна самиот Паул оди да разговара со својот татко, но го наоѓа избоден до смрт со истиот нож кој го поседувал Восер. Орлак почнува да мисли дека лично тој го извршил убиството и оди во кафуле. Во кафулето се среќава со човек кој тврди дека е Восер. Овој човек му кажува на Паул дека истиот оној хирург кој нему му ги наместил рацете, му ставил нова глава на Восер. Исто така му бара пари доколку сака да не се дознае за убиството. Во меѓувреме полицијата наоѓа отисоци од прсти на Восер на местото на злосторството и ова доведува до забуна. Брачниот пар заминува во полиција и таму објаснува за Орлаковите раце и исто така Паул вели дека не може ништо да се сети за убиството на неговиот татко. Исто така им раскажува за човекот кој тврди дека е Восер и за уцената од негова страна и одземаните пари. На крајот се дознава дека всушност човекот од кафулето бил обичен измамник кој и бил добро познат на полицијата. Орлаковиот куќен помошник и кажува на полицијата дека тој му бил пријател на Восер и дека тој направил ракавици на кој ќе има отисоци од прстите на Восер. Овие ракавици биле искористени при извршувањето на убиството. ==Поважни улоги== *[[Конрад Вајдт]], го игра Паул Орлак *[[Александра Сорина]], ја игра Ивона Орлак *[[Фриц Кортнерс]], како Нера *[[Фриц Страсни]], како таткото на Паул *[[Паул Асконас]], како помошник ==Продукција== Филмот е заснован на [[книга]]та напишана од страна на [[Морис Ренард]] која го имала истиот наслов на француски јазик(Les Mains d'Orlac). Овој филм бил еден од првите филмови во кои бил застапен [[мотив]]от рацете да дејствуваат по нивна желба, независно дали тие биле раце прикачени на нечиво тело. Исто така можеме да го забележиме тогашниот голем [[страв]] кој го имале луѓето од хируршките пресадувања, во време кога овие пресадувања сè уште биле невозможни. Филмот се снимал во [[студио]] во [[Виена]] и бил сниман од страна на продукциската компанија [[Пан-Филм]]. [[Премиера]]та на филмот била во [[Австрија]] на 6 Мај 1924 година. Подоцна за првпат филмот во [[Германија]] бил прикажан во [[кино]] во [[Берлин]] на 24 Септември 1924 година. Во [[САД|Америка]] филмот бил прикажан дури во [[1928]] година. [[Категорија:Филмови од 1924 година]] [[Категорија:Германски филмови]] 7j8pxp7i4l07e33wc6osevb5lcq2sf7 0 1222563 4803821 4642026 2022-08-20T11:37:27Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Rudolf Bultmann Portrait.jpg|мини|Портрет на Рудолф Бултман]] '''Рудолф Болтман''' ([[германски јазик|германски]]: ''Rudolf Bultmann'', [[20 август]] [[1884]] - [[Марбург]], [[30 јули]] [[1976]] ), бил познавач на [[Нов завет|Новиот завет]] и германски теолог. == Биографија== По студирањето на неколку германски универзитети, работел како професор на [[Нов завет|Новиот завет]] . Тој применал на критични методи во работата на радикалниот скептицизам, особено во анализата на [[Евангелие]]то, кое е претставено во ''историјата на неоптичната традиција''( [[1921]], [[1931]], [[1934]] ). Во делото на ''Исус со'' (1926)збора, тој зборува за мисијата на [[Исус Христос|Христос]] во која ги собрал своите ученици, но на крајот доаѓа до идејата дека целосно ја негира неговата откупна мисија и неговото морално учење.Со екстремен историски скептицизам, паралела меѓу историјата и религијата покажува потреба да се демитологизира Новиот завет . Ги цитира митолошките елементи на Новиот заветбезгрешно зачнување и раѓање) и тврди дека евангелската приказна е заснована на митолошки концепти на Универзумот. Бултман сметал дека ако митскиот елемент целосно бил исфрлен, вистинското значење на Евангелието целосно ќе го изгуби своето значење. Помеѓу предавањата на Бултман ги слушале и предавањата на Мартин Хајдегер,истакнат германски филозоф. == Негови дела == Бултман бил плоден писател, а неговите најважни дела се: ''Der Stil der paulinischen Predigt und die low stoische Diatribe'' ( [[1910]] ); ''Die Erforschung der noptischen Evangelien'' ( [[1925]] ); ''Das Evangelium des Johannes'' ( [[1941]] ). == Наводи == : {{Наведена книга |last=Blomberg |first=Craig L. |author-link=Craig Blomberg |year=1987 |title=The Historical Reliability of the Gospels |location=Leicester, England |publisher=Inter-Varsity Press |isbn=978-0-87784-992-6 }} : {{Наведена книга |last=Borg |first=Marcus J. |author-link=Marcus Borg |year=1994 |title=Jesus in Contemporary Scholarship |isbn=978-1-56338-094-5 }} : {{Наведена книга |last=Broadhead |first=Edwin K. |year=2011 |chapter=Implicit Christology and the Historical Jesus |editor1-last=Holmén |editor1-first=Tom |editor2-last=Porter |editor2-first=Stanley E. |editor2-link=Stanley E. Porter |title=Handbook for the Study of the Historical Jesus |volume=2 |location=Leiden, Netherlands |publisher=Brill |pages=1169–1182 |isbn=978-90-04-17092-6 }} : {{Наведена книга |last=Bultmann |first=Rudolf |year=1910 |title=Der Stil der paulinischen Predigt und die kynisch-stoische Diatribe |url=https://archive.org/details/derstilderpaulin00bultuoft |language=de |location=Göttingen, Germany |publisher=Vandenhoeck & Ruprecht |access-date=3 April 2018 }} : {{Наведена книга |last=Bultmann |first=Rudolf |author-mask={{long dash}} |year=1971 |title=The Gospel of John: A Commentary }} : {{Наведена книга |last=Bultmann |first=Rudolf |author-mask={{long dash}} |year=1984 |orig-year=1941 |chapter=New Testament and Mythology |editor-last=Ogden |editor-first=Schubert M. |editor-link=Schubert M. Ogden |title=New Testament and Mythology and Other Basic Writings |location=Philadelphia |publisher=Fortress Press |publication-date=1989 |pages=1–43 |isbn=978-0-8006-2442-2 }} : {{Наведена книга |last=Bultmann |first=Rudolf |author-mask={{long dash}} |year=1991 |chapter=Jesus and the Eschatological Kingdom |editor-last=Johnson |editor-first=Roger A. |title=Rudolf Bultmann: Interpreting Faith for the Modern Era |location=Minneapolis, Minnesota |publisher=Fortress Press |pages=91–102 |isbn=978-0-8006-3402-5 }} : {{Наведена книга |last=Bultmann |first=Rudolf |author-mask={{long dash}} |year=2004 |chapter=New Testament and Mythology: The Mythological Element in the Message of the New Testament and the Problem of Its Re-Interpretation |editor-last=Evans |editor-first=Craig A. |title=The Historical Jesus: Critical Concepts in Religious Studies. Volume I: The History of the Quest: Classical Studies and Critical Questions |location=London |publisher=Routledge |pages=323–358 |isbn=978-0-415-32751-0 }} : {{Наведена книга |last=Busse |first=Roger S. |year=2014 |title=To Be Near the Fire: Demonic Possession, Risk Analysis, and Jesus' War on Satan |location=Eugene, Oregon |publisher=Resource Publications |isbn=978-1-62564-811-2 }} : {{Наведена книга |last=Congdon |first=David W. |year=2015a |title=Rudolf Bultmann: A Companion to His Theology |location=Eugene, Oregon |publisher=Cascade Books |isbn=978-1-62564-748-1 }} : {{Наведена книга |last=Congdon |first=David W. |author-mask={{long dash}} |year=2015b |title=The Mission of Demythologizing: Rudolf Bultmann's Dialectical Theology |location=Minneapolis, Minnesota |publisher=Fortress Press |isbn=978-1-4514-8792-3 }} : {{Наведена книга |year=2005 |editor1-last=Cross |editor1-first=F.&nbsp;L. |editor1-link=Frank Leslie Cross |editor2-last=Livingstone |editor2-first=E.&nbsp;A. |title=The Oxford Dictionary of the Christian Church |edition=rev. 3rd |location=Oxford |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-280290-3 }} [[Категорија:Библиска критика]] [[Категорија:Германски теолози]] [[Категорија:Починати во 1976 година]] [[Категорија:Родени во 1884 година]] [[Категорија:Носители на прускиот Орден за заслуги (граѓански)]] [[Категорија:Апсолвенти на Хумболтовиот универзитет]] [[Категорија:Носители на Големиот крст со ѕвезда и лента на Орденот за заслуги за СР Германија]] [[Категорија:Апсолвенти на Тибингенскиот универзитет]] dtntfax3x48k92rvfnrd2zdooybeclc 0 1223073 4803440 4409282 2022-08-19T17:02:38Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Партија|||||||||||||||||}} [[Податотека:RSF Bundestagwahlzettel 1949.jpg|мини|гласачка картичка]] '''Германската десничарска партија''' ( {{Lang-de|Deutsche Rechtspartei}}, ДРП) била екстремно десничарска политичка партија што се појавиla во британската зона на [[Сојузничка окупација на Германија|окупираната Германија сојузнички]] по [[Втора светска војна|Втората светска војна]]. Исто така познат како ''Deutsche Conservative Partei - Deutsche Rechtspartei'' (партијата ги користеше двете имиња, разликувајќи го името што го користеа различните [[Сојузни покраини во Германија|Länder]], но немаше директни врски со Германската конзервативна партија пред Првата светска војна), првично било формирана национална конзервативна партија јуни 1946 година од страна на спојување на три помали групи - ''Дојче Konservative Partei'', на ''Дојче Aufbaupartei'' на ''Völkisch'' политичар Reinhold Wulle и ''Дојче Bauern- und Landvolk Partei''.<ref name="Neo">D. Childs, 'The Far-Right in Germany since 1945', L. Cheles, R. Ferguson & M. Vaughan, ''Neo-Fascism in Europe'', Harlow: Longman, 1992, p. 70</ref> Нејзиниот манифест бил во голем дел на авторот Ханс Зеер. Првично наменет како продолжение на Германската народна партија, наскоро привлекол голем број поранешни [[Националсоцијализам|нацисти]] и нејзината програма се смени кон повеќе [[Неонацизам|нео-нацистички]] став,<ref>R. Eatwell, ''Fascism: A History'', London: Pimlico, 2003, p. 277</ref> додека многу центристички членови останаа да се приклучат на Германската партија (ДП). На сојузните избори од 1949 година до првиот [[Бундестаг]], партијата освоила пет места,<ref name="Neo"/> меѓу пратениците беше Фриц Реслер (алијас д-р Франц Рихтер), кој наскоро станал познат по своите радикални позиции. И покрај овој успех, DRP бил ослабен, истата година кога Социјалистичката партија Рајх ''(Sozialistische Reichspartei,'' СРП) била формирана и голем број на членови кои го поддржаа Ото Ернст Ремер и Герхард Кригер лево за да се приклучат на поотворено неонацистичката партија.<ref>Childs, 'The Far-Right in Germany', p. 71</ref> Навистина, групата загуби двајца свои заменици - Рослер и Фриц Дорлс - на оваа поекстремна партија по нејзиното основање.<ref>Alfred Grosser, ''Germany in Our Time'', Penguin Books, 1971, p. 212</ref> Сепак, тие добија еден заменик кога ''Wirtschaftliche Aufbau-Vereinigung'', група на различни личности кои го поддржаа демагогичниот адвокат од Минхен, Алфред Лорит, се распаднаа во раните 1950-ти.<ref>Alfred Grosser, ''Germany in Our Time'', pp. 252-253</ref> Во рамките на Бундестагот, ДРП започна да соработува со голем број помали групи на крајната десница, како што се Национал демократите (мала група која не треба да се меша со подоцнежната Национал-демократска партија на Германија ). Помеѓу 1950 и 1951 година, останатите пратеници на ДПП, кои го поддржуваа Фриц Реслер, се обидуваа да се спојат со овие групи, со цел да формираат поголема групации, што резултираше со создавање на ''Дојче рејхспарт''.<ref>Eatwell, ''Fascism: A History'', p. 279</ref> Рекслер мораше да ги напушти партиските канцеларии за неговите контакти со претседателите на СРП, тој се приклучи на Партијата на социјалистичката рајх во септември 1950 година. И покрај тоа што е ефикасно непостоечки, извештајот за партијата бил изготвен од Сојузниот уставен суд на Германија во контекст на забраната за СРП во 1952 година. Во извештајот се тврди дека партијата активно се обидела да ги организира членовите на претходните десничарски групи, иако не презеле никакви дејства бидејќи партијата престанала да постои.<ref>[[Karl Dietrich Bracher]], ''The German Dictatorship'', Harmondworth: Penguin, 1973, p. 579</ref> Неколку членови кои не се приклучија на Дојче Рајхспартеи продолжија како "национални десничари" ( ''Nationale Rechte'' ) и конечно се усогласија со Слободната демократска партија во 1954 година. == Поврзано == * Конзервативизам во Германија == Наводи == {{Наводи|2}} [[Категорија:Поранешни политички партии во Германија]] [[Категорија:Страници со непрегледан превод]] fherdsvc852yjpe25jwzae1i5z5oyoa 0 1223305 4803538 4778343 2022-08-19T19:15:30Z Bjankuloski06 332 /* Литература */Јазично подобрување, replaced: Репрезентативно → Претставително wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Функционер}} '''Фридрих Еберт''' (германски изговор: ; 4 февруари 1871 година {{spaced ndash}} 28 февруари 1925) бил германски политичар на [[Социјалдемократска партија на Германија|Социјалдемократската партија на Германија]] (СПД) и прв [[Претседател на Германија (1919–1945)|претседател на Германија]] од 1919 до неговата смрт на функцијата во 1925 година. Еберт бил избран за водач на СПД, по смртта на [[August Bebel|Август Бебел]] во 1913 година. Во 1914 година, кратко време откако го предзел водството, партијата станала длабоко поделена околу поддршката на Еберт за воени заеми за финансирање на германските воени напори во [[Прва светска војна|Првата светска војна]]. Умерен [[Социјалдемократија|социјален демократ]], Еберт бил во корист на политиката на ''[[Burgfriedenspolitik|Бургфриден]]'', политичка политика која се обидела да ги потисне расправиите околу домашните прашања меѓу политичките партии за време на војната, со цел да ги концентрира сите сили во општеството за успешното завршување на воените напори. Тој се обидел да ги изолира оние во партијата што се спротивставувале на војната, но не можел да спречи поделба. Еберт бил клучна фигура во [[Ноемвриска револуција|Ноемвриската револуција од 1918-1919]]. Кога Германија станала република на крајот на Првата светска војна, тој станал прв канцелар. Неговата политика во тоа време првенствено била насочена кон враќање на мирот и редот во Германија и содржејќи ги поекстремните елементи на револуционерната левица. Со цел да ги оствари овие цели, тој се здружи со конзервативни и националистички политички сили, особено со раководството на војската под генералот [[Wilhelm Groener|Вилхелм Гроенер]] и десничарскиот ''[[Freikorps|Фрикорпс]]''. Со нивна помош, владата на Еберт ги уништила бројните социјалистички и комунистички востанија, како и оние од десницата, вклучувајќи го и [[Kapp Putsch|Кап Пуч]]. Ова го направила контроверзната историска фигура. == Раниот живот == [[Податотека:Friedrichebert1890.jpg|лево|мини| Фридрих Еберт (1890)]] Еберт е роден во [[Хајделберг]], Баден, [[Германско Царство]] на 4 февруари 1871 година како седмо од девет деца на кројачот Карл Еберт (1834-92) и неговата сопруга Катарина (née Hinkel, 1834-1897). Тројца негови браќа и сестри умреле на рана возраст.<ref name="DHM">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/EbertFriedrich/index.html|title=Biografie Friedrich Ebert (German)|publisher=Deutsches Historisches Museum|archive-url=https://web.archive.org/web/20140711164442/http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/EbertFriedrich/index.html|archive-date=11 July 2014|url-status=dead|accessdate=22 May 2013}}</ref><ref name="Bio">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.deutsche-biographie.de/sfz12329.html|title=Biografie Friedrich Ebert (German)|publisher=Bayerische Nationalbibliothek|accessdate=2 August 2013}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://www.questia.com/read/34683530/a-dictionary-of-political-biography|title=A Dictionary of Political Biography|last=Dennis Kavanagh|publisher=OUP|year=1998|location=Oxford|page=157|chapter=Ebert, Friedrich|access-date=1 September 2013}}</ref><ref name="Stiftung Reichspräsident-Friedrich-Ebert-Gedenkstätte">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ebert-gedenkstaette.de/pb/,Lde/Startseite/Friedrich+Ebert/1871_1888.html|title=Friedrich Ebert: Leben 1871–1888 (German)|publisher=Stiftung Reichspräsident-Friedrich-Ebert-Gedenkstätte|accessdate=30 October 2016}}</ref> Иако сакаше да присуствува на универзитет, тоа се покажа како невозможно поради недостатокот на средства од неговото семејство.<ref name="Gestalten">{{Наведена книга|title=Geschichte in Gestalten:1:A-E (German)|last=Herzfeld|first=Hans (ed)|publisher=Fischer, Frankfurt|year=1963|isbn=|pages=335–336}}</ref> Наместо тоа, обучувал како седлост од 1885 до 1888 година.<ref name="DHM" /> Откако станал навивач во 1889 година, според германскиот обичај, патувал од место до место во Германија, гледајќи ја земјата и учејќи нови детали за неговата трговија. Во [[Манхајм]], тој беше воведен од вујко со Социјалдемократската партија, приклучувајќи се во 1889 година.<ref name="Gestalten" /><ref name="Harenberg">{{Наведена книга|title=Harenberg Personenlexikon: Ebert, Friedrich|publisher=Harenberg Lexikon Verlag, Dortmund|year=2000|isbn=3-611-00893-1|pages=274–275}}</ref> И покрај тоа што Еберт ги проучувал делата на [[Карл Маркс]] и [[Фридрих Енгелс]], тој помалку се интересирал за идеологијата отколку за практичните и организациските прашања што би ги подобриле многуте работници тогаш и таму.<ref name="Gestalten" /> Еберт бил на "црната листа" на полицијата поради неговите политички активности, па затоа продолжил да го менува местото на живеење. Помеѓу 1889 и 1891 година живеел во [[Касел]], [[Брауншвајг]], Елберфелд-Бармен, Ремчејд, Квакенбрюк и [[Бремен]], каде што ги основал и претседавал со локалните поглавја на ''Сатлервербанд'' (Здружение на седлаџии).<ref name="DHM" /> [[Податотека:Friedrichebert1898.jpg|мини|Фридрих Еберт со неговата сопруга Луиз и нивните деца (од лево кон десно) Фридрих, Георг и Хајнрих (Божиќ 1898)]] [[Податотека:Bundesarchiv_Bild_146-1977-074-08,_Volksbeauftragte_Landsberg,_Scheidemann,_Noske,_Ebert,_Wissell.jpg|мини| Народни заменици Ото Ландсберг, Филип Шејдеман, [[Густав Носке|Густав Ношке]], Фридрих Еберт и Рудолф Висел, откако УСАП го напушти Советот на крајот од 1918 година ]] == Претседател на Германија == [[Податотека:Bundesarchiv_Bild_146-1973-076-58,_Reichskanzler_Cuno_und_Reichspräsident_Ebert.jpg|мини|Еберт, десно, со канцелар Вилхелм Куно (1923)]] На [[German presidential election, 1919|првите германски претседателски избори]], што се одржале на 11 февруари 1919 година, пет дена по состанокот на ''Националното'' собрание во [[Вајмар|Веймар]], Еберт бил избран за привремен претседател на [[Вајмарска Република|германската република]].<ref name="Kolb2005">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=EZp9wxPsi_sC&pg=PA226|title=The Weimar Republic|last=Kolb|first=Eberhard|publisher=Psychology Press|year=2005|isbn=978-0-415-34441-8|page=226|access-date=10 February 2012}}</ref> Тој останал на таа позиција по стапувањето во сила на новиот устав и положил свечена заклетва како ''Рајхспредиц'' на 21 август 1919 година.<ref name="DHM"/> Тој бил првиот демократски избран шеф на државата Германија, а исто така бил и првиот обичен човек, првиот социјалист, првиот цивил и првото лице од пролетерска позадина што ја држел таа позиција. За цело време на унифицираното постоење на германскиот рајх од 1871 до 1945 година, тој исто така бил единствениот шеф на држава кој била недвосмислено посветен на демократијата.<ref name="FES">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.fes.de/fulltext/historiker/00211005.htm|title=Friedrich Ebert (1871–1925).Vom Arbeiterführer zum Reichspräsidenten (German)|publisher=Friedrich Ebert Stiftung|accessdate=23 July 2013}}</ref> [[Податотека:Mass_demonstration_in_front_of_the_Reichstag_against_the_Treaty_of_Versailles.jpg|лево|мини| Демонстрација против Версајскиот договор пред <nowiki><i id="mw1Q">Рајхстагот</i></nowiki>, 15 мај 1919 година]] Борбата на владата против комунистичките сили, како и непослушните социјалисти, продолжи откако Еберт станал претседател. Од јануари до мај 1919 година, во некои области низ летото, продолжила граѓанската војна во Германија. Од 19 јануари изборите вратиле солидно мнозинство за демократските партии (СПД, Центрум и ДДП), Еберт сметал дека револуционерните сили немаат легитимитет. Тој и Носке ги користелеа истите сили што претходно ги вработиле во Берлин на национално ниво за да ги распушти работнички совети и да го реорганизираат законот и редот.<ref name="Haffner">{{Наведена книга|title=Die deutsche Revolution 1918/19 (German)|last=Haffner|first=Sebastian|publisher=Kindler|year=2002|isbn=3-463-40423-0|pages=}}</ref> {{Rp|183–196}} Во март 1920 година, за време на десничарскиот [[Kapp Putsch|Кап Пуч]] на некои елементи на Фрикорпс, владата, вклучувајќи го и Еберт, морала да побегне од Берлин. Сепак, одбивањето на државните службеници да ја прифатат самопрогласената влада и генералниот штрајк наречен легитимен кабинет, довело до колапс на пучот. Откако завршиле, штрајкувачите во [[рур]]скиот регион одбиле да се вратат на работа и, предводени од членовите на USPD и КПД, претставиле вооружен предизвик за власта на владата. Потоа ги испратиле војниците на [[Рајхсвер|Рајхсвех]] и ''Фрикорпс'' да го уриваат [[Ruhr Uprising|Рурското востание]] со сила. За да избегне изборна кампања во критично време, Рајхстагот го продолжи својот мандат на 24 октомври 1922 година до 25 јуни 1925 година, со квалификувано мнозинство гласови со што го сменил уставот.<ref name="DHM"/><ref name="Gestalten"/> Како претседател, Еберт ги назначил централно-десничарските личности како [[Wilhelm Cuno|Вилхелм Куно]] и [[Hans Luther|Ханс Лутер]] како канцелар и направил ригорозно користење на неговите широки овластувања според членот 48 од Вајмарскиот устав, на пример, со цел да се справи со Кап-Пуч и [[Пивнички пуч|Хитлер-Путш]].<ref name="Gestalten"/> Преку 1924 година тој користел итни надлежности на претседателството вкупно 134 пати.<ref name="Krockow">{{Наведена книга|title=Die Deutschen in ihrem Jahrhundert 1890–1990 (German)|last=von Krockow|first=Christian|publisher=Rowohlt|year=1990|isbn=3-498-034-52-9|author-link=Christian Krockow}}</ref> {{Rp|135}} По граѓанската војна, тој ја сменил својата политика на "политика на рамнотежа" помеѓу левицата и десницата, помеѓу работниците и сопствениците на деловните претпријатија. Во тој напор, тој следел политика на кршливи коалиции. Ова резултирало со некои проблеми, како што е прифаќањето, за време на кризата од 1923 година, од страна на СПД на подолги работни часови без дополнителна компензација, додека конзервативните партии на крајот го отфрлиле другиот елемент на компромис, воведувањето на специјални даноци за богатите. == Смрт == [[Податотека:Bundesarchiv_Bild_183-H0109-0502-007,_Berlin,_Trauerzug_für_verstorbenen_Friedrich_Ebert.jpg|лево|мини| Погреб на Еберт]] [[Податотека:Ebert-tomb.JPG|лево|мини| Гробницата на Еберт во Хајделберг]] Еберт страдал од [[Gallstone|жолчни камења]] и чести напади на [[Cholecystitis|холециститис]]. Огромните напади на десничарските противници на Еберт, вклучувајќи и клевета и потсмев, честопати биле подбивани или дури и поддржани од судството кога претседателот се свртел кон судовите. Постојаната потреба да се брани од овие напади, исто така, го поткопало неговото здравје. Во декември 1924 година, судот во Магдебург казнил новинар кој го нарекол Еберт "предавник на неговата земја" за неговата улога во штрајкот од јануари 1918 година, но исто така рекол дека, законски, Еберт, всушност, извршил предавство.<ref name="Gestalten"/> Овој судски случај го спречил да побара лекарска помош за некое време, бидејќи сакал да биде достапен за да даде докази.<ref name="Gestalten" /> Тој се разболел во средината на февруари 1925 година од она за кое се верувало дека е грип.<ref name="EDR1925">{{Наведени вести|url=https://news.google.com/newspapers?nid=860&dat=19250224&id=qdQrAAAAIBAJ&sjid=koQFAAAAIBAJ&pg=6522,2262802|title=German president has appendicitis|last=|date=24 February 1925|work=The Evening Record|access-date=9 June 2012|publisher=Ellensburg Daily Record|agency=Associated Press|location=Ellensburg, Washington|page=2}}</ref> Неговата состојба се влошила во текот на следните две недели, а во тоа време се сметало дека страда од друга епизода на болест на жолчното кесе.<ref name="EDR1925" /> Тој станало акутно [[Сепса|септички]] во ноќта на 23 февруари и бил подложен на итна [[Appendectomy|апендектомија]] (која беше изведена од [[August Bier|август Биер]]) во раните утрински часови следниот ден за она што се покажа како [[апендицит]]ис.<ref name="EDR1925" /> Тој почина од [[Septic shock|септичен шок]] четири дена подоцна, на возраст од 54 години.<ref name="Kershaw">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/?id=nV-N10gyoFwC&pg=PA267&lpg=PA267&dq=%22Friedrich+Ebert%22+appendectomy#v=onepage&q=%22Friedrich%20Ebert%22%20appendectomy&f=false|title=Hitler, 1889–1936: Hubris|last=Kershaw|first=I|publisher=W. W. Norton & Company|year=1998|isbn=0393320359|location=New York|page=267}}</ref> Бил погребан во Хајделберг. Неколку високи политичари и претседател на синдикатот одржале говори на неговиот погреб, како и протестантскиот министер [[Hermann Maas|Херман Маас]], пастир во [[Church of the Holy Spirit, Heidelberg|црквата на Светиот Дух во Хајделберг]] ; Со тоа, Маас предизвикал скандал во неговата црква и во конзервативните простории, бидејќи Еберт бил отворен атеист (иако се крстил римокатолик, одамна официјално ја напуштил црквата).<ref>See Walter Mühlhausen, ''Friedrich Ebert 1871–1925 – Reichspräsident der Weimarer Republik'', pp. 977ff; Werner Keller: "Hermann Maas – Heiliggeistpfarerr und Brückenbauer" in: Gottfried Seebaß, Volker Sellin, Hans Gercke, Werner Keller, Richard Fischer (editors): ''Die Heiliggeistkirche zu Heidelberg 1398–1998'', Umschau Buchverlag, 2001, {{ISBN|3-8295-6318-3}}, pp. 108ff.</ref> == Фондацијата Фридрих Еберт == Политиката на Еберт за балансирање на политичките фракции за време на Вајмарската Република се смета за важен архетип во СПД. Денес, [[Friedrich Ebert Foundation|фондацијата Фридрих Еберт]], која е поврзана со СПД, најголемата и најстарата фондација поврзана со партијата, која, меѓу другото, ги промовира учениците со извонредни интелектуални способности и личност, е именувана по Еберт. == Литература == * Волфганг Абендро : ''Фридрих Еберт.'' Во: Вилхелм фон Стернбург: ''Die deutschen Kanzler.'' ''Фон Бизмарк бис Кол.'' Aufbau-Taschenbuch-Verlag, Berlin 1998, {{ISBN|3-7466-8032-8}} * ''Фридрих Еберт.'' ''Sein Leben, Sein Werk, Seine Zeit.'' Беглитетот е наменет за вонземјани во Фрајрих-Еберт-Геденкстејт, уредена од Волтер Милхаузен. Кеер Верлаг, Хајделберг 1999,. * Köhler, Henning: ''Deutschland auf dem Weg zu sich selbst.'' ''Eine Jahrhundertgeschichte.'' Хоенхајм Веранг, Штутгарт / Лајпциг 2002,. * Еберхард Колб (ед.): ''Фридрих Еберт како Рајхспредидент - Амтсфурхенд и Амтсверстандс.'' Oldenbourg Wissenschaftsverlag, München 1997,.<ref name="google17">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=0Naisct7EWgC&pg=PA307|title=Friedrich Ebert als Reichspräsident: Amtsführung und Amtsverständnis|last=Kolb, E.|date=1997|publisher=de Gruyter|isbn=9783486561074|page=307|access-date=26 January 2017}}</ref> Содржи: ** Рихтер, Лудвиг: ''Дејвид Рајхшир најидентификуван во политиката и на Рајхсканцлеровата декларација: Фридрих Еберт и Коалицијата на Вајмарската коалиција.'' ** Mühlhausen, Walter: ''Das Büro des Reichspräsidenten во политички Auseinandersetzung.'' ** Kolb, Eberhard: ''Vom "vorläufigen" zum definitiven Reichspräsidenten.'' ''Умрените се возачи на "Волксвах" на Рајхспредесан 1919-1922 година.'' ** Браун, Бернд: ''Интеграција Крафт Претставителност - Дер Рајхспредец во Ландн.'' ** Hürten, Heinz: ''Reichspräsident und Wehrpolitik.'' ''Zur Praxis der Personalauslese.'' ** Рихтер, Лудвиг: За ''жал, не е вообичаена изјава за време на Јахрен од Вајмарска Република.'' ''Фридрих Еберт и унапредување на артиклите 48 од Вајмарскиот рајхверверф.'' ** Мюлхаузен, Валтер: ''Рајхспредец и Социјална демократија: Фридрих Еберт и Партија 1919-1925.'' * {{NDB|4|254|256|Friedrich Ebert|Georg Kotowski|118528610}} * Милхаузен, Валтер: ''Фридрих Еберт 1871-1925.'' ''Рајхспредец на Вајмарска Република.'' Диетц, Бон 2006,. ([http://zeus.zeit.de/text/2007/06/P-Ebert Резиме на Мајкл Епхенханс] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20070214090657/http://zeus.zeit.de/text/2007/06/P-Ebert |date=2007-02-14 }} во: ''Die Zeit,'' 1 февруари 2007) * Мюлхаузен, Валтер: ''Die Republik in Trauer.'' ''Der Tod des ersten Reichspräsidenten Фридрих Еберт.'' Stiftung Reichspräsident-Friedrich-Ebert-Gedenkstätte, Heidelberg 2005,. == Види ппвеќе == * [[Ebert–Groener pact|Пакт Еберт-Гренер]] * [[President Friedrich Ebert Memorial|Меморијален претседател Фридрих Еберт]] == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == [[Категорија:Германски канцелари]] [[Категорија:Претседатели на Германија]] [[Категорија:Политичари на Социјалдемократската партија на Германија]] [[Категорија:Луѓе од Хајделберг]] [[Категорија:Починати во 1925 година]] [[Категорија:Родени во 1871 година]] [[Категорија:Починати во Берлин]] lcynk7ffj4xctyou70zko9v93flnckk 0 1224959 4803455 4502855 2022-08-19T17:19:48Z Bjankuloski06 332 /* Место на раѓање на Гете и спомен-соба */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki [[Податотека:Frankfurt_Am_Main-Goethe-Haus-Ansicht_am_Grossen_Hirschgraben.jpg|мини|Куќата на Гете во Франкфурт]] '''Куќата на Гете''' во центарот на [[Франкфурт на Мајна]] до 1795 била резиденција на семејството Гете. == Историја == [[Податотека:Goethehaus_Frankfurt_-_Dichterzimmer.jpg|мини|Собата на поетот]] === Место на раѓање на Гете и спомен-соба === [[Јохан Волфганг фон Гете]] е роден во оваа куќа во [[Франкфурт на Мајна|Франкфурт]] 1749 година. Куќата на неговите родители во тоа време се состоеше од две тесни, меѓусебно поврзани полудрвени куќи, кои ги наследила бабата Корнелија Гете во 1733 година откако ѝ починал сопругот. По нејзината смрт таткото на Гете, кралскиот советник [[Јохан Каспар Гете]], во 1755/56 година дал над подрумите на старите куќи да се изгради претставува претставителна, четирикатна зграда во стилот на доцниот барок ([[рококо]]). [[Јохан Волфганг фон Гете]] живеел тука, со исклучок на студиските години во [[Лајпциг]] во 1765/68 и во [[Стразбур]] 1770/71, додека не отишол во Вајмар во 1775 година. Неговите младешки се опишани години во автобиографијата ''[[Поезија и вистина]]''. Во 1795 година, мајката [[Катарина Елизабета Гете]] ја продала куќата и заедно со мебелот, бидејќи ѝ било претешко да стопанисува со неа по смртта на таткото. По продажбата, куќата поминала низ рацете на повеќе приватници. Последниот сопственик имал мала спомен-соба посветена на Гете на таванот. Кога во 1963 требало да се изврши поголема реконструкција на куќата, на научното граѓанско здружение основано од [[Ото Фолгер]] во 1859 му успеало да ја добие. Постепено била повторно изградена според историски извори и мемоарите на Гете и била ставена на располагање на јавноста како еден од првите поетски спомен-куќи. === Астрономски часовник === [[Податотека:Huesgen–Uhr, Goethe–Haus im Detail.jpg|мини|Астрономскиот часовник во Куќата на Гете (детал)]] {{Главна|Часовникот на Хизген}} Во 1746 година, дворскиот советник Вилхелм Фридрих Хизген дал да се изгради астрономски часовник. Хизген бил добар пријател на семејството Гете. Младиот Јохан Волфганг фон Гете го видел часовникот во куќата на Хизген и бил толку воодушевен од него што дури и пет децении подоцна, во ''[[Поезија и вистина]]'', се сетил на тој „чудесен часовник за тие денови“. Во 1933 година, граѓанското друштво успеало да го купи таканаречениот Часовник на Хизген по цена од 2000 [[Германска рајх марка|германски рајх-марки]]. Часовникот денес е изложен на мезанинот на вториот кат скалите на куќата. === Уништување за време на војната и реконструкција === [[Податотека:Bundesarchiv_Bild_183-2005-0717-527,_Frankfurt-Main,_Wiederaufbau_Goethehaus.jpg|мини|Реконструкција во мај 1949 година]] Во [[Воздушен напад на Франкфурт|воздушниот напад на Франкфурт]] од 22 март 1944 година, на денот кога се навршувале точно 112 години од смртта на Гете, целиот ред куќи на улицата бил тешко оштетен, а куќата на Гете била уништена со [[Воздушна бомба|воздушни бомби]]. Веќе во 1947 започнала реконструкција верна на оригиналот под раководство на архитектот [[Тео Келнер]]. Во 1951 година се одржало свеченото отворање. Мебелот, предметите, книгите, ракописите и уметничките дела што за време на војната биле изнесени за да се заштитат можеле повторно да се вратат во родната куќа на Гете. По 1945 година се одвивала голема дебата за смислата на реконструкцијата. Многу познати и влијателни личности ја отфрлиле реконструкцијата, а исто мислење имале и многу архитекти и историчари на уметноста. Овој став бил објавен во првиот број на списанието „уметност на градење и форма на работа“ како основен услов за реконструкција: „Уништеното наследство не смее да се реконструира историски, може да постои само со нови задачи во нова форма“. На страната на „Реконструкционистите“ застанале меѓу другите и добитникот на Нобеловата награда за книжевност [[Херман Хесе]], филозофот [[Карл Јасперс]] и индустријалецот Ричард Мертон. На крајот приврзаниците на реконструкцијата успеале да го наметнат својот став. <gallery class="center centered" caption="Дел од внатрешноста"> Податотека:Küche@Goethe-Haus Frankfurt a.M.20170819.jpg|Кујната со пумпа за вода Податотека:Innenräume@Goethe-Haus Frankfurt a.M.20170819 01.jpg|Соба во куќата Податотека:Innenraum@Goethe-Haus Frankfurt a.M.20170819 03.jpg|Соба во куќата Податотека:Innenraum@Goethe-Haus Frankfurt a.M.20170819 04.jpg|Соба во куќата Податотека:Bildergalerie@Goethe-Haus Frankfurt a.M.20170819.jpg|Галерија со слики Податотека:Bücherschrank@Goethe-Haus Frankfurt a.M.20170819.jpg|Шкаф со книги </gallery> === Музеј на германскиот романтизам === Со куќата е поврзан и Музејот на Гете, уметничка галерија со слики од времето на Гете. Во 2018 е предвидено спојување со Музејот на германската романтика, кој се гради на соседниот имот. == Анекдота == Според една стара франкфуртска анекдота, ''вистинските жители на Франкфурт'' не се интересираат за куќата на Гете. Како доказ за тоа се наведува приказната за човекот од Франкфурт што бил на умирање и на смртната постела упатил последна молитва: ''Драг Боже, дозволи ми да поживеам уште малку и за тебе ќе одам дури и во куќата на Гете!'' == Галерија == <gallery> Податотека:Goethehaus 1850.jpg|Куќата на Гете на средината на 19 век Податотека:Bundesarchiv B 145 Bild-F005758-0033, Frankfurt-Main, Goethe-Haus.jpg|Куќата во 1958 Податотека:Gedenktafel Otto Volger (1822-1897).JPG|Спомен-плоча на Ото Фолгер Податотека:Goethehaus-ffm012.jpg|Улицата на која се наоѓа куќата Податотека:Frankfurt, Brunnen Goethehaus.JPG|Бунарот до куќата </gallery> == Интернет-врски == * [http://www.goethehaus-frankfurt.de/ Мрежно место на куќата на Гете] * [http://altfrankfurt.com/Goethe/ Повеќе информации и слики од куќата на Гете]. [[Категорија:Места наречени според Гете]] [[Категорија:Родна куќа на позната личност]] [[Категорија:Музеј во Франкфурт]] [[Категорија:Реконструирани градби во Франкфурт]] 3u0qm35ans2xexduday07vqg1e74ugj 0 1229506 4803500 4784240 2022-08-19T19:01:08Z Bjankuloski06 332 /* Награда */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki '''Награда „Златен венец“''' – главна награда на [[Струшки вечери на поезијата|Струшките вечери на поезијата]]. Таа е една од најценетите меѓународни награди за [[поезија]] во светот. Наградата „Златен венец“ се доделува на меѓународниот поетски митинг „Мостови“ на истекот на реката [[Црн Дрим]] од [[Охридско Езеро|Охридското Езеро]].<ref name=ZV>{{нмс| title=Награда „Златен венец“ | url=http://svp.org.mk/awards/golden-wreath/?lang=mk | work= | publisher=Струшки вечери на поезијата | date= | accessdate=2019-08-25}}</ref> ==Награда== Наградата претставува уникатна рачна изработка на златен венец според нацртот на македонскиот [[сликар]] и графичар [[Димче Протуѓер]].<ref name=ZV/> Покрај Златниот венец, Струшките вечери на поезијата издаваат претставителна книга поезија од добитникот на наградата во оригинал и во препев на [[македонски јазик]]. ==Историја== Наградата „Златен венец“ била востановена во 1966 година и до 1971 година истата се доделувала за најдобра необјавена песна прочитана на фестивалот „Струшки вечери на поезијата“. Од 1971 година, наградата „Златен венец“ се доделува за целокупен поетски опус.<ref name=ZV/> == Досегашни лауреати == {| class="wikitable" |- bgcolor="#cccccc" !Година !Лауреат !Земја |- |[[1966]] |[[Роберт Рождественски]] |{{знаме|СССР}} |- |[[1967]] |[[Булат Окуџава]] |{{знаме|СССР}} |- |[[1968]] |[[Ласло Наѓ]] |{{знаме|Унгарија}} |- |[[1969]] |[[Мак Диздар]] |{{знаме|СР Босна и Херцеговина}} |- |[[1970]] |[[Миодраг Павловиќ]] |{{знаме|СР Србија}} |- |[[1971]] |[[Вистан Хју Оден]] |{{знаме|САД}} |- |[[1972]] |[[Пабло Неруда]] |{{знаме|Чиле}} |- |[[1973]] |[[Еуџенио Монтале]] |{{знаме|Италија}} |- |[[1974]] |[[Фазил Хисни Дагларџа]] |{{знаме|Турција}} |- |[[1975]] |[[Леополд Седар Сенгор]] |{{знаме|Сенегал}} |- |[[1976]] |[[Ежен Гилвик]] |{{знаме|Франција}} |- |[[1977]] |[[Артур Лундквист]] |{{знаме|Шведска}} |- |[[1978]] |[[Рафаел Алберти]] |{{знаме|Шпанија}} |- |[[1979]] |[[Мирослав Крлежа]] |{{знаме|СР Хрватска}} |- |[[1980]] |[[Ханс Магнус Енценсбергер]] |{{знаме|Германија}} |- |[[1981]] |[[Блаже Конески]] |{{знаме|СР Македонија}} |- |[[1982]] |[[Никита Станеску]] |{{знаменце|Flag of Romania (1965-1989).svg}} [[Романија]] |- |[[1983]] |[[Сачидананд Хирананд Ватсјајн-Ајгеј]] |{{знаме|Индија}} |- |[[1984]] |[[Андреј Вознесенски]] |{{знаме|СССР}} |- |[[1985]] |[[Јанис Рицос]] |{{знаме|Грција}} |- |[[1986]] |[[Ален Гинсберг]] |{{знаме|САД}} |- |[[1987]] |[[Тадеуш Ружевич]] |{{знаме|Полска}} |- |[[1988]] |[[Десанка Максимовиќ]] |{{знаме|СР Србија}} |- |[[1989]] |[[Томас Шапкот]] |{{знаме|Австралија}} |- |[[1990]] |[[Хусто Хорхе Падрон]] |{{знаме|Шпанија}} |- |[[1991]] |[[Јосиф Бродски]] |{{знаме|САД}} |- |[[1992]] |[[Ференц Јухас]] |{{знаме|Унгарија}} |- |[[1993]] |[[Генади Ајги]] |{{знаме|Русија}} |- |[[1994]] |[[Тед Хјуз]] |{{знаме|Велика Британија}} |- |[[1995]] |[[Јехуда Амихај]] |{{знаме|Израел}} |- |[[1996]] |[[Макото Оока]] |{{знаме|Јапонија}} |- |[[1997]]<ref>Мохамед Бенис. Дарот на Светлината. Предговор од Паскал Гилевски, Струга, 2001</ref> |[[Адонис (поет)|Адонис]] |{{знаме|Сирија}} |- |[[1998]] |[[Лу Јуен]] |{{знаме|Кина}} |- |[[1999]] |[[Ив Бонфоа]] |{{знаме|Франција}} |- |[[2000]] |[[Едоардо Сангвинети]] |{{знаме|Италија}} |- |[[2001]] |[[Шејмас Хини]] |{{знаме|Ирска}} |- |[[2002]] |[[Славко Михалиќ]] |{{знаме|Хрватска}} |- |[[2003]] |[[Томас Транстремер]] |{{знаме|Шведска}} |- |[[2004]] |[[Васко Граса Моура]] |{{знаме|Португалија}} |- |[[2005]] |[[Вилијам С. Мервин]] |{{знаме|САД}} |- |[[2006]] |[[Нанси Морехон]] |{{знаме|Куба}} |- |[[2007]] |[[Махмуд Дарвиш]] |{{знаме|Палестина|name=Палестина}} |- |[[2008]] |[[Фатос Арапи]] |{{знаме|Албанија}} |- |[[2009]] |[[Томаж Шаламун]] |{{знаме|Словенија}} |- |[[2010]] |[[Љубомир Левчев]] |{{знаме|Бугарија}} |- |[[2011]] |[[Матеја Матевски]] |{{знаме|Македонија}} |- |[[2012]] |[[Монгане Вали Сероте]] |{{знаме|ЈАР}} |- |[[2013]]<ref>{{наведени вести|url=http://www.utrinski.com.mk/default.asp?ItemID=7F8B33EEA7072D498ACCA5F86EF4157B|title=Мексиканскиот поет Хосе Емилио Пачеко - добитник на „Златен венец“ на СВП|last=Иванова|first=Тина|date=28 февруари 2013, 12:32|publisher=Утрински Весник|accessdate=2013-02-28}}</ref> |[[Хосе Емилио Пачеко]] |{{знаме|Мексико}} |- |[[2014]]<ref>{{наведени вести|url=http://www.strugapoetryevenings.com/ko-un-is-the-winner-of-the-golden-wreath-2014/|title=Ко Ун е добитник на „Златниот венец“ за 2014 година|date=21 февруари 2014|publisher=Струшки вечери на поезијата|accessdate=21 февруари 2014}}</ref> |[[Ко Ун]] |{{знаме|Јужна Кореја}} |- |[[2015]]<ref>{{наведени вести|url=http://www.strugapoetryevenings.com/chinese-poet-bei-dao-is-the-winner-of-the-golden-wreath-2015/?lang=mk|title=Кинескиот поет Беи Дао е добитник на „Златен венец“ за 2015 година|date=20 март 2015|publisher=Струшки вечери на поезијата|accessdate=24 март 2015}}</ref> |[[Беј Дао]] |{{знаме|Кина}} |- |[[2016]]<ref>{{наведени вести|url=http://www.cooltura.mk/literatura/margaret-etvud-od-kanada-dobitnik-na-zlatniot-venec-za-2016|title=Маргарет Етвуд од Канада добитник на Златниот венец за 2016|last=|first=|date=|publisher=Cooltura|accessdate=2016-03-21}}</ref> |[[Маргарет Етвуд]] |{{знаме|Канада}} |- |[[2017]]<ref>{{наведени вести|url=http://svp.org.mk/charls-simic-dobitnik-na-zlaten-venec-2017/?lang=mk|title=Чарлс Симиќ е добитник на „Златен венец“ на СВП за 2017|last=|first=|date=28 февруари 2013, 12:32|publisher=Струшки вечери на поезијата|accessdate=2017-08-24}}</ref> |[[Чарлс Симиќ]] |{{знаме|САД}} |- |[[2018]]<ref>{{наведени вести|url=https://www.slobodnaevropa.mk/a/29113248.html|title=Адам Загајевски добитник на „Златен венец“ на СВП 2018|last=|first=|date=21 март 2018, 12:32|publisher=Радио Слободна Европа|accessdate=2018-03-21}}</ref> |[[Адам Загајевски]] |{{знаме|Полска}} |- |[[2019]]<ref>{{наведени вести|url=http://svp.org.mk/романската-поетеса-ана-бландијана-е-д/?lang=mk|title=Романската поетеса Ана Бландијана е добитникот на наградата „Златен венец“ на СВП за 2019 година|last=|first=|date=21 март 2019|publisher=СВП|accessdate=2019-03-23}}</ref> |[[Ана Бландијана]] |{{знаме|Романија}} |- |[[2020]]<ref>{{наведени вести|url=http://svp.org.mk/израелскиот-поет-амир-ор-е-добитникот/?lang=mk|title=Израелскиот поет Амир Ор е добитникот на наградата „Златен венец“ на СВП за 2020 година|last=|first=|date=|publisher=СВП|accessdate=18 јули 2020}}</ref> |[[Амир Ор]] |{{знаме|Израел}} |- |[[2021]]<ref>{{нмс| title=Британската поетеса Керол Ен Дафи е добитник на наградата „Златен венец“ на СВП за 2021 година | url=https://svp.org.mk/mk/britanskata-poetesa-carol-en-dafi-e/| work= | publisher=Струшки вечери на поезијата | date=| accessdate=2 септември 2021}}</ref> |[[Керол Ен Дафи]] |{{знаме|Обединето Кралство}} |- |[[2022]]<ref>{{нмс| title= Jaпонскиот поет Шунтаро Таникава е добитник на наградата „Златен венец“ на СВП за 2022 година | url=https://svp.org.mk/mk/ jaпонскиот-поет-шунтаро-таникава-е-доби/#more-6615 | work= | publisher=Струшки вечери на поезијата | date=| accessdate=24 јуни 2022}}</ref> |[[Шунтаро Таникава]] |{{знаме|Јапонија}} |} ==Поврзано== [[Струшки вечери на поезијата]] ==Наводи== {{наводи}} [[Категорија:Македонски литературни награди]] [[Категорија:Македонски награди]] qs39iz4s4h0gcyju4ctmvgs80zxpmdl 0 1229520 4803499 4777938 2022-08-19T19:01:04Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki [[Податотека:Споменик на Браќа Миладиновци на улица Браќа Миладиновци Струга.jpg|мини|десно|Споменикот на Димитар и Константин Миладинови во Струга]] '''Награда „Браќа Миладиновци“''' – награда за најдобра поетска книга меѓу два фестивала на [[Струшки вечери на поезијата|Струшките вечери на поезијата]]. Таа е најголемата национална награда за поетско творештво. Наградата „Браќа Миладиновци“ се доделува на меѓународниот поетски митинг „Мостови“ на истекот на реката [[Црн Дрим]] од [[Охридско Езеро|Охридското Езеро]].<ref name=BM>{{нмс| title=Награда „Браќа Миладиновци“ | url=http://svp.org.mk/браќа-миладиновци/?lang=mk | work= | publisher=Струшки вечери на поезијата | date= | accessdate=2019-08-25}}</ref> ==Награда== Наградата е именувана во чест на браќата [[Браќа Миладиновци|Димитар, Константин и Наум Миладинови]]<ref name=BM/> Струшките вечери на поезијата издаваат претставителна книга поезија од добитникот на наградата во оригинал и во препев на [[англиски јазик]]. ==Историја== Наградата „Браќа Миладиновци“ била востановена во 1963 година како признание за најдобра поетска книга меѓу два фестивали и нејзин прв добитник бил поетот [[Матеја Матевски]].<ref name=BM/> == Досегашни добитници<ref name=BM/> == {| class="wikitable" |- bgcolor="#cccccc" !Година !Добитник !Книга поезија |- |[[1963]] |[[Матеја Матевски]] |Рамноденица |- |[[1964]] |[[Анте Поповски]] |Непокор |- |[[1967]] |[[Влада Урошевиќ]] |Летен дожд |- |[[1968]] |[[Петре М. Андреевски]] |[[Дениција]] |- |[[1969]] |[[Миле Неделкоски]] |Еретикон-еротикон |- |[[1970]] |[[Петар Т. Бошковски]] |Постела од трње |- |[[1971]] |[[Петре М. Андреевски]] |Дални-наковални |- |[[1971]] |[[Богомил Ѓузел]] |Миросници |- |[[1972]] |[[Богомил Ѓузел]] |Бунар во времето |- |[[1973]] |[[Влада Урошевиќ]] |Ѕвезда на терезија |- |[[1974]] |[[Блаже Конески]] |Записи |- |[[1975]] |[[Гане Тодоровски]] |Снеубавен ден |- |[[1976]] |[[Ацо Шопов]] |Песна за црната жена |- |[[1977]] |[[Атанас Вангелов]] |Глетки и привиденија |- |[[1978]] |[[Милован Стефаноски]] |Ѕид пред бескрајот |- |[[1979]] |[[Славко Јаневски]] |Оковано јаболко |- |[[1980]] |[[Ефтим Клетников]] |Окото на темниот |- |[[1981]] |[[Матеја Матевски]] |Липа |- |[[1982]] |[[Михаил Ренџов]] |Нерези |- |[[1983]] |[[Адем Гајтани]] |Лебедова песна |- |[[1984]] |[[Тодор Чаловски]] |Јадро |- |[[1985]] |[[Лилјана Дирјан]] |Жива мера |- |[[1986]] |[[Влада Урошевиќ]] |Хипнополис |- |[[1987]] |[[Петко Дабески]] |Четврта координата |- |[[1988]] |[[Славко Јаневски]] |Песји шуми |- |[[1989]] |[[Катица Ќулавкова]] |Жедби |- |[[1990]] |[[Раде Силјан]] |Заѕидување на сенката |- |[[1991]] |[[Ристо Василевски]] |Плодоред |- |[[1992]] |[[Јордан Даниловски]] |Коба |- |[[1993]] |[[Бранко Цветкоски]] |Молитвен веј |- |[[1994]] |[[Петре Бакевски]] |Низ златниот прстен на Сонцето |- |[[1995]] |[[Анте Поповски]] |Провиденија |- |[[1996]] |[[Светлана Христова-Јоциќ]] |С. Бесмртна |- |[[1997]] |[[Глигор Стојковски]] |Заборавено око на небото |- |[[1998]] |[[Гордана Михаилова-Бошнакоска]] |Планини од картонски кутии |- |[[1999]] |[[Јован Котески]] |Разор |- |[[2000]] |[[Славе Ѓорѓо Димоски]] |Темно место |- |[[2001]] |[[Санде Стојчевски]] |Тримка |- |[[2002]] |[[Радован Павловски]] |Штип |- |[[2003]] |[[Ефтим Клетников]] |Живиот камен |- |[[2004]] |[[Петко Дабески]] |Сноп параболи |- |[[2005]] |[[Петар Т. Бошковски]] |Вратика |- |[[2006]] |[[Братислав Ташковски]] |Големата љубовна песна |- |[[2007]] |[[Никола Маџиров]] |Преместен камен |- |[[2008]] |[[Ристо Лазаров]] |Среде |- |[[2009]] |[[Весна Ацевска]] |Столисник |- |[[2010]] |[[Владимир Мартиновски]] |Квартети |- |[[2011]] |[[Веле Смилевски]] |Забранета книга |- |[[2012]] |[[Милош Линдро]] |Основи на небото |- |[[2013]] |[[Ристо Јачев]] |Помнам |- |[[2014]]<ref>[http://w.webohrid.com/2015/08/21/poznata-programata-za-struskite-veceri-na-poezijata-2015/ Програма на СВП 2015]</ref> |[[Вера Чејковска]] |Моите веди |- |[[2015]]<ref>[https://publicitet.mk/kultura/item/497-godina-bez-leto-od-violeta-tancheva-zlateva-dobitnik-na-nagradata-brakja-miladinovci Година без лето од Виолета Танчева-Златева добитник на наградата „Браќа Миладиновци“]</ref> |[[Виолета Танчева-Златева]] |Година без лето |- |[[2016]]<ref>[https://meta.mk/ivan-dheparoski-e-dobitnik-na-nagradata-braka-miladinovtsi/ Иван Џепароски е добитник на наградата „Браќа Миладиновци“]</ref> |[[Иван Џепароски]] |Светлината на Света Гора |- |[[2017]]<ref>[https://www.fakulteti.mk/news/17-08-25/mihail_rendzhov_e_dobitnik_na_nagradata_brakja_miladinovci Михаил Ренџов е добитник на наградата „Браќа Миладиновци“]</ref> |[[Михаил Ренџов]] |Јас, Елегии |- |[[2018]]<ref>[https://www.mkd.mk/poezija/nebesna-pantomima-zoran-anchevski Небесна пантомима – Зоран Анчевски]</ref> |[[Зоран Анчевски]] |Небесна пантомима |- |[[2019]]<ref>[https://www.biznisvesti.mk/jovitsa-ivanovski-so-stihozbirkata-chovek-dobitnik-na-nagradata-braka-miladinovtsi-za-2019-godina/ Јовица Ивановски со стихозбирката „Човек“ – добитник на наградата „Браќа Миладиновци“ за 2019 година]</ref> |[[Јовица Ивановски]] |Човек |- |[[2020]]<ref>{{нмс| title=СВП 2020: Со „Двоумење“ Ива стана најмладата добитничка на „Браќа Миладиновци“ | url=https://www.slobodenpecat.mk/svp-2020-so-dvoumene-iva-stana-najmladata-dobitnichka-na-braka-miladinovczi/ | work= | publisher=Слободен печат | date=07.09.2020 | accessdate=9 септември 2020}}</ref> |[[Ива Дамјановски]] |Двоумење |- |[[2021]]<ref>{{нмс| title=ЛИДИЈА ДИМОВСКА ЈА ДОБИ НАГРАДАТА „БРАЌА МИЛАДИНОВЦИ“ НА СВП ЗА НАЈДОБРА ПОЕТСКА ЗБИРКА | url=https://sdk.mk/index.php/kultura/lidija-dimovska-ja-dobi-nagradata-braka-miladinovtsi-na-svp-za-najdobra-poetska-zbirka/ | work= | publisher=СДК | date=12.08.2021 | accessdate=11 февруари 2022}}</ref> |[[Лидија Димковска]] |Гранична состојба |- |} ==Поврзано== [[Струшки вечери на поезијата]] ==Наводи== {{наводи}} [[Категорија:Македонски литературни награди]] [[Категорија:Македонски награди]] 3ok2ktmcw6f4n12uerjtdy9bd08w7og 0 1231089 4803467 4651288 2022-08-19T18:19:29Z Bjankuloski06 332 /* Творештво */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Писател | name = Леополд Стаф | image = Leopold Staff pocztówka (cropped).jpg | caption = | birth_name = Леополд Стаф | birth_date = {{Birth date|1878|11|14|df=y}} | birth_place = [[Лавов]], под окупација на Австрија | death_date = {{death date and age|1957|5|31|1878|11|14|df=y}} | death_place = [[Скаржиско-Камјена]], [[Полска]] | language = [[полски јазик|полски]] | nationality = [[Полјаци|Полјак]] }} '''Леополд Стаф''' ([[полски]]: ''Leopold Staff''; 1878-1957) - полски [[поет]]. ==Животопис== ==Творештво== Својата прва книга Стаф ја објавил во 1901 година, во времето на „[[Млада Полска]]“. Неговото дело е обемно - објавил поголем број поетски збирки, [[Драма|драми]] и [[есеи]], а се занимавал и со преведување. [[Скамандар|Скамандровците]] го сметале за свој водач и учител, а младите поети во повоената [[Полска]] во него гледале поет кој ги спојува разните епохи во [[Полска поезија|полската поезија]]. И навистина, неговата [[поезија]] се менувала од една друга епоха, од еден до друг правец и во неа се отсликуваат сите фази и моди низ кои поминала полската поезија во [[XX век]]. Неговата поезија по [[Втора светска војна|Втората светска војна]] воодушевува со својата свежина, едноставност, концизност, одредена доза [[хумор]] и животна [[мудрост]]. Оттука, токму оваа фаза од неговото творештво денес е најприфатена и се смета за претставителна за неговото дело. За време на својот живот, Стаф уживал голема слава како најголем полски поет, но потоа за брзо време паднал во заборав.<ref>''Savremena poljska poezija''. Beograd: Nolit, 1964, стр. 17.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Полски поети]] [[Категорија:Родени во 1878 година]] [[Категорија:Починати во 1957 година]] 5ita429t2f4yrswc6qitepc4cpdohwb 0 1236115 4803553 4652768 2022-08-19T19:18:36Z Bjankuloski06 332 wikitext text/x-wiki '''НБА Руки на годината''' е годишна награда во [[НБА]] која се доделува на најдобриот [[руки]] играч во регуларниот дел од сезоната. Добитникот на наградата, добива трофеј познат по името ''Еди Готлиб трофеј'' наречен по [[Еди Готлиб]] - тренерот кој ја предводел екипата на [[Филаделфија Севентисиксерс|Филаделфија Вориорс]] до титулата во првата НБА сезона (1946-1947) во историјата на лигата. Наградата се доделува од [[НБА сезона 1952-1953|сезоната 1952-1953]]. Последниот добитник на наградата е [[Лука Дончиќ]]. Дваесет и еден играч од победниците биле први пикови на драфтот. Шеснаесет победници исто така ја освоиле и наградата [[Најкорисен играч во НБА]] (МВП) во нивните кариери; а само [[Вилт Чембрлен]] и [[Вес Анселд]] ги добиле и двете почести во истата сезона. Деветнаесет од четириесет и двајцата неактивни победници се избрани во [[Кошаркарска куќа на славните|Кошаркарската куќа на славните]]. Три сезони имале два добитника кој ја поделиле наградата - [[Дејв Кауенс]] и [[Џеф Петри]] во [[НБА сезона 1970-1971|сезоната 1970-1971]], [[Грант Хил]] и [[Џејсон Кид]] во [[НБА сезона 1994-1995|сезоната 1994-1995]], и [[Елтон Бренд]] и [[Стив Френсис]] во [[НБА сезона 1999–2000|сезоната 1999–2000]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.cbc.ca/sports/story/2000/05/09/rookie000509.html|title=Brand, Francis named NBA co-rookies of the year|accessdate=July 13, 2008|date=November 10, 2000|publisher=CBC Sports}}</ref> Петмина играчи ја освоиле наградата едногласно (со добивање на сите гласови од првото место) - [[Ралф Сампсон]], [[Дејвид Робинсон (кошаркар)|Дејвид Робинсон]], [[Блејк Грифин]], [[Демијан Лилард]], и [[Карл-Ентони Таунс]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.startribune.com/wolves-towns-to-be-revealed-as-nba-rookie-of-the-year-on-monday/379588721/|title=It's unanimous: Karl-Anthony Towns gets every first-place vote for Rookie of the Year|work=StarTribune.com|publisher=Minneapolis Star Tribune|accessdate=May 16, 2016|date=May 16, 2016|archive-date=2020-06-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20200625062951/https://www.startribune.com/wolves-towns-to-be-revealed-as-nba-rookie-of-the-year-on-monday/379588721/}}</ref> == Победници == [[File:Wilt Chamberlain 1967.jpeg|thumb|upright|[[Вилт Чемберлен]] ја добил наградата во [[НБА сезона 1959–1960|сезоната 1959–1960]].]] [[File:Kareem Abdul Jabbar crop.jpg|thumb|upright|[[Карим Абдул-Џабар]] ја добил наградата во [[НБА сезона 1969–1970|сезоната 1969–1970]].|alt=head shot of Kareem Abdul-Jabbar]] [[File:Larrybird.jpg|thumb|upright|[[Лари Берд]] ја добил наградата во [[НБА сезона 1979–1980|сезоната 1979–1980]].|alt=head shot of Larry Bird]] [[File:Jordan by Lipofsky 16577.jpg|thumb|upright|[[Мајкл Џордан]] ја добил наградата во [[НБА сезона 1984–1985|сезоната 1984–1985]].|alt=Michael Jordan holding a basketball]] [[File:Allen Iverson Lipofsky.jpg|thumb|upright|[[Ален Ајверсон]] ја добил наградата во [[НБА сезона 1996–1997|сезоната 1996–1997]].|alt=Allen Iverson at a post-game interview]] [[File:Pau Gasol boxout.jpg|thumb|upright|[[Пау Гасол]] ја добил наградата во [[НБА сезона 2001–2002|сезоната 2001–2002]].|alt=Pau Gasol boxing-out for a rebound.]] [[File:LebronFT (cropped).jpg|thumb|upright|[[Леброн Џејмс]] ја добил наградата во [[НБА сезона 2003–2004|сезоната 2003–2004]].|alt=LeBron James preparing to shoot a free throw]] [[File:Kevin Durant.jpg|thumb|upright|[[Кевин Дјурант]] ја добил наградата во [[НБА сезона 2007–2008|сезоната 2007–2008]].|alt=Kevin Durant at ARCO Arena]] [[File:Derrick Rose 2.jpg|thumb|upright|[[Дерик Роуз]] ја добил наградата во [[НБА сезона 2008–2009|сезоната 2008–2009]].|alt=Derrick Rose 2]] [[File:Luka Dončić.jpg|thumb|upright|[[Лука Дончиќ]] последниот победник во [[НБА сезона 2018–2019|сезоната 2018–2019]].|alt=Luka Dončić]] {| class="wikitable plainrowheaders" |+Клуч |- !scope="row" style="background-color:#CFECEC; width:3em"| ^ |Означува играчи кој сè уште се активни и играат во НБА |- !scope="row" style="background-color:#FFFF99; width:3em"| * |Означува играч кој е избран во [[Кошаркарска куќа на славните|Кошаркарската куќа на славните]] |- !scope="row" style="background-color:transparent; width:3em"| {{dagger}} |Означува едногласни победници |- !scope="row" style="background-color:transparent;"| '''ДП''' | Пик на драфтот |- !scope="row" style="background-color:transparent;"| '''ДГ''' | Година на драфтот |- !scope="row" style="background-color:transparent;"| Т |[[NBA territorial pick|Territorial pick]] |} {| class="wikitable plainrowheaders sortable" summary="Season (sortable), Player (sortable), Position (sortable), Nationality (sortable), Team (sortable), DP # (sortable) and DY (sortable)" |+Руки на годината |- !scope="col"| Сезона !scope="col"| Играч !scope="col"| Позиција !scope="col"| Националност !scope="col"| Екипа !scope="col"| ДП !scope="col"| ДГ |- | [[НБА сезона 1952-1953|1952-1953]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Дон|Мајнеки}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{USA}} | {{Basket Fort Wayne Pistons}} | {{sort|12|12}} | [[НБА драфт 1952|1952]] |- | [[НБА сезона 1953-1954|1953-1954]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Реј|Феликс}} | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basketball Baltimore Bullets (1944-1955)}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1953|1953]] |- | [[НБА сезона 1954-1955|1954-1955]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Боб|Петит}}* | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Milwaukee Hawks}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1954|1954]] |- | [[НБА сезона 1955-1956|1955-1956]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Морис|Стоукс}}* | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Rochester Royals}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1955|1955]] |- | [[НБА сезона 1956-1957|1956-1957]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Том|Хеинсон}}* | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} | {{sort|99|[[NBA territorial pick|T]]}} | [[НБА драфт 1956|1956]] |- | [[НБА сезона 1957-1958|1957-1958]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Вуди|Солдсбери}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia Warriors}} | {{sort|60|60}} | [[НБА драфт 1957|1957]] |- | [[НБА сезона 1958-1959|1958-1959]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Елџин|Бејлор}}* | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Minneapolis Lakers}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1958|1958]] |- | [[НБА сезона 1959-1960|1959-1960]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Вилт|Чемберлен}}*{{refn|Ја освоил и наградата [[Најкорисен играч во НБА|МВП]] истата година|group=note|name=МВП истата година}} | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia Warriors}} | {{sort|99|[[NBA territorial pick|T]]}} | [[НБА драфт 1959|1959]] |- | [[НБА сезона 1960-1961|1960-1961]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Оскар|Робертсон}}* | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Cincinnati Royals}} | {{sort|01|1}}/[[NBA territorial pick|T]] | [[НБА драфт 1960|1960]] |- | [[НБА сезона 1961-1962|1961-1962]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Волт|Белами}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Packers}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1961|1961]] |- | [[НБА сезона 1962-1963|1962-1963]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Тери|Дишинген}} | [[Крило (кошарка)|крило]]/[[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Zephyrs}} | {{sort|08|8}} | [[НБА драфт 1962|1962]] |- | [[НБА сезона 1963-1964|1963-1964]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Џери|Лукас}}*{{refn|Иако бил драфтуван во 1962 година од Синсинати Ројалс, Џери Лукас не потпишал со тимот до 1963 година кога се обидел да потпише со [[Кливленд Пајперс]] клуб од Американската кошаркарска лига (АБА). Тој ја завршил сезоната без да игра откако договорот пропаднал. Неговата дебитантска сезона со Ројалс започнала во сезоната 1963–1964.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nba.com/history/players/lucasj_bio.html|title=Jerry Lucas Bio|accessdate=July 13, 2008|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|work=NBA.com|archive-url=https://www.webcitation.org/66W4H4Fvs?url=http://www.nba.com/history/players/lucasj_bio.html|archive-date=March 29, 2012}}</ref>|group=note|name=Џери Лукас}} | [[Крило (кошарка)|Крило]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Cincinnati Royals}} | {{sort|99|[[NBA territorial pick|T]]}} | [[НБА драфт 1962|1962]]{{refn||group=note|name=Џери Лукас}} |- | [[НБА сезона 1964-1965|1964-1965]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Вилис|Рид}}* | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket New York Knicks}} | {{sort|08|8}} | [[НБА драфт 1964|1964]] |- | [[НБА сезона 1965-1966|1965-1966]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Рик|Бари}}* | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket San Francisco Warriors}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1965|1965]] |- | [[НБА сезона 1966-1967|1966-1967]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Дејв|Бинг}}* | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Detroit Pistons}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1966|1966]] |- | [[НБА сезона 1967-1968|1967-1968]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Ерл|Монро}}* | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Baltimore Bullets}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1967|1967]] |- | [[НБА сезона 1968-1969|1968-1969]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Вес|Анселд}}*{{refn|group=note|name=МВП истата година}} | [[Центар (кошарка)|Центар]]/[[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Baltimore Bullets}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1968|1968]] |- | [[НБА сезона 1969-1970|1969-1970]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Луи|Алсиндор|Карим Абдул-Џабар}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Milwaukee Bucks}} | {{sort|01||1}} | [[НБА драфт 1969|1969]] |- | rowspan=2| [[НБА сезона 1970-1971|1970-1971]] <br>{{refn|Означува сезони во кои два победника ја поделиле наградата|group=note|name=поделена награда}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Дејв|Кауенс}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]]/[[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} | {{sort|04|4}} | [[НБА драфт 1970|1970]] |- !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Џеф|Петри}} | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Portland Trail Blazers}} | {{sort|08|8}} | [[НБА драфт 1970|1970]] |- | [[НБА сезона 1971-1972|1971-1972]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Сидни|Викс}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Portland Trail Blazers}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1971|1971]] |- | [[НБА сезона 1972-1973|1972-1973]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Боб|МекАду}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]]/[[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Buffalo Braves}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1972|1972]] |- | [[НБА сезона 1973-1974|1973-1974]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Ерни|Ди Грегорио}} | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Buffalo Braves}} | {{sort|03|3}} | [[НБА драфт 1973|1973]] |- | [[НБА сезона 1974-1975|1974-1975]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Џамал|Вилкс}}* | [[Крило (кошарка)|Крило]]/[[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Golden State Warriors}} | {{sort|11|11}} | [[НБА драфт 1974|1974]] |- | [[НБА сезона 1975-1976|1975-1976]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Елван|Адамс}} | [[Центар (кошарка)|Центар]]/[[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Phoenix Suns}} | {{sort|04|4}} | [[НБА драфт 1975|1975]] |- | [[НБА сезона 1976-1977|1976-1977]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Едријан|Дантли}}* | [[Крило (кошарка)|Крило]]/[[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Buffalo Braves}} | {{sort|06|6}} | [[НБА драфт 1976|1976]] |- | [[НБА сезона 1977-1978|1977-1978]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Волтер|Дејвис|dab=кошаркар}} | [[Бек (кошарка)|Бек]]/[[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Phoenix Suns}} | {{sort|05|5}} | [[НБА драфт 1977|1977]] |- | [[НБА сезона 1978-1979|1978-1979]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Фил|Форд|dab=кошаркар}} | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Kansas City Kings}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1978|1978]] |- | [[НБА сезона 1979-1980|1979-1980]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Лари|Брд}}*{{refn|Иако бил драфтуван во 1978 година од Бостон Селтикс, Лари Берд, одлучил да остане на колеџ за да ја заврши својата последна година, и не играл во НБА лигата до 1979 година. Неговата дебитантска сезона со Селтикс започнала во [[НБА сезона 1979-1980|сезоната 1979-1980]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nba.com/history/players/bird_bio.html|title=Larry Bird Bio|accessdate=July 13, 2008|publisher=Turner Sports Interactive, Inc|work=NBA.com}}</ref>|group=note|name=Лери Брд}} | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Boston Celtics}} | {{sort|06|6}} | [[НБА драфт 1978|1978]]{{refn|group=note|name=Лери Брд}} |- | [[НБА сезона 1980-1981|1980-1981]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Дарел|Грифит}} | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Utah Jazz}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1980|1980]] |- | [[НБА сезона 1981-1982|1981-1982]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Бак|Вилијамс}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket New Jersey Nets}} | {{sort|03|3}} | [[НБА драфт 1981|1981]] |- | [[НБА сезона 1982-1983|1982-1983]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Тери|Камингс}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket San Diego Clippers}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1982|1982]] |- | [[НБА сезона 1983-1984|1983-1984]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Ралф|Сампсон}}*{{dagger}} | [[Центар (кошарка)|Центар]]/[[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Houston Rockets}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1983|1983]] |- | [[НБА сезона 1984-1985|1984-1985]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Мајкл|Џордан}}* | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Bulls}} | {{sort|03|3}} | [[НБА драфт 1984|1984]] |- | [[НБА сезона 1985-1986|1985-1986]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Патрик|Јуинг}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket New York Knicks}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1985|1985]] |- | [[НБА сезона 1986-1987|1986-1987]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Чак|Персон}} | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Indiana Pacers}} | {{sort|04|4}} | [[НБА драфт 1986|1986]] |- | [[НБА сезона 1987-1988|1987-1988]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Марк|Џексон|dab=кошаркар}} | [[Организатор на игра (кошарка)|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket New York Knicks}} | {{sort|18|18}} | [[НБА драфт 1987|1987]] |- | [[НБА сезона 1988-1989|1988-1989]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Мич|Ричмонд}}* | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Golden State Warriors}} | {{sort|05|5}} | [[НБА драфт 1988|1988]] |- | [[НБА сезона 1989-1990|1989-1990]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Дејвид|Робинсон|dab=кошаркар}}*{{dagger}} {{refn|Иако бил драфтуван во 1987 година од страна на Сан Антонио Спарс, Дејвид Робинсон не играл во НБА лигата до 1989 година поради обврски кон [[Американска воена морнарица|морнарицата на САД]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B0DEFDF133EF93BA25756C0A961948260|title=Sports of the Times; The Robinson Plot Thickens|accessdate=June 16, 2008|work=[[The New York Times]]|author=Dave Anderson|date=May 18, 1987}}</ref> Неговата руки сезона со Спарс започнала во [[НБА сезона 1989-1990|сезоната 1989-1990]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.basketball-reference.com/players/r/robinda01.html|title=David Robinson|accessdate=June 20, 2008|work=basketball-reference.com}}</ref>|group=note|name=David Robinson}} | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket San Antonio Spurs}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1987|1987]] |- | [[НБА сезона 1990-1991|1990-1991]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Дерик|Колман}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket New Jersey Nets}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1990|1990]] |- | [[НБА сезона 1991-1992|1991-1992]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Лари|Џонсон}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Charlotte Hornets}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1991|1991]] |- | [[НБА сезона 1992-1993|1992-1993]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Шекил|О’Нил}}* | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Orlando Magic}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1992|1992]] |- | [[НБА сезона 1993-1994|1993-1994]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Крис|Вебер}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Golden State Warriors}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1993|1993]] |- | rowspan=2|[[НБА сезона 1994-1995|1994-1995]]<br>{{refn|Означува сезони во кои два победника ја поделиле наградата|group=note|name=поделена награда}} !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Грант|Хил}}* | [[Крило (кошарка)|Крило]]/[[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Detroit Pistons}} | {{sort|03|3}} | [[НБА драфт 1994|1994]] |- !scope="row" style="background-color:#FFFF99"|{{sortname|Џејсон|Кид}}* | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Dallas Mavericks}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1994|1994]] |- | [[НБА сезона 1995-1996|1995-1996]] !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Дејмон|Стадемаер}} | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Toronto Raptors}} | {{sort|07|7}} | [[НБА драфт 1995|1995]] |- | [[НБА сезона 1996-1997|1996-1997]] !scope="row" style="background-color:#FFFF99"| {{sortname|Ален|Ајверсон}}* | [[Бек (кошарка)|Бек]]/[[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia 76ers}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1996|1996]] |- | [[НБА сезона 1997-1998|1997-1998]] !scope="row" style="background-color:transparent;"|{{sortname|Тим|Данкан}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket San Antonio Spurs}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1997|1997]] |- | [[НБА сезона 1998-1999|1998-1999]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC"|{{sortname|Винс|Картер}}^ | [[Бек (кошарка)|Бек]]/[[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Toronto Raptors}} | {{sort|05|5}} | [[НБА драфт 1998|1998]] |- | rowspan=2|[[НБА сезона 1999-2000|1999-2000]]<br>{{refn|Означува сезони во кои два победника ја поделиле наградата|group=note|name=поделена награда}} !scope="row" style="background-color:transparent;"|{{sortname|Елтон|Бренд}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Bulls}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 1999|1999]] |- !scope="row" style="background-color:transparent;"| {{sortname|Стив|Френсис}} | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Houston Rockets}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 1999|1999]] |- | [[НБА сезона 2000-2001|2000-2001]] !scope="row" style="background-color:transparent;"|{{sortname|Мајк|Милер|dab=кошаркар}} | [[Крило (кошарка)|Крило]]/[[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Orlando Magic}} | {{sort|05|5}} | [[НБА драфт 2000|2000]] |- | [[НБА сезона 2001-2002|2001-2002]] !scope="row" style="background-color:transparent;"|{{sortname|Пау|Гасол}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{ESP}} | {{Basket Memphis Grizzlies}} | {{sort|03|3}} | [[НБА драфт 2001|2001]] |- | [[НБА сезона 2002-2003|2002-2003]] !scope="row" style="background-color:transparent;"|{{sortname|Амаре|Стадемаер}} | [[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]]/[[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Phoenix Suns}} | {{sort|09|9}} | [[НБА драфт 2002|2002]] |- | [[НБА сезона 2003-2004|2003-2004]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC"|{{sortname|Леброн|Џејмс}}^ | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Cleveland Cavaliers}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 2003|2003]] |- | [[НБА сезона 2004-2005|2004-2005]] !scope="row" style="background-color:transparent;"|{{sortname|Емека|Окафор}} | [[Центар (кошарка)|Центар]]/[[Крилен центар (кошарка)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Charlotte Bobcats}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 2004|2004]] |- | [[НБА сезона 2005-2006|2005-2006]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC"|{{sortname|Крис|Пол}}^ | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket New Orleans Hornets}} | {{sort|04|4}} | [[2005 NBA draft|2005]] |- | [[НБА сезона 2006-2007|2006-2007]] !scope="row" style="background-color:transparent;"|{{sortname|Брендон|Рој}} | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Portland Trail Blazers}} | {{sort|06|6}} | [[НБА драфт 2006|2006]] |- | [[НБА сезона 2007-2008|2007-2008]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC"|{{sortname|Кевин|Дјурант}}^ | [[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Seattle SuperSonics}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 2007|2007]] |- | [[НБА сезона 2008-2009|2008-2009]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC"|{{sortname|Дерик|Роуз}}^ | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Chicago Bulls}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 2008|2008]] |- | [[НБА сезона 2009-2010|2009-2010]] !scope="row" style="background-color:transparent;"|{{sortname|Тајрик|Еванс}} | [[Бек (кошарка)|Бек]]/[[Крило (кошарка)|Крило]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Sacramento Kings}} | {{sort|04|4}} | [[НБА драфт 2009|2009]] |- | [[НБА сезона 2010-2011|2010-2011]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC"|{{sortname|Блејк|Грифин}}^{{dagger}} {{refn|Иако бил драфтуван во 2009 година од страна на Лос Анџелес Клиперс, Блејк Грифин ја пропуштил целата [[НБА сезона 2009-2010]] поради повреда на коленото. Неговата руки сезона со Клиперс била [[НБА сезона 2010-2011|сезоната 2010-2011]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://sports.espn.go.com/los-angeles/nba/news/story?id=4823032|title=Griffin's rookie season lost to injury|accessdate=January 13, 2010|work=ESPN.com|date=January 13, 2010}}</ref>|group=note|name=Blake Griffin}} | [[Крилен центар (basketball)|Крилен центар]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Los Angeles Clippers}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 2009|2009]]{{refn|group=note|name=Blake Griffin}} |- | [[НБА сезона 2011-2012|2011-2012]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC"|{{sortname|Кајри|Ирвинг}}^ | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Cleveland Cavaliers}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 2011|2011]] |- | [[НБА сезона 2012-2013|2012-2013]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC;"|{{sortname|Демијан|Лилард}}^{{dagger}} | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Portland Trail Blazers}} | {{sort|06|6}} | [[НБА драфт 2012|2012]] |- | [[НБА сезона 2013-2014|2013-2014]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC;"|{{sortname|Мајкл|Картер-Вилијамс}}^ | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Philadelphia 76ers}} | {{sort|11|11}} | [[НБА драфт 2013|2013]] |- | [[НБА сезона 2014-2015|2014-2015]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC;"|{{sortname|Ендрју|Вигинс}}^ | [[Крило (кошарка)|Крило]]/[[Бек (кошарка)|Бек]] | {{CAN}} | {{Basket Minesota Timberwolves}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 2014|2014]] |- | [[НБА сезона 2015-2016|2015-2016]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC;"|{{sortname|Карл-Ентони|Таунс}}^{{dagger}} | [[Центар (кошарка)|Центар]] | {{flagu|Доминиканска Република}}{{refn|Карл-Ентони Таунс е роден и израснат во САД од американски татко и мајка доминиканка.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.startribune.com/karl-anthony-towns-drafted-no-1-overall-by-timberwolves-as-expected/309936841/|title=Karl-Anthony Towns taken No.1 by Wolves; Tyus Jones acquired in trade with Cavaliers|first=Jerry|last=Zgoda|date=June 26, 2015|publisher=Star Tribune|accessdate=June 26, 2015}}</ref> Тој ја претставува [[Машка кошаркарска репрезентација на Доминиканска Република|Доминиканската Република]] на репрезентативно ниво од 2012 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.wkyt.com/sports/headlines/Calipari_makes_Dominican_team_roster_cuts_159306055.html?ref=055|title=Calipari makes Dominican team roster cuts|date=June 16, 2012|publisher=WKYT|accessdate=June 26, 2015|archive-date=2019-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626204611/https://www.wkyt.com/sports/headlines/Calipari_makes_Dominican_team_roster_cuts_159306055.html?ref=055|url-status=dead}}</ref>|group=note|name=Karl-Anthony Towns}} | {{Basket Minesota Timberwolves}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 2015|2015]] |- | [[НБА сезона 2016-2017|2016-2017]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC;"|{{sortname|Малколм|Брогдон}}^ | [[Бек (кошарка)|Бек]] | {{flagu|САД}} | {{Basket Milwaukee Bucks}} | {{sort|36|36}} | [[НБА драфт 2016|2016]] |- | [[НБА сезона 2017-2018|2017-2018]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC;"|{{sortname|Бен|Симонс}}^ | [[Крило (кошарка)|Крило]]/[[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{AUS}} | {{Basket Philadelphia 76ers}} | {{sort|01|1}} | [[НБА драфт 2016|2016]]{{refn|Иако бил драфтуван во 2016 година од страна на Филаделфија Севентисиксерс, Бен Симонс ја пропуштил целата [[НБА сезона 2016-2017]] поради скршеница на десната нога. Неговата руки сезона со Сиксерс била [[НБА сезона 2017-2018|сезоната 2017-2018]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.nba.com/article/2017/02/24/philadelphia-76ers-announce-ben-simmons-will-not-play-2016-17|title=Philadelphia 76ers announce Ben Simmons done for season|work=NBA.com|date=24 February 2017|accessdate=24 February 2017}}</ref>|group=note|name=Ben Simmons}} |- | [[НБА сезона 2018-2019|2018-2019]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC;"|{{sortname|Лука|Дончиќ}}^ | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{SLO}} | {{Basket Dallas Mavericks}} | {{sort|03|3}} | [[НБА драфт 2018|2018]] |- | [[НБА сезона 2019-2020|2019-2020]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC;"|{{sortname|Џа|Морант}}^ | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{USA}} | {{Basket Memphis Grizzlies}} | {{sort|02|2}} | [[НБА драфт 2019|2019]] |- | [[НБА сезона 2020-2021|2020-2021]] !scope="row" style="background-color:#CFECEC;"|{{sortname|ЛаМело|Бол}}^ | [[Организатор на игра|Плејмејкер]] | {{USA}} | {{Basket Charlotte Hornets}} | {{sort|03|3}} | [[НБА драфт 2020|2020]] |} ==Освоени награди по клубови== {| class="wikitable" style="font-size:85%;" width=60% |- ! Награди ! style="width:25%;"|Франшиза ! Клубови |- | <center>6 | style="text-align:left;"|{{Basket Golden State Warriors}} | style="text-align:left;"|{{Basket Philadelphia Warriors}} (2), {{Basket San Francisco Warriors}} (1), {{Basket Golden State Warriors}} (3) |- | rowspan=2|<center>5 | style="text-align:left;"|{{Basket Sacramento Kings}} | style="text-align:left;"|{{Basket Rochester Royals}} (1), {{Basket Cincinnati Royals}} (2), {{Basket Kansas City Kings}} (1), {{Basket Sacramento Kings}} (1) |- | style="text-align:left;"|{{Basket Los Angeles Clippers}} | style="text-align:left;"|{{Basket Buffalo Braves}} (3), {{Basket San Diego Clippers}} (1), {{Basket Los Angeles Clippers}} (1) |- | rowspan=2|<center>4 | style="text-align:left;"|{{Basket Washington Wizards}} | style="text-align:left;"|{{Basket Chicago Packers}} (1), {{Basket Chicago Zephyrs}} (1), {{Basket Baltimore Bullets}} (2) |- | style="text-align:left;"|{{Basket Portland Trail Blazers}} | style="text-align:left;"|{{Basket Portland Trail Blazers}} (4) |- | rowspan=7|<center>3 | style="text-align:left;"|{{Basket Boston Celtics}} | style="text-align:left;"|{{Basket Boston Celtics}} (3) |- | style="text-align:left;"|{{Basket New York Knicks}} | style="text-align:left;"|{{Basket New York Knicks}} (3) |- | style="text-align:left;"|{{Basket Detroit Pistons}} | style="text-align:left;"|{{Basket Fort Wayne Pistons}} (1), {{Basket Detroit Pistons}} (2) |- | style="text-align:left;"|{{Basket Phoenix Suns}} | style="text-align:left;"|{{Basket Phoenix Suns}} (3) |- | style="text-align:left;"|{{Basket Chicago Bulls}} | style="text-align:left;"|{{Basket Chicago Bulls}} (3) |- | style="text-align:left;"|{{Basket Philadelphia 76ers}} | style="text-align:left;"|{{Basket Philadelphia 76ers}} (3) |- | style="text-align:left;"|{{Basket Charlotte Hornets}} | style="text-align:left;"|{{Basket Charlotte Hornets}} (2), {{Basket Charlotte Bobcats}} (1) |- |} == Нотес == <references group="note"/> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[http://www.nba.com/history/awards_rookieofyear.html Руки на годината] nba.com {{НБА}} [[Категорија:Национална кошаркарска асоцијација]] [[Категорија:НБА награди]] pgms4rlswzrgq3tdb5xak0dyjfwb7ku 0 1238195 4803466 4794299 2022-08-19T18:11:49Z Bjankuloski06 332 /* Домаќинството на Чолиќ */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Споменик културе|Име=Чолића кућа у Вранићима|Установа=Завод за заштиту споменика културе [[Краљево]]|Веб=www.zavodkraljevo.rs|Факс=321-025|Телефон=331-866|Адреса=Цара Лазара 24|Пошта=36000|Позивни=036|Седиште=Краљево|Власник=|Слика=Wiki Šumadija VII Čolića kuća u Vranićima 681.jpg|Степен=|Тип=[[Споменик културе]]|Време=[[1864]].|Врста=|ДРЖ=СРБ|Општина=[[Град Чачак]]|Место=[[Вранићи (Чачак)|Вранићи]]|Опис слике=|Емајл=zzzskv@gmail.com}} '''Куќа на Чолиќ во Враничи''', населено место била територијата на градот Чачак, претставувала недвижен културен имот бил културен споменик. Интересно било, според приказната на Чолиќ, дека прото-благајник живеел во куќата, свештеникот од Миоковац-jубиќ, Михајло Радовиќ, дедото на поетот [[Душан Радовиќ|Душан Душко Радовиќ]]. Во оваа куќа е роден таткото на Душко Радовиќ, Угљеша Радовиќ, како и теткатарот на Душан Радовиќ, од кои најпознат бил Маргита Радовиќ во Чачак, кој бил директор на гимназијата Чачак. == Домаќинството на Чолиќ == Семејството Чолиќ се наоѓало на нежна падина што се спушта кон реката Чемерница. Во домаќинството биле зачувани куќи и сместена, дестилерија, фарма, млечни и печење печка. Куличката куќа била голема претставителна зграда над подрумот. Станбениот дел се состои од дневна куќа и просторија во градежна зграда, малтерисана и бела. Покривот на четири води бил покриен со плочка. Пред влезот на куќата имало аголен доксат со низок mидарски, малтерисан и вар ограда, од кој две врати воделе во внатрешноста. Под просторијата било камен подрум, малтерисан и исечен, со зрак на темел и закотвување оставено за да се пробие монотонијата на предната фасада. До влезот во подрумот било поставена плакета со името на сопственикот (Сретен Чолиќ) и годината на градбата, [[1864|1864 година]]. Конзерваторски и реставраторски работи на куќата биле помошни згради (печка, фарма куќа, млеководител) било изведено во 1983 и 1984 година,според проектот на архитектот Р. Čубриќ и етнологот Р. Павичевиќ-Поповиќ. == Галерија == <center><gallery widths="170px" heights="170px" perrow="5"> Wiki Šumadija VII Čolića kuća u Vranićima 647.jpg| Wiki Šumadija VII Čolića kuća u Vranićima 653.jpg| Wiki Šumadija VII Čolića kuća u Vranićima 662.jpg| Wiki Šumadija VII Čolića kuća u Vranićima 678.jpg| Wiki Šumadija VII Čolića kuća u Vranićima 680.jpg| </gallery></center> == Литература == * {{Наведена книга|title=Поглед кроз наслеђе|last=Грујовић Брковић|first=Катарина|last2=Алексић Чеврљаковић|first2=Марија|date=2016|publisher=Завод за заштиту споменика културе|isbn=978-86-84867-05-8|location=Краљево|access-date=23 декември 2019}} == Поврзано == * Список на споменици на културата во Моравскиот регион == Извори == {{Наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.heritage.gov.rs/latinica/nepokretna_kulturna_dobra.php Републички завод за заштита на спомениците на културата - Белград] * [http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/list.php Список на споменици] [[Категорија:Народно градителство]] [[Категорија:Споменици на културата во Србија]] ob963bjjd4qak92l7fkku8lohijjw2m 0 1239217 4803709 4649301 2022-08-19T21:33:30Z Bjankuloski06 332 wikitext text/x-wiki '''Светило''' (или ''Разјаснувач''; [[латински]]: ''Elucidarium'' или ''Elucidarius'') - [[Теологија|теолошки]] трактат на [[Хонориј Августодунски]] (''Honorius Augustodunensis'') од [[XI век]]. Ова дело било исклучително популарно во [[Католик|католичката]] [[Европа]] во текот на неколку [[век]]а.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 239.</ref> Во прологот, авторот го споредува своето дело со градба која е изградена „на каменот Христов“ и која се потпира на четири столба: на авторитетот на [[Пророци во христијанството|пророците]], на доблестите на [[апостол]]ите, на [[мудрост]]а на толкувачите и на размислувањата на магистрите. Според неговите зборови, основната намена на „Светилото“ е да го подели богатството со другите, и тоа не само со современиците, туку и со идните генерации. Во таа смисла, тој го изразува стравот дека ќе предизвика завист кај другите.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 353.</ref> ==Содржина== „Светило“ се состои од три книги:<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 240.</ref> * Првата книга на „Светило“ се вика ''De divinis rebus'' и во неа, форма на прашања и одговори, е изложена светата историја, т.е. се раскажува за [[Господ]], за создавањето на светот, за [[ангел]]ите и [[демон]]ите, за создавањето и падот на [[Адам и Ева|првиот човек]], за отелотворувањето на Бога, за животот на [[Исус Христос]], за неговата жртва, за Христовото мистично тело и [[евхаристија]]та. На крајот на првата книга, Хонориј го излага своето размислување за лошите [[Свештенство|свештеници]]. * Втората книга, со наслов ''De rebus ecclesiasticis'', е посветена во целост на [[човек]]овиот [[живот]] од раѓањето до [[смрт]]та. Во неа е изложено учењето за злото, гревот, провидението, предодреденоста, [[крштевање]]то, [[брак]]от, разните типови луѓе и нивните перспективи за спас на [[душа]]та итн. Исто така, во оваа книга, Хонориј дава анализа на односот меѓу човекот и Господ и ги искажува своите размислувања за ангелите-чувари, за демоните, за [[смрт]]та и за [[Закоп|погребот]]. * Третата книга е наречена ''De futira vita'' и во неа се зборува за аспектите на животот по смртта: [[рај]]от, [[чистилиште]]то и [[пекол]]от, за судбината на душите на божјите избраници и на отфрлените, за крајот на светот (Судниот ден), а книгата завршува со опис на вечното блаженство на избраниците. ==Теолошките ставови во книгата== ===Идејата за предодреденоста=== Основната [[идеја]] во „Светило“ е [[мисла]]та за грешноста на човечкиот род поради што поголемиот дел од него го очекува вечна пропаст. Во тој поглед, Хонориј се сложува со учењето на [[Свети Августин|Августин]] за предодреденоста (божјата предестинација) кое тој многу го поедноставува и извлекува фатални заклучоци. Така, според толкувањето на Хонориј, предодреденоста е божја волја, изразена уште пред создавањето на светот, така што оние кои се предодредени да влезат во царството божје не можат да пропаднат и ќе бидат спасени. Истото се однесува и за оние кои ги офрлил Бог, т.е. „злобните“ се предодредени да пропаднат. Според Хонориј, предодреденоста нема поединечен карактер, туку таа е класна - „избраните“ се од редот на определени [[Општествена класа|општествени слоеви]]. Така, по размислувањето за праведните [[Свештенство|свештеници]], кои ги нарекува „светлината на светот“, „солта на земјата“ и „прозори во домот божји“, Хонориј преминува на световните ситуации. Притоа, тој ги осудува [[витез]]ите кои се воини и живеат од грабеж; за [[Трговија|трговците]] има мала надеж, зашто својот имот го стекнуваат на нечесен начин, поради што го очекува пеколот; исто така, и сите [[занает]]чии ќе пропаднат, зашто тие се служат со измами; жонглерите ги нарекува слуги на [[Сатана]]та; а истата судбина им ја предвидува на оние кои се каат јавно, зашто со тоа го лутат бога. Од друга страна, безумните, кои се слични на децата, ќе бидат спасени; поголемиот дел од [[Земјоделство|земјоделците]] ќе бидат спасени зашто живеат едноставно и со својата пот го хранат народот божји; а децата до тригодишна возраст, кои сè уште не умеат да зборуваат, ќе бидат спасени, ако се крстени. Според мрачните предвидувања на Хонориј, само мал број луѓе ќе бидат спасени.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 240-243.</ref> Според толкувањето на Хонориј, иако во [[Библија]]та пишува дека [[Христос]] умрел за грешните и дека ја примил смртта „за сите“, тоа треба да се сфати така што тој умрел само за избраните кои во тоа време сè уште биле грешни, а зборовите „за сите“ значат дека тој умрел само за одбраните меѓу сите народи. Според тоа, Христовата милост се однесува само на праведните, а неправедните ќе бидат осудени. Оттука, никој не може да се спаси освен избраните „зашто сè оди во прилог на нив, дури и нивните гревови“. На прашањето, ако само предодредените ќе бидат спасени, тогаш зошто се создадени останатите луѓе, учителот одговара: Отфрлените се создадени заради избраните, за тие да ги усовршуваат своите доблести и да се поправаат од пороците, во споредба со отфрлените да изгледаат уште пославни и уште повеќе да се радуваат на својот спас. Дури ако Господ дозволува некои деца да умрат дури и пред да бидат крстени, тоа го прави заради избраните кои треба да знаат дека ми се помили на Господ отколку оние кои се невино осудени.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 253.</ref> Зборувајќи за божјето сезнаење, Хонориј пишува дека Господ ги гледа целото минато, сегашност и иднина и дека тој предвидел сè уште пред да го создаде светот - имињата на ангелите и на луѓето, нивниот карактер, желби, зборови, постапки и мисли. Како што во умот на градителот постои сликата за градбата што ќе ја направи, така во божјата предодреденост се наоѓа сè. Ништо не се случува надвор од божјиот план и не постои никаква случајност.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 256.</ref> На пример, господ ги создал животните предвидувајќи дека ќе му бидат потребни на човекот; [[муви]]те и [[комарци]]те ги создал за да го лечат од гордоста така што ќе го касаат; [[мрави]]те и [[пајаци]]те ги создал за да му дадат пример со својата работливост.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 258.</ref> ===Поделбата на злобните и добрите луѓе=== Според Хонориј, лесно може да се препознаат добрите и лошите луѓе: оние кои имаат чиста совест имаат радосен изглед, лесен чекор, сладок говор и сјај во [[очи]]те; наспроти нив, под товарот на гревот, злобните имаат тежок чекор, зборовите и делата им се несигурни, смеата им е неубедлива, а зборовите им се непријатни и нечисти. Меѓутоа, на друго место во трактатот, Хонориј искажува спротивни мисли, велејќи дека „денес, добрите и злобните се измешани и многу злобни изгледаат како добри и многу добри ги сметаат за зли“ така што дури на [[Судниот ден]] [[ангел]]ите ќе ги разделат добрите и лошите. Во согласност со своите идеи за предодреденоста, Хонориј го смета [[ѓавол]]от за „вреден ковач на овој свет“, кој со своето мачење ги казнува отфрлените. На земјата, како инструменти за одделување на праведните од отфрлените служат богатството и власта. Од една страна, богатството им се дава на отфрлените „поради избраните“, кои ги презираат привремените вредности. Со помош на богатството, отфрлените им прават зло на праведниците и така ги упатуваат на патот на [[вистина]]та. Од друга страна, праведниците ги користат богатството и власта за да прават добри дела и за уште повеќе да ги ценат небесните вредности. Според Хонориј, секоја власт произлегува само од Бога и тоа се однесува како за власта на злобните така и за власта на добрите.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 243-244.</ref> ===Учењето за човекот=== Според Хонориј, човекот е создаден од [[дух]]овна и од телесна [[супстанција]], а во врска со тоа, тој ја разгледува темата за микрокосмосот или малиот свет (''microcosmus, id est minor mundus''). Материјалната супстанција на [[човек]]от се состои од четири елементи: телото е направена од земја, [[крв]]та од [[вода]], здивот од [[воздух]], а [[топлина]]та од [[оган]]. Човековата [[глава]] е тркалезна како небесниот свод, парот човечки [[очи]] одговара на парот на ѕвездите, а седумте отвори во главата се седумте небесни хармонии. [[Гради]]те кои страдаат од [[кашлица]] се слични на воздухот кого го потресуваат [[гром]]овите и [[Ветар|ветровите]]; [[стомак]]от ги прима сите течности како што [[море]]то ги прима сите текови; [[нозе]]те ја држат тежината на телото, слично на земјата; човечкиот поглед е направен од небесниот оган, [[слух]]от е од повисоките слоеви на воздухот, [[мирис]]от е од неговите пониски слоеви, вкусот од водата, а допирот од земјата. [[Коски]]те се тврди како каменот, [[нокти]]те како дрвото, косата ја има убавината на [[трева]]та, [[чувства]]та се како [[животни]]те. Иако поимот на микрокосмосот не потекнува од Хонориј, сепак кај него се забележува одредена оригиналност, хомогеност и прегледност. Притоа, човечкото тело Хонориј го споредува со телото на црквата и на тој начин, [[вселена]]та, човекот и црквата се создадени по истата шема, ги содржат истите елементи и го претставуваат божјото единство. Самото име на човекот (Адам) е поврзано за четирите страни на светот, т.е. се состои од првите букви на грчките зборови за страните на светот („анатоле“, „дисис“, „арктос“ и „месембрија“).<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 257-258.</ref> ===Толкувањето на историјата=== На прашањето, колку траело создавањето на светот и колку долго [[Сатана]]та бил на небото пред да биде прогонет, учителот одговара дека тоа траело неполн час; во третиот час, Адам им ги дал имињата на [[животни]]те; во шестиот час била создадена [[жена]]та, [[Адам и Ева]] живееле во [[рај]]от седум часа, т.е. биле избркани во деветтиот час. Применувајќи ја средновековната [[симбол]]ика на [[броеви]]те, Хонориј дава одговори и на бројни други прашања: зошто Христос се родил на полноќ; зошто не се родил пред потопот или веднаш по потопот; зошто се наоѓал во утробата на [[Богородица]] девет месеци; зошто не ја искажувал својата света моќ пред триесеттата година; колку часа бил мртов по распнувањето; зошто лежел во гробот во текот на две ноќи а ниеден ден; зошто не воскреснал веднаш по смртта, во кое време слегол во пеколот; зошто не го одложил своето доаѓање до крајот на светот итн.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 254-255.</ref> ===Страшниот суд и крајот на светот=== Во делот каде го објаснува Страшниот суд, Хонориј вели дека [[Антихрист]]от ќе владее со светот 3,5 години при што ќе го потчини човечкиот род на четири начини: угледните ќе ги поткупи така што ќе им даде неброено богатство, обичниот народ ќе го потчини со помош на заплашување и невидена суровост, [[свештенство]]то ќе го привлече со невидена [[мудрост]] и [[говорништво]] зашто ќе ги поседува сите знаења, а калуѓерите ќе ги излаже со разни претскажувања и симболи (ќе ги оживее мртвите и ќе ги натера да сведочат за него, ќе нареди огнот да се спушти од небото, итн.).<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 244-243.</ref> За време на воскреснувањето на мртвите пред Страшниот суд, воопшто не е сигурно дека телата ќе го попримат својот поранешен лик: како што грнчарот кој го скршил садот и од истата глина прави нов сад при што може да го промени обликот на рачката, така и Господ може од поранешниот метаријал да направи ново тело без старите недостатоци. На Страшниот суд, грешниците ќе ги влечат надолу нивните гревови, а праведниците ќе бидат издвоени како зрната од плевата, а ангелите и [[Светец|светците]] ќе се радуваат кога ќе ги гледаат праведните.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 262.</ref> Тогаш, целиот свет ќе се промени - наместо поранешниот свет ќе се појави нов, без неволји и несреќи, земјата ќе биде вечно плодна, [[сонце]]то ќе свети со необична сила, а луѓето ќе бидат убави како библискиот лик [[Авесалом]], силни како [[Самсон]], а со здравјето ќе го надминат [[Мојсеј]].<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 269.</ref> ===Црквата како Христовото тело=== Во книгата, Хонориј ја објаснува и идејата за [[црква]]та како мистично единство на [[христијани]]те. Како што [[тело]]то ѝ се покорува на [[глава]]та, така и црквата му е покорна на [[Христос]] благодарејќи на тајната на преображението на неговото тело. Како што главата управува со другите делови на телото, така [[Господ]] управува со сите избрани. Тој го набљудува човечкото [[општество]] во светата синхронија која ги опфаќа сите историски епохи од [[Стар завет|старозаветното]] време до крајот на светот. Притоа, по аналогија на телото, според него, [[Пророци во христијанството|пророците]] и [[апостоли]]те се [[очи]]те, послушните членови на црквата се [[уши]]те и [[нос]]от, [[Ерес|кривоверците]] се секретот на носот, лекарите се [[коски]]те, толкувачите на [[Свето Писмо|Светото писмо]] се [[заб]]ите, заштитниците на црквата се [[раце]]те, [[Земјоделство|земјоделците]] кои ја хранат црквата се [[нозе]]те, а грешниците се изметот.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 248.</ref> ===Пеколот и пеколните маки=== Во третата книга на „Светило“ детаљно е прикажана судбината на отфрлените души: Штом умрат злобните луѓе, [[демон]]ите со страшен изглед бучно доаѓаат по [[душа]]та и ја стават на неподносливи маки, ја откинуваат од телото и ја влечат во [[пекол]]от. Според Хонориј, постојат два пекола - горен и долен. Горниот пекол, всушност, е овоземниот свет кој е исполнет со маки, возбуда, [[студ]], [[глад]], жед и разни телесни и душевни страдања. Долниот пекол се наоѓа под земјата и во него има девет видови измачувања за грешните души: таму гори вечен [[оган]] и владее неиздржлив студ; пеколот врие од [[црви]] со страшен изглед, [[змии]] и [[змеј]]ови кои живеат во огнот; четвртата мака е неподносливата смрдеа; петтата мака се камшиците на демоните; шестата мака е мракот кој се чувствува; седмата мака е срамот поради гревовите за кои дознале сите и кои не можат да се скријат; осмата мака е страшниот изглед на змејовите и демоните и страшните крици на жртвите и на џелатите; најпосле, деветтата мака се огнените окови со кои се врзани екстремитетите на грешниците. Луѓето кои за време на животот биле заглавени во алчност ќе горат во пеколниот оган; оние кои биле слуги на студенилото на злото ќе се мачат во пеколниот студ; слугите на зависта и омразата ги очекуваат пеколните црви и змии; оние кои уживале во смрдеата на раскошот ги очекува пеколната смрдеа; оние што ги отфрлиле заслужените казни на земјата ќе бидат камшикувани во пеколот; оние кои ја отфрлиле светлината Христова ќе бидат фрлени во пеколниот мрак; оние кои не се срамеле од своите гревови на земјата, во пеколот ќе бидат изложени на општиот срам; оние кои на земјата немале слух за доброто, таму ќе гледаат и слушаат само страшни работи; оние кои биле робови на различни пороци во пеколот ќе бидта оковани со огнените синџири. Во пеколот, грешниците ќе висат со главите надолу, ќе стојат завртени со грбовите еден кон друг, телата ќе им бидат растргнати итн. Опишувајќи ги пеколните маки, Хонориј не се придржува до традиционалното учење за седумте смртни гревови, туку дава порасчленет опис на гревовите: завист, гордост, лукавост, неверништво, лакомост, алкохолизам, уживање во раскош, убиство, суровост, крадење, разбојништво, нечистотија, алчност, прељуба, блуд, лажење, кривоклетство, богохулие, злосторство итн. Вака детаљни карактеристики на пеколните маки не се среќава во раната теолошка литература, туку Хонориј е првиот кој дал систематизирана и целосна слика на пеколот. Бидејќи во делата на неговите претходници не се среќаваат вакви описи на пеколот, истражувачите сметаат дека Хонориј бил инспириран од [[Скулптура|скулптурите]] и [[Фреска|фреските]] во црквата во [[Везел]].<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 249-251.</ref> Според Хонориј, оние кои ќе се најдат во рајот ќе ги набљудуваат страдањата на оние во пеколот, со цел избраните уште повеќе да се радуваат. Исто така, за време на Страшниот суд, отфрлените ќе ги гледаат блажените во нивната слава „за уште повеќе да тагуваат поради тоа што го презреле своето спасение“. На прашањето на ученикот, дали чесните нема да бидат нажалени кога ќе гледаат како се мачат грешниците, учителот одговара: не, дури и таткото да го гледа својот син или мајката својата ќерка, не само што нема да тагуваат, туку за нив тоа ќе биде радосна глетка и нема да се молат за нив, зашто да се моли за грешниците значи да се биде против Бога; напротив, божјите избраници се наоѓаат во единство со Господ и ним им се мили сите негови одлуки.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 252.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Христијанска книжевност]] [[Категорија:Дела на Хонориј Августодунски]] [[Категорија:Дела од 11 век]] 2q4x96ha8d2pvp3c6m89rg594zwpslg 0 1239230 4803614 3947666 2022-08-19T20:30:32Z Bjankuloski06 332 +[[Категорија:Енциклопедисти]]; +[[Категорија:Германски теолози]]; ±[[Категорија:Католички теолози]]→[[Категорија:Летописци]] користејќи го [[:en:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''Хонориј Августодунски''' ([[латински]]: ''Honorius Augustodunensis'') [[Католичка црква|католички]] [[теолог]] од [[XI век]]. Неговиот прекар Августодунски дал повод за бројни претпоставки во врска со неговото потекло. Првично се мислело дека тој бил [[Французи|Французин]], а неговиот прекар се толкувал како „Отенски“, но подоцна била отфрлена оваа претпоставка и денес се мисли дека тој бил [[Германец]] кој со образованието и со духовната кариера бил поврзан со [[Англија]].<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 353.</ref> ==Творештво== Хонориј Августодунски пишувал дела во кои ја популаризирал [[теологија]]та со намера да ја приближи до [[Свештенство|свештениците]] кои непосредно општеле со верниците. Негови најпознати дела се: ''De imago mundi'', '' De libero arbitrio'', ''Sacramentarium'', ''Clavis physicae'', ''[[Светило (книга)|Elucidarium]]''<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 240.</ref> и ''[[Speculum Ecclesiae (книга)|Speculum Ecclesiae]]''.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 245.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Летописци]] [[Категорија:Енциклопедисти]] [[Категорија:Германски теолози]] kui1ps6zuc6mrr2ftypzefdwgewf5jb 4803615 4803614 2022-08-19T20:31:05Z Bjankuloski06 332 ставена [[Категорија:Писатели на латински јазик]] користејќи го [[:en:Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''Хонориј Августодунски''' ([[латински]]: ''Honorius Augustodunensis'') [[Католичка црква|католички]] [[теолог]] од [[XI век]]. Неговиот прекар Августодунски дал повод за бројни претпоставки во врска со неговото потекло. Првично се мислело дека тој бил [[Французи|Французин]], а неговиот прекар се толкувал како „Отенски“, но подоцна била отфрлена оваа претпоставка и денес се мисли дека тој бил [[Германец]] кој со образованието и со духовната кариера бил поврзан со [[Англија]].<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 353.</ref> ==Творештво== Хонориј Августодунски пишувал дела во кои ја популаризирал [[теологија]]та со намера да ја приближи до [[Свештенство|свештениците]] кои непосредно општеле со верниците. Негови најпознати дела се: ''De imago mundi'', '' De libero arbitrio'', ''Sacramentarium'', ''Clavis physicae'', ''[[Светило (книга)|Elucidarium]]''<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 240.</ref> и ''[[Speculum Ecclesiae (книга)|Speculum Ecclesiae]]''.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 245.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Летописци]] [[Категорија:Енциклопедисти]] [[Категорија:Германски теолози]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] bd1kzfdbmxxzyjldmywc38en2mlmjai 4803643 4803615 2022-08-19T20:49:53Z Bjankuloski06 332 wikitext text/x-wiki '''Хонориј Августодунски''' ([[латински]]: ''Honorius Augustodunensis'') — [[католицизам|католички]] [[теолог]] од [[XI век]]. Неговиот прекар Августодунски дал повод за бројни претпоставки во врска со неговото потекло. Првично се мислело дека тој бил [[Французи|Французин]], а неговиот прекар се толкувал како „Отенски“ (според денешниот град [[Отен]]), но подоцна била отфрлена оваа претпоставка и денес се мисли дека тој бил [[Германец]] кој со образованието и со духовната кариера бил поврзан со [[Англија]].<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 353.</ref> ==Творештво== Хонориј Августодунски пишувал дела во кои ја популаризирал [[теологија]]та со намера да ја приближи до [[Свештенство|свештениците]] кои непосредно општеле со верниците. Негови најпознати дела се: ''De imago mundi'', '' De libero arbitrio'', ''Sacramentarium'', ''Clavis physicae'', „[[Светило (книга)|Светило]]“ (''Elucidarium'')<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 240.</ref> и „[[Огледало на црквата]]“ (''Speculum Ecclesiae''.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 245.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Енциклопедисти]] [[Категорија:Германски теолози]] [[Категорија:Летописци]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 6vfhwl7niezoock8ikppdp59xloxes6 4803649 4803643 2022-08-19T20:58:56Z Bjankuloski06 332 /* Творештво */ wikitext text/x-wiki '''Хонориј Августодунски''' ([[латински]]: ''Honorius Augustodunensis'') — [[католицизам|католички]] [[теолог]] од [[XI век]]. Неговиот прекар Августодунски дал повод за бројни претпоставки во врска со неговото потекло. Првично се мислело дека тој бил [[Французи|Французин]], а неговиот прекар се толкувал како „Отенски“ (според денешниот град [[Отен]]), но подоцна била отфрлена оваа претпоставка и денес се мисли дека тој бил [[Германец]] кој со образованието и со духовната кариера бил поврзан со [[Англија]].<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 353.</ref> ==Творештво== Хонориј Августодунски пишувал дела во кои ја популаризирал [[теологија]]та со намера да ја приближи до [[Свештенство|свештениците]] кои непосредно општеле со верниците. Негови најпознати дела се: „За образот на светот“ (''De imago mundi''), „За слободната волја“ (''De libero arbitrio''), „Обредник“ (''Sacramentarium''), „Клуч за спознанието на светот“ (''Clavis physicae''), „[[Светило (книга)|Светило]]“ (''Elucidarium'')<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 240.</ref> и „[[Огледало на црквата]]“ (''Speculum Ecclesiae''.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 245.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Енциклопедисти]] [[Категорија:Германски теолози]] [[Категорија:Летописци]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] 22j0302kg1plqniof7t2nnqmg4u2gqt 0 1239682 4803520 4729307 2022-08-19T19:08:36Z Bjankuloski06 332 /* Зграда на САНУ */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна (2) wikitext text/x-wiki {{Infobox organization | name = Српска академија на науките и уметностите | abbreviation = САНУ | image = Srpska akademija nauke i umetnosti 01 (8116577383).jpg | image_border = | size = | caption = | map = | msize = | mcaption = | motto = | budget = [[евро|€]]5.72 милиони | budget_year = 2020<ref name="budget2020">{{cite web |title=ЗАКОН О БУЏЕТУ РЕПУБЛИКЕ СРБИЈЕ ЗА 2020. ГОДИНУ |url=http://www.parlament.gov.rs/upload/archive/files/cir/pdf/zakoni/2019/BUDZET%202020.pdf |website=parlament.gov.rs |publisher=Народна скупштина Републике Србије |accessdate=20 February 2020 |format=PDF}}</ref> | formation = {{start date and age|1886|11|01|df=yes}} | extinction = активна | type = [[национална академија]] | status = | purpose = Наука, уметност, [[академици]] | headquarters = ул. „Кнез Михаилова“ бр. 35, <br> [[Белград]], Србија | leader_title = Претседател | leader_name = Владимир Костиќ | website = {{url|http://www.sanu.ac.rs}} }} '''Српската академија на науките и уметностите''' ('''САНУ''') — највисоката научна и уметничка институција во [[Србија]]. Официјалниот ден на формирање на академијата е [[19 ноември]] [[1841]] година. Таа била позната под името ''Кралска српска академија'' од [[1886|1886 година]], потоа ''Српска кралска академија'' до [[1947|1947 година]], кога била преименувана во ''Српска академија на науките''. Подоцна, со закон од [[1960|1960 година]], таа го променила своето име во ''Српската академија на науките и уметностите'' . == Основање == [[Податотека:Pecat_SKA.jpg|десно|мини|Печат]] [[Податотека:MilanMilicevic.jpg|десно|мини|200x200пкс| Милан Миличевиќ, член на ДСС од 1857 година, член на СУД од 1864 година и еден од првите членови на Академијата]] Академијата била основана со закон од [[1 ноември]] [[1886|1886 година]] што го изгласал Собранието и го прогласил кралот [[Милан Обреновиќ]] во [[Ниш]].<ref>[http://istorijskenovine.unilib.rs/view/index.html#panel:pp%7Cissue:UB_00008_19010201%7Cpage:6%7Cquery:%D1%98%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%86 Његово величанство краљ Милан. - У: Просветни гласник, 1 февруари 1901. године.]</ref> Овој закон бил наречен ''Основен закон на Кралската српска академија'' и пропишувал дека првите академци треба да бидат избрани од страна на кралот, а потоа академиците би избрале нови членови. Задачата на академијата била „да ги обработи и да ги унапреди науките; да се постават и одржуваат цврсти темели за научниот суд; да ги открие и предизвикува научните истражувања во природата, општеството и историските споменици; поддршка на припитоменоста и развојот на високите уметности; преку здружување на силите да се постигне унапредување на образованието, и го извршува она за што посебната сила не е доволна“.<ref name="EN">'' [[Народна енциклопедија]], Ст. Станојевић, Загреб, 1925—1929.'' .</ref> Првите академици, 16 од нив, ги назначил кралот Милан [[5 април|на 5 април]] [[1887|1887 година]]. Во тоа време имало 4 одделенија на Академијата, или како што се нарекувале ''„професионални академии“'', а секое од нив првично добил 4 полноправни членови. Тие биле: '''Академија за природни науки''' * [[Јосиф Панчиќ]] * Димитрије Нешиќ * Јован Жујовиќ * Љубомир Клериќ '''Академија за филозофски науки''' * [[Стојан Новаковиќ]] * Милан Кујунџиќ Абердар * Светислав Вуловиќ * [[Светомир Николаевиќ]] '''Академија за општествени науки''' * Чедомиљ Мијатовиќ * Милан Миличевиќ * Љубомир Ковачевиќ * Панта Среќковиќ '''Академија за уметности''' * Љубомир Ненадовиќ * Матија Бан * Михаило Валтровиќ * Даворин Јенко Првиот претседател на академијата бил Јосиф Панчиќ, а секретар бил Јован Зујовиќ. Бројот на дописни членови бил двапати поголем од редовните членови. Сите членови биле избирани од самата академија врз основа на обемот на работа и исправноста, независноста и совеста во својата работа. Законот за основање на Српската кралска академија паднал под управа на [[Народна библиотека на Србија|Националната библиотека]] и Музејот на српските земји . Од [[22 јануари|22/1]] [[1901|1901 година]] Српската кралска академија само ја надгледувала Библиотеката и добивала годишен извештај од неа и раководството на Музејот. Првиот претседател на Српската кралска академија (три години) бил Јосиф Панчиќ, а по него следеле Чедомиљ Мијатовиќ, М. Ѓ Миличевиќ , Јован Мишковиќ, Ѓорѓе Нешиќ, Јован Ристиќ, Сима Лозаниќ, [[Стојан Новаковиќ]], Јован Жујовиќ, [[Јован Цвииќ|Јован Цвијиќ]] . Српската кралска академија се споила со српското научно општество во 1892 година според решението на министерот за образование од [[9 април|9/4]] [[1891|1891 година]] и добило прилично голема архива на стари документи и прилично голема библиотека. Во Академијата во [[1893|1893 година]] бил основан лексикографскиот дел (работа на „Речник“) и етнографскиот дел (работа на проучување на српските села). Покрај тоа, главната работа на С. К. А. Н. се состоела во научна работа на нејзините членови и во работата на објавување на нивни и други научни дела. Во оваа смисла С. К. А. Н. ги издавала: * 1 Глас на српската кралска академија : ** а) I: содржи дискусии во природните и математичките науки; ** б) II: дискусии во филозофските, лингвистичките, правните и историските науки; * 2. Споменик (I и II); * 3. Зборникот на српските етнографски постапки, содржи: ** а) Разни етнографски материјали, ** б) Населувања на српските земји, ** в) обичаите на српскиот народ, ** г) српски национални игри, ** д) храна и пијалаци на српската национална припадност; * 4. Зборник на трудови од историјата, јазикот и литературата на српскиот народ ** I оддел: Споменици на српски јазик; ** II. оддел: Споменици на странски јазици); * 5. Дијалектолошки постапки; * 6. Специјални изданија. == Претходници на академијата == [[Податотека:Govor_knez_mihaila_DSS.jpg|десно|мини| Принцот Михаило Обреновиќ разговара со членовите на ДСС на првата средба на 8 јуни 1842 година. година, литограф на Анастас Јовановиќ]] Српската кралска академија не била прва институција од ваков вид кај Србите. Директни претходници биле Друштвото на српското творештво (ДСС) и Српското научно друштво (СУД). Друштвото на српското творештво било основано [[31 мај|на 31 мај]] [[1842|1842 година]] и тоа постоело до [[27 јануари]] [[1864|1864 година]] кога принцот [[Михајло Обреновиќ III|Михаило Обреновиќ го]] укинал со негова уредба. Потоа, [[29 јули|на 29 јули]] 1864 година било основано Српското научно друштво, што всушност претставувало обнова на Друштвото на српското творештво. Сите членови на ДСС биле во можност писмено да изјаснат до министерот дека членството во СУД е прифатено. Слична судбина се случила и со Српското научно друштво, поради конфликт со министерот за образование, неговата работа била прекината [[13 мај|на 13 мај]] [[1886|1886 година]]. Со законот од [[1 ноември]] 1886 година била основана Српската кралска академија (СКА), на која припаѓале Библиотеката, архивите, збирките и имотот на СУД. Конфликтите биле решени па инсттуцијата повторно започнала да работи [[25 јули|на 25 јули]] [[1887|1887 година]]. Спорот бил решен со предлог на министерот за образование да ги обедини и тоа било сторено во [[1892|1892 година]]. Во тоа време, 8 члена на СУД биле избрани за редовни членови на СКА и сите други биле прогласени за почесни членови. == Развој == [[Податотека:Skupština_osnivača_SANU_avgust_1995._godine,_Aleksandar_Despić_sa_kolegama.jpg|мини|250x250пкс| Основачкото собрание на САНУ 1995 г. година]] По цели 60 години под ова име, Српската кралска академија го променила своето име со закон [[30 јуни|на 30 јуни]] [[1947|1947 година]]. Бидејќи државниот систем бил сменет и веќе не владеел кралот, академијата едноставно била наречена Српска академија на науките. Овој закон ја сменил и структурата на академијата, така што наместо 4 стручни академии, имало 6 оддели: # природно-математички науки, # технички науки, # медицински науки, # литература и јазик (подоцна: јазик и книжевност), # општествени науки и # ликовна уметност и музика. Од [[1998|1998 година]], академијата има 8 одделенија затоа што Катедрата за природно-математички науки била поделена на две одделенија: Оддел за математика, физика и геологија и оддел за хемиски и биолошки науки, а пред тоа Катедрата за општествени науки исто така била поделена на два дела, еден дел го задржала истото име и другото било наречено катедра за историски науки. [[Податотека:Zgrada_u_brankovoj.jpg|десно|мини| Зграда во Бранкова 15.]] == Зграда на САНУ == [[Податотека:Serbia_Beograd_SANU_-_Feb_2006.jpg|десно|мини|230x230пкс| Зграда на САНУ на улицата Михаила 35]] Академијата од околу [[1909|1909 година]] до [[1952|1952 година]] се наоѓала на улицата Бранкова број 15. Оваа зграда за жал била срушена во [[1963|1963 година]] . година. После тоа, Академијата била преместена на ул. Кнез Михајлова 35, прекрасна зграда во центарот на градот, каде сè уште се наоѓа. Зградата на Српската академија на науките и уметностите (САНУ), највисоката научна установа во Србија, ја украсува улицата „принц Михаило“ <ref>Завод за заштиту споменика културе града Београда, Каталог непокретних културних добара на подручју града Београда, приступљено 18 март 2016.</ref> скоро еден век, доведувајќи го духот на францускиот декорализам и отстапување во белградската архитектура.<ref>Завод за заштиту споменика културе града Београда, часопис Наслеђе, М. Павловић, Девет деценија здања Српске академије наука и уметности, приступљено 18 март 2016.</ref> Скици, предлози и проекти за подигнување на оваа прекрасна палата биле создадени уште од првите денови на неговото основање во [[1886|1886 година]] . Сепак, седиштето било преместено во денешниот објект дури во 1952 година. Веднаш по основањето на Академијата во 1886 година било разгледано барањето за изградба на зграда на парцела на претставителна локација на улицата Кнез Михајлова, донирана од ''Кнез Михајло Обреновиќ III за образовни цели''.<ref>Завод за заштиту споменика кутлуре града Београда, досије споменика културе Палата САНУ.</ref> Бидејќи Српската кралска академија (СКА) на почетокот немала други финансиски средства, се сметало дека ќе подигне привремена зграда на приземје сè додека не се достигнат условите за изградба на претставителна зграда, во која имало уште две важни. национални институции: Музеј на српската земја и [[Народна библиотека на Србија|Националната библиотека]]. Во наредните години, СКА барала различни начини на стекнување на финансиски средства за изградба на својата зграда. Акционерскиот фонд на СКА, Националната библиотека и Музејот на српската земја бил формиран во [[1896|1896 година]] со Кралската Уредба, така што со почетниот капитал и нејзината сопствена плата, Академијата би можела да му пристапи на прашањето на градежништвото. Константин Јовановиќ бил ангажиран во [[1900|1900 година за да го]] дизајнира прелиминарниот дизајн<ref>О Константину Јовановићу видети: Љ. Никић, Архитект Константин Јовановић, Годишњак града Београда IV, Београд 1957, 345-358; Љ. Бабић, Живот и рад архитекте Константина А. Јовановића, општи део, ЗАФ V-6, Београд 1960, 5-15; Љ. Никић, Из архитектонске делатности Константина Јовановића у Београду, Годишњак града Београда XXIII, Београд 1976, 127-142; М. Šćekić, Konstantin Jovanović arhitekta, Веоgrаd 1988; Г. Гордић, В. Павловић-Лончарски, Архитект Константин А. Јовановић, Београд 2004; И. Клеут, Градитељски опус Константина Јовановића у Београду, Годишњак града Београда LIII, Београд 2006, 213-250; Д. Ванушић, Константин А. Јовановић Архитекта великог формата, Београд 2013.</ref> Ова бил прв од низата проекти што останале нереализирани: од молби до еминентни архитекти како Андри Стевановиќ,<ref>О Андри Стевановићу видети: П. Поповић, Андра Ј. Стевановић, Српски књижевни гласник, бр. 28, Београд 1930, 353-359; Д. Ђурић-Замоло, Педагошки рад. Архитекта Андра Стевановић, Архитектура урбанизам, бр. 67, Београд 1971, 51-52; Б. Несторовић, Београдски архитекти Андра Стевановић и Никола Несторовић, Годишњак града Београда, књ. XXIII, Београд 1975, 173-180.</ref> Никола Несторовиќ,<ref>О Николи Несторовићу видети: Б. Несторовић, Београдски архитекти Андра Стевановић и Никола Несторовић, Годишњак града Београда, књ. XXIII, Београд 1975, 173-180; М. Павловић, Живот и дело архитекте Николе Несторовића (1868—1957), докторска дисертација, Филозофски факултет, Универзитет у Београду, Београд 2014.</ref> Милан Капетановиќ и Драгутин Ѓорѓевиќ,<ref>О Милану Капетановићу и Драгутину Ђорђевићу видети: З. Маневић (ур), Лексикон српских архитеката 19. и 20. века, Београд 1999; S. Bogunović, Arhitektonska enciklopedija Beograda XIX i XX veka, II tom: Arhitekti, Beograd 2005; Д. Ђурић-Замоло, Градитељи Београда 1815-1914, Београд 2009.</ref> што изработиле идејни дизајни, преку неуспешни повици за тендер., во обид да се формира проект моделиран по изградбата на [[Хрватска академија на науките и уметностите|Југословенската академија на науките и уметностите]] во Загреб <ref>Hrvatska akademija znanosti i umejtnosti, приступљено 18 март 2016.</ref> и нови дизајни на архитектот Константин Јовановиќ. Во исто време со напорите да се добие соодветен проект, варијабилен карактер бил интересот на трите институции за изградба на заедничка зграда. Решавајќи го прашањето за постојано сместување во[[1908|1908 година]], СКА добила простор за употреба во зградата на фондацијата „ Симе Игуманов “ <ref>Najveći srpski zadužbinar: Darivao Srbima crkve, škole, sirotišta, Telegraf, приступљено 18 март 2016.</ref> во Бранкова бр. 15.<ref>С. М. Јовановић, Силуете старог Београда 1, Београд 1971; Љ. Никић, Г. Жујовић, Г. Радојчић-Костић, Грађа за биографски речник чланова Друштва српске словесности Српског ученог друштва Српске краљевске академије 1841-1947, Београд 2007.</ref> После повеќе од две децении обиди да се добие сопствена зграда, на крајот на [[1910|1910 година]], Претседателството на СКА одлучило проектот да им го довери на Драгутин Ѓорѓевиќ и Андра Стевановиќ.<ref>Завод за заштиту споменика културе града Београда, приступљено 18 март 2016</ref> Камен-темелникот бил поставен [[27 март|на 27 март]] [[1914|1914 година]], од страна на престолонаследникот [[Александар I Караѓорѓевиќ|Александар Караѓорѓевиќ]] во присуство на академици и министри за градежништво и образование.<ref>Аноним, Дневне вести, Политика, 27 март 1914, 3.</ref> Изведувачкиот дел бил доверен на фирмата на Матија Блех, додека фасадната пластика и вајарската програма ги изведувале Јунгман и Сунко. Сепак, изградбата била прекината со избувнувањето на [[Прва светска војна|Првата светска војна.]] Објектот бил завршен во [[1924|1924 година]]. Сепак, поради големите трошоци за изградба, СКА не се преселила во својата нова зграда, туку ја изнајмила целата зграда на други институции. Сметајќи дека проектот за градење на СКА треба да даде напредни идеи, архитектите Стевановиќ и Ѓорѓевиќ го оствариле проектот кој, по својата просторно функционална структура, не се потпирал на своите претходници. како Големата палата, кој ја опфаќал целата површина на парцелата, новиот план бил дизајниран со станови и продавници за изнајмување и пасуси богато [[Орнамент|украсени со]] орнаментни декорации. При решавањето на фасадите, авторите не ги напуштијле целосно академските модели, туку модернизирале една симетрична, трооделна поделба на фасадното платно, со воведување на заоблени агли кои се потенцираат дополнително со паднатите полукружни прозорци. Со воведувањето на елементите во форма на триоделни прозорци, арабеска секундарна пластика, модерно дизајнирани детали за прозорците на приземјето и прозорците на мезанинскиот под, заедно со елементи на францускиот декорализам, постигнале прекрасен изглед на фасадата. Архитектонската пластика во форма на цветни арабески и украси дале нова димензија во формата на целосната скулптура со симболично значење. Во оската на главната фасада, централен мотив е вајарската група ''Божица Ника, која ја обликува трговијата и индустријата'', додека на аглите на централниот ризолит се сместени скоро иста вајарска група на ''Жени со деца'', едната женска фигура која држи луч, а другата гулаб.<ref>Đ. Sikimić, Fasadna skulptura u Beogradu, Beograd 1966, 64-65; D. Šarenac, Mitovi, simboli, Beograd 1991, 24-25; М. Маринковић, Архитектонска пластика Јавних објеката Београда, магистарски рад, Филозофски факултет, Универзитет у Београду, Београд 2005, 122-123.</ref> Шест од истата група на детски фигури биле подигнати на таванот над аглите на зградата, како и по страничните фасади, формирајќи една од најбогатите вајарски програми од архитектурата пред Втората светска војна. Крајот на [[Втора светска војна|Втората светска војна]] СКА го пречката во изнајмена зграда на улицата Бранкова. Веднаш по завршувањето на војната, со Закон за српската академија на науките од [[1947|1947 година]] биле направени промени во нејзината структура, кога наместо стручни академии биле формирани шест оддели и голем број институти. Со проширениот опсег на работење, потребните капацитети значително се зголемиле, а главната задача била да се реконструира целата зграда на улицата Кнез Михајлова во канцелариски простор, за што било потребно и широко реновирање. Дизајнот на проектот му бил доверен на архитектот Григори Самоилов,<ref>О архитекти Григорију Самојлову видети: М. Просен, Послератни опус архитекте Григорија Самојлова, ДаНС 49, Нови Сад 2005, 46–48; М. Просен, Архитекта Григорије Самојлов, каталог изложбе, Београд 2006.</ref> кој заедно со архитектот Ѓорѓе Смиjanаниќ го трансформирале ентериерот на зградата, притоа остварувајќи еден од неговите најзначајни проекти за внатрешни работи. Самоилов покажал исклучителна вештина да го трансформира постојниот објект во скоро компактен академски објект со централна преткомора, формирајќи двонасочен канцелариски систем, Во исто време, била реновирана церемонијалната сала, која добила галерија и во заоблени ниши од две слики на платното „Наука“ од Петар Лубарда и „Уметност“ од Мило Милуновиќ . Како дел од адаптацијата, биле извршени одредени интервенции. [[Податотека:Gallery_SANU_0738.jpg|мини|250x250пкс| Внатрешноста на галеријата во САНУ, која за првпат била дизајнирана од Григориј Самојлов во [[1967|1967 година]] . ]] Зградата била официјално отворена [[24 февруари|на 24 февруари]] 1952 година, кога академијата конечно и трајно се преселила во нејзината палата. Српската академија на науките и уметностите, како најважната научна институција во Србија, дала најголем придонес во унапредувањето на научната мисла, приближувајќи во своите редови многу истакнати имиња на српската, југословенската и светската наука и уметничка креативност. Нејзиниот дворец, подигнат на едно од најрепрезентативните места во Белград, скоро еден век е интегрален дел за вреднување не само на локалното, туку и на националното архитектонско наследство. Имајќи ги предвид неоспорните вредности и значењето на објектот, во [[1992]] г. била прогласена за споменик на културата . == Под покровителство на САНУ == === Институти на САНУ === [[Податотека:Grb_Srpske_akademije_nauka_i_umetnosti.jpg|мини|287x287пкс| Грб на САНУ]] Под покровителство на САСУ, функционираат следниве институти: * Балканолошки институт САНУ * Византиски институт на САНУ * Географски институт Јован Цвијиќ САНУ * Етнографски институт САНУ * Институт за српски јазик САНУ * Институт за технички науки САНУ * Математички институт САНУ * Институт за музикологија САНУ . У ранијем периоду у оквиру САНУ су били још и Археолошки институт САНУ и Историјски институт САНУ. === Гранки на САНУ === [[Податотека:SANU,_odeljak_u_Novom_Sadu.jpg|десно|мини|250x250пкс| Филијала во Нови Сад]] Српската академија на науките и уметностите има филијала во Нови Сад и филијала во Ниш .<ref name="СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,350|title=СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ ОГРАНКА САНУ У НИШУ|archive-url=https://web.archive.org/web/20180221035535/http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,350|archive-date=21 февруари 2018|accessdate=15 септември 2016}}</ref><ref>[http://www.b92.net/kultura/vesti.php?nav_category=1087&yyyy=2016&mm=09&dd=16&nav_id=1177790 Костић: САНУ од данас станује и у Нишу (Б92, 16. септември 2016)]</ref> Филијалата во Ниш била основана во 2016 година. За претседател бил избран Нинослав Стојадиновиќ, Милорад Митковиќ бил Потпретседател, Владимир Ракочевиќ секретар, а Никола Хајдин бил избран за почесен претседател.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,355|title=Изабрано прво руководство Огранка САНУ у Нишу (приступљено 6. новембра 2016)|archive-url=https://web.archive.org/web/20180220212507/http://www.sanu.ac.rs/Novosti.aspx?arg=,355|archive-date=20 февруари 2018|accessdate=6 ноември 2016}}</ref> Војводинската академија на науките и уметностите била основана во [[1979]] година а во 1992 година се приклучила кон српската академија на науките и уметностите како филијала во Нови Сад.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/Ogranak.aspx|title=Огранак САНУ у Новом Саду|archive-url=https://web.archive.org/web/20161015130707/http://www.sanu.ac.rs/Clanstvo/Ogranak.aspx|archive-date=15 октомври 2016|accessdate=15 септември 2016}}</ref> Поранешниот Центар за научни истражувања на САНУ и Универзитетот во Ниш, по една година работа на Комисијата, на 16 септември 2016 година станале филијали на САНУ во Ниш.<ref name="СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ"/> === Центар за научно-истражувачка работа во Крагуевац === Српската академија на науките и уметностите под свое покровителство го има Центарот за научни истражувања во Крагуевац . Центарот во Крагујевац и поранешниот центар во Ниш биле основани во соработка со универзитетите во Крагујевац и Ниш.<ref name="СВЕЧАНО ОТВАРАЊЕ"/> == Членови на академијата == === Изборни собранија === На изборните собранија се избираат нови членови на академијата. Од [[1985|1985 година]] собранијата се одржуваат секоја трета година. Претходното изборно собрание се одржало на 8 ноември 2018 година. === Претседатели на Академијата === Од основањето во [[1887|1887 година]] до денес, претседатели на Српската кралска академија, Српската академија на науките и Српската академија на науките и уметностите биле: * 1887-1888 година [[Јосиф Панчиќ]] * 1888-1889 Чедомиљ Мијатовиќ * 1892-1895 Димитрије Нешиќ * 1896-1899 Милан. Миличевиќ * 1899 Јован Ристиќ * 1899-1900 Сима Лозаниќ * 1900-1903 Јован Мишковиќ * 1903-1906 година Сима Лозаниќ, по вторпат * 1906-1915 [[Стојан Новаковиќ]] * 1915-1921 Јован Зујовиќ * 1921-1927 [[Јован Цвииќ|Јован Цвијајиќ]] * 1928-1931 Слободан Јовановиќ * 1931-1937 Богдан Гавриловиќ * 1937-1960 [[Александар Белиќ]] * 1960-1965 Илија Ѓуричиќ * 1965-1971 [[Велибор Глигориќ]] * 1971-1981 Павле Савиќ * 1981-1994 Душан Каназир * 1994-1998 Александар Деспиќ * 1999-2003 Дејан Медаковиќ * 2003-2015 Никола Хајдин * 2015- Владимир Костиќ === Добитници на Нобелова награда === Заклучно со 2019 година, 20 члена на САНУ добиле Нобелова награда. Меѓу нив се:<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sanu.ac.rs/clanovi-sanu-ovencani-nobelovom-nagradom/|title=Чланови САНУ овенчани Нобеловом наградом|work=САНУ|accessdate=21 октомври 2019}}</ref> * [[Лавослав Ружичка]] - [[Нобелова награда за хемија]] 1939 година (полноправен член на САНУ од 1947 година, а надворешен од 1960 година). ) * [[Иво Андриќ]] - [[Нобелова награда за литература|Нобелова награда за литература во]] 1961 година (дописник на САНУ од 1926 година, а редовен од 1939 година). ) * [[Владимир Прелог]] - [[Нобелова награда за хемија]] 1975 година (член на САНУ од 1981 година). ) * [[Петер Хандке|Питер Хандке]] - [[Нобелова награда за литература]] 2019 [[Нобелова награда за литература|година]] (член на САНУ од 2012 година)) == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{рв|Serbian Academy of Sciences and Arts}} * {{official website|http://www.sanu.ac.rs}} [[Категорија:Српска академија на науките и уметностите| ]] 8q1kmqf3xcxsy4wgyz31apyxhhvr4iu 0 1239864 4803644 3940972 2022-08-19T20:50:00Z Bjankuloski06 332 wikitext text/x-wiki '''Огледало на црквата''' {{lang-la|Speculum Eclessiae}} — [[Теологија|богословски]] трактат на [[Хонориј Августодунски]]. ==Содржина== Во делото, Хонориј ги искажува своите ставови за различни прашања: На пример, зборувајќи за можноста одделните [[општествени групи]] да ја спасат својата [[душа]], тој пишува дека [[Војска|војниците]] се „десната рака“ на [[црква]]та; [[Трговија|трговците]] ги предупредува да не се служат со нечесни начини, но сепак ги пофалува затоа што им служат на сите народи и се изложуваат на [[ризик]] при патувањата поради што сите луѓе се нивни должници и треба да се молат за нив; селаните ги нарекува „собраќа и другари“ и ги советува да ги слушаат [[Свештенство|свештениците]], уредно да работат и да го плаќаат [[данок]]от.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 45.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Теолошки дела]] [[Категорија:Дела на Хонориј Августодунски]] ja6gp52qpgrtk1f6ij6dcn3u8jnkj84 4803645 4803644 2022-08-19T20:50:50Z Bjankuloski06 332 wikitext text/x-wiki '''Огледало на црквата''' ({{lang-la|Speculum Eclessiae}}) — [[Теологија|богословски]] трактат на [[Хонориј Августодунски]]. ==Содржина== Во делото, Хонориј ги искажува своите ставови за различни прашања: На пример, зборувајќи за можноста одделните [[општествени групи]] да ја спасат својата [[душа]], тој пишува дека [[Војска|војниците]] се „десната рака“ на [[црква]]та; [[Трговија|трговците]] ги предупредува да не се служат со нечесни начини, но сепак ги пофалува затоа што им служат на сите народи и се изложуваат на [[ризик]] при патувањата поради што сите луѓе се нивни должници и треба да се молат за нив; селаните ги нарекува „собраќа и другари“ и ги советува да ги слушаат [[Свештенство|свештениците]], уредно да работат и да го плаќаат [[данок]]от.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 45.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Теолошки дела]] [[Категорија:Дела на Хонориј Августодунски]] 9yrnpieyq7uhir2x898bder5welsxrr 4803646 4803645 2022-08-19T20:51:05Z Bjankuloski06 332 Bjankuloski06 ја премести страницата [[Speculum Ecclesiae (книга)]] на [[Огледало на црквата]] wikitext text/x-wiki '''Огледало на црквата''' ({{lang-la|Speculum Eclessiae}}) — [[Теологија|богословски]] трактат на [[Хонориј Августодунски]]. ==Содржина== Во делото, Хонориј ги искажува своите ставови за различни прашања: На пример, зборувајќи за можноста одделните [[општествени групи]] да ја спасат својата [[душа]], тој пишува дека [[Војска|војниците]] се „десната рака“ на [[црква]]та; [[Трговија|трговците]] ги предупредува да не се служат со нечесни начини, но сепак ги пофалува затоа што им служат на сите народи и се изложуваат на [[ризик]] при патувањата поради што сите луѓе се нивни должници и треба да се молат за нив; селаните ги нарекува „собраќа и другари“ и ги советува да ги слушаат [[Свештенство|свештениците]], уредно да работат и да го плаќаат [[данок]]от.<ref>Aron Gurevič, ''Problemi narodne kulture u srednjem veku''. Beograd: Grafos, 1987, стр. 45.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Теолошки дела]] [[Категорија:Дела на Хонориј Августодунски]] 9yrnpieyq7uhir2x898bder5welsxrr 0 1241354 4803405 4799592 2022-08-19T13:43:31Z 188.117.212.92 /* Улоги */ wikitext text/x-wiki {{Italic title}} {{Инфокутија за филм | name = Ругање со Христос | image = | image_size = 220п | caption = | director = [[Јани Бојаџи]] | producer = [[Јани Бојаџи]]<br>[[Младен Крстевски]] | writer = [[Јани Бојаџи]] | narrator = | starring = [[Љупчо Тодоровски-Упа]]<br />[[Јоана Пилиху]]<br />[[Мето Јовановски (глумец)|Мето Јовановски]] <br />[[Владо Јовановски]]<br />[[Нино Леви]]<br />[[Благоја Чоревски]]<br />[[Јоана Поповска]]<br />[[Младен Крстевски]] | genre = драма | music = | cinematography = | editing = | scenography = | distributor = | released = [[2018]] | runtime = 152 мин. | country = {{МКД}} | language = [[Македонски јазик|македонски]] | budget = | gross = | preceded_by = | followed_by = | website = | amg_id = | imdb_id = 8483812 }} '''Ругање со Христос''' - [[Македонија|македонски]] филм од [[2018]] година, прв долгометражен филм на [[режисер]]от [[Јани Бојаџи]]. Филмот трае 152 минути. == Содржина == Александар е познат новинар во еден угледен француски политички весник, се враќа во неговото родно место [[Нивици]] во преспанскиот дел на Егејска Македонија, со цел да дознае кој бил неговиот татко Лазар, кој долго време живеел во Македонија како политички емигрант. == Улоги == {| class="wikitable" |+ !Глумец !Улога |- |[[Љупчо Тодоровски-Упа]] |Александар Филипопулос |- |[[Јоана Пилиху]] |Андреа Пападина |- |[[Мето Јовановски (глумец)|Мето Јовановски]] |Лазар |- |[[Јоана Поповска]] |Султана |- |[[Младен Крстевски]] |Вани |- |[[Благоја Чоревски]] |Анести |- |[[Владо Јовановски]] |Глигор |- |[[Нино Леви]] |/ |- |[[Кирил Трајковски]] |/ |- |[[Горан Илиќ]] |/ |- |[[Кети Дончевска Илиќ]] | / |- |[[Ефтим Трајчов Ѓаурски]] | / |- |[[Кирил Псалтиров]] | / |- |[[Илија Струмениковски]] |Возач на автобус |- |[[Марина Поп Панкова]] | / |- |[[Гоце Тодоровски]] | / |- |[[Роберт Вељановски]] | / |} == Надворешни врски == * {{IMDb title|id=8483812|title=Ругање со Христос}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Македонски филмови]] [[Категорија:Филмови на Јани Бојаџи]] [[Категорија:Филмови со Љупчо Тодоровски]] [[Категорија:Филмови со Јоана Пилиху]] [[Категорија:Филмови со Мето Јовановски]] [[Категорија:Филмови со Јоана Поповска]] [[Категорија:Филмови со Благоја Чоревски]] [[Категорија:Филмови со Владо Јовановски]] 32t7in0gr8vzpvpp7p72t835h8ayehc 0 1242914 4803574 4749057 2022-08-19T19:23:16Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: Брд → Берд wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Повторлив настан | име = НБА Ол-стар натпревар | лого = | слика = | големина = | опис слика = | alt = | датум = <!--{{start date|YYYY|mm|dd}}--> | почнува = <!--{{start date|YYYY|mm|dd}}--> | завршува = <!--{{start date|YYYY|mm|dd}}--> | зачестеност = Годишно | локација = | постоење = <!--{{start date|YYYY|mm|dd}}--> | првпат = 1951<!--{{start date|YYYY|mm|dd}}--> | последен пат = [[НБА Ол-стар натпревар 2022|2022]] <small>(Кливленд)</small> | претходно = [[НБА Ол-стар натпревар 2021|2021]] <small>(Атланта)</small> | следно = [[НБА Ол-стар натпревар 2023|2023]] <small>(Солт Лејк)</small> | учесници = [[Источна конференција (НБА)|Источна конференција]] и<br> [[Западна конференција (НБА)|Западна конференција]] | спорт = {{Спортско натпреварување/Симбол|Кошарка}} | организатор = [[НБА]] | веб страна = | footnotes = }} '''НБА Ол-стар натпревар''' (или '''НБА натпревар на сите ѕвезди''' {{lang-en|NBA All-Star Game}}) е егзебициски [[кошарка]]рски натпревар, кој се игра секоја година во февруари за време на [[НБА Ол-стар викенд]]от и претставува негов најзначаен настан. На овој натпревар играат најдобрите 24 избрани играчи играчи од [[Источна конференција (НБА)|Источната]] и [[Западна конференција (НБА)|Западната конференција]] на НБА, по 12 од секоја конференција. Почетната постава на секој тим се избира со комбинација на гласање од навивачи, играчи и медиуми,<ref name="espn.com">{{Cite news|url=http://www.espn.com/nba/story/_/id/18513701/how-new-voting-format-impacted-all-star-starting-lineups|title=How NBA's new voting format determined All-Star starters, snubs|publisher=ESPN|access-date=2017-07-03}}</ref> додека тренерите ги избираат резервните играчи,<ref name="espn">{{cite news|publisher=espn.com|url=http://sports.espn.go.com/espn/print?id=2751331&type=story|title=Anthony snubbed when All-Star reserves announced|agency=Associated Press|date=February 1, 2007|access-date=February 2, 2007}}</ref> седум играчи од нивните соодветни конференции, така што секоја екипа има список од 12 играчи. На тренерите не им е дозволено да гласаат за сопствените играчи. Ако избран играч не може да учествува поради повреда, комесарот на НБА избира замена. За време на натпреварот екипите носат специјални дресови изработени за Ол-стар натпреварот, а самиот натпревар претставува голем спектакл. Првиот НБА Ол-стар натпревар се одиграл во [[Бостон Гарден]] на 2 март 1951 година и оттогаш не се играла само во [[НБА сезона 1998-1999|сезоната 1998-1999]] (поради локаутот) и во [[НБА сезона 2020-2021|сезоната 2020-2021]] (поради [[Пандемија на коронавирус|пандемијата од коронавирус]]). Од 1951 до 2017 година се играло по формат истокот против западот, а почнувајќи од 2018 година, водечките играчи по бројот на гласови од секоја конференција се назначени како капитени на тимовите и можат да избираат од групата Ол-стар играчи со кои ќе играат за да ги формираат своите тимови без оглед на конференцијата. == Учество и формат == Учеството во натпреварот се определува со гласање на навивачите и гласовите на главните тренери на секој тим од лигата. Гласањето на навивачите ги одредува почетните постави на двата тима. Играчите кои имаат најмногу гласови за својата позиција добиваат место во почетната петорка, додека резервите се определуваат со гласовите на тренерите на сите екипи од конференцијата во која игра тимот. На тренерите не им е дозволено да гласаат за своите играчи. Доколку некој играч е повреден и не е во можност да учествува во мечот, комесарот определува замена. ==Досегашни натпревари== {| class="wikitable sortable" ! style="background:#d0e7ff;"|[[Источна конференција (НБА)|Источна конференција]] (37 победи) ! style="background:#fcc;"|[[Западна конференција (НБА)|Западна конференција]] (29 победи) |- |} Note: Имињата на арените се врз основа на името кое таа арена го носела за време на Ол-стар натпреварот. {| class="wikitable sortable" ! Година !! Резултат !! Град-Домаќин !! [[Најкорисен играч на НБА Ол-стар натпреварот|МВП на натпреварот]] |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1951|1951]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 111''', Запад 94 || [[Бостон]], [[Масачусетс]] || [[Ед Маколи]], [[Бостон Селтикс]] |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1952|1952]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 108''', Запад 91 || [[Бостон]], [[Масачусетс]] || [[Пол Аризин]], [[Голден Стејт Вориорс|Филаделфија Вориорс]] |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1953|1953]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 79''', Исток 75 || [[Форт Вејн]], [[Индијана]] || [[Џорџ Мајкан]], [[Минеаполис Лејкерс]] |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1954|1954]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 98''', Запад 93 (прод.) || [[Њујорк|Њујорк Сити]], [[Њујорк (држава)|Њујорк]] || [[Боб Кузи]], [[Бостон Селтикс]] |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1955|1955]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 100''', Запад 91 || [[Њујорк|Њујорк Сити]], [[Њујорк (држава)|Њујорк]] || [[Бил Шарман]], [[Бостон Селтикс]] |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1956|1956]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 108''', Исток 94 || [[Рочестер]], [[Њујорк (држава)|Њујорк]] || [[Bob Pettit]], [[St. Louis Hawks]] |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1957|1957]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 109''', Запад 97 || [[Бостон]], [[Масачусетс]] || [[Bob Cousy]] (2), Boston Celtics |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1958|1958]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 130''', Запад 118 || [[Сент Луис]], [[Мисури]] || [[Bob Pettit]] (2), St. Louis Hawks |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1959|1959]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 124''', Исток 108 || [[Детроит]], [[Мичиген]] || [[Elgin Baylor]], Minneapolis Lakers<br/>[[Bob Pettit]] (3), St. Louis Hawks |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1960|1960]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 125''', Запад 115 || [[Филаделфија]], [[Пенсилванија]] || [[Wilt Chamberlain]], Philadelphia Warriors |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1961|1961]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 153''', Исток 131 || [[Сиракјуз]], [[Њујорк (држава)|Њујорк]] || [[Oscar Robertson]], [[Cincinnati Royals]] |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1962|1962]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 150''', Исток 130 || [[Сент Луис]], [[Мисури]] || [[Bob Pettit]] (4), St. Louis Hawks |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1963|1963]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 115''', Запад 108 || [[Лос Анџелес]], [[Калифорнија]] || [[Bill Russell]], Boston Celtics |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1964|1964]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 111''', Запад 107 || [[Бостон]], [[Масачусетс]] || [[Oscar Robertson]] (2), Cincinnati Royals |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1965|1965]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 124''', Запад 123 || [[Сент Луис]], [[Мисури]] || [[Jerry Lucas]], Cincinnati Royals |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1966|1966]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 137''', Запад 94 || [[Синсинати]], [[Охајо]] || [[Adrian Smith (basketball)|Adrian Smith]], Cincinnati Royals |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1967|1967]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 135''', Исток 120 || [[Сан Франциско]], [[Калифорнија]] || {{flagsport|USA}} [[Рик Бари]], <small>([[Сан Франсиско Вориорс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1968|1968]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 144''', Запад 124 || [[Њујорк|Њујорк Сити]], [[Њујорк (држава)|Њујорк]] || {{flagsport|USA}} [[Хал Грир]], <small>([[Филаделфија Севентисиксерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1969|1969]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 123''', Запад 112 || [[Балтимор]], [[Мериленд]] || {{flagsport|USA}} [[Оскар Робертсон]] (3), <small>([[Синсинати Ројалс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1970|1970]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 142''', Запад 135 || [[Филаделфија]], [[Пенсилванија]] || {{flagsport|USA}} [[Вилис Рид]], <small>([[Њујорк Никс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1971|1971]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 108''', Исток 107 || [[Сан Диего]], [[Калифорнија]] || {{flagsport|USA}} [[Лени Вилкенс]], <small>([[Сиетл Суперсоникс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1972|1972]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 112''', Исток 110 || [[Инглвуд]], [[Калифорнија]] || {{flagsport|USA}} [[Џери Вест]], <small>([[Лос Анџелес Лејкерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1973|1973]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 104''', Запад 84 || [[Чикаго]], [[Илиноис]] || {{flagsport|USA}} [[Дејв Кауенс]], <small>([[Бостон Селтикс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1974|1974]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 134''', Исток 123 || [[Сиетл]], [[Вашингтон]] || {{flagsport|USA}} [[Боб Лениер]], <small>([[Детроит Пистонс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1975|1975]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 108''', Запад 102 || [[Финикс]], [[Аризона]] || {{flagsport|USA}} [[Волт Фрејжер]], <small>([[Њујорк Никс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1976|1976]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 123''', Запад 109 || [[Филаделфија]], [[Пенсилванија]] || {{flagsport|USA}} [[Дејв Бинг]], <small>([[Вашингтон Булетс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1977|1977]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 125''', Исток 124 || [[Милвоки]], [[Висконсин]] || {{flagsport|USA}} [[Џулиус Ирвинг]], <small>([[Филаделфија Севентисиксерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1978|1978]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 133''', Запад 125 || [[Атланта]], [[Џорџија]] || {{flagsport|USA}} [[Ренди Смит (кошаркар)|Ренди Смит]], <small>([[Бафало Брејвс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1979|1979]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 134''', Исток 129 || [[Понтиак]], [[Мичиген]] || {{flagsport|USA}} [[Дејвид Томпсон (кошаркар)|Дејвид Томпсон]], <small>([[Денвер Нагетс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1980|1980]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 144''', Запад 136 (прод.) || [[Ландовер]], [[Мериленд]] || {{flagsport|USA}} [[Џорџ Гервин]], <small>([[Сан Антонио Спарс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1981|1981]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 123''', Запад 120 || [[Ричфилд]], [[Охајо]] || {{flagsport|USA}} [[Нејт Арчибалд]], <small>([[Бостон Селтикс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1982|1982]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 120''', Запад 118 || [[Ист Ратерфорд]], [[Њу Џерзи]] || {{flagsport|USA}} [[Лари Берд]], <small>([[Бостон Селтикс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1983|1983]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 132''', Запад 123 || [[Инглвуд]], [[Калифорнија]] || {{flagsport|USA}} [[Џулиус Ирвинг]] (2), <small>([[Филаделфија Севентисиксерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1984|1984]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 154''', Запад 145 (прод.) || [[Денвер]], [[Колорадо]] || {{flagsport|USA}} [[Ајзеа Томас]], <small>([[Детроит Пистонс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1985|1985]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 140''', Исток 129 || [[Индијанаполис]], [[Индијана]] || {{flagsport|USA}} [[Ралф Сампсон]], <small>([[Хјустон Рокетс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1986|1986]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 139''', Запад 132 || [[Далас]], [[Тексас]] || {{flagsport|USA}} [[Ајзеа Томас]] (2), <small>([[Детроит Пистонс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1987|1987]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 154''', Исток 149 (прод.) || [[Сиетл]], [[Вашингтон]] || {{flagsport|USA}} [[Том Чемберс (кошарка)|Том Чемберс]], <small>([[Сиетл Суперсоникс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1988|1988]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 138''', Запад 133 || [[Чикаго]], [[Илиноис]] || {{flagsport|USA}} [[Мајкл Џордан]], <small>([[Чикаго Булс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1989|1989]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 143''', Исток 134 || [[Хјустон]], [[Тексас]] || {{flagsport|USA}} [[Карл Малоун]], <small>([[Јута Џез]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1990|1990]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 130''', Запад 113 || [[Мајами]], [[Флорида]] || {{flagsport|USA}} [[Меџик Џонсон]], <small>([[Лос Анџелес Лејкерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1991|1991]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 116''', Запад 114 || [[Шарлот]], [[Северна Каролина]] || {{flagsport|USA}} [[Чарлс Баркли]], <small>([[Филаделфија Севентисиксерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1992|1992]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 153''', Исток 113 || [[Орландо]], [[Флорида]] || {{flagsport|USA}} [[Меџик Џонсон]] (2), <small>([[Лос Анџелес Лејкерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1993|1993]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 135''', Исток 132 (прод.) || [[Солт Лејк Сити]], [[Јута]] || {{flagsport|USA}} [[Карл Малоун]] (2), <small>([[Јута Џез]])</small><br/> {{flagsport|USA}} [[Џон Стоктон]], <small>([[Јута Џез]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1994|1994]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 127''', Запад 118 || [[Минеаполис]], [[Минесота]] || {{flagsport|USA}} [[Скоти Пипен]], <small>([[Чикаго Булс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1995|1995]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 139''', Исток 112 || [[Финикс]], [[Аризона]] || {{flagsport|USA}} [[Мич Ричмонд]], <small>([[Сакраменто Кингс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1996|1996]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 129''', Запад 118 || [[Сан Антонио]], [[Тексас]] || {{flagsport|USA}} [[Мајкл Џордан]] (2), <small>([[Чикаго Булс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1997|1997]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 132''', Запад 120 || [[Кливленд]], [[Охајо]] || {{flagsport|USA}} [[Глен Рајс]], <small>([[Шарлот Хорнетс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 1998|1998]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 135''', Запад 114 || [[Њујорк Сити]], [[Њујорк (држава)|Њујорк]] || {{flagsport|USA}} [[Мајкл Џордан]] (3), <small>([[Чикаго Булс]])</small> |- | 1999 ||colspan=3 align=center|'''Откажан''' поради [[НБА локаут]]от.<br/>Предвидено било домаќин да биде [[Филаделфија]], [[Пенсилванија]].<ref name="lockout">{{cite web |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/1998/12/09/SP102770.DTL |title=NBA Drops All-Stars — What's Left? February game in Philly latest casualty of lockout |access-date=December 17, 2008 |work=San Francisco Chronicle |date=December 9, 1998 |first=David |last=Steele }}</ref> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2000|2000]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 137''', Исток 126 || [[Оукленд]], [[Калифорнија]] || {{flagsport|USA}} [[Тим Данкан]], <small>([[Сан Антонио Спарс]])</small><br/>{{flagsport|USA}} [[Шекил О'Нил]], <small>([[Лос Анџелес Лејкерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2001|2001]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 111''', Запад 110 || [[Вашингтон]] || {{flagsport|USA}} [[Ален Ајверсон]], <small>([[Филаделфија Севентисиксерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2002|2002]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 135''', Исток 120 || [[Филаделфија]], [[Пенсилванија]] || {{flagsport|USA}} [[Коби Брајант]], <small>([[Лос Анџелес Лејкерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2003|2003]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 155''', Исток 145 (2 прод.) || [[Атланта]], [[Џорџија]] || {{flagsport|USA}} [[Кевин Гарнет]], <small>([[Минесота Тимебервулфс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2004|2004]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 136''', Исток 132 || [[Лос Анџелес]], [[Калифорнија]] || {{flagsport|USA}} [[Шекил О'Нил]] (2), <small>([[Лос Анџелес Лејкерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2005|2005]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 125''', Запад 115 || [[Денвер]], [[Колорадо]] || {{flagsport|USA}} [[Ален Ајверсон]] (2), <small>([[Филаделфија Севентисиксерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2006|2006]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 122''', Запад 120 || [[Хјустон]], [[Тексас]] || {{flagsport|USA}} [[Леброн Џејмс]], <small>([[Кливленд Кавалирс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2007|2007]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 153''', Исток 132 || [[Лас Вегас]], [[Невада]] || {{flagsport|USA}} [[Коби Брајант]] (2), <small>([[Лос Анџелес Лејкерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2008|2008]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 134''', Запад 128 || [[Њу Орлеанс]], [[Луизијана]] || {{flagsport|USA}} [[Леброн Џејмс]] (2), <small>([[Кливленд Кавалирс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2009|2009]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 146''', Исток 119 || [[Финикс]], [[Аризона]] || {{flagsport|USA}} [[Коби Брајант]] (3), <small>([[Лос Анџелес Лејкерс]])</small><br/>{{flagsport|USA}} [[Шекил О'Нил]] (3), <small>([[Финикс Санс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2010|2010]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 141''', Запад 139 || [[Арлингтон]], [[Тексас]] || {{flagsport|USA}} [[Двејн Вејд]], <small>([[Мајами Хит]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2011|2011]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 148''', Исток 143 || [[Лос Анџелес]], [[Калифорнија]] || {{flagsport|USA}} [[Коби Брајант]] (4), <small>([[Лос Анџелес Лејкерс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2012|2012]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 152''', Исток 149 || [[Орландо]], [[Флорида]] || {{flagsport|USA}} [[Кевин Дјурант]], <small>([[Оклахома Сити Тандер]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2013|2013]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 143''', Исток 138 || [[Хјустон]], [[Тексас]] || {{flagsport|USA}} [[Крис Пол]], <small>([[Лос Анџелес Клиперс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2014|2014]] || style="background:#d0e7ff;"|'''Исток 163''', Запад 155 || [[Њу Орлеанс]], [[Луизијана]] || {{flagsport|USA}} [[Кајри Ирвинг]], <small>([[Кливленд Кавалирс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2015|2015]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 163''', Исток 158 || [[Њујорк Сити]], [[Њујорк]] || {{flagsport|USA}} [[Расел Вестбрук]], <small>([[Оклахома Сити Тандер]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2016|2016]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 196''', Исток 173 || [[Торонто]], [[Онтарио]] || {{flagsport|USA}} [[Расел Вестбрук]] (2), <small>([[Оклахома Сити Тандер]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2017|2017]] || style="background:#fcc;"|'''Запад 192''', Исток 182 || [[Њу Орлеанс]], [[Луизијана]] || {{flagsport|USA}} [[Ентони Дејвис]], <small>([[Њу Орлеанс Пеликанс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2018|2018]]<ref name="2018 revamp">{{cite web|title=No more East vs. West as NBA revamps All-Star Game format|url=http://www.nba.com/article/2017/10/03/nba-revamps-format-all-star-game#/|website=NBA.com|date=October 3, 2017|access-date=October 3, 2017|language=en}}</ref> ||'''Тим [[Леброн Џејмс|Леброн]] 148''', Тим [[Стефен Кари|Стефен]] 145 || [[Лос Анџелес]], [[Калифорнија]] || {{flagsport|USA}} [[Леброн Џејмс]] (3), <small>([[Кливленд Кавалирс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2019|2019]] ||'''Тим [[Леброн Џејмс|Леброн]] 178''', Тим [[Јанис Адетокунбо|Јанис]] 164 || [[Шарлот]], [[Северна Каролина]] || {{flagsport|USA}} [[Кевин Дјурант]] (2), <small>([[Голден Стејт Вориорс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2020|2020]] || '''Тим [[Леброн Џејмс|Леброн]] 157''', Тим [[Јанис Адетокунбо|Јанис]] 155 || [[Чикаго]], [[Илиноис]] || {{flagsport|USA}} [[Кавај Ленард]], <small>([[Лос Анџелес Клиперс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2021|2021]] || '''Тим [[Леброн Џејмс|Леброн]] 170''', Тим [[Кевин Дјурант|Дјурант]] 150 || [[Атланта]], [[Џорџија]] || {{flagsport|GRE}} [[Јанис Адетокунбо]], <small>([[Милвоки Бакс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2022|2022]]<ref>{{cite web|url=http://www.nba.com/article/2018/11/01/nba-all-star-2022-cleveland-ohio-quicken-loans-arena|title=Cleveland to host NBA All-Star 2022|date=November 1, 2018|publisher=NBA.com}}</ref> || '''Тим [[Леброн Џејмс|Леброн]] 163''', Тим [[Кевин Дјурант|Дјурант]] 160 || [[Кливленд]], [[Охајо]] || {{flagsport|USA}} [[Стефен Кари]], <small>([[Голден Стејт Вориорс]])</small> |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2023|2023]]<ref>{{cite web|title=Utah Jazz to host NBA All-Star 2023|url=https://www.nba.com/article/2019/10/23/utah-awarded-2023-nba-all-star-game-official-release|publisher=NBA.com|date=October 23, 2019|access-date=October 24, 2019}}</ref> || TBA vs. TBA || [[Солт Лејк Сити]], [[Јута]] |- | [[НБА Ол-стар натпревар 2024|2024]] || TBA vs. TBA || [[Индијанаполис]], [[Индијана]] <!-- PLEASE CITE A REFERENCE FOR FUTURE GAME LOCATION, unsourced addition may be reverted and removed. --> |} == Други интересни работи == * На пет натпревари се играле дополнителни 5 минути (1954, 1980, 1984, 1987 и 1993 година), а во еден дури 10 минути (2003). * 39 различни градови биле домаќини на Ол стар викендот. * Домаќини биле 24 различни земји, најчесто [[Калифорнија]] (9 пати). == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Портал|Кошарка}} * [https://web.archive.org/web/20061207004034/http://www.basketballreference.com/awards/allstar.htm Историја на сите Oл-стар натпревари] * [http://www.nba.com Официјална страница за лига] * [http://www.landofbasketball.com/allstargames/records.htm www.landofbasketball.com] {{НБА}} [[Категорија:Спорт]] kdiza7rht865nv6tiv787m0jjagk1zs 0 1243080 4803545 4768614 2022-08-19T19:16:38Z Bjankuloski06 332 /* Историски развој на портретот */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki [[Податотека:Fayum02.jpg|мини|150п|Портрет од римско време]] [[Податотека:VanGogh_1887_Selbstbildnis.jpg|мини|150п|[[Автопортрет]] на [[Винсент ван Гог]]]] '''Портрет''' ([[француски јазик|француски]] [[слика]] на нечиј лик, од [[латински јазик|латинскиот]] збор ''protrahere'' што значи да се изнесе на виделина) означува во [[Ликовна уметност|ликовната уметност]] приказ на некој одреден [[човек]] односно на неговиот лик или и фигура. Покрај чисто надворешната сличност треба да се истакнат и [[психологија|психолошките]] карактерстики на оној кој е портретизиран. Функцијата на портретот е да репрезентира одредена личност и да сочува спомен на неа. Многу учења и [[религија|религии]] (на пример [[ислам]]от) го одтфрлува портретот токму затоа што за него врзува некои окултни особини.<ref>Томић О. [http://www.nisandbyzantium.org.rs/doc/zbornik/Pdf-II/Oliver.pdf ''Реч о портрету у средњем веку'', НИШ И ВИЗАНТИЈА II СИМПОЗИУМ, НИШ 3-5. јун 2003.]</ref> == Видови на портрет == Не сметајќи го видот на уметноста ([[цртеж]], [[масло (сликарство)|масло на платно]], [[акварел]]), стилски правец (на пример [[барок]]) и видот на материјалот (на пример портрет во бронза) ги разликуваме следните видови на портрети: * според положбата на главата ги делиме на [[профил]], [[полупрофил]], [[изгубен профил]] и [[анфас]]. * во зависност од приказот на фигурата: слика на глава или рамениците, полуфигурални или [[портрет на цели фигури|целофигурален портрет]], портрет до колена, фигура во лежечка положба, во седечка или стоечка положба, [[фигура на коњаник]] и [[Акт (сликарство)|акт]]. * според бројот на портретизирани личности разликуваме [[поединечен портрет|поединечен]], [[двоен портрет|двоен]] и [[групен портрет]]. * во зависност од причината имаме на пример венчален, погребен или [[ктиторски портрет]]. * во зависност од тоа од кој потекнува имаме [[автопортрет]]. * во зависност од формата на сликата ([[минијатурен портрет|минијатурни портрети]] или [[портрет на медалјон|портрети на медалјони]]) * според положбата во општеството на претставениот односно претставените (портрет на владетели, уметници, научници, [[Слика на стрелачки дружини]]).<ref>Age of Spirituality: Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century, (ed.K.Weitzmann), New York 1977.</ref> == Историски развој на портретот == Во [[Стар Египет|стариот Египет]] се развил пластичниот портрет со фини психолошки црти постепено од идеализирани форми на древни ориентални портрети на владетелите ([[амарнски стил]]). Во доцниот [[Стара Грција|старогрчки]] период и [[хеленистичка ера|хеленизмот]] се развил извесен натурализам во прикажувањето на физиономијата. Во [[Стар Рим|Рим]] најпрвин бил застапен изразито реалистичен [[стил]] со многу поединечни карактеристики- што било условено со култот на предците и со [[Етрурци|етрурско]]то влијание - додека потоа не се повеќе идеализирани под влијание на владетелските култови на [[Списак на римски цареви|цареви]]те. Оваа на крај довело до потполно осиромашување на уметничкиот приказ. Под римското владеење во Египет се создале [[фајумски портрети|портрети на мумии]] што биле први самостојни портретски слики на дрво.<ref>J.Elsner, Imperial Rome and Christian Triumph: The Art of the Roman Empire Ad 100-450, Oxford 1998. </ref> Во [[рана христијанска уметност|ранохристијанска]]та и [[Средновековна уметност|средновековната уметност]] се изгубила античката традиција на портретирање затоа што овоземската човекова форма не била сметана за важна и за достоинствено прикажување. Кај средновековните портрети (на пример на надгробните плочи или во сликањето на минијатурите) биле доволни атрибути ([[инсигнии]], [[грб]]ови) за идентификација на оној кој е претставен. Инаку, ликот е прикажуван млад, сведен, схематизиран и идеализиран. [[Податотека:Ženski portret.jpg|мини|лево|[[Ѓорѓи Зографски]], ''Женски портрет'', околу 1894]] Првата промена на овој став се покажала во [[14 век]] на пример на портретските бисти на [[Работилница Парлер|работилницата Парлер]] во [[Прага]] или на фигурите на ктитори на [[олтар]]ските композиции. Тогаш настанале и првите [[автопортрет]]и во пластика. Првиот автономен двоен портрет во полна фигура го насликал [[Јан ван Ајк]] околу [[1425]] година (''[[венчална слика на брачниот пар Арнолфини]]''). Во сликарството и уметноста изработката на медали на италијанската [[Рана ренесанса]] преовладал најпрвин класичниот, строг портрет на профил (на пр. кај [[Пизанела]]). На почетокот на [[16 век]] стигнала нововековната уметност на портретот под влијание на новото хуманистичко гледање на човекот својот први процут и развила цела лепеза на форми. Значајни портретисти од времето на ренесансата се [[Леонардо да Винчи]], [[Рафаел]], [[Тицијан Вечели|Тицијан]] во [[Италија]] а северно од [[Алпи]]те тоа се [[Албрехт Дирер]], [[Лука Кранах Старији]], [[Антонис Мор]], [[Жан Клуе|Жан]] и [[Франсоа Клуе]]. Сликарството на портрети на мал формат кое се развило во Франција во [[15 век]] стекнало интернационално значење благодарејќи на сликарите како што се [[Ханс Холбајн Млаѓи]] а во епохата на [[рококо]] ќе напредува до омилената форма на сликање портрети.<ref>Donnan, Christopher B. Moche ''Portraits'' from Ancient Peru University of Texas Press,</ref> Во [[барок]]от најпрвин водечка била уметноста на портрети кои доаѓале од [[Холандија]] а во [[XVIII век]] тоа била портретската уметност на [[Англија]] ([[Томас Гејнсборо]], [[Џошуа Рејндолс]], [[Хенри Рејберн]]). Сликарството на портрети се искачило на скалата на вредности до најзначајна уметничка задача-за што пример е ситуацијата во апсолутистичка Франција каде на дворовите на кралевите работеле специјалисти за портрети. При тоа поважно од психолошкиот израз била возвишената претставителност која се создавала со помош на патетичната [[поза]] и помпезното драпирање со раскошни ткаенини кои биле чести во рамки на некоја митолошка сцена. Кон крајот на [[XIX век]] портретското сликарство го губи своето најистакнувано значење поради појавата на [[фотографија]]та и покрај тоа што повремено се користат нови техники ([[Франц фон Ленбах]]). Во [[XX век]] првенствено германските [[сликар]]и на [[Експресионизам|експресионизмот]] овозможиле парцијално оживување на овој уметнички вид ([[Ловис Коринт]], [[Оскар Кокошка]], [[Макс Бекман]]). Повеќе не се барале реалистични или идеализирани прикази туку само психолошко претставување. Во делата на некои [[уметник|уметници]] како што е [[Пабло Пикасо]] овој пристап водел до [[Апстрактно сликатрство|апстракција]]. == Галерија == <gallery perrow="4"> Слика:Nefertiti berlin.jpg|<center>Биста на кралицата [[Нефертити]] Slika:Van Eyck - Arnolfini Portrait.jpg|<center>[[Jan van Ајк]], Портрет на Арнолфинијеви, [[1434]] Слика:Piero della Francesca 044.jpg|<center>[[Пјеро дела Франческа]], Портрети на Батист Сфорз и Федерик да Монтефелтро од [[1475]] Слика:Albrecht Dürer - Bildnis einer jungen Venezianerin - Google Art Project.jpg|<center>[[Албрехт Дирер]]: Портрет на една млада жена, околу [[1506]] Слика:Jan Vermeer van Delft 007.jpg|<center>[[Јоханес Вермер]], Девојка со бисерна обетка, [[1665]]. Слика:Death of Marat by David.jpg|<center>[[Жак-Луј Давид]], [[1793]], Слика:Pope Paul V.jpg|[[Караваџо]]: Павле V, ([[1605]]) Слика:Modest Músorgski, por Iliá Repin.jpg|[[Иљја Репин]]: Модест Петрович Мусоргски </gallery> == Најзначајни сликари на портрети == * [[Ханс Холбајн Младиот]] * [[Рембрант|Рембрант ван Рајн]] * [[Диего Веласкес]] * [[Франс Халс]] * [[Франсиско Гоја]] * [[Иљја Репин]] ==Портретот како мотив во книжевноста== * „Портрет на инфантата“ - песна на рускиот поет [[Павел Антокољски]].<ref>''Антологија руске лирике – X-XXI век. Књига II: Прва четвртина – средина XX века (авангарда и социјалистички реализам)''. Београд: Paidea, 2007, стр. 185-187.</ref> * „Портрет по сеќавање“ - песна на полската поетеса [[Вислава Шимборска]].<ref>Vislava Šimborska, ''Izabrane pesme''. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 391-392.</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-врска|Portraits}} * [http://www.paintportraits.co.uk/content/?page_id=388 How to Paint a Portrait]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{мртва врска|date=10. 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} - A guide to painting oil portraits from a photograph or sketch. * [http://www.npg.si.edu/ National Portrait Gallery of the Smithsonian Institution] * [http://www.npg.org.uk/ National Portrait Gallery London] * [http://www.portret.ru/ National Portrait Gallery Moscow] * [http://www.npg.org.uk/live/pubcent.asp Painting The Century 101 Portrait Masterpieces] * [https://web.archive.org/web/20020310083512/http://www.research.umbc.edu/~ivy/selfportrait/ Jeanne Ivy's Self-Portrait Page] - ''What Artists Find When They Search in the Mirror''. * [http://www.liverpoolmuseums.org.uk/nof/portraits/ Portrait Detectives] - Fun interactive introduction to the analysis of portraiture. * [http://www.reportret.info/ Reportret] - A gallery of reconstructions of missing portraits from world history. * [https://web.archive.org/web/20100118143427/http://www.therp.co.uk/default.asp Royal Society of Portrait Painters] [[Категорија:Сликарство]] l457f80sz8giwbls5f6zeithkiuup42 0 1248092 4803694 4604040 2022-08-19T21:23:05Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox saint|honorific_prefix=Свети|name=Викентиј Лерински|birth_date=|death_date={{circa|445}}|feast_day=24 мај|venerated_in=[[Католичка црква]]<ref>''[http://www.breviary.net/martyrology/mart05/mart0524.htm 24 May] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111012034246/http://breviary.net/martyrology/mart05/mart0524.htm |date=2011-10-12 }}.'' The Roman Martyrology.</ref><br>[[Православна црква]]<ref>Great Synaxaristes: {{el}} ''[http://www.synaxarion.gr/gr/sid/3371/sxsaintinfo.aspx Ὁ Ὅσιος Βικέντιος τῶν Λερίνων].'' 24 Μαΐου. ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ.</ref><br>[[Англиканска црква]]|image=|imagesize=|caption=|birth_place=|death_place=[[Лерински Острови]], [[Римско Царство]] {{small|(денешна [[Франција]])}}|titles=|beatified_date=|beatified_place=|beatified_by=|canonized_date=|canonized_place=|canonized_by=|attributes=|patronage=|major_shrine=|suppressed_date=|issues=}} '''Викентиј Лерински''' ({{Lang-la|Vincentius}}) ([[Галија]], околу. 400 – непознато, 450) – црковен писател од 5 век.<ref>{{Наведена книга|url=http://worldcat.org/oclc/499142958|title=Makedonska enciklopedija|last=Ristovski, Blaže.|date=2009|publisher=MANU|isbn=978-608-203-023-4|oclc=499142958}}</ref> Тој бил [[монах]] и автор на [[Црковни отци|раните христијански списи]] како ''Комониториумот'' кој датира од 434 и се смета за вовед во [[Православие|православното учење]] на [[христијанство]]то.<ref name="catholiconline">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=2006|title=St. Vincent of Lerins - Saints & Angels|last=Online|first=Catholic|work=Catholic Online|language=en|accessdate=2020-08-07}}</ref> Се празнува на 24 мај (по стар стил), т.е. 6 јуни (по нов стил)<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://denovi.mk/juni/06-062.html|title=Преподобен Викентиј Лерински (V){{!}}juni/06-062|work=denovi.mk|accessdate=2020-08-07}}</ref>. == Животопис == Викентиј Лерински е роден во [[Тулуза|Тулуз]], [[Галија]]<ref name="Saskatchewan">[http://stvincentoflerins.net/index.php?option=com_content&view=article&id=4&Itemid=7 "St. Vincent of Lérins", St. Vincent of Lérins Orthodox Church, Saskatoon, Saskatchewan]</ref> во благородничко семејство и се смета дека бил брат на [[Луп Тројански]].<ref name="catholiconline2">http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=2006</ref> Во раниот живот се занимавал со секуларни потраги; не е јасно дали станува збор за цивилни или воени, иако терминот што тој го користел бил, ''„секуларистичка милиција“''. Се замонашил во Леринската опатија на островот [[Сент-Онора]] каде под [[псевдоним]]от '''Перегрин''' го напишал ''Комониториумот'', {{circa|434}} , околу три години по [[Трет вселенски собор|Третиот вселенски собор]].<ref name="Ghellinck19122">{{Catholic|title=St. Vincent of Lérins|url=http://www.newadvent.org/cathen/15439b.htm|first=Joseph de|last=Ghellinck|volume=15}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.newadvent.org/cathen/15439b.htm|title=CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: St. Vincent of Lerins|work=www.newadvent.org|accessdate=2020-08-07}}</ref> [[Генадиј Масилијански]] напишал дека Викентиј умрел за време на владеењето на [[Римскиот цар (доцната империја)|римскиот цар]] [[Теодосиј II|Теодосиј Втори]] на Исток и на [[Валентинијан III]] на Запад. Затоа, неговата смрт мора да се случила во или пред 450 година. Неговите мошти се зачувани во Лерин.<ref name="butler">[http://www.ewtn.com/library/MARY/VINCENTL.HTM Butler, Alban. ''The Lives or the Fathers, Martyrs and Other Principal Saints'', Vol.V, by the Rev. Alban Butler, D. & J. Sadlier, & Company, (1864)]</ref>. [[Цезар Барониј]] го вклучил неговото име во ''[[Римска мартирологија|Римската мартирологија]] а'' се одбележува на 24 мај. === ''Комониториум'' === Викентиј го напишал ''Комониториумот'' за да обезбеди општо правило за да се разликува католичката вистина од [[ерес]]. Позната максима на Викентиј била следнава: „... во самата Католичка црква мора да се води секаква можна грижа, за да ја одржиме верата во која се веруваше насекаде, секогаш, од сите“.<ref name="Heurtley1894">{{Наведен Викиизвор|plaintitle=A select library of the Nicene and post-Nicene fathers of the Christian Church|chapter=The Commonitory of Vincent of Lérins|wslink=Nicene and Post-Nicene Fathers: Series II/Volume XI}}</ref> Прифатената идеја дека Викентиј бил [[семипелагијан]] му се припишува на [[Протестантство|протестантскиот]] теолог од 17 век, [[Гергард Иоган]], развиена во 17 век од кардиналот Енрико Норис.<ref name="Moxon1915">{{Citation-attribution|{{cite book|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|series=Cambridge patristic texts|author=Vincent of Lérins|editor-last=Moxon|editor-first=Reginald S.|title=Commonitorium of Vincentius of Lerins|year=1915|oclc=635499104|pages=|language=Latin, English|url=https://archive.org/details/commonitoriumofv00vinc}}}} Has good notes.</ref> ( xxii ) Доказ за семипелагијанството на Викентиј, според Реџиналд Моксон, било дека Викентиј во ''Комониториумот'' се изјаснувал против доктрините на [[Свети Августин]].<ref name="Moxon1915" /> ( xxvii ) === Семипелагијанство === [[Семипелагијанство]]то било доктрина што ја застапувале монасите во и околу [[Марсеј]] во Јужна Галија по 428 година. Имала за цел да биде компромис помеѓу двата екстреми на пелагијанството и [[Свети Августин|августинизам]] и било осудено како [[ерес]] во [[Втор совет во Оранж|Вториот совет во Оранж]] во 529 г. по повеќе од еден век спорови.<ref name="pohle1912">{{Catholic|title=Semipelagianism|url=http://www.newadvent.org/cathen/13703a.htm|first=Joseph|last=Pohle|volume=13}}</ref> Викентиј се сомничел за семипелагијанство, но не е сосем јасно дали ја држел таа доктрина, бидејќи истата не се наоѓа во ''Комониториумот''. Но сепак е извесно дека неговите симпатии биле со оние што ја поддржувале таа доктрина. Со оглед на тоа дека монасите на [[Островите Леринс|Леринските острови]] - како и цело свештенство на Јужна Галија- биле семипелагијанци, не е чудно што Викентиј се сомничел за истото. Викентиј стоел поблизу до источно-православната позиција од денес, која била практично универзална до времето на [[Свети Августин|Августин]], и која можеби се толкувала како семипелегијанство од страна на следбениците на Августин. Викентиј ја поддржувал традицијата и се чинело дека се спротивставува на голем дел од делото на Августин како „нова“ теологија. Во ''Комониториумот'' ги навел теолозите и учителите кои, според него, дале значителни придонеси во одбраната и ширењето на Евангелието; тој го изоставил Августин од тој список. Прашање на академска дебата е дали Викентиј бил авторот на ''Objectiones Vincentianae'', збирка од шеснаесет заклучоци, наводно, произлезени од списите на Августин, кои се изгубени и за нив се знае само низ делото на Проспер Аквитански, ''Responsiones ad capitula objectionum Vincentianarum.'' Тоа датира од времето на ''Комониториумот,'' а неговите ''аними'' се многу слични на делот 70 и 86, со што не е исклучена можноста и двете да биле напишани од истиот автор.<ref name="Ghellinck19122"/> == Литература == * Томас Г. Гуарино, Викентиј Лерински и развојот на христијанската доктрина. Гранд Рапидс: Бејкер Академик, 2013 година. == Надворешни врски == * [http://www.documentacatholicaomnia.eu/30_10_0380-0450-_Vincentius_Lerinus.html Опера Омнија од Мине Патристика Латина] * [http://www.fordham.edu/halsall/ancient/434lerins-canon.asp Викентиј Лерински, ''„Викентијски канон“''] * [http://www.newadvent.org/fathers/3506.htm ''Комониториум''] == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Црковни отци]] [[Категорија:Христијански светци од 5 век]] [[Категорија:Преподобни]] [[Категорија:Непозната година на раѓање]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] a9q1x66ypecsq0gjef567k274xi9e24 0 1250516 4803462 4535549 2022-08-19T17:43:11Z TheGreatMKD 32993 дополнување wikitext text/x-wiki {{Инфокутија спортска сезона | име = Супер лига 2020/21 | лига = [[Македонска Ракометна Супер Лига|Македонска Супер Лига]] | спорт = [[Ракомет]] | бр на тимови = 16 | ТВ = [[МРТ 3]] | сез шампиони = [[РК Вардар|Вардар]] | 2 место = | МВП = | МВП врска = | нај стрелец = | влезени = | влезени од = | одпаднати = | одпаднати оп = | сезонскалиста = Список на сезони на Супер Лигата | сезонскалистаиме = Супер лига | предсезонаврска = Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2019/20 | предсезонагод = 2019/20 | следсезонаврска = Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2021/22 | следсезонагод = 2021/22 }} '''Македонската ракометна Супер лига 2020/21''' — 29. издание на [[Македонска Ракометна Супер Лига|Македонската Супер Лига]].<ref>{{наведени вести |title=Пропозиции Супер машка ракометна лига за натпреварувачката сезона 2020/2021 |url=https://web.archive.org/web/20201128202926/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2014/10/Propozitsii-za-natprevaruvane-za-Super-Mashka-liga-201202021-RFM.pdf |accessdate=28 ноември 2020 |author= |publisher=[[Ракометна Федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=21 јули 2020}}</ref> Распоредот на натпреварите на првата фаза бил најавен на 24 јули 2020 година.<ref>{{наведени вести |title=Извлечени групите за Супер Лига – Мажи за натпреварувачка сезона 2020/2021 |url=https://web.archive.org/web/20200916212436/http://macedoniahandball.com.mk/izvlecheni-grupite-za-super-liga-mazhi/ |accessdate=16 септември 2020 |author= |publisher=[[Ракометна Федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=24 јули 2020}}</ref> Вардар ја освоил шестата последователна титула, вкупно 14-та, завршувајќи на првото место во плеј-оф разигрувањето поради подобра гол разлика во меѓусебните натпревари со [[РК Еурофарм Пелистер|Еурофарм Пелистер]]. == Екипи == {{location map+|Република Македонија |float=right |width=400 |alt=Местоположба на екипите во сезоната 2020/21 |caption=Местоположба на екипите во сезоната 2020/21<br />[[File:Red pog.svg|8px]] Црвено: Група 1; [[File:Blue pog.svg|8px]] Сино: Група 2; [[File:Yellow pog.svg|8px]] Жолто: Плејоф група. |places= {{Location map~|Република Македонија|lat=41.433333|long=22.633333|label=[[РК Астраион|Астраион]]|position=top}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.116944|long=20.801667|label=[[РК Охрид|Охрид]]|position=bottom}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.636111|long=22.466667|label=[[РК Радовиш|Радовиш]]|position=right}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.1775 |long=20.678889 |label=[[РК Струга|Струга]] |position=top}} {{Location map~|Република Македонија|lat=42 |long=21.453333 |label=[[РК КЛ 7|КЛ 7]]<br />[[РК Јуниор К. В.|Јуниор]]<br />[[РК Пролет|Пролет 62]] |position=right}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.203056 |long=22.575556 |label=[[РК Младост Богданци|Младост]]|mark=Blue pog.svg |position=top}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.021944 |long=21.334722 |label=[[РК Пелистер|Еурофарм&nbsp;П.&nbsp;2]]|mark=Blue pog.svg|position=bottom}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.344444|long=21.552778|label=[[РК Прилеп|Прилеп]]|mark=Blue pog.svg|position=left}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.433333 |long=22 |label=[[РК Тиквеш 2014|Тиквеш]]|mark=Blue pog.svg |position=right}} {{Location map~|Република Македонија|lat=42 |long=21.413333 |label=[[РК Работнички|Работнички]]<br />[[РК Металург|Металург]]<br />[[РК Бутел Скопје|Бутел]]|mark=Blue pog.svg |position=left}} {{Location map~|Република Македонија|lat=42.03 |long=21.413333 |label=[[РК Вардар|Вардар]]|mark=Yellow pog.svg |position=top}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.051944 |long=21.334722 |label=[[РК Еурофарм Пелистер|Еурофарм&nbsp;П.]]|mark=Yellow pog.svg|position=top}} }} {| class="wikitable sortable" style="text-align: left;" ! Екипа ! Град ! Сала ! Капацитет ! Забелешка |- bgcolor="#FDEE00" | [[РК Вардар|Вардар 1961]] | [[Скопје]] | [[Спортски центар Јане Сандански]] | align="center" | 5,400 | rowspan=2 align="center" | Директно во плејоф група |-bgcolor="#FDEE00" | [[РК Еурофарм Пелистер|Еурофарм Пелистер]] | [[Битола]] | [[Спортска сала Боро Чурлевски]] | align="center" | 3,500 |- | [[РК Астраион|Астраион Хендол]] | [[Струмица]] | [[Спортска сала Парк - Струмица|Спортска сала Парк]]¹ | align="center" | 1,800 | rowspan=7 align="center" | Група 1 |- | [[РК КЛ 7|Голден Арт КЛ 7]] | [[Скопје]] | [[Спортски центар Борис Трајковски|А1 Арена]]<ref>{{наведени вести |title=КЛ7 има нов дом – ќе игра во СЦ „Борис Трајковски“ |url=https://web.archive.org/web/20200918191739/https://24rakomet.mk/%D0%BA%D0%BB7-%D0%B8%D0%BC%D0%B0-%D0%BD%D0%BE%D0%B2-%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D1%9C%D0%B5-%D0%B8%D0%B3%D1%80%D0%B0-%D0%B2%D0%BE-%D1%81%D1%86-%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81-%D1%82%D1%80%D0%B0/ |accessdate=18 септември 2020 |author=Душко Андов |publisher=24rakomet.mk преку web.archive.org |date=9 септември 2020}}</ref>² | align="center" | 5,100 |- | [[РК Јуниор К. В.|Јуниор К. В.]] | [[Скопје]] | [[ОУ „Круме Кепески“ - Кисела Вода|Училишна сала Архиепископ Доситеј]] | align="center" | |- | [[РК Охрид|Охрид 2013]] | [[Охрид]] | [[Спортска сала Билјанини Извори]]³ | align="center" | 3,000 |- | [[РК Пролет|Пролет 62]] | [[Скопје]] | [[ОУ „11 Октомври“ - Центар|Училишна сала Македонско Сонце]] | align="center" | 500 |- | [[РК Радовиш|Радовиш]] | [[Радовиш]] | [[Спортска сала 25 Мај]] | align="center" | 1,400 |- | [[РК Струга|Струга]] | [[Струга]] | [[Спортски центар Тими]] | align="center" | 1,000 |- | [[РК Бутел Скопје|Бутел Скопје]] | [[Скопје]] | [[ОУ „Живко Брајковски" - Бутел|Училишна сала Андон Димитров]]⁴ | align="center" | 500 | rowspan=7 align="center" | Група 2 |- | [[РК Пелистер|Еурофарм Пелистер 2]] | [[Битола]] | [[Спортска сала Боро Чурлевски]] | align="center" | 3,500 |- | [[РК Металург|Металург]] | [[Скопје]] | [[Спортска сала Автокоманда]] | align="center" | 2,000 |- | [[РК Младост Богданци|Младост Богданци]] | [[Богданци]] | [[Спортска сала Млаз]] | align="center" |500 |- | [[РК Прилеп|Прилеп 2010]] | [[Прилеп]] | [[СОУ „Ристе Ристески - Ричко“ - Прилеп|Училишна сала Ристе Ристески - Ричко]] | align="center" | |- | [[РК Работнички|Работнички]] | [[Скопје]] | [[Спортски центар Јане Сандански]]⁵ | align="center" | 5,400 |- | [[РК Тиквеш 2014|Тиквеш 2014]] | [[Кавадарци]] | [[Спортска Сала Јасмин|Спортска сала Јасмин]] | align="center" | 1,800 |} 1 Астраион Хендбол одиграл еден натпревар во плејаутот (9. коло) во [[СОУ „Димитар Влахов“ - Струмица|училишната сала Димитар Влахов]] како домашна екипа.<ref>{{наведени вести |title=Делегирање Супер машка лига - плејоф - коло 9 |url=https://web.archive.org/web/20210513104541/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2021/05/delegiranje-super-maska-liga-PlejOut-9-KOLO.pdf |accessdate=13 мај 2021 |author= |publisher=[[Ракометна федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=мај 2021}}</ref> 2 Голден Арт КЛ 7 одиграл четири натпревари во плејофот (2., 4., 7. и 8. коло) во малата сала на Јане Сандански поради зафатеноста на домашната сала поради вакцинација против [[Пандемија на КОВИД-19 во Македонија|КОВИД-19]].<ref>{{наведени вести |title=Почна масовната вакцинација во „А1 Арена Борис Трајковски“, дневно ќе се вакцинираат по 3.000 луѓе |url=https://web.archive.org/web/20210430122122/https://sdk.mk/index.php/makedonija/pochna-masovnata-vaktsinatsija-vo-a1-arena-boris-trajkovski-dnevno-ke-se-vaktsiniraat-po-3-000-luge/ |accessdate=30 април 2021 |author= |publisher=24rakomet.mk преку web.archive.org |date=5 април 2021}}</ref><ref>{{наведени вести |title=Делегирање Супер машка лига - плејоф - коло 2 |url=https://web.archive.org/web/20210430122927/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2020/09/Delegirane-2-kolo-Plej-Aut-Super-mashka-liga-17-18.03-2021.pdf |accessdate=30 април 2021 |author= |publisher=[[Ракометна федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=март 2021}}</ref><ref>{{наведени вести |title=Делегирање Супер машка лига - плејоф - коло 4 |url=https://web.archive.org/web/20210430123340/https://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2021/03/delegiranje-super-maska-liga-PlejOut-4-KOLO-1.pdf |accessdate=30 април 2021 |author= |publisher=[[Ракометна федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=март 2021}}</ref><ref>{{наведени вести |title=Делегирање Супер машка лига - плејоф - коло 7 |url=https://web.archive.org/web/20210430123453/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2021/04/delegiranje-super-maska-liga-PlejOut-7-kolo.pdf |accessdate=30 април 2021 |author= |publisher=[[Ракометна федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=април 2021}}</ref><ref>{{наведени вести |title=Делегирање Супер машка лига - плејоф - коло 8 |url=https://web.archive.org/web/20210430123609/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2021/04/delegiranje-super-maska-liga-PlejOut-8-KOLO-1.pdf |accessdate=30 април 2021 |author= |publisher=[[Ракометна федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=април 2021}}</ref> 3 Охрид 2013 одиграл еден натпревар во плејофот (8. коло) во салата Тодор Александров во [[Велгошти]] поради зафатеноста на домашната сала поради вакцинација против КОВИД-19.<ref>{{наведени вести |title=Гледајте го ВО ЖИВО натпреварот Охрид – Бутел Скопје |url=https://web.archive.org/web/20210430120949/https://24rakomet.mk/%D0%B3%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D1%98%D1%82%D0%B5-%D0%B3%D0%BE-%D0%B2%D0%BE-%D0%B6%D0%B8%D0%B2%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%BE%D1%82-%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B8%D0%B4-11/ |accessdate=30 април 2021 |author= |publisher=24rakomet.mk преку web.archive.org |date=24 април 2021}}</ref><ref>{{наведени вести |title=Делегирање Супер машка лига - плејоф - коло 8 |url=https://web.archive.org/web/20210430121212/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2021/04/delegiranje-super-maska-liga-8-kolo-PlejOF.pdf |accessdate=30 април 2021 |author= |publisher=[[Ракометна федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=23 април 2021}}</ref> 4 Бутел Скопје одиграл еден натпревар (8. коло) во Спортскиот центар Јане Сандански како домашна екипа.<ref>{{наведени вести |title=Делегирање Супер машка лига - група Б - коло 8 |url=https://web.archive.org/web/20201221210756/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2020/09/8-kolo-Delegirane-Super-Liga-Mazhi-Grupa-B-1.pdf |accessdate=21 декември 2020 |author= |publisher=[[Ракометна Федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=ноември 2020}}</ref> 5 Работнички одиграл еден натпревар (1. коло) во Училишната сала Андон Димитров,<ref>{{наведени вести |title=Делегирање Супер машка лига - група Б - коло 1 |url=https://web.archive.org/web/20201221211530/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2020/09/Delegirane-Super-Liga-mazhi-B-grupa-1-kolo-.pdf |accessdate=21 декември 2020 |author= |publisher=[[Ракометна Федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=ноември 2020}}</ref> и еден натпревар во малата сала на Јане Сандански (6. коло) како домашна екипа.<ref>{{наведени вести |title=Делегирање Супер машка лига - група Б - коло 6 |url=https://web.archive.org/web/20201221211918/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2020/09/6-kolo-Delegirane-Super-Liga-mazhi-B-grupa.pdf |accessdate=21 декември 2020 |author= |publisher=[[Ракометна Федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=октомври 2020}}</ref> {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;text-align:center;" |- |style="background: #FDEE00;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Екипи кои играат во [[СЕХА лига]]та |} ==Група 1== ===Табела=== {{Col-begin}} {{col-break}} {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! !width="160"|Екипа !Нат !Поб !Нер !Пор !ДадГол !ПриГол !Раз !Бод |- style="background: #ccffcc;" | 1.||align=left|[[РК Охрид|Охрид 2013]] || 12 || 12 || 0 || 0 || 339 || 235 || +104 ||'''36''' |- style="background: #ccffcc;" | 2.||align=left|[[РК Пролет|Пролет 62]] || 12 || 8 || 0 || 4 || 306 || 266 || +40 ||'''24''' |- style="background: #ccffcc;" | 3.||align=left|[[РК Струга|Струга]] || 12 || 6 || 1 || 5 || 275 || 284 || -9 ||'''19''' |- style="background: #ffcccc;" | 4.||align=left|[[РК КЛ 7|Голден Арт КЛ 7]] || 12 || 5 || 1 || 6 || 331 || 319 || +12 ||'''16''' |- style="background: #ffcccc;" | 5.||align=left|[[РК Радовиш|Радовиш]] || 12 || 5 || 0 || 7 || 315 || 331 || -16 ||'''15''' |- style="background: #ffcccc;" | 6.||align=left|[[РК Јуниор К. В.|Јуниор К. В.]] || 12 || 3 || 1 || 8 || 276 || 322 || -46 ||'''10''' |- style="background: #ffcccc;" | 7.||align=left|[[РК Астраион|Астраион Хендбол]] || 12 || 1 || 1 || 10 || 294 || 379 || -85 ||'''4''' |} Извор: [https://web.archive.org/web/20201231182752/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2020/09/Bilten-14-mazi-2020-2021.pdf Ракометна Федерација на Македонија преку web.archive.org] <small> '''Нат''' - Одиграни натпревари; '''Поб''' - Победи; '''Пор''' - Порази; '''ДадГол''' - Дадени голови; '''ПриГол''' - Примени голови; '''Раз''' - Гол разлика; '''Бод''' - Бодови.</small> {{col-break}} {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;text-align:center;" |- | style="background: #ccffcc;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2020/21#Плеј-оф|Плеј-оф лигата]] |- | style="background: #ffcccc;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2020/21#Плеј-аут|Плеј-аут лигата]] |} {{col-end}} ===Резултати=== {| class="wikitable" border="0" cellpadding="2" style="border-collapse:collapse; text-align:center" width="75%" |- style="background:#f0f6fa;" |Дома \ Гости |[[РК Астраион|АСТ]] |[[РК КЛ 7|ГКЛ]] |[[РК Јуниор К. В.|ЈКВ]] |[[РК Охрид|ОХР]] |[[РК Пролет|ПРО]] |[[РК Радовиш|РАД]] |[[РК Струга|СТР]] |- |[[РК Астраион|Астраион Хендбол]] |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>25-33 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>19-19 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>22-31 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>24-31 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>34-33 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>28-30 |- |[[РК КЛ 7|Голден Арт КЛ 7]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>38-22 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>30-18 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>23-29 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>32-30 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>31-26 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>23-28 |- |[[РК Јуниор К. В.|Јуниор К. В.]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>30-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>35-25 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>22-31 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>20-26 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>23-28 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>21-15 |- |[[РК Охрид|Охрид 2013]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>34-19 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-24 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>30-21 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>24-19 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>32-11 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>31-16 |- |[[РК Пролет|Пролет 62]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>32-24 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>23-20 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>34-20 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>18-22 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-21 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>23-15 |- |[[РК Радовиш|Радовиш]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>36-27 |style="background-color:#ACE1AF"|<span style="color:black;"></span>33-29 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>39-27 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>22-28 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>19-22 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>26-24 |- |[[РК Струга|Струга]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>32-27 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>23-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>22-20 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>18-20 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>25-21 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-21 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |} ==Група Б== ===Табела=== {{Col-begin}} {{col-break}} {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! !width="160"|Екипа !Нат !Поб !Нер !Пор !ДадГол !ПриГол !Раз !Бод |- style="background: #ccffcc;" | 1.||align=left|[[РК Металург|Металург]] || 12 || 9 || 0 || 3 || 362 || 304 || +58 ||'''27''' |- style="background: #ccffcc;" | 2.||align=left|[[РК Бутел Скопје|Бутел Скопје]] || 12 || 8 || 1 || 3 || 327 || 264 || +63 ||'''25''' |- style="background: #ccffcc;" | 3.||align=left|[[РК Пелистер|Еурофарм Пелистер 2]] || 12 || 7 || 1 || 4 || 327 || 297 || +30 ||'''21''' |- style="background: #ffcccc;" | 4.||align=left|[[РК Тиквеш 2014|Тиквеш 2014]] || 12 || 6 || 1 || 5 || 348 || 344 || +4 ||'''19''' |- style="background: #ffcccc;" | 5.||align=left|[[РК Прилеп|Прилеп 2010]] || 12 || 5 || 1 || 6 || 311 || 338 || -27 ||'''16''' |- style="background: #ffcccc;" | 6.||align=left|[[РК Работнички|Работнички]] || 12 || 3 || 0 || 9 || 311 || 361 || -50 ||'''9''' |- style="background: #ffcccc;" | 7.||align=left|[[РК Младост Богданци|Младост 1977]] || 12 || 2 || 0 || 10 || 313 || 391 || -78 ||'''6''' |} Извор: [https://web.archive.org/web/20201231182752/http://macedoniahandball.com.mk/wp-content/uploads/2020/09/Bilten-14-mazi-2020-2021.pdf Ракометна Федерација на Македонија преку web.archive.org] <small> '''Нат''' - Одиграни натпревари; '''Поб''' - Победи; '''Пор''' - Порази; '''ДадГол''' - Дадени голови; '''ПриГол''' - Примени голови; '''Раз''' - Гол разлика; '''Бод''' - Бодови.</small> {{col-break}} {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;text-align:center;" |- | style="background: #ccffcc;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2020/21#Плеј-оф|Плеј-оф лигата]] |- | style="background: #ffcccc;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2020/21#Плеј-аут|Плеј-аут лигата]] |} {{col-end}} ===Резултати=== {| class="wikitable" border="0" cellpadding="2" style="border-collapse:collapse; text-align:center" width="75%" |- style="background:#f0f6fa;" |Дома \ Гости |[[РК Бутел Скопје|БУТ]] |[[РК Пелистер|ЕП2]] |[[РК Металург|МЕТ]] |[[РК Младост Богданци|МЛА]] |[[РК Прилеп|ПРИ]] |[[РК Работнички|РАБ]] |[[РК Тиквеш 2014|ТИК]] |- |[[РК Бутел Скопје|Бутел Скопје]] |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>30-25 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>19-20 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>33-23 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>19-21 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>21-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>32-24 |- |[[РК Пелистер|Еурофарм Пелистер 2]] |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>23-23 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-26 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>36-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>28-25 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>35-23 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>29-30 |- |[[РК Металург|Металург]] |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>23-31 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>25-21 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>37-26 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>38-24 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>26-22 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>36-24 |- |[[РК Младост Богданци|Младост 1977]] |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>18-32 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>22-30 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>23-34 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>27-28 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>35-28 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-25 |- |[[РК Прилеп|Прилеп 2010]] |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>19-29 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>16-23 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>21-28 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>41-32 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-24 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>30-36 |- |[[РК Работнички|Работнички]] |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>23-33 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>28-23 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>26-31 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>35-32 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>29-34 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>29-31 |- |[[РК Тиквеш 2014|Тиквеш 2014]] |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>22-25 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>26-27 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>40-38 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>32-25 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>25-25 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>33-21 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |} ==Плеј-аут== Распоредот на натпреварите бил најавен на 30 декември 2020 година.<ref name=плејоф/аут>{{наведени вести |title=Извлечени редните броеви за Супер Машка Лига и Прва Машка Лига |url=https://web.archive.org/web/20201231183449/http://macedoniahandball.com.mk/izvlecheni-rednite-broevi-za-super-mashka-liga-i-prva-mashka-liga/ |accessdate=31 декември 2020 |author= |publisher=[[Ракометна Федерација на Македонија]] преку web.archive.org |date=30 декември 2020}}</ref> ===Табела=== {{Col-begin}} {{col-break}} {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! !width="160"|Екипа !Нат !Поб !Нер !Пор !ДадГол !ПриГол !Раз !Бод |- | 1.||align=left|[[РК Прилеп|Прилеп 2010]] || 14 || 10 || 0 || 4 || 428 || 388 || +40 ||'''30''' |- | 2.||align=left|[[РК Тиквеш 2014|Тиквеш 2014]] || 14 || 9 || 1 || 4 || 402 || 354 || +48 ||'''28''' |- style="background: #FFE6E6;" | 3.||align=left|[[РК Радовиш|Радовиш]] || 14 || 9 || 1 || 4 || 397 || 333 || +64 ||'''28''' |- style="background: #ffcccc;" | 4.||align=left|[[РК КЛ 7|Голден Арт КЛ 7]] || 14 || 9 || 0 || 5 || 461 || 434 || +27 ||'''27''' |- style="background: #ffcccc;" | 5.||align=left|[[РК Работнички|Работнички]] || 14 || 7 || 0 || 7 || 377 || 372 || +5 ||'''21''' |- style="background: #ffcccc;" | 6.||align=left|[[РК Јуниор К. В.|Јуниор К. В.]] || 14 || 6 || 1 || 7 || 425 || 415 || +10 ||'''19''' |- style="background: #ffcccc;" | 7.||align=left|[[РК Младост Богданци|Младост 1977]] || 14 || 4 || 1 || 9 || 365 || 385 || -20 ||'''13''' |- style="background: #ffcccc;" | 8.||align=left|[[РК Астраион|Астраион Хендбол]] || 14 || 0 || 0 || 14 || 302 || 476 || -174 ||'''0''' |} Извор: [http://macedoniahandball.com.mk/tabelirezultati/ Ракометна Федерација на Македонија] <small> '''Нат''' - Одиграни натпревари; '''Поб''' - Победи; '''Пор''' - Порази; '''ДадГол''' - Дадени голови; '''ПриГол''' - Примени голови; '''Раз''' - Гол разлика; '''Бод''' - Бодови.</small> {{col-break}} <br /> {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;text-align:center;" |- | style="background: #FFE6E6" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2020/21#Бараж за опстанок|баражот за опстанок]] |- | style="background: #ffcccc" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Испаѓање во [[Прва македонска ракометна лига 2021/22|Првата Лига]] |} {{col-end}} ===Резултати=== {| class="wikitable" border="0" cellpadding="2" style="border-collapse:collapse; text-align:center" width="75%" |- style="background:#f0f6fa;" |Дома \ Гости |[[РК Астраион|АСТ]] |[[РК Јуниор К. В.|ЈКВ]] |[[РК КЛ 7|КЛ7]] |[[РК Младост Богданци|МЛА]] |[[РК Прилеп|ПРИ]] |[[РК Работнички|РАБ]] |[[РК Радовиш|РАД]] |[[РК Тиквеш 2014|ТИК]] |- |[[РК Астраион|Астраион Хендбол]] |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>16-25 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>30-40 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>24-30 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>25-29 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>18-24 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>24-39 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>19-37 |- |[[РК Јуниор К. В.|Јуниор К. В.]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>36-23 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>43-37 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>29-25 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>32-38 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>32-25 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>32-34 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>18-26 |- |[[РК КЛ 7|Голден Арт КЛ 7]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>36-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>37-36 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>35-31 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>35-36 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-23 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>23-24 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>29-28 |- |[[РК Младост Богданци|Младост 1977]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>30-19 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>28-28 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>28-32 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>33-37 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>24-23 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>22-27 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>21-22 |- |[[РК Прилеп|Прилеп 2010]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>34-22 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>33-27 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>31-33 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>29-23 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>31-28 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>20-17 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>32-28 |- |[[РК Работнички|Работнички]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>39-19 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>34-33 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>34-39 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>30-24 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>29-26 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>25-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>31-24 |- |[[РК Радовиш|Радовиш]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>38-15 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>30-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>37-31 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>22-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-24 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>24-17 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>27-32 |- |[[РК Тиквеш 2014|Тиквеш 2014]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>39-25 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>29-31 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>30-27 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>28-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>29-28 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>25-18 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>25-25 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |} ==Плеј-оф== Распоредот на натпреварите бил најавен на 30 декември 2020 година.<ref name=плејоф/аут></ref> ===Табела=== {{Col-begin}} {{col-break}} {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! !width="160"|Екипа !Нат !Поб !Нер !Пор !ДадГол !ПриГол !Раз !Бод |- style="background: #ccffcc;" | 1.||align=left|[[РК Вардар|Вардар 1961]] || 14 || 13|| 0 || 1 || 443 || 352 || +91 ||'''39''' |- style="background: #ccccff;" | 2.||align=left|[[РК Еурофарм Пелистер|Еурофарм Пелистер]] || 14 || 13 || 0 || 1 || 401 || 305 || +96 ||'''39''' |- style="background: #ccccff;" | 3.||align=left|[[РК Пролет|Пролет 62]] || 14 || 7 || 1 || 6 || 338 || 350 || -12 ||'''22''' |- style="background: #ccccff;" | 4.||align=left|[[РК Металург|Металург]] || 14 || 6 || 2 || 6 || 401 || 406|| -5 ||'''20''' |- | 5.||align=left|[[РК Бутел Скопје|Бутел Скопје]] || 14 || 5 || 3 || 6 || 359 || 362|| -3||'''18''' |- | 6.||align=left|[[РК Охрид|Охрид 2013]] || 14 || 4 || 3 || 7 || 314 || 348 || -34 ||'''15''' |- | 7.||align=left|[[РК Пелистер|Еурофарм Пелистер 2]] || 14 || 1 || 2 || 11 || 355 || 392 || -37 ||'''5''' |- | 8.||align=left|[[РК Струга|Струга]] || 14 || 0 || 3 || 10 || 297 || 393 || -96 ||'''3''' |} Извор: [http://macedoniahandball.com.mk/tabelirezultati/ Ракометна Федерација на Македонија] <small> '''Нат''' - Одиграни натпревари; '''Поб''' - Победи; '''Пор''' - Порази; '''ДадГол''' - Дадени голови; '''ПриГол''' - Примени голови; '''Раз''' - Гол разлика; '''Бод''' - Бодови.</small> {{col-break}} <br /> {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;text-align:center;" |- | style="background: #ccffcc" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[ЕХФ Лига на Шампиони 2021/22|Лигата на Шампионите]] |- | style="background: #ccccff" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[ЕХФ Европска лига 2021/22|Европската лига]] |} {{col-end}} ===Резултати=== {| class="wikitable" border="0" cellpadding="2" style="border-collapse:collapse; text-align:center" width="75%" |- style="background:#f0f6fa;" |Дома \ Гости |[[РК Бутел Скопје|БУТ]] |[[РК Вардар|ВАР]] |[[РК Еурофарм Пелистер|ЕУП]] |[[РК Пелистер|ЕП2]] |[[РК Металург|МЕТ]] |[[РК Охрид|ОХР]] |[[РК Пролет|ПРО]] |[[РК Струга|СТР]] |- |[[РК Бутел Скопје|Бутел Скопје]] |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>26-34 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>26-29 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>29-28 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>23-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>26-22 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>26-26 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>22-21 |- |[[РК Вардар|Вардар 1961]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>26-22 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>34-30 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>35-27 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>39-27 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>37-29 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>30-24 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>36-22 |- |[[РК Еурофарм Пелистер|Еурофарм Пелистер]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>28-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>29-25 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>28-21 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>34-24 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>30-14 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>26-17 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>28-18 |- |[[РК Пелистер|Еурофарм Пелистер 2]] |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>25-26 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>26-33 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>23-31 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>31-34 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>26-26 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>21-23 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>31-17 |- |[[РК Металург|Металург]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>36-35 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>27-31 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>22-32 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>36-23 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>28-24 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>29-22 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>35-28 |- |[[РК Охрид|Охрид 2013]] |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>22-22 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>19-23 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>20-24 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>24-21 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-26 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>21-22 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>21-20 |- |[[РК Пролет|Пролет 62]] |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>22-21 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>22-28 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>21-25 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-25 |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>29-26 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>26-28 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |style="background-color:#ACE1AF;"|<span style="color:black;"></span>27-21 |- |[[РК Струга|Струга]] |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>20-32 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>22-32 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>16-30 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>24-24 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>28-28 |style="background-color:#FBEC5D"|<span style="color:black;"></span>17-17 |style="background-color:#F08080|<span style="color:black;"></span>23-30 |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |} == Поврзано == * [[Куп на Македонија во ракомет 2021 (мажи)|Куп на Македонија 2021]] * [[Прва македонска ракометна лига 2020/21]] == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == * [http://macedoniahandball.com.mk/ Официјално мрежно место на Ракометната Федерација на Македонија] [[Категорија:Спортот во Македонија во 2020 година|Р]] [[Категорија:Спортот во Македонија во 2021 година|Р]] [[Категорија:Ракометот во 2020 година|С]] [[Категорија:Ракометот во 2021 година|С]] [[Категорија:Македонска ракометна супер лига (мажи)|2020/21]] e9io8tp9417lecw4gym758fg442ilha 0 1250948 4803749 4686075 2022-08-20T02:40:36Z CommonsDelinker 746 Замена на [[Image:Sustainable_Development_Goal_1.svg]] со [[Image:Sustainable_Development_Goal_01NoPoverty.svg]] (од страна на [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] поради: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 4]]). wikitext text/x-wiki [[Податотека:Sustainable Development Goal 01NoPoverty.svg|мини|десно|200п|Лого на ЦОР 1]] '''Цел за одржлив развој 1''' (скратено '''ЦОР 1''') — прва од [[Цели за одржлив развој|Целите за одржлив развој]] на [[Обединети нации|Обединетите нации]] донесени во 2015 година којашто има за цел да „нема сиромаштија“. Официјалниот текст гласи: „да си стави крај на сиромаштијата во сите нејзини форми насекаде“.<ref>„[http://mk.rec.org/documents/news/Annex_II-b_-_Sustainable_Development_Goals_MKD.pdf Цели за одржлив развој]“. ''Регионален центар за животна средина''.</ref><ref name=":172">United Nations (2017) Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, [[:File:A RES 71 313 E.pdf|Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development]] ([https://undocs.org/A/RES/71/313 A/RES/71/313])</ref> Преку заложувањето „никој да не заостане“, земјите се обврзуваат да им овозможат забрзан напредок на оние коишто заостануваат за водечките.<ref name=":1">United Nations (2017) [https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/14379SDG1format-final_OD.pdf HLPF Thematic Review of SDG] , New York </ref>{{rp|54}} ЦОР 1 има за цел да го искорени секој облик на [[екстремна сиромаштија]]. Овие облици ги вклучуваат најосновните човечки потреби како што се храна, чиста вода за пиење и [[санитација]], но исто така и некои нови потреби предизвикани од [[глобално затоплување|глобалното затоплување]] и [[судир]]ите. ЦОР 1 не се однесува само на мажите, жените и децата, туку и на основните [[човечки ресурси]], [[услуга|услуги]] и заедници погодени од судири и [[Природна катастрофа|природни непогоди]].<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goal 1: No Poverty|url=https://www.undp.org/content/undp/en/home/sustainable-development-goals/goal-1-no-poverty.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=17 September 2020|website=United Nations Development Programme (UNDP)}}</ref> И покрај тековниот напредок, околу 10% од светското население живее во сиромаштија и се бори да ги задоволи основните потреби, како што се [[здравство]], [[образование]] и пристап до [[Вода, санитација и хигиена|вода и санитација]].<ref>{{Cite web|title=Decline of Global Extreme Poverty Continues but Has Slowed|url=https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2018/09/19/decline-of-global-extreme-poverty-continues-but-has-slowed-world-bank|access-date=26 август 2020|website=World Bank|language=en}}</ref> Екстремната сиромаштија и натаму преовладува во нискодоходните земји, особено во оние погодени со судири и политички немири, како што се земјите во [[Потсахарска Африка]], [[Латинска Америка]] и [[Кариби]]те.<ref>{{Cite web|title=Latin America & Caribbean (excluding high income) {{!}} Data|url=https://data.worldbank.org/country/latin-america-and-caribbean-excluding-high-income?view=chart|access-date=2020-09-22|website=data.worldbank.org}}</ref>, and other conflict-prone regions. Without significant shift in policies, extreme poverty will double in digits by 2030.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Goal 1 - End poverty in all it forms,everywhere|url=https://unstats.un.org/sdgs/report/2019/goal-01/|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=26 август 2020|website=United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Statistics Division}}</ref> == Наводи == {{наводи|2}} [[Категорија:Цели за одржлив развој|1]] g1q2bq05kluar5vzm7tts76vz3vhtuz 0 1252423 4803454 4776363 2022-08-19T17:18:29Z Bjankuloski06 332 /* Маскоти */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki [[Податотека:A.D._800,_Franks_-_027_-_Costumes_of_All_Nations_(1882).JPG|мини|''Костуми на сите нации - Франки АД 800'' (1882) Примери за низа костуми погодни за специфични поединци во одредена епоха. Во подоцнежните периоди, еднаш автентичниот костум може да биде оживеан или копиран за театарски цели.]] '''Костимот''' е препознатлив стил на облекување на поединец или група, што ја рефлектира класата, [[пол]]от, професијата, [[Етничка припадност|етничката припадност]], [[националност]]а, активноста или пак епохата. Терминот традиционално бил користен за да се опише типична соодветна [[облека]] за одредени активности, како што се [[Костум за возење|костуми за јавање]], [[Костим за пливање|костими за пливање]], [[Костум за танцување|костуми за танцување]] или пак [[Вечер наметка|вечерна носија]]. Соодветната и прифатлива носија е предмет на промени во [[мода]]та и локалните културни норми.<ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/completehistoryo00cosg|title=The complete history of costume & fashion : from ancient Egypt to the present day|last=Cosgrave|first=Bronwyn|publisher=Checkmark Books|year=2000|isbn=0-8160-4574-7|location=New York|url-access=registration}}</ref> {{Quote|text="Но, самурот се носи повеќе во вагони, обложени со вистинска тантела над сатен од слонова коска, и се носи преку костумот, погоден за попладневен прием." „Писмо на жена од [[Лондон]]“ (23 November 1899).<ref>{{cite web|url = http://nla.gov.au/nla.news-article14347822|title = A Woman's Letter from London|date = 31 December 1900|accessdate = 12 October 2015|website = The Sydney Morning Herald |via=[[Trove]]}}</ref>}} Оваа општа употреба постепено се заменила со термините „фустан“, „облека“ и „наметки“, а употребата на „костуми“ станала поограничена на необична или застарена облека, што е наменета да предизвика промена во идентитетот, како што се театарски костуми, василичарски, костуми за [[Ден на шегата|први април]] итн. Пред појавата на готова облека, облеката се изработувала рачно. Кога биле направени за комерцијална продажба, тие биле направени, веќе во почетокот на ХХ-от век, од „костумери“, често жени кои воделе деловни активности, кои ја исполнувале побарувачката за комплицирана или интимна женска носија, вклучително и фабрики за шапки и [[корсет]]и.<ref name="Bishop">{{Наведена книга|title=Minding her own Business – Colonial businesswomen in Sydney|last=Bishop|first=Catherine|date=2015|publisher=NewSouth Publishing|isbn=9781742234328|location=Sydney, NSW|pages=37–38}}</ref> == Етимологија == Зборот '''костим''' потекнува од истиот италијански збор, наследен преку француски, што значи мода или обичај.<ref name="etymdict">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=costume|title=Costume|publisher=etymonline.com|accessdate=18 October 2015}}</ref> == Национална носија == [[Народна носија|Националната носија]] или регионалната носија изразуваат локален (или прогонет) [[идентитет]] и ги истакнуваат уникатните атрибути на културата. Тие честопати се извор на национална гордост.<ref name="EncNatDress">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=lazWAQAAQBAJ&pg=PA266&q=national%20costume%20identity%20pride|title=Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World|last=Condra, Jill|date=19 April 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=9780313376375|page=266|access-date=17 October 2015}}</ref> Примерите вклучуваат [[Шкотска|шкотски]] [[килт]] или [[Јапонија|јапонско]] [[кимоно]]. Во [[Бутан]] постои традиционален национален фустан пропишан за мажи и жени, вклучувајќи ја и [[монархија]]та. Овие се во мода илјадници години и се развиле во карактеристичен стил на облекување. Фустанот што го носат мажите е познат како „Го“, кој е наметка што се носи до коленото и е прицврстена на половината со каиш наречен „Кера“. Предниот дел од фустанот, кој се формира како торбичка, во старите денови се користел за да се чуваат корпи со храна или [[Кама (бодеж)|кама]], но денес се користи за чување мобилен телефон, како чанта и за собирање оревчиња наречени ''Дома''. Фустанот што го носат жените се состои од три парчиња познати како „Кира“, „Тего“ и „Вонју“. Долгиот фустан кој се протега до глуждот е Кира. Јакната што се носи над ова е Тего, која е обложена со Вонју, внатрешната јакна. Сепак, воколку се оди во посета на [[Ѕонг]] или манастир, мажите носат долг шал или палто, наречен „Кабни“, преку рамото, во бои соодветни на нивните редови. Жените, исто така, носат шалови или столпчиња наречени „Рачус“, направени од сирова свила со везови, преку рамото, што не укажуваат на нивниот ранг.<ref name="Council">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.tourism.gov.bt/about-bhutan/bhutanese-dress|title=Bhutanese Dress|publisher=Tourism Council of Bhutan|accessdate=17 October 2015}}</ref> == Театарски костум == Костумот честопати се однесува на одреден стил на облека што се носи за да се прикаже носителот како [[Измислен лик|лик]] во [[Драмска уметност|театарска]] [[претстава]] на [[Сцена (театар)|сцена]] или во филм или телевизија. Во комбинација со другите аспекти на [[сценографија]]та, театарските костими можат да им помогнат на глумците да ги прикажат ликовите и нивните контексти, како и да комуницираат информации за историскиот период/ера, географската локација и времето на денот, сезоната или времето на театарската претстава. Некои стилизирани театарски носии, како [[Арлекин]] во [[Комедија дел арте]], доведуваат до крајност еден аспект на карактерот. [[Податотека:Samurai_actors.jpg|мини|300п|лево|Актери во костум на [[самурај]] на филмскиот сет во [[Кјото]] [[Студио парк Тое Кјото|Еигамура]]]] == Конструкција на костуми == Костимограф е израз што се користи за лице кое ги конструира и/или ги менува костумите.<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://theatre.uoregon.edu/costume-technician/|title=Costume Technician}}</ref> Костимографот е одговорен за преземање на дводимензионалната [[Скица (цртеж)|скица]] и нејзино преведување за да создаде облека што наликува на онаа на дизајнерот. За техничарот е важно да ги има предвид идеите на дизајнерот при градењето на облеката.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.vam.ac.uk/content/articles/m/making-stage-costumes/|title=Making Stage Costumes|last=webmaster@vam.ac.uk|first=Victoria and Albert Museum, Online Museum, Web Team|date=25 January 2011|work=www.vam.ac.uk|language=en|accessdate=2018-11-16}}</ref> === Драпење и сечење === Драпењето е уметност за манипулирање со ткаенината со помош на иглички и рачно шиење, за да се создаде [[структура]] на едно тело. Ова обично се прави на кукла за да се добие соодветна форма за [[Сценска уметност|изведувачот]].<ref>{{Наведени вести|url=https://www.designersnexus.com/fashion-design-industry-information/what-is-fashion-draping/|title=What is Fashion Draping? And Why Should Designers Learn How to Drape?|date=2013-11-21|work=Designers Nexus|access-date=2018-11-18|language=en-US}}</ref> Сечењето е чин на поставување ткаенина на рамна површина, со употреба на [[ножици]] за сечење и следење на моделот. Овие парчиња се составуваат за да се создаде конечен костум.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.stevenson.edu/academics/undergraduate-programs/fashion-design/blog-news-events/what-you-need-to-know-about-draping-as-a-fashion-design-student|title=What you need to know about draping as a fashion design student! {{!}} Stevenson University|work=www.stevenson.edu|accessdate=2018-12-13}}</ref> ==== Добрите и лошите страни на драпингот<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Наведена книга|title=The Costume Technician's Handbook|last=Ingham|first=Rosemary|year=2003}}</ref> ==== * Полесно е да се визуелизира готовиот производ * Тешко е да се задржи симетрична ткаенина * Драпењето го отежнува повторувањето за повеќе луѓе * Нема потреба од обрасци * Може да биде тешко да се одржи ткаенината исправенa * Има помалку отпад кога се користи специфичната ткаенина од самиот почеток ==== Добрите и лошите страни на сечењето<ref name=":1"/><ref name=":2"/> ==== * Вие сте во можност да креирате ваш сопствен модел за да одговара на одредена големина * Можеби ќе ви требаат упатства за да ја поделите ткаенината заедно * Полесно е да се контролира ткаенината, како и симетријата * Постои поголема можност да се создаде многу од иста облека * Мерењата можат да бидат многу точни * Потребно е време да се види финалниот производ == Работни места == === Дизајнер на костуми === Работата на костимографот е да дизајнира и креира концепт за костимите за претставата. === Костимограф === Работата на костимографот е да ги конструира и да ги моделира костумите за претставата.<ref name=":0"/> === Супервизор за гардероба === [[Супервизор]]от за гардероба ја надгледува екипата на гардеробата и го одржува шоуто од зад сцената. Тие се одговорни за одржување на добрата состојба на костимите.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ithaca.edu/hs/depts/theatre/handbook/crewheads/wardrobesup/|title=Wardrobe Supervisor Guidelines – Department Handbook – Ithaca College|work=www.ithaca.edu|accessdate=2018-11-19}}</ref> === Шапкари === Шапкарниците исто така познат како изработувачи на шапки се производителите на капи и шапки.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.businessoffashion.com/education/fashion-az/millinery|title=Millinery {{!}} Fashion A-Z {{!}} BoF Education {{!}} The Business of Fashion {{!}} #BoFEducation|work=The Business of Fashion|language=en-GB|accessdate=2018-11-18}}</ref> [[Податотека:Yakshagana_vesha.jpg|мини|Костим користен во [[јакшагана]], театарска уметност од [[Индија]].]] [[Податотека:Purpledoublet.jpg|мини|Костумирани изведувачи од [[Ренесансен фестивал во Бристол|Ренесансниот фестивал во Бристол]].]] == Верски фестивали == [[Податотека:Oldfashioned.jpg|мини|лево|Традиционален костум на [[Дедо Мраз]] во европски стил.]] Носењето костуми е важен дел од [[Празник|празниците]] развиени од религиозни фестивали како [[Марди Грас]] (пред католички [[Велигден]]) и [[Ноќ на вештерките|Ноќта на вештерките]], Костимите на Марди Грас обично имаат форма на шеговити и други ликови од фантазија; костумите на Ноќта на вештерките традиционално имаат форма на [[Натприродно|натприродни]] суштества како [[духови]], [[вампир]]и, икони од поп-културата и [[ангел]]и. Во модерното време. Божиќните носии обично прикажуваат ликови како [[Дедо Мраз]] (измислен по [[Свети Никола]]). Во [[Австралија]], [[Велика Британија]] и [[САД]], популарна е американската верзија на костум и брада од Дедо Мраз; во [[Холандија]], вообичаен е костумот на [[Зварте Пјет|Цварте Пјет]]. Велигденските носии се поврзани со [[Велигденско зајаче|велигденското зајаче]] или други животински носии. Во [[Јудаизам|јудаизмот]], вообичаена практика е да се облекуваат во [[Пурим]]. За време на овој празник, [[Евреи]]те ја слават промената на нивната судбина. Тие биле ослободени од жртвите на злобниот декрет против нив и наместо тоа им било дозволено од кралот да ги уништат нивните непријатели. Еден цитат од [[Книга на Естер|книгата на Естира]], вели: "Напротив" ({{Lang-he|ונהפוך הוא}}) е причината што носењето костум стана вообичаено за овој празник. Будистичките верски фестивали во [[Тибет]], [[Бутан]], [[Монголија]] и [[Ласа]] и [[Сиким]] во [[Индија]] го изведуваат танцот Чам, кој е популарна танцова форма со употреба на маски и носии.<ref name="Pearlman">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=JX-gKEJPszwC|title=Tibetan Sacred Dance: a Journey into the Religious and Folk Traditions|last=Pearlman|first=Ellen|publisher=Inner Traditions / Bear & Co|year=2002|isbn=0-89281-918-9|pages=21, 32, 180|access-date=16 October 2011}}</ref><ref name="Greenwood">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=ZvrWAAAAMAAJ|title=The Greenwood Encyclopedia of World Folklore and Folklife: Southeast Asia and India, Central and East Asia, Middle East|last=Clements|first=William M.|publisher=Greenwood Press|year=2006|isbn=0-313-32849-8|volume=2|pages=106–110|access-date=16 October 2011}}</ref><ref name="Dance">{{Наведена мрежна страница|url=https://dancehistorydevelopment.wordpress.com/2013/05/16/cham-dance-the-masked-ritual/|title=Cham Dance: The Masked Ritual|date=16 May 2013|work=World Press.com|publisher=History and Development of Dance/ Brockport|accessdate=18 October 2015}}</ref> == Паради и поворки == Парадите и поворките им овозможуваат на луѓето да се облекуваат во историски или имагинативни носии. На пример, во 1879 година уметникот [[Ханс Макарт]] дизајнирал костуми и [[сценографија]] за да ја прослави годишнината од венчавката на австроунгарскиот император и царица и ги водел луѓето во [[Виена]] во парада на костумите, што станало редовна манифестација до средината на XX век. Костимите на [[чичко Сем]] се носат на Денот на независноста во [[САД]]. „Танцот на лавот“, кој е дел од новогодишните прослави на [[Хан (народ)|Кинезите]], се изведува во костими. На некои носии, како оние што се користат во „[[Танц со змеј]]“, им требаат тимови од луѓе за да го создадат потребниот ефект. == Спортски настани и забави == Јавните спортски настани даваат можности за носење носии, како и приватни маскенбали и забави. === Маскоти === [[Податотека:Steinbockzunft_Taisersdorf.jpg|мини|Костими од [[Кози|корпи]]]] Костумите популарно се користат на спортски настани, за време на кои навивачите се облекуваат како претставителна [[маскота]] на нивниот тим за да ја покажат својата поддршка. Бизнисите користат маскоти за да ги доведат луѓето во нивниот бизнис или со поставување на нивната маскота на улица од страна на нивниот бизнис или испраќање на нивната маскота на спортски настани, фестивали, [[Национална прослава|национални прослави]], [[саем]]и и [[Парада|паради]]. Маскотите се појавуваат кај организациите кои сакаат да ја подигнат свеста за нивната работа. Авторите на Детските книги создаваат маскоти од главниот. лик за да ги презентираат на своите саеми на книги. Анималистичките костуми кои се визуелно се многу слични на костумите на маскотите, се исто така популарни. === Деца === Костумите служат и како начини за истражување и играње улоги кај децата. На пример, децата може да се облекуваат како ликови од историјата или фикцијата, како што се [[пирати]], [[принцези]], [[Каубој|каубои]] или [[Супер херој|суперхерои]]. Тие исто така можат да се облекуваат во униформи што се користат на вообичаени работни места, како што се [[Медицинска сестра|медицински сестри]], [[Полиција|полицајци]] или [[Пожарникарство|пожарникари]] или како зоолошка или животинска фарма.<ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/ritualspatternsi0000unse/page/225|title=Rituals and Patterns in Children's Lives|publisher=Popular Press|year=2005|isbn=978-0-299-20830-1|editor-last=Jackson|editor-first=Kathy Merlock|page=[https://archive.org/details/ritualspatternsi0000unse/page/225 225]}}</ref> === Косплеј === [[Косплеј]], збор со [[Јапонија|јапонско]] потекло што на англиски е кратенка за „приказ на костумите“ или „костумска игра“, е перформансна уметност во која учесниците носат костуми за да претставуваат специфичен лик или идеја што обично секогаш се идентификува со единствено име (за разлика од генерички збор). Овие „косплеери“ често комуницираат за да создадат [[Поткултура|субкултура]] центрирана на игра со улоги, така што тие можат да се гледаат најчесто во групи за игри, или на собири и конвенции. Значителен број од овие костуми се домашни и уникатни и зависат од карактерот, идејата или предметот што носителот на костумот се обидува да го имитира или претстави. Самите костуми честопати уметнички се проценуваат колку добро го претставуваат предметот што носителот на костумот се обидува да го измисли. == Дизајн == [[Податотека:University_of_Memphis_Coed_Cheerleaders.jpg|мини|270x270пкс|Навивачка група на американски универзитет на настап, облечена во костум според полот.]] [[Дизајн на костуми|Костимографијата]] е предвидување облека и целокупниот изглед на лик или изведувач. Костимот може да се однесува на стилот на облекување, особено за некоја [[нација]], класа или период. Во многу случаи, тоа може да придонесе кон полнотата на уметничкиот, визуелен свет кој е единствен за одредена театарска или кинематска продукција. Најосновните дизајни се произведуваат за да го означат статусот, да обезбедат заштита или скромност или да обезбедат визуелен интерес за некој лик. Дизајнот на костумите не треба да се меша со координацијата на костумите, што само вклучува промена на постојната облека, иако двата процеса се користат за создавање сценска облека. === Организации === Интернационалното членство на [[Еснаф за дизајнери на костуми|еснафот на дизајнерите на костуми]] вклучува филмови, телевизии и комерцијални костуми, помошници на дизајнери на костуми и илустратори на костуми, има 750 членови. === Публикации === ''Дизајнерот на костуми'' е тримесечно списание посветено на индустријата за костимографија.<ref>{{Наведено списание|title=Current Issue|url=http://costumedesignersguild.com/magazine/|journal=The Costume Designer|publisher=[[Costume Designers Guild]]}}</ref> === Значајни дизајнери и награди === Познати дизајнери на костуми вклучуваат добитници на „Оскар за најдобар дизајн на костуми“, „Награда Тони за најдобар дизајн на костуми“ и „Награда на драмски биро за извонреден дизајн на костуми“. [[Едит Хед]] и [[Ори-Кели]], и двајцата родени кон крајот на 1897 година, биле двајца од најпознатите холивудски дизајнери на костуми. === Самостојни и домашни носии === Во XX век, продавниците за современи ткаенини нуделе комерцијални обрасци што можеле да се купат и да се користат за производство на костум од суровини. Некои компании, исто така, започнале да произведуваат каталози со голем број модели. Во поново време, а особено со појавата на Интернет, движењето „DIY“ започна нова ера на „DIY“ костуми и споделување на модели на [[YouTube]], [[Pinterest]], [[Може да се измеша|Mashable.]] == Индустрија == Професионалните костими се обично дизајнирани и произведени од занаетчии, честопати специјално за одреден карактер или амбиент. Специјални продавници може да вклучуваат и вообичаени носии од овој калибар. Некои висококвалитетни носии може дури и да бидат дизајнирани од носителите на самите костими. == Исто така види == {{Столбови-список|* [[Best Costume Design (disambiguation)|Best Costume Design]] * [[Costumed character]] * [[Costume drama]] * [[Costume jewelry]] * [[Costume museum (disambiguation)|Costume museum]] * [[Dress code]] * [[Illusion costume]] * [[List of costume designers]] * [[Uniform]] * [[World Costume Festival]]}} == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * http://costumesocietyamerica.com/ * [http://www.costumesociety.org.uk/ Костумското друштво, Велика Британија] * [http://www.costumers.org/ Национална асоцијација на потрошувачи] [[Категорија:Народни носии]] [[Категорија:CS1: јулијанско-грегоријанска датумска несигурност]] etkvpxge5e23yy55sttp8zmjij1gm48 0 1252458 4803590 4333495 2022-08-19T19:40:25Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Deserto rosso 1.jpg|мини|Карло Чионети, Моника Вити и Ричард Харис (како Уго, Џулијана и Корадо) во Црвената пустина. во италијанско-француски филм, во режија на Микеланџело Антониони, 1964 година]] '''Црвена пустина''' ([[италијански]]: ''Il deserto rosso'') - италијанско-француски [[филм]] од 1964 година, во [[режија]] на [[Микеланџело Антониони]], кој е автор и на [[сценарио]]то, заедно со Тонино Гвера. Главните улоги ги толкуваат: [[Моника Вити]], [[Ричард Харис]], [[Карло Кјонети]], [[Алдо Гроти]], Валерио Бартолески, Емануела Паола Карбони, Рита Реноар итн. Ова е првиот филм на Антониони снимен во боја и <ref>[https://www.imdb.com/title/tt0058003/ IMDb, Red Desert (1964) (пристапено на 14.10.2020)]</ref> Филмот постигнал голем успех кај филмската критика, освојувајќи 7 награди, од кои три на [[Венецијански филмски фестивал|Венецијанскиот филмски фестивал]], вклучувајќи го и „[[Златен лав|Златниот лав]]“.<ref>[https://www.imdb.com/title/tt0058003/awards?ref_=tt_awd IMDb, Red Desert (1964)Awards (пристапено на 14.10.2020)]</ref> ==Синопсис== Во близината на [[Петрохемиска индустрија|петрохемиска]] [[фабрика]] во [[Равена]], Џулијана (ја игра Вити) се шета заедно со синот Валерио (го игра Бартолески), набљудувајќи ги работниците кои [[штрајк]]уваат. Внатре, нејзиниот сопруг, директорот на фабриката Уго (го игра Кјонети) разговара со деловниот партнер Корадо Зелер (го игра Харис), кој е во потрага по работници за работа во [[Патагонија]]. Притоа, Уго му кажува дека неодамна Џулијана преживеала сообраќајна несреќа, која кај неа предизвикала голем шок и психичко нарушување. Ноќта, Џулијана се буди видно вознемирена, а Уго не може да ја смири. Корадо ја посетува Џулијана, која го подготвува нејзиниот дуќан, иако не знае што да продава. Подоцна, таа го придружува во неговото патување во [[Ферара]] и му раскажува за нејзиниот престој во [[болница]]та по сообраќајната несреќа. Следниот викенд, Џулијана, Уго и Корадо престојуваат во една колиба, заедно со група пријатели. Кога на блискиот [[Брод (пловило)|брод]] пристигнува медицинска екипа, Џулијана станува нервозна и реагира панично. Подоцна, Уго заминува на службен пат, а Џулијана открива дека Валерио не може да оди и го носи на [[болница]], но наскоро таа открива дека тој само се преправал. Очајна, Џулијана го посетува Корадо во хотелската соба каде водат љубов, а утредента таа талка на [[Пристаниште|пристаништето]] каде запознава странски морнар, но не може да се разбере со него. Филмот завршува така што Џулијана и Валерио шетаат крај фабриката, а Валерио забележува дека фабричките оџаци испуштаат жолт чад. == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Италијански филмови]] [[Категорија:Француски филмови]] [[Категорија:Филмови на италијански јазик]] [[Категорија:Филмови од 1964 година]] [[Категорија:Филмови на Микеланџело Антониони]] [[Категорија:Филмови со Моника Вити]] [[Категорија:Филмови со Ричард Харис]] [[Категорија:Филмови со Карло Кјонети]] [[Категорија:Филмови со Валерио Бартолески]] [[Категорија:Филмови со Рита Реноар]] [[Категорија:Филмови со Емануела Паола Карбони]] [[Категорија:Филмови чие дејствие се одвива во Италија]] 1d0yy9y183635etsyuxpjgcitqj6jby 0 1253723 4803532 4712334 2022-08-19T19:10:12Z Bjankuloski06 332 /* Градоначалник */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{другизначења}} {{Инфокутија Место во Германија |German_name = Stade |type = Stadt |image_photo = Stade, Hansehafen -- 2018 -- 2961.jpg |image_caption = Квечерина над Ханзиното пристаниште во градот Штаде (2018) |image_coa = DEU Stade COA.svg |lat_deg = 53 |lat_min = 36 |lat_sec = 03 |lon_deg = 09 |lon_min = 28 |lon_sec = 35 |image_plan = Stade in STD.png |state = Niedersachsen |district = Штаде |elevation = 9 |area = 110.03 |population = 56820 |Stand = 2006 |postal_code = 21680, 21682–21684 |area_code = 04141, 04146 |licence = STD |Gemeindeschlüssel = 03 3 59 038 |website = [http://www.stade.de www.stade.de] |mayor = Зенке Хартлеф |party = CDU }} '''Штаде''' (службено: '''Ханзин град Штаде'''; {{lang-de|Stade}} или ''Hansestadt Stade''; {{lang-nds|Stood}} или ''Hansestadt Stood'') — [[град]] во [[Штаде (округ)|истоимениот]] округ, во сојузната покраина [[Долна Саксонија]], [[Германија]]. Се наоѓа околу 25 километри југозападно од градот [[Хамбург]]. Градот со околу 50.000 жители (септ. 2017 г.) се наоѓа на југозападниот брег на Долна [[Елба]], околу 45 километри западно од [[Хамбург]] и околу 60 километри источно од [[Куксхафен]], на работ на областа [[Алтес Ланд]] и припаѓа на метрополитенската област [[Хамбург (метрополитенска област)|Хамбург]]. Низ градското подрачје тече [[Швинге]], која се влева околу 4 километри североисточно од центарот на градот во Елба. Штаде во минатото бил седиште на истоимениот административен округ и до денес поседува бројни централни установи. == Географија == === Местоположба === Штаде се наоѓа на реката [[Швинге (Елба)|Швинге]] помеѓу областите [[Алтес Ланд]] и [[Кединген]], недалеку од [[Долна Елба]]. Непосредната околина е главно рамно мочуриште. === Градски единици === Градот се состои од градското јадро и од четири места: Бицфлет (со Абенфлет, Бицфлетермор, Гецдорф), Хадорф, Хаген (со Штајнбек) и Випенкатен. == Историја == Првите луѓе во областа на Штаде се населиле 30.000 години п.н.е.. Од 1180 година Штаде припаѓал на [[Надбискупија Бремен|Надбискупијата Бремен]]. На почетокот на 1208 година, кралот [[Валдемар II Дански]] и неговите трупи го освоиле Штаде. Во август, братучед на кралот го преземал градот од него, но го изгубил набрзо.<ref>Adolf Hofmeister, "Der Kampf um das Erbe des Stader Grafen zwischen den Welfen und der Bremer Kirche (1144–1236)", In: ''Geschichte des Landes zwischen Elbe und Weser'': 3 vols., Hans-Eckhard Dannenberg and Heinz-Joachim Schulze (eds.) on behalf of the Landschaftsverband der ehemaligen Herzogtümer Bremen und Verden, Stade: Landschaftsverband der ehem. Herzogtümer Bremen und Verden, 1995 and 2008, (Schriftenreihe des Landschaftsverbandes der ehem. Herzogtümer Bremen und Verden; No. 7), vol. II: Mittelalter (1995), pp. 105–157, here p. 123. {{ISBN|978-3-9801919-8-2}}</ref> Во 1209 година, царот [[Отон IV (Свето Римско Царство)|Отон IV]] го убедил својот сојузник да се повлече северно од Елба и Штаде повторно се вратил во надбискупијата. На 2 мај 1209 година, Отон IV му доделил градски права на Штаде. Отон IV потврдил дека граѓаните се слободни и ги признал како посебен политички член со нивно право.<ref>Jürgen Bohmbach, "Der werdende Territorialstaat der Erzbischöfe von Bremen (1236–1511): III. Die Städte im Erzstift Bremen", In: ''Geschichte des Landes zwischen Elbe und Weser'': 3 vols., Hans-Eckhard Dannenberg and Heinz-Joachim Schulze (eds.) on behalf of the Landschaftsverband der ehemaligen Herzogtümer Bremen und Verden, Stade: Landschaftsverband der ehem. Herzogtümer Bremen und Verden, 1995 and 2008, (Schriftenreihe des Landschaftsverbandes der ehem. Herzogtümer Bremen und Verden; No. 7), vol. II: Mittelalter (1995), pp. 241–262, here p. 249. {{ISBN|978-3-9801919-8-2}}</ref> Имотот во рамки на градското подрачје не можел да биде предмет на феудално владение и можел да биде наследуван. Биле воведени слободни судски пракси и обезбедени максимални казни. Отон IV самиот се обврзал да ги спречи граѓаните да бидат земени за заложници и да ги ослободи заробените граѓани. Откако Отон IV го сменил својот став и повторно поставил надбискупот Валдемар со седиштето во 1211 година, Валдемар II повторно го освоил Штаде. Во 1213 година, постариот брат на Отон, грофот Хајнрих V од Рајна го освоил Штаде за надбискупот. Во 1215 година, Хајнријх одбранил уште еден дански напад на Штаде. Во зимата 1216 година, Валдемар II и неговите дански трупи, не можејќи да го заземат градот Штаде, ја разориле [[Грофовија Штаде|Грофовијата Штаде]]. Оттогаш, Штаде останал дел од Надбискупијата Бремен. Во средниот век (од {{римски|13}} до крај на {{римски|17}} век), Штаде бил важен член на [[Ханза]]та, но подоцна бил засенет од [[Хамбург]]. Во 1611 година, градот потпишал договор со [[Сефарди|сефардските]] Евреи, дозволувајќи им да основаат заедница. Во 1613 година, Јохан Фридрих, администратор на надбискупијата, дозволил населување на [[Ашкенази|ашкенашки]] Евреи во градот, но сепак Евреите дошле по 1630 година поради католичко-лутеранските борби за превласт на градот. Во 1648 година со [[Вестфалски договор|Вестфалскиот договор]], Надбискупијата Бремен имала уставна промена од надбискупија во монархија и се создало [[Војводство Бремен]]. Војводското и соседното [[Кнежевство Верден]], обично биле нарекувани Бремен-Верден, со Вестфалскиот договор биле доделени како апанажа на Шведска. Штаде, веќе под шведска оупација од 1645 година, бил дел од шведската покраина Бремен-Верден-Вилдесхаузен од 1645 до 1712 година и некои од градбите изградени од Швеѓаните се користат и денес. === Шведска тврдина === [[Податотека:Stade-1640-Merian.jpg|мини|300п|десно|Штаде во 1640 година]] Развојот на Штаде траел до [[Триесетгодишна војна|Триесетгодишната војна]]. ВО 1628 година, Тили го освоил градот; кратко потоа, [[Шведска]] го преземал и го држела до 1636 година. По периодот на данска окупација, Шведска конечно го освоила повторно во 1643 година и службено добила посед на него, заедно со Надбискупијата Бремен со [[Вестфалски мир|Вестфалскиот мир]]. Две третини од градот биле уништени во големиот пожар на 26 мај 1659 година. Градот повторно бил подигнат по истиот план. Од 1675 до 1676 година, во [[Шведско-бранденбуршка војна|Шведско-бранденбуршката војна]], шведскиот Штаде бил освоен од Данска и неколкуте држави на страната на [[Свето Римско Царство|Светото Римско Царство]] и останал во сојузничките раце до крајот на војната во 1679 година. Штаде, како седиште на шведскиот Стадхалтер, бил под опсада од почетокот на април 1676 до 13 август 1676 година. Со [[Договор од Сан Жермен (1679)|договорот од Сен Жермен]] во 1679 година, Штаде повторно бил доделен на Шведска. Царинарницата на Елба близу Штаде, во Брунсхаузен на устието на Швинге, одиграла посебна улога во трговијата на реката Елба од периодот на надбискупијата. Во 1663 година, Швеѓаните поставиле царинска фрегата на Елба како постојан патролен брод. Ова продолжило и од другите владетели до 1850 година, додека самата царинарница на Швинге работела до 1865 година.<ref name="Graewe">Richard Graewe: ''Die zweihundertjährige Geschichte der Elb-Zoll-Fregatte zu Brunshausen und ihrer Kommandanten 1650–1850.'' Selbstverlag des Stader Geschichts- und Heimatvereins, Stade 1963</ref> Шведската власт завршила во 1712 година. Данските трупи го опколиле градот во Големата северна војна и го бомбардирале од 29 август до 7 септември 1712 година, со што уништиле 152 куќи, четвртина од станбената површина. Во текот на шведското владеење, Штаде бил административно седиште на покраината. === Данско владеење === Во 1712 година, Данска го освоиле Штаде, како и Бремен-Верден. Штаде останал административно седиште на Бремен-Верден, исто и кога Данците го предале на Изборното кнежевство Хановер во 1715 година. Кога во 1823 година, Бремен-Верден бил заменет од други административни единици, Штаде продолжил да биде главен град на административниот округ Штаде. Во 1355 и во 1712 година, Штаде имал епидемии на чума, која убила најмалку 30-40% од градското население. === Ран современ и современ период === [[Податотека:Stade Synagogue 1.jpg|мини|300п|десно|Поранешната синагога Штаде (2016 г.)]] Во 1757 година по француското освојување на Хановер, војска на набљудување на чело на војводата Вилијам Август се засолниле во Штаде. Војводата се подготвил да го одбрани градот пред да се согласи на [[Цевенска конвенција|Цевенската конвенција]] која донела привремено [[примирје]]. До крајот на {{римски|17}} век, ашкенашките Евреи повторно се појавиле во Штаде. Во 1842 година, [[Кралство Хановер|Кралството Хановер]] им доделило исти права на Евреите и дозволило да се основаат еврејски заедници и регионални тела во рамки на државата (рабинати). Евреите во Штаде го сметале ова како напредок, но и товар, бидејќи никогаш претходно немало [[рабин]] поради финансиските трошоци. Во 1845 година – според новиот закон – во градот бил основан ланд-рабинат на чело на Јозеф Хајлбут, кој опслужувал 16 еврејски заедници, кои биле основани низ годините во целата областа Штаде со вкупно 1.250 Евреи во 1864 година (највисок број некогаш достигнат). Локалните власти побарале еврејските заедница да основаат синагоги и еврејско образование за младинците. Во 1849 година била отворена синагогата во Штаде, но морала да биде затворена во 1908 година поради финансиски ограничувања. Заедницата во Штаде имала свој учител за јудаизмот, но по 1890 година не можела повеќе да го плаќа. Од 1903 година, еврејската заедница во Штаде добила јавни средства за да продолжи да работи. Штаде не добил друг рабин по 1860 година и бил опслужуван од другите три хановерски рабини. Со иселувањето кон урбаните центри надвор од областа, еврејската заедница започнала да се намалува (786 во 1913, 716 во 1928).<ref>About a third of the Jews emigrated in the 19th century to the USA. Cf. Jürgen Bohmbach, ''Sie lebten mit uns: Juden im Landkreis Stade vom 18. bis zum 20. Jahrhundert'', Stade: city of Stade, 2001, (Veröffentlichungen aus dem Stadtarchiv Stade; vol. 21), p. 4.</ref><ref>Albert Marx, ''Geschichte der Juden in Niedersachsen'', Hanover: Fackelträger-Verlag, 1995, p. 144 and Jürgen Bohmbach, ''Sie lebten mit uns: Juden im Landkreis Stade vom 18. bis zum 20. Jahrhundert'', Stade: city of Stade, 2001, (Veröffentlichungen aus dem Stadtarchiv Stade; vol. 21), p. 4.</ref> Меѓутоа, повеќето од преостанатите Евреи биле депортирани во текот на нацистичкиот период. Во [[Втора светска војна|Втората светска војна]], Штаде останал целосно недопрен од сојузничките бомбардирања. Во изминатите децении, Штаде значително имал корист од присуството на хемиската и авионската индустрија на реката [[Елба]]. Исто така, покрај Елба се наоѓа поранешната атомска централа Штаде, која работела во периодот 1972-2003. Кога била затворена, централата го имала вториот најстар реактор во Германија. По одлуката на Германија во 2002 година да ги затвори атомските централи, Штаде била првата германска централа која била затворена; била целосно затворена на 14 ноември 2003 година. Близу поранешната атомска централа постоела стара нафтена централа Шилинг. == Политика == === Градски совет === [[Податотека:Stade, Germany - panoramio (47).jpg|мини|300п|десно|Старото Градско собрание]] Градскиот совет се состои од 40 избрани членови, што одговара за градови со број на жители помеѓу 40.001 и 50.000 жители.<ref>[http://www.nds-voris.de/jportal/?quelle=jlink&query=KomVerfG+ND&psml=bsvorisprod.psml&max=true Niedersächsisches Kommunalverfassungsgesetz (NKomVG) in der Fassung vom 17. Dezember 2010; §&nbsp;46 – Zahl der Abgeordneten], abgerufen am 17.&nbsp;Dezember 2011.</ref> Членовите се избираат на општи избори на секои пет години. На последните општински избори на 11 септември 2016 година биле добиени следниве резултати:<ref>[https://www.stadt-stade.info/portal/seiten/kommunalwahl-2016-die-hansestadt-stade-hat-gewaehlt-stadtrat-900000550-20390.html Website Stade]</ref> {| class="wikitable zebra" style="text-align:right" |- ! Партија ! Гласови ! Удел ! Места ! Разлика |- | style="text-align:left"| [[Демохристијански сојуз на Германија|CDU]] || 18.826 || 33,39 % || 13 || −1 |- | style="text-align:left"| [[Социјалдемократска партија на Германија|SPD]] || 17.299 || 30,64 % || 12 || −3 |- | style="text-align:left"| [[Сојуз 90/Зелени|Зелени]] || 5.918 || 10,48 % || 4 || −2 |- | style="text-align:left"| WG || 5.512 || 9,76 % || 4 || +2 |- | style="text-align:left"| [[Слободна демократска партија (Германија)|FDP]] || 3.174 || 5,62 % || 2 || +1 |- | style="text-align:left"| [[Левица (Германија)|Левица]] || 2.548 || 4,51 % || 2 || +1 |- | style="text-align:left"| [[Пиратска партија (Германија)|Пирати]] || 722 || 1,28 % || 1 || +1 |- | style="text-align:left"| UBLS || 2.455 || 4,35 % || 2 || +1 |} === Градоначалник === Од 2006 година Штаде има градоначалник, кој покрај претставителна улога, ја предводи и градската управа. Во септември 2006 година, Андреас Рикхоф (SPD) бил првиот непосредно избран градоначалник. На општинските избори во септември 2011 година била избрана Силвија Нибер (SPD) како прва градоначалничка. Во 2019 година бил избран Зенке Хартлеф (CDU) како нов градоначалник. === Збратимени градови === Штаде е [[Збратимени градови|збратимен]] со следниве градови: * {{знамеикона|ШВЕ}} [[Карлсхамн]], [[Шведска]] <small>(од 1984 г.)</small> * {{знамеикона|ИЗР}} [[Гиват Шмуел]], [[Израел]] <small>(од 1987 г.)</small> * {{знамеикона|ПОЛ}} [[Голдап]], [[Полска]] <small>(од 1998 г.)</small> == Знаменитости == [[Податотека:Stade 8330 DxO.jpg|мини|300п|десно|Поглед на стариот дел на градот]] Стариот град на Штаде поседува мноштво значајни историски градби; меѓу кои најпознати се лутеранската црква „Св. Кузман и Дамјан“, лутеранската црква Вилхади, Градското собрание, Шведскиот магацин и Цојгхаус. == Сообраќај == Кон крајот на 2007 година, линијата С3 на [[Хамбуршка С-Железница|Хамбуршката С-Железница]] била продолжена до Штаде. Возовите тргнуваат на секои 20 минути (преку ден) и пристигнуваат на главната железничка станица во [[Хамбург]] за околу еден час. == Познати личности == === Историски === * [[Марија Аурора фон Кенигсмарк]] (1662-1728) — грофица * [[Амалија фон Кенигсмарк]] (1663–1740) — шведска благородничка * [[Петар фон Сиверс]] (1674-1740) — руски морепловец * [[Конрад Јохан Мартин Лангенбек]] (1776–1851) — германски хирург, офталмолог и анатом * [[Август Карл фон Гебен]] (1816-1880) — пруски генерал * [[Ернст Ханс Лудвиг Краузе]] (1859-1942) — германски лекар, ботаничар и миколог * [[Јост Фичен]] (1869-1947) — германски ботаничар * [[Ернст-Еберхард Хел]] (18871973) — германски генерал * [[Улрих де Мезер]] (1912-2006) — германски генерал === Современи === * [[Еберхард фон Кербер]] (р. 1938) — германски менаџер * [[Штефан Ауст]] (р. 1946) — новинар и уредник * [[Карстен Егерс]] (р. 1957) — вајарка и сликарка * [[Ангела Деноке]] (р. 1961) — оперски певица * [[Дирк Даман]] (р. 1967) — фудбалер * [[Дирк Штефенс]] (р. 1967) — водител и новинар * [[Петер Ординг]] (р. 1976) — веслач * [[Јулиете Шопман]] (р. 1980) — пејачка == Галерија == <gallery mode="packed" heights="150px"> Податотека:StadeZeughaus.JPG|Цојгхаус Податотека:StadeStadtwaage.JPG|Царинарницата од 1753 година Податотека:Stade-Hansehafen.jpg|[[Фахверк]] куќи на пристаништето Податотека:Hansehafen in Stade.jpg|Поглед на пристаништето Податотека:StadeSchwedenspeichermuseum.JPG|Шведски магацин Податотека:St. Cosmae et Damiani Stade 2019.JPG|Црквата „Св. Кузман и Дамјан“ </gallery> == Наводи == {{наводи|2}} == Надворешни врски == {{Ризница-врска|Stade}} * {{официјална}} {{de}} * [http://www.stade-tourismus.de/en/ Официјална туристичка организација] {{de}} {{en}} {{sv}} {{Градови во Штаде (округ)}} {{Ханза}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Штаде (округ)]] [[Категорија:Ханза]] 5hyxbqugiawe1392ltpbgyz12lxz0gn 0 1256242 4803737 4589080 2022-08-19T23:40:19Z Dandarmkd 31127 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Аеродром|name=Аеродром Броумов|image_mapsize=|r1-length-m=914|r1-length-f=3,000|r1-number=|metric-rwy=|pushpin_map_caption=Location within Czech Republic|pushpin_image=|pushpin_mapsize=|pushpin_map_alt=|pushpin_label=Broumov Airport|pushpin_label_position=|pushpin_map=|image_map_caption=|image_map_alt=|image_map=|nativename=|website=http://www.airbroumov.eu|coordinates={{coord|50|34|N|16|21|E|display=inline,title}}|elevation-m=409|elevation-f=1,342|hub=|location=[[Броумов]], [[Чешка]]|city-served=Броумов|owner-oper=|type=Јавен|ICAO=LKBR{{ПозКарта|Чешка|width=270|float=center |caption=|mark=Airplane_silhouette.svg|marksize=10 |label=Аеродром Броумов|position=left |lat_deg=50|lat_min=34|lat_sec=00|lat_dir=N |lon_deg=16|lon_min=21|lon_sec=00|lon_dir=E }}<small>Местоположба на аеродромот во Чешка</small></center>|IATA=нема|image-width=|image=|r1-surface=Неасфалтиран}}'''Аеродромот''' '''Брумов''' (аеродромски код на МОЦВ: '''ЛКБР''') - аеродром во Брoумов во Чешка.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://airportfact.com/c7723-.html|title=Broumov|work=AirportFact.com}}{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.airbroumov.eu Мрежно место на аеродромот Броумов] * [http://www.broumov.cz Броумов] [[Категорија:Аеродроми во Чешка]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] cq6jzevl6sg9sjeuac13t3wiqhkf8fs 0 1256766 4803567 4762672 2022-08-19T19:21:40Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{Italic title}} {{Infobox artwork | image_file=Caravaggio (Michelangelo Merisi) - Good Luck - Google Art Project.jpg | title=Гаталка | other_language_1 = италијански | other_title_1 = Buona ventura | caption = прва верзија | artist=[[Караваџо]] | year=c.1594 | medium=Масло на платно | height_metric=115 | width_metric=150 | metric_unit=cm | imperial_unit=in | city=Рим | museum=[[Капитолски музеи]] }} {{Infobox artwork | image_file=The Fortune Teller-Caravaggio (Louvre).jpg | title=Гаталка | caption = втора верзија | artist=[[Караваџо]] | year=c. 1595 | medium=[[маслено сликарство|масло на платно]] | height_metric=93 | width_metric=131 | metric_unit=cm | imperial_unit=in | city=[[Париз]] | museum=[[Лувр]] }} '''Гаталка''' ([[италијански јазик|италијански]]: ''Bona ventura'') – познато [[маслено сликарство|масло на платно]] од [[италија]]нскиот [[барок]]ен [[сликар]] [[Караваџо|Микеланџело Меризи да Караваџо]]. Караваџо двапати го сликал мотивот каде Циганка му гата на млад човек. Првата верзија на сликата која се чува во [[Капитолски музеи|Капитолскиот музеј]] во [[Рим]], прикажува гаталка со лажна заводлива насмевка, како на младичот со циничен поглед од чија рака му ја прорекува [[судбина]]та, со средниот прст му го вади [[прстен]]от, лукаво одвлекувајќи му го вниманието со допир со својот [[показалец]] по средина на неговата [[дланка]], која во гатањето се нарекува „Венерин појас“<ref>Wilson-Smith 1998, 54</ref>. Ова е едно од најраните самостојни дела на Караваџо создадени во Рим. Биографот на Караваџо, Манчини, бележи дека ова е жанр-сцена направена за монсињор Фантин Петрињани <ref name="Mariani 1960, 65">Mariani 1960, 65</ref>, но некои историчари на уметноста сметаат дека, како и познатата [[Картаџии (Караваџо)|Картаџии]] од истиот период, била направена за кардиналот Дел Монте <ref name="Mariani 1960, 65"/>, кај кого Караваџо живеел во тоа време во Палацо Мадама покрај Пјаца Навона. Рендгенска снимка покажала дека сликата била насликата на веќе употребено платно, на кое била насликана Богородица во стилот Кавалиере д’Арпина <ref>Lambert 2007, 42</ref>, а бројните поправки – „пентименти“ покажуваат дека Караваџо ни за таа слика, како ни за повеќето други, не користел подготвителни скици. Биографот на Караваџо, Белори, наведува дека сликарот ја зел Циганката од улица и ја портретирал како гаталка, а потоа го насликал младичот кој во едната рака држи меч, додека другата ѝ ја дава на Циганката за гатање.<ref>Domljan 1959, 577; Wilson-Smith 1998, 54</ref>. Втората верзија на сликата која се наоѓа во [[Лувр]] прикажува нешто помлада, но посигурна Циганка во истата акција, во која жртва е млад и очигледно нерасипан младич, за кого, според некои мислења, како модел му послужил неговиот пријател, сликарот Лионело Спада <ref>Mariani 1960, 64</ref>, додека други сметаат дека то бил Марио Минити, исто така пријател на Караваџо и сликар по потекло од [[Сицилија]].<ref>en.wiki / The Fortune Teller (Caravaggio)</ref> Третманот на светлото на париската верзија е нешто подраматичен и поприроден, поставката на фигурите попластична, боите поживи, а деталите на облеката побогати, па очигледно е прикажан со повеќе напори. Според некои мислења, втората верзија Караваџо ја насликал за кардиналот Дел Монте, откако заради сиромаштија прват му ја продал на маркизот Винченте Џустинијани за само 8 шкуди, кога ја напуштил работилницата Кавалиере д’Арпина (Џузепе Чезари), обидувајќи се да се осамостои<ref>Mariani 1960, 64; en.wiki / The Fortune Teller (Caravaggio)</ref>, што му успеало десетина години подоцна. Двете слики се одличен пример на Караваџовото „директно сликарство“, кое подразбира напуштање на традиционалната перспектива, композиција и неоптовареност со наследените правила за поставување на фигурите, размерите и осветлувањето <ref>Dalli Regoli 1970, 146</ref>, што на Караваџо му поаѓа од рака со зачудувачка леснотија и сигурност какви што се сретнуваат само кај најголемите гении на сликарството. [[Податотека:Lucas van Leyden - The fortune teller.jpg|мини|лево|150px|Лукас ван Лејден: Гатање, 24*30 cm, околу 1508.]] [[Податотека:Lire 100000 (Caravaggio).JPG|thumb|right|255px|''Гаталка'' (втора верзија) на лицето на италијанска пара од 100.000 [[италијанска лира|лира]]]] Двете верзии на ''Гаталка'' исто така се одличен пример на Караваџовата верност на природата и животот, која му донела слава, но и многу неприлики. Со својот личен иновативен пристап Караваџо го укинал вештачкиот, блазиран маниристички начин на сликање, вклучувајќи, по прв пат во италијанското сликарство, во репертоарот на претставителното сликарство улични призори „проститутки, Цигани и свирачи“<ref>Giorgi 1998, 40</ref>, кои ја шокирале тогашната публика, а по кои најчесто и денес е познат. Мотивот на гатање во сликарството бил познат и порано, на пример во холандското жанр-сликарство<ref>Жанр-сликарството подразбира прикажување призори од секојдневниот живот, меѓутоа кои имаат скриено или прикриено значење, чија смисла лежи во духовноста на внимателниот гледач. (Prater & Bauer 1997)</ref> (Лукас ван Лејден), но никој претходно на тој вид сликарство не му дал важност која ја има кај Караваџо и неговите следбеници. ==Галерија: „Гаталка“ и караваџистите == ''Гаталка'', како и [[Картаџии (Караваџо)|Картаџиите]]'', друга позната жанр-слика од Караваџо од околу 1594 година, извршила големо влијание на неговите бројни следбеници, ''караваџисти'', кои многу често и успешно ги толкувале оригиналите на Караваџо. <gallery> Податотека:Jacob de Gheyn II. Diseuse de bonne aventure c.1608 National Gallery of Art.jpg|Јакоб де Гејн II, 1608 Податотека:Leonello Spada - The Gypsy Fortune Teller - WGA21651.jpg|Лионело Спада, 1614 - 1615 Податотека:Bartolomeo Manfredi - Gypsy Fortune Teller - WGA13926.jpg|Бартоломео Манфреди, 1616-17 Податотека:Simon Vouet - The Fortune Teller - WGA25350.jpg|Симон Вуе, 1618. Податотека:Nicolas Régnier - Cardsharps and Fortune Teller - WGA19040.jpg|Никола Рењие: Картаџии и гаталка, 1620.-22. Податотека:Valentin de Boulogne, Fortune Teller 01.jpg|Валентен де Булоњ, 1628. Податотека:Georges de la Tour (Bohèmes, Grand Palais) (8164921297).jpg|[[Жорж де ла Тур]], 1633-39 <ref>Оригиналноста на делото е сомнителна. Види en.wiki: The Fortune Teller (de La Tour))</ref> Податотека:Pietro Paolini - The Fortune Teller - Google Art Project.jpg|Пјетро Паолини, s. a. Податотека:Jacob van Oost - The Fortune Teller.jpg| Јакоб ван Ост, 1650-71 </gallery> ==Наводи== {{наводи}} ==Литература== *Dalli Regoli 1970 – Gigetta Dalli Regoli: Gatanje, u: Muzeju svijeta – Louvre, prijevod: Karmen Milačić, Zagreb, 1970., str. 144-146 *Domjan 1959 – Žarko Domjan: Caravaggio, Enciklopedija likovnih umjetnosti, sv. I, Zagreb, 1959., 576-578 *Giorgi 1998 – Rosa Giorgi: Caravaggio – izvanredna i uzvišena revolucija, prijevod: Morana Lače-Knežević, Zagreb, 1998., str. 40 *Lambert 2007 – Gilles Lambert: Caravaggio, bez imena prevoditlja, Zagreb, [2007.], str. 42, 45, 48, 53, 93 *Mariani 1960 – Valerio Mariani: Caravaggio, u: Encyclopedia of World Art, sv. III, New York – Toronto – London, 1960., st. 64, 65 *Prater & Bauer 1997 – Andreas Prater, Hermann Bauer: Painting of the Baroque, prijevod: Ishbel Flett, Gisela Parker, Köln, 1997., str. 31 *Wilson-Smith 1998 – Timothy Wilson-Smith: Caravaggio, London, 1998. str. 10, 13, 54 *Wittkower 1982 – Rudolf Wittkower: Art and Architecture in Italy 1600 to 1750, New Heaven – London, 1982., str. 48 {{Караваџо |state=autocollapse}} [[Категорија:Слики од Караваџо]] [[Категорија:Слики од 1590-тите‎]] [[Категорија:Слики во Лувр]] [[Категорија:Слики во Капитолските музеи]] m8mke4zkjugr4plpsfd2adfksjhwi3w 0 1258955 4803583 4501355 2022-08-19T19:25:57Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Arrival of the Imperial State Crown.jpg|мини|Пристигнување на царската државна круна]] '''Кралскиот златар''' е член на [[:en:Royal Households of the United Kingdom|Кралското домаќинство]] именуван од [[:en:Monarchy of the United Kingdom|британската монархија]]. Тој или таа се одговорни за одржување и кога ќе ја напуштат [[Лондонска кула|Лондонската кула]], за сигурноста на регалиите и плочата кои го сочинуваат [[:en:Crown Jewels of the United Kingdom|Кралскиот накит на Велика Британија]]. == Историја == Објавата е создадена во 1843 година од [[Кралица Викторија|кралицата Викторија]], која издаде кралска потерница на [[:en:Garrard & Co|Гарард и Ко.,]] и титулата кралски златар му била дадена на вработен во компанијата.<ref name="countrylife">{{Наведен нестручен часопис}}</ref> Дотогаш, [[Рундел и Бриџ]], кои се рекламираа себеси како Кралски златари,<ref name="thomas">{{Наведени вести|url=https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/the_queens_diamond_jubilee/9305632/How-the-Queens-man-about-crowns-brought-sparkle-to-her-celebrations.html|title=How the Queen's man about crowns brought sparkle to her celebrations|last=Christopher Middleton|date=2 June 2012|work=The Telegraph|access-date=20 May 2016}}</ref> беа одговорни за одржување и подготвување на накитот за употреба при државни прилики.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=PPuxE1vo8uQC&pg=PA55|title=Cameo Appearances|last=James David Draper|publisher=Metropolitan Museum of Art|year=2008|isbn=978-1-58839-282-4|location=New York|page=55}}</ref> Ако титулата постоеше пред 1843 година, таа ќе се однесуваше на Вилијам Јонес од Џеферис и Јонес (1782–96), Филип Гилберт од Џеферис, Џонес и Гилберт (1797–1820) и Рандел и Бриџ (1821–43). Пред 1782 година, работата за поправка и изработка на Кралскиот накит им беше доделена на разни златари на ад-хок основа.<ref name="thomas" /> Освен монархот, само Кралскиот златар е овластен да ракува со кралскиот накит; другите можат да го сторат тоа со негова или нејзина дозвола.<ref name=":0">{{Наведени вести|url=https://www.standard.co.uk/news/garrard-to-lose-royal-jeweller-role-7084953.html|title=Garrard to lose Royal Jeweller role|date=10 February 2007|work=Evening Standard|access-date=30 May 2016}}</ref> Носителот на канцеларијата е на повик дење и ноќе, во текот на целата година им е на располагање на златарите.<ref name="collins">{{Наведена мрежна страница|url=http://fashion.telegraph.co.uk/news-features/TMG3360630/Family-firm-fit-for-the-Queen.html|title=Family firm fit for the Queen|last=Julia Robinson|date=18 July 2007|work=The Telegraph|accessdate=30 May 2016}}</ref> Вилијам Самерс, шестиот носител (1962–91), поетски рече за својата работа: „Каде оди круната, таму одам и јас“.<ref name=":0" /> За да го прослават Гарард&nbsp;&&nbsp;Ко е 150-та&nbsp;годишнина како носител на налогот, банкет на кој присуствуваше [[Ана (кралска принцеза)|Ана, принцезата Ројал]], се одржа во Голдсмитс Хол, во Лондон, 1993 година.<ref name=":0"/> Во 2007 година, [[Бакингемска палата|Бакингемската палата]] објави дека услугите на Гарард&nbsp;&&nbsp;Ко веќе не се потребни, а како причина се наведува дека било време за промена.<ref name="swift">{{Наведени вести|url=https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/theroyalfamily/9400601/The-Queen-appoints-new-Crown-Jeweller.html|title=The Queen appoints new Crown Jeweller|last=Richard Eden|date=15 July 2012|work=The Telegraph|access-date=8 December 2015}}</ref> Компанијата беше купена од [[:en:Private-equity firm|приватна инвестициска фирма]] во 2006 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.royal.uk/crown-jeweller|title=The Crown Jeweller|work=The Royal Family|accessdate=14 June 2019}}</ref> Хари Колинс од семејниот бизнис [[:en:G. Collins and Sons|Г.&nbsp;Колинс&nbsp;&&nbsp;Синови]], кој е исто така личен златар на кралицата [[Елизабета II|Елизабета Втора]], беше назначен да биде новиот кралски златар.<ref name="royalcollection.org.uk">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.royalcollection.org.uk/collection/people/garrard-co#/type/creator|title=Garrard & Co|publisher=Royal Collection Trust|accessdate=20 December 2017}}</ref> Во 2012 година, Колинс се повлече од улогата и Мартин Свифт од [[:en:Mappin & Webb|Мапин & Веб]] стана деветтиот кралски златар.<ref name="telegraph.co.uk">{{Наведени вести|url=https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1401700/William-Summers.html|title=Obituary: William Summers|last=Staff writer|date=18 July 2002|work=The Telegraph|access-date=20 December 2017}}</ref> Во 2017 година тој беше заменет со Марк Еплби, раководител на работилницата за накит во Мапин и Веб. == Список на канцеларии == * 1843 година: Себастијан Гарард <ref name="royalcollection.org.uk"/> {{Efn|Sebastian Garrard died in November 1870 aged 72.<ref name="Culme2000">{{наведена книга|author=John Culme|title=The Directory of Gold & Silversmiths, Jewellers & Allied Traders 1838-1914|url=https://books.google.com/books?id=SprrAAAAMAAJ|year=2000|publisher=Antique Collectors' Club|isbn=978-0-907462-46-0|page=172}}</ref>}} * Georgeорџ Витфорд {{Efn|Shirley Bury notes that Whitford "began to attend to [Queen Victoria's] requirements in the early years of her widowhood".<ref>{{наведена книга|author=Shirley Bury|title=Jewellery 1789–1910: The International Era|url=https://books.google.com/books?id=isELAQAAMAAJ|year=1991|publisher=Antique Collectors' Club|isbn=978-1-85149-104-9|page=496}}</ref> [[Albert, Prince Consort|Prince Albert]] died in 1861.}} * Хенри Бел * СЕ bубигин * Сесил Ман * 1962 година: Вилијам Х. Самерс <ref name="telegraph.co.uk"/> * 1991 година: Дејвид В. Томас <ref name="thomas"/> * 2007 година: Хари Колинс <ref name="collins"/> * 2012 година: Мартин Свифт <ref name="swift"/> * 2017 година: Марк Еплби == Поврзано == * [[:en:Master of the Jewel Office|Чуварот на куќата за накит]] == Наводи == <references group="" responsive="0"></references> == Понатамошно читање == * {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=kTKhQAAACAAJ|title=Garrard: The Crown Jewellers for 150 Years, 1843–1993|last=Charlotte Gere|last2=John Culme|publisher=Quartet Books|year=1993|isbn=978-0-7043-7055-5}} == Надворешни врски == * [https://www.youtube.com/watch?v=TxaYtdp4U3Q Дејвид Томас во клип од ''Монархија: Кралското семејство на работа''] (2007) [[Категорија:Британска монархија]] 3ubx0ren71711f1yq8vq8eehni3k69r 0 1259137 4803563 4756437 2022-08-19T19:21:08Z Bjankuloski06 332 /* Членство */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{внимание}} {{Инфокутија Парламент|name=Државна дума|joint_committees=|members=450|term_length=5 years|structure1=Парламентот на Русија1 2020.svg|structure1_res=250px|political_groups2='''[[Кабинетот на Михаил Мишустин|Влада]] (335)''' *{{nowrap|{{Color box|{{Обединета Русија/meta/color}}|border=darkgrey}} [[Обединета Русија]] (335)}} '''Опозиција (107)''' * {{Color box|{{Комунистичка партија на Руската Федерација/meta/color}}|border=darkgrey}} [[Комунистичка партија на Руската Федерација|Комунистичка партија]] (42) *{{Color box|{{Либерално демократска партија на Русија/meta/color}}|border=darkgrey}} [[Либерално демократска партија на Русија|LDPR]] (40) * {{Color box|{{Само Русија/meta/color}}|border=darkgrey}} [[Само Русија]] (23) * {{Color box|{{Родина (политичка партија)/meta/color}}|border=darkgrey}} [[Родина (политичка партија)|Родина]] (1) * {{Color box|{{Граѓанска платформа)/meta/color}}|border=darkgrey}} [[Граѓанска платформа (Русија)|Граѓанска платформа]] (1) '''Vacant (8)''' * {{Color box||border=darkgrey}} Vacant (8)<ref>{{Cite web|url=http://duma.gov.ru/duma/factions/|title=Fractions}}</ref>|committees1=|voting_system1=[[Parallel voting]]: 225 [[First-past-the-post voting|FPTP]] seats, 225 [[Party-list proportional representation|PR]] seats with 5% [[electoral threshold]] ([[Largest remainder method]])<ref name="2014ElectoralLaw">{{cite web|url=http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?88303|title=Федеральный закон от 22.02.2014 № 20-ФЗ "О выборах депутатов Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации"|trans-title=Federal Law of 22 February 22 2014 No. 20-FZ "On the Election of Deputies of the State Duma of the Federal Assembly of the Russian Federation"|archive-url=https://web.archive.org/web/20140227093258/http://pravo.gov.ru:8080/page.aspx?88303|date=24 February 2014|access-date=21 June 2020|archive-date=27 February 2014}}</ref>|party3=[[Комунистичка партија на Руската Федерација|Комунистичка партија]]|voting_system2=|last_election1=[[2016 Russian legislative election|18 Септември 2016]]|next_election1=[[2021 Russian legislative election|By 19 September 2021]]|session_room=Moon Jae-in iво Руската Дума (2018-06-21) 09.jpg|session_res=|meeting_place=Зградата на Државната Дума<br />1 Okhotny Ryad Street, Москва|website={{URL|http://www.duma.gov.ru/}}|election3=5 Октомври 2016|leader3=[[Иван Мелников (политичар)|Иван Мелников]]|native_name={{native name|ru|Государственная дума|italics=no}}|body=Федерално Собрание на Руската Федерација|background_color=#F5CA38|legislature=VII Државна дума|coa_pic=|coa_res=|house_type=Законодавен дом|leader1_type=[[Претседател на Државната Дума|Претседател]]|leader3_type=|leader1=[[Вјачеслав Володин]]|party1=[[Обединета Русија]]|election1=5 Октомври 2016|leader2_type=[[List of Deputy Chairmen of the State Duma|First Deputy Chairmen]]|leader2=[[Alexander Zhukov]]|party2=[[United Russia]]|election2=5 Октомври 2016|footnotes=}}'''Државна дума''', вообичаено скратено на руски јазик како '''Госдума''' ( Russian ), е долниот дом на Федералното собрание на Русија, додека горниот дом е Советот на Федерацијата . Седиштето на Думата се наоѓа во центарот на [[Москва]], неколку чекори од плоштадот Манеж . Неговите членови се нарекуваат депутати. Државната Дума го замени Врховниот Совет како резултат на новиот устав воведен од [[Борис Елцин]] како резултат на [[Руска уставна криза (1992-1993)|руската уставна криза од 1993 година]] и одобрен од рускиот народ на референдум . На законодавните избори во Русија во 2007 и 2011 година беше искористена целосна пропорционална застапеност на партиски список со систем на изборни прагови од 7%, но потоа беше укинат. Должината на мандатот на законодавниот дом беше првично 2 години во периодот на изборите 1993-1995 и 4 години во периодот на изборите 1999-2007; од изборите во 2011 година, мандатот трае 5 години. == Историја == [[Податотека:Building_of_Council_of_Labor_and_Defense,_Moscow.jpg|лево|мини|250x250пкс| Зграда на Думата на плоштадот Манеж.]] Историјата на Думата датира од Бојарските думи на Киевска Русија и московска Русија, како и од царска Русија.<ref>{{Наведена книга|title=Kievan Russia|last=Vernadsky, George, 1887-1973.|date=1973|publisher=Yale University Press|isbn=0300016476|location=New Haven|pages=182|oclc=7985902}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/topic/boyar|title=Boyar {{!}} Russian aristocrat|work=[[Encyclopedia Britannica]]|language=en|accessdate=21 June 2020}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.encyclopedia.com/history/modern-europe/russian-soviet-and-cis-history/duma|title=Duma|work=Encyclopedia.com|accessdate=21 June 2020}}</ref> Државната дума е основана во 1905 година по насилствата и пресвртите во Руската револуција во 1905 година и беше првиот избран парламент на Русија. Првите два обиди на царот [[Николај II (Русија)|Николај Втори]] (1868-1918) да го направат активен беа неефикасни. Последователно, секоја од овие Думи беше распуштена по само неколку месеци. Третата Дума единствена траеше до крајот на нејзиниот петгодишен мандат. По изборните реформи во 1907 година, третата Дума, избрана во ноември 1907 година, во голема мерка беше составена од членови на повисоките класи, бидејќи радикалните влијанија во Думата беа скоро целосно отстранети. Основањето на Думата по Револуцијата во 1905 година требаше да најави значителни промени во претходниот руски императорски автократски систем. Понатаму, Думата подоцна имаше важен ефект врз руската историја, бидејќи беше еден од факторите што придонесоа во [[Февруарска револуција|февруарската револуција]] во 1917 година, прва од двете таа година, што доведе до укинување на автократијата во Русија и соборување на царот. Неколку генерации и 75 години подоцна по друга [[Августовски државен удар|револуционерна ера]], на изборите во декември 1993 година, про-Елцинските партии освоија 175 места во Дума наспроти 125 места за левиот блок. Балансот на моќ беше во шеесет и четири пратеници на [[Ултранационализам|ултранационалистичката]] Либерално-демократска партија на Русија . Само партиите кои освоија повеќе од пет проценти од гласовите добија места на партиски список: осум го минаа прагот во 1993 година. Покрај тие осум партии, група од триесет и пет пратеници имаа право да формираат регистрирана група за да ги рефлектираат регионалните или секторските интереси. Бизнисот го водеше управувачки комитет, Советот на Думата, составен од едно лице од секоја партија или група. Најважната задача беше поделба на претседателските позиции во дваесет и трите комитети на Думата, што беше направено како дел од договорот за поделба на „пакет“мо на ќта . И покрај фактот дека Рускиот устав од 1993 година наведува дека Државната дума се избира на четири години, беше одлучено да се избере првата Државна дума за две години.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.constitution.ru/en/10003000-10.htm#2222|title=Constitution of Russia. Second Section. Concluding and Transitional Provisions|work=Constitution.ru|accessdate=21 June 2020}}</ref> Во текот на втората половина на 90-тите години, Думата стана важен форум за лобирање од регионалните лидери и стопанственци кои бараат даночни олеснувања и законски услуги. Работата на водечките комитети, како што се оние за одбрана, надворешни работи или буџет, привлече големо внимание на медиумите и активности за лобирање. Во раните 2000-ти, по парламентарните избори во 1999 година, про-претседателската партија Единство и Комунистичката партија беа водечките сили во Државната дума. По изборите во 2003 година, во Државната дума беше воспоставен доминантен партиски систем со про-претседателската партија [[Единствена Русија]] . На сите последователни избори, Единствена Русија секогаш добивала апсолутно мнозинство места (повеќе од 226). По изборите во 2007 година, беше формиран четирипартиски систем со [[Единствена Русија]], Комунистичката партија, Либералдемократската партија и Правилна Русија. Другите партии не можеа да добијат доволно гласови за да одат во Државната дума. Само на изборите во 2016 година, две други партии, Родина и Граѓанската платформа, можеа да добијат едно место. Во 2008 година, по усвојувањето на амандманите на Уставот, мандатот на Државната дума беше зголемен од четири на пет години. Експозе од 2016 година на Дисернет покажа дека секој деветти член на Државната дума има добиено академски дипломи со тези кои биле суштински плагијати и веројатно напишани од духови.<ref name=":0">{{Наведени вести|url=http://www.slate.com/articles/news_and_politics/cover_story/2016/05/the_thriving_russian_black_market_in_dissertations_and_the_crusaders_fighting.html|title=The Craziest Black Market in Russia|last=Neyfakh|first=Leon|date=22 May 2016|work=Slate|access-date=21 June 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20161230022705/http://www.slate.com/articles/news_and_politics/cover_story/2016/05/the_thriving_russian_black_market_in_dissertations_and_the_crusaders_fighting.html|archive-date=30 December 2016|language=en-US|issn=1091-2339}}</ref> Во 2018 година беше најавено дека зградата на Државната дума ќе биде реконструирана. Во март 2019 година беше најавено дека поправката ќе започне во мај 2019 година и ќе заврши во септември 2020 година. Во овој период, Државната дума привремено ќе биде сместена во Домот на синдикатите . Покрај тоа, беше презентиран нацрт за нова конференциска сала, која би била [[амфитеатар]] .<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://realty.ria.ru/20190307/1551627101.html|title=В Госдуме показали проект нового зала пленарных заседаний|date=7 March 2019|work=Ria.ru|language=ru|trans-title=The State Duma showed a draft of a new plenary room|accessdate=21 June 2020}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://dailystorm.ru/news/predstavleny-eskizy-novogo-zala-zasedaniy-gosdumy|title=Представлены эскизы нового зала заседаний Госдумы|date=7 March 2019|work=Dailystorm.ru|language=ru|trans-title=Sketches of the new State Duma conference hall presented|accessdate=21 June 2020}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://tass.ru/obschestvo/6197136|title=Ремонт зала в Госдуме планируют завершить к сентябрю 2020 года|date=7 March 2019|work=[[TASS]]|language=ru|trans-title=Repair of the hall in the State Duma is planned to be completed by September 2020|accessdate=21 June 2020}}</ref> == Овластувања == Државната дума има посебни овластувања наброени во Уставот на Русија . Тие се: * Согласност за назначување [[премиер на Русија]] . * Сослушување годишни извештаи од Владата на Руската Федерација за резултатите од нејзината работа, вклучително и за прашања покренати од Државната дума. * Одлучување за прашањето за доверба во [[Влада на Руската Федерација|Владата на Руската Федерација]] . * Назначување и разрешување на претседател на [[Банка на Русија|Централната банка на Русија]] . * Назначување и разрешување на претседател и половина од ревизорите на Комората за сметки. * Назначување и разрешување на Комесарот за човекови права, кој постапува според сојузниот уставен закон. * Најава за [[амнестија]] . * Поднесување обвиненија против претседателот на Руската Федерација за неговиот импичмент (потребно е двотретинско мнозинство). Државната дума донесува декрети за прашања што се однесуваат на нејзиното овластување со Уставот на Руската Федерација. == Изборни единици == Изборните единици се користат за избори. == Постапка == [[Податотека:State_Duma_voting_device.jpg|лево|мини|250x250пкс| Уред за гласање.]] Уредбите на Државната дума се донесуваат со мнозинство од вкупниот број пратеници на Државната дума, освен ако со Уставот не е предвидена друга постапка. Сите сметки прво се одобруваат од Државната дума и понатаму се расправаат и одобруваат (или одбиваат) од Советот на Федерацијата. Објавени се релативно малку гласови за прозивки кои ги идентификуваат гласовите на одделните пратеници. Гласовите на поединците се запишуваат само доколку гласањето е отворено и се користи електронскиот метод.<ref name="shocking">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=mMZf-2yawd8C&pg=PA97|title=Shocking Mother Russia: Democratization, Social Rights, and Pension Reform in Russia, 1990-2001|last=Chandler|first=Andrea|publisher=[[University of Toronto Press]]|year=2004|isbn=0-8020-8930-5|page=97}}</ref> Иако не сите гласови се официјално гласови на прозивка, секој пат кога заменик гласа електронски, компјутерот го регистрира гласот на поединечниот заменик.<ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/comparingpostsov0000ostr|title=Comparing Post-Soviet Legislatures: A Theory of Institutional Design and Political Conflict|last=Ostrow|first=Joel M.|publisher=[[Ohio State University Press]]|year=2000|isbn=0-8142-0841-X|pages=[https://archive.org/details/comparingpostsov0000ostr/page/24 24]–25|lccn=99-059121|url-access=registration}}</ref> == Членство == Секој руски државјанин кој има 21 година или повеќе има право да учествува на изборите може да биде избран за депутат на Државната дума.<ref>{{Наведена книга|title=Article 97 (2)|work=[[Constitution of Russia]]}}</ref> Сепак, истата личност можеби не е заменик на Советот на Федерацијата. Покрај тоа, заменик на Државната дума не може да има функција во кое било друго претставничко тело на државната власт или тела на локалната самоуправа. Канцеларијата како заменик на Државната дума е полно работно време и професионална позиција.<ref>{{Наведена книга|title=Article 97 (3)|work=[[Constitution of Russia]]}}</ref> Така, замениците на Државната дума не смеат да бидат вработени во државната служба или да се занимаваат со какви било активности за други надоместоци, освен наставни, истражувачки или други креативни активности. === Претседатели на Државната дума === [[Податотека:Moon_Jae-in_in_the_Russian_State_Duma_(2018-06-21)_15.jpg|лево|мини| Вјачеслав Володин со јужнокорејскиот претседател Мун ее-ин во Државната дума, 21 јуни 2018 година]] * Иван Рибкин (1994–1996) * Генадиј Селезњов (1996–2003) * Борис Гризлов (2003–2011) * Сергеј Наришкин (2011–2016) * [[Вјачеслав Володин]] (од 2016 година) == Список на свикувања на Државната дума == {| class="wikitable" !Дума ! Период ! Избори |- | 1-ви | 12 декември 1993 година - 16 декември 1995 година | 1993 година |- | 2-ри | 17 декември 1995 година - 19 декември 1999 година | 1995 година |- | 3-ти | 19 декември 1999 година - 7 декември 2003 година | 1999 година |- | 4-ти | 7 декември 2003 година - 24 декември 2007 година | 2003 година |- | 5-ти | 2 декември 2007 година - 21 декември 2011 година | 2007 година |- | 6-ти | 21 декември 2011 година - 5 октомври 2016 година | 2011 година |- | 7-ми | 5 октомври 2016 година - тековно | 2016 година |} == Користена литература == {{Наводи}} == Надворешни врски == * {{Матична|http://www.duma.gov.ru}} {{ru}} {{Coord|55|45|27|N|37|36|55|E|source:kolossus-svwiki}} [[Категорија:Долни домови]] [[Категорија:Управување со Русија]] [[Категорија:Статии со извори на руски (ru)]] bsfjsy22w5p04u94s9ehnuz4tx1w44e 10 1259626 4803459 4417317 2022-08-19T17:26:24Z CommonsDelinker 746 Замена на [[Image:Flag.svg]] со [[Image:Flag_with_question_mark.svg]] (од страна на [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] поради: [[:c:COM:FR|File renamed]]: too generic name). wikitext text/x-wiki {{Потстраница за документација}} <!-- Категориите ставајте ги најдолу, а меѓувики одат на Википодатоци. --> == Употреба == <pre> {{Инфокутија владин кабинет | кабинет_назив = | кабинет_број = | кабинет_вид = | знаме = | знаме_граница = | знаме_ширина = | држава = | владеење = | слика = | слика_големина = | алт = | опис = | конституирана = | распуштена = | шеф_на_држава_назив = | шеф_на_држава = | премиер_назив = | премиер = | заменик_премиер_назив = | заменик_премиер = | останати_владини_министири_назив = | останати_владини_министири = | монентално_министри = | поранешни_членови = | вкупно_членови = | партија = <!-- или |партии --> | статус = | опозиција = | опозициска_партија = <!-- или |опозициски_партии --> | опозициски_лидер = <!-- или |опозициски_лидери --> | избори = | мандат = | буџет = | претходен_кабинет = | следен_кабинет = }} </pre> === Пример === {{Инфокутија владин кабинет | кабинет_назив = Инфокутија владин кабинет | кабинет_број = {{{кабинет_број}}} | кабинет_вид = {{{кабинет_вид}}} | знаме = Flag with question mark.svg | знаме_граница = | знаме_ширина = | држава = {{{држава}}} | владеење = ????-???? | слика = | слика_големина = | алт = | опис = {{{опис}}} | конституирана = {{{конституирана}}} | распуштена = {{{распуштена}}} | шеф_на_држава_назив = {{{шеф_на_држава_назив}}} | шеф_на_држава = {{{шеф_на_држава}}} | премиер_назив = {{{премиер_назив}}} | премиер = {{{премиер}}} | вицепремиер_назив = {{{вицепремиер_назив}}} | вицепремиер = {{{вицепремиер}}} | останати_владини_министири_назив = {{{останати_владини_министири_назив}}} | останати_владини_министири = {{{останати_владини_министири}}} | монентално_министри = {{{монентално_министри}}} | поранешни_членови = {{{поранешни_членови}}} | вкупно_членови = {{{вкупно_членови}}} | партија = {{{партија}}} | статус = {{{статус}}} | опозиција = {{{опозиција}}} | опозициска_партија = {{{опозициска_партија}}} | опозициски_лидер = {{{опозициски_лидер}}} | избори = {{{избори}}} | мандат = {{{мандат}}} | буџет = {{{буџет}}} | претходен_кабинет = {{{претходен_кабинет}}} | следен_кабинет = {{{следен_кабинет}}} }} <pre> {{Инфокутија владин кабинет | кабинет_назив = Инфокутија владин кабинет | кабинет_број = {{{кабинет_број}}} | кабинет_вид = {{{кабинет_вид}}} | знаме = Flag with question mark.svg | знаме_граница = | знаме_ширина = | држава = {{{држава}}} | владеење = ????-???? | слика = | слика_големина = | алт = | опис = {{{опис}}} | конституирана = {{{конституирана}}} | распуштена = {{{распуштена}}} | шеф_на_држава_назив = {{{шеф_на_држава_назив}}} | шеф_на_држава = {{{шеф_на_држава}}} | премиер_назив = {{{премиер_назив}}} | премиер = {{{премиер}}} | заменик_премиер_назив = {{{заменик_премиер_назив}}} | заменик_премиер = {{{заменик_премиер}}} | останати_владини_министири_назив = {{{останати_владини_министири_назив}}} | останати_владини_министири = {{{останати_владини_министири}}} | монентално_министри = {{{монентално_министри}}} | поранешни_членови = {{{поранешни_членови}}} | вкупно_членови = {{{вкупно_членови}}} | партија = {{{партија}}} | статус = {{{статус}}} | опозиција = {{{опозиција}}} | опозициска_партија = {{{опозициска_партија}}} | опозициски_лидер = {{{опозициски_лидер}}} | избори = {{{избори}}} | мандат = {{{мандат}}} | буџет = {{{буџет}}} | претходен_кабинет = {{{претходен_кабинет}}} | следен_кабинет = {{{следен_кабинет}}} }} </pre> === Повеќе слики === <pre> | слика = | слика_големина = | алт = | слика2 = | слика_големина2 = | алт2 = | слика3 = | слика_големина3 = | алт3 = | слика4 = | слика_големина4 = | алт4 = </pre> <includeonly> <!-- Тука одат категориите, а меѓувики одат на Википодатоци --> </includeonly> s8ejdbe4pjo8agv2fq6gzgxbebmfavc 0 1260269 4803577 4781886 2022-08-19T19:23:28Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: Брд → Берд wikitext text/x-wiki {{Infobox basketball biography 2 | image = Paul Pierce Shooting Basketball.jpg | image_size = 200px | caption = | name = Пол Пирс | fullname = Пол Ентони Пирс | position = [[Крило (кошарка)|крило]] | height = 2,01 м | weight = 107 кг | league = | team = | number = | nationality = {{flagsport|USA}} [[САД]] | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1977|10|13}} | birth_place = [[Оукленд (Калифорнија)|Оукланд]] | birth_country= [[Калифорнија]] | college = {{симбол2|600px vertical Red HEX-00A1DF.svg}} [[Канзас Џејхокс (кошарка)|Канзас Џејхокс]] | draft = {{NBA Draft players|1998|1|10}} | draft_team = {{Basket Boston Celtics}} | career = 1998—2017 | years = 1998–2013<br/>2013–2014<br/>2014–2015<br/>2015–2017 | teams = {{Basket Boston Celtics}}<br/>{{Basket Brooklyn Nets}}<br/>{{Basket Washington Wizards}}<br/>{{Basket Los Angeles Clippers}} | nationalteamyears = 2002 | nationalteam = {{Naz|BKrep|USA|M}} | updated = 15.02.2021 }} '''Пол Ентони Пирс''' (роден на 13 октомври 1977) — поранешен американски [[кошарка]]р, кој играл на позицијата [[Крило (кошарка)|крило]], настапувал 19 сезони во НБА-лигата со екипите на [[Бостон Селтикс]], [[Бруклин Нетс]], [[Вашингтон Визардс]] и [[Лос Анџелес Клиперс]]. Имал прекар ''the Truth'' (вистината), кој го добил во 2001 година од [[Шекил О'Нил]]. Важи за еден од најдобрите кошаркари на својата генерација,<ref>{{cite web|url=http://sport.sky.it/nba/fotogallery/2017/05/01/nba-19-anni-leggenda-carriera-paul-pierce.html|title=NBA, 19 anni da leggenda: la carriera di Paul Pierce|date=1 мај 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.espn.com/sportsnation/story/_/id/19282581/nba-players-tip-their-caps-paul-pierce-19-year-career-comes-close|title=NBA players tip their caps to Paul Pierce after 19-year career comes to a close|language=en|date=1 мај 2017}}</ref> и еден од најдобрите во историјата на Селтикс.<ref>{{cite web|url=http://www.espn.com/video/clip?id=18618475|title=Paul Pierce's greatest moments with the Celtics|language=en}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.boston.com/sports/boston-celtics/2017/05/01/where-does-paul-pierce-rank-among-celtics-greats|title=Where does Paul Pierce rank among Celtics greats?|author=Chad Finn|language=en|date=1 мај 2017}}</ref> Во средно училиште тој бил избран да учествува на [[All-American Game McDonald's]], турнирот на кој учествуваат најголемите таленти за средношколска кошарка. Потоа се преселил на [[Универзитет во Канзас|Универзитетот во Канзас]] и бил вклучен во најдобриот американски универзитетски тим. Тој беше избран од [[Бостон Селтикс]] како десетти пик во првата рунда на [[НБА драфт 1998|НБА драфтот 1998]]. Од своето приклучување на Селтикс, тој бил член на почетната петорка во сите сезони. Тој има просек од близу 20,0 бода по натпревар во текот на своите 19 сезони поминати во НБА. Десет пати на [[НБА Ол-стар натпревар]]от, еднаш бил избран во втората најдобра екипа на НБА и трипати во третата најдобра екипа и ги водел Селтикси до [[НБА финале]]то во 2008 и во 2010 година, освојувајќи го шампионскиот прстен во 2008 година во која ја заработил и наградата [[Најкорисен играч на НБА финалето|МВП на финалето]]. Пирс е еден од тројцата играчи, заедно со [[Лари Берд]] и [[Џон Хавличек]], кои постигнале над 20.000 бода во дресот на Селтикс.<ref name= LeaCar>[http://www.basketball-reference.com/teams/BOS/leaders_career.html Boston Celtics Career Leaders | Basketball-Reference.com<!-- Titolo generato automaticamente -->]</ref> Тој е трет во историјата на Селтикси по одиграни натпревари, втор по постигнати бодови, седми по бројот на скокови, петти по бројот на асистенции и втор по бројот на украдени топки, а исто така го држи рекордот по бројот на постигнати тројки во историјата на франшизата. == Титули и награди == === НБА === * {{Трофеј-НБА првенство}} [[НБА|НБА првенство]] : 1 (со [[Бостон Селтикс]]) : 2007-2008. * [[Најкорисен играч на НБА финалето]] : 1 : 2007-2008. * [[НБА Ол-стар натпревар]] : 10 : 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012. * Избран во [[Ол-НБА тим]]от : 4 ** 1× Втор тим: 2008-2009 ** 3× Трет тим: 2001-2002, 2002-2003, 2007-2008 * Победник во [[НБА натпревар во шутирање тројки]] : 1 : 2010. * [[НБА Ол-руки прв тим]]: 1998-1999 == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[https://www.nba.com/playerfile/paul_pierce Пол Пирс: Профил на NBA.com] *[https://www.espn.com/nba/player/_/id/662/paul-pierce Пол Пирс на ESPN] *[https://www.basketball-reference.com/players/p/piercpa01.html Пол Пирс на basketball reference] *[https://www.nbcsports.com/edge/basketball/nba/player/28465/paul-pierce Пол Пирс на rotoworld] {{Најкорисен играч на НБА финалето}} {{Состав на САД на СП кошарка 2002}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Пирс, Пол}} [[Категорија:Американски кошаркари]] [[Категорија:Играчи во НБА]] [[Категорија:Играчи на Бостон Селтикс]] [[Категорија:Играчи на Бруклин Нетс]] [[Категорија:Играчи на Вашингтон Визардс]] [[Категорија:Играчи на Лос Анџелес Клиперс]] [[Категорија:Живи луѓе]] 87bivzge2j1fmxttej5tkpsh8u8acdf 0 1263598 4803527 4735259 2022-08-19T19:09:47Z Bjankuloski06 332 /* Изградба */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Зграда | name = Црвена касарна | native_name = | native_name_lang = | former_names = | alternate_names = | status = уништена | image = Dans les rues de Monastir (décembre 1916) - Monastir (anciennement) ; Bitola (actuellement) - Médiathèque de l'architecture et du patrimoine - APOR076927.jpg | image_alt = | caption = Фотографија на Црвената касарна, 4 декември 1916 | map_type = | map_alt = | map_caption = | altitude = | building_type = касарна | architectural_style = | structural_system = | cost = 925.000 [[грош]]а | ren_cost = | client = Отоманска армија | owner = Отоманско Царство | current_tenants = | landlord = | location = | address = | location_town = Битола | location_country = Македонија | iso_region = | coordinates_display = | latitude = | longitude = | latd = | latm = | lats = | latNS = | longd = | longm = | longs = | longEW = | coordinates = | groundbreaking_date = | start_date = 1837 | completion_date = | completed_date = | opened_date = 1839 | inauguration_date = | renovation_date = | demolition_date = | destruction_date = 1917 | height = | diameter = 180 х 180 м | antenna_spire = | roof = | top_floor = 3 | other_dimensions = | floor_count = | floor_area = | seating_type = | seating_capacity = | elevator_count = | main_contractor = | architect = | architecture_firm = | structural_engineer = | services_engineer = | civil_engineer = | other_designers = | quantity_surveyor = | awards = | designations = | ren_architect = | ren_firm = | ren_str_engineer = | ren_serv_engineer = | ren_civ_engineer = | ren_oth_designers = | ren_qty_surveyor = | ren_awards = | url = | nrhp = | references = }} [[Податотека:Crveni kasarni, izgoreni.jpg|мини|Опожарена Црвена касарна, браќа Манаки]] '''Црвена касарна''' или '''Пешадинска касарна''' – [[касарна]] наменета за [[пешадија|пешадинците]] на [[Османлиска војска|Османлиската војска]] во [[Битола]]. Името „Црвена“ го добила заради [[фасада|фасадните]] препечени [[тула|тули]]. Изградбата почнала во 1837 година, а војската се вселила во неа во 1839 година. Во 1856 година во касарната биле сместени 10.000 војници. Објектот чинел 925.000 [[грош]]а, собрани како задолжение од [[ејалет]]от [[Румелија]], од кои 89.000 гроша паднале врз грбот на Битола. Црвената касарна, како и [[Бела касарна|Белата]], продолжила да биде експлоатирана и од српската војска веднаш по 1912 година, па во 1914 година, на платото пред неа, била извршена и свечена обврска на српски регрути, скоро сите Македонци. Во ноември 1916 година избил пожар во касарните, а од 2 јануари 1917 почнало гранатирање од германско-бугарските позиции кое траело до крајот на [[Прва светска војна|Првата светска војна]] и нивно целосно уништување.<ref name=GradbiBT>{{наведена книга |title=[[Градби (Битола)|Градби Битола]] |last=Стерјовски |first=Александар |authorlink1=Александар Стерјовски |author= |year=2020 |publisher=Конзулат на Република Србија во Република Македонија |location=Битола |isbn=978-608-65122-8-6 |page= |pages=30-40 |url= |accessdate=15 март 2021}}</ref> ==Местоположба== Црвената касарна се наоѓала во месноста Шехралти (Подград), на местото викано Гокче Бунар, денес кај [[Спортска сала Боро Чурлевски|Спортската сала]]. Местоположбата ги задоволувала барањата да биде блиску до градот, на јужна страна и комуникациски поврзана — била во непосредна близина на патот за [[Солун]].<ref name=GradbiBT/> ==Опис== ===Градежен план=== Градежниот план бил увезен, западноевропски, каде ваквите градби биле познати.<ref name=GradbiBT/> ===Изглед=== Касарната имала [[квадрат]]ен облик со димензии 180 х 180 [[м]]етри, со огромно [[пацио]] во кој се влегувало од осум влеза. Раскошниот главен влез гледал на [[исток]], а на спротивната страна имало обичен влез кој служел за комуникација со помошните објекти. Била изградена на [[приземје]] и [[кат]]. Првиот кат над главниот влез бил изведен на [[столб]]ови и се истакнувал со османлиска [[атика]] и бројни архитектонски украси кои оставале особен впечаток. Во овој дел се наоѓале командните канцеларии. На четирите агли биле изградени кули кои се издигале еден кат над останатите делови. Се претпоставува дека истите служеле како [[кујна|кујни]], [[трпезарија|трпезарии]], клубови и како дневни престојувалишта за војниците. Во заднинскиот дел од касарната била изградена [[коњушница]] за 300 [[коњ]]а на [[офицер]]ите.<ref name=GradbiBT/> ===Изградба=== Нема писмен документ за тоа кој бил градител на касарната. Има тврдење прифатено од неколкумина проучувачи на градежништвото во Битола дека тоа бил прочуениот македонски градител [[Стојан Везенков]], што го засноваат врз признанието и сабјата што ги добил од султанот, но неговото име не се јавува во ниту еден османлиски документ. Се претпоставува дека признанието и сабјата ги добил за надзор при обновата на касарната по пожарот. Завршната градежна инспекција ја извршил Мустафа ефендија, инженер од Цариград, а Ариф чауш ја надгледувал изградбата на коњушницата и некои други градби. Работите ги изведувале групи од десетина, па до стотина лица, на чело со устабашијаустабашии, ги изведувале работите, почнувајќи од обезбедување и пренесување на градежниот материјал, негово вградување и финализирање на зафатите. Се користел домашен градежен материјал, но и увезен, англиски клучеви, венецијански огледала и друго, со цел градбата да биде претставителна. За обезбедување на вода бил изведен сложен проект кој ги опфаќал изобилните извори на [[Неолица]]. До половина објектот се изведувал со надници, потоа кутурица.<ref name=GradbiBT/> ==Поврзано== * [[Касарна]] * [[Бела касарна]] ==Наводи== {{наводи}} [[Категорија:Отоманска Битола]] [[Категорија:Згради и градби во Битола]] [[Категорија:Поранешни згради и градби во Македонија]] s4wl5znauqt94fxue5snoba3aga1e0t 0 1265088 4803458 4756421 2022-08-19T17:24:32Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Micaela Flores Amaya, "La Chunga".jpg|мини|Микаела Флорес Ла Чунга]] '''Ла Чунга''' ({{Lang-en|Micaela Flores Amaya, La Chunga}}, (''Тешка жена''), родена во [[1938|1938 година]] во [[Марсеј]]) е шпанска фламенко танчерка и сликарка на наивна уметност.<ref>Encyclopedia of Women in Today's World, Volume 1, ed. by Mary Zeiss Stange, Carol K. Oyster, and Jane E. Sloan, SAGE Publications (2013)</ref> == Биографија == Микаела Флорес Амаја е родена во [[Марсеј|Марсеј во]] [[1938]] година, иако точниот датум на нејзиното раѓање останува непознат. Нејзините родители биле [[Андалузија|андалузиски Роми]] кои емигрирале во [[Франција|Франција за]] време на шпанската граѓанска војна. Кога имала неполна година, семејството на Микаела се преселило во [[Барселона]]. Почнала да танцува кога имала шест години во „Ca La Rosita“, позната бакалница на ромската заедница во Ел Побл-Сек, [[Барселона]]. Во тоа време, ја открил сликарот по име Пако Ребес, кој подоцна станал нејзин кум и заштитник, за време на еден од нејзините импровизирани улични претстави и ја зема под свое туторство.<ref name="La Academia">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.academiadelasartesycienciasdelflamenco.es/es/la-chunga|title=LA CHUNGA|work=BIOGRAFÍA DE LA BAILAORA DE FLAMENCO LA CHUNGA|publisher=La Academia de las Artes y ciencias del Flamenco|language=es|accessdate=25 March 2017}}</ref> Микаела Флорес Амаја станала муза на неколку писатели како Блас де Отер, Рафаел Албертија, Хосe Мануел Кабалер Боналда, Леон Фелипе и неколку сликари, вклучувајќи ги [[Пабло Пикасо|Пикасо]], [[Салвадор Дали|Дали]] и [[Франциско Ребес]], кои ја направиле привлечен лик за интелектуалци и ја охрабриле да слика. На фотографијата од [[1958|1958 година]] [[Салвадор Дали|Салвадор Дали ја]] поканува да се занимава со уметност танцувајќи на празно платно. За време на интервалот, Дали ги сликал нејзините нозе.<ref>The "Gypsy " Chronicles photo posted on Facebook, October 6, 2015</ref> Таа била позната по својот стил на босоного танцување на фламенко и била опишана како „Боса танчерка“.<ref>Id.See also Encyclopedia of Women's History, Vol. 1, supra.</ref> Пикасо и се восхитувал како на „брилијантна наивност“.<ref>Id.</ref> Исто така имала изложби и во неколку галерии во [[Париз]] и [[Мадрид]]. Пастора Империо потпишала договор со неа во [[1956|1956 година]] и благодарение на [[Ава Гарднер]] учествувала во два [[холивуд]]ски филма. Стопанственикот Саливан ја претставил во [[Лас Вегас]] и учествувала во разни ТВ-програми во [[Соединети Американски Држави|САД]] и [[Мексико]]. Оттогаш учествувала на многу турнеи и на некои филмови. Таа се омажила за филмскиот режисер Хозе Луис Гонзалво со кого ја добиле ќерката Пилар. == Филмографија == * ''Совет за мртов џокеј'' <ref>{{Наведување|last=Thorpe|first=Richard|title=Tip on a Dead Jockey|date=1958-03-28|url=https://www.imdb.com/title/tt0051088/|access-date=2016-03-05}}</ref> ([[1957]]), во режија на Ричард Торп. * ''Назад кон вратата'' <ref name="IMBd, La Chunga">IMBd, La Chunga</ref> ([[1959]]), во режија на Хозе Марија. * ''El último verano'' (Последното лето) <ref>{{Наведување|last=Bosch|first=Juan|title=El último verano|date=1963-04-19|url=https://www.imdb.com/title/tt0055654/|access-date=2016-03-05}}</ref> ([[1961]]), во режија на Хуан Бош. * ''Хуан Педро Скитер'' <ref name="IMBd, La Chunga"/> ([[1969]]), во режија на Хозе Луис Гонзалво. * ''Cierto reflejos: La Chunga'' <ref name="IMBd, La Chunga"/> ([[1978]]), во режија на Марио Гомез Мартин. * ''Вампир во Венеција'' <ref>IMDb, La Chunga</ref> ([[1988]]), во режија на Аугусто Каминито. * ''Papa Piquillo'' ''(Папа Пикуиљо)'' <ref name="IMBd, La Chunga"/> ([[1998]]), во режија на Алваро Саенз де Хередија. == Награди == ** Медаља Oro del Círculo de Bellas Artes de Madrid, ** Медаља Oro de la Asociación de la Prensa de Sevilla ** Trofeo Delfín de Alicante ** Premio del Ayuntamiento de Alicante ** Premio Cidale de los Almendros.   == Надворешни врски == * [https://web.archive.org/web/20061212184031/http://www.tristeyazul.com/artflam/chunga01.htm Биографија] == Наводи == [[Категорија:Роми]] ejeog8qlwt2kdy7r8gidis3y0jmx8sh 0 1265376 4803530 4756452 2022-08-19T19:10:04Z Bjankuloski06 332 /* Пресуди на Европскиот суд за човекови права */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{Политика на Турција}} '''Човековите права во Турција''' се заштитени со различни [[Меѓународно право|договори за меѓународно право]], кои имаат предност пред домашното законодавство, согласно член 90 од Уставот од 1982 година. [[Меѓународен пакт за граѓански и политички права|Меѓународниот пакт за граѓански и политички права]] (МКСПР) не бил потпишан од Турција сè до 2000 година.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=ubjCDGcZ1Z4C&pg=PA253|title=Human Rights in Turkey|last=Arat|first=Zehra F. Kabasakal|date=1 January 2011|publisher=University of Pennsylvania Press|isbn=978-0812201147|via=Google Books}}</ref> Прашањето за човековите права е од голема важност за [[Приклучување на Турција кон ЕУ|преговорите со Европската унија]] (ЕУ). Акутните проблеми со човековите права го вклучуваат особено статусот на Курдите во Турција. Курдско-турскиот судир предизвикал бројни [[Човекови права|повреди на човековите права со]] текот на годините. Во земјата се води дебата за [[Право на живот|правото на живот]], тортура, слобода на изразување, како и слободи на вероисповед, собирање и здружување. Турција сè уште држи закони што се сметаат за недемократски или авторитарни, како што е забрана на малцинствата да добиваат основно образование на нивниот мајчин јазик. Најголемото малцинство во земјата, [[Курди]]те, кои сочинуваат 15% од населението, немаат право на самоопределување иако Турција го потпишала МКСПР. Во март 2017 година, Обединетите нации ја обвиниле турската влада за „масовно уништување, убиства и бројни други сериозни повредиил на човековите права“ против малцинството етнички Курди.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=56330#.WMMp5DvyuM8|title=Turkey: UN report details allegations of serious rights violations in country's southeast|last=Section|first=United Nations News Service|date=10 March 2017|accessdate=28 April 2017}}</ref> == Посветеност на меѓународното право за човекови права == [[Турција|Република Турција]] влегла во разни [[Човекови права|заложби за човекови права]], од кои некои се изразени во турскиот Устав од 1982 година, од кој во вториот дел се гарантирани „основните права и слободи“ како што се [[Право на живот|правото на живот]], безбедноста на лицата и правото на сопственост. Покрај тоа, Турција потпишала голем број договори, прикажани во табелите подолу:<ref>The information was taken from a [http://www1.umn.edu/humanrts//research/ratification-turkey.html page of the University of Minnesota]; accessed on 10 September 2009</ref> {| class="wikitable plainrowheaders mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%" |+Меѓународен предлог-закон за човекови права ! scope="row" | Меѓународен пакт за економски, социјални и културни права | 15 август 2000 година |- ! scope="row" | Меѓународен пакт за граѓански и политички права | 15 август 2000 година (и) 23 септември 2003 година (r) |- ! scope="row" | Факултативен протокол на Меѓународниот пакт за граѓански и политички права | 3 февруари 2004 година |- | colspan="2" | Клуч: '''s''' за потпис; '''r''' за ратификација; '''а''' за пристапување |} {| class="wikitable plainrowheaders mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%" |+Човекови права на жените ! scope="row" | Конвенција за елиминација на сите форми на дискриминација врз жените | 20 декември 1985 година (а) |- ! scope="row" | Факултативен протокол на Конвенцијата за елиминација на дискриминацијата врз жените | 8 септември 2000 година, 29 октомври 2002 година (р) |- ! scope="row" | Конвенција на Обединетите нации против транснационален организиран криминал | 13 декември 2000 година, 25 март 2003 година (р) |- | colspan="2" | Клуч: '''s''' за потпис; '''r''' за ратификација; '''а''' за пристапување |} {| class="wikitable plainrowheaders mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%" |+Заштита од тортура, лошо постапување и исчезнување ! scope="row" | Европската конвенција за спречување на тортура и нехуман или понижувачки третман или казна | 11.01.88 (и), 26.02.88 (r) |- ! scope="row" | Протокол број 1 на Европската конвенција за спречување на тортура и нехуман или понижувачки третман или казна список2 = 10.05.1995 (и), 17.09.97 (r) |- ! scope="row" | Протокол број 2 на Европската конвенција за спречување на тортура и нехуман или понижувачки третман на казни | 10 мај 1995 година, 17.09.97 година (r) |- ! scope="row" | Конвенција против тортура и други сурови, нехумани или понижувачки постапки или казни | 25.01.88 (и), 02.08.88 (r) |- | colspan="2" | Клуч: '''s''' за потпис; '''r''' за ратификација; '''а''' за пристапување |} {| class="wikitable plainrowheaders mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%" |+Тероризам и човекови права ! scope="row" | Меѓународна конвенција против земање заложници | 15.08.89 (а) |- ! scope="row" | Меѓународна конвенција за сузбивање на терористичко бомбардирање | 20 мај 1999 година, 30 мај 2002 година |- ! scope="row" | Меѓународна конвенција за сузбивање на финансирањето на тероризам | 27.09.01 (и), 28.06.02 (r) |- ! scope="row" | Меѓународна конвенција за сузбивање на незаконско заплена на авиони | 16 декември 1970 година, 17.04.73 (р) |- ! scope="row" | Меѓународна конвенција за спречување и казнување на злосторства против меѓународно заштитени лица | 6 март 1998 година (р) |- | colspan="2" | Клуч: '''s''' за потпис; '''r''' за ратификација; '''а''' за пристапување |} {| class="wikitable plainrowheaders mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%" |+Регионални конвенции ! scope="row" | [Европска] Конвенција за заштита на човековите права и основните слободи | 4 Сега 1950 година, 18 мај 1954 година (р) |- ! scope="row" | Протокол на Конвенцијата за заштита на човековите права и основни слободи | 20 март 1952 година, 22.06.53 (р) |- ! scope="row" | Протокол бр.2 кон Европската конвенција од 1950 година за заштита на човековите права и основните слободи | 6 мај 1963 година, 25 март 1968 година (р) |- ! scope="row" | Протокол бр.3 на Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи од 1950 година | 6 мај 1963 година, 25 март 1968 година (р) |- ! scope="row" | Протокол бр.4 на Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи од 1950 година | 19 октомври 1962 година |- | colspan="2" | Клуч: '''s''' за потпис; '''r''' за ратификација; '''а''' за пристапување |} {| class="wikitable plainrowheaders mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%" |+Протоколи 5-8 од ЕКЧП ! scope="row" | Протокол бр.5 кон Европската конвенција од 1950 година за заштита на човековите права и основните слободи | 14 мај 1971 година, 20 декември 1971 година (р) |- ! scope="row" | Протокол бр.6 кон Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи од 1950 година | 15.01.03 (и) |- ! scope="row" | Протокол бр.7 кон Европската конвенција од 1950 година за заштита на човековите права и основни слободи | 14 март 1985 година |- ! scope="row" | Протокол бр. 8 кон Европската конвенција од 1950 година за заштита на човековите права и основни слободи | 04.02.86 (и), 19.09.89 (r) |- | colspan="2" | Клуч: '''s''' за потпис; '''r''' за ратификација; '''а''' за пристапување |} {| class="wikitable plainrowheaders mw-collapsible mw-collapsed" style="width:100%" |+Протоколи 9–12 од ЕКЧП ! scope="row" | Протокол бр. 9 кон Европската конвенција од 1950 година за заштита на човековите права и основни слободи | 6 Сега 1990 година |- ! scope="row" | Протокол број 10 на Европската конвенција од 1950 година за заштита на човековите права и основни слободи | 28.02.96 (и), 5 мај 1998 година (r) |- ! scope="row" | Протокол број 11 на Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи од 1950 година | 28.02.96 (и), 5 мај 1998 година (r) |- ! scope="row" | Протокол број 12 на Европската конвенција од 1950 година за заштита на човековите права и основни слободи | 04.11.00 (и) |- | colspan="2" | Клуч: '''s''' за потпис; '''r''' за ратификација; '''а''' за пристапување |} :* [[Универзална декларација за човековите права|Универзалната декларација за човекови права]] е потпишана во 1949 година.<ref name="unhchr84">[http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/0/e00415d0170ee8a5c1256b3a0051eb22/$FILE/G0144925.pdf Report of State Party – Turkey by the Office of the United Nations High Commissioner of Human Rights, 2001] – See section 84</ref> :* [[Европска конвенција за човекови права|Европската конвенција за човекови права]] (1954) ја става Турција под јурисдикција на [[Европски суд за човекови права|Европскиот суд за човекови права]] (ЕСЧП). Во 1987 година, Турција го прифати правото да аплицира индивидуално до ЕСЧП (член 25 од Европската конвенција за човекови права = ЕКЧП) и 1990 година ја призна задолжителната надлежност на Европскиот суд за човекови права според член 46 од ЕКЧП.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/data/raporlar_avrupa/985.doc|title=Mentioned in Resolution 985 (1992) reproduced as a word-file on insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr, accessed September 10, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20110818141623/http://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/data/raporlar_avrupa/985.doc|archive-date=August 18, 2011|accessdate=December 2, 2009}}</ref> Во октомври 2009 година Европската комисија за проширување на Европската унија потврдила: одреден напредок во однос на почитувањето на меѓународното право за човекови права. Сепак, спроведувањето на некои пресуди на ЕСЧП кои бараат законски измени траат неколку години. Потребни се понатамошни напори за зајакнување на институционалната рамка за човекови права, особено во врска со формирање независна институција за човекови права и Народен правобранител На 18 октомври 2017 година, генералниот секретар на Советот на Европа, Торбјорн Јагланд повикал на ослободување на активистите за човекови права приведени во Турција преку телефонски повик со турскиот министер за правда Абдулхамит Ѓул.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.hurriyetdailynews.com/council-of-europe-head-calls-on-turkeys-minister-for-release-of-human-rights-activists-121101|title=Council of Europe head calls on Turkey's minister for release of human rights activists - World News|work=Hürriyet Daily News|language=en|accessdate=2020-09-09}}</ref> === Пресуди на Европскиот суд за човекови права === {| class="wikitable" style="float:right; margin-left:10px; border:10px; text-align:right;" |- style="background:#d3d3d3;" | colspan=2 | <small>Број на пресуди донесени од<br/>[[Европски суд за човекови права|ЕСЧП]] со најмалку една повреда.<ref>{{cite web |title=Statistics of the EHCR |url=https://echr.coe.int/Pages/home.aspx?p=reports&c= |website=European Court of Human Rights |access-date=11 April 2020}}</ref><br/>Годината не е претставителна за<br/>состојбата со човековите права во таа година, и <br/>случаите може да се однесуваат за неколку години.</small> |- ! Година ! Одлука |- | 2001 | 169 |- | 2002 | 54 |- | 2003 | 76 |- | 2004 | 154 |- | 2005 | 270 |- | 2006 | 312 |- | 2007 | 319 |- | 2008 | 257 |- | 2009 | 341 |- | 2010 | 228 |- | 2011 | 159 |- | 2012 | 117 |- | 2013 | 118 |- | 2014 | 94 |- | 2015 | 79 |- | 2016 | 77 |- | 2017 | 99 |- | 2018 | 104 |- | 2019 | 96 |} Рекордот на човекови права во [[Турција]] долго време продолжува да привлекува контроли, како внатрешно, така и надворешно. Според Министерството за надворешни работи, Турција е осудена на 33&nbsp;милиони евра во 567 различни случаи помеѓу 1990 година - кога Турција ефективно дозволила индивидуални апликации до [[Европски суд за човекови права|Европскиот суд за човекови права]] (ЕСЧП) - и [[2006]] година.<ref name="Duvakli">Duvakli, Melik. JİTEM’s illegal actions cost Turkey a fortune, ''[[Today's Zaman]]'', 27 August 2008; reprinted by [http://www.info-turk.be/360.htm#illegal Info Turk edition 360, August 2008].</ref> Повеќето злоупотреби биле направени на [[Југоисточна Анадолија|југоистокот од земјата]], во рамките на курдско-турскиот судир. Во [[2007]] година, биле поднесени 2830 апликации против Република Турција пред ЕСЧП и, следствено, биле издадени 331 пресуди за основаноста со кои се потврдуваат 319 повреди и 9 непочитувања. Според податоци од 2008 година, Турција е втора по Русија, во списокот на земји со најголем број на случаи на кршење на човековите права пред [[Европски суд за човекови права|Европскиот суд за човекови права]], со 9.000 случаи во август 2008 година <ref name="Duvakli">Duvakli, Melik. JİTEM’s illegal actions cost Turkey a fortune, ''[[Today's Zaman]]'', 27 August 2008; reprinted by [http://www.info-turk.be/360.htm#illegal Info Turk edition 360, August 2008].</ref> Во 2011 година, ЕСЧП издала 159 пресуди со кои се утврдени повреди од страна на Турција, најмногу од која било земја, со Русија на второ место по 121 пресуди.<ref>{{Наведена книга|url=http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/77FF4249-96E5-4D1F-BE71-42867A469225/0/2011_Rapport_Annuel_EN.pdf|title=Annual Report 2011|publisher=European Court of Human Rights|year=2012|isbn=978-92-871-9972-0|location=France}}</ref> Помеѓу [[1 ноември]] [[1998]] година и [[31 декември]] [[2008]] година, ЕСЧП примила 24.945 апликации од Турција. Прогласила 2.237 случаи за допуштени и 13.615 случаи за недопуштени.<ref name="HO">Statistics compiled by using the [http://www.echr.coe.int/ECHR/EN/Header/Reports+and+Statistics/Reports/Annual+Reports/ official data of the ECtHR]</ref> Во исто време, тој достигнал 1.905 пресуди со кои се утврди барем една повреда во 1.652 случаи. Иако едвај има одлука за член 14 од Европската конвенција за човекови права (забрана за [[дискриминација]]), многу пресуди во врска со член 2 (право на живот) и член 3 од конвенцијата (забрана за тортура) биле донесени врз основа на процедурални сведочејќи за вмешаност на државните агенции.<ref>Entry of [http://ob.nubati.net/wiki/Statistics_on_judgments_of_the_ECHR_on_Turkey Helmut Oberdiek in his private Wiki] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20191122194315/http://ob.nubati.net/wiki/Statistics_on_judgments_of_the_ECHR_on_Turkey |date=2019-11-22 }} and [http://ob.nubati.net/en/echr_tur.php additional article on his website].</ref> Според Европската комисија за проширување на ЕУ, Турција продолжила да напредува во извршувањето на пресудите на ЕСЧП. Целиот паричен надоместок бил исплатен на време, во вкупен износ од 5,2 €&nbsp;милиони во 2008 година. ЕСЧП разгледала девет случаи против Турција во врска со забраните на политичките партии од страна на Уставниот суд на Турција.<ref name="HRWB">[http://hrw.org/english/docs/2008/07/31/turkey19521.htm Turkey: Party Case Shows Need for Reform – Ruling Party Narrowly Escapes Court Ban], ''[[Human Rights Watch]]'', 31 July 2008</ref> Во сите, освен во еден случај (што се однесувал на исламистичката партија за благосостојба ), Европскиот суд пресудил против одлуката за забрана, изјаснувајќи се дека Турција ги прекршила членовите 10 и 11 од Европската конвенција (слобода на изразување и слобода на здружување). Одлуката на ЕСЧП во врска со Партијата за благосостојба била критикувана за недостаток на конзистентност со нејзините други одлуки, особено од [[Хјуман рајтс воч]]. Една пресуда на ЕСЧП ја осудила Турција на казна од 103.000 евра за нејзините одлуки во врска со бандата Јуксекова (ака „бандата со униформи“), поврзана со тајната разузнавачка единица на жандармеријата JİTEM.<ref name="Duvakli">Duvakli, Melik. JİTEM’s illegal actions cost Turkey a fortune, ''[[Today's Zaman]]'', 27 August 2008; reprinted by [http://www.info-turk.be/360.htm#illegal Info Turk edition 360, August 2008].</ref> ЕСЧП, исто така, во 2006 година ја осудила Турција на казна од 28.500 евра за убиството на JİTEM на 72-годишниот курдски писател Муса Антер, во 1992 година во Дијарбакир. Другите случаи вклучуваат 2000 Пресуда за Турција, во врска со убиството на синдикалец; или Случај Турција во 1996 година, што претставува преседан во [[Кипарско прашање|кипарскиот спор]], бидејќи ЕСЧП и наложил на Турција да даде финансиски надомест на лице протерано од страната на Кипар, контролирана од Турција. ЕСЧП, исто така, во 2005 година и доделила на курдската заменичка Лејла Зана 9000 евра од турската влада, пресудувајќи дека Турција ги повредила нејзините права на слободно изразување. Зана, која била признаена за затвореник од страна на [[Амнести интернешенал|Амнести Интернешнл]] и била наградена со наградата Сахаров од страна на [[Европски парламент|Европскиот парламент]], била затворена во 1994 година, наводно поради тоа што била член на забранетата ПКК, но по службена должност за тоа што зборувала курдски јазик во јавноста за време на нејзината парламентарна заклетва. == Право на живот == Правото на живот може да биде загрозено со други средства освен [[смртна казна]]. Особено во текот на 90-тите години на минатиот век имало многу случаи на вонсудски погубувања, (политички) убиства од неидентификувани сторители (''faili meçhul cinayetler'') и случаи на „исчезнувања“. === Смртна казна === Смртната казна не се спроведува во Турција од 1984 година. Турција ја укинала казната за кривични дела во 2002 година и за сите дела во 2004 година. Казната била заменета со тежок доживотен затвор ( ''ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası'' ). Според членот 9 од законот 5275 за извршување на казни <ref>An [http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5275.html online edition of Law 5275] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20181207054258/https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5275.html |date=2018-12-07 }} (in Turkish on pages of the Turkish Government); accessed on 10 September 2009</ref> овие затвореници се чуваат во одделни ќелии во затвори со висока безбедност и им е дозволено да вежбаат во соседниот двор еден час на ден. === Вонсудски погубувања === Во 1990 година, [[Амнести интернешенал|Амнести Интернешнл]] го објавил својот прв извештај за вонсудските погубувања во Турција.<ref>The report [http://ob.nubati.net/wiki/Extra-judicial_Executions Turkey: Extra-judicial Executions (AI Index: EUR 44/45/90)] was accessed on 10 September 2009</ref> Во следните години проблемот станал посериозен. Фондацијата за човекови права на Турција ги утврдила следните бројки за вонсудските погубувања во Турција за годините 1991 до 2001 година:<ref>Source: Report for 2001, published on 10 March 2003, Ankara, {{ISBN|975-7217-38-7}}, page 49 (Turkish)</ref> {| class="wikitable" |1991 | 1992 | 1993 | 1994 | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 |- | 98 | 283 | 189 | 129 | 96 | 129 | 98 | 80 | 63 | 56 | 37 |} Во 2001 година Специјалниот известувач на [[ООН]] за вонсудски, скратени или самоволни погубувања, г-ѓа Асма Џахангир, презентирала извештај за посетата на Турција. Во извештајот биле презентирани детали за убиства на затвореници (26.09.2009 година, 10 затвореници убиени во затвор во [[Анкара]]; 19 декември 2000 година, операција започнала низ цела Турција резултирала со смрт на 30 затвореници и двајца жандарми). За годините 2000–2008 година, Здружението за човекови права (ХРА) ги дава следниве бројки за сомнителна смрт/смрт во притвор/вонредно судско извршување/ тортура од платени селски чувари <ref>The [http://www.ihd.org.tr/images/pdf/IHD_1999_2008_Comparative_Balance_Sheet.pdf comparative balance sheet of the HRA] is available in English; accessed on 10 September 2009</ref> {| class="wikitable" | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |- | 173 | 55 | 40 | 44 | 47 | 89 | 130 | 66 | 65 |} Во 2008 година, организацијата за човекови права Мазлум Дер изброиле 25 вонсудски убиства во Турција. === Нерасчистени убиства === Масовните повреди на човековите права во југоисточните и источните региони на Турција, главно населени со [[Курди]], во 90-тите години од минатиот век имале форма на исчезнување и убиства од страна на непознати сторители, каде државните органи не покажале подготвеност да ги решат.<ref>Report by Amnesty International: [https://www.amnesty.org/en/documents/eur44/008/2007/en/ The Entrenched Culture of Impunity Must End] Index Number: EUR 44/008/2007, Date Published: 5 July 2007</ref> Во 2009 година, Здружението за човекови права изјавило дека до крајот на [[2008]] година биле убиени вкупно 2.949 лица од непознати сторители, а 2.308 лица станале жртви на вонсудски погубувања.<ref>The [http://www.ihd.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1626:bir-eylul-turkiyede-barisin-yildonumu-olsun&catid=67:genel-merkez&Itemid=213 press release is available in Turkish], accessed on 11 September 2009</ref> Собраниска комисија за истражување на убиства од непознати сторители ( ''faili meçhul cinayetleri araştırma komisyonu'' ) е основана во 1993 година и работела околу две години. Многу членови се жалеле дека не им било помогнато и нивната работа дека е нарушена.<ref name="Rad">''[[Radikal]]'', 24 October 2008, [http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetay&ArticleID=904986&CategoryID=77 Faili meçhul komisyonu üyeleri 1000 cinayeti 15 yıl önce görmüştü...]</ref> Еден член на комисијата, Ејуп Ашик, изјавил дека зад многу од овие убиства стои турскиот Хезболах и додал дека државата имала три ефективни оружја во борбата против тероризмот: специјални тимови, селски чувари (Коруџулар) и Хезболах. Иако бил сведок на околу 80 акции на Хезболах во провинцијата Адијаман, тогашниот министер за внатрешни работи изјавил дека нема ништо поврзаност. Ова пак го натерало да верува дека државата го поддржува Хезболах. Хјуман рајтс воч (ХРВ) прво повикал на истрага за врските помеѓу Хезболах и безбедносните сили во [[1992]] година.<ref>The HRW [https://www.hrw.org/legacy/english/docs/2000/02/16/turkey3057_txt.htm backgrounder: What is Turkey's Hizbullah?] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20160306023124/https://www.hrw.org/legacy/english/docs/2000/02/16/turkey3057_txt.htm |date=2016-03-06 }} was published in 2000; accessed on 12 September 2009</ref> Во посебен извештај било наведено: {{цитат|''Во текот на 1992 година имало крајно вознемирувачко зголемување на бројот на сомнителни смртни случаи во југоисточна Турција. Стотици луѓе беа убиени од непознати напаѓачи; многу од тие луѓе беа лидери или на позиции на одговорност во курдската заедница - лекари, адвокати, наставници, политички лидери, новинари, активисти за човекови права, стопанственци... Активисти за човекови права беа меѓу жртвите. Тринаесет од сомнителните убиства од јануари 1992 година беа на новинари''.<ref>Quotes taken from the HRW Report [https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/TURKEY933.PDF The Kurds of Turkey: Killings, Disappearances and Torture], March 1993, accessed on 12 September 2009</ref>}} Врз основа на податоците на Министерството за внатрешни работи, дневниот весник „Заман“ објавил дека во периодот 1987–2001 година биле извршени вкупно 2.914 политички убиства, од кои 1.334 во областа на полицијата и 1.580 во областа на жандармеријата, и региони на Јужна и Источна Анадолија. 457 од убиствата во области на полицијата и 1.291 во областите на жандармеријата не биле разјаснети.<ref name="HRFT2001">Quote taken from the English version of the Annual Report 2001 of the Human Rights Foundation of Turkey, Ankara 2003, p. 68, {{ISBN|975-7217-38-7}}</ref> Следниве бројки биле презентирани во годишните извештаи помеѓу 1990 и 2001 година <ref name="HRFT2001">Quote taken from the English version of the Annual Report 2001 of the Human Rights Foundation of Turkey, Ankara 2003, p. 68, {{ISBN|975-7217-38-7}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/975-7217-38-7|975-7217-38-7]]</ref> {| class="wikitable" !Година ! 1990 ! 1991 ! 1992 ! 1993 ! 1994 ! 1995 ! 1996 ! 1997 ! 1998 ! 1999 ! 2000 ! 2001 |- ! Жртви ! 11 ! 31 ! 362 ! 467 ! 423 ! 166 ! 113 ! 65 ! 45 ! 52 ! 13 ! 24 |} Здружението за човекови права (ХРА) ги претставува следниве бројки за годините 1999 до 2008 година:<ref>Figures were taken from the Turkish version of the [http://www.ihd.org.tr/images/pdf/1999_2008_karsilastirmali_bilanco.pdf comparative balance sheet]; accessed on 12 September 2009</ref> {| class="wikitable" !Година ! 1999 ! 2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004 ! 2005 ! 2006 ! 2007 ! 2008 |- ! Жртви ! 212 ! 145 ! 160 ! 75 ! 50 ! 47 ! 1 ! 20 ! 42 ! 29 |} Здружението за човекови права ''Мазлумдер'' презентирало бројки за убиства од непознати напаѓачи и сомнителна смрт за периодот од 2005 до 2008 година:<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mazlumder.org/dosyalar/2005-2008bilabco.doc|title=The report in Turkish can be downloaded at www.mazlumder.org, accessed 12 September 12, 2009|accessdate=2021-04-06|archive-date=2012-02-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120227034304/http://www.mazlumder.org/dosyalar/2005-2008bilabco.doc|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable" !Година ! 2005 ! 2006 ! 2007 ! 2008 |- ! Инцидент ! 170 ! 138 ! 384 ! 315 |- ! Жртви ! 203 ! 167 ! 373 ! 343 |} === „Исчезнувања“ === Во Турција, воената кампања против курдските сили во [[Источна Анадолија]] била придружена со бројни присилни исчезнувања, што исто така било придонело за пресуди на [[Европски суд за човекови права|Европскиот суд за човекови права]] за убиства.<ref>[http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/WorkingDocs/Doc05/EDOC10679.htm#P225_20274 Draft Resolution (Doc. 10679) of 19 September 2005 on Enforced disappearances], prepared by the Committee on Legal Affairs and Human Rights for the General Assembly of the Council of Europe; accessed on 13 September 2009</ref> постоеле само неколку случаи на „''исчезнувања''“ во [[Турција]] во 80-тите години на минатиот век, но голем број на смртни случаи во притвор.<ref>Article by Helmut Oberdiek on [http://ob.nubati.net/en/life/disap.php The Right to Life: Disappearances], report compiled in 2007, accessed on 12 September 2009</ref> Спротивното важело за 90-тите години на минатиот век, кога бројот на луѓе кои „исчезнале“ откако биле киднапирани од агенти на државата, се зголемле.<ref>See a press release of the [http://www.ihd.org.tr/english/index.php?option=com_content&view=article&catid=13:headquarters&id=485:campaign-against-disappearances Human Rights Association of 15 May 1995] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110928210831/http://www.ihd.org.tr/english/index.php?option=com_content&view=article&catid=13:headquarters&id=485:campaign-against-disappearances |date=2011-09-28 }}; accessed on 12 September 2009</ref> Во 1998 година, Работната група на [[ООН]] за присилно исчезнување издала ''Извештај за посетата на Турција'' од страна на двајца члена на Работната група од 20-26 септември 1998 година. Во него, меѓу другото, се наведува: {{quote|''Повеќето исчезнувања се однесуваа на лица со курдско етничко потекло и се случија во провинциите Дијарбакир и Сирт, во југоисточна Анадолија, каде вооружените и безбедносните сили се борат против ПКК и каде е во сила вонредна состојба. Некои од пријавените исчезнувања се случија во Анталија, Измир и Истанбул. Повеќето случаи го следеа истиот образец: исчезнатите лица, наводно, биле уапсени во нивните домови под обвинение дека припаѓале на ПКК и биле однесени во полициската станица, но подоцна нивниот притвор го негирале од властите''.<ref>[http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/0811fcbd0b9f6bd58025667300306dea/efb18eb4337a6c768025672b003c3b30?OpenDocument Full text of the Report of the UN Working Group]; accessed on 13. September 2009</ref>}} Во својот извештај од [[18 декември]] [[2001]] година, Специјалниот известувач на ООН за вонсудски, скратени или самоволни погубувања, г-ѓа [[Асма Џахангир]], напишала: {{quote|''Додека бројот на случаи на киднапирања или „исчезнувања“ се намали во последните неколку години, во времето на Посета на специјалниот известувач, вакви инциденти сè уште се случуваат, особено во оддалечените области на југоисточна Турција, и постоеше голема загриженост за неодамнешното исчезнување на две лица''}} [[Податотека:Kayip_bus.jpg|мини|Специјален автобус поставен во близина на ''Саботните Мајки'']] На некои места на [[Интернет]], може да се најде список што му се припишува на ХРА (но не и на [[Мрежна страница|мрежната страница]] на ХРА). Се вели дека оригиналниот список содржи 839 имиња, но дека на крајот со додавање на други имиња, списокот опфаќа 1.251 имиња.<ref>See the daily [http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetay&ArticleID=911664&Date=04.12.2008&CategoryID=77 Radikal of 6 December 2008] (Turkish); accessed on 13 September 2009</ref> Во ревидираниот список што го опфаќа само времето помеѓу 1980 и 1999 година, Хелмут Обердиек достигнал бројка од 818 случаи на „исчезнувања“ во Турција.<ref>The [http://ob.nubati.net/wiki/Turkey:_The_Right_to_Life cover article on the right to life in Turkey] and details on [http://ob.nubati.net/wiki/Turkey:_%22Disappearances%22 cases of "disappearances"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120219102317/http://ob.nubati.net/wiki/Turkey:_%22Disappearances%22 |date=2012-02-19 }} in English; accessed on 13 September 2009</ref> ''Саботните Мајки'' одржувале неделни протести против „исчезнувањата“ помеѓу мај 1995 и 1999 година. Тие морале да ја прекинат својата акција на [[13 март]] [[1999]] година <ref>See an article in the daily [http://www.bianet.org/bianet/insan-haklari/10036-cumartesi-annelerinden-cumartesi Radikal of 31 December 2002] (Turkish); accessed on 16 September 2009</ref> по 200-та недела, поради силен притисок, притвор и лошо постапување.<ref>See the Report of Amnesty International [https://www.amnesty.org/en/documents/eur44/017/1998/en/ Turkey: Listen to] the [[Saturday Mothers]]; Index Number: EUR 44/017/1998 Date Published: 1 November 1998; accessed on 15 September 2009</ref> Во март 2009 година, Саботните Мајки повторно презеле свои акции, излегувајќи на протест.<ref>Reported in [http://bianet.org/english/english/34829-saturday-mothers-demand-justice Bianet of 18 May 2004] and [http://www.france24.com/en/20090316-turkey-elections-saturday-mothers-kurds-erdogan France24 of 16 March 2009]; both accessed on 15 September 2009</ref> == Мачење == Широко распространетата и систематска употреба на тортура во Турција првпат била забележана од страна на [[Амнести интернешенал]] (АИ) по [[Државен удар во Турција (1971)|турскиот државен удар]] во [[1971]] година.<ref>The File on Torture that was included in the newsletter of September 1987 is not available any more. A copy of images can be found as [http://ob.nubati.net/wiki/Illustrated_Reports_of_Amnesty_International Illustrated Reports of Amnesty International]; accessed on 14 September 2009</ref> До 2002 година, организацијата продолжила да зборува за систематска тортура во Турција.<ref>Letter of AI to [[Günter Verheugen]], quoted on [http://bianet.org/english/labor/13327-eu-warned-of-torture-in-turkey Bianet of 19 September 2002]; accessed on 14 September 2009</ref> Ѓинтер Ферхојген, комесар за проширување на [[Европска Унија|Европската Унија]] заминал во Турција во септември [[2004]] година и тврди дека мачењето веќе не е систематска пракса во Турција.<ref>See a [http://www.eppgroup.eu/press/showpr.asp?PRControlDocTypeID=1&PRControlID=2925&PRContentID=5612&PRContentLG=en press release] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20180728071235/http://www.eppgroup.eu/press/showpr.asp?PRControlDocTypeID=1&PRControlID=2925&PRContentID=5612&PRContentLG=en |date=2018-07-28 }} of the [[European People's Party]] in the European Parliament of 6 October 2004; accessed on 14 September 2009</ref> Здружението за човекови права (ХРА) протестирало против оваа проценка <ref>See [http://www.ihd.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=431:kence-yayge-sistematiktir&catid=67:genel-merkez&Itemid=213 press release of 10 September 2004] (Turkish); accessed on 14 September 2009</ref> и ги посочило неодамнешните бројки и дефиниции за систематско мачење од страна на Европскиот комитет за спречување на мачење и Комитетот на ООН против мачење.<ref>See paragraph 36 of the [http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/9057880884d32d68c125643400514e0e?Opendocument Report A/48/44/Add.1 of 15 November 1993 of the UN Committee against Torture]; accessed on 14 September 2009</ref> Од 2005 година, инцидентите на мачење се чини дека растат.<ref>[https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm 2008 Human Rights Report: Turkey], released by the Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor as part of the [[United States Department of State|US Department of State]] on February 25, 2009; accessed on 16 September 2009</ref> Според октомврискиот извештај на Претседателството за човекови права (ХРП), бројот на пријавени случаи на тортура и сурово постапување во првите шест месеци од годинава го надминал бројот пријавен во првата половина на 2007 година. ХРП објавила дека, во првата половина на годината, 178 лица пријавиле суров третман и 26 пријавиле тортура, наспроти 79 пријави за сурово постапување и 17 пријави за тортура во истиот период во 2007 година.<ref name="state.gov">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|title=Turkey|archive-url=https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|archive-date=2009-02-26}}</ref> Во извештајот за напредокот од ноември 2008 година, Европската комисија наведува, „бројот на апликации до невладини организации во врска со случаи на тортура и лошо постапување е зголемен, особено надвор од официјалните места на притвор, особено за време на приведување, пренесување или отворен без регистриран притвор... Недостасува брза, непристрасна и независна истрага за наводите за кршење на човековите права од страна на припадници на безбедносните сили. “ <ref name="EU2008">[http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_nov_2008/turkey_progress_report_en.pdf Report of the EU Commission – Enlargement of 5 November 2008]; accessed on 16 September 2009</ref> Во годишниот извештај за 2009 година, Амнести Интернешнл наведува: „Извештаите за тортура и други лошо постапување се зголемија во текот на 2008 година, особено надвор од официјалните места за притвор, но исто така и во полициските станици и затворите“.<ref>The [http://report2009.amnesty.org/en/regions/europe-central-asia/turkey report reflecting the development in 2008] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091226133736/http://report2009.amnesty.org/en/regions/europe-central-asia/turkey |date=2009-12-26 }} was accessed on 17 August 2009</ref> Во својот Годишен преглед од 2012 година, добротворната организација „Слобода од тортура“ во Велика Британија, која работи со преживеани жртви на тортура, изјавила дека добротворната организација примила 79 упати на лица од Турција за клинички третман и други услуги.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.freedomfromtorture.org/sites/default/files/documents/FFT_Ann.Rev-2011-f.pdf|title=Freedom from Torture's Annual Review 2012|publisher=Freedomfortorture.org|accessdate=2021-04-06|archive-date=2016-03-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20160330223105/http://www.freedomfromtorture.org/sites/default/files/documents/FFT_Ann.Rev-2011-f.pdf|url-status=dead}}</ref> === Смрт во притвор === Важни карактеристики на периодот по воената интервенција од 12 септември 1980 година биле непочитувањето на правото на живот и зголемувањето на случаите на тортура и смртни случаи како резултат на тортура. ФЧПТ објавила два извештаи за смртните притвори (14 и 15 години од преземањето на војската) во кои се презентира список со 419 смртни случаи во притвор (за 15 години) со сомневање дека тортурата може да била причината. Други 15 смртни случаи се припишувале на штрајкови со глад, додека медицинското запоставување било дадено како причина за 26 смртни случаи.<ref>Report of the Human Rights Foundation of Turkey: File of Torture: Deaths in Detention Places or Prisons (12 September 1980 to 12 September 1995), Ankara, March 1996 {{ISBN|975-7217-09-3}}, pages 51 to 68</ref> Врз основа на оваа листа, Хелмут Обердиек составил ревидиран список за 20 години (од 12 септември 1980 до 12 септември 2000 година) и заклучил дека во 428 случаи тортурата може да била причина за смртта на затворениците.<ref name="DIC">{{Наведена мрежна страница|url=http://ob.nubati.net/wiki/Turkey:_Deaths_in_Custody|title=Turkey: Deaths in Custody – B-Ob8ungen|work=ob.nubati.net}}</ref> Само во 2008 година Фондацијата за човекови права на Турција известила за 39 смртни случаи во затвор. Во некои случаи станува збор за тортура.<ref>See the [http://www.tuerkeiforum.net/trw/index.php/2008_Raporu:_Cezaevlerinde_%C3%96l%C3%BCm_ve_Hastalar Annual Report 2008] (Turkish); accessed on 17 September 2009</ref> Во 2012 година, двајца затворски чувари и еден службеник добиле доживотни казни затвор за тортура смрт на активистот Енгин Чебер, прва ваква пресуда во историјата на Турција.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.amnesty.org/en/news/historic-verdict-finds-turkish-officials-caused-activist-s-death-custody-2012-10-02|title=Historic verdict finds Turkish officials caused activist's death in custody|date=2 October 2012|publisher=Amnesty International|archive-url=https://web.archive.org/web/20121005171445/http://www.amnesty.org/en/news/historic-verdict-finds-turkish-officials-caused-activist-s-death-custody-2012-10-02|archive-date=5 October 2012|accessdate=7 October 2012}}</ref> === Затворски услови === Турција повеќепати била критикувана за лошите затворски услови и особено за нерешавањето на проблемот со пренатрупаноста.<ref>See the [https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2005/61680.htm country report 2005 of the Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor in US Department of State], dated 8 March 2006, accessed on 17 September 2006</ref> По турскиот државен удар во 1980 година, политичките затвореници кои се суделе во воените судови, биле држени во воени затвори и на тој начин биле подложени на воена дисциплина. Затворениците биле обврзани да учествуваат во секојдневни прозивки, пеење маршеви и вежби на отворено.<ref name="AI-DS">Report of Amnesty International [http://ob.nubati.net/wiki/Devrimci_Sol Turkey: The Istanbul Devrimci Sol Trial]; online edition, accessed on 18 September 2009</ref> Особено, воените затвори во [[Дијарбакир]] и Мамак (последниот во [[Анкара]]) станале познати по рутинските тепања што ги придружувале обидите за воведување на воена дисциплина меѓу цивилите. Покрај тоа, таканаречените „инаугуративни тепања“ биле институционализирани во скоро сите затвори во Турција. Во 2008 година продолжиле обвинувањата за лошо постапување во затворите. Изолацијата од мала група останало проблем низ затворскиот систем за луѓето обвинети или осудени за политички мотивирани дела.<ref>Compare the [http://report2009.amnesty.org/en/regions/europe-central-asia/turkey 2009 Report of Amnesty International] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091226133736/http://report2009.amnesty.org/en/regions/europe-central-asia/turkey |date=2009-12-26 }}; accessed on 20 September 2009</ref> Фондацијата за човекови права на Турција регистрирала 39 смртни случаи во затвор.<ref>2008 Annual Report to be found on the [http://www.tuerkeiforum.net/trw/index.php/2008_Raporu:_Cezaevleri_ve_%C4%B0nsan_Haklar%C4%B1 pages of the Democratic Turkey Forum] (Turkish); accessed on 20 September 2009</ref> Во март 2020 година, следејќи ја опасната по живот состојба на затворите за време на [[Коронавирус|пандемијата на коронавирусите]], владата на [[Турција]] информирала дека подготвува нацрт за ослободување на 100.000 затвореници. Сепак, [[Амнести интернешенал|Амнести Интернешнл]] заедно со неколку други организации изјавиле дека сепак се грижат за новинарите и бранителите на човековите права, кои според перципираната политика на владата, ќе останат зад решетки.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2020/03/turkey-imprisoned-journalists-human-rights-defenders-and-others-now-at-risk-of-covid-19-must-be-urgently-released/|title=Turkey: Imprisoned journalists, human rights defenders and others, now at risk of Covid-19, must be urgently released|work=Amnesty International|accessdate=30 March 2020}}</ref> == Слобода на вероисповед == Иако нејзиното население е претежно муслиманско, Турција тврди дека е секуларна земја според членот 24 од турскиот устав. Двете главни исламски текови во Турција се сунити и алеви. Во [[Турција]] Алевите се малцинство, проценето на 17 проценти од муслиманското население.<ref name="rel">The report of Amnesty International on [http://ob.nubati.net/wiki/Prosecution_of_Religious_Activists Prosecution of Religious Activists] was published in November 1987</ref> Верското образование е задолжително во основното и средното образование (член 24 од Уставот). Главно се учи сунитската [[теологија]]. Владата ги надгледува верските објекти и образование на муслиманите преку својот Директорат за верски работи, кој е под надлежност на премиерот. Директориумот ја регулира работата на 77.777 регистрирани џамии во земјата и вработува локални и провинциски имами, кои се државни службеници. Сунитските имами се номинирани и платени од државата.<ref>[https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm 2008 Human Rights Report] of the Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (US State Department) of 25 February 2009; accessed on 21 September 2009</ref> Алевитите се молат во џемеви (места за собирање) и немаат правен статус како места за богослужба во државата. Сепак, [[Кушадаси]] и Тунџели пресудиле во 2008 година дека џемевите се сметаат за места за богослужба.<ref name="state.gov">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|title=Turkey|archive-url=https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|archive-date=2009-02-26}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm "Turkey"]. Archived from [https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm the original] on 2009-02-26.</cite></ref> Точни бројки за неисламското население во Турција не се достапни. Според некои извори, христијанското население се проценува помеѓу три и пет проценти.<ref name="rel">The report of Amnesty International on [http://ob.nubati.net/wiki/Prosecution_of_Religious_Activists Prosecution of Religious Activists] was published in November 1987</ref> Нивните заедници главно постојат во [[Истанбул]] со ерменски и [[Вселенски патријарх|грчко-православни христијани]] ; во југоисточна Турција може да се најдат други групи како Сиријци и Језидите. Во големите градови постојат [[Евреи|еврејски]] и други заедници, како што се [[Јеховини сведоци|Јеховините сведоци]]. Според [[Лозански договор|Лозанскиот договор,]] само ерменската, грчката и еврејската заедница се признати како малцинства. Според организацијата за човекови права Мазлумдер, војската обвинувала поединци за недостаток на дисциплина за активности што вклучувале извршување на муслимански молитви или брак со жени кои носеле шамии. Во декември 2008 година, Генералштабот издал 24 разрешувања, од кои пет се однесувале на наводниот исламски фундаментализам.<ref name="state.gov">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|title=Turkey|archive-url=https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|archive-date=2009-02-26}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm "Turkey"]. Archived from [https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm the original] on 2009-02-26.</cite></ref> Според извештајот за напредокот на 2008 година на слободата на вероисповед на Европската унија, слободата на обожавање продолжила генерално да се почитува. Законот за фондации усвоен во февруари 2008 година, меѓу другото, се осврнува на низа имотни проблеми во врска со немуслиманските малцинства.<ref name="EU2008">[http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_nov_2008/turkey_progress_report_en.pdf Report of the EU Commission – Enlargement of 5 November 2008]; accessed on 16 September 2009</ref> == Слобода на изразување == Членот 26 од Уставот гарантира [[Слобода на говорот|слобода на изразување]]. Членовите 27 и 28 од Уставот гарантираат „слобода на изразување“ и „непречено ширење на мислата“. Ставот 2 на членот 27 потврдува дека „правото на дисеминација не се остварува заради промена на одредбите од членовите 1, 2 и 3 од [Уставот]“, предметните членови кои се однесуваат на [[Унитарна држава|унитарните]], [[Секуларност|секуларните]], [[Демократија|демократските]] и [[република]]нските природата на државата. Законот 765 (стариот кривичен законик) што стапил на сила на 1 март 1926 година, ја ограничил слободата на изразување, и покрај неколкуте измени и дополнувања.<ref name="Background">See [http://ob.nubati.net/wiki/Background_to_the_Legal_System Background to the Legal System]; accessed on 11 October 2009</ref> Законот 5237 што го заменил стариот кривичен законик на 1 јуни 2005 година зачува неколку одредби што ја ограничуваат слободата на мислата и изразувањето. Голем број специјални закони како што се Законот 5816, Закон за печат и Закон за политички партии исто така ја ограничуваат слободата на изразување.<ref name="AIpix">The report of Amnesty International Turkey: Human Rights Denied appeared in November 1988 (AI Index: EUR/44/65/88); the report can be [http://ob.nubati.net/wiki/Illustrated_Reports_of_Amnesty_International accessed as scanned images]. Freedom of expression are the page (images 3–6)</ref> Во 1970-тите и 1980-тите најчесто се користеле членовите 141 (членство во комунистички организации), 142 (комунистичка или сепаратистичка пропаганда) и 163 (членство или пропаганда за антисекуларни организации) од Законот 765 (Турскиот кривичен законик, ТКЗ) да се казни мирното спротивставување.<ref name="AIpix">The report of Amnesty International Turkey: Human Rights Denied appeared in November 1988 (AI Index: EUR/44/65/88); the report can be [http://ob.nubati.net/wiki/Illustrated_Reports_of_Amnesty_International accessed as scanned images]. Freedom of expression are the page (images 3–6)</ref> На 12 април 1991 година стапил на сила законот ''3713'' за борба против тероризмот, кој ги укинал овие одредби, но задржал дел од член 142 ТКЗ во член 8 АТЛ.<ref name="Background">See [http://ob.nubati.net/wiki/Background_to_the_Legal_System Background to the Legal System]; accessed on 11 October 2009</ref> Новинари, политичари, бранители на човекови права и синдикалци биле осудени според оваа одредба, честопати едноставно затоа што го користеле зборот „ [[Курдистан]] “.<ref>See an [http://www2.irb-cisr.gc.ca/en/research/ndp/ref/index_e.htm?docid=246&cid=0&sec=CH03 Issue Paper on the Situation of the Kurds] {{Семарх|url=https://archive.is/20130101091555/http://www2.irb-cisr.gc.ca/en/research/ndp/ref/index_e.htm?docid=246&cid=0&sec=CH03 |date=2013-01-01 }} by the Immigration and Refugee Board of Canada, February 1996; accessed on 11 October 2009</ref> Откако Европскиот суд за човекови права донел повеќе од 100 пресуди со кои се утврдила повреда на членот 10 од Европската конвенција за човекови права, биле направени измени во постојното законодавство.<ref>See [https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?Ref=ResDH%282004%2938&Language=lanEnglish Resolution ResDH(2004)38]; accessed on 11 October 2009</ref> Членот 8 од АТЛ бил укинат со законот 4928 од 30 јули 2003 година. Друг често користен член 312/2 од ТКЗ (поттикнување на омраза и непријателство) бил изменет и дополнет со Законот 4744 од 9 февруари 2002 година. Новата верзија ја намалила употребата на овој член со воведување на услов „ако поттикнувањето може да го загрози јавниот ред и мир“. Новата формулација (и реченици) за такво „дело“ сега се содржани во член 216 од Законот 5237. Казната дека само критиката не треба да се казни според член 159 од Законот 765 (оцрнување на турската припадност, Република или Големото национално собрание на Турција) била додадена на текстот на законот, иако тоа веќе било утврдено во судската практика. „Прекршокот“ сега е опишан во член 301 од Законот 5237. По сериозни критики од невладини организации и европски институции, членот 301 повторно бил изменет на 30 април 2008 година. Амандманите вовеле барање за дозвола да се добие од министерот за правда со цел да се започне кривична истрага.<ref name="EU2008">[http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_nov_2008/turkey_progress_report_en.pdf Report of the EU Commission – Enlargement of 5 November 2008]; accessed on 16 September 2009</ref> Хјуман рајтс воч на 26 јули 2017 година објавил дека во текот на изминатата година, стотици продажни места биле затворени или преземени под овластувањата за вонредна состојба Повеќе од 160 [[новинар]]и и медиумски работници сега се во [[затвор]] или претходен притвор, според турската невладина организација за набудување на медиумите П24. Тие вклучуваат 10 од вработените во Кумхуријет на кои им се [[Судење|суди]].<ref>[https://www.hrw.org/news/2017/07/26/turkey-freedom-expression-dock In Turkey, Freedom of Expression is in the Doc] k</ref> По усвојувањето на измените и дополнувањата на членот 301, турските судови до септември 2008 година проследиле 257 случаи до министерот за правда за претходно овластување. Министерот разгледал 163 случаи и одбил да даде дозвола за постапување во 126 случаи.<ref name="EU2008">[http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_nov_2008/turkey_progress_report_en.pdf Report of the EU Commission – Enlargement of 5 November 2008]; accessed on 16 September 2009</ref> Министерот за правда овластил кривичните истраги да продолжат во 37 случаи. Ова опфатило еден случај што бил покренат по изјавата на турски писател за ерменското прашање, кратко по убиството на турскиот новинар со ерменско потекло, Хрант Динк Другите законски одредби што ја ограничуваат слободата на изразување вклучуваат членови 215, 216 и 217 од Турскиот кривичен законик, со кои се кривично дело против јавниот ред и мир, а Антитерористичкиот закон е применет за гонење и осудување на оние што изразуваат ненасилно мислење за курдските прашања.<ref name="EU2008">[http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_nov_2008/turkey_progress_report_en.pdf Report of the EU Commission – Enlargement of 5 November 2008]; accessed on 16 September 2009</ref><ref>For a (German) list of offences see [http://www.tuerkeiforum.net/Meinungsfreiheit#Die_wichtigsten_Bestimmungen_im_Einzelnen this page of the Democratic Turkey Forum] (DTF). The DTF also has a page on [http://www.tuerkeiforum.net/Urteile_in_Prozessen_aus_dem_Jahre_2008 verdicts in 2008] and [http://www.tuerkeiforum.net/Sortierbare_Tabellen statistics for 2008]</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://www.theguardian.com/media/greenslade+world/turkey|title=Turkey (News)|work=The Guardian|location=London}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.eurasiareview.com/turkey-destruction-of-ahmet-siks-unpublished-book-a-very-dangerous-precedent-28032011/|title=Turkey: Destruction Of Ahmet Sik's Unpublished Book 'A Very Dangerous Precedent' Eurasia Review|date=2011-03-28|publisher=Eurasiareview.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110613063854/http://www.eurasiareview.com/turkey-destruction-of-ahmet-siks-unpublished-book-a-very-dangerous-precedent-28032011/|archive-date=2011-06-13|accessdate=2014-02-06}}</ref> Употребата на [[Турска азбука|турската азбука]] е наложена со закон, како одраз на историскиот премин од арапско на латинско писмо. Според извештајот на Хјуман рајтс воч 2019, Турција има максимален број затворени новинари. Во февруари 2018 година, истакнатите новинари Ахмет Алтан, Мехмет Алтан и Назли Иличак биле осудени на доживотен затвор без условно ослободување, под обвинение за спојување.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/turkey|title=Turkey Events of 2018|publisher=Human Rights Watch}}</ref> На 3 јули 2020 година, во судење од висок профил, турскиот суд го осудил почесниот претседател на [[Амнести интернешенал|Амнести Интернешнл]] Турција, Танер Килич, на шест години и три месеци затвор, обвинувајќи го за член на терористичка организација. Поранешниот директор на организацијата Адил Есер исто така бил осуден на две години и еден месец, заедно со членовите Гунал Курсун и Озлем Далгиран, под истите обвиненија. Групата за човекови права ги отфрлила сите обвиненија. Организациите за човекови права тврдат дека држењето на лица обвинети за терористички дела во продолжен притвор и понатаму се широко користени во Турција и предизвикало загриженост во врска со тоа да стане форма на скратена казна.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://edition.cnn.com/2020/07/03/asia/turkey-amnesty-international-court-verdict-intl/index.html|title=Turkey convicts human rights activists on terror charges|work=CNN|accessdate=3 July 2020}}</ref> === Слобода на медиумите === Според Комитетот за заштита на новинарите (КЗН), [[Партија на правдата и развојот|владата на АКП]] спровела една од најголемите светски удари за слободата на медиумите.<ref name="CPJ">{{Наведена мрежна страница|url=http://cpj.org/reports/2012/10/turkeys-press-freedom-crisis-summary.php|title=Turkey's Press Freedom Crisis|last=Turkey's Press Freedom Crisis|publisher=Committee to Protect Journalists|accessdate=9 February 2013}}</ref><ref name="cpj.org1">{{Наведена мрежна страница|url=https://cpj.org/reports/2016/12/journalists-jailed-record-high-turkey-crackdown.php|title=Turkey's crackdown propels number of journalists in jail worldwide to record high|work=cpj.org|accessdate=17 January 2017}}</ref> Многу новинари биле уапсени со употреба на обвиненија за „''тероризам''“ и „''антидржавни активности''“, како што се случаите „''Ергенекон''“ и „ ''Балјоз''“, додека илјадници се истражени под обвиненија како „''оцрнување на турската припадност''“ или „''навреда на исламот''“. Во 2017 година, КЗН идентификувал 81 затворени новинари во Турција (вклучувајќи го и уредништвото на ''Кумхуријет'', најстариот турски весник кој сè уште е во оптек), сите директно држени за објавената работа (рангирана на првото место во светот во 2017 година, со повеќе новинари во затвор отколку во [[Иран]], [[Еритреја]] или [[Кина]]); додека во 2015 година ''Freemuse'' идентификувал девет музичари затворени за нивната работа (рангирана на третото место во таа година по [[Русија]] и [[Кина]]).<ref name="freemuse">{{Наведена мрежна страница|url=http://freemuse.org/archives/9534|title=Russia, China and Turkey top yearly list of music freedom violations|work=freemuse.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20150219151449/http://freemuse.org/archives/9534|archive-date=19 February 2015|accessdate=19 February 2015}}</ref> Во 2015 година турските медиуми биле оценети како ''неслободни'' од [[Фридом Хаус]].<ref name="freedomhouse">{{Наведена мрежна страница|url=https://freedomhouse.org/country/turkey#.VMnmzS7D8uk|title=Turkey|work=freedomhouse.org|accessdate=29 January 2015}}</ref> Во својата резолуција „''Функционирањето на демократските институции во Турција''“ на [[22 јуни]] [[2016]] година, Парламентарното собрание на [[Совет на Европа|Советот на Европа]] предупредило дека „''неодамнешните случувања во Турција што се однесуваат на слободата на медиумите и изразувањето, ерозијата на владеењето на правото и Прекршувањата на човековите права во врска со антитерористичките безбедносни операции во југоисточна Турција (...) покренаа сериозни прашања во врска со функционирањето на нејзините демократски институции'' “.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.hurriyetdailynews.com/rights-violations-terror-ops-threaten-turkeys-democratic-institutions-pace.aspx?pageID=238&nID=100835&NewsCatID=339|title=Rights violations, terror ops threaten Turkey's democratic institutions: PACE|date=23 June 2016|work=Hurriyet Daily News|access-date=23 June 2016}}</ref> На [[29 април]] [[2017]] година, турските власти го блокирале пристапот до [[Интернет]] до [[Википедија]] на сите јазици низ Турција.<ref name="tb">{{Наведена мрежна страница|url=https://turkeyblocks.org/2017/04/29/wikipedia-blocked-turkey/|title=Wikipedia blocked in Turkey|date=29 April 2017|work=Turkey Blocks|accessdate=29 April 2017}}</ref><ref name="BBC">{{Наведени вести|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-39754909|title=Turkish authorities block Wikipedia without giving reason|date=29 April 2017|work=BBC News|access-date=29 April 2017|language=en-GB}}</ref> Ограничувањата биле воведени во контекст на чистките што следеле по обидот за државен удар, неколку недели по значајниот уставен референдум и по повеќе селективно делумно блокирање на содржината на Википедија во претходните години.<ref name="Kingsley">{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2017/04/30/world/europe/turkey-purge-wikipedia-tv-dating-shows.html|title=Turkey Purges 4,000 More Officials, and Blocks Wikipedia|last=Kingsley|first=Patrick|date=30 April 2017|work=The New York Times|access-date=30 April 2017|issn=0362-4331}}</ref> По забраната, [[Џими Велс]], основач на Википедија, бил поканет од Светската изложба на градови во [[Истанбул]] од 15 до 18 мај.<ref name="tpjw">{{Наведена мрежна страница|url=https://turkeypurge.com/turkey-disinvites-wikipedia-founder-from-istanbul-expo|title=Days after banning Wikipedia, Turkey disinvites founder from Istanbul expo|date=2 May 2017|publisher=Turkey Purge|language=en-US|accessdate=3 May 2017}}</ref> Турскиот професор по право Јаман Акдениз проценил дека Википедија е една од околу 127.000 мрежни места блокирани од турските власти. Околу 45 проценти од Турците ја заобиколиле блокадите на Интернет, во еден момент или на друг, со користење на [[виртуелна приватна мрежа]] (VPN).<ref>{{Наведени вести|url=https://www.nytimes.com/2017/06/10/world/europe/turkey-wikipedia-ban-recep-tayyip-erdogan.html|title=Turks Click Away, but Wikipedia Is Gone|last=Patrick Kingsley|date=10 June 2017|work=The New York Times|access-date=11 June 2017}}</ref> На 15 јануари 2020 година пристапот започнал постепено да се обновува, откако Уставниот суд пресудил дека забраната ја нарушува слободата на изразување, 991 дена по почетокот на блокадата.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-51133804|title=Turkey's Wikipedia ban ends after almost three years|date=16 January 2020|work=BBC News|access-date=16 January 2020}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=http://www.hurriyetdailynews.com/wikipedia-ban-to-be-lifted-after-top-court-ruling-issued-150993|title=Wikipedia ban to be lifted after top court ruling issued|date=15 January 2020|work=Hurriyet Daily News|access-date=17 January 2020}}</ref> === Акција за пуч во 2016 година === [[Податотека:Turkish_journalists_protesting_imprisonment_of_their_colleagues_in_2016.jpg|мини| Турските новинари протестираат против затворањето на нивните колеги на [[Ден на човековите права|Денот на човековите права]], 10 декември 2016 година]] По [[Обид за државен удар во Турција (2016)|обидот за воен удар]] во 2016 година, владата на претседателот [[Реџеп Таип Ердоган]] прогласила вонредна состојба и започнала идеолошка чистка на владата и граѓанското општество. Владата го обвинила својот поранешен сојузник на движењето Ѓулен за пучот, и го прогласил за терористичка организација кон крајот на 2015 година. Чистката била критикувана на меѓународен план, вклучително и од високиот комесар на ООН за човекови права Зеид Раад ел-Хусеин и американскиот државен секретар [[Џон Кери]], кои исто така го осудиле обидот за државен удар. Критичарите изјавиле дека турската влада ја користи терористичката припадност како преправа за да ги потисне неистомислениците и да ги казни генерално политичките противници на Ердоган.<ref>[https://www.cnn.com/2018/03/10/europe/turkey-journalists-cumhuriyet-court-intl/index.html Turkish court frees 2 journalists on bail in trial of Cumhuriyet opposition paper]</ref> Владата тврди дека е поврзана со движењето Ѓулен или со [[Курдска работничка партија|Работничката партија]] на Курдистан (исто така наведени како терористички организации) како причина за отпуштања и апсења. Чистката резултирала со отпуштање на десетици илјади државни службеници, вклучувајќи илјадници полицајци и наставници. Апсењата вклучиле илјадници припадници на војската; околу една третина од судиите во земјата; курдски активисти, градоначалници, гувернери и членови на парламентот, особено оние поврзани со [[Демократска партија на народите (Турција)|ХДП]] (кои се спротивставиле на пучот); и новинари. Повеќе од 50.000 луѓе биле уапсени, а над 160.000 отпуштени од работа.<ref>{{Наведени вести|url=https://uk.reuters.com/article/uk-southkorea-politics-park/south-korean-court-jails-former-president-park-for-24-years-idUKKCN1HC2ZR|title=Turkey orders 70 army officers detained over Gulen links – CNN Turk|date=29 March 2018|work=Reuters}}</ref> Разни телевизии, радио станици, весници, списанија и издавачки куќи биле затворени, а десетици илјади пасоши биле одземени. Големото внимание на меѓународните медиуми и меѓународните дипломатски преговори следеле по апсењето на десетмина бранители на човековите права во јули 2017 година, и тие станале меѓународно познати како Истанбул 10. Википедија останала блокирана во Турција помеѓу април 2017 година - јануари 2020 година. === Приговор на совеста === Во моментов нема одредба за [[приговор на совеста]]. Во членот 72 од турскиот устав се вели: „Националната служба е право и должност на секој Турчин. Начинот на кој оваа служба ќе се изврши, или се смета за извршена, или во вооружените сили или во јавната служба, се уредува со закон. “ Ова во принцип ќе овозможи невоена алтернатива.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.wri-irg.org/co/rtba/turkey.htm|title=Turkey|accessdate=6 March 2015}}</ref> Турција, [[Белорусија]] и [[Азербејџан]] се единствените европски земји кои не воведоа никакво законодавство за приговор на совеста.<ref>See [http://www.quaker.org/qcea/coreport/executivesummary2008.htm Report] of the [[Religious Society of Friends|Quaker Council for European Affairs]] on The Right to Conscientious Objection in Europe: A Review of the Current Situation</ref> Во јануари 2006 година, Европскиот суд за човекови права пресудил дека Турција го прекршила членот 3 од [[Европска конвенција за човекови права|Европската конвенција за човекови права со]] кој се забранува понижувачко постапување во случајот поврзан со Осман Мурат Улке, првиот приговор на совеста кој бил затворен заради неговиот приговор. Друг приговорник на совеста, Мехмет Тархан, бил осуден на четири години затвор од воениот суд во 2005 година за одбивање да ја изврши својата воена служба, но подоцна бил ослободен во март 2006 година. Сепак, тој е сè уште осуден и ќе биде уапсен на повидок. Во поврзан случај, новинарот Перихан Магден бил суден и ослободен од турски суд за поддршка на Тархан и за застапување приговор на совеста како човеково право. Од 1989 година, 74 лица одбиле да извршат задолжителна воена служба во Турција. Само на шестмина им се судело дека биле приговор на совеста или биле испратени во воената единица на која им биле доделени откако биле заробени.<ref name="Zaman">See an [http://www.todayszaman.com/tz-web/news-186485-101-legal-amendments-to-be-made-for-conscientious-objectors.html article] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20091019013957/http://www.todayszaman.com/tz-web/news-186485-101-legal-amendments-to-be-made-for-conscientious-objectors.html |date=2009-10-19 }} in the Turkish daily [[Zaman (newspaper)|ZamanToday]] of 8 September 2009</ref> КО може да бидат казнети според член 63 од Турскиот воен кривичен законик за избегнување на воена служба. КО кои привлекуваат внимание на медиумите или објавуваат написи за нивното одбивање да извршат воена служба, исто така може да бидат казнети со затвор од шест месеци до две години според член 318 од Турскиот кривичен законик за „отуѓување на луѓето од вооружените сили“. Во 2004 година бил воведен нов Кривичен законик (Закон бр. 5237). Според претходниот Кривичен законик, „отуѓување луѓе од вооружените сили“ се казнувало според член 155 со слична казна затвор.<ref name="Quakers">[http://www.quaker.org/qcea/coreport/turkey.pdf Country report of the Quakers], 2005</ref> Некои припадници на верски конфесии кои им забрануваат на своите членови да носат оружје, особено [[Јеховини сведоци|Јеховините сведоци]], исто така, одбиле да извршуваат воена служба. Членовите на Јеховините сведоци редовно биле осудувани на казна затвор според член 63 од Кривичниот законик за избегнување на воена служба. Во последниве години, наводно, на Јеховините сведоци редовно им е дозволено да извршуваат невооружена воена служба во вооружените сили. Тие го испочитувале ова.<ref name="Quakers">[http://www.quaker.org/qcea/coreport/turkey.pdf Country report of the Quakers], 2005</ref> Мухамед Сердар, млад муслиман, го објавил својот совесен приговор на воената служба во 2011 година и тврди дека неговиот приговор се заснова на неговата муслиманска вера. Откако служел неколку месеци во вооружените сили, тој тврдел дека доживеал непочитувачко мешање во неговата религиозна практика, како и индоктринација за тридецениската војна на Турција со курдските бунтовници.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2012/01/201212985551607740.html|title=Turkey's civilian-military complex|last=Pinar Kemerli|date=2012-02-17|work=Aljazeera|access-date=2012-02-19}}</ref> Повеќето Курди се муслимани. Вклучени се и други случаи на затвор * Халил Савда: Тој бил осуден на 21,5 месеци затвор <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.wri-irg.org/news/alerts/msg00085.html|title=Article of War Resisters International on Halil Savda|publisher=Wri-irg.org|accessdate=2014-02-06}}</ref> * Мехмет Бал: Тој постојано бил во затвор во 2002, 2003 и 2008 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.wri-irg.org/news/alerts/msg00109.html|title=Related article of War Resisters International on Mehmet Bal|publisher=Wri-irg.org|accessdate=2014-02-06}}</ref> Наводно бил претепан во затвор.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.wri-irg.org/news/alerts/msg00110.html|title=War Resisters International on Mehmet Bal's ill-treatment|publisher=Wri-irg.org|accessdate=2014-02-06}}</ref> [[Совет на Европа|Советот на Европа]] и [[Обединети нации|Обединетите нации]] редовно ја повикуваат Турција да го признае правото на приговор на совеста. Во март 2004 година, Парламентарното собрание на Советот на Европа изјавило дека: „И покрај геостратешката позиција на Турција, Собранието бара Турција да го признае правото на приговор на совеста и да воведе алтернативна цивилна служба“.<ref name="Quakers">[http://www.quaker.org/qcea/coreport/turkey.pdf Country report of the Quakers], 2005</ref> Во септември 2009 година, турскиот печат објавил дека турската влада размислува да создаде регулативи во врска со приговорите на совеста. Според амандманот што е планиран по ова прашање, оние што одбиваат да извршат задолжителна воена служба повеќе нема да бидат присилени во војска додека се во притвор и ќе можат да бидат бранети пд адвокат додека им се суди. Тие исто така ќе можат да имаат корист од Законот за условна казна.<ref name="Zaman">See an [http://www.todayszaman.com/tz-web/news-186485-101-legal-amendments-to-be-made-for-conscientious-objectors.html article] in the Turkish daily [[Zaman (newspaper)|ZamanToday]] of 8 September 2009</ref> === Цитати за слободно мислење во Турција === * Амнести Интернешнл: „Бранителите на човекови права, писатели, новинари и други беа неправедно гонети според неправедни закони и беа подложени на произволни одлуки од судии и обвинители. Судовите, исто така, постапувале непропорционално при затворање на мрежни места врз основа на објавени предмети. Луѓето кои изразуваа спротивставени ставови останаа изложени на ризик, а на поединци им се заканува насилство од непознати лица или групи. Беа обезбедени полициски телохранители во голем број случаи. “ <ref name="AI2009">{{Наведена мрежна страница|url=http://report2009.amnesty.org/en/regions/europe-central-asia/turkey#freedom-of-expression|title=2009 Annual Report of Amnesty International|publisher=Report2009.amnesty.org|accessdate=2014-02-06|archive-date=2009-12-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20091226133736/http://report2009.amnesty.org/en/regions/europe-central-asia/turkey#freedom-of-expression|url-status=dead}}</ref> * Хјуман рајтс воч: „Критичката и отворена дебата се зголеми, дури и кога продолжуваат ограничувањата на слободата на говорот“. * [[Стејт департмент|Стејт департмент на САД]] : „Владата ја ограничи слободата на изразување преку употреба на уставни ограничувања и бројни закони, вклучително и членови од кривичниот законик за забрана за навреди кон владата, државата,„ турската нација “или институцијата и симболите на република Ограничувањата на слободата на изразување се применуваат на Интернет, а судовите и независниот одбор им наредија на телекомуникациските услужници да го блокираат пристапот до мрежните места во приближно 1.475 наврати. “ <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|title=Country report for 2008|date=2009-02-25|publisher=State.gov|archive-url=https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|archive-date=2009-02-26|accessdate=2014-02-06}}</ref> * [[Европска Унија|Европската унија]] : „Има одреден напредок во напорите за зајакнување на заштитните мерки за слобода на изразување, што е приоритет на Партнерството за пристапување. Сепак, само постојаната евиденција на спроведувањето ќе покаже дали ревидираниот напис е адекватен или не. “ <ref name="EU2008">[http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_nov_2008/turkey_progress_report_en.pdf Report of the EU Commission – Enlargement of 5 November 2008]; accessed on 16 September 2009</ref> == Слобода на собирање == Член 34 од Уставот од 1982 година (изменет и дополнет на 17 октомври 2001 година) вели: „Секој има право да одржува невооружени и мирни состаноци и демонстративни маршеви без претходно одобрение“. Ограничувањата можат да се воведат само врз основа на национална безбедност и јавен ред, или спречување на извршување на криминал, јавно здравје и јавен морал или за заштита на правата и слободите на другите. Членот 3 од законот 2911 за демонстрации и состаноци предвидува: „Секој има право да одржи невооружен и мирен собир без претходно одобрение“.<ref>[[wikisource:Constitution of the Republic of Turkey|Text of the Constitution in Wikisource]]. The Turkish text of [http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/641.html Law 2911] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100411051817/http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/641.html |date=2010-04-11 }}</ref> Како и да е, Амнести Интернешнл во 2009 година изјавил дека е одбиено правото на слобода на мирно собирање, а службените лица за спроведување на законот употребиле прекумерна сила за да ги растераат демонстрациите.<ref name="AI2009">{{Наведена мрежна страница|url=http://report2009.amnesty.org/en/regions/europe-central-asia/turkey#freedom-of-expression|title=2009 Annual Report of Amnesty International|publisher=Report2009.amnesty.org|accessdate=2014-02-06}}</ref> Смртните случаи поради прекумерна полициска сила за време на демонстрациите имаат долга историја во Турција. Тие вклучуваат * Масакр на плоштадот Таксим од 1 мај 1977 година, бројот на жртвите варира помеѓу 34 и 42 * Жртви на 1 мај Ден на трудот (сите во Истанбул): ** 1989 година: Убиено 1 лице <ref>See [[:tr:1 Mayıs İşçi Bayramı|the Turkish Wikipedia]]</ref> ** 1996: убиени 3 демонстранти. * Прослави на Курдската Нова Година; обично на или околу 21 март секоја година ** 1991: Застрелани 31 лица <ref>[http://bianet.org/bianet/bianet/17453-newroz-1991-2002-neler-oldu The independent correspondence network BIANET on 20 March 2003], Article by Hacer Yildirim Foggo, Turkish, accessed on 12 October 2009</ref> Годишниот извештај на Фондацијата за човекови права на Турција (ФЧПТ) објавил дека еден демонстрант бил убиен во Нусајбин.<ref name="ReferenceA">Annual Report 1991, Ankara January 1992, (Turkish version) page 62</ref> ** 1992 година: најмалку 91 лица во три града на југоисток, Џизре, Шрнак и Нусајбин и уште 9 други на други места во регионот, и според Хелсинки Воч, „сите или скоро сите жртви резултираа од непотребни и неоправдани напади од страна на турските безбедносни сили против мирните курдски цивилни демонстранти.<ref>[http://www.kurdistan.org/Articles/avebury.html Turkey's Kurdish Policy in the Nineties] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20100427044204/http://www.kurdistan.org/Articles/avebury.html |date=2010-04-27 }}, paper presented at the Middle East Studies Association in Washington, DC in December 1995 by Lord Eric Avebury</ref> ** 1993 година: Три лица биле убиени во [[Адана]] и во [[Батман (град)|Батман]].<ref>HRFT: Annual Report 1993, Ankara June 1994, (English version) page 41</ref> * Различни прилики ** Погреб на Ведат Ајдин во Дијарбакир во јуни 1991 година, 15 лица биле застрелани Годишниот извештај на ФЧПТ објавил дека се убиени седум демонстранти. ** За време на демонстрациите во Дигор поради 9-годишнината од почетокот на вооружената борба на ПКК на 15 август 1984 година. 15 демонстранти биле убиени.<ref>HRFT, Annual Report 1993, Ankara June 1994, (English version) page 114</ref> ** 20 лица загинале во Гази за време на немирите што започнале со истрели во кафуле, во кои честопати се наоѓале Алевитите.<ref>HRFT: Annual Report 1995, Ankara February 1997, {{ISBN|975-7217-13-1}} (English version) page 193</ref> ** Погреб на милитантите на ПКК на крајот на март 2006 година: 13 лица биле убиени во Дијарбакир и на други места <ref>See the [http://www.tuerkeiforum.net/Wochenbericht_14/2006 weekly summary of events in Turkey]; published by the Democratic Forum in German, week 14/2006</ref> Во јули 2017 година, Турција уапсила, во пресрет на самитот на Г20 во Хамбург 12 лица. Меѓу нив биле и Идил Есер, шеф на Амнести Интернешнл Турција, Питер Штудтнер, сопственик на хотел и шведски и германски приправник. Активистите кои биле приведени се Илкнур Јустун од т.н. Женска коалиција, адвокатот Ѓунал Курсун и Вели Аџу од Здружението за агенда за човекови права.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2017/jul/06/amnesty-says-turkey-director-and-activists-detained-in-istanbul Amnesty says Turkey director and activists detained in Istanbul] Guardian 6 July 2017</ref> == Слобода на здружување == Законот предвидува слобода на здружување. Според законот, лицата кои организираат здружение не треба претходно да ги известуваат властите, но здружението мора да обезбеди известување пред да комуницира со меѓународни организации или да добие финансиска поддршка од странство, и мора да обезбеди детални документи за таквите активности.<ref name="state.gov">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|title=Turkey|archive-url=https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|archive-date=2009-02-26}}</ref> Уставот го потврдува правото на работниците да формираат [[синдикат]]и „без да добијат дозвола“ и „да поседуваат право да станат член на синдикат и слободно да се повлечат од членството“ (член 51). Членовите 53 и 54 го потврдуваат правото на работниците колективно да се договараат и да штрајкуваат, соодветно. До март 2008 година биле забранети вкупно 26 политички партии, две од нив пред Уставниот суд (местото каде се носат ваквите одлуки) биле основани на 25 април 1962 година. Оваа бројка не ги вклучува 18-те политички партии кои биле забранети веднаш по државниот удар во 1980 година и распуштени на 16 октомври 1981 година. Големото национално собрание на Турција го донел законот 2533 на 19 јуни 1992 година, со кој се дозволува повторно отворање на овие партии.<ref>[http://www.yeniozgurpolitika.org/?bolum=haber&hid=29493 Yeni Özgür Politka of 17 March 2008]; accessed on 12 October 2009</ref> Фондацијата за социјални, економски и политички истражувања (ТЕСАВ) има детални информации за затворањето на политичките партии. Тие наведуваат десет политички партии (наместо две) кои биле затворени пред формирањето на Уставниот суд.<ref>In October 2009 [http://www.tesav.org.tr/ the website of TESAV] had direct links to the documents in Turkish.</ref> Деталите се прикажани во следната табела: 1. политички партии '''затворени пред основањето на Уставниот суд''' : {| class="wikitable collapsible collapsed" !Бр. ! Име ! Име (турски) ! основана ! затворена ! Седиште |- | 1 | Демократска партија | Demokrat Parti | 07.01.1946 | 29.09.1960 | Анкара |- | 2 | Партија на селаните | Çiftçi ve K veylü Partisi | 24.04.1946 | 02.06.1946 | Бурса |- | 3 | Турција Социјалистичка партија | Türkiye Sosyalist Partisi | 14.05.1946 | 1952 | Истанбул |- | 4 | Партија на нацијата | Millet Partisi | 20.07.1948 | 27.01.1954 | Анкара |- | 5 | Демократска работничка партија | Demokrat İşçi Partisi | 26.09.1950 | 1950 | Истанбул |- | 6 | Владејачка партија |Güden Partisi | 14.07.1951 | 1951 | Истанбул |- | 7 | Исламска демократска партија | İslam Demokrat Partisi | 01.08.1951 | 1952 | Истанбул |- | 8 | Партија на татковината | Vatan Partisi | 22.10.1954 | 1966 | Истанбул |- | 9 | Мала партија | Ufak Parti | 23.05.1957 | 1957 | Ерзурум |- | 10 | Партија за еднаквост | Müsavat Partisi | 13.02.1961 | 1961 | Истанбул |} 2 Политички партии '''затворени од Уставниот суд''' {| class="wikitable collapsible collapsed" !No. !Name (en) !Name (tr) !founded !closed |- |1 |Турска работничка партија |Türkiye İşçi Partisi |13.02.1961 |20.07.1971 |- |2 |Работници - Партија на селаните |İşçi – Çiftçi Partisi |30.03.1961 |15.10.1968 |- |3 |Турска прогресивна партија |Türkiye İleri Ülkü Partisi |06.05.1969 |29.06.1971 |- |4 |Партија Голема Анадолија |Büyük Anadolu Partisi |05.11.1969 |19.12.1972 |- |5 |Партија за национален поредок |Milli Nizam Partisi |26.01.1970 |20.05.1971 |- |6 |Турска работничка партија |Türkiye Emekçi Partisi |12.02.1975 |08.05.1980 |- |7 |Партија на благосостојбата |Refah Partisi |19.07.1983 |16.01.1998 |- |8 |Партија на удобноста |Türkiye Huzur Partisi |22.07.1983 |25.10.1983 |- |9 |Социјалистичка партија |Sosyalist Parti |01.02.1988 |10.07.1992 |- |10 |Зелена партија |Yeşiller Partisi |06.06.1988 |10.02.1994 |- |11 |Народна партија |Halk Partisi |20.12.1989 |24.09.1991 |- |12 |Партија на преродбата |Diriliş Partisi |26.03.1990 |18.02.1997 |- |13 |Обединета турска комунистичка партија |Türkiye Birleşik Komünist Partisi |04.06.1990 |16.07.1991 |- |14 |Народна лабуристичка партија |Halkın Emek Partisi |07.06.1990 |14.07.1993 |- |15 |Партија на социјалистички сојуз |Sosyalist Birlik Partisi |15.01.1991 |19.07.1995 |- |16 |Партија на слободата и демократијата |Özgürlük ve Demokrasi Partisi |19.10.1992 |23.11.1993 |- |17 |Социјалистичка турска партија |Sosyalist Türkiye Partisi |06.11.1992 |30.11.1993 |- |18 |Демократска партија |Demokrat Parti |12.12.1992 |13.09.1994 |- |19 |Партија на демократијата |Demokrasi Partisi |07.05.1993 |16.06.1994 |- |20 |Партија за демократија и промени |Demokrasi ve Değişim Partisi |03.04.1995 |19.03.1996 |- |21 |Работничка партија |Emek Partisi |25.03.1996 |14.02.1997 |- |22 |Демократска голема партија |Demokratik Kitle Partisi |03.01.1997 |26.02.1999 |- |23 |Доблесна партија |Fazilet Partisi |18.12.1997 |22.06.2001 |- |24 |Народна демократска партија |Halkın Demokrasi Partisi |11.05.1994 |13.03.2003 |- |27<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://hrbrief.org/2010/02/turkish-constitutional-court-bans-kurdish-political-party/|title=Turkish Constitutional Court Bans Kurdish Political Party, Turkey's Largest Minority Group Loses Its Political Voice|date=2010-02-02|publisher=Hrbrief.org|accessdate=2014-02-06|archive-date=2014-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222131528/http://hrbrief.org/2010/02/turkish-constitutional-court-bans-kurdish-political-party/|url-status=dead}}</ref> |Партија за демократско општество |Demokratik Toplum Partisi |09.11.2005 |12.12.2009 |} За бројот на здруженија, синдикати, политички партии и културни центри кои биле затворени или нападнати, Здружението за човекови права ја претставила следната бројка за периодот од 1999 до 2008 година:<ref>[http://www.ihd.org.tr/images/pdf/IHD_1999_2008_Comparative_Balance_Sheet.pdf The statistics of the Human Rights Association are also available in English]; accessed on 12 October 2009.</ref> {| class="wikitable" ! style="text-align:center; background:#f0f0f0;" | ! 1999 ! 2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004 ! 2005 ! 2006 ! 2007 ! 2008 |- ! Затворање | 169 | 130 | 146 | 127 | 47 | 13 | 5 | 6 | 13 | 11 |- ! Напади | 266 | 156 | 216 | 83 | 88 | 35 | 7 | 48 | 36 | 103 |} == Етнички права == Иако Турција е земја на огромни етнички, јазични и верски разлики - дом не само на Турците, Курдите и Ерменците, но, исто така, и на Алевитите, Језидите, Асирците, Лазите, Ромите, Грците, [[Кавкаски народи|Кавкаските народи]] и Евреите, историјата на државата е исполнета со репресија на малцинствата во име на национализмот.<ref>[http://www.minorityrights.org/4572/reports/a-quest-for-equality-minorities-in-turkey.html A Quest for Equality: Minorities in Turkey], Report of Minorities Rights Group International, December 2007, 48 pages, {{ISBN|1-904584-63-2}}</ref> Според членот 66 од турскиот устав, „секој што е врзан за турската држава преку врската за државјанство е Турчин“. Уставот го потврдува принципот на неделливост на Турската нација, Државата нација <ref>{{Наведено списание|last=Saatci|first=Mustafa|date=1 October 2002|title=Nation–states and ethnic boundaries: modern Turkish identity and Turkish–Kurdish conflict|journal=Nations and Nationalism|volume=8|issue=4|pages=549–564|doi=10.1111/1469-8219.00065}}</ref> и на уставното [[државјанство]] што не се заснова на етничка припадност. Следствено, зборот „турски“ легално се однесува на сите граѓани на Турција, иако индивидуалното толкување може да биде поограничено. Според уставот, нема малцински права бидејќи сите граѓани се Турци. Овој уставен член ги игнорира основните права на етничките и верските малцинства. Иако Договорот од Лозана, пред прогласувањето на Републиката, гарантира некои права на немуслиманските малцинства, во пракса Турција ги признала само Ерменците, Грците и Евреите како малцинства и исклучила други немуслимански групи, како што се Асирците и Јазидите, од статусот на малцинството и овие права.<ref>Nurcan Kaya and Clive Baldwin (July 2004), {{Наведена мрежна страница|url=http://www.minorityrights.org/download.php?id=183|title=Minorities in Turkey|archive-url=https://web.archive.org/web/20070927215141/http://www.minorityrights.org/download.php?id=183|archive-date=2007-09-27|accessdate=2007-08-27}}&nbsp;{{Мали|(299&nbsp;KB)}} Submission to the European Union and the Government of Turkey, Minority Rights Group International</ref> Застапувањето за заштита на правата на малцинствата може да доведе до правно гонење бидејќи голем број одредби во турскиот закон забрануваат создавање малцинства или тврдат постоење на малцинства, како што е членот 81 од Законот за политички партии. === Курдски народ === {| class="wikitable" align="right" |+Забранети курдски партии во Турција <ref name="aslan">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=8ZMZBQAAQBAJ|title=Nation-Building in Turkey and Morocco: Governing Kurdish and Berber Dissent|last=Aslan|first=Senem|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=978-1316194904}}</ref> !Партија ! Година на забрана |- | Народна лабуристичка партија (ХЕП) |<center> 1993 </center> |- | Партија за слобода и демократија (ÖZDEP) |<center> 1993 </center> |- | Партија за демократија (ДЕП) |<center> 1994 </center> |- | Партија за народна демократија (ХАДЕП) |<center> 2003 </center> |- | Партија за демократско општество (ДТП) |<center> 2009 </center> |} По [[Распад на Отоманското Царство|распаѓањето на Отоманското Царство]] по [[Прва светска војна|Првата светска војна]] и основањето на Република Турција во 1923 година, некои курдски племиња, кои сè уште биле[[Феудализам|феудални]] заедници предводени од [[Поглавица|поглавари]] ( ''[[Ага|аги]]''), станале незадоволни од одредени аспекти на Реформите на Ататурк кои имале за цел да ја модернизираат земјата, како што се [[Секуларност|секуларизмот]] ( бунтот на Шеик Саид, 1925) <ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=pqqtDAAAQBAJ&pg=PA168|title=Longing for the Lost Caliphate: A Transregional History|last=Hassan|first=Mona|date=2017-01-10|publisher=Princeton University Press|isbn=978-1-4008-8371-4}}</ref> и реформа на земјиштето ( бунтот на Дерсим, 1937–1938),<ref>{{Наведено списание|last=Soner Çağaptay|year=2002|title=Reconfiguring the Turkish nation in the 1930s|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13537110208428662|journal=Nationalism and Ethnic Politics, 8:2|publisher=Yale University|volume=8|issue=2|pages=67–82|doi=10.1080/13537110208428662}}</ref> и организирале вооружени бунтови кои биле задушени со воени операции. [[Курдска работничка партија|Курдистанската работничка партија]] (означена како терористичка организација од Турција, [[Соединети Американски Држави|САД]],<ref name="department-of-state-list">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.state.gov/foreign-terrorist-organizations|title=U.S. Department of State – Bureau of Counterterrorism: Foreign Terrorist Organizations|publisher=U.S. Department of State|accessdate=18 April 2020}}</ref> [[Европска Унија|Европската унија]] <ref name="european-council-list">{{Наведена мрежна страница|url=https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/HTML/?uri=CELEX:32019D1341&from=en|title=Council of the European Union: Council Decision (CFSP) 2019/1341 of 8 August 2019 updating the list of persons, groups and entities subject to Articles 2, 3 and 4 of Common Position 2001/931/CFSP on the application of specific measures to combat terrorism|publisher=Official Journal of the European Union|accessdate=18 April 2020}}</ref> и [[НАТО]] <ref name="mfa-pkk">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mfa.gov.tr/pkk.en.mfa|title=PKK|publisher=Republic of Turkey: Ministry of Foreign Affairs|accessdate=19 April 2020}}</ref> ) е основана во 1978 година од група курдски милитанти предводени од Абдула Оџалан, барајќи независна, марксистичко-ленинистичка држава во регионот, која требала да биде позната како Курдистан.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.milliyet.com.tr/lice-nin-fis-ilcesinde-pkk-nin-gundem-1975981/|title=Lice'nin Fis köyünde PKK'nın kuruluşunu kutladılar|date=27 November 2014|work=Hürriyet Daily News|access-date=2 July 2015}}</ref> Првичната причина дадена од ПКК за ова била угнетувањето врз Курдите во Турција.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=QwU5NplYWSEC&pg=PA90|title=Understanding Turkey's Kurdish Question|date=2013|publisher=Lexington Books|isbn=978-0-7391-8403-5|editor-last=Bilgin|editor-first=Fevzi|page=90|editor-last2=Sarihan|editor-first2=Ali}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=hTGgDQAAQBAJ|title=The PKK-Kurdistan Workers' Party's Regional Politics: During and After the Cold War|last=Balci|first=Ali|date=2016|publisher=Springer|isbn=978-3-319-42219-0|page=96}}</ref> Целосен бунт започнл во 1984 година, кога ПКК објавил курдско востание. Од почетокот на судирот, повеќе од 40 000 луѓе загинале, од кои повеќето биле турски Курди.<ref>{{Наведена книга|title=The Middle East|last=Eder|first=Mine|date=2016|publisher=CQ Press|isbn=978-1-5063-2930-7|editor-last=Lust|editor-first=Ellen|edition=14|chapter=Turkey|quote=The Turkish military responded with a ferocious counterinsurgency campaign that led to the deaths of nearly 40,000 people, most of them Turkish Kurdish civilians, and the displacement of more than three million Kurds from southeastern Turkey.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Q_nlCgAAQBAJ}}</ref> По апсењето и затворањето на Абдула Оџалан во 1999 година,<ref name="bbc-29-06-1999">{{Наведена мрежна страница|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/380740.stm|title=Ocalan sentenced to death|date=29 June 1999|publisher=BBC}}</ref><ref name="bbc-03-10-2002">{{Наведена мрежна страница|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2296679.stm|title=Turkey lifts Ocalan death sentence|date=3 October 2002|publisher=BBC}}</ref> ПКК ги измени своите барања во еднакви права на етничките Курди и покраинската автономија во рамките на Турција.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=5hBkDgAAQBAJ&q=PKK+autonomy+and&pg=PT79|title=The PKK: Coming Down from the Mountains|last=White|first=Paul|date=2015|publisher=Zed Books Ltd.|isbn=978-1-78360-040-3|language=en|access-date=24 July 2017}}</ref> Поради големото население на курдски народ, последователните влади гледале на изразувањето на курдскиот идентитет како потенцијална закана за турското единство, чувство кое се засилува по вооружениот бунт инициран од ПКК во 1984 година. Едно од главните обвинувања за културна асимилација доаѓа од историското сузбивање на курдскиот јазик од страна на државата. Курдските публикации создадени низ 60-тите и 70-тите години на минатиот век биле затворени под различни правни изговори.<ref>Helen Chapin Metz, ed. [http://countrystudies.us/turkey/28.htm Kurds], ''Turkey: A Country Study''. Washington: GPO for the Library of Congress, 1995.</ref> По воениот удар од 1980 година, курдскиот јазик бил официјално забранет од владините институции.<ref name="NYTK">Toumani, Meline. [https://www.nytimes.com/2008/02/17/magazine/17turkey-t.html?ex=1361854800&en=df64cf85326e2103&ei=5124&partner=permalink&exprod=permalink Minority Rules], ''[[New York Times]]'', 17 February 2008</ref> Буквите W, X или Q присутни во непотврдената курдска азбука не се применуваат. Помеѓу 1959 и 2011 година, Европскиот суд за човекови права ја осудил Турција за илјадници кршења на човековите права против курдскиот народ.<ref name="ETCHR1">{{Наведени вести|url=http://bianet.org/english/human-rights/138337-turkey-ranks-first-in-violations-in-between-1959-2011|title=EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS: Turkey Ranks First in Violations in between 1959–2011|work=Bianet – Bagimsiz Iletisim Agi|access-date=29 December 2015}}</ref><ref name="AnnualETCHR">{{Наведено списание|date=2014|title=Annual report|url=http://echr.coe.int/Documents/Annual_Report_2014_ENG.pdf|issue=The European Court of Human Rights|access-date=29 December 2015}}</ref> Многу пресуди се поврзани со случаи како што се цивилни смртни случаи во воздушни бомбардирања,<ref name="hum1">{{Наведено списание|date=24 March 2014|title=The European Court of Human Rights: Case of Benzer and others v. Turkey|url=http://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf/?library=ECHR&id=001-128036&filename=001-128036.pdf|issue=Procedure|page=3}}</ref> мачење,<ref name="tort1">{{Наведено списание|date=2003|title=The prohibition of torture|url=http://www.echr.coe.int/LibraryDocs/HR%20handbooks/handbook06_en.pdf|issue=Torturing|pages=11, 13|access-date=29 December 2015}}</ref> присилно раселување,<ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/humanrightswatch00huma_0|title=Human Rights Watch|publisher=Human Rights Watch|year=1998|page=[https://archive.org/details/humanrightswatch00huma_0/page/7 7]|url-access=registration}}</ref> уништени села,<ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/kurdspeopleinsea00mcki|title=The Kurds: A People in Search of Their Homeland|last=McKiernan|first=Kevin|date=2006|publisher=St. Martin's Press|isbn=978-0-312-32546-6|edition=1st|location=New York|page=[https://archive.org/details/kurdspeopleinsea00mcki/page/130 130]|url-access=registration}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=caCDBAAAQBAJ|title=Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland|last=Neuberger|first=Benyamin|date=2014|publisher=Univ of Texas Press|isbn=978-0-292-75813-1|editor-last=Bengio|editor-first=Ofra|location=[S.l.]|page=27}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=UVn7AAAAQBAJ|title=The Kurdish question in Turkey : new perspectives on violence, representation, and reconciliation|last=Gunes|first=Cengiz|last2=Zeydanlioğlu|first2=Welat|date=2014|publisher=Taylor and Francis|isbn=978-1-135-14063-2|location=Hoboken, NJ|page=98}}</ref> произволни апсења,<ref>{{Наведено списание|title=Police arrest and assistance of a lawyer|url=http://www.echr.coe.int/Documents/FS_Police_arrest_ENG.pdf}}</ref> убиени и исчезнати курдски новиниари, активисти и политичари.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.khrp.org/khrp-news/news-archive/2000-news/189-justice-comes-from-european-court-for-a-murdered-kurdish-journalist.html|title=Justice Comes from European Court for a Kurdish Journalist|access-date=1 January 2016}}</ref> Од 2002 година, како дел од своите реформи насочени кон интеграција во Европската унија и под притисок за унапредување на правата на Курдите, Турција донела закони што дозволуваат курдски радио и телевизиски преноси, како и можност за приватно курдско образование.<ref>{{Наведени вести|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2168563.stm|title=Turkey passes key reform package|date=2002-08-03|work=[[BBC News]]|access-date=2008-08-10}}</ref> Во 2010 година започнало магистерско ниво и во 2011 година универзитетска програма за постдипломски студии и бил формиран Оддел за курдски јазик и литература во државниот универзитет Мардин Артуклу.<ref name="radikal.com.tr">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&Date=&ArticleID=979401&CategoryID=77|title=Tezli yüksek lisans programı 'Kürdoloji' geliyor|date=9 February 2010|work=radikal.com.tr}}</ref><ref name="ReferenceB">''First undergrad Kurdish department opens in SE'' Hürriyet Daily News, 24 September 2011</ref> Во август 2009 година, турската влада го вратила курдското име на едно курдско село и размислувала да дозволи верски говори да се прават на курдски јазик во руралните села, како дел од реформите за да се одговори на поплаките на етничкото малцинство и да се унапреди нејзината кандидатура за ЕУ.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.reuters.com/article/latestCrisis/idUSLK427538|title=Turkey renames village as part of Kurdish reforms|last=Villelabeitia|first=Ibon|date=20 August 2009|work=Reuters}}</ref> [[Податотека:Cizre_çatışmaları,_2_Mart_2016.jpg|мини|Судири во Шрнак 2015-16]] Повеќе од 4.000 Курди биле уапсени во 2011 година, вклучувајќи десетици новинари и политичари. [[Дијарбакир|Во Дијарбакир]] се случиле масовни судења на локални заменици, градоначалници, академици и активисти за човекови права. Стотици Курди останале во истражен затвор, некои од нив по неколку месеци.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.theguardian.com/world/2011/dec/28/kurds-turkey-arrests-violence-radicalise?newsfeed=true|title=Kurds in Turkey: arrests and violence threaten to radicalise a generation|last=Constanze Letsch in Diyarbakir|date=28 December 2011|work=Guardian|access-date=2014-02-06|location=London}}</ref> Во јануари 2013 година, турскиот парламент донел закон со кој се дозволува употреба на курдски јазик во судовите, иако со ограничувања.<ref name="allows">{{Наведени вести|url=http://www.dw.de/turkey-allows-kurdish-language-in-courts/a-16549636|title=Turkey allows Kurdish language in courts|date=2013-01-25|work=[[Deutsche Welle]]|access-date=2013-03-03}}</ref><ref name="permitted">{{Наведени вести|url=http://www.journalistinturkey.com/stories/human-rights/kurdish-permitted-in-turkish-courts_3730/|title=Kurdish permitted in Turkish courts|last=Geerdink|first=Fréderike|date=2013-01-24|work=Journalists in Turkey|access-date=2013-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20130323092653/http://www.journalistinturkey.com/stories/human-rights/kurdish-permitted-in-turkish-courts_3730/|archive-date=2013-03-23}}</ref> Законот бил изгласан со гласови на владејачката [[Партија на правдата и развојот|АКП]] и прокурдската опозициска партија за права БДП, против критиките од секуларната партија ЦХП и националистичката МХП. И покрај нивната поддршка во парламентот, БДП бил критички настроен кон одредбата во законот обвинетите да плаќаат за надоместоците за превод и дека законот важи само за говорна одбрана на суд, но не и за писмена одбрана или претходна истражна постапка.<ref name="critical">{{Наведени вести|url=https://news.yahoo.com/turkey-approves-court-reform-kurds-remain-critical-143457737.htm|title=Turkey approves court reform, Kurds remain critical|last=Butler|first=Daren|date=2013-01-25|work=Reuters|access-date=2013-03-03}}{{Мртва_врска|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Според еден извор, законот не е во согласност со стандардите на ЕУ. Заменик-премиерот на Турција Беќир Боздаг одговорил на критиките кон законот од обете страни велејќи дека хонорарите за обвинетите кои не зборуваат турски ќе бидат платени од државата, додека оние што зборуваат турски сепак претпочитаат да зборуваат на суд во друг јазикот ќе мора сами да ги плаќаат давачките.<ref name="scuffles">{{Наведени вести|url=http://www.hurriyetdailynews.com/scuffles-at-parliament-over-defense-in-kurdish.aspx?pageID=238&nid=39729|title=Scuffles at Parliament over defense in Kurdish|date=2013-01-23|work=Hürriyet Daily News|access-date=2013-03-03}}</ref> Европскиот комесар за проширување Штефан Филе го поздравил новиот закон.<ref>{{Наведени вести|url=http://en.haberler.com/eu-official-welcomes-use-of-mother-tongue-in-court-253145/|title=EU Official Welcomes Use Of Mother Tongue In Court|date=2013-01-30|work=haberler.com|access-date=2013-03-03}}</ref> Во февруари 2013 година, турскиот премиер [[Реџеп Таип Ердоган]] за време на состанокот со муслиманските лидери изјавил дека има „позитивни ставови“ во врска со имамите кои држат говори на турски, курдски или арапски јазик, според најчесто зборуваниот јазик меѓу присутните во џамијата. Овој потег добил поддршка од курдските политичари и групите за човекови права.<ref name="sermon">{{Наведени вести|url=http://www.todayszaman.com/news-307446-govt-move-for-delivery-of-sermons-in-local-language-receives-applause.html|title=Gov't move for delivery of sermons in local language receives applause|date=2013-02-18|work=Today's Zaman|access-date=2013-03-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20130306041450/http://todayszaman.com/news-307446-govt-move-for-delivery-of-sermons-in-local-language-receives-applause.html|archive-date=2013-03-06}}</ref> === Јазици на малцинствата === {{Надворешни снимки|width=250px|video1=[https://www.youtube.com/watch?v=jkOQwwjSTlg Видео од информативната станица ТРТ го запре емитувањето на говорот одржан на курдски јазик од политичарот Ахмет Турк]. По прекинот, известувачот рекол: „Бидејќи не може да се користи друг јазик освен турскиот на состаноците на парламентот според уставот на Турската Република и законот за политички партии, ние моравме да престанеме со емитувањето. Им се извинуваме на нашите гледачи за ова и продолжете го нашиот пренос со закажаната следна вест." <ref>{{cite news|title=Turkish TV cuts politician during speech in Kurdish|url=http://www.cnn.com/2009/WORLD/europe/02/24/turkey.television.kurdish.party/|newspaper=CNN|date=February 24, 2009}}</ref>}}И покрај подобрувањето на јазичните права на малцинствата во Турција, единствениот наставен јазик во образовниот систем е [[турски јазик]]. Јазиците на малцинствата се нелегални да се користат како главни јазици во образованието. На малцинствата им е дозволено да ги учат своите јазици само како помал предмет во приватни и јавни образовни институции. До реформите што започнале во 2002 година, постоеле законски ограничувања за објавување на малцински јазици, освен на [[Грчки јазик|грчки]], [[Ерменски јазик|ерменски]] и [[Хебрејски јазик|хебрејски,]] кои се јазици на малцинствата официјално признати со Договорот од Лозана. Од септември 2002 година, и тие малцинства имаат право да водат приватни курсеви кои предаваат кој било јазик што се зборува во Турција.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.belgenet.com/yasa/k4771-y1.html|title=Turkish text of the by-law|work=www.belgenet.com}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.tuerkeiforum.net/enw/index.php/Learning_of_Languages_and_Dialects|title=Learning of Languages and Dialiects (unofficial translation)|publisher=www.tuerkeiforum.net|accessdate=28 April 2017}}</ref> Некои од курдските курсеви биле затворени од нивните сопственици во 2005 година поради нивните ограничувања и недостаток на интерес.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/335272.asp|title=''Kürtçe kurslar ilgi görmedi'' NTVMSNBC, 2 August 2005|publisher=Arsiv.ntvmsnbc.com|accessdate=2014-02-06}}</ref> Сепак, од 2010 година, постоеле активни курсеви за малолетници на курдски јазик со зголемен број студенти.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.euractiv.com.tr/94/interview/istanbuldaki-kurtce-kurslarna-talep-her-gecen-gun-artiyor-012643|title=İstanbul'daki Kürtçe kurslarına talep her geçen gün artıyor|date=10 October 2010|work=www.euractiv.com.tr|accessdate=2021-04-06|archive-date=2012-12-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20121213041440/http://www.euractiv.com.tr/94/interview/istanbuldaki-kurtce-kurslarna-talep-her-gecen-gun-artiyor-012643|url-status=dead}}</ref> Во 2010 година, државниот универзитет Мардин Артуклу започнал со програма на мастер ниво на курдски јазик и литература („Курдологија“).<ref name="radikal.com.tr">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&Date=&ArticleID=979401&CategoryID=77|title=Tezli yüksek lisans programı 'Kürdoloji' geliyor|date=9 February 2010|work=radikal.com.tr}}</ref> Универзитетот Дикул, друг турски државен универзитет во Дијарбакир, започнал да одржува курдски курсеви во јуни 2011 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.haber7.com/haber/20110616/Dicle-Universitesinde-Kurtce-kursu.php|title=Dicle Üniversitesi'nde Kürtçe kursu|date=16 June 2011|publisher=Haber7.com|accessdate=2014-02-06}}</ref> Во септември 2011 година, бил отворен првиот додипломски курс за курдски јазик и литература во Турција на Универзитетот Мардин Артуклу. Според заменик-ректорот на универзитетот, ова не бил само првиот универзитетски оддел на оваа тема во Турција, туку и првиот на целиот свет.<ref name="ReferenceB">''First undergrad Kurdish department opens in SE'' Hürriyet Daily News, 24 September 2011</ref> Невладините организации ја повикале Турција да ги усвои дефинициите на [[Европска повелба за регионални и малцински јазици|Европската повелба за регионални или малцински јазици]]. Доколку Турција стане потписник на овој договор, ќе мора да го прифати и субвенционира образованието на малцинствата на нивните [[Мајчин јазик|мајчински јазици]], и тоа барем за целиот период на задолжително образование. До денес, 21 земја членка на [[Совет на Европа|Советот на Европа]] од 49 продолжиле со ратификација.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=148&CM=3&DF=10/11/2006&CL=ENG|title=Ratifications of European Charter for Regional or Minority Languages by the members of the Council of Europe|publisher=Conventions.coe.int|accessdate=2014-02-06}}</ref> Државната ТРТ емитува кратки програми на голем број јазици на малцинствата, вклучително и [[Босански јазик|босански]], [[Арапски јазик|арапски]], [[Кабардински јазик|кабардиски]] и [[Курдски јазик|курдски]], од јули 2003 година.<ref name="RAD2006">{{Наведени вести|url=http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=189892|title=Kürtçe yayında sınırlar kalkıyor|last=Erdem|first=Zihni|date=2006-06-11|work=[[Radikal]]|access-date=2009-10-22}}</ref> Законска основа била Регулативата за јазикот на радио и телевизиските преноси од декември 2002 година <ref>An unofficial translation can be found on the [http://www.tuerkeiforum.net/enw/index.php/Regulation_on_the_Language_of_Radio_and_Television_Broadcasts pages of the Democratic Turkey Forum]; accessed on 22 October 2009</ref> На почетокот, ТВ-програмите биле ограничени на 45 минути на ден; радио програмите имале ограничување од 60 минути на ден. Во јуни 2006 година биле укинати ограничувањата за музички и филмски програми на јазиците на малцинствата. Во 21 век се извршени некои реформи за подобрување на културните права на етничките малцинства во Турција, како што се воспоставување на TRT Kurdî, TRT Arabi и [[TRT Avaz]] од TRT. == Други дискриминации == === Жени === Во 1930-тите, Турција станала една од првите земји во светот што им дава целосни политички права на [[Жена|жените]], вклучувајќи го и правото на избор на локално (во 1930 година) и на национално ниво (во 1934 година). Затоа, Уставот бил изменет и дополнет.<ref name="IHGD">[http://sorular.rightsagenda.org/soru-cevap/?g=4 Questions and Answers on Women's Right] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20180728071308/http://sorular.rightsagenda.org/soru-cevap/?g=4 |date=2018-07-28 }} Turkish, prepared by the Human Rights Agenda Association; accessed on 14 October 2009</ref> Членот 10 од турскиот устав забранува каква било [[дискриминација]], државна или приватна, врз основа на [[Полов однос|пол]]. Турција избрала жена [[премиер]] [[Тансу Чилер]] во 1995 година. Турција е исто така првата земја што имала жена за претседател на Уставниот суд, Тулај Тугку. Покрај тоа, Државниот совет на Турција, врховниот суд за [[Управно право|административни случаи]], исто така има жена претседател. Сепак, застапеноста на жените во политичките тела и органите за донесување одлуки е мала. Во Големото национално собрание на Турција процентот на жени е 9,1 (17,3 проценти е просек во светот).<ref name="IHGD">[http://sorular.rightsagenda.org/soru-cevap/?g=4 Questions and Answers on Women's Right] Turkish, prepared by the Human Rights Agenda Association; accessed on 14 October 2009</ref> Во 1975 година процентот бил 10,9, а во 2006 година 16,3. Само 5,58 проценти од градоначалниците се жени, а во цела Турција има еден гувернер (од 81) и 14 локални гувернери. Од 1985 година, турските жени имаат право на [[абортус]] во првите 10 недели од бременоста и право на лекови за [[контрацепција]] платени од Социјалното осигурување. Измените на Граѓанскиот законик во 1926 година им дава право на жените да се [[Развод|разведат]] ; право што сè уште не е признато во Малта,<ref>{{Наведени вести|url=https://www.theguardian.com/world/2005/apr/05/religion.catholicism|title=If the inquisitor was working today, he would commit suicide|last=Moss|first=Stephen|date=2005-04-05|work=[[The Guardian]]|access-date=2008-08-20|location=London}}</ref> земја на ЕУ. Како и да е, во [[Источна Анадолија|регионите на Источна]] и [[Југоисточна Анадолија]], преовладуваат постари ставови кај локалното [[Курди|курдско]], [[Турци|турско]] и [[Арапи|арапско]] население, каде жените сè уште се соочуваат со [[семејно насилство]], присилни бракови и таканаречени убиства за чест.<ref>{{Наведени вести|url=http://articles.latimes.com/2007/jan/09/world/fg-honor9|title=Taking the 'honor' out of killing women|last=Wilkinson|first=Tracy|date=2007-01-09|work=[[Los Angeles Times]]|access-date=2008-08-06}}</ref> За борба против ова, владата и разни други фондации се вклучени во образовни кампањи во Југоисточна [[Мала Азија|Анадолија]] за подобрување на [[Писменост|стапката на писменост]] и нивоа на образование на жените.<ref name="Literacy">{{Наведени вести|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3753582.stm|title=Turkish girls in literacy battle|last=Dymond|first=Jonny|date=2004-10-18|work=[[BBC News]]|access-date=2006-12-11}}</ref> Во 2008 година, критичарите посочиле дека Турција станала голем пазар за странски жени кои меѓународните мафии присилно ги носат во земјата да работат како сексуални робинки, особено во големите и туристички градови.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://gvnet.com/humantrafficking/Turkey.htm|title=Human Trafficking & Modern-day Slavery – Turkey|publisher=Gvnet.com|accessdate=2014-02-06}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=http://www.newyorker.com/reporting/2008/05/05/080505fa_fact_finnegan?currentPage=all|title=The Countertraffickers: Rescuing the victims of the global sex trade|last=Finnegan|first=William|date=2008-05-05|work=[[The New Yorker|New Yorker]]|access-date=2008-08-06}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=http://www.iht.com/articles/2005/06/27/news/turkey.php|title=Turkey's sex trade entraps Slavic women|last=Smith|first=Craig S|date=2005-06-28|work=[[International Herald Tribune]]|access-date=2008-08-06}}</ref> Анкета спроведена од Здружението на жени претприемачи од Турција во 2008 година покажала дека скоро половина од урбаните турски жени сметаат дека економската независност на жените е непотребна како одраз во општеството.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.turkishdailynews.com.tr/article.php?enewsid=116153|title=Half of women say they do not need economic independence|date=2008-09-24|work=[[Turkish Daily News]]|access-date=2008-09-24|archive-date=2018-08-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20180828035544/http://www.turkishdailynews.com.tr/article.php?enewsid=116153|url-status=dead}}{{Мртва врска|date=January 2020}}</ref> === Деца === [[Детски труд|Детскиот труд]] е мал, но сè уште има отворени прашања во земјата. И покрај умереното напредување на Владата во елиминирање на детскиот труд и неговите најлоши форми, децата продолжуваат да се занимаваат со земјоделски активности во најголем дел. Во 2013 година, Министерството за труд на САД објавило дека 2,6% (што одговара на околу 320 000 деца) од децата на возраст од 5 до 14 години се вработени, и дека 57% од нив се наоѓаат во земјоделскиот сектор, 15% во индустрискиот сектор и 27% во услужниот сектор.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.dol.gov/ilab/reports/child-labor/turkey.htm|title=Findings on the Worst Forms of Child Labor – Turkey|date=30 September 2016|accessdate=2021-04-06|archive-date=2016-04-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160413191932/http://www.dol.gov/ilab/reports/child-labor/turkey.htm|url-status=dead}}</ref> И покрај тоа што работата на овие деца останува сезонска, фактот дека детскиот труд сè уште се јавува делумно се должи на фактот дека земјоделските претпријатија со многу ограничена работна сила не подлежат на законите на Владата. Во декември 2014 година, ''Список на стоки произведени од детски труд или принудна работа'' пријавил 8 добра произведени исклучиво со детски труд во Турција. Поголемиот дел од овие производи се земјоделски производи, вклучувајќи памук, лешници, кикирики итн. === Сексуалност === [[Податотека:Istanbul_gaypride_2008.jpg|мини|Истанбулска геј парада, 2008 година, улица Истиклал, Бејоглу, Истанбул]] [[Податотека:21._İstanbul_Onur_Yürüyüşü_Gay_Pride_(37).jpg|мини|2013 година, Таксим, Истанбул]] [[Хомосексуалност|Хомосексуалните]] врски помеѓу возрасните не се кривично дело во Турција во приватност. Возраста на согласност и за хетеросексуален и за хомосексуален секс е осумнаесет години. Од друга страна, кривичниот законик има нејасно изразени забрани за „јавен егзибиционизам“ и „кривични дела против јавниот морал“ кои понекогаш се користат за дискриминација на [[ЛГБТ]] заедницата. Од 2006 година, Турција ниту има закон со кој се дозволува хомосексуалци да се венчаат, ниту има закон против дискриминација на турската ЛГБТ заедница. Ламбда Истанбул, ЛГБТ организација основана во 1996 година, била распуштена во мај 2008 година по судска одлука. Обвинителството тврди дека нејзините цели се спротивставуваат на „законот и моралот“, но „Хјуман рајтс воч“ ја критикувал одлуката, тврдејќи дека е затворена само од процедурална основа. На 28 ноември 2008 година, Врховниот апелационен суд ја поништил одлуката на судот во Истанбул со која се наложува затворање на организацијата за солидарност за лезбејки, гејови, бисексуалци и трансродови лица.<ref name="state.gov">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|title=Turkey|archive-url=https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|archive-date=2009-02-26}}</ref> Хомосексуалците имаат право на ослободување од воена служба, доколку тоа го побараат, само доколку нивната „состојба“ е потврдена со медицински и психолошки тестови, што често вклучува презентирање на понижувачки, графички доказ за хомосексуалноста и анален преглед.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.unhcr.org/home/RSDCOI/3c1622484.pdf|title=Turkey/Military service|last=Directorate for Movements of Persons, Migration and Consular Affairs; Asylum and Migration Division|date=July 2001|publisher=[[United Nations High Commissioner for Refugees]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20061122042609/http://www.unhcr.org/home/RSDCOI/3c1622484.pdf <!-- Bot retrieved archive -->|archive-date=2006-11-22|accessdate=2006-12-27}}</ref> Дискриминацијата на ЛГБТ лицата во Турција е раширена.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.theguardian.com/world/2017/nov/23/its-just-the-start-lgbt-community-in-turkey-fears-government-crackdown|title='It's just the start': LGBT community in Turkey fears government crackdown|date=23 November 2017|work=The Guardian}}</ref><ref>{{Наведени вести|url=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/lgbt-pride-turkey-march-ban-tear-gas-istanbul-police-a8981751.html|title=Turkish police fire tear gas at crowds gathered for banned Istanbul Pride march|date=30 June 2019|work=The Independent}}</ref> Според истражувањето на истражувачкиот центар Пју во 2013 година, 78% од турските испитаници сметаат дека [[хомосексуалност]]а не е прифатена од општеството.<ref name="pewglobal.org">[http://www.pewglobal.org/2013/06/04/the-global-divide-on-homosexuality/ "The Global Divide on Homosexuality."] ''[[Pew Research Center]]''. 4 June 2013.</ref> Убиството на Ебру Сојкан, истакнат активист за трансродови човекови права, на 10 март 2009 година „покажува континуирана клима на насилство засновано врз родовиот идентитет, за кое властите треба итно да преземат чекори за борба“, напишал Хјуман рајтс воч на 13 март 2009 година.<ref name="GWB">Quoted for instance at [http://gayswithoutborders.wordpress.com/2009/03/17/turkey-ebru-soykan-member-of-lambda-istanbul-and-transgender-activist-murdered/ Gays Without Border]; accessed on 14 October 2009</ref> Новинските извештаи и членовите на една турска група за човекови права соопштиле дека напаѓач ја избодел и ја убил Ебру (28) во нејзиниот дом во центарот на Истанбул. Членовите на Ламбда Истанбул, која работи за правата на лезбејките, хомосексуалците, бисексуалците, трансродовите и транссексуалните лица (ЛГБТТ), за Хјуман рајтс воч изјавиле дека во последниот месец Ебру побарала од Обвинителството заштита од човекот кој ја тепал во повеќе наврати и се заканувал дека ќе ја убие. На Ламбда Истанбул и било кажано дека пред неколку недели полицијата го привела човекот, но го пуштила на слобода два часа подоцна. Истиот човек е под полициски притвор како и осомничениот за убиството. На 21.05.2008 година, Хјуман рајтс воч објавил извештај на 123 страници во кој се документира долгата и постојана историја на насилство и злоупотреба врз основа на сексуална ориентација и родов идентитет во Турција. Хјуман рајтс воч спровел повеќе од 70 интервјуа во период од три години, документирајќи како геј мажите и трансродовите луѓе се соочуваат со тепање, грабеж, полициско малтретирање и закана за убиство. Интервјуата исто така го разоткриле физичкото и психолошкото насилство со кои се соочуваат лезбејките и бисексуалните жени и девојчиња во нивните семејства. Хјуман рајтс воч открил дека, во повеќето случаи, одговорот од властите е несоодветен, ако не и непостоечки.<ref>An online edition of the report [https://www.hrw.org/en/reports/2008/05/21/we-need-law-liberation-0 “We Need a Law for Liberation”] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20150121011557/http://www.hrw.org/en/reports/2008/05/21/we-need-law-liberation-0 |date=2015-01-21 }} is available</ref> === Инвалидни граѓани === Конвенцијата на ООН за правата на лицата со попреченост била потпишана од Турската Република на 30 март 2007 година. Конвенцијата била дискутирана во Големото национално собрание на Турција на 8 мај 2008 година и била ратификувана на 3 декември 2008 година.<ref>[http://www.ozida.gov.tr/web_english/index.htm Administration for Disabled People] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090602050939/http://www.ozida.gov.tr/web_english/index.htm |date=2009-06-02 }} is part of the Prime Ministry in Turkey</ref> Во јули 2005 година бил донесен законот 5378 за лица со посебни потреби.<ref>The English text of this law can be found on the website of the [http://www.ozida.gov.tr/web_english/index.htm Administration for Disabled People] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090602050939/http://www.ozida.gov.tr/web_english/index.htm |date=2009-06-02 }}</ref> Во еден конкретен случај, група за застапување за лица со ментална попреченост наречена Меѓународна заштита на правата на ментална попреченост го критикувала третманот на ментално болните во извештајот наречен „Зад затворени врати: злоупотреби на човековите права во психијатриските установи, домови за деца без родители и центри за рехабилитација во Турција“.<ref>{{Наведено списание|date=2005-12-27|title=European Union Calls on Turkey to Improve Rights of People with Mental Disabilities|url=http://www.disabilityworld.org/12-01_06/mdriturkey.shtml|journal=Disability World|volume=27|archive-url=https://web.archive.org/web/20081012042448/http://www.disabilityworld.org/12-01_06/mdriturkey.shtml|archive-date=2008-10-12|access-date=2008-08-29}}</ref> Како резултат на оваа критика, најголемата психијатриска болница во Турција, психијатриската болница Баќиркој во [[Истанбул]], ја укинал употребата на „немодифицирани“ процедури за ЕКТ.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.mdri.org/mdri-web-2007/PR/033106_MDRIPR.pdf |title=Press release of MDRI of 31 March 206 |accessdate=2021-04-06 |archive-date=2010-07-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100706082018/http://www.mdri.org/mdri-web-2007/PR/033106_MDRIPR.pdf |url-status=dead }}</ref> === Расизам === Аналитичарите укажале (во 2010 година) дека расизмот и говорот на омраза е во пораст во [[Турција]], и главно е насочен против [[Ерменци]]те и против [[Евреи]]те. Во извештајот се вели „Ако некој го разгледа печатот во Турција, лесно може да се пронајде случаи на расизам и говор на омраза, особено како одговор на жалениот масакр и страдање во Газа.".<ref name="racism">{{Наведени вести|url=http://www.todayszaman.com/tz-web/columnists-163845-hate-speech-and-racism-turkeys-untouchableson-the-rise.html|title=Hate speech and racism: Turkey's 'untouchables' on the rise|date=August 30, 2010|work=/www.todayszaman.com|access-date=August 30, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20121017165653/http://www.todayszaman.com/tz-web/columnists-163845-hate-speech-and-racism-turkeys-untouchableson-the-rise.html|archive-date=October 17, 2012}}</ref> === Вера === Лошото постапување со верските малцинства е чест проблем во Турција и понекогаш е санкциониран од државниот врв.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://dissidentvoice.org/2013/12/the-myth-of-turkish-secularism/|title=The Myth of Turkish Secularism|accessdate=6 March 2015}}</ref> Христијаните на пример живеат во страв од прогонство и страдаат од дискриминаторски закони што им даваат неповолности на немуслиманите во споредба со муслиманското мнозинство во земјата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.minorityrights.org/676/press-releases/turkeys-christian-and-other-religious-minorities-face-discrimination-and-rights-violations.html|title=Minority Rights Group International : Press releases : Turkey's Christian and other religious minorities face discrimination and rights violations|archive-url=https://web.archive.org/web/20150116031803/http://www.minorityrights.org/676/press-releases/turkeys-christian-and-other-religious-minorities-face-discrimination-and-rights-violations.html|archive-date=16 January 2015|accessdate=6 March 2015}}</ref> Меѓу дискриминираните верски малцинства во Турција се алевитите, чија „муслиманска припадност“ сè уште не е признаена. Како резултат на националната и владина политика, нивните религиозни права се исто така ограничени и во многу случаи се прогонувано верско малцинство.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.academia.edu/3279532|title=Alevi's rights and the freedom of religion in Turkey|last=Tóth Renáta|accessdate=6 March 2015}}</ref> ==== Злосторства од омраза ==== Во текот на 2008 година, во Турција има зголемување на „злосторствата од омраза“, кои потекнуваат од расизам, национализам и нетолеранција.<ref name="hate">[http://www.rightsagenda.org/attachments/521_HATECRIMESINTURKEY.pdf Handbook of the Human Rights Agenda Association on Hate Crimes in Turkey] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120227141934/http://www.rightsagenda.org/attachments/521_HATECRIMESINTURKEY.pdf |date=2012-02-27 }}; accessed on 14 October 2009</ref> И покрај одредбите во Уставот и законите, досега нема осудувано кривично дело од омраза, од расизам или дискриминација. Од почетокот на 2006 година, во Турција биле извршени голем број убиства против луѓе од етничко или верско малцинство или различна сексуална ориентација или социјален сексуален идентитет. Членот 216 од Турскиот кривичен законик предвидува општа забрана за јавно поттикнување на луѓе кон омраза и одвратност. Се чини дека Турција не е сцена на големи или отворени изрази на расизам против поединци во најстрога смисла на изразот. Сепак, еден од главните предизвици со кои се соочува Турција во областа на загриженоста на Европската комисија против расизмот и нетолеранцијата (ECRI) се чини дека е потребата да се помири силното чувство за национален идентитет и желбата да се зачува единството и интегритетот на државата со правото на различните малцински групи во Турција да го изразат сопственото чувство за етнички идентитет, на пример преку одржување и развој на јазичните и културните аспекти на тој идентитет. == Внатрешно раселени лица == Околу милион луѓе се раселиле од градовите и селата во југоисточна Турција во текот на 80-тите и 90-тите години на минатиот век, како резултат на бунтовничките активности на Курдистанската работничка партија (ПКК) и контрабунтовничката политика на турската влада.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.internal-displacement.org/8025708F004BE3B1/(httpInfoFiles)/9B9EAEA8B23C9C19C12575A60053C232/$file/GO_08_turkey.pdf|title=The Internal Displacement Monitoring Centre in its country report 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110928195548/http://www.internal-displacement.org/8025708F004BE3B1/%28httpInfoFiles%29/9B9EAEA8B23C9C19C12575A60053C232/%24file/GO_08_turkey.pdf|archive-date=2011-09-28|accessdate=2014-02-06}}</ref> Здружението на мигранти за социјална соработка и култура (ГОЧ-ДЕР) е основано во Истанбул во 1997 година. Подоцна биле основани гранки во Дијарбакир, Ван и Хакари. ГОЧ-ДЕР е тужен пет пати за своите активности. Четворица од нив завршиле со ослободителна пресуда.<ref>The report of Istanbul GÖÇ-DER (in English and Turkish) can be found on the [http://www.diyarbakirgocder.org/ website of Diyarbakir GÖÇ-DER] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20090917204718/http://www.diyarbakirgocder.org/ |date=2009-09-17 }}; accessed on 14 October 2009</ref> Еден случај со кој се бара затворање на ГОЧ-ДЕР во Дијарбакир сè уште трае откако судот ја откажал одлуката на Судскиот суд број 1 во Дијарбакир. Овој суд треба повторно требало да го сослуша случајот.<ref>[http://www.diyarbakirgocder.org/icerik.php?id=402 Information from the website of the association]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}; accessed on 14 October 2009</ref> Во јули 2008 година, [[Бешир Аталај]], министер за внатрешни работи, одговорил на барањето на заменикот на ЦХП во [[Адјаман (покраина)|Адјаман]], Шевкет Ќосе. Тој кажал дека 314 000 лица поднеле барање за помош со цел да се вратат во своето село. Заклучно со мај 2008 година, 151.469 луѓе се вратиле во своите села во 14 провинции. Им биле исплатени околу 530&nbsp;милиони турски лири.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.tumgazeteler.com/|title=tumgazeteler.com|work=www.tumgazeteler.com|accessdate=2020-09-09}}</ref> На 12 април 2006 година, истражувачот на „Хјуман рајтс воч“, Џонатан Сугден, бил приведен од полицијата во Бингол, додека тој правел истражување на претежно курдскиот југоисток на земјата за можностите за враќање на раселените лица и злоупотребите, наводно, за вклучување на турската жандармерија и вооружени од владата локалните единици за одбрана наречени „ селски чувари “. Утредента бил депортиран во Лондон.<ref>See the [https://www.hrw.org/en/news/2006/04/11/turkey-human-rights-watch-researcher-detained-southeast press release of Human Rights Watch]; accessed on 14 October 2009</ref> == Работнички права == Уставот го потврдува правото на работниците да формираат [[синдикат]]и „без да добијат дозвола“ и „да поседуваат право да станат член на синдикат и слободно да се повлечат од членството“ (член 51). Членовите 53 и 54 го потврдуваат правото на работниците колективно да се договараат и да штрајкуваат, соодветно. Законот забранува штрајкови на државни службеници, јавни работници кои се занимаваат со заштита на животот и имотот, работници во рударството на јаглен и нафтената индустрија, санитарни услуги, национална одбрана, банкарство и образование; сепак, многу работници во овие сектори спроведоа штрајкови со кршење на овие ограничувања со општо неказнивост. Според законот, за да стане агент за договарање, синдикатот мора да претставува 50 проценти плус еден од вработените во даденото работно место и 10 проценти од сите работници во таа одредена индустрија. Законот за работни односи им забранува на синдикалните лидери да станат службеници на политичките партии или на друг начин да извршуваат должности за политички партии и да работат или да бидат вклучени во работењето на кое било претпријатие за заработка <ref name="state.gov">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|title=Turkey|archive-url=https://web.archive.org/web/20090226174709/http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/eur/119109.htm|archive-date=2009-02-26}}</ref> Повеќето експерти за труд во земјата проценуваат дека приближно 20 проценти од платата и работниците за плата во работната сила биле синдикализирани. Законот за работни односи од 2003 година воспоставил 45-часовна работна недела, забранил дискриминација врз основа на пол, религија или политичка припадност и право на надомест на штета во случај на прекинување без валидна причина. Исто така, се наложува работното време на ден да не може да надминува 11 часа,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mondaq.com/unitedstates/x/209998/employee%20rights%20labour%20relations/Turkey%20Continues%20Its%20Reform%20Of%20Labor%20And%20Employment%20Laws%20Despite%20Waning%20Enthusiasm%20For%20EU%20Membership|title=Turkey Continues Its Reform Of Labor And Employment Laws Despite Waning Enthusiasm For EU Membership – Employment and HR – United States}}</ref> Турција има стандарден државен пензиски систем заснован на европски модели уште од 30-тите години на минатиот век. Понатаму, од 1999 година, Турција има државен систем на осигурување за невработеност, воведен со закон 4447 <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1097.html|title=For the full text of the law see www.mevzuat.adalet.gov.tr, an official site of the Justice Ministry; accessed on 22 October 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20130225085126/http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1097.html|archive-date=25 February 2013|accessdate=2 December 2009}}</ref> задолжителен за сите декларирани работници. == Екстериторијални тепања == Во мај 2017 година, телохранителите на [[Реџеп Таип Ердоган]] ги нападнале курдските демонстранти за правата пред турската амбасада во Вашингтон <ref>[https://www.pri.org/stories/2019-01-18/kurdish-protesters-attacked-erdo-ans-bodyguards-dc-demonstration-sue-turkish Kurdish protesters attacked by Erdoğan's bodyguards at DC demonstration sue Turkish government]</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://2001-2009.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/index.htm Стејт департмент на САД: Биро за демократија, човекови права и труд] (извештаи од земја) * [http://ec.europa.eu/enlargement/index_en.htm Европската комисија за проширување] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20161205132930/http://ec.europa.eu/enlargement/index_en.htm |date=2016-12-05 }} ** [http://ec.europa.eu/enlargement/candidate-countries/turkey/key-documents/index_en.htm Извештаи за напредокот на Турција (1998–2005)] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120614150932/http://ec.europa.eu/enlargement/candidate-countries/turkey/key-documents/index_en.htm |date=2012-06-14 }} ** [http://ec.europa.eu/enlargement/press_corner/key-documents/reports_oct_2009_en.htm Извештај за напредокот 2009 година] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20120609092241/http://ec.europa.eu/enlargement/press_corner/key-documents/reports_oct_2009_en.htm |date=2012-06-09 }} * [https://web.archive.org/web/20110906143327/http://turkeypressfreedom.org/ Турција на слободата на печатот] на мрежно место опфаќа слободата на печатот ситуацијата во Турција од страна на [[Медиумска организација за Југоисточна Европа|СЕЕМО]] * [https://www.hrw.org/en/publications/reports?filter0=**ALL**&filter1=218 Извештаи на Хјуман рајтс воч за Турција] * [https://www.amnesty.org/en/library Библиотека Амнести Интернешнл] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20150217150737/http://www.amnesty.org/en/library |date=2015-02-17 }} можете да пребарувате за Извештаи за Турција * [http://www.yayinakisi.gen.tr Извештаи за напредокот на Турција] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20201029202139/http://www.yayinakisi.gen.tr/ |date=2020-10-29 }} * [https://web.archive.org/web/20120312045309/http://www.mazlumderistanbul.org/ Извештаи и истраги] на Мазлумдер за турските човекови права * [http://sorular.rightsagenda.org/ Прашања и Одговори; Човекови права во Турција, Здружение за агенда за човекови права] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20210228213803/http://sorular.rightsagenda.org/ |date=2021-02-28 }} * [http://www.madde14.org/ База на податоци за правата на бегалците во Турција] * [https://www.commondreams.org/view/2013/06/13-5 Турска пролет: Адвокатите се заокружија] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140614221404/https://www.commondreams.org/view/2013/06/13-5 |date=2014-06-14 }} {{Европа по тема|Човекови права во}} [[Категорија:Човекови права во Турција| ]] gied7itno3wxdo7h0t2naohiy5nblof 0 1266145 4803536 4803005 2022-08-19T19:14:51Z Bjankuloski06 332 /* Палата */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{for|историската зграда во [[Загреб]]|Бански двори}} {{Infobox historic building | name = Бански двор | native_name = Бански двор | native_name_lang = sr | former_names = | alternate_names = | status = | image = Banski Dvori 2019.jpg | image_alt = | caption = | map_alt = | map_caption = | embedded = | altitude = | building_type = Палата | architect = [[Јованка Бончиќ-Катериниќ]], [[Анжелија Павловиќ]] и [[Јован Г. Ранковиќ]] | structural_system = | cost = | client = | owner = | current_tenants = | landlord = | location = [[Бања Лука]], [[Република Српска]] | address = | coordinates = {{coord|44.7731|17.1924|display=inline,title}} | map_type = | groundbreaking_date = | start_date = | completion_date = | completed_date = | opened_date = | height = | floor_count = | floor_area = | website = [http://banskidvor.org/intro/index.html Official site] | references = }} '''Бански двор''' ({{Lang-sr|Бански двор}}) — зграда и културен центар во [[Бања Лука]]. Изграден е во периодот 1931-32 година како седиште на војводата („Бан“) на Врбската Бановина, административен регион на Кралството Југославија. == Во денешно време == Во 1998 година Бански двор официјално стана јавна културна институција и денес е најважниот културен центар на градот Бања Лука и [[Република Српска]] со илјадници посетители годишно. Секоја година одржуваат стотици настани, забележителни по нивниот голем број и разновидност: концерти, изложби на локални и странски уметници, презентации на книги, тркалезни маси и соработува со реализации на важни случувања и фестивали во градот. До реконструкцијата на Палатата на [[Република Српска]], во 2008 година, таа служела како седиште на Претседателот на Република Српска. == Палата == [[Податотека:Ulaz_u_Banski_dvor.jpg|десно|мини]] Кога бил формиран Врбската Бановина во 1929 година, првиот Бан бил [[Светислав Тиса Милосавjeевиќ]] и тој почувствувал потреба да изгради претставително седиште. На почетокот на 1931 година, конкурсот беше објавен во [[Белград|Националните весници во Белград]] и [[Сараево]], за идејната скица на Банскиот двор и Палатата на Банот, а првата награда ја добија архитектите од Белград [[Јованка Бончиќ-Катериниќ]], Анжелија Павловиќ и Јован Г. Ранковиќ. Главната работа ја доби градежната компанија Коста Шијачки од [[Белград]], под раководство на младиот архитект Бранко Јовановиќ, додека уметничкиот дизајн на фасадата и ентериерите го водеше вајарот и академик Ѓорѓе Јовановиќ. Работите на Бански двор започнале во март 1931 година, додека официјалното отворање на зградата било на 8 ноември 1932 година. Судот за забрани имал простории за состаноци, конференциски сали, сала, греење на просторијата, кујна, тоалети, соблекувални и други простори. == Архитектура == Во долните зони на зградата доминира ренесансното влијание, а академскиот класицизам и елементите на средновековната архитектура се присутни во повисоките зони. Важно место им припаѓа на народните елементи на Балканскиот Полуостров. По војната во Босна и Херцеговина од 1992 до 1995 година, во согласност со одредбите на [[Дејтонски мировен договор|Дејтонскиот договор]] и одредбите за имплементација на одлуките на Комисијата за зачувување на националните споменици во Босна и Херцеговина, Бански двор ужива статус на национален споменик, еден од најважните за Босна и Херцеговина. Покрај исклучителната архитектонска вредност, овој споменик на архитектонското наследство делумно ги зачува автентичните внатрешни простори, декорацијата и мебелот. Првично зачуваните ентериери се неразделна културна, историска и естетска целина со целокупните архитектонски вредности на објектот. Како единствен споменик на претставителен дизајн на ентериер од почетокот на четвртата деценија на 20 век, делото на познати и во своето време високо ценети творци - декоратори - заради неговите автентични вредности, естетска и стилска хомогеност, што е одраз на овој период во историјата на уметноста и вредната документација за тоа, заради неговиот релативно висок степен на зачувување во однос на првобитната состојба, како и заради заканата изразена во реалните и можните промени што произлегуваат од употребата, потребно е да се направат детални научни истражувања на ентериерите и неговиот автентичен мебел и да се презентираат на пошироката стручна публика и на јавноста и на тој начин да се обезбеди зачувување на овие одлични примери на применета уметност од своето време. == Историја == Палатата се користела како живеалиште за набот на [[Врбаска бановина|Врбаската Бановина]] до 1941 година. За време на [[Втора светска војна|Втората светска војна]], ентериерот бил уништен, а повеќето од скапиот мебел, слики и други предмети неповратно се изгубиле. По војната, куќата се користела како воен и политички центар. Од 1955 година, одлуката донесена од тогашните градски власти, зградата била дадена на раководството на Домот на културата. Основањето на [[Република Српска]] на 9 јануари 1992 година, Палатата на Банот станала седиште на претседателот. Во 1998 година официјално стана јавна културна институција наречена Културен центар Бански двор. === Штети во Втората светска војна и последователна употреба === Најголемата штета на зградата и нејзините ентериери се случила за време на Втората светска војна, кога во неа се наоѓала германската командна војска. Во овој период, Големата свечена сала се користела како магацин за жито, а некое време дури и како штала. За време на војната, ентериерите биле уништени, а ограбена е голема количина скапоцен мебел и опрема - лустери, теписи, уметност, мебел, прибор. По ослободувањето на Бања Лука, зградата се користеше како штаб за 37-та дивизија на [[Народноослободителна војска на Македонија|НОВ]], таа била делумно опремена за потребите на армискиот клуб. По 1945 година, постепено се вршеле понатамошни прилагодувања и зградата постојано ги менуваше своите корисници: Окружниот комитет на Комунистичката партија, Општинскиот комитет на Комунистичката партија, Окружниот и општинскиот комитет на комунистичката младина, Народниот фронт, Антифашистичкиот совет на жени, Окружниот сојуз Совет, работничкото културно и уметничко друштво „Пелагиќ“. За време на 1952-1953 година, работничкиот совет на округот одвои 4.500.000 динари и организирал работна акција во колективи, за да ги врати во употреба Гранд салата и другите оштетени простори. === Проект за реставрација === Проектот за реставрација од 1953 година бил потпишан од архитектот Стојан Боровница, инженер од Бања Лука присутен на аукцијата за ѕидање и покривање на дела во Палатата во 1931 година. За време на ова реновирање, во 1953 година, се појавила идејата дека зградата треба да го добие името и функцијата Работнички дом. Новата функција започна да се оформува од 1954 година, кога во зградата започна да одржуваат концерти, балетски курсеви, делови за музика, поезија и театарски содржини итн. За тоа време, започна да се појавува идеја за формирање Центар за култура, во меѓувреме, во зградата се наоѓаа Градската библиотека, Читална, Градскиот музеј, Работничкиот универзитет, уредничката куќа на весникот Бања Лука, со радио станицата Радио Клуб, музичко училиште. Некои од овие институции останале во зградата сè до земјотресот во 1969 година. === Земјотрес и последните промени === Во земјотресот зградата била многу сериозно оштетена, така што внатрешноста претрпела промени. Реставрацијата била извршена во 1972 година според оригиналната проектна документација. Надворешниот изглед на објектот е целосна реконструкција на оригиналниот изглед кој скоро во ништо не отстапува од автентичниот, но внатрешните простори значително изменети во споредба со оригиналниот дизајн, во изгледот на просториите, како и во изгледот на деталите. Партерот, Гранд Холот и Синиот салон, салите и скалите претрпеле најмалку промени во намената, распоредот, големината и украсот, додека најголемите промени беа направени во просториите на вториот кат, што е логично кога ќе се земе предвид дека зградата била прилагодена за новата функција - збир на различни административни активности од областа на културата, уметноста и науката. == Галерија == <gallery> Податотека:Banski dvor221.jpg| Податотека:Бански двор (грб).svg| </gallery> [[Категорија:Бања Лука]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] oslam98hfl9bw6x8bg05sjb7gm52kot 14 1268232 4803621 4534531 2022-08-19T20:36:54Z Bjankuloski06 332 [[У:КМ|КМ]]: [[Категорија:Римска книжевност]] → [[Категорија:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki [[Категорија:Латинска проза]] [[Категорија:Латинска книжевност]] 3cr3x6fcn2i7ap2mxy5fr6gzm9tiu22 0 1268579 4803688 4647211 2022-08-19T21:22:53Z Bjankuloski06 332 Додадена категорија wikitext text/x-wiki [[Податотека:Apuleuis.jpg|мини|Доцноантичка слика на таван ок. 330 година, веројатно на Апулеј.]] '''Луциј Апулеј''' ([[латински]]: ''Apuleius'', 125 - 180) — латински [[писател]], [[научник]], [[Реторика|реторичар]] и маг. ==Животопис== Апулеј бил роден во градот Мадаурус, во денешен [[Алжир]]. Во [[Атина]] студирал [[Платонизам|платонистичка философија]], а во [[Рим]] [[реторика]]. Често патувал низ земјите на денешна [[Италија]], [[Мала Азија]] и [[Египет (римска провинција)|Египет]]. Освен од традиционалната [[религија]], своите искуства ги црпел и од ориенталните култови на [[Изида]], [[Митра]] и [[Озирис]] кои ги комбинирал со новопитагорејското учење и со платонскиот [[спиритуализам]]. Тој се гордеел со својот почесен назив ''philosophus Platonicus''. Патувајќи во [[Александрија]], се оженил со една богата вдовица, но бил обвинет дека искористил [[магија]] за да ја убеди на бракот со него.<ref name="Apulej 2011">„Zlatni magarac - Apulej“, во: Apulej, ''Zlatni magarac'', Dereta, Beograd, 2011, стр. 227.</ref> ==Творештво== Апулеј е најпознат по [[роман]]от во 11 книги, „[[Златното магаре]]“ - единственото целосно сочувано дело на [[Латинска книжевност|латинската книжевност]]. Други негови дела се: „[[Апологија (Апулеј)|Апологија]] (Беседи за магијата)“ (''Apologia (Apulei Platonici pro Se de Magia''), „[[За Платон и неговото учење]]“ (''De Platone et dogmate eius''), „[[За Сократовите богови]]“ (''De Deo Socratis''), „Флорида“ (''Florida'') и „[[За вселената (Апулеј)|За вселената]]“ (''De Mundo'').<ref name="Apulej 2011"/> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Латински писатели]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] kx83co84437v4kumrtb72a40fek4gys 0 1277417 4803738 4778371 2022-08-19T23:40:23Z 188.117.212.92 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Владо Дојчиновски | портрет = | рх = | роден-дата = {{роден на|27|февруари|1986}} | роден-место = {{роден во|Охрид}} | националност = [[Македонец]] | познат = по улогите во: [[Македонски народни приказни]]<br>[[Сенки (филм) |Сенки]]<br>[[Соблекување]] | занимање = глумец }} '''Владо Дојчиновски''' (р. {{роден на|27|февруари|1986}} во {{роден во|Охрид}}) ― [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски глумец. ==Филмографија== {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 2006-2009 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2007 || [[Сенки (филм) |Сенки]] ТВ-филм || Борче |- | 2010 || [[Царската е последна]] ТВ-филм || |- | 2010 || [[Како да ме нема]] ТВ-филм || |- | 2010-2012 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2012-2014 || [[Тврдокорни (телевизиска серија) |Тврдокорни]] ТВ-серија || Куси Доне |- | 2013-2017 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2014 || [[Женски итроштини]] ТВ-филм || Мажот |- | 2014 || [[До балчак]] ТВ-филм || |- | 2016 || [[Ослободување на Скопје (филм) |Ослободување на Скопје]] ТВ-филм || |- | 2017 || [[Вистински приказни (телевизиска серија) |Вистински приказни]] ТВ-серија || Јован |- | 2018 || [[Соблекување]] ТВ-филм || Гратисот |- | 2019 || [[Врба (филм од 2019) |Врба]] ТВ-филм || |- | 2021-2022 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2022 || [[Бистра вода (серија) |Бистра вода]] ТВ-серија || |} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Дојчиновски, Владо}} [[Категорија:Македонски глумци]] [[Категорија:Живи луѓе]] crhlch6r426qqugahnqqqkfobfmihth 0 1278231 4803650 4781609 2022-08-19T21:00:39Z 188.117.212.92 /* Филмографија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Најдо Тодески | портрет = | рх = | опис = | роден-дата = {{роден на|30|април|1956}} | роден-место = {{роден во|Прилеп}} | националност = [[Македонец]] | познат = по улогите во: <br>[[До балчак]]<br>[[Авантурите на Итар Пејо]]<br>[[Проколнати]] | занимање = глумец }} '''Најдо Тодески''' (р. {{роден на|30|април|1956}} во {{роден во |Прилеп}}) — [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски глумец. Од 1981 година е вработен во театарот „Војдан Чернодрински“ во [[Прилеп]]. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 1985 || [[Трговецот од Солун]] ТВ-филм || |- | 1986 || [[Среќна нова '49]] ТВ-филм || |- | 1991 || [[Опстанок]] ТВ-серија || |- | 1993 || [[Бог да ги убие шпионите (филм)|Бог да ги убие шпионите]] ТВ-филм || |- | 1994 || [[Проколнати]] ТВ-филм || Кољо |- | 1998 || [[На Балканот не се пие чај]] ТВ-филм || |- | 2001 || [[Прашина (филм) |Прашина]] ТВ-филм || |- | 2006 || [[Тајната книга]] ТВ-филм || Втор гостин |- | 2008 || [[Збогум Румелија (ТВ-серија) |Збогум Румелија]] ТВ-серија || |- | 2012-2014 || [[Тврдокорни (телевизиска серија) |Тврдокорни]] ТВ-серија || Заптија |- | 2013-2014 || [[Авантурите на Итар Пејо]] ТВ-серија || |- | 2014 || [[До балчак]] ТВ-филм || Митре Војвода |- | 2014 || [[Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2015 || [[Три во едно]] ТВ-филм || |- | 2022 || [[Бистра вода (серија) |Бистра вода]] ТВ-серија || |} == Надворешни врски == * {{IMDb име|id=1176732|name=Најдо Тодески}} {{Нормативна контрола}} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Тодески, Најдо}} [[Категорија:Македонски глумци]] od4pkxvebac2exrcqxr95s3qppristx 0 1278434 4803653 4743591 2022-08-19T21:02:28Z 188.117.212.92 /* Филмографија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Миле Вратеовски | портрет = | опис = | рх = | роден-дата = {{роден на |2|април|1981}} | роден-место = {{роден во |Штип}} | националност = [[Македонец]] | познат = по улогите во: <br>[[Македонски народни приказни]]<br>[[Цимери]]<br>[[Преспав (телевизиска серија) |Преспав]] | занимање = глумец }} '''Миле Вратеовски''' — [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски глумец == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | Година | Филм | Улога |- | 2002 || [[Терсисе екстрасенс]] ТВ-филм || Телохранител |- | 2008-2010 || [[Народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2012-2013 || [[Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2014 || [[Среќна Нова 1903 (филм) |Среќна Нова 1903]] ТВ-филм || Џељо Арнаут |- | 2014 || [[Најдолгите три секунди]] ТВ-филм || |- | 2014 || [[Полициска акција]] ТВ-серија || |- | 2014 || [[Приказни од животот]] ТВ-серија || |- | 2014-2015 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2015 || [[Цимери]] ТВ-серија || Митко |- | 2017 || [[Инсајдер (телевизиска серија) |Инсајдер]] ТВ-серија || Обезбедувач |- | 2017 || [[Среќа во вреќа (серија) |Среќа во вреќа]] ТВ-серија || Боро |- | 2017 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2017-2018 || [[Преспав (телевизиска серија) |Преспав]] ТВ-серија || Полицаец |- | 2018 || [[Болното место на Мара и Жарко]] ТВ-филм || |- | 2018 || [[Година на мајмунот]] ТВ-филм || Работник |- | 2022 || [[Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2022 || [[Бистра вода (серија) |Бистра вода]] ТВ-серија || |} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Вратеовски, Миле}} [[Категорија:Македонски глумци]] ohujvuhn9vwxspfd1pfzvl875m6ve47 0 1279756 4803665 4680336 2022-08-19T21:15:34Z 188.117.212.92 /* Филмографија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Симон Манасковски | портрер = | рх = | опис = | роден-дата = {{роден на|7|август|1992}} | роден-место {{роден во|Скопје}} | националност = [[Македонец]] | познат = по улогите во: <br>[[Македонски народни приказни]]<br>[[Врба (филм од 2019) |Врба]] | занимање = глумец }} '''Симон Манасковски''' (р. {{роден на|7|август|1992}} во {{роден во|Скопје}}) — [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски глумец. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 2010-2011 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2013-2014 || [[Тврдокорни (телевизиска серија) |Тврдокорни]] ТВ-серија || Апостол Петков |- | 2014 || [[Ул. Шекспир 9/1]] ТВ-филм || |- | 2015 || [[Карма]] ТВ-филм || Давид |- | 2015 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2017 || [[Човекот што не беше таму]] ТВ-филм || Роберт |- | 2017 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2017 || [[Види ја ти неа]] ТВ-филм || |- | 2017 || [[Помеѓу]] ТВ-филм || |- | 2019 || [[Врба (филм од 2019) |Врба]] ТВ-филм || Панчо |- | 2022 || [[Кајмак (филм) |Кајмак]] ТВ-филм || |} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Манасковски, Симон}} [[Категорија:Македонски глумци]] ef40u06j6gv4n1yxqdm2z2pxwyvwa3k 4803666 4803665 2022-08-19T21:16:50Z 188.117.212.92 /* Филмографија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Симон Манасковски | портрер = | рх = | опис = | роден-дата = {{роден на|7|август|1992}} | роден-место {{роден во|Скопје}} | националност = [[Македонец]] | познат = по улогите во: <br>[[Македонски народни приказни]]<br>[[Врба (филм од 2019) |Врба]] | занимање = глумец }} '''Симон Манасковски''' (р. {{роден на|7|август|1992}} во {{роден во|Скопје}}) — [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски глумец. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 2010-2011 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2013-2014 || [[Тврдокорни (телевизиска серија) |Тврдокорни]] ТВ-серија || Апостол Петков |- | 2014 || [[Ул. Шекспир 9/1]] ТВ-филм || |- | 2015 || [[Карма]] ТВ-филм || Давид |- | 2015 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2017 || [[Човекот што не беше таму]] ТВ-филм || Роберт |- | 2017 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2017 || [[Види ја ти неа]] ТВ-филм || |- | 2017 || [[Помеѓу]] ТВ-филм || Роберт |- | 2019 || [[Врба (филм од 2019) |Врба]] ТВ-филм || Панчо |- | 2022 || [[Кајмак (филм) |Кајмак]] ТВ-филм || |} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Манасковски, Симон}} [[Категорија:Македонски глумци]] m2bxvl3e48haihhbxffu6bkfrdczw17 4803667 4803666 2022-08-19T21:17:03Z 188.117.212.92 /* Филмографија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Симон Манасковски | портрер = | рх = | опис = | роден-дата = {{роден на|7|август|1992}} | роден-место {{роден во|Скопје}} | националност = [[Македонец]] | познат = по улогите во: <br>[[Македонски народни приказни]]<br>[[Врба (филм од 2019) |Врба]] | занимање = глумец }} '''Симон Манасковски''' (р. {{роден на|7|август|1992}} во {{роден во|Скопје}}) — [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски глумец. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 2010-2011 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2013-2014 || [[Тврдокорни (телевизиска серија) |Тврдокорни]] ТВ-серија || Апостол Петков |- | 2014 || [[Ул. Шекспир 9/1]] ТВ-филм || |- | 2015 || [[Карма]] ТВ-филм || Давид |- | 2015 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2017 || [[Човекот што не беше таму]] ТВ-филм || |- | 2017 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2017 || [[Види ја ти неа]] ТВ-филм || |- | 2017 || [[Помеѓу]] ТВ-филм || Роберт |- | 2019 || [[Врба (филм од 2019) |Врба]] ТВ-филм || Панчо |- | 2022 || [[Кајмак (филм) |Кајмак]] ТВ-филм || |} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Манасковски, Симон}} [[Категорија:Македонски глумци]] cd9tei5lp01emxlwc1xhvll7lfv7xwx 0 1280545 4803524 4785302 2022-08-19T19:09:27Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki '''Хилма аф Клинт''' ( {{МФА-sv|ˈhɪ̂lːma ˈɑːv ˈklɪnːt}} ; 26 октомври 1862 – 21 октомври 1944) била [[шведска]] [[Уметник|уметница]] и [[Мистицизам|мистик]] чии слики се сметале за првите апстрактни дела познати во историјата на западната уметност.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-first-abstract-artwork|title=''What Was the First Abstract Artwork?''|last=Cain|first=Abigail|work=Artsy.net|language=en|accessdate=2017-03-31}}</ref> Значителен дел од нејзината работа претходи на првите чисто апстрактни композиции на [[Василиј Кандински|Кандински]] и [[Пит Мондријан|Мондријан]].<ref name="TATE">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.tate.org.uk/art/brief-history-abstract-art-turner-mondrian-and-more|title=A Brief History of Abstract Art with Turner, Mondrian, and More|last=|first=|authorlink=|work=www.tate.org.uk|publisher=Tate Modern}}</ref> Таа припаѓала на групата наречена „Петката“, која сочинувала круг на жени инспирирани од [[Теозофија]]та, кои споделуваа верување во важноста да се обидат да контактираат со таканаречените „[[Мајстори на античката мудрост|Високи мајстори]]“ - често по пат на [[Сеанса|сеанси]].<ref>Bashkoff, T., ed., et al., ''Hilma Af Klint'' (New York: Solomon R. Guggenheim Museum, 2018).</ref> Нејзините слики, кои понекогаш личат на дијаграми, биле визуелен приказ на сложени духовни идеи.<ref>Bashkoff, Tracey, ''Hilma af Klint: Paintings for the Future'', ArtBook, 2018</ref> == Раниот живот == [[Податотека:Eftersommar_Hilma_af_Klint_1903.jpeg|мини|''Ефтерсомар'' (''Доцно лето'') рано натуралистичко дело, насликано од Аф Клинт во 1903 година, пример за делата што таа ги изложувала на јавноста за време на нејзиниот живот]] Хилма аф Клинт била четврто дете на Матилда аф Клинт (родена Зонтаг) и капетанот Виктор аф Клинт, шведски поморски командант, и таа ги поминувала летата со своето семејство во нивниот имот, „Ханмора“, на островот [[Аделсо]] на [[Меларен|езерото Маларен]]. Во ова идилично опкружување, таа стапила во контакт со природата во рана фаза од нејзиниот живот, а длабоката поврзаност со природните форми требало да биде инспирација во нејзината работа. Подоцна во животот, Хилма аф Клинт живеела постојано на Мунсо, остров веднаш до Аделсо. Од нејзиното семејство, Хилма аф Клинт наследила голем интерес за [[математика]]та и [[ботаника]]та. Таа покажала рана способност во визуелната уметност и, откако семејството се преселила во Стокхолм, студирала на Техничка школа во Стокхолм ([[Констфак]] денес), каде научила портрет и пејзаж. Таа била примена на Кралската академија за ликовни уметности на дваесетгодишна возраст.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Hilma af Klint : Notes and Methods|last=Klint|first=Hilma af|date=2018|publisher=The University of Chicago Press|isbn=9780226591933|oclc=1090316599}}</ref> Во текот на годините 1882-1887 година студирала главно цртање, портретно сликарство и пејзажно сликарство. Таа дипломира со почести и и била доделена стипендија во форма на студио во т.н. "зграда на Ателјеа" (Ateljébyggnaden), сопственост на Академијата за ликовни уметности помеѓу [[Хамнгтан|Хамнгатан]] и Кунстрагарден во центарот на Стокхолм. Ова бил главниот културен центар во шведскиот главен град во тоа време. Во истата зграда се наоѓало и [[Бланш Кафе|Blanch's Café]] и Blanchs уметничката галерија, каде што постоел конфликт помеѓу конвенционалниот уметнички поглед на Академијата за ликовни уметности и опозициското движење на „Уметничкото друштво“ (Konstnärsförbundet), инспирирано од француските сликари [[Во чист воздух|En Plein Air.]] Хилма аф Клинт започнала да работи во Стокхолм, добивајќи признание за нејзините пејзажи, ботанички цртежи и портрети.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.serpentinegalleries.org/exhibitions-events/hilma-af-klint-painting-unseen|title=Hilma af Klint: Painting the Unseen|work=Serpentine Galleries|access-date=2017-03-11|language=en}}</ref> Нејзиното конвенционално сликарство станало извор на финансиски приход, но нејзиното „животно дело“ останало сосема посебна практика.<ref>[[Maurizio Cattelan|Cattelan, M.]], [[Massimiliano Gioni|Gioni, M.]], & Subotnick, A., eds., ''Charley'', Issue 5 (New York: [[Distributed Art Publishers|D.A.P.]], 2007).</ref> == Духовни и филозофски идеи == [[Податотека:Hilma-af-Klint.jpg|мини|aф Клинт во нејзиното студио, о. 1895 година]] Во 1880 година починала нејзината помлада сестра Хермина, и токму во тоа време почнала да се развива духовната димензија на нејзиниот живот.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.theguardian.com/artanddesign/2016/feb/21/hilma-af-klint-occult-spiritualism-abstract-serpentine-gallery|title=Hilma af Klint: a painter possessed|last=Kellaway|first=Kate|date=2016-02-21|work=[[The Guardian]]|access-date=2017-03-11|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref> Нејзиниот интерес за апстракција и симболика потекнува од инволвираноста на Хилма аф Клинт во [[Спиритизам|спиритизмот]], многу модерен на крајот на деветнаесеттиот и почетокот на дваесеттиот век. Нејзините експерименти во духовното истражување започнале во 1879 година.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Hilma af Klint : Notes and Methods|last=Klint|first=Hilma af|date=2018|publisher=The University of Chicago Press|isbn=9780226591933|oclc=1090316599}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKlint2018">Klint, Hilma af (2018). ''Hilma af Klint : Notes and Methods''. The University of Chicago Press. [[ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/9780226591933|<bdi>9780226591933</bdi>]]. [[OCLC]]&nbsp;[//www.worldcat.org/oclc/1090316599 1090316599].</cite></ref> Таа се заинтересирала за [[теозофија]]та на [[Мадам Блаватска|Мадам Блаватски]] и филозофијата на [[Кристијан Розенкројц]]. Во 1908 година таа го запознала [[Рудолф Штајнер]], основачот на [[Антропозофско друштво|Антропозофското друштво]], кој бил во посета на Стокхолм.<ref>Gaze, D., ''Concise Dictionary of Women Artists'' ([[Abingdon-on-Thames]]: [[Routledge]], 2001), [https://books.google.com/books?id=V4h7A0XIN14C&pg=PA413 p. 413].</ref> Штајнер ја запознал со неговите сопствени теории во врска со уметноста и ќе има одредено влијание врз нејзините слики подоцна во животот. Неколку години подоцна, во 1920 година, таа повторно го сретнала во [[Гетеанум]] во [[Дорнач|Дорнах]], Швајцарија, седиштето на Антропозофското друштво. Помеѓу 1921 и 1930 година поминала долги периоди во Гетеанум. Работата на Аф Клинт може да се разбере во поширокиот контекст на [[Модернизам|модернистичката]] потрага по нови форми во уметничките, духовните, политичките и научните системи на почетокот на дваесеттиот век.<ref>Liam Taft – ''[http://www.thenationalstudent.com/Arts_and_Theatre/2017-04-19/invisible_art_rediscovering_the_work_of_hilma_af_klint.html Invisible art: rediscovering the work of Hilma af Klint]'' National Student, April 19, 2017</ref> Сличен интерес за духовноста имале и други уметници во текот на истиот период, вклучувајќи ги [[Василиј Кандински]], [[Пит Мондријан|Пиет Мондријан]], [[Казимир Малевич|Касимир Малевич]] и францускиот [[Les Nabis|Набис]], во кој многумина, како и Аф Клинт, беа инспирирани од [[Теозофско друштво|Теозофското движење]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.theosophyforward.com/articles/theosophy-and-the-society-in-the-public-eye/1138-hilma-af-klint/|title=Hilma af Klint|work=www.theosophyforward.com}}</ref> Сепак, уметничката транзиција кон апстрактната уметност и нефигуративното сликарство на Хилма аф Клинт би се случиле без никакви контакти со современите модерни движења. Делата на Хилма аф Клинт се главно духовни, а нејзината уметничка работа е последица на ова.<ref>[Hilma af Klint – Painting the Unseen Serpentine Galleries, 2016. {{ISBN|978-1-908617-34-7}}, p.24]</ref> Хилма аф Клинт била целосно свесна за големината на нејзината работа. Никогаш не требало да биде едноставно визуелна. Пораката шифрирана во делото е нејзино наследство. Апстрактното дело и значењето внатре биле толку револуционерни што таа почувствувала дека светот не е подготвен да го види, и посакала делото да остане невидено 20 години по нејзината смрт.{{Се бара извор|date=October 2021}} == Дело == [[Податотека:Hilma_af_Klint,_1906-07,_Primordial_Chaos_-_No_16.jpg|мини|''Примордијален хаос, бр. 16'', 1906-07]] На Академијата за ликовни уметности ја запознала [[Ана Касел]], првата од четирите жени со кои подоцна работела во „The Five“ ( ''De Fem'' ), група уметници кои ги споделувале нејзините идеи. Другите членови биле [[Корнелија Седерберг]], [[Сигрид Хедман]] и [[Матилда Нилсон]]. <nowiki>„Петката“ го</nowiki> започнала своето здружување како членови на Друштвото Еделвајс, кое ја прифатило комбинацијата на теозофските учења на [[Мадам Блаватска|Хелена Блаватски]] и спиритизмот. Сите „''The Five“'' биле заинтересирани за паранормалното и редовно организирале спиритистички сеанси.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Hilma af Klint : Notes and Methods|last=Klint|first=Hilma af|date=2018|publisher=The University of Chicago Press|isbn=9780226591933|oclc=1090316599}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKlint2018">Klint, Hilma af (2018). ''Hilma af Klint : Notes and Methods''. The University of Chicago Press. [[ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/9780226591933|<bdi>9780226591933</bdi>]]. [[OCLC]]&nbsp;[//www.worldcat.org/oclc/1090316599 1090316599].</cite></ref> Секој состанок го отворале со молитва, по што следела медитација, христијанска проповед и преглед и анализа на текст од Новиот завет. После тоа би следела сеанса.<ref name=":0" /> Тие запишале во книга сосема нов систем на мистична мисла, во форма на пораки од повисоките духови наречени ''Високи мајстори'' („Höga Mästare“). Еден, Грегор, изјавил: „Целото знаење што не е од сетилата, не од интелектот, не од срцето, туку е сопственост што исклучиво му припаѓа на најдлабокиот аспект на вашето битие... знаењето на вашиот дух“.<ref>Heiser, J., & Higgie, J., eds., ''Frieze: Contemporary Art and Culture'', Vols 88-91 (London: Durian Publications, 2004).</ref> Преку нејзината работа ''со петте,'' Хилма аф Клинт создала експериментално [[Надреалистички автоматизам|автоматско цртање]] уште во 1896 година, водејќи ја кон инвентивен геометриски [[Визуелен јазик|визуелниот јазик]] способен за конципирање на невидливи сили и на внатрешниот и надворешниот свет.  Таа ги истражувала светските религии, атоми и растителниот свет и опширно пишувала за нејзините откритија.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Hilma af Klint : Notes and Methods|last=Klint|first=Hilma af|date=2018|publisher=The University of Chicago Press|isbn=9780226591933|oclc=1090316599}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFKlint2018">Klint, Hilma af (2018). ''Hilma af Klint : Notes and Methods''. The University of Chicago Press. [[ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/9780226591933|<bdi>9780226591933</bdi>]]. [[OCLC]]&nbsp;[//www.worldcat.org/oclc/1090316599 1090316599].</cite></ref> Како што се запознала со оваа форма на изразување, Хилма аф Клинт добила задача од Високите мајстори да ги создаде сликите за „Храмот“ - но таа никогаш не разбрала на што се однесува овој „Храм“. Хилма аф Клинт почувствувала дека ја насочува сила која буквално ќе ја води нејзината рака. Таа во својот тефтер напишала:<blockquote>Сликите беа насликани директно преку мене, без никакви прелиминарни цртежи и со голема сила. Немав поим што би требало да прикажуваат сликите; сепак работев брзо и сигурно, без да сменам ниту еден потег на четката.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.modernamuseet.se/stockholm/en/exhibitions/hilma-af-klint-2013/topics/|title=Topics and central works|work=[[Moderna Museet|Moderna Museet i Stockholm]]}}</ref></blockquote>Во 1906 година, по 20 години уметнички дела и на 44-годишна возраст, Хилма аф Клинт ја насликала својата прва серија апстрактни слики. [[Податотека:Hilma_af_Klint,_1915,_Svanen,_No._17.jpg|мини|''Сванен'' ( ''Лебедот'' ), бр. 17, група 9, серија SUW, октомври 1914 - март 1915 година, дело кое никогаш не било изложено за време на животот на Клинт]] Делата за Храмот биле создадени помеѓу 1906 и 1915 година, извршени во две фази со прекин помеѓу 1908 и 1912 година. Додека Хилма аф Клинт ја открила својата нова форма на визуелен израз, таа развила нов уметнички јазик. Нејзиното сликарство станало поавтономно и понамерно. Духовното ќе продолжи да биде главниот извор на креативност во текот на остатокот од нејзиниот живот. Колекцијата за Храмот е 193 слики, групирани во неколку под-серијали. Главните слики, датирани од 1907 година, се исклучително големи: секоја слика е приближно 240 x 320 см. Оваа серија, наречена ''Десетте најголеми'', ги опишувала различните фази од животот, од раното детство до староста. Сосема настрана од нивната дијаграмска намена, сликите имаат свежина и модерна естетика на пробна линија и набрзина доловена слика: сегментиран круг, спирала пресечена и поделена на спектар на лесно обоени бои. Уметничкиот свет на Хилма аф Клинт е исполнет со симболи, букви и зборови. Сликите често прикажуваат симетрични двојности или реципроцитети: горе-долу, внатре и надвор, земно и езотерично, машко и женско, добро и зло. Изборот на боја е метафоричен: сината го означува женскиот дух, жолтата за машкиот и розовата/црвената за физичката/духовната љубов. ''Лебедот'' и ''Гулабот'', имињата на двете серии на ''Слики за храмот'', се исто така симболични, односно претставуваат трансценденција и љубов. Сфатени како порти кон други димензии, нејзините слики повикуваат на интерпретација на наративно, езотерично и уметничко ниво, притоа предизвикувајќи исконска геометрија и хуманистички мотиви.<ref>{{Наведено списание|last=Erkan|first=Ekin|title=Hilna Af Klint at The Guggenheim: Metaphysics as it Patrols Mortality's Borders|url=http://www.aeqai.com/main/2019/06/hilna-af-klint-at-the-guggenheim-metaphysics-as-it-patrols-mortalitys-borders/|journal=AEQAI|access-date=7 September 2019}}</ref> Кога Хилма аф Клинт ги завршила делата за Храмот, духовното водство завршило. Сепак, таа продолжила да се занимава со апстрактно сликарство, сега независно од какво било надворешно влијание.<ref>Fiore, J., [https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-swedish-mystic-hilma-af-klint-invented-abstract-art "How the Swedish Mystic Hilma af Klint Invented Abstract Art"], [[Artsy (website)|Artsy]], October 12, 2018.</ref> Ако сликите за храмот биле претежно слики во масло, таа сега користела и акварели. Нејзините подоцнежни слики се значително помали по големина. Таа, меѓу другото, насликала серија што ги прикажува ставовите на различните религии во различни фази во историјата, како и претстави на двојноста помеѓу физичкото битие и неговата еквивалентност на езотерично ниво. Додека Хилма аф Клинт го следеше своето уметничко и езотерично истражување, можно е да се согледа одредена инспирација од уметничките теории развиени од Антропозофското друштво од 1920 година наваму. Низ нејзиниот живот, Хилма аф Клинт ќе се обидела да ги разбере мистериите со кои дошла во контакт преку нејзината работа. Со своите мисли и студии изработила повеќе од 150 тетратки.<ref name="WITT">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.diva-portal.se/smash/get/diva2:306945/FULLTEXT01.pdf|title=Hilma af Klint Tempelbilderna och historieskrivningen|last=Witt|first=Karolina|work=www.diva-portal.org|publisher=Halmstad University|accessdate=4 Dec 2015}}</ref> Во 1908 година, Клинт го запознал [[Рудолф Штајнер]] за прв пат. Во едно од ретките преостанати писма, таа го замолила Штајнер да ја посети во Стокхолм и да го види готовиот дел од серијата ''Слики за храмот'', вкупно 111 слики. Штајнер навистина ги видел сликите, но главно не бил импресиониран, наведувајќи дека нејзиниот начин на работа е несоодветен за теозоф. Според Х.П. [[Мадам Блаватска|Блаватски]], [[медиумство]]то било погрешна практика, која ги водела своите вешти на погрешен пат на окултизмот и црната магија.<ref>Blavatsky, Helena P. (1889). The Key to Theosophy. London: The Theosophical Publishing Company. Theosophy Trust Books. 2007. {{ISBN|0979320526}}. Theosophical University Press Online Edition: The Key to Theosophy by H. P. Blavatsky. {{ISBN|1-55700-046-8}}.</ref> Меѓутоа, за време на нивната средба, Штајнер изјавил дека современиците на Клинт нема да можат да ги прифатат и разберат нивните слики и дека ќе бидат потребни уште 50 години за да се дешифрираат. Од сите слики што му биле прикажани, Штајнер посветил посебно внимание само на ''Групата Примордијален хаос'', забележувајќи ги како „најдобри симболично“.<ref>Hilma af Klint: Notes and Methods, With an Introduction and Commentary by Iris Müller-Westerman, University of Chicago Press, 2018 {{ISBN|978-0-226-59193-3}}</ref> По средбата со Штајнер, Аф Клинт била уништена од неговиот одговор и престанала да слика 4 години. Интересно е што Штајнер чувал фотографии од некои уметнички дела на Аф Клинт, некои од нив дури и рачно обоени. Подоцна истата година го запознала Василиј Кандински, кој сè уште не дошол до апстрактно сликарство. Некои историчари на уметност претпоставуваат дека Кандински можел да ги види фотографиите и можеби бил под влијание на нив додека го развивал својот сопствен апстрактен пат. Подоцна во нејзиниот живот, таа донела одлука да ја уништи целата нејзина кореспонденција. Таа му оставила колекција од повеќе од 1200 слики и 125 дневници на нејзиниот внук, Ерик аф Клинт. Меѓу нејзините последни слики направени во 1930-тите, има два акварели кои ги предвидуваат настаните од [[Втора светска војна|Втората светска војна]], насловени ''Блиц'' и ''Борба во Медитеранот''.<ref>Hilma af Klint – A Pioneer of Abstraction, Edited by Iris Müller-Westermann with Jo Widoff, with contributions by David Lomas, Pascal Rousseau and Helmut Zander, exhibition catalogue of Moderna Museet nr 375, 2013. {{ISBN|978-91-8624-348-7}}</ref> И покрај популарното верување дека Хилма аф Клинт избрала никогаш да не ги изложува своите апстрактни дела за време на нејзиниот живот, во последниве години историчарите на уметност како Џулија Вос открија доволно докази дека Аф Клинт правела вистински напори да ја покаже својата уметност на јавноста. Околу 1920 година во Дорнах, Швајцарија, Аф Клинт се запознал со холандската [[евритмист]]ка Пеги Клоперс-Молцер, која исто така била член на Антропозофиското друштво . Подоцна, уметницата отпатувала во Амстердам, каде што таа и Клоперс разговарале за можната изложба со уредниците на списанието за уметност и архитектура ''[[Вендинген|Wendingen]]''. Иако разговорите во Амстердам не донеле никаков резултат, барем една изложба на апстрактните дела на Хилма аф Клинт всушност се случила во Лондон неколку години подоцна. Во јули 1928 година во Лондон се одржала Светската конференција за духовна наука, при што Клоперс била една од членовите на организацискиот комитет. Првично, Хилма аф Клинт била исклучена од кругот на учесници, но по инсистирањето на Клоперс, работата била решена. Во јули 1928 година Хилма аф Клинт патувала со брод од Стокхолм до Лондон, заедно со некои нејзини слики од големи размери. Во нејзината разгледница до [[Ана Касел]] (откриена дури во 2018 година) aф Клинт пишува дека не била сама за време на ова 4-дневно патување. И покрај тоа што Клинт не го наведува името, Џулија Вос сугерирала дека најверојатно нејзин придружник бил Томасин Андерсон и стар пријател од деновите на Де Фем. Вос исто така изјавила дека и покрај тоа што списокот на претставени слики е непознат, можеме да сугерираме дека тоа се некои извадоци од серијата ''Слики за храмот''.<ref>Voss, Julia. 2020. ''Hilma af Klint – Die Menschheit in Erstaunen versetzen''. {{ISBN|3103973675}}</ref> Хилма аф Клинт починала во [[Јуршолм|Џуршолм]], Шведска <ref name="Phaidon Editors">{{Наведена книга|title=Great women artists|last=Phaidon Editors|date=2019|publisher=Phaidon Press|isbn=978-0714878775|page=24}}</ref> во 1944 година, на речиси 82 години, како последица на сообраќајна несреќа, откако ги изложувала своите дела само неколку пати, главно на духовни конференции и собири.<ref>Wolfe, S., [https://magazine.artland.com/hilma-af-klint/ "Lost (and Found) Artist Series: Hilma af Klint"], Artland, October 2018.</ref> Таа е погребана во [[Galärvarvskyrkogården|Галарварвскиркогарден]] во Стокхолм.<ref>Lindblom, L., [https://skbl.se/en/article/HilmaafKlint "Hilma af Klint—Artist, pioneer of abstract art, spiritualist"], trans. A. Grosjean, ''[[Svenskt kvinnobiografiskt lexikon]]'', March 8, 2018.</ref> == Стил == Подоцнежната апстрактна уметност на Хилма Аф Клинт (1906-1920) навлегла во симболизмот со комбинација на геометрија, фигурација, научно истражување и религиозни практики. Нејзините студии за органски раст, вклучувајќи школки и цвеќиња, и помогнале да го прикаже животот преку духовна леќа.<ref>{{Наведено списание|last=Jacobs|first=Rita D.|date=2019|title=Review: [Untitled]|url=https://www.jstor.org/stable/10.7588/worllitetoda.93.1.0104a|journal=[[World Literature Today]]|volume=vol. 93, no. 1|pages=104–06|via=[[JSTOR]]}}</ref> Нејзиниот индивидуален или препознатлив [[стил]], исто така, бил обележан со впечатоци од научните откритија од крајот на 19 и почетокот на 20 век, како и под влијание на современите духовни движења како што се [[теозофија]]та и [[Антропозофија|антрософијата]]. Идејата да се надмине физичкиот свет и ограничувањата на претставителната уметност е видлива во нејзините апстрактни слики.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.theguardian.com/artanddesign/2020/oct/06/hilma-af-klint-abstract-art-beyond-the-visible-film-documentary|title='They called her a crazy witch': did medium Hilma af Klint invent abstract art?|date=2020-10-06|work=the Guardian|language=en|accessdate=2021-10-20}}</ref> Нејзиниот симболичен визуелен јазик има подредена прогресија што го одразува нејзиното разбирање за мрежи, кругови, спирали и форми слични на ливчиња - понекогаш дијаграмски, понекогаш биоморфни.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.worldcat.org/title/hilma-af-klint-a-pioneer-of-abstraction/oclc/828860209|title=Hilma af Klint: a pioneer of abstraction|last=Müller-Westermann|first=Iris|last2=Widoff|first2=Jo|last3=Lomas|first3=David|last4=Rousseau|first4=Pascal|last5=Zander|first5=Helmut|last6=Klint|first6=Hilma af|last7=Moderna museet (Stockholm|first7=Sweden), Nationalgalerie im Hamburger Bahnhof, Museum für Gegenwart--Berlin|last8=Museo Picasso Málaga|date=2013|isbn=978-91-86243-48-7|language=English|oclc=828860209}}</ref> Нејзините слики, исто така, ја истражувале дихотомијата на светот.<ref>{{Наведена книга|title=Concise Dictionary of Women Artists.|last=Gaze|first=Delia|publisher=Taylor & Francis|year=2013|isbn=9781136599019|location=United States|pages=415}}</ref> Спиралните форми често се појавувале во нејзината уметност, како и во автоматските цртежи на Де Фем. Додека секоја таква геометриска форма, во овој случај, Спиралата сугерира раст, напредок и еволуција, изборот на бои е исто така метафоричен по природа.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://medium.com/form-and-resonance/the-visionary-practice-of-hilma-af-klint-1a2f2a0db1d|title=The Visionary Practice of Hilma af Klint|last=Pothast|first=Emily|date=2021-03-04|work=Form and Resonance|language=en|accessdate=2021-10-20}}</ref> Како една од прото-феминистичките уметници, нејзиниот стил го претставува возвишеното во уметноста.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.theartstory.org/artist/af-klint-hilma/|title=Hilma af Klint Paintings, Bio, Ideas|work=The Art Story|accessdate=2021-10-20}}</ref> == Наследство == Во својот тестамент, Хилма аф Клинт ги оставила сите свои апстрактни слики на нејзиниот внук, заменик-адмиралот [[Ерик аф Клинт (1901–1981)|Ерик аф Клинт]] од [[Шведската морнарица|Кралската шведска морнарица]]. Таа прецизирала дека нејзиното дело треба да се чува во тајност најмалку 20 години по нејзината смрт. Кога кутиите биле отворени на крајот на 1960-тите, многу малку луѓе знаеле што ќе биде откриено. Во 1970 година нејзините слики биле понудени како подарок на [[Музејот Модерна|Moderna Museet i Stockholm]], но донацијата била одбиена. Потоа, Ерик аф Клинт донирал илјадници цртежи и слики на фондацијата што го носи името на уметницата во 1970-тите.<ref name="auto">Clemens Bomsdorf (April 13, 2017), [http://theartnewspaper.com/news/museums/museum-to-honour-pioneer-of-abstraction-stuck-in-limbo/ Museum for pioneer of abstraction Hilma af Klint is stuck in limbo] ''[[The Art Newspaper]]''.</ref> Благодарение на историчарот на уметност Аке Фант, нејзината уметност била претставена на меѓународната публика во 1980-тите, кога тој ја претставил на конференцијата [[Нордик]] [[Хелсинки|во Хелсинки]] во 1984 година. Колекцијата на апстрактни слики на Хилма аф Клинт вклучува повеќе од 1200 парчиња. Таа е во сопственост и управувана од Фондацијата Хилма аф Клинт <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.hilmaafklint.se/|title=Hilma af Klint Foundation}}</ref> во Стокхолм, Шведска. Во 2017 година, норвешката архитектонска фирма [[Snøhetta (компанија)|Snøhetta ги]] претставила плановите за изложбен центар посветен на аф Клинт во [[Јарна, општина Седертаље|Јарна]], јужно од Стокхолм, со проценети трошоци за изградба од 6 до 7,5 милиони евра.<ref name="auto">Clemens Bomsdorf (April 13, 2017), [http://theartnewspaper.com/news/museums/museum-to-honour-pioneer-of-abstraction-stuck-in-limbo/ Museum for pioneer of abstraction Hilma af Klint is stuck in limbo] ''[[The Art Newspaper]]''.</ref> Во февруари 2018 година, Фондацијата потпиша долгорочен договор за соработка со Музејот Модерна, со што се потврдила трајноста на собата Хилма аф Клинт, односно наменскиот простор во музејот каде континуирано се прикажуваат десетина дела на уметницата.<ref>[https://www.modernamuseet.se/stockholm/en/2018/02/26/hilma-af-klint-moderna-museet/ More Hilma af Klint at Moderna Museet], 26 February 2018</ref> == Културни референци == * Хилма аф Клинт и нејзината работа се претставени во филмот ''[[Личен купувач]]'', во кој главниот лик, кој го игра Кристен Стјуарт, истражува уметност што е инспирирана од духови.<ref>Stewart, S., [https://nypost.com/2017/03/07/kristen-stewarts-personal-shopper-will-get-under-your-skin/ "Kristen Stewart's ''Personal Shopper'' will get under your skin"], ''[[New York Post]]'', March 7, 2017.</ref> * Уметноста на Хилма аф Клинт ја инспирирала [[Студиа за акни|Acne Studios]] за летната колекција од 2014 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://press.acnestudios.com/projects/hilma-af-klint|title=Acne Studios – Projects – ''Hilma af Klint''|archive-url=https://web.archive.org/web/20170428131219/http://press.acnestudios.com/projects/hilma-af-klint|archive-date=2017-04-28|accessdate=2017-04-06}}</ref> * Делото на Хилма аф Клинт го наведува [[Џејн Вивер]] како инспирација за ''[[Модерна космологија|модерната космологија]]''.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jane-weaver-inspired-by-spiritualist-art-slut-dropping-music-industry-sexist-a7833121.html|title=Jane Weaver on the mystical inspiration for her space rock|last=Williams, H.|date=2017-07-10|work=The Independent|access-date=2018-01-15|language=en-GB}}</ref> * Аф Клинт била тема на долгометражен документарен филм од 2019 година на германската режисерка {{Меѓујазична врска|Halina Dyrschka|de}}, насловен како ''Надвор од видливото - Хилма аф Клинт''.<ref>King, J. P., [https://www.washingtonblade.com/2020/02/04/new-doc-hilma-af-klint-reclaims-female-artists-place-in-history/ "New doc ''Hilma af Klint'' reclaims female artist's place in history"], ''[[Washington Blade]]'', February 4, 2020.</ref> * Делото на Аф Клинт е претставено во краткиот филм од 2020 година „''[[Точка и линија до рамнина|Точка и линија до рамнина“]]'', по сценарио и режија на [[Софија Бохданович]]. Краткиот текст ја прикажува [[музеј „Соломон Р. Гугенхајм“|изложбата на музејот Соломон Р. Гугенхајм]] од 2018 година „Хилма Аф Клинт: Слики за иднината“, која се гледа во средината на инсталацијата.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://cinema-scope.com/cinema-scope-online/tiff-2020-point-and-line-to-plane-sofia-bohdanowicz-canada/|title=TIFF 2020: Point and Line to Plane (Sofia Bohdanowicz, Canada)|last=Nayman|first=Adam|date=September 16, 2020|work=[[Cinema Scope]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210812150912/https://cinema-scope.com/cinema-scope-online/tiff-2020-point-and-line-to-plane-sofia-bohdanowicz-canada/|archive-date=August 12, 2021|accessdate=November 4, 2021}}</ref> == Изложби (посмртни) == Апстрактното дело на Хилма аф Клинт било прикажано за прв пат на изложбата „Духовното во уметноста, апстрактното сликарство 1890–1985“ организирана од [[Морис Тачман|Морис Тухман]] во Лос Анџелес во 1986 година. Оваа изложба била почетна точка на нејзиното меѓународно признание. „Хилма Аф Клинт: Слики за иднината“ [[музеј „Соломон Р. Гугенхајм“|Изложбата на музејот Соломон Р. Гугенхајм]] била најпосетуваната изложба во 60-годишната историја на музејот. Изложбата ја посетиле над 600.000 посетители.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.galeriemagazine.com/hilma-af-klint-guggenheim-most-popular/|title=See the Guggenheim Museum's Most Popular Show Ever|last=Rees|first=Lucy|date=2019-04-19|work=Galerie|language=en-US|accessdate=2021-10-08}}</ref> === Избрани изложби === * ''Духовното во уметноста: Апстрактно сликарство 1890–1985 година'', [[Музеј на уметност во округот Лос Анџелес|Музеј на уметност во округот]] Лос Анџелес, Лос Анџелес, САД. 23 ноември 1986 година – 8 март 1987 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.nytimes.com/1986/12/21/arts/art-view-how-the-spiritual-infused-the-abstract.html|title=ART VIEW; HOW THE SPIRITUAL INFUSED THE ABSTRACT|last=Brenson|first=Michael|date=December 21, 1986}}</ref> Патувачка изложба : [[Музеј на современа уметност, Чикаго]], САД. 17 април – 19 јули 1987 година ; [[Gemeentemuseum Den Haag]], Холандија. 1 септември – 22 ноември 1987 година * ''Hilma af Klints hemliga bilder'', Нордиско уметничко здружение, Свеаборг Хелсинки, Финска 1988–1989 * ''Тајните слики од Хилма аф Клинт]'', [[MoMA PS1]], Квинс, Њујорк. 15 јануари – 12 март 1989 година <ref>[https://www.moma.org/calendar/exhibitions/4507 The Secret Pictures by Hilma af Klint], [[MoMA PS1]]</ref> * ''Ockult målarinna och abstrakt pionjär'', Moderna Museet во Стокхолм, Шведска 1989–1991 година. Патувачка изложба : [[Гетеборг Констхал|Гетеборгс Констхал]], Гетеборг, Шведска ; Лундс Констхал, Лунд, Шведска ; Fyns Kunstmuseum, Данска. * ''Okkultismus und Abstraktion, Die Malerin Hilma af Klint'', [[Албертина]], Виена, Австрија 1991–1992 година. Патувачка изложба : Kunsthaus Graz, Австрија ; Модерен музеј на Пасау, Германија * ''Målningarna till templet'' (Сликите на храмот), [[Liljevalchs konsthal]], Стокхолм, Шведска 1999–2000 * ''3 x Abstraction: New Methods of Drawing'', Центарот за цртање, Њујорк, САД 2005–2006;<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://drawingcenter.org/|title=The Drawing Center: Guillermo Kuitca: Diarios|work=The Drawing Center: Guillermo Kuitca: Diarios}}</ref> Музеј на уметност во Санта Моника, САД;<ref>[https://smmoa.org/programs-and-exhibitions/3-x-abstraction-new-methods-of-drawing-by-hilma-af-klint-emma-kunz-and-agnes-martin/ ''3 x Abstraction'' – Santa Monica Museum of Art] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20170820074924/https://smmoa.org/programs-and-exhibitions/3-x-abstraction-new-methods-of-drawing-by-hilma-af-klint-emma-kunz-and-agnes-martin/|date=2017-08-20}}</ref> Ирски музеј за модерна уметност, Даблин, Ирска 2005–2006 година * ''Атом во универзумот'', Центар за уметност Камден, ОК 2006 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.theguardian.com/culture/2006/mar/14/2|title=Adrian Searle on Hilma af Klint's revelatory paintings|date=March 14, 2006|work=the Guardian}}</ref> * ''Алпската катедрала и Градот-круна, Џосија Мекелхени'' . Модерен музеј во Стокхолм, Шведска. 1 декември 2007 година – 31 март 2008 година (претставен со 14 слики) * ''Пораката.'' ''Медиумот како уметник – Das Medium als Künstler'' Музеј во Бохум, Германија. 16 февруари – 13 април 2008 година (претставено со 4 слики) * ''Traces du Sacré'' Centre Pompidou, Париз, Франција. 7 мај – 11 август 2008. (претставено со 7 слики) * ''Hilma af Klint – Une modernité rélévée'' Centre Culturel Suédois, Париз, Франција. април - август 2008 година (претставен со 59 слики) * ''Traces du Sacré'' Haus der Kunst, Минхен, Германија. 18 септември 2008 – 11 јануари 2009 година * ''De geheime schilderijen van Hilma af Klint'', Музејот на Moderne Kunst, Арнем, Холандија. 7 март 2010 – 30 мај 2010 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.metropolism.com/en/reviews/22399_the_secret_painter|title=The Secret Painter Hilma af Klint at MMKA - Reviews - Metropolis M|work=www.metropolism.com}}</ref> * ''Надвор од бојата'', ''види!'' ''Боја!'' – Четири изложби во Културниот центар во Јарна, јужно од Стокхолм, Шведска. [[Џејмс Турел]], [[Рудолф Штајнер]], 14 мај - 2 октомври 2011 година * ''Хилма аф Клинт – пионер на апстракцијата'' беше продуцирана и прикажана во Музејот Модерна во Стокхолм, Шведска, од 16 февруари до 26 мај 2013 година,<ref>[http://www.modernamuseet.se/stockholm/en/exhibitions/hilma-af-klint-2/ ''Hilma af Klint – A Pioneer of Abstraction''], Moderna Museet i Stockholm.</ref> пред турнејата во Хамбургер Банхоф – музеј за Гегенварт во Берлин, Германија, од 15 јуни. до 6 октомври; Музејот Пикасо Малага, Шпанија, од 21 октомври 2013 година до 9 февруари 2014 година;<ref>''[http://www.museopicassomalaga.org/en/press/hilma-af-klint-a-pioneer-of-abstraction Hilma af Klint – a Pioneer of Abstraction, Museo Picasso Málaga]''</ref> [[Музеј на модерна уметност во Луизијана]], Хамблбек, Копенхаген, Данска 2014 година;<ref>''[https://en.louisiana.dk/exhibition/hilma-af-klint Hilma af Klint – a Pioneer of Abstraction, Louisiana Museum of Modern Art]''</ref> [[Хени Онстад Кунстсентер|Henie Onstad Kunstsenter]], Осло, Норвешка 2015 година; [[Куму (музеј)|Куму]], Талин, Естонија 2015 година * Делата на Аф Клинт беа изложени на Централниот павилјон на 55-то [[Биенале во Венеција|Венециско биенале]], Италија. 1 јуни – 24 ноември 2013 година <ref>Staff, [https://www.modernamuseet.se/stockholm/en/2013/05/23/hilma-af-klint-venice-biennale-2013/ "Hilma af Klint going to Venice Biennale 2013"], [[Moderna Museet]], May 23, 2013.</ref> * ''Cosa mentale – Имагинариите на телепатијата на уметноста на 20-тиот век'', [[Центар Помпиду-Мец|Центар Помпиду, Мец]], Франција. 28 октомври 2015 – 28 март 2016 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.centrepompidou-metz.fr/en/node/35382|title=Cosa mentale. Les imaginaires de la télépathie dans l'art du XXe siècle &#124; Centre Pompidou Metz|work=www.centrepompidou-metz.fr}}</ref> (9 слики) * ''Сликање на невиденото'', [[Серпентини галерии|Serpentine галерии]], Лондон, ОК. 3 март – 15 мај 2016 година <ref>''[http://www.serpentinegalleries.org/exhibitions-events/hilma-af-klint-painting-unseen Hilma af Klint : Painting the Unseen, Serpentine Galleries]''</ref> * ''The Keeper'', [[Нов музеј на современа уметност]], Њујорк, САД 20 јули - 2 октомври 2016 година <ref>''[http://www.newmuseum.org/exhibitions/view/the-keeper/ The Keeper, New Museum of Contemporary Art]''</ref> * ''Отаде ѕвездите - Мистичниот пејзаж од Моне до Кандински'', [[Музеј Орсе|Музеј Д'Орсеј]], Париз, Франција. 14 март - 25 јуни 2017 година <ref>''[http://m.musee-orsay.fr/en/exhibitions/article/beyond-stars-44978.html Beyond Stars – The Mystical Landscape from Monet to Kandinsky, Musée d'Orsay] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20170202003342/http://m.musee-orsay.fr/en/exhibitions/article/beyond-stars-44978.html|date=2017-02-02}}''</ref> (1 слика) * ''Jardin infini.'' ''Де Живерни во Амазонија'' , [[Центар Помпиду-Мец|Центар Помпиду, Мец]], Франција. 18 март - 28 август 2017 година (7 слики) * ''L'emozione dei COLORI nell'arte'', Galleria civica d'arte moderna e contemporanea GAM од Торино, Италија. 14 март – 23 јули 2017 година <ref>''[http://www.gamtorino.it/en/eventi-e-mostre/lemozione-dei-colori-nellarte L'emozione dei COLORI nell'arte]''</ref> * ''Како горе, така долу'', [[Ирски музеј на модерна уметност|Ирски музеј за модерна уметност]], Даблин, Ирска. 13 април - 27 август 2017 година <ref>''[http://www.imma.ie/en/page_237202.htm As Above, So Below]''</ref><ref>Aidan Dunne -[http://www.irishtimes.com/culture/art-and-design/visual-art/an-alternative-history-of-art-of-the-last-century-1.3047741 ''An alternative history of art of the last century''] Irish Times, April 18, 2017</ref> * ''Интуиција'', [[Музеј на среќа|Палацо Фортуни]] во Венеција, Италија. 13 мај – 26 ноември 2017 година <ref>[http://www.axel-vervoordt.com/en/inside/foundation/exhibitions/intuition ''Intuition'', Axel Vervoodt Foundation]</ref> * ''Гетеборг меѓународно биенале за современа уметност (GIBCA)'', [[Гетеборг Констхал]] во Гетеборг, Шведска. 9 септември – 19 ноември 2017 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.gibca.se/en/|title=GIBCA • Gothenburg International Biennial for Contemporary Art|work=www.gibca.se}}</ref> * ''Хилма аф Клинт'', [[Пинакотека до Естадо де Сао Паоло]] во Сао Паоло, Бразил. 3 март - 16 јули 2018 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://pinacoteca.org.br/en/programacao/hilma-af-klint/|title=Pinacoteca – Hilma af Klint: Mundos Possíveis|work=pinacoteca.org.br}}</ref> * ''Hilma af Klint: Paintings for the Future'', [[музеј „Соломон Р. Гугенхајм“|музеј Соломон Р. Гугенхајм]] во Њујорк, САД. 12 октомври 2018 - 23 април 2019 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.guggenheim.org/exhibition/hilma-af-klint|title=The Guggenheim Museums and Foundation|work=The Guggenheim Museums and Foundation}}</ref><ref>[[Roberta Smith|Smith, R.]], [https://www.nytimes.com/2018/10/11/arts/design/hilma-af-klint-review-guggenheim.html "'Hilma Who?' No More"], ''[[The New York Times]]'', October 11, 2018.</ref> * ''Хилма аф Клинт: Тајните слики'', [[Уметничка галерија на Нов Јужен Велс]], 12 јуни - 19 септември 2021 година <ref>Chloe Wolifson: [https://www.smh.com.au/culture/art-and-design/record-breaking-show-arrives-in-sydney-and-reveals-a-woman-ahead-of-her-time-20210610-p5801j.html "Crowd-pulling paintings arrive in Sydney, revealing a woman ahead of her time"], ''[[The Sydney Morning Herald]]'', 11 June 2021</ref><ref>Mitsuji, T., [https://www.theguardian.com/artanddesign/2021/jun/15/hilma-af-klints-miraculous-art-in-dialogue-with-spirits-she-found-her-own-voice "Hilma af Klint’s ‘miraculous’ art: ‘In dialogue with spirits, she found her own voice’"], ''The Guardian'', June 15, 2021.</ref> == Галерија == <gallery> Hilma af Klint - 1907 - Altarpiece - No 1 - Group X - Altarpieces.jpg|''Група X, бр. 1, Алтардел'', 1915 година Hilma af Klint - Altarpiece No. 2 (13916).jpg|''Група X, бр. 2, Алтардел'', 1915 година Hilma af Klint - Group VI, Evolution No. 13 (13949).jpg|''Еволуција, бр. 13, група VI'', 1908 година Hilma af Klint - Group IX UW No. 25, The Dove, No. 1 (13912).jpg|''Група IX/UW, бр. 25, Гулабот, бр. 1'', 1915 г. Hilma af Klint - Group IX SUW, The Swan No. 1 (13947).jpg|''Група IX/SUW, Лебедот, бр. 1'', 1915 година Hilma af Klint - Group IX SUW, The Swan No. 7 (13945).jpg|''Група IX/SUW, Лебедот, бр. 7'', 1915 година Group IX SUW, The Swan No. 9 by Hilma af Klint (13939).jpg|''Група IX/SUW, Лебедот, бр. 9'', 1915 година Hilma af Klint - Group IX SUW, The Swan No. 10 (13932).jpg|''Лебедот, бр. 10, група IX/SUW'', 1915 година Hilma Af Klint - The Swan, No. 12, Group IX SUW, 1915 (13926).jpg|''Лебедот, бр. 12, група IX/SUW'', 1915 година Hilma af Klint - 1915 - The Swan - No 16.jpg|''Лебедот, бр. 16, група IX/SUW'', 1915 година Hilma Af Klint - 1915 - The Swan, No. 18.jpg|''Лебедот, бр. 18, група IX/SUW'', 1915 година Hilma af Klint - Booklet 01.jpg|Тетратка, 2–11 јули 1919 година Hilma af Klint - 1920 - Buddha's Standpoint in the Earthly Life - No 3a.jpg|''Ставот на Буда во земниот живот, бр. 3а, серија XI'', 1920 г. </gallery> == Исто така види == * Хилма аф Клинт и Теософија == Публикации == * ''Духовникот во уметноста, Апстрактно сликарство 1890-1985 година'', publ. Музеј на уметност во округот Лос Анџелес, 1986 година.{{ISBN|0-89659-669-9|0-87587130-5}} LACMA : pbk * (in Swedish) ''Хилма од Клинт'', Растер Форлаг, Стокхолм. Шведски текст, околу 100 слики.{{ISBN|91-87214-08-3}} * (in Swedish) ''Односно до храмот'', Rosengårdens Förlag. Шведски текст, 30 скици. Го опишува наставниот период за да стане медиум.{{ISBN|91-972883-0-6}} * (in Swedish) ''Enheten bortom mångfalden'', Rosengårdens Förlag. Шведски текст, 32 слики. Два дела, еден филозофски и еден уметничко-научен.{{ISBN|91-972883-4-9}} * ''Го опишувам патот и во меѓувреме продолжувам по него'', Rosengårdens Förlag. Краток вовед на англиски јазик со 3 слики.{{ISBN|91-972883-2-2}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/91-972883-2-2|91-972883-2-2]] * ''3 X Апстракција'', Кетрин де Зегер и Хендел Тејхер (уред. ), Прес на Универзитетот Јеил и Центарот за цртање, Њујорк, 2005 година{{ISBN|978-0300108262|0300108265}} * (in German) ''Okkultismus und Abstraktion, die Malerin Hilma af Klint'', Аке Фант, Албертина, Виена 1992 година,{{ISBN|3-900656-17-7}} . * (in Danish) ''Мод Лисет – Белиј, Гете, Хилма аф Клинт, Јеихау, Кандински, Мартинус, Розенкранц, Штајнер'' Гл. Музејот Holtegaard и Nordjyllands Kunstmuseum. 2004 година.{{ISBN|87-884995-2-9}} * ''Хилма аф Клинт, величината на нештата'', Џон Хачинсон (ед. ), Галерија Даглас Хајд, Даблин 2005 година. Англиски текст, 23 слики.{{ISBN|0-907660-99-1}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-907660-99-1|0-907660-99-1]] . * ''Пораката.'' ''Уметност и окултизам.'' ''Со есеј од [[Андре Бретон]]'' . Хрсг. v. Клаудија Дихтер, Ханс Гинтер Голински, Мајкл Крајевски, Сузане Зандер. Kunstmuseum Бохум. Walther König: Келн 2007 година,{{ISBN|978-3-86560-342-5}} . * ''Шведски жени уметници: Сигрид Хјертен, Хилма аф Клинт, Натали Џурберг, Сигне Хамарстен-Јансон, Александра Мир, Улрика Паш'', Books LCC, 2010 година.{{ISBN|978-1155646084}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-1155646084|978-1155646084]] * ''Наследството на Хилма од Клинт: Девет современи одговори (англиски / германски)'', Ен-Софи Норин, Даниел Бирнбаум, Verlag der Buchhandlung Walther König, 2013 година. {{ASIN|B00FOT4GAM}} * ''Хилма од Клинт.'' ''Уметноста на гледање на невидливото'' , од Курт Белфраж, Луиз Алмквист (уред.), 2015 {{ASIN|B01K3I9A1S}} * ''Хилма аф Клинт – Пионер на апстракцијата'', уредена од Ирис Милер-Вестерман со Џо Видоф, со придонеси на Дејвид Ломас, Паскал Русо и Хелмут Зандер, изложбен каталог на Музејот Модерна бр. 375, 2013 година.{{ISBN|978-91-8624-348-7}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-91-8624-348-7|978-91-8624-348-7]] * ''Хилма аф Клинт – Сликање на невиденото'', уредено од Даниел Бирнбаум и Ема Ендерби, со придонеси на Џулија Пејтон-Џонс, Ханс Улрих Обрист, Џенифер Хиги и Џулија Вос . Серпентина галерии / Koenig Books, 2016 година.{{ISBN|978-1-908617-34-7}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-1-908617-34-7|978-1-908617-34-7]] * (in Swedish) ''Хилма – en roman om gåtan Хилма аф Клинт'' [Хилма – роман за енигмата Хилма аф Клинт], Ана Лаестадиус Ларсон, изд. Piratförlaget, 24 мај 2017 година{{ISBN|978-91-642-0489-9}} * ''Hilma af Klint – Seeing is Believing'', Курт Алмквист и Луиз Белфраж, König Books, 7 октомври 2017 година{{ISBN|9783960981183}} * (in French) ''Ni vues, Ni connues'' стр. 42–44, Collectif Georgette Sand, издавач Hugo Doc collection Les Simone, 5 октомври 2017 г.{{ISBN|9782755635393}} * ''Хилма аф Клинт: Белешки и методи'', со вовед и коментар од Ирис Милер-Вестерман, Прес на Универзитетот во Чикаго, 2018 година{{ISBN|978-0-226-59193-3}}  == Надворешни врски == * Hilma af Klint * {{Helveticat}} * {{DNB-портал|119072327}} * Hilma af Klint * {{YouTube|CHdud9km7bQ|Hilma af Klint (Guggenheim 2018)}} * {{YouTube|BKyzGZ3E_oU|Hilma af Klint: Paintings for the Future (Guggenheim 2018)}} * [http://www.hilmaafklint.se/ Фондацијата Хилма аф Клинт] * {{YouTube|8ew3SQiFGR0|Hilma af Klint: Abstrakt pionjär – Introduktion}} (на шведски со англиски преводи, 22 минути) * Klint, Hilma af (1862–1944) </img> [[Категорија:Статии со hCards]] [[Категорија:Шведски сликари]] [[Категорија:Шведско благородништво]] [[Категорија:Починати во 1944 година]] [[Категорија:Родени во 1862 година]] [[Категорија:Шведски жени]] [[Категорија:Жени од Шведска]] [[Категорија:Сликари од 19 век]] [[Категорија:Уметници по жанр]] [[Категорија:Страници со непрегледан превод]] 6dli0mbfp9vvdar38ca0u04r1fldxsd 0 1283338 4803409 4780936 2022-08-19T14:13:08Z 188.117.212.92 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Васил Михаил | портрет = | рх = | опис = | роден-дата = {{роден на|3|јуни|1979}} | роден-место = {{роден во|Струмица}} | националност = [[Македонец]] | познат = по улогите во: <br>[[Македонски народни приказни]]<br>[[Болка на Душата]]<br>[[Златна петорка (филм) |Златна петорка]] | занимање = глумец }} '''Васил Михаил''' (р. {{роден на |3|јуни|1979}} година во {{роден во |Струмица}}) — [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски глумец. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 2001 || [[Прашина (филм) |Прашина]] ТВ-филм || Отомански војник |- | 2004 || [[Големата вода]] ТВ-филм || |- | 2004 || [[Како убив светец]] ТВ-филм || Калашников |- | 2009 || [[Рутина]] ТВ-филм || |- | 2014 || [[До балчак]] ТВ-филм || Момокот |- | 2014 || [[Приказни од животот]] ТВ-серија || Владимир |- | 2015 || [[Бела ноќ (филм) |Бела ноќ]] ТВ-филм || |- | 2015-2017 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2016 || [[Болка на Душата]] ТВ-серија || Мануел |- | 2016 || [[Златна петорка]] ТВ-филм || Алавантие |- | 2018 || [[Ругање со Христос]] ТВ-филм || |- | 2022 || [[Лош инфлуенсер]] ТВ-филм || Драган |- | 2022 || [[Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Михаил, Васил}} [[Категорија:Македонски глумци]] k4a3728u5hesx3udz55erh2d22drssy 4803410 4803409 2022-08-19T14:14:04Z 188.117.212.92 /* Филмографија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Васил Михаил | портрет = | рх = | опис = | роден-дата = {{роден на|3|јуни|1979}} | роден-место = {{роден во|Струмица}} | националност = [[Македонец]] | познат = по улогите во: <br>[[Македонски народни приказни]]<br>[[Болка на Душата]]<br>[[Златна петорка (филм) |Златна петорка]] | занимање = глумец }} '''Васил Михаил''' (р. {{роден на |3|јуни|1979}} година во {{роден во |Струмица}}) — [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски глумец. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 2001 || [[Прашина (филм) |Прашина]] ТВ-филм || Отомански војник |- | 2004 || [[Големата вода]] ТВ-филм || |- | 2004 || [[Како убив светец]] ТВ-филм || Калашников |- | 2009 || [[Рутина]] ТВ-филм || |- | 2014 || [[До балчак]] ТВ-филм || Момокот |- | 2014 || [[Приказни од животот]] ТВ-серија || Владимир |- | 2015 || [[Бела ноќ (филм) |Бела ноќ]] ТВ-филм || |- | 2015-2017 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2016 || [[Болка на Душата]] ТВ-серија || Мануел |- | 2016 || [[Златна петорка]] ТВ-филм || Алавантие |- | 2018 || [[Ругање со Христос]] ТВ-филм || |- | 2022 || [[Лош инфлуенсер]] ТВ-филм || Драган |- | 2022 || [[Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2022 || [[Бистра вода (серија) |Бистра вода]] ТВ-серија || |} {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:Михаил, Васил}} [[Категорија:Македонски глумци]] f19oz4ynmefh22pfku3yk9rrlp6vlof 4 1286162 4803742 4802926 2022-08-19T23:43:32Z Dandarmkd 31127 /* Аеродроми */ wikitext text/x-wiki {| style="float:right; width:200px; border:solid #ccc 1px; margin:5px;" |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Shared Knowledge Logo.svg|150п]] |- style="text-align:center;" |[[Податотека:Уредувачки денови.svg|150п]] |} {{Кратенка|ВП:УВ}} Во текот на 2022 година е планирано да се одржуваат '''[[Википедија:Уредувачки викенди|уредувачки викенди]]'''. Уредувачките викенди ќе се изведуваат во текот на еден викенд, со почеток во 00:00 во сабота и крај во 23:59 во недела. Предвид ќе бидат земени сите создадени или подобрени статии и предлошки на зададената тема од корисници на Википедија на македонски јазик кои ги пријавиле во уредувачкиот викенд. == Одржани викенди == === Писатели === [[Податотека:Stamp Anton Chekhov.jpg|180п|десно|Уредувачки викенд „Писатели“]] Во периодот 1-2 јануари 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Писатели“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за писателите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Writers]] * од Википедија на руски јазик: ** [[:ru:Категория:Писатели]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Владимир Соловјов]] (Н)|[[Томас Бернхард]] (Н)|[[Изабел Аљенде]] (Н)|[[Софи Бжеска]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Visem|Visem]] | {{подреден список|[[Тико Вилка]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Славко Михалиќ]] (Н)|[[Вилијам С. Мервин]] (Н)|[[Ференц Јухас]] (Н)|[[Генадиј Ајги]] (Н)|[[Керол Ен Дафи]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Питер Саксон]] (Н)|[[Гери Камија]] (Н)|[[Арет Дирахиски]] (Н)|[[Клодија Џејмсон]] (Н)|[[Никола Кесаровски]] (Н)|[[Стефан Цанев]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Лоренцо да Понте ]] (Н)|[[Франческо Марија Пјаве ]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Скијачки центри === [[Податотека:Lift Seceda Gherdëina.jpg|240п|десно|Уредувачки викенд „Скијачки центри“]] Во периодот 8-9 јануари 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Скијачки центри“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со скијачките центри можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ski areas and resorts by country]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Иван Ж|Иван Ж]] | {{подреден список|[[Медведница]] (П)|}} |- | 2 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Василица (планина)]] (П)|[[Говедарци]] (П)|[[Семково]] (П)|[[Кулиното]] (Н)|[[Паничиште]] (Н)|[[Скијалиште]] (Н)|[[Пршевица]] (Н)|[[Цигов Чарк]] (Н)|[[Узана]] (Н)|[[Бодрост]] (Н)|[[Алеко (скијалиште)]] (Н)|[[Рујиште]] (Н)|[[Монтекампјоне]] (Н)|[[Априка]] (Н)|[[Карталкаја]] (Н)|[[Скијачка жичница]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] |{{подреден список|[[Санкт Мориц]] (Н)|[[Венген]] (Н)|[[Мариборско Похорје (скијачки центар)]] (Н)|[[Крањска Гора (скијачки центар)]] (Н)|[[Крањска Гора]] (Н)|[[Јахорина (скијачки центар)]] (Н)|[[Аделбоден]] (Н)|[[Кицбил]] (Н)|[[Бивер Крик (одморалиште)]] (Н)|[[Лејк Луиз (скијачки центар)]] (Н)|[[Зелден]] (Н)|[[Вал Гардена]] (Н)|[[Бормио]] (Н)|[[Сестриере]] (Н)|[[Шамони]] (Н)|[[Кортина д'Ампецо]] (Н)|}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Скијалиште „Копанки“]] (Н)|[[Скијалиште Сљеме]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Чоколадо === [[Податотека:Chocolate (blue background).jpg|200п|десно|Уредувачки викенд „Чоколадо“]] Во периодот 15-16 јануари 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Чоколадо“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со чоколадото можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Chocolate]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:BlueEagle1|BlueEagle1]] | {{подреден список|[[Предлошка:Чоколадо]] (Н)|[[Темно чоколадо]] (Н)|[[Чоколадо за готвење]] (Н)|[[Чоколатерија]] (Н)|[[Топло чоколадо]] (Н)|[[Шеќерна табла]] (Н)|[[Чоколаден прелив]] (Н)|[[Млечно чоколадо]] (Н)|[[Чоколадо]] (П)}} |- | 2 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Амандина (десерт)]] (Н)|[[Чоколадна паричка]] (Н)|[[Чоколаден путер]] (Н)|[[Чоколатера]] (Н)|[[Чоколаден сос]] (Н)|[[Чампорадо]] (Н)|[[Еспресино]] (Н)|[[Марокино]] (Н)|[[Бичерин]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Иван Ж|Иван Ж]] | {{подреден список|[[Холандско преработено какао]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Замоци === [[Податотека:Icone chateau renaissance.svg|200п|десно|Уредувачки викенд „Замоци“]] Во периодот 22-23 јануари 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Замоци“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за замоците можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Castles]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Иван Ж|Иван Ж]] | {{подреден список|[[Замок Бањски двори]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Visem|Visem]] | {{подреден список|[[Озаринечки замок]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Бодрумкале]] (Н)|[[Бојабатски замок]] (Н)|[[Кајсерски замок]] (Н)|[[Амуда (Турција)]] (Н)|[[Стареселски замок]] (Н)|[[Вечен златен замок]] (Н)|[[Микулов (замок)]] (Н)|[[Миленград]] (Н)|[[Замкова Гора (Киев)]] (Н)|[[Пандурица]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Виндзорски замок]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Борл (замок)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Езера === [[Податотека:Legenda jezioro.gif|160п|десно|Уредувачки викенд „Езера“]] Во периодот 29-30 јануари 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Езера“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за езера можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Lakes]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Иван Ж|Иван Ж]] | {{подреден список|[[Савско Езеро]] (Н)|[[Палиќко Езеро]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Бојанско Езеро]] (Н)|[[Седум Рилски Езера]] (Н)|[[Италијански Езера]] (Н)|[[Атанасовско Езеро]] (Н)|[[Бургаско Езеро]] (Н)|[[Рабишко Езеро]] (Н)|[[Шабленско Езеро]] (Н)|[[Аријана (езеро)]] (Н)|[[Попово Езеро]] (Н)|[[Типицки Езера]] (Н)|[[Б’ндерички Езера]] (Н)|[[Кременски Езера]] (Н)|[[Самодивски Езера]] (Н)|[[Синаничко Езеро]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Ehrlich91|Ehrlich91]] | {{подреден список|[[Црно Езеро (Шар Планина)]] (П)|[[Мало Црно Езеро]] (Н)|[[Мал Ѓол]] (П)|[[Кривошијско Езеро]] (П)|[[Долно Доброшко Езеро]] (П)|[[Горно Доброшко Езеро]] (П)|[[Горно Врачанско Езеро]] (П)|[[Долно Врачанско Езеро]] (П)|[[Караниколичко Езеро]] (П)|[[Бозовачко Eзеро]] (Н)|[[Бело Езеро (Шар Планина)]] (П)|[[Боговињско Езеро]] (П)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Павловачко Езеро]] (Н)|[[Потпеќко Езеро]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Visem|Visem]] | {{подреден список|[[Шацки Езера]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Кина === [[Податотека:Chinese dragon asset heraldry.svg|десно|210п|Уредувачки викенд „Кина“]] Во периодот 5-6 февруари 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Кина“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Кина можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на кинески јазик: ** [[:zh:模板:中国]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dentedeleone|Дентеделеоне]] | {{подреден список|[[Цај Лун]] (Н)||[[Ќинг (династија)]] (Н)|[[Опиумски војни]] (Н)|[[Век на понижување]] (Н)|[[Пу Ји]] (Н)|}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Кантонска кула]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Битка кај Ан]] (Н)|[[Бин (град)]] (Н)|[[Цао (префектура)]] (Н)|[[Цај (префектура)]] (Н)|[[Цанг (префектура)]] (Н)|[[Денг (држава)]] (Н)|[[Баба (леб)]] (Н)|[[Железно јајце]] (Н)|[[Маоцај]] (Н)|[[Сонг гао]] (Н)|[[Луфу (јадење)]] (Н)|[[Јанпи]] (Н)|[[Министерство за наука и технологија на НР Кина]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Зимски олимписки игри === [[Податотека:Olympic rings without rims.svg|десно|170п|Уредувачки викенд „Зимски олимписки игри“]] Во периодот 12-13 февруари 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Зимски олимписки игри“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со Зимските олимписки игри можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Winter Olympic Games]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Дарко Дамјановски]] (П)|[[Македонија на Зимските олимписки игри 2022]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Естер Ледецка]] (Н) |[[Нориаки Касаи]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Visem|Visem]] | {{подреден список|[[Јулија Џима]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Иван Лебанов]] (Н) |[[Надежда Таланова]] (Н)|[[Наталија Снитина]] (Н) |[[Луиза Носкова]] (Н)|[[Бохуслав Еберман]] (Н) |[[Миран Тепеш]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Медалисти на Зимските олимписки игри 2022 === [[Податотека:Nils van der Poel in 2022.jpg|десно|190п|Уредувачки викенд „Медалисти на Зимските олимписки игри 2022“]] Во периодот 19-20 февруари 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Медалисти на Зимските олимписки игри 2022“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за медлисти на Зимските олимписки игри 2022 можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Medalists at the 2022 Winter Olympics]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Урша Богатај]] (Н) |[[Константин Ивлиев]] (Н)|[[Ловро Кос]] (Н) |[[Мануел Фетнер]] (Н)|[[Надја Делаго]] (Н) |[[Антон Смолски]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Паскал Дион]] (Н)|[[Лоран Дибреј]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:TheGreatMKD|TheGreatMKD]] | {{подреден список|[[Ејлин Гу]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Visem|Visem]] | {{подреден список|[[Олександар Абраменко]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Ирен Вист]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Композитори === [[Податотека:Azerbaijani composers in the 60s.jpg|десно|230п|Уредувачки викенд „Композитори“]] Во периодот 26-27 февруари 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Композитори“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за композитори можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Composers]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Антон Степанович Аренски]] (Н)|[[Софија Губаидулина]] (Н)|[[Александар Константинович Глазунов]] (Н)|[[Мили Алексеевич Балакирев]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Филип Кутев]] (Н) |[[Димитар Ненов]] (Н) |[[Николај Кауфман]] (Н) |[[Виктор Пасков]] (Н) |[[Јанис Спанос]] (Н)|[[Василис Ангелис]] (Н) |[[Јанис Папајоану]] (Н) |[[Такис Мусафирис]] (Н) |[[Никола Зораќи]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Јакопо Пери]] (Н) | [[Јакопо Корси]] (Н) |[[Винченцо Галилеј]] (Н) |[[Хајнрих Шутц]] (Н)|[[Пјетро Маскањи]] (Н)|}} |- | 4 | [[Корисник:Stojanovski04|Stojanovski04]] | {{подреден список|[[Луј Граби]] (Н)|}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Суперхерои === [[Податотека:Noto Emoji Pie 1f9b8 1f3fb 200d 2642.svg|десно|210п|Уредувачки викенд „Суперхерои“]] Во периодот 5-6 март 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Суперхерои“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за суперхерои можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Superheroes]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Тирамола]] (Н) |[[Џет (DC Comics)]] (Н)|[[Предлошка:Cite comic]] (Н) |[[Предлошка:Infobox comics character]] (П)|[[Мега Минди]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Кули === [[Податотека:De redin tower icon.svg|десно|140п|Уредувачки викенд „Кули“]] Во периодот 12-13 март 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Кули“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за кули можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Towers]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Балдуинова кула]] (Н)|[[Калиакриски светилник]] (Н)|[[Шаблански светилник]] (Н)|[[Кула на Дајбабска Гора]] (Н)|[[Саат-кула (Улцињ)]] (Н)|[[Саат-кула (Подгорица)]] (Н)|[[Атакуле]] (Н)|[[Узгенско минаре]] (Н)|[[Граѓанска кула (Павија)]] (Н)|[[Лотршчак]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Зафирова кула]] (Н)|[[Краличина кула]] (Н)|[[Јузбашиска кула]] (Н)|[[Досева кула]] (Н)|[[Џекова кула]] (Н)|[[Музева кула]] (Н)|[[Мангова кула]] (Н)|[[Кули на Радин мост]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Ehrlich91|Ehrlich91]] | {{подреден список|[[Конечка кула]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Музички инструменти === [[Податотека:Lady Blunt top.jpg|десно|120п|Уредувачки викенд „Музички инструменти“]] Во периодот 19-20 март 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Музички инструменти“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за музички инструменти можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Musical instruments]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Дорд (инструмент)]] (Н)|[[Какаки]] (Н)|[[Абенг (инструмент)]] (Н)|[[Џезофон]] (Н)|[[Судрофон]] (Н)|[[Римска туба]] (Н)|[[Асор]] (Н)|[[Дакари]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Lili Arsova|Lili Arsova]] |{{подреден список|[[Кахон]] (Н)| [[Домбра (инструмент)]] (Н) |[[Каманче]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Клепало]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Норвешка === [[Податотека:Coat of arms of Norway.svg|десно|140п|Уредувачки викенд „Норвешка“]] Во периодот 26-27 март 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Норвешка“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Норвешка можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на норвешки (букмол) јазик: ** [[:no:Kategori:Norge]] * од Википедија на норвешки (нинорск) јазик: ** [[:nn:Kategori:Noreg]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Иван Ж|Иван Ж]] | {{подреден список|[[Баренцово Море ]] (П)}} |- | 2 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Операција Везерибунг]] (Н)|[[План Р 4]] (Н)|[[Кјетил Јансруд]] (Н) |[[Квитфјел]] (Н)|[[Рингебу]] (Н)|[[Хенрик Кристоферсен]] (Н) |[[Оле Ејнар Бјорндален]] (Н)|[[Норвешка кампања]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Gdimovska13|Gdimovska13]] |{{подреден список|[[Аксел Ендер]] (Н)|[[Јулиус Миделтун]] (Н)|[[Гури Берг]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Карл Уве Кнаусгор]] (Н)|[[Јан Гарбарек]] (Н)|[[Терје Рипдал]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Едвард Мунк]] (Н)}} |- | 6 | [[Корисник:Ehrlich91|Ehrlich91]] | {{подреден список|[[Свен Ерик Бистрем]] (П)|[[Амунд Грендал Јансен]] (П)|[[Од Кристијан Ејкинг]] (П)|[[Сондре Холст Енгер]] (П)|[[Александер Кристоф]] (П)|[[Вегард Стаке Ленген]] (П)|[[Тор Хушовд]] (П)}} |- | 7 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Флатдал]] (Н)|[[Фугленес]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Ромска култура === [[Податотека:Flag of the Romani people.svg|десно|200п|Уредувачки викенд „Ромска култура“]] Во периодот 2-3 април 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Ромска култура“. Потфатот бил дел од иницијативата за одбележување на Меѓународниот ден на Ромите во 2022 година во повеќе земји во светот, поттикната од страна на Викимедија Србија, којашто имала за цел создавање содржини за поголема покриеност на темите поврзани со Ромите и ромската култура на Википедија. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со ромската култура било препорачано да се користи [[meta:International Roma Day Edit-a-thon 2020/Article lists|списокот на предложени теми]] во рамки на глобалната иницијатива „Меѓународен ден на Ромите 2022“. ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Ромска дијаспора]] (Н)|[[Мондо (филм)]] (Н)|[[Елдра]] (Н)|[[Едвард Дебицки]] (Н)|[[Библиотека „Трифун Димиќ”]] (Н)|[[Колумбискоромски јазик]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Ислам === [[Податотека:Allah3.svg|десно|160п|Уредувачки викенд „Ислам“]] Во периодот 9-10 април 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Ислам“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со исламот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на арапски јазик: ** [[:ar:تصنيف:إسلام]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Ајватовица]] (Н)|[[Ал Раким]] (Н)|[[Аламах]] (Н)|[[Гадар]] (Н)|[[Бану Мура]] (Н)|[[Предлошка:A History of Palestine, 634–1099]] (Н)|[[Бану Ханзала]] (Н)|[[Фалах]] (Н)|[[Фаниша]] (Н)|[[Зарих]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Јакуб Селимоски]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Абдула II од Јордан]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Еколошко право === {{главна|Википедија:Вики за човековите права 2022}} [[Податотека:Environmental law icon.svg|десно|200п|Уредувачки викенд „Еколошко право“]] Во периодот 16-17 април 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Еколошко право“. Потфатот бил дел од меѓународната иницијатива „Вики за човековите права 2022“ којашто се одржува под крилатицата „Право на здрава животна средина“ и има за цел создавање содржини за поголема покриеност на темите поврзани со човековите права и здравата животна средина на Википедија. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии во врска со еколошкото право можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Environmental law]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Договор за птици преселници]] (Н)|[[Закон за орелски пердув]] (Н)|[[Критично живеалиште]] (Н)|[[Предлошка:Конгресна истражувачка служба]] (Н)|[[Агенција на Република Словенија за животна средина]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Заштита на природата === {{главна|Википедија:Вики за човековите права 2022}} [[Податотека:Aegopodium podagraria1 ies.jpg|десно|200п|Уредувачки викенд „Заштита на природата“]] Во периодот 23-24 април 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Заштита на природата“. Потфатот бил дел од меѓународната иницијатива „Вики за човековите права 2022“ којашто се одржува под крилатицата „Право на здрава животна средина“ и има за цел создавање содржини за поголема покриеност на темите поврзани со човековите права и здравата животна средина на Википедија. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статии во врска со заштитата на природата можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Environmentalism]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Зелена теорија]] (Н)|[[Економски активизам]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Накит === [[Податотека:Set of jewelry MET DP122702.jpg|десно|230п|Уредувачки викенд „Накит“]] Во периодот 30 април - 1 мај 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Накит“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со накитот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Template:Jewellery]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dentedeleone|Dentedeleone]] | {{подреден список|[[Драгоцен корал]] (П)}} |- | 2 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Слонова коска]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Хризопрас]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Француска кујна === [[Податотека:Choucroute-p1030191.jpg|десно|230п|Уредувачки викенд „Француска кујна“]] Во периодот 7-8 мај 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Француска кујна“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со француската кујна можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на француски јазик: ** [[:fr:Catégorie:Cuisine française]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Метон]] (Н)|[[Калетез]] (Н)|[[Чиполата]] (Н)|[[Шаби]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Раклет]] (Н)|[[Армањак (пијалак)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Келтска митологија === [[Податотека:Hope-coventina01.jpg|десно|230п|Уредувачки викенд „Келтска митологија“]] Во периодот 21-22 мај 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Келтска митологија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со келтската митологија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Celtic mythology]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Гланис]] (Н)|[[Брикта]] (Н)|[[Арвернус]] (Н)|[[Абарта]] (Н)|[[Етал]] (Н)|[[Сегомо]] (Н)|[[Сегомо]] (Н)|[[Вераудунус]] (Н)|[[Андарта]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Гиневра]] (Н)|[[Ветерис]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Ликови од Шекспировите дела === [[Податотека:Gilbert-Shylock.jpg|десно|230п|Уредувачки викенд „Ликови од Шекспировите дела“]] Во периодот 28-29 мај 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Ликови од Шекспировите дела“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за ликовите од Шекспировите дела можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Shakespearean characters]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Бјанка (Отело)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Беатриче (Многу врева за ништо)]] (Н)|[[Ариел (Бура)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Леонтес]] (Н)|[[Џејмс Одли]] (Н)|[[Апемант]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Архитекти === [[Податотека:Architect.png|десно|170п|Уредувачки викенд „Архитекти“]] Во периодот 4-5 јуни 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Архитекти“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за архитектите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Architects]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Угљеша Богуновиќ]] (Н)|[[Тодор Паскали]] (Н)|[[Крсто Тодоровски]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Богдан Богдановиќ (архитект)]] (Н)|[[Александар Витек]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Енрико Кастиљони]] (Н)|[[Јаков Пуланин]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Португалија === [[Податотека:Coat of arms of Portugal.svg|десно|200п|Уредувачки викенд „Португалија“]] Во периодот 11-12 јуни 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Португалија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Португалија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на португалски јазик: ** [[:pt:Categoria:Portugal]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:TheGreatMKD|TheGreatMKD]] | {{подреден список|[[Машка ракометна репрезентација на Португалија]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Ehrlich91|Ehrlich91]] | {{подреден список|[[Рубен Гереиро]] (П)|[[Жозе Гонсалвеш (велосипедист)]] (П)}} |- | 3 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Лисабонски саем на книгата]] (Н)|[[Знаме на Лисабон]] (Н)|[[Алмонда (Португалија)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Средновековна книжевност === [[Податотека:Beowulf Cotton MS Vitellius A XV f. 132r.jpg|десно|140п|Уредувачки викенд „Средновековна книжевност“]] Во периодот 18-19 јуни 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Средновековна книжевност“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со средновековната книжевност можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Medieval literature]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Мстиславово евангелие]] (Н)|[[Мелдред]] (Н)|[[Константинополска патрија]] (Н)|[[Животот на Василиј]] (Н)|[[Михаил Хонијат]] (Н)|[[Никита Хонијат]] (П)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Острови во Грција === [[Податотека:Greek Islands regions map.png|десно|180п|Уредувачки викенд „Острови во Грција“]] Во периодот 25-26 јуни 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Острови во Грција“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за островите во Грција можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на грчки јазик: ** [[:el:Κατηγορία:Νησιά της Ελλάδας]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Псеримос]] (Н)|[[Драконера]] (Н)|[[Предлошка:Ехинади]] (Н)|[[Апаса]] (Н)|[[Филипос (остров)]] (Н)|[[Јонски Острови]] (П)|[[Гироварис]] (Н)|[[Калогирос]] (Н)|[[Карлониси]] (Н)|[[Кунели (Ехинади)]] (Н)|[[Лабринос]] (Н)|[[Макри (остров)]] (Н)|[[Предлошка:Јонски острови]] (П)}} |- | 2 | [[Корисник:Mstavrov16|Mstavrov16]] | {{подреден список| [[Римокатоличка архиепископија на Крф, Закинтос и Кефалонија]] (Н)|[[Хриси (Лемнос)]] (Н)|[[Тирасија]] (Н)|[[Аргиронисос]] (Н)|[[Оксија]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Gdimovska13|Gdimovska13]] | {{подреден список|[[Паксимадија]] (Н)|[[Лазарета]] (Н)|[[Ринеја]] (Н)|[[Агиа Киријаки]] (Н)|[[Петалуда]] (Н)|[[Кинарос]] (Н)|[[Нисоплака]] (Н)|[[Гавдос]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Хриси (Крит)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Филм === [[Податотека:Video-x-generic.svg|десно|180п|Уредувачки викенд „Филм“]] Во периодот 2-3 јули 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Филм“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со филмот можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Film]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Кинематографија на Еритреја]] (Н)|[[Ударна точка (филм)]] (Н)|[[Алберт Волпе]] (Н)|[[Дот и Кито]] (Н)|[[Ајас (филм)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:ГП|ГП]] | {{подреден список|[[Грубо момче (филм)]] (Н)|[[Сид и Ненси]] (Н)|[[Конформист (филм)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Денес треба нешто да се случи]] (Н)|[[Пустина (ТВ-филм)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Реки === [[Податотека:SADC road sign GLS-1.svg|десно|230п|Уредувачки викенд „Реки“]] Во периодот 9-10 јули 2022 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Реки“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за реките може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Rivers]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Набалија]] (Н)|[[Кир (река)]] (Н)|[[Предлошка:РБојана]] (Н)|[[Предлошка:ПБојана]] (Н)|[[Паганица (поток)]] (Н)|[[Анаврос]]|[[Ботна]] (Н)|[[Предлошка:РДнестар]] (Н)|[[Предлошка:ПДнестар]] (Н)|[[Предлошка:ПДнестарски Естуар]] (Н)|[[Зубра]] (Н)|[[Золота Липа]] (Н)|[[Стрипа]] (Н)|[[Опир]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Visem|Visem]] | {{подреден список|[[Русава (река)]] (Н)|[[Десна (притока на Јужен Буг)]] (Н)|[[Дерло]] (Н)|[[Олинек]] (Н)|[[Котлубајивка (река)]] (Н)|[[Кобиљња (река)]] (Н)|[[Тиха Руда]] (Н)|[[Каљничка]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Сона]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:Ehrlich91|Ehrlich91]] | {{подреден список|[[Шипча]] (Н)|[[Широкодолска Река]] (Н)|[[Шеруп]] (Н)|[[Шталковска Река]] (Н)|[[Штавичка Река]] (Н)|[[Штука (река)]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Календари === [[Податотека:Calendar (part of a set) MET DP-13486-011.jpg|десно|180п|Уредувачки викенд „Календари“]] Во периодот 16-17 јули 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Календари“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за календарите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Template:Calendars]] '''Забелешка:''' Препорачано било изборот на статии да се врши од следната предлошка на Википедија на македонски јазик: * [[Предлошка:Календари]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Шпанска ера]] (Н)|[[Педесетнички календар]] (Н)|[[Пролептички јулијански календар]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Anno Mundi]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Галаксии === [[Податотека:NGC 4414 (NASA-med).jpg|десно|220п|Уредувачки викенд „Галаксии“]] Во периодот 23-24 јули 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Галаксии“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со галаксиите можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Galaxies]] '''Забелешка:''' Препорачано било изборот на статии да се врши од следната предлошка на Википедија на македонски јазик: * [[Предлошка:Галаксија]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[UGC 5497]] (Н)|[[ESO 593-8]] (Н)|[[UGC 4879]] (Н)|[[PGC 39058]] (Н)|[[AGC 198691]] (Н)|[[Андромеда I]] (Н)|[[Андромеда XIX]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Kiril Simeonovski|Kiril Simeonovski]] | {{подреден список|[[Анемична галаксија]] (Н)|[[Галактичка плима]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[NGC 61]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Математичари === [[Податотека:Euclid.jpg|десно|220п|Уредувачки викенд „Математичари“]] Во периодот 30-31 јули 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Математичари“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за математичарите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Mathematicians]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:MariceskiIvanco|MariceskiIvanco]] | {{подреден список|[[Бено Арбел]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Ринат Кедем]] (Н)|[[Миша Котлар]] (Н)|[[Јуџин Ајзексон]] (Н)|[[Дениел Бамп]] (Н)|[[Едвард Барбо]] (Н)|[[Чарлс Фокс (математичар)]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Dragana Niseva|Dragana Niseva]] | {{подреден список|[[Професорство по математика „Раус Бол“]] (Н)}} |- | 4 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Никита Шекутковски]] (Н)}} |- | 5 | [[Корисник:Ehrlich91|Ehrlich91]] | {{подреден список|[[Вангел Бабинкостов]] (Н)|[[Слободанка Георгиевска]] (Н)|[[Дончо Димовски]] (П)|[[Новак Ивановски]] (Н)|[[Билјана Јанева]] (Н)|[[Петар Лазов]] (Н)|[[Милорад Радоњиќ]] (Н)|[[Никола Речкоски]] (Н)}} |- |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Војни === [[Податотека:Bayeuxtapestryscene52.jpg|десно|230п|Уредувачки викенд „Војни“]] Во периодот 6-7 август 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Војни“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за војните можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Wars]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Опсада на Антиохија (968–969)]] (Н)|[[Опсада на Манцикерт (1054)]] (Н)|[[Предлошка:Римско-селџучки војни]] (Н)|[[Опсада на Трапезунт (1205–1206)]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Битка кај Смоленск (1812)]] (Н)|[[Предлошка:Наполеонови војни]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Италија === [[Податотека:Emblem of Italy.svg|десно|180п|Уредувачки викенд „Италија“]] Во периодот 13-14 август 2022 година е одржан уредувачки викенд на тема „Италија“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со Италија можело да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на италијански јазик: ** [[:it:Categoria:Italia]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:P.Nedelkovski|П.Неделковски]] | {{подреден список|[[Молизе]] (Н)}} |- | 2 | [[Корисник:Chnitke|Chnitke]] | {{подреден список|[[Карло Емилио Гада]] (Н)|[[Џузепе Томази од Лампедуза]] (Н)}} |- | 3 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Финарда]] (Н)|[[Фрабозана]] (Н)|[[Устав на Корзика]] (Н)|[[Знаме на Базиликата]] (Н)|[[Предлошка:Италијански знамиња]] (Н)|[[Знаме на Аостинска Долина]] (Н)|[[Знаме на Лацио]] (Н)|[[Знаме на Абруцо]] (Н)}} |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија == Планирани викенди == === Аеродроми === [[Податотека:Airport symbol.svg|десно|190п|Уредувачки викенд „Аеродроми“]] Во периодот 20-21 август 2022 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Аеродроми“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за аеродромите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Airports]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | [[Корисник:Dandarmkd|Dandarmkd]] | {{подреден список|[[Аеродром Калмар]] (Н)}} |- | 2 | | |- | 3 | | |- | 4 | | |- | 5 | | |- | 6 | | |- | 7 | | |- | 8 | | |- | 9 | | |- | 10 | | |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Христијанство === [[Податотека:Christian cross.svg|десно|140п|Уредувачки викенд „Христијанство“]] Во периодот 27-28 август 2022 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Христијанство“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите во врска со христијанството може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Airports]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | | |- | 2 | | |- | 3 | | |- | 4 | | |- | 5 | | |- | 6 | | |- | 7 | | |- | 8 | | |- | 9 | | |- | 10 | | |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Големи везири на Отоманското Царство === [[Податотека:Sadrazamlik-nisanlari.svg|десно|140п|Уредувачки викенд „Големи везири на Отоманското Царство“]] Во периодот 3-4 септември 2022 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Големи везири на Отоманското Царство“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за големите везири на Отоманското Царство може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на турски јазик: ** [[:tr:Şablon:Osmanlı sadrazamları]] '''Забелешка:''' Се препорачува изборот на статии да се врши од следната предлошка на Википедија на македонски јазик: * [[Предлошка:Големи везири на Отоманското Царство]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | | |- | 2 | | |- | 3 | | |- | 4 | | |- | 5 | | |- | 6 | | |- | 7 | | |- | 8 | | |- | 9 | | |- | 10 | | |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Архитектура === [[Податотека:Architecture capitol.svg|десно|200п|Уредувачки викенд „Архитектура“]] Во периодот 10-11 септември 2022 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Архитектура“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите поврзани со архитектурата може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Architecture]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | | |- | 2 | | |- | 3 | | |- | 4 | | |- | 5 | | |- | 6 | | |- | 7 | | |- | 8 | | |- | 9 | | |- | 10 | | |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Балети === [[Податотека:Edgar Degas - La Classe de danse.jpg|десно|180п|Уредувачки викенд „Балети“]] Во периодот 17-18 септември 2022 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Балети“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за балетите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Ballets]] * од Википедија на руски јазик: ** [[:ru:Категория:Балеты]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | | |- | 2 | | |- | 3 | | |- | 4 | | |- | 5 | | |- | 6 | | |- | 7 | | |- | 8 | | |- | 9 | | |- | 10 | | |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија === Риби === [[Податотека:Caesio teres in Fiji by Nick Hobgood.jpg|десно|230п|Уредувачки викенд „Риби“]] Во периодот 24-25 септември 2022 година ќе се одржи уредувачки викенд на тема „Риби“. ==== Материјали ==== За создавање или подобрување на статиите за рибите може да се користат другите јазични изданија на Википедија, дигитализирани и други материјали. * од Википедија на англиски јазик: ** [[:en:Category:Fish]] ==== Список на учесници ==== {| class="wikitable" |- ! Бр. !! Корисник !! Придонеси |- | 1 | | |- | 2 | | |- | 3 | | |- | 4 | | |- | 5 | | |- | 6 | | |- | 7 | | |- | 8 | | |- | 9 | | |- | 10 | | |} * (Н) — новосоздадена статија * (П) — подобрена статија == Поврзано == * [[Википедија:Уредувачки викенди 2022/Известувања]] * [[Википедија:Уредувачки викенди 2022/Статистика]] [[Категорија:Википедија:Уредувачки викенди 2022| ]] bw4zplo4cpp9ebwasetd1yesyz39678 0 1287027 4803411 4778450 2022-08-19T14:15:10Z 188.117.212.92 /* Филмографија */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија за личност | име = Роберт Ристов | портрет = | рх = | опис = | роден-дата = {{роден на |9|јануари|1975}} | роден-место = {{роден во |Кавадарци}} | националност = [[Македонец]] | познат = по улогите во: <br>[[Македонски народни приказни]]<br>[[Ах, љубов моја (филм) |Ах, љубов моја]]<br>[[Ругање со Христос]] | занимање = глумец }} '''Роберт Ристов''' — [[Македонија|македонски]] театарски, филмски и телевизиски глумец. == Филмографија == {| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 | '''Година''' | '''Филм''' | '''Улога''' |- | 1997 || [[Во светот на бајките (телевизиска серија) |Во светот на бајките]] ТВ-серија || |- | 2005 || [[Ти си жива]] ТВ-филм || Коста |- | 2006-2009 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2007 || [[Досие-К]] ТВ-филм || Јордан Митрев |- | 2010 || [[Царската е последна]] ТВ-филм || |- | 2010-2011 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2012 || [[Статус - Во невоља]] ТВ-филм || Инспектор |- | 2013-2014 || [[Тврдокорни (телевизиска серија) |Тврдокорни]] ТВ-серија || |- | 2015 || [[Македонски народни приказни (телевизиска серија) |Македонски народни приказни]] ТВ-серија || |- | 2017 || [[Ах, љубов моја (филм) |Ах, љубов моја]] ТВ-серија || Мијалче |- | 2017 || [[Чевли (филм) |Чевли]] ТВ-филм || Питач |- | 2018 || [[Ругање со Христос]] ТВ-филм || Командант |- | 2020-2021 || [[Црномурести]] ТВ-серија || |- | 2021 || [[Кино „Љубов“]] ТВ-филм || |- | 2022 || [[Бистра вода (серија) |Бистра вода]] ТВ-серија || |} 9u7za4mk07n4jbox0zk8uj5r9c7mzo1 0 1287412 4803699 4713092 2022-08-19T21:24:29Z Bjankuloski06 332 /* Наводи */Додадена категорија wikitext text/x-wiki {{Infobox philosopher | name = Јозеф Добровски | image = Portrait of Josef Dobrovský.jpg | alt = | caption = Јозеф Добровски | birth_name = <!-- only use if different from name --> | birth_date = {{Birth date|1753|08|17|df=y}} | birth_place = [[Балашаѓармат]], [[Кралство Унгарија]], [[Хабсбуршка Монархија]] | death_date = {{Death date and age|1829|01|06|1753|08|17|df=y}} | death_place = [[Брно]], [[Австриско Царство]] | school_tradition = | main_interests = [[филологија]], [[историја]] | notable_ideas = | influences = [ | influenced = }} '''Јозеф Добровски''' (17 август 1753 – 6 јануари 1829) бил чешки [[филолог]] и [[историчар]], еден од најзначајните личности на чешката преродба заедно со [[Јозеф Јунгман]]. Вообичаено се смета за основоположник на словенската лингвистика како наука, дури и за време на неговиот живот бил наречен „татко“ на славистиката. Тој дал фундаментален придонес во изучувањето на старословенскиот јазик и кодификацијата на чешкиот литературен јазик. == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Слависти]] [[Категорија:Писатели на латински јазик]] mkt69d0u9reayz4hs7370dsoxuo11l6 0 1288760 4803448 4803132 2022-08-19T17:14:34Z Bjankuloski06 332 /* историја */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki [[Податотека:Belgrade,_Knez_Mihailova_Street,_Serbia_,_00-10s_Street_view.jpg|мини|254x254пкс| Изглед на Кнез Михаилова 1900 г.]] '''Улицата Кнез Михаилова''' <ref>Дoсије споменика културе - Подручје Кнез Михаилове улице - Завод за заштиту споменика културе града Београда; Група аутора, Подручје Кнез Михаилове – јуче, данас, сутра, Завод за заштиту споменика културе града Београда, Београд 1991.</ref> е пешачка зона, трговски центар и улица заштитена со закон како едно од најстарите и највредните знаменитости на Белград, со голем број претставителни згради и урбани куќи изградени кон крајот на 70- тите години на 19 век. Се верува дека во времето на [[Римско Царство|Римјаните]] тука бил центарот на населбата [[Сингидунум]], а во времето на [[Отоманско Царство|Турците]] на овој простор се кривеле улиците со градини, фонтани и [[Џамија|џамии.]] Во средината на 19 век овде во горниот дел била градината на [[Александар Караѓорѓевиќ (кнез)|кнезот Александар Караѓорѓевиќ.]] По изработката на регулациониот план на [[Белград]] кој е изработен од [[Емилијан Јосимовиќ]] во 1867 година, улицата се изгради брзо и ја доби својата физиономија и содржина. Во неа се градат куќи и се населуваат највлијателните и најбогатите семејства на трговскиот и политичкиот Белград. Во 1870 година градската управа официјално ја крсти улицата, давајќи и го името - улица [[Михајло Обреновиќ III|Кнеза Михаила.]]<ref>{{Наведена книга|title=Стари изглед Београда|last=Каћански|first=Владислав Ст.|date=2008|publisher=Српска књижевна задруга|location=Београд|pages=155-156}}</ref> == историја == Кнез Михаилова е една од најстарите и најважни улици во [[Белград]] и е сведоштво за континуираното траење на градот. Во областа на улицата има траги од античка цивилизација. Во римско време, еден од главните пристапни патишта се протегал по трасата што во голема мера се совпаѓа со денешниот дел од улицата Кнежа Михаила. Нема докази дека оваа област била населена во [[Среден век|средниот век.]] Во првата половина на XVI век е обновен стариот римски и изграден е нов водовод, кој минувал по трасата на денешната улица, со што се создале услови за појава на населбата. За време на турското владеење, на просторот на денешната улица Кнез Михаилова биле изградени пет џамии со придружни [[Махала|махали]], од кои најважни биле Ибрахим бег и Мусала. Кога во 1717 година го освоиле Белград, [[Австријци]]те ја започнале обновата на градот и и дале нов лик на улицата. Во тоа време биле урнати голем број куќи и џамии за да се подигнат нови згради, на градежната линија на регулирана улица што го делеле горниот град на српски, од запад и германски, од исток и по заминувањето на австриската војска, на српски и турски. Со конечното заминување на [[Турци]]те од [[Белград]] во 1867 година, и прифаќањето на западните урбани модели, започна трансформацијата на градот. Врз основа на регулациониот план од 1867 година, кој го направил првиот српски урбанист, инженер [[Емилијан Јосимовиќ]], професор на Лицејот и Големата школа, улицата Кнез Михаилова е најкратката врска помеѓу Тврдината и градот. Периодот кога била проследена улицата Кнез Михаилова во Белград, помеѓу 1867 и 1880 година, го означува напуштањето на природниот развој на [[Белград]] и повисокиот степен на [[урбанизација]] на градот. Денешната ситуација покажува дека улицата ја задржала својата автентична големина, профил и правец. Објектите се создадени во едно време и имаат уникатни архитектонски карактеристики, а употребените градежни материјали, конструкции, функции и стилски третман припаѓаат на периодот на еволуција на белградската архитектура што го означува раскинувањето со Балканот и прифаќањето на европските стилови во архитектурата. Процесот на европеизација влијаел на развојот на буржоазијата и формирањето на трговската класа, чии претставници изградиле свои згради и палати во новоформираната улица и отворале трговски дуќани. Иако во текот на 20 век некои од зградите кои го формираа предниот дел на улицата биле променети или заменети со нови, Кнез Михаилова го задржа карактерот на претставителна шопинг улица.<ref>С. Г. Богуновић, Архитектонска енциклопедија Београда XIX и XX века, архитектура, том I, Београд 2005.</ref> Последните куќи на почетокот на улицата, околу аптеката „Делини“, биле отстранети на почетокот на декември 1940 година, за да се изгради палатата на осигурителната компанија „Србија“.<ref>[http://www.digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/vreme/1940/12/04#page/6/mode/1up Време, 4. дец. 1940, стр. 7]. digitalna.nb.rs. Слика апотеке видљива у [https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/vreme/1938/12/23#page/11/mode/1up броју од 23. дец. 1938, стр. 12]</ref> Во текот на 1930-тите, беа направени обиди да се спречат пешаците на шеталиштето да влезат на коловозот, а деловниот свет исто така се жалеше на „метежот“ на улицата од пешаците; белградската општина сакаше шеталиштето да се премести од Кнез Михаилова, иако не беше јасно каде.<ref>[https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1936/07/03?pageIndex=00013 „Политика”, 3. јул 1936]</ref> Улицата е реконструирана во 1987 година, кога стана пешачка зона, поплочена со јабланички гранит.<ref>[https://www.politika.rs/scc/clanak/371344/Pesacko-carstvo-od-trideset-leta Пешачко царство од тридесет лета („Политика”, 4. јан. 2017]</ref> На крајот на 20 век, од исклучиво комерцијална улица „Кнез Михаилова“ прерасна во културен центар на главниот град.<ref>{{Наведена книга|url=http://beogradskonasledje.rs/kd/zavod/stari_grad/knez_mihajlova_ulica.html|title=Кнез Михајлова улица, Саопштења Завода за заштиту споменика културе града Београда|last=Шкаламера|first=Ж|last2=Јаковљевић|first2=З|date=1964|edition=свеска 3|location=Београд}}</ref><ref>Урбанизам Београда 46, Београд 1978.</ref> == Објекти од културно-историска вредност во улицата Кнез Михаилова == * '''Хотел „Српска круна“''' изграден во 1869 година во стилот на [[Романтизам|романтизмот]], како најмодерен [[хотел]] во Белград. Во зградата помеѓу 1945 година и 1970 година се наоѓала [[Народна библиотека на Србија|Националната библиотека на Србија]], а денес е [[Градска библиотека во Белград|Библиотека на град Белград]]. * '''Куќата на Марко Стојановиќ''', изградена околу 1889 година според проектот на [[Константин Јовановиќ]] како приватна куќа на адвокатот [[Марко Стојановиќ]], во [[Неоренесанса|неоренесансен]] стил. Во него беше сместена Академијата за ликовни уметности, основана во 1937 година, а денес е Галеријата на Академијата. * '''Блок на градски куќи''', изградени во 70- тите години на деветнаесеттиот век, кои го претставуваат почетокот на дисконтинуитетот на традиционалната [[Архитектура|„балканска“ архитектура]]. Сите три згради имаат уникатна завршница, изведена во стилска транзиција од романтизмот во ренесансата. Блокот се состои од три згради: ** '''Куќата на Христина Куманди''', изградена во 1870 година како аголна зграда на раскрсницата на улиците Кнежа Михаила и Дубровачка. Во зградата некогаш била сместена Француско-српската банка, потоа белгискиот и англискиот [[конзул]]ат. ** '''Кристина механа''', изградена во 1869 година година, како административно-деловен објект во кој [[браќата Крстиќ]] го отворија истоимениот хотел и каде се одржуваа собраниски седници до изградбата на Градското собрание. ** '''Куќата на Вељко Савиќ''', изградена во 1869 година . како станбена куќа со дуќани. Зградата претрпе многу промени од нејзиниот првичен изглед. * '''Палата САНУ''', изградена 1923 - 1924 година, според плановите од 1912, дело на [[Драгутин Ѓорѓевиќ (архитект)|Драгутин Ѓорѓевиќ]] и [[Андра Стевановиќ|Андре Стевановиќ]], во стилот на [[академизам]] со елементи на [[Југендстил|сецесија]]. Во зградата се сместени: библиотеката САНУ, една од најбогатите во Белград; САНУ архива со богат материјал за историјата на Србија; Галерија САНУ на приземје на зградата, со специјална сала за предавања, книжарница и антикварница. * '''Зграда на Прометна банка''', подигната во 1914 годиназа потребите на Прометна банка по проект на архитект Данило Владисављевиќ и инженер Милош Савчиќ, * '''Заводот Никола Спасиќ''', изграден во 1889 година, според проектите на арх. Константин Јовановиќ во [[Неоренесанса|неоренесансен]] стил, за станбената куќа на белградскиот трговец [[Никола Спасиќ]]. * '''Премин на Никола Спасиќ''' изграден во 1912 година во стилот на сецесија. * '''Ресторан „Грчка кралица“''', изграден во 1835 година во стилот на [[академизам]].<ref>историјат објекта: [http://www.politika.rs/scc/clanak/377556/Cuvena-kafana-deceniju-privremeno-zakatancena Чувена кафана деценију „привремено” закатанчена („Политика”, 3. април 2017)]</ref> * '''Хотел „Русија“''', зградата е изградена околу 1870 година, а доградена во 1920 година. * '''Руски цар,''' денес е кафуле и ресторан, изградени во 1926 година на аголот со [[Обиличев венац (Белград)|улицата Обилиќев венац (Белград)]] во доцниот стил на сецесија со елементи на [[Арт Деко]] според проектот на арх. [[Петар Поповиќ (архитект)|Петра Поповиќ]].<ref>М. Р. Благојевић, Стамбена архитектура Београда у 19. и почетком 20. века, Архитектонски факултет, Београд 2006.</ref><ref>Група аутора, Подручје Кнез Михаилове – јуче, данас, сутра, Завод за заштиту споменика културе града Београда, Београд 1991.</ref><ref>Група аутора, Кнез Михаилова – пешачка улица, Завод за заштиту споменика културе града Београда, Београд 1987.</ref> * '''Зградата на Домот на печатот во Белград''', Кнез Михаилова 6 * '''Стоковна куќа Митиќ''', број 41, првата дизајнирана модерна стоковна куќа во Белград,<ref>[http://www.starigrad.org.rs/bastina/knez-mihailova-ulica/robna-kuca-mitic/ Робна кућа Митић].</ref><ref>[https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1938/01/22?pageIndex=00010 "Политика", 22. јан. 1938]</ref> помеѓу двете војни во сопственост на Владо Митиќ. * Други објекти: Ресторан „Коларац“, Трговски центар Рајиќева, Музеј Цептер, Делијска чешма == Пирамида пред зградата на Српската академија на науките и уметностите == Пирамидата пред зградата на [[Српска академија на науките и уметностите|Српската академија на науките и уметностите]] е изградена во 1995 година поставени од Град Белград. Има четири страни. Два ја означуваат [[Географска должина|должината]] и [[Географска ширина|географската ширина]] на точката каде што се наоѓа пирамидата, потоа [[Апсолутна висина|висината]] и [[забрзување на Земјината тежа|забрзувањето на земјината гравитација]] во таа точка. Претходник на таа пирамида била исто така, пирамида, во непосредна близина, еден век порано, на врвот на ''[[зградата на капетанот Миша]]'', каде што беа обележани страните на светот. Бидејќи таа зграда тогаш беше највисока во Белград, пожарникарите го набљудуваа [[Белград]] од неа. Поради своите културно-историски и архитектонско-урбанистички вредности, улицата Кнез Михаилова е етаблирана како културно богатство од исклучително значење во 1979 година. == Галерија == <center><gallery> Knez Mihailova Street (13808033864).jpg|улица „Кнез Михаилова“. Spomenik Emilijanu Josimoviću, Knez Mihailova, Beograd.jpeg|Споменик на Емилијан Јосимовиќ Zgrada zadužbine Nikole Spasića, Beograd.JPG|Зградата на заканата Никола Спасиќ на број 33. Piramida ispred Akademije nauka.jpg|Пирамида пред Академијата Gradska kuca, Knez Mihailova br. 48.jpg|Споменици на културата на Градското собрание во улицата Кнез Михаилова Zgrada Biblioteke grada Beograda.jpg|„Српска круна“, денес Библиотека на град Белград Kafana "Ruski car", Beograd 02.jpg|Кафана „Руски Цар“ KnezMihailova ped.jpg|Палатата САНУ BBA zgrada.jpg|Зграда на сообраќајна банка Quercus rubra Knez Mihailova, Beograd.jpg|Црвен даб во Кнез Михаилова </gallery></center> == Надворешни врски == * [http://www.beograd.org.rs Град Белград] * [http://www.novosti.rs/vesti/beograd.74.html:535489-Miraz-je-mladu-krasio Мираз ја закити невестата („Вечерње новости“, 25.02.2015)] * [http://www.politika.rs/scc/clanak/371344/Pesacko-carstvo-od-trideset-leta Триесетгодишно пешачко царство („Политика“, 4 јануари 2017 година)] * [https://nasledje.gov.rs/index.cfm/spomenici/pregled_spomenika?spomenik_id=43915 улица „Кнез Михаилова“.] == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Знаменитости во Белград]] 9lmuiw42vzfml4sln9z3yzcj6fgy2ze 0 1288883 4803432 4736766 2022-08-19T15:55:47Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Jovan Krahtovil.jpg|мини|Јован Кратохвил (1924 - 1998)]] '''Јован Кратохвил''' ([[Белград]], [[17 април]] [[1924]] - [[Белград]], [[22 февруари]] [[1998]]) бил [[Срби|српски]] вајар, професор на Факултетот за ликовни уметности и се занимавал со [[Човечко пливање|пливање]] и [[стрелаштво]]. == Биографија == Роден е на 17 април 1924 година во [[Белград]]. Дипломирал на Академијата за ликовни уметности во Белград и завршил специјален курс по скулптура, а дипломирал во 1949 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.spomenikdatabase.org/jovan-kratohvil|title=Designers & Creators Directory: Jovan Kratohvil|date=10. 8. 2020|work=spomenikdatabase.org|accessdate=10. 8. 2020}}</ref> Потоа бил професор на Факултетот за ликовни уметности и ректор на Универзитетот за уметности во Белград (1971-1973 г.).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.srpskilegat.rs/umro-je-vajar-jovan-kratohvil/?pismo=cir|title=Умро је вајар Јован Кратохвил|date=22. 2. 2020|work=srpskilegat.rs|accessdate=10. 8. 2020}}</ref> Автор е на многу скулптури и споменици, меѓу кои и споменикот на паднатите војници на Мајевица и Земун.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://beogradskevesti.info/spomenik-palim-borcima-u-narodnoj-revoluciji-u-beogradu/|title=Spomenik palim borcima u narodnoj revoluciji u Beogradu|work=beogradskevesti.info|accessdate=9. 8. 2020}}</ref> Тој направил споменик на советските воени ветерани загинати во авионска несреќа на Авала, спомен костурница во Сансеполкро, [[Италија]] и многу други, а се знаимавал со графика и таписерија. Покрај уметноста, Кратохвил активно се занимавал и со [[спорт]], па пред [[Втора светска војна|Втората светска војна]] бил шампион на Југославија во пливање. По војната бил државен шампион во [[стрелаштво]], го освоил второто место на Светските првенства и учествувал [[Летни олимписки игри 1952|на Олимписките игри]] во 1952 година во [[Хелсинки]]. На Олимписките игри го освоил 14-тото место во пушка, трискок, 300 метри.<ref name="sports-reference">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.sports-reference.com/olympics/summer/1952/SHO/mens-free-rifle-three-positions-300-metres.html|title=Shooting at the 1952 Helsinki Summer Games: Men's Free Rifle, Three Positions, 300 metres|work=sports-reference.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20200418132134/https://www.sports-reference.com/olympics/summer/1952/SHO/mens-free-rifle-three-positions-300-metres.html|archive-date=18. 4. 2020|accessdate=4. 2. 2015}}</ref> Починал во 1998 година во Белград и бил погребан во Алејата на заслужните граѓани на Новите гробишта .<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.arte.rs/sr/umetnici/jovan_kratohvil-3997/biografija/|title=Jovan Kratohvil (1924 - 1998)|date=10. 8. 2020|work=arte.rs|accessdate=10. 8. 2020}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2002/06/15/srpski/T02061401.shtml|title=Badža i Buha tri groba od Andrića|date=15. 6. 2002|work=arhiva.glas-javnosti.rs|accessdate=10. 8. 2020}}</ref> Неговиот син Марко Кратохвил,<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:797190-DELA-MARKA-KRATOHVILA-U-GALERIJI-HAOS-Kako-osvojiti-slobodu|title=Dela Marka Kratohvila u galeriji Haos: Kako osvojiti slobodu|date=27. 5. 2019|work=[[Večernje novosti]]|accessdate=10. 8. 2020}}</ref> кој исто така е вајар, од 2009 година живее во САД.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.danas.rs/kultura/marko-kratohvil-za-danas-svaka-moja-linija-ima-energiju-pokreta/|title=Marko Kratohvil za Danas: Svaka moja linija ima energiju pokreta|date=8. 7. 2019|work=[[Данас (новине)|Данас]]|accessdate=10. 8. 2020}}</ref><center><div style="text-align:center;font-size:85%;"></div></center> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.zeptermuseum.rs/gallery-jovan-kratohvil Јован Кратохвил] на веб-страницата на музејот Цептер. {{ОСНОВНОПОДРЕДУВАЊЕ:К}} [[Категорија:Професори на Белградскиот универзитет]] [[Категорија:Српски вајари]] [[Категорија:Починати во 1998 година]] [[Категорија:Родени во 1924 година]] csknvk2c1aly4zrgdg704d02nclk4k1 0 1289255 4803451 4794298 2022-08-19T17:17:27Z Bjankuloski06 332 /* Резиденција па лицеј до галерија и музеј */Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki [[Податотека:Konak kneginje Ljubice, Bgd.JPG|мини|'''Конакот на кнегињата Љубица''']] [[Податотека:Ljubica Vukomanovic.jpg|алт=Портрет на Љубица Вукомановиќ, кнегињата на Србија|мини|Љубица Вукомановиќ]] '''Конак на кнегињата Љубица''' — конак во [[Белград]], на улицата Кнез Сима Марковиќ бр. 8. Поради своето историско и архитектонско значење, конакот има статус на споменик на културата од исклучително значење. == Историја == До 1829 година на местото помеѓу зградата на Патријаршијата и денешниот конак имало уште еден (стар) двор, кој служел за домување. Со оглед на неговата возраст и изнемоштеност, [[кнез]]от [[Милош Обреновиќ|Милош]] решил да изгради уште еден [[конак]]. Новиот конак, како што се нарекувал во времето на неговата изградба, бил поголем и порепрезентативен од господарскиот, бидејќи требало да сведочи за зголемената економска моќ и консолидираната моќ на [[Милош Обреновиќ]] по добивањето на Хатишерифот во 1830 година. Конакот на кнегињата Љубица е еден од најрепрезентативните зачувани примероци на граѓанска архитектура од првата половина на [[19 век]] во Белград. Изграден е во периодот од [[1829]] до [[1830|1830 година]]. Според замислата на кнезот Милош, требало да има двојна намена, да биде стан на неговото семејство, кнегињата Љубица и синовите [[Милан Обреновиќ II|Милан]] и [[Михајло Обреновиќ III|Михаило]], подоцна српски кнезови, а воедно и двор за престој. Изграден е по замисли и под надзор на [[Никола Живковиќ (Хаџи-Неимар)|Хаџи-Никола Живковиќ]], пионер на српската архитектура. Кнезот Милош решил да вработи градител од [[Воден]], [[Никола Живковиќ (Хаџи-Неимар)|Хаџи-Никола Живковиќ]], бидејќи во тоа време во [[Белград]] немало градежници, со оглед на тоа што со години не се градело. Така, Никола Живковиќ станал првиот градител на обновената Србија и управувал со сите градби што кнезот Милош ги изградил за време на неговото прво владеење. Ископувањето на темелите започнало во јули 1829 година, а конакот бил завршен кон крајот на есента 1830 година. Кнегињата Љубица на 22 ноември [[1830]] година му напишала на својот сопруг „дека се сместиле во новиот конак“. Подоцна, во 1836 година, бил додаден амам со еднокатен тракт. == Позиција == Конакот на кнегињата Љубица се наоѓа на аголот на улиците Кнез Симо Марковиќ и Крал Петар, поранешна Богојављанска и Дубровачка, во еден од најстарите делови на Белград. Од другата страна на патот од денешната Соборна црква се наоѓал стариот замок на кнезот и тој се протегал приближно од влезот во сегашната зграда на Патријаршијата до градината на денешниот конак на кнегињата Љубица. Конакот на кнегињата Љубица се наоѓа на слободен простор, во центарот на голема градина, првично опкружена со висок ѕид, како и други објекти од овој тип и опкружени со зеленило. Имал надворешен двор во кое се влегувало преку колска порта, како и пространа внатрешна градина кон Косанчиќев венец. Конакот на кнегињата Љубица е свртен кон реката [[Сава]] со нејзината главна [[фасада]] на која доминира прозорецот на заливот на диванханата (тур. просторија што се користи за пушење и разговор). == Архитектура == Основата на конакот е со правоаголна форма и релативно голема и има три нивоа: [[подрум]], [[приземје]] и [[кат]]. Подрумот е покриен со сводови, а приземјето и катот се изградени со употреба на класична ѕидарија од [[тула|тули]] и бондручно ѕидање со дрвена конструкција исполнета со тули. Покривот со четири ката е покриен со [[ќерамида|ќерамиди]], а од осум страни е обвиен со [[купола|куполи]] и осум [[оџак|оџаци]]. Оваа зграда ги содржи сите карактеристики на градските куќи во српско-балкански стил. Приземјето и катот имаат централна сала околу која се распоредени други простории, што е традиционално ориентален просторен концепт произлезен од некогашните затворени внатрешни дворови. На двата ката има диванхана, своевидна денешна дневна соба, а воедно и сала за прием. Диванханата на приземјето е одвоена од останатиот простор со два скалила, а се граничи со дрвени столбови со парапети меѓу нив. Веднаш до неа, широки скали водат до градината, а тој влез во куќата е поширок од оној кон улицата. Горе диванханата била поинтимна. Таа била опкружена со ѕидови, и имало само два столба кон централниот простор. Нејзиниот под бил на ниво со околниот под и сите биле направени од штици. Оваа диванхана е ориентирана со поглед кон улицата. Иако неговиот просторен концепт се заснова на ориенталната традиција, конакот на кнегињата Љубица претставува пресвртница во архитектурата на Белград, бидејќи неговиот надворешен дизајн и декоративните елементи во голема мера го навестуваат влијанието на европската архитектура. Овие европски сфаќања се особено видливи во фрагментацијата на фасадите, искршените линии на покривите, оџаците и куполите, во ситни детали од архитектонскиот третман на фасадите-пиластри, заоблени завршетоци и комори на прозорците, профилирани венци и некои внатрешни детали. Заливните прозорци на фасадата, инаку типично правоаголни, имаат полукружна форма во основата. == Развој на конаците == Една од првите вести што ги имале за конакот на кнегињата Љубица е [[патопис]]от на Ото Дубислав Пирх од 1829 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://dx.doi.org/10.14341/dm7563-677|title=Рисунок 2. Смертность пациентов по истечению 30 суток после острого инфаркта миокарда, по данным экспериментов, завершенных по 1997 год включительно|work=dx.doi.org|accessdate=2022-02-09}}</ref> „Мал дел од Белград отскокнуваше од другите, а тоа е мала област на југозападниот крај на главната улица во горниот град. Иако не е најголема, по својот облик е најубавата градба што сум ја видел во Србија. „Новиот конак веќе се разликуваше од обичните приватни куќи по улогата што му беше наменета и содржи одредени карактеристики што го ставаат во редот на утврдените замоци на големите паши и богатите бегови“.<ref>{{Наведено списание|last=Живковић|first=Милош|date=2020|title=О реликвијарној и култној пракси српског средњег века|url=http://dx.doi.org/10.18485/kis.2020.52.170.18|journal=Књижевна историја|volume=52|issue=170|pages=337–339|doi=10.18485/kis.2020.52.170.18|issn=0350-6428}}</ref> Кнегињата Љубица, иако скромна, сакала да го уреди животот на дворот на високо ниво. Во зачуваната преписка меѓу кнегињата и кнезот Милош од 1 јануари 1831 година, Љубица барала од сопругот да „добие црвени чорапи за слугите во дворот“. Се сомневаме дека одговорот на кнезот бил негативен, со оглед на тоа што во неговото писмо од 24 јануари, кнегињата напишала дека „може сама да служи, без слуга“. За време на првото владеење на кнезот Милош, главната државна каса се наоѓала во конакот на кнегињата Љубица. До враќањето на кнезот Михаило во Србија во 1840 година, кнежевството гувернерство одржувало седници во Конакот, а кнезот Михаило живеел во конакот до 1842 година. == Резиденција па лицеј до галерија и музеј == После тоа, тука бил Лицејот (вишо училиште), па Првата белградска гимназија, па Апелациониот суд. Во 1912 година во конакот се наоѓал Институтот за образование на глувонеми деца. Музеј на современа уметност - 1929-34. Црковниот музеј бил осветен во јануари 1938 година.<ref>{{Наведено списание|last=Kozin|first=Vladimir|date=2019|title=Space Policy of the USA: a Claim for Domination|url=http://dx.doi.org/10.31857/s032120680003604-8|journal=США ܀ Канада: Экономика, политика, культура|issue=1|pages=24–43|doi=10.31857/s032120680003604-8|issn=0321-2068}}</ref><ref name="dx.doi.org">{{Наведена книга|url=http://dx.doi.org/10.18485/cosic_dobrica.2018.ch14|title=Време читања и време „учитавања”|last=Сребро|first=Миливој Т.|date=2018|publisher=Филолошки факултет Универзитета у Београду|location=Београд|pages=221–240}}</ref> Пред војната постоело Училиштето за применета уметност, поради што конакот бил реновиран и проширен.<ref name="dx.doi.org"/> Од 1945 до 1947 година дел од Патријаршијата била сместена во Конакот, а од 1947 година Републички завод за заштита на спомениците на културата. Во периодот од 1971 до 1979 година се презеле конзерваторско-реставраторски работи со кои се санирал објектот и се обновила фасадата и внатрешноста. По тој повод, конакот на кнегињата Љубица, која сè уште е дел од Музејот на град [[Белград]], бил адаптиран за претставителна музејска поставка. Конакот на кнегињата Љубица е прогласен во 1979 година за споменик на културата од големо значење. == Галерија == <gallery> Податотека:Knez Miloš Obrenović.jpg|[[Милош Обреновиќ]] Податотека:KonakLjubice 1876.jpg|Конакот во 1876 г Податотека:Résidence de la princesse Ljubica.jpg|Резиденција на кнегињата Љубица Податотека:KonakLjubice1.jpg|Конакот во 2008 г Податотека:Конак кнегиње Љубице унутра.jpg|Резиденцијата на кнегињата Љубица внатре Податотека:Унутрашњост конака.JPG|Внатрешноста на конакот Податотека:Унутрашњост конака кнегиње Љубице.JPG|Внатрешноста на резиденцијата на кнегињата Љубица Податотека:Princess Ljubica's Residence, divanhana on the floor.jpg|Диванхана на горниот кат на конакот Податотека:Princess Ljubica's Residence, divanhana on the ground floor.jpg|Диванхана на приземје на конакот Податотека:Princess Ljubica's Residence, salon in Alt dojč style.jpg|Салон во стилот на Алт Дојч од втората половина на 19 век Податотека:Princess Ljubica's Residence, salon in oriental style.jpg|Салон во ориентален стил Податотека:Princess Ljubica's Residence, salon in the style of Napoleon III.jpg|Салон во стилот на Наполеон III </gallery> == Наводи == {{Наводи}} == Поврзано == * [[Список на споменици на културата во Белград]] * [[Список на споменици на културата од исклучително значење]] * [[Амам во конакот на кнегињата Љубица]] * [[Амамџик]] == Надворешни врски == {{Портал|Србија}} * [http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2012/06/Konak_kneginje_Ljubice.pdf Конакот на кнегињата Љубица] * [https://web.archive.org/web/20160723065632/http://www.mgb.org.rs/stalne-postavke/konak-kneginje-ljubice Конакот на кнегињата Љубица - Музеј на град Белград] * [http://wikimapia.org/#lat=44.817083&lon=20.45238&z=16&l=0&m=a&v=2 ВикиКарта] * [http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2004/09/22/srpski/BG04092106.shtml Конакот на кнегињата Љубица „Глас јавности“, 22 септември 2004 г.] [http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2004/09/22/srpski/BG04092106.shtml )] * [http://gioranoangelo.blogspot.com/2012/03/1829-31.html Конакот на кнегињата Љубица 1829-31] * [https://www.youtube.com/watch?v=Me-tmjZdUhc Конакот на кнегињата Љубица (документарен филм со англиски преводи)] [[Категорија:Знаменитости во Белград]] [[Категорија:Музеи во Белград]] [[Категорија:Династија Обреновиќ]] [[Категорија:Споменици на културата во Србија]] mcnpe5ca3ycsi7mckr0jk1d0vyyfmwp 0 1289306 4803539 4743497 2022-08-19T19:15:41Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki [[Податотека:Tasmajdan old cemetery 1856.jpg|алт=Старите гробишта Ташмајдан 1856 година|мини|Стари гробишта Ташмајдан 1856 година]] '''Гробиштата Ташмајдан''' или '''Старите гробишта''' во Белград биле изградени по Второто српско востание кога принцот [[Милош Обреновиќ]], градејќи српски град, наредил околу 1826 година старите српски гробишта да се преселат од портата Варош во Ташмајдан, во селото Палилулу недалеку од [[Белград]]. Сепак, иако гробиштата биле формирани во 1826 година, погребувањата започнале дури десет години подоцна (1836),<ref>Перуничић, Б. (1964) ''Београдски суд 1819–1839,'' Београд: Историјски архив Београда, стр.</ref> откако старата црква [[Свети Јован Крстител]] била изградена на платото Ташмајдан во 1835 година. Старата црква Св.Марко (која била урната по пожарот во 1940 година). Гробиштата на Ташмајдан биле во функција до 1886 година, бидејќи педесет години подоцна биле дел од градот кој забрзано се ширел, а бројот на жители се зголемувал. Првата иницијатива за нивно преместување е покренато во 1871 година од страна на митрополитот Михаило, а тогашниот претседател на белградската општина, д-р [[Владан Ѓорѓевиќ]], оваа идеја ја реализирал во 1888 година со преместување на гробиштата на локацијата на денешните Нови гробишта. Но, поради противењето на граѓаните, спорадично било закопувањето до почетокот на 20 век.<ref>Костић, Б. (1999) ''Ново гробље у Београду,'' Београд: ЈКП Погребне услуге., pp. 11</ref> == Положба и простор == Гробиштата Ташмајдан, кои биле на местото на поранешниот каменолом, се протегале од Таковска до денешната улица Старине Новак и не ја минувале границата на сегашниот Правен факултет. На северозапад се граничиле со тогашните улици: Тимичка, Светогорска на североисток, Фишеклијска улица на југозапад и новоизградениот хиподром на југ. [[Податотека:Tašmajdan.IMG_0492_(2).jpg|центар|мини|600x600пкс| Во овој дел од паркот Ташмајдан се наоѓале гробиштата Ташмајдан и гробишната црква.]] == Историја на гробиштата == {| class="toccolours" cellspacing="5" style="float:right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" | style="text-align:left;" | |- | style="text-align:left;" | '''Српски гробишта и промени во просторот''' |- | style="text-align: left;" | Преселувањето на гробиштата кај Ташмајдан треба да се толкува како дел од политиката на освојување на просторот. Со позиционирањето на гробиштата, српски Белград се проширил од областа Савамала до Ташмајдан, кој го опфаќал тогаш ненаселениот меѓупростор од Стамболската порта, преку Теразије до Батал-џамијата и Новите гробишта. |- | style="text-align:left;" | :::::: Бојана Миљковиќ Катиќ,<ref>Бојане Миљковић Катић''Српска гробља и промене простора'' DOI 10.5937/kultura1754247M</ref> |} Српскиот дел на градот во [[Белград]], по [[Второ српско востание|Второто српско востание]], се распространувал околу старата црква на савската страна на белградскиот срт, кој постоела на местото на денешната Соборна црква, околу која имало гробишта во почетокот на 19 век во во согласност со турските гробишта околу сите џамии.<ref>Поповић, С. Л. (1950) ''Путовање по новој Србији (1878. и 1880),'' Београд: Српска књижевна задеуга Коло XLV, књ. 310–311, pp. 92).</ref> Оваа област била во доцните дваесетти 19-ти години. век и сè повеќе се развивал на повеќе нивоа: политичко, културно, жетварско, комунално и економско, што ја наметнало потребата од трансформација на просторот околу гробиштата на Зелениот венец. Со изградбата и урбанизацијата на овој дел од градот, неговите содржини и функции постепено се умножувале, иако до осамостојувањето на Кнежевството Србија, тој сепак останал помалку атрактивен простор од соседниот Врачар. Како дел од овие урбанистички промени, се појавила идејата за преместување на гробиштата, покрај патот, кон Зелениот венец на далечната периферија кај каменоломот Ташмајдан. Преместувањето на гробиштата на далечната периферија до каменоломот Ташмајдан не било само потреба за изградба на белградскиот срт, туку и дел од политиката на освојување на просторот, надвор од онаа каде што дотогаш живееле Србите. Тоа предизвикало незадоволство кај везирот, а тој му протестирал на кнез Милош дека српската заедница го поправа патот до „новопоставените“ гробишта кај Ташмајдан и каменоломот кај Цариградскиот пат.<ref>Перунићић, Б. (1964) Београдски суд 1819–1839, Београд: Историјски архив Београда, pp. 457.</ref> Така, Србите, сфаќајќи ја важноста на овој дел од Белград, го окупирале просторот околу новоформираните гробишта - подоцна наречени Нови или Ташмајдан гробишта. Кога на тумбата кај гробиштата се читал познатиот Хатишериф од 1830 година гробиштата и околината добиле големо симболично значење за српскиот народ и граѓаните на Белград.<ref>Макуљевић, Н. (2014) ''Османско-српски Београд: визуелност и креирање градског идентитета (1815–1878)'', Београд: Topy, стр. 166</ref> Иако основањето на гробиштата започнало во 1826 година, погребувањето во него започнало десет години подоцна, во 1836 година.<ref>Поповић, С. Л. (1950) ''Путовање по новој Србији (1878. и 1880)'', Београд: Српска књижевна задруга, Коло XLV, књ. 310–311, pp. 57</ref> [[Податотека:IglesiaDeSanMarcosDeBelgrado--belgradewhitecit00amesrich.jpg|мини|250x250пкс|<center> Старата црква Св. Марко која изгорела во пожар во 1940 година.</center>]] Набргу по формирањето на гробиштата во нивна близина, била изградена оставината на трговецот со потекло од Цинчар Лазо Панче, црква посветена на Св.Марко Фактот дека кнезот Милош лично се погрижил за реализација на тоа наследство укажува дека одлуките за лоцирање на црквата и гробиштата биле усогласени со неговиот основен концепт за урбан развој на српскиот дел од градот - надвор од рововите и за главните комуникации до внатрешноста на Србија - Константинопол и патиштата [[Крагуевац]] и патот Топчидер, бидејќи својот иден политички центар го лоцирал во Топчидер.<ref>Макуљевић, Н. (2014) Османско-српски Београд: визуелност и креирање градског идентитета (1815–1878), Београд: Topy, pp. 167;</ref><ref>Максимовић, Б. (1974б ) Урбанистички развој од 1830. до 1914. године,у: Историја Београда, књ. 2, Београд: Просвета, pp. 303.</ref> Кога српските гробишта биле преместени од Зелен венец во Ташмајдан, во ослободеното подрачје, поради потребата од проширување на српскиот Белград биле отсечени улиците Господска и Космајска, кои денес се нарекуваат Бранкова и Маршал Бирјузова. === Кратка историја на Ташмајдан, како локација за гробишта === [[Податотека:Ulice_starog_Beograda_19.jpg|мини|250x250пкс| Остатоци од каменоломот Ташмајдан горе кога се наоѓале гробиштата Ташмајдан]] Името „Ташмајдан“, на кое се изградени гробиштата Ташмајдан, потекнува од турското име за каменолом. Според некои стари извори, може да се каже дека сите стари згради во Белград се обложени со овој камен ископан оттука. „Катакомбите“ создадени по отстранувањето на камените блокови служеле како депонии за муниција и воени магацини. Кога Турците првпат бомбардирале во 1867 г. Катакомбите служеле и како засолништа за ранети војници и луѓе. Во месноста Ташмајдан, камени ископувања се забележани уште од римско време. Многу од камењата вградени во водотеците, зградите и храмовите на римските згради во Сингидунум потекнуваат од каменоломот на Ташмајдан. == Изгледот на гробиштата == Според општиот изглед гробиштата Ташмајдан не биле „гордост“ на белграѓани во тоа време, бидејќи поголемиот дел од нив бил обраснат со плевел и прилично запуштен поради неодржување. Многубројни автори на оваа последна белградска гостилница за покојникот, од крајот на 19 век, биле лути и разочарани од односот меѓу граѓаните и градските власти и го опишуваат вака:{{Цитат|„Старите гробишта не беа поделени на парцели, туку беа поминати со патеки, обраснати со грмушки и дрвја. Уште во 1880 година, списанието „Видело“ со гадење пишувало за неговото запоставување. Дел од гробиштата кон улицата Таковска припаѓале на католици и лутерани, закопани мешани, а на ридот кон Сеизмолошкиот завод имало гробишта за војници, давеници, самоубијци и нехристијани (но не и за Евреите, кои имале свои гробишта. на друго место со векови). 201–215.</ref> „Видело“ вели дека гробиштата во 1880 година биле засолниште за никаквеци и неработници, кои кинеле цвеќиња, краделе споменици, сквернавеле гробови со пцости и на други начини, така што гробиштата се Белградски потсмев, место на нема почит кон мртвите.<ref>Milan Jovanovic Stojimirovic, ''Siluete starog Beograda'' Beograd : Prosveta, 1987 (Subotica : Birografika)</ref>''|}} Еден од големите недостатоци на гробиштата бил тоа што во парохијата немало докази за тоа кој е погребан на гробиштата бидејќи немало книги или пишани записи. Наместо црковни книги, информации за покојникот можел да даде само тогашниот осумдесет годишен црковник, дедо Јово, кој тоа го правел од кога памети. Грдата слика на гробиштата ја оставило тоа што на гробиштата немало стражарска служба, па каменорезците со помош на гробарот ноќе отстранувале повредните споменици и ги носеле за да ги продадат на роднините за друг починат. Исто така, натписите на надгробните споменици оставале грда слика бидејќи не можело со сигурност да се знае чиј е гробот. Во самата црква, во 1839 година, десно од нејзината западна врата бил погребан [[Милан Обреновиќ II|кнезот Милан Обреновиќ]], најстариот син на кнезот [[Милош Обреновиќ]]'', а пепелта на покојниот епископ Шабац Гаврил (Поповиќ), лежи лево од западната врата во црквата''. По крвавиот династички удар во мај 1903 година; Во овој храм биле погребани кралската двојка [[Александар Обреновиќ|кралот Александар I Обреновиќ]] и кралицата [[Драга Обреновиќ]]. == Престанок на погребите и преместување на гробиштата == [[Податотека:Tasmajdan.png|мини|250x250пкс| Денешното изглед на паркот Ташмајдан, на местото на Старите гробишта.]] [[Податотека:Remains_of_Tasmajdan_cemetery,_Belgrade_2011.jpg|мини|250x250пкс| Оштетен споменик, остатокот од Старите гробишта, (реконструкција на паркот Ташмајдан 2011 година).]] Кога угледните луѓе во Белград ги побарале запуштените, неодржуваните и често опустошените гробишта, гробиштата Ташмајдан биле уредени или преместени на периферијата и изградени според планот, со што би се обезбедила претставителност на гробиштата во градот, на предлог на митрополитот Михаил. во 1871 година. Донесена е конечна одлука гробиштата Ташмајдан (Старите) да се преселат на Новите гробишта, кои би се граделе во улицата со име Гробљанска, а денес го носат името на американскиот претседател Рузвелт. Многу од тамошните жители протестираа поради миграцијата.{{Цитат|„Затоа што тврдеа дека гробиштата се преместени на „страшно“ далечна периферија и дека ќе треба многу време за поворката да го испрати покојникот во вечното почивање.|}} Градските власти, на чело со тогашниот претседател на белградската општина, [[Владан Ѓорѓевиќ|д-р Владан Ѓорѓевиќ]], биле непопустливи, па незадоволните белграѓани во знак на протест долго време ги нарекувале Новобелградските гробишта „Владановац“. Кога биле отворени Новите гробишта во август 1886 година, погребувањето на Стариот било „затворено“, освен во семејните гробници,<ref>[https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1934/10/15?pageIndex=00015 ''Сто хиљада Београђана почива на Новом гробљу'']. "Политика", 15. окт. 1934</ref> така што спорадичните погребувања се случувале до почетокот на 20 век. Видоје Голубовиќ, научен соработник во Институтот за меѓународна политика и економија во Белград, во својата книга за стариот Белград наведува дека погребите се одржувале до 1927 година, иако оваа информација треба да се земе со резерва. Во напуштените гробници имало бездомници, а последната сè уште стоела во 1938 година.<ref>[https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1938/04/20?pageIndex=00007 "Политика", 20. април 1938]</ref> Во следните децении, на местото на некогашните Ташмајдански или Стари гробишта е изграден прекрасен парк Ташмајдан со многубројни објекти. Но, и денес, по повеќе од еден век, во паркот Ташмајдан и неговата околина се уште се наоѓаат остатоци од надгробни споменици, на пр. веднаш до зградата на Сеизмолошкиот завод, кои толку добро се вклопиле во амбиенталната целина на паркот што не потсетуваат дека се дел од нечиј гроб. [[Податотека:Old_St_Mark's_Church_in_Belgrade.jpg|мини|250x250пкс| Внатрешноста на црквата по пожарот со гробовите на кралот Александар и кралицата Драга]] По последниот владетел од династијата Обреновиќ, [[Александар Обреновиќ|кралот Александар,]] заедно со [[Драга Обреновиќ|кралицата Драго]],кои биле убиени во 1903 година, нивните посмртни останки биле погребани тајно, под закрила на ноќта, во старата црква Свети Марко на Ташмајдан. Откако била донесена одлуката да се урне старата црква Свети Марко на Ташмајдан, која била оштетена во априлската војна, белградските власти ''среде војната имале непријатна задача да ги отстранат посмртните останки на брачниот пар Обреновиќ од оваа црква и неколку нивни покојни роднини, како и неколку епископи и митрополити кои со децении почивале во овој храм.'' ''Овој потег морало да се направи со префрлање на коските во криптите на „големата“ црква Свети Марко, каде што почиваат и денес.<ref name="Зоран">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.novosti.rs/%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8/%D0%B1%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4.491.html:469002-Beograske-price-Poslednja-seoba-Aleksandra-i-Drage|title=Београске приче: Последња сеоба Александра и Драге|last=Николић|first=Зоран|publisher=www.novosti.rs. 20. децембар 2013|accessdate=5. 12. 2018}}</ref>'' Со одлука на архиепископската власт, тогаш е направен многу прецизен запис за тој настан, кој е во сопственост на свештеникот на црквата Свети Марко. Во записникот се вели дека пред комисијата да започне со копање на гробовите, г-ѓа Милица, вдовица на покојниот Ѓоко Трифковиќ, поранешен судски лимар, пријавила и изјавила:{{Цитат|„Мојот сопруг, покојниот Џока, ги залеми ковчезите на покојниот крал Александар и кралицата Драга и во таа прилика виде дека ковчезите на кралската двојка навистина се наоѓаат во ковчезите. Видел и дека покојниот крал е погребан во фрак, а кралицата во розев свилен фустан.|}} == Наводи ==  {{Наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.novosti.rs/%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8/%D0%B1%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4.491.html:469001-Beogradske-price-Tasmajdan---zaboravljeno-groblje Зоран Николиќ, Белградски приказни: Ташмајдан - заборавени гробишта] - Вести онлајн, 19 декември 2013 година * [https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1921/05/26?pageIndex=00005 Гробишта кај Св. Марка (Политика, 26 мај 1921)] [[Категорија:Историја на Белград]] 5s0yqdvv0ibnw3eq110kfov7uigoebt 0 1290321 4803547 4746937 2022-08-19T19:17:02Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: Репрезентативно → Претставително (2) wikitext text/x-wiki [[Податотека:"Reuniona" Palace 0386.jpg|мини|Палатата Реунион (Белград)]] '''Палатата на Реунион''' е највисоката и урбанистички најнаметлива зграда на денешниот во централното јадро на Белград, која административно припаѓа на градската општина Стари Град. Подигната меѓу двете светски војни, за потребите на Трст Адриатик Осигурителната компанија, таа сè уште ги менува сопствениците и корисниците речиси еден век, покрај бројните спротивставени ставови за нејзиниот изглед, но сепак останува препознатлива зграда на многу фотографии од [[Плоштадот на Републиката(Белград)|Плоштадот на Републиката.]]<ref>Стефановић, Н. Н. 2013 ''Палата Риунионе: једна кућа – једна прича'', Политика 12. 7. 2013 (додатак Моја кућа, 3).</ref> == Имиња == Палата на Адриатик осигурителна компанија - Палата на Реунион - Палата на Истра. == Намена == Палатата „Реунион“ првично (помеѓу двете светски војни) била наменета за угостителство, домување, канцелариски бизнис, култура и забава. Имало театар, кино „Уранија“ и сала за танцување.<ref>Шћекић, М. 1985 ''Тргови Београда'', Годишњак града Београда (Београд) XXXII: стр 199–208 и 202–204</ref><ref>Вукотић, М. 2011 ''Урбанистички развој Београда у ХХ веку'', докторска дисертација, Филозофски факултет, Универзитет у Београду.стр. 190–192, 354–356, 502–506.</ref> По завршувањето на Втората светска војна, новите општествени промени спроведени во [[Социјалистичка Федеративна Република Југославија|СФР Југославија]] - национализација, укинување на приватната сопственост, колективизација - влијаеле и на статусот на палатата „Реунион“ (која била преименувана во палата „Истра“). Во [[1954]] година театарската сала е адаптирана за потребите на детскиот театар „Бошко Буха“<ref name="o_objektu">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.scen.uns.ac.rs/wp-content/uploads/2013/10/Podaci-o-objektu-Bosko-Buha.pdf|title=Подаци о обекту дечјег позоришта „Бошко Буха“|accessdate=24. 3. 2019}}</ref>, а повеќето од поранешните станови сега се адаптирани во канцеларии, а на поткровјето во просторот на неколку студија.<ref>Милашиновић Марић, Д. 2002 ''Водич кроз модерну архитектуру Београда'', Београд: Друштво архитеката.</ref><ref>{{Наведена книга|title=Београд у прошлости и садашњости|last=Вујовић|first=Бранко|publisher=Издавачка кућа Драганић|year=2003|location=Београд|pages=145}}</ref> == Позиција == Палатата Реунион се наоѓа на аголот на улицата [[Кнез Михаилова (Белград)|Кнез Михаилова]] и улицата Чика Љубина, каде што речиси еден век доминира на северозападниот раб на најпознатиот плоштад на Републиката во Белград,почетокот на улицата Чика-Љубина и падините на Дунав.<ref>Кадијевић, А. 2013 ''На маргини репера старог градског језгра Београда: палата „Реуниона“ на Тргу Републике, у'': Стара градска језгра и историјске урбане целине: проблеми и могућности очувања и управљања (зборник радова, ур. С. Димитријевић Марковић), Београд: Завод за заштиту споменика културе града Београда, 300–313.</ref><ref>Аћимовић, Д. 1999 ''Трг Републике – анализа развоја једног значајног простора,'' Архитектура и урбанизам (Београд) 6: 67–80.</ref> [[Податотека:Spomenik knez mihailo.jpg|мини|Кнез Михаилова улица]] [[Податотека:"Reuniona" Palace.IMG 0506.jpg|мини|Палатата Реунион]] == Статус на зграда == == Историја == Одлуката за изградба на палатата, односно деловно-станбениот објект ја донела Адриатик осигурување, со цел да изгради палата во Белград идентична на мадридската филијала на компанијата,<ref>Историјски архив Мадрида, AVM 20-451, f. 8.</ref> со цел да ''се обиде да му се придружи на'' Белград. како главен град [[Кралство Југославија|на Кралството Југославија]], ''со идеја за бришење на архитектонските разлики помеѓу деловните и трговските области низ Европа и светот.<ref>Marković, P. J. 1992 Beograd i Evropa 1918–1941, Beograd: Savremena administracija.</ref>'' Со изградбата на ваква палата, инвеститорот се интересирал, не само за голема заработка, туку и за брзо враќање на средствата вложени во изградба на грандиозен објект, ''што му успеало за неколку години, потпирајќи се на етаблирани и не на иновативни методи на градба.''<ref>{{Наведена книга|url=http://worldcat.org/oclc/1170513944|title=Beograd i Evropa 1918-1941 : evropski uticaji na proces modernizacije Beograda|last=1965-|first=Marković, Peđa J.,|date=1992|publisher=Savremena administracija|isbn=86-387-0300-7|oclc=1170513944}}</ref> Палатата „Реунион“ е изградена по проект на архитектот Иван Белиќ (1887 - 1968) во периодот од 5 септември 1929 година до 10 април 1931 година. Ова архитектонско дело на Иван Белиќ, набргу по неговата изградба во архитектонските кругови во Белград и пошироко, станало спорно, според тврдењата дека тој не е автор на зградата, ''врз основа на тешко проверливи усни сведоштва за широко распространети махинации во меѓувоената архитектура во Белград.'' Со концептот на „Реунион“, Белиќ ''се обидел да го воведе западниот модел на мултифункционална аголна зграда, како симбол на пазарниот капитализам, кој го динамизирал и декларативно го демократизирал градскиот живот.'' Плановите за неговата изградба, завршени во август 1929 година, беа одобрени во септември истата година, со одредени промени во април 1930 година. Изградбата на темелите започнала на 5 септември 1929 година, додека изградбата била завршена на 10 април 1931 година. години. Цената на планираните работи од три милиони динари, која е наведена во архивската документација, е значително зголемена поради петмесечното пречекорување на рокот за изградба. „Реунион“ ја претрпел првата штета во протестите на 27 март 1941 година, кога бил нападнат од демонстранти кои биле против потпишување на Тројниот сојуз, бидејќи дел од него бил изнајмен од германската трговска мисија, во која се наоѓал таен шпионски контролен пункт. Набрзо следела и втората штета на „Реунион“, кога палатата била уништена во нацистичкото бомбардирање на Белград на почетокот на април 1941 година. Овие оштетувања, заедно со промената на намената на објектот, делумно се санирани во текот на Втората светска војна.<ref>Станић, Б. 2002–2003 ''Слике дејстава на Београд,'' Годишњак града Београда (Београд) XLIX–L: стр. 96</ref> . За време на Втората светска војна, во палатата работеле окружното раководство за Белград и Србија, познато и како „Кнезот Еуген“, заедно со другите седишта на окупацискиот апарат. Така, во текот на целата војна, во палатата „Реунион“ работеле десет нацистички администрации: персонал, управа, планирање, пропаганда и печат, правни работи, култура, здравство, социјални работи, економија и занаетчиство и воен оддел.<ref>Muharem Kreso, ''Njemačka okupaciona uprava u Beogradu 1941–1944,'' Beograd 1979, str. 29–32, 101–102, 122, 138–140</ref> == Архитектонски изглед на палатата == [[Податотека:"Reuniona"_Palace.IMG_0401.jpg|мини|250x250пкс| Палатата се карактеризира со богато украсена пластична наметка, направена во форма на масивна мултифункционална осумкатна зграда.]] [[Податотека:"Reuniona"_Palace.IMG_0399.jpg|мини|250x250пкс| Западниот ѕид на Калкан и горната структура на палатата биле изградени во 1961 година. поврзан во хомогена архитектонска целина со Надворешно-трговската комора на архитектот Иво Куртовиќ, ''несоодветниот изглед на ерата на тогашниот догматски модернизам'' .<ref name="Vuković">Vuković, S. 1962 ''Zgrada Spoljnotrgovinske komore u Beogradu'', Arhitektura urbanizam (Beograd) 16: 12–14.</ref>]] Палатата „Реунион“ е изградена без заоблен агол и кула на врвот, а карактеристична е за мадридската „Реунион“, ''која ја пропуштила можноста да му даде живост и пластичност на амбиентот на главниот белградски плоштад или да ја ублажи вкочанетоста на симетрично нанижани волумени.'' Овој дворец се карактеризира со богато украсена пластична наметка, изработена во форма на масивна мултифункционална осумкатна зграда (со приземје, мезанин, шест ката во централниот дел на фасадата и два во таванот на врвот). ''Во исто време, површината на фасадата во улицата Чика-Љубин е за речиси една третина поголема од фасадата кон Обилиќев венец.'' ; Димензии * Вкупната висина на објектот е 38,60 м, додека висината на носечките (исто така преградни) ѕидови на палатата до главниот тавански венец е 31 метар, поткровјето е 3,52 и покривот е 4,10 метри. * Парцелата на која е изградена е 938 метри квадратни, додека нејзиниот вкупен волумен е 38.300 м2. * Под зградата имало 726, додека дворот зафаќал 212 метри квадратни, што е во согласност со тогашниот белградски просек, според кој зградата можела да зафаќа три четвртини од парцелата. * Просечната површина на просторијата за време на изградбата била 25 м, а висината 3,60 м. ; Фасада Претставителноста на фасадата се огледа во нејзиното обложување со скапи материјали - гранит, жолтеникав полиран мермер и вештачки камен. Претставителноста е надополнета со ренесансните традиции, на фасадата со прозорски полиња ''засадени во средините на предните квадратни тревници, разделени со пластично обработени скали, кои во пределот на завршниот венец се претвораат во пиластри со капители со остар пресек.'' ''Во духот на деко естетиката, полињата со пругасти ѕидови помеѓу прозорите на меѓукатот се пластично исечени од двете страни, додека сеопфатната завршна парапетна венец е ефикасно закосена.'' ; Внатрешност и покрив Скалите во внатрешноста на палатата се покриени со бел мермер (како и скалите и ходниците), додека прозорците и вратите се од даб. Покривот и поткровјето се покриени со бакар. ; Спојување со соседната зграда во 1961 година Од 1961 година, палатата е поврзана со западниот калкански ѕид и со горната постројка во хомогена архитектонска целина со Надворешно-трговската комора на архитектот Иво Куртовиќ, ''несоодветен изглед на ерата на тогашниот догматски модернизам''.<ref name="Vuković"/><ref>Милашиновић Марић, Д. 2002 ''Водич кроз модерну архитектуру Београда'', Београд: Друштво архитеката. стр.29</ref><ref>Брдар, В. 2011 Иво Куртовић, ''Београд'': Завод за заштиту споменика културе града Београда, стр. 117–124</ref> == Поврзано == * Иван Белиќ * [[Плоштад на Републиката (Белград)|Плоштад на Република (Белград)]] * Театар Бошко Буха, Белград == Наводи == {{Наводи}} == Литература == * Александар Кадијевиќ, [https://www.mpu.rs/zbornik/lat/clanak.php?zbornik=9&clanak=14 ''O arhitekturi beogradske Palate Reuniona''], Zbornik Muzeja primenjenih umetnosti Beograd, 9/2013. UDC 725 (497.11) ID 203983372 == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Belgrade "Reuniona" Palace}} [[Категорија:Културно наследство на Србија]] cggxvc9zedt4g1o1isg20lc33lkfuq6 0 1290497 4803569 4746946 2022-08-19T19:21:56Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Писател}} '''Власта Н.''' Цениќ ('''Кочане''', кај Дољевац, 10 октомври [[1957]]) е српски поет за деца. == Биографија == Власта Н. Цениќ е роден на 10 октомври 1957 година, во село Кочане, општина Дољевац, каде што живее и денес.{{Sfn|Ценић|1996}} Оженет е со сопругата Свилка и има син Иван. Татко му е Никола, а мајка му Јаворка исто така е од запланското село Дукат. Негови учители во училиштето во Кочане биле Евица и Миодраг Станковиќ. Основно училиште завршил во Дољевац во [[1972]] година. Завршил Машинското техничко училиште во [[Прокупље]] во [[1976]] година , и Виша педагошка школа во [[Призрен]], [[1979]] години. Студирал југословенска литература и српски јазик во [[Скопје]] и [[Приштина]].<ref name="issuu">{{Наведена мрежна страница|url=http://issuu.com/srpskilako/docs/bate_ce_se_zeni?e=9086732/10460750|title=Бате ће се жени|last=''Issuu''|accessdate=28. 12. 2014}}</ref> Тој е професор по југословенска литература и српски јазик. Од [[1979]] година работи во основното училиште „Вук Караџиќ“ во Дољевац каде предава српски јазик.{{Sfn|Ценић|1996}} Власта е еден од познатите поети за деца. Пишува поезија за деца и ги собира националните богатства на регионот Дољевац. Објавувал во списанијата „Змај“, „Витез“, „Освит“ ([[Лесковац]]), „Развитак“ ([[Заечар|Зајечар]]), „Гороцвет“ ([[Јагодина]]), Ризница ([[Бања Лука]]) и други.<ref name="dok_zivi">[http://www.jagoda-srbija.com/downloads/NJ7.pdf Док живи језик, живи и народ], стр. 14, Приступљено 2. 10. 2013.</ref> Неговата стихозбирка „Бате ќе се жени“ изобилува со песни на неговиот роден дијалект (дијалект на неговото село Кочане, призренско-јужноморавски тип на призренско-тимочки дијалект ).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.bastabalkana.com/2013/02/ljubav-na-juznjacki-nacin-vlasta-cenic/|title=Љубав на јужњачки начин - Власта Ценић|last=''Башта Балкана''|accessdate=2. 10. 2013}}</ref> Рецитирал песни во следните градови: [[Белград]], [[Софија]], Источно Сараево, [[Бања Лука]], Прибој, [[Косовска Митровица]], [[Грачаница]] [[Велес]], [[Кочани]] и низ Србија.<ref name="issuu"/> Од 1990 година е член на Друштвото на писателите на Србија, на Литературното друштво на учители на Србија, на Друштвото на писатели и литературни преведувачи од Ниш од [[1990]] година . и член на редакцијата на детското списание „Витез“.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://forum.svisrbisveta.org/index.php?topic=1750.0|title=Час поезије у Дољевцу|last=''Сви Срби света''|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006115144/http://forum.svisrbisveta.org/index.php?topic=1750.0|archive-date=06. 10. 2014|accessdate=2. 10. 2014}}</ref> Власта Цениќ е идеен творец на манифестацијата „Средби на воспитувачи на литературни творци за деца“, која се одржува од [[1994]] година во ОУ „Вук Караџиќ“ во Дољевац. и настаните „Деновите на Кочиќ во Кочане“ од 2015 г. Тој е љубител на глумата. Во Аматерскиот театар во Дољевац ги играл следните улоги: бил Мане во „Зона Замфирова“, потоа Хасан ага во „Хасанагиница“ ... години). Има напишано повеќе песни кои се компонирани за детски музички фестивали. == Дела == === Книги === * ''Ластовичка Поет'' , Дољевац, 1987 г * ''Штрапке'', [[Ниш]], 1989 г. * ''Кладенче'', Дољевац, 1990 г * ''Штрапке'', [[Параќин|Парацин]], 1992 година * ''Се сакале шушумиги'', Параќин, 1993 година. * ''Медениќи'', Дољевац, 1994 г * ''Бате ќе се жени'', Ниш, 1996 г. * ''Работнички воз во 5 и 10'', [[Белград]], 1998 г. * ''Песни'', [[Нови Сад]], 2003 година * ''Крилест камен'', Ниш, 2008 година * ''Дали чувам овци или овците ме чуваат'', Ниш, 2013 г.<ref name="issuu"/> * ''Плетени песни'', Кочане, 2015 година. * „Засекогаш ученици“, цветна градина на поетот учител, Троречје, Кочане, 2016 г. * „Ѕвездана лектира“, збирка љубовни стихови за млади, Графофсет, Челарево, 2017 година. * „Татко ми храни птици“, цветна градина поезија за татко за деца и млади, Лијепа ријеч, Тузла, 2017 година. * „Никогаш не кажувај дека е КРАЈ“, роман за деца, Букленд, Белград, 2019 г. * „Бате ќе се жени“, Национална библиотека „Радоје Домановиќ“ Лесковац, Лесковац, 2020 г. * „Среќко петопарац“, роман за деца, Букленд, Белград, 2021 година. * „Цветна станица игроказа“, збирка кратки драмски текстови за училишни и други претстави, Троречје, Кочане, 2021 г. === Антологии === Песните на Власта Цениќ се застапени во следните антологии: * Антологија на љубовната поезија за млади, Детска литература, Белград, 1998 г. години, * Антологија на нишки писатели за деца, Просвета, Ниш, 2004 г. години, * Антологија „Сите во напад“, спортска цветна градина, Витез, Белград, 2005 г. години, * Антологија „До смеа, солзи и аплауз“, ИПА Јабучка гора, Врбас, 2005 г. години, * Антологија на српска поезија за деца „Детето е најубавата песна“ {{Efn|Избор [[Слободан Станишић|Слободана Станишића]].}}, Книга и Марсо, избор на Слободан Станишиќ, Белград, 2007 г. години, * Мала антологија на српската поезија за зимата и нејзината магија „Зима, зима, па што е тоа“, Белград, 2008 г. години, * Антологија на српската поезија за деца {{Efn|Приредио [[Перо Зубац]].}}, Српска књига, [[Рума]], 2009 г. години.<ref name="issuu"/> * „Слаткотека“, антологија на песни за слатки, уредена од Момир Драгиќевиќ, Сиграф плус, Кушевац, 2011 г. * „КНИГА НА РАДОСТА“, двојазична, српско-руска антологија (панорама) на песни за деца и за деца, редакција: Андреј Базилевски, Просвета, 2012 г. * Антологија на српската поезија за деца, редакција на Миомир Милинковиќ, Легенда, Чачак, 2016 г. * „Татко ми храни птици“, цветна градина поезија за татко за деца и млади, Лијепа ријеч, Тузла, 2017 година. * „Љубовта нема години“, антологија на љубовни стихови за сите возрасти, уредена од Миомир Милинковиќ, Букленд, Белград, 2017 година. * МАЈЧЕН ЈАЗИК, антологија на современата дијалектна поезија (1980 - 2010), редакција на Зоран Вучиќ. Поговор на д-р Сунчица Дениќ. Издавачи: Лесковачки културен центар Лесковац и книжевна заедница „Борисав Стаанковиќ“ Врање, 2019 г. * „Шампиони на училиштето“, избрани песни за првачињата, Пчелица, Чачак, 2021 година. === Стручни трудови === 1. Власта Н. Цениќ (Дољевац), Марко Краљевиќ и Бег Костадин, Методички упатства за обработка на наставната целина во III одделение, Училишен час по српски јазик и литература, Горни Милановац, 1987, 2, 59-63. 2. Власта Н. Цениќ, Весници во работата на слободните ученички активности, Училишен час по српски јазик и литература, Горњи Милановац, 1985, 2, 92- 59. == Награди == * Втора награда на Југословенскиот фестивал „Булка“ во Црвенка, 1996 година.<ref name="dok_zivi"/> , * Прва награда за придонесот на возрасните писатели во веселиот дух на детството на Фестивалот на хуморот за деца во Лазаревац, 1997 година.<ref name="dok_zivi" /> за книгата „Бате ќе се жени“, * Награда на детското жири на Југословенскиот фестивал на поети за деца „Булка“ во Црвенка, 1997 година.<ref name="issuu"/> * Прва награда на Југословенскиот фестивал на поети за деца „Булка“ во Црвенка, 2002 година.<ref name="dok_zivi" /> за песната „Прво бричење“, * Втора награда на Југословенскиот фестивал на поети за деца „Булка“ во Црвенка, 2007 година за песната „Игла која има увце“<ref name="issuu" /> ** Тој ја добил наградата „Гордана Брајовиќ“ за најдобра книга за деца и млади што ја доделува компанијата „ Новости “ за стихозбирката „Крилест камен“ и ја дели со [[Урош Петровиќ]] кој ја напишал збирката раскази „Мистериите на улицата Гинк“. во [[Алексинац]], 2009 г. години<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://wwww.novosti.co.rs/vesti/kultura.71.html:237528-Smotra-mladih-literata|title=Смотра младих литерата|last=''[[Новости]]''|accessdate=2. 10. 2013}}</ref> , * Трета награда на конкурсот „Утро над Озрен 2011“ за песната „Гаљинка“ во Сокобања, 2011 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.soko-banja.org/index.php?option=com_content&task=view&id=1408&Itemid=1|title=Резултати књижевног конкурса „Јутро над Озреном 2011“|last=''Соко Бања''|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006131034/http://www.soko-banja.org/index.php?option=com_content&task=view&id=1408&Itemid=1|archive-date=06. 10. 2014|accessdate=2. 10. 2014}}</ref> * Пенкало на златен гас, за веселиот придонес во детството, за придонесот на литературата за деца, Фестивал на хумор за деца, Лазаревац, 2020 година. * Драгановото перо, за најдобра песна на дијалект, Лесковачки културен центар, Лесковац, 2021 година. * Најдобар просветител на Србија за 2019 година. * Најдобар учител во поранешна Југославија, 2019 година. == Критики == * „Ракописот на песната со светлиот наслов „Бате ќе се жени“ го оценуваме како убав книжевен придонес, со посебни јазични вредности кои особено го афирмираат мајчиниот јазик на јужните Срби, инаку неправедно омаловажуван и екскомунициран како мајчин јазик од Ненадејната реформа на Вук Стефановиќ Караџиќ. . . Оваа книга претставително го воведува Дољевац во книжевната географија на Србија. „ Саша Хаџи Танчиќ * „Во неговата мала општина Дољевац, во гранката на истиот јазик, царува неговото поетско височество Власта Цениќ. И како и да е преуредена планетата, оваа книга ќе го брани нашиот јазик како најтрајната империја. Сите песни ги чувствувам целосно свои, како да ми избегале од корицата, што би значело - малку му завидувам. „ Мошо Одаловиќ * „Цениќ е поет на нежност, мекост на сеќавањето, прекрасно чувство за светото во сеќавањето на своите родители и златото на детството, духовит и имагинативен, кој црпи слики од сеќавањата на раните денови на животот кои добиваат универзални значења во песните. „[[Перо Зубац]]<nowiki>''</nowiki> * „Власта Цениќ ме купи пишувајќи на народен јазик, пишувајќи на народен јазик“, како пцуе дедо ми. Бев пресреќен кога го слушнав тоа. Еве еден човек кој успеа да каже кратко и јасно сето она што многу поети се осмелуваат да кажат, дека децата на тој начин размислуваат за своето тело, за својот живот додека се уште мали, додека ги „проколнало девојче“. Останаа неколку стихови од најголемите поети. Со Цениќ, тоа е еден збор, пцуење. Веднаш го препорачав на некои луѓе: „Јави се, ќе бидеш добро со него. “. Така и беше. „ Душко Трифуновиќ * Во стиховите на Власта Цениќ има говор со неповторлива убавина: зборови убави и убави, познати и заборавени и повторно откриени, зборови што се радуваат и се радуваат, живи и неуништливи, светилки од некои непознати земји, како корени, како трева што никнува понатаму. на патиштата, и тоа е неуништливо. „ Воја Красиќ * „Чувајте ја оваа книга вредна злато. Цениќ победи на фестивалот во Црвенка, ја освои публиката во Белград и влезе во антологии. Како [[Бора Станковиќ]] и [[Стеван Сремац]], така и тој со својата работа го прослави југот на Србија. „ Недељко Попадиќ * „Дијалектната поезија на Власта Цениќ е вистинско откритие и освежување во нашата современа поезија за деца и млади и по многу нешта го заслужува вниманието не само на читателите туку и на стручната јавност, особено на истражувачите на говорот од поетскиот крај. Цениќ е сам по себе, оригинален и умен, имагинативен и духовит, токму до тој степен што треба да им се понуди на децата денес во оваа ера на научна и технолошка цивилизација и дигитална револуција. Во тој поглед неговите песни се како мелем за раната и душата. Изгледа никого не оставаат рамнодушен, бидејќи едноставно предизвикуваат смеа, хедонизам и веселост. “ * „На [[Душко Радовиќ]] му се припишува дека, како одговор на прашањето како да се пишува за деца, рекол: „Исто како и за возрасните, само многу подобро“. Поетот од Топличко Кочане пишува за деца - многу подобро. (Бошко Ломовиќ) * Во манирот на одличен педагог и писател со значително искуство, Власта Цениќ знае дека детето најлесно може да го изрази својот талент преку игра. А образованието преку игра е ослободување на духот, развој на моториката, постигнување флексибилност и сите други сетила кои детето ги носи во својата основа. Особено ако играта има смисла ако е во форма на уметност. Доколку во него се применува знаењето како појдовна точка на образованието. Целата цивилизација се разви благодарение на уметноста. И уметноста беше изразена во различни форми. Симбиозата на сите уметности отсекогаш бил театарот. Театарот е игра. Театарот е симулакрум на животот. Одраз на потсвеста и почеток на ритуалната игра. Оттука, не е ни чудо што децата ја сакаат сцената и имаат силна желба да бидат актери во неа. А за да бидат актери (актери) потребни се добри театарски текстови како шаблон за нивниот талент. Оваа збирка кратки драми е токму она што им треба како основна појдовна точка во тајните фази. Понудените драми се поучни, карактерни, живописни и содржат се што бара структурата на драмата. Пролог, изложување, кулминација, катарза или точка. Многу е важно текстовите да бидат весели, комични и да имаат едукативна улога. Тематски опфаќаат се што се вклопува во наставната програма и се многу добри во практична смисла, како показни вежби или вовед во театарот. Добро е што има вакви писатели кои продолжуваат да пишуваат драми како Бранислав Нушиќ, Душко Радовиќ, Александар Поповиќ, Тома Славковиќ, Владимир Андриќ и други... Убеден сум дека некој ќе си го трасира патот до големите сцени преку овие ликови и во на тој начин да се оправда делото на одличниот писател Власта Н. Цениќ. (Тоде Николетиќ) * == Белешки == {{Белешки}} == Наводи == {{Наводи}} == Литература == == Надворешни врски == {{Портал|Биографија}} * https://www.youtube.com/watch?v=hoI3yOsB5qU Fazoni i fore * [http://issuu.com/srpskilako/docs/bate_ce_se_zeni?e=9086732/10460750 Книгата „Бате ќе се жени“] * [https://www.urbanbookcircle.com/10551077108910851080109510821072-109510911074107210881082109111151072-104210831072108910901077-106210771085108011151072.html Поетски чувар на Власта Цениќ] * https://www.kerefeke.org.rs/predstavljanje-vlasta-n-cenic-kreativnoscu-i-beskrajnom-ljubavlju-prema-poslu-moze-se-postici-mnogo/ * [https://www.urbanbookcircle.com/10551077108910851080109510821072-109510911074107210881082109111151072-104210831072108910901077-106210771085108011151072.html Htt] * [https://majaradoman.wordpress.com/2016/02/19/%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0-%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%9B/ https://majaradoman.wordpress.com/2016/02/19/%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0-%D1%86%D0%B5% D0% BD% D0% B8% D1% 9B /] * https://jugmedia.rs/bate-ce-se-zeni-u-selo-sas-jedan-padez-knjizevno-druzenje-u-cast-dijalekatske-poezije/ [[Категорија:Српски поети]] [[Категорија:Родени во 1957 година]] ahnv1ge6muclt9kw1itzf5sl6nv0342 0 1290875 4803518 4774692 2022-08-19T19:08:06Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki [[Податотека:Sveti_Jovan.jpg|мини|Празнична торта со свеќа, жито и вино]]'''Славски колач''' е традиционална [[Српска кујна|српска]] торта (еден вид леб од квасец). Направен е за православната христијанска прослава на [[Слава (празник)|Слава]], претставнички список на нематеријалното културно наследство на човештвото на УНЕСКО.<ref name=":1">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.thespruceeats.com/serbian-krsna-slava-patron-saint-day-1136561|title=Krsna Slava Is a Serbian Family's Patron Saint Day|last=Rolek|first=Barbara|date=28 July 2019|work=[[The Spruce Eats]]|language=en|accessdate=2021-09-02}}</ref><ref name=":2">{{Наведена мрежна страница|url=https://ich.unesco.org/fr/listes|title=La Slava, celebration of the feast of the patron saint of the family|date=2014|work=[[UNESCO]]|language=fr|accessdate=2021-09-02}}</ref><ref name=":4">{{Наведена мрежна страница|url=https://balkaninsight.com/2016/11/28/slava-hygge-serbian-style-11-19-2016/|title=Slava: Hygge, Serbian-Style|last=Gercevic|first=Srdjan|date=2016-11-28|work=[[Balkan Insight]]|language=en-US|accessdate=2021-09-02}}</ref> Парохискиот свештеник го посетува семејството за да ги освети колачот и црвеното вино и да запали свеќа од [[пчелин восок]] со печат на ликот на светецот.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":4" /> Често на прославата се поканети поширокото семејство и пријателите. Погачата се прелива со вино, а пред ручекот се сече или крши членовите на семејството. == Значење == Обичајот на Слава и важноста на славеничката торта ги има само кај [[Срби]]те.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":4" /><ref name=":5">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.juznevesti.com/Drushtvo/U-susret-slavi-Sveti-Nikola-Kolac-po-tradiciji-uz-zacin-svake-domacice.sr.html|title=A traditional cake with the spice of every housewife|last=Mitić|first=Lj.|date=18 December 2019|work=[[Južne vesti]]|language=sr|accessdate=2021-09-02}}</ref> Се слави домашна литургија, домаќинство, семејни собири и семејна традиција.<ref name=":5" /> Словенскиот колач, заедно со свеќата и пченичното јадење како жито или колива, се присутни на сите славски прослави и се сметаат за клучни елементи.<ref name=":4" /><ref name=":6">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.danas.rs/drustvo/kako-proslavljati-krsnu-slavu-u-vreme-korona-virusa/|title=How to celebrate Slava in the time of coronavirus|last=|first=|date=14 November 2020|work=[[Danas (newspaper)|Danas]]|language=sr-RS|accessdate=2021-09-02}}</ref><ref name=":8">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=qNp5DwAAQBAJ&dq=Slavski+kola%C4%8D&pg=PA292|title=Everyday Life in the Balkans|last=Montgomery|first=David W.|date=2018-11-26|publisher=[[Indiana University Press]]|isbn=978-0-253-03820-3|language=en}}</ref> Колачот го симболизира телото на [[Исус Христос|Исус]], а виното со кое се јаде колачот ја претставува неговата крв. Традиционално, една жена го правеше лебот ден пред прославата, откако се капеше, се облече во чиста облека, ја кажуваше Господовата молитва и се прекрсти.<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.stil-magazin.com/clanak/broj-96-27-oktobar-2008/slavski-kolac|title=Slavski kolač|work=[[Stil Magazin]]}}</ref> Традицијата повикува тестото да се прави со осветена вода.<ref name=":8" /><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.telegraf.rs/zivot-i-stil/kuhinja/3276850-kako-da-vam-se-slavski-kolac-ne-rascveta-po-povrsini-ovo-je-starinski-recept-koji-uvek-uspeva|title=How not to make your celebration cake bloom on the surface|date=16 December 2020|work=[[Telegraf.rs]]|language=sr|accessdate=2021-09-02}}</ref> За време на [[Пандемија на КОВИД-19 во Србија|пандемијата на коронавирус]], здравствените и верските власти советуваа дека не е неопходно тортата да се носи во црква, дека не е потребно пеење за прославата и дека собирите треба да бидат ограничени на членовите на домаќинството.<ref name=":6" /><ref name=":7">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.novosti.rs/vesti/drustvo/929992/kon-posavetovao-vernike-slavski-kolac-mora-nosi-crkvu-pevanje-nije-neophodno|title=Dr Kon Advises Believers: The feast cake does not have to be carried to church, and singing is not necessary|date=27 October 2020|work=[[Novosti AD]]|language=sr|accessdate=2021-09-02}}</ref> == Опис == Колачот е тркалезен колач со квасец кој личи на леб, приближно 15 см висока.<ref name=":1" /> Традиционално, плетеното тесто се завиткува околу работ и се втиснува крст од тесто во центарот на тестото, делејќи го лебот на четвртинки.<ref name=":1" /> Секоја четвртина добива дополнителна декорација, како кирилица „Ц“, што означува ''само слога Србина спашава'' што значи „Само единството ќе ги спаси Србите“.<ref name=":1" /> Околу работ се буквите „ИС ХС НИ КА“ ([[Српска азбука|кирилица]]), кратенка за „Исус Христос победува“.<ref name=":1" /><ref name=":0" /><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.telegraf.rs/zivot-i-stil/2428151-znate-li-koje-je-znacenje-ukrasa-na-slavskom-kolacu-saznajte-i-da-li-smete-da-ih-pojedete-foto|title=What every decoration on a celebration cake mean|date=27 October 2016|work=[[Telegraf.rs]]|language=sr|accessdate=2021-09-02}}</ref> == Осветување == Парохискиот свештеник го посетува семејството за да ги освети колачот и црвеното вино и да запали свеќа од пчелин восок со печат на ликот на светецот.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":4" /> Наместо тоа, некои семејства ја носат тортата во црква за да ја осветат.<ref name=":7" /> Откако ќе се освети колачот, се прелива со вино. Жената од домаќинството го сече на четвртинки и го врти со исечената страна нагоре. Понатаму се сече на парчиња од другите членови на семејството и од најстарите или најважните гости. == Галерија == <gallery> Податотека:Crkva na Ceru 039.jpg Податотека:Ivanjdan, Sv. Jovan Krstitelj, Nakučani 060.jpg|Празнична торта во црквата Св. Јован Крстител во Накучани Податотека:Slavski kolac na tanjiru.jpg Податотека:Slavski kolac.jpg Податотека:Slavski kolač - Laslovarga.jpg Податотека:Pečat – šaralica za kultni hleb, XIX vek.jpg|Печат од 19 век кој се користи за прослави </gallery> == Поврзано == * [[Светец заштитник]] == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Српска култура]] [[Категорија:Српска кујна]] t1hmejbgeoiea7vxd6ceh4o44phy74w 0 1291005 4803549 4803231 2022-08-19T19:17:17Z Bjankuloski06 332 /* Сегашниот изглед на палатата */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki [[Податотека:Свјетлопис Новог двора у Биографу, резиденција предсједника Србије.jpg|мини|Новата палата, резиденција на претседателот на Србија]] '''Нов двор''' е монументална зграда во центарот на [[Белград]], на Андриќев венац, каде се наоѓа седиштето на [[Претседател на Србија|претседателот на Република Србија]]. Овој објект е споменик на културата под заштита на државата.<ref>[http://beogradskonasledje.rs/kd/zavod/stari_grad/zgrada_novog_dvora.html Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda]</ref> Изграден е во периодот од [[1911]] година до [[1922|1922 г]]<nowiki/>година како двор на кралот [[Александар I Караѓорѓевиќ]]. Палатата е изградена според проектот на архитектот Стојан Тителбах (1877—1916) на академски начин, со елементи на [[Ренесанса|ренесансна]] и [[барок]]на архитектура, но првобитниот изглед се менувал со текот на времето. Се наоѓа на Андриќев венец бр.1 и со зградата на Стариот дворец, во кој е сместено Собранието на град Белград, формира значајна амбиентална целина - дворскиот комплекс на Теразије. Кралот [[Александар I Караѓорѓевиќ|Александар]] престојувал во Новата палата, каде што се наоѓал Музејот на принцот Павле. Од [[1953]] година, Нов двор го користеле Извршниот совет на Србија, Собранието на Србија, Претседателството на СР Србија и најдолго време [[Претседател на Србија|претседателот на Република Србија]] со придружните служби. По претседателските избори во 2017 година, била објавена можноста Претседателството да се пресели од оваа зграда во Палатата Србија, а музејската намена да биде вратена во Новиот дворец.<ref>[http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2017&mm=04&dd=05&nav_id=1247357 Novosti: Vučić seli Predsedništvo u Palatu Srbije]</ref> == Историја == === Изградба на палатата === Новата палата, изградена како нова резиденција на [[Караѓорѓевиќи|династијата Караѓорѓевиќ]] и последната подигната зграда во ансамблот на зградите на дворскиот комплекс на Теразије, заедно со соседните палати на Стариот дворец, кој е и негов архитектонски и уметнички пандан, и [[Народно собрание на Србија|Националното собрание]], е ансамбл од најважните јавни згради во [[Белград]] и [[Србија]]. Изграден е според првичната идеја на архитектот Александар Бугарин од 1980-тите, како едно крило на имагинарен комплекс на палата. Според тоа просторно решение, централниот дел на комплексот би бил окупиран од кралскиот двор, кој требало да биде изграден на местото на Старата резиденција (поранешна зграда на Симиќ). Левото крило на комплексот би било Стариот дворец изграден во 1884 година, додека десното крило би бил замокот на престолонаследникот изграден на местото каде што се наоѓа од средината на седмата деценија на 19 век. век се наоѓал замок за престолонаследникот [[Михајло Обреновиќ III|Михаило Обреновиќ]]. Иако се верува дека проектот на замокот на принцот Михаило во духот на романтизмот го изработил архитектот Коста Шрепловиќ, некои извори наведуваат дека тој ги надгледувал завршните работи на изградбата на зградата, а плановите најверојатно ги направил Јован Френцл. и Јосиф Касано, најпознатите архитекти. Со изградбата на овој објект веќе била забележлива идејата просторот на дворскиот комплекс да се организира како тричлена композиција. Меѓутоа, принцот Михаило никогаш не живеел во оваа зграда, туку се вселил во Старата резиденција, а во новата зграда го сместил Министерството за надворешни и внатрешни работи. Идејата за изградба на Новата палата била иницирана по настаните од мај 1903 година, а следната година била срушена. Старата резиденција, каде дотогаш била сместена кралската резиденција. По доаѓањето на власт, кралот [[Петар I Караѓорѓевиќ]] престојувал во Стариот дворец на Обреновиќ, кој во претходниот период не бил користен за домување, туку за претставителни потреби на владетелот. Бидејќи просторот на Стариот дворец бил несоодветен за постојана резиденција на кралското семејство, решението било да се изгради нова резиденција. Подигнувањето на Новата палата за престолонаследникот [[Александар I Караѓорѓевиќ]] започнало во [[1911]] година, според проектот на Стојан Тителбах (1877-1916), истакнат српски градител од почетокот на 20 век.<ref name="AK">А. Кадијевић, Естетика архитектуре академизма ( XIX –XX век), Београд, 2005.</ref>, кој лично ја надгледувал изградбата<ref name="Česi u Srbiji">Knjiga „O Česima i njihovim potomcima u Srbiji južno od Save i Dunava“. <span> </span>[[Посебно:Штампани извори/978-86-916471-6-2|978-86-916471-6-2]] autor Vuk Petrović, [[Češka beseda Beograd]], Beograd 2015</ref>. Денес, Нов двор е единственото негово познато дело што го работел како архитект во Министерството за градежништво. Изградбата на дворецот е завршена во [[1914]] година, но веќе за време на [[Прва светска војна|Првата светска војна]] зградата била значително оштетена. Една граната погодила шест метри под земја и темелите на дворецот - била извадена во 1921 година<ref>[https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1921/10/14?pageIndex=00003 "Политика", 14. окт. 1921]</ref> Во периодот 1919-1922 година следело темелно реновирање, под надзор на специјално формирана Комисија, која работела и на обнова на Стариот дворец. Во Комисијата, која се грижела за целосно уредување на идната кралска куќа и седиштето на Маршалската палата, биле вклучени сликарот [[Урош Предиќ]] и архитектите на Министерството за градежништво Петар Поповиќ и Момир Коруновиќ. По конкурсот и опремувањето на теренот било доверено да го реновира париската куќа Безиер за 2.700.195 франци. - најголемиот дел од мебелот, лустерите, тапетите, теписите се правени до пролетта 1921 година.<ref>[https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1921/04/25?pageIndex=00003 "Политика", 25. април 1921]</ref> Во јуни [[1922]] година, кога кралот [[Александар I Караѓорѓевиќ]] и кралицата [[Марија Караѓорѓевиќ|Марија]] се вселиле во зградата, Новата палата станала официјална владејачка резиденција. === Оригиналниот изглед на палатата === [[Податотека:Belgrade_City_Courts_Complex_c._1930.jpg|десно|мини|300x300пкс| Комплекс на палата 1930 година]] Зградата на Новата палата, со четири ката и карактеристична аголна купола, е вредно архитектонско достигнување на белградската архитектура по Првата светска војна. Просторната организација на зградата на Нова палата е одредена со проект од 1911 година во согласност со намената на градбата. На приземјето имало приемна сала и трпезарија. Со оглед на локацијата, која е одредена од аголот на две улици и израмнувањето на теренот, свечениот влез во Новиот дворец е дизајниран од правец на Стариот дворец, што се одразило во архитектонската композиција на фасади кои се различно обликувани, во зависност од функционалниот распоред во однос на непосредната околина. Во приземјето се влегувало од правец на Стариот дворец, преку монументално скалило под овална колонада со двојни столбови. Скалилата, преку влезниот хол, воделе до централното предворје од кое можело да се пристапи до големиот салон и други простории распоредени околу предворјето: помали салони, трпезарија и помошни простории. Лево од влезниот хол било главното скалило, поврзано со предворјето. Страничниот, страничен влез со помали скалила се наоѓал на горната страна на Палас паркот. На првиот кат биле сместени приватните и студиските простории на кралот и кралицата: спални со придружни соби, кабинети, салони, библиотека и трпезарија. На вториот кат биле англиските и јапонските салони, спалните соби и библиотеката. Мебелот и декорацијата на просторот ги имаат карактеристиките на стиловите на [[Луј XIV]], [[Луј XV]] и [[Луј XVI]]. Внатрешниот дизајн е направен во 1914 година. Германските дизајнери Август и Елса Бозе, но почетокот на војната спречиле палатата да се реновира. По војната, дизајнот на ентериер и бил доверен на француската компанија Безиер.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.b92.net/lokal/beograd/kultura-beograd-kupio-u-nemackoj-planove-novog-dvora-iz-1914-godine-foto-2096856|title=Београд купио у Немачкој планове Новог двора из 1914. године|date=29. 1. 2022|work=Б92|access-date=5. 2. 2022}}</ref> === Сегашниот изглед на палатата === [[Податотека:Zgrada_Novog_dvora_(Beograd)_-_0026.JPG|лево|мини|250x250пкс| Сегашниот изглед на палатата]] Архитектурата на новата палата ја поддржало идејата за историско завршување на дворскиот комплекс, така што самата зграда била обликувана како еден вид пандан на Стариот дворец. На тој начин била нагласена потребата просторно и симболично да се заокружи целината што ја конотира самата идеја за државата. Двокатната зграда е дизајнирана во стилот на академизмот, со стилски елементи преземени главно од ренесансната и барокната архитектура.<ref name="AK"/> Најрепрезентативната фасада гледа кон градината, а аголната проекција е обликувана како кула со купола слична на решението применето на зградата на Стариот дворец. Во системот за распаѓање на фасадите, централната композиција се приземјето и катот, решени како единствена композициска целина, подрумот е рустично дизајниран, додека вториот кат е обработен самостојно, со систем на фасадна поделба и помалку впечатлива архитектонска пластика. Фрагментацијата на главната фасада е постигната со истакнување на страничните и централните проекции, во чиј центар е поставен главниот влез, истакнат со овален трем.<ref>Марко Поповић, Хералдички симболи на јавним здањима Београда, Београд 1997, 75-79, 138-139.</ref> Според намената на објектот, посебно место во украсниот дизајн на фасадите им се дава на хералдичките симболи. Во лунетата на централниот рисалит се наоѓа монументално обликуваниот целосен грб на кралската династија Караѓорѓевиќ. Највисокиот и во исто време најдоминантен дел од Новата палата - кулата со купола и шил на врвот со бронзена фигура на двоглав орел во лет е главниот архитектонски елемент што ги поврзува фасадите кон улицата Крал Милан и Андриќев венац. Покрај хералдичките знамиња, композицијата поставена на самиот крај на аголот рисалит, под куполата, две идентични, симетрично поставени претстави на штитови со крст и четири точки, што е дел од грбот на [[Кралство Србија|Кралството Србија.]] а подоцна и составен сегмент на [[Кралство Југославија|Кралството Југославија]]. Централниот мотив на фасадната композиција според Андриќовиот венец е заоблен рисалит, над кој поткровјето било украсна композиција со грбот во центарот. Просторната организација на зградата на Новата палата е одредена со проект од 1911 година во согласност со намената на градбата. Во приземјето имало приемна сала и трпезарија, а делот кон улицата Крал Милан бил резервиран за престој на високи гости, додека првиот и вториот кат биле наменети за резиденција на кралското семејство. Проектот на Новиот Палата не предвидувал просторија за кујна, туку за таа цел служела блиската Шумадиска куќа, поврзана со тунел со подрумот на дворот. Целокупното претставително внатрешно уредување и опремување на судските простории со скап мебел го извршила француската компанија Безије. Посебно внимание било посветено на уредувањето на предворјето, приемната сала, трпезаријата, босанската соба, јапонските и англиските салони и одаите наменети за резиденцијата на кралот и кралицата. Составен дел на комплексот на палатата и елементот што ги поврзувал старата и новата дворска зграда била оградата со порти и стражарски столбови, кои ги делеле дворовите и дворската градина од улицата Крал Милан. Слична функција добила и зградата на Маршалската палата, чија доградба и обработка на фасадите била во 1919/1920 година, проектирана од архитектот Момир Коруновиќ, така што придонесува за стилско и урбано поврзување на палатите. Портите со триумфален изглед со истакната пластична декорација и хералдички знамиња, лачната зграда на дворската стража, како и дворната градина на приземјето со фонтана меѓу дворовите му дале на целиот ансамбл претставителен и свечен изглед. === Музејот на принцот Павле === Новиот двор е официјална резиденција на кралот [[Александар I Караѓорѓевиќ|Александар Караѓорѓевиќ]] од [[1922]] година до [[1934]] година, кога по преселувањето на кралското семејство во новоизградениот дворец во Дедиње, на барање на кралот Александар, тој бил отстапен на Кралскиот музеј, подоцна наречен Музеј на принцот Павле.<ref>Александар Игњатовић, Архитектура Новог двора и Музеја кнеза Павла, у: Музеј кнеза Павла, Београд 2009.</ref> Музејот бил една од најважните културни институции во Кралството, а според современиците, тој бил еден од најмодерните европски музеи. Најважниот феноменолошки аспект на музејот на принцот Павле била самата изложба. Во приземјето биле изложени предмети од материјалната култура од праисторијата, антиката и средниот век; првиот кат бил резервиран за споменици од националната историја и југословенската уметност од 19 век; на вториот кат имало збирка на современа европска уметност, во која значајно место заземале делата на локалните уметници. Музејот на принцот Павле останал во зградата на Новата палата до [[1948]] година кога добил поинаква улога во новиот државен систем. === Промени во изгледот на палатата === [[Податотека:Novi_Dvor_(2).JPG|лево|мини| Нов Двор, Белград]] По Втората светска војна, реконструкцијата на Старата и Новата палата и нивната нова намена биле поврзани со поширок проект за трансформација на поранешниот дворски комплекс во административен центар на државата и републиката. Со цел да се поврзе некогашниот дворец со зградата на Народното собрание, оградата е отстранета, зградата на Маршалската палата е урната, а самата дворска градина е претворена во денешен Парк на Пионерите. Во периодот од [[1948]] г. до [[1953]] година. Според проектот на архитектот Милан Миниќ, за потребите на Претседателството на Владата на Народна Република Србија се работело на реконструкција и доградба на зградата на поранешната Нова палата. Зградата била проширена со додавање на голема свечена сала со пристапна сала. Фасадата кон Стариот дворец добила целосно ново архитектонско решение истакнато со колонада од јонски столбови, додека рабовите фронтови и линиите на првобитното решение биле задржани кон улицата Крал Милан и Андриќев венац. Во согласност со промените во Стариот дворец, новиот пристап кон зградата на Новата палата бил дизајниран на источната страна, кон Паркот на Пионерите, додека хералдичките претстави биле заменети со амблемите на новиот државен систем. Во дизајнот на ентериерот посебно внимание се посветило на ентериерот на продолженото дело, кој е збогатен со дела од најзначајните југословенски уметници - [[Тома Росандиќ|Томо Росандиќ]], [[Петар Лубарда]], Мило Милуновиќ, Милица Зориќ и други. Зградата на Новата палата од 1953 година до денес е наменета за сместување на највисоките републички органи. Во неа биле сместени Извршниот совет на НРС, Собранието на НРС, Претседателството на СРС и најдолгото седиште на претседателот на Република Србија. Денес, Новата палата, заедно со монументалните градби што го опкружуваат, е дел од еден од највредните амбиенти на историското јадро на [[Белград]]. Заради историските, културните, општествените и архитектонско-урбаните вредности е определен како споменик на културата во 1983 година.<ref>„Службени лист града Београда“ бр. 4/83</ref> == Галерија == <gallery> Податотека:Zgrada Novog dvora (Beograd) - 0024.JPG Податотека:Zgrada Novog dvora (Beograd) - 0030.JPG Податотека:Zgrada Novog dvora (Beograd) - 0014.JPG Податотека:Novi Dvor (1).JPG Податотека:The Seat of the President of Serbia.JPG Податотека:Зграда Новог двора.jpg Податотека:Zgrada Novog dvora.jpg Податотека:Zgrada Novog dvora (Beograd) - 003.JPG Податотека:Zgrada Novog dvora (Beograd) - 0017.JPG Податотека:Zgrada Novog dvora (Beograd) - 007.JPG </gallery> == Поврзано == * Кралските дворови на Кралската куќа на Југославија и Србија * Список на споменици на културата во Белград * Стариот суд == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * [http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2014/04/katalozi/zgrada_novog_dvora.pdf Завод за заштита на спомениците на културата на град Белград, белградско наследство] * [http://www.politika.rs/rubrike/Beograd/Prestonica-bogatija-za-sest-spomenika-kulture.lt.html%20%D0%BE%D0%B4%2012.5.201 Политика онлајн - Главниот град е побогат за шест културни споменици] * [http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/reportaze/aktuelno.293.html:420213-Andricev-venac-Kraljevski-dvor-za-predsednika-Srbij Andrićev venac: Кралската палата за претседателот на Србија] {{Портал|Србија|Београд}} * [https://web.archive.org/web/20090308050200/http://www.predsednik.rs/mwc/default.asp?c=503000&g=20061001204038&lng=cir&hs1=1 Историја на Новата палата, Фотогалерија и текст за уметнички дела во Новата палата на официјалната веб-страница на претседателот на Република Србија] * [https://web.archive.org/web/20071118135712/http://www.nezavisne.com/vijesti.php?vijest=16886&meni=30 ''Српски Версај во центарот на Белград'' напис од Независне новине] [[Категорија:Туризам во Белград]] [[Категорија:Династија Караѓорѓевиќ]] tsrb68ndbn0tfptwkhuynjl7ib1t1ve 0 1291533 4803558 4773093 2022-08-19T19:19:32Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{Coord|45.278956|N|19.320379|E|type:landmark}} [[Податотека:Karadjordjevo_06_-_skulptura.jpg|десно|мини| Влез во комплексот]] '''Караѓорѓево''' е имот кој лежи 10 км северозападно од [[Бачка Паланка]], [[Србија]]. Имотот зафаќа површина од69.14 метри квадрати и располага со замок, ловиште, фарма, земјоделски капацитети и шумски и мочуришни живеалишта. Имотот е во државна сопственост, а управуван од страна на [[Војска на Србија|Војската на Србија]]. Од неговото формирање како државна сопственост на [[Австроунгарија|Австроунгарската Империја]] во 1885 година, служела како претставително ловиште и одморалиште за државници, високи воени функционери и стопанственци.<ref>{{Наведување|url=http://turistickiklub.com/index.php?page=hoteli&id=vojna-ustanova-karadjordjevo&lang=en|title=Vojna Ustanova Karađorđevo}}</ref> Дел од имотот е заштитен како посебен природен резерват.<ref name="registar">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.zzps.rs/wp/pdf/centralniregistar/eng/ENG%202020%2001%20Centralni%20registar.pdf?script=lat|title=A Survey of the Protected National Resources|publisher=Institute for Nature Conservation of Serbia|page=6|accessdate=3 August 2021}}</ref>[[Податотека:Muzej_-_02.jpg|лево|мини| Музеј на имотот]]Пејзажот содржи вековни дабови и багремови шуми, мочуришта, разновидни видови флора и фауна и голема оддалеченост од најблиските населби. Отворен е за ловци и туристи во текот на целата година. Имотот е познат и по својата елитна фарма со обетка, со музеј на коњски трки. Фармата првично била создадена во 1904 година, користејќи коњи од познатиот унгарски државен Студ на Мезохегиес.<ref>{{Наведување|url=http://www.huntingclubastra.com/sr/hunting-ground/34|title=Hunting Club "Astra"}}</ref><ref>{{Наведување|url=http://www.srbija.travel/priroda/rezervati-prirode/karadjordjevo/|title=Karađorđevo|publisher=Tourist Organization of Serbia|language=Serbian|access-date=2013-09-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130820080110/http://www.srbija.travel/priroda/rezervati-prirode/karadjordjevo/|archivedate=2013-08-20}}</ref> Во 1971 година, [[Јосип Броз-Тито]] свикал заеднички состанок на водачите на [[Сојуз на комунистите на Југославија|Сојузот на комунистите на Југославија]] и Сојузот на комунистите на Хрватска во имотот Караѓорѓево, што резултирало со задушување на [[Хрватска пролет|Хрватската пролет]]. Одморалиштето станало познато кога таму се одржа [[Состанок во Караѓорѓево|средбата Милошевиќ-Туѓман Караѓорѓево]] од страна на претседателите на Србија, [[Слободан Милошевиќ]] и Хрватска, [[Фрањо Туѓман]] во предвечерието на југословенските војни, каде што наводно склучиле таен договор за [[Распад на СФРЈ|поделба на Југославија]]. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Спортот во Србија]] 4p0mcrjcf413tbasu49n492w0t05npg 0 1291861 4803571 4794248 2022-08-19T19:22:06Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki '''Вилата Авала''' се наоѓа во [[Врњачка Бања]] и претставува [[Културно наследство|недвижнина како културно богатство]] како споменик на културата . Прв сопственик [[Градба|на објектот]] бил д-р Коста Ракичиќ, еден од основачите на угостителството во Бања и визионер за развојот на бањскиот туризам. Пред почетокот на [[Прва светска војна|Првата светска војна]], од него, трговецот од Трстеник, Бошко Јанковиќ,ја купил семејната куќа, позната како „Станови на Ракичиќ“ и доградил спрат, но задржувајќи го истиот распоред и начинот на градба. Основата на зградата била изградена во форма на издолжена (кирилица, печатно) буква П, дизајнирана по моделот на типични пансиони од средноевропските бањи [[19 век|од 19 век]] . Вилата има високо приземје, кат и поткровје. Во симетрично дизајнираниот објект се влегувало преку отворениот трем во средината, а потоа кон дворот се пристапувало со ходник, премин, кој продолжувал кон отворениот трем, во дворниот дел од приземјето. Скалите за првиот кат, водат во ходник кој излегува на оградена тераса, на главната фасада, како и до идентичната дворна тераса. Дрвени декоративни елементи ги красат оградите на терасите и скалите. По [[Втора светска војна|Втората светска војна,]] вилата Авала е претворена во објект за трајно домување, со што бил нарушен концептот на основна функција, но и се изгубила претставителноста. == Види повеќе == * Список на споменици на културата во Рашката област == Литература == * {{Наведена книга|title=Поглед кроз наслеђе|last=Грујовић Брковић|first=Катарина|last2=Алексић Чеврљаковић|first2=Марија|publisher=Завод за заштиту споменика културе|year=2016|isbn=978-86-84867-05-8|location=Краљево|ref=harv|access-date=22. 10. 2019}} == Извори == {{Наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.heritage.gov.rs/latinica/nepokretna_kulturna_dobra.php Републички завод за заштита на спомениците на културата - Белград] * [http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/list.php Список на споменици] [[Категорија:Градби во Врњачка бања]] [[Категорија:Вили во Србија]] [[Категорија:Недвижнини како културни вредности]] [[Категорија:Споменици на култура на Србија]] [[Категорија:Споменици на културата во Србија]] j1a0ie4qy1pzp9q2aehuj70vpbhm1dw 0 1291866 4803570 4794255 2022-08-19T19:22:01Z Bjankuloski06 332 /* top */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki '''Вила Палас''' се наоѓа во [[Врњачка Бања]] и претставува [[Културно наследство|недвижно културно богатство]] како споменик на културата . Вила Палас била изградена помеѓу [[1924|1924 година]] . и 1926 година, според проектот на Врњачкиот инженер Гамалејев, а била дизајнирана во духот на специфичниот [[класицизам]] кој тогаш бил распространет низ француските колонии [[Северна Африка|во Северна Африка]] . Моделот на дизајнот на вилата бил разгледница, која сопственичката ја добила од нејзиниот сопруг од [[Алжир]] . Академски симетричниот дизајн на објектот со две странични испакнати проекции на предната страна, како и хармонијата на композицијата на архитектонските елементи - заоблени отвори на приземјето и правоаголни на првиот кат, ја покажуваат тенденцијата да се постигне претставителност на сликата, по угледот на на малите француски аристократски замоци. Вилата имала два спрата, со правоаголна основа во планот, со кујна и шпајз во подрумот, а имало и приземје и кат со соби за гости. На подовите на двата ката биле зачувани полукружни балкони со огради од ковано железо. Декоративните елементи на [[фасада]]та се состоеле од релјефни балустради под [[Прозорец|прозорците]], профилиран абакус од лажни [[капител]]и, прозорски прагови и нагласен кордонски венец. Во овој пансион, кој бил чест мотив на спа-разгледниците, престојувале многу познати личности, а најпопуларна меѓу нив, била актерката Жанка Стокиќ . == Види повеќе == * Списак споменика културе у Рашком округу == Литература == * {{Наведена книга|title=Поглед кроз наслеђе|last=Грујовић Брковић|first=Катарина|last2=Алексић Чеврљаковић|first2=Марија|publisher=Завод за заштиту споменика културе|year=2016|isbn=978-86-84867-05-8|location=Краљево|ref=harv|access-date=23. 10. 2019}} == Извори == {{Наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.heritage.gov.rs/latinica/nepokretna_kulturna_dobra.php Републички завод за заштиту споменика културе - Београд] * [http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/list.php Листа споменика] [[Категорија:Градби во Врњачка бања]] [[Категорија:Вили во Србија]] [[Категорија:Недвижни културни добра]] [[Категорија:Споменици на културата Србија]] [[Категорија:Споменици на културата во Србија]] 0h5qqu2rofdghl90nxq3flmj57hj83u 0 1293785 4803588 4741279 2022-08-19T19:37:19Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Martenitsa Gustav Flickr.jpg|мини|Мартеници, обесено на овошно дрво во расцут, Бугарија]] '''Баба Марта''' (митолошко значење) — поим кој потекнува како [[персонификација]] на месец [[март]], неговата измамничка природа и непредвидливи [[Метеорологија|метеоролошки]] услови. „Баба Марта“ гарантира невреме и кога не му е време. Баба Марта ја има речиси кај сите [[Словени|словенски народи]].<ref name="Сибир"> Група аутора, Српски митолошки речник, НОЛИТ, Београд, 1970 г.</ref> За „Баба Марта“ се својствени „Бабините укови“. Ова е периодот од крајот на март и почетокот на [[април]], кога наеднаш и вон ред дуваат студени [[Ветар|ветришта]] и врни [[лапавица]], што прави кал со [[снег]] на [[Почва|земјата]].<ref name="Сибир"/> == Потекло на зборот == Името Баба Марта настанало според месецот [[март]], односно [[Список на римски божества|римскиот]] бог на војната [[Марс (митологија)|Марс]]. Таа е остра и сурова како него, а топла и разиграна како [[пролет]]та што ја најавува. <ref name="Сибир"/> == Митолошко минато == Легендата вели дека таа првпат се налутила кога [[Римско Кралство|римскиот]] крал [[Нума Помпилиј]] ѝ го одзел местото на прва дама во [[календар]]от, додавајќи уште два месеци пред неа. Оттогаш, таа навредена старица станала многу ќудлива. Час во неа се буди воениот дух на богот Марс, па се одмаздува испраќајќи студ на земјата, час со својата топла насмевка носи пролетна радост. Според народното верување, Баба Марта е персонификација на [[пролет]]та, повторното раѓање, новите идеи и неопходноста од хармонија во природата и човечкиот живот. Кога тоа не е случај, таа испраќа снег на земјата за да ги предупреди луѓето дека треба да внимаваат на нивното однесување.<ref name="Козара"> Група аутора, Политикин Забавник, Политика, Београд, 2013.г.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Митски суштества]] [[Категорија:Словенска митологија]] o9g2lm4wsvbspfhs4t862ponxtjdzpy 4803753 4803588 2022-08-20T06:20:45Z P.Nedelkovski 47736 wikitext text/x-wiki [[Податотека:Martenitsa Gustav Flickr.jpg|мини|Мартеници, обесени на овошно дрво во цут, Бугарија]] '''Баба Марта''' (митолошко значење) — поим кој потекнува како [[персонификација]] на месец [[март]], неговата измамничка природа и непредвидливи [[Метеорологија|метеоролошки]] услови. „Баба Марта“ гарантира невреме и кога не му е време. Баба Марта ја има речиси кај сите [[Словени|словенски народи]].<ref name="Сибир"> Група аутора, Српски митолошки речник, НОЛИТ, Београд, 1970 г.</ref> За „Баба Марта“ се својствени „Бабините укови“. Ова е периодот од крајот на март и почетокот на [[април]], кога наеднаш и вон ред дуваат студени [[Ветар|ветришта]] и врни [[лапавица]], што прави кал со [[снег]] на [[Почва|земјата]].<ref name="Сибир"/> == Потекло на зборот == Името Баба Марта настанало според месецот [[март]], односно [[Список на римски божества|римскиот]] бог на војната [[Марс (митологија)|Марс]]. Таа е остра и сурова како него, а топла и разиграна како [[пролет]]та што ја најавува. <ref name="Сибир"/> == Митолошко минато == Легендата вели дека таа првпат се налутила кога [[Римско Кралство|римскиот]] крал [[Нума Помпилиј]] ѝ го одзел местото на прва дама во [[календар]]от, додавајќи уште два месеци пред неа. Оттогаш, таа навредена старица станала многу ќудлива. Час во неа се буди воениот дух на богот Марс, па се одмаздува испраќајќи студ на земјата, час со својата топла насмевка носи пролетна радост. Според народното верување, Баба Марта е персонификација на [[пролет]]та, повторното раѓање, новите идеи и неопходноста од хармонија во природата и човечкиот живот. Кога тоа не е случај, таа испраќа снег на земјата за да ги предупреди луѓето дека треба да внимаваат на нивното однесување.<ref name="Козара"> Група аутора, Политикин Забавник, Политика, Београд, 2013.г.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Митски суштества]] [[Категорија:Словенска митологија]] lxbkcec5drgya79uaeei80kcuwbgvuv 0 1293815 4803560 4741393 2022-08-19T19:19:48Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki '''Зградата на Министерството за правда''' се наоѓа во [[Белград]], на [[Теразије (Белград)|Теразија]] бр.41. Претставува [[Културно наследство|недвижно културно добро]] како споменик на културата од големо значење.<ref>[http://beogradskonasledje.rs/kd/zavod/stari_grad/zgrada_ministarstva_pravde.html Завод за заштиту споменика културе у Београду]</ref> == Историја == Зградата била подигната во 1883 година за потребите на Министерството за правда, според проектот на архитектот Светозар Ивачковиќ, во соработка со инженерот Јован Суботиќ.<ref>[http://www.011info.com/znamenitosti-beograda/stari-grad/zgrada-ministarstva-pravde Знаменитости Београда/Зграда министарства правде]</ref> Била проектирана и изградена за две јурисдикции - Министерството за правда и квартот Теразије. Поради тоа, објектот првично имал два идентични, симетрично поставени портали, од кои едниот бил затворен во 1910 година, при проширување на објектот. Изградбата на објектот историски се поклопува со основањето на [[Кралство Србија|Кралството Србија]] и со подигањето на палатата на Стариот дворец на потегот [[Теразије (Белград)|Теразије]], се формирал претставително-административен центар на главниот град. == Архитектура == Проектирана била како зграда во низа како еднокатна зграда, поврзана со фронтови, со подрум, приземје и кат, на кои подоцна било додадено едно дворно крило. Фасадата била дизајнирана во нео-ренесансен стил, по примерот на изгледот на италијанските ренесансни палати. Приземјето е рустикално, со големи квадрати, кои ги следат заоблените прозорци и порталот, додека првиот кат од фасадата е покриен со керамички плочки. Заоблените подни прозорци се добро пропорционални, со профилирани рамки и триаголни тимпани. Последниот елемент на фасадата е богато украсен покривен венец над кој е поткровје со балустради. Внатрешната декорација е степенувана според намената на просториите - уште поважно, обложени се со дрвени облоги и штуко украси, скалите со балустрада што ги поврзуваат приземјето и катот се направени од мермер. Зградата на поранешното Министерство за правда, една од ретките зачувани згради на министерства од [[19 век]], е значајно сведоштво за развојот на јавната администрација во [[Србија]]. Конзерваторски работи биле извршени во 1978-1979 година. == Поврзано == * Список на споменици на културата во Белград * [[Теразије (Белград)|Теразије (улица во Белград)]] == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.heritage.gov.rs/latinica/nepokretna_kulturna_dobra.php Републички завод за заштита на спомениците на културата - Белград] * [http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/list.php Список на споменици] * [https://web.archive.org/web/20120305135731/http://www.heritage-db.org/cir/nkd/lista Републички завод за заштита на спомениците на културата-Белград / База на недвижен културен имот] [[Категорија:Згради и градби во Белград]] [[Категорија:Споменици на културата Србија]] qjlba0nbp3r95y6z60w83ewalkqinws 0 1294005 4803559 4794290 2022-08-19T19:19:43Z Bjankuloski06 332 /* Градежна архитектура */Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki [[Податотека:Wiki.Vojvodina VI Pančevo 854.jpg|мини|'''Зграда на Плоштад Крал Петар''']] '''Зградата на Плоштад Крал Петар I 8-10 во Панчево''' (некогашен плоштад Борис Кидриќ) е подигната околу [[1830]] година и претставува споменик на културата во категоријата [[Културно наследство|недвижен културен имот]] од големо значење.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.zzskpancevo.org/spomenici-kulture/zgrada-na-trgu-borisa-kidrica-8-10-u-pancevu/|title=Зграда на Тргу краља Петра I 8-10 у Панчеву|work=Завод за заштиту споменика културе у Панчеву|archive-url=https://web.archive.org/web/20200706193435/https://www.zzskpancevo.org/spomenici-kulture/zgrada-na-trgu-borisa-kidrica-8-10-u-pancevu/|archive-date=06. 07. 2020|accessdate=7. 7. 2020}}</ref> == Градежна архитектура == [[Градба|Зградата]] позната и како '''„Зграда на седиштето“''', го добила денешниот изглед по [[1894]] година, кога според плановите на градителот Карл Хефнер е направена адаптацијата, а истата била купена од Римокатоличката црковна заедница во [[1892]] година. Едноставна зграда со строго обработени [[Фасада|фасади]], карактеристични за воените градби, тогаш добила декоративни елементи од [[неоренесанса]]та, кои ја истакнале претставителноста на објектот. Изградена е со основа во облик на превртена кирилична буква „П“, каде главниот дел од зградата, кон Плоштадот, има три [[Купола|куполи]] во форма на [[Пирамида (геометрија)|пирамида]] со реси. Куполите имаат окулус оградени со украсни мотиви сместени на [[Атика|поткровјето]] над рисалитот . Вратите и прозорците завршуваат во полукруг со рустично изведени лунети. Рустик ги истакнува сите три рисалити кои имаат балкони со балустрада на првиот кат. [[Прозорец|Прозорците]] и [[Врата|вратите на]] особено истакнатата централна проекција завршуваат во полукруг, додека сите други прозорски отвори се во правоаголна форма со комори. Во северното крило на објектот, сводовите на приземјето и таванот на скалите се насликани со слики од [[1896]] година. [[Податотека:Zgrada na Trgu kralja Petra u Pančevu.jpg|мини|Поранешна зграда на седиштето на германско-банатскиот граничен полк]] [[Податотека:Štabska zgrada, Pančevo.jpg|мини|Зграда на седиштето]] Денес објектот е во функција на деловен, трговски, угостителски и галериски простор. Конзерваторските работи на фасадата се извршени во[[1982]] година, на адаптацијата на внатрешноста на објектот во[[1992]] година, и на објектот [[2003]] - [[2004]] година. == Поврзано == * Список на споменици на културата во јужнобанатскиот округ * Споменик на културата од големо значење == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * „[[Зграда на плоштадот Борис Кидриќ 8-10 - културни споменици во Србија]]“ . САНУ (на српски).  * [http://lat.pzzzsk.rs/nepokretna-kulturna-dobra-od-velikog-znacaja-u-vojvodini.html Список на културни споменици од големо значење во Војводина] * [http://www.heritage.gov.rs/latinica/nepokretna_kulturna_dobra.php Републички завод за заштита на спомениците на културата - Белград] * [http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/list.php Список на споменици] * [https://web.archive.org/web/20120305135731/http://www.heritage-db.org/cir/nkd/lista Републички завод за заштита на спомениците на културата-Белград / База на недвижен културен имот] ----<small>Напомена: Содржината на оваа статија е делумно или целосно преземена од <nowiki>http://www.sanu.ac.rs</nowiki> . Носителот на авторските права на материјалот дал дозвола за негово објавување под бесплатна лиценца. Доказ за тоа е на системот, а бројот на билети со конкретна лиценца е 2009072410055859 .</small> [[Категорија:Панчево]] [[Категорија:Споменици на културата Србија]] [[Категорија:Србија]] [[Категорија:Споменици на културата во Србија]] dp9cnbf55533ef50u2j1ugb2ubg7xss 0 1296397 4803502 4750428 2022-08-19T19:02:28Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: Репрезентативна → Претставителна wikitext text/x-wiki [[Податотека:Sveti_Jovan.jpg|десно|мини|250x250пкс| [[Слава (празник)|Слава]] е во Националниот регистар на нематеријално културно наследство на Србија од 2012 година, а во 2014 година била впишана на Претставителниот список на [[УНЕСКО]] за нематеријално културно наследство на човештвото]] '''Нематеријалното културно наследство''' или '''нематеријалното културно добро''' — како што е дефинирано од [[УНЕСКО]], ''е практика, презентација, изразување, како и комбинирани знаења и неопходни вештини, кои заедниците, групите, а во некои случаи и поединците ги препознаваат како дел од нивното [[културно наследство]]''.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.rts.rs/page/tv/ci/story/19/rts-satelit/1184036/nematerijalno-kulturno-nasledje.html|title=Нематеријално културно наслеђе|work=РТС|accessdate=1. 12. 2017}}</ref> == Општи информации == Нематеријалното културно наследство, понекогаш наречено ''живо културно наследство'', се манифестира, меѓу другото, во следните области: * усна традиција и јазик, * изведувачки уметности, социјална практика, * ритуали и празници, * знаење и примена на знаењата за природата и универзумот, * традиционална уметност. Пренесено од генерација на генерација, постојано обновувано во општествените заедници и групи, како реакција на околината, како интеракција со природата и историските услови на постоење, нематеријалното културно наследство буди чувство на идентитет и континуитет. Посебното значење на ова наследство се одразува во фактот што тоа не е исклучиво поврзано со особините на домородните култури или со помалку развиените заедници и малцинства во поразвиените општества. Туку тоа придонесува за чувство на припадност на поединецот на заедницата од која доаѓа, како и на човештвото воопшто, бидејќи ги поврзува човековото минато, сегашност и иднина во една единствена низа. Нематеријалното културно наследство е урбано колку што е и рурално. [[УНЕСКО]] идентификува пет области во кои се манифестира нематеријалното (живо) културно наследство, и тоа: # усна традиција и јазик. # изведувачки уметности (музика, игра, танц и разни продукции / сценографија, како што се етно-театар, пантомима или театар). # социјална практика, ритуали и празници (обичаи, верувања, митови, фестивали). # знаења и вештини поврзани со природата и универзумот (практично познавање на природата, лековити билки, народна медицина, пагански народни календари). # традиционална уметност (занаетчиство, ракотворби). Треба да се напомене дека индивидуалниот израз на нематеријалното наследство не може да се сведе на една област како што е наведено погоре, но едно наследство припаѓа на неколку области во исто време. == Материјално и нематеријално наследство == Елементите, во содржината на материјалното наследство, постојано се испреплетуваат со нематеријалните елементи и обратно, а нематеријалното наследство е придружено и составено од материјални предмети кои се негов производ. И како секое материјално добро има историја, порака, контекст, амбиент кои се дел од материјалното наследство; креативност, митологија, верувања, усна историја, традиционална изработка, тоа истото го има и нематеријалното наследство. Затоа, треба да се има предвид дека нематеријалното наследство не е крајниот производ, туку целиот процес, сите знаења и вештини вклучени во процесот на создавање на крајниот производ, како и процесот на пренесување на тоа знаење. == Значење == Значењето на нематеријалното културно наследство е во тоа што тоа е важен чинител за зачувување на светската културна различност, кој ја промовира, одржува и развива културната различност и човечката креативност. Разбирањето на нематеријалното културно наследство на различните заедници го олеснува меѓукултурниот дијалог и поттикнува меѓусебно почитување на другите начини на живот. Значењето на ова културно наследство се рефлектира во самиот културен настан, но и во богатството на знаења и вештини кои се пренесуваат низ генерациите. Ако некој обичај не се практикува и не се одржува, или веќе не е ни во колективната меморија, тој престанува да биде дел од нематеријалното културно наследство, како нешто што е живо. == Галерија на слики од нематеријалното културно наследство на човештвото == <center><gallery> Zmijanje embroidery in BL store.jpg|[[Змијањски вез]], [[Република Српска]] "Casa Otomana", Mostar 7.jpg|[[Коњичко копаничарство]], [[Босна и Херцеговина]] Licitari.jpg|Правење [[лицидар]]ски колачи, [[Хрватска]] Chiprovtsi-carpets.jpg|[[Чипровски тепих]], [[Бугарија]] A court musician playing the kemanche, painting in style of Abul Qasim, Qajar Iran.jpg|[[Уметност на изработка и свирање на каманче]], [[Азербејџан]] и [[Иран]] Launch Boat 1.jpg|[[Традиционални вештини за изградба на ленџ бродови и пловидбе]], [[Иран]] </gallery></center> == Поврзано == * [[Листа на нематеријално културно наследство на УНЕСКО|Список на нематеријално културно наследство на УНЕСКО]] * [[Список на нематеријално културно наследство на Србија|Список на нематеријално културно наследство на Македонија]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [https://web.archive.org/web/20160303172921/http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID%3D2185%26URL_DO%3DDO_TOPIC%26URL_SECTION%3D201.html УНЕСКО - Културно наследство] [[Категорија:Нематеријално културно наследство]] [[Категорија:Културно наследство]] aaxotughgcblmqpwvwgwuweodayrh1l 0 1297208 4803537 4754015 2022-08-19T19:15:06Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативно → претставително wikitext text/x-wiki {{Белоруска култура}} '''Културата на [[Белорусија]]''' — производ на милениумски развој на земјата која била под влијание на голем број различни фактори. Тие фактори ги вклучуваат [[Географија на Белорусија|физичка средина]], [[потекло на Белорусите|етнографското потекло на Белорусите]] (спојување на словенските новодојденци со балтичките домородци); [[Паганизам|паганството]] на раните доселеници и нивните домаќини; [[Православие|Источното православно христијанство]] како врска со византиските литературни и културни традиции; недостаток на природни граници во земјата; протокот на реките и кон [[Црно Море|Црното]] и кон [[Балтичко Море|Балтичкото Море]]; и разновидноста на религиите во регионот ([[Римокатоличка црква|католицизам]], православие, [[јудаизам]] и [[ислам]]).<ref name="cs">Jan Zaprudnik and Helen Fedor. "Culture", ''A Country Study: Belarus'', Federal Research Division, Library of Congress; Helen Fedor, ed. Research completed June 1995</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/about.html|title=About this Collection - Country Studies|work=Lcweb2.loc.gov|accessdate=21 August 2017}}</ref> Раното влијание на Западот врз белоруската култура се одвивало преку применувањето на [[Магдебуршко право|Магдебуршкото право]], кое претставува повелби со кои се давало општинска самоуправа и тие повелби се засновале на законите на германските градови. Овие повелби биле доделени во [[14 век]] и [[15 век]] од големите војводи и кралеви на голем број градови, вклучувајќи ги [[Брест (Белорусија)|Брест]], [[Гродно]], [[Слуцк]] и [[Минск]]. Традицијата на самоуправување не само што ги олеснило контактите со [[Западна Европа]], туку и ја негувало самодовербата, претприемништвото и чувството за граѓанска одговорност.<ref name="cs"/> Во 1517-1919 година, [[Франциск Скарина]] (околу 1490-1552) ја превел [[Библија]]та на народен јазик ([[Рутенски јазик|стар белоруски]]). Под [[Белоруска Советска Социјалистичка Република|комунистичкиот режим]], работата на Скарина била многу потценета, но во независна Белорусија тој станал инспирација за новонастанатата национална свест, исто толку за неговото застапување на [[белорускиот јазик]], како и за неговите хуманистички идеи.<ref name="cs"/> Од 14 до 17 век, кога идеите на [[Хуманизам|хуманизмот]], [[ренесанса]]та и [[реформација]]та биле живи во [[Западна Европа]], овие идеи биле воведени и во [[Белорусија]] поради трговските односи со западните земји и поради запишувањето на синовите на благородниците во западните универзитети. [[Протестантска реформација|Реформацијата]] и контрареформацијата, исто така, придонеле многу за подемот на полемичките списи, како и за ширењето на печатниците и училиштата.<ref name="cs"/> Во текот на 17 и 18 век, кога [[Полска]] и [[Русија]] вршиле длабоки политички и културни упади во Белорусија со асимилирање на благородништвото во нивните соодветни култури, владетелите успеале да ја поврзат „''белоруската''“ култура првенствено со селските начини, фолклорот, етничкото облекување и етничката обичаи, со преклопување на [[христијанство]]то. Ова претставувало појдовната точка за некои национални активисти кои се обидиле да постигнат државност за својата нација кон крајот на 19 и почетокот на 20 век.<ref name="cs"/> Развојот на [[Белоруска литература|белоруската литература]], ширејќи ја идејата за националност за [[Белоруси]]те, била олицетворение на литературните дела на [[Јанка Купала]] (1882–1942) и [[Јакуб Колас]] (1882–1956). Делата на овие поети, заедно со неколку други извонредни писатели, станале класици на современата белоруска литература со тоа што нашироко пишувале на рурални теми (селото било местото каде писателите го слушале белорускиот јазик) и со модернизирање на белорускиот литературен јазик, кој малку се користел од [[16 век]]. Авторите на пост-независноста во 1990-тите продолжиле нашироко да ги користат руралните теми.<ref name="cs"/> За разлика од фокусот на литературата на руралниот живот, другите полиња на културата - сликарството, скулптурата, музиката, филмот и театарот - се фокусирани на урбаната реалност, универзалните грижи и универзалните вредности.<ref name="cs"/> == Музика == Првата голема музичка белоруска композиција била [[опера]]та ''{{Меѓујазична врска|Faust (Radziwilla opera )|pl|Faust (opera Antoniego Henryka Radziwilla)|lt=Faust}}'' од Антониј Раџивил. Во 17 век, полскиот композитор Станислав Мониушко компонирал многу опери и камерни музички дела додека живеел во [[Минск]]. За време на неговиот престој, тој работел со белорускиот поет Винтсент Дунин-Марцинкиевич и ја создал операта ''Сијалијанка'' (''Селанка''). На крајот на 19 век, големите белоруски градови формирале свои оперски и балетски компании. Балетот ''[[Славеј (балет)|Славеј]]'' од М. Крошнер е компониран за време на советската ера. По [[Втората светска војна]], музиката се фокусирала на тешкотиите на белорускиот народ или на оние кои зеле оружје во одбрана на татковината.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.mfa.gov.by/eng/index.php?d=belarus&id=28|title=Theatre|publisher=The Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Belarus|archive-url=https://web.archive.org/web/20070302045323/http://www.mfa.gov.by/eng/index.php?d=belarus&id=28|archive-date=2 March 2007}}</ref> Ова претставува временски период во кој Анатолиј Богатирев, креаторот на операта „Во шумите на Полесија“, служел како „тутор“ на белоруските композитори. Националниот академски театар за балет, во Минск, бил награден со наградата Benois de la Danse во 1996 година како најдобра балетска компанија во светот.<ref>Virtual Guide to Belarus - [http://www.belarusguide.com/culture1/music/Belarusian_composers_&_classical_music.htm Classical Music of Belarus]. Retrieved March 21, 2007.</ref> Популарната советска белоруска музика била составена од неколку истакнати бендови, од кои многу изведувале белоруска народна музика. Фолк рок чинот Песнијари, формиран во 1969 година од гитаристот Владимир Мулјавин, станал најпопуларниот фолк бенд на Советскиот Сојуз и често патувал низ Европа. Примерот на Песнијари ги инспирирал Сјабри и Вераси да го следат нивниот пат. Традицијата на Белорусија како центар на фолк и рок музиката денес ја продолжуваат Stary Olsa, Vicious Crusade и Gods Tower, меѓу другите. [[Податотека:Siarhiej_Michałok.jpg|мини|Сергеј Михалок]] Рок музиката на Белорусија се појавила во времето на Перестројка. Бендовите како [[Би-2|Bi-2]] (во моментов живеат во Русија), Лапис Трубецкој, Крама и УЛИС биле основани во доцните 1980-ти или раните 1990-ти. Иако рок музиката стекнала популарност во последниве години, белоруската влада го потиснал развојот на популарната музика преку различни правни и економски механизми. Поради овие ограничувања, многу белоруски бендови претпочитаат своите музички кариери да ги продолжат во Русија или Украина.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.freemuse.org/sw12630.asp|title=Belarus election: Blacklisted bands play in Poland|date=18 March 2013|work=Freemuse.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20121124073817/http://www.freemuse.org/sw12630.asp|archive-date=24 November 2012|accessdate=21 August 2017}}</ref> Истражувачите Маја Медич и Лемез Ловас во 2006 година известиле дека „независното создавање музика во Белорусија денес е сè потешко и ризично“ и дека белоруската влада „врши притисок врз „неофицијалните“ музичари - вклучително и „забрана“ од официјалните медиуми и наметнување сериозни ограничувања за изведбата во живо“. Во видео интервју на freemuse.org, двајцата автори ги објаснуваат механизмите на цензура во Белорусија.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.freemuse.org/sw19372.asp|title=Maya Medich & Lemez Lovas: Music censorship in Belarus|date=18 March 2013|work=Freemuse.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20120726061630/http://www.freemuse.org/sw19372.asp|archive-date=26 July 2012|accessdate=21 August 2017}}</ref> Од 2004 година, Белорусија испраќа уметници на Изборот за песна на [[Евровизија]].<ref>National State Teleradiocompany [http://www.tvr.by/eng/konkurs.asp Page on the 2004 Belarusian entry to the Eurovision Song Contest] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20080224183337/http://www.tvr.by/eng/konkurs.asp|date=February 24, 2008}}. Published 2004. Retrieved March 18, 2007.</ref> == Облека == [[Податотека:Dariusz_Biegacz_in_typical_Belarussian_shirt_(Białowieża,_2007).jpg|мини|Традиционална белоруска кошула]] Традиционалниот дводелен белоруски фустан потекнува од времето на [[Киевски Рус|Киевска Русија]], а продолжува да се носи и денес на специјални настани. Поради студената клима во Белорусија, [[облека]]та е изработена од [[Текстил|ткаенини]] кои обезбедуваат затворена покривка и топлина. Тие биле дизајнирани или со многу нишки од различни бои исткаени заедно или украсени со симболични орнаменти. Белоруските благородници обично ги увезувале своите ткаенини и ги избирале боите на црвена, сина или [[Зелена боја|зелена]]. Мажите носеле кошула и панталони украсени со ремен, додека женките подолга кошула, здолниште наоколу наречено „паниова“ и [[Марама|шамија]]. Облеките исто така биле под влијание на фустанот што го носеле Полјаците, Литванците, Летонците и другите европски нации и се менувале со текот на времето поради подобрувањата во техниките што се користат за правење облека. Везењето игра важна улога во белоруските традиции.<ref name="RFE141206">{{Наведени вести|url=http://www.rferl.org/content/belarus-protest-ribbons-suppression/26729074.html|title=Seeing Red (And White): Belarus Shows Its Colors In Ribbon Campaign|date=6 December 2014|work=[[RFERL]]}}</ref> == Светско наследство == Белорусија има четири [[Светско наследство на УНЕСКО|места на светско наследство]], при што две од нив се делат меѓу Белорусија и нејзините соседни земји. Четирите се [[Мирски замок|комплексот Мирски замок,]] [[Несвишки замок|Несвишкиот замок]], Национален парк Беловешка шума и [[Струвеов геодетски лак]] (заеднички со [[Естонија]], [[Финска]], [[Латвија]], [[Литванија]], [[Норвешка]], [[Молдавија]], [[Русија]], [[Шведска]] и [[Украина]]). == Литература == [[Податотека:Світлана_Алексієвич_(Київ,_2016)_08.JPG|мини|Светлана Алексиевич ја добила Нобеловата награда за литература за 2015 година]] Белоруската литература започнала со религиозно пишување од 11 до 13 век; претставително е делото на поетот од 12 век Кирил Туровски.<ref name="bypoem">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.belarusguide.com/culture1/literature/Old_Poetry.html|title=Old Belarusian Poetry|year=1994|publisher=Virtual Guide to Belarus|accessdate=2007-10-09}}</ref> Римувањето било вообичаено во овие дела, кои главно биле напишани на [[Рутенски јазик|старобелоруски]], [[Латински јазик|латински]], полски или [[Црковнословенски јазик|црковно-словенски]].<ref>UNESCO [http://www.unesco.ru/eng/articles/2004/Admin220320051916450.php Preservation of Belarusian Literary Heritage] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20071013041441/http://www.unesco.ru/eng/articles/2004/Admin220320051916450.php}}. Retrieved October 6, 2007.</ref> До 16 век, жителот на Полоцк, Франсиск Скарина, ја превел Библијата на белоруски. Била објавена во [[Прага]] и [[Вилнус]] помеѓу 1517 и 1525 година, што ја прави првата книга отпечатена во Белорусија или каде било во [[Источна Европа]].<ref name="byeb">[http://www.britannica.com/eb/article-33482 Belarus] - [[Encyclopædia Britannica]]. Encyclopædia Britannica Online</ref> Современиот период на белоруската литература започнал кон крајот на 19 век; еден важен писател бил [[Јанка Купала]]. Многу од писателите во тоа време, како што се Улаѕимир Жилка, Казимир Свајак, [[Јакуб Колас]], [[Змитрок Бјадула]] и Максим Харецки, пишувале за весник на белоруски јазик наречен ''Наша Нива'', објавен во [[Вилнус]]. Откако (источна) Белорусија била инкорпорирана во [[Советскиот Сојуз]], владата ја презела контролата врз белоруската култура, и до 1939 година слободниот развој на литературата се случувала само на териториите инкорпорирани во Полска ([[Западна Белорусија]]).<ref name="byeb" /> Неколку поети и автори заминале во егзил по нацистичката окупација на Белорусија, за да се вратат дури во 1960-тите.<ref name="byeb" /> Во повоената литература, централна тема била [[Втора светска војна|Втората светска војна]] (во Белорусија позната како Голема патриотска војна), која оставила особено длабоки рани во Белорусија (Васил Бикав, Алес Адамович итн.); често била прикажувана и предвоената ера (Иван Мележ). Големо заживување на белоруската литература се случило во 1960-тите со романите објавени од Васил Бикав и [[Улаѕимир Караткевич]]. == Театар == Белорускиот [[Драмска уметност|театар]], исто така, почнал да се здобива со популарност во раните 1900-ти, а Ихнат Бујнички се сметал за негов основач.<ref>"[https://zbsb.org/news/belarus/ignat-buynitski-batska-belaruskaga-teatra-/ <nowiki>Ігнат Буйніцкі: бацька беларускага тэатра" [Ihnat Bujnicki: the father of the Belarusian theatre]</nowiki>]. zbsb.org (in Belarusian). Retrieved 2021-12-29.</ref> Како и да е, некои истакнати драми како Пинскаја шлјахта на Викентиј Дунин-Марцинкевич биле напишани во 19 век. Една од најпознатите драми во Белорусија, ''Паулинка'' (напишана од [[Јанка Купала]]), била изведена во [[Сибир]] за Белорусите кои биле испраќани во регионот. Документацијата на белоруската народна музика се протега барем до 15 век. Пред тоа, скомороките биле главната професија за музичарите. [[Невма]]тичното пеење, наречено „знамени“ ''(руски: знамёна - знаци)'', се користело до 16 век во православната црковна музика, проследено со двесте стилски иновации кои се потпирале на [[Ренесанса|ренесансната]] и [[Протестантска реформација|протестантската реформација]]. Во 17 век, ''Partesnoe penie'', делумно пеење, станало вообичаено за рефрените, а потоа и приватни театри основани во градовите како Минск и [[Витебск]]. Популарни музички групи од Белорусија ги вклучуваат Песнијари, Дремалин и НРМ. Во моментов, има 27 професионални театарски групи на турнеја во Белорусија, 70 [[Оркестар|оркестри]] и 15 агенции кои се фокусираат на промовирање концерти. Во 2005 година, драматурзите Николај Калезин и Наталија Колјада го основале Белорускиот слободен театар, [[Контракултура|андерграунд]] театарски проект посветен на отпорот на притисокот и [[цензура]]та од владата на Белорусија. Групата настапува во приватни станови и барем една таква претстава била разбиена од специјалните сили на белоруската полиција <ref name="sign">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.signandsight.com/features/1511.html|title=Arrests after the second act|work=Signandsight.com|accessdate=2017-08-21}}</ref> Белорускиот слободен театар ја привлекол поддршката од значајни западни писатели како Том Стопард, Едвард Бонд, [[Вацлав Хавел]], Артур Копит и [[Харолд Пинтер]]. == Куклен театар == Батлејка, аматерски куклен театар, станал популарен во Белорусија во 16 век, а врвот на неговата популарност било во 18-19 век. Првиот професионален куклен театар, [https://en.belarus.travel/landmarks/theatres-belarus#:~:text=The%20Belarusian%20State%20Puppet%20Theater%20is%20one%20of,Gomel.%20In%201950%20the%20theater%20moved%20to%20Minsk. Белорускиот државен куклен театар] ( {{Lang-be|Беларускі Дзяржаўны Тэатар Лялек}}) бил основан во [[Гомељ]] во 1938 година <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://wepa.unima.org/en/belarus/|title=Belarus {{!}} World Encyclopedia of Puppetry Arts|language=en-US|accessdate=2021-04-03}}</ref> == Руско влијание == По поделбата на Полска, Царска Русија вовела политика на деполонизација на Рутенците. Сепак, дури и по многу случаи кога белоруските народи биле подложени на она што некои го нарекуваат русификација, било јасно дека тоа создало посебна етничка припадност и посебна култура која не била ниту полска ниту руска. Во пописот од 1897 година, повеќето од населението го нарекувале својот јазик како белоруски, а не како рутенски (и толкуван како руски од царските власти), како што тоа го правеле за време на полското владеење. 20 век целосно и овозможило на Белорусија да ја покаже својата култура на светот. Значајни белоруски поети и писатели се [[Јанка Купала]], Максим Бахдановиќ, Васил Бикав и [[Улаѕимир Караткевич|Улаѕимир Караткиевич]]. Помогнало и политиката на коренизација на Советскиот Сојуз која го поттикнувал национализмот на локално ниво. [[Белоруски јазик|Белорускиот јазик]] бил многупати реформиран за целосно да ја претстави фонетиката на современиот говорител. Во моментов [[Руски јазик|рускиот јазик]] се користи во официјалната работа и во другите делови на белоруското општество. == Фестивали == [[Податотека:A_Belarusian_soldier_provides_an_honor_guard_as_34_airmen_from_the_U.S._Air_Forces_in_Europe_Band_march_in_the_World_War_II_Victory_Day_Parade_in_Minsk,_Belarus.jpg|мини| Парадата на Денот на победата во Минск во 2015 година на авенијата Победа. Прославите на [[Ден на победата (9 мај)|Денот на победата (9 мај)]] се главен дел од културниот живот во главниот град.]] Белоруската влада спонзорира многу годишни културни фестивали: ''Славјански базар во Витебск''; „Минска пролет“; „Словенски театарски средби“; Меѓународен џез фестивал; Национален фестивал на бербата; „Уметност за деца и млади“; Конкурс на младински естрадни шоу уметности; „Музите на Несвиж“; „Замокот Мир“; и Националниот фестивал на белоруската песна и поезија. Овие настани прикажуваат талентирани белоруски изведувачи, без разлика дали се работи за [[музика]], [[уметност]], [[поезија]], [[танц]] или [[Драмска уметност|театар]]. На овие фестивали се доделуваат различни награди именувани по советски и белоруски херои за извонредност во музиката или уметноста. Современите националисти тврдат дека повеќето од овие спонзорирани настани немаат никаква врска со белоруската култура, а камоли со културата како таква, но сите настани се предмет на експертиза на белоруското Министерство за култура. Неколку државни празници, како Денот на независноста или Денот на победата, привлекуваат големи толпи и вклучуваат различни прикази, како што се огномет и воени паради. Повеќето фестивали се одржуваат во Витебск или Минск. == Спорт == [[Податотека:Victoria_Azarenka_(9417885047).jpg|мини|Белоруската тенисерка Викторија Азаренка]] Од [[Летни олимписки игри 1952|Летните олимписки игри во 1952 година]] до крајот на советската ера, Белорусија се натпреварувала на [[Олимписки игри|Олимписките игри]] како дел од [[Советски Сојуз|советскиот]] олимписки тим. За време на [[Летни олимписки игри 1992|Олимпијадата 1992 година]] во Барселона, Белорусија се натпреварувала како дел од [[Обединета екипа на Олимписките игри|Обединетиот тим]]. Спортистите на нацијата се натпреварувале на Олимписки игри како Белоруси за прв пат за време на [[Зимски олимписки игри 1994|Зимските олимписки игри во 1994 во Лилехамер]]. Белорусија има освоено вкупно 52 [[олимписки медал]]и; 6 златни, 17 сребрени и 29 бронзени. [[Национален олимписки комитет|Националниот олимписки комитет]] на Белорусија е предводен од претседателот Лукашенко од 1997 година; тој е единствениот шеф на држава во светот на оваа функција.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.noc.by/en/about|title=NOC of Belarus|archive-url=https://web.archive.org/web/20160317071408/http://www.noc.by/en/about|archive-date=17 March 2016}}</ref> Фудбалската репрезентација никогаш не се квалификувала на голем турнир; сепак, [[ФК Бате Борисов|БАТЕ Борисов]] играл во [[Лига на шампиони во фудбал|Лигата на шампионите]]. Добивајќи големо спонзорство од владата, хокејот на мраз е најпопуларниот спорт во државата. Националната хокеарска репрезентација завршила на четвртото место на Олимписките игри во Солт Лејк Сити во 2002 година по незаборавната победа над Шведска во четвртфиналето и редовно се натпреварува на Светските првенства, честопати влегувајќи во четвртфиналето. Бројни белоруски играчи се присутни во Континенталната хокеарска лига во Евроазија, особено за белорускиот клуб Динамо Минск, а неколкумина исто така играле и во [[Национална хокеарска лига|Националната хокеарска лига]] во Северна Америка. [[Дарја Домрачева]] е водечка [[биатлон]]ка чии почести вклучуваат три златни медали на [[Зимски олимписки игри 2014|Зимските олимписки игри 2014 година]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.olympic.org/darya-domracheva|title=Darya DOMRACHEVA|work=www.olympic.org}}</ref> [[Тенис]]ерката Викторија Азаренка станала првата Белорусинка која освоила [[Гренд слем|Грен слем]] титула на [[Отворено тениско првенство на Австралија|Австралија Опен]] во 2012 година.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.smh.com.au/sport/tennis/queen-victoria-takes-the-throne-determined-to-court-further-success-20120129-1qo2l.html|title=Queen Victoria takes the throne determined to court further success|work=The Sydney Morning Herald}}</ref> Таа, исто така, го освоила златниот медал во мешани двојки на [[Тенис на Летните олимписки игри 2012|Летните олимписки игри 2012 година]] со Макс Мирњи, кој има десет Грен слем титули во двојки. Арина Сабаленка победила на турнирот во поединечна категорија во Вухан Опен во 2018 година. Други значајни белоруски спортисти го вклучуваат велосипедистот [[Васил Кириенка|Васил]] Кириенка, кој го освоил Светскиот шампионат во Друмски хронометар во 2015 година и тркачката на средни патеки Марина Арзамасава, која го освоила златниот медал на 800 метри на Светското првенство во атлетика во 2015 година. Белорусија е позната и по силните ритмички гимнастичари. Забележливи гимнастичари ги вклучуваат Ина Жукова, која освоила сребро на Олимписките игри во [[Летни олимписки игри 2008|Пекинг во 2008 година]], Љубов Чаркашина, која освоила бронза на Олимписките игри во Лондон во 2012 година и Мелитина Станиута, бронзена медалистка на Светското првенство во 2015 година. Белоруската сениорска група освоила бронза на Олимписките игри во [[Летни олимписки игри 2012|Лондон 2012 година]]. Андреј Арловски, кој е роден во [[Бабрујск|Бабрујс]], [[Белоруска Советска Социјалистичка Република|Белоруска ССР]], е актуелен борец на УФЦ и поранешен светски шампион во тешка категорија на УФЦ. Белорусија имала машка репрезентација во [[Одбојка на песок|одбојка]] на плажа која се натпреварувала на Континенталниот куп во одбојка на плажа 2018–2020.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.fivb.com/en/about/news/continental-cup-finals-start-in-africa?id=94414|title=Continental Cup Finals start in Africa|date=22 June 2021|work=[[FIVB]]|access-date=7 August 2021}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == ; Литература * [https://web.archive.org/web/20160814074042/http://belarusdigest.com/story/belarusian-writers-and-soviet-past-23621 Белоруски писатели и советско минато] * [https://web.archive.org/web/20160812042343/http://belarusdigest.com/story/belarus-ukraine-russia-react-alexievich%E2%80%99s-nobel-prize-23465 Белорусија, Украина и Русија реагираат на Нобеловата награда на Алексиевич] * [https://web.archive.org/web/20160817151540/http://belarusdigest.com//story/%E2%80%9Csecond-hand%E2%80%9D-coverage-alexievichs-nobel-prize-belarus-media-24242 Покриеност од „втора рака“: Нобеловата награда на Алексиевич во медиумите во Белорусија] ; Уметност * [http://www.bellabelarus.com/en/ Современа белоруска уметност и сликарство] * [http://artmuseum.by/eng/ Национален уметнички музеј на Република Белорусија] * [https://web.archive.org/web/20160303203102/http://www.navinkifestival.org/ Биенале на изведба меѓународен] ; Патување * [https://web.archive.org/web/20160828191544/http://belarusdigest.com/story/belarus-%E2%80%93-why-visit-23348 Белорусија - Зошто да ја посетите?] * [https://web.archive.org/web/20160830080154/http://belarusdigest.com/story/why-do-so-few-tourists-visit-belarus-21079 Зошто толку малку туристи ја посетуваат Белорусија?] * [https://web.archive.org/web/20160830014920/http://belarusdigest.com/story/eastern-belarus-what-see-and-do-24645 Источна Белорусија: Што да се види и направи] * [https://web.archive.org/web/20160826055348/http://belarusdigest.com//story/western-belarus-what-see-and-do-24284 Западна Белорусија: Што да се види и направи] {{Европа по тема|Култура на}} [[Категорија:Словенска култура]] [[Категорија:Белоруска култура| ]] t7hki32njiudzck50u9yev95qkd256y 0 1298994 4803568 4803108 2022-08-19T19:21:46Z Bjankuloski06 332 /* Оклоп */Јазично подобрување, replaced: Репрезентативно → Претставително wikitext text/x-wiki [[File:14 century BC Eastern Mediterranean and the Middle East.png|thumbnail|350px|Источен Медитеран и Блискиот Исток во текот на 14 век (Микенска Грција во виолетова боја).]] '''Воената природа на [[Микена|Микенска Грција]]''' (околу 1600–1100 п.н.е.) во доцното [[Бронзено време|бронзено доба]] е очигледна преку бројните откопани [[Оружје|оружја]], воини и борбени претстави во современата уметност, како и со зачуваните грчки записи за [[Линеарно писмо Б|Линеарното писмо Б.]] <ref name="Cline312"/><ref name="Cline312">{{Harvnb|Cline|2012}}.</ref> Микенците инвестирале во развојот на воената инфраструктура и [[логистика]] под надзор директно од [[Палата|палаталните центри]].<ref name="Cline312"/><ref name="Palaima367">{{Harvnb|Palaima|1999}}.</ref> Овој милитаристички етос ја инспирирал подоцнежната [[Стара Грција|античка грчка]] традиција, а особено [[Хомер|еповите на Хомер]], кои се фокусирани на херојската природа на воинската елита од микенскиот период.<ref name="Castleden219">{{Harvnb|Castleden|2005}}.</ref> Во доцното бронзено време Грција била поделена на низа воинствени кралства, од кои најважното се наоѓало во [[Микена]], на кои културата од ова време го должи своето име, со градови како Тиринс, Пилос и [[Теба (Грција)|Теба]]. Од 15 век п.н.е., микенската моќ започнала да се проширува кон [[Егејско Море|Егејското Море]], брегот на [[Мала Азија|Анадолија]] и [[Кипар]]. Микенските војски делеле неколку заеднички карактеристики со другите современи сили од доцно бронзено време: тие првично се засновале на тешка [[пешадија]], со [[Копје|копја]], големи [[штит]]ови и во некои оклопи. Во 13 век п.н.е., микенските единици претрпеле трансформација во [[Воена тактика|тактиката]] и вооружувањето и станале поуниформирани и флексибилни, а нивното оружје станало помало и полесно. Некои претставителни типови на микенски оклопи/оружја биле шлемот со заб на свињата и штитот „Фигура од осум“. Згора на тоа, повеќето карактеристики на подоцнежната [[Хоплит|хоплитска панопла]] на класична Грција веќе биле познати во тоа време. == Воен етос == [[Податотека:Pottery_soldiers_12_c_BC,_NAMA_1246_102885.jpg|лево|мини| Кратер кој прикажува војници кои маршираат, Микена, околу 1200 п.н.е.]] Присуството на важната и влијателна воена аристократија што се формирала во микенското општество дава огромен впечаток на жесток и воинствен народ. Овој впечаток на милитаризам е зајакнат со утврдувањата подигнати низ микенската Грција,<ref name="Cline312">{{Harvnb|Cline|2012}}.</ref><ref name="Schofield 2006 123"/> големиот број и квалитетот на оружјето извлечено од микенските кралски гробови, уметничките претстави на воените сцени и текстуалните докази обезбедени од записите од [[Линеарно писмо Б|Линеарното писмо Б.]] <ref name="Cline312">{{Harvnb|Cline|2012}}.</ref><ref name="Palaima367">{{Harvnb|Palaima|1999}}.</ref> Линеарните Б скрипти нудат и некои детали за организацијата на воениот персонал, додека военото производство и логистика биле надгледувани од централна власт од палатите.<ref name="Palaima367" /> Според записите во палатата Пилос, секоја рурална заедница (''дамос'') била обврзана да обезбеди одреден број мажи кои требало да служат војска; слична служба вршела и аристократијата.<ref name="Salimbeti13"/> Главните божества од воинствена природа биле [[Арес]] и [[Атена (митологија)|Атина Потнија]].<ref name="Salimbeti13"/> [[Податотека:NAMA_Mycènes_bouclier_2.jpg|мини|Фреска на која е прикажан штит „''фигура од осум''“, Микена]] == Тактики и еволуција == Микенските војски делеле неколку заеднички карактеристики со други значајни моќи од доцното бронзено време: тие првично се засновале на тешка [[пешадија]], која носела штуки, големи штитови и, во некои прилики, оклоп.<ref name="Howard50"/> Подоцна во 13 век п.н.е., микенската војна претрпела големи промени и во тактиката и во вооружувањето. Вооружените единици станале поуниформирани и пофлексибилни, додека оружјето станало помало и полесно.<ref name="Cline312">{{Harvnb|Cline|2012}}.</ref> Копјето останало главното оружје меѓу микенските воини до колапсот на бронзеното доба, додека мечот играл споредна улога во борбата.<ref name="Howard50">{{Harvnb|Howard|2011}}.</ref> Прецизната улога и придонесот на воените коли (кочии) на бојното поле е предмет на спор поради недостигот на доволно докази.<ref name="Howard50"/> Генерално, се смета дека во текот на првите векови (16-14 век п.н.е.) кочиите се користеле како борбено возило додека подоцна во 13 век п.н.е. нивната улога била ограничена на транспорт на бојното поле.<ref>{{Harvnb|Fields|2006}}: "The history of Mycenaean chariot can be divided into two phases&nbsp;... The second coincides with the period 1300–1200 BC (LH IIIB) when chariot design had changed dramatically with the development of the 'rail-chariot'. The shift from box-chariot to rail-chariot marks the transition from a purely mobile vehicle to a battlefield transport at a time when the Mycenaean world was in a state of fragmentation and dissolution."</ref> Воини на коњи исто така биле дел од микенските војски, но нивната прецизна улога не е јасна поради недостаток на археолошки податоци.<ref name="Salimbeti13"/> == Утврдувања == [[Податотека:Mykene_BW_2017-10-10_13-23-40.jpg|мини| Киклопска ѕидарија, задната страна на Лавовата порта во [[Микена]]]] Изградбата на одбранбени структури била тесно поврзана со формирањето на дворците центри во континентална Грција. Главните микенски центри биле добро утврдени и обично се наоѓале на издигнат терен, како што се во [[Атина]], Тиринс и [[Микена]] или на крајбрежни рамнини, во случајот со Гла.<ref name="Fields11"/> Микенските Грци ја цениле симболиката на војната изразена во одбранбената архитектура, така што тие се насочиле и кон визуелната впечатливост на нивните утврдувања.<ref name="Fields11"/> Ѕидовите биле изградени во киклопски стил; се состоеле од ѕидови изградени од големи, необработени камења повеќе од 8 метри во дебелина и тежина од неколку [[Тона|метрички тони]].<ref name="Schofield 2006 123"/> Терминот ''киклопски'' е изведен од Грците од класичната ера кои верувале дека само митските џинови, [[Киклоп]]ите, можеле да конструираат такви мегалитски структури.<ref name="Fields11">{{Harvnb|Fields|2004}}.</ref> Од друга страна, ѕидарството од исечен камен се користи само во и околу портите.<ref name="Fields11">{{Harvnb|Fields|2004}}.</ref> == Вооружување == === Офанзивно оружје === [[Податотека:Mycenaean_swords_recostruction.jpg|лево|мини| Реконструирани микенски мечеви]] [[Копје|Копјата]] првично биле долги и со две раце, повеќе од 3 метри долги. Во текот на подоцнежните микенски векови биле усвоени пократки верзии кои обично биле придружени со мали типови [[штит]]ови, главно со кружна форма.<ref name="Howard50">{{Harvnb|Howard|2011}}.</ref> Овие кратки копја се користеле и за потиснување и за фрлање.<ref name="Salimbeti13">{{Harvnb|D'Amato|Salimbeti|2011}}.</ref> Од 16 век п.н.е., се појавиле мечеви со заоблени врвови, со стисок кој бил продолжение на [[сечило]]то.<ref name="Salimbeti13"/> Тие биле 130 сантиметри во должина и 3 сантиметри во ширина.<ref name="Salimbeti13"/> Друг тип, мечот со една острица бил цврсто парче [[бронза]] со должина од 66 сантиметри. Овој пократок меч најверојатно се користел за блиска борба.<ref name="Salimbeti13"/> Во 14 век п.н.е., и двата типа биле постепено модифицирани со посилни рачки и пократки сечила.<ref name="Schofield 2006 123">{{Harvnb|Schofield|2006}}.</ref><ref name="Salimbeti13"/> Конечно во 13 век п.н.е., нов вид меч, Науе II, станал популарен во микенска Грција.<ref name="Howard50">{{Harvnb|Howard|2011}}.</ref> [[Стреличарство|Стрелаштвото]] најчесто се користело од раниот период на бојното поле.<ref name="Salimbeti13"/> Друго употребувано офанзивно оружје биле [[боздоган]]и, [[Секира|секири]], [[Праќа|праќи]] и [[Џилит|копје]].<ref name="Schofield 2006 123"/><ref name="Salimbeti13"/><ref name="Howard50">{{Harvnb|Howard|2011}}.</ref> === Штитови === [[Податотека:Eberzahnhelm_Heraklion.jpg|мини|Забните свински шлемови биле типични за микенската војна]] Раните микенски војски користеле „големи штитови“, големи [[штит]]ови кои го покривале речиси целото тело. Меѓутоа, со воведувањето на бронзениот оклоп, овој тип бил помалку искористен, а можеби и целосно не заминал од употреба, како што е потврдено во иконографијата.<ref name="Salimbeti13"/> Штитовите „Фигура од осум“ станале најчестиот вид микенски штитови.<ref name="Salimbeti13"/> Овие штитови биле изработени од неколку слоеви кора од бикови, а во некои случаи биле зајакнати со бронзени плочи.<ref name="Salimbeti13"/> Во текот на подоцнежниот микенски период биле усвоени помали типови штитови.<ref name="Schofield 2006 123"/> Тие биле или со целосно кружна форма или речиси кружни со исечен дел од нивниот долен раб.<ref name="Cline312">{{Harvnb|Cline|2012}}.</ref> Повремено се смета дека биле целосно изработувани од бронза.<ref name="Salimbeti13"/> Во подоцнежната микенска култура, војските користеле „''полумесечни штитови''“ кои се користеле на коњ додека се кривиле околу телото на коњот што се јава, но покривале голем дел од телото на јавачот. === Шлемови === Најчестиот тип на микенски шлем е конусниот армиран со редови од забите од свиња.<ref name="Salimbeti13"/> Овој тип бил широко користен и станал најпрепознатлив дел од микенскиот оклоп, кој бил во употреба од почетокот до колапсот на микенската култура. Познато е и од неколку прикази во современата уметност во Грција и Медитеранот. Шлемовите од вепар се состоеле од кожна капа, на која биле зашиени неколку редови исечен заб од свиња.<ref name="Schofield 2006 123"/><ref name="Salimbeti13"/> Се користеле и шлемови направени целосно од бронза, додека некои од нив имале големи штитници за образите, веројатно зашиени или заковани на шлемот, како и горен прободен јазол за држење. Мали дупки околу штитниците на образите и долниот раб на шлемот биле користени за прицврстување на внатрешната подлога. Се користеле и други видови бронзени шлемови.<ref name="Salimbeti13"/> За време на доцниот микенски период, биле користени и дополнителни видови како шлемови со рогови направени од ленти од кожа.<ref name="Schofield 2006 123"/> === Оклоп === [[Податотека:Mycenaean_armour_from_chamber_tomb_12_of_Dendra_1.JPG|мини|14 век п.н.е. Дендра панопла]] Претставително парче од микенскиот оклоп е Дендраската панопла (околу 1450–1400 п.н.е.) која се состоела од кираса од комплетен сет составен од неколку елементи од [[бронза]].<ref name="Salimbeti13"/> Бил доволно флексибилен и удобен за да се користи за борба пешки,<ref name="Salimbeti13"/> додека вкупната тежина на оклопот била околу 18&nbsp;кг.<ref name="Salimbeti13"/> Важни докази за микенскиот оклоп се пронајдени и во [[Теба (Грција)|Теба]] (околу 1350–1250 п.н.е.), кои вклучуваат пар штитници за рамења, помали од оние од Дендра, со дополнителни плочи што ги штитат надлактиците, прикачени на долниот раб на штитници за рамо.<ref name="Salimbeti13"/> Употребата на скалест оклоп е евидентно во текот на подоцнежните микенски векови, како што е прикажано на иконографијата и археолошките наоди.<ref name="Salimbeti13"/> Општо земено, повеќето карактеристики на подоцнежната [[Хоплит|хоплитска панопла]] на класичната грчка антика веќе и биле познати на микенската Грција.<ref>{{Harvnb|Kagan|Viggiano|2013}}</ref> == Кочии == [[Податотека:Two_Mycenaean_chariot_warriors_on_a_fresco_from_Pylos_about_1350_BC.jpg|лево|мини| Приказ на кочија во фреска од Пилос, околу 1350 п.н.е]] Кочијата со два коња се појавила на грчкото копно барем од 16 век п.н.е.<ref name="Cline312">{{Harvnb|Cline|2012}}.</ref> Микенските кочии се разликувале од нивните колеги што ги користеле современите сили на [[Блискиот Исток]]. Според зачуваните записи од линеарната Б, државите на [[Кносос]] и Пилос можеле да имаат неколку стотици на број.<ref>{{Harvnb|Fields|2006}}.</ref> Најчестиот тип на микенска кочија била „''двојната кочија''“, која се појавила во средината на 15 век п.н.е.<ref name="Salimbeti13"/> Во 14 век п.н.е., се појавила полесна верзија, „''шинска кочија''“, која имала отворена кабина и најверојатно се користела како транспорт на бојното поле, а не како борбено возило.<ref name="Salimbeti13"/> == Бродови == Микенските [[Брод (пловило)|бродови]] биле плитки и можеле да се пловат на песочни заливи.<ref name="Castleden219"/> Бродовите биле со различни големини и со различен број веслачи. Најголемиот брод веројатно имал екипаж од 42–46 веслачи, со една управувачка весла, капетан, двајца придружници и комплет војници.<ref name="Salimbeti13"/> Најчестиот тип на микенски брод заснован на приказите на современата уметност била весланата [[Галија (брод)|галија]] со долги и тесни трупови. Обликот на трупот бил конструиран на начин да се максимизира бројот на веслачите. Така, можело да се постигне поголема брзина без оглед на условите на ветерот. Иако носел јарбол и едра, тој бил помалку ефикасен како едреник.<ref name="Tartaron 2013">{{Harvnb|Tartaron|2013}}.</ref> Микенската галија нудела одредени предности. Иако бил полесен во споредба со веслачкиот брод на Минојците од [[Крит]], тој имал повеќе веслачи. Неговиот управувачки механизам бил триаголна управувачка весла, претходник на последната управувачка весла од [[Архајски период|архајскиот период]].<ref name="Tartaron 2013"/> == Кампањи == Околу 1450 п.н.е., Грција била поделена на низа кралства, од кои најважните биле центрирани во [[Микена]], Тиринс, Пилос и [[Теба]]. Пред крајот на истиот век, оваа милитаристичка цивилизација ја заменила поранешната цивилизација на минојските [[Крит]]јани во [[Егејско Море|Егејот]]. Така, Микенците почнале да ја градат својата поморска моќ во [[Егејското Море]], проширувајќи се кон Егејските Острови и брегот на [[Анадолија]].<ref name="Schofield 2006 123"/> Воинствената природа на Микенците веројатно била одлучувачки фактор во нивните дипломатски односи кон другите сили од доцно бронзеното време. Микенските воини биле ангажирани и како платеници во странските војски, како на пример во [[Ново Кралство|Египет]].<ref name="Schofield 2006 123"/> Современите [[Хетити|хетитски]] текстови укажуваат на присуството на ''Ахијава'', која ја зајакнала својата позиција во западна Анадолија од 1400 до 1220 п.н.е.<ref name="Bryce 2005 361">{{Harvnb|Bryce|2005}}.</ref> ''Ахијава'' е општо прифатен како хетитски превод на микенска Грција.<ref name="BeckmanBryceCline6">{{Harvnb|Beckman|Bryce|Cline|2012}}.</ref><ref name="Kelder 2010">{{Harvnb|Kelder|2010}}.</ref> Во овој период, кралевите на ''Ахијава'' биле јасно способни да се справат со хетитските кралеви и на воен и на дипломатски начин.<ref name="Kelder 2010"/> Активноста на ''Ахијава'' била да се меша во работите на Анадолија, со поддршка на антихетитските востанија или преку локалните вазални владетели, кои кралот на ''Ахјава'' ги користел како агенти за проширување на своето влијание.<ref>{{Harvnb|Bryce|2005}}; {{Harvnb|Kelder|2010}}.</ref> Во една прилика, во 1400 п.н.е., Атарсија (можен хетитски превод на Атреус) започнал кампања распоредувајќи војска на чело со воени кочии и ги нападнал регионите кои биле под влијание на Хетитите. Подоцна, Атарсија го нападнал островот Алашија ( [[Кипар]]) заедно со голем број негови сојузници од [[Анадолија]].<ref name="Jorrit">{{Harvnb|Kelder|2005}}.</ref> Напаѓачката сила конечно успеала да го контролира островот и да ги собори локалните хетитски власти.<ref name="Bryce 2005 361"/> Походите на Атарсија ја претставуваат најраната забележана микенска грчка воена активност против Хетитите.<ref name="Salimbeti13"/> Конфронтацијата Хетити-Ахијаван во Вилуса, хетитското име за [[Троја]], во 13 век п.н.е. можеби ја обезбедила историската основа за традицијата на [[Тројанска војна|Тројанската војна]].<ref name="Bryce 2005 361"/> Околу 1250 година п.н.е., првиот бран на уништување е виден во различни центри на континентална Грција од причини што не можат да се идентификуваат од [[Археологија|археолозите]].<ref name="Kelder 2010"/> Овие инциденти се чини дека предизвикале масовно зајакнување и проширување на утврдувањата на различни локации. Во некои случаи, биле направени и аранжмани за создавање на подземни премини кои воделе до подземни цистерни.<ref name="Castleden219"/> Сепак, се смета дека ниту една од овие мерки не го спречило конечното уништување на центрите на микенската палата во 12 век п.н.е. Причините кои водат до колапс на микенската култура се жестоко дебатирани меѓу научниците. Двете најчести теории се движењето на населението и внатрешниот конфликт.<ref>{{Harvnb|Mylonas|1966}}.</ref> == Наследство == Поради информациите понудени од грчките епови и особено од [[Хомер]]овите ''[[Илијада]]'' и ''[[Одисеја]]'', овој временски период од грчката историја се сметал за период на воини-херои кои воделе различни воени походи во Грција и соседните области.<ref name="Cline312">{{Harvnb|Cline|2012}}.</ref> Сликата на микенските Грци во Хомерските епови е слика на раскараниот народ и на воинствената елита на која личната чест и била најголема вредност.<ref name="Castleden219"/> == Наводи == {{наводи}} === Извори === {{refbegin|2}} *{{cite book|last1=D'Amato|first1=Raphaelo|first2=Andrea|last2=Salimbeti|title=Bronze Age Greek Warrior 1600–1100 BC|year=2011|publisher=Osprey Publishing Company|location=Oxford|isbn=978-1-84908-195-5|url=https://books.google.com/books?id=ydE6bwAACAAJ}} *{{cite journal|last1=Beckman|first1=Gary M.|last2=Bryce|first2=Trevor R.|last3=Cline|first3=Eric H.|title=Writings from the Ancient World: The Ahhiyawa Texts|journal=Writings from the Ancient World|year=2012|location=Atlanta|publisher=Society of Biblical Literature|url=http://www.sbl-site.org/assets/pdfs/pubs/061528P.front.pdf|issn=1570-7008}} *{{cite book|last1=Bryce|first1=Trevor|title=The Kingdom of the Hittites|date=2005|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-927908-1|edition=New|url=https://books.google.com/books?id=fYtnGF6zuRIC}} *{{cite book|last=Castleden|first=Rodney|title=The Mycenaeans|year=2005|location=London and New York|publisher=Routledge|isbn=0-415-36336-5|url=https://books.google.com/books?id=Kfi0dAlfJaoC}} *{{cite book|editor-last1=Cline|editor-first1=Eric H.|title=The Oxford Handbook of the Bronze Age Aegean|year=2012|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-987360-9|url=https://books.google.com/books?id=9vueDKFX8rQC}} *{{cite book|last1=Fields|first1=Nic; illustrated by Brian Delf|title=Bronze Age War Chariots|date=2006|location=Oxford|publisher=Osprey Publishing Company|isbn=978-1-84176-944-8|url=https://issuu.com/marosi_65/docs/_osprey__new_vanguard_-_119_-_bronz}} *{{cite book|last1=Fields|first1=Nic; illustrated by Donato Spedaliere|title=Mycenaean Citadels c. 1350–1200 BC|year=2004|location=Oxford|publisher=Osprey Publishing Company|isbn=978-1-84176-762-8|edition=3rd}} *{{cite book|last=Howard|first=Dan|title=Bronze Age Military Equipment|year=2011|location=Barnsley|publisher=Pen & Sword Military|isbn=978-1-84884-293-9|url=https://books.google.com/books?id=diOx0cfHegEC}} *{{cite book|last1=Kagan|first1=Donald|last2=Viggiano|first2=Gregory F.|title=Men of Bronze: Hoplite Warfare in Ancient Greece|year=2013|location=Princeton, NJ|publisher=Princeton University Press|isbn=978-1-4008-4630-6|url=https://books.google.com/books?id=xx6orLkVV4YC}} *{{cite journal|last=Kelder|first=Jorrit|title=Greece During the Late Bronze Age|journal=Journal of the Ancient Near East Society: Ex Oriente Lux|year=2005|volume=39|pages=131–179|url=https://www.academia.edu/219025}} *{{cite book|last=Kelder|first=Jorrit M.|title=The Kingdom of Mycenae: A Great Kingdom in the Late Bronze Age Aegean|website=www.academia.edu|url=https://www.academia.edu/218696|year=2010|location=Bethesda, MD|publisher=CDL Press|access-date=18 March 2015}} *{{cite book|last=Mylonas|first=George Emmanuel|title=Mycenae and the Mycenaean Age|year=1966|location=Princeton, NJ|publisher=Princeton University Press|isbn=9780691035239|url=https://books.google.com/books?id=wozpAAAAMAAJ}} *{{cite journal|last1=Palaima|first1=Tom|title=Mycenaean Militarism from a Textual Perspective|journal=Polemos: Warfare in the Aegean Bronze Age (Aegaeum)|date=1999|volume=19|pages=367–378|url=http://www.utexas.edu/research/pasp/publications/pdf/militarism.pdf|access-date=25 June 2016}} *{{cite book|last=Schofield|first=Louise|title=The Mycenaeans|year=2006|location=Los Angeles, CA|publisher=J. Paul Getty Museum|isbn=978-0-89236-867-9|url=https://books.google.com/books?id=QXwzT1048Z4C}} *{{cite book|last1=Tartaron|first1=Thomas F.|title=Maritime Networks in the Mycenaean World|year=2013|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-06713-4|url=https://books.google.com/books?id=sZbqAAAAQBAJ}} {{refend|2}} [[Категорија:Микенска Грција]] [[Категорија:Воена историја на Стара Грција]] nj29nqz44pubu629b9l0i85nwr9nzem 0 1299192 4803516 4761715 2022-08-19T19:07:26Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki [[Податотека:Droite_sécante.svg|мини|Пример на секанта што сече кружница.]] '''Секанта''' — [[Права (геометрија)|права]] која сече [[крива]] во најмалку две различни [[точка (математика)|точки]]. Се вели дека две прави се сечат ако имаат една заедничка точка. За да се проучи [[крива]] во близина на една од нејзините точки ''P'', корисно е да се земат предвид секантите што излегуваат од ''P'', односно правите што минуваат низ ''P'' и друга точка ''Q'' од кривата. Токму од овие секанти е дефиниран поимот [[допирка]] (тангента) на крива во точката ''P'' : ова е границата, кога постои, на секантите што доаѓаат од ''P'' кога втората точка ''Q'' се приближува до ''P'' долж кривата. Поради ова, кога ''Q'' е доволно блиску до ''P'', секантата може да се земе како апроксимација на тангентата. Во конкретниот случај на претставителна крива на [[нумеричка функција]] ''y = f'' ( ''x'' ), [[Наклон (математика)|наклонот]] на тангентата е [[Гранична вредност|граница]] на наклонот на секантите, што дава геометриска интерпретација на [[диференцијабилност]]а на функцијата. == Апроксимација со секанта == Да ја разгледаме кривата со равенката ''y'' = ''f'' (''x'') во [[Декартов координатен систем]] и точката ''P'' со [[Координатен систем|координати]] (''c'', ''f'' ( ''c'' )), и друга точка ''Q'' со координати (''c'' + ''Δx, f'' ''('' ''c'' + ''Δx'')). Тогаш [[Наклон (математика)|наклонот]] ''m'' на секантата што минува низ ''P'' и ''Q'' е даден со: : <math>m = \frac{\Delta y}{\Delta x} = \frac{f(c + \Delta x) - f(c)}{(c + \Delta x) - c} = \frac{f(c + \Delta x) - f(c)}{\Delta x}.</math> Десната страна на претходната [[равенка]] е [[извод|стапката на зголемување]] на ''f'' помеѓу ''c'' и ''c'' + ''Δx'' . Нејзината граница бидејќи ''Δx'' се стреми кон нула, ако постои, се нарекува [[извод|број изведен]] од ''f'' на ''c'' и означен ''f {{'}}'' (''c''). == Поврзано == * [[Калкулус|Инфинитиземална пресметка]] * [[Тригонометриски функции|Тригонометриска функција]] {{Портал|Геометрија}} [[Категорија:Криви]] [[Категорија:Кружница]] [[Категорија:Зборови кои ги нема во ТРМЈ]] qh37skq18f7xozdoa2yw1m3h54rmxqv 0 1300312 4803818 4767582 2022-08-20T11:23:41Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Loranthus europaeus Sturm43.jpg|мини|жолта имела]] Жолтата имела е род на паразитски растенија кои растат на гранките на дрвенестите дрвја. Припаѓа на фамилијата Loranthaceae, фамилија на видливи имела. <ref>Watson, L., and Dallwitz, M.J. 1992 onwards. </ref> Во повеќето претходни систематски третмани ги содржи сите видови имела со бисексуални цвеќиња, иако некои видови се претворија во еднополови цвеќиња. Други третмани го ограничуваат родот на неколку видови. Систематската ситуација на ''Loranthus'' не е сосема јасна. == Таксономијата == Таксономската историја на генеричкото име жолта имела е комплицирана. Во 1753 година, [[Карл Линеј|Карл Линеус]] го користел името жолта имела за род од еден вид, ''Loranthus americanus'', кој според тоа бил [[Типски вид|тип на вид]]. Подоцна додал други видови, вклучувајќи го и ''Loranthus scurrula'' во 1762 година, вид што претходно го ставил во посебен род, ''Scurrula'' и ''Loranthus europaeus'' во 1763 година, име кое првпат го користел Жакин во 1762 година. Сепак, ''Loranthus americanus'' е вклучен во ''Psittacanthus'' откако тој род првпат бил подигнат во 1830 година. Примената на приоритетот како што е наведено во Меѓународниот кодекс за номенклатура за алги, габи и растенија бара да се користи името ''Loranthus'' наместо ''Psittacanthus'', со различно име на родот што се користи за преостанатиот вид Linnaeus сместен во ''Loranthus''. За да се избегне промена на воспоставената употреба, Меѓународниот ботанички конгрес од 1930 година одлучил да го зачува ''Loranthus'' <small>L. (1762)</small>, со видот ''Loranthus scurrula'', над ''Loranthus'' <small>L. (1753)</small> . Меѓутоа, кога жолтата имела во оваа смисла беше дополнително поделена, ''Loranthus scurrula'' беше сместена во оживеаниот род ''Scurrula.'' Одлуката за зачувување во 1930 година значела дека жолтата имела треба да се користи наместо ''Scurrula'', а друго име да се користи за ''Scurrula''. Повторно за да се избегне промена на воспоставената употреба, беше договорен предлог во 1964 година да се зачува жолта имела <small>Жак. (1762)</small>, со типот вид ''Loranthus europaeus'', над ''Loranthus'' <small>L. (1753)</small>. === Видови === Бројот на видови препознаени во родот ''Loranthus'' варираше во голема мера. Едно време ги вклучуваше речиси сите имели. Потоа беше поделена на многу родови, оставајќи само ''L.<nowiki><span typeof="mw:Entity" id="mwOg">&</nowiki>nbsp;<nowiki></span></nowiki>europaeus'' од Европа кон исток и ''L.<nowiki><span typeof="mw:Entity" id="mwPQ">&</nowiki>nbsp;<nowiki></span></nowiki>odoratus'' од тропска Азија. ''Флората на Кина'' наведува шест видови родени во Кина (три ндемични), наведувајќи дека има околу десет видови вкупно. <ref name="FoC">{{Наведена книга|url=http://www.efloras.org/flora_page.aspx?flora_id=2|title=Flora of China ''(online)''|last=Qiu|first=Huaxing|last2=Gilbert|first2=Michael G|publisher=eFloras.org|editor-last=Wu|editor-first=Zhengyi|chapter=Loranthus|access-date=2017-05-02|editor-last2=Raven|editor-first2=Peter H.|editor-last3=Hong|editor-first3=Deyuan <!--|year=1994 onwards-->|chapter-url=http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=118960}}</ref> Видови признати {{На|2015|May}} се: <ref name="FoC" /> <ref name="TPL_Loranthus">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.theplantlist.org/tpl1.1/search?q=Loranthus|title=Search results for ''Loranthus''|work=The Plant List|accessdate=2017-05-02}}</ref> * ''Loranthus delavayi'' <small>Тиег.</small> * ''Loranthus europeus'' <small>Жак.</small> * ''Loranthus guizhouensis'' <small>H.X.Qiu</small> * ''Лорантус kaoi'' <small>(Ј.М. Чао) Х.С.Киу</small> * ''Loranthus lambertianus'' <small>Schult.F.</small> * ''Loranthus longiflorus'' <small>Desr.</small> * ''Loranthus macrantherus'' <small>(Eichler) Hemsl.</small> * ''Loranthus pseudo-odoratus'' <small>Lingelsh.</small> * ''Loranthus pulverulentus'' Wall<small>.</small> * ''Loranthus tanakae'' <small>Franch.</small> <small>& Sav.</small> == Екологија == Некои видови жолта имела, во широка смисла, се паразити на култивирани дрвја; на пример, тие се појавуваат во [[Керала]] и [[Утараканд|Утаракханд]] Индија на манго дрвја (''Mangifera indica''), сапота дрвја (''Manilkara zapota'') и тополи.<ref name="Kumari20">Kumari, S., Singh, A.K., Kumar, S., and Shah, V.K. (2020). </ref> Поголемиот дел од дрвјата ''Anogeissus latifolia'' во ридовите Билигириранган во Карнатака се заразени од видовите ''Loranthus'', а во Африка тие се штетници во плантажите со какао. Овие растенија силно растат на старите дрвја, особено некаде во средината на старите гранки. Откако ќе се воспостават, тие крадат минерали и вода, како и ја блокираат сончевата светлина покривајќи го зафатеното место.<ref name="Kumari20" /> Цветовите на жолтите имели се мали, зелени, обично имаат четири до шест дела и можат да бидат или еднополови или бисексуални. Други видови на пошироки жолта имели имаат многу големи, ефектни цветови, со цути во светли бои. Плодовите се бобинки, обично содржат едно семе, кое го распрснуваат птиците.<ref>{{Наведено списание|date=2015-01-08|title=Updates: January 2015|url=http://dx.doi.org/10.1093/ref:odnb/107497|journal=Oxford Dictionary of National Biography|publisher=Oxford University Press}}</ref> [[Податотека:ഇത്തിക്കണ്ണിയുടെ_പൂവ്-3.JPG|мини| Цвет жолта имела пронајдена во Керала]] Цветните карактеристики покажуваат дека е орнитофилен по природа и има умерено количество нектар складирано во неговата периантна цевка. На зрелите пупки им се потребни надворешни фактори како сопнување за да се осигура дека тие се отвораат. Во отсуство на ова, пупките паѓаат без отворање. Птиците помагаат во овој процес, а зрелите пупки исфрлаат облак од полен што се лепи за главата или клунот на птицата сонда. Птиците што се гледаат како ги посетуваат овие цвеќиња во Индија се Тикеловиот клукајдрец, пурпурната сончева птица, виолетова сончева птица и ловецот на пајаци. <ref>{{Наведено списание|last=Solomon|first=Raju|displayauthors=etal|date=2003|title=Passerine_bird_pollination_in_some_dry_season_blooming_plant_species_in_the_Eastern_Ghats|url=https://www.researchgate.net/publication/258997700|journal=ResearchGate|volume=7|issue=4|page=286}}</ref> <ref>Devasahayam S & Rema J (1993). </ref> == Наводи ==  {{Reflist|refs=<ref name=BallDandGilmHolt60>{{Cite journal |last1=Balle |first1=Simone |last2=Dandy |first2=J.E. |last3=Gilmour |first3=J.S.L. |last4=Holttum |first4=R.E. |last5=Stearn |first5=W.T. |last6=Thoday |first6=D. |date=1960 |title=''Loranthus'' |journal=Taxon |volume=9 |issue=7 |pages=208–210 |doi=10.2307/1216271 |jstor=1216271 |name-list-style=amp }}</ref> <ref name=NickMaleVidaDer10>{{Cite journal |last1=Nickrent |first1=Daniel L. |authorlink1=Daniel Lee Nickrent |last2=Malécot |first2=Valéry |last3=Vidal-Russell |first3=Romina |last4=Der |first4=Joshua P. |date=2010 |title=A revised classification of Santalales |journal=Taxon |volume=59 |issue=2 |pages=538–558 |doi=10.1002/tax.592019 |url=http://plantbiology.siu.edu/_common/documents/nickrent-publications/publication9.pdf |accessdate=2017-05-02 |name-list-style=amp }}</ref> <ref name=Rick64>{{Citation |last1=Rickett |first1=H.W. |date=1964 |title=Committee for Spermatophyta, Conservation of Generic Names VI |journal=Taxon |volume=13 |issue=5 |pages=180–182 |doi=10.2307/1216139 |jstor=1216139 }}</ref>}} tbwvf7tojot0xff9295c38qspnkr5q7 0 1302247 4803412 4801675 2022-08-19T14:18:55Z 188.117.212.92 /* Улоги */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = Бистра вода | director = [[Јани Бојаџи]] | producer = [[Јани Бојаџи]] | starring = [[Дејан Лилиќ]]<br>[[Јелена Жугиќ]]<br>[[Мето Јовановски (глумец) |Мето Јовановски]]<br>[[Роберт Вељановски]]<br>[[Александар Микиќ]]<br>[[Владо Јовановски]]<br>[[Зоран Љутков]]<br>[[Благоја Чоревски]]<br>[[Снежана Конеска Руси]]<br>[[Младен Крстевски]]<br>[[Горан Стојановски (глумец) |Горан Стојановски]]<br>[[Кети Дончевска Илиќ]] |network = [[Телевизија Алфа]] | music = | country = [[Македонија]] }} '''Бистра вода''' — [[Македонија|македонска]] телевизиска серија во [[режија]] на [[Јани Бојаџи]]. Во продукција на [[Телевизија Алфа]]. == Улоги == {| class="wikitable sortable" |- !Глумец !Улога |- | [[Дејан Лилиќ]] | Дамјан |- | [[Јелена Жугиќ]] | Ника |- | [[Симеон Мони Дамевски]] | Александар |- | [[Мето Јовановски (глумец) |Мето Јовановски]] | |- | [[Роберт Вељановски]] | Арсен |- | [[Александар Микиќ]] | Стамен |- | [[Владо Јовановски]] | Исо |- | [[Зоран Љутков]] | |- | [[Васил Зафирчев]] | Жанко |- | [[Младен Крстевски]] | |- | [[Снежана Конеска Руси]] | |- | [[Горан Стојановски (глумец) |Горан Стојановски]] | Тодор |- | [[Кети Дончевска Илиќ]] | Вера |- | [[Нино Леви]] | |- | [[Маја Љутков]] | Лина |- | [[Горан Илиќ]] | |- | [[Марија Новак]] | |- | [[Ирена Илиевска]] | Јана |- | [[Рубенс Муратовски]] | Стефан |- | [[Благоја Чоревски]] | |- | [[Шенка Колозова]] | |- | [[Катерина Шехтанска]] | |- | [[Александар Шехтански]] | |- | [[Кирил Андоновски]] | |- | [[Крсте Јовановски]] | |- | [[Борче Начев]] | |- | [[Лазе Манасковски]] | |- | [[Катина Иванова]] | |- | [[Фирдаус Неби]] | |- | [[Гоце Тодоровски]] | |- | [[Ефтим Трајчов Ѓаурски]] | |- | [[Бранко Бенинов]] | |- | [[Владо Дојчиновски]] | |- | [[Томе Витанов]] | |- | [[Димче Мешковски]] | |- | [[Јовица Михајловски]] | |- | [[Владо Денчов]] | |- | [[Григор Јовановски]] | Константин |- | [[Владимир Тулиев]] | |- | [[Андон Јовановски]] | |- | [[Душица Стојановска]] | |- | [[Илија Илиоски]] | |- | [[Анастас Тановски]] | |- | [[Марина Поп Панкова]] | |- | [[Ѓорѓи Тодоровски]] | |- | [[Марјан Чакмакоски]] | |- | [[Александар Ѓорѓиев]] | |- | [[Кирил Гравчев]] | |- | [[Сашо Тасевски]] | |- | [[Кирил Трајковски]] | |- | [[Роберт Ристов]] | |- | [[Мирјана Ристов]] | |- | [[Васил Михаил]] | |- | [[Димитрина Мицкоска]] | |} [[Категорија:Македонски телевизиски серии]] f78j3nldjzvmbssaxi2f7f8imwyqayu 4803652 4803412 2022-08-19T21:01:33Z 188.117.212.92 /* Улоги */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = Бистра вода | director = [[Јани Бојаџи]] | producer = [[Јани Бојаџи]] | starring = [[Дејан Лилиќ]]<br>[[Јелена Жугиќ]]<br>[[Мето Јовановски (глумец) |Мето Јовановски]]<br>[[Роберт Вељановски]]<br>[[Александар Микиќ]]<br>[[Владо Јовановски]]<br>[[Зоран Љутков]]<br>[[Благоја Чоревски]]<br>[[Снежана Конеска Руси]]<br>[[Младен Крстевски]]<br>[[Горан Стојановски (глумец) |Горан Стојановски]]<br>[[Кети Дончевска Илиќ]] |network = [[Телевизија Алфа]] | music = | country = [[Македонија]] }} '''Бистра вода''' — [[Македонија|македонска]] телевизиска серија во [[режија]] на [[Јани Бојаџи]]. Во продукција на [[Телевизија Алфа]]. == Улоги == {| class="wikitable sortable" |- !Глумец !Улога |- | [[Дејан Лилиќ]] | Дамјан |- | [[Јелена Жугиќ]] | Ника |- | [[Симеон Мони Дамевски]] | Александар |- | [[Мето Јовановски (глумец) |Мето Јовановски]] | |- | [[Роберт Вељановски]] | Арсен |- | [[Александар Микиќ]] | Стамен |- | [[Владо Јовановски]] | Исо |- | [[Зоран Љутков]] | |- | [[Васил Зафирчев]] | Жанко |- | [[Младен Крстевски]] | |- | [[Снежана Конеска Руси]] | |- | [[Горан Стојановски (глумец) |Горан Стојановски]] | Тодор |- | [[Кети Дончевска Илиќ]] | Вера |- | [[Нино Леви]] | |- | [[Маја Љутков]] | Лина |- | [[Горан Илиќ]] | |- | [[Марија Новак]] | |- | [[Ирена Илиевска]] | Јана |- | [[Рубенс Муратовски]] | Стефан |- | [[Благоја Чоревски]] | |- | [[Шенка Колозова]] | |- | [[Катерина Шехтанска]] | |- | [[Александар Шехтански]] | |- | [[Кирил Андоновски]] | |- | [[Крсте Јовановски]] | |- | [[Борче Начев]] | |- | [[Лазе Манасковски]] | |- | [[Катина Иванова]] | |- | [[Фирдаус Неби]] | |- | [[Гоце Тодоровски]] | |- | [[Ефтим Трајчов Ѓаурски]] | |- | [[Бранко Бенинов]] | |- | [[Владо Дојчиновски]] | |- | [[Томе Витанов]] | |- | [[Димче Мешковски]] | |- | [[Јовица Михајловски]] | |- | [[Владо Денчов]] | |- | [[Григор Јовановски]] | Константин |- | [[Владимир Тулиев]] | |- | [[Андон Јовановски]] | |- | [[Душица Стојановска]] | |- | [[Илија Илиоски]] | |- | [[Анастас Тановски]] | |- | [[Марина Поп Панкова]] | |- | [[Ѓорѓи Тодоровски]] | |- | [[Марјан Чакмакоски]] | |- | [[Александар Ѓорѓиев]] | |- | [[Кирил Гравчев]] | |- | [[Сашо Тасевски]] | |- | [[Кирил Трајковски]] | |- | [[Роберт Ристов]] | |- | [[Мирјана Ристов]] | |- | [[Васил Михаил]] | |- | [[Димитрина Мицкоска]] | |- | [[Најдо Тодески]] | |- | [[Миле Вратеовски]] | |} [[Категорија:Македонски телевизиски серии]] 0wsdp2u576oios8s41i5ovj7w9d90ey 4803747 4803652 2022-08-20T00:21:23Z 188.117.212.92 /* Улоги */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = Бистра вода | director = [[Јани Бојаџи]] | producer = [[Јани Бојаџи]] | starring = [[Дејан Лилиќ]]<br>[[Јелена Жугиќ]]<br>[[Мето Јовановски (глумец) |Мето Јовановски]]<br>[[Роберт Вељановски]]<br>[[Александар Микиќ]]<br>[[Владо Јовановски]]<br>[[Зоран Љутков]]<br>[[Благоја Чоревски]]<br>[[Снежана Конеска Руси]]<br>[[Младен Крстевски]]<br>[[Горан Стојановски (глумец) |Горан Стојановски]]<br>[[Кети Дончевска Илиќ]] |network = [[Телевизија Алфа]] | music = | country = [[Македонија]] }} '''Бистра вода''' — [[Македонија|македонска]] телевизиска серија во [[режија]] на [[Јани Бојаџи]]. Во продукција на [[Телевизија Алфа]]. == Улоги == {| class="wikitable sortable" |- !Глумец !Улога |- | [[Дејан Лилиќ]] | Дамјан |- | [[Јелена Жугиќ]] | Ника |- | [[Симеон Мони Дамевски]] | Александар |- | [[Мето Јовановски (глумец) |Мето Јовановски]] | |- | [[Роберт Вељановски]] | Арсен |- | [[Александар Микиќ]] | Стамен |- | [[Владо Јовановски]] | Исо |- | [[Зоран Љутков]] | |- | [[Васил Зафирчев]] | Жанко |- | [[Младен Крстевски]] | |- | [[Снежана Конеска Руси]] | |- | [[Горан Стојановски (глумец) |Горан Стојановски]] | Тодор |- | [[Кети Дончевска Илиќ]] | Вера |- | [[Нино Леви]] | |- | [[Маја Љутков]] | Лина |- | [[Горан Илиќ]] | |- | [[Марија Новак]] | |- | [[Ирена Илиевска]] | Јана |- | [[Рубенс Муратовски]] | Стефан |- | [[Благоја Чоревски]] | |- | [[Шенка Колозова]] | |- | [[Катерина Шехтанска]] | |- | [[Александар Шехтански]] | |- | [[Кирил Андоновски]] | |- | [[Крсте Јовановски]] | |- | [[Борче Начев]] | |- | [[Лазе Манасковски]] | |- | [[Катина Иванова]] | |- | [[Фирдаус Неби]] | |- | [[Гоце Тодоровски]] | |- | [[Ефтим Трајчов Ѓаурски]] | |- | [[Бранко Бенинов]] | |- | [[Владо Дојчиновски]] | |- | [[Томе Витанов]] | |- | [[Димче Мешковски]] | |- | [[Јовица Михајловски]] | |- | [[Владо Денчов]] | |- | [[Григор Јовановски]] | Константин |- | [[Владимир Тулиев]] | |- | [[Андон Јовановски]] | |- | [[Душица Стојановска]] | |- | [[Илија Илиоски]] | |- | [[Анастас Тановски]] | |- | [[Марина Поп Панкова]] | |- | [[Ѓорѓи Тодоровски]] | |- | [[Марјан Чакмакоски]] | |- | [[Александар Ѓорѓиев]] | |- | [[Кирил Гравчев]] | |- | [[Јордан Витанов]] | |- | [[Сашо Тасевски]] | |- | [[Кирил Трајковски]] | |- | [[Роберт Ристов]] | |- | [[Мирјана Ристов]] | |- | [[Васил Михаил]] | |- | [[Димитрина Мицкоска]] | |- | [[Најдо Тодески]] | |- | [[Миле Вратеовски]] | |} [[Категорија:Македонски телевизиски серии]] svfp8jy0d6tvax35vucz8j9fwm31cjy 0 1303818 4803484 4787074 2022-08-19T18:43:07Z Bjankuloski06 332 Јазично подобрување, replaced: репрезентативна → претставителна wikitext text/x-wiki {{другиместа3|Мепен (појаснување)}} {{Infobox German location |type = Stadt |German_name = Meppen |image_flag = |image_coa = DEU Meppen COA.svg |image_photo = Historia urbodomo Meppen 4.jpg |image_caption = Градското собрание |lat_deg = 52 | lat_min = 41 | lat_sec = 37 |lon_deg = 07 | lon_min = 17 | lon_sec = 34 |image_plan = Meppen in EL.svg |state = Niedersachsen |district = Емсланд |elevation = 14 |area = 188.48 |postal_code = 49716 |area_code = 05931 |licence = EL |Gemeindeschlüssel = 03 4 54 035 |divisions = 13 |website = [https://www.meppen.de/ www.meppen.de] |mayor = Хелмут Кнурбајн |party = независен }} '''Мепен''' ({{lang-de|Meppen}}) — [[град]] и административно седиште на округот [[Емсланд]], во сојузната покраина [[Долна Саксонија]], [[Германија]]. Се наоѓа на вливот на реките [[Емс]], [[Хазе]] и [[Нордраде]] и каналот [[Канал Дортмунд-Емс|Дортмунд-Емс]]. Името потекнува од зборот „мапе“, што означува [[Речна делта|делта]]. == Географија == === Местоположба === Мепен се наоѓа во средишниот дел на округот [[Емсланд]], на устието на [[Хазе]] во [[Емс]]. Околу половина колометар од нејзиното устие во Емс, Хазе се спојува со каналот [[Канал Дортмунд-Емс|Дортмунд-Емс]]. Градот е сместен во [[Северногерманска Низина|Северногерманската Низина]]. Центарот на градот се наоѓа 18 километри источно од холандската граница. Градот [[Линген (Емс)]] се наоѓа на 20 километри на југ, додека градот [[Папенбург]] е сместен 45 километри на север. === Клима === Во Мепен преовладува морска клима, која е под влијание на северозападните ветришта од [[Северно Море|Северното Море]]. Годишната просечна температура изнесува 8,9&nbsp;°C и паѓаат околу 740 милиметри врнежи. {{Климатска табела | Ширина = 200 | Положба = десно | Место = Мепен | Извор = Германска временска служба<ref>Niederschlagsdaten nach Deutschem Wetterdienst, Normalperiode 1961–1990</ref> | Јан_прос_макс = 3 | Фев_прос_макс = 4 | Мар_прос_макс = 8 | Апр_прос_макс = 13 | Мај_прос_макс = 18 | Јун_прос_макс = 21 | Јул_прос_макс = 22 | Авг_прос_макс = 22 | Сеп_прос_макс = 19 | Окт_прос_макс = 14 | Ное_прос_макс = 8 | Дек_прос_макс = 4 | Год_прос_макс = 13 | Јан_прос_мин = -2 | Фев_прос_мин = -2 | Мар_прос_мин = 0 | Апр_прос_мин = 3 | Мај_прос_мин = 7 | Јун_прос_мин = 10 | Јул_прос_мин = 12 | Авг_прос_мин = 12 | Сеп_прос_мин = 9 | Окт_прос_мин = 6 | Ное_прос_мин = 2 | Дек_прос_мин = -1 | Год_прос_мин = 4.7 | Јан_прос_врнежи = 65.9 | Фев_прос_врнежи = 43.7 | Мар_прос_врнежи = 53.9 | Апр_прос_врнежи = 49.1 | Мај_прос_врнежи = 57.2 | Јун_прос_врнежи = 72.9 | Јул_прос_врнежи = 70.8 | Авг_прос_врнежи = 67.9 | Сеп_прос_врнежи = 59.6 | Окт_прос_врнежи = 58.8 | Ное_прос_врнежи = 67.6 | Дек_прос_врнежи = 72.1 | Год_прос_врнежи = 739.5 | Јан_сончеви_часови_днев = 1 | Фев_сончеви_часови_днев = 2 | Мар_сончеви_часови_днев = 3 | Апр_сончеви_часови_днев = 5 | Мај_сончеви_часови_днев = 7 | Јун_сончеви_часови_днев = 7 | Јул_сончеви_часови_днев = 6 | Авг_сончеви_часови_днев = 6 | Сеп_сончеви_часови_днев = 5 | Окт_сончеви_часови_днев = 3 | Ное_сончеви_часови_днев = 2 | Дек_сончеви_часови_днев = 1 | Год_сончеви_часови_днев = 4 | Јан_врнежливи_денови = 11 | Фев_врнежливи_денови = 9 | Мар_врнежливи_денови = 10 | Апр_врнежливи_денови = 10 | Мај_врнежливи_денови = 10 | Јун_врнежливи_денови = 11 | Јул_врнежливи_денови = 10 | Авг_врнежливи_денови = 10 | Сеп_врнежливи_денови = 9 | Окт_врнежливи_денови = 9 | Ное_врнежливи_денови = 11 | Дек_врнежливи_денови = 12 | Год_врнежливи_денови = 122 }} === Соседни општини === Мепен се граничи со следниве градови и општини: градот [[Харен (Емс)]] на север, општинската заедница [[Зегел (општинска заедница)|Зегел]] на североисток, градот [[Хазелине]] на исток, општината [[Гесте]] на југ и општината [[Твист (Емсланд)|Твист]] на запад. === Градски единици === [[Податотека:Meppen 1968.png|мини|Мепен во границата од 1 јули 1967 година (броеви на градските делови во рамки на градското јадро, со сиво изградени површини (сост. 2006).]] На 1 јули 1967 година, градот Мепен и општината Формепен се споиле доброволно, за денес нивната граница одвај да е видлива. Тие го образуваат градското јадро, кое е соствена од следниве градски делови: # Стариот град (''Altstadt'') е историското градско јадро непосредно јужно од устието на Емс и Хазе. Тој е опкружен од градскиот ѕид, остаток од поранешните градски утврдувања. Во средиштето на Стариот град се наоѓа плоштадот, каде се наоѓа историското Градско собрание. Во непосредна близина на Градското собрание се наоѓа гимназиската црква, а понатаму се наоѓа пробската црква. # Естерфелд се наоѓа во западниот дел на градското јадро на левиот брег на Емс и од 1960-тите и 1970-тите години е градски дел со најмногу жители. # Фелдкамп/Хелтер Дам е станбена област во југоисточниот дел на градското јадро, која од средината на 1980-тите години има многу нови станбени единици. # Кувајде се наоѓа јужно од Стариот град, подигнат кон крајот на 1950-тите години. # Нојштат се наоѓа на десниот брег на Хазе и Емс во североисточниот дел на градското јадро. Во Нојштат се наоѓа железничката станица и окружната администрација на округот Емсланд. # Недике се наоѓа на југ од градското јадро, лево од каналот Дортмунд-Емс. Тука се наоѓа најголемата стопанска област во градот. # Шлојзенгрупе на југ од градското јадро се наоѓа спроти Недике, десно од каналот Дортмунд-Емс. На 1 јули 1970 година еден мал дел од распуштената општина Грос Фулен со околу 20 жители се припоил на градот. Со општинската реформа од 1 март 1974 година, поранешните општини Грос Фулен (делумно), Клајн Фулен, Риле и Ферзен, кои ја образувале новата општина Емслаге (без Рилерфелд и Рилермор) на 1 јули 1970 година, како и селата Апелдорн, Бокело, Боркен, Хелте, Хемзен, Холтхаузен, Хинтел, Швефинген и Теглинген биле припоени кон Мепен.<ref>{{нмс|publisher=Statistisches Bundesamt|title=Historisches Gemeindeverzeichnis für die Bundesrepublik Deutschland. Namens-, Grenz- und Schlüsselnummernänderungen bei Gemeinden, Kreisen und Regierungsbezirken vom 27.5.1970 bis 31.12.1982|place=Stuttgart/Mainz|date=1983|ISBN=3-17-003263-1 |pages=257}}</ref> [[Податотека:Stadt Meppen.png|мини|Поделба на Мепен со припоените единици во 1974 година]] # Апелдорн (777) # Бокело (1253) # Боркен (545) # Грос Фулен (1072) # Клајн Фулен (401) # Хелте (596) # Хемзен (750) # Холтхаузен (142) # Хинтел (328) # Риле (1397) # Швефинген (442) # Теглинген (771) # Ферзен (1795) (во заградите е бројот на жители на 9 март 2005 г.) == Историја == Мепен, некогаш утврден град, поседува 12-вековна историја. Првото документирано споменување на Мепен потекнува од 834 година во декрет на франкискиот цар [[Лудвиг Побожниот]]. * 945 — [[Отон I (Свето Римско Царство)|Царот Отон I Велики]] му доделил права на градот да кова монети и да наплаќа давачки, по пазарните права во 946 година. * 1252 — Грофицата [[Јута фон Фехта-Равенсберг]] ги продала своите поседи на епископот од Минстер. Мепен станал дел од Долното Кнежевство Минстер. * 1360 — Мепен добил право да изгради градски утврдувања од епископот Адолф од Минстер и со тоа градски права. Во текот на следните три века до 1660 година, Мепен е изграден како утврден град. * 1762 — На крајот на [[Седумгодишна војна|Седумгодишната војна]], утврдувањата биле срушени. Меѓутоа, некои делови од ѕидините останале и денес. * 1803 — Со резолуција Мепен бил доделен на војводата на Аренберг за да му надоместат неговите загуби на западниот брег на [[Рајна]]. Мепен станал главен град на Војводството Аренберг. * 1811 — Мепен е анектиран во [[Прво Француско Царство|Првото Француско Царство]] како кантонално седиште. * 1813–1814 — Окупација од [[Кралство Прусија|Прусија]]. * 1814–1815 — Резолуции на [[Виенски конгрес|Виенскиот конгрес]] го доделиле Мепен и [[Војводство Аренберг|Војводството Аренберг]] на [[Кралство Хановер|Кралството Хановер]]. * 1855 — Мепен се поврзал на хановерската западна железничка линија по нејзиното отворање. * 1866 — Хановер станал покраина на Прусија. * 1871 — Станува дел од [[Германско Царство|Германското Царство]]. * 1938 — [[Кристална ноќ]]: германската полиција и [[Штурмабтајлунг]] влегувале во [[Евреи|еврејски]] куќи и вршеле масовни апсења, тепања и тортури на Евреи. Германците ја запалиле синагогата и уништиле еврејски домови и фирми. Некои Евреи биле пренесени во концентрацискиот камп Ораниенбург.<ref>{{нмс|url=http://www.tenhumbergreinhard.de/taeter-und-mitlaeufer/staedte-1933-1945/meppen.html|title=Meppen|access-date=11 September 2020|language=de}}</ref> * 1939 — Германски камп за воени затвореници Сталаг VI-B бил основан во Мепен-Ферзен, каде првично се наоѓале околу 5.000 Полјаци од почетокот на војната, а потоа од 1940 до 1942 година биле држени и француски, белгиски, полски, советски и други воени затвореници.<ref name=ten1>{{нмс|url= http://www.tenhumbergreinhard.de/1933-1945-lager-1/1933-1945-lager-m/meppen-versen.html|title=Meppen-Versen|access-date=11 September 2020|language=de}}</ref> * 1943 — Италијански воени затвореници биле донесени од Германците во кампот.<ref name=ten1/> * 1944 — Кампот бил претворен во подкамп на концентрацискиот камп Нојенгаме.<ref name=ten1/><ref name=kzg>{{нмс|url=https://www.kz-gedenkstaette-neuengamme.de/en/history/satellite-camps/satellite-camps/meppen-versen/|title=Meppen-Versen|website=KZ-Gedenkstätte Neuengamme|access-date=11 September 2020}}</ref> На 1.700 мажи биле затворени тука и користени како принудни работници,<ref name=kzg/> а над 20% од нив починале.<ref name=ten2>{{нмс|url= http://www.tenhumbergreinhard.de/1933-1945-lager-1/1933-1945-lager-m/meppen-versen-1.html|title=Meppen-Versen|access-date=11 September 2020|language=de}}</ref> * 1945 — Затворениците од подкампот биле евакуирани од Германците во [[Бремен]], повеќето во смртен марш, во кој најмалку 50 затвореници умреле, додека болните биле испратени со воз и потоа пренесени во главниот концентрациски камп Нојенгаме.<ref name=kzg/><ref name=ten2/> * 1946 — Државата Прусија и официјално е распуштена по [[Втора светска војна|Втората светска војна]] и Мепен станува дел од новата покраина [[Долна Саксонија]]. * 1977 — Окружните реформи во Долна Саксонија ги обединиле поранешните окрузи Линген, Мепен и Ашендорф-Химлинг во округот Емсланд, каде Мепен бил поставен за административно седиште. == Политика == === Градски совет === Градскиот совет се состои од 38 избрани членови.<ref>[http://www.nds-voris.de/jportal/?quelle=jlink&query=KomVerfG+ND&psml=bsvorisprod.psml&max=true Niedersächsisches Kommunalverfassungsgesetz (NKomVG) in der Fassung vom 17. Dezember 2010; §&nbsp;46 – Zahl der Abgeordneten], abgerufen am 28. Dezember 2016.</ref> Членовите се избираат на општи избори на секои пет години. На последните општински избори на 12 септември 2021 година биле добиени следниве резултати:<ref>{{нмс|url=https://votemanager.kdo.de/20210912/03454032/praesentation/ergebnis.html?wahl_id=222&stimmentyp=0&id=ebene_3_id_560 |titel=Ergebnis |abruf=2022-06-27}}</ref> {| class="wikitable" style="text-align:center" |- style="background:#CCDDEE" | Партија/Листа || Места || Промена |- | align=left | [[Демохристијански сојуз на Германија|CDU]] || 16 || − 1 |- | align=left | [[Социјалдемократска партија на Германија|SPD]] || 8 || − 1 |- | align=left | UWG || 5 || − 1 |- | align=left | [[Сојуз 90/Зелени|Grüne]] || 6 || + 3 |- | align=left | [[Слободна демократска партија (Германија)|FDP]] || 2 || ± 0 |- | align=left | [[Алтернатива за Германија|AfD]]|| 1 || + 1 |} === Градоначалник === До изборите во 2001 година, градоначалник бил еден од членовите на Градскиот совет и имал само претставничка улога. Прв избран градоначалник бил Хајнц Јансен (CDU), додека моментален градоначалник е Хелмут Кнурбајн (независен). ;Почесни градоначалници: * Херман Керкхоф (1946) * Арнолд Бланке (1946–1947) * Вилхелм Загемилер (1948–1956) * Арнолд Бланке (1956–1967) * Ханс Плате (1975–1988) * Вилхелм Мевенкамп (1988–1994) * Карин Штиф-Краје (1994–1996) * Хајнц Јансен (1996–2001) ;Градоначалници: * Хајнц Јансен (2001–2006) * Јан Ерик Болинг (2006–2014) * Хелмут Кнурбајн (од 2014) ;Градски директори: * Ханс Кранебург (1946–1964) * Ханс Зимон (1964–1989) * Франц Кватман (1989–2001) === Збратимени градови === Мепен е [[Збратимени градови|збратимен]] со следниве градови: * {{знамеикона|ПОЛ}} [[Остроленка]], [[Полска]] <small>(од 1994 г.)</small> == Галерија == <gallery heights="150" class="float-left" mode="packed" perrow="x" caption=" "> Податотека:Meppen, gymnasium positie2 foto3 2011-05-08 12.08.JPG|Гимназијата Податотека:Meppen, straatzicht2 foto2 2011-05-08 17.51.JPG|Улица во градот Податотека:Meppen, straatzicht1 foto1 2011-05-08 12.24.JPG|Градби во центарот Податотека:Urba muzeo Meppen 3.jpg|Музеј Податотека:Meppen Fussgaengerzone Bhfstr.jpg|Пешачка зона Податотека:Meppen alter Hafen.jpg|Старото пристаниште </gallery> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == {{Ризница-ред|Meppen}} * {{официјална}} {{de}} {{Емсланд}} {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Емсланд]] 0v7gi46l3sfq15qazcp720u7lhx0qet 0 1305046 4803529 4802725 2022-08-19T19:09:54Z ГП 23995 /* Содржина */ дополнување wikitext text/x-wiki '''„Враќањето на Филип Латинович“''' (хрватски: ''Povratak Filipa Latinovicza'') — [[роман]] на хрватскиот писател [[Мирослав Крлежа]]. ==Содржина== По 23 години, [[Сликарство|сликарот]] Филип Латинович (чие вистинско име е Сигисмунд Казимир) се враќа во родното место. Најпрвин го посетува својот дом од каде во младоста го избркала мајка му откако тој украл пари, а потоа ја минал ноќта во [[Бордел|бордел]]. Исто така, ја посетува трафиката која во минатото му припаѓала на мајка му Регина — жена со [[Полска|полско]] потекло (чие вистинско име било Казимјера), а потоа шета низ градот. Веќе цела година, Филип се наоѓа во мрачно расположение, уморен е од животот и нема инспирација за сликање. Додека шета низ градот нему му се враќаат спомените од животот: неговиот татко умрел кога тој бил на двегодишна возраст така што не се сеќава на него, но не е сигурен кој е неговиот вистински татко. Филип изнајмува кочија и заминува во селото Костањевец, каде живее мајка му. Додека минува крај некогашниот бордел, тој се сеќава на една случка од детството, кога првпат влегол во борделот, меѓутоа побегнал откако [[Проституција|проститутката]] му раскажувала за мајка му. За време на престојот во Костањевец, еден ден избувнува [[Пожар|пожар]] кај соседите, а Филип влегува во шталата и го спасува [[Домашно говедо|бикот]], што го прославило неговото име во околината. По средбата со мајка му, тој е изненаден од неа, зашто таа била многу изменета: додека во минатото била строга, тивка и воздржана, сега таа уживала во храната, излетите и во животните удобности. Таа го измачува со барањето да го наслика нејзиниот [[Портрет|портрет]] за подоцна да се откаже од идејата, незадоволна од начинот на кој е прикажана на сликата. Инаку, таа одржува врска со некогашниот жупан Силвие, потомок на [[Благородништво|благородничко]] семејство, кој живее во спомените на [[Австроунгарија|Австроунгарската монархија]]. На Филип му се непријатни сите луѓе со кои се дружи мајка му, а единствено му се допаѓа Ксенија Радајева, жена која била двапати разведена и која била одговорна за стечајот на две банки. Таа живее со поранешниот [[Адвокат|адвокат]] Владимир Балочански, кому му го уништила животот и кој завршил в [[Затвор|затвор]], а кого подоцна го прифатила да живее со неа.<ref>Miroslav Krleža, ''Povratak Filipa Latinovicza''. Sarajevo: Svjetlost, 1966.</ref> == Наводи == {{наводи}} [[Категорија:Дела на Мирослав Крлежа]] [[Категорија:Хрватски романи]] 0r91sc2eygjrtwh7ftnmyq9j11q3jgy 0 1305283 4803423 4803197 2022-08-19T15:20:27Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:en:Special:Redirect/revision/1002112217|Agura]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Toyotomi_hideyoshi4_(cropped).jpg|врска=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Toyotomi_hideyoshi4_%28cropped%29.jpg/220px-Toyotomi_hideyoshi4_%28cropped%29.jpg|мини| Тојотоми Хидејоши седи во положба на ''агура'']] '''''Агура''''' е јапонски термин за положбата што вообичаено се нарекува седење со скрстени нозе на англиски.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.iromegane.com/japan/culture/is-seiza-really-the-traditional-way-to-sit-for-japanese-people/|title=Is Seiza really the traditional way to sit for Japanese people?|work=www.iromegane.com|accessdate=3 November 2020}}</ref> == Опис == Задникот е на подот (или на перница поставена на подот), а нозете се напред, со свиткани колена и секоја нога прекрстена под другата нога. == Културна позадина == Во Јапонија, ова држење се смета за неформална алтернатива на ''позата сеиза'' (правилно седење), иако генерално се смета за неженствена и некултурна за жените ако седат во здолништа или одредени видови традиционална облека, како што е кимоното (најчесто поради тоа каде отворањето е во предмодерно кимоно, а жените ретко носеле долна облека; додека, под одредени околности, мажите можеле да се појават во јавноста облечени во нивната долна облека, ''фундоши'' ). Исто така, може да се смета за неучтиво да се седи на овој начин во присуство на претпоставен или старешини, освен ако тоа не е дозволено.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.unmissablejapan.com/etcetera/sitting|title=Sitting on the Floor|work=Unmissablejapan.com|accessdate=3 November 2020}}</ref> <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.aikidocenterla.com/blog/1118|title=How do you sit?|last=Ito|first=David|work=aikidocenterla.com|accessdate=3 November 2020}}</ref> == Наводи == <references /> == Надворешни врски == [[Категорија:Телесни положби]] [[Категорија:Јапонска култура]] lc6erj7z024ydma2didspzzbklrhx4k 4803424 4803423 2022-08-19T15:21:17Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Toyotomi_hideyoshi4_(cropped).jpg|врска=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Toyotomi_hideyoshi4_%28cropped%29.jpg/220px-Toyotomi_hideyoshi4_%28cropped%29.jpg|мини| Тојотоми Хидејоши седи во положба на ''агура'']] '''''Агура''''' е јапонски термин за положбата што вообичаено се нарекува седење со скрстени нозе на англиски.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.iromegane.com/japan/culture/is-seiza-really-the-traditional-way-to-sit-for-japanese-people/|title=Is Seiza really the traditional way to sit for Japanese people?|work=www.iromegane.com|accessdate=3 November 2020}}</ref> == Опис == Задникот е на подот (или на перница поставена на подот), а нозете се напред, со свиткани колена и секоја нога прекрстена под другата нога. == Културна позадина == Во Јапонија, ова држење се смета за неформална алтернатива на ''позата сеиза'' (правилно седење), иако генерално се смета за неженствена и некултурна за жените ако седат во здолништа или одредени видови традиционална облека, како што е кимоното (најчесто поради тоа каде отворањето е во предмодерно кимоно, а жените ретко носеле долна облека; додека, под одредени околности, мажите можеле да се појават во јавноста облечени во нивната долна облека, ''фундоши'' ). Исто така, може да се смета за неучтиво да се седи на овој начин во присуство на претпоставен или старешини, освен ако тоа не им е дозволено.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.unmissablejapan.com/etcetera/sitting|title=Sitting on the Floor|work=Unmissablejapan.com|accessdate=3 November 2020}}</ref> <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.aikidocenterla.com/blog/1118|title=How do you sit?|last=Ito|first=David|work=aikidocenterla.com|accessdate=3 November 2020}}</ref> == Наводи == <references /> == Надворешни врски == [[Категорија:Телесни положби]] [[Категорија:Јапонска култура]] 8knqmpaloovrpdwfx8uqwsk378jw1wq 0 1305311 4803402 4803376 2022-08-19T12:38:58Z Пакко 4588 без [[Категорија:Пирдоп]] wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место | name = Златица | native_name = Златица | native_name_lang = bg | settlement_type = град | image_skyline = Zlatitsa-central-square.jpg | image_caption = Поглед на плоштадот во Златица | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Златица во Бугарија | latd =42 |latm =42 |lats =48.38 |latNS =N | longd =24 |longm =8 |longs =20.74 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Софиja (област)|Софиja]] | subdivision_type2 = Општина | subdivision_name2 = [[Златица (општина)|Златица]] | leader_party = [[БСП]] | leader_title = Градоначалник | leader_name = Стојан Генов | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 67,538 | elevation_m = 680 | population_total = 4.517 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 2080 | area_code = +359 0728 | website = {{URL|www.zlatitsa.egov.bg}} }} '''Златица''' ({{lang-bg|Златица}}) — град во Западна [[Бугарија]], административен центар на општината [[Златица (општина)|Златица]] во [[Софиja (област)|Софиската Област]]. Има население од околу 4.517 жители (2022). == Географија == Пирдоп се наоѓа на 70 километри источно од главниот град [[Софија]] и 52 километри западно од [[Карлово]] на подбалканскиот пат. Се наоѓа на 680 мнв во средишниот дел на Златишко-Пирдопската Котлина. == Историја == Златица е стара населба. Се верува дека околината била населена уште од праисторијата. Некои извори ги спомнуваат Римјаните како основачи на градот. Првата пишана информација е во познатата Виргинска грамота на бугарскиот цар [[Константин Асен]] (1257–1277), каде што се споменува населба што постоела под ова име. Градот го добил името '''Златица''' бидејќи во областа се добивало [[злато]].<ref>[https://zlatitsa.egov.bg/wps/portal/municipality-zlatitsa/municipality/history Община Златица - История]{{bg}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[https://zlatitsa.egov.bg/ Официјална веб-страница на општина Златица] {{Населено место-Бугарија-никулец}} [[Категорија:Населени места во Област Софија]] [[Категорија:Градови во Бугарија]] 0evqus51fat9c3yn77c00y1zt2wxyq6 4803752 4803402 2022-08-20T06:14:17Z P.Nedelkovski 47736 ситна поправка wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место | name = Златица | native_name = Златица | native_name_lang = bg | settlement_type = град | image_skyline = Zlatitsa-central-square.jpg | image_caption = Поглед на плоштадот во Златица | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Златица во Бугарија | latd =42 |latm =42 |lats =48.38 |latNS =N | longd =24 |longm =8 |longs =20.74 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Софиja (област)|Софиja]] | subdivision_type2 = Општина | subdivision_name2 = [[Златица (општина)|Златица]] | leader_party = [[БСП]] | leader_title = Градоначалник | leader_name = Стојан Генов | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 67,538 | elevation_m = 680 | population_total = 4.517 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 2080 | area_code = +359 0728 | website = {{URL|www.zlatitsa.egov.bg}} }} '''Златица''' ({{lang-bg|Златица}}) — град во Западна [[Бугарија]], административен центар на општината [[Златица (општина)|Златица]] во [[Софиja (област)|Софиската Област]]. Има население од околу 4.517 жители (2022). == Географија == Златица се наоѓа на 70 километри источно од главниот град [[Софија]] и 52 километри западно од [[Карлово]] на подбалканскиот пат. Се наоѓа на 680 мнв во средишниот дел на Златишко-Пирдопската Котлина. == Историја == Златица е стара населба. Се верува дека околината била населена уште од праисторијата. Некои извори ги спомнуваат Римјаните како основачи на градот. Првата пишана информација е во познатата Виргинска грамота на бугарскиот цар [[Константин Асен]] (1257–1277), каде што се споменува населба што постоела под ова име. Градот го добил името '''Златица''' бидејќи во областа се добивало [[злато]].<ref>[https://zlatitsa.egov.bg/wps/portal/municipality-zlatitsa/municipality/history Община Златица - История]{{bg}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[https://zlatitsa.egov.bg/ Официјална веб-страница на општина Златица] {{Населено место-Бугарија-никулец}} [[Категорија:Населени места во Област Софија]] [[Категорија:Градови во Бугарија]] sj9i3kunkubgu4ub64uy9hv6r6qfhcv 0 1305313 4803413 2022-08-19T14:52:55Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:en:Special:Redirect/revision/1094729342|Psel (river)]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Река Псёл у села Самарино 03.JPG|мини|Реката Псел кај селото Самарино]] '''Псел''' е река, лева притока на [[Днепар|реката Днепар]], која тече низ [[Русија]] и [[Украина]]. Псел има должина од 717 км и одводен слив од сливното подрачје е 22.800 km².<ref name="bse">[http://bse.sci-lib.com/article093928.html Псёл], [[Great Soviet Encyclopedia]]</ref> <ref name="Izsak">{{Наведена книга|url=http://www.kmf.uz.ua/hun114/images/konyvek/Izsak_Tibor_Ukrajna%20termeszeti_foldrajza.pdf|title=Ukrajna természeti földrajza|last=Izsák Tibor|publisher=II. Rákóczi Ferenc Kárpátaljai Magyar Főiskola|year=2007|pages=95|language=Hungarian|format=pdf|access-date=2019-04-04}}</ref> Десниот брег на реката е висок и стрмен, за разлика од нискиот, лев брег. Нејзините периоди на замрзнување се движат од декември до крајот на февруари до почетокот на април.<ref name="bse" /> == Притоки == Следниве реки се притоки на реката Псел (од извор до устието):Илек<ref>{{Наведена книга|url=http://dx.doi.org/10.18356/800fc6ea-ru|title=Российская Федерация|date=2019-05-31|publisher=UN|isbn=978-92-1-045174-1|pages=195–195}}</ref> (л), пена (л), Суџа (п), Боа констриктор (л), Рибица (л), Олешња (п), торба (п), Сироватка (локално неформално име Сага ) (л), Устја (л), Ворожба (л), Олшанка (л), Будилка (л), Бобрава (л), Веприк (л), Грун (л), Рашевка (л), Љутенка (л) , Грун-Ташан (п), Тух (л), Гнилица (л), Бакеје (л), Хорол (п), Говтва (л), Манжелија (п), Омелник (п), Беличка (п), Багачка ( стр). == Населби == Градови и градови лоцирани на реката се: Суми, [[Украина]], административен центар на [[Сумска Област|Сумиската област]] ; Обојан, [[Курска Област|Курска област]], [[Русија]] ; и Хадјач, [[Полтавска Област|Полтава област]], Украина. === [[Русија]] === * [[Белгородска област]] ** Округот Прохоровски *** Пригорки, Верхњаја Олшанка, Средњаја Олшанка, Бугровка, Береговоје Второје, Прелестноје, Андреевка, Василевка, Јудинка, Кострома, Весиоли ** Округ Ивњански *** Олховатка, Череново, Пешаноје, Самарино * [[Курска Област|Курска област]] ** Обојански округ *** ** Областа Беловски *** Курочино, Курска област, Гочево, Стригосли, Бобрава, Лошаковка, Корочка, Пешаноје, Суходол, Гири, Белица, Курск ** Округот Суджански *** Спалноје, Борки, Фансеевка, Куриловка, Гујево, Горнал === [[Украина]] === * [[Сумска Област|Сумиска област]] ** Краснопилија Рајон *** Запсилија, Миропилја, Велика Рибицја, Хрунивка ** Суми Рајон *** , Велика Чернеччина, Зелењи, Хомине, Суми Рејон, '''Суми''', Барвинкове ** Лебедин Рајон *** Червоне, Низи, Патриотивка, Кердилившчина, Старонове, Бишкин, Токари, Кулики, Курган, Червлене, Пристајлове, Боброве, Камјане * [[Полтавска Област|Полтава област]] ** Округот Хадјач Плишивец, Дучинци, Броварки, Гадијач, Велбивка, Мали Будиша, Соснивка, Рашивка, Шумарство, Мелници, Транспорт, Мала Обухивка Округот Мирхород *** Велика Обухивка, Панасивка, Савинци, Велики Сорочинци ** Шишаки Рајон *** Мали Перевиз, Покровске, Баранивка, Великиј Перевиз, '''Шишаки''', Јарески, Нижни Јарески ** Велика Багачка област Псилске, Велика Багачка, Харнокут, Лугове, Џубившчина, Краснохоривка, Герусивка, Балаклија, Колосивка, Остапие, Запсилија, Пидхирија *** ** Решетиливка Рајон *** Сухорабивка ** Округ Глобин *** Поивка, Заможне, Манжелија, Ламане ** Округ Козелшчина *** Плавни, Прилипка, Киселивка, Ховтва, Захребелја, Јурки, Нижња Мануиливка, Писки, Книшивка ** Кременчук Рајон ** Хоришни Плавни *** Кузменки, Кјашки, == Флора и фауна == Фауната на реката Псел вклучува зајаци, лисици, елени и диви свињи, дабари. Има голема разновидност на птици, како дива патка, сива чапја. По должината на реките има шумски површини, претежно листопадни дрвја. На песочните површини на брегот има и четинари. Има и бројни ливади. Во реката се среќаваат околу 50 видови риби како што се крстовиден, платика, тенч, роуч и др. Има и сом, штука, костур. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Притоки на Днепар]] 4d00s1hlnrn2oxolon7o1zbidivbujp 4803414 4803413 2022-08-19T14:53:34Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Река Псёл у села Самарино 03.JPG|мини|Реката Псел кај селото Самарино]] '''Псел''' е река, лева притока на [[Днепар|реката Днепар]], која тече низ [[Русија]] и [[Украина]]. Псел има должина од 717 км и одводен слив од сливното подрачје е 22.800 km².<ref name="bse">[http://bse.sci-lib.com/article093928.html Псёл], [[Great Soviet Encyclopedia]]</ref> <ref name="Izsak">{{Наведена книга|url=http://www.kmf.uz.ua/hun114/images/konyvek/Izsak_Tibor_Ukrajna%20termeszeti_foldrajza.pdf|title=Ukrajna természeti földrajza|last=Izsák Tibor|publisher=II. Rákóczi Ferenc Kárpátaljai Magyar Főiskola|year=2007|pages=95|language=Hungarian|format=pdf|access-date=2019-04-04}}</ref> Десниот брег на реката е висок и стрмен, за разлика од нискиот, лев брег. Нејзините периоди на замрзнување се движат од декември до крајот на февруари до почетокот на април.<ref name="bse" /> == Притоки == Следниве реки се притоки на реката Псел (од извор до устието):Илек<ref>{{Наведена книга|url=http://dx.doi.org/10.18356/800fc6ea-ru|title=Российская Федерация|date=2019-05-31|publisher=UN|isbn=978-92-1-045174-1|pages=195–195}}</ref> (л), пена (л), Суџа (п), Боа констриктор (л), Рибица (л), Олешња (п), торба (п), Сироватка (локално неформално име Сага ) (л), Устја (л), Ворожба (л), Олшанка (л), Будилка (л), Бобрава (л), Веприк (л), Грун (л), Рашевка (л), Љутенка (л) , Грун-Ташан (п), Тух (л), Гнилица (л), Бакеје (л), Хорол (п), Говтва (л), Манжелија (п), Омелник (п), Беличка (п), Багачка ( стр). == Населби == Градови и градови лоцирани на реката се: Суми, [[Украина]], административен центар на [[Сумска Област|Сумиската област]]; Обојан, [[Курска Област|Курска област]], [[Русија]]; и Хадјач, [[Полтавска Област|Полтава област]], Украина. === [[Русија]] === * [[Белгородска област]] ** Округот Прохоровски *** Пригорки, Верхњаја Олшанка, Средњаја Олшанка, Бугровка, Береговоје Второје, Прелестноје, Андреевка, Василевка, Јудинка, Кострома, Весиоли ** Округ Ивњански *** Олховатка, Череново, Пешаноје, Самарино * [[Курска Област|Курска област]] ** Обојански округ *** ** Областа Беловски *** Курочино, Курска област, Гочево, Стригосли, Бобрава, Лошаковка, Корочка, Пешаноје, Суходол, Гири, Белица, Курск ** Округот Суджански *** Спалноје, Борки, Фансеевка, Куриловка, Гујево, Горнал === [[Украина]] === * [[Сумска Област|Сумиска област]] ** Краснопилија Рајон *** Запсилија, Миропилја, Велика Рибицја, Хрунивка ** Суми Рајон *** , Велика Чернеччина, Зелењи, Хомине, Суми Рејон, '''Суми''', Барвинкове ** Лебедин Рајон *** Червоне, Низи, Патриотивка, Кердилившчина, Старонове, Бишкин, Токари, Кулики, Курган, Червлене, Пристајлове, Боброве, Камјане * [[Полтавска Област|Полтава област]] ** Округот Хадјач Плишивец, Дучинци, Броварки, Гадијач, Велбивка, Мали Будиша, Соснивка, Рашивка, Шумарство, Мелници, Транспорт, Мала Обухивка Округот Мирхород *** Велика Обухивка, Панасивка, Савинци, Велики Сорочинци ** Шишаки Рајон *** Мали Перевиз, Покровске, Баранивка, Великиј Перевиз, '''Шишаки''', Јарески, Нижни Јарески ** Велика Багачка област Псилске, Велика Багачка, Харнокут, Лугове, Џубившчина, Краснохоривка, Герусивка, Балаклија, Колосивка, Остапие, Запсилија, Пидхирија *** ** Решетиливка Рајон *** Сухорабивка ** Округ Глобин *** Поивка, Заможне, Манжелија, Ламане ** Округ Козелшчина *** Плавни, Прилипка, Киселивка, Ховтва, Захребелја, Јурки, Нижња Мануиливка, Писки, Книшивка ** Кременчук Рајон ** Хоришни Плавни *** Кузменки, Кјашки, == Флора и фауна == Фауната на реката Псел вклучува зајаци, лисици, елени и диви свињи, дабари. Има голема разновидност на птици, како дива патка, сива чапја. По должината на реките има шумски површини, претежно листопадни дрвја. На песочните површини на брегот има и четинари. Има и бројни ливади. Во реката се среќаваат околу 50 видови риби како што се крстовиден, платика, тенч, роуч и др. Има и сом, штука, костур. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Притоки на Днепар]] ib9y3w0i7q2s0tkw9q694ommmslytjg 0 1305314 4803415 2022-08-19T14:56:39Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/123398657|Балаклавка]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Балаклава, май 2022, 01.jpg|мини|Балаклава, мај 2022 година]] '''Балаклава''' е река во југозападниот дел на [[Крим (полуостров)|Крим]] ( [[Севастопол]] ), која се влева во заливот Балаклава на [[Црно Море|Црното Море]]. Должината на реката, според податоците дадени во книгата од 1855 година „Крим, со Севастопол, Балаклава и нејзините други градови. Со опис на реки, езера, планини и долини; со својата историја, жителите, нивните обичаи и начин на живот „1,75 версти (околу 1,9 км) (на веб-страницата на Севприроднадзор вкупната должина на реката е означена како 7,8 км - веројатно, врз основа на природата на документот, ова е целиот канал вклучувајќи ги притоките <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://tenmon.ru/1/0174200002417000021.html|title=Тендер на оказание услуг по разработке проекта Расчистка русла реки Балаклавка города Севастополя|publisher=Тендер-монитор|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20190701163939/https://tenmon.ru/1/0174200002417000021.html|archive-date=2019-07-01|dead-url=no|accessdate=2019-07-01}}</ref> . == Географија == Реката не е потпишана на мапите, но се наведува во многу извори. Името Балаклавка се однесува на долниот дел од водотекот, кој настанал како резултат на сливот на три реки: ''Кади-су'', ''Пелагос'' и ''Хун''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/b.htm|title=Топонимы Севастополя и окрестностей. Б»|publisher=Топонимы Севастополя и окрестностей|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20071128113400/http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/b.htm|archive-date=2007-11-28|dead-url=no|accessdate=2015-02-12}}</ref>. Балаклава тече во јужен правец во рамките на градот Балаклава и се влева во врвот на заливот Балаклава. Реката има еколошки проблеми<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://ikstv.ru/novosti/proisshestviya/nezakonnaya-zasypka-rusla-reki-balaklavka-privela-k-podtopleniyu-uchastkov-02-03-2019/|title=Незаконная засыпка русла реки Балаклавка привела к подтоплению участков|publisher=Новости Севастополя|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20190701175453/https://ikstv.ru/novosti/proisshestviya/nezakonnaya-zasypka-rusla-reki-balaklavka-privela-k-podtopleniyu-uchastkov-02-03-2019/|archive-date=2019-07-01|dead-url=no|accessdate=2019-07-01}}</ref>. === Извори на реката === '''Кади-Су''' е името (според поранешното село Кади-Кои ) на средната компонента на реката Балаклавка, преведено од [[Кримскотатарски јазик|кримскиот татарски]] - „река на судијата“ <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/k.htm|title=Топонимы Севастополя и окрестностей. К|publisher=Narod.ru|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20120918044126/http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/k.htm|archive-date=2012-09-18|dead-url=no|accessdate=2017-01-20}}</ref>. Започнува јужно од автопатот Јалта-Севастопол, тече кон југ, формирајќи плитко дол <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://patfoto-alexs.blogspot.com/2013/04/blog-post.html|title=Золотая балка|publisher=Балаклава Сити|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20190701163937/http://patfoto-alexs.blogspot.com/2013/04/blog-post.html|archive-date=2019-07-01|dead-url=no|accessdate=2019-07-01}}</ref>. '''Пелагос''' е десната притока на Балаклава. Изворите беа на источната падина на сега ископаната планина, лоцирана на еден километар јужно од селото Ушаковка, тече по патот Севастопол-Балаклава, на реката беа создадени неколку езерца. Пелагос на грчки значи ''море'' <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/p.htm|title=Топонимы Севастополя и окрестностей. П|publisher=Narod.ru|language=|archive-url=https://archive.is/20121225062332/http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/p.htm|archive-date=2012-12-25|dead-url=no|accessdate=2019-07-01}}</ref>. '''Кун''' е една од варијантите на името (исто така пронајден '''Охун''' ) на левата компонента на реката. Тече низ североисточниот дел на Балаклава. Голем број истражувачи го поврзуваат ова име со името на античките луѓе на телото - ''Хун'', чии претставници наводно би можеле да живеат во оваа област. Поверојатна варијанта на потеклото на името е од иранскиот ''хун'', што значи ''извор, резервоар''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/h.htm|title=Топонимы Севастополя и окрестностей. Х|publisher=Narod.ru|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20210109135920/http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/h.htm|archive-date=2021-01-09|dead-url=no|accessdate=2019-07-01}}</ref>. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Реки кои се влеваат во Црното Море]] 9uji7ciojnyzyih3ber1cs7cjxy79th 4803416 4803415 2022-08-19T14:57:10Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Балаклава, май 2022, 01.jpg|мини|Балаклава, мај 2022 година]] '''Балаклава''' е река во југозападниот дел на [[Крим (полуостров)|Крим]] ( [[Севастопол]] ), која се влева во заливот Балаклава на [[Црно Море|Црното Море]]. Должината на реката, според податоците дадени во книгата од 1855 година „Крим, со Севастопол, Балаклава и нејзините други градови. Со опис на реки, езера, планини и долини; со својата историја, жителите, нивните обичаи и начин на живот „1,75 версти (околу 1,9 км) (на веб-страницата на Севприроднадзор вкупната должина на реката е означена како 7,8 км - веројатно, врз основа на природата на документот, ова е целиот канал вклучувајќи ги притоките<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://tenmon.ru/1/0174200002417000021.html|title=Тендер на оказание услуг по разработке проекта Расчистка русла реки Балаклавка города Севастополя|publisher=Тендер-монитор|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20190701163939/https://tenmon.ru/1/0174200002417000021.html|archive-date=2019-07-01|dead-url=no|accessdate=2019-07-01}}</ref>. == Географија == Реката не е потпишана на мапите, но се наведува во многу извори. Името Балаклавка се однесува на долниот дел од водотекот, кој настанал како резултат на сливот на три реки: ''Кади-су'', ''Пелагос'' и ''Хун''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/b.htm|title=Топонимы Севастополя и окрестностей. Б»|publisher=Топонимы Севастополя и окрестностей|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20071128113400/http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/b.htm|archive-date=2007-11-28|dead-url=no|accessdate=2015-02-12}}</ref>. Балаклава тече во јужен правец во рамките на градот Балаклава и се влева во врвот на заливот Балаклава. Реката има еколошки проблеми<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://ikstv.ru/novosti/proisshestviya/nezakonnaya-zasypka-rusla-reki-balaklavka-privela-k-podtopleniyu-uchastkov-02-03-2019/|title=Незаконная засыпка русла реки Балаклавка привела к подтоплению участков|publisher=Новости Севастополя|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20190701175453/https://ikstv.ru/novosti/proisshestviya/nezakonnaya-zasypka-rusla-reki-balaklavka-privela-k-podtopleniyu-uchastkov-02-03-2019/|archive-date=2019-07-01|dead-url=no|accessdate=2019-07-01}}</ref>. === Извори на реката === '''Кади-Су''' е името (според поранешното село Кади-Кои ) на средната компонента на реката Балаклавка, преведено од [[Кримскотатарски јазик|кримскиот татарски]] - „река на судијата“ <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/k.htm|title=Топонимы Севастополя и окрестностей. К|publisher=Narod.ru|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20120918044126/http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/k.htm|archive-date=2012-09-18|dead-url=no|accessdate=2017-01-20}}</ref>. Започнува јужно од автопатот Јалта-Севастопол, тече кон југ, формирајќи плитко дол <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://patfoto-alexs.blogspot.com/2013/04/blog-post.html|title=Золотая балка|publisher=Балаклава Сити|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20190701163937/http://patfoto-alexs.blogspot.com/2013/04/blog-post.html|archive-date=2019-07-01|dead-url=no|accessdate=2019-07-01}}</ref>. '''Пелагос''' е десната притока на Балаклава. Изворите беа на источната падина на сега ископаната планина, лоцирана на еден километар јужно од селото Ушаковка, тече по патот Севастопол-Балаклава, на реката беа создадени неколку езерца. Пелагос на грчки значи ''море'' <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/p.htm|title=Топонимы Севастополя и окрестностей. П|publisher=Narod.ru|language=|archive-url=https://archive.is/20121225062332/http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/p.htm|archive-date=2012-12-25|dead-url=no|accessdate=2019-07-01}}</ref>. '''Кун''' е една од варијантите на името (исто така пронајден '''Охун''' ) на левата компонента на реката. Тече низ североисточниот дел на Балаклава. Голем број истражувачи го поврзуваат ова име со името на античките луѓе на телото - ''Хун'', чии претставници наводно би можеле да живеат во оваа област. Поверојатна варијанта на потеклото на името е од иранскиот ''хун'', што значи ''извор, резервоар''<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/h.htm|title=Топонимы Севастополя и окрестностей. Х|publisher=Narod.ru|language=|archive-url=https://web.archive.org/web/20210109135920/http://geokrym.narod.ru/sevtoponim/h.htm|archive-date=2021-01-09|dead-url=no|accessdate=2019-07-01}}</ref>. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Реки кои се влеваат во Црното Море]] ieb4p5lgmsub77p7gmk7wzareqn9yj0 0 1305315 4803417 2022-08-19T15:03:22Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/114557909|Барабой (река)]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Baraboy1.jpg|мини|Барабој]] '''Барабој''' ( {{Lang-uk|Барабой}} ) - река во регионот [[Одеска Област|Одеса во]] [[Украина]]. Во текот на летото, реката делумно пресушува. Се однесува на [[Црно Море|сливот на Црното Море]]. На реката Барабој кај Теплодар била изградена акумулацијата Барабој. == Проток == [[Податотека:Baraboy2.JPG|врска=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Baraboy2.JPG/220px-Baraboy2.JPG|лево|мини| Барабој се влева во Црното Море]] Покрај реката Барабој се наоѓаат повеќе села: Грибовка, Далник, Барабој, Новоградковка, Доброалександровка и други. == Приказна == Некогаш, реката Барабој била голема и полно тече, а по неа имало пловидба. Во реката имало морски и речни риби. Во нашево време, реката стана плитка, на места пресуши, бројот на риби значително се намали. == Литература == * Ресурси на површинските води на СССР. Опис на реките и езерата и пресметки на главните карактеристики на нивниот режим. - V. 6. Украина и Молдавија. Проблем. 1. Западна Украина и Молдавија (без сливот на реката Днестар). - Л., Гидрометеоиздат, 1978. - 254-257 стр. [[Категорија:Реки кои се влеваат во Црното Море]] kwrmtuavnhugrjhrue58rl4qghfrg7i 4803418 4803417 2022-08-19T15:04:09Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Baraboy1.jpg|мини|Барабој]] '''Барабој''' ( {{Lang-uk|Барабой}} ) - река во регионот [[Одеска Област|Одеса во]] [[Украина]]. Во текот на летото, реката делумно пресушува. Се однесува на [[Црно Море|сливот на Црното Море]]. На реката Барабој кај Теплодар била изградена акумулацијата Барабој. == Проток == [[Податотека:Baraboy2.JPG|врска=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Baraboy2.JPG/220px-Baraboy2.JPG|лево|мини| Барабој се влева во Црното Море]] Покрај реката Барабој се наоѓаат повеќе села: Грибовка, Далник, Барабој, Новоградковка, Доброалександровка и други. == Приказна == Некогаш, реката Барабој била голема и полно тече, а по неа имало пловидба. Во реката имало морски и речни риби. Во нашево време, реката стана плитка, на места пресуши, бројот на риби значително се намали. == Литература == * Ресурси на површинските води на СССР. Опис на реките и езерата и пресметки на главните карактеристики на нивниот режим. - V. 6. Украина и Молдавија. Проблем. 1.Западна Украина и Молдавија (без сливот на реката Днестар). - Л., Гидрометеоиздат, 1978. - 254-257 стр. [[Категорија:Реки кои се влеваат во Црното Море]] 7bc82n16iafvrfkapuporap29ufy7yr 0 1305316 4803419 2022-08-19T15:06:15Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/115174139|Ярмук]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:PikiWiki Israel 1562 Naharayim- Israel-Jordan peace project נהריים.jpg|мини|Уништен мост на реката Јармук]] '''Јармук''' е река на [[Близок Исток|Блискиот Исток]] . Најголемата притока на реката [[Јордан (река)|Јордан]]. Една од ретките реки што не се сушат во областа. Должина - 70 км{{Се бара извор|26|5|2011}}. Годишниот проток на реката во просек изнесува 460 милиони м³.{{Се бара извор|26|5|2011}} Јармук ја формира границата меѓу [[Израел]] и [[Јордан]] поблиску до [[Јордан (река)|долината Јордан]], а исто така и меѓу [[Сирија]] и Јордан понатаму возводно. Потеклото е во јужна Сирија. Бреговите на реката се претежно стрмни. На сливот на реката Јармук во Јордан, во 1932 година била изградена [[Хидроелектрана|хидроцентралата]] {{Меѓујазична врска|Нахараим||he|נהריים}} , која работела до 1948 година<ref name="YnetMemoriesNaharaim">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4257322,00.html|title=זכרונות מנהריים: סיפור 'מחשמל' על גבורה וציונות|date=2012-07-20|publisher=[[Ynet]]|language=he|archive-url=https://web.archive.org/web/20120723000708/http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4257322,00.html|archive-date=2012-07-23|dead-url=yes|accessdate=2012-07-20}} (Надав Ман, «Воспоминания о Нахараим: „электризующий“ рассказ о героизме и сионизме»)</ref>. На бреговите на оваа река, на 20 август [[636|636 година]] се случила [[Битка кај Јармук|битката кај Јармук]], во која муслиманите им нанеле решавачки пораз на [[Византија|византиските]] трупи во борбата за Сирија и Палестина<ref name="myisrael">{{Наведена мрежна страница|url=http://myisrael.lugovsa.net/history/muslim1.htm|title=Период Галута. Первый мусульманский период в Палестине. Алекс Луговской|archive-url=https://web.archive.org/web/20090415181600/http://myisrael.lugovsa.net/history/muslim1.htm|archive-date=2009-04-15|dead-url=yes|accessdate=2010-10-11}}</ref>. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Погранични реки]] [[Категорија:Реки во Израел]] [[Категорија:Реки во Јордан]] [[Категорија:Реки во Сирија]] lm7nqf34u6c1vdfi7la5a095jnjx3dw 4803420 4803419 2022-08-19T15:07:53Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:PikiWiki Israel 1562 Naharayim- Israel-Jordan peace project נהריים.jpg|мини|Уништен мост на реката Јармук]] '''Јармук''' е река на [[Близок Исток|Блискиот Исток]] . Најголемата притока на реката [[Јордан (река)|Јордан]]. Една од ретките реки што не се сушат во областа. Должина - 70 км{{Се бара извор|26|5|2011}}. Годишниот проток на реката во просек изнесува 460 милиони м³.{{Се бара извор|26|5|2011}} Јармук ја формира границата меѓу [[Израел]] и [[Јордан]] поблиску во [[Јордан (река)|долината Јордан]], а исто така и меѓу [[Сирија]] и Јордан понатаму возводно. Потеклото е во јужна Сирија. Бреговите на реката се претежно стрмни. На сливот на реката Јармук во Јордан, во 1932 година била изградена [[Хидроелектрана|хидроцентралата]] {{Меѓујазична врска|Нахараим||he|נהריים}} , која работела до 1948 година<ref name="YnetMemoriesNaharaim">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4257322,00.html|title=זכרונות מנהריים: סיפור 'מחשמל' על גבורה וציונות|date=2012-07-20|publisher=[[Ynet]]|language=he|archive-url=https://web.archive.org/web/20120723000708/http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4257322,00.html|archive-date=2012-07-23|dead-url=yes|accessdate=2012-07-20}} (Надав Ман, «Воспоминания о Нахараим: „электризующий“ рассказ о героизме и сионизме»)</ref>. На бреговите на оваа река, на 20 август [[636|636 година]] се случила [[Битка кај Јармук|битката кај Јармук]], во која муслиманите им нанеле решавачки пораз на [[Византија|византиските]] трупи во борбата за Сирија и Палестина<ref name="myisrael">{{Наведена мрежна страница|url=http://myisrael.lugovsa.net/history/muslim1.htm|title=Период Галута. Первый мусульманский период в Палестине. Алекс Луговской|archive-url=https://web.archive.org/web/20090415181600/http://myisrael.lugovsa.net/history/muslim1.htm|archive-date=2009-04-15|dead-url=yes|accessdate=2010-10-11}}</ref>. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Погранични реки]] [[Категорија:Реки во Израел]] [[Категорија:Реки во Јордан]] [[Категорија:Реки во Сирија]] bilic9j5i0tstjrkd1byqr027xcz7it 0 1305317 4803421 2022-08-19T15:16:57Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/121451304|Псезуапсе]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Lazarevskoe River Psezuapse.jpg|мини|Лазаревска река Псезуапсе]] '''Псезуапсе''' е река во областа Лазаревски во градот [[Сочи]], [[Краснодарски Крај|Краснодарска територија]]. Четврта најдолга река во градот, по [[Мзимта]], Шаке и Сочи. Должината на реката е 39 km, сливното подрачје е 290 km² . Се влева во [[Црно Море|Црното Море]] (уста) на територијата на микродистриктот Лазаревское. Други населби по неговото течение се Алексеевка, Тхагапш, Марино, Хакуч (напуштено село). == Етимологија == Етимологијата на името на реката има неколку толкувања. Според најпознатата верзија, името на реката е преведено од [[Адигејски јазик|адигескиот јазик]] како „светла вода“ или „добра вода“. Според други извори, преводот изгледа како „река со добра вода“. Современото име на реката е донекаде искривено, па можна е друга етимолошка варијанта, како „река со добра вода“ или „вода на добра река“ <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://budetinteresno.info/toponim/pcezuapce___pcezuepcezuape_.htm|title=Псезуапсе (Псезюе, Псезюапе)|archive-url=https://web.archive.org/web/20180829001844/http://budetinteresno.info/toponim/pcezuapce___pcezuepcezuape_.htm|archive-date=2018-08-29|dead-url=no|accessdate=2018-08-28}}</ref>. Исто така, постои претпоставка дека хидронимот се заснова на {{Lang-ady|Псыдыупс}} - „река од пијавици“. == Главни притоки == ; Лево * Хаџуко * Бабучек ; Десно * Алхаса * бџижу * Хекуаи == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Реки кои се влеваат во Црното Море]] drulrch1gi52fjlkmuagr3js7mpc7me 4803422 4803421 2022-08-19T15:17:34Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Lazarevskoe River Psezuapse.jpg|мини|Лазаревска река Псезуапсе]] '''Псезуапсе''' е река во областа Лазаревски во градот [[Сочи]], [[Краснодарски Крај|Краснодарска територија]]. Четврта најдолга река во градот, по [[Мзимта]], Шаке и Сочи. Должината на реката е 39 км, сливното подрачје е 290 км² . Се влева во [[Црно Море|Црното Море]] (уста) на територијата на микродистриктот Лазаревское. Други населби по неговото течение се Алексеевка, Тхагапш, Марино, Хакуч (напуштено село). == Етимологија == Етимологијата на името на реката има неколку толкувања. Според најпознатата верзија, името на реката е преведено од [[Адигејски јазик|адигескиот јазик]] како „светла вода“ или „добра вода“. Според други извори, преводот изгледа како „река со добра вода“. Современото име на реката е донекаде искривено, па можна е друга етимолошка варијанта, како „река со добра вода“ или „вода на добра река“ <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://budetinteresno.info/toponim/pcezuapce___pcezuepcezuape_.htm|title=Псезуапсе (Псезюе, Псезюапе)|archive-url=https://web.archive.org/web/20180829001844/http://budetinteresno.info/toponim/pcezuapce___pcezuepcezuape_.htm|archive-date=2018-08-29|dead-url=no|accessdate=2018-08-28}}</ref>. Исто така, постои претпоставка дека хидронимот се заснова на {{Lang-ady|Псыдыупс}} - „река од пијавици“. == Главни притоки == ; Лево * Хаџуко * Бабучек ; Десно * Алхаса * бџижу * Хекуаи == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Реки кои се влеваат во Црното Море]] kaokhos7rtomflbhsesxkkz6nohh3vv 0 1305318 4803435 2022-08-19T16:47:21Z Vlad5250 77190 Создадена страница со: {{Инфокутија извршна власт | власт_назив = Кабинет на Министрите на Украина | матичен_назив = {{lang-uk|Кабінет Міністрів України}} | слика = Cabinet of Ministers of Ukraine.svg | големина_слика = 280px | опис = | алт = | воспоставена = | распуштена = | др... wikitext text/x-wiki {{Инфокутија извршна власт | власт_назив = Кабинет на Министрите на Украина | матичен_назив = {{lang-uk|Кабінет Міністрів України}} | слика = Cabinet of Ministers of Ukraine.svg | големина_слика = 280px | опис = | алт = | воспоставена = | распуштена = | држава = {{UKR}} | уредување = | водач_назив = [[Премиер на Украина|премиер]] | именува = [[Врховна Рада|Врховната Рада на Украина]] на предлог на [[Претседател на Украина|Претседателот на Украина]] | главен_орган = | министерства = [[Министерства на Украина|17]] | одговара_пред = [[Претседател на Украина|Претседателот на Украина]] и [[Врховна Рада|Врховната Рада на Украина]] | буџет = | адреса = [[Улица Михајло Хрушевски (Киев)|Улица Михајло Хрушевски]] 12/2, [[Киев]], [[Украина]] | мрежно_место = {{URL|https://www.kmu.gov.ua|https://www.kmu.gov.ua}} }} '''Кабинет на Министрите на Украина''' — највисокото [[Извршна власт|извршно тело]] во [[Украина]]. Шефот на Кабинетот на Министрите е [[Премиер на Украина|премиерот]], кој го именува [[Врховна Рада|Врховната Рада на Украина]] на предлог на [[Претседател на Украина|Претседателот на Украина]]. Вицепремиери се првиот вицепремиер и пет вицепремиери. Кабинетот вклучува и министри кои раководат со релевантните министерства и [[Министер без ресор|министер „без ресор“]] (министер на Кабинетот на Министрите на Украина), кој не раководи со министерство, но има право да гласа на владините состаноци.<ref>[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/794-18 Про Кабінет Міністрів України] {{uk}}</ref> == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://www.kmu.gov.ua Службено мрежно место] {{uk}} {{Украина-никулец}} [[Категорија:Управување со Украина]] [[Категорија:Кабинети по земја]] kqmnb7i0hgyc6mltprjlzjgs6ukm3v3 0 1305319 4803438 2022-08-19T16:51:27Z Vlad5250 77190 Пренасочување кон [[Кабинет на Министрите на Украина]] wikitext text/x-wiki #ПРЕНАСОЧУВАЊЕ [[Кабинет на Министрите на Украина]] ncjm2k4k79fqp7bev4c1ohfmm4e1qmw 101 1305320 4803447 2022-08-19T17:14:13Z 77.29.98.193 Оче наш, кој си на небесата, да се свети името Твое; да дојде царството Твое; да биде волјата Твоја како на небото, така и на Земјата. Лебот наш насушен дај ни го денес, и прости нѝ ги долговите наши, како што им ги проштаваме на нашите должници. И не нѐ воведувај во искушение, но избави нѐ од лукавиот, зашто Твое е царството и силата и славата. Во името на Отецот, Синот и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови. Амин 🙏🙏🙏 wikitext text/x-wiki Оче наш, кој си на небесата, да се свети името Твое; да дојде царството Твое; да биде волјата Твоја како на небото, така и на Земјата. Лебот наш насушен дај ни го денес, и прости нѝ ги долговите наши, како што им ги проштаваме на нашите должници. И не нѐ воведувај во искушение, но избави нѐ од лукавиот, зашто Твое е царството и силата и славата. Во името на Отецот, Синот и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови. Амин 🙏🙏🙏 mmiipu9dpjg14dgbmil3o1i5udmjxwn 4803449 4803447 2022-08-19T17:14:52Z 77.29.98.193 /* Молитва Оче наш на македонски */ ново заглавие wikitext text/x-wiki Оче наш, кој си на небесата, да се свети името Твое; да дојде царството Твое; да биде волјата Твоја како на небото, така и на Земјата. Лебот наш насушен дај ни го денес, и прости нѝ ги долговите наши, како што им ги проштаваме на нашите должници. И не нѐ воведувај во искушение, но избави нѐ од лукавиот, зашто Твое е царството и силата и славата. Во името на Отецот, Синот и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови. Амин 🙏🙏🙏 == Молитва Оче наш на македонски == Оче наш, кој си на небесата, да се свети името Твое; да дојде царството Твое; да биде волјата Твоја како на небото, така и на Земјата. Лебот наш насушен дај ни го денес, и прости нѝ ги долговите наши, како што им ги проштаваме на нашите должници. И не нѐ воведувај во искушение, но избави нѐ од лукавиот, зашто Твое е царството и силата и славата. Во името на Отецот, Синот и Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови. Амин 🙏🙏🙏 [[Special:Contributions/77.29.98.193|77.29.98.193]] <small>([[User talk:77.29.98.193|разговор]])</small> 19:14, 19 август 2022 (CEST) 51ms6y184or6nblh9cu9f3d4ad14vzd 0 1305321 4803493 2022-08-19T18:53:28Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/121493495|Коси (река)]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Kosi River, Jim Corbett National Park, Ramnagar, Uttarakhand.jpeg|мини|Во близина на Националниот парк Корбет, Индија]] '''Коси''' е река во [[Непал]] ( Источен регион ) и [[Индија]] ( [[Бихар]] ). Една од најголемите притоки на [[Ганг]]. Се формира на сливот на реките Сон-Коси и Арун . Должината е 730км, површината на сливот е 86.900 км² <ref name="БРЭ">[https://bigenc.ru/geography/text/2101004 КОСИ] {{Wayback|url=https://bigenc.ru/geography/text/2101004|date=20200930050528}} // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2016); Дата обращения: 07.09.2021</ref>. Коси има просечен проток на вода од 1770м³/с <ref name="БРЭ" /> .Реката се напојува со снежниот глечер во горниот тек и дожд во долниот тек. [[Податотека:Barun_Valley_-_Nghe.jpg|врска=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Barun_Valley_-_Nghe.jpg/220px-Barun_Valley_-_Nghe.jpg|лево|мини| Падините на клисурата Коси]] Во текот на изминатите 250 години, Коси го префрлило своето устие за повеќе од 120 километри од исток кон запад <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://ponce.sdsu.edu/kosi_river_india.html|title=Ponce.sdsu.edu|last=|date=|work=ponce.sdsu.edu|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211009111751/http://ponce.sdsu.edu/kosi_river_india.html|archive-date=2021-10-09|dead-url=no|accessdate=2021-09-07}}</ref> . Тоа се должи на големото количество на големи врнежи кои се носат од планините, кои постепено се таложат кога ќе навлезат во рамнината. Интензивното таложење во долниот тек го зголемува коритото на реката, што при поплави доведува до ерозија на брегот и, во крајна линија, промена на каналот. == поплави == [[Податотека:Flooded_Bihar.JPG|врска=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Flooded_Bihar.JPG/220px-Flooded_Bihar.JPG|мини| Поплави во северниот дел на Бихар, Индија]] Реката Коси е позната како „Планината [[Бихар]] “, бидејќи нејзините поплави секоја година погодуваат околу 21.000 км² земјиште, што сериозно ѝ штети на економијата. Стандардниот проток на вода за Коси е приближно 2,66 м³ во секунда. За време на поплава, оваа бројка може да се зголеми до 18 пати. Најголемата поплава се случила на 24 август 1954 година - со брзина од 24.200м³ во секунда. На 18 август 2008 година, Коси поплавил напуштен канал во близина на непалско-индиската граница. Околу 2,7 милиони луѓе биле погодени. Владата во Бихар свикала технички комитет за справување со поплавите.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.indianexpress.com/news/Experts-fear-Kosi-may-have-changed-course/357136/|title=Experts fear Kosi may have changed course — Indian Express|last=|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20090707115027/http://www.indianexpress.com/news/Experts-fear-Kosi-may-have-changed-course/357136/|archive-date=2009-07-07|dead-url=yes|accessdate=2015-03-30}}</ref><gallery class="center"> The Kosi, August 8, 2008.jpg|Бихар пред поплава The Kosi, August 24, 2008.jpg|По поплавата </gallery> == Спорт == Патот од Катманду, стигнувајќи до пешачките патеки до Монт Еверест, поминува низ 4 главни притоки на Коси. Базарот Намче, кој се наоѓа во близина на тибетската граница на Непал (во близина на Јужниот камп под падината на Монт Еверест) е главниот туристички центар во планинскиот дел на долината Коси. Постојат трки со комерцијални бродови ( рафтинг ) покрај реката Коси, како и трки со кану. Коси има [[Брзаци|е брза река]] од класа 4-5. Крапови често се наоѓаат во [[Хималаи|хималајските]] реки, вклучувајќи го и Коси, на надморска височина до 1650 м. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Притоки на Ганг]] gmu5zxjm16l091ians547gbrhas6fzw 4803494 4803493 2022-08-19T18:54:13Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Kosi River, Jim Corbett National Park, Ramnagar, Uttarakhand.jpeg|мини|Во близина на Националниот парк Корбет, Индија]] '''Коси''' е река во [[Непал]] ( Источен регион ) и [[Индија]] ( [[Бихар]] ). Една од најголемите притоки на [[Ганг]]. Се формира на сливот на реките Сон-Коси и Арун. Должината е 730 км, површината на сливот е 86.900 км² <ref name="БРЭ">[https://bigenc.ru/geography/text/2101004 КОСИ] {{Wayback|url=https://bigenc.ru/geography/text/2101004|date=20200930050528}} // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2016); Дата обращения: 07.09.2021</ref>. Коси има просечен проток на вода од 1770м³/с <ref name="БРЭ" />. Реката се напојува со снежниот глечер во горниот тек и дожд во долниот тек. [[Податотека:Barun_Valley_-_Nghe.jpg|врска=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Barun_Valley_-_Nghe.jpg/220px-Barun_Valley_-_Nghe.jpg|лево|мини| Падините на клисурата Коси]] Во текот на изминатите 250 години, Коси го префрлило своето устие за повеќе од 120 километри од исток кон запад <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://ponce.sdsu.edu/kosi_river_india.html|title=Ponce.sdsu.edu|last=|date=|work=ponce.sdsu.edu|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211009111751/http://ponce.sdsu.edu/kosi_river_india.html|archive-date=2021-10-09|dead-url=no|accessdate=2021-09-07}}</ref> . Тоа се должи на големото количество на големи врнежи кои се носат од планините, кои постепено се таложат кога ќе навлезат во рамнината. Интензивното таложење во долниот тек го зголемува коритото на реката, што при поплави доведува до ерозија на брегот и, во крајна линија, промена на каналот. == поплави == [[Податотека:Flooded_Bihar.JPG|врска=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Flooded_Bihar.JPG/220px-Flooded_Bihar.JPG|мини| Поплави во северниот дел на Бихар, Индија]] Реката Коси е позната како „Планината [[Бихар]]“, бидејќи нејзините поплави секоја година погодуваат околу 21.000 км² земјиште, што сериозно ѝ штети на економијата. Стандардниот проток на вода за Коси е приближно 2,66 м³ во секунда. За време на поплава, оваа бројка може да се зголеми до 18 пати. Најголемата поплава се случила на 24 август 1954 година - со брзина од 24.200м³ во секунда. На 18 август 2008 година, Коси поплавил напуштен канал во близина на непалско-индиската граница. Околу 2,7 милиони луѓе биле погодени. Владата во Бихар свикала технички комитет за справување со поплавите.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.indianexpress.com/news/Experts-fear-Kosi-may-have-changed-course/357136/|title=Experts fear Kosi may have changed course — Indian Express|last=|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20090707115027/http://www.indianexpress.com/news/Experts-fear-Kosi-may-have-changed-course/357136/|archive-date=2009-07-07|dead-url=yes|accessdate=2015-03-30}}</ref><gallery class="center"> The Kosi, August 8, 2008.jpg|Бихар пред поплава The Kosi, August 24, 2008.jpg|По поплавата </gallery> == Спорт == Патот од Катманду, стигнувајќи до пешачките патеки до Монт Еверест, поминува низ 4 главни притоки на Коси. Базарот Намче, кој се наоѓа во близина на тибетската граница на Непал (во близина на Јужниот камп под падината на Монт Еверест) е главниот туристички центар во планинскиот дел на долината Коси. Постојат трки со комерцијални бродови ( рафтинг ) покрај реката Коси, како и трки со кану. Коси има [[Брзаци|е брза река]] од класа 4-5. Крапови често се наоѓаат во [[Хималаи|хималајските]] реки, вклучувајќи го и Коси, на надморска височина до 1650 м. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Притоки на Ганг]] hda668xdd17r0hcno0naha96lch67dm 0 1305322 4803497 2022-08-19T18:58:44Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/108088184|Кудепста (река)]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Canyon of Kudepsta.jpg|мини|Кањонот Кудепста]] '''Кудепста''' е река во областа Хостински во урбаниот округ [[Сочи]], [[Краснодарски Крај|територијата Краснодар во]] [[Русија]]. [[Податотека:Relief Map of Krasnodarski Krai.png|мини|Релјефна карта на Краснодарски крај]] Должината на реката е 23 км. Сливното подрачје е 85,4 <ref name="ГВР" /> км². Просечен проток на вода — 3,39 м³/с. Изворот се наоѓа на падините на гребенот Ефрем. Тече низ кањонот Кудепстински. Се влева во [[Црно Море|Црното Море]] . '''Притоки:''' * Псахо (LB) == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Реки кои се влеваат во Црното Море]] ts32wlnf7tlul21112k4l3rxg3n6gst 4803498 4803497 2022-08-19T19:00:26Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Canyon of Kudepsta.jpg|мини|Кањонот Кудепста]] '''Кудепста''' е река во областа Хостински во урбаниот округ [[Сочи]], [[Краснодарски Крај|територијата Краснодар во]] [[Русија]]. [[Податотека:Relief Map of Krasnodarski Krai.png|мини|Релјефна карта на Краснодарски крај]] Должината на реката е 23 км.<ref>{{Наведено списание|last=Столбовой|first=В. С.|date=2018|title=Единый государственный реестр лесных почв России|url=http://dx.doi.org/10.1134/s2587556618060158|journal=Izvestiya Rossiiskoi Akademii Nauk Seriya Geograficheskaya|issue=6|pages=102–109|doi=10.1134/s2587556618060158|issn=2587-5566}}</ref> Сливното подрачје е 85,4 <ref name="ГВР" /> км². Просечен проток на вода — 3,39 м³/с. Изворот се наоѓа на падините на гребенот Ефрем. Тече низ кањонот Кудепстински. Се влева во [[Црно Море|Црното Море]]. '''Притоки:''' * Псахо (LB) == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Реки кои се влеваат во Црното Море]] 8q68gzselmsgbl7asykxqccf92bkk43 0 1305323 4803531 2022-08-19T19:10:10Z Пакко 4588 Создадена страница со: {{Другизначења4|село во Разградско|останати значења|Самоил (појаснување)}} {{Инфокутија Населено место | name = Самоил | native_name = Самуил | native_name_lang = bg | settlement_type = село | image_skyline = | image_caption = | image_flag = | image_shield = |... wikitext text/x-wiki {{Другизначења4|село во Разградско|останати значења|Самоил (појаснување)}} {{Инфокутија Населено место | name = Самоил | native_name = Самуил | native_name_lang = bg | settlement_type = село | image_skyline = | image_caption = | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Самоил во Бугарија | latd =43 |latm =30 |lats =38.56 |latNS =N | longd =26 |longm =44 |longs =16.87 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Разград (област)|Разград]] | subdivision_type2 = Општина | subdivision_name2 = [[Самоил (општина)|Самоил]] | leader_party = [[ДПС]] | leader_title = Градоначалник | leader_name = Џевдет Азис | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 13,731 | elevation_m = 501 | population_total = 1.527 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 7454 | area_code = +359 08477 | website = {{URL|www.samuil.eu}} }} '''Самоил''' ({{lang-bg|Самуил}}) — село во Североисточна [[Бугарија]], административен центар на општината [[Самоил (општина)|Самоил]] во [[Разград (област)|Разградската Област]]. Има население од околу 1.527 жители (2022).<ref>[https://www.grao.bg/tna/t41nm-15-06-2022_2.txt Таблица на адресно регистрираните по постоянен и по настоящ адрес лица] oт дата 15.06.2022 г.</ref> == Географија == Селото се наоѓа на Лудогорската висорамнина среде Самоиловите височини. Тоа е важен железнички јазол. == Историја == Старото име на селото било '''Ашиклар''' или '''’ш’клар''' по [[турски јазик|турски]]. Во периодот [[1866]]-[[1867]] година со изградбата на железничката линија на правецот [[Варна]]—[[Русе]], малата населба Ашиклар станала станица од големо значење за околината. По Ослободувањето на Бугарија во селото се населиле и Бугари. Во [[1934]] година со министерска наредба селото било преименувано во '''Самоил'''.<ref>Мичев, Николай. Речник на имената и статута на населените места в България 1878 – 2004. София, ИК „Петър Берон: Изток-Запад“, 2005. ISBN 954-321-071-3.</ref> Во [[1948]] година започнала изградбата на првата „републиканска железница“, за градовите [[Исперих]], [[Дулово]] и [[Силистра]] (првично била изградена само до Дулово, подоцна со текот на времето била проширена до Силистра), што дополнително го зајакнало значењето на селото Самоил за реонот и неговиот економски развој. Така, блиските села Хрсово, Гољама Вода и Богданци имаат постојки на новоизградената железничка линија, а тука патниците можат да се поврзат со возови во сите три правци [[Силистра]], [[Варна]] и [[Русе]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[http://samuil.eu/Официјална веб-страница на општина Самоил] {{Населено место-Бугарија-никулец}} [[Категорија:Села во Бугарија]] 4ufvztt4fa5lgndalfn4tge3xfke2r6 4803580 4803531 2022-08-19T19:24:16Z Пакко 4588 добавени Културни и природни обележја + нов сайт https://samuil.bg/ wikitext text/x-wiki {{Другизначења4|село во Разградско|останати значења|Самоил (појаснување)}} {{Инфокутија Населено место | name = Самоил | native_name = Самуил | native_name_lang = bg | settlement_type = село | image_skyline = | image_caption = | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Самоил во Бугарија | latd =43 |latm =30 |lats =38.56 |latNS =N | longd =26 |longm =44 |longs =16.87 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Разград (област)|Разград]] | subdivision_type2 = Општина | subdivision_name2 = [[Самоил (општина)|Самоил]] | leader_party = [[ДПС]] | leader_title = Градоначалник | leader_name = Џевдет Азис | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 13,731 | elevation_m = 501 | population_total = 1.527 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 7454 | area_code = +359 08477 | website = {{URL|www.samuil.bg}} }} '''Самоил''' ({{lang-bg|Самуил}}) — село во Североисточна [[Бугарија]], административен центар на општината [[Самоил (општина)|Самоил]] во [[Разград (област)|Разградската Област]]. Има население од околу 1.527 жители (2022).<ref>[https://www.grao.bg/tna/t41nm-15-06-2022_2.txt Таблица на адресно регистрираните по постоянен и по настоящ адрес лица] oт дата 15.06.2022 г.</ref> == Географија == Селото се наоѓа на Лудогорската висорамнина среде Самоиловите височини. Тоа е важен железнички јазол. == Историја == Старото име на селото било '''Ашиклар''' или '''’ш’клар''' по [[турски јазик|турски]]. Во периодот [[1866]]-[[1867]] година со изградбата на железничката линија на правецот [[Варна]]—[[Русе]], малата населба Ашиклар станала станица од големо значење за околината. По Ослободувањето на Бугарија во селото се населиле и Бугари. Во [[1934]] година со министерска наредба селото било преименувано во '''Самоил'''.<ref>Мичев, Николай. Речник на имената и статута на населените места в България 1878 – 2004. София, ИК „Петър Берон: Изток-Запад“, 2005. ISBN 954-321-071-3.</ref> Во [[1948]] година започнала изградбата на првата „републиканска железница“, за градовите [[Исперих]], [[Дулово]] и [[Силистра]] (првично била изградена само до Дулово, подоцна со текот на времето била проширена до Силистра), што дополнително го зајакнало значењето на селото Самоил за реонот и неговиот економски развој. Така, блиските села Хрсово, Гољама Вода и Богданци имаат постојки на новоизградената железничка линија, а тука патниците можат да се поврзат со возови во сите три правци [[Силистра]], [[Варна]] и [[Русе]]. == Културни и природни обележја == *Статуата на цар [[Цар Самоил|Самоил]] во чест на кого е именувано селото, која се наоѓа во центарот во близина на железничката станица. *шумата „Колчакова корија“ == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[http://samuil.bg/ Официјална веб-страница на општина Самоил] {{Населено место-Бугарија-никулец}} [[Категорија:Села во Бугарија]] q9o8uuj9zl72hh74celz5m42zo3yged 0 1305324 4803601 2022-08-19T19:59:30Z Пакко 4588 Создадена страница со: {{Инфокутија Населено место | name = Горна Малина | native_name = Горна Малина | native_name_lang = bg | settlement_type = село | image_skyline = Gorna-Malina-village.JPG | image_caption = Поглед на селото Горна Малина | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Буга... wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место | name = Горна Малина | native_name = Горна Малина | native_name_lang = bg | settlement_type = село | image_skyline = Gorna-Malina-village.JPG | image_caption = Поглед на селото Горна Малина | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Горна Малина во Бугарија | latd =42 |latm =41 |lats =30.42 |latNS =N | longd =23 |longm =42 |longs =31.95 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Софија (област)|Софија]] | subdivision_type2 = Општина | subdivision_name2 = [[Горна Малина (општина)|Горна Малина]] | leader_party = независен | leader_title = Градоначалник | leader_name = Ангел Жиланов | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 14,064 | elevation_m = 620 | population_total = 1.633 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 2131 | area_code = +359 07152 | website = {{URL|www.gornamalina.eu}} }} '''Горна Малина''' ({{lang-bg|Горна Ма́лина}}) — село во Западна [[Бугарија]], административен центар на општината [[Горна Малина (општина)|Горна Малина]] во [[Софиja (област)|Софиската Област]]. Има население од околу 1.633 жители (2022).<ref>[https://www.grao.bg/tna/t41nm-15-06-2022_2.txt Таблица на адресно регистрираните по постоянен и по настоящ адрес лица] oт дата 15.06.2022 г.</ref> == Географија == Селото се наоѓа на источниот крај на [[Софиско Поле|Софиското Поле]], на 33 километри од главниот град [[Софија]]. Во близина на селото минуваат Подбалканскиот пат и пругата [[Софија]]—[[Бургас]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[https://www.gornamalina.eu/newsite/Официјална веб-страница на општина Горна Малина] {{Населено место-Бугарија-никулец}} [[Категорија:Села во Бугарија]] i411jlscoa0v5m71u6gjkcgbwi03xhs 4803751 4803601 2022-08-20T05:56:03Z P.Nedelkovski 47736 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место | name = Горна Малина | native_name = Горна Малина | native_name_lang = bg | settlement_type = село | image_skyline = Gorna-Malina-village.JPG | image_caption = Поглед на селото Горна Малина | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Горна Малина во Бугарија | latd =42 |latm =41 |lats =30.42 |latNS =N | longd =23 |longm =42 |longs =31.95 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Софиja (област)|Софија]] | subdivision_type2 = Општина | subdivision_name2 = [[Горна Малина (општина)|Горна Малина]] | leader_party = независен | leader_title = Градоначалник | leader_name = Ангел Жиланов | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 14,064 | elevation_m = 620 | population_total = 1.633 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 2131 | area_code = +359 07152 | website = {{URL|www.gornamalina.eu}} }} '''Горна Малина''' ({{lang-bg|Горна Ма́лина}}) — село во Западна [[Бугарија]], административен центар на општината [[Горна Малина (општина)|Горна Малина]] во [[Софиja (област)|Софиската Област]]. Има население од околу 1.633 жители (2022).<ref>[https://www.grao.bg/tna/t41nm-15-06-2022_2.txt Таблица на адресно регистрираните по постоянен и по настоящ адрес лица] oт дата 15.06.2022 г.</ref> == Географија == Селото се наоѓа на источниот крај на [[Софиско Поле|Софиското Поле]], на 33 километри од главниот град [[Софија]]. Во близина на селото минуваат Подбалканскиот пат и пругата [[Софија]]—[[Бургас]]. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[https://www.gornamalina.eu/newsite/Официјална веб-страница на општина Горна Малина] {{Населено место-Бугарија-никулец}} [[Категорија:Села во Бугарија]] ofwgqzbv6ndkkwt01ruj7uma3o99mhp 0 1305326 4803631 2022-08-19T20:37:50Z Bjankuloski06 332 Bjankuloski06 ја премести страницата [[Римска книжевност]] на [[Латинска книжевност]] презапишувајќи врз пренасочување wikitext text/x-wiki #пренасочување [[Латинска книжевност]] f34iwvp1nx44b6y615xeijer611wp3y 1 1305327 4803633 2022-08-19T20:37:50Z Bjankuloski06 332 Bjankuloski06 ја премести страницата [[Разговор:Римска книжевност]] на [[Разговор:Латинска книжевност]] wikitext text/x-wiki #пренасочување [[Разговор:Латинска книжевност]] 97ghy3ieypmd7aa3eqolcdi8ghb1op2 14 1305328 4803637 2022-08-19T20:38:03Z Bjankuloski06 332 Создадена страница со: {{рв|Latin-language writers}} {{Категориски автоазбучник}} [[Категорија:Латинска книжевност]] [[Категорија:Писатели по јазик|Латински]] [[Категорија:Писатели од стариот век|Латински]] [[Категорија:Средновековни писатели|Латински]] wikitext text/x-wiki {{рв|Latin-language writers}} {{Категориски автоазбучник}} [[Категорија:Латинска книжевност]] [[Категорија:Писатели по јазик|Латински]] [[Категорија:Писатели од стариот век|Латински]] [[Категорија:Средновековни писатели|Латински]] 02e2dtugkqizu8jh3pilu2ra95nd6so 0 1305330 4803668 2022-08-19T21:20:36Z P.Nedelkovski 47736 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:en:Special:Redirect/revision/1099907627|Information society]]“ wikitext text/x-wiki '''Информациско општество''' - [[општество]] каде што користењето, [[Создавање содржина|создавањето]], [[Дистрибуција на информации|дистрибуцијата]], манипулацијата и [[Интегрирање на информации|интегрирањето]] на [[Информација|информациите]] е значајна активност.<ref>{{Наведена книга|title=The information master : Jean-Baptiste Colbert's secret state intelligence system|last=Soll, Jacob, 1968-|date=2009|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02526-8|oclc=643805520}}</ref> Нејзини главни двигатели се [[Информациски и комуникациски технологии|информациските и комуникациските технологии]], кои резултираа со брз раст на информациите во различноста и на некој начин ги менуваат сите аспекти на општествената организација, вклучително [[Образование|образованието]], [[Економија|економијата]], <ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] freely available at: https://youtube.com/watch?v=xR4sQ3f6tW8&list=PLtjBSCvWCU3rNm46D3R85efM0hrzjuAIg</ref> [[Здравје|здравството]], [[Влада|владата]], <ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] https://youtube.com/watch?v=KKGedDCKa68&list=PLtjBSCvWCU3rNm46D3R85efM0hrzjuAIg freely available at: https://canvas.instructure.com/courses/949415</ref> [[Војна|војувањето]] и нивоата на [[демократија]].<ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] freely available at :https://canvas.instructure.com/courses/949415</ref> Луѓето кои се способни да учествуваат во овој облик на општество понекогаш се нарекуваат или [[Корисник (сметаштво)|корисници на компјутер]] или дури и [[Дигитален граѓанин|дигитални граѓани]], дефинирани од К. Мосбергер како „Оние кои го користат Интернетот редовно и ефективно“. Ова е еден од десетината семрежни термини кои се идентификувани за да сугерираат дека луѓето влегуваат во нова и поинаква фаза на општеството.<ref name="Beniger 1986">{{Наведена книга|title=The Control Revolution: Technological and Economic Origins of the Information Society|title-link=The Control Revolution|last=Beniger|first=James R.|date=1986|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Mass.|author-link=James R. Beniger}}</ref> Некои од показателите на оваа постојана промена може да бидат технолошки, економски, професионални, просторни, културни или комбинација од сите овие.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Theories of the Information Society|last=Webster|first=Frank|date=2002|publisher=Routledge|location=Cambridge}}</ref> Информациското општество се смета за наследник на [[Индустриско општество|индустриското општество]]. Тесно поврзани концепти се [[постиндустриско општество|постиндустриското општество]] ([[постфордизам]]), [[Постмодерност|постмодерното]] општество, компјутерското општество и општеството на [[Општество на знаење|знаење]], телематското општество, [[Друштвото на спектаклот|општеството на спектаклот]] ([[постмодернизам]]), [[Информативна револуција|информациската револуција]] и [[Информациско доба|информациската ера]], [[Мрежно општество|мрежното општество]] ([[Мануел Кастелс]]) или дури и [[течна модерност]]. == Дефиниција == Во моментов не постои универзално прифатен концепт за тоа што точно може да се дефинира како информациско општество и што не треба да биде вклучено во поимот. Повеќето теоретичари се согласуваат дека промената може да се смета како започната некаде помеѓу 1970-тите, раните 1990-ти трансформации на Социјалистичкиот Исток, и периодот од 2000-тите, коj ги создаде повеќето од денешните мрежни принципи и кој моментално фундаментално го менува начинот на кој општествата функционираат. Информациската технологија оди подалеку од [[Интернет|интернетот]], бидејќи начелата на дизајнот и користењето на интернетот влијаат на други области, а има дискусии за тоа колку навистина е големо влијанието на одредени медиуми или специфични начини на производство. Френк Вебстер забележува пет главни видови на информации кои можат да се користат за дефинирање на информациското општество: технолошко, економско, професионално, просторно и културно.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Theories of the Information Society|last=Webster|first=Frank|date=2002|publisher=Routledge|location=Cambridge}}</ref> Според Вебстер, карактерот на информациите го променил начинот на кој живееме денес. Како се однесуваме се фокусира на теоретско знаење и информациите.<ref>Webster, F. (2006). Chapter 2: What is an information society? In ''Theories of the Information Society'', 3rd ed. (pp. 15-31). New York: Routledge.</ref> Касивулаја и Гомо (Универзитет Макерере) алудираат дека информациските општества се оние кои ја зголемиле нивната употреба на ИТ за економска, социјална, културна и политичка трансформација. Во 2005 година, владите ја потврдиле својата посветеност на основите на информациското општество во [[Туниска заложба|Туниската заложба]] и ја зацртале основата за спроведување и следење во Туниската агенда за информациско општество. Конкретно, Туниската агенда се однесува на прашањата за финансирање на ИКТ за развој и управување со интернет кои не можеле да се решат во првата фаза. Некои луѓе, како Антонио Негри, го карактеризираат информациското општество како општество во кое луѓето работат нематеријална работа.<ref>{{Наведување|title=Magic Lantern Empire: Reflections on Colonialism and Society|date=2017-12-31|journal=Magic Lantern Empire|pages=148–160|publisher=Cornell University Press|doi=10.7591/9780801468230-009|isbn=978-0-8014-6823-0}}</ref> Со ова, тие се чини дека се однесуваат на производство на знаење или културни артефакти. Еден проблем со овој модел е тоа што ја игнорира материјалната и суштински индустриската основа на општеството. Сепак, тоа укажува на проблем за работниците, имено колку креативни луѓе му требаат на ова општество за да функционира? На пример, можеби ви требаат само неколку врвни изведувачи, наместо плејада на неславни личности, бидејќи работата на тие изведувачи може лесно да се распредели, принудувајќи ги сите споредни играчи на дното на пазарот. Сега ''е'' вообичаено издавачите да ги промовираат само своите најпродавани автори и да се трудат да ги избегнат останатите — дури и ако нивните дела сè уште се продаваат. Филмовите сè повеќе и повеќе се оценуваат за понатамошна дистрибуција, според успешноста на нивниот прв викенд, што во многу случаи ја исклучува можноста за ширење на усни препораки. [[Мајкл Бакленд|Мајкл Бакланд]] ги карактеризира информациите во општеството во неговата книга ''Информации и општество.'' Бакланд ја изразува идејата дека информациите може различно да се толкуваат од личност до личност врз основа на искуствата на таа индивидуа.<ref>{{Наведена книга|title=Information in Society|last=Buckland|first=Michael|date=March 3, 2017|publisher=MIT Press}}</ref> Имајќи предвид дека метафорите и технологиите на информациите се движат напред во реципрочна врска, можеме да опишеме некои општества (особено [[Култура на Јапонија|јапонското општество]] ) како информациски општества бидејќи ги мислиме како такви. Зборот информација може да се толкува на многу различни начини. Според Бакланд во ''Информации и општество'', повеќето значења спаѓаат во три категории на човечкото знаење: информацијата како знаење, информацијата како процес и информацијата како нешто.<ref name=":1">{{Наведена книга|title=Information and Society|last=Buckland|first=Michael|publisher=MIT Press|year=2017|location=Cambridge, MA|pages=22}}</ref> == Растот на компјутерските информации во општеството == Растот на количината на технолошки посредувани информации е квантифициран на различни начини, вклучувајќи го и технолошкиот капацитет на општеството да складира информации, да комуницира информации и да пресметува информации.<ref>{{Наведено списание|last=Hilbert|first=M.|last2=Lopez|first2=P.|date=2011-02-10|title=The World's Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information|journal=Science|volume=332|issue=6025|pages=60–65|bibcode=2011Sci...332...60H|doi=10.1126/science.1200970|issn=0036-8075|pmid=21310967}}</ref> Се проценува дека светскиот технолошки капацитет за складирање информации пораснал од 2,6 (оптимално компресирани) [[Ексабајт|ексабајти]] во 1986 година, што е информациски еквивалент на помалку од еден [[CD|CD-ROM]] од 730 MB по лице во 1986 година (539 MB по лице), на 295 (оптимално компресирани) [[Бајт|ексабајти]] во 2007 година.<ref name="HilbertLopez2011">[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1200970 "The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), [[Science (journal)|Science]], 332(6025), 60-65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> Ова е информациски еквивалент на 60 [[Компактен диск|CD-ROM]] по лице во 2007 година <ref name="Hilbertvideo2011">[https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo "video animation on The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010]</ref> и претставува одржлива годишна стапка на раст од околу 25%. Светскиот комбиниран технолошки капацитет за примање информации преку еднонасочни [[Радиодифузија|дифузни]] мрежи имал информациски еквивалент на 174 весници по лице дневно во 2007 година.<ref name="HilbertLopez2011" /> Светскиот комбиниран ефективен капацитет за размена на информации преку двонасочни [[телекомуникации|телекомуникациски]] мрежи изнесувал 281 [[Петабајт|петабајти]] (оптимално компресирани) информации во 1986 година, 471 [[Бајт|петабајти]] во 1993 година, 2,2 (оптимално компресирани) [[Ексабајт|ексабајти]] во 2000 година и 65 (оптимално компресирани) [[Бајт|2007]], што е информациски еквивалент на 6 весници по лице дневно во 2007 година.<ref name="Hilbertvideo2011">[https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo "video animation on The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010]</ref> Светскиот технолошки капацитет за пресметување информации со човечко водени компјутери за општа намена пораснал од 3,0 × 10 ^ 8 MIPS во 1986 година, на 6,4 x 10 ^ 12 MIPS во 2007 година, доживувајќи ја најбрзата стапка на раст од над 60 % годишно во последните две децении.<ref name="HilbertLopez2011">[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1200970 "The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), [[Science (journal)|Science]], 332(6025), 60-65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> [[Џејмс Р. Бенигер|Џејмс Бенигер]] ја опишува потребата од информации во модерното општество на следниот начин: „Потребата за нагло зголемена контрола која произлезе од индустријализацијата на материјалните процеси преку примена на неживи извори на енергија веројатно е причина за брзиот развој на технологијата за автоматска повратна технологија во раниот индустриски период (1740-1830)“ (стр.&nbsp;174) „Дури и со засилена повратна контрола, индустријата не би можела да се развие без зголемените средства за обработка на материјата и енергијата, не само како влезови на суровините во производството, туку и како излези дистрибуирани до финалната потрошувачка“ (стр.&nbsp;175) <ref name="Beniger 1986">{{Наведена книга|title=The Control Revolution: Technological and Economic Origins of the Information Society|title-link=The Control Revolution|last=Beniger|first=James R.|date=1986|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Mass.|author-link=James R. Beniger}}</ref> == Развој на моделот на информациско општество == Еден од првите луѓе што работел на развој на концептот на информациското општество бил економистот [[Фриц Махлуп]]. Во 1933 година, Фриц Махлуп започнал да го проучува ефектот на патентите врз истражувањето. Неговата работа кулминирала со трудот ''Продукција и дистрибуција на знаење во САД'' во 1962 година. Оваа книга била широко прифатена<ref>Susan Crawford: "[http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=227258 The Origin and Development of a Concept: The Information Society]". ''Bull Med Libr Assoc.'' 71(4) October 1983: 380–385.</ref> и била преведена на [[Руски јазик|руски]] и [[Јапонски јазик|јапонски]]. Јапонците исто така го проучувале информациското општество (или ''jōhōka shakai'' ,[[:ja:情報化社会|情報化社会]]). Прашањето на технологиите и нивната улога во современото општество се дискутирани во научната литература користејќи низа ознаки и концепти. Овој дел воведува некои од нив. Идеите за знаење или [[информациска економија]], [[постиндустриско општество]], [[Постмодернизам|постмодерно]] општество, [[мрежно општество]], [[информациска револуција]], информациски капитализам, мрежен капитализам и слично, се дебатирале во последните неколку децении. Фриц Махлуп (1962) го вовел концептот на [[Економија на знаење|индустријата на знаење]]. Тој започнал да ги проучува ефектите на патентите врз истражувањето пред да разликува пет сектори од секторот на знаење: образование, истражување и развој, масовни медиуми, информациски технологии, информациски услуги. Врз основа на оваа категоризација тој пресметал дека во 1959 година 29% проценти од [[БНП]] во САД биле произведени во индустриите на знаење.<ref>{{Наведена книга|title=Proceedings of the 11th International Conference on Intellectual Capital, Knowledge Management and Organizational Learning|last=Rooney|first=Jim|publisher=Academic Conferences and Publishing International Limited|year=2014|isbn=978-1-910309-71-1|location=UK|pages=261}}</ref> <ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/productiondistri00mach|title=The Production and Distribution of Knowledge in the United States|last=Machlup|first=Fritz|date=1962|publisher=Princeton University Press|location=Princeton, NJ}}</ref>  === Економска транзиција === [[Питер Дракер]] тврдел дека има транзиција од економија заснована на материјални добра кон економија заснована на знаење.<ref>[[Peter Drucker]] (1969) ''The Age of Discontinuity''. London: Heinemann</ref> [[Марк Порат]] разликува примарен (информациски добра и услуги кои директно се користат во производството, дистрибуција или обработката на информации) и секундарен сектор (информациски услуги произведени за внатрешна потрошувачка од владини и неинформациски претпријатија) на информациската економија. <ref>[[Marc Porat]] (1977) The Information Economy. Washington, DC: US Department of Commerce</ref> Порат ја користи вкупната додадена вредност од примарниот и секундарниот информациски сектор на БНП како показател за информациската економија. [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] ја употребила дефиницијата на Порат за пресметување на учеството на информациската економија во вкупната економија (на пр. ОЕЦД 1981, 1986). Врз основа на ваквите показатели, информациското општество е дефинирано како општество во кое се произведува повеќе од половина од БНП и повеќе од половина од вработените се активни во информациската економија.<ref name="deutsch1983">Karl Deutsch (1983) Soziale und politische Aspekte der Informationsgesellschaft. In: Philipp Sonntag (Ed.) (1983) Die Zukunft der Informationsgesellschaft. Frankfurt/Main: Haag & Herchen. pp. 68-88</ref> За [[Даниел Бел]], бројот на вработени кои произведуваат услуги и информации е показател за информацискиот карактер на едно општество. „Постиндустриското општество се заснова на услуги. (…) Она што е важно не е сирова мускулна моќ, или енергија, туку информации. (…) Постиндустриско општество е она во кое мнозинството од вработените не се вклучени во производството на материјални добра.“<ref>[[Daniel Bell]] (1976) The Coming of Post-Industrial Society. New York: Basic Books, 127, 348</ref> [[Ален Турен]] веќе во 1971 година зборувал за постиндустриско општество. „Преминот во постиндустриско општество се случува кога инвестициите резултираат со производство на симболични добра кои ги менуваат вредностите, потребите, претставите, многу повеќе отколку во производството на материјални добра или дури и „услуги“. Индустриското општество ги трансформирало средствата за производство: постиндустриското општество ги менува краевите на производството, односно културата. (...) Овде одлучувачка точка е дека во постиндустриското општество целиот економски систем е предмет на интервенција на општеството врз себе. Затоа можеме да го наречеме програмирано општество, бидејќи оваа фраза го доловува нејзиниот капацитет да создава модели на управување, производство, организација, дистрибуција и потрошувачка, така што таквото општество се појавува, на сите негови функционални нивоа, како производ на акција спроведена од самото општество, а не како резултат на природни закони или културни специфичности“ (Touraine 1988: 104). Во програмираното општество би се индустријализирала и областа на културната репродукција вклучувајќи аспекти како што се информации, потрошувачка, здравје, истражување, образование. Тоа што модерното општество го зголемува својот капацитет да дејствува врз себе, за Турен значи дека општеството реинвестира уште поголеми делови од производството и така самото се произведува и трансформира. Ова го прави концептот на Турен суштински различен од оној на Даниел Бел кој се фокусира на капацитетот за обработка и генерирање информации за ефикасно функционирање на општеството. [[Жан Франсоа Лиотар|Жан-Франсоа Лиотар]]<ref>[[Jean-François Lyotard]] (1984) ''The Postmodern Condition''. Manchester: Manchester University Press, 5</ref> тврди дека „знаењето стана принципот [sic] силата на производството во последните неколку децении“. Знаењето би се трансформирало во стока. Лиотар вели дека постиндустриското општество го прави знаењето достапно за лаик бидејќи знаењето и информациските технологии би се прошириле во општеството и би ги разбиле Големите наративи на централизираните структури и групи. Лиотар ги означува овие променливи околности како постмодерна состојба или постмодерно општество. Слично на Бел, Петер Ото и Филип Зонтаг (1985) велат дека информациското општество е општество каде што поголемиот дел од вработените работат на информациски работни места, т.е. тие треба да се занимаваат повеќе со информации, сигнали, симболи и слики отколку со енергија и материја. [[Радован Рихта]] (1977) тврди дека општеството е трансформирано во научна цивилизација заснована на услуги, образование и креативни активности. Оваа трансформација би била резултат на научно-технолошката трансформација заснована на технолошкиот напредок и зголеменото значење на компјутерската технологија. Науката и технологијата би станале непосредни сили на производство (Аристовник 2014: 55). [[Нико Стер|Нико Штер]] (1994, 2002а, б) вели дека во општеството на знаење, повеќето работни места вклучуваат работа со знаење. „Современото општество може да се опише како општество на знаење засновано на широко навлегување во сите негови сфери на животот и институции од страна на научното и технолошкото знаење“ (Stehr 2002b: 18). За Штер, знаењето е капацитет за општествено дејствување. Науката би станала непосредна продуктивна сила, знаењето повеќе не би било примарно отелотворено во машините, туку веќе присвоената природа што го претставува знаењето би се преуредила според одредени дизајни и програми (Ibid.: 41-46). За Штер, економијата на општеството на знаење во голема мера не е водена од материјални велзови, туку на симболични или велзови засновани на знаење (Ibid.: 67), би имало голем број професии кои вклучуваат работа со знаење, а се намалува бројката на работни места кои бараат ниски когнитивни вештини, како и во производството (Stehr 2002a). Исто така, [[Алвин Тофлер]] тврди дека знаењето е централниот ресурс во економијата на информациското општество: „Во економијата на Третиот бран, централниот ресурс – еден збор што опширно опфаќа податоци, информации, слики, симболи, култура, идеологија и вредности – е акционо знаење“ (Dyson/Gilder/Keyworth/Toffler 1994). На крајот на дваесеттиот век, концептот на [[Мрежно општество|мрежното општество]] доби важност во теоријата на информациското општество. За [[Мануел Кастелс]], мрежната логика покрај информациите, продорноста, флексибилноста и конвергенцијата е централна карактеристика на парадигмата на информациската технологија (2000a: 69ff). „Една од клучните карактеристики на информациското општество е логиката на вмрежување на неговата основна структура, што ја објаснува употребата на концептот „мрежно општество““ (Кастелс 2000: 21). „Како историски тренд, доминантните функции и процеси во информациската ера сè повеќе се организираат околу мрежите. Мрежите ја сочинуваат новата социјална морфологија на нашите општества, а дифузијата на мрежна логика суштински ја менува работата и резултатите во процесите на производство, искуство, моќ и култура“ (Кастелс 2000: 500). За Кастелс, мрежното општество е резултат на информацијализмот, нова технолошка парадигма. [[Јан Ван Дијк]] (2006) го дефинира мрежното општество како „општествена формација со инфраструктура од социјални и медиумски мрежи што го овозможува нејзиниот прв начин на организација на сите нивоа (индивидуално, групно/организациско и општествено). Сè повеќе овие мрежи ги поврзуваат сите единици или делови од оваа формација (поединци, групи и организации)“ (Ван Дијк 2006: 20). Зашто мрежите на Ван Дијк станаа нервниот систем на општеството, додека Кастелс го поврзува концептот на мрежното општество со капиталистичката трансформација, Ван Дијк го гледа како логичен резултат на зголеменото проширување и задебелување на мрежите во природата и општеството. [[Дарин Барни]] го користи поимот за карактеризирање на општествата кои покажуваат две темелни карактеристики: „Првата е присуството во тие општества на софистицирани – речиси исклучиво дигитални – технологии на мрежна комуникација и управување/дистрибуција на информации, технологии кои ја формираат основната инфраструктура што посредува во зголемена низа на социјалните, политичките и економските практики. (…) Втората, веројатно поинтригантна, особина на мрежните општества е репродукцијата и институционализацијата низ (и помеѓу) тие општества на мрежи како основен облик на човекова организација и врска низ широк опсег на социјални, политички и економски конфигурации и асоцијации."<ref>[[Darin Barney]] (2003) The Network Society. Cambridge: Polity, 25sq</ref> === Критики === Главната критика на концептите како што се информациско општество, постмодерно општество, општество на знаење, мрежно општество, постиндустриско општество итн., која главно беше искажана од критичките научници е дека тие создаваат впечаток дека сме влегле во сосема нов вид на општество. „Ако има само повеќе информации, тогаш е тешко да се разбере зошто некој треба да сугерира дека имаме пред нас нешто радикално ново“ (Webster 2002a: 259). Критичарите како [[Френк Вебстер (социолог)|Френк Вебстер]] тврдат дека овие пристапи го нагласуваат дисконтинуитетот, како современото општество да нема ништо заедничко со општеството како што било пред 100 или 150 години. Ваквите претпоставки би имале идеолошки карактер бидејќи би се вклопиле во ставот дека не можеме да направиме ништо за промените и дека мора да се прилагодиме на постојните политички реалности (kasiwulaya 2002b: 267). Овие критичари тврдат дека современото општество пред сè е сè уште капиталистичко општество ориентирано кон акумулирање на економски, политички и [[културен капитал]]. Тие признаваат дека теориите на информациското општество нагласуваат некои важни нови квалитети на општеството (особено [[Глобализација|глобализацијата]] и [[Информацизација|информацизацијата]]), но обвинуваат дека не успеваат да покажат дека тоа се атрибути на севкупните капиталистички структури. Критичарите како Вебстер инсистираат на континуитетите што ги карактеризираат промените. На овој начин Вебстер прави разлика помеѓу различните епохи на капитализмот: капитализам laissez-faire од 19 век, [[корпоративен капитализам]] во 20 век и информациски капитализам за 21 век (kasiwulaya 2006). За опишување на современото општество засновано на нова дијалектика на континуитет и дисконтинуитет, други критички научници предложиле неколку поими како: * транснационален мрежен капитализам, транснационален информациски капитализам ([[Кристијан Фукс (социолог)|Кристијан Фукс]] 2008, 2007): „Компјутерските мрежи се технолошка основа што дозволи појава на глобален мрежен капитализам, односно режими на акумулација, регулација и дисциплина кои помагаат да се заснова сè повеќе акумулација на економски, политички и културен капитал на транснационалните мрежни организации кои го користат кибер просторот и другите нови технологии за глобална координација и комуникација. [. . . ] Потребата од изнаоѓање нови стратегии за извршување на корпоративна и политичка доминација резултираше со реструктуирање на капитализмот што се карактеризира со појава на транснационални, мрежни простори во економскиот, политичкиот и културниот систем и беше посредуван од кибер просторот како алатка за глобална координација и комуникација. Економскиот, политичкиот и културниот простор се реструктуирани; тие станаа пофлуидни и динамични, ги зголемија своите граници до транснационална скала и се справуваат со вклучувањето и исклучувањето на јазлите на флексибилен начин. Овие мрежи се сложени поради големиот број на јазли (поединци, претпријатија, тимови, политички актери итн.) кои можат да бидат вклучени и големата брзина со која се произведуваат и пренесуваат голем број ресурси во нив. Но, глобалниот мрежен капитализам се заснова на структурни нееднаквости; тој е составен од сегментирани простори во кои центрите (транснационални корпорации, одредени политички актери, региони, земји, западен начин на живот и погледи на светот) го централизираат производството, контролата и тековите на економскиот, политичкиот и културниот капитал (имот, моќ). Оваа сегментација е израз на севкупниот натпреварувачки карактер на современото општество“. (Фукс 2008: 110+119). * дигитален капитализам (Шилер 2000, сп. и Питер Глоц ): <ref>[[Peter Glotz]] (1999) Die beschleunigte Gesellschaft. Kulturkämpfe im digitalen Kapitalismus. München: Kindler.</ref> „мрежите директно го генерализираат општествениот и културниот опсег на капиталистичката економија како никогаш досега“ (Шилер 2000: xiv) * виртуелен капитализам: „комбинацијата на маркетингот и новата информациска технологија ќе им овозможи на одредени претпријатија да добијат повисоки профитни маржи и поголеми пазарни удели, а со тоа ќе промовира поголема концентрација и централизација на капиталот“ (Досон/ Џон Белами Фостер 1998: 63 квадратни метри). * високотехнолошки капитализам <ref>[[Wolfgang Fritz Haug]] (2003) High-Tech-Kapitalismus. Hamburg: Argument.</ref> или информациски капитализам (Фицпатрик 2002) – да се фокусира на компјутерот како водечка технологија која ги трансформира производните сили на капитализмот и овозможи глобализирана економија. Други научници претпочитаат да зборуваат за информациски капитализам (Морис-Сузуки 1997) или информациски капитализам ([[Мануел Кастелс]] 2000, [[Кристијан Фукс (социолог)|Кристијан Фукс]] 2005, Шмиде 2006а, б). Мануел Кастелс го гледа информацијализмот како нова технолошка парадигма (тој зборува за начин на развој) што се карактеризира со „генерирање, обработка и пренос на информации“ кои станаа „фундаментални извори на продуктивност и моќ“ (Castells 2000: 21). „Најодлучувачкиот историски фактор што ја забрзува, канализира и обликува парадигмата на информациската технологија и ги поттикнува нејзините придружни општествени облици, беше/е процесот на капиталистичко преструктуирање преземен уште од 1980-тите, така што новиот техно-економски систем може соодветно да се карактеризира како информациски капитализам“ (Кастелс 2000: 18). Кастелс ја додаде на теориите за информациското општество идејата дека во современото општество доминантните функции и процеси сè повеќе се организираат околу мрежи кои ја сочинуваат новата социјална морфологија на општеството (Кастелс 2000: 500). [[Николас Гарнам]] <ref>[[Nicholas Garnham]] (2004) Information Society Theory as Ideology. In: Frank Webster (Ed.) (2004) The Information Society Reader. London: Routledge.</ref> е критичен кон Кастелс и тврди дека приказот на вториот е технолошки детерминистички бидејќи Кастелс истакнува дека неговиот пристап се заснова на дијалектиката на технологијата и општеството во кое технологијата го отелотворува општеството и општеството ја користи технологијата (Кастелс 2000: 5sqq). Но, Кастелс, исто така, јасно кажува дека подемот на новиот „начин на развој“ е обликуван од капиталистичкото производство, т.е. од општеството, што имплицира дека технологијата не е единствената движечка сила на општеството. [[Антонио Негри]] и [[Мајкл Хард]] тврдат дека современото општество е Империја која се карактеризира со единствена глобална логика на капиталистичка доминација која се заснова на нематеријален труд. Со концептот на нематеријалниот труд Негри и Хард воведуваат идеи за дискурс на информациското општество во нивниот марксистички приказ на современиот капитализам. Нематеријалниот труд би бил труд „кој создава нематеријални производи, како што се знаење, информации, комуникација, врска или емоционален одговор“ (Hardt/Negri 2005: 108; cf., исто така, 2000: 280-303), или услуги, културни производи, знаење (Hardt/Negri 2000: 290). Би имало два облици: интелектуален труд кој произведува идеи, симболи, кодови, текстови, лингвистички фигури, слики итн.; и [[афективен труд]] кој произведува и манипулира со афекти како што се чувство на леснотија, благосостојба, задоволство, возбуда, страст, радост, тага итн. (Ibid.). Севкупно, неомарксистичките извештаи за информациското општество имаат заедничко тоа што нагласуваат дека знаењето, информациските технологии и компјутерските мрежи одиграле улога во реструктуирањето и глобализацијата на капитализмот и појавата на флексибилен режим на акумулација (Дејвид Харви 1989) . Тие предупредуваат дека новите технологии се вградени во општествените антагонизми кои предизвикуваат [[структурна невработеност]], зголемена сиромаштија, [[социјална исклученост]], [[дерегулација]] на [[социјална држава|социјалната држава]] и [[Работнички права|работничките права]], намалување на платите, социјалната помош итн. Концептите како општество на знаење, информациско општество, мрежно општество, информациски капитализам, постиндустриско општество, транснационален мрежен капитализам, постмодерно општество итн. покажуваат дека постои жива дискусија во современата социологија за карактерот на современото општество и улогата што ја имаат технологиите, информациите., комуникацијата и соработката играат во него.{{Се бара извор|date=May 2011}} Теоријата на информациското општество ја дискутира улогата на информациската и информациската технологија во општеството, прашањето кои клучни концепти ќе се користат за карактеризирање на современото општество и како да се дефинираат таквите концепти. Таа стана специфична гранка на современата социологија. == Втора и трета природа == Информациското општество е средство за испраќање и примање информации од едно до друго место.{{Sfn|Wark|1997}} Како што технологијата напредувала, така напредувал и начинот на кој луѓето се адаптирале во споделувањето информации едни со други. „Втора природа“ се однесува на група на искуства кои се направени од културата.{{Sfn|Wark|1997}} Тие потоа се преправаат во нешто друго што потоа може да добие ново значење. Како општество ние го трансформираме овој процес и ни станува нешто природно, односно втора природа. Значи, следејќи одредена шема создадена од културата, ние сме во состојба да препознаеме како ги користиме и пренесуваме информациите на различни начини. Од споделување информации преку различни временски зони (како што е разговор онлајн) до информации што завршуваат на друга локација (испраќање писмо во странство) сето ова стана вообичаен процес што ние како општество го земаме здраво за готово.{{Sfn|Wark|1997}} Меѓутоа, преку процесот на споделување информации, векторите ни овозможија да ги шириме информациите уште повеќе. Со употребата на овие вектори информациите се способни да се движат, а потоа да се одвојат од почетните работи што им овозможиле да се движат.{{Sfn|Wark|1997}} Оттука се развило нешто што се нарекува „трета природа“. Како проширување на втората природа, третата природа е во контрола на втората природа. Се проширува на она со што е ограничена втората природа. Има способност да обликува информации на нови и различни начини. Значи, третата природа е способна да „забрзува, да размножува, да дели, да мутира и да нè зрачи од друго место.{{Sfn|Wark|1997}} Таа има за цел да создаде рамнотежа помеѓу границите на просторот и времето (види втора природа). Тоа може да се види преку телеграфот, тоа беше првата успешна технологија која можеше да испраќа и прима информации побрзо отколку што човечко суштество може да придвижи предмет.{{Sfn|Wark|1997}} Како резултат на тоа, различни вектори на луѓе имаат способност не само да ја обликуваат културата, туку и да создадат нови можности кои на крајот ќе го обликуваат општеството. Затоа, преку употребата на втората и третата природа, општеството може да користи и истражува нови вектори на можности каде што може да се обликуваат информации за да се создадат нови облици на интеракција.{{Sfn|Wark|1997}} == Социолошки употреби == Во [[Социологија|социологијата]], '''''информациското општество''''' се однесува на [[Постмодерност|постмодерен]] вид на општество. Теоретичари како [[Улрих Бек]], [[Ентони Гиденс]] и [[Мануел Кастелс]] тврдат дека од 1970-тите се случи трансформација од [[индустриско општество]] во информациско општество на глобално ниво. Како што [[Парна машина|парната машина]] била технологијата која стоела зад индустриското општество, така и [[Информатичка технологија|информатичката технологија]] се смета за катализатор за промените во организацијата на работата, општествената структура и политиката што се случиле кон крајот на 20 век. Во книгата ''Future Shock'', [[Алвин Тофлер]] ја користел фразата '''супериндустриско општество''' за да го опише овој вид на општество. Други писатели и мислители користеле поими како „[[постиндустриско општество]]“ и „постмодерно индустриско општество“ со слично значење. == Поврзани изрази == Голем број изрази во сегашната употреба нагласуваат поврзани, но различни аспекти на новонастанатиот глобален економски поредок. Информациското општество има намера да биде најопфатно со тоа што економијата е подгрупа на едно општество. Информациската ера е донекаде ограничувачка, со тоа што се однесува на 30-годишен период помеѓу широко распространетата употреба на компјутерите и економијата на знаење, наместо на економски поредок што се појавува. Ерата на знаење е за природата на содржината, а не за социо-економските процеси со кои ќе се тргува. [[Дигитална револуција|Компјутерската револуција]] и револуцијата на знаењето се однесуваат на специфични револуционерни транзиции, наместо на крајната состојба кон која се развиваме. [[Информативна револуција|Информациската револуција]] е поврзана со добропознатите изрази земјоделска револуција и [[индустриска револуција]]. * The information economy and the knowledge economy emphasize the content or [[Интелектуална сопственост|intellectual property]] that is being traded through an information market or knowledge market, respectively. [[Електронска трговија|Electronic commerce]] and electronic business emphasize the nature of transactions and running a business, respectively, using the [[Интернет|Internet]] and [[Светска мрежа|World-Wide Web]]. The digital economy focuses on trading bits in cyberspace rather than atoms in physical space. The network economy stresses that businesses will work collectively in webs or as part of business ecosystems rather than as stand-alone units. [[Друштвена мрежа|Social networking]] refers to the process of collaboration on massive, global scales. The internet economy focuses on the nature of markets that are enabled by the Internet. * Knowledge services and knowledge value put content into an economic context. Knowledge services integrates Knowledge management, within a Knowledge organization, that trades in a Knowledge market. In order for individuals to receive more knowledge, surveillance is used. This relates to the use of Drones as a tool in order to gather knowledge on other individuals. Although seemingly synonymous, each term conveys more than nuances or slightly different views of the same thing. Each term represents one attribute of the likely nature of economic activity in the emerging post-industrial society. Alternatively, the new economic order will incorporate all of the above plus other attributes that have not yet fully emerged. * In connection with the development of the information society, information pollution appeared, which in turn evolved information ecology – associated with information [[Хигиена|hygiene]]. == Прашања за интелектуална сопственост == Еден од централните парадокси на информациското општество е тоа што ги прави информациите лесно репродуцирани, што доведува до различни проблеми со слободата/контролата поврзани со [[Интелектуална сопственост|интелектуалната сопственост]]. Во суштина, бизнисот и капиталот, чие место е производство и продажба на информации и знаење, се чини дека бараат контрола врз овој нов ресурс за да може ефективно да се управува и продава како основа на информациската економија. Сепак, таквата контрола може да се покаже како технички и социјално проблематична. Технички затоа што [[Заштита од копирање|заштитата од копирање]] честопати лесно се заобиколува и социјално се ''отфрла'' бидејќи корисниците и граѓаните на информациското општество може да покажат дека не се подготвени да прифатат таква апсолутна комодификација на фактите и информациите што ја сочинуваат нивната околина. Одговорите на оваа загриженост се движат од Законот за дигитални милениумски авторски права во Соединетите Американски Држави (и слично законодавство на други места) кои го прават заобиколувањето на [[Заштита од копирање|заштитата од копирање]] незаконско, до движењата за [[Слободна програмска опрема|слободниот софтвер]], [[Отворен код|отворениот код]] и [[Копилефт|копилефтот]], кои се обидуваат да поттикнат и дистрибуираат „слобода“ на различни информациски производи (традиционално и како „гратис“ или бесплатно, и слобода, како во слободата за користење, истражување и споделување). Забелешка: Информациското општество често се користи од политичарите што значи нешто како „сите сега правиме интернет“; социолошкиот термин информациско општество има некои подлабоки импликации за промената на општествената структура. Бидејќи ни недостасува политичка контрола на интелектуалната сопственост, ни недостасува конкретна мапа на прашања, анализа на трошоците и придобивките, и функционални политички групи кои се обединети со заеднички интереси кои застапуваат различни мислења за овие разни ситуации што се истакнати во информациското општество. . <ref>Boyle, James. “A Politics of Intellectual Property: Environmentalism for the Net?” Duke Law Journal, vol. 47, no. 1, 1997, pp. 87–116. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/1372861.</ref> == Поврзано == {{Столбови-список|*[[Cyberspace]] *[[Digitization]] *[[Digital transformation]] *[[Digital dark age]] *[[Digital addict]] *[[Digital phobic]] *[[Information culture]] *[[Information history]] *[[Information industry]] *[[Information revolution]] *[[Internet culture]] *[[Network society]] *[[Noogenesis]] *[[Simon Buckingham]] and [[unorganisation]] *[[Surveillance capitalism]] *''[[The Information Society]]'' (journal) *[[World Summit on the Information Society]] (WSIS) *[[Yoneji Masuda]]|colwidth=22em}} == Наводи == == Литература == == Надворешни врски == {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Еволуција]] [[Категорија:Теории на историјата]] [[Категорија:Информации]] [[Категорија:Информациска технологија]] [[Категорија:Страници со непрегледан превод]] otzpowbcmy6ohz54hjinzdsya1wn2ee 4803714 4803668 2022-08-19T21:40:54Z P.Nedelkovski 47736 #WPWPMK, #WPWP wikitext text/x-wiki '''Информациско општество''' — [[општество]] каде што користењето, [[Создавање содржина|создавањето]], [[Дистрибуција на информации|дистрибуцијата]], манипулацијата и [[Интегрирање на информации|интегрирањето]] на [[Информација|информациите]] е значајна активност.<ref>{{Наведена книга|title=The information master : Jean-Baptiste Colbert's secret state intelligence system|last=Soll, Jacob, 1968-|date=2009|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02526-8|oclc=643805520}}</ref> Нејзини главни двигатели се [[Информациски и комуникациски технологии|информациските и комуникациските технологии]], кои резултираа со брз раст на информациите во различноста и на некој начин ги менуваат сите аспекти на општествената организација, вклучително [[Образование|образованието]], [[Економија|економијата]], <ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] freely available at: https://youtube.com/watch?v=xR4sQ3f6tW8&list=PLtjBSCvWCU3rNm46D3R85efM0hrzjuAIg</ref> [[Здравје|здравството]], [[Влада|владата]], <ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] https://youtube.com/watch?v=KKGedDCKa68&list=PLtjBSCvWCU3rNm46D3R85efM0hrzjuAIg freely available at: https://canvas.instructure.com/courses/949415</ref> [[Војна|војувањето]] и нивоата на [[демократија]].<ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] freely available at :https://canvas.instructure.com/courses/949415</ref> Луѓето кои се способни да учествуваат во овој облик на општество понекогаш се нарекуваат или [[Корисник (сметаштво)|корисници на компјутер]] или дури и [[Дигитален граѓанин|дигитални граѓани]], дефинирани од К. Мосбергер како „Оние кои го користат Интернетот редовно и ефективно“. Ова е еден од десетината семрежни термини кои се идентификувани за да сугерираат дека луѓето влегуваат во нова и поинаква фаза на општеството.<ref name="Beniger 1986">{{Наведена книга|title=The Control Revolution: Technological and Economic Origins of the Information Society|title-link=The Control Revolution|last=Beniger|first=James R.|date=1986|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Mass.|author-link=James R. Beniger}}</ref> Некои од показателите на оваа постојана промена може да бидат технолошки, економски, професионални, просторни, културни или комбинација од сите овие.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Theories of the Information Society|last=Webster|first=Frank|date=2002|publisher=Routledge|location=Cambridge}}</ref> Информациското општество се смета за наследник на [[Индустриско општество|индустриското општество]]. Тесно поврзани концепти се [[постиндустриско општество|постиндустриското општество]] ([[постфордизам]]), [[Постмодерност|постмодерното]] општество, компјутерското општество и општеството на [[Општество на знаење|знаење]], телематското општество, [[Друштвото на спектаклот|општеството на спектаклот]] ([[постмодернизам]]), [[Информативна револуција|информациската револуција]] и [[Информациско доба|информациската ера]], [[Мрежно општество|мрежното општество]] ([[Мануел Кастелс]]) или дури и [[течна модерност]]. == Дефиниција == Во моментов не постои универзално прифатен концепт за тоа што точно може да се дефинира како информациско општество и што не треба да биде вклучено во поимот. Повеќето теоретичари се согласуваат дека промената може да се смета како започната некаде помеѓу 1970-тите, раните 1990-ти трансформации на Социјалистичкиот Исток, и периодот од 2000-тите, коj ги создаде повеќето од денешните мрежни принципи и кој моментално фундаментално го менува начинот на кој општествата функционираат. Информациската технологија оди подалеку од [[Интернет|интернетот]], бидејќи начелата на дизајнот и користењето на интернетот влијаат на други области, а има дискусии за тоа колку навистина е големо влијанието на одредени медиуми или специфични начини на производство. Френк Вебстер забележува пет главни видови на информации кои можат да се користат за дефинирање на информациското општество: технолошко, економско, професионално, просторно и културно.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Theories of the Information Society|last=Webster|first=Frank|date=2002|publisher=Routledge|location=Cambridge}}</ref> Според Вебстер, карактерот на информациите го променил начинот на кој живееме денес. Како се однесуваме се фокусира на теоретско знаење и информациите.<ref>Webster, F. (2006). Chapter 2: What is an information society? In ''Theories of the Information Society'', 3rd ed. (pp. 15-31). New York: Routledge.</ref> Касивулаја и Гомо (Универзитет Макерере) алудираат дека информациските општества се оние кои ја зголемиле нивната употреба на ИТ за економска, социјална, културна и политичка трансформација. Во 2005 година, владите ја потврдиле својата посветеност на основите на информациското општество во [[Туниска заложба|Туниската заложба]] и ја зацртале основата за спроведување и следење во Туниската агенда за информациско општество. Конкретно, Туниската агенда се однесува на прашањата за финансирање на ИКТ за развој и управување со интернет кои не можеле да се решат во првата фаза. Некои луѓе, како Антонио Негри, го карактеризираат информациското општество како општество во кое луѓето работат нематеријална работа.<ref>{{Наведување|title=Magic Lantern Empire: Reflections on Colonialism and Society|date=2017-12-31|journal=Magic Lantern Empire|pages=148–160|publisher=Cornell University Press|doi=10.7591/9780801468230-009|isbn=978-0-8014-6823-0}}</ref> Со ова, тие се чини дека се однесуваат на производство на знаење или културни артефакти. Еден проблем со овој модел е тоа што ја игнорира материјалната и суштински индустриската основа на општеството. Сепак, тоа укажува на проблем за работниците, имено колку креативни луѓе му требаат на ова општество за да функционира? На пример, можеби ви требаат само неколку врвни изведувачи, наместо плејада на неславни личности, бидејќи работата на тие изведувачи може лесно да се распредели, принудувајќи ги сите споредни играчи на дното на пазарот. Сега ''е'' вообичаено издавачите да ги промовираат само своите најпродавани автори и да се трудат да ги избегнат останатите — дури и ако нивните дела сè уште се продаваат. Филмовите сè повеќе и повеќе се оценуваат за понатамошна дистрибуција, според успешноста на нивниот прв викенд, што во многу случаи ја исклучува можноста за ширење на усни препораки. [[Мајкл Бакленд|Мајкл Бакланд]] ги карактеризира информациите во општеството во неговата книга ''Информации и општество.'' Бакланд ја изразува идејата дека информациите може различно да се толкуваат од личност до личност врз основа на искуствата на таа индивидуа.<ref>{{Наведена книга|title=Information in Society|last=Buckland|first=Michael|date=March 3, 2017|publisher=MIT Press}}</ref> Имајќи предвид дека метафорите и технологиите на информациите се движат напред во реципрочна врска, можеме да опишеме некои општества (особено [[Култура на Јапонија|јапонското општество]] ) како информациски општества бидејќи ги мислиме како такви. Зборот информација може да се толкува на многу различни начини. Според Бакланд во ''Информации и општество'', повеќето значења спаѓаат во три категории на човечкото знаење: информацијата како знаење, информацијата како процес и информацијата како нешто.<ref name=":1">{{Наведена книга|title=Information and Society|last=Buckland|first=Michael|publisher=MIT Press|year=2017|location=Cambridge, MA|pages=22}}</ref> == Растот на компјутерските информации во општеството == [[Податотека:Internet users per 100 inhabitants ITU.svg|мини|360px|<center>'''Интернет корисници на 100 жители'''</center><small>Извор: [[Меѓународна унија за телекомуникации]].<ref>[http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2014/ITU_Key_2005-2014_ICT_data.xls "Individuals using the Internet 2005 to 2014"], Key ICT indicators for developed and developing countries and the world (totals and penetration rates), International Telecommunication Union (ITU). Retrieved 25 May 2015.</ref><ref>[http://www.itu.int/ITU-D/ict/statistics/ict/ "Internet users per 100 inhabitants 1997 to 2007"], ICT Data and Statistics (IDS), International Telecommunication Union (ITU). Retrieved 25 May 2015.</ref></small>]] [[Податотека:Hilbert InfoGrowth.png|мини|десно|360px|Количината на складирани податоци на глобално нивно многу пораснала од 1980-тите, и од 2007 година, 94% биле складирани дигитално. [http://www.martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html Извор]]] Растот на количината на технолошки посредувани информации е квантифициран на различни начини, вклучувајќи го и технолошкиот капацитет на општеството да складира информации, да комуницира информации и да пресметува информации.<ref>{{Наведено списание|last=Hilbert|first=M.|last2=Lopez|first2=P.|date=2011-02-10|title=The World's Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information|journal=Science|volume=332|issue=6025|pages=60–65|bibcode=2011Sci...332...60H|doi=10.1126/science.1200970|issn=0036-8075|pmid=21310967}}</ref> Се проценува дека светскиот технолошки капацитет за складирање информации пораснал од 2,6 (оптимално компресирани) [[Ексабајт|ексабајти]] во 1986 година, што е информациски еквивалент на помалку од еден [[CD|CD-ROM]] од 730 MB по лице во 1986 година (539 MB по лице), на 295 (оптимално компресирани) [[Бајт|ексабајти]] во 2007 година.<ref name="HilbertLopez2011">[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1200970 "The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), [[Science (journal)|Science]], 332(6025), 60-65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> Ова е информациски еквивалент на 60 [[Компактен диск|CD-ROM]] по лице во 2007 година <ref name="Hilbertvideo2011">[https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo "video animation on The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010]</ref> и претставува одржлива годишна стапка на раст од околу 25%. Светскиот комбиниран технолошки капацитет за примање информации преку еднонасочни [[Радиодифузија|дифузни]] мрежи имал информациски еквивалент на 174 весници по лице дневно во 2007 година.<ref name="HilbertLopez2011" /> Светскиот комбиниран ефективен капацитет за размена на информации преку двонасочни [[телекомуникации|телекомуникациски]] мрежи изнесувал 281 [[Петабајт|петабајти]] (оптимално компресирани) информации во 1986 година, 471 [[Бајт|петабајти]] во 1993 година, 2,2 (оптимално компресирани) [[Ексабајт|ексабајти]] во 2000 година и 65 (оптимално компресирани) [[Бајт|2007]], што е информациски еквивалент на 6 весници по лице дневно во 2007 година.<ref name="Hilbertvideo2011">[https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo "video animation on The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010]</ref> Светскиот технолошки капацитет за пресметување информации со човечко водени компјутери за општа намена пораснал од 3,0 × 10 ^ 8 MIPS во 1986 година, на 6,4 x 10 ^ 12 MIPS во 2007 година, доживувајќи ја најбрзата стапка на раст од над 60 % годишно во последните две децении.<ref name="HilbertLopez2011">[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1200970 "The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), [[Science (journal)|Science]], 332(6025), 60-65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> [[Џејмс Р. Бенигер|Џејмс Бенигер]] ја опишува потребата од информации во модерното општество на следниот начин: „Потребата за нагло зголемена контрола која произлезе од индустријализацијата на материјалните процеси преку примена на неживи извори на енергија веројатно е причина за брзиот развој на технологијата за автоматска повратна технологија во раниот индустриски период (1740-1830)“ (стр.&nbsp;174) „Дури и со засилена повратна контрола, индустријата не би можела да се развие без зголемените средства за обработка на материјата и енергијата, не само како влезови на суровините во производството, туку и како излези дистрибуирани до финалната потрошувачка“ (стр.&nbsp;175) <ref name="Beniger 1986">{{Наведена книга|title=The Control Revolution: Technological and Economic Origins of the Information Society|title-link=The Control Revolution|last=Beniger|first=James R.|date=1986|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Mass.|author-link=James R. Beniger}}</ref> == Развој на моделот на информациско општество == Еден од првите луѓе што работел на развој на концептот на информациското општество бил економистот [[Фриц Махлуп]]. Во 1933 година, Фриц Махлуп започнал да го проучува ефектот на патентите врз истражувањето. Неговата работа кулминирала со трудот ''Продукција и дистрибуција на знаење во САД'' во 1962 година. Оваа книга била широко прифатена<ref>Susan Crawford: "[http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=227258 The Origin and Development of a Concept: The Information Society]". ''Bull Med Libr Assoc.'' 71(4) October 1983: 380–385.</ref> и била преведена на [[Руски јазик|руски]] и [[Јапонски јазик|јапонски]]. Јапонците исто така го проучувале информациското општество (или ''jōhōka shakai'' ,[[:ja:情報化社会|情報化社会]]). Прашањето на технологиите и нивната улога во современото општество се дискутирани во научната литература користејќи низа ознаки и концепти. Овој дел воведува некои од нив. Идеите за знаење или [[информациска економија]], [[постиндустриско општество]], [[Постмодернизам|постмодерно]] општество, [[мрежно општество]], [[информациска револуција]], информациски капитализам, мрежен капитализам и слично, се дебатирале во последните неколку децении. Фриц Махлуп (1962) го вовел концептот на [[Економија на знаење|индустријата на знаење]]. Тој започнал да ги проучува ефектите на патентите врз истражувањето пред да разликува пет сектори од секторот на знаење: образование, истражување и развој, масовни медиуми, информациски технологии, информациски услуги. Врз основа на оваа категоризација тој пресметал дека во 1959 година 29% проценти од [[БНП]] во САД биле произведени во индустриите на знаење.<ref>{{Наведена книга|title=Proceedings of the 11th International Conference on Intellectual Capital, Knowledge Management and Organizational Learning|last=Rooney|first=Jim|publisher=Academic Conferences and Publishing International Limited|year=2014|isbn=978-1-910309-71-1|location=UK|pages=261}}</ref> <ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/productiondistri00mach|title=The Production and Distribution of Knowledge in the United States|last=Machlup|first=Fritz|date=1962|publisher=Princeton University Press|location=Princeton, NJ}}</ref>  === Економска транзиција === [[Питер Дракер]] тврдел дека има транзиција од економија заснована на материјални добра кон економија заснована на знаење.<ref>[[Peter Drucker]] (1969) ''The Age of Discontinuity''. London: Heinemann</ref> [[Марк Порат]] разликува примарен (информациски добра и услуги кои директно се користат во производството, дистрибуција или обработката на информации) и секундарен сектор (информациски услуги произведени за внатрешна потрошувачка од владини и неинформациски претпријатија) на информациската економија. <ref>[[Marc Porat]] (1977) The Information Economy. Washington, DC: US Department of Commerce</ref> Порат ја користи вкупната додадена вредност од примарниот и секундарниот информациски сектор на БНП како показател за информациската економија. [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] ја употребила дефиницијата на Порат за пресметување на учеството на информациската економија во вкупната економија (на пр. ОЕЦД 1981, 1986). Врз основа на ваквите показатели, информациското општество е дефинирано како општество во кое се произведува повеќе од половина од БНП и повеќе од половина од вработените се активни во информациската економија.<ref name="deutsch1983">Karl Deutsch (1983) Soziale und politische Aspekte der Informationsgesellschaft. In: Philipp Sonntag (Ed.) (1983) Die Zukunft der Informationsgesellschaft. Frankfurt/Main: Haag & Herchen. pp. 68-88</ref> За [[Даниел Бел]], бројот на вработени кои произведуваат услуги и информации е показател за информацискиот карактер на едно општество. „Постиндустриското општество се заснова на услуги. (…) Она што е важно не е сирова мускулна моќ, или енергија, туку информации. (…) Постиндустриско општество е она во кое мнозинството од вработените не се вклучени во производството на материјални добра.“<ref>[[Daniel Bell]] (1976) The Coming of Post-Industrial Society. New York: Basic Books, 127, 348</ref> [[Ален Турен]] веќе во 1971 година зборувал за постиндустриско општество. „Преминот во постиндустриско општество се случува кога инвестициите резултираат со производство на симболични добра кои ги менуваат вредностите, потребите, претставите, многу повеќе отколку во производството на материјални добра или дури и „услуги“. Индустриското општество ги трансформирало средствата за производство: постиндустриското општество ги менува краевите на производството, односно културата. (...) Овде одлучувачка точка е дека во постиндустриското општество целиот економски систем е предмет на интервенција на општеството врз себе. Затоа можеме да го наречеме програмирано општество, бидејќи оваа фраза го доловува нејзиниот капацитет да создава модели на управување, производство, организација, дистрибуција и потрошувачка, така што таквото општество се појавува, на сите негови функционални нивоа, како производ на акција спроведена од самото општество, а не како резултат на природни закони или културни специфичности“ (Touraine 1988: 104). Во програмираното општество би се индустријализирала и областа на културната репродукција вклучувајќи аспекти како што се информации, потрошувачка, здравје, истражување, образование. Тоа што модерното општество го зголемува својот капацитет да дејствува врз себе, за Турен значи дека општеството реинвестира уште поголеми делови од производството и така самото се произведува и трансформира. Ова го прави концептот на Турен суштински различен од оној на Даниел Бел кој се фокусира на капацитетот за обработка и генерирање информации за ефикасно функционирање на општеството. [[Жан Франсоа Лиотар|Жан-Франсоа Лиотар]]<ref>[[Jean-François Lyotard]] (1984) ''The Postmodern Condition''. Manchester: Manchester University Press, 5</ref> тврди дека „знаењето стана принципот [sic] силата на производството во последните неколку децении“. Знаењето би се трансформирало во стока. Лиотар вели дека постиндустриското општество го прави знаењето достапно за лаик бидејќи знаењето и информациските технологии би се прошириле во општеството и би ги разбиле Големите наративи на централизираните структури и групи. Лиотар ги означува овие променливи околности како постмодерна состојба или постмодерно општество. Слично на Бел, Петер Ото и Филип Зонтаг (1985) велат дека информациското општество е општество каде што поголемиот дел од вработените работат на информациски работни места, т.е. тие треба да се занимаваат повеќе со информации, сигнали, симболи и слики отколку со енергија и материја. [[Радован Рихта]] (1977) тврди дека општеството е трансформирано во научна цивилизација заснована на услуги, образование и креативни активности. Оваа трансформација би била резултат на научно-технолошката трансформација заснована на технолошкиот напредок и зголеменото значење на компјутерската технологија. Науката и технологијата би станале непосредни сили на производство (Аристовник 2014: 55). [[Нико Стер|Нико Штер]] (1994, 2002а, б) вели дека во општеството на знаење, повеќето работни места вклучуваат работа со знаење. „Современото општество може да се опише како општество на знаење засновано на широко навлегување во сите негови сфери на животот и институции од страна на научното и технолошкото знаење“ (Stehr 2002b: 18). За Штер, знаењето е капацитет за општествено дејствување. Науката би станала непосредна продуктивна сила, знаењето повеќе не би било примарно отелотворено во машините, туку веќе присвоената природа што го претставува знаењето би се преуредила според одредени дизајни и програми (Ibid.: 41-46). За Штер, економијата на општеството на знаење во голема мера не е водена од материјални велзови, туку на симболични или велзови засновани на знаење (Ibid.: 67), би имало голем број професии кои вклучуваат работа со знаење, а се намалува бројката на работни места кои бараат ниски когнитивни вештини, како и во производството (Stehr 2002a). Исто така, [[Алвин Тофлер]] тврди дека знаењето е централниот ресурс во економијата на информациското општество: „Во економијата на Третиот бран, централниот ресурс – еден збор што опширно опфаќа податоци, информации, слики, симболи, култура, идеологија и вредности – е акционо знаење“ (Dyson/Gilder/Keyworth/Toffler 1994). На крајот на дваесеттиот век, концептот на [[Мрежно општество|мрежното општество]] доби важност во теоријата на информациското општество. За [[Мануел Кастелс]], мрежната логика покрај информациите, продорноста, флексибилноста и конвергенцијата е централна карактеристика на парадигмата на информациската технологија (2000a: 69ff). „Една од клучните карактеристики на информациското општество е логиката на вмрежување на неговата основна структура, што ја објаснува употребата на концептот „мрежно општество““ (Кастелс 2000: 21). „Како историски тренд, доминантните функции и процеси во информациската ера сè повеќе се организираат околу мрежите. Мрежите ја сочинуваат новата социјална морфологија на нашите општества, а дифузијата на мрежна логика суштински ја менува работата и резултатите во процесите на производство, искуство, моќ и култура“ (Кастелс 2000: 500). За Кастелс, мрежното општество е резултат на информацијализмот, нова технолошка парадигма. [[Јан Ван Дијк]] (2006) го дефинира мрежното општество како „општествена формација со инфраструктура од социјални и медиумски мрежи што го овозможува нејзиниот прв начин на организација на сите нивоа (индивидуално, групно/организациско и општествено). Сè повеќе овие мрежи ги поврзуваат сите единици или делови од оваа формација (поединци, групи и организации)“ (Ван Дијк 2006: 20). Зашто мрежите на Ван Дијк станаа нервниот систем на општеството, додека Кастелс го поврзува концептот на мрежното општество со капиталистичката трансформација, Ван Дијк го гледа како логичен резултат на зголеменото проширување и задебелување на мрежите во природата и општеството. [[Дарин Барни]] го користи поимот за карактеризирање на општествата кои покажуваат две темелни карактеристики: „Првата е присуството во тие општества на софистицирани – речиси исклучиво дигитални – технологии на мрежна комуникација и управување/дистрибуција на информации, технологии кои ја формираат основната инфраструктура што посредува во зголемена низа на социјалните, политичките и економските практики. (…) Втората, веројатно поинтригантна, особина на мрежните општества е репродукцијата и институционализацијата низ (и помеѓу) тие општества на мрежи како основен облик на човекова организација и врска низ широк опсег на социјални, политички и економски конфигурации и асоцијации."<ref>[[Darin Barney]] (2003) The Network Society. Cambridge: Polity, 25sq</ref> === Критики === Главната критика на концептите како што се информациско општество, постмодерно општество, општество на знаење, мрежно општество, постиндустриско општество итн., која главно беше искажана од критичките научници е дека тие создаваат впечаток дека сме влегле во сосема нов вид на општество. „Ако има само повеќе информации, тогаш е тешко да се разбере зошто некој треба да сугерира дека имаме пред нас нешто радикално ново“ (Webster 2002a: 259). Критичарите како [[Френк Вебстер (социолог)|Френк Вебстер]] тврдат дека овие пристапи го нагласуваат дисконтинуитетот, како современото општество да нема ништо заедничко со општеството како што било пред 100 или 150 години. Ваквите претпоставки би имале идеолошки карактер бидејќи би се вклопиле во ставот дека не можеме да направиме ништо за промените и дека мора да се прилагодиме на постојните политички реалности (kasiwulaya 2002b: 267). Овие критичари тврдат дека современото општество пред сè е сè уште капиталистичко општество ориентирано кон акумулирање на економски, политички и [[културен капитал]]. Тие признаваат дека теориите на информациското општество нагласуваат некои важни нови квалитети на општеството (особено [[Глобализација|глобализацијата]] и [[Информацизација|информацизацијата]]), но обвинуваат дека не успеваат да покажат дека тоа се атрибути на севкупните капиталистички структури. Критичарите како Вебстер инсистираат на континуитетите што ги карактеризираат промените. На овој начин Вебстер прави разлика помеѓу различните епохи на капитализмот: капитализам laissez-faire од 19 век, [[корпоративен капитализам]] во 20 век и информациски капитализам за 21 век (kasiwulaya 2006). За опишување на современото општество засновано на нова дијалектика на континуитет и дисконтинуитет, други критички научници предложиле неколку поими како: * транснационален мрежен капитализам, транснационален информациски капитализам ([[Кристијан Фукс (социолог)|Кристијан Фукс]] 2008, 2007): „Компјутерските мрежи се технолошка основа што дозволи појава на глобален мрежен капитализам, односно режими на акумулација, регулација и дисциплина кои помагаат да се заснова сè повеќе акумулација на економски, политички и културен капитал на транснационалните мрежни организации кои го користат кибер просторот и другите нови технологии за глобална координација и комуникација. [. . . ] Потребата од изнаоѓање нови стратегии за извршување на корпоративна и политичка доминација резултираше со реструктуирање на капитализмот што се карактеризира со појава на транснационални, мрежни простори во економскиот, политичкиот и културниот систем и беше посредуван од кибер просторот како алатка за глобална координација и комуникација. Економскиот, политичкиот и културниот простор се реструктуирани; тие станаа пофлуидни и динамични, ги зголемија своите граници до транснационална скала и се справуваат со вклучувањето и исклучувањето на јазлите на флексибилен начин. Овие мрежи се сложени поради големиот број на јазли (поединци, претпријатија, тимови, политички актери итн.) кои можат да бидат вклучени и големата брзина со која се произведуваат и пренесуваат голем број ресурси во нив. Но, глобалниот мрежен капитализам се заснова на структурни нееднаквости; тој е составен од сегментирани простори во кои центрите (транснационални корпорации, одредени политички актери, региони, земји, западен начин на живот и погледи на светот) го централизираат производството, контролата и тековите на економскиот, политичкиот и културниот капитал (имот, моќ). Оваа сегментација е израз на севкупниот натпреварувачки карактер на современото општество“. (Фукс 2008: 110+119). * дигитален капитализам (Шилер 2000, сп. и Питер Глоц ): <ref>[[Peter Glotz]] (1999) Die beschleunigte Gesellschaft. Kulturkämpfe im digitalen Kapitalismus. München: Kindler.</ref> „мрежите директно го генерализираат општествениот и културниот опсег на капиталистичката економија како никогаш досега“ (Шилер 2000: xiv) * виртуелен капитализам: „комбинацијата на маркетингот и новата информациска технологија ќе им овозможи на одредени претпријатија да добијат повисоки профитни маржи и поголеми пазарни удели, а со тоа ќе промовира поголема концентрација и централизација на капиталот“ (Досон/ Џон Белами Фостер 1998: 63 квадратни метри). * високотехнолошки капитализам <ref>[[Wolfgang Fritz Haug]] (2003) High-Tech-Kapitalismus. Hamburg: Argument.</ref> или информациски капитализам (Фицпатрик 2002) – да се фокусира на компјутерот како водечка технологија која ги трансформира производните сили на капитализмот и овозможи глобализирана економија. Други научници претпочитаат да зборуваат за информациски капитализам (Морис-Сузуки 1997) или информациски капитализам ([[Мануел Кастелс]] 2000, [[Кристијан Фукс (социолог)|Кристијан Фукс]] 2005, Шмиде 2006а, б). Мануел Кастелс го гледа информацијализмот како нова технолошка парадигма (тој зборува за начин на развој) што се карактеризира со „генерирање, обработка и пренос на информации“ кои станаа „фундаментални извори на продуктивност и моќ“ (Castells 2000: 21). „Најодлучувачкиот историски фактор што ја забрзува, канализира и обликува парадигмата на информациската технологија и ги поттикнува нејзините придружни општествени облици, беше/е процесот на капиталистичко преструктуирање преземен уште од 1980-тите, така што новиот техно-економски систем може соодветно да се карактеризира како информациски капитализам“ (Кастелс 2000: 18). Кастелс ја додаде на теориите за информациското општество идејата дека во современото општество доминантните функции и процеси сè повеќе се организираат околу мрежи кои ја сочинуваат новата социјална морфологија на општеството (Кастелс 2000: 500). [[Николас Гарнам]] <ref>[[Nicholas Garnham]] (2004) Information Society Theory as Ideology. In: Frank Webster (Ed.) (2004) The Information Society Reader. London: Routledge.</ref> е критичен кон Кастелс и тврди дека приказот на вториот е технолошки детерминистички бидејќи Кастелс истакнува дека неговиот пристап се заснова на дијалектиката на технологијата и општеството во кое технологијата го отелотворува општеството и општеството ја користи технологијата (Кастелс 2000: 5sqq). Но, Кастелс, исто така, јасно кажува дека подемот на новиот „начин на развој“ е обликуван од капиталистичкото производство, т.е. од општеството, што имплицира дека технологијата не е единствената движечка сила на општеството. [[Антонио Негри]] и [[Мајкл Хард]] тврдат дека современото општество е Империја која се карактеризира со единствена глобална логика на капиталистичка доминација која се заснова на нематеријален труд. Со концептот на нематеријалниот труд Негри и Хард воведуваат идеи за дискурс на информациското општество во нивниот марксистички приказ на современиот капитализам. Нематеријалниот труд би бил труд „кој создава нематеријални производи, како што се знаење, информации, комуникација, врска или емоционален одговор“ (Hardt/Negri 2005: 108; cf., исто така, 2000: 280-303), или услуги, културни производи, знаење (Hardt/Negri 2000: 290). Би имало два облици: интелектуален труд кој произведува идеи, симболи, кодови, текстови, лингвистички фигури, слики итн.; и [[афективен труд]] кој произведува и манипулира со афекти како што се чувство на леснотија, благосостојба, задоволство, возбуда, страст, радост, тага итн. (Ibid.). Севкупно, неомарксистичките извештаи за информациското општество имаат заедничко тоа што нагласуваат дека знаењето, информациските технологии и компјутерските мрежи одиграле улога во реструктуирањето и глобализацијата на капитализмот и појавата на флексибилен режим на акумулација (Дејвид Харви 1989) . Тие предупредуваат дека новите технологии се вградени во општествените антагонизми кои предизвикуваат [[структурна невработеност]], зголемена сиромаштија, [[социјална исклученост]], [[дерегулација]] на [[социјална држава|социјалната држава]] и [[Работнички права|работничките права]], намалување на платите, социјалната помош итн. Концептите како општество на знаење, информациско општество, мрежно општество, информациски капитализам, постиндустриско општество, транснационален мрежен капитализам, постмодерно општество итн. покажуваат дека постои жива дискусија во современата социологија за карактерот на современото општество и улогата што ја имаат технологиите, информациите., комуникацијата и соработката играат во него.{{Се бара извор|date=May 2011}} Теоријата на информациското општество ја дискутира улогата на информациската и информациската технологија во општеството, прашањето кои клучни концепти ќе се користат за карактеризирање на современото општество и како да се дефинираат таквите концепти. Таа стана специфична гранка на современата социологија. == Втора и трета природа == Информациското општество е средство за испраќање и примање информации од едно до друго место.{{Sfn|Wark|1997}} Како што технологијата напредувала, така напредувал и начинот на кој луѓето се адаптирале во споделувањето информации едни со други. „Втора природа“ се однесува на група на искуства кои се направени од културата.{{Sfn|Wark|1997}} Тие потоа се преправаат во нешто друго што потоа може да добие ново значење. Како општество ние го трансформираме овој процес и ни станува нешто природно, односно втора природа. Значи, следејќи одредена шема создадена од културата, ние сме во состојба да препознаеме како ги користиме и пренесуваме информациите на различни начини. Од споделување информации преку различни временски зони (како што е разговор онлајн) до информации што завршуваат на друга локација (испраќање писмо во странство) сето ова стана вообичаен процес што ние како општество го земаме здраво за готово.{{Sfn|Wark|1997}} Меѓутоа, преку процесот на споделување информации, векторите ни овозможија да ги шириме информациите уште повеќе. Со употребата на овие вектори информациите се способни да се движат, а потоа да се одвојат од почетните работи што им овозможиле да се движат.{{Sfn|Wark|1997}} Оттука се развило нешто што се нарекува „трета природа“. Како проширување на втората природа, третата природа е во контрола на втората природа. Се проширува на она со што е ограничена втората природа. Има способност да обликува информации на нови и различни начини. Значи, третата природа е способна да „забрзува, да размножува, да дели, да мутира и да нè зрачи од друго место.{{Sfn|Wark|1997}} Таа има за цел да создаде рамнотежа помеѓу границите на просторот и времето (види втора природа). Тоа може да се види преку телеграфот, тоа беше првата успешна технологија која можеше да испраќа и прима информации побрзо отколку што човечко суштество може да придвижи предмет.{{Sfn|Wark|1997}} Како резултат на тоа, различни вектори на луѓе имаат способност не само да ја обликуваат културата, туку и да создадат нови можности кои на крајот ќе го обликуваат општеството. Затоа, преку употребата на втората и третата природа, општеството може да користи и истражува нови вектори на можности каде што може да се обликуваат информации за да се создадат нови облици на интеракција.{{Sfn|Wark|1997}} == Социолошки употреби == Во [[Социологија|социологијата]], '''''информациското општество''''' се однесува на [[Постмодерност|постмодерен]] вид на општество. Теоретичари како [[Улрих Бек]], [[Ентони Гиденс]] и [[Мануел Кастелс]] тврдат дека од 1970-тите се случи трансформација од [[индустриско општество]] во информациско општество на глобално ниво. Како што [[Парна машина|парната машина]] била технологијата која стоела зад индустриското општество, така и [[Информатичка технологија|информатичката технологија]] се смета за катализатор за промените во организацијата на работата, општествената структура и политиката што се случиле кон крајот на 20 век. Во книгата ''Future Shock'', [[Алвин Тофлер]] ја користел фразата '''супериндустриско општество''' за да го опише овој вид на општество. Други писатели и мислители користеле поими како „[[постиндустриско општество]]“ и „постмодерно индустриско општество“ со слично значење. == Поврзани изрази == Голем број изрази во сегашната употреба нагласуваат поврзани, но различни аспекти на новонастанатиот глобален економски поредок. Информациското општество има намера да биде најопфатно со тоа што економијата е подгрупа на едно општество. Информациската ера е донекаде ограничувачка, со тоа што се однесува на 30-годишен период помеѓу широко распространетата употреба на компјутерите и економијата на знаење, наместо на економски поредок што се појавува. Ерата на знаење е за природата на содржината, а не за социо-економските процеси со кои ќе се тргува. [[Дигитална револуција|Компјутерската револуција]] и револуцијата на знаењето се однесуваат на специфични револуционерни транзиции, наместо на крајната состојба кон која се развиваме. [[Информативна револуција|Информациската револуција]] е поврзана со добропознатите изрази земјоделска револуција и [[индустриска револуција]]. * The information economy and the knowledge economy emphasize the content or [[Интелектуална сопственост|intellectual property]] that is being traded through an information market or knowledge market, respectively. [[Електронска трговија|Electronic commerce]] and electronic business emphasize the nature of transactions and running a business, respectively, using the [[Интернет|Internet]] and [[Светска мрежа|World-Wide Web]]. The digital economy focuses on trading bits in cyberspace rather than atoms in physical space. The network economy stresses that businesses will work collectively in webs or as part of business ecosystems rather than as stand-alone units. [[Друштвена мрежа|Social networking]] refers to the process of collaboration on massive, global scales. The internet economy focuses on the nature of markets that are enabled by the Internet. * Knowledge services and knowledge value put content into an economic context. Knowledge services integrates Knowledge management, within a Knowledge organization, that trades in a Knowledge market. In order for individuals to receive more knowledge, surveillance is used. This relates to the use of Drones as a tool in order to gather knowledge on other individuals. Although seemingly synonymous, each term conveys more than nuances or slightly different views of the same thing. Each term represents one attribute of the likely nature of economic activity in the emerging post-industrial society. Alternatively, the new economic order will incorporate all of the above plus other attributes that have not yet fully emerged. * In connection with the development of the information society, information pollution appeared, which in turn evolved information ecology – associated with information [[Хигиена|hygiene]]. == Прашања за интелектуална сопственост == Еден од централните парадокси на информациското општество е тоа што ги прави информациите лесно репродуцирани, што доведува до различни проблеми со слободата/контролата поврзани со [[Интелектуална сопственост|интелектуалната сопственост]]. Во суштина, бизнисот и капиталот, чие место е производство и продажба на информации и знаење, се чини дека бараат контрола врз овој нов ресурс за да може ефективно да се управува и продава како основа на информациската економија. Сепак, таквата контрола може да се покаже како технички и социјално проблематична. Технички затоа што [[Заштита од копирање|заштитата од копирање]] честопати лесно се заобиколува и социјално се ''отфрла'' бидејќи корисниците и граѓаните на информациското општество може да покажат дека не се подготвени да прифатат таква апсолутна комодификација на фактите и информациите што ја сочинуваат нивната околина. Одговорите на оваа загриженост се движат од Законот за дигитални милениумски авторски права во Соединетите Американски Држави (и слично законодавство на други места) кои го прават заобиколувањето на [[Заштита од копирање|заштитата од копирање]] незаконско, до движењата за [[Слободна програмска опрема|слободниот софтвер]], [[Отворен код|отворениот код]] и [[Копилефт|копилефтот]], кои се обидуваат да поттикнат и дистрибуираат „слобода“ на различни информациски производи (традиционално и како „гратис“ или бесплатно, и слобода, како во слободата за користење, истражување и споделување). Забелешка: Информациското општество често се користи од политичарите што значи нешто како „сите сега правиме интернет“; социолошкиот термин информациско општество има некои подлабоки импликации за промената на општествената структура. Бидејќи ни недостасува политичка контрола на интелектуалната сопственост, ни недостасува конкретна мапа на прашања, анализа на трошоците и придобивките, и функционални политички групи кои се обединети со заеднички интереси кои застапуваат различни мислења за овие разни ситуации што се истакнати во информациското општество. . <ref>Boyle, James. “A Politics of Intellectual Property: Environmentalism for the Net?” Duke Law Journal, vol. 47, no. 1, 1997, pp. 87–116. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/1372861.</ref> == Поврзано == {{Столбови-список|*[[Кибернетски простор]] *[[Дигитализација]] *[[Дигитална трансформација]] *[[Дигитален темен век]] *[[Користење на дигитални медиуми и ментално здравје]] *[[Информациска култура]] *[[Информациска историја]] *[[Информациска индустрија]] *[[Информациска револуција]] *[[Киберкултура]] *[[Мрежно општество]] *[[Ноосфера]] *[[Надзорен капитализам]] *''[[The Information Society]]'' (journal) *[[World Summit on the Information Society]] (WSIS) *[[Yoneji Masuda]]|colwidth=22em}} == Наводи == {{наводи}} == Литература == * [[Alan Mckenna]] (2011) A Human Right to Participate in the Information Society. New York: Hampton Press. {{ISBN|978-1-61289-046-3}}. * [[Lev Manovich]] (2009) How to Represent Information Society?, Miltos Manetas, Paintings from Contemporary Life, Johan & Levi Editore, Milan . Online: [http://timeline.manetas.com/people/Lev_Manovich/] * [[Manuel Castells]] (2000) The Rise of the Network Society. [[The Information Age: Economy, Society and Culture]]. Volume 1. Malden: Blackwell. Second Edition. * Michael Dawson/[[John Bellamy Foster]] (1998) Virtual Capitalism. In: [[Robert W. McChesney]]/Ellen Meiksins Wood/[[John Bellamy Foster]] (Eds.) (1998) Capitalism and the Information Age. New York: Monthly Review Press. pp.&nbsp;51–67. * Aleksander Aristovnik (2014) Development of the information society and its impact on the education sector in the EU : efficiency at the regional (NUTS 2) level. In: Turkish online journal of educational technology. Vol. 13. No. 2. pp.&nbsp;54–60. * Alistair Duff (2000) Information Society Studies. London: Routledge. * [[Esther Dyson]]/[[George Gilder]]/[[George Keyworth]]/[[Alvin Toffler]] (1994) Cyberspace and the American Dream: A Magna Carta for the Knowledge Age. In: Future Insight 1.2. The Progress & Freedom Foundation. * Tony Fitzpatrick (2002) Critical Theory, Information Society and Surveillance Technologies. In: Information, Communication and Society. Vol. 5. No. 3. pp.&nbsp;357–378. * [[Vilém Flusser]] (2013) Post-History, Univocal Publishing, Minneapolis {{ISBN|9781937561093}} [https://web.archive.org/web/20130925012213/http://www.univocalpublishing.com/books/102-post-history-by-vilem-flusser] * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2008) Internet and Society: Social Theory in the Information Age. New York: Routledge. {{ISBN|0-415-96132-7}}. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2007) Transnational Space and the ’Network Society’. In: 21st Century Society. Vol. 2. No. 1. pp.&nbsp;49–78. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2005) Emanzipation! Technik und Politik bei Herbert Marcuse. Aachen: Shaker. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2004) The Antagonistic Self-Organization of Modern Society. In: Studies in Political Economy, No. 73 (2004), pp.&nbsp;183– 209. * [[Michael Hardt]]/[[Antonio Negri]] (2005) Multitude. War and Democracy in the Age of the Empire. New York: Hamish Hamilton. * [[Michael Hardt]]/[[Antonio Negri]] Empire. Cambridge, MA: Harvard University Press. * [[David Harvey (geographer)|David Harvey]] (1989) The Condition of Postmodernity. London: Blackwell. * [[Fritz Machlup]] (1962) The Production and Distribution of Knowledge in the United States. Princeton: Princeton University Press. * [[OECD]] (1986) Trends in The Information Economy. Paris: OECD. * [[OECD]] (1981) Information Activities, Electronics and Telecommunications Technologies: Impact on Employment, Growth and Trade. Paris: OECD. * Pasquinelli, M. (2014) [http://matteopasquinelli.com/operaismo-information-machine/ Italian Operaismo and the Information Machine], Theory, Culture & Society, first published on February 2, 2014. * Pastore G. (2009) ''Verso la società della conoscenza'', Le Lettere, Firenze. * Peter Otto/Philipp Sonntag (1985) Wege in die Informationsgesellschaft. München. dtv. * Pinterič, Uroš (2015): Spregledane pasti informacijske družbe. Fakulteta za organizacijske študije v Novem mestu {{ISBN|978-961-6974-07-3}} * [[Radovan Richta]] (1977) The Scientific and Technological Revolution and the Prospects of Social Development. In: [[Ralf Dahrendorf]] (Ed.) (1977) Scientific-Technological Revolution. Social Aspects. London: Sage. pp.&nbsp;25–72. * Dan Schiller (2000) Digital Capitalism. Cambridge, MA: MIT Press. * Rudi Schmiede (2006a) Knowledge, Work and Subject in Informational Capitalism. In: Berleur, Jacques/Nurminen, Markku I./Impagliazzo, John (Eds.) (2006) Social Informatics: An Information Society for All? New York: Springer. pp.&nbsp;333–354. * Rudi Schmiede (2006b) Wissen und Arbeit im “Informational Capitalism”. In: Baukrowitz, Andrea et al. (Eds.) (2006) Informatisierung der Arbeit – Gesellschaft im Umbruch. Berlin: Edition Sigma. pp.&nbsp;455–488. * {{cite book | last1=Seely Brown | first1= John | author-link=John Seely Brown | last2= Duguid | first2=Paul | date=2000 | title=The Social Life of Information | publisher=Harvard Business School Press | title-link= The Social Life of Information }} * [[Nico Stehr]] (1994) Arbeit, Eigentum und Wissen. Frankfurt/Main: Suhrkamp. * [[Nico Stehr]] (2002a) A World Made of Knowledge. Lecture at the Conference “New Knowledge and New Consciousness in the Era of the Knowledge Society", Budapest, January 31, 2002. Online: [http://www.crsi.mq.edu.au/documents/worldknowledge.pdf] * [[Nico Stehr]] (2002b) Knowledge & Economic Conduct. Toronto: University of Toronto Press. * [[Alain Touraine]] (1988) Return of the Actor. Minneapolis. University of Minnesota Press. * Jan Van Dijk (2006) The Network Society. London: Sage. Second Edition. * Yannis Veneris (1984) ''The Informational Revolution, Cybernetics and Urban Modelling'', PhD Thesis, University of Newcastle upon Tyne, UK. * Yannis Veneris (1990) ''Modeling the transition from the Industrial to the Informational Revolution, Environment and Planning'' A 22(3):399-416. [http://www.envplan.com/abstract.cgi?id=a220399] * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2002a) The Information Society Revisited. In: Lievrouw, Leah A./Livingstone, Sonia (Eds.) (2002) Handbook of New Media. London: Sage. pp.&nbsp;255–266. * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2002b) Theories of the Information Society. London: Routledge. * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2006) Theories of the Information Society. 3rd edition. London: Routledge * Gelbstein, E. (2006) Crossing the Executive Digital Divide. {{ISBN|99932-53-17-0}} == Надворешни врски == * [https://web.archive.org/web/20051028032148/http://topics.developmentgateway.org/special/informationsociety Special Report - "Information Society: The Next Steps"] * [https://web.archive.org/web/20060616024936/http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/WBI/WBIPROGRAMS/KFDLP/EXTUNIKAM/0%2C%2CmenuPK%3A1414738~pagePK%3A64168427~piPK%3A64168435~theSitePK%3A1414721%2C00.html Knowledge Assessment Methodology] - interactive country-level data for the information society and knowledge economy * [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=227258 The origin and development of a concept: the information society.] * [http://www.global-info-society.org/ Global Information Society Project] at the World Policy Institute * [https://web.archive.org/web/20041017025557/http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID%3D7277%26URL_DO%3DDO_TOPIC%26URL_SECTION%3D201.html UNESCO - Observatory on the Information Society] * [http://is-journal.org/ I/S: A Journal of Law and Policy for the Information Society] - Ohio State law journal which addresses legal aspects related to the information society. * [http://www.cost298.org] - Participation in the Broadband Society. European network on social and technical research on the emerging information society. {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Еволуција]] [[Категорија:Теории на историјата]] [[Категорија:Информации]] [[Категорија:Информациска технологија]] khqs6g3j7a0gvq6lcacad6y3ubypqev 4803754 4803714 2022-08-20T06:26:20Z P.Nedelkovski 47736 поправки wikitext text/x-wiki '''Информациско општество''' — [[општество]] каде што користењето, [[Создавање содржина|создавањето]], [[Дистрибуција на информации|дистрибуцијата]], манипулацијата и [[Интегрирање на информации|интегрирањето]] на [[Информација|информациите]] е значајна активност.<ref>{{Наведена книга|title=The information master : Jean-Baptiste Colbert's secret state intelligence system|last=Soll, Jacob, 1968-|date=2009|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02526-8|oclc=643805520}}</ref> Нејзини главни двигатели се [[Информациски и комуникациски технологии|информациските и комуникациските технологии]], кои резултираа со брз раст на информациите во различноста и на некој начин ги менуваат сите аспекти на општествената организација, вклучително [[Образование|образованието]], [[Економија|економијата]], <ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] freely available at: https://youtube.com/watch?v=xR4sQ3f6tW8&list=PLtjBSCvWCU3rNm46D3R85efM0hrzjuAIg</ref> [[Здравје|здравството]], [[Влада|владата]], <ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] https://youtube.com/watch?v=KKGedDCKa68&list=PLtjBSCvWCU3rNm46D3R85efM0hrzjuAIg freely available at: https://canvas.instructure.com/courses/949415</ref> [[Војна|војувањето]] и нивоата на [[демократија]].<ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] freely available at :https://canvas.instructure.com/courses/949415</ref> Луѓето кои се способни да учествуваат во овој облик на општество понекогаш се нарекуваат или [[Корисник (сметаштво)|корисници на компјутер]] или дури и [[Дигитален граѓанин|дигитални граѓани]], дефинирани од К. Мосбергер како „Оние кои го користат Интернетот редовно и ефективно“. Ова е еден од десетината семрежни термини кои се идентификувани за да сугерираат дека луѓето влегуваат во нова и поинаква фаза на општеството.<ref name="Beniger 1986">{{Наведена книга|title=The Control Revolution: Technological and Economic Origins of the Information Society|title-link=The Control Revolution|last=Beniger|first=James R.|date=1986|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Mass.|author-link=James R. Beniger}}</ref> Некои од показателите на оваа постојана промена може да бидат технолошки, економски, професионални, просторни, културни или комбинација од сите овие.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Theories of the Information Society|last=Webster|first=Frank|date=2002|publisher=Routledge|location=Cambridge}}</ref> Информациското општество се смета за наследник на [[Индустриско општество|индустриското општество]]. Тесно поврзани концепти се [[постиндустриско општество|постиндустриското општество]] ([[постфордизам]]), [[Постмодерност|постмодерното]] општество, компјутерското општество и општеството на [[Општество на знаење|знаење]], телематското општество, [[Друштвото на спектаклот|општеството на спектаклот]] ([[постмодернизам]]), [[Информативна револуција|информациската револуција]] и [[Информациско доба|информациската ера]], [[Мрежно општество|мрежното општество]] ([[Мануел Кастелс]]) или дури и [[течна модерност]]. == Дефиниција == Во моментов не постои универзално прифатен концепт за тоа што точно може да се дефинира како информациско општество и што не треба да биде вклучено во поимот. Повеќето теоретичари се согласуваат дека промената може да се смета како започната некаде помеѓу 1970-тите, раните 1990-ти трансформации на Социјалистичкиот Исток, и периодот од 2000-тите, коj ги создаде повеќето од денешните мрежни принципи и кој моментално фундаментално го менува начинот на кој општествата функционираат. Информациската технологија оди подалеку од [[Интернет|интернетот]], бидејќи начелата на дизајнот и користењето на интернетот влијаат на други области, а има дискусии за тоа колку навистина е големо влијанието на одредени медиуми или специфични начини на производство. Френк Вебстер забележува пет главни видови на информации кои можат да се користат за дефинирање на информациското општество: технолошко, економско, професионално, просторно и културно.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Theories of the Information Society|last=Webster|first=Frank|date=2002|publisher=Routledge|location=Cambridge}}</ref> Според Вебстер, карактерот на информациите го променил начинот на кој живееме денес. Како се однесуваме се фокусира на теоретско знаење и информациите.<ref>Webster, F. (2006). Chapter 2: What is an information society? In ''Theories of the Information Society'', 3rd ed. (pp. 15-31). New York: Routledge.</ref> Касивулаја и Гомо (Универзитет Макерере) алудираат дека информациските општества се оние кои ја зголемиле нивната употреба на ИТ за економска, социјална, културна и политичка трансформација. Во 2005 година, владите ја потврдиле својата посветеност на основите на информациското општество во [[Туниска заложба|Туниската заложба]] и ја зацртале основата за спроведување и следење во Туниската агенда за информациско општество. Конкретно, Туниската агенда се однесува на прашањата за финансирање на ИКТ за развој и управување со интернет кои не можеле да се решат во првата фаза. Некои луѓе, како Антонио Негри, го карактеризираат информациското општество како општество во кое луѓето работат нематеријална работа.<ref>{{Наведување|title=Magic Lantern Empire: Reflections on Colonialism and Society|date=2017-12-31|journal=Magic Lantern Empire|pages=148–160|publisher=Cornell University Press|doi=10.7591/9780801468230-009|isbn=978-0-8014-6823-0}}</ref> Со ова, тие се чини дека се однесуваат на производство на знаење или културни артефакти. Еден проблем со овој модел е тоа што ја игнорира материјалната и суштински индустриската основа на општеството. Сепак, тоа укажува на проблем за работниците, имено колку креативни луѓе му требаат на ова општество за да функционира? На пример, можеби ви требаат само неколку врвни изведувачи, наместо плејада на неславни личности, бидејќи работата на тие изведувачи може лесно да се распредели, принудувајќи ги сите споредни играчи на дното на пазарот. Сега ''е'' вообичаено издавачите да ги промовираат само своите најпродавани автори и да се трудат да ги избегнат останатите — дури и ако нивните дела сè уште се продаваат. Филмовите сè повеќе и повеќе се оценуваат за понатамошна дистрибуција, според успешноста на нивниот прв викенд, што во многу случаи ја исклучува можноста за ширење на усни препораки. [[Мајкл Бакленд|Мајкл Бакланд]] ги карактеризира информациите во општеството во неговата книга ''Информации и општество.'' Бакланд ја изразува идејата дека информациите може различно да се толкуваат од личност до личност врз основа на искуствата на таа индивидуа.<ref>{{Наведена книга|title=Information in Society|last=Buckland|first=Michael|date=March 3, 2017|publisher=MIT Press}}</ref> Имајќи предвид дека метафорите и технологиите на информациите се движат напред во реципрочна врска, можеме да опишеме некои општества (особено [[Култура на Јапонија|јапонското општество]] ) како информациски општества бидејќи ги мислиме како такви. Зборот информација може да се толкува на многу различни начини. Според Бакланд во ''Информации и општество'', повеќето значења спаѓаат во три категории на човечкото знаење: информацијата како знаење, информацијата како процес и информацијата како нешто.<ref name=":1">{{Наведена книга|title=Information and Society|last=Buckland|first=Michael|publisher=MIT Press|year=2017|location=Cambridge, MA|pages=22}}</ref> == Растот на компјутерските информации во општеството == [[Податотека:Internet users per 100 inhabitants ITU.svg|мини|360px|<center>'''Интернет корисници на 100 жители'''</center><small>Извор: [[Меѓународна унија за телекомуникации]].<ref>[http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2014/ITU_Key_2005-2014_ICT_data.xls "Individuals using the Internet 2005 to 2014"], Key ICT indicators for developed and developing countries and the world (totals and penetration rates), International Telecommunication Union (ITU). Retrieved 25 May 2015.</ref><ref>[http://www.itu.int/ITU-D/ict/statistics/ict/ "Internet users per 100 inhabitants 1997 to 2007"], ICT Data and Statistics (IDS), International Telecommunication Union (ITU). Retrieved 25 May 2015.</ref></small>]] [[Податотека:Hilbert InfoGrowth.png|мини|десно|360px|Количината на складирани податоци на глобално нивно многу пораснала од 1980-тите, и од 2007 година, 94% биле складирани дигитално. [http://www.martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html Извор]]] Растот на количината на технолошки посредувани информации е квантифициран на различни начини, вклучувајќи го и технолошкиот капацитет на општеството да складира информации, да комуницира информации и да пресметува информации.<ref>{{Наведено списание|last=Hilbert|first=M.|last2=Lopez|first2=P.|date=2011-02-10|title=The World's Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information|journal=Science|volume=332|issue=6025|pages=60–65|bibcode=2011Sci...332...60H|doi=10.1126/science.1200970|issn=0036-8075|pmid=21310967}}</ref> Се проценува дека светскиот технолошки капацитет за складирање информации пораснал од 2,6 (оптимално компресирани) [[Ексабајт|ексабајти]] во 1986 година, што е информациски еквивалент на помалку од еден [[CD|CD-ROM]] од 730 MB по лице во 1986 година (539 MB по лице), на 295 (оптимално компресирани) [[Бајт|ексабајти]] во 2007 година.<ref name="HilbertLopez2011">[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1200970 "The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), [[Science (journal)|Science]], 332(6025), 60-65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> Ова е информациски еквивалент на 60 [[Компактен диск|CD-ROM]] по лице во 2007 година <ref name="Hilbertvideo2011">[https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo "video animation on The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010]</ref> и претставува одржлива годишна стапка на раст од околу 25%. Светскиот комбиниран технолошки капацитет за примање информации преку еднонасочни [[Радиодифузија|дифузни]] мрежи имал информациски еквивалент на 174 весници по лице дневно во 2007 година.<ref name="HilbertLopez2011" /> Светскиот комбиниран ефективен капацитет за размена на информации преку двонасочни [[телекомуникации|телекомуникациски]] мрежи изнесувал 281 [[Петабајт|петабајти]] (оптимално компресирани) информации во 1986 година, 471 [[Бајт|петабајти]] во 1993 година, 2,2 (оптимално компресирани) [[Ексабајт|ексабајти]] во 2000 година и 65 (оптимално компресирани) [[Бајт|2007]], што е информациски еквивалент на 6 весници по лице дневно во 2007 година.<ref name="Hilbertvideo2011">[https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo "video animation on The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010]</ref> Светскиот технолошки капацитет за пресметување информации со човечко водени компјутери за општа намена пораснал од 3,0 × 10 ^ 8 MIPS во 1986 година, на 6,4 x 10 ^ 12 MIPS во 2007 година, доживувајќи ја најбрзата стапка на раст од над 60 % годишно во последните две децении.<ref name="HilbertLopez2011">[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1200970 "The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), [[Science (journal)|Science]], 332(6025), 60-65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> [[Џејмс Р. Бенигер|Џејмс Бенигер]] ја опишува потребата од информации во модерното општество на следниот начин: „Потребата за нагло зголемена контрола која произлезе од индустријализацијата на материјалните процеси преку примена на неживи извори на енергија веројатно е причина за брзиот развој на технологијата за автоматска повратна технологија во раниот индустриски период (1740-1830)“ (стр.&nbsp;174) „Дури и со засилена повратна контрола, индустријата не би можела да се развие без зголемените средства за обработка на материјата и енергијата, не само како влезови на суровините во производството, туку и како излези дистрибуирани до финалната потрошувачка“ (стр.&nbsp;175) <ref name="Beniger 1986">{{Наведена книга|title=The Control Revolution: Technological and Economic Origins of the Information Society|title-link=The Control Revolution|last=Beniger|first=James R.|date=1986|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Mass.|author-link=James R. Beniger}}</ref> == Развој на моделот на информациско општество == Еден од првите луѓе што работел на развој на концептот на информациското општество бил економистот [[Фриц Махлуп]]. Во 1933 година, Фриц Махлуп започнал да го проучува ефектот на патентите врз истражувањето. Неговата работа кулминирала со трудот ''Продукција и дистрибуција на знаење во САД'' во 1962 година. Оваа книга била широко прифатена<ref>Susan Crawford: "[http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=227258 The Origin and Development of a Concept: The Information Society]". ''Bull Med Libr Assoc.'' 71(4) October 1983: 380–385.</ref> и била преведена на [[Руски јазик|руски]] и [[Јапонски јазик|јапонски]]. Јапонците исто така го проучувале информациското општество (или ''jōhōka shakai'' ,[[:ja:情報化社会|情報化社会]]). Прашањето на технологиите и нивната улога во современото општество се дискутирани во научната литература користејќи низа ознаки и концепти. Овој дел воведува некои од нив. Идеите за знаење или [[информациска економија]], [[постиндустриско општество]], [[Постмодернизам|постмодерно]] општество, [[мрежно општество]], [[информациска револуција]], информациски капитализам, мрежен капитализам и слично, се дебатирале во последните неколку децении. Фриц Махлуп (1962) го вовел концептот на [[Економија на знаење|индустријата на знаење]]. Тој започнал да ги проучува ефектите на патентите врз истражувањето пред да разликува пет сектори од секторот на знаење: образование, истражување и развој, масовни медиуми, информациски технологии, информациски услуги. Врз основа на оваа категоризација тој пресметал дека во 1959 година 29% проценти од [[БНП]] во САД биле произведени во индустриите на знаење.<ref>{{Наведена книга|title=Proceedings of the 11th International Conference on Intellectual Capital, Knowledge Management and Organizational Learning|last=Rooney|first=Jim|publisher=Academic Conferences and Publishing International Limited|year=2014|isbn=978-1-910309-71-1|location=UK|pages=261}}</ref> <ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/productiondistri00mach|title=The Production and Distribution of Knowledge in the United States|last=Machlup|first=Fritz|date=1962|publisher=Princeton University Press|location=Princeton, NJ}}</ref>  === Економска транзиција === [[Питер Дракер]] тврдел дека има транзиција од економија заснована на материјални добра кон економија заснована на знаење.<ref>[[Peter Drucker]] (1969) ''The Age of Discontinuity''. London: Heinemann</ref> [[Марк Порат]] разликува примарен (информациски добра и услуги кои директно се користат во производството, дистрибуција или обработката на информации) и секундарен сектор (информациски услуги произведени за внатрешна потрошувачка од владини и неинформациски претпријатија) на информациската економија. <ref>[[Marc Porat]] (1977) The Information Economy. Washington, DC: US Department of Commerce</ref> Порат ја користи вкупната додадена вредност од примарниот и секундарниот информациски сектор на БНП како показател за информациската економија. [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] ја употребила дефиницијата на Порат за пресметување на учеството на информациската економија во вкупната економија (на пр. ОЕЦД 1981, 1986). Врз основа на ваквите показатели, информациското општество е дефинирано како општество во кое се произведува повеќе од половина од БНП и повеќе од половина од вработените се активни во информациската економија.<ref name="deutsch1983">Karl Deutsch (1983) Soziale und politische Aspekte der Informationsgesellschaft. In: Philipp Sonntag (Ed.) (1983) Die Zukunft der Informationsgesellschaft. Frankfurt/Main: Haag & Herchen. pp. 68-88</ref> За [[Даниел Бел]], бројот на вработени кои произведуваат услуги и информации е показател за информацискиот карактер на едно општество. „Постиндустриското општество се заснова на услуги. (…) Она што е важно не е сирова мускулна моќ, или енергија, туку информации. (…) Постиндустриско општество е она во кое мнозинството од вработените не се вклучени во производството на материјални добра.“<ref>[[Daniel Bell]] (1976) The Coming of Post-Industrial Society. New York: Basic Books, 127, 348</ref> [[Ален Турен]] веќе во 1971 година зборувал за постиндустриско општество. „Преминот во постиндустриско општество се случува кога инвестициите резултираат со производство на симболични добра кои ги менуваат вредностите, потребите, претставите, многу повеќе отколку во производството на материјални добра или дури и „услуги“. Индустриското општество ги трансформирало средствата за производство: постиндустриското општество ги менува краевите на производството, односно културата. (...) Овде одлучувачка точка е дека во постиндустриското општество целиот економски систем е предмет на интервенција на општеството врз себе. Затоа можеме да го наречеме програмирано општество, бидејќи оваа фраза го доловува нејзиниот капацитет да создава модели на управување, производство, организација, дистрибуција и потрошувачка, така што таквото општество се појавува, на сите негови функционални нивоа, како производ на акција спроведена од самото општество, а не како резултат на природни закони или културни специфичности“ (Touraine 1988: 104). Во програмираното општество би се индустријализирала и областа на културната репродукција вклучувајќи аспекти како што се информации, потрошувачка, здравје, истражување, образование. Тоа што модерното општество го зголемува својот капацитет да дејствува врз себе, за Турен значи дека општеството реинвестира уште поголеми делови од производството и така самото се произведува и трансформира. Ова го прави концептот на Турен суштински различен од оној на Даниел Бел кој се фокусира на капацитетот за обработка и генерирање информации за ефикасно функционирање на општеството. [[Жан-Франсоа Лиотар]]<ref>[[Jean-François Lyotard]] (1984) ''The Postmodern Condition''. Manchester: Manchester University Press, 5</ref> тврди дека „знаењето стана принципот [sic] силата на производството во последните неколку децении“. Знаењето би се трансформирало во стока. Лиотар вели дека постиндустриското општество го прави знаењето достапно за лаик бидејќи знаењето и информациските технологии би се прошириле во општеството и би ги разбиле Големите наративи на централизираните структури и групи. Лиотар ги означува овие променливи околности како постмодерна состојба или постмодерно општество. Слично на Бел, Петер Ото и Филип Зонтаг (1985) велат дека информациското општество е општество каде што поголемиот дел од вработените работат на информациски работни места, т.е. тие треба да се занимаваат повеќе со информации, сигнали, симболи и слики отколку со енергија и материја. [[Радован Рихта]] (1977) тврди дека општеството е трансформирано во научна цивилизација заснована на услуги, образование и креативни активности. Оваа трансформација би била резултат на научно-технолошката трансформација заснована на технолошкиот напредок и зголеменото значење на компјутерската технологија. Науката и технологијата би станале непосредни сили на производство (Аристовник 2014: 55). [[Нико Штер]] (1994, 2002а, б) вели дека во општеството на знаење, повеќето работни места вклучуваат работа со знаење. „Современото општество може да се опише како општество на знаење засновано на широко навлегување во сите негови сфери на животот и институции од страна на научното и технолошкото знаење“ (Stehr 2002b: 18). За Штер, знаењето е капацитет за општествено дејствување. Науката би станала непосредна продуктивна сила, знаењето повеќе не би било примарно отелотворено во машините, туку веќе присвоената природа што го претставува знаењето би се преуредила според одредени дизајни и програми (Ibid.: 41-46). За Штер, економијата на општеството на знаење во голема мера не е водена од материјални велзови, туку на симболични или велзови засновани на знаење (Ibid.: 67), би имало голем број професии кои вклучуваат работа со знаење, а се намалува бројката на работни места кои бараат ниски когнитивни вештини, како и во производството (Stehr 2002a). Исто така, [[Алвин Тофлер]] тврди дека знаењето е централниот ресурс во економијата на информациското општество: „Во економијата на Третиот бран, централниот ресурс – еден збор што опширно опфаќа податоци, информации, слики, симболи, култура, идеологија и вредности – е акционо знаење“ (Dyson/Gilder/Keyworth/Toffler 1994). На крајот на дваесеттиот век, концептот на [[Мрежно општество|мрежното општество]] доби важност во теоријата на информациското општество. За [[Мануел Кастелс]], мрежната логика покрај информациите, продорноста, флексибилноста и конвергенцијата е централна карактеристика на парадигмата на информациската технологија (2000a: 69ff). „Една од клучните карактеристики на информациското општество е логиката на вмрежување на неговата основна структура, што ја објаснува употребата на концептот „мрежно општество““ (Кастелс 2000: 21). „Како историски тренд, доминантните функции и процеси во информациската ера сè повеќе се организираат околу мрежите. Мрежите ја сочинуваат новата социјална морфологија на нашите општества, а дифузијата на мрежна логика суштински ја менува работата и резултатите во процесите на производство, искуство, моќ и култура“ (Кастелс 2000: 500). За Кастелс, мрежното општество е резултат на информацијализмот, нова технолошка парадигма. [[Јан Ван Дијк]] (2006) го дефинира мрежното општество како „општествена формација со инфраструктура од социјални и медиумски мрежи што го овозможува нејзиниот прв начин на организација на сите нивоа (индивидуално, групно/организациско и општествено). Сè повеќе овие мрежи ги поврзуваат сите единици или делови од оваа формација (поединци, групи и организации)“ (Ван Дијк 2006: 20). Зашто мрежите на Ван Дијк станаа нервниот систем на општеството, додека Кастелс го поврзува концептот на мрежното општество со капиталистичката трансформација, Ван Дијк го гледа како логичен резултат на зголеменото проширување и задебелување на мрежите во природата и општеството. [[Дарин Барни]] го користи поимот за карактеризирање на општествата кои покажуваат две темелни карактеристики: „Првата е присуството во тие општества на софистицирани – речиси исклучиво дигитални – технологии на мрежна комуникација и управување/дистрибуција на информации, технологии кои ја формираат основната инфраструктура што посредува во зголемена низа на социјалните, политичките и економските практики. (…) Втората, веројатно поинтригантна, особина на мрежните општества е репродукцијата и институционализацијата низ (и помеѓу) тие општества на мрежи како основен облик на човекова организација и врска низ широк опсег на социјални, политички и економски конфигурации и асоцијации."<ref>[[Darin Barney]] (2003) The Network Society. Cambridge: Polity, 25sq</ref> === Критики === Главната критика на концептите како што се информациско општество, постмодерно општество, општество на знаење, мрежно општество, постиндустриско општество итн., која главно беше искажана од критичките научници е дека тие создаваат впечаток дека сме влегле во сосема нов вид на општество. „Ако има само повеќе информации, тогаш е тешко да се разбере зошто некој треба да сугерира дека имаме пред нас нешто радикално ново“ (Webster 2002a: 259). Критичарите како [[Френк Вебстер (социолог)|Френк Вебстер]] тврдат дека овие пристапи го нагласуваат дисконтинуитетот, како современото општество да нема ништо заедничко со општеството како што било пред 100 или 150 години. Ваквите претпоставки би имале идеолошки карактер бидејќи би се вклопиле во ставот дека не можеме да направиме ништо за промените и дека мора да се прилагодиме на постојните политички реалности (kasiwulaya 2002b: 267). Овие критичари тврдат дека современото општество пред сè е сè уште капиталистичко општество ориентирано кон акумулирање на економски, политички и [[културен капитал]]. Тие признаваат дека теориите на информациското општество нагласуваат некои важни нови квалитети на општеството (особено [[Глобализација|глобализацијата]] и [[Информацизација|информацизацијата]]), но обвинуваат дека не успеваат да покажат дека тоа се атрибути на севкупните капиталистички структури. Критичарите како Вебстер инсистираат на континуитетите што ги карактеризираат промените. На овој начин Вебстер прави разлика помеѓу различните епохи на капитализмот: капитализам laissez-faire од 19 век, [[корпоративен капитализам]] во 20 век и информациски капитализам за 21 век (kasiwulaya 2006). За опишување на современото општество засновано на нова дијалектика на континуитет и дисконтинуитет, други критички научници предложиле неколку поими како: * транснационален мрежен капитализам, транснационален информациски капитализам ([[Кристијан Фукс (социолог)|Кристијан Фукс]] 2008, 2007): „Компјутерските мрежи се технолошка основа што дозволи појава на глобален мрежен капитализам, односно режими на акумулација, регулација и дисциплина кои помагаат да се заснова сè повеќе акумулација на економски, политички и културен капитал на транснационалните мрежни организации кои го користат кибер просторот и другите нови технологии за глобална координација и комуникација. [. . . ] Потребата од изнаоѓање нови стратегии за извршување на корпоративна и политичка доминација резултираше со реструктуирање на капитализмот што се карактеризира со појава на транснационални, мрежни простори во економскиот, политичкиот и културниот систем и беше посредуван од кибер просторот како алатка за глобална координација и комуникација. Економскиот, политичкиот и културниот простор се реструктуирани; тие станаа пофлуидни и динамични, ги зголемија своите граници до транснационална скала и се справуваат со вклучувањето и исклучувањето на јазлите на флексибилен начин. Овие мрежи се сложени поради големиот број на јазли (поединци, претпријатија, тимови, политички актери итн.) кои можат да бидат вклучени и големата брзина со која се произведуваат и пренесуваат голем број ресурси во нив. Но, глобалниот мрежен капитализам се заснова на структурни нееднаквости; тој е составен од сегментирани простори во кои центрите (транснационални корпорации, одредени политички актери, региони, земји, западен начин на живот и погледи на светот) го централизираат производството, контролата и тековите на економскиот, политичкиот и културниот капитал (имот, моќ). Оваа сегментација е израз на севкупниот натпреварувачки карактер на современото општество“. (Фукс 2008: 110+119). * дигитален капитализам (Шилер 2000, сп. и Питер Глоц ): <ref>[[Peter Glotz]] (1999) Die beschleunigte Gesellschaft. Kulturkämpfe im digitalen Kapitalismus. München: Kindler.</ref> „мрежите директно го генерализираат општествениот и културниот опсег на капиталистичката економија како никогаш досега“ (Шилер 2000: xiv) * виртуелен капитализам: „комбинацијата на маркетингот и новата информациска технологија ќе им овозможи на одредени претпријатија да добијат повисоки профитни маржи и поголеми пазарни удели, а со тоа ќе промовира поголема концентрација и централизација на капиталот“ (Досон/ Џон Белами Фостер 1998: 63 квадратни метри). * високотехнолошки капитализам <ref>[[Wolfgang Fritz Haug]] (2003) High-Tech-Kapitalismus. Hamburg: Argument.</ref> или информациски капитализам (Фицпатрик 2002) – да се фокусира на компјутерот како водечка технологија која ги трансформира производните сили на капитализмот и овозможи глобализирана економија. Други научници претпочитаат да зборуваат за информациски капитализам (Морис-Сузуки 1997) или информациски капитализам ([[Мануел Кастелс]] 2000, [[Кристијан Фукс (социолог)|Кристијан Фукс]] 2005, Шмиде 2006а, б). Мануел Кастелс го гледа информацијализмот како нова технолошка парадигма (тој зборува за начин на развој) што се карактеризира со „генерирање, обработка и пренос на информации“ кои станаа „фундаментални извори на продуктивност и моќ“ (Castells 2000: 21). „Најодлучувачкиот историски фактор што ја забрзува, канализира и обликува парадигмата на информациската технологија и ги поттикнува нејзините придружни општествени облици, беше/е процесот на капиталистичко преструктуирање преземен уште од 1980-тите, така што новиот техно-економски систем може соодветно да се карактеризира како информациски капитализам“ (Кастелс 2000: 18). Кастелс ја додаде на теориите за информациското општество идејата дека во современото општество доминантните функции и процеси сè повеќе се организираат околу мрежи кои ја сочинуваат новата социјална морфологија на општеството (Кастелс 2000: 500). [[Николас Гарнам]] <ref>[[Nicholas Garnham]] (2004) Information Society Theory as Ideology. In: Frank Webster (Ed.) (2004) The Information Society Reader. London: Routledge.</ref> е критичен кон Кастелс и тврди дека приказот на вториот е технолошки детерминистички бидејќи Кастелс истакнува дека неговиот пристап се заснова на дијалектиката на технологијата и општеството во кое технологијата го отелотворува општеството и општеството ја користи технологијата (Кастелс 2000: 5sqq). Но, Кастелс, исто така, јасно кажува дека подемот на новиот „начин на развој“ е обликуван од капиталистичкото производство, т.е. од општеството, што имплицира дека технологијата не е единствената движечка сила на општеството. [[Антонио Негри]] и [[Мајкл Хард]] тврдат дека современото општество е Империја која се карактеризира со единствена глобална логика на капиталистичка доминација која се заснова на нематеријален труд. Со концептот на нематеријалниот труд Негри и Хард воведуваат идеи за дискурс на информациското општество во нивниот марксистички приказ на современиот капитализам. Нематеријалниот труд би бил труд „кој создава нематеријални производи, како што се знаење, информации, комуникација, врска или емоционален одговор“ (Hardt/Negri 2005: 108; cf., исто така, 2000: 280-303), или услуги, културни производи, знаење (Hardt/Negri 2000: 290). Би имало два облици: интелектуален труд кој произведува идеи, симболи, кодови, текстови, лингвистички фигури, слики итн.; и [[афективен труд]] кој произведува и манипулира со афекти како што се чувство на леснотија, благосостојба, задоволство, возбуда, страст, радост, тага итн. (Ibid.). Севкупно, неомарксистичките извештаи за информациското општество имаат заедничко тоа што нагласуваат дека знаењето, информациските технологии и компјутерските мрежи одиграле улога во реструктуирањето и глобализацијата на капитализмот и појавата на флексибилен режим на акумулација (Дејвид Харви 1989) . Тие предупредуваат дека новите технологии се вградени во општествените антагонизми кои предизвикуваат [[структурна невработеност]], зголемена сиромаштија, [[социјална исклученост]], [[дерегулација]] на [[социјална држава|социјалната држава]] и [[Работнички права|работничките права]], намалување на платите, социјалната помош итн. Концептите како општество на знаење, информациско општество, мрежно општество, информациски капитализам, постиндустриско општество, транснационален мрежен капитализам, постмодерно општество итн. покажуваат дека постои жива дискусија во современата социологија за карактерот на современото општество и улогата што ја имаат технологиите, информациите., комуникацијата и соработката играат во него.{{Се бара извор|date=May 2011}} Теоријата на информациското општество ја дискутира улогата на информациската и информациската технологија во општеството, прашањето кои клучни концепти ќе се користат за карактеризирање на современото општество и како да се дефинираат таквите концепти. Таа стана специфична гранка на современата социологија. == Втора и трета природа == Информациското општество е средство за испраќање и примање информации од едно до друго место.{{Sfn|Wark|1997}} Како што технологијата напредувала, така напредувал и начинот на кој луѓето се адаптирале во споделувањето информации едни со други. „Втора природа“ се однесува на група на искуства кои се направени од културата.{{Sfn|Wark|1997}} Тие потоа се преправаат во нешто друго што потоа може да добие ново значење. Како општество ние го трансформираме овој процес и ни станува нешто природно, односно втора природа. Значи, следејќи одредена шема создадена од културата, ние сме во состојба да препознаеме како ги користиме и пренесуваме информациите на различни начини. Од споделување информации преку различни временски зони (како што е разговор онлајн) до информации што завршуваат на друга локација (испраќање писмо во странство) сето ова стана вообичаен процес што ние како општество го земаме здраво за готово.{{Sfn|Wark|1997}} Меѓутоа, преку процесот на споделување информации, векторите ни овозможија да ги шириме информациите уште повеќе. Со употребата на овие вектори информациите се способни да се движат, а потоа да се одвојат од почетните работи што им овозможиле да се движат.{{Sfn|Wark|1997}} Оттука се развило нешто што се нарекува „трета природа“. Како проширување на втората природа, третата природа е во контрола на втората природа. Се проширува на она со што е ограничена втората природа. Има способност да обликува информации на нови и различни начини. Значи, третата природа е способна да „забрзува, да размножува, да дели, да мутира и да нè зрачи од друго место.{{Sfn|Wark|1997}} Таа има за цел да создаде рамнотежа помеѓу границите на просторот и времето (види втора природа). Тоа може да се види преку телеграфот, тоа беше првата успешна технологија која можеше да испраќа и прима информации побрзо отколку што човечко суштество може да придвижи предмет.{{Sfn|Wark|1997}} Како резултат на тоа, различни вектори на луѓе имаат способност не само да ја обликуваат културата, туку и да создадат нови можности кои на крајот ќе го обликуваат општеството. Затоа, преку употребата на втората и третата природа, општеството може да користи и истражува нови вектори на можности каде што може да се обликуваат информации за да се создадат нови облици на интеракција.{{Sfn|Wark|1997}} == Социолошки употреби == Во [[Социологија|социологијата]], '''''информациското општество''''' се однесува на [[Постмодерност|постмодерен]] вид на општество. Теоретичари како [[Улрих Бек]], [[Ентони Гиденс]] и [[Мануел Кастелс]] тврдат дека од 1970-тите се случи трансформација од [[индустриско општество]] во информациско општество на глобално ниво. Како што [[Парна машина|парната машина]] била технологијата која стоела зад индустриското општество, така и [[Информатичка технологија|информатичката технологија]] се смета за катализатор за промените во организацијата на работата, општествената структура и политиката што се случиле кон крајот на 20 век. Во книгата ''Future Shock'', [[Алвин Тофлер]] ја користел фразата '''супериндустриско општество''' за да го опише овој вид на општество. Други писатели и мислители користеле поими како „[[постиндустриско општество]]“ и „постмодерно индустриско општество“ со слично значење. == Поврзани изрази == Голем број изрази во сегашната употреба нагласуваат поврзани, но различни аспекти на новонастанатиот глобален економски поредок. Информациското општество има намера да биде најопфатно со тоа што економијата е подгрупа на едно општество. Информациската ера е донекаде ограничувачка, со тоа што се однесува на 30-годишен период помеѓу широко распространетата употреба на компјутерите и економијата на знаење, наместо на економски поредок што се појавува. Ерата на знаење е за природата на содржината, а не за социо-економските процеси со кои ќе се тргува. [[Дигитална револуција|Компјутерската револуција]] и револуцијата на знаењето се однесуваат на специфични револуционерни транзиции, наместо на крајната состојба кон која се развиваме. [[Информативна револуција|Информациската револуција]] е поврзана со добропознатите изрази земјоделска револуција и [[индустриска револуција]]. *Информациската економија и економијата на знаење ја нагласуваат содржината или интелектуалната сопственост со која се тргува преку пазарот на информации или пазарот на знаење, соодветно. Електронската трговија и електронскиот бизнис ја нагласуваат природата на трансакциите и водење бизнис, соодветно, користејќи Интернет и World Wide Web. Дигиталната економија се фокусира на тргување со битови во кибер просторот, наместо на атомите во физичкиот простор. Мрежната економија нагласува дека бизнисите ќе работат колективно во мрежи или како дел од деловните екосистеми наместо како самостојни единици. Социјалното вмрежување се однесува на процесот на соработка на масивни, глобални размери. Интернет економијата се фокусира на природата на пазарите кои се овозможени од интернет. *Услугите на знаење и вредноста на знаењето ја ставаат содржината во економски контекст. Услугите на знаење го интегрираат управувањето со знаење, во организација на знаење, која тргува на пазар на знаење. Со цел поединците да добијат повеќе знаење, се користи надзор. Ова се однесува на употребата на дронови како алатка со цел да се соберат знаења за други поединци. Иако навидум е синоним, секој поим пренесува повеќе од нијанси или малку различни гледишта за истото. Секој поим претставува еден атрибут на веројатната природа на економската активност во новото постиндустриско општество. Алтернативно, новиот економски поредок ќе ги инкорпорира сите горенаведени плус други атрибути кои сè уште не се појавиле целосно. *Во врска со развојот на информациското општество, се појави загадување на информациите, кое пак еволуираше информациска екологија – поврзана со информациската хигиена. == Прашања за интелектуална сопственост == Еден од централните парадокси на информациското општество е тоа што ги прави информациите лесно репродуцирани, што доведува до различни проблеми со слободата/контролата поврзани со [[Интелектуална сопственост|интелектуалната сопственост]]. Во суштина, бизнисот и капиталот, чие место е производство и продажба на информации и знаење, се чини дека бараат контрола врз овој нов ресурс за да може ефективно да се управува и продава како основа на информациската економија. Сепак, таквата контрола може да се покаже како технички и социјално проблематична. Технички затоа што [[Заштита од копирање|заштитата од копирање]] честопати лесно се заобиколува и социјално се ''отфрла'' бидејќи корисниците и граѓаните на информациското општество може да покажат дека не се подготвени да прифатат таква апсолутна комодификација на фактите и информациите што ја сочинуваат нивната околина. Одговорите на оваа загриженост се движат од Законот за дигитални милениумски авторски права во Соединетите Американски Држави (и слично законодавство на други места) кои го прават заобиколувањето на [[Заштита од копирање|заштитата од копирање]] незаконско, до движењата за [[Слободна програмска опрема|слободниот софтвер]], [[Отворен код|отворениот код]] и [[Копилефт|копилефтот]], кои се обидуваат да поттикнат и дистрибуираат „слобода“ на различни информациски производи (традиционално и како „гратис“ или бесплатно, и слобода, како во слободата за користење, истражување и споделување). Забелешка: Информациското општество често се користи од политичарите што значи нешто како „сите сега правиме интернет“; социолошкиот термин информациско општество има некои подлабоки импликации за промената на општествената структура. Бидејќи ни недостасува политичка контрола на интелектуалната сопственост, ни недостасува конкретна мапа на прашања, анализа на трошоците и придобивките, и функционални политички групи кои се обединети со заеднички интереси кои застапуваат различни мислења за овие разни ситуации што се истакнати во информациското општество. . <ref>Boyle, James. “A Politics of Intellectual Property: Environmentalism for the Net?” Duke Law Journal, vol. 47, no. 1, 1997, pp. 87–116. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/1372861.</ref> == Поврзано == {{Столбови-список|*[[Кибернетски простор]] *[[Дигитализација]] *[[Дигитална трансформација]] *[[Дигитален темен век]] *[[Користење на дигитални медиуми и ментално здравје]] *[[Информациска култура]] *[[Информациска историја]] *[[Информациска индустрија]] *[[Информациска револуција]] *[[Киберкултура]] *[[Мрежно општество]] *[[Ноосфера]] *[[Надзорен капитализам]] *''[[The Information Society]]'' (journal) *[[World Summit on the Information Society]] (WSIS) *[[Yoneji Masuda]]|colwidth=22em}} == Наводи == {{наводи}} == Литература == * [[Alan Mckenna]] (2011) A Human Right to Participate in the Information Society. New York: Hampton Press. {{ISBN|978-1-61289-046-3}}. * [[Lev Manovich]] (2009) How to Represent Information Society?, Miltos Manetas, Paintings from Contemporary Life, Johan & Levi Editore, Milan . Online: [http://timeline.manetas.com/people/Lev_Manovich/] * [[Manuel Castells]] (2000) The Rise of the Network Society. [[The Information Age: Economy, Society and Culture]]. Volume 1. Malden: Blackwell. Second Edition. * Michael Dawson/[[John Bellamy Foster]] (1998) Virtual Capitalism. In: [[Robert W. McChesney]]/Ellen Meiksins Wood/[[John Bellamy Foster]] (Eds.) (1998) Capitalism and the Information Age. New York: Monthly Review Press. pp.&nbsp;51–67. * Aleksander Aristovnik (2014) Development of the information society and its impact on the education sector in the EU : efficiency at the regional (NUTS 2) level. In: Turkish online journal of educational technology. Vol. 13. No. 2. pp.&nbsp;54–60. * Alistair Duff (2000) Information Society Studies. London: Routledge. * [[Esther Dyson]]/[[George Gilder]]/[[George Keyworth]]/[[Alvin Toffler]] (1994) Cyberspace and the American Dream: A Magna Carta for the Knowledge Age. In: Future Insight 1.2. The Progress & Freedom Foundation. * Tony Fitzpatrick (2002) Critical Theory, Information Society and Surveillance Technologies. In: Information, Communication and Society. Vol. 5. No. 3. pp.&nbsp;357–378. * [[Vilém Flusser]] (2013) Post-History, Univocal Publishing, Minneapolis {{ISBN|9781937561093}} [https://web.archive.org/web/20130925012213/http://www.univocalpublishing.com/books/102-post-history-by-vilem-flusser] * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2008) Internet and Society: Social Theory in the Information Age. New York: Routledge. {{ISBN|0-415-96132-7}}. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2007) Transnational Space and the ’Network Society’. In: 21st Century Society. Vol. 2. No. 1. pp.&nbsp;49–78. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2005) Emanzipation! Technik und Politik bei Herbert Marcuse. Aachen: Shaker. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2004) The Antagonistic Self-Organization of Modern Society. In: Studies in Political Economy, No. 73 (2004), pp.&nbsp;183– 209. * [[Michael Hardt]]/[[Antonio Negri]] (2005) Multitude. War and Democracy in the Age of the Empire. New York: Hamish Hamilton. * [[Michael Hardt]]/[[Antonio Negri]] Empire. Cambridge, MA: Harvard University Press. * [[David Harvey (geographer)|David Harvey]] (1989) The Condition of Postmodernity. London: Blackwell. * [[Fritz Machlup]] (1962) The Production and Distribution of Knowledge in the United States. Princeton: Princeton University Press. * [[OECD]] (1986) Trends in The Information Economy. Paris: OECD. * [[OECD]] (1981) Information Activities, Electronics and Telecommunications Technologies: Impact on Employment, Growth and Trade. Paris: OECD. * Pasquinelli, M. (2014) [http://matteopasquinelli.com/operaismo-information-machine/ Italian Operaismo and the Information Machine], Theory, Culture & Society, first published on February 2, 2014. * Pastore G. (2009) ''Verso la società della conoscenza'', Le Lettere, Firenze. * Peter Otto/Philipp Sonntag (1985) Wege in die Informationsgesellschaft. München. dtv. * Pinterič, Uroš (2015): Spregledane pasti informacijske družbe. Fakulteta za organizacijske študije v Novem mestu {{ISBN|978-961-6974-07-3}} * [[Radovan Richta]] (1977) The Scientific and Technological Revolution and the Prospects of Social Development. In: [[Ralf Dahrendorf]] (Ed.) (1977) Scientific-Technological Revolution. Social Aspects. London: Sage. pp.&nbsp;25–72. * Dan Schiller (2000) Digital Capitalism. Cambridge, MA: MIT Press. * Rudi Schmiede (2006a) Knowledge, Work and Subject in Informational Capitalism. In: Berleur, Jacques/Nurminen, Markku I./Impagliazzo, John (Eds.) (2006) Social Informatics: An Information Society for All? New York: Springer. pp.&nbsp;333–354. * Rudi Schmiede (2006b) Wissen und Arbeit im “Informational Capitalism”. In: Baukrowitz, Andrea et al. (Eds.) (2006) Informatisierung der Arbeit – Gesellschaft im Umbruch. Berlin: Edition Sigma. pp.&nbsp;455–488. * {{cite book | last1=Seely Brown | first1= John | author-link=John Seely Brown | last2= Duguid | first2=Paul | date=2000 | title=The Social Life of Information | publisher=Harvard Business School Press | title-link= The Social Life of Information }} * [[Nico Stehr]] (1994) Arbeit, Eigentum und Wissen. Frankfurt/Main: Suhrkamp. * [[Nico Stehr]] (2002a) A World Made of Knowledge. Lecture at the Conference “New Knowledge and New Consciousness in the Era of the Knowledge Society", Budapest, January 31, 2002. Online: [http://www.crsi.mq.edu.au/documents/worldknowledge.pdf] * [[Nico Stehr]] (2002b) Knowledge & Economic Conduct. Toronto: University of Toronto Press. * [[Alain Touraine]] (1988) Return of the Actor. Minneapolis. University of Minnesota Press. * Jan Van Dijk (2006) The Network Society. London: Sage. Second Edition. * Yannis Veneris (1984) ''The Informational Revolution, Cybernetics and Urban Modelling'', PhD Thesis, University of Newcastle upon Tyne, UK. * Yannis Veneris (1990) ''Modeling the transition from the Industrial to the Informational Revolution, Environment and Planning'' A 22(3):399-416. [http://www.envplan.com/abstract.cgi?id=a220399] * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2002a) The Information Society Revisited. In: Lievrouw, Leah A./Livingstone, Sonia (Eds.) (2002) Handbook of New Media. London: Sage. pp.&nbsp;255–266. * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2002b) Theories of the Information Society. London: Routledge. * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2006) Theories of the Information Society. 3rd edition. London: Routledge * Gelbstein, E. (2006) Crossing the Executive Digital Divide. {{ISBN|99932-53-17-0}} == Надворешни врски == * [https://web.archive.org/web/20051028032148/http://topics.developmentgateway.org/special/informationsociety Special Report - "Information Society: The Next Steps"] * [https://web.archive.org/web/20060616024936/http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/WBI/WBIPROGRAMS/KFDLP/EXTUNIKAM/0%2C%2CmenuPK%3A1414738~pagePK%3A64168427~piPK%3A64168435~theSitePK%3A1414721%2C00.html Knowledge Assessment Methodology] - interactive country-level data for the information society and knowledge economy * [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=227258 The origin and development of a concept: the information society.] * [http://www.global-info-society.org/ Global Information Society Project] at the World Policy Institute * [https://web.archive.org/web/20041017025557/http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID%3D7277%26URL_DO%3DDO_TOPIC%26URL_SECTION%3D201.html UNESCO - Observatory on the Information Society] * [http://is-journal.org/ I/S: A Journal of Law and Policy for the Information Society] - Ohio State law journal which addresses legal aspects related to the information society. * [http://www.cost298.org] - Participation in the Broadband Society. European network on social and technical research on the emerging information society. {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Еволуција]] [[Категорија:Теории на историјата]] [[Категорија:Информации]] [[Категорија:Информациска технологија]] teffhzz09befou4ktzfeq0qm6i7yd1n 4803801 4803754 2022-08-20T09:38:06Z P.Nedelkovski 47736 wikitext text/x-wiki '''Информациско општество''' — [[општество]] каде што користењето, [[Создавање содржина|создавањето]], [[Дистрибуција на информации|дистрибуцијата]], манипулацијата и [[Интегрирање на информации|интегрирањето]] на [[Информација|информациите]] е значајна активност.<ref>{{Наведена книга|title=The information master : Jean-Baptiste Colbert's secret state intelligence system|last=Soll, Jacob, 1968-|date=2009|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02526-8|oclc=643805520}}</ref> Нејзини главни двигатели се [[Информациски и комуникациски технологии|информациските и комуникациските технологии]], кои резултираа со брз раст на информациите во различноста и на некој начин ги менуваат сите аспекти на општествената организација, вклучително [[Образование|образованието]], [[Економија|економијата]], <ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] freely available at: https://youtube.com/watch?v=xR4sQ3f6tW8&list=PLtjBSCvWCU3rNm46D3R85efM0hrzjuAIg</ref> [[Здравје|здравството]], [[Влада|владата]], <ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] https://youtube.com/watch?v=KKGedDCKa68&list=PLtjBSCvWCU3rNm46D3R85efM0hrzjuAIg freely available at: https://canvas.instructure.com/courses/949415</ref> [[Војна|војувањето]] и нивоата на [[демократија]].<ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] freely available at :https://canvas.instructure.com/courses/949415</ref> Луѓето кои се способни да учествуваат во овој облик на општество понекогаш се нарекуваат или [[Корисник (сметаштво)|корисници на компјутер]] или дури и [[Дигитален граѓанин|дигитални граѓани]], дефинирани од К. Мосбергер како „Оние кои го користат Интернетот редовно и ефективно“. Ова е еден од десетината семрежни термини кои се идентификувани за да сугерираат дека луѓето влегуваат во нова и поинаква фаза на општеството.<ref name="Beniger 1986">{{Наведена книга|title=The Control Revolution: Technological and Economic Origins of the Information Society|title-link=The Control Revolution|last=Beniger|first=James R.|date=1986|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Mass.|author-link=James R. Beniger}}</ref> Некои од показателите на оваа постојана промена може да бидат технолошки, економски, професионални, просторни, културни или комбинација од сите овие.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Theories of the Information Society|last=Webster|first=Frank|date=2002|publisher=Routledge|location=Cambridge}}</ref> Информациското општество се смета за наследник на [[Индустриско општество|индустриското општество]]. Тесно поврзани концепти се [[постиндустриско општество|постиндустриското општество]] ([[постфордизам]]), [[Постмодерност|постмодерното]] општество, компјутерското општество и општеството на [[Општество на знаење|знаење]], телематското општество, [[Друштвото на спектаклот|општеството на спектаклот]] ([[постмодернизам]]), [[Информативна револуција|информациската револуција]] и [[Информациско доба|информациската ера]], [[Мрежно општество|мрежното општество]] ([[Мануел Кастелс]]) или дури и [[течна модерност]]. == Дефиниција == Во моментов не постои универзално прифатен концепт за тоа што точно може да се дефинира како информациско општество и што не треба да биде вклучено во поимот. Повеќето теоретичари се согласуваат дека промената може да се смета како започната некаде помеѓу 1970-тите, раните 1990-ти трансформации на Социјалистичкиот Исток, и периодот од 2000-тите, коj ги создаде повеќето од денешните мрежни принципи и кој моментално фундаментално го менува начинот на кој општествата функционираат. Информациската технологија оди подалеку од [[Интернет|интернетот]], бидејќи начелата на дизајнот и користењето на интернетот влијаат на други области, а има дискусии за тоа колку навистина е големо влијанието на одредени медиуми или специфични начини на производство. Френк Вебстер забележува пет главни видови на информации кои можат да се користат за дефинирање на информациското општество: технолошко, економско, професионално, просторно и културно.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Theories of the Information Society|last=Webster|first=Frank|date=2002|publisher=Routledge|location=Cambridge}}</ref> Според Вебстер, карактерот на информациите го променил начинот на кој живееме денес. Како се однесуваме се фокусира на теоретско знаење и информациите.<ref>Webster, F. (2006). Chapter 2: What is an information society? In ''Theories of the Information Society'', 3rd ed. (pp. 15-31). New York: Routledge.</ref> Касивулаја и Гомо (Универзитет Макерере) алудираат дека информациските општества се оние кои ја зголемиле нивната употреба на ИТ за економска, социјална, културна и политичка трансформација. Во 2005 година, владите ја потврдиле својата посветеност на основите на информациското општество во [[Туниска заложба|Туниската заложба]] и ја зацртале основата за спроведување и следење во Туниската агенда за информациско општество. Конкретно, Туниската агенда се однесува на прашањата за финансирање на ИКТ за развој и управување со интернет кои не можеле да се решат во првата фаза. Некои луѓе, како Антонио Негри, го карактеризираат информациското општество како општество во кое луѓето работат нематеријална работа.<ref>{{Наведување|title=Magic Lantern Empire: Reflections on Colonialism and Society|date=2017-12-31|journal=Magic Lantern Empire|pages=148–160|publisher=Cornell University Press|doi=10.7591/9780801468230-009|isbn=978-0-8014-6823-0}}</ref> Со ова, тие се чини дека се однесуваат на производство на знаење или културни артефакти. Еден проблем со овој модел е тоа што ја игнорира материјалната и суштински индустриската основа на општеството. Сепак, тоа укажува на проблем за работниците, имено колку креативни луѓе му требаат на ова општество за да функционира? На пример, можеби ви требаат само неколку врвни изведувачи, наместо плејада на неславни личности, бидејќи работата на тие изведувачи може лесно да се распредели, принудувајќи ги сите споредни играчи на дното на пазарот. Сега ''е'' вообичаено издавачите да ги промовираат само своите најпродавани автори и да се трудат да ги избегнат останатите — дури и ако нивните дела сè уште се продаваат. Филмовите сè повеќе и повеќе се оценуваат за понатамошна дистрибуција, според успешноста на нивниот прв викенд, што во многу случаи ја исклучува можноста за ширење на усни препораки. [[Мајкл Бакленд|Мајкл Бакланд]] ги карактеризира информациите во општеството во неговата книга ''Информации и општество.'' Бакланд ја изразува идејата дека информациите може различно да се толкуваат од личност до личност врз основа на искуствата на таа индивидуа.<ref>{{Наведена книга|title=Information in Society|last=Buckland|first=Michael|date=March 3, 2017|publisher=MIT Press}}</ref> Имајќи предвид дека метафорите и технологиите на информациите се движат напред во реципрочна врска, можеме да опишеме некои општества (особено [[Култура на Јапонија|јапонското општество]] ) како информациски општества бидејќи ги мислиме како такви. Зборот информација може да се толкува на многу различни начини. Според Бакланд во ''Информации и општество'', повеќето значења спаѓаат во три категории на човечкото знаење: информацијата како знаење, информацијата како процес и информацијата како нешто.<ref name=":1">{{Наведена книга|title=Information and Society|last=Buckland|first=Michael|publisher=MIT Press|year=2017|location=Cambridge, MA|pages=22}}</ref> == Растот на компјутерските информации во општеството == [[Податотека:Internet users per 100 inhabitants ITU.svg|мини|360px|<center>'''Интернет корисници на 100 жители'''</center><small>Извор: [[Меѓународна унија за телекомуникации]].<ref>[http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2014/ITU_Key_2005-2014_ICT_data.xls "Individuals using the Internet 2005 to 2014"], Key ICT indicators for developed and developing countries and the world (totals and penetration rates), International Telecommunication Union (ITU). Retrieved 25 May 2015.</ref><ref>[http://www.itu.int/ITU-D/ict/statistics/ict/ "Internet users per 100 inhabitants 1997 to 2007"], ICT Data and Statistics (IDS), International Telecommunication Union (ITU). Retrieved 25 May 2015.</ref></small>]] [[Податотека:Hilbert InfoGrowth.png|мини|десно|360px|Количината на складирани податоци на глобално ниво многу пораснала од 1980-тите, и од 2007 година, 94% биле складирани дигитално. [http://www.martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html Извор]]] Растот на количината на технолошки посредувани информации е квантифициран на различни начини, вклучувајќи го и технолошкиот капацитет на општеството да складира информации, да комуницира информации и да пресметува информации.<ref>{{Наведено списание|last=Hilbert|first=M.|last2=Lopez|first2=P.|date=2011-02-10|title=The World's Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information|journal=Science|volume=332|issue=6025|pages=60–65|bibcode=2011Sci...332...60H|doi=10.1126/science.1200970|issn=0036-8075|pmid=21310967}}</ref> Се проценува дека светскиот технолошки капацитет за складирање информации пораснал од 2,6 (оптимално компресирани) [[Ексабајт|ексабајти]] во 1986 година, што е информациски еквивалент на помалку од еден [[CD|CD-ROM]] од 730 MB по лице во 1986 година (539 MB по лице), на 295 (оптимално компресирани) [[Бајт|ексабајти]] во 2007 година.<ref name="HilbertLopez2011">[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1200970 "The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), [[Science (journal)|Science]], 332(6025), 60-65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> Ова е информациски еквивалент на 60 [[Компактен диск|CD-ROM]] по лице во 2007 година <ref name="Hilbertvideo2011">[https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo "video animation on The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010]</ref> и претставува одржлива годишна стапка на раст од околу 25%. Светскиот комбиниран технолошки капацитет за примање информации преку еднонасочни [[Радиодифузија|дифузни]] мрежи имал информациски еквивалент на 174 весници по лице дневно во 2007 година.<ref name="HilbertLopez2011" /> Светскиот комбиниран ефективен капацитет за размена на информации преку двонасочни [[телекомуникации|телекомуникациски]] мрежи изнесувал 281 [[Петабајт|петабајти]] (оптимално компресирани) информации во 1986 година, 471 [[Бајт|петабајти]] во 1993 година, 2,2 (оптимално компресирани) [[Ексабајт|ексабајти]] во 2000 година и 65 (оптимално компресирани) [[Бајт|2007]], што е информациски еквивалент на 6 весници по лице дневно во 2007 година.<ref name="Hilbertvideo2011">[https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo "video animation on The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010]</ref> Светскиот технолошки капацитет за пресметување информации со човечко водени компјутери за општа намена пораснал од 3,0 × 10 ^ 8 MIPS во 1986 година, на 6,4 x 10 ^ 12 MIPS во 2007 година, доживувајќи ја најбрзата стапка на раст од над 60 % годишно во последните две децении.<ref name="HilbertLopez2011">[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1200970 "The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), [[Science (journal)|Science]], 332(6025), 60-65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> [[Џејмс Р. Бенигер|Џејмс Бенигер]] ја опишува потребата од информации во модерното општество на следниот начин: „Потребата за нагло зголемена контрола која произлезе од индустријализацијата на материјалните процеси преку примена на неживи извори на енергија веројатно е причина за брзиот развој на технологијата за автоматска повратна технологија во раниот индустриски период (1740-1830)“ (стр.&nbsp;174) „Дури и со засилена повратна контрола, индустријата не би можела да се развие без зголемените средства за обработка на материјата и енергијата, не само како влезови на суровините во производството, туку и како излези дистрибуирани до финалната потрошувачка“ (стр.&nbsp;175) <ref name="Beniger 1986">{{Наведена книга|title=The Control Revolution: Technological and Economic Origins of the Information Society|title-link=The Control Revolution|last=Beniger|first=James R.|date=1986|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Mass.|author-link=James R. Beniger}}</ref> == Развој на моделот на информациско општество == Еден од првите луѓе што работел на развој на концептот на информациското општество бил економистот [[Фриц Махлуп]]. Во 1933 година, Фриц Махлуп започнал да го проучува ефектот на патентите врз истражувањето. Неговата работа кулминирала со трудот ''Продукција и дистрибуција на знаење во САД'' во 1962 година. Оваа книга била широко прифатена<ref>Susan Crawford: "[http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=227258 The Origin and Development of a Concept: The Information Society]". ''Bull Med Libr Assoc.'' 71(4) October 1983: 380–385.</ref> и била преведена на [[Руски јазик|руски]] и [[Јапонски јазик|јапонски]]. Јапонците исто така го проучувале информациското општество (или ''jōhōka shakai'' ,[[:ja:情報化社会|情報化社会]]). Прашањето на технологиите и нивната улога во современото општество се дискутирани во научната литература користејќи низа ознаки и концепти. Овој дел воведува некои од нив. Идеите за знаење или [[информациска економија]], [[постиндустриско општество]], [[Постмодернизам|постмодерно]] општество, [[мрежно општество]], [[информациска револуција]], информациски капитализам, мрежен капитализам и слично, се дебатирале во последните неколку децении. Фриц Махлуп (1962) го вовел концептот на [[Економија на знаење|индустријата на знаење]]. Тој започнал да ги проучува ефектите на патентите врз истражувањето пред да разликува пет сектори од секторот на знаење: образование, истражување и развој, масовни медиуми, информациски технологии, информациски услуги. Врз основа на оваа категоризација тој пресметал дека во 1959 година 29% проценти од [[БНП]] во САД биле произведени во индустриите на знаење.<ref>{{Наведена книга|title=Proceedings of the 11th International Conference on Intellectual Capital, Knowledge Management and Organizational Learning|last=Rooney|first=Jim|publisher=Academic Conferences and Publishing International Limited|year=2014|isbn=978-1-910309-71-1|location=UK|pages=261}}</ref> <ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/productiondistri00mach|title=The Production and Distribution of Knowledge in the United States|last=Machlup|first=Fritz|date=1962|publisher=Princeton University Press|location=Princeton, NJ}}</ref>  === Економска транзиција === [[Питер Дракер]] тврдел дека има транзиција од економија заснована на материјални добра кон економија заснована на знаење.<ref>[[Peter Drucker]] (1969) ''The Age of Discontinuity''. London: Heinemann</ref> [[Марк Порат]] разликува примарен (информациски добра и услуги кои директно се користат во производството, дистрибуција или обработката на информации) и секундарен сектор (информациски услуги произведени за внатрешна потрошувачка од владини и неинформациски претпријатија) на информациската економија. <ref>[[Marc Porat]] (1977) The Information Economy. Washington, DC: US Department of Commerce</ref> Порат ја користи вкупната додадена вредност од примарниот и секундарниот информациски сектор на БНП како показател за информациската економија. [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] ја употребила дефиницијата на Порат за пресметување на учеството на информациската економија во вкупната економија (на пр. ОЕЦД 1981, 1986). Врз основа на ваквите показатели, информациското општество е дефинирано како општество во кое се произведува повеќе од половина од БНП и повеќе од половина од вработените се активни во информациската економија.<ref name="deutsch1983">Karl Deutsch (1983) Soziale und politische Aspekte der Informationsgesellschaft. In: Philipp Sonntag (Ed.) (1983) Die Zukunft der Informationsgesellschaft. Frankfurt/Main: Haag & Herchen. pp. 68-88</ref> За [[Даниел Бел]], бројот на вработени кои произведуваат услуги и информации е показател за информацискиот карактер на едно општество. „Постиндустриското општество се заснова на услуги. (…) Она што е важно не е сирова мускулна моќ, или енергија, туку информации. (…) Постиндустриско општество е она во кое мнозинството од вработените не се вклучени во производството на материјални добра.“<ref>[[Daniel Bell]] (1976) The Coming of Post-Industrial Society. New York: Basic Books, 127, 348</ref> [[Ален Турен]] веќе во 1971 година зборувал за постиндустриско општество. „Преминот во постиндустриско општество се случува кога инвестициите резултираат со производство на симболични добра кои ги менуваат вредностите, потребите, претставите, многу повеќе отколку во производството на материјални добра или дури и „услуги“. Индустриското општество ги трансформирало средствата за производство: постиндустриското општество ги менува краевите на производството, односно културата. (...) Овде одлучувачка точка е дека во постиндустриското општество целиот економски систем е предмет на интервенција на општеството врз себе. Затоа можеме да го наречеме програмирано општество, бидејќи оваа фраза го доловува нејзиниот капацитет да создава модели на управување, производство, организација, дистрибуција и потрошувачка, така што таквото општество се појавува, на сите негови функционални нивоа, како производ на акција спроведена од самото општество, а не како резултат на природни закони или културни специфичности“ (Touraine 1988: 104). Во програмираното општество би се индустријализирала и областа на културната репродукција вклучувајќи аспекти како што се информации, потрошувачка, здравје, истражување, образование. Тоа што модерното општество го зголемува својот капацитет да дејствува врз себе, за Турен значи дека општеството реинвестира уште поголеми делови од производството и така самото се произведува и трансформира. Ова го прави концептот на Турен суштински различен од оној на Даниел Бел кој се фокусира на капацитетот за обработка и генерирање информации за ефикасно функционирање на општеството. [[Жан-Франсоа Лиотар]]<ref>[[Jean-François Lyotard]] (1984) ''The Postmodern Condition''. Manchester: Manchester University Press, 5</ref> тврди дека „знаењето стана принципот [sic] силата на производството во последните неколку децении“. Знаењето би се трансформирало во стока. Лиотар вели дека постиндустриското општество го прави знаењето достапно за лаик бидејќи знаењето и информациските технологии би се прошириле во општеството и би ги разбиле Големите наративи на централизираните структури и групи. Лиотар ги означува овие променливи околности како постмодерна состојба или постмодерно општество. Слично на Бел, Петер Ото и Филип Зонтаг (1985) велат дека информациското општество е општество каде што поголемиот дел од вработените работат на информациски работни места, т.е. тие треба да се занимаваат повеќе со информации, сигнали, симболи и слики отколку со енергија и материја. [[Радован Рихта]] (1977) тврди дека општеството е трансформирано во научна цивилизација заснована на услуги, образование и креативни активности. Оваа трансформација би била резултат на научно-технолошката трансформација заснована на технолошкиот напредок и зголеменото значење на компјутерската технологија. Науката и технологијата би станале непосредни сили на производство (Аристовник 2014: 55). [[Нико Штер]] (1994, 2002а, б) вели дека во општеството на знаење, повеќето работни места вклучуваат работа со знаење. „Современото општество може да се опише како општество на знаење засновано на широко навлегување во сите негови сфери на животот и институции од страна на научното и технолошкото знаење“ (Stehr 2002b: 18). За Штер, знаењето е капацитет за општествено дејствување. Науката би станала непосредна продуктивна сила, знаењето повеќе не би било примарно отелотворено во машините, туку веќе присвоената природа што го претставува знаењето би се преуредила според одредени дизајни и програми (Ibid.: 41-46). За Штер, економијата на општеството на знаење во голема мера не е водена од материјални велзови, туку на симболични или велзови засновани на знаење (Ibid.: 67), би имало голем број професии кои вклучуваат работа со знаење, а се намалува бројката на работни места кои бараат ниски когнитивни вештини, како и во производството (Stehr 2002a). Исто така, [[Алвин Тофлер]] тврди дека знаењето е централниот ресурс во економијата на информациското општество: „Во економијата на Третиот бран, централниот ресурс – еден збор што опширно опфаќа податоци, информации, слики, симболи, култура, идеологија и вредности – е акционо знаење“ (Dyson/Gilder/Keyworth/Toffler 1994). На крајот на дваесеттиот век, концептот на [[Мрежно општество|мрежното општество]] доби важност во теоријата на информациското општество. За [[Мануел Кастелс]], мрежната логика покрај информациите, продорноста, флексибилноста и конвергенцијата е централна карактеристика на парадигмата на информациската технологија (2000a: 69ff). „Една од клучните карактеристики на информациското општество е логиката на вмрежување на неговата основна структура, што ја објаснува употребата на концептот „мрежно општество““ (Кастелс 2000: 21). „Како историски тренд, доминантните функции и процеси во информациската ера сè повеќе се организираат околу мрежите. Мрежите ја сочинуваат новата социјална морфологија на нашите општества, а дифузијата на мрежна логика суштински ја менува работата и резултатите во процесите на производство, искуство, моќ и култура“ (Кастелс 2000: 500). За Кастелс, мрежното општество е резултат на информацијализмот, нова технолошка парадигма. [[Јан Ван Дијк]] (2006) го дефинира мрежното општество како „општествена формација со инфраструктура од социјални и медиумски мрежи што го овозможува нејзиниот прв начин на организација на сите нивоа (индивидуално, групно/организациско и општествено). Сè повеќе овие мрежи ги поврзуваат сите единици или делови од оваа формација (поединци, групи и организации)“ (Ван Дијк 2006: 20). Зашто мрежите на Ван Дијк станаа нервниот систем на општеството, додека Кастелс го поврзува концептот на мрежното општество со капиталистичката трансформација, Ван Дијк го гледа како логичен резултат на зголеменото проширување и задебелување на мрежите во природата и општеството. [[Дарин Барни]] го користи поимот за карактеризирање на општествата кои покажуваат две темелни карактеристики: „Првата е присуството во тие општества на софистицирани – речиси исклучиво дигитални – технологии на мрежна комуникација и управување/дистрибуција на информации, технологии кои ја формираат основната инфраструктура што посредува во зголемена низа на социјалните, политичките и економските практики. (…) Втората, веројатно поинтригантна, особина на мрежните општества е репродукцијата и институционализацијата низ (и помеѓу) тие општества на мрежи како основен облик на човекова организација и врска низ широк опсег на социјални, политички и економски конфигурации и асоцијации."<ref>[[Darin Barney]] (2003) The Network Society. Cambridge: Polity, 25sq</ref> === Критики === Главната критика на концептите како што се информациско општество, постмодерно општество, општество на знаење, мрежно општество, постиндустриско општество итн., која главно беше искажана од критичките научници е дека тие создаваат впечаток дека сме влегле во сосема нов вид на општество. „Ако има само повеќе информации, тогаш е тешко да се разбере зошто некој треба да сугерира дека имаме пред нас нешто радикално ново“ (Webster 2002a: 259). Критичарите како [[Френк Вебстер (социолог)|Френк Вебстер]] тврдат дека овие пристапи го нагласуваат дисконтинуитетот, како современото општество да нема ништо заедничко со општеството како што било пред 100 или 150 години. Ваквите претпоставки би имале идеолошки карактер бидејќи би се вклопиле во ставот дека не можеме да направиме ништо за промените и дека мора да се прилагодиме на постојните политички реалности (kasiwulaya 2002b: 267). Овие критичари тврдат дека современото општество пред сè е сè уште капиталистичко општество ориентирано кон акумулирање на економски, политички и [[културен капитал]]. Тие признаваат дека теориите на информациското општество нагласуваат некои важни нови квалитети на општеството (особено [[Глобализација|глобализацијата]] и [[Информацизација|информацизацијата]]), но обвинуваат дека не успеваат да покажат дека тоа се атрибути на севкупните капиталистички структури. Критичарите како Вебстер инсистираат на континуитетите што ги карактеризираат промените. На овој начин Вебстер прави разлика помеѓу различните епохи на капитализмот: капитализам laissez-faire од 19 век, [[корпоративен капитализам]] во 20 век и информациски капитализам за 21 век (kasiwulaya 2006). За опишување на современото општество засновано на нова дијалектика на континуитет и дисконтинуитет, други критички научници предложиле неколку поими како: * транснационален мрежен капитализам, транснационален информациски капитализам ([[Кристијан Фукс (социолог)|Кристијан Фукс]] 2008, 2007): „Компјутерските мрежи се технолошка основа што дозволи појава на глобален мрежен капитализам, односно режими на акумулација, регулација и дисциплина кои помагаат да се заснова сè повеќе акумулација на економски, политички и културен капитал на транснационалните мрежни организации кои го користат кибер просторот и другите нови технологии за глобална координација и комуникација. [. . . ] Потребата од изнаоѓање нови стратегии за извршување на корпоративна и политичка доминација резултираше со реструктуирање на капитализмот што се карактеризира со појава на транснационални, мрежни простори во економскиот, политичкиот и културниот систем и беше посредуван од кибер просторот како алатка за глобална координација и комуникација. Економскиот, политичкиот и културниот простор се реструктуирани; тие станаа пофлуидни и динамични, ги зголемија своите граници до транснационална скала и се справуваат со вклучувањето и исклучувањето на јазлите на флексибилен начин. Овие мрежи се сложени поради големиот број на јазли (поединци, претпријатија, тимови, политички актери итн.) кои можат да бидат вклучени и големата брзина со која се произведуваат и пренесуваат голем број ресурси во нив. Но, глобалниот мрежен капитализам се заснова на структурни нееднаквости; тој е составен од сегментирани простори во кои центрите (транснационални корпорации, одредени политички актери, региони, земји, западен начин на живот и погледи на светот) го централизираат производството, контролата и тековите на економскиот, политичкиот и културниот капитал (имот, моќ). Оваа сегментација е израз на севкупниот натпреварувачки карактер на современото општество“. (Фукс 2008: 110+119). * дигитален капитализам (Шилер 2000, сп. и Питер Глоц ): <ref>[[Peter Glotz]] (1999) Die beschleunigte Gesellschaft. Kulturkämpfe im digitalen Kapitalismus. München: Kindler.</ref> „мрежите директно го генерализираат општествениот и културниот опсег на капиталистичката економија како никогаш досега“ (Шилер 2000: xiv) * виртуелен капитализам: „комбинацијата на маркетингот и новата информациска технологија ќе им овозможи на одредени претпријатија да добијат повисоки профитни маржи и поголеми пазарни удели, а со тоа ќе промовира поголема концентрација и централизација на капиталот“ (Досон/ Џон Белами Фостер 1998: 63 квадратни метри). * високотехнолошки капитализам <ref>[[Wolfgang Fritz Haug]] (2003) High-Tech-Kapitalismus. Hamburg: Argument.</ref> или информациски капитализам (Фицпатрик 2002) – да се фокусира на компјутерот како водечка технологија која ги трансформира производните сили на капитализмот и овозможи глобализирана економија. Други научници претпочитаат да зборуваат за информациски капитализам (Морис-Сузуки 1997) или информациски капитализам ([[Мануел Кастелс]] 2000, [[Кристијан Фукс (социолог)|Кристијан Фукс]] 2005, Шмиде 2006а, б). Мануел Кастелс го гледа информацијализмот како нова технолошка парадигма (тој зборува за начин на развој) што се карактеризира со „генерирање, обработка и пренос на информации“ кои станаа „фундаментални извори на продуктивност и моќ“ (Castells 2000: 21). „Најодлучувачкиот историски фактор што ја забрзува, канализира и обликува парадигмата на информациската технологија и ги поттикнува нејзините придружни општествени облици, беше/е процесот на капиталистичко преструктуирање преземен уште од 1980-тите, така што новиот техно-економски систем може соодветно да се карактеризира како информациски капитализам“ (Кастелс 2000: 18). Кастелс ја додаде на теориите за информациското општество идејата дека во современото општество доминантните функции и процеси сè повеќе се организираат околу мрежи кои ја сочинуваат новата социјална морфологија на општеството (Кастелс 2000: 500). [[Николас Гарнам]] <ref>[[Nicholas Garnham]] (2004) Information Society Theory as Ideology. In: Frank Webster (Ed.) (2004) The Information Society Reader. London: Routledge.</ref> е критичен кон Кастелс и тврди дека приказот на вториот е технолошки детерминистички бидејќи Кастелс истакнува дека неговиот пристап се заснова на дијалектиката на технологијата и општеството во кое технологијата го отелотворува општеството и општеството ја користи технологијата (Кастелс 2000: 5sqq). Но, Кастелс, исто така, јасно кажува дека подемот на новиот „начин на развој“ е обликуван од капиталистичкото производство, т.е. од општеството, што имплицира дека технологијата не е единствената движечка сила на општеството. [[Антонио Негри]] и [[Мајкл Хард]] тврдат дека современото општество е Империја која се карактеризира со единствена глобална логика на капиталистичка доминација која се заснова на нематеријален труд. Со концептот на нематеријалниот труд Негри и Хард воведуваат идеи за дискурс на информациското општество во нивниот марксистички приказ на современиот капитализам. Нематеријалниот труд би бил труд „кој создава нематеријални производи, како што се знаење, информации, комуникација, врска или емоционален одговор“ (Hardt/Negri 2005: 108; cf., исто така, 2000: 280-303), или услуги, културни производи, знаење (Hardt/Negri 2000: 290). Би имало два облици: интелектуален труд кој произведува идеи, симболи, кодови, текстови, лингвистички фигури, слики итн.; и [[афективен труд]] кој произведува и манипулира со афекти како што се чувство на леснотија, благосостојба, задоволство, возбуда, страст, радост, тага итн. (Ibid.). Севкупно, неомарксистичките извештаи за информациското општество имаат заедничко тоа што нагласуваат дека знаењето, информациските технологии и компјутерските мрежи одиграле улога во реструктуирањето и глобализацијата на капитализмот и појавата на флексибилен режим на акумулација (Дејвид Харви 1989) . Тие предупредуваат дека новите технологии се вградени во општествените антагонизми кои предизвикуваат [[структурна невработеност]], зголемена сиромаштија, [[социјална исклученост]], [[дерегулација]] на [[социјална држава|социјалната држава]] и [[Работнички права|работничките права]], намалување на платите, социјалната помош итн. Концептите како општество на знаење, информациско општество, мрежно општество, информациски капитализам, постиндустриско општество, транснационален мрежен капитализам, постмодерно општество итн. покажуваат дека постои жива дискусија во современата социологија за карактерот на современото општество и улогата што ја имаат технологиите, информациите., комуникацијата и соработката играат во него.{{Се бара извор|date=May 2011}} Теоријата на информациското општество ја дискутира улогата на информациската и информациската технологија во општеството, прашањето кои клучни концепти ќе се користат за карактеризирање на современото општество и како да се дефинираат таквите концепти. Таа стана специфична гранка на современата социологија. == Втора и трета природа == Информациското општество е средство за испраќање и примање информации од едно до друго место.{{Sfn|Wark|1997}} Како што технологијата напредувала, така напредувал и начинот на кој луѓето се адаптирале во споделувањето информации едни со други. „Втора природа“ се однесува на група на искуства кои се направени од културата.{{Sfn|Wark|1997}} Тие потоа се преправаат во нешто друго што потоа може да добие ново значење. Како општество ние го трансформираме овој процес и ни станува нешто природно, односно втора природа. Значи, следејќи одредена шема создадена од културата, ние сме во состојба да препознаеме како ги користиме и пренесуваме информациите на различни начини. Од споделување информации преку различни временски зони (како што е разговор онлајн) до информации што завршуваат на друга локација (испраќање писмо во странство) сето ова стана вообичаен процес што ние како општество го земаме здраво за готово.{{Sfn|Wark|1997}} Меѓутоа, преку процесот на споделување информации, векторите ни овозможија да ги шириме информациите уште повеќе. Со употребата на овие вектори информациите се способни да се движат, а потоа да се одвојат од почетните работи што им овозможиле да се движат.{{Sfn|Wark|1997}} Оттука се развило нешто што се нарекува „трета природа“. Како проширување на втората природа, третата природа е во контрола на втората природа. Се проширува на она со што е ограничена втората природа. Има способност да обликува информации на нови и различни начини. Значи, третата природа е способна да „забрзува, да размножува, да дели, да мутира и да нè зрачи од друго место.{{Sfn|Wark|1997}} Таа има за цел да создаде рамнотежа помеѓу границите на просторот и времето (види втора природа). Тоа може да се види преку телеграфот, тоа беше првата успешна технологија која можеше да испраќа и прима информации побрзо отколку што човечко суштество може да придвижи предмет.{{Sfn|Wark|1997}} Како резултат на тоа, различни вектори на луѓе имаат способност не само да ја обликуваат културата, туку и да создадат нови можности кои на крајот ќе го обликуваат општеството. Затоа, преку употребата на втората и третата природа, општеството може да користи и истражува нови вектори на можности каде што може да се обликуваат информации за да се создадат нови облици на интеракција.{{Sfn|Wark|1997}} == Социолошки употреби == Во [[Социологија|социологијата]], '''''информациското општество''''' се однесува на [[Постмодерност|постмодерен]] вид на општество. Теоретичари како [[Улрих Бек]], [[Ентони Гиденс]] и [[Мануел Кастелс]] тврдат дека од 1970-тите се случи трансформација од [[индустриско општество]] во информациско општество на глобално ниво. Како што [[Парна машина|парната машина]] била технологијата која стоела зад индустриското општество, така и [[Информатичка технологија|информатичката технологија]] се смета за катализатор за промените во организацијата на работата, општествената структура и политиката што се случиле кон крајот на 20 век. Во книгата ''Future Shock'', [[Алвин Тофлер]] ја користел фразата '''супериндустриско општество''' за да го опише овој вид на општество. Други писатели и мислители користеле поими како „[[постиндустриско општество]]“ и „постмодерно индустриско општество“ со слично значење. == Поврзани изрази == Голем број изрази во сегашната употреба нагласуваат поврзани, но различни аспекти на новонастанатиот глобален економски поредок. Информациското општество има намера да биде најопфатно со тоа што економијата е подгрупа на едно општество. Информациската ера е донекаде ограничувачка, со тоа што се однесува на 30-годишен период помеѓу широко распространетата употреба на компјутерите и економијата на знаење, наместо на економски поредок што се појавува. Ерата на знаење е за природата на содржината, а не за социо-економските процеси со кои ќе се тргува. [[Дигитална револуција|Компјутерската револуција]] и револуцијата на знаењето се однесуваат на специфични револуционерни транзиции, наместо на крајната состојба кон која се развиваме. [[Информативна револуција|Информациската револуција]] е поврзана со добропознатите изрази земјоделска револуција и [[индустриска револуција]]. *Информациската економија и економијата на знаење ја нагласуваат содржината или интелектуалната сопственост со која се тргува преку пазарот на информации или пазарот на знаење, соодветно. Електронската трговија и електронскиот бизнис ја нагласуваат природата на трансакциите и водење бизнис, соодветно, користејќи Интернет и World Wide Web. Дигиталната економија се фокусира на тргување со битови во кибер просторот, наместо на атомите во физичкиот простор. Мрежната економија нагласува дека бизнисите ќе работат колективно во мрежи или како дел од деловните екосистеми наместо како самостојни единици. Социјалното вмрежување се однесува на процесот на соработка на масивни, глобални размери. Интернет економијата се фокусира на природата на пазарите кои се овозможени од интернет. *Услугите на знаење и вредноста на знаењето ја ставаат содржината во економски контекст. Услугите на знаење го интегрираат управувањето со знаење, во организација на знаење, која тргува на пазар на знаење. Со цел поединците да добијат повеќе знаење, се користи надзор. Ова се однесува на употребата на дронови како алатка со цел да се соберат знаења за други поединци. Иако навидум е синоним, секој поим пренесува повеќе од нијанси или малку различни гледишта за истото. Секој поим претставува еден атрибут на веројатната природа на економската активност во новото постиндустриско општество. Алтернативно, новиот економски поредок ќе ги инкорпорира сите горенаведени плус други атрибути кои сè уште не се појавиле целосно. *Во врска со развојот на информациското општество, се појави загадување на информациите, кое пак еволуираше информациска екологија – поврзана со информациската хигиена. == Прашања за интелектуална сопственост == Еден од централните парадокси на информациското општество е тоа што ги прави информациите лесно репродуцирани, што доведува до различни проблеми со слободата/контролата поврзани со [[Интелектуална сопственост|интелектуалната сопственост]]. Во суштина, бизнисот и капиталот, чие место е производство и продажба на информации и знаење, се чини дека бараат контрола врз овој нов ресурс за да може ефективно да се управува и продава како основа на информациската економија. Сепак, таквата контрола може да се покаже како технички и социјално проблематична. Технички затоа што [[Заштита од копирање|заштитата од копирање]] честопати лесно се заобиколува и социјално се ''отфрла'' бидејќи корисниците и граѓаните на информациското општество може да покажат дека не се подготвени да прифатат таква апсолутна комодификација на фактите и информациите што ја сочинуваат нивната околина. Одговорите на оваа загриженост се движат од Законот за дигитални милениумски авторски права во Соединетите Американски Држави (и слично законодавство на други места) кои го прават заобиколувањето на [[Заштита од копирање|заштитата од копирање]] незаконско, до движењата за [[Слободна програмска опрема|слободниот софтвер]], [[Отворен код|отворениот код]] и [[Копилефт|копилефтот]], кои се обидуваат да поттикнат и дистрибуираат „слобода“ на различни информациски производи (традиционално и како „гратис“ или бесплатно, и слобода, како во слободата за користење, истражување и споделување). Забелешка: Информациското општество често се користи од политичарите што значи нешто како „сите сега правиме интернет“; социолошкиот термин информациско општество има некои подлабоки импликации за промената на општествената структура. Бидејќи ни недостасува политичка контрола на интелектуалната сопственост, ни недостасува конкретна мапа на прашања, анализа на трошоците и придобивките, и функционални политички групи кои се обединети со заеднички интереси кои застапуваат различни мислења за овие разни ситуации што се истакнати во информациското општество. . <ref>Boyle, James. “A Politics of Intellectual Property: Environmentalism for the Net?” Duke Law Journal, vol. 47, no. 1, 1997, pp. 87–116. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/1372861.</ref> == Поврзано == {{Столбови-список|*[[Кибернетски простор]] *[[Дигитализација]] *[[Дигитална трансформација]] *[[Дигитален темен век]] *[[Користење на дигитални медиуми и ментално здравје]] *[[Информациска култура]] *[[Информациска историја]] *[[Информациска индустрија]] *[[Информациска револуција]] *[[Киберкултура]] *[[Мрежно општество]] *[[Ноосфера]] *[[Надзорен капитализам]] *''[[The Information Society]]'' (journal) *[[World Summit on the Information Society]] (WSIS) *[[Yoneji Masuda]]|colwidth=22em}} == Наводи == {{наводи}} == Литература == * [[Alan Mckenna]] (2011) A Human Right to Participate in the Information Society. New York: Hampton Press. {{ISBN|978-1-61289-046-3}}. * [[Lev Manovich]] (2009) How to Represent Information Society?, Miltos Manetas, Paintings from Contemporary Life, Johan & Levi Editore, Milan . Online: [http://timeline.manetas.com/people/Lev_Manovich/] * [[Manuel Castells]] (2000) The Rise of the Network Society. [[The Information Age: Economy, Society and Culture]]. Volume 1. Malden: Blackwell. Second Edition. * Michael Dawson/[[John Bellamy Foster]] (1998) Virtual Capitalism. In: [[Robert W. McChesney]]/Ellen Meiksins Wood/[[John Bellamy Foster]] (Eds.) (1998) Capitalism and the Information Age. New York: Monthly Review Press. pp.&nbsp;51–67. * Aleksander Aristovnik (2014) Development of the information society and its impact on the education sector in the EU : efficiency at the regional (NUTS 2) level. In: Turkish online journal of educational technology. Vol. 13. No. 2. pp.&nbsp;54–60. * Alistair Duff (2000) Information Society Studies. London: Routledge. * [[Esther Dyson]]/[[George Gilder]]/[[George Keyworth]]/[[Alvin Toffler]] (1994) Cyberspace and the American Dream: A Magna Carta for the Knowledge Age. In: Future Insight 1.2. The Progress & Freedom Foundation. * Tony Fitzpatrick (2002) Critical Theory, Information Society and Surveillance Technologies. In: Information, Communication and Society. Vol. 5. No. 3. pp.&nbsp;357–378. * [[Vilém Flusser]] (2013) Post-History, Univocal Publishing, Minneapolis {{ISBN|9781937561093}} [https://web.archive.org/web/20130925012213/http://www.univocalpublishing.com/books/102-post-history-by-vilem-flusser] * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2008) Internet and Society: Social Theory in the Information Age. New York: Routledge. {{ISBN|0-415-96132-7}}. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2007) Transnational Space and the ’Network Society’. In: 21st Century Society. Vol. 2. No. 1. pp.&nbsp;49–78. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2005) Emanzipation! Technik und Politik bei Herbert Marcuse. Aachen: Shaker. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2004) The Antagonistic Self-Organization of Modern Society. In: Studies in Political Economy, No. 73 (2004), pp.&nbsp;183– 209. * [[Michael Hardt]]/[[Antonio Negri]] (2005) Multitude. War and Democracy in the Age of the Empire. New York: Hamish Hamilton. * [[Michael Hardt]]/[[Antonio Negri]] Empire. Cambridge, MA: Harvard University Press. * [[David Harvey (geographer)|David Harvey]] (1989) The Condition of Postmodernity. London: Blackwell. * [[Fritz Machlup]] (1962) The Production and Distribution of Knowledge in the United States. Princeton: Princeton University Press. * [[OECD]] (1986) Trends in The Information Economy. Paris: OECD. * [[OECD]] (1981) Information Activities, Electronics and Telecommunications Technologies: Impact on Employment, Growth and Trade. Paris: OECD. * Pasquinelli, M. (2014) [http://matteopasquinelli.com/operaismo-information-machine/ Italian Operaismo and the Information Machine], Theory, Culture & Society, first published on February 2, 2014. * Pastore G. (2009) ''Verso la società della conoscenza'', Le Lettere, Firenze. * Peter Otto/Philipp Sonntag (1985) Wege in die Informationsgesellschaft. München. dtv. * Pinterič, Uroš (2015): Spregledane pasti informacijske družbe. Fakulteta za organizacijske študije v Novem mestu {{ISBN|978-961-6974-07-3}} * [[Radovan Richta]] (1977) The Scientific and Technological Revolution and the Prospects of Social Development. In: [[Ralf Dahrendorf]] (Ed.) (1977) Scientific-Technological Revolution. Social Aspects. London: Sage. pp.&nbsp;25–72. * Dan Schiller (2000) Digital Capitalism. Cambridge, MA: MIT Press. * Rudi Schmiede (2006a) Knowledge, Work and Subject in Informational Capitalism. In: Berleur, Jacques/Nurminen, Markku I./Impagliazzo, John (Eds.) (2006) Social Informatics: An Information Society for All? New York: Springer. pp.&nbsp;333–354. * Rudi Schmiede (2006b) Wissen und Arbeit im “Informational Capitalism”. In: Baukrowitz, Andrea et al. (Eds.) (2006) Informatisierung der Arbeit – Gesellschaft im Umbruch. Berlin: Edition Sigma. pp.&nbsp;455–488. * {{cite book | last1=Seely Brown | first1= John | author-link=John Seely Brown | last2= Duguid | first2=Paul | date=2000 | title=The Social Life of Information | publisher=Harvard Business School Press | title-link= The Social Life of Information }} * [[Nico Stehr]] (1994) Arbeit, Eigentum und Wissen. Frankfurt/Main: Suhrkamp. * [[Nico Stehr]] (2002a) A World Made of Knowledge. Lecture at the Conference “New Knowledge and New Consciousness in the Era of the Knowledge Society", Budapest, January 31, 2002. Online: [http://www.crsi.mq.edu.au/documents/worldknowledge.pdf] * [[Nico Stehr]] (2002b) Knowledge & Economic Conduct. Toronto: University of Toronto Press. * [[Alain Touraine]] (1988) Return of the Actor. Minneapolis. University of Minnesota Press. * Jan Van Dijk (2006) The Network Society. London: Sage. Second Edition. * Yannis Veneris (1984) ''The Informational Revolution, Cybernetics and Urban Modelling'', PhD Thesis, University of Newcastle upon Tyne, UK. * Yannis Veneris (1990) ''Modeling the transition from the Industrial to the Informational Revolution, Environment and Planning'' A 22(3):399-416. [http://www.envplan.com/abstract.cgi?id=a220399] * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2002a) The Information Society Revisited. In: Lievrouw, Leah A./Livingstone, Sonia (Eds.) (2002) Handbook of New Media. London: Sage. pp.&nbsp;255–266. * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2002b) Theories of the Information Society. London: Routledge. * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2006) Theories of the Information Society. 3rd edition. London: Routledge * Gelbstein, E. (2006) Crossing the Executive Digital Divide. {{ISBN|99932-53-17-0}} == Надворешни врски == * [https://web.archive.org/web/20051028032148/http://topics.developmentgateway.org/special/informationsociety Special Report - "Information Society: The Next Steps"] * [https://web.archive.org/web/20060616024936/http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/WBI/WBIPROGRAMS/KFDLP/EXTUNIKAM/0%2C%2CmenuPK%3A1414738~pagePK%3A64168427~piPK%3A64168435~theSitePK%3A1414721%2C00.html Knowledge Assessment Methodology] - interactive country-level data for the information society and knowledge economy * [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=227258 The origin and development of a concept: the information society.] * [http://www.global-info-society.org/ Global Information Society Project] at the World Policy Institute * [https://web.archive.org/web/20041017025557/http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID%3D7277%26URL_DO%3DDO_TOPIC%26URL_SECTION%3D201.html UNESCO - Observatory on the Information Society] * [http://is-journal.org/ I/S: A Journal of Law and Policy for the Information Society] - Ohio State law journal which addresses legal aspects related to the information society. * [http://www.cost298.org] - Participation in the Broadband Society. European network on social and technical research on the emerging information society. {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Еволуција]] [[Категорија:Теории на историјата]] [[Категорија:Информации]] [[Категорија:Информациска технологија]] nmw62esv5fvy44rg91v9nj3wnnyw9l3 4803805 4803801 2022-08-20T09:51:11Z P.Nedelkovski 47736 илустрирање wikitext text/x-wiki '''Информациско општество''' — [[општество]] каде што користењето, [[Создавање содржина|создавањето]], [[Дистрибуција на информации|дистрибуцијата]], манипулацијата и [[Интегрирање на информации|интегрирањето]] на [[Информација|информациите]] е значајна активност.<ref>{{Наведена книга|title=The information master : Jean-Baptiste Colbert's secret state intelligence system|last=Soll, Jacob, 1968-|date=2009|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02526-8|oclc=643805520}}</ref> Нејзини главни двигатели се [[Информациски и комуникациски технологии|информациските и комуникациските технологии]], кои резултираа со брз раст на информациите во различноста и на некој начин ги менуваат сите аспекти на општествената организација, вклучително [[Образование|образованието]], [[Економија|економијата]], <ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] freely available at: https://youtube.com/watch?v=xR4sQ3f6tW8&list=PLtjBSCvWCU3rNm46D3R85efM0hrzjuAIg</ref> [[Здравје|здравството]], [[Влада|владата]], <ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] https://youtube.com/watch?v=KKGedDCKa68&list=PLtjBSCvWCU3rNm46D3R85efM0hrzjuAIg freely available at: https://canvas.instructure.com/courses/949415</ref> [[Војна|војувањето]] и нивоата на [[демократија]].<ref>Hilbert, M. (2015). Digital Technology and Social Change [Open Online Course at the University of California] freely available at :https://canvas.instructure.com/courses/949415</ref> Луѓето кои се способни да учествуваат во овој облик на општество понекогаш се нарекуваат или [[Корисник (сметаштво)|корисници на компјутер]] или дури и [[Дигитален граѓанин|дигитални граѓани]], дефинирани од К. Мосбергер како „Оние кои го користат Интернетот редовно и ефективно“. Ова е еден од десетината семрежни термини кои се идентификувани за да сугерираат дека луѓето влегуваат во нова и поинаква фаза на општеството.<ref name="Beniger 1986">{{Наведена книга|title=The Control Revolution: Technological and Economic Origins of the Information Society|title-link=The Control Revolution|last=Beniger|first=James R.|date=1986|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Mass.|author-link=James R. Beniger}}</ref> Некои од показателите на оваа постојана промена може да бидат технолошки, економски, професионални, просторни, културни или комбинација од сите овие.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Theories of the Information Society|last=Webster|first=Frank|date=2002|publisher=Routledge|location=Cambridge}}</ref> Информациското општество се смета за наследник на [[Индустриско општество|индустриското општество]]. Тесно поврзани концепти се [[постиндустриско општество|постиндустриското општество]] ([[постфордизам]]), [[Постмодерност|постмодерното]] општество, компјутерското општество и општеството на [[Општество на знаење|знаење]], телематското општество, [[Друштвото на спектаклот|општеството на спектаклот]] ([[постмодернизам]]), [[Информативна револуција|информациската револуција]] и [[Информациско доба|информациската ера]], [[Мрежно општество|мрежното општество]] ([[Мануел Кастелс]]) или дури и [[течна модерност]]. == Дефиниција == Во моментов не постои универзално прифатен концепт за тоа што точно може да се дефинира како информациско општество и што не треба да биде вклучено во поимот. Повеќето теоретичари се согласуваат дека промената може да се смета како започната некаде помеѓу 1970-тите, раните 1990-ти трансформации на Социјалистичкиот Исток, и периодот од 2000-тите, коj ги создаде повеќето од денешните мрежни принципи и кој моментално фундаментално го менува начинот на кој општествата функционираат. Информациската технологија оди подалеку од [[Интернет|интернетот]], бидејќи начелата на дизајнот и користењето на интернетот влијаат на други области, а има дискусии за тоа колку навистина е големо влијанието на одредени медиуми или специфични начини на производство. Френк Вебстер забележува пет главни видови на информации кои можат да се користат за дефинирање на информациското општество: технолошко, економско, професионално, просторно и културно.<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Theories of the Information Society|last=Webster|first=Frank|date=2002|publisher=Routledge|location=Cambridge}}</ref> Според Вебстер, карактерот на информациите го променил начинот на кој живееме денес. Како се однесуваме се фокусира на теоретско знаење и информациите.<ref>Webster, F. (2006). Chapter 2: What is an information society? In ''Theories of the Information Society'', 3rd ed. (pp. 15-31). New York: Routledge.</ref> Касивулаја и Гомо (Универзитет Макерере) алудираат дека информациските општества се оние кои ја зголемиле нивната употреба на ИТ за економска, социјална, културна и политичка трансформација. Во 2005 година, владите ја потврдиле својата посветеност на основите на информациското општество во [[Туниска заложба|Туниската заложба]] и ја зацртале основата за спроведување и следење во Туниската агенда за информациско општество. Конкретно, Туниската агенда се однесува на прашањата за финансирање на ИКТ за развој и управување со интернет кои не можеле да се решат во првата фаза. Некои луѓе, како Антонио Негри, го карактеризираат информациското општество како општество во кое луѓето работат нематеријална работа.<ref>{{Наведување|title=Magic Lantern Empire: Reflections on Colonialism and Society|date=2017-12-31|journal=Magic Lantern Empire|pages=148–160|publisher=Cornell University Press|doi=10.7591/9780801468230-009|isbn=978-0-8014-6823-0}}</ref> Со ова, тие се чини дека се однесуваат на производство на знаење или културни артефакти. Еден проблем со овој модел е тоа што ја игнорира материјалната и суштински индустриската основа на општеството. Сепак, тоа укажува на проблем за работниците, имено колку креативни луѓе му требаат на ова општество за да функционира? На пример, можеби ви требаат само неколку врвни изведувачи, наместо плејада на неславни личности, бидејќи работата на тие изведувачи може лесно да се распредели, принудувајќи ги сите споредни играчи на дното на пазарот. Сега ''е'' вообичаено издавачите да ги промовираат само своите најпродавани автори и да се трудат да ги избегнат останатите — дури и ако нивните дела сè уште се продаваат. Филмовите сè повеќе и повеќе се оценуваат за понатамошна дистрибуција, според успешноста на нивниот прв викенд, што во многу случаи ја исклучува можноста за ширење на усни препораки. [[Мајкл Бакленд|Мајкл Бакланд]] ги карактеризира информациите во општеството во неговата книга ''Информации и општество.'' Бакланд ја изразува идејата дека информациите може различно да се толкуваат од личност до личност врз основа на искуствата на таа индивидуа.<ref>{{Наведена книга|title=Information in Society|last=Buckland|first=Michael|date=March 3, 2017|publisher=MIT Press}}</ref> Имајќи предвид дека метафорите и технологиите на информациите се движат напред во реципрочна врска, можеме да опишеме некои општества (особено [[Култура на Јапонија|јапонското општество]] ) како информациски општества бидејќи ги мислиме како такви. Зборот информација може да се толкува на многу различни начини. Според Бакланд во ''Информации и општество'', повеќето значења спаѓаат во три категории на човечкото знаење: информацијата како знаење, информацијата како процес и информацијата како нешто.<ref name=":1">{{Наведена книга|title=Information and Society|last=Buckland|first=Michael|publisher=MIT Press|year=2017|location=Cambridge, MA|pages=22}}</ref> == Растот на компјутерските информации во општеството == [[Податотека:Internet users per 100 inhabitants ITU.svg|мини|360px|<center>'''Интернет корисници на 100 жители'''</center><small>Извор: [[Меѓународна унија за телекомуникации]].<ref>[http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2014/ITU_Key_2005-2014_ICT_data.xls "Individuals using the Internet 2005 to 2014"], Key ICT indicators for developed and developing countries and the world (totals and penetration rates), International Telecommunication Union (ITU). Retrieved 25 May 2015.</ref><ref>[http://www.itu.int/ITU-D/ict/statistics/ict/ "Internet users per 100 inhabitants 1997 to 2007"], ICT Data and Statistics (IDS), International Telecommunication Union (ITU). Retrieved 25 May 2015.</ref></small>]] [[Податотека:Hilbert InfoGrowth.png|мини|десно|360px|Количината на складирани податоци на глобално ниво многу пораснала од 1980-тите, и од 2007 година, 94% биле складирани дигитално. [http://www.martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html Извор]]] Растот на количината на технолошки посредувани информации е квантифициран на различни начини, вклучувајќи го и технолошкиот капацитет на општеството да складира информации, да комуницира информации и да пресметува информации.<ref>{{Наведено списание|last=Hilbert|first=M.|last2=Lopez|first2=P.|date=2011-02-10|title=The World's Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information|journal=Science|volume=332|issue=6025|pages=60–65|bibcode=2011Sci...332...60H|doi=10.1126/science.1200970|issn=0036-8075|pmid=21310967}}</ref> Се проценува дека светскиот технолошки капацитет за складирање информации пораснал од 2,6 (оптимално компресирани) [[Ексабајт|ексабајти]] во 1986 година, што е информациски еквивалент на помалку од еден [[CD|CD-ROM]] од 730 MB по лице во 1986 година (539 MB по лице), на 295 (оптимално компресирани) [[Бајт|ексабајти]] во 2007 година.<ref name="HilbertLopez2011">[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1200970 "The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), [[Science (journal)|Science]], 332(6025), 60-65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> Ова е информациски еквивалент на 60 [[Компактен диск|CD-ROM]] по лице во 2007 година <ref name="Hilbertvideo2011">[https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo "video animation on The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010]</ref> и претставува одржлива годишна стапка на раст од околу 25%. Светскиот комбиниран технолошки капацитет за примање информации преку еднонасочни [[Радиодифузија|дифузни]] мрежи имал информациски еквивалент на 174 весници по лице дневно во 2007 година.<ref name="HilbertLopez2011" /> Светскиот комбиниран ефективен капацитет за размена на информации преку двонасочни [[телекомуникации|телекомуникациски]] мрежи изнесувал 281 [[Петабајт|петабајти]] (оптимално компресирани) информации во 1986 година, 471 [[Бајт|петабајти]] во 1993 година, 2,2 (оптимално компресирани) [[Ексабајт|ексабајти]] во 2000 година и 65 (оптимално компресирани) [[Бајт|2007]], што е информациски еквивалент на 6 весници по лице дневно во 2007 година.<ref name="Hilbertvideo2011">[https://www.youtube.com/watch?v=iIKPjOuwqHo "video animation on The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information from 1986 to 2010]</ref> Светскиот технолошки капацитет за пресметување информации со човечко водени компјутери за општа намена пораснал од 3,0 × 10 ^ 8 MIPS во 1986 година, на 6,4 x 10 ^ 12 MIPS во 2007 година, доживувајќи ја најбрзата стапка на раст од над 60 % годишно во последните две децении.<ref name="HilbertLopez2011">[https://www.science.org/doi/10.1126/science.1200970 "The World’s Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information"], Martin Hilbert and Priscila López (2011), [[Science (journal)|Science]], 332(6025), 60-65; free access to the article through here: martinhilbert.net/WorldInfoCapacity.html</ref> [[Џејмс Р. Бенигер|Џејмс Бенигер]] ја опишува потребата од информации во модерното општество на следниот начин: „Потребата за нагло зголемена контрола која произлезе од индустријализацијата на материјалните процеси преку примена на неживи извори на енергија веројатно е причина за брзиот развој на технологијата за автоматска повратна технологија во раниот индустриски период (1740-1830)“ (стр.&nbsp;174) „Дури и со засилена повратна контрола, индустријата не би можела да се развие без зголемените средства за обработка на материјата и енергијата, не само како влезови на суровините во производството, туку и како излези дистрибуирани до финалната потрошувачка“ (стр.&nbsp;175) <ref name="Beniger 1986">{{Наведена книга|title=The Control Revolution: Technological and Economic Origins of the Information Society|title-link=The Control Revolution|last=Beniger|first=James R.|date=1986|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge, Mass.|author-link=James R. Beniger}}</ref> == Развој на моделот на информациско општество == [[Податотека:Clark's Sector Model.png|десно|мини|450px|Секторски модел на [[Колин Кларк (економист)|Колин Клар]] на економија која претрпела технолошки промени. Во подоцнежните фази расте [[Кватернарен сектор во економијата|Кватернарниот сектор во економијата]].]] Еден од првите луѓе што работел на развој на концептот на информациското општество бил економистот [[Фриц Махлуп]]. Во 1933 година, Фриц Махлуп започнал да го проучува ефектот на патентите врз истражувањето. Неговата работа кулминирала со трудот ''Продукција и дистрибуција на знаење во САД'' во 1962 година. Оваа книга била широко прифатена<ref>Susan Crawford: "[http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=227258 The Origin and Development of a Concept: The Information Society]". ''Bull Med Libr Assoc.'' 71(4) October 1983: 380–385.</ref> и била преведена на [[Руски јазик|руски]] и [[Јапонски јазик|јапонски]]. Јапонците исто така го проучувале информациското општество (или ''jōhōka shakai'' ,[[:ja:情報化社会|情報化社会]]). Прашањето на технологиите и нивната улога во современото општество се дискутирани во научната литература користејќи низа ознаки и концепти. Овој дел воведува некои од нив. Идеите за знаење или [[информациска економија]], [[постиндустриско општество]], [[Постмодернизам|постмодерно]] општество, [[мрежно општество]], [[информациска револуција]], информациски капитализам, мрежен капитализам и слично, се дебатирале во последните неколку децении. Фриц Махлуп (1962) го вовел концептот на [[Економија на знаење|индустријата на знаење]]. Тој започнал да ги проучува ефектите на патентите врз истражувањето пред да разликува пет сектори од секторот на знаење: образование, истражување и развој, масовни медиуми, информациски технологии, информациски услуги. Врз основа на оваа категоризација тој пресметал дека во 1959 година 29% проценти од [[БНП]] во САД биле произведени во индустриите на знаење.<ref>{{Наведена книга|title=Proceedings of the 11th International Conference on Intellectual Capital, Knowledge Management and Organizational Learning|last=Rooney|first=Jim|publisher=Academic Conferences and Publishing International Limited|year=2014|isbn=978-1-910309-71-1|location=UK|pages=261}}</ref> <ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/productiondistri00mach|title=The Production and Distribution of Knowledge in the United States|last=Machlup|first=Fritz|date=1962|publisher=Princeton University Press|location=Princeton, NJ}}</ref>  === Економска транзиција === [[Питер Дракер]] тврдел дека има транзиција од економија заснована на материјални добра кон економија заснована на знаење.<ref>[[Peter Drucker]] (1969) ''The Age of Discontinuity''. London: Heinemann</ref> [[Марк Порат]] разликува примарен (информациски добра и услуги кои директно се користат во производството, дистрибуција или обработката на информации) и секундарен сектор (информациски услуги произведени за внатрешна потрошувачка од владини и неинформациски претпријатија) на информациската економија. <ref>[[Marc Porat]] (1977) The Information Economy. Washington, DC: US Department of Commerce</ref> Порат ја користи вкупната додадена вредност од примарниот и секундарниот информациски сектор на БНП како показател за информациската економија. [[Организација за економска соработка и развој|ОЕЦД]] ја употребила дефиницијата на Порат за пресметување на учеството на информациската економија во вкупната економија (на пр. ОЕЦД 1981, 1986). Врз основа на ваквите показатели, информациското општество е дефинирано како општество во кое се произведува повеќе од половина од БНП и повеќе од половина од вработените се активни во информациската економија.<ref name="deutsch1983">Karl Deutsch (1983) Soziale und politische Aspekte der Informationsgesellschaft. In: Philipp Sonntag (Ed.) (1983) Die Zukunft der Informationsgesellschaft. Frankfurt/Main: Haag & Herchen. pp. 68-88</ref> За [[Даниел Бел]], бројот на вработени кои произведуваат услуги и информации е показател за информацискиот карактер на едно општество. „Постиндустриското општество се заснова на услуги. (…) Она што е важно не е сирова мускулна моќ, или енергија, туку информации. (…) Постиндустриско општество е она во кое мнозинството од вработените не се вклучени во производството на материјални добра.“<ref>[[Daniel Bell]] (1976) The Coming of Post-Industrial Society. New York: Basic Books, 127, 348</ref> [[Ален Турен]] веќе во 1971 година зборувал за постиндустриско општество. „Преминот во постиндустриско општество се случува кога инвестициите резултираат со производство на симболични добра кои ги менуваат вредностите, потребите, претставите, многу повеќе отколку во производството на материјални добра или дури и „услуги“. Индустриското општество ги трансформирало средствата за производство: постиндустриското општество ги менува краевите на производството, односно културата. (...) Овде одлучувачка точка е дека во постиндустриското општество целиот економски систем е предмет на интервенција на општеството врз себе. Затоа можеме да го наречеме програмирано општество, бидејќи оваа фраза го доловува нејзиниот капацитет да создава модели на управување, производство, организација, дистрибуција и потрошувачка, така што таквото општество се појавува, на сите негови функционални нивоа, како производ на акција спроведена од самото општество, а не како резултат на природни закони или културни специфичности“ (Touraine 1988: 104). Во програмираното општество би се индустријализирала и областа на културната репродукција вклучувајќи аспекти како што се информации, потрошувачка, здравје, истражување, образование. Тоа што модерното општество го зголемува својот капацитет да дејствува врз себе, за Турен значи дека општеството реинвестира уште поголеми делови од производството и така самото се произведува и трансформира. Ова го прави концептот на Турен суштински различен од оној на Даниел Бел кој се фокусира на капацитетот за обработка и генерирање информации за ефикасно функционирање на општеството. [[Жан-Франсоа Лиотар]]<ref>[[Jean-François Lyotard]] (1984) ''The Postmodern Condition''. Manchester: Manchester University Press, 5</ref> тврди дека „знаењето стана принципот [sic] силата на производството во последните неколку децении“. Знаењето би се трансформирало во стока. Лиотар вели дека постиндустриското општество го прави знаењето достапно за лаик бидејќи знаењето и информациските технологии би се прошириле во општеството и би ги разбиле Големите наративи на централизираните структури и групи. Лиотар ги означува овие променливи околности како постмодерна состојба или постмодерно општество. Слично на Бел, Петер Ото и Филип Зонтаг (1985) велат дека информациското општество е општество каде што поголемиот дел од вработените работат на информациски работни места, т.е. тие треба да се занимаваат повеќе со информации, сигнали, симболи и слики отколку со енергија и материја. [[Радован Рихта]] (1977) тврди дека општеството е трансформирано во научна цивилизација заснована на услуги, образование и креативни активности. Оваа трансформација би била резултат на научно-технолошката трансформација заснована на технолошкиот напредок и зголеменото значење на компјутерската технологија. Науката и технологијата би станале непосредни сили на производство (Аристовник 2014: 55). [[Нико Штер]] (1994, 2002а, б) вели дека во општеството на знаење, повеќето работни места вклучуваат работа со знаење. „Современото општество може да се опише како општество на знаење засновано на широко навлегување во сите негови сфери на животот и институции од страна на научното и технолошкото знаење“ (Stehr 2002b: 18). За Штер, знаењето е капацитет за општествено дејствување. Науката би станала непосредна продуктивна сила, знаењето повеќе не би било примарно отелотворено во машините, туку веќе присвоената природа што го претставува знаењето би се преуредила според одредени дизајни и програми (Ibid.: 41-46). За Штер, економијата на општеството на знаење во голема мера не е водена од материјални велзови, туку на симболични или велзови засновани на знаење (Ibid.: 67), би имало голем број професии кои вклучуваат работа со знаење, а се намалува бројката на работни места кои бараат ниски когнитивни вештини, како и во производството (Stehr 2002a). Исто така, [[Алвин Тофлер]] тврди дека знаењето е централниот ресурс во економијата на информациското општество: „Во економијата на Третиот бран, централниот ресурс – еден збор што опширно опфаќа податоци, информации, слики, симболи, култура, идеологија и вредности – е акционо знаење“ (Dyson/Gilder/Keyworth/Toffler 1994). На крајот на дваесеттиот век, концептот на [[Мрежно општество|мрежното општество]] доби важност во теоријата на информациското општество. За [[Мануел Кастелс]], мрежната логика покрај информациите, продорноста, флексибилноста и конвергенцијата е централна карактеристика на парадигмата на информациската технологија (2000a: 69ff). „Една од клучните карактеристики на информациското општество е логиката на вмрежување на неговата основна структура, што ја објаснува употребата на концептот „мрежно општество““ (Кастелс 2000: 21). „Како историски тренд, доминантните функции и процеси во информациската ера сè повеќе се организираат околу мрежите. Мрежите ја сочинуваат новата социјална морфологија на нашите општества, а дифузијата на мрежна логика суштински ја менува работата и резултатите во процесите на производство, искуство, моќ и култура“ (Кастелс 2000: 500). За Кастелс, мрежното општество е резултат на информацијализмот, нова технолошка парадигма. [[Јан Ван Дијк]] (2006) го дефинира мрежното општество како „општествена формација со инфраструктура од социјални и медиумски мрежи што го овозможува нејзиниот прв начин на организација на сите нивоа (индивидуално, групно/организациско и општествено). Сè повеќе овие мрежи ги поврзуваат сите единици или делови од оваа формација (поединци, групи и организации)“ (Ван Дијк 2006: 20). Зашто мрежите на Ван Дијк станаа нервниот систем на општеството, додека Кастелс го поврзува концептот на мрежното општество со капиталистичката трансформација, Ван Дијк го гледа како логичен резултат на зголеменото проширување и задебелување на мрежите во природата и општеството. [[Дарин Барни]] го користи поимот за карактеризирање на општествата кои покажуваат две темелни карактеристики: „Првата е присуството во тие општества на софистицирани – речиси исклучиво дигитални – технологии на мрежна комуникација и управување/дистрибуција на информации, технологии кои ја формираат основната инфраструктура што посредува во зголемена низа на социјалните, политичките и економските практики. (…) Втората, веројатно поинтригантна, особина на мрежните општества е репродукцијата и институционализацијата низ (и помеѓу) тие општества на мрежи како основен облик на човекова организација и врска низ широк опсег на социјални, политички и економски конфигурации и асоцијации."<ref>[[Darin Barney]] (2003) The Network Society. Cambridge: Polity, 25sq</ref> === Критики === Главната критика на концептите како што се информациско општество, постмодерно општество, општество на знаење, мрежно општество, постиндустриско општество итн., која главно беше искажана од критичките научници е дека тие создаваат впечаток дека сме влегле во сосема нов вид на општество. „Ако има само повеќе информации, тогаш е тешко да се разбере зошто некој треба да сугерира дека имаме пред нас нешто радикално ново“ (Webster 2002a: 259). Критичарите како [[Френк Вебстер (социолог)|Френк Вебстер]] тврдат дека овие пристапи го нагласуваат дисконтинуитетот, како современото општество да нема ништо заедничко со општеството како што било пред 100 или 150 години. Ваквите претпоставки би имале идеолошки карактер бидејќи би се вклопиле во ставот дека не можеме да направиме ништо за промените и дека мора да се прилагодиме на постојните политички реалности (kasiwulaya 2002b: 267). Овие критичари тврдат дека современото општество пред сè е сè уште капиталистичко општество ориентирано кон акумулирање на економски, политички и [[културен капитал]]. Тие признаваат дека теориите на информациското општество нагласуваат некои важни нови квалитети на општеството (особено [[Глобализација|глобализацијата]] и [[Информацизација|информацизацијата]]), но обвинуваат дека не успеваат да покажат дека тоа се атрибути на севкупните капиталистички структури. Критичарите како Вебстер инсистираат на континуитетите што ги карактеризираат промените. На овој начин Вебстер прави разлика помеѓу различните епохи на капитализмот: капитализам laissez-faire од 19 век, [[корпоративен капитализам]] во 20 век и информациски капитализам за 21 век (kasiwulaya 2006). За опишување на современото општество засновано на нова дијалектика на континуитет и дисконтинуитет, други критички научници предложиле неколку поими како: * транснационален мрежен капитализам, транснационален информациски капитализам ([[Кристијан Фукс (социолог)|Кристијан Фукс]] 2008, 2007): „Компјутерските мрежи се технолошка основа што дозволи појава на глобален мрежен капитализам, односно режими на акумулација, регулација и дисциплина кои помагаат да се заснова сè повеќе акумулација на економски, политички и културен капитал на транснационалните мрежни организации кои го користат кибер просторот и другите нови технологии за глобална координација и комуникација. [. . . ] Потребата од изнаоѓање нови стратегии за извршување на корпоративна и политичка доминација резултираше со реструктуирање на капитализмот што се карактеризира со појава на транснационални, мрежни простори во економскиот, политичкиот и културниот систем и беше посредуван од кибер просторот како алатка за глобална координација и комуникација. Економскиот, политичкиот и културниот простор се реструктуирани; тие станаа пофлуидни и динамични, ги зголемија своите граници до транснационална скала и се справуваат со вклучувањето и исклучувањето на јазлите на флексибилен начин. Овие мрежи се сложени поради големиот број на јазли (поединци, претпријатија, тимови, политички актери итн.) кои можат да бидат вклучени и големата брзина со која се произведуваат и пренесуваат голем број ресурси во нив. Но, глобалниот мрежен капитализам се заснова на структурни нееднаквости; тој е составен од сегментирани простори во кои центрите (транснационални корпорации, одредени политички актери, региони, земји, западен начин на живот и погледи на светот) го централизираат производството, контролата и тековите на економскиот, политичкиот и културниот капитал (имот, моќ). Оваа сегментација е израз на севкупниот натпреварувачки карактер на современото општество“. (Фукс 2008: 110+119). * дигитален капитализам (Шилер 2000, сп. и Питер Глоц ): <ref>[[Peter Glotz]] (1999) Die beschleunigte Gesellschaft. Kulturkämpfe im digitalen Kapitalismus. München: Kindler.</ref> „мрежите директно го генерализираат општествениот и културниот опсег на капиталистичката економија како никогаш досега“ (Шилер 2000: xiv) * виртуелен капитализам: „комбинацијата на маркетингот и новата информациска технологија ќе им овозможи на одредени претпријатија да добијат повисоки профитни маржи и поголеми пазарни удели, а со тоа ќе промовира поголема концентрација и централизација на капиталот“ (Досон/ Џон Белами Фостер 1998: 63 квадратни метри). * високотехнолошки капитализам <ref>[[Wolfgang Fritz Haug]] (2003) High-Tech-Kapitalismus. Hamburg: Argument.</ref> или информациски капитализам (Фицпатрик 2002) – да се фокусира на компјутерот како водечка технологија која ги трансформира производните сили на капитализмот и овозможи глобализирана економија. Други научници претпочитаат да зборуваат за информациски капитализам (Морис-Сузуки 1997) или информациски капитализам ([[Мануел Кастелс]] 2000, [[Кристијан Фукс (социолог)|Кристијан Фукс]] 2005, Шмиде 2006а, б). Мануел Кастелс го гледа информацијализмот како нова технолошка парадигма (тој зборува за начин на развој) што се карактеризира со „генерирање, обработка и пренос на информации“ кои станаа „фундаментални извори на продуктивност и моќ“ (Castells 2000: 21). „Најодлучувачкиот историски фактор што ја забрзува, канализира и обликува парадигмата на информациската технологија и ги поттикнува нејзините придружни општествени облици, беше/е процесот на капиталистичко преструктуирање преземен уште од 1980-тите, така што новиот техно-економски систем може соодветно да се карактеризира како информациски капитализам“ (Кастелс 2000: 18). Кастелс ја додаде на теориите за информациското општество идејата дека во современото општество доминантните функции и процеси сè повеќе се организираат околу мрежи кои ја сочинуваат новата социјална морфологија на општеството (Кастелс 2000: 500). [[Николас Гарнам]] <ref>[[Nicholas Garnham]] (2004) Information Society Theory as Ideology. In: Frank Webster (Ed.) (2004) The Information Society Reader. London: Routledge.</ref> е критичен кон Кастелс и тврди дека приказот на вториот е технолошки детерминистички бидејќи Кастелс истакнува дека неговиот пристап се заснова на дијалектиката на технологијата и општеството во кое технологијата го отелотворува општеството и општеството ја користи технологијата (Кастелс 2000: 5sqq). Но, Кастелс, исто така, јасно кажува дека подемот на новиот „начин на развој“ е обликуван од капиталистичкото производство, т.е. од општеството, што имплицира дека технологијата не е единствената движечка сила на општеството. [[Антонио Негри]] и [[Мајкл Хард]] тврдат дека современото општество е Империја која се карактеризира со единствена глобална логика на капиталистичка доминација која се заснова на нематеријален труд. Со концептот на нематеријалниот труд Негри и Хард воведуваат идеи за дискурс на информациското општество во нивниот марксистички приказ на современиот капитализам. Нематеријалниот труд би бил труд „кој создава нематеријални производи, како што се знаење, информации, комуникација, врска или емоционален одговор“ (Hardt/Negri 2005: 108; cf., исто така, 2000: 280-303), или услуги, културни производи, знаење (Hardt/Negri 2000: 290). Би имало два облици: интелектуален труд кој произведува идеи, симболи, кодови, текстови, лингвистички фигури, слики итн.; и [[афективен труд]] кој произведува и манипулира со афекти како што се чувство на леснотија, благосостојба, задоволство, возбуда, страст, радост, тага итн. (Ibid.). Севкупно, неомарксистичките извештаи за информациското општество имаат заедничко тоа што нагласуваат дека знаењето, информациските технологии и компјутерските мрежи одиграле улога во реструктуирањето и глобализацијата на капитализмот и појавата на флексибилен режим на акумулација (Дејвид Харви 1989) . Тие предупредуваат дека новите технологии се вградени во општествените антагонизми кои предизвикуваат [[структурна невработеност]], зголемена сиромаштија, [[социјална исклученост]], [[дерегулација]] на [[социјална држава|социјалната држава]] и [[Работнички права|работничките права]], намалување на платите, социјалната помош итн. Концептите како општество на знаење, информациско општество, мрежно општество, информациски капитализам, постиндустриско општество, транснационален мрежен капитализам, постмодерно општество итн. покажуваат дека постои жива дискусија во современата социологија за карактерот на современото општество и улогата што ја имаат технологиите, информациите., комуникацијата и соработката играат во него.{{Се бара извор|date=May 2011}} Теоријата на информациското општество ја дискутира улогата на информациската и информациската технологија во општеството, прашањето кои клучни концепти ќе се користат за карактеризирање на современото општество и како да се дефинираат таквите концепти. Таа стана специфична гранка на современата социологија. == Втора и трета природа == Информациското општество е средство за испраќање и примање информации од едно до друго место.{{Sfn|Wark|1997}} Како што технологијата напредувала, така напредувал и начинот на кој луѓето се адаптирале во споделувањето информации едни со други. „Втора природа“ се однесува на група на искуства кои се направени од културата.{{Sfn|Wark|1997}} Тие потоа се преправаат во нешто друго што потоа може да добие ново значење. Како општество ние го трансформираме овој процес и ни станува нешто природно, односно втора природа. Значи, следејќи одредена шема создадена од културата, ние сме во состојба да препознаеме како ги користиме и пренесуваме информациите на различни начини. Од споделување информации преку различни временски зони (како што е разговор онлајн) до информации што завршуваат на друга локација (испраќање писмо во странство) сето ова стана вообичаен процес што ние како општество го земаме здраво за готово.{{Sfn|Wark|1997}} Меѓутоа, преку процесот на споделување информации, векторите ни овозможија да ги шириме информациите уште повеќе. Со употребата на овие вектори информациите се способни да се движат, а потоа да се одвојат од почетните работи што им овозможиле да се движат.{{Sfn|Wark|1997}} Оттука се развило нешто што се нарекува „трета природа“. Како проширување на втората природа, третата природа е во контрола на втората природа. Се проширува на она со што е ограничена втората природа. Има способност да обликува информации на нови и различни начини. Значи, третата природа е способна да „забрзува, да размножува, да дели, да мутира и да нè зрачи од друго место.{{Sfn|Wark|1997}} Таа има за цел да создаде рамнотежа помеѓу границите на просторот и времето (види втора природа). Тоа може да се види преку телеграфот, тоа беше првата успешна технологија која можеше да испраќа и прима информации побрзо отколку што човечко суштество може да придвижи предмет.{{Sfn|Wark|1997}} Како резултат на тоа, различни вектори на луѓе имаат способност не само да ја обликуваат културата, туку и да создадат нови можности кои на крајот ќе го обликуваат општеството. Затоа, преку употребата на втората и третата природа, општеството може да користи и истражува нови вектори на можности каде што може да се обликуваат информации за да се создадат нови облици на интеракција.{{Sfn|Wark|1997}} == Социолошки употреби == Во [[Социологија|социологијата]], '''''информациското општество''''' се однесува на [[Постмодерност|постмодерен]] вид на општество. Теоретичари како [[Улрих Бек]], [[Ентони Гиденс]] и [[Мануел Кастелс]] тврдат дека од 1970-тите се случи трансформација од [[индустриско општество]] во информациско општество на глобално ниво. Како што [[Парна машина|парната машина]] била технологијата која стоела зад индустриското општество, така и [[Информатичка технологија|информатичката технологија]] се смета за катализатор за промените во организацијата на работата, општествената структура и политиката што се случиле кон крајот на 20 век. Во книгата ''Future Shock'', [[Алвин Тофлер]] ја користел фразата '''супериндустриско општество''' за да го опише овој вид на општество. Други писатели и мислители користеле поими како „[[постиндустриско општество]]“ и „постмодерно индустриско општество“ со слично значење. == Поврзани изрази == Голем број изрази во сегашната употреба нагласуваат поврзани, но различни аспекти на новонастанатиот глобален економски поредок. Информациското општество има намера да биде најопфатно со тоа што економијата е подгрупа на едно општество. Информациската ера е донекаде ограничувачка, со тоа што се однесува на 30-годишен период помеѓу широко распространетата употреба на компјутерите и економијата на знаење, наместо на економски поредок што се појавува. Ерата на знаење е за природата на содржината, а не за социо-економските процеси со кои ќе се тргува. [[Дигитална револуција|Компјутерската револуција]] и револуцијата на знаењето се однесуваат на специфични револуционерни транзиции, наместо на крајната состојба кон која се развиваме. [[Информативна револуција|Информациската револуција]] е поврзана со добропознатите изрази земјоделска револуција и [[индустриска револуција]]. *Информациската економија и економијата на знаење ја нагласуваат содржината или интелектуалната сопственост со која се тргува преку пазарот на информации или пазарот на знаење, соодветно. Електронската трговија и електронскиот бизнис ја нагласуваат природата на трансакциите и водење бизнис, соодветно, користејќи Интернет и World Wide Web. Дигиталната економија се фокусира на тргување со битови во кибер просторот, наместо на атомите во физичкиот простор. Мрежната економија нагласува дека бизнисите ќе работат колективно во мрежи или како дел од деловните екосистеми наместо како самостојни единици. Социјалното вмрежување се однесува на процесот на соработка на масивни, глобални размери. Интернет економијата се фокусира на природата на пазарите кои се овозможени од интернет. *Услугите на знаење и вредноста на знаењето ја ставаат содржината во економски контекст. Услугите на знаење го интегрираат управувањето со знаење, во организација на знаење, која тргува на пазар на знаење. Со цел поединците да добијат повеќе знаење, се користи надзор. Ова се однесува на употребата на дронови како алатка со цел да се соберат знаења за други поединци. Иако навидум е синоним, секој поим пренесува повеќе од нијанси или малку различни гледишта за истото. Секој поим претставува еден атрибут на веројатната природа на економската активност во новото постиндустриско општество. Алтернативно, новиот економски поредок ќе ги инкорпорира сите горенаведени плус други атрибути кои сè уште не се појавиле целосно. *Во врска со развојот на информациското општество, се појави загадување на информациите, кое пак еволуираше информациска екологија – поврзана со информациската хигиена. == Прашања за интелектуална сопственост == Еден од централните парадокси на информациското општество е тоа што ги прави информациите лесно репродуцирани, што доведува до различни проблеми со слободата/контролата поврзани со [[Интелектуална сопственост|интелектуалната сопственост]]. Во суштина, бизнисот и капиталот, чие место е производство и продажба на информации и знаење, се чини дека бараат контрола врз овој нов ресурс за да може ефективно да се управува и продава како основа на информациската економија. Сепак, таквата контрола може да се покаже како технички и социјално проблематична. Технички затоа што [[Заштита од копирање|заштитата од копирање]] честопати лесно се заобиколува и социјално се ''отфрла'' бидејќи корисниците и граѓаните на информациското општество може да покажат дека не се подготвени да прифатат таква апсолутна комодификација на фактите и информациите што ја сочинуваат нивната околина. Одговорите на оваа загриженост се движат од Законот за дигитални милениумски авторски права во Соединетите Американски Држави (и слично законодавство на други места) кои го прават заобиколувањето на [[Заштита од копирање|заштитата од копирање]] незаконско, до движењата за [[Слободна програмска опрема|слободниот софтвер]], [[Отворен код|отворениот код]] и [[Копилефт|копилефтот]], кои се обидуваат да поттикнат и дистрибуираат „слобода“ на различни информациски производи (традиционално и како „гратис“ или бесплатно, и слобода, како во слободата за користење, истражување и споделување). Забелешка: Информациското општество често се користи од политичарите што значи нешто како „сите сега правиме интернет“; социолошкиот термин информациско општество има некои подлабоки импликации за промената на општествената структура. Бидејќи ни недостасува политичка контрола на интелектуалната сопственост, ни недостасува конкретна мапа на прашања, анализа на трошоците и придобивките, и функционални политички групи кои се обединети со заеднички интереси кои застапуваат различни мислења за овие разни ситуации што се истакнати во информациското општество. . <ref>Boyle, James. “A Politics of Intellectual Property: Environmentalism for the Net?” Duke Law Journal, vol. 47, no. 1, 1997, pp. 87–116. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/1372861.</ref> == Поврзано == {{Столбови-список|*[[Кибернетски простор]] *[[Дигитализација]] *[[Дигитална трансформација]] *[[Дигитален темен век]] *[[Користење на дигитални медиуми и ментално здравје]] *[[Информациска култура]] *[[Информациска историја]] *[[Информациска индустрија]] *[[Информациска револуција]] *[[Киберкултура]] *[[Мрежно општество]] *[[Ноосфера]] *[[Надзорен капитализам]] *''[[The Information Society]]'' (journal) *[[World Summit on the Information Society]] (WSIS) *[[Yoneji Masuda]]|colwidth=22em}} == Наводи == {{наводи}} == Литература == * [[Alan Mckenna]] (2011) A Human Right to Participate in the Information Society. New York: Hampton Press. {{ISBN|978-1-61289-046-3}}. * [[Lev Manovich]] (2009) How to Represent Information Society?, Miltos Manetas, Paintings from Contemporary Life, Johan & Levi Editore, Milan . Online: [http://timeline.manetas.com/people/Lev_Manovich/] * [[Manuel Castells]] (2000) The Rise of the Network Society. [[The Information Age: Economy, Society and Culture]]. Volume 1. Malden: Blackwell. Second Edition. * Michael Dawson/[[John Bellamy Foster]] (1998) Virtual Capitalism. In: [[Robert W. McChesney]]/Ellen Meiksins Wood/[[John Bellamy Foster]] (Eds.) (1998) Capitalism and the Information Age. New York: Monthly Review Press. pp.&nbsp;51–67. * Aleksander Aristovnik (2014) Development of the information society and its impact on the education sector in the EU : efficiency at the regional (NUTS 2) level. In: Turkish online journal of educational technology. Vol. 13. No. 2. pp.&nbsp;54–60. * Alistair Duff (2000) Information Society Studies. London: Routledge. * [[Esther Dyson]]/[[George Gilder]]/[[George Keyworth]]/[[Alvin Toffler]] (1994) Cyberspace and the American Dream: A Magna Carta for the Knowledge Age. In: Future Insight 1.2. The Progress & Freedom Foundation. * Tony Fitzpatrick (2002) Critical Theory, Information Society and Surveillance Technologies. In: Information, Communication and Society. Vol. 5. No. 3. pp.&nbsp;357–378. * [[Vilém Flusser]] (2013) Post-History, Univocal Publishing, Minneapolis {{ISBN|9781937561093}} [https://web.archive.org/web/20130925012213/http://www.univocalpublishing.com/books/102-post-history-by-vilem-flusser] * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2008) Internet and Society: Social Theory in the Information Age. New York: Routledge. {{ISBN|0-415-96132-7}}. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2007) Transnational Space and the ’Network Society’. In: 21st Century Society. Vol. 2. No. 1. pp.&nbsp;49–78. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2005) Emanzipation! Technik und Politik bei Herbert Marcuse. Aachen: Shaker. * [[Christian Fuchs (sociologist)|Christian Fuchs]] (2004) The Antagonistic Self-Organization of Modern Society. In: Studies in Political Economy, No. 73 (2004), pp.&nbsp;183– 209. * [[Michael Hardt]]/[[Antonio Negri]] (2005) Multitude. War and Democracy in the Age of the Empire. New York: Hamish Hamilton. * [[Michael Hardt]]/[[Antonio Negri]] Empire. Cambridge, MA: Harvard University Press. * [[David Harvey (geographer)|David Harvey]] (1989) The Condition of Postmodernity. London: Blackwell. * [[Fritz Machlup]] (1962) The Production and Distribution of Knowledge in the United States. Princeton: Princeton University Press. * [[OECD]] (1986) Trends in The Information Economy. Paris: OECD. * [[OECD]] (1981) Information Activities, Electronics and Telecommunications Technologies: Impact on Employment, Growth and Trade. Paris: OECD. * Pasquinelli, M. (2014) [http://matteopasquinelli.com/operaismo-information-machine/ Italian Operaismo and the Information Machine], Theory, Culture & Society, first published on February 2, 2014. * Pastore G. (2009) ''Verso la società della conoscenza'', Le Lettere, Firenze. * Peter Otto/Philipp Sonntag (1985) Wege in die Informationsgesellschaft. München. dtv. * Pinterič, Uroš (2015): Spregledane pasti informacijske družbe. Fakulteta za organizacijske študije v Novem mestu {{ISBN|978-961-6974-07-3}} * [[Radovan Richta]] (1977) The Scientific and Technological Revolution and the Prospects of Social Development. In: [[Ralf Dahrendorf]] (Ed.) (1977) Scientific-Technological Revolution. Social Aspects. London: Sage. pp.&nbsp;25–72. * Dan Schiller (2000) Digital Capitalism. Cambridge, MA: MIT Press. * Rudi Schmiede (2006a) Knowledge, Work and Subject in Informational Capitalism. In: Berleur, Jacques/Nurminen, Markku I./Impagliazzo, John (Eds.) (2006) Social Informatics: An Information Society for All? New York: Springer. pp.&nbsp;333–354. * Rudi Schmiede (2006b) Wissen und Arbeit im “Informational Capitalism”. In: Baukrowitz, Andrea et al. (Eds.) (2006) Informatisierung der Arbeit – Gesellschaft im Umbruch. Berlin: Edition Sigma. pp.&nbsp;455–488. * {{cite book | last1=Seely Brown | first1= John | author-link=John Seely Brown | last2= Duguid | first2=Paul | date=2000 | title=The Social Life of Information | publisher=Harvard Business School Press | title-link= The Social Life of Information }} * [[Nico Stehr]] (1994) Arbeit, Eigentum und Wissen. Frankfurt/Main: Suhrkamp. * [[Nico Stehr]] (2002a) A World Made of Knowledge. Lecture at the Conference “New Knowledge and New Consciousness in the Era of the Knowledge Society", Budapest, January 31, 2002. Online: [http://www.crsi.mq.edu.au/documents/worldknowledge.pdf] * [[Nico Stehr]] (2002b) Knowledge & Economic Conduct. Toronto: University of Toronto Press. * [[Alain Touraine]] (1988) Return of the Actor. Minneapolis. University of Minnesota Press. * Jan Van Dijk (2006) The Network Society. London: Sage. Second Edition. * Yannis Veneris (1984) ''The Informational Revolution, Cybernetics and Urban Modelling'', PhD Thesis, University of Newcastle upon Tyne, UK. * Yannis Veneris (1990) ''Modeling the transition from the Industrial to the Informational Revolution, Environment and Planning'' A 22(3):399-416. [http://www.envplan.com/abstract.cgi?id=a220399] * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2002a) The Information Society Revisited. In: Lievrouw, Leah A./Livingstone, Sonia (Eds.) (2002) Handbook of New Media. London: Sage. pp.&nbsp;255–266. * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2002b) Theories of the Information Society. London: Routledge. * [[Frank Webster (sociologist)|Frank Webster]] (2006) Theories of the Information Society. 3rd edition. London: Routledge * Gelbstein, E. (2006) Crossing the Executive Digital Divide. {{ISBN|99932-53-17-0}} == Надворешни врски == * [https://web.archive.org/web/20051028032148/http://topics.developmentgateway.org/special/informationsociety Special Report - "Information Society: The Next Steps"] * [https://web.archive.org/web/20060616024936/http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/WBI/WBIPROGRAMS/KFDLP/EXTUNIKAM/0%2C%2CmenuPK%3A1414738~pagePK%3A64168427~piPK%3A64168435~theSitePK%3A1414721%2C00.html Knowledge Assessment Methodology] - interactive country-level data for the information society and knowledge economy * [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=227258 The origin and development of a concept: the information society.] * [http://www.global-info-society.org/ Global Information Society Project] at the World Policy Institute * [https://web.archive.org/web/20041017025557/http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID%3D7277%26URL_DO%3DDO_TOPIC%26URL_SECTION%3D201.html UNESCO - Observatory on the Information Society] * [http://is-journal.org/ I/S: A Journal of Law and Policy for the Information Society] - Ohio State law journal which addresses legal aspects related to the information society. * [http://www.cost298.org] - Participation in the Broadband Society. European network on social and technical research on the emerging information society. {{Нормативна контрола}} [[Категорија:Еволуција]] [[Категорија:Теории на историјата]] [[Категорија:Информации]] [[Категорија:Информациска технологија]] oi6z1nd89ourd6ajzsgc0fyh0826ukd 14 1305331 4803711 2022-08-19T21:39:10Z Bjankuloski06 332 Создадена страница со: {{Катпов}} {{рв|Palace of Versailles}} [[Категорија:Барокна архитектура во Франција]] [[Категорија:Дворци во Франција]] [[Категорија:Музеи во Франција]] [[Категорија:Кралски резиденции во Франција]] wikitext text/x-wiki {{Катпов}} {{рв|Palace of Versailles}} [[Категорија:Барокна архитектура во Франција]] [[Категорија:Дворци во Франција]] [[Категорија:Музеи во Франција]] [[Категорија:Кралски резиденции во Франција]] bqce9zf44zaa2spi4w7xtjaikggov7s 14 1305332 4803712 2022-08-19T21:40:44Z Bjankuloski06 332 Создадена страница со: {{рв|Palaces in France|Category:Palaces in France}} [[Категорија:Куќи во Франција]] [[Категорија:Француска архитектура]] [[Категорија:Дворци по земја|Франција]] [[Категорија:Знаменитости во Франција]] wikitext text/x-wiki {{рв|Palaces in France|Category:Palaces in France}} [[Категорија:Куќи во Франција]] [[Категорија:Француска архитектура]] [[Категорија:Дворци по земја|Франција]] [[Категорија:Знаменитости во Франција]] 43mw4m51npoojrp7ci0f89deyrfilm6 0 1305333 4803713 2022-08-19T21:40:47Z TheGreatMKD 32993 нова статија wikitext text/x-wiki {{Инфокутија спортска сезона | име = Супер лига 2022/23 | лига = [[Македонска Ракометна Супер Лига|Македонска Супер Лига]] | спорт = [[Ракомет]] | бр на тимови = 16 | ТВ = [[МРТ 3]] | сез шампиони = | 2 место = | МВП = | МВП врска = | нај стрелец = | влезени = | влезени од = | одпаднати = | одпаднати оп = | сезонскалиста = Список на сезони на Супер Лигата | сезонскалистаиме = Супер лига | предсезонаврска = Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2021/22 | предсезонагод = 2021/22 | следсезонаврска = Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2023/24 | следсезонагод = 2023/24 }} '''Македонската ракометна Супер лига 2022/23''' — 31. издание на [[Македонска Ракометна Супер Лига|Македонската Супер Лига]]. Групите за натпреварувачката сезона биле извлечени во просториите на [[Ракометна федерација на Македонија|Ракометната федерација на Македонија]] на 6 јули 2022 година.<ref>[https://macedoniahandball.com.mk/izvlecheni-natprevaruvachkite-broevi-za-super-liga-mazhi-sezona-2022-23/ Извлечени натпреварувачките броеви за Супер Лига Мажи сезона 2022/23] Ракометна федерација на Македонија, 6 јули 2022</ref> == Екипи == {{location map+|Република Македонија |float=right |width=400 |alt=Местоположба на екипите во сезоната 2022/23 |caption=Местоположба на екипите во сезоната 2022/23<br />[[File:Blue pog.svg|8px]] Сино: Група А; [[File:Red pog.svg|8px]] Црвено: Група Б |places= {{Location map~|Република Македонија|lat=42.132333|long=21.725777|label=[[РК Куманово|Куманово]]|mark=Blue pog.svg|position=right}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.116944|long=20.801667|label=[[РК Охрид|Охрид]]|mark=Blue pog.svg |position=bottom}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.6395|long=22.4679|label=[[РК Радовиш|Радовиш]]|position=right}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.1775 |long=20.678889 |label=[[РК Струга|Струга]] |mark=Blue pog.svg |position=top}} {{Location map~|Република Македонија|lat=42 |long=21.453333 |label=[[РК КЛ 7|Голден Арт]]<br />[[РК Јуниор К. В.|Јуниор К.В.]]<br />[[РК Пролет|Пролет 62]]<br />[[РК Скопје 2020|Скопје 2020]] |position=right}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.4829 |long=22.0923 |label=[[РК Вардар Неготино|Вардар Неготино]]|mark=Blue pog.svg |position=top}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.021944 |long=21.334722 |label=[[РК Еурофарм Пелистер|Еурофарм&nbsp;П.]]<br />[[РК Пелистер|Еурофарм&nbsp;П.&nbsp;2]]|mark=Red pog.svg|position=top}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.344444|long=21.552778|label=[[РК Прилеп|Прилеп]]|mark=Blue pog.svg|position=left}} {{Location map~|Република Македонија|lat=41.4329 |long=22.0089 |label=[[РК Тиквеш 2014|Тиквеш]]|mark=Red pog.svg|position=bottom}} {{Location map~|Република Македонија|lat=42 |long=21.413333 |label=[[РК Вардар|Вардар]]<br />[[РК Алкалоид|Алкалоид]]<br />[[РК Бутел Скопје|Бутел]]|mark=Blue pog.svg |position=left}} }} {| class="wikitable sortable" style="text-align: left;" ! Екипа ! Град ! Сала ! Капацитет ! Забелешка |- | [[РК Алкалоид|Алкалоид]] | [[Скопје]] | [[Спортска сала Автокоманда]] | align="center" | 2,000 | rowspan=8 align="center" | Група А |- | [[РК Бутел Скопје|Бутел Скопје]] | [[Скопје]] | [[ОУ „Живко Брајковски" - Бутел|Училишна сала Андон Димитров]] | align="center" | 500 |- | [[РК Вардар|Вардар 1961]] | [[Скопје]] | [[Спортски центар Јане Сандански]] | align="center" | 5,400 |- | [[РК Вардар Неготино|Вардар Неготино]] | [[Неготино]] | Спортска сала Св. Кирил и Методиј | align="center" | 500 |- | [[РК Куманово|Куманово]] | [[Куманово]] | [[Спортска сала Куманово]] | align="center" | 4,150 |- | [[РК Охрид|Охрид 2013]] | [[Охрид]] | [[Спортска сала Билјанини Извори]] | align="center" | 3,000 |- | [[РК Прилеп|Прилеп 2010]] | [[Прилеп]] | [[СОУ „Ристе Ристески - Ричко“ - Прилеп|Училишна сала Ристе Ристески - Ричко]] | align="center" | 500 |- | [[РК Струга|Струга]] | [[Струга]] | [[Спортски центар Тими]] | align="center" | 1,000 |- | [[РК КЛ 7|Голден Арт]] | [[Скопје]] | [[Спортски центар Јане Сандански]] (мала сала) | align="center" | 500 | rowspan=8 align="center" | Група Б |- | [[РК Еурофарм Пелистер|Еурофарм Пелистер]] | [[Битола]] | [[Спортска сала Боро Чурлевски]] | align="center" | 3,500 |- | [[РК Пелистер|Еурофарм Пелистер 2]] | [[Битола]] | [[Спортска сала Боро Чурлевски]] | align="center" | 3,500 |- | [[РК Јуниор К. В.|Јуниор К. В.]] | [[Скопје]] | [[ОУ „Круме Кепески“ - Кисела Вода|Училишна сала Архиепископ Доситеј]] | align="center" | 500 |- | [[РК Пролет|Пролет 62]] | [[Скопје]] | [[ОУ „11 Октомври“ - Центар|Училишна сала Македонско Сонце]] | align="center" | 500 |- | [[РК Радовиш|Радовиш]] | [[Радовиш]] | [[Спортска сала 25 Мај]] | align="center" | 1,400 |- | [[РК Скопје 2020|Скопје 2020]] | [[Скопје]] | [[Спортски центар Борис Трајковски]] (мала сала) | align="center" | 500 |- | [[РК Тиквеш 2014|Тиквеш 2014]] | [[Кавадарци]] | [[Спортска Сала Јасмин|Спортска сала Јасмин]] | align="center" | 1,800 |} ==Група А== ===Табела=== {{Col-begin}} {{col-break}} {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! !width="160"|Екипа !Нат !Поб !Нер !Пор !ДадГол !ПриГол !Раз !Бод |- style="background: #ccffcc;" | 1.||align=left|[[РК Алкалоид|Алкалоид]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ccffcc;" | 2.||align=left|[[РК Бутел Скопје|Бутел Скопје]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ccffcc;" | 3.||align=left|[[РК Вардар|Вардар 1961]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ccffcc;" | 4.||align=left|[[РК Вардар Неготино|Вардар Неготино]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ffcccc;" | 5.||align=left|[[РК Куманово|Куманово]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ffcccc;" | 6.||align=left|[[РК Охрид|Охрид 2013]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ffcccc;" | 7.||align=left|[[РК Прилеп|Прилеп 2010]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ffcccc;" | 8.||align=left|[[РК Струга|Струга]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |} Извор: [https://macedoniahandball.com.mk/tabelirezultati/ Ракометна Федерација на Македонија] <small> '''Нат''' - Одиграни натпревари; '''Поб''' - Победи; '''Пор''' - Порази; '''ДадГол''' - Дадени голови; '''ПриГол''' - Примени голови; '''Раз''' - Гол разлика; '''Бод''' - Бодови.</small> {{col-break}} {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;text-align:center;" |- | style="background: #ccffcc;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2022/23Плеј-оф|Плеј-оф лигата]] |- | style="background: #ffcccc;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2022/23#Плеј-аут|Плеј-аут лигата]] |} {{col-end}} ===Резултати=== {| class="wikitable" border="0" cellpadding="2" style="border-collapse:collapse; text-align:center" width="60%" |- style="background:#f0f6fa;" |Дома \ Гости |[[РК Алкалоид|АЛК]] |[[РК Бутел Скопје|БУТ]] |[[РК Вардар|ВАР]] |[[РК Вардар Неготино|ВНЕ]] |[[РК Куманово|КУМ]] |[[РК Охрид|ОХР]] |[[РК Прилеп|ПРИ]] |[[РК Струга|СТР]] |- |[[РК Алкалоид|Алкалоид]] |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | | | | | | |- |[[РК Бутел Скопје|Бутел Скопје]] | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | | | | | |- |[[РК Вардар|Вардар 1961]] | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | | | | |- |[[РК Вардар Неготино|Вардар Неготино]] | | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | | |- |[[РК Куманово|Куманово]] | | | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | | |- |[[РК Охрид|Охрид 2013]] | | | | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | |- |[[РК Прилеп|Прилеп 2010]] | | | | | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | |- |[[РК Струга|Струга]] | | | | | | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |} ==Група Б== ===Табела=== {{Col-begin}} {{col-break}} {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! !width="160"|Екипа !Нат !Поб !Нер !Пор !ДадГол !ПриГол !Раз !Бод |- style="background: #ccffcc;" | 1.||align=left|[[РК КЛ 7|Голден Арт]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ccffcc;" | 2.||align=left|[[РК Еурофарм Пелистер|Еурофарм Пелистер]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ccffcc;" | 3.||align=left|[[РК Пелистер|Еурофарм Пелистер 2]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ccffcc;" | 4.||align=left|[[РК Јуниор К. В.|Јуниор К. В.]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ffcccc;" | 5.||align=left|[[РК Пролет|Пролет 62]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ffcccc;" | 6.||align=left|[[РК Радовиш|Радовиш]]|| 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ffcccc;" | 7.||align=left|[[РК Скопје 2020|Скопје 2020]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |- style="background: #ffcccc;" | 8.||align=left|[[РК Тиквеш 2014|Тиквеш 2014]] || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 ||'''0''' |} Извор: [https://macedoniahandball.com.mk/tabelirezultati/ Ракометна Федерација на Македонија] <small> '''Нат''' - Одиграни натпревари; '''Поб''' - Победи; '''Пор''' - Порази; '''ДадГол''' - Дадени голови; '''ПриГол''' - Примени голови; '''Раз''' - Гол разлика; '''Бод''' - Бодови.</small> {{col-break}} {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;text-align:center;" |- | style="background: #ccffcc;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2022/23#Плеј-оф|Плеј-оф лигата]] |- | style="background: #ffcccc;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Пласман во [[Македонска ракометна Супер лига (мажи) 2022/23#Плеј-аут|Плеј-аут лигата]] |} {{col-end}} ===Резултати=== {| class="wikitable" border="0" cellpadding="2" style="border-collapse:collapse; text-align:center" width="60%" |- style="background:#f0f6fa;" |Дома \ Гости |[[РК КЛ 7|ГОЛ]] |[[РК Еурофарм Пелистер|ЕУП]] |[[РК Пелистер|ЕП2]] |[[РК Јуниор К. В.|ЈКВ]] |[[РК Пролет|ПРО]] |[[РК Радовиш|РАД]] |[[РК Скопје 2020|СКО]] |[[РК Тиквеш 2014|ТИК]] |- |[[РК КЛ 7|Голден Арт]] |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | | | | | | |- |[[РК Еурофарм Пелистер|Еурофарм Пелистер]] | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | | | | | |- |[[РК Пелистер|Еурофарм Пелистер 2]] | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | | | | |- |[[РК Јуниор К. В.|Јуниор К. В.]] | | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | | |- |[[РК Пролет|Пролет 62]] | | | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | | |- |[[РК Радовиш|Радовиш]] | | | | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | | |- |[[РК Скопје 2020|Скопје 2020]] | | | | | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> | |- |[[РК Тиквеш 2014|Тиквеш 2014]] | | | | | | | |style="background-color:lightgrey"|<span style="color:black;"> |} == Поврзано == * [[Куп на Македонија во ракомет 2023 (мажи)|Куп на Македонија 2023]] * [[Прва македонска ракометна лига 2022/23]] == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == * [http://macedoniahandball.com.mk/ Официјално мрежно место на Ракометната Федерација на Македонија] [[Категорија:Спортот во Македонија во 2022 година|Р]] [[Категорија:Спортот во Македонија во 2023 година|Р]] [[Категорија:Ракометот во 2022 година|С]] [[Категорија:Ракометот во 2023 година|С]] [[Категорија:Македонска ракометна супер лига (мажи)|2022/23]] 6lij2qkwrgcqg3q30iw3yt4rm10y0pc 1 1305334 4803715 2022-08-19T21:41:23Z TheGreatMKD 32993 нс wikitext text/x-wiki {{СЗР}} 111pu1atb524tq4kzd5jua5n9t24clx 14 1305335 4803716 2022-08-19T21:42:15Z Bjankuloski06 332 Создадена страница со: {{рв|Houses in France}} [[Категорија:Куќи по земја|Франција]] [[Категорија:Згради и градби во Франција]] wikitext text/x-wiki {{рв|Houses in France}} [[Категорија:Куќи по земја|Франција]] [[Категорија:Згради и градби во Франција]] aln1t7ic1g8kfqf0vjcrjo9lk8tsk8z 14 1305336 4803729 2022-08-19T21:47:29Z Bjankuloski06 332 Создадена страница со: {{рв|Royal residences in France}} [[Категорија:Кралски резиденции по земја|Франција]] [[Категорија:Кралство Франција|Резиденции]] wikitext text/x-wiki {{рв|Royal residences in France}} [[Категорија:Кралски резиденции по земја|Франција]] [[Категорија:Кралство Франција|Резиденции]] 718kc0csuwow2emoyb2g30kftfova0l 14 1305337 4803730 2022-08-19T21:49:49Z Bjankuloski06 332 Создадена страница со: {{рв|Royal residences by country}} [[Категорија:Официјални резиденции по земја| Кралски]] [[Категорија:Кралски резиденции| Земја]] wikitext text/x-wiki {{рв|Royal residences by country}} [[Категорија:Официјални резиденции по земја| Кралски]] [[Категорија:Кралски резиденции| Земја]] lf2oc0ryw5x3a6n5cfenp1s6a4ej10p 14 1305338 4803731 2022-08-19T21:56:14Z Bjankuloski06 332 Создадена страница со: {{рв|Baroque architecture in France}} [[Категорија:Барокна архитектура по земја|Франција]] [[Категорија:Француска архитектура]] wikitext text/x-wiki {{рв|Baroque architecture in France}} [[Категорија:Барокна архитектура по земја|Франција]] [[Категорија:Француска архитектура]] 7hh252qqhdw4k17xpzwn00iyo5qtd5s 0 1305339 4803735 2022-08-19T23:39:11Z Dandarmkd 31127 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:en:Special:Redirect/revision/1090422969|Kalmar Airport]]“ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Аеродром|name=Аеродром Калмар|nativename=Kalmar flygplats|nativename-a=|nativename-r=|image=Kalmar airport.jpg|image-width=250|IATA=KLR|ICAO=ESMQ|pushpin_map=Sweden|pushpin_map_caption=Местоположба на аеродромот во Шведска|pushpin_label=KLR|pushpin_label_position=left|type=Јавен|owner=|operator=[[Општина Калмар]]|city-served=|location=[[Калмар]]|elevation-f=17|elevation-m=5|coordinates={{Coord|56|41|07|N|16|17|15|E|type:airport|display=inline,title}}|website=|metric-elev=|metric-rwy=|r1-number=05/23|r1-length-f=2,179|r1-length-m=664|r1-surface=[[Асфалт]]|r2-number=16/34|r2-length-f=6,726|r2-length-m=2,050|r2-surface=Асфалт|stat-year=2018|stat1-header=Вкупно патници|stat1-data=243,271|stat2-header=Меѓународни патници|stat2-data=40,410|stat3-header=Домашни патници|stat3-data=202,861|stat4-header=Вкупно слетувања|stat4-data=5,888|footnotes=Извор:<ref name=Flygplatsstatistik>{{cite web |url=https://www.transportstyrelsen.se/sv/luftfart/Statistik/Flygplatsstatistik-/ |title=Passagerarfrekvens |publisher=[[Шведска превозна агенција]] |language=Swedish |archiveurl= |archivedate= |accessdate=20 август 2022 |url-status= }}</ref>}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] <templatestyles src="Module:Infobox/styles.css"></templatestyles> '''Аеродром Калмар''' {{Аеродромски кодови|KLR|ESMQ}}, брендиран како Аеродром Калмар Аланд, ― [[аеродром]] во југоисточна [[Шведска]]. Аеродромот се наоѓа на само 5 километри западно од средиштето на Калмар. Аеродромот првично бил седиште на Калмарското крило (Ф 12). Тој е во сопственост и управуван од Општина Калмар. == Авиодруштва и одредишта == {{Airport-dest-list|[[Егејски авиолинии]]|'''Сезонски чартер:''' [[Меѓународен аеродром Ханија|Ханија]]<ref name="TUI.SE">{{cite web|url=https://www.tui.se/hitta-din-resa/|title=Only Flight|publisher=tui.se}}</ref> <!-- -->|[[Air Dolomiti]]|[[Аеродром Франкфурт|Франкфурт]] <!-- -->|[[BRA Braathens Regional Airlines]]|[[Аеродром Стокхолм-Брома]] <!-- -->|[[Scandinavian Airlines]]|[[Аеродром Стокхолм-Арланда|Стокхолм-Арланда]] <br> '''Сезонски чартер:''' [[Аеродром Гран Канарија|Гран Канарија]]<ref name="TC.SE"/> <!-- -->|{{nowrap|[[Sunclass Airlines]]}}|'''Сезонски чартер:''' [[Аеродром Палма де Мајорка|Палма де Мајорка]],<ref name="TC.SE"/> [[Меѓународен аеродром Родос|Родос]]<ref name="TC.SE">{{cite web|url=https://www.ving.se/|title=Flight|publisher=ving.se}}</ref>}} == Статистика == {{Аеродром-статистика|iata=KLR}} == Поврзано == * [[Транспорт во Шведска|Превозот во Шведска]] * [[Список на најголемите аеродроми во нордиските земји]] == Надворешни врски == * [http://www.kalmarolandairport.se Службено мрежно место на Аеродромот Калмар] == Наводи == [[Категорија:Калмар]] [[Категорија:Згради и градби во Округот Калмар]] [[Категорија:Аеродроми во Шведска]] [[Категорија:Статии со извори на шведски (sv)]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] rxj23y0y8rb4qif4447ni2euvp1jtrp 4803740 4803735 2022-08-19T23:42:36Z Dandarmkd 31127 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Аеродром|name=Аеродром Калмар|nativename=Kalmar flygplats|nativename-a=|nativename-r=|image=Kalmar airport.jpg|image-width=250|IATA=KLR|ICAO=ESMQ{{ПозКарта|Шведска|width=270|float=center |caption=|mark=Airplane_silhouette.svg|marksize=10 |label=Аеродром Калмар|position=left |lat_deg=56|lat_min=41|lat_sec=07|lat_dir=N |lon_deg=16|lon_min=17|lon_sec=15|lon_dir=E }}|pushpin_map=|pushpin_map_caption=Местоположба на аеродромот во Шведска|pushpin_label=KLR|pushpin_label_position=left|type=Јавен|owner=|operator=[[Општина Калмар]]|city-served=|location=[[Калмар]]|elevation-f=17|elevation-m=5|coordinates={{Coord|56|41|07|N|16|17|15|E|type:airport|display=inline,title}}|website=|metric-elev=|metric-rwy=|r1-number=05/23|r1-length-f=2,179|r1-length-m=664|r1-surface=[[Асфалт]]|r2-number=16/34|r2-length-f=6,726|r2-length-m=2,050|r2-surface=Асфалт|stat-year=2018|stat1-header=Вкупно патници|stat1-data=243,271|stat2-header=Меѓународни патници|stat2-data=40,410|stat3-header=Домашни патници|stat3-data=202,861|stat4-header=Вкупно слетувања|stat4-data=5,888|footnotes=Извор:<ref name=Flygplatsstatistik>{{cite web |url=https://www.transportstyrelsen.se/sv/luftfart/Statistik/Flygplatsstatistik-/ |title=Passagerarfrekvens |publisher=[[Шведска превозна агенција]] |language=sv |archiveurl= |archivedate= |accessdate=20 август 2022 |url-status= }}</ref>}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] <templatestyles src="Module:Infobox/styles.css"></templatestyles> '''Аеродром Калмар''' {{Аеродромски кодови|KLR|ESMQ}}, брендиран како Аеродром Калмар Аланд, ― [[аеродром]] во југоисточна [[Шведска]]. Аеродромот се наоѓа на само 5 километри западно од средиштето на Калмар. Аеродромот првично бил седиште на Калмарското крило (Ф 12). Тој е во сопственост и управуван од Општина Калмар. == Авиодруштва и одредишта == {{Airport-dest-list|[[Егејски авиолинии]]|'''Сезонски чартер:''' [[Меѓународен аеродром Ханија|Ханија]]<ref name="TUI.SE">{{cite web|url=https://www.tui.se/hitta-din-resa/|title=Only Flight|publisher=tui.se}}</ref> <!-- -->|[[Air Dolomiti]]|[[Аеродром Франкфурт|Франкфурт]] <!-- -->|[[BRA Braathens Regional Airlines]]|[[Аеродром Стокхолм-Брома]] <!-- -->|[[Scandinavian Airlines]]|[[Аеродром Стокхолм-Арланда|Стокхолм-Арланда]] <br> '''Сезонски чартер:''' [[Аеродром Гран Канарија|Гран Канарија]]<ref name="TC.SE"/> <!-- -->|{{nowrap|[[Sunclass Airlines]]}}|'''Сезонски чартер:''' [[Аеродром Палма де Мајорка|Палма де Мајорка]],<ref name="TC.SE"/> [[Меѓународен аеродром Родос|Родос]]<ref name="TC.SE">{{cite web|url=https://www.ving.se/|title=Flight|publisher=ving.se}}</ref>}} == Статистика == {{Аеродром-статистика|iata=KLR}} == Поврзано == * [[Транспорт во Шведска|Превозот во Шведска]] * [[Список на најголемите аеродроми во нордиските земји]] == Надворешни врски == * [http://www.kalmarolandairport.se Службено мрежно место на Аеродромот Калмар] == Наводи == [[Категорија:Калмар]] [[Категорија:Згради и градби во Округот Калмар]] [[Категорија:Аеродроми во Шведска]] [[Категорија:Статии со извори на шведски (sv)]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] 2fgb3oqpf2z52qncgqitcrzmqlu8rm2 4803743 4803740 2022-08-19T23:43:54Z Dandarmkd 31127 /* Поврзано */ wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Аеродром|name=Аеродром Калмар|nativename=Kalmar flygplats|nativename-a=|nativename-r=|image=Kalmar airport.jpg|image-width=250|IATA=KLR|ICAO=ESMQ{{ПозКарта|Шведска|width=270|float=center |caption=|mark=Airplane_silhouette.svg|marksize=10 |label=Аеродром Калмар|position=left |lat_deg=56|lat_min=41|lat_sec=07|lat_dir=N |lon_deg=16|lon_min=17|lon_sec=15|lon_dir=E }}|pushpin_map=|pushpin_map_caption=Местоположба на аеродромот во Шведска|pushpin_label=KLR|pushpin_label_position=left|type=Јавен|owner=|operator=[[Општина Калмар]]|city-served=|location=[[Калмар]]|elevation-f=17|elevation-m=5|coordinates={{Coord|56|41|07|N|16|17|15|E|type:airport|display=inline,title}}|website=|metric-elev=|metric-rwy=|r1-number=05/23|r1-length-f=2,179|r1-length-m=664|r1-surface=[[Асфалт]]|r2-number=16/34|r2-length-f=6,726|r2-length-m=2,050|r2-surface=Асфалт|stat-year=2018|stat1-header=Вкупно патници|stat1-data=243,271|stat2-header=Меѓународни патници|stat2-data=40,410|stat3-header=Домашни патници|stat3-data=202,861|stat4-header=Вкупно слетувања|stat4-data=5,888|footnotes=Извор:<ref name=Flygplatsstatistik>{{cite web |url=https://www.transportstyrelsen.se/sv/luftfart/Statistik/Flygplatsstatistik-/ |title=Passagerarfrekvens |publisher=[[Шведска превозна агенција]] |language=sv |archiveurl= |archivedate= |accessdate=20 август 2022 |url-status= }}</ref>}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] <templatestyles src="Module:Infobox/styles.css"></templatestyles> '''Аеродром Калмар''' {{Аеродромски кодови|KLR|ESMQ}}, брендиран како Аеродром Калмар Аланд, ― [[аеродром]] во југоисточна [[Шведска]]. Аеродромот се наоѓа на само 5 километри западно од средиштето на Калмар. Аеродромот првично бил седиште на Калмарското крило (Ф 12). Тој е во сопственост и управуван од Општина Калмар. == Авиодруштва и одредишта == {{Airport-dest-list|[[Егејски авиолинии]]|'''Сезонски чартер:''' [[Меѓународен аеродром Ханија|Ханија]]<ref name="TUI.SE">{{cite web|url=https://www.tui.se/hitta-din-resa/|title=Only Flight|publisher=tui.se}}</ref> <!-- -->|[[Air Dolomiti]]|[[Аеродром Франкфурт|Франкфурт]] <!-- -->|[[BRA Braathens Regional Airlines]]|[[Аеродром Стокхолм-Брома]] <!-- -->|[[Scandinavian Airlines]]|[[Аеродром Стокхолм-Арланда|Стокхолм-Арланда]] <br> '''Сезонски чартер:''' [[Аеродром Гран Канарија|Гран Канарија]]<ref name="TC.SE"/> <!-- -->|{{nowrap|[[Sunclass Airlines]]}}|'''Сезонски чартер:''' [[Аеродром Палма де Мајорка|Палма де Мајорка]],<ref name="TC.SE"/> [[Меѓународен аеродром Родос|Родос]]<ref name="TC.SE">{{cite web|url=https://www.ving.se/|title=Flight|publisher=ving.se}}</ref>}} == Статистика == {{Аеродром-статистика|iata=KLR}} == Поврзано == * [[Превозот во Шведска]] * [[Список на најголемите аеродроми во нордиските земји]] == Надворешни врски == * [http://www.kalmarolandairport.se Службено мрежно место на Аеродромот Калмар] == Наводи == [[Категорија:Калмар]] [[Категорија:Згради и градби во Округот Калмар]] [[Категорија:Аеродроми во Шведска]] [[Категорија:Статии со извори на шведски (sv)]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] kku4xu1n0sfelgha92z5fi7gbd8z9md 4803744 4803743 2022-08-19T23:44:09Z Dandarmkd 31127 wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Аеродром|name=Аеродром Калмар|nativename=Kalmar flygplats|nativename-a=|nativename-r=|image=Kalmar airport.jpg|image-width=250|IATA=KLR|ICAO=ESMQ{{ПозКарта|Шведска|width=270|float=center |caption=|mark=Airplane_silhouette.svg|marksize=10 |label=Аеродром Калмар|position=left |lat_deg=56|lat_min=41|lat_sec=07|lat_dir=N |lon_deg=16|lon_min=17|lon_sec=15|lon_dir=E }}|pushpin_map=|pushpin_map_caption=Местоположба на аеродромот во Шведска|pushpin_label=KLR|pushpin_label_position=left|type=Јавен|owner=|operator=[[Општина Калмар]]|city-served=|location=[[Калмар]]|elevation-f=17|elevation-m=5|coordinates={{Coord|56|41|07|N|16|17|15|E|type:airport|display=inline,title}}|website=|metric-elev=|metric-rwy=|r1-number=05/23|r1-length-f=2,179|r1-length-m=664|r1-surface=[[Асфалт]]|r2-number=16/34|r2-length-f=6,726|r2-length-m=2,050|r2-surface=Асфалт|stat-year=2018|stat1-header=Вкупно патници|stat1-data=243,271|stat2-header=Меѓународни патници|stat2-data=40,410|stat3-header=Домашни патници|stat3-data=202,861|stat4-header=Вкупно слетувања|stat4-data=5,888|footnotes=Извор:<ref name=Flygplatsstatistik>{{cite web |url=https://www.transportstyrelsen.se/sv/luftfart/Statistik/Flygplatsstatistik-/ |title=Passagerarfrekvens |publisher=[[Шведска превозна агенција]] |language=sv |archiveurl= |archivedate= |accessdate=20 август 2022 |url-status= }}</ref>}} '''Аеродром Калмар''' {{Аеродромски кодови|KLR|ESMQ}}, брендиран како Аеродром Калмар Аланд, ― [[аеродром]] во југоисточна [[Шведска]]. Аеродромот се наоѓа на само 5 километри западно од средиштето на Калмар. Аеродромот првично бил седиште на Калмарското крило (Ф 12). Тој е во сопственост и управуван од Општина Калмар. == Авиодруштва и одредишта == {{Airport-dest-list|[[Егејски авиолинии]]|'''Сезонски чартер:''' [[Меѓународен аеродром Ханија|Ханија]]<ref name="TUI.SE">{{cite web|url=https://www.tui.se/hitta-din-resa/|title=Only Flight|publisher=tui.se}}</ref> <!-- -->|[[Air Dolomiti]]|[[Аеродром Франкфурт|Франкфурт]] <!-- -->|[[BRA Braathens Regional Airlines]]|[[Аеродром Стокхолм-Брома]] <!-- -->|[[Scandinavian Airlines]]|[[Аеродром Стокхолм-Арланда|Стокхолм-Арланда]] <br> '''Сезонски чартер:''' [[Аеродром Гран Канарија|Гран Канарија]]<ref name="TC.SE"/> <!-- -->|{{nowrap|[[Sunclass Airlines]]}}|'''Сезонски чартер:''' [[Аеродром Палма де Мајорка|Палма де Мајорка]],<ref name="TC.SE"/> [[Меѓународен аеродром Родос|Родос]]<ref name="TC.SE">{{cite web|url=https://www.ving.se/|title=Flight|publisher=ving.se}}</ref>}} == Статистика == {{Аеродром-статистика|iata=KLR}} == Поврзано == * [[Превозот во Шведска]] * [[Список на најголемите аеродроми во нордиските земји]] == Надворешни врски == * [http://www.kalmarolandairport.se Службено мрежно место на Аеродромот Калмар] == Наводи == [[Категорија:Калмар]] [[Категорија:Згради и градби во Округот Калмар]] [[Категорија:Аеродроми во Шведска]] [[Категорија:Статии со извори на шведски (sv)]] [[Категорија:Координати на Википодатоците]] sfvnynu6bapolhqjnliefkv2gizlsb9 0 1305340 4803800 2022-08-20T09:37:25Z Пакко 4588 Создадена страница со: {{Инфокутија Населено место | name = Костинброд | native_name = Костинброд | native_name_lang = bg | settlement_type = град | image_skyline = Kostinbrod-entrance.jpg | image_caption = | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба... wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место | name = Костинброд | native_name = Костинброд | native_name_lang = bg | settlement_type = град | image_skyline = Kostinbrod-entrance.jpg | image_caption = | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Костинброд во Бугарија | latd =42 |latm =48 |lats =36.47 |latNS =N | longd =23 |longm =13 |longs =0.45 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Софиja (област)|Софиja]] | subdivision_type2 = Општина | subdivision_name2 = [[Костинброд (општина)|Костинброд]] | leader_party = [[ГЕРБ]] | leader_title = Градоначалник | leader_name = Трајко Младенов | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 41,41 | elevation_m = 548 | population_total = 12.338 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 2230 | area_code = +359 0721 | website = {{URL|www.kostinbrod.bg}} }} '''Костинброд''' ({{lang-bg|Костинброд}}) — град во Западна [[Бугарија]], административен центар на општината [[Костинброд (општина)|Костинброд]] во [[Софиja (област)|Софиската Област]]. Има население од околу 12.338 жители (2022).<ref>[https://www.grao.bg/tna/t41nm-15-06-2022_2.txt Таблица на адресно регистрираните по постоянен и по настоящ адрес лица] oт дата 15.06.2022 г.</ref> == Географија == Градот се наоѓа на околу 19 километри северозападно од главниот град [[Софија]], 10 километри од [[Божуриште]] и 20 километри од [[Сливница (Бугарија)|Сливница]], во Софиската Котлина. Низ него минуваат две реки: во северниот дел – реката Блато, а во јужниот дел – реката Белица, притоки на реката [[Искар]]. == Историја == Реонот на денешен Костинброд бил познат по своите минерални води уште од римско време. Јужно од него на неговата периферија минувал античкиот римски пат Via militaris до Константинопол. Во локалитетот „Изворо“, спроти денешната фабрика на Кока-Кола, постоела римска бања, чии остатоци се видливи и денес. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[https://kostinbrod.bg/ Официјална веб-страница на општина Костинброд] {{Населено место-Бугарија-никулец}} [[Категорија:Населени места во Област Софија]] [[Категорија:Градови во Бугарија]] k55q3zewlnf19ecxmjku35v67zjquji 0 1305341 4803810 2022-08-20T10:31:04Z Пакко 4588 Создадена страница со: {{Инфокутија Населено место | name = Антон | native_name = Антон | native_name_lang = bg | settlement_type = село | image_skyline = Central-square-in-Anton.jpg | image_caption = Плоштадот во селото | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = М... wikitext text/x-wiki {{Инфокутија Населено место | name = Антон | native_name = Антон | native_name_lang = bg | settlement_type = село | image_skyline = Central-square-in-Anton.jpg | image_caption = Плоштадот во селото | image_flag = | image_shield = | pushpin_map = Бугарија | pushpin_map_caption = Местоположба на Антон во Бугарија | latd =42 |latm =44 |lats =5.76 |latNS =N | longd =24 |longm =15 |longs =33.29 |longEW =E | coordinates_display = inline,title | subdivision_type = Земја | subdivision_name = [[Бугарија]] | subdivision_type1 = Област | subdivision_name1 = [[Софиja (област)|Софија]] | subdivision_type2 = Општина | subdivision_name2 = [[Антон (општина)|Антон]] | leader_party = (БСП, ВМРО-БНД) | leader_title = Градоначалник | leader_name = Андреј Симов | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 76,098 | elevation_m = 807 | population_total = 1.489 | population_as_of = 2022 | population_density_km2 = auto | timezone1 = [[EET]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[EEST]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = поштенски код | postal_code = 2089 | area_code = +359 07186 | website = {{URL|www.antonbg.eu}} }} '''Антон''' ({{lang-bg|Антон}}) — село во Западна [[Бугарија]], административен центар на општината [[Антон (општина)|Антон]] во [[Софиja (област)|Софиската Област]]. Има население од околу 1.489 жители (2022).<ref>[https://www.grao.bg/tna/t41nm-15-06-2022_2.txt Таблица на адресно регистрираните по постоянен и по настоящ адрес лица] oт дата 15.06.2022 г.</ref> == Географија == Селото се наоѓа во планинско подрачје, 89 километри источно од главниот град [[Софија]]. Во близина на селото минуваат Подбалканскиот пат и пругата [[Софија]]—[[Бургас]]. == Историја == Првите пишани податоци за селото датираат од [[15 век]] под името '''Л’џене''' што потекнува од турцизирањето на старословенскиот збор за [[ливада]] — „луг“, „лъг“, „лъка“. Во [[1950]] година селото било преименувано по Стефан Минев (Антон) — истакнат партизан. == Наводи == {{наводи}} == Надворешни врски == *[https://antonbg.eu/ Официјална веб-страница на општина Антон] {{Населено место-Бугарија-никулец}} [[Категорија:Села во Бугарија]] 4htth0r0yrnqv0oao7wf35fkuhxbj81 0 1305342 4803811 2022-08-20T11:06:41Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/121878730|Хабур]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Khabur,SheikhHamad.jpg|мини|Реката Кабур, Сирија, во близина на Тел Шеик Хамад]] '''Хабур''' е река во [[Турција]] и [[Сирија]], лева притока на [[Еуфрат]]. Должината е 486 км. Сливот зафаќа површина од 37.081 км². Просечното испуштање вода во устието е околу 70 м³/с. Реката извира во југоисточниот дел на Турција, во планините Карачадаг, тече по висорамнината Џезире . Се влева во [[Еуфрат]] лево во источна Сирија. Количината на вода во реката варира многу во зависност од сезоната. Зимско-пролетни поплави. Речната вода се користи за наводнување. На брегот се наоѓа градот Ел Хасака . == Наводи == {{Наводи}} == Литература == * Хабур // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. * {{Наведена мрежна страница|url=http://www.isprs.org/proceedings/XXXIV/part1/paper/00093.pdf|title=SPATIAL ANALYSIS OF AGRICULTURAL LAND USE CHANGES IN THE KHABOUR RIVER BASIN OF NORTHEASTER SYRIA|last=|date=|work=www.isprs.org|language=en|archive-url=|archive-date=|dead-url=no|accessdate=2021-11-17}} [[Категорија:Реки во Сирија]] [[Категорија:Реки во Турција]] opk6w9n539efvdjiyt9hpb875i8ayap 4803812 4803811 2022-08-20T11:07:08Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Khabur,SheikhHamad.jpg|мини|Реката Кабур, Сирија, во близина на Тел Шеик Хамад]] '''Хабур''' е река во [[Турција]] и [[Сирија]], лева притока на [[Еуфрат]]. Должината е 486 км. Сливот зафаќа површина од 37.081 км². Просечното испуштање вода во устието е околу 70 м³/с. Реката извира во југоисточниот дел на Турција, во планините Карачадаг, тече по висорамнината Џезире. Се влева во [[Еуфрат]] лево во источна Сирија. Количината на вода во реката варира многу во зависност од сезоната. Зимско-пролетни поплави. Речната вода се користи за наводнување. На брегот се наоѓа градот Ел Хасака. == Наводи == {{Наводи}} == Литература == * Хабур // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. * {{Наведена мрежна страница|url=http://www.isprs.org/proceedings/XXXIV/part1/paper/00093.pdf|title=SPATIAL ANALYSIS OF AGRICULTURAL LAND USE CHANGES IN THE KHABOUR RIVER BASIN OF NORTHEASTER SYRIA|last=|date=|work=www.isprs.org|language=en|archive-url=|archive-date=|dead-url=no|accessdate=2021-11-17}} [[Категорија:Реки во Сирија]] [[Категорија:Реки во Турција]] 6p4khsj1394z2z3582w6aagnp6qwad5 0 1305343 4803813 2022-08-20T11:12:32Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/123494400|Гхагхара]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Ghaghara river faizbad.JPG|мини|Реката Гагара Фајзабад]] '''Гагара''' , ''Гагра'' , ''Гогра'' <ref name="Викитека ЭСБЕ">{{ВТ-ЭСБЕ|Гогра}}</ref> <ref name="АМ" /> е река во [[Азија]], најзастапената притока на [[Ганг]]. Тече низ [[Народна Република Кина|Кина]], [[Непал]] и [[Индија]] . Должината е 950 км, а површината на сливот е 127.950 км² <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.india9.com/i9show/-Orissa/Ghaghra-River-37066.htm|title=Ghaghra River in India|date=2018-07-13|work=India9.com|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20160310205447/http://www.india9.com/i9show/-Orissa/Ghaghra-River-37066.htm|archive-date=2016-03-10|dead-url=no|accessdate=2022-03-17}}</ref>. Во Кина се нарекува ''Кункехех'' . Тука се и имињата ''Конгчуе'' , ''Манчу'' <ref name="H-44-XVI" />, ''Жикиаохе'' (на територијата на Кина), ''Хумла-Карнали'' (на територијата на Непал). Изворот се наоѓа во јужниот дел на [[Тибетска Висорамнина|Тибетската висорамнина]] во близина на езерото Мапам Јумцо. Во длабоката долина наречена Карнали, реката ги преминува [[Хималаи|Хималаите]] и влегува во [[Индоганшка Низина|Индо-Гангетската рамнина]], каде што се спојува со реката [[Сарда|Мохан]], формирајќи ја Гагара. Таа е најдолгата и најголемата река во Непал<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://wildlifenepal.wordpress.com/2008/01/15/karnali-river/|title=Karnali River: Longest River of Nepal|date=2008-01-15|work=Wildlife in West Nepal|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20080120131557/http://wildlifenepal.wordpress.com/2008/01/15/karnali-river/|archive-date=2008-01-20|dead-url=yes|accessdate=2022-03-17}}</ref>. Реката се напојува со снежно глечер во горниот тек и дожд во долниот тек. Во пролетниот и летниот период се поплавува, често се случуваат големи [[Поплава|поплави]]. Водите на Гагара се користат за [[наводнување]]. Реката е пловна под градот Ајодја, во долниот тек се наоѓа градот Фајзабад. == притоки == Најголемите притоки од устието до изворот: ; Индија * ← Мал Гандак * ← [[Рапти (река)|Рапти]] * ← Кувана * → [[Сарда]] ; Непал * ← Бери * → Мрежи * ← Мугу Карнали == Поврзано == * Баиши == Наводи == {{Наводи}} == Литература == * Гхагхра // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. [[Категорија:Реки во Тибет]] euhvv7ezxhp2eygl8itqo2vep3t3489 4803814 4803813 2022-08-20T11:14:20Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/123494400|Гхагхара]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Ghaghara river faizbad.JPG|мини|Реката Гагара Фајзабад]] '''Гагара''' е река во [[Азија]], најзастапената притока на [[Ганг]]. Тече низ [[Народна Република Кина|Кина]], [[Непал]] и [[Индија]] . Должината е 950 км, а површината на сливот е 127.950 км² <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.india9.com/i9show/-Orissa/Ghaghra-River-37066.htm|title=Ghaghra River in India|date=2018-07-13|work=India9.com|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20160310205447/http://www.india9.com/i9show/-Orissa/Ghaghra-River-37066.htm|archive-date=2016-03-10|dead-url=no|accessdate=2022-03-17}}</ref>. Во Кина се нарекува ''Кункехех'' . Тука се и имињата ''Конгчуе'' , ''Манчу'' <ref name="H-44-XVI" />, ''Жикиаохе'' (на територијата на Кина), ''Хумла-Карнали'' (на територијата на Непал). Изворот се наоѓа во јужниот дел на [[Тибетска Висорамнина|Тибетската висорамнина]] во близина на езерото Мапам Јумцо. Во длабоката долина наречена Карнали, реката ги преминува [[Хималаи|Хималаите]] и влегува во [[Индоганшка Низина|Индо-Гангетската рамнина]], каде што се спојува со реката [[Сарда|Мохан]], формирајќи ја Гагара. Таа е најдолгата и најголемата река во Непал<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://wildlifenepal.wordpress.com/2008/01/15/karnali-river/|title=Karnali River: Longest River of Nepal|date=2008-01-15|work=Wildlife in West Nepal|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20080120131557/http://wildlifenepal.wordpress.com/2008/01/15/karnali-river/|archive-date=2008-01-20|dead-url=yes|accessdate=2022-03-17}}</ref>. Реката се напојува со снежно глечер во горниот тек и дожд во долниот тек. Во пролетниот и летниот период се поплавува, често се случуваат големи [[Поплава|поплави]]. Водите на Гагара се користат за [[наводнување]]. Реката е пловна под градот Ајодја, во долниот тек се наоѓа градот Фајзабад. == притоки == Најголемите притоки од устието до изворот: ; Индија * ← Мал Гандак * ← [[Рапти (река)|Рапти]] * ← Кувана * → [[Сарда]] ; Непал * ← Бери * → Мрежи * ← Мугу Карнали == Поврзано == * Баиши == Наводи == {{Наводи}} == Литература == * Гхагхра // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. [[Категорија:Реки во Тибет]] e95ve755gj565ze4htpbrhzbdepdd41 4803815 4803814 2022-08-20T11:15:39Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Ghaghara river faizbad.JPG|мини|Реката Гагара Фајзабад]] '''Гагара''' е река во [[Азија]], најзастапената притока на [[Ганг]]. Тече низ [[Народна Република Кина|Кина]], [[Непал]] и [[Индија]] . Должината е 950 км, а површината на сливот е 127.950 км² <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.india9.com/i9show/-Orissa/Ghaghra-River-37066.htm|title=Ghaghra River in India|date=2018-07-13|work=India9.com|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20160310205447/http://www.india9.com/i9show/-Orissa/Ghaghra-River-37066.htm|archive-date=2016-03-10|dead-url=no|accessdate=2022-03-17}}</ref>. Во Кина се нарекува ''Кункехех'' . Тука се и имињата ''Конгчуе'' , ''Манчу'' <ref>{{Наведено списание|last=Artemchuk|first=I. V.|last2=Berkо|first2=O. N.|last3=Golubetz|first3=M. A.|last4=Gorokhova|first4=Z. N.|last5=Ermachenko|first5=G. Ya.|last6=Koinov|first6=M. M.|last7=Malinovski|first7=K. A.|last8=Stoiko|first8=S. M.|last9=Ulichna|first9=K. O.|date=1963|title=On the prospect of the geobotanical map of the Ukrainian Carpathian mountains. Scale 1 : 200 000|url=http://dx.doi.org/10.31111/geobotmap/1963.44|journal=Geobotanical Mapping|issue=1963|pages=44–48|doi=10.31111/geobotmap/1963.44|issn=0235-4373}}</ref>, ''Жикиаохе'' (на територијата на Кина), ''Хумла-Карнали'' (на територијата на Непал). Изворот се наоѓа во јужниот дел на [[Тибетска Висорамнина|Тибетската висорамнина]] во близина на езерото Мапам Јумцо. Во длабоката долина наречена Карнали, реката ги преминува [[Хималаи|Хималаите]] и влегува во [[Индоганшка Низина|Индо-Гангетската рамнина]], каде што се спојува со реката [[Сарда|Мохан]], формирајќи ја Гагара. Таа е најдолгата и најголемата река во Непал<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://wildlifenepal.wordpress.com/2008/01/15/karnali-river/|title=Karnali River: Longest River of Nepal|date=2008-01-15|work=Wildlife in West Nepal|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20080120131557/http://wildlifenepal.wordpress.com/2008/01/15/karnali-river/|archive-date=2008-01-20|dead-url=yes|accessdate=2022-03-17}}</ref>. Реката се напојува со снежно глечер во горниот тек и дожд во долниот тек. Во пролетниот и летниот период се поплавува, често се случуваат големи [[Поплава|поплави]]. Водите на Гагара се користат за [[наводнување]]. Реката е пловна под градот Ајодја, во долниот тек се наоѓа градот Фајзабад. == притоки == Најголемите притоки од устието до изворот: ; Индија * ← Мал Гандак * ← [[Рапти (река)|Рапти]] * ← Кувана * → [[Сарда]] ; Непал * ← Бери * → Мрежи * ← Мугу Карнали == Поврзано == * Баиши == Наводи == {{Наводи}} == Литература == * Гхагхра // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. [[Категорија:Реки во Тибет]] de2lxzv98klbss7pq3x143mqxqkgi5t 0 1305344 4803816 2022-08-20T11:21:06Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/120715241|Агуан]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Rio Aguan.jpg|мини|Рeka Агуан]] '''Агуан''' е река во северен [[Хондурас]]. Потекнува од департманот Јоро западно од Сан Лоренцо и, течејќи кон исток низ департманот Колон, се влева во [[Карипско Море|Карипското Море]] во близина на градот Санта Роса де Агуан. Вкупната должина на реката е околу 395 километри. Има неколку притоки. Земјиштата лоцирани во долината на реката главно се користат во земјоделство. Пченката, [[Бобови|гравот]] и зеленчукот се одгледуваат во горниот и средниот тек. Во пониските, чинар, палма масло, ориз и агруми. Често се случуваат поплави и урагани. Големи поплави се случиле во 1974 година, предизвикани од ураганот Фифи. Во 1998 година, ураганот Мич повторно предизвикал поплави. Сите мостови биле уништени, повеќе од илјада луѓе загинале, Санта Роса де Агуан била целосно поплавена. Во ноември 2014 година, реката станала славна откако на брегот на Агуан биле пронајдени обезличените тела на Мис Хондурас 2014 ''[[:en:en:María José Alvarado|Марија Хозе Алварадо]]'' и нејзината постара сестра, кои биле безмилосно застрелани од момчето на втората <ref>[https://ru.wikinews.org/wiki/Убиты%20королева%20красоты%20и%20её%20красавица-сестра Убиты королева красоты и её красавица-сестра] // [[Викиновости]].</ref>. == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * {{Наведена мрежна страница|url=http://unfccc.int/files/adaptation/adverse_effects_and_response_measures_art_48/application/pdf/vulnerabilidad_actual_de_la_cuenca_del_ro_aguan_en_honduras_-_mirza_castro_honduras.pdf|title=Vulnerabilidad Actual De La Cuenca Del Río Aguan En Honduras|last=|date=|work=unfccc.int|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112103042/https://unfccc.int/files/adaptation/adverse_effects_and_response_measures_art_48/application/pdf/vulnerabilidad_actual_de_la_cuenca_del_ro_aguan_en_honduras_-_mirza_castro_honduras.pdf|archive-date=2019-11-12|dead-url=no|accessdate=2019-07-28}} [[Категорија:Реки во Хондурас]] fe3o76n61jhgnrq8hcowqu1th9ndhso 4803817 4803816 2022-08-20T11:21:46Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Rio Aguan.jpg|мини|Рeka Агуан]] '''Агуан''' е река во северен [[Хондурас]]. Потекнува од департманот Јоро западно од Сан Лоренцо и, течејќи кон исток низ департманот Колон, се влева во [[Карипско Море|Карипското Море]] во близина на градот Санта Роса де Агуан. Вкупната должина на реката е околу 395 километри. Има неколку притоки. Земјиштата лоцирани во долината на реката главно се користат за земјоделство. Пченката, [[Бобови|гравот]] и зеленчукот се одгледуваат во горниот и средниот тек. Во пониските, чинар, палма масло, ориз и агруми. Често се случуваат поплави и урагани. Големи поплави се случиле во 1974 година, предизвикани од ураганот Фифи. Во 1998 година, ураганот Мич повторно предизвикал поплави. Сите мостови биле уништени, повеќе од илјада луѓе загинале, Санта Роса де Агуан била целосно поплавена. Во ноември 2014 година, реката станала славна откако на брегот на Агуан биле пронајдени обезличените тела на Мис Хондурас 2014 ''[[:en:en:María José Alvarado|Марија Хозе Алварадо]]'' и нејзината постара сестра, кои биле безмилосно застрелани од момчето на втората <ref>[https://ru.wikinews.org/wiki/Убиты%20королева%20красоты%20и%20её%20красавица-сестра Убиты королева красоты и её красавица-сестра] // [[Викиновости]].</ref>. == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == * {{Наведена мрежна страница|url=http://unfccc.int/files/adaptation/adverse_effects_and_response_measures_art_48/application/pdf/vulnerabilidad_actual_de_la_cuenca_del_ro_aguan_en_honduras_-_mirza_castro_honduras.pdf|title=Vulnerabilidad Actual De La Cuenca Del Río Aguan En Honduras|last=|date=|work=unfccc.int|language=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112103042/https://unfccc.int/files/adaptation/adverse_effects_and_response_measures_art_48/application/pdf/vulnerabilidad_actual_de_la_cuenca_del_ro_aguan_en_honduras_-_mirza_castro_honduras.pdf|archive-date=2019-11-12|dead-url=no|accessdate=2019-07-28}} [[Категорија:Реки во Хондурас]] p8i5pkv7e3tihx3u2p9w49v308lmx74 0 1305345 4803819 2022-08-20T11:35:04Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/115742599|Алибей (река)]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Fil köprüsü - panoramio - Allen Turner (1).jpg|мини|мост Алибеј]] '''Алибеј''' е река на полуостровот Пашаели во европскиот дел на Турција, во [[Источна Тракија]], во провинцијата на [[Истанбул (покраина)|Истанбул]]. Изворот е во регионот Арнавуткој. Се влева во северниот дел на [[Златен Рог|заливот Златен Рог]] на [[Босфор|Босфорот]] <ref name="map">{{Карта|K-35-106}}</ref> <ref name="map2">{{Карта|K-35-XXIX}}</ref> . На реката била изградена брана , формирајќи ја акумулацијата Алибеј , која се користи за снабдување на Истанбул со вода. На устието на реката е поранешната термоелектрана {{Меѓујазична врска|Силяхтарага|||Silahtarağa Power Station}} , деактивирана во 1983 година, сега музеј и изложбен центар {{Меѓујазична врска|SantralIstanbul}}. Во античко време бил познат како '''Кидар''' ( {{Lang-grc|Κύδαρος}} {{Lang-grc|Κύδαρος}}, {{Lang-la|Cydarus}}). == Слатки води на Европа == Меѓу Европејците, сливот на реките Алибеј (Кидар) и Кјагитхане (Варвисес) во Босфорот биле познати како {{Меѓујазична врска|Пресные воды Европы|Сладкие (пресные) воды Европы|la|Aquae Dulces Europae}} ( {{Lang-fr|Les eaux douces d'Europe}} ). Во таканаречената [[ера на лалињата]], под големиот везир [[Невшехирли Дамат Ибрахим-паша|Дамад Ибрахим Паша]] и султанот [[Ахмед III]], била изградена брана на реката Варвисес, а бреговите на добиеното езерце, како и бреговите на реките, биле покриени со мермер и биле изградени прекрасни палати. Слатките води на Европа, како и слатките води на Азија (вливот на реките Ѓоксу и Кучуксу ) во отоманската ера станале омилено место за веселби во Истанбул. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Реки во Турција]] [[Категорија:Истанбул (покраина)]] j4gt1nytn2w67jz624bql9umse1sovj 4803820 4803819 2022-08-20T11:35:57Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Fil köprüsü - panoramio - Allen Turner (1).jpg|мини|мост Алибеј]] '''Алибеј''' е река на полуостровот Пашаели во европскиот дел на Турција, во [[Источна Тракија]], во провинцијата на [[Истанбул (покраина)|Истанбул]]. Изворот е во регионот Арнавуткој. Се влева во северниот дел на [[Златен Рог|заливот Златен Рог]] на [[Босфор|Босфорот]] <ref name="map">{{Карта|K-35-106}}</ref> <ref name="map2">{{Карта|K-35-XXIX}}</ref> . На реката била изградена брана , формирајќи ја акумулацијата Алибеј , која се користи за снабдување на Истанбул со вода. На устието на реката е поранешната термоелектрана {{Меѓујазична врска|Силахтарага|||Silahtarağa Power Station}} , деактивирана во 1983 година, сега музеј и изложбен центар {{Меѓујазична врска|SantralIstanbul}}. Во античко време бил познат како '''Кидар''' ( {{Lang-grc|Κύδαρος}} {{Lang-grc|Κύδαρος}}, {{Lang-la|Cydarus}}). == Слатки води на Европа == Меѓу Европејците, сливот на реките Алибеј (Кидар) и Кјагитхане (Варвисес) во Босфорот биле познати како {{Меѓујазична врска|Пресные воды Европы|Сладкие (пресные) воды Европы|la|Aquae Dulces Europae}} ( {{Lang-fr|Les eaux douces d'Europe}} ). Во таканаречената [[ера на лалињата]], под големиот везир [[Невшехирли Дамат Ибрахим-паша|Дамад Ибрахим Паша]] и султанот [[Ахмед III]], била изградена брана на реката Варвисес, а бреговите на добиеното езерце, како и бреговите на реките, биле покриени со мермер и биле изградени прекрасни палати. Слатките води на Европа, како и слатките води на Азија (вливот на реките Ѓоксу и Кучуксу ) во отоманската ера станале омилено место за веселби во Истанбул. == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Реки во Турција]] [[Категорија:Истанбул (покраина)]] 1hwhpwg9qdsndr24mh5v44ddtmioi5v 0 1305346 4803822 2022-08-20T11:40:56Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:en:Special:Redirect/revision/1092181528|Alma (Crimea)]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Alma river.jpg|мини|реката Алма]] '''Алма''' е мала река на [[Крим (полуостров)|Крим]] која тече од [[Кримски Планини|Кримските Планини]] во широк правец запад-северозапад кон [[Црно Море|Црното Море]]. Нејзиното устие се наоѓа јужно од {{Меѓујазична врска|Pishchane|uk|Піщане (Бахчисарайський район)}}, на половина пат помеѓу [[Евпаторија]] и [[Севастопол]]. ''Алма'' е [[Кримскотатарски јазик|кримскиот татарски]] збор за „јаболко“. == Географија == Алма, е формирана од сливот на реките Сари-су, Савлих-су и Бабуганка (Бабуган Јајла), тече најмногу низ планините.<ref name="BSE">{{Наведена енциклопедија|location=Berlin}}</ref> По должината на нејзиниот тек се наоѓаат резервоарите за вода Алминское и Партизанское.<ref name="BSE" /> == Историја == За време на [[Кримска војна|Кримската војна]] од 1853–1856 година, во битката кај Алма во близина на долниот тек на реката Алма, сојузничките британски, француски и отомански војски ги поразиле Русите под водство на принцот Александар Сергеевич Меншиков на 20 септември 1854 година<ref> {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=ZvHgwa-XImcC&pg=PA6|title=Place Names of Illinois|last=Callary|first=Edward|date=29 September 2008|publisher=University of Illinois Press|isbn=978-0-252-09070-7|page=6}} </ref>. == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == [[Категорија:Реки во Крим]] [[Категорија:Кримска војна]] [[Категорија:Бахчисарај]] pl3iuv0j7fo0bf0gshazifubhz3m73n 4803823 4803822 2022-08-20T11:41:20Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Alma river.jpg|мини|реката Алма]] '''Алма''' е мала река на [[Крим (полуостров)|Крим]] која тече од [[Кримски Планини|Кримските Планини]] во широк правец запад-северозапад кон [[Црно Море|Црното Море]]. Нејзиното устие се наоѓа јужно од {{Меѓујазична врска|Pishchane|uk|Піщане (Бахчисарайський район)}}, на половина пат помеѓу [[Евпаторија]] и [[Севастопол]]. ''Алма'' е [[Кримскотатарски јазик|кримскиот татарски]] збор за „јаболко“. == Географија == Алма, е формирана од сливот на реките Сари-су, Савлих-су и Бабуганка (Бабуган Јајла), таа тече најмногу низ планините.<ref name="BSE">{{Наведена енциклопедија|location=Berlin}}</ref> По должината на нејзиниот тек се наоѓаат резервоарите за вода Алминское и Партизанское.<ref name="BSE" /> == Историја == За време на [[Кримска војна|Кримската војна]] од 1853–1856 година, во битката кај Алма во близина на долниот тек на реката Алма, сојузничките британски, француски и отомански војски ги поразиле Русите под водство на принцот Александар Сергеевич Меншиков на 20 септември 1854 година<ref> {{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=ZvHgwa-XImcC&pg=PA6|title=Place Names of Illinois|last=Callary|first=Edward|date=29 September 2008|publisher=University of Illinois Press|isbn=978-0-252-09070-7|page=6}} </ref>. == Наводи == {{Наводи}} == Надворешни врски == [[Категорија:Реки во Крим]] [[Категорија:Кримска војна]] [[Категорија:Бахчисарај]] 6240zognhgmr2ebnc7bodg5srl219rv 0 1305347 4803824 2022-08-20T11:50:31Z Lili Arsova 86688 Создадено преведувајќи ја страницата „[[:ru:Special:Redirect/revision/119901376|Гандак]]“ wikitext text/x-wiki [[Податотека:Kali-Gandaki.jpg|мини|Една од гранките на Кали Гандак во горниот тек на реката]] '''Гандак''' е река во [[Непал]] и [[Индија]], една од четирите најголеми реки во Непал. Во горниот тек, реката се нарекува ''Кали-Гандак'' . Потекнува од [[Хималаи|Хималаите]], изворот на Кали-Гандак е сливот на реките Музтанг-Хола и Кјугома-Хола . Речниот слив го зафаќа централниот дел на Непал. На изворот на реката се наоѓа кралството Мустанг, во непосредна близина на [[Тибет]]. Реката се влева во [[Ганг]] во близина на Патна ( [[Индија]] ). Историски гледано, долината е позната како трговски пат меѓу Индија и Тибет и првенствено како патека за тргување со сол. Долината на реката е позната и по сечењето на [[Хималаи|Големиот хималајски венец]] помеѓу врвовите [[Анапурна]] и [[Даулагири]], од кои секоја е повисока од 8000 м, растојанието помеѓу врвовите е 35 км. Самата река во областа помеѓу овие планини тече на надморска височина од 2540 метри, така {{Меѓујазична врска|Калигандакское ущелье|Калигандакское ущелье|en|Kali Gandaki Gorge}} таа е најдлабоката клисура во светот. == Историски информации == Во 16 век, во долината на реката била формирана конфедерација на кнежевствата Чаубиши, која траела до 1786 година. За време на непалската граѓанска војна, долината повремено потпаѓала под маоистичка контрола. Бидејќи низ долината има пешачки патеки, маоистите собирале такса од околу 5-10 долари од туристите во форма на „доброволни“ донации или за „заштита“ на групите, додека издавале сметки за да не се наплатува таксата двапати. Во тоа време, немало никакви инциденти меѓу маоистите и туристите и покрај релативно големиот број туристи. == Галерија == <gallery class="center"> Kali_Gandaki_valley.jpg|Поглед на долината Гандака од патот до [[Муктинатх|Муктинат]] KaliGandaki.jpg|Гандак во областа Мустанг Kaligandaki_ghasa.jpg|Гандак помеѓу Анапурна и Даулагири Kali Gandaki Valley, Gandaki River, Nepal, Himalaya.jpg|Долината Кали Гандаки во близина на Тукуче Kali Gandaki Valley, Infinity, Nepal, Himalaya.jpg|Дното на долината Кали Гандаки, Ларјунг Palpa, Kali Gandaki River, Nepal.jpg|Реката Гандаки во [[Палпа (район)|Палпа]], Непал </gallery> == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Притоки на Ганг]] [[Категорија:Реки во Непал]] n4dyvem06e6g5naimzdz7oxcvlhaawd 4803825 4803824 2022-08-20T11:50:59Z Lili Arsova 86688 #WPWPMK #WPWP wikitext text/x-wiki [[Податотека:Kali-Gandaki.jpg|мини|Една од гранките на Кали Гандак во горниот тек на реката]] '''Гандак''' е река во [[Непал]] и [[Индија]], една од четирите најголеми реки во Непал. Во горниот тек, реката се нарекува ''Кали-Гандак'' . Потекнува од [[Хималаи|Хималаите]], изворот на Кали-Гандак е сливот на реките Музтанг-Хола и Кјугома-Хола. Речниот слив го зафаќа централниот дел на Непал. На изворот на реката се наоѓа кралството Мустанг, во непосредна близина на [[Тибет]]. Реката се влева во [[Ганг]] во близина на Патна ( [[Индија]] ). Историски гледано, долината е позната како трговски пат меѓу Индија и Тибет и првенствено како патека за тргување со сол. Долината на реката е позната и по сечењето на [[Хималаи|Големиот хималајски венец]] помеѓу врвовите [[Анапурна]] и [[Даулагири]], од кои секоја е повисока од 8000 м, растојанието помеѓу врвовите е 35 км. Самата река во областа помеѓу овие планини тече на надморска височина од 2540 метри, така {{Меѓујазична врска|Калигандакское ущелье|Калигандакское ущелье|en|Kali Gandaki Gorge}} таа е најдлабоката клисура во светот. == Историски информации == Во 16 век, во долината на реката била формирана конфедерација на кнежевствата Чаубиши, која траела до 1786 година. За време на непалската граѓанска војна, долината повремено потпаѓала под маоистичка контрола. Бидејќи низ долината има пешачки патеки, маоистите собирале такса од околу 5-10 долари од туристите во форма на „доброволни“ донации или за „заштита“ на групите, додека издавале сметки за да не се наплатува таксата двапати. Во тоа време, немало никакви инциденти меѓу маоистите и туристите и покрај релативно големиот број туристи. == Галерија == <gallery class="center"> Kali_Gandaki_valley.jpg|Поглед на долината Гандака од патот до [[Муктинатх|Муктинат]] KaliGandaki.jpg|Гандак во областа Мустанг Kaligandaki_ghasa.jpg|Гандак помеѓу Анапурна и Даулагири Kali Gandaki Valley, Gandaki River, Nepal, Himalaya.jpg|Долината Кали Гандаки во близина на Тукуче Kali Gandaki Valley, Infinity, Nepal, Himalaya.jpg|Дното на долината Кали Гандаки, Ларјунг Palpa, Kali Gandaki River, Nepal.jpg|Реката Гандаки во [[Палпа (район)|Палпа]], Непал </gallery> == Наводи == {{Наводи}} [[Категорија:Притоки на Ганг]] [[Категорија:Реки во Непал]] ev8qivjp0tgne7olmu4x2a0f25ghfzb