Википедиа mnwiki https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Медиа Тусгай Хэлэлцүүлэг Хэрэглэгч Хэрэглэгчийн яриа Wikipedia Wikipedia-н хэлэлцүүлэг Файл Файлын хэлэлцүүлэг МедиаВики МедиаВикигийн хэлэлцүүлэг Загвар Загварын хэлэлцүүлэг Тусламж Тусламжийн хэлэлцүүлэг Ангилал Ангиллын хэлэлцүүлэг TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Wikipedia:Админ болох хүсэлтүүд 4 2923 706375 705459 2022-07-27T02:07:43Z AmandaNP 17402 Protected "[[Wikipedia:Админ болох хүсэлтүүд]]": Persistent Sockpuppetry per last vote, allowing further votes to be better certified ([[m:Steward|Steward action]]) ([Засварлах=Бүртгэгдээгүй хэрэглэгчдийг түгжих] (тодорхойгүй хугацаагаар) [Зөөх=Бүртгэгдээгүй хэрэглэгчдийг түгжих] (тодорхойгүй хугацаагаар)) wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" style="text-align:right; float:right; margin-left:18px;" |- | align="left" | [[File:file.svg|50px]] |- | align="center" | [[Wikipedia:Админ болох хүсэлтүүд/Архив|Архив]] |} Админ болохыг хүсч байвал өөрийн хэрэглэгчийн нэрээ доор байрлуулна уу. Харин Википедиагийн үйл ажиллагаанд 3-аас доошгүй сар оролцож, 100-гаас доошгүй өөрчлөлт хийсэн байхыг зөвлөж байна. Тийм биш бол таны хүсэл биелэхэд их хугацаа шаардагдах, эсвэл эсэргүүцэгдэж магадгүй. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг [[Wikipedia:Администраторууд|эндээс]] авна уу. == Хүсэлтүүд == <!--Дээрхийг битгий арилгаарай. Доорхиос эхэлж хүсэлтүүдээ тавина уу---> --[[Хэрэглэгч:Zafinamn|Zafinamn]] Админ болох хүсэлтэй байна. ===[[Хэрэглэгч:Х.Сэргэлэнбат]]=== Админ болох хүсэлтэй байна. ===[[Хэрэглэгч:Гончиглувсангийн Энхбаатар]]=== ===Танилцуулга=== Сайн байна уу? Монголын википедиад өөрийн хувь нэмрээ оруулах хүсэлтэй байна. Та бүхнийг гэдэгт итгэлтэй байна. Хүндэтгэсэн![[Хэрэглэгч:Гончиглувсангийн Энхбаатар]] ====Дэмжихгүй буй==== Админ биш ч гэсэн хувь нэмэр хуудас үүсгэж мэдээлэл нэмж болно [[Хэрэглэгч:Bazraa032]] ===[[Хэрэглэгч:Bazraa032]]=== Сайн байна уу? Монгол википедиад хувь нэмэр оруулан нөхөрлөж 3-аад жил боллоо ингэхэд зарим хуудсын хамгаалах хэрэг гарч байгаа юм гэвч даанч надад админы эрх байхгүй учраас админ болгохын дэмчээч гэж гуйя хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Bazraa032]] ===[[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E]]=== <div class="metadata" style="background-color:#E8EEF7; margin:0 auto; padding:0 1em; border:1px solid #aaa;"> Сайн байна уу? Монголын википедиад 2014 оны 12 сараас эхлэн өнөөг хүртэл тасралтгүй өөрийн хувь нэмрээ оруулсаар ирсэн бөгөөд 2018 оны зургаадугаар сараас хойш администраторын эрхтэйгээр байгаа. Энэ хугацаанд өөрийн нөөц бололцоог ашиглан өөрийн хувь нэмрээ ба админы үүргээ тодорхой хэмжээнд гүйцэтгэсэн гэж бодож байна. Одоо админы эрхээ дахин сунгуулах буюу хугацаагүй болгох зорилготой санал хураалтад орж байгаа юм. Та бүхнийг саналаа өгч Монгол хэлнийхээ википедиаг бусад хэлний википедиатай адил хэмжээнд хүргэх гэсэн үйлсэд минь өөрийн хувь нэмрээ оруулахад дэмжинэ гэж найдаж байна. Хүндэтгэсэн! [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 06:47, 30 Зургаадугаар сар 2022 (UTC) ====Дэмжиж буй ==== * <del>[[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''') - Монгол агуулгыг баяжуулахад олон жил хувь нэмрээ оруулж яваа хүнээ дэмжинэ. 11:33, 4 Долоодугаар сар 2022 (UTC)<small>unsigned: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4&diff=prev&oldid=704289 added by 43.228.130.27] --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:57, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</small></del>Multiple votes, logged out vote --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:58, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * [[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''') --[[Хэрэглэгч:Holder|Holder]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Holder|talk]]) 10:57, 5 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''') их ажил хийсэн хүн байна шүү, дэмжнэээ. <small>unsigned: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4&diff=prev&oldid=704301 added by 43.228.130.27] --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:57, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</small></del>Multiple votes, logged out vote --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:58, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''')<small>unsigned: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4&diff=prev&oldid=705171 added by JTumursukh] --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:59, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</small></del>sock --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 18:04, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * [[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''') - Мөнхзаяагийн бэлтгэсэн нарийн мэргэжлийн олон сайн мэдээллийг үзээд дэмжихээр шийдлээ.<small>unsigned: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia%3A%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4&diff=prev&oldid=705219 added by Burenkhuu] --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 17:57, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</small> * [[File:Symbol__support_vote.svg|15px]] '''Дэмжиж байна''' ('''Support''') - <small>unsigned: [https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%B8%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85_%D1%85%D2%AF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%82%D2%AF%D2%AF%D0%B4&diff=next&oldid=705223 added by Naidankhadbaatar] --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 18:00, 10 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</small> ====Дэмжихгүй буй==== * [[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' ('''Oppose''') --[[User:Tenuun.B|Tenuun.B]] ([[User talk:Tenuun.B|яриа]]) 21:56, 1 July 2022 (UTC) *[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй''' ('''Oppose''') [[Монгол үндэстэн]] болон бусад улс үндэстэний нэрийг дураараа өөрчилсөн. Жишээ нь: [[Монголчууд]], [[Оросууд]] ... гэх мэт. Монгол хэлний тайлбар толь бичгүүдэд хүртэл үндэстэн гэдэг үгийг хасдаггүй байхад та дур мэдэн өөрчилсөн. Ийм болгочоод яаж дахиад админ эрхээ сунгуулая, хугацаагүй болгоё гэж хүсч чаддаг байна? Википедиа бол Өөрийн чинь хувийн блог биш шүүдээ --[[Хэрэглэгч:Megzer|Megzer]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Megzer|talk]]) 00:41, 2 Долоодугаар сар 2022 (UTC) :: Зүгээр ээ, энэ таны бодол, эхлээд та Монгол үндэстэн, монголчууд гэдэг 2 үгнийхээ учрыг олчихоод надтай маргалд. Хятад хэлээр аль нэгээр нь хэрэглэдэг байж болно. Гэхдээ миний хийснийг ухаан чинь хүрвэл нэг өдөр ойлгоно. Саналаа өгсөн танд баярлалаа. Хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 06:47, 2 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй''' --[[Хэрэглэгч:Dashbileg|Dashbileg]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Dashbileg|яриа]]) 20:44, 3 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:26, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй''' ('''Oppose''') -- Удаан хугацааны турш бүртгэлгүй Википедиад хувь нэмрээ орууллаа. Дэмжихгүй гэдгээ илэрхийлхийн тулд бүртгэл нээв. [[User:Temuulen Batkhuyag|Temuulen Batkhuyag]] ([[User talk:Temuulen Batkhuyag|яриа]]) 15:19, 4 Долоодугаар сар 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:26, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй''' --[[User:BatlaaTs|BatlaaTs]] ([[User talk:BatlaaTs|яриа]]) 09:13, 5 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA--[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:18, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' --[[Хэрэглэгч:Shinee R.|Shinee R.]] ([[User talk:Shinee R.|яриа]]) 10:33, 5 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA--[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:18, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна'''('''Oppose''') --[[Хэрэглэгч:Mimashmia|Mimashmia]] ([[User talk:Mimashmia|яриа]]) 19:58, 5 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:21, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * [[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' ('''Oppose''') маш муу нэртэй админ тул ийм санал өглөө --[[Хэрэглэгч:Bataa Batsaihan|Bataa Batsaihan]] ([[User talk:Bataa Batsaihan|яриа]]) 14:59, 5 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:21, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' ('''Oppose''') ер нь эрх мэдлээ урвуулан ашигладаг нь илт байдаг --[[Хэрэглэгч:Dorjsuren sisi|Dorjsuren sisi]] ([[User talk:Dorjsuren sisi|яриа]]) 15:23, 5 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA --[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:21, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * [[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' ('''Strongly oppose''') --[[Хэрэглэгч:Amaraa Amartugs|Amaraa Amartugs]] ([[User talk:Amaraa Amartugs|яриа]]) 15:53, 5 July 2022 (UTC) * [[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй''' --[[Хэрэглэгч:Nanadooo|Nanadooo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Nanadooo|яриа]]) 14:14, 5 Долоодугаар сар 2022 (UTC) * <del>[[File:Symbol_oppose_vote.svg|15px]] '''Дэмжихгүй байна''' ('''Oppose''') --[[User:347flash|347flash]] ([[User talk:347flash|яриа]]) 16:13, 6 July 2022 (UTC)</del>Socking in a RfA--[[Хэрэглэгч:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Martin Urbanec|talk]]) 15:18, 8 Долоодугаар сар 2022 (UTC) ==== Дүн / Result ==== {| class="wikitable" style="font-size:95%;white-space:nowrap" ! Нэр дэвшигч !! [[File:Symbol support vote.svg|15px|«Дэмжиж буй» саналын тоо|alt=(+)]] !! [[File:Symbol oppose vote.svg|15px|«Дэмжихгүй буй» саналын тоо|alt=(-)]] !! [[File:Symbol neutral vote.svg|15px|Цагаан саналын тоо|alt=(=)]] !! «Дэмжиж буй» саналын хувь !! Сонгуулийн статус |- |- |Munkhzaya.E |3 |5 |0 |37,5 % |[[File:Red x.svg|15px]] '''Туг олгогдсонгүй''' |} [[Ангилал:Википедиа:Нэр дэвшигч]] 55nxqz16obnzcsg14r7evkfd5kn2178 Кавказын нуруу 0 11006 706364 670690 2022-07-26T15:01:25Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Нуруу |NAME= |KARTE= |KARTENBESCHREIBUNG= |BILD=Kaukasus.jpg |BILDBESCHREIBUNG=Кавказын нурууны сансраас авсан зураг: <br />умардад [[Их Кавказын нуруу]], өмнө талд [[Бага Кавказын нуруу]] |LAGE-POLITISCH={{ARM}},<br />{{AZE}},<br />{{IRN}},<br />{{GEO}},<br />{{RUS}}<br /><br />Маргаантай:<br />{{ABC|2=Абхаз орон}},<br />{{SOS}} |EINTEILUNG NACH= |LAGE-GEBIRGE=Альпийн цэгцрээ |LAGE-GEBIRGE-BEZ=Салбар |HÖCHSTER GIPFEL=[[Эльбрус уул]] |MAX-HÖHE=5642 |MAX-HÖHE-BEZUG=RU |BREITENGRAD=42/30//N |LÄNGENGRAD=45/00//E |REGION-ISO=AZ/AM/GE/RU |MAX-LÄNGE=1100 |POSKARTE=Европ |ALTERNATIVKARTE=Europe relief laea location map.jpg |TYP=Галт уулын тогоо бүхий [[атираат нуруу]] |GESTEIN= |ALTER= |FLÄCHE=400000 |BESONDERHEITEN= }} [[Зураг:Svaneti, georgia.jpg|thumb|250px|Сванети, Гүрж]] '''Кавказын нуруу''' нь [[Еврази]]йн эх газарт, [[Хар тэнгис|Хар]] болон [[Каспийн тэнгис|Каспийн тэнгисүүдийн]] хооронд буюу [[Кавказ]]ын бүс нутагт орших уулсын систем юм. Кавказын нуруу нь дараах 2 нуруунаас бүрэлдэнэ: * [[Их Кавказ]] * [[Бага Кавказ]] ''Их Кавказын нуруу'' нь Хар тэнгисийн зүүн хойд булан дахь [[Сочи]] хотын орчимд [[Кавказын Байгалийн Нөөц Газар|Кавказын Байгалийн Нөөц Газраас]] эхлэн ерөнхийдөө зүүнээс зүүн өмнө зүг рүү сунасаар Каспийн тэнгисийн эрэг дээрх [[Баку]] хотын орчимд хүрнэ. Харин ''Бага Кавказ'' нь Их Кавказтайгаа параллелиар, дунджаар 100 км өмнө зүгт байрладаг. [[Месхетийн нуруу]] нь Бага Кавказын уулсын системд багтана. Их, Бага Кавказын нуруунууд [[Лихийн нуруу]]гаар холбогддог бөгөөд тэр нь [[Колхис]] болон Курагийн нам дор газруудыг заагладаг. Бага Кавказ болон [[Арменийн уулархаг газар]] нь нийлээд [[Транскавказын уулархаг газар|Транскавказын уулархаг газрыг]] бүрдүүлнэ. Кавказын нурууны хамгийн өндөр цэг нь далайн түвшнээс дээш 5,642 [[метр]] өргөгдсөн, Их Кавказын [[Эльбрус уул|Эльбрус оргил]] юм. [[Сочийн олимп|2014 оны өвлийн олимпын]] зарим уралдаан тэмцээнүүд [[Сочи]] орчмын, Кавказын нурууны уулст зохион байгуулагдах болно. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Caucasus|Кавказын нуруу}} {{Wiktionary}} *[http://visibleearth.nasa.gov/search_results.html?cx=016116316545443671480%3Albqtvfnrdrk&cof=FORID%3A9&q=caucasus&sa=search NASA Earth Observatory images of the Caucasus] *[http://www.peakbagger.com/range.aspx?rid=38 Highest Peaks of the Caucasus from peakbagger.com] [[Ангилал:Азийн нуруу]] [[Ангилал:Европын нуруу]] [[Ангилал:Азербайжаны нуруу]] [[Ангилал:Арменийн нуруу]] [[Ангилал:Гүржийн нуруу]] [[Ангилал:Ираны нуруу]] [[Ангилал:Оросын нуруу]] [[Ангилал:Кавказ| ]] [[Ангилал:Азийн бүсчлэл]] [[Ангилал:Азербайжаны газар зүй]] [[Ангилал:Арменийн газар зүй]] [[Ангилал:Гүржийн газар зүй]] fa8ciyse43qx52ypdslcydzf58jc131 706365 706364 2022-07-26T15:02:58Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Нуруу |NAME= |KARTE= |KARTENBESCHREIBUNG= |BILD=Kaukasus.jpg |BILDBESCHREIBUNG=Кавказын нурууны сансраас авсан зураг: <br />умардад [[Их Кавказын нуруу]], өмнө талд [[Бага Кавказын нуруу]] |LAGE-POLITISCH={{ARM}},<br />{{AZE}},<br />{{IRN}},<br />{{GEO}},<br />{{RUS}}<br /><br />Маргаантай:<br />{{ABC|2=Абхаз орон}},<br />{{SOS}} |EINTEILUNG NACH= |LAGE-GEBIRGE=Альпийн цэгцрээ |LAGE-GEBIRGE-BEZ=Салбар |HÖCHSTER GIPFEL=[[Эльбрус уул]] |MAX-HÖHE=5642 |MAX-HÖHE-BEZUG=RU |BREITENGRAD=42/30//N |LÄNGENGRAD=45/00//E |REGION-ISO=AZ/AM/GE/RU |MAX-LÄNGE=1100 |POSKARTE=Европ |ALTERNATIVKARTE=Europe relief laea location map.jpg |TYP=Галт уулын тогоо бүхий [[атираат нуруу]] |GESTEIN= |ALTER= |FLÄCHE=400000 |BESONDERHEITEN= }} [[Зураг:Svaneti, georgia.jpg|thumb|250px|Сванети, Гүрж]] '''Кавказын нуруу''' нь [[Еврази]]йн эх газарт, [[Хар тэнгис|Хар]] болон [[Каспийн тэнгис|Каспийн тэнгисүүдийн]] хооронд буюу [[Кавказ]]ын бүс нутагт орших уулсын систем юм. Кавказын нуруу нь дараах 2 нуруунаас бүрэлдэнэ: * [[Их Кавказ]] * [[Бага Кавказ]] ''Их Кавказын нуруу'' нь Хар тэнгисийн зүүн хойд булан дахь [[Сочи]] хотын орчимд [[Кавказын Байгалийн Нөөц Газар|Кавказын Байгалийн Нөөц Газраас]] эхлэн ерөнхийдөө зүүнээс зүүн өмнө зүг рүү сунасаар Каспийн тэнгисийн эрэг дээрх [[Баку]] хотын орчимд хүрнэ. Харин ''Бага Кавказ'' нь Их Кавказтайгаа параллелиар, дунджаар 100 км өмнө зүгт байрладаг. [[Месхетийн нуруу]] нь Бага Кавказын уулсын системд багтана. Их, Бага Кавказын нуруунууд [[Лихийн нуруу]]гаар холбогддог бөгөөд тэр нь [[Колхис]] болон Курагийн нам дор газруудыг заагладаг. Бага Кавказ болон [[Арменийн уулархаг газар]] нь нийлээд [[Транскавказын уулархаг газар|Транскавказын уулархаг газрыг]] бүрдүүлнэ. Кавказын нурууны хамгийн өндөр цэг нь далайн түвшнээс дээш 5,642 [[метр]] өргөгдсөн, Их Кавказын [[Эльбрус уул|Эльбрус оргил]] юм. [[Сочийн олимп|2014 оны өвлийн олимпын]] зарим уралдаан тэмцээнүүд [[Сочи]] орчмын, Кавказын нурууны уулст зохион байгуулагдах болно. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Caucasus|Кавказын нуруу}} {{Wiktionary}} *[http://visibleearth.nasa.gov/search_results.html?cx=016116316545443671480%3Albqtvfnrdrk&cof=FORID%3A9&q=caucasus&sa=search NASA Earth Observatory images of the Caucasus] *[http://www.peakbagger.com/range.aspx?rid=38 Highest Peaks of the Caucasus from peakbagger.com] [[Ангилал:Азийн нуруу]] [[Ангилал:Европын нуруу]] [[Ангилал:Азербайжаны нуруу]] [[Ангилал:Арменийн нуруу]] [[Ангилал:Гүржийн нуруу]] [[Ангилал:Ираны нуруу]] [[Ангилал:Оросын нуруу]] [[Ангилал:Кавказ| ]] [[Ангилал:Азийн бүсчлэл]] [[Ангилал:Европын бүс нутаг судлал]] [[Ангилал:Азербайжаны газар зүй]] [[Ангилал:Арменийн газар зүй]] [[Ангилал:Гүржийн газар зүй]] jfxohb7phrjng3tzv5qw4tgot5vlcv1 Виктор Цой 0 12107 706354 699572 2022-07-26T12:35:27Z Lysenko97 72386 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс хувь хүн | нэр = Виктор Цой | зураг = Victor Tsoi 1986 cropped.jpg | зурагны_дэвсгэр_тайлбар = Виктор Цой, 1986 жил | тайлбар = | төрсөн_огноо = {{birth date|mf=yes|1962|06|21}} | төрсөн_газар = [[ЗХУ]], [[Ленинград]] | нас_барсан_огноо = {{death date and age2|1990|08|15|1962|6|21|mf=y}} | нас_барсан_газар = [[Латви]] | үндэстэн = Оросын солонгос | бусад_нэр = | алдаршсан_хувь_нэмэр = | ажил_мэргэжил = [[хөгжмийн зохиолч]], [[дуучин]], [[хөгжимчин]], [[жүжигчин]], барималч, сийлбэрч байв }} '''Виктор Робертович Цой''' ({{lang-ru| Виктор Робертович Цой}}; 1962 оны [[6 сарын 21]] — 1990 оны [[8 сарын 15]]) нь [[ЗХУ]]-ын [[хөгжмийн зохиолч]], [[дуучин]], [[хөгжимчин]], [[жүжигчин]], сийлбэрч байв. “[["Кино"|Кино]]” хамтлагийг үүсгэн зохион байгуулагч, ахлагч нь байсан. Мөн хэд хэдэн кинонд тоглосон ([[Игла]], [[Асса]]) юм. Тэрээр [[Ленинград]] (одоогийн [[Санкт-Петербург]]) хотод солонгос үндэстэн инженер Роберт Максимович Цой болон орос үндэстэн биеийн тамирын багш Валентина Васильевна Цой (гэрлэхээс өмнө Гусева; 1937- 2009) нарын гэр бүлд цорын ганц хүү нь болон мэндэлжээ. Оросын 1980-аад оны хамгийн алдартай рок од 31 жилийн өмнө таалал төгссөн ч түүнийг хэн ч мартаагүй аж. “Кино” хамтлаг нь зөвлөлтийн рок хамтлагуудаас хамгийн шилдэг нь байсан. Урьд нь оросын рок хөгжимчдөөс хэн ч хийж чадаагүй зүйлийг “Кино” хамтлаг хийсэн. Тэд рок хөгжмийг дэлгэрүүлж моодонд оруулсан юм. Москва хотын "Лужники" цэнгэлдэх хүрээлэнд тоглосон “Кино” хамтлагийн сүүлийн концертон дээр (хэн ч энэ тоглолтыг сүүлчийх гэж мэдээгvй, хэрвээ мэдсэн бол арав дахин их цугларах байсан) 64 мянган хvн цугларсан байдаг юм. Ийм их үзэгчид Москвад 1998 онд ''The Rolling Stones'' хамтлагийн цорын ганц тоглолтон дээр л цуглаж байжээ. Цой питерийн “шинэ давалгаа”-тай хамт гараагаа эхэлсэн ч эдгээр бүх суутнуудаас ганцаараа л орчин цагийн хэллэгээр хитмэйкерийн авьяасыг төгс эзэмшсэн рокер байсан аж. Түүнд сая сая хүмүүс татагдахаас өөр аргагүй хангалттай сайхан, хангалттай энгийн нэгэн байсан юм. Нэрд гаргасан түүний анхны цомог нь “45″ гэсэн нэртэй бөгөөд энэ цомгоо 1982 онд (энэ үед тэрээр 20 настай байсан) бичүүлж байжээ. ТМС-ээ төгсөөд Цой өөрөөсөө дөрөв эгч Марианна гэдэг бүсгүйтэй танилцжээ. Хожим энэ бүсгүй түүний эхнэр төдийгүй хүүхдийх нь эх болжээ. 1990 онд Марианна хүү Сашагаа авч явав. Хүүгээ орхин явсандаа ихэд шаналж, аль болох хүүдээ ойр байхыг Виктор хүсч байлаа. Тиймээс ч ийм аялал тун хэрэгтэй гэж бодон хүүгээ цуг авч явдаг байсан аж. 1990 оны 8 дугаар сарын 15-ны 12 цаг 28 минутад автомашины ослоор нас барсан юм. ЗСБН Латви Улсын нутгийн Тукумси хотоос холгүй байх «Слока- Талси» автозамын 35 дахь километр дээр энэхүү осол болжээ. Осол гардаг тэр өдөр Виктор ганцаараа загас барихаар яваад буцаж байжээ. Тэрээр Их хурдтай явж байхдаа жолооны ард унтсанаас болж түүний унаж явсан цагаан саарал «Москвич-2141» нь эсрэг урсгалд орж «Икарус-250» автобустай мөргөлдсөн гэж албан ёсны тайлбарт өгүүлдэг. Мөн янз бүрийн өөр таамаг ч байдаг юм. {{DEFAULTSORT:Цой, Виктор}} [[Ангилал:Оросын хөгжимчин]] [[Ангилал:Рок дуучин]] [[Ангилал:Зөвлөлтийн дуучин]] [[Ангилал:ЗХУ-ын тэрс үзэлтэн]] [[Ангилал:Санкт-Петербургийн хүн]] [[Ангилал:Зөвлөлтийн иргэн]] [[Ангилал:Солонгосчууд]] [[Ангилал:1962 онд төрсөн]] [[Ангилал:1990 онд өнгөрсөн]] ahqqchektkj4jbtxfdvns3zgxae40ox Опозит 0 17170 706379 696465 2022-07-27T08:34:39Z 66.181.183.57 /* Хамтлагийн гишүүд */ wikitext text/x-wiki ==Хамтлагийн гишүүд== {{Main|Опозит хамтлагийн гишүүдийн жагсаалт}} '''Одоогийн гишүүд''' * [[Гантулга]] – раппер, дуучин, {{small|(2004 оноос хойш)}} * [[Энэрэл]] – раппер, дуучин, {{small|(2004 оноос хойш)}} * [[Лаку]] - Зүгээх үү андаа '''Өмнөх гишүүд''' * [[Лигро]] – раппер, дуучин {{small|(тодорхойгүй)}} * [[Цогоо]] – раппер, дуучин {{small|(тодорхойгүй)}} == Дискографи == {{| Опозит дискографи|Опозит продакшн дискографи}} '''Студи цомгууд''' * ''[[Микрофон Тооллын 3 дугаар Он (цомог)|Микрофон Тооллын 3 дугаар Он]]'' (2010) * ''[[Цагаан Баавгай (цомог)|Цагаан Баавгай]]'' (2015) === Дууны дүрс бичлэгүүд === * "Driftworks" * "Let's Dance" * "Амьдрал бол кино" * "Амьдралын тоглоом" * "Би чамд гомдохгүй" * "Лобха" * "Муу жолооч" * "Нээх тийм гоё байдаг даа тэ?" * "Сайхан бүсгүй" * "Сүүлийн удаа" * "Хакуна Матата" * "Хожимдсон" * "Хотын шөнө" * "Хоюул" mqphh3mz45swxczavo9w2a7rdv9ppvg 706380 706379 2022-07-27T08:34:56Z 66.181.183.57 /* Хамтлагийн гишүүд */ wikitext text/x-wiki ==Хамтлагийн гишүүд== {{Main|Опозит хамтлагийн гишүүдийн жагсаалт}} '''Одоогийн гишүүд''' * [[Гантулга]] – раппер, дуучин, {{small|(2004 оноос хойш)}} * [[Энэрэл]] – раппер, дуучин, {{small|(2004 оноос хойш)}} * [[Лаку]] - Зүгээр үү андаа '''Өмнөх гишүүд''' * [[Лигро]] – раппер, дуучин {{small|(тодорхойгүй)}} * [[Цогоо]] – раппер, дуучин {{small|(тодорхойгүй)}} == Дискографи == {{| Опозит дискографи|Опозит продакшн дискографи}} '''Студи цомгууд''' * ''[[Микрофон Тооллын 3 дугаар Он (цомог)|Микрофон Тооллын 3 дугаар Он]]'' (2010) * ''[[Цагаан Баавгай (цомог)|Цагаан Баавгай]]'' (2015) === Дууны дүрс бичлэгүүд === * "Driftworks" * "Let's Dance" * "Амьдрал бол кино" * "Амьдралын тоглоом" * "Би чамд гомдохгүй" * "Лобха" * "Муу жолооч" * "Нээх тийм гоё байдаг даа тэ?" * "Сайхан бүсгүй" * "Сүүлийн удаа" * "Хакуна Матата" * "Хожимдсон" * "Хотын шөнө" * "Хоюул" fbt3sw1mu4tmhw5dmebhffuh0dvayod Юань Улс 0 19371 706373 706322 2022-07-26T17:44:28Z 103.253.26.189 wikitext text/x-wiki {| border="1" cellpadding="2" style="float:right; border-collapse:collapse; border-color:#f2f2f4; margin-left:15px; margin-bottom:15px; width:380px; font-size:95%; border:1px solid #aaaaaa;" | align="center" colspan="2" style="line-height:1.7em; background-color:#E0E0E0;" | <span style="font-size:1.5em">'''Их Юань Улс'''</span><br /><span style="font-size:1.7em">{{MongolUnicode|ᠶᠡᠬᠡ<br /> ᠶᠤᠸᠠᠨ<br /> ᠤᠯᠤᠰ}}</span><br /><span style="font-size:1.5em">'''Даян Их Монгол Улс'''</span><br /><span style="font-size:1.7em">{{MongolUnicode|ᠳᠠᠶᠠᠩ<br /> ᠶᠡᠬᠡ<br /> ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ<br /> ᠤᠯᠤᠰ}}</span> |- | align="center" colspan="2" style="background-color:#F2F2F4; background-color:#f2f2f4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''Их Юань Улсын нутаг дэвсгэр''' |- | colspan="2" align="center" style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[File:Yuan Dynasty 1294.png|center|365px|Их Юань Улсын газрын зураг]] |- | align="center" colspan="2" style="background-color:#E0E0E0; border:1px solid #AAAAAA;" | '''Цаг тооны хэлхээс'''<br />'''1271 — 1368 он''' |- | style="background:#ffffff" align="center" colspan="2" | {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" width="100%" |+ | | |- | width="45%" align="left" valign="top" |[[Их Монгол Улс|←]] [[File:Flag of the Mongol Empire 2.svg|25px]] [[Их Монгол Улс]]<br />[[Сүн улс|←]] [[File:Flag of None.svg|25px]] [[Сүн улс|Сүн Улс]] | align="right" | | align="right" | [[Умард Юань Улс]] [[File:Flag of Yuan Dynasty.jpg|25px]][[Умард Юань Улс|→]]<br />[[Төвөд]] [[File:Flag of None.svg|25px]][[Дөрвөн Ойрадын холбоо|→]]<br />[[Мин улс|Мин Улс]] [[File:Flag_with_the_emblem_of_the_Ming_Empire.png|25px]][[Мин улс|→]] |} |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Үндсэн хууль|Үндсэн хууль цааз]]''' | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Их Засаг]] |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Албан ёсны хэл|Албан хэл]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Монгол хэл|Монгол]], [[Хятад хэл|хятад]] |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Нийслэл]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Ханбалиг|Хаанбалгас]] <small>(өнөөгийн [[Бээжин]])</small> ба<br /> [[Шанду]] <small>(зуны нийслэл)</small> |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Төрийн хэлбэр]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Хэмжээгүй эрхт хаант засаг]] |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Төрийн тэргүүн]]'''<br />– 1260–1294 он<br />– 1294–1307 он<br />– 1307–1311 он<br />– 1311–1320 он<br />– 1320–1323 он<br />– 1323–1328 он<br />– 1328–1328 он<br />– 1329–1329 он<br />– 1328–1332 он<br />– 1332–1332 он<br />– 1333–1370 он | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | [[Хаан]] ([[Их Хуралдай]]гаар сонгоно)<br /> [[Хубилай хаан]]<br /> [[Өлзийт Төмөр хаан]]<br /> [[Хайсан хүлэг хаан]]<br /> [[Аюурбарбад буянт хаан]]<br /> [[Шадбал гэгээн хаан]]<br /> [[Есөнтөмөр хаан]]<br /> [[Аригиба хаан]]<br /> [[Хүслэн хаан]]<br /> [[Төвтөмөр заяат хаан]]<br /> [[Ринчинбал эрдэнэцогт хаан]]<br />[[Тогоонтөмөр хаан]] |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Нутаг дэвсгэр]]'''<br />– 1310 он<ref>{{cite journal |date = September 1997 |title = Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia |journal = [[International Studies Quarterly]] |volume = 41 |issue = 3 |page = 499 |doi = 10.1111/0020-8833.00053 |first = Rein |last = Taagepera |author-link = Rein Taagepera |jstor = 2600793 |url = http://www.escholarship.org/uc/item/3cn68807 }}</ref><br />– 1330 он<ref name=":3">{{статья |автор=Song (宋), Yan (岩)|заглавие=Estimation of Territory Areas of Several Dynasties in Chinese History|оригинал=zh:《中国历史上几个朝代的疆域面积估算》|ссылка=https://wenku.baidu.com/view/1b03d86e55270722192ef785.html|язык=zh|место=Beijing|издательство=[[Chinese Academy of Social Sciences]]|год=1994|isbn=|page=150}}</ref> | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | <br />14.000.000&nbsp;км²<br />13.720.000&nbsp;км² |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Хүн ам|Хүн амын тоо]]'''<br />– 1290 он<br />– 1300 он<br />– 1330 он<ref name=":3"/> | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | <br />77.000.000<br />90.000.000<ref>Энэ тухайн үеийн дэлхийн нийт хүн амын 28 хувийг эзэлж байв.</ref> орчим<br />83.873.000 |- | style="background-color:#F2F2F4; border:1px solid #AAAAAA;" | '''[[Хүн амын нягтрал]]''' | style="background-color:#F9F9F9; border:1px solid #AAAAAA;" | 6 хүн км² тутамд<br /><small>(1330 оноор тооцсон)</small> |} {{Загвар:Монголын түүх}} '''Юань Улс''' буюу бас өөрөөр '''Даян Их Монгол Улс''' (1271–1368) нь [[Монголчууд|Монгол угсаатны]] байгуулсан Монгол, Хятад, Солонгос улсуудын газар нутгийг эзлэн оршиж байсан феодалын нийгэмт хаант улс байсан юм. Тус улс нь Чингис хааны байгуулсан, [[Их Монгол Улс|Их Монгол Улсын]] үргэлжлэл тул түүхэн дэх хамгийн том газар нутагтай эзэнт гүрнийг удирдах төв нь байснаараа онцлогтой. == "Юань" гэсэн үгийн тайлбар == Их Юань (Дай Өнь, {{lang-zh|大元}}) гэдэг нэр бол Хятадын “Зурхайт ном (易經)” -ын “Цянь юань” буюу “[[Тэнгэр шүтлэг|тэнгэр]] мэт их” хэмээх утгыг үндсэлж өгсөн нэр болно.<ref>Монголын Их Юань улс.[https://mongoltoli.mn/history/h/418]</ref> "Хөх Тэнгэр", "Хөх Монгол" гэдэгт ордог "Хөх" гэсэн утга 元 (нан. yuán)д байна. Хятад хэлний "Үгийн далай 辭海" хэмээх Их толь (7р утгыг үз), "Хятад хэлний Их толь" (Тайванд хэвэлсэн, 21р утгыг үз), "Япон Хас толь" (21р утгыг үз)-нуудад байна. 元 (yuán) нь 玄 (хөх, тэнгэр өнгө) тэй ижил утгатай (元通玄) гээд, Юанийн үед тийн хэрэглэж байсан тайлбартайгаа байна гэж эрдэмтэн [[Балдандоржийн Сумъяабаатар]] баталгаа гаргаж ирэв. "Юань улс" гэдгийн монгол нэр нь "Хөх Монгол" юм. <ref name="yuan">[[Балдандоржийн Сумъяабаатар|Б. Сумъяабаатар]]: Юань гэдэг нэрний учир.[http://maral-books.net/wp-content/uploads/2013/11/Yuan.pdf]</ref><ref>[http://mongolcom.mn/read/53223 Дмитриев С.В., Кузьмин С.Л. 2015. Юань, Чин болон Хятад нь өөр хоорондоо түүхэн залгамжлалгүй төр улсууд болох нь. - Түүхийн судлал, боть 43-44, № 16 х. 197-214.]</ref> == Түүх == === Юань улс байгуулагдсан нь === [[Файл:YuanEmperorAlbumKhubilaiPortrait.jpg|thumb|right|Юань улсыг байгуулсан Монголын их хаан Хубилайн хөрөг]] 1260 онд [[Хубилай]] өөрийгөө хаанд өргөмжилж, улмаар 1267 онд Монголын нийслэлийг [[Хархорум]] хотоос Жунду (Дайду) (одоогийн [[Бээжин]] хотын баруун хойд талд байсан) хотод шилжүүлэв. 1271 онд Их Монгол Улсын нэрийг өөрчилж, '''Юань''' хэмээн нэрийдсэнээр Монголын эзэнт гүрэн [[Алтан Орд]], [[Ил Хаант Улс]], [[Цагадайн улс]], [[Юань улс]] гэсэн дөрвөн хаант улсад хуваагдсан түүхтэй. === Хубилайн дараах үеийн Юань улс === [[Файл:Yuan dynasty banknote with its printing plate 1287.jpg|thumb|200px|left|Юань гүрний мөнгөн тэмдэгт болон тавган тамга]] Хаан ширээний залгамжлал нь Юань гүрэнд томоохон асуудал болж байсан ба хожим нь дотоод тэмцэл болон томоохон маргааны эх үүсвэр болсон юм. Энэ нь Хубилайн хаанчлал төгсөхөд илэрхий болсон юм. Хубилай анхнаасаа түүний ууган хүү болох [[Чингим]]ийг хаан ширээгээ залгамжлуулах хүсэлтэй байсан боловч [[Чингим]] 1285 онд хаан эцгээсээ өмнө таалал төгссөн. Иймээс [[Чингим]]ийн хүү болох [[Өлзийт Төмөр хаан]] [[Хубилай хаан]]ы үхлээс хойш 10 гаруй жил (1294-өөс 1307 оны хооронд) улсаа удирдсан юм. Төмөр хаан өвөг эцгийнхээ хийсэн маш их ажлуудыг үргэлжлүүлэхээр зориг шулуудан шийдсэнээс гадна Монголын баруун зүгт орших бусад хаант улсуудтай эв найрамдлын харилцаа тогтоожээ. Гэсэн хэдий ч бутрал эв нэгдэлгүй байдал Төмөр хааны хаанчлалын үеэс эхэлсэн байна. Түүний хаанчлалын жилүүдэд өрнөсөн хамгийн том үйл явдал нь [[Хайду|Хайдугийн]] тэмцлийг бүр мөсөн дарж чадсан явдал юм. [[Файл:Phagspa vinokurov tablet.jpg|thumb|150px|[[Дөрвөлжин бичиг]]]] [[Хайсан хүлэг хаан]] Төмөр хааныг таалал төгссөний дараа Юань улсын хаан болжээ. Тэрбээр Хубилай хааны ажлыг үргэлжлүүлэх нь байтугай харин ч эсрэгээрээ түүний хийсэн зүйлийг нураажээ. Түр зуурын хаанчлалын (1307-оос 1311 хүртэл) үед Юань гүрэн санхүүгийн бэрхшээлүүдтэй тулгарч эхэлсэн нь Хайсан Хүлэг хааны хийсэн зарим зүйлүүдтэй шууд холбоотой байсан. Хайсан Хүлэг хааныг нас нөгчих үед, Юань улсын сан хөмрөг хоосорч маш их өрөнд орж Юань гүрний улс төрийн тогтворгүй байдлын эх үүсвэрийг тавьсан байна. [[Аюурбарбад буянт хаан|Аюурбарбад хааны]] засаглалын үед улс орон нэг үе ахин сэргэн, улс төрийн байдал тогтворжиж эхэлсэн ч Аюурбарбад хааны урьд ахдаа амласан амлалтнаасаа буцан өөрийн хүүгээ хунтайж болгосон нь Юань улсад өрнөх дотоодын улс төрийн хямралын эхлэлийг тавьжээ. Тус хааныг нас барсны дараа түүний хүү [[Шадбал гэгээн хаан|Шадбал]] хаан суугаад 2 жилийн дараа [[Тэгш ноён]]оор толгойлуулсан босогчдод хороогдсон. Түүний дараа Жинь ван [[Есөнтөмөр хаан|Есөнтөмөр хаан]] суудалд суув. Энэ хааны үед Юань улс сүүлийн удаа амар тайван байсан ч 1328 онд Есөнтөмөр хаан таалал төгсөхөд Юань улсад иргэний дайн дэгдэн үй олон хүний амийг авч одсон тэмцэл 10 гаруй жил өрнөж, уг улсын байдал туйлын тогтворгүй болж ирсэн. ===Юань улсын мөхөл=== [[Файл:Cina v roce 1358.svg|thumb|left|200x200px|'''Улаан алчууртны бослогын улсууд. 1358 он''']] [[Файл:Cina v roce 1360.svg|thumb|left|200x200px|[[Улаан алчууртны бослого|Улаан алчууртны бослогын]] улсууд. 1360 он. '''Ногоон нь [[Чэн Юй Лянь|Чэнь Юй ляний]] нутаг''', '''Улаан''' нь [[Хань Линь Эр|Хань Линь Эрийн]] Сүн улсын нутаг, '''Шар''' нь [[Мин Юй Жэн|Мин Юй Жэний]] улс.]] [[Файл:Cina roku 1365.svg|thumb|200x200px|1360 он. Улбар шар нь [[Жан Ши Чэн]]-ий '''У улс''', Улаан нь [[Жу Юань Жан|Жу Юань Жаний]] [[Мин улс|Ү улс]], Бор нь [[Мин Юй Жэн|Мин Юй Жэний]] [[Дася улс]].]] 14-р зууны дунд үед Юань улсын газар нутагт дараалсан олон усны үер болсоны улмаас 1351 онд [[Шар мөрөн|шар мөрний]] далан задарсан аж. Тухайн үед Юань гүрнийг [[Тогоонтөмөр хаан]] удирдаж байсан бөгөөд тэрбээр өмнө зүгт [[Шаньдун]]ы хагас аралд шинээр суваг бариулсан байна. Яг энэ үеэс эхлэн хятадууд анх удаа бослого зохион байгуулж эхэлжээ. Үүний дараа хэд хэдэн томоохон бослого хөдөлгөөн гарч эхэлсэнээс хятадуудын хувьд хамгийн чухал бослогын бүлэг нь [[Улаан алчууртны бослого|улаан алчууртны бослого]] байсан юм. Тус бослого нь одоогийн [[Аньхуй]], [[Жянсү|Жяньсу]], [[Жөжян|Жэжян]], [[Юньнань]], [[Сычуань муж|Сюйчуань]], [[Шаньдун]], [[Хэнань]], [[Хүбэй]] зэрэг мужуудыг хамарсан. Анх [[Хань Шань Тун]], [[Люй Фу Тун]] нар тус бослогыг өдөөсөн. Яваандаа хүч нь нэмэгдсээр 1368 онд Юань улсыг мөхөөхөд гол нөлөө үзүүлсэн. Юань улсын сүүлийн хаан [[Тогоонтөмөр хаан|Тогоонтөмөрийн]] үед бослого хөдөлгөөн жил алгасалгүй гарч, ихэс ноёдын зөрчил дээд цэгтээ тулж, улс орон самуурч байсаар 1368 онд Юань улс мөхөж, Монголчуудын эзэгнэл төгсгөл болжээ. Эдгээрээс гадна Юань улсыг мөхөлд хүргэсэн өөр шалтгаанууд ч бас бий. Үүнд дэлхийг эзэгнэсэн том гүрнийг удирдан захирч авч явах чадвартай хаан байгаагүй нь хамгийн гол хүчин зүйл байв. Өөр нэг шалтгаан нь 14-р зууны хоёр дахь хагаст гарсан тахлаас шалтгаалан алс холд хийж байсан худалдааны системд муугаар нөлөөлсөн байна. Хятад гүрнийг эзэлж байгаад хөөгдсөн бусад үндэстэнтэй харьцуулбал монголчууд хэдийгээр хятадад хаанчлалаа алдсан ч Юань улсын дараа бий болсон [[Мин улс]]ын хойд хэсэгт үзүүлэх нөлөө нь хүчирхэг хэвээр байсан юм. Юань улсын үед эхэлсэн улсын нэгдсэн бодлого болоод засаг захиргааны санаачлагуудыг Мин улс тэр хэвээр нь үргэлжлүүлэн хэрэглэсэн байна.<ref>Helwig Schmidt-Glintzer: ''Kleine Geschichte Chinas'' (орч. ''"Хятадын жижигхэн түүх''" ном), S. 102ff..</ref> == Юань гүрний үеийн засаг захиргааны зохион байгуулалт == [[Файл:Yuan coinage.jpg|thumb|right|Юань улсын мөнгөн зооснууд]] [[File:Chinese movable type 1313-ce.png|thumb|right|Ван Жэн-ийн '' Нонг Шу '' нь хувь хүний хөдлөх төрлийн тэмдэгтүүд нь А эргэлтийн бичгийн хэв, 1313 онд хэвлэгдсэн]] {{Гол|Юань улсын засаг захиргааны тогтолцоо}} Хубилай хааны төр барьсан эхний жилүүдээс хятад нутгийг захирахын тулд Өгэдэй хааны хуучин байсан захиргаа, хятадын уламжлалт засаглалын хэлбэрийг үндэслээд 1260-1272 онуудын хооронд дараах байдлаар зохион байгуулсан. {| class="wikitable" ! colspan="5" |[[Хаан|Их хаан]] |- ![[Зарга шийтгэх яам|Юй ши тай]] ! colspan="3" |[[Төвлөн засах яам|Жун шу шэн]] ![[Нууц бичгийн яам|Шу Ми Юань]] |- ! rowspan="3" |Синь Юйшитай !Сангийн яам !Ёслолын яам !Үйлдвэрлэх яам ! rowspan="3" |Синь шумиюань |- |'''Цэргийн яам''' |'''Шүүх яам''' |'''Түшмэлийн яам''' |- | colspan="3" |'''Син Жун шу шэн''' |} Юань улсын хамгийн дээд эрх мэдлийг хаан хязгаарлалтгүйгээр барих бөгөөд [[Төвлөн засах яам|төвлөн засах яам]] (Уг яаманд '''Сангийн яам, Ёслолын яам, Цэргийн яам, Шүүхийн яам, Үйлдвэрлэх яам''' зэрэг 6 яам харьяалагдаж байв), [[нууц бичгийн яам]] , [[зарга шийтгэх яам]] гэх гурван бие даасан харилцан хяналт тавих үүрэг хүлээсэн яамд ажиллаж байсан байна. Эдгээрээс дотоод бичгийн яам нь голлох байр суурьтай байжээ. Тус яамыг зарим үед хунтайж [[Жун шу лин]] буюу эрхэлсэн сайдын албан тушаалыг хашиж, түүний доор хоёр чинсан байдаг байлаа. Гэхдээ эрхэлсэн сайд гэдэг нь байнгын бус түр орон тоо юм. Энэ нь хунтайж нас барах, хаан болох үед арилгадаг байсан. Юань улсын үед [[Дорж (Хубилайн хүү)|Дорж хунтайж]] (1261-1263), [[Чингим]] хунтайж (1273-1286), [[Аюурбарбад буянт хаан|Буянт хаан]] (1307-1311), [[Гэгээн хаан]] (1316-1320) нар уг тушаалыг хашиж байсан. Төвлөн засах яамны эрхэлсэн сайдын дараа баруун, зүүн этгээдийн тэргүүлсэн сайд [[Чинсан]] нар орж байжээ. Баруун этгээдийн сайд нь зүүнийхээс илүү эрх мэдэлтэй байв. Тэргүүн сайдын дор, цэрэг улсын хүнд хэргийг тэгшлэн засагч хэмээх дөрвөн сайд, засагч туслагч түшмэл байв. Түүний дараа '''[[Нууц бичгийн яам|үйл таслах яам]]''' нь цэргийн үйлийг хариуцаж, дайн зарлах, цэргийн бүртгэл, цэргийг орон нутагт тараан хувиарлан суулгах гэх мэт асуудлыг хариуцаж байсан бөгөөд зөвхөн хаанд шууд захирагдах Шу Ми Ши түшмэл захирдаг байжээ. Юй ши тай буюу '''Зарга шийтгэх яам''' нь түшмэдийн албанд нь хяналт тавьж дэвшүүлэх юмуу бууруулах эсэхийг тогтоох, шүүн таслах, зарга хэлэлцэх асуудлыг хамаарч байсан. Энэхүү хоёр яамд нь мөн адил орон нутагт салбартай байснаас гадна тус бүрийг хариуцсан түшмэл томилж байсан. Мөн эдгээрээс гадна 20 гаруй яам товчоод байгуулагдаж байсан. === Нутаг дэвсгэрийн хуваарь === [[Юань улсын судар|Юань улсын сударт]] бичсэнээр засаг захиргааны хуваарь байнга өөрчлөгдөж байсан бөгөөд 1330 оны байдлаар [[Син жун шу шэн|Төвлөн засах төлөөний яам]]-11, [[чөлгэ]] (лу)-185, Фу-33, жоу- 359, сянь-1127 байжээ. Уугуул Монгол нутагт засаг захиргааны хуваарь өөрчлөгдсөнгүй. Хууль цааз нь төрийн асуудлыг зохицуулахад чиглэсэн дүрэм журам байлаа. Юань гүрний үед нутаг дэвсгэрийн хамгийн том нэгж нь '''муж''' байв. Мужийг дотор нь: Дотоод муж нь Төвлөн засах яаманд шууд захирагддаг [[Хэбэй]], [[Шаньдун]], [[Шаньси муж|Шаньси]] гурван мужийг багтааж байсан. [[Файл:Yuan Dynasty Administrative division 1330.jpg|thumb|350x350px|'''Юань улсын нутаг дэвсгэрийн хуваарь''']] Харин гадаад муж нь нийт нийслэл хотоос алслагдсан бусад мужийг хэлж байсан. Үүнд: # [[Давааны Ар нутгийн син шэн]] (嶺北行省): Хархорумаар төвлөрсөн Монгол нутаг. # [[Хэнань Жяньбэй нутгийн син жун шу шэн]] (河南江北行省) # [[Хугуан нутгийн син жун шу шэн]] (湖廣行省) # [[Ганьсу нутгийн син жун шу шэн]] (甘肅行省) # [[Жяньши нутгийн син жун шу шэн]] (江西行省) # [[Жяньжэ нутгийн син жун шу шэн]] (江浙行省) # [[Ляоян нутгийн син жун шу шэн]] (遼陽行省) # [[Шэньси нутгийн син жун шу шэн]] (陝西行省) # [[Сычуан нутгийн син жун шу шэн]] (四川行省) # [[Юньнань нутгийн син жун шу шэн]] (雲南行省) ====== Хараат улсуудыг захирах мужууд ====== # [[Жэньдун син жун шу шэн]] (征東行省): Гуулин улсаар төвлөрсөн, Японыг дайлах муж. # '''Жэньмянь син жун шу шэн''' (征緬行省, Мьянмарын хэргийг хамаарах муж) # '''Жяожи син жун шу шэн''' (交趾行省): Аннам буюу одоогийн Вьетнамын хойд хэсгийг захирах муж. # '''Жаньчэн син жун шу шэн''' (占城行省) Чампа улсыг захирах муж. Одоогийн өмнөд Вьетнам, Лаос, Тайландын нутаг Муж нь дотроо: Лу (сүүлийн үед Зам, Чөлгөө, Чөлгэ, Цүлх гэж нэрлэгдэх болсон), Фу (сүүлийн жилүүдэд Шүлтгэн, Шилтгэн гэх нэршилийг Түүхийн хүрээлэнгийн бүтээлүүдэд тавигдах болсон), Жоу, Сянь гэж хуваагддаг. Мужийг [[Юань улс|Юань улсын]] үед хятадаар [[Син жун шу шэн|Синь Жун Шу Шэн]] гэж нэрлэх бөгөөд энэ нь '''Төвлөн засах яамны төлөөний яам''' гэсэн утга агуулна. Үүнийг заримдаа Син шэн, Шэн гэх зэргээр товчлох асуудал байсан. Мөн орон нутаг дахь [[Нууц бичгийн яам]], [[Зарга шийтгэх яам|Зарга шийтгэх яамнуудын]] салбар байгууллага муж бүрт байршиж байсан. Тэдгээрийг '''син шу ми юань, син юй ши тай''' гэх зэргээр нэрлэж байсан. Эдгээрээс гадна юань улсын үед байсан нэг томоохон зүйл нь хааны ургийн болон гавъяат ноёд, ван нарын '''эзэмшил газар''' юм. Тухайн цагт хааны ургийн [[Юань улсын төрлийн вангуудын жагсаалт|олон вангууд]] хятад газарт хувь эзэмшилтэй байжээ. Энэ нь тухайн үед ихээхэн өрнүүн дэлгэрсэн үзэгдэл байсан юм. Эдгээр эзэмшил газар нь төрийн засаг захиргааны нэгжтэй хамт оршиж, голдуу мужуудын фу, жоу, сянь зэрэг доод түвшний нэгжид эзэмшилтэй байсан. Гэхдээ тэрхүү газар эзэмшил нь дараах хоёр төрөлтэй байсан. # Газар нутаг, оршин суугчидыг хамтад нь өгөх # Зөвхөн оршин суугчидыг өгөх Энэ үзэгдэл нь Монгол нутагт байсан юм. [[Аюурбарбад буянт хаан|Буянт хааны]] үед гэхэд дараах хэд хэдэн вангийн нутаг эзэмшил оршиж байсан. [[Файл:Yuan dynasty and Mongolia.jpg|thumb|Юань улсын үеийн Монгол орон]] # [[Туул гол|Туул]], Онон, Хэрлэн, '''[[Их Ордос|их ордос]]''' буюу их хориг зэрэг зүүн хойд нутаг нь [[Жинь ван]]<nowiki/>гийн нутаг # [[Онон гол|Онон]], [[Хэрлэн гол|Хэрлэн]] голын зүүн хэсэг, одоогийн Дорнод аймаг хавийн нутаг нь [[Гуаннин ван]]<nowiki/>гийн нутаг # [[Эргүнэ мөрөн]], [[Хөлөн нуур|Далай нуур]] хавийн нутаг [[Чи ван]]<nowiki/>гийн нутаг # [[Эрчис]] мөрний дунд бие нь [[Яньди ван]]<nowiki/>гийн нутаг # [[Сэлэнгэ мөрөн|Сэлэнгэ]] мөрний нутаг нь [[Сүлдүс|Сүлдүс аймгийн]] нутаг # [[Буйр нуур]], [[халх гол]] орчмын нутаг нь [[Жинань ван]]<nowiki/>ийн нутаг Эдгээрээс гадна тухайн зарим мужид [[Төвөд|Төвдийг]] захирах [[Сюань Жэн Юань]], [[сюань вэй сы]] (дэлэгрэнгүй тохинуулах хэлтэс гэж орчуулдаг) , [[ань фу сы]] (амгаланг тохинуулах хэлтэс), [[жюнь]] (цэргийн анги), [[Дао (засаг захиргааны нэгж)|дао]] гэх мэтийн нэршил бүхий засаг захиргааны нэгж байршиж байсан. Аливаа удирдах албанд заавал монгол хүнийг томилох бөгөөд 25-аас дээш насны Монгол дарга нараар захируулдаг байв. Харин гацаа болон тосгодыг хятад хүнээр захируулдаг байжээ. Энэ нь монгол хүний тоо хятад нутгийнхантай харьцуулахад хэт цөөн байснаас улбаалаад бүх шатанд хүрч ажиллах боломжгүй учир зөвхөн дээд удирдах шатанд томилдог байжээ. Гэхдээ Монгол хүн гэдэгт Их Монгол улсад хамгийн түрүүнд дагаар орсон Харлиг, Уйгур, Хиргис, Хятан зэргийн хүмүүсийг багтаах явдал байсныг анхаарууштай. == Хууль цааз == {{Гол|Их Засаг}} {{Гол|Их Юань улсын нэвтэрхий хууль}} {{Гол|Юань улсын хууль цаазын бичиг}} {{Гол|Жыюаний шинэ хууль}} [[File:Evolution map of the Northwest territory of the Yuan Dynasty in Haiguotuzhi.jpg|thumb|'''Юань гүрний үеийн баруун хойд хэсгийн газрыг дүрсэлсэн нь (XIX зуун)''']] Юань улсын үед монгол хаад ноёдын зүгээс суурин иргэд, малчин ардыг нэгтгэн захирах үүднээс хэд хэдэн хууль цаазын бичгийг хэрэглэж байлаа. Хубилай хаан, түүний шинэ улсад шинэ хуультай болох нь зайлшгүй зүйл байсан. Улмаар [[Жыюаний шинэ хууль|'''Жи Юаний шинэ хууль''']] гэх хууль цаазын бичгийг Е Рун Зу гэх бичгийн түшмэл удирдаж 1291 оны 6 сарын 18-нд эмхэтгэсэн. Энэ хууль нь [[Алтан улс|Алтан улсын]] '''Жанзун хааны''' үед зохиосон '''Тай Хэ Люй И''' гэх хууль цаазын бичиг, [[Чингис хаан|'''Чингис хааны''']] үед зохиосон [[Их Засаг]] хуулийг үндэс болгосон байдаг. Уг хууль нь 96 зүйл, 10 бүлэгтэй. Үүнд түшмэдийн ёс, мөнгө санхүү, шашин шүтлэг, боловсрол, хулгайн хэрэг, цагдан хорих гэх мэт зүйлд хуваагдаж байлаа. Мөн [[Өлзийт Төмөр хаан|Өлзийт Төмөр хааны]] үед 1305 онд [[Да Дөгийн хуулийн эмтхэтгэл]] гэх хууль цаазын бичгийг гаргасан. Үүнээс гадна 1322-1323 оны хооронд [[Юань улсын хууль цаазын бичиг]], [[Их Юань улсын нэвтэрхий хууль]] зэргийг эмхэтгэж баталсан. Тус бүр нь 2000 гаруй боть бөгөөд 20 гаруй бүлэгт хуваагдаж байдаг. Юань улсын сүүл үед холбогдох бас нэгэн хууль цаазын бичиг нь 1338-1345 оны хооронд [[Тогоонтөмөр хаан|Тогоонтөмөр хааны]] зарлигаар [[Их Юань улсын нэвтэрхий хууль]] болон өмнөх үеийн хуулийг нэгтгэсэн нэгэн хуулийг гаргасан. Үүнийг хятадаар '''[[Жыжөн Тяогө]]''' гэдэг. Монголчилбол Жыжөнгийн хуулийн эмхэтгэл гэнэ. Энэ нь нийт 2909 боть бөгөөд удиртгал бүлэг нь 150 боть, хуулийн эмхэтгэл бүлэг нь 1700 боть, хавсралт бүлэг нь 1059 боть болдог. 1346 оноос албан ёсоор хэрэглэж эхэлсэн. Энэ хууль нь 22 жил болоод [[Мин улс]] байгуулагдахад халагдаж, хожуу [[Юнлө|Юнлэ хааны]] үед бичигдсэн '''[[Юнлө Дадянь]]''', [[Тэнгэр тэтгэгч|Тэнгэр тэтгэгч хааны]] үед бичигдсэн '''Дөрвөн хөмрөгийн данс бичмэл''' хэмээх хоёр бүтээлд багтсан билээ. == Хаад == {{гол|Юань улсын хаад}} {|class="wikitable sortable" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" |+ '''Монголын Их Хаад''' |- !Хөрөг ! style="background:#efefef;" | Хааны нэр ! style="background:#efefef;" | Цол ! style="background:#efefef;" | Амьдарсан жилүүд ! style="background:#efefef;" | Хаанчилсан жилүүд ! style="background:#efefef;" | Хятад оны цол ! style="background:#efefef;" | Хятад сүмийн цол |- |[[Файл:Kublai Khan.jpg|center|frameless|125x125px]] | [[Хубилай хаан|'''Хубилай''']] | '''Сэцэн хаан''' | [[1215 он|1215]]-[[1294 он|1294]] | [[1271 он|1271]]-1294 он | [[Чжунтун]] (1260-1264)<br /> [[Жыюань|Чжиюань]] (1264-1294) | Шизу |- |[[Файл:YuanEmperorAlbumTemurOljeituPortrait.jpg|center|frameless|126x126px]] | [[Өлзийт Төмөр хаан|'''Төмөр''']] | '''Өлзийт хаан''' | [[1265 он|1265]]-[[1307 он|1307]] | [[1294 он|1294]]-1307 | [[Юаньжэнь|Юаньчжэнь]] (1295-1297) <br />[[Дадө|Дадэ]] (1297-1307) | Чэнзун |- |[[Файл:YuanEmperorAlbumQaishanKulugPortrait.jpg|center|frameless|125x125px]] | [[Хайсан хүлэг хаан|'''Хайсан''']] | '''Хүлэг хаан''' | [[1281]]-[[1311]] | [[1307]]-1311 | [[Жыда|Чжида]] <br /> (1308-1311) | Узун |- |[[Файл:YuanEmperorAlbumAyurbarvadaBuyantuPortrait.jpg|center|frameless|126x126px]] | [[Аюурбарбад буянт хаан|'''Аюурбарбад''']] | '''Буянт хаан''' | [[1285]]-[[1320]] | [[1311]]-1320 | [[Хуанцин]] <br /> (1311-1316)<br />[[Яньёу|Янь Ю]](1316-1320) | Рэньзун |- |[[Файл:Gegeen.jpg|center|frameless|126x126px]] | [[Шадбал гэгээн хаан|'''Шадбал''']] | '''Гэгээн хаан''' | [[1303]]-[[1323]] | [[1320]]-1323 | [[Жыжы (Гэгээн хаан)|Чжичжи]] <br /> (1320-1323) | Инзун |- |[[Файл:Yesun.jpg|center|frameless|126x126px]] | [[Есөнтөмөр хаан|'''Есөнтөмөр''']] | | [[1276]]-[[1328]] | [[1323]]-1328 | [[Тайдин|Тай Дин]] <br /> (1323-1328) [[Жыхө]]<br />(1328) | Тай Дин Ди |- |[[Файл:Ragibagh.jpg|center|frameless|125x125px]] | [[Аригиба хаан|'''Аригиба''']] | | [[1320]]-[[1328]] | 1328 | [[Тяньшүнь (1328)|Тяньшүнь <br /> (1328)]] | Тянь Шүнь Ди |- |[[Файл:Khutughtu Khan Kusala.jpg|center|frameless|130x130px]] | [[Хүслэн хаан|'''Хүслэн''']] | '''Хутагт хаан''' | [[1300]]-[[1329]] | 1329 | [[Жышүнь|Чжишүнь]] <br /> (1329) | Минзун |- |[[Файл:YuanEmperorAlbumTughTemurPortrait.jpg|center|frameless|126x126px]] | [[Төвтөмөр хаан|'''Төвтөмөр''']] | '''Заяат хаан''' | [[1304]]-[[1332]] | [[1328]]-[[1329]], <br />1329-1332 | [[Тяньли]] <br /> (1328-1329)<br />Чжи Шүнь<br /> (1329-1332) | Вэньзун |- |[[Файл:YuanEmperorAlbumIrinchinbalPortrait.jpg|center|frameless|126x126px]] | [[Ринчинбал хаан|'''Ринчинбал''']] | '''Эрдэнэцогт хаан''' | [[1326]]-[[1332]] | 1332 | Жышүнь (1332) | Нинзун |- |[[Файл:Toghon.jpg|center|frameless|126x126px]] | [[Тогоонтөмөр хаан|'''Тогоонтөмөр''']] | '''Ухаант хаан''' | [[1320]]-[[1370]] | [[1333]]-[[1368]] | [[Юаньтун|Юань Тун]] <br /> (1333-1335)<br />[[Жыюань|Чжи Юань]]<br />(1335-1340)<br /> [[Жыжөн|Чжи Чжэн]]<br />(1340-1370)<br /> | Хуйзун<br>Шүнь Ди |} '''Их Хатад''' {| class="wikitable" !Хөрөг !Хатны нэр !Овог аймаг !Хатан суусан үе |- |[[Файл:YuanEmpressAlbumChabi.jpg|center|frameless|129x129px]] |[[Чаби хатан|'''Чамбуй''']] |Хонгирад |1260-1281 |- |[[Файл:YuanEmpressAlbumNahan.jpg|center|frameless|128x128px]] |[[Намбуй хатан|'''Намбуй''']] |[[Хонгирад]] |1285-1286 |- |Хөрөг нь зурагдаагүй |[[Шилийндалай хатан|'''Шилиндалай''']] |Хонгирад |1295-1305 |- |Хөрөг нь зурагдаагүй |[[Булган хатан|'''Булган''']] |[[Баяд|Баягуд]] |1305-1307 |- |[[Файл:YuanEmpressAlbumZhenge.jpg|center|frameless|129x129px]] |[[Жэнгэ хатан|'''Жэнгэ''']] |Хонгирад |1307-1311 |- |[[Файл:YuanEmpressAlbumAWifeOfAyurbarvada.jpg|center|frameless|130x130px]] |[[Раднашири хатан|'''Раднашири''']] |Хонгирад |1311-1320 |- |[[Файл:YuanEmpressAlbumWifeOfShidebalaII.jpg|center|frameless|129x129px]] |[[Сугабал хатан|'''Сугабал''']] |[[Ихирэс]] |1320-1323 |- |[[Файл:YuanEmpressAlbumUnnamedEmpressIV.jpg|center|frameless|129x129px]] |[[Бабухан хатан|'''Бабухан''']] |Хонгирад |1323-1328 |- |[[Файл:Будшир_хатан.jpg|center|frameless|129x129px]] |[[Будшир хатан|'''Будашири''']] |Хонгирад |1328-1329, 1329-1332 |- |[[Файл:YuanEmpressAlbumWifeOfQoshila.jpg|center|frameless|128x128px]] |[[Бабуша хатан|'''Бабуша''']] |[[Хонгирад]] |1329 |- |[[Файл:YuanEmpressAlbumAWifeOfIrinchinbal.jpg|center|frameless|128x128px]] |[[Дарамшир|'''Дармашири''']] |Хонгирад |1332 |- |Хөрөг нь зурагдаагүй |[[Данашир хатан|'''Данашири''']] |[[Кипчак]] |1333-1335 |- |Хөрөг нь зурагдаагүй |[[Баянхутаг хатан|'''Баянхутуг''']] |Хонгирад |1335-1365 |- |Хөрөг нь зурагдаагүй |[[Өлзийхутаг хатан|'''Өлзийхутуг''']] |[[Курё улс]] |1365-1368 |} == Зургийн цомог == <gallery mode="packed" heights="160"> Файл:Yuan dynasty iron magic square.jpg|Араб тоо сийлсэн хавтан (Юань гүрэн) Файл:Yuan Dynasty - waterwheels and smelting.png|Төмрийн хүдэр хайлуулах зуух Файл:水轮.jpg|Усан хүрд Файл:水锤.jpg|Юань улсын үеийн усан хөөрөг Файл:纺织机.jpg|Юань улсын үеийн нэхмэлийн машин Файл:水磨齿轮.jpg|Усан тээрэм Файл:农书织布机.jpg|Торго нэхэх суурь машин Файл:Zhao Mengfu1.jpg|Юань улсыг үеийн зураг ([[Жао Мэнфу]]) Файл:Chuangzi Nu1.jpg|Юань улсын үеийн Давхар холхивчит нум<ref name="bm">{{cite web |url = http://www.grandhistorian.com/chinesesiegewarfare/index-english12122007.html |title=Archived copy |accessdate=November 11, 2009 |deadurl=yes |archiveurl = https://web.archive.org/web/20091202081843/http://www.grandhistorian.com/chinesesiegewarfare/index-english12122007.html |archivedate=December 2, 2009 }}</ref> Файл:Skanda detail heart sutra zhao mengfu.jpeg|Юань улсын үеийн цэргийн хувцас Файл:Immortal Riding a Dragon.jpg|Юань улсын үед зурагдсан луу унаж буй зураг Файл:Horse and Groom, after Li Gonglin by Zhao Yong.jpg|[[Монгол морь]] Файл:Jiang Ge.JPG|Юань улсын Монгол цэрэг Файл:Qubilai Setsen Khaan.JPG|[[Хубилай хаан]]ы залуугийн зураг Файл:Mongol warrior of Genghis Khan.jpg|Монгол морьтон баатрын харваж байгаа зураг Файл:Yuan stone Nestorian inscription (rep).JPG|Бээжин хотын Фаншань дүүргээс олдсон Юань улсын үед хамаарах Несториан шашинтны чулуун хөшөө </gallery> ==Урлагийн бүтээл== ===Кино=== *Телевизийн богино цувралууд, ''[[Марко Поло (TV богино цувралууд)|Марко Поло]]'' (1982), Featuring [[Кэн Маршал]] ба [[Роученг Ин]], зохиолыг бичсэн [[Жулиано Монталдо]],зураглаач, Пологийн аялалаар хоёр ялалт авсан. [[Эмми шагнал гардуулах ёслол]], зургаагаас дээш удаа нэр дэвшсэн.<ref name=Emmy>{{Citation|title=Academy of Television Arts & Sciences|url=http://www.emmys.org/awards/awardsearch.php|accessdate=July 6, 2009}} (Searching for "Marco Polo", and year 1982)</ref><ref>{{cite web|url=http://www.imdb.com/title/tt0083446/ |website=IMDb TV miniseries|title= Marco Polo |date= 1982}}</ref> * ''[[Марко Поло (телевизийн цуврал)|Марко Поло]]'' 2014 оны кино. ([http://www.imdb.com/title/tt2189461/ imdb.com Marco Polo (TV series)]) ==Мөн үзэх== * [[Юань улсын хаад]] буюу монгол хаадын жагсаалт * [[Их Монгол Улс]] * [[Их Монгол улс болон Юань гүрний үеийн дайн тулаан]] * [[Алтан Орд]] * [[Ил Хаант Улс]] * [[Цагаадайн улс]] == Ном == * Arthur Cotterell: The Imperial Capitals of China - An Inside View of the Celestial Empire. Pimlico, London 2007, ISBN 978-1-84595-009-5 (англи хэлээр). * Ann Paludan: Chronicle of the China Emperors. Thames & Hudson, London 1998, ISBN 0-500-05090-2 (англи хэлээр). ==Цахим холбоос== {{commonscat|Yuan Dynasty|Юань Улс}} * [http://www.kinabaloo.com/yd1.html Yuan Dynasty Earthen City Wall Park, Beijing] (англи хэлээр) * [http://www.chinavoc.com/history/yuan.htm The Yuan Dynasty] (англи хэлээр) == Эшлэл == <references /> {{s-start}} {{Залгамжлал |өмнө= [[Их Монгол Улс]] <br/> [[Сүн улс|Өмнөд Сүн улс]] <br/> |он= 1271-1368 |албан_тушаал= Их Юань улс |дараа=[[XIV-XVII зууны Монгол орон|Монгол улс]]<br/> [[Мин улс]] }} {{end}} {{Хөтлөгч мөр Юань Улсын сэдэв}} [[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]] [[Ангилал:Монголын түүхэн улс]] [[Ангилал:Хятадын династи]] [[Ангилал:Юань улс| ]] [[Ангилал:Их Монгол Улс]] [[Ангилал:13-р зууны Монголын түүх]] [[Ангилал:14-р зууны Монголын түүх]] 5xctf4ek6rhqmep79g4ji34k3m8eds8 Абхаз ястан 0 27927 706360 673196 2022-07-26T14:55:16Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Ард түмэн |нэр_анги = Абхаз ястан |зураг = [[Зураг:Abkhaz-deputatklk.jpg|300px]] |хэмжээ = |тайлбар = 1829—1864 оны [[Кавказын дайн]]ы дараа<br>[[Турк]]ийн Самсун боомтод цугласан Абхаз дайчид |улстай_үндэстэн = |онцлох_нэрс = |нутаг_орон = Дэлхий даяар — '''200–600 мянга'''. Үүнээс:<br>{{TUR2}} — 39,000–500,000 <ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=abk Abkhaz]. Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version</ref><ref>(2009) [http://www.asbarez.com/2009/09/11/abkhazia-seeking-turkish-recognition-of-independence/ Abkhazia Seeking Turkish Recognition of Independence]</ref><ref>(2009) [http://www.eurasianet.org/departments/insightb/articles/eav030909b.shtml ABKHAZIA’S DIASPORA: DREAMING OF HOME ]</ref><ref name=chirikba03p8>Chirikba 2003 p8</ref><br> [[Зураг:Flag of the Republic of Abkhazia.svg|24px]] [[Абхаз]] ([[Бүгд Найрамдах Абхаз Улс|БНАбхУ]]) — 122,040 <ref name=census>(2003) [http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html 2003 Census statistics] {{ru icon}}</ref><br> {{GEO2}} (Абхазгүй) — 3,527 <ref>(2002)</ref><br> |хэл_аялгуу = [[Абхаз хэл|абхаз]], [[Турк хэл|турк]], [[Орос хэл|орос]], [[Гүрж хэл|гүрж]] |бичиг_үсэг = |шүтлэг = Олонх нь [[Ислам]] шашны Сунни шүтлэгтэй,<br>цөөнх нь Христосын [[Үнэн алдартны шашин]]тан |хэл_угсаа = Абхаз-Адыг төрлийн хэлтэн |ойр_төрөл = абазин, адыг, убых |дотроо = }} '''Абхаз''' ([[Буриад аялга|буриадаар]] ''Абхааз''; [[Абхаз хэл|абхазаар]] олон тоонд ''Аҧсуа''; оросоор ''Абхаз'', олон тоонд ''Абхазы''; [[Гүрж хэл|гүржээр]] олон тоонд აფხაზები буюу ''абхазеби''; англиар олон тоонд ''Abkhaz people'') — баруун урд [[Кавказ]] болон [[Хар тэнгис]]ийн эрэгт оршин тогтнож буй бүрэн эрхт бус [[Абхаз]] улсын үндсэн хүн ам болох, [[Кавказын хэлнүүд|Кавказын]] бүлэгт багтдаг [[абхаз хэл]] болон [[орос хэл]]ээр хэлэлцдэг [[ард түмэн]], 122 мянгаар тоологдсон [[ястан]]. Абхазаас гадна [[Гүрж]]ийн бусад газар, [[Орос]], [[Турк]] г.м улсад Абхаз угсаа гаралт хүн ард байгааг нэмж тооцвол багадаа 20, ихдээ 60 түмэн Абхаз хүн өдгөө байна. ==Эх сурвалж== {{reflist}} [[Ангилал:Ази дахь угсаатан]] [[Ангилал:Кавказ дахь угсаатан]] [[Ангилал:Абхазын соёл]] [[Ангилал:Азийн уугуул ард түмэн]] [[Ангилал:Европын уугуул ард түмэн]] nb2a1crfgo6upo7yeasrneaeda6eqwl 706361 706360 2022-07-26T14:56:57Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Ард түмэн |нэр_анги = Абхаз ястан |зураг = [[Зураг:Abkhaz-deputatklk.jpg|300px]] |хэмжээ = |тайлбар = 1829—1864 оны [[Кавказын дайн]]ы дараа<br>[[Турк]]ийн Самсун боомтод цугласан Абхаз дайчид |улстай_үндэстэн = |онцлох_нэрс = |нутаг_орон = Дэлхий даяар — '''200–600 мянга'''. Үүнээс:<br>{{TUR2}} — 39,000–500,000 <ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=abk Abkhaz]. Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version</ref><ref>(2009) [http://www.asbarez.com/2009/09/11/abkhazia-seeking-turkish-recognition-of-independence/ Abkhazia Seeking Turkish Recognition of Independence]</ref><ref>(2009) [http://www.eurasianet.org/departments/insightb/articles/eav030909b.shtml ABKHAZIA’S DIASPORA: DREAMING OF HOME ]</ref><ref name=chirikba03p8>Chirikba 2003 p8</ref><br> [[Зураг:Flag of the Republic of Abkhazia.svg|24px]] [[Абхаз]] ([[Бүгд Найрамдах Абхаз Улс|БНАбхУ]]) — 122,040 <ref name=census>(2003) [http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html 2003 Census statistics] {{ru icon}}</ref><br> {{GEO2}} (Абхазгүй) — 3,527 <ref>(2002)</ref><br> |хэл_аялгуу = [[Абхаз хэл|абхаз]], [[Турк хэл|турк]], [[Орос хэл|орос]], [[Гүрж хэл|гүрж]] |бичиг_үсэг = |шүтлэг = Олонх нь [[Ислам]] шашны Сунни шүтлэгтэй,<br>цөөнх нь Христосын [[Үнэн алдартны шашин]]тан |хэл_угсаа = Абхаз-Адыг төрлийн хэлтэн |ойр_төрөл = абазин, адыг, убых |дотроо = }} '''Абхаз''' ([[Буриад аялга|буриадаар]] ''Абхааз''; [[Абхаз хэл|абхазаар]] олон тоонд ''Аҧсуа''; оросоор ''Абхаз'', олон тоонд ''Абхазы''; [[Гүрж хэл|гүржээр]] олон тоонд აფხაზები буюу ''абхазеби''; англиар олон тоонд ''Abkhaz people'') — баруун урд [[Кавказ]] болон [[Хар тэнгис]]ийн эрэгт оршин тогтнож буй бүрэн эрхт бус [[Абхаз]] улсын үндсэн хүн ам болох, [[Кавказын хэлнүүд|Кавказын]] бүлэгт багтдаг [[абхаз хэл]] болон [[орос хэл]]ээр хэлэлцдэг [[ард түмэн]], 122 мянгаар тоологдсон [[ястан]]. Абхазаас гадна [[Гүрж]]ийн бусад газар, [[Орос]], [[Турк]] г.м улсад Абхаз угсаа гаралт хүн ард байгааг нэмж тооцвол багадаа 20, ихдээ 60 түмэн Абхаз хүн өдгөө байна. ==Эх сурвалж== {{reflist}} [[Ангилал:Кавказ дахь угсаатан]] [[Ангилал:Ази дахь угсаатан]] [[Ангилал:Европ дахь угсаатан]] [[Ангилал:Абхазын соёл]] [[Ангилал:Азийн уугуул ард түмэн]] [[Ангилал:Европын уугуул ард түмэн]] gtsvzl01tnjs63ywlmu6umez6a54tnp Ангилал:Кавказ 14 28221 706355 604615 2022-07-26T14:48:00Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Caucasus}} [[Ангилал:Ази бүс нутгаар]] [[Ангилал:Ази нуруугаар]] [[Ангилал:Европ нуруугаар]] [[Ангилал:Бүс нутгийн сэдэв]] [[Ангилал:Нурууны сэдэв]] bsthox38yrwz0bn94z6qcbh348xslow 706356 706355 2022-07-26T14:48:52Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Caucasus}} [[Ангилал:Ази бүс нутгаар]] [[Ангилал:Ази нуруугаар]] [[Ангилал:Европ бүс нутгаар]] [[Ангилал:Европ нуруугаар]] [[Ангилал:Бүс нутгийн сэдэв]] [[Ангилал:Нурууны сэдэв]] 5hwi1hcuu8avgpcrfxg3dptg6dgfwed Дашзэвэгийн Ичинхорлоо 0 31253 706368 669951 2022-07-26T16:04:07Z Булаг 57426 music wikitext text/x-wiki {{Жүжигчин | зураг = | төрсөн_он = 1910 он | төрсөн_газар = (өнөөгийн<br>[[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Архангай]]<br>аймгийн [[Ихтамир сум|Ихтамир]] сум) | нас_барсан_он = 1972 он (62 наслажээ) | яс_үндэс = [[Монгол үндэстэн]] | иргэн = {{flag|Mонгол}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) | ажил_үйл = жүжигчин | тайзны_нэр = | төрөл = дэлгэц (УСК), тайз (жүжиг) | дүр_маяг = | танил_үе = | хамтлаг = | алдар_нэр = '''Төр нийгмийн шан'''<br />Монгол улсын ардын жүжигчин }} '''Дашзэвэгийн Ичинхорлоо''' (1910—1972) — [[Монгол улс|Монголын]] тайз, дэлгэцийн нэрт [[жүжигчин]]. == Намтар == [[1910 он|1910]] онд [[Архангай аймаг|Архангай]] аймгиин [[Ихтамир сум]]<nowiki/>ын Хануйн гол гэдэг газар малчин ард Дашзэвэгийн гурав дахь охин болж мэндэлжээ. Хан-Өндөрийн хүрээ хавиар нутаглаж байгаад 1922 онд Богдын хүрээнд иржээ. [[1923 он|1923]] онд Хүрээний бага сургуульд орж, Д.Сүхбаатарын клубт Монгол ший гардгийг мэдэж авснаар урлагийг сонирхох болжээ. Ингээд аавынхаа зөвшөөрснөөр [[Дамдины Сүхбаатар|Д.Сүхбаатар]]<nowiki/>ын нэрэмжит Ардын үлгэр жишээ клубт сайн дураараа шалгуулан тэнцсэн гэдэг. [[1926 он|1926]] онд бага сургуулиа дүүргэж, төмөр утасны сургуульд (тээвэр, холбооны курс) орж, хичээлийнхээ чөлөөгөөр клубтээ явдаг байв. Д.Ичинхорлоо гуайн анхны багш Д.Ишдулам, Л.Дамдинбазар, О.Дашзэвэг нар байв.''Багш нарынхаа зааж өгсөн өнгө аяс, үгнүүд цээжинд нь хоногшиж, түргэн хугацаанд хэд хэдэн дуутай болж, Ардын Цэнгэлдэх хүрээлэн хэмээх гэр хэлбэртэй ямар ч багана, тулгуургүй бөмбөгөр ногоон барилга ашиглалтанд орж, Интернационалын нээлтийн концертод “Хандармаа”, “Цэнхэрлэн харагдана” зэрэг дуунуудыг тайзнаа гарч дуулж байлаа.'' ''Д.Ичинхорлоогийн дуулсан “Соёл эрдэнэ”, “Гоолингоо”, “Үзэсгэлэн гoo”, “Хөх торгон дээл”, “Арван тавны сар” дуунууд нь пянзанд бичигдэж үлджээ. Мөн Радиогийн дуу хуурын алтан фондонд “Ванлий”, “Дүүриймаа”, “Судгийн ногоо”, “Цагаан шаазан”, “Дөрвөн уул” гэх мэт дуунууд нь бичигдэн үлджээ. 1933 онд Москва хотноо олон улсын хувьсгалт Театруудын Олимпиад, 1935 онд Тагна Тувад тоглолтоор, 1935 онд пянзанд дуу хураалгахаар Зөвлөлт Оросoд явж байжээ. Д.Ичинхорлоогийн уран бүтээлийг төр, засаг өндрөөр үнэлж, 1935 онд Улсын алдарт Гавьяат жүжигчин ба дуучин цолоор, Алтан гадас одонгоор 2 удаа, Д.Сүхбаатарын одон, 1951 онд Ардын Жүжигчин цолоор тус тус шагнажээ.'' === Монгол улсаа сурталчилсан нь === Д.Ичинхорлоо нь Монгол улсаа, тэр дундаа монголын соёл урлагийг дэлхийд сурталчилж таниулах үйл хэрэгт гар бие оролцож иржээ. Үүнд: * 1933 онд [[Москва]] хотноо Театрын Олимпиад * 1935 онд [[Тагна Тува|Тарна Тува]]<nowiki/>д тоглолтоор * 1936 онд "[[Монгол хүү]]" киноны ажлаар * 1935 онд Пянзанд дуу хураалгахаар [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-д * 1959 онд [[Швед]]<nowiki/>эд Энхтайвны хуралд тоглохоор * 1961, 1966 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ын Буриад улсад тоглолтоор * 1967 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-д ахмад уран бүтээлчидтэй [[Москва]], [[Санкт-Петербург|Ленинград]] хотуудад очиж ажиллаж байжээ. === Гар бичмэл === Монголын театрын музейн сан хөмрөг буланд Ардын жүжигчин Д.Ичинхорлоогийн “Гар бичмэл” бүхий дэвтэр бий. Д.Ичинхорлоо тэрхүү тэмдэглэлийн дэвтэрт өөрийн амьдралын дэлгэрэнгүй түүхийг бичиж, ар талаас нь залгуулан өөрийн бичснийг хүнээр дахин хуулуулж бичжээ. Дэвтэр 63 хуудастай гар бичмэлийг 2005 онд Боловсролын их сургуулийн багш Г.Даш гуай крилл үсэгт буулгажээ. Театрын музейн захирал Д.Цэдмаа, Эрдэм шинжилгээний ажилтан Ц.Амаржаргал нар товхимол болгон хэвлүүлж олон нийтийн хүртээл болгожээ. == Гавьяа Шагнал == * 1951 оны 10 сарын 17 — [[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]-ын [[Ардын Жүжигчин]] *1935 оны 10 сарын 01 — [[Монгол улсын гавьяат жүжигчин|Монгол улсын гавьяат жүжигчин]] /№26/ ==Эх сурвалж== * [http://www.drama.mn/content.php?pagename=bid-martahgui-4 Бид мартахгүй. Дашзэвэгийн Ичинхорлоо] *[http://baabar.mn/article/taiznii-khatan-khaan-dashzewegiin-ichinkhorloo-buyuu-amidraliin-delgegdeegui-khuudsuud Тайзны хатан хаан Дашзэвэгийн Ичинхорлоо буюу амьдралын дэлгэгдээгүй хуудсууд] *[http://www.zaluucom.mn/read/37eeb2gcc Монгол түмний бахархалт эмэгтэй Ардын жүжигчин, Төрийн хошой шагналт Д.Ичинхорлоо] *[https://zaag.mn/archives/35182 Ард түмний бахархалт жүжигчин Д.Ичинхорлоо] *[https://teatr.ar.gov.mn/2019/10/14/%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB-%D1%83%D0%BB%D1%81%D1%8B%D0%BD-%D0%B0%D1%80%D0%B4%D1%8B%D0%BD-%D0%B6%D2%AF%D0%B6%D0%B8%D0%B3%D1%87%D0%B8%D0%BD-%D1%82%D3%A9%D1%80%D0%B8%D0%B9%D0%BD-%D1%85%D0%BE/ Монгол Улсын Ардын жүжигчин, Төрийн хошой шагналт Дашзэвэгийн Ичинхорлоо] *[http://100women.mn/vote/profile/55 Зууны 100 эмэгтэй <small>Дашзэвэг</small> Ичинхорлоо] *[http://www.govialtainews.mn/?p=8351 Ардын жүжигчин Д.Ичинхорлоогийн “Гар бичмэл”] {{Монгол улсад хамаарах}} {{Монгол үндэстэнд хамаарах}} {{DEFAULTSORT:Ичинхорлоо, Дашзэвэгийн}} [[Ангилал:Монголын жүжигчин]] [[Ангилал:Ардын Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Гавьяат Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Ихтамирын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1910 онд төрсөн]] [[Ангилал:1972 онд өнгөрсөн]] dsijt5alv2dz4olfjhfm2pro35044m3 Косово 0 37837 706374 700550 2022-07-26T19:37:57Z CommonsDelinker 211 Kompleksi_i_shtëpive_të_familjes_Jashari_ne_Prekaz_10.jpg файлыг коммонсд [[commons:User:Ellywa|Ellywa]] хэрэглэгч устгасан тул арилгагдлаа. Шалтгаан: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Adem Jashari Memorial in Prekaz January 2013 08.jpg|]]. wikitext text/x-wiki {{Жааз Улс |уугуул_нэр = Republika e Kosovës <span style="color:gray;"><small><sup><small>(</small>албани<small>)</small></sup></small></span><br>Република Косово <span style="color:gray;"><small><sup><small>(</small>серби<small>)</small></sup></small></span> |албан_ёсны_нэр ='''Бүгд Найрамдах Косово Улс''' |богино_нэр =Косово |эрх_байдал ='''[[орон|тусгаар тогтносон орон]], [[дутуу эрхт улс]]''' |далбааны_зураг =Flag_of_Kosovo.svg |сүлдний_зураг =Coat_of_arms_of_Kosovo.svg |уриа = |үндэсний_дуулал ="Европ"<ref>{{cite news |url=https://www.b92.net/eng/comments.php?nav_id=51011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110215123402/http://www.b92.net/eng/news/politics-article.php?yyyy=2008&mm=06&dd=11&nav_id=51011 |url-status=unfit<!-- archive URL is better than the current URL for this article, which is strangely abridged -->|archive-date=15 February 2011|author=<!-- Staff writer(s); no by-line -->|title=Assembly approves Kosovo anthem |work=B92 |date=11 June 2008 |access-date=11 June 2008}}</ref><br><center>[[File:National Anthem of the Republic of Kosovo.ogg]]</center> |газрын_зураг =Europe-Republic_of_Kosovo.svg |map_caption =Европ дахв Косовогийн байршил |нийслэл_хот =[[Зураг:Stema_e_Komunës_Prishtinë.svg|15px]] [[Приштина]] |хамгийн_том_хот = Приштина, [[Призрен]], [[Гнилане]] |албан_ёсны_хэл ={{hlist|[[Албани хэл|Албани]]|[[Серби хэл|Серби]]}} |бүс_нутгийн_хэл ={{hlist|[[Босни хэл|Босни]]|[[Турк хэл|Турк]]<ref>{{cite web|title=Municipal language compliance in Kosovo|url=https://www.osce.org/kosovo/120010?download=true|publisher=OSCE Minsk Group|quote=Turkish language is currently official in Prizren and Mamuşa/Mamushë/Mamuša municipalities. In 2007 and 2008, the municipalities of Gjilan/Gnjilane, southern Mitrovicë/Mitrovica, Prishtinë/Priština and Vushtrri/Vučitrn also recognized Turkish as a language in official use.}}</ref>|[[Цыган хэл|Цыган]]}} |үндэс_язгуур = |үндэс_язгуур_он = 2010 |demonym = |засаглалын_хэлбэр =[[Ардчилсан дэглэм]], [[нэгдмэл байгууламж|нэгдмэл<br> байгууламж]], парламентын<br>[[бүгд найрамдах засаг]]тай |удирдагчийн_цол1 = Ерөнхийлөгч |удирдагчийн_нэр1 = [[Вьоса Османи]] |удирдагчийн_цол2 = Ерөнхий сайд |удирдагчийн_нэр2 = [[Альбин Курти]] |удирдагчийн_цол3 = Чуулганы дарга |удирдагчийн_нэр3 = [[Глаук Коньюфка]] |хууль_тогтоогч = «''[[Бүгд Найрамдах Косово улсын Чуулган|Чуулган]]''» |дээд_танхим = |доод_танхим = |түүхэн_утга = Түүхт огноо |түүхэн_огноо1 = 2008-02-17 |түүхэн_үйл1 = тусгаар тогтносон |газар_нутаг_км2 = 10,887 |нутгийн_талбайгаарх_эрэмбэ_дэс= 171 |усны_эзлэх_хувь = 1 хувь<ref>{{cite web|title=Water percentage in Kosovo (Facts about Kosovo; 2011 Agriculture Statistics)|url=http://ask.rks-gov.net/|publisher=Kosovo Agency of Statistics, KAS|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170829035712/http://ask.rks-gov.net/|archive-date=29 August 2017}}</ref> | population_estimate = 1,873,160<ref>{{Cite web | url=https://countrymeters.info/en/Kosovo | title=Kosovo population (2019) live – Countrymeters}}</ref> |хүн_амын_тооцоо = 1,873,160<ref>{{Cite web | url=https://countrymeters.info/en/Kosovo | title=Kosovo population (2019) live – Countrymeters}}</ref> |хүн_ам_тооцоолсон_он = 2020 |хүн_амын_тоогоор_эрэмбэ_дэс = 152 |хүн_амын_тооллого = |хүн_ам_тоолсон_он = |хүн_амын_тооллого_эрэмбэ_тоологдсоноор = |хүн_амын_нягтрал_нэгж_км2 = 159 |хүн_амын нягтрал_эрэмбэ_дэс = |ДНБ_ХАЧ ={{increase}} 23.524 тэрбум [[Америк доллар|$]] |ДНБ_ХАЧ_он =2020 |ДНБ_ХАЧ_эрэмбэ = |ДНБ_ХАЧ_Нэг_хүнд ={{increase}} 13,017 $ |ДНБ_ХАЧ_Нэг_хүнд_эрэмбэ = |ДНБ_нэрлэсэн ={{increase}}8.402 тэрбум $ |ДНБ_нэрлэсэн_он =2020 |ДНБ_нэрлэсэн_эрэмбэ = |ДНБ_нэрлэсэн_нэг_хүнд ={{increase}}4,649 $ |ДНБ_нэрлэсэн_нэг_хүнд_эрэмбэ = |ХТББИ = 29.0<ref>{{cite web |publisher=[[World Bank]] |title=GINI index (World Bank estimate)–Kosovo |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=XK&name_desc=false |access-date=24 September 2020}}</ref> |Илтгэлцүүр_он =2017 |Илтгэлцүүр_ангилал =<span style="color:orange;">бага</span> |Илтгэлцүүр_эрэмбэ =121 |ХХИ ={{increase}} 0.742<ref>{{cite web |publisher=[[United Nations Development Programme]] (UNDP) |title=Kosovo Human Development Report 2016 |url=https://hdr.undp.org/en/content/kosovo-human-development-report-2016 |access-date=24 September 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200714182725/https://hdr.undp.org/en/content/kosovo-human-development-report-2016 |archive-date=14 July 2020 |date=19 October 2016 |url-status=live}}</ref> |ХХИ_он =2016 |ХХИ_ангилал =<span style="color:green;">сайн</span> |ХХИ_эрэмбэ = |Мөнгөн_тэмдэгт = [[Евро]] |Мөнгөн_тэмдэгт_код =EUR |Цагийн_бүс = [[ГЦ+1]], зундаа [[ГЦ+2]] | utc_offset = |mapsize2 = |map_caption2 = |утас_домэйн = +383 / [[.xk]] |нэр_томъёо = |тэмдэглэл = |iso3166code=XK}}'''Косово''' ([[Албани хэл|алб]]. ''Kosova'' эсвэл ''Kosovë''; [[Серб хэл|серб]]. Косово), албан ёсоор '''Бүгд Найрамдах Косово Улс''' ([[Албани хэл|алб]]. Republika e Kosovës; [[Серб хэл|серб]]. Република Косово / Republika Kosovo ) нь Зүүн Өмнөд Европт, [[Балканы хойг]]т оршдог, хэсэгчлэн хүлээн зөвшөөрөгдсөн улс юм.<ref>{{cite book|last1=Coppieters|first1=Bruno|last2=Fotion|first2=Nick|title=Moral Constraints on War: Principles and Cases|date=2008|publisher=Lexington Books|isbn=978-0-7391-2129-0|page=245|edition=second|url=https://books.google.com/books?id=XotIVfOAddkC&pg=PA245|access-date=30 July 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160813015339/https://books.google.co.il/books?id=XotIVfOAddkC&lpg=PA245&pg=PA245#v=onepage|archive-date=13 August 2016}}</ref><ref>{{cite web|author1=Engjellushe Morina|title=Brussels 'First Agreement' – A year after|url=http://www.kas.de/wf/doc/kas_37608-1522-1-30.pdf?140429132226|publisher=kas.de|access-date=4 July 2015|format=PDF|date=April 2014|quote=it has been a highly disputed territory|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150618235637/http://www.kas.de/wf/doc/kas_37608-1522-1-30.pdf?140429132226|archive-date=18 June 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=https://europeanwesternbalkans.com/2019/11/16/serbia-and-kosovo-should-follow-good-examples-of-solving-disputes-in-the-region/|title=Serbia and Kosovo should follow good examples of solving disputes in the region|date=November 16, 2019|publisher=European Western Balkans|language=en}}</ref> [[2008 он|2008 оны]] [[2 сарын 17|2 сарын 17-нд]] Косово нь [[Серби|Серби улсаас]] тусгаар тогтнолоо тунхагласан.<ref>{{cite web|publisher=[[International Court of Justice]] (ICJ)|title=Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo|url=https://www.icj-cij.org/files/case-related/141/141-20100722-ADV-01-00-EN.pdf|access-date=24 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200924140658/https://www.icj-cij.org/files/case-related/141/141-20100722-ADV-01-00-EN.pdf|archive-date=24 September 2020|date=22 July 2010}}</ref> Үүнээс хойш Косовог [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн улсууд|НҮБ-ын 98 гишүүн улс]] бүрэн эрхт улс гэж дипломат ёсоор хүлээн зөвшөөрсөн. Косово нь [[Балканы хойг|Балканы]] төв хэсэгт байрладаг далайд гарцгүй улс бөгөөд 10,887 км2 газрыг эзэлдэг. Косово нь зүүн хойд талаасаа [[Серби]], зүүн өмнөд хэсгээрээ [[Умард Македон]], баруун өмнөд хэсгээрээ [[Албани]], баруун талаараа [[Монтенегро]] улстай хиллэдэг. Косовогийн төв хэсгийн ихэнх хэсгийг Метохи, Косовогийн өргөн уудам тал эзэлдэг. Баруун өмнөд, зүүн өмнөд хэсэгт [[Проклетие]] ба [[Шар-Планина]] уулс тус тус оршдог. Косовогийн нутаг дэвсгэр дээр үүссэн төв овог нь МЭӨ 4-р зуунд Дарданийн хаант улс гэгддэг бие даасан улс төрийг бий болгосон Дарданичууд байв. МЭӨ 168 онд уг газар нутгийг [[Ромын эзэнт гүрэн|Ром]]чууд эзлэн авч, дараагийн мянган жил уг газрыг [[Византын эзэнт гүрэн]] удирдаж байсан бөгөөд МЭ 6-7-р зууны үеэс эхлэн [[Слав|Славянуудын]] довтолгооноос болж засаглал нь доройтсон. Үүний дараа хэдэн зууны туршид уг газар нутаг нь [[Византын эзэнт гүрэн|Византын]] болон [[Болгарын анхны эзэнт гүрэн|Болгарын анхны эзэнт гүрний]] хооронд оршиж байсан. [[13-р зуун|13-р зууны]] үед Косово нь Сербийн дундад зууны үеийн улс төрийн цөм болсон бөгөөд [[14-р зуун|14-р зууны]] үеэс патриархын статустай болсон Сербийн Үнэн алдартны буюу Ортодокс сүмийн төв болсон.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=jLfX1q3kJzgC|title=Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe|page=364|last=Sharpe|first=M. E.|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170803211910/https://books.google.rs/books?id=jLfX1q3kJzgC&printsec=frontcover#v=onepage|archive-date=3 August 2017|isbn=9780765618337|year=2003}}</ref><ref>{{cite book|title=RFE/RL Research Report: Weekly Analyses from the RFE/RL Research Institute, Том 3|publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty}}</ref> [[14-р зуун|14-р зууны]] сүүлч, [[15-р зуун|15-р зууны]] эхэн үед [[Балканы хойг|Балканы хойгт]] [[Османы эзэнт гүрэн|Османы эзэнт гүрний]] тэлэлт эхэлж, [[Сербийн эзэнт гүрэн|Сербийн эзэнт гүрний]] уналтад хүргэсэн; [[1389 он|1389 оны]] [[Косовогийн тулалдаан]] нь [[Серби|Сербийн]] дундад зууны үеийн түүхийн хамгийн чухал мөчүүдийн нэг гэж тооцогддог. [[Османы эзэнт гүрэн]] нь уг газар нутгаар [[20-р зуун]] хүртэл удирдсан. [[19-р зуун|19-р зууны]] сүүлчээр Косово нь [[Албанийн үндэсний сэргэлт|Албанийн үндэсний сэргэлтийн]] төв болсон. Балканы дайнд ялагдсаныхаа дараа [[Османы эзэнт гүрэн|Османчууд]] Косовог [[Серби]] ба [[Монтенегро]]д өгөв. [[Серби]] ба [[Монтенегро]] нь [[Дэлхийн нэгдүгээр дайн|Дэлхийн 1-р дайны]] дараа [[Югослав|Югославт]] элссэн бөгөөд вант улсад Югославын нэгдмэл байдал тогтсоны дараа [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн|Дэлхийн 2-р дайн]]ы дараах Югославын үндсэн хуулиар [[Югослав]]ын бүрэлдэхүүнд багтсан Косово нь Югославын бүрэлдэхүүн Серби улсын "[[Косово ба Метохийн социалист автономит муж|Косово ба Метохийн автономит муж]]" болсон. Косовогийн албани, [[Сербичүүд|сербүүдийн]] хоорондох хурцадмал байдал [[20-р зуун]]ы туршид хурцдаж, [[1998 он|1998]] ба [[1999 он|1999 оны]] [[Косовогийн дайн]] өрнөж, улмаар Югославын арми косовогоос гарч, Косово дахь [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|НҮБ]]-ын түр захиргааны төлөөлөгчийн газар байгуулагдаж, [[2008 он|2008 онд]] тусгаар тогтнолоо зарлахад хүргэсэн. [[Серби]] нь Косовог тусгаар тогтносон улс гэж хүлээн зөвшөөрөөгүй "[[Косов-Метох|Косов-Метохийн автономит муж]]" гэж үзсээр байгаа боловч ч [[Брюсселийн гэрээ (2013)|2013 оны Брюсселийн гэрээний]] дагуу Косовогийн удирдлагыг хүлээн зөвшөөрсөн. Косово нь дундаас дээш орлогын [[Эдийн засаг|эдийн засагтай]].<ref name="economy category">{{cite web|publisher=[[World Bank]]|title=The World Bank In Kosovo|url=https://www.worldbank.org/en/country/kosovo|access-date=24 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200922011952/https://www.worldbank.org/en/country/kosovo|archive-date=22 September 2020}}</ref> Косово нь сүүлийн 10 жилийн хугацаанд эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийг мэдэрсэн бөгөөд [[2007-2008 оны Санхүүгийн хямрал|2007-2008 оны санхүүгийн хямралаас]] хойш эдийн засаг нь тогтвортой өсч байна. Косово нь [[Олон Улсын Валютын Сан]], [[Дэлхийн банк|Дэлхийн банкны]] гишүүн бөгөөд [[Интерпол]]д гишүүнээр элсэх, [[Исламын хамтын ажиллагааны байгууллага]]д ажиглагчын статус авах өргөдөл гаргажээ. == Этимологи == [[File:Ancient balkans 4thcentury.png|thumb|left|Ромын эзэнт гүрний удирдлагын үед Дардания.]]Өнөөдрийн нутаг дэвсгэртэй тохирч буй бүс нутгийг албани хэлээр Косова буюу Косове гэж нэрлэдэг. Косово гэсэн нэр томъёог түүхэн Косовогийн талбайн төв хэсэгт байрладаг зүүн хэсэгт ашигладаг бол баруун хэсгийг Метохија, албани хэлээр ''Dukagjini'' гэж нэрлэдэг. Албаничууд Косовог Дардания гэж нэрлэдэг. Энэ нэр нь эртний Дарданигийн овог аймгаас гаралтай бөгөөд Прото-Албани хэлний Дарда гэдэг үгтэй холбоотой бөгөөд энэ нь "лийр" гэсэн утгатай юм. Гэсэн хэдий ч "Косова" нэр нь Албаны хүн амын дунд илүү өргөн хэрэглэгддэг хэвээр байна. == Түүх == {{Main|Косовогийн түүх}} === Эрт үеийн түүх === [[File:Hyjnesha_muze.jpg|thumb|right|Тэнгэр дээрхи бурхан нь Косовогийн хамгийн үнэ цэнэтэй археологийн олдворуудын нэг бөгөөд Приштина хотын бэлгэ тэмдэг юм.]]Косово ба түүний эргэн тойрон дахь газар нутагт бараг 10,000 жилийн турш хүн оршин сууж байжээ. Неолитын үед Косовод Винча-Турдашын соёл оршдог байв. [[Хүрэл зэвсгийн үе|Хүрэл]] ба [[Төмөр зэвсгийн үе|төмөр зэвсгийн үеийн]] булшнууд Метохияд олджээ. Байгалийн тааламжтай байрлал, мөн байгалийн арвин нөөц нь амьдралд хамгийн тохиромжтой байсан нь Косово даяар олдсон олон зуун археологийн дурсгалуудаар нотлогдсон бөгөөд энэ нь түүний баялаг археологийн өв юм. Косово даяар хийсэн судалгаа, шинжилгээний үр дүнд археологийн боломж бүхий газруудын тоо нэмэгдсээр байгаа. Косовогийн нутаг дэвсгэр дээр баримтжуулсан хамгийн эртний ул мөр нь [[чулуун зэвсгийн үе]]д хамаарагддаг. [[Файл:ULPIANA_foto_Arben_Llapashtica_2016.jpg|left|thumb|Приштинаас зүүн өмнө зүгт орших Эртний Улпиана хотын балгас. Энэ хот нь Ромын Дардания мужийн хамгийн чухал үүргийг гүйцэтгэсэн юм.]] Неолитын үеийн хүмүүс нь Косовогийн анхны оршин суугчид гэж тооцогддог. Энэ үеэс өнөөдрийг хүртэл Косовод хүн төрөлхтөн оршин тогтнож байсан. Гэтэл зарим археологийн дурсгалт газруудад олон давхаргат суурингууд нь олон зууны туршид үргэлжилсэн амьдралын хэв маягийг тодорхой илтгэдэг. Энэ газрыг дараа нь МЭӨ 160-аад онд [[Ромын Эзэнт Гүрэн]] эзлэн авсан. МЭ 4-р зууны үеэс эхлэн энэ бүс нутаг «варваруудын» дайралтад өртсөн. Долдугаар зууны уед энэ газарт [[Слав|славянчууд]] нүүж ирсэн. === Дундад зуун === {{multiple image|align=left|total_width=240|image1=Visoki_Dečani,_exterior_view,_GentiBrehamaj.jpg|width1=350|caption1=Visoki Dečani хийд|image2=Patrikana_e_Pejës.jpg|width2=300|caption2=Печийн патриархат}}Косовогийн 13-р зууны үеийн түүх тодорхой мэдэгдээгүй байна. Археологийн олдворууд нь Балканы нутаг дэвсгэрт славян хүн ам тогтвортой хөгжиж байсныг илтгэдэг. Бүс нутгийн тухай ойлголтыг Византийн түүхч гүнж [[Анна Комнена]] өгсөн бөгөөд "[[Сербүүд]]" энэ нутгийн "гол" оршин суугчид гэж үзсэн. === Сербийн ноёрхол === {{multiple image|align=right|total_width=240|image1=Facial Chronicle - b.10, p.299 - Battle of Kosovo (1389).png|width1=530|height1=|caption1=1389 онд гарсан [[Косовогийн хээрийн тулаан | Косовогийн тулалдаан]] Орос бүтээл|image2=Loza nemanjica.jpg|width2=548|height2=|caption2=1335 онд Високи Дечанигийн хийд бүхий Неманжичийн гэр бүлин гишүүдтэй дундад зууны үеийн фреско}}Сербийн эрх мэдлийн дээд цэгт 1346 онд Сербийн эзэнт гүрэн байгуулагджээ. 13, 14-р зууны үед Косово нь Сербийн Вант улсын улс төр, соёл, шашны төв болжээ. 13-р зууны сүүлээр Сербийн хамба лам нарын суудал Печь рүү шилжиж, захирагчид Призрен ба Скопье хоёрын хооронд төвлөрч байв. Энэ үед олон мянган христийн сүм хийд, феодал маягийн цайз, цайзууд баригдсан. Стефан Душан Призрен цайзыг эзэнт гүрний нийслэл болгосон. 14-р зууны сүүл ба 15-р зууны эхээр [[Приштина]]гийн ойролцоо оршдог Косовогийн зарим хэсэг нь Дукагжинигийн зарлигуудын нэг хэсэг байв, хожим нь бүх Албаны ноёдын эсрэг [[Османы эзэнт гүрэн|Османы]] эсрэг холбоо болгон байгуулжээ. Косово дахь Дундад зууны үеийн дурсгалууд, Сербийн [[Үнэн алдартны шашин|Ортодокс]] сүмүүд нь ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн юм. === Османчуудын ноёрхол === 1389 оны [[Косовогийн тулалдаан]]<nowiki/>д [[Османы эзэнт гүрэн|Османы Эзэнт Гүрний]] арми нь Лазар Хребельжановичийнэвслийг ялав. Лазарын охин нь энхтайвныг бататгахын тулд султантай гэрлэжээ. 1459 он гэхэд Османчууд Сербийн шинэ нийслэл Смедерево хотыг эзлэн авч, [[Белград]], [[Воеводина|Воеводинаа]]г [[16-р зуун]]<nowiki/>ы хоёрдугаар улиралд хүртэл [[Унгар]]ын захиргаанд шилжив. [[Файл:Serbian_Despotate_(1422)-en.svg|left|thumb|1422 онд Боснийн хаант улс, Сербийн эзлэгдсэн улс]] Косово нь 1455-1912 онуудад [[Османы эзэнт гүрэн|Османы эзэнт гүрний]] бүрэлдэхүүнд байсан, [[1864 он|1864]] оноос тусдаа муж байв. Энэ үеэр [[Ислам]]<nowiki/>ыг хүн амд танилцуулав. Косово муж нь өнөөгийн Косовогоос хамаагүй том газар нутагтай байсан; Энэ нь өнөөгийн Косовогийн бүх нутаг дэвсгэр, Сандзак мужийн хэсэг, өнөөгийн Шумэдиа, Баруун Серби, өнөөгийн хойд Албани, мөн баруун хойд Македонийн хэсгийг эзэлдэг байсан. Нийслэл хот нь Скопье байсан. 1881-1912 оны хооронд Косово мужид одоогийн [[Умард Македон|Хойд Македон]]<nowiki/>ийн бусад бүс нутгууд, түүний дотор Штип, Куманово, Кратово зэрэг томоохон хот суурингууд багтдаг байсан. Тухайн үеийн [[Османы эзэнт гүрэн|Османы]] үеийн эх сурвалж дээр үндэслэн түүхчид Косовогийн баруун ба төв хэсэгт Албаничууд байсан гэдгийг баттай нотолгоо болгож байгаа. Эрдэмтэн Фридрих Ф. Анскомбын үзэж буйгаар [[Призрен аймаг|Призрен]], Вучитрин нар [[17-р зуун|17-р зууны]] эхээр [[Сербүүд|серб хүн]] амгүй байжээ. Джаковаг [[16-р зуун]]<nowiki/>д Албаничууд үүсгэн байгуулсан. Төв Косово, түүнчлэн Призрен, Джакова, Хас муж зэрэг нь Османы цэргийн хүчнүүдийг хураамж, хөлсний цэргүүдээр тогтмол хангаж байв. 1690 онд Сербийн 3-р Патриарх Арсениже нь Косовогоос ирсэн олон мянган хүнийг хойд хэсэгт аваачив. Нишийн эргэн тойрон дахь зарим хэсгийг дүүргэхийн тулд [[Скопье]] болон бусад бүс нутгуудаас албаничууд нүүлгэн шилжүүлсэн боловч ийм үйл явдал Косовод болсон гэсэн баримт байхгүй байна. 1766 онд Османчууд Печийн Патриархыг халж, муслим бус ард түмэнд өндөр хэмжээний татвар ногдуулав. [[Файл:Qendra_historike_e_Prizrenitaa.jpg|right|thumb|Призрен хот нь Дундад зууны үед Сербийн эзэнт гүрний нийслэл, хожим Османы эзэнт гүрний үед Косовогийн соёл, оюуны төв байжээ.]] Хэдийгээр анх [[Турк үндэстэн|туркуудыг]] эсэргүүцэж байсан боловч Албаничууд эцсийн дүнд Османчуудыг хүлээн авчээ. Энэ нь албаничуудын [[Ислам|лалын шашинтай]] болгон хувиргахад түлхэц үзүүлэв. Энэ нь [[Османы эзэнт гүрэн|Османы эзэнт гүрний]] дунд Албаны тэргүүнүүдийн статус нь ихээхэн дээшилсэн юм. Үүнээс өмнө тэд орчин үеийн Албани улсын уулархаг нутагт амьдардаг овгууд байв. Удалгүй тэд хүнгүй болсон Косово ба баруун хойд Македонд тархан суурьшсан. Албаничууд Османы засгийн газарт нэр хүндтэй албан тушаалуудыг олж авав. 19-р зуунд Балканы нутаг дэвсгэр дээр үндсэрхэг үзэл алдартай болж эхлэв. Албани үндэстний хөдөлгөөн Косово хотод төвлөрч байв. [[1878 он|1878 онд]] Призрений Лиг байгуулагдсан. Сербийн вант улс өмнө нь эзэнт гүрнийхээ өмнө байсан газрыг нэгтгэхийг хүсчээ. Орчин үеийн Албани-Сербийн мөргөлдөөн нь 1877–1878 онд Албаничуудыг Серб улсаас хөөж зайлуулах болжээ. 1876–1878 оны Серби-Османы дайны үеэр болон 30,000-аас 70,000 орчим лалын шашинтнууд, ихэнхдээ Албаничууд Сербийн армид хөөгдөж Косово мужруу зугтав. Зууны төгсгөлд 1901 онд Косовогийн муж даяар Албани хүн ам Сербийн хүн амын эсрэг өргөн хэмжээний аллага үйлдсэн юм. === Югославын хаант улс === {{Further|Югославын Хант Улс}}Османчууд 1912 онд Албаничуудын гарт ноцтой ялагдал хүлээж, Османчууд ихэнх газар нутгаа алдсан юм. [[Файл:Serbia1913.png|left|thumb|[[1913 он|1913 оны]] [[Нэгдүгээр Балканы дайн|Балканы дайны]] дараа [[Сербийн вант улс]] (шар) ба Монтенегро хаант улсын (ногоон) хооронд Косово мужийн хэлтэс.]] Османы армид албан ёсоор орсон Албаничууд энэ үед урваж, өөрсдийнхөө удмынхантай тулалдахаас татгалзав. 1912 оны 9-р сард Серб, Монтенегро, Болгар, Грекийн хүчнээс бүрдсэн Балканы хамтарсан хүчин нь Османчуудыг европын ихэнх газраас нь хөөн гаргасан. Османчууд [[Нэгдүгээр Балканы дайн|Эхний Балканы дайнд]] ялагдсаны дараа 1913 оны [[Лондонгийн гэрээ|Лондонгийн гэрээг]] Баруун Косовог Монтенегро хаант улсад, Зүүн Косово нь Сербийн хаант улсад шилжив. Сербийн эрх баригчид Косовод Сербийн шинэ суурин бий болгохыг дэмжиж, албаничуудыг Сербийн нийгэмд нэгтгэхийг дэмжив. Олон тооны колончлогч серб гэр бүлүүд Косово руу нүүж, Албани, Сербийн хүн ам зүйн байдлыг тэнцвэржүүлэв. [[Файл:Germans_in_Kosovska_Mitrovica.jpg|thumb|Германы цэргүүд [[1941 он|1941 оны]] орчим Митровица хотын ойролцоо Сербийн нэгэн тосгонд гал тавьсан.]] [[1915 он|1915]]–[[1916 он|1916 оны]] өвөл, [[Дэлхийн нэгдүгээр дайн|Дэлхийн 1-р дайны]] үеэр Косовог Болгар, Австро-Унгар улсууд эзэлсэн. [[1918 он|1918 онд]] Холбоотнуудын арми Төв гүрнүүдийн армийг Косовогоос шахан гаргав. Дэлхийн 1-р дайн дууссаны дараа Сербийн Вант улс [[1918 он|1918 оны]] [[12 сарын 1|12-р сарын 1-нд]] [[Югослав|Серб, Хорват, Словенийн Хант улс]] болон өөрчлөгдсөн. [[1922 он|1922 оны]] [[4 сарын 26|4-р сарын 26]]-аас хойшхи засаглалын шинэ тогтолцоо нь Косово улсыг Косово, Рашка, Зета гэсэн гурван дүүрэгт хуваав. [[1929 он|1929 онд]] тус улс нь Югославын Хант улс болж өөрчлөгдсөн. [[1912 он|1912]]-[[1941 он|1941 оны]] хооронд [[Белград|Белградын]] засгийн газар Сербийн Косовог колоничлох ажлыг хийж гүйцэтгэв. Албаничууд болон бусад лалын шашинтнууд цагаачлахаас өөр аргагүй байдалд хүрсэн бөгөөд энэ нь [[1919 он|1919 онд]] Албанийн газар эзэмшигчдэд цохилт өгсөн. [[1935 он|1935]], [[1938 он|1938 онд]] Югославын хаант улс, Турк улсын хооронд 240 мянган албаничуудыг Турк руу нүүлгэн шилжүүлэх тухай гэрээ байгуулагдсан бөгөөд энэ нь [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн|Дэлхийн 2-р дайн]] эхэлснээс болж дуусаагүй байв. [[1941 он|1941 онд]] Гитлерийн довтолгооны дараа Косовогийн ихэнх хэсгийг [[Итали|Италид]] шилжүүлсэн бөгөөд үлдсэн хэсгийг Герман, Болгар хяналтандаа байлгаж байжээ. === Коммуннист Югослав === {{Main|Холбооны Бүгд Найрамдах Социалист Югослав Улс}} [[Файл:Flag_of_SFR_Yugoslav_Albanian_Minority.svg|thumb|240x240px|The flag of the Albanian Minority of Kosovo in the Socialist Federal Republic of Yugoslavia]] Тус муж нь анх [[1945 он|1945 онд]] Косово-Метохийн Автономит бүс болжээ. [[Холбооны Бүгд Найрамдах Социалист Югослав Улс|Югославын]] засгийн газар Косовогийн албаничуудад хатуу хэлмэгдүүлэх арга хэмжээ авчээ. [[1956 он|1956 онд]] [[Приштина|Приштина хотод]] шүүх хурал болж, Косовогийн Албани коммунистуудийг Албани улсаас урвасан гэж буруутгаж, урт хугацааны шоронд хоригджээ. [[Файл:Fadil_Hoxha,_commander_of_Kosovo_partisans.jpg|left|thumb|Фадил Хожа, 1978-1979 оны хооронд [[Холбооны Бүгд Найрамдах Социалист Югослав Улс|Холбооны Бүгд Найрамдах Социалист Югослав Улсын]] дэд ерөнхийлөгч]] Энэ үед Косово дахь исламыг хэлмэгдүүлж эхлэсэн. Албаничууд эдгээр нөхцлийг эсэргүүцэж, [[1960 он|1960-аад оны]] сүүлээр Косово дахь эрх баригчдын хийсэн арга хэмжээг колоничлол гэж буруутгаж, Косовог бүгд найрамдах улс болгохыг шаардаж эхлэсэн. [[1966 он|1966 онд]] Ранковичиа огцорсны дараа Югослав дахь төвлөрлийг сааруулах шинэчлэгчдийн асуудал, ялангуяа эрх мэдлийн төвлөрлийг сааруулж, Косово, Воеводинаад ихээхэн бие даасан байдал үүсгэж, Югославын мусульман үндэстнийг хүлээн зөвшөөрөв. Косовогийн албаничууд Приштинаагийн их сургуулийг Албани хэлний институт болгохыг уриалсан. [[Файл:SocialistYugoslavia_en.svg|thumb|240x240px|Холбооны Бүгд Найрамдах Социалист Югослав Улсын Бүгд найрамдах улсууд ба мужууд.]] 1974 оны үндсэн хуулийг баталсны дараа Косово дахь Албани хүмүүсийн асуудал нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор 1978 онд Призрен Лиг үүсгэн байгуулагдсаны 100 жилийн ойг өргөн хүрээнд тэмдэглэн өнгөрүүлэв. Албаничууд тэдний Югослав дахь "цөөнх" болох статус нь тэднийг Югославын "үндэстнүүд"-тэй харьцуулахад тэднийг хоёрдугаар зэргийн иргэд болгосон гэж мэдэрч, Косово нь бусад Югославын бүгд найрамдах улсуудтай зэрэгцэн бүрдүүлэгч бүгд найрамдах улс байхыг шаардаж байв. 1981 онд Албаничууд Косовогийн статусыг эсэргүүцсэн тул Югославын нутаг дэвсгэрийн батлан хамгаалах ангиуд Косово руу орж, хүчирхийлэлд өртөж, онц байдал зарлаж, эсэргүүцлийг таслан зогсоов. 1981 оны эсэргүүцлийн дараа Коммунист намд цэвэршилт гарч, албан ёсоор албаничуудад олгосон эрх нь цуцлагдаж, үүнд боловсролын тогтолцоонд Албани профессорууд болон Албани хэлний сурах бичгүүд олгогдсон байв. Төрөлт маш өндөр байсан тул албаничуудын эзлэх хувь 75% -иас 90% хүртэл өсчээ. Эсрэгээрээ сербүүдийн тоо багасаж, нийт хүн амын 15% -аас 8% хүртэл буурч байсан тул олон сербууд Косовогоос эдийн засгийн хатуу уур амьсгалтай тулгарч. Хурцадмал байдалтай байсан ч "геноцид" болон төлөвлөсөн дарамт шахалт зэрэг хэргүүд Косовогийн бие даасан байдлыг цуцлах шалтаг болгон цуцлав. Жишээлбэл, 1986 онд Сербийн Ортодокс сүм нь Косовогийн сербүүдийг Албани 'геноцид' нэвтрүүлэгт хамруулж байсан гэсэн албан ёсны мэдэгдлийг нийтэлжээ. Тэднийг цагдаагийн статистик нотолгоотой байсан ч тэд Сербийн хэвлэлд ихээхэн анхаарал татсан бөгөөд энэ нь үндэстний цаашдын асуудал, улмаар Косовогийн статусыг бүрэн хасахад хүргэсэн юм. 1981 оны 3-р сараас эхлэн Приштинаагийн их сургуулийн Косоварын Албани оюутнууд Косово нь Югославын дотор бүгд найрамдах улс болохыг хүсч, эсэргүүцлээ илэрхийлж, хүний эрхийг шаардаж байв. Энэхүү эсэргүүцлийг цагдаа, арми эрс эсэргүүцэж, олон эсэргүүцэгчид баривчлав. 1980-аад оны үед угсаатны хурцадмал байдал Югославын төрийн эрх баригчдын эсрэг байнга хүчтэй дайрч байсан бөгөөд энэ нь Косовогийн сербүүд болон бусад үндэстний бүлгүүдийн цагаачлал улам бүр нэмэгджээ. Югославын удирдлага үндэстний ялгаварлал, хүчирхийллээс хамгаалахыг хүссэн Косовогийн сербүүдийн эсэргүүцлийг дарах гэж оролдов. === Косовар хэл === 1948 онд Тито-Сталин задарсны дараа Сталинч Албани, Югославын харилцаа ч тасарсан. Дэлхийн 2-р дайны дараа үндэстэн дамнасан үндэстнүүдийн холбоо болж өөрчлөгдсөн, Зөвлөлт хоорондын үндэстнүүдийн бодлогыг дуурайсан коммунист Югослав улсад хэлний бодлого туйлын чухал байв. Тухайлбал, 1944 онд Болгарын дайнд багтсан хуучин Вардар Бановинаг Болгар хэл, соёлоос салгахын тулд Македон хэлийг тунхаглав. Үүний нэгэн адил, дайны дараах Югославын Социалист Автономит Косово мужид Албани хэлний хэлийг Тоскийн эгц хэлээс тусгаарлаж, Гегийн Косовагийн аялгуунд үндэслэв. Үүний үр дүнд стандарт Косоварын хэл үүссэн. Гэсэн хэдий ч 1970-аад оны сүүлчээр Албани ба Югославийн хоорондох хэлхээ холбоо ойртсоны дараа Белград нь Албани улсын Тоск дээр суурилсан Албани хэлний стандартыг баталж, Гег үндэстний Косовар хэл дээр богино хугацаанд цэцэглэн хөгжсөн. === Югославийн задрал ба Косовогийн дайн === {{main|Косовогийн дайн}} Косовод 1980-аад оны үед өөр өөр шашинтай үндэстэн хоорондын зөрчилдөөн улам бүр хурцдаж байв. 1989 онд Сербийн Ерөнхийлөгч [[Слободан Милошевич]] нь айлган сүрдүүлэх, улс төрийн арга хэргэлж Сербийн дотор Косовогийн онцгой автономит статусыг эрс бууруулж, Албани үндэстний ард түмний соёлын дарангуйллыг эхлүүлсэн гэж үздэг. Косовагийн албаничууд хүчирхийллийн бус салан тусгаарлах хөдөлгөөнд хариу өгч, өргөн тархсан иргэний эсэргүүцэх байдлыг ашиглаж, боловсрол, эмнэлгийн тусламж, татварын салбарт зэрэгцээ бүтэц бий болгосноор Косовогийн тусгаар тогтнолыг бий болгох эцсийн зорилго байжээ. 1990 оны 7-р сард Косовогийн Албаничууд Бүгд Найрамдах Косова Улс байгааг тунхаглаж, 1992 оны 9-р сард тусгаар тогтносон, бие даасан улс болохыг зарласан байна. 1992 оны 5-р сард зөвхөн Косовогийн Албаничууд оролцсон сонгуульд Ибрахим Ругова ерөнхийлөгчөөр сонгож Косово Бүгд Найрамдах улсыг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрсөн. 1990-ээд оны дунд үеэс Косовогийн Албани улсын хүн амын тоо тогтворгүй өсч байсан тул Боснийн дайныг зогсоосон 1995 оны 11-р сарын Дейтоны гэрээний хүрээнд Косовогийн статусыг шийдэж чадаагүй байна. 1996 он гэхэд Косово тусгаарлахыг эрэлхийлж байсан Косово чөлөөлөх арми, Албани улсын партизан бүлэглэл нь Руговагийн хүчирхийлэлгүй эсэргүүцлийн хөдөлгөөнийг ялан дийлж, дайралт хийжээ. Косово дахь Югославын арми, Сербийн цагдаа нар Косовогийн хооронд дайн болж байв. Югослав, Сербийн хүчнүүд Клаусын Албаничуудад олон тооны аллага үйлдсэн, тухайлбал КЛА-г үүсгэн байгуулагчдын нэг Адэм Яшери гэр бүлийнхээ хамт гэрийн хорионд байсан. Энэ аллагад нийт 58 Косовогийн Албаничууд алагджээ, тэдний дотор 18 эмэгтэй, 10 хүүхэд байшингууд руу минометууд буудуулж, мэргэн бууч нар зугтсан хүмүүсийг бууджээ. Энэхүү аллага нь бусад хүмүүсийн хамт олон Албани эрчүүдийг КЛА-д элсэхэд түлхэц болно. [[Файл:Defense.gov_News_Photo_990618-M-5696S-016.jpg|thumb|АНУ-ын тэнгисийн цэргийнхэн 1999 оны 6-р сарын 16-ны өдөр Коретин тосгоны ойролцоо авто замын хаажээ.]] 1998 он гэхэд олон улсын дарамт шахалтад Югослав гал зогсоох гэрээнд гарын үсэг зурж, аюулгүй байдлынхаа хүчийг хэсэгчлэн татав. Америкийн Төрийн нарийн бичгийн орлогч [[Ричард Холбрук]]<nowiki/>ийн хэлэлцээрийн дагуу үйл явдлыг Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагын ажиглагчид хянах ёстой байв. Гал зогсооход тэмцэл нь 1998 оны 12-р сард Рачакийн аллага өрнөж, мөргөлдөөнд олон улсын анхаарлыг татсан юм. Долоо хоногийн дотор олон талт олон улсын бага хурал зарлагдаж, 3-р сар гэхэд Камбовогийн бие даасан байдлыг сэргээж, НАТО-гийн энхийг сахиулах хүчнүүдийг байрлуулахыг уриалж, Рамбуиллеаны зөвшлийн гэгддэг гэрээний төслийг боловсруулав. Югославын төлөөлөгчид нэр томъёог хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзсэн бөгөөд уг хуулийн төсөлд гарын үсэг зурахаас татгалзсан байна. 1999 оны 3-р сарын 24-ээс 6-р сарын 10-ны хооронд НАТО Милошевичийг Косовогоос цэргээ гаргахыг шаардаж хүчээр Югославыг бөмбөгдсөн байна. НАТО НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн бүх хөдөлгөөнд хандаж, түүний оролцоог хууль ёсны болгоход тусалсан. [[Файл:Missing_Men_of_Krusha_e_Madhe_(Burrat_e_Krushes_se_Madhe).jpg|thumb|Велика Крушад аллагад амь үрэгдсэн эсвэл сураггүй болсон хүмүүсийн дурсгалд зураг авч байгаа Косовогийн Албаны цэргүүд]] Албани партизанууд ба Югославын хүчнүүдийн хооронд үргэлжилсэн цохилтод нэгдэж Косово дахь хүн амыг нүүлгэн шилжүүлэхэд хүрчээ. Мөргөлдөөний үеэр ойролцоогоор нэг сая орчим албани үндэстнүүд Косовогоос хүчээр хөөгдсөн байна. 1999 онд Югославын ерөнхий прокурор асан Карла Дель Понтегийн олон улсын эрүүгийн шүүхийн газарт 11000 гаруй хүн нас барсан тухай мэдээлсэн. Зургадугаар сар гэхэд Милошевич Косово дахь гадаадын цэргийн хүчнийг татан гаргахыг зөвшөөрсөн байна. Косовогийн дайны үеэр 90 мянга гаруй серб болон бусад албан бус дүрвэгчид дайн дэгдсэн нутгаас зугтан дүрвсэн байна. Югославын арми цэргээс гарсан өдрүүдэд 80,000 серб болон бусад албан бус иргэдийг Косовогоос хөөгдсөн ба үлдсэн энгийн иргэд хүчирхийллийн золиос болсон юм. Косово ба бусад Югославын дайны дараа Серби Европ дахь хамгийн их дүрвэгчид, шилжин ирэгсэд болжээ. 1998 онд Албани улсын хяналтад байсан зарим тосгонд цэргүүд серб үндэстнүүдийг гэрээс нь хөөн гаргаж байжээ. Үлдсэн хүмүүсийн зарим нь бүртгэлээс хасагдаад байгаа бөгөөд хулгайлж, алуулсан гэж таамаглаж байгаа юм. 1998 оны 7-р сарын 22-ны өдөр НИТ нь Обилич хотын ойролцоох Белаевакийн уурхайг богино хугацаанд хяналтандаа авчээ. Тэр өдөр есөн сербийн ажилчдыг барьцаалсан бөгөөд сураггүй болсон хүмүүсийн олон улсын Улаан загалмайн хорооны жагсаалтад үлдсэн бөгөөд амь үрэгдсэн гэж таамаглаж байна. 1998 оны 8-р сард Клечка тосгонд 22 серб энгийн иргэн амь үрэгдсэн гэж цагдаагийнхан хүний цогцос, цогцсыг чандарлахад ашигладаг зуух олсон гэж мэдэгджээ. 1998 оны 9-р сард Сербийн цагдаа нар НЛА-г эзэлж, алсан гэж үзсэн 34 хүний цогцос, тэдгээрийн дотор зарим үндэстний албаничууд, Радонжич нуур гэж нэрлэгддэг Гложане ойролцоох Радонжиц нуурт цугларчээ. [[Файл:Kosovo-metohija-koreni-duse029.jpg|left|thumb|Сербийн дүрвэгсдийн хүүхдүүд, Гжилан, Cерница]] 1999 оны дайны үеэр болон Албани руу хилээр гарсан гурван зуун сербийн энгийн иргэн Буррел хотын ойролцоох "Шар байшин"-д алагдаж, хэд хэдэн эрхтнүүдээ хар зах дээр зарж борлуулахаар авч явжээ. Эдгээр нэхэмжлэлийг хамгийн түрүүнд эмнэлгийн хэрэгсэл, байшингийн доторх цусны ул мөрийг олж илрүүлсэн ICTY судалж үзсэн байна. Дараа нь НҮБ-д шалгагдаж, хэд хэдэн хоригдлуудын биеийг мөчилсөн байсан гэж мэдэгдсэн Их Британийн экс тулаанчдаас гэрчийн мэдүүлэг авсан. ICTY-ийн Ерөнхий прокурор Карла Дел Понте эдгээр гэмт хэргийг олон нийтэд дэлгэсэн нь ихээхэн хариу үйлдэл үзүүлэв. 2011 онд Францын хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл France24 нь 2003 онд бичигдсэн НҮБ-ын нууцлагдсан баримтыг гарч уг гэмт хэргийг баримтжуулсан болно. Хуучин Югославын (ICTY) олон улсын эрүүгийн шүүх нь Косовогийн дайны үеэр үйлдсэн гэмт хэргүүдийг шүүхэд шилжүүлжээ. Югославын есөн албан тушаалтнууд, түүний дотор Милошевичийг хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг, дайны гэмт хэрэгт буруутгаж, 1999 оны 1-р сараас 6-р сарын хооронд хийсэн гэмт хэрэгт буруутгагдаж, шүүгдэгчдээс зургаа нь яллагдаж, нэг нь цагаатгагдсан, нэг нь шүүх хурал эхлэхээс өмнө нас баржээ. KLA-ийн зургаан гишүүнийг дайны дараахан гарсан ICTY-ээс хүн төрөлхтний эсрэг болон дайны гэмт хэрэгт буруутгаж байсан боловч зөвхөн нэг нь л ял авсан. Дайны үеэр нийтдээ 10,317 энгийн иргэн амь үрэгдсэн бөгөөд үүний 8,676 нь албаничууд, 1,196 сербүүд, 445 бусад хүмүүс, үүнээс гадна 31218 зэвсэгт бүлэглэлийн гишүүд амь үрэгдсэн юм. === Дайны дараах үе === [[Файл:Clintons_visit_Stenkovic_1_Refugee_Camp.jpg|left|thumb|АНУ-ын Ерөнхийлөгч Билл Клинтон 1999 оны 6-р сард Косовод хийсэн айлчлалынхаа үеэр Албани хүүхдүүдтэй хамт]] 1999 оны 6-р сарын 10-ны өдөр НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөл НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөлийн 1244-р тогтоолыг батлан, Косово нь НҮБ-ын шилжилтийн засаг захиргааны, НАТО-гийн удирддаг энхийг сахиулагч Косовогийн хүчин (KFOR)-д эрх мэдэл олгов. 1244-р тогтоолоор Косово Холбооны Бүгд Найрамдах Югославын Холбооны Бүгд Найрамдах Улсын бүрэлдэхүүнд автономит байдалтай байх бөгөөд Сербийн Бүгд Найрамдах Улсад хууль ёсоор амжилтанд хүрсэн Югославын нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг батлав. Сербийн хүчин Косовог орхисон үед явсан сербүүдийн тоог 65000-аас 250,000 хооронд хэлбэлзэж байна. Мөргөлдөөний дараах Косовогийн Албаны нийгэмд олон нийтийн соёлыг тараасан дайны үеэр Сербийн хүчирхийллийн өмнө хийж байсан хүчирхийллийнхээ төлөө хариу арга хэмжээ авахыг уриалав. Мөргөлдөөний дараа Сербийн соёлын дурсгалт газруудад өргөн дайралт эхэлсэн бөгөөд олон зуун мянган Косовогийн Албани дүрвэгчдийг гэрт нь буцаасан байна. 2004 онд Косовогийн ирээдүйн байдал, нийгэм, улс төрийн асуудал, үндсэрхэг үзлийн талаар удаан үргэлжилсэн хэлэлцээ Косовогийн үймээн самууныг дагуулав. [[Файл:Camp_bondsteel_kosovo.jpg|thumb|Кэмп Бондстээл бол Косовогийн зүүн өмнөд хэсэгт байрлах KFOR-ийн командлалын дагуу Феризаж хотын ойролцоо байрладаг АНУ-ын армийн үндсэн бааз юм.]] НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөлийн 1244-р тогтоолд заасны дагуу Косовогийн эцсийн статусыг тодорхойлохын тулд олон улсын хэлэлцээ 2006 онд эхэлсэн. НҮБ-ын тусгай элч Мартти Ахтисаари тэргүүтэй НҮБ-ын дэмжлэгтэй яриа хэлэлцээ 2006 оны 2-р сараас эхэлсэн. Техникийн асуудлаар ахиц дэвшил гарсан ч гэсэн намууд нь статусын тухай асуултанд дижитал эсэргүүцэлтэй хэвээр байв. 2007 оны 2-р сард Ахтисаари нь Белград, Приштина мужийн удирдагчдад статус зохицуулалтын саналын төслийг хүргэв. НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөлийн тогтоолын төслийг үндэс болгон мужийн "хараат бус тусгаар тогтнолыг" санал болгов. АНУ, Их Британи болон Аюулгүй байдлын зөвлөлийн бусад Европын гишүүд дэмжсэн тогтоолын төслийг Оросын зүгээс ийм тогтоол нь улсын тусгаар тогтнолын зарчимд ноцтой хохирол учруулах болно гэсэн болгоомжлолыг хангах үүднээс дөрвөн удаа танилцуулж дахин бичсэн байна. Аюулгүй байдлын зөвлөлд байнгын таван гишүүний нэгээр хориг тавьдаг Орос улс Белград, Косово Албани нарын аль алинд нь хүлээн зөвшөөрөөгүй аливаа тогтоолыг дэмжихгүй гэж мэдэгджээ. Ихэнх ажиглагчид ярилцлагын эхэнд бие даасан байдлыг хамгийн өндөр үр дүн гэж үзсэн боловч бусад нь түргэн шийдэлд хүрэх нь зүйтэй гэж үзээгүй байна. НҮБ-д олон долоо хоног хэлэлцүүлэг хийсний дараа АНУ, Их Британи болон Европын Аюулгүй байдлын зөвлөлийн бусад гишүүд Оросын дэмжлэгийг авч чадаагүйн улмаас 2007 оны 7-р сарын 20-ны өдөр Ахтисаарийн саналыг дэмжсэн тогтоолын төслийг албан ёсоор "хаяв". 8-р сараас эхлэн Европын Холбооны, АНУ, Орос улсуудаас Белград хоёуланд нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн статусын үр дүнд хүрэх шинэ хүчин чармайлт гаргалаа. Косова Албанийн удирдагчид тусгаар тогтнолоо тунхаглахыг Сербийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль дуустал хойшлуулав (2008 оны 2-р сарын 4). ЕХ ба АНУ-ын улс төрчдийн нэлээд хэсэг нь эрт мэдүүлснээр Серби улсад үндсэрхэг үзэлтэн Томислав Николичийг дэмжих болно гэж айж байсан. === Түр зуурын Автономит засаглал === [[Файл:Kosovo_Unity_team_and_Rice.jpg|right|thumb|Фатмир Седждиу, Агим Чеку, Хашим Тачи нар АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Кондолиза Райстай хамт Вашингтонд 2007 оны 7-р сар.]] 2001 оны 11-р сард Европ дахь Аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллага Косовогийн Ассемблейн анхны сонгуулийг удирдан зохион байгуулав. Энэ сонгуулийн дараа Косовогийн улс төрийн намууд бүхэл бүтэн нам эвсэл байгуулж, Ибрахим Руговаг Ерөнхийлөгчөөр, Баграм Рексепи Ерөнхий сайдаар сонгогдов. 2004 оны 10-р сард Косово даяар явагдсан сонгуулийн дараа ЛДК, ААК нь ПДК, Ора нарыг багтаагүй шинэ удирдлагын эвсэл байгуулсан. Энэхүү эвслийн гэрээний үр дүнд Рамуш Харадинаж (AAK) Ерөнхий сайд болов. Ибрахим Ругова Ерөнхийлөгчийн албан тушаалаа хэвээр хадгалав. PDK, Ora нар эвслийн гэрээг шүүмжилж байсан бөгөөд үүнээс хойш засгийн газрыг авлигын хэрэгт буруутгаж байсан. Парламентын сонгууль 2007 оны 11-р сарын 17-нд явагдсан. Анхны дүн гарсны дараа 35 хувийн санал авахаар явсан Хашим Тачи Косовогийн Ардчилсан нам болох PDK-д ялалт байгуулж, тусгаар тогтнолоо зарлах санаатай байгаагаа мэдэгдэв. Тачи одоогийн ерөнхийлөгч Фатмир Сейдиугийн Ардчилсан Лигтэй эвсэл байгуулсан нь 22 хувийн саналтайгаар хоёрдугаарт бичигджээ. Сонгуулийн ирц ялангуяа бага байв. Серб цөөнхийн ихэнх гишүүд санал өгөхөөс татгалзжээ. === Тусгаар тогтнолоо тунхагласаны дараа === {{Main|2008 Косовогийн тусгаар тогтнолын тунхаглал|Косовогийн олон улсын статус}} [[Файл:Gebäude_der_UNMIK_NEW_BORN_SIGN_PRISTINA_KOSOVO_Giv_Owned_Image_23_August_2008.jpg|thumb|Шинэ хөшөөг 2008 оны 2-р сарын 17-ны өдөр буюу 2008 оны Косовогийн тусгаар тогтнолын тунхаглалд тэмдэглэх ёслол дээр нээлээ.]] Косово 2008 оны 2-р сарын 17-нд Сербээс тусгаар тогтнолоо зарласан. 2020 оны 3-р сарын 2-ны байдлаар НҮБ-ын 112 улс Сербээс бусад бүх хөрш орнууд Косовог хүлээн зөвшөөрөв. Гэсэн хэдий ч 15 улс Косово Бүгд Найрамдах улсыг хүлээн зөвшөөрлөө цуцлав. Тусгаар тогтнолоо тунхагласнаас хойш НҮБ-д ороогүй ч Олон улсын валютын сан, Дэлхийн банк зэрэг олон улсын байгууллагуудын гишүүн болсон. Тусгаар тогтнолоо тунхаглахыг ихээхэн эсэргүүцэж байгаа Косовогийн Серб цөөнх хариуд нь Косово, Метохияагийн хамтын нийгэмлэгийг байгуулжээ. Чуулганыг Косовогийн Ерөнхийлөгч Фатмир Сейдиу буруушааж байсан бол UNMIK уг хурал нь ноцтой асуудал биш тул үйл ажиллагааны үүрэг гүйцэтгэхгүй гэж мэдэгджээ. 2008 оны 10-р сарын 8-ны өдөр НҮБ-ын Ерөнхий Ассемблей Сербийн санал болгосноор Олон улсын шүүхээс Косовогийн тусгаар тогтнолоо тунхагласан тухай хууль ёсны асуудлаар зөвлөлдөх дүгнэлт гаргахыг хүсчээ. Косово улсыг тусгаар тогтнолоо тунхаглах нь олон улсын эрх зүйн ерөнхий зарчмуудын аль алиныг нь зөрчөөгүй, нэг талын тунхаглал гаргахыг хориглодоггүй гэж үзэж, Косовог хүлээн зөвшөөрөх эсвэл хүлээн зөвшөөрөхгүй байх шийдвэрийг биелүүлэх үүрэг бүхий зөвлөхийн дүгнэлтийг 2010 оны 7-р сарын 22-ны өдөр гаргасан. тусгаар тогтнолын тухай, олон улсын тусгай хууль тогтоомж, тухайлбал, НҮБ-ын 1244-р зүйл нь эцсийн төлөвийн явцыг тодорхойлж, үр дүнг Аюулгүй байдлын зөвлөлийн шийдвэрт тусгаагүй болно. 2013 оны 4-р сарын 19-ний өдөр хоёр улсын Засгийн газар хоорондын ойр дотно байдал нь Косово дахь серб цөөнхийг өөрийн цагдаагийн хүч, давж заалдах шатны шүүхээр байгуулахыг ЕХ-ны зуучлалаар тохиролцсон Брюсселийн тохиролцоонд хүрсний дараа болжээ. Гэрээг аль ч парламент баталж амжаагүй байна. == Улс төр == {{Main|Косовогийн улс төр}} === Засгийн газар === {{See also|Косово улсын засгийн газар}} [[Файл:Hashim_Thaçi_photo.jpg|thumb|Ерөнхийлөгч Хашим Тачи]] Косово бол олон намт парламент засагт ардчилсан бүгд найрамдах улс юм. Брюсселийн хэлэлцээр хүртэл Хойд Косово нь Сербийн байгууллагууд эсвэл Сербийн санхүүжүүлдэг зэрэгцээ байгууллагуудын мэдэлд байсан боловч үндсэн хуулиас үүдэлтэй хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүхийн байгууллагуудаар зохицуулагддаг. Хууль тогтоох чиг үүргийг УИХ, сайд нар аль алинд нь бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хэрэгжүүлдэг. Засгийн газар нь гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг бөгөөд Засгийн газрын тэргүүн, Шадар сайд, янз бүрийн яамдын сайд нараас бүрддэг. Шүүх засаглал нь Дээд шүүх ба харьяа шүүхүүд, Үндсэн хуулийн шүүх, хараат бус прокурорын байгууллагуудаас бүрдэнэ. Үндсэн хууль, хуулиар тодорхойлсон бие даасан олон байгууллагууд, мөн орон нутгийн засаг захиргаа байдаг. Энэ нь Косово бол "дэлхийн улс", шашны итгэл үнэмшлийн асуудалд төвийг сахисан улс болохыг тодорхой заажээ. Итгэл үнэмшил, ухамсар, шашин шүтэх эрх чөлөө нь шашны бие даасан байдлыг баталгаажуулж, хамгаалж байдаг. Бүх иргэд хуулийн өмнө тэгш эрхтэй бөгөөд хүйсийн тэгш байдлыг үндсэн хуулиар баталгаажуулдаг. Үндсэн хуулийн хүрээ нь сербүүдийн хувьд 120 гишүүнтэй чуулганаас доод тал нь арав, бусад цөөнхөд арав суудал өгөхөөс гадна Засгийн газарт байгаа сербүүд болон бусад цөөнхийн газруудад баталгаа гаргаж өгдөг. Ерөнхийлөгч төрийн тэргүүнээр ажиллаж, таван жил тутамд сонгогддог ард түмний эв нэгдлийг төлөөлж, парламентыг бүх гишүүдийн гуравны хоёрын олонхийн саналаар нууц санал хураалтаар төлөөлдөг. Төрийн тэргүүн үндсэндээ төлөөллийн үүрэг, эрх мэдэлтэй хөрөнгө оруулалт хийсэн. Ерөнхийлөгч хууль тогтоомжийн төслийг дахин хэлэлцүүлэхээр парламентад буцааж өгөх бүрэн эрхтэй бөгөөд гадаад харилцаа, тодорхой албан томилолтоор үүрэг гүйцэтгэдэг. Ерөнхий сайд парламентаас сонгогдсон Засгийн газрын тэргүүнээр ажилладаг. Сайд нарыг Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлж, дараа нь парламент баталдаг. Засгийн газрын тэргүүн нь нутаг дэвсгэрийн гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг. === Гадаад харилцаа ба цэргийн хүч === {{Main|Косовогийн гадаад харилцаа|Косовогийн аюулгүй байдлын хүчин}} [[Файл:Westbalkankonferenz_Wien_2015_(20303009083).jpg|thumb|Косово Европын Холбоог цаашид өргөжүүлэхтэй холбоотой дипломат санаачлагатай Берлиний үйл явцад оролцож байна.]] Косовогийн гадаад харилцааг Приштина хотод Гадаад харилцааны яамаар дамжуулан явуулдаг. 2019 оны байдлаар НҮБ-ын гишүүн 193 орны 100 нь Бүгд Найрамдах Косово улсыг хүлээн зөвшөөрөв. Европын холбооны хүрээнд 27 гишүүн 22-аас хүлээн зөвшөөрөгдсөн бөгөөд Европын ирээдүйг өргөжүүлэх боломжтой нэр дэвшигч байна. Косово нь Олон улсын валютын сан, Дэлхийн банк, Олон улсын зам ба тээврийн холбоо, Бүс нутгийн хамтын ажиллагааны зөвлөл, Европын хөгжлийн банк, Венецийн комисс, Европын хөгжлийн банк зэрэг олон улсын байгууллагуудын гишүүн юм. 2015 онд Косовогийн ЮНЕСКО-д гишүүнээр элсэх өргөдөл нь нэгдэх шаардлагатай байсан гуравны хоёрын гуравдахь саналаар буурчээ. Бараг 21 улс Косово дахь дипломат төлөөлөгчийн газраа хадгалдаг. Косово нь 24 дипломат, 28 консулын төлөөлөгчийн газартай. Албани улстай харилцаа онцгой тохиолдолд, хоёр улс ижил хэлээр ярьдаг гэж үздэг. Албани хэл бол Косовогийн албан ёсны хэл юм. Албани нь нийслэл Приштина хотод, Косово нь Тирана дахь элчин сайдын яамтай. 1992 онд Албани бол Косовагийн Бүгд Найрамдах улсыг хүлээн зөвшөөрөх санал өгсөн цорын ганц улс юм. Албани мөн 2008 оны 2-р сард Косово Бүгд Найрамдах Улсыг хүлээн зөвшөөрч байгаагаа албан ёсоор зарласан анхны улсуудын нэг байв. Дэлхийн энх тайвны индекс 2015 онд 163 орноос 69-т Косово жагсчээ. Ерөнхийлөгч цэргийн ерөнхий командлагч цолыг эзэмшдэг. 18-аас дээш насны иргэд Косовогийн аюулгүй байдлын албанд алба хаах боломжтой. Хүчний гишүүдийг хүйс, үндэс угсаагаар нь ялгаварлан гадуурхахаас хамгаалдаг. Хойд Атлантын гэрээний байгууллага (НАТО) нь 2008 онд Косовогийн хүчний ба Косовогийн хамгаалах корпусыг удирдан Косовогийн аюулгүй байдлын хүчин байгуулах бэлтгэл ажлыг эхлүүлжээ. 2014 онд Ерөнхий сайд асан Хашим Тачи үндэсний засгийн газраас 2019 онд Батлан хамгаалах яам байгуулахаар шийдвэрлэж, НАТО-гийн гишүүн орнуудын бүх стандартад нийцсэн армийг Косованы зэвсэгт хүчин болгон албан ёсоор Косованы зэвсэгт хүчин болгон өөрчлөхөөр шийдвэрлэсэн гэж мэдэгдсэн. ирээдүйд холбоонд нэгдэх болно. === Хууль === {{Main|Law of Kosovo|EULEX}} [[Файл:KP-PK_During_Kosovo_Independence_Parade.JPG|thumb|Косованы цагдаагийн газар (Policia e Kosovës) нь Косовогийн хууль сахиулах гол байгууллага юм.]] Косовогийн шүүх систем нь иргэний болон эрүүгийн байнгын харьяаллын болон засаг захиргааны шүүх, хувь хүн ба төрийн захиргааны хооронд үүссэн маргааныг хянан шийдвэрлэх шүүхүүд хооронд хуваасан иргэний эрх зүйн тогтолцоо юм. Косовогийн Үндсэн хуульд зааснаар шүүх систем нь дээд шүүх байгууллага болох Үндсэн хуулийн шүүх, хараат бус прокурорын байгууллага болох Дээд шүүхээс бүрддэг. Энэ бүгдийг Приштина хотод байрладаг Шүүхийн зөвлөл удирддаг. Косовогийн цагдаа бол улсын хэмжээнд хууль сахиулах гол байгууллага юм. 2008 онд Косово тусгаар тогтносны дараа энэ хүч засгийн газрын агентлаг болжээ. Тус агентлаг нь эрүүгийн мөрдөн байцаах, эргүүлийн үйл ажиллагаа, замын цагдаа, хилийн хяналт зэрэг цагдаагийн бараг бүх ерөнхий үүргийг гүйцэтгэдэг. Ахтисаарийн төлөвлөгөө нь Косово тусгаар тогтносныхоо дараа олон улсын хяналт шалгалтын хоёр хэлбэрийг, тухайлбал, Олон улсын иргэний алба, Төлөвлөлийн хэрэгжилтэд хяналт тавих, хууль тогтоох болон гүйцэтгэх үйл ажиллагаанд өргөн хүрээний хориг тавих эрх мэдэл, Европыг хамарна. Косовогийн Цагдаагийн болон шүүхийн тогтолцоог хөгжүүлэх зорилгоор цагдаагийн болон иргэний нөөцийг нарийвчлан байршуулах нарийн төвөгтэй үүрэг гүйцэтгэдэг Косово дахь Хууль дүрэм журмын төлөөлөгчийн газар . Тусгаар тогтнолоо тунхаглаж, дараачийн Үндсэн хуулиар эдгээр байгууллагуудад Ахтисаарийн Төлөвлөгөөд заасан эрх мэдлийг олгосон. Төлөвлөгөөг НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөл санал өгөөгүй тул ICO-ийн Косово дахь эрх зүйн байдал нь де-факто байдал болон Косовогийн хууль тогтоомжоос хамааралтай байв; түүнийг Косовог хүлээн зөвшөөрсөн гол мужуудаас бүрдсэн Олон улсын Удирдах бүлэг (ISG) удирддаг байв. Үүнийг Серб эсвэл бусад хүлээн зөвшөөрдөггүй улсууд хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөөгүй. EULEX мөн анх Сербийг эсэргүүцэж байсан боловч түүний бүрэн эрх, эрх мэдлийг 2008 оны сүүлээр Серби, НҮБ-ын Аюулгүй байдлын зөвлөл UNMIK тасралтгүй бүрэн эрхийнхээ хүрээнд, статусыг төвийг сахисан байдлаар, харин өөрийн үйл ажиллагааны бие даасан байдлаар хүлээн зөвшөөрсөн. ISG нь Косово нь Ахтисаарийн төлөвлөгөөний дагуу хүлээсэн үүргээ ихээхэн хэмжээгээр биелүүлж байгааг тогтоосны дараа ICO-ийн оршин тогтнол 2012 оны 9-р сарын 10-нд дуусгавар болсон. EULEX нь Косово ба олон улсын хуулийн дагуу оршин тогтнохоо үргэлжлүүлсээр байна; Косовогийн ерөнхийлөгч 2012 онд бүрэн эрхийнхээ хугацааг 2014 он хүртэл үргэлжлүүлэхийг албан ёсоор мэдэгдсэн. === Хүн амын цөөнх === 19-р зууны үед Балкан улсад үндсэрхэг үзэлт үүссэнээс хойш Косоварын Албаничууд ба Косоварын Сербүүдийн хоорондын харилцаа дайсагнасаар ирсэн. Югославад коммунизмын үед угсаатны албан болон сербүүд хоорондоо ихээхэн эвлэрч байгаагүй бөгөөд Титогийн үеийн социологийн судалгаагаар албанчууд болон сербүүд бие биенээ хөрш, найз нөхөд хэмээн хүлээн зөвшөөрдөггүй, цөөн хэдэн үндэстэн хоорондын гэрлэлт хийдэг байжээ. Албани, сербүүдийн хоорондын угсаатны зүй тогтол, хэвшмэл ойлголт, харилцан үл итгэх байдал хэдэн арван жилийн турш нийтлэг хэвээр байсаар ирсэн. Титогийн үе дэх хоёр бүлгийн хоорондын үл тэвчих байдал, салан тусгаарлах түвшинг социологчид Югославын Хорват, Сербийн нийгэмлэгийнхээс муу байна гэж мэдэгдсэн бөгөөд энэ нь хурцадмал байдал үүсгэж байсан боловч бие биентэйгээ илүү ойр харилцаатай байв. Косовогийн үндсэн хуулинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэдий ч Румын, Цыган, Египетийн нийгэмлэгүүд орон сууц, боловсрол, эрүүл мэнд, ажил эрхлэлт, нийгмийн халамж зэрэгт ялгаварлан гадуурхах, ялгаварлан гадуурхах зэрэг олон бэрхшээлтэй тулгарсаар байна. Косовогийн эргэн тойрон дахь олон лагерь нь цөөнхийн бүлэглэл, хамт олноос гаралтай олон мянган Дотооддоо дүрвэсэн хүмүүсийг байрлуулж байна. Ромачуудын олонх нь мөргөлдөөний үеэр сербүүдтэй талцаж байсан, Албани улсын өмчийг их хэмжээгээр хулгайлах, устгах ажилд оролцсон гэж үздэг тул цөөнхийн эрх ашгийн төлөөх олон улсын бүлэглэл Румынчууд нутгийнхаа гаднах албаничуудын дайсагналтай тулгардаг гэж мэдэгджээ. == Газар зүй == {{Main|Косово улсын газар зүй}} [[Файл:Paradise_Lost.jpg|right|thumb|Проклетиже Руговагийн ердийн ландшафт.]] Косово нь далайд гарцгүй бөгөөд Европын зүүн өмнөд хэсэгт байрлах Балкан хойгийн төвд байрладаг. Энэ нь нийт 10,887 км.кв газарт тодорхойлогддог. Косовогийн хамгийн хойд цэг нь хойд өргөргийн 43° 14 '06 "Беллоберда; хамгийн өмнөд нь 41° 56' 40" хойд өргөрөгт Restelica; хамгийн баруун цэг нь зүүн уртрагийн 20° 3 '23 ", хамгийн зүүн цэг нь Дисивожка бол 21° 44' 21" зүүн уртраг юм. Хамгийн өндөр цэг нь Велика Рудока далайн түвшнээс 2,658 метр өндөр, хамгийн нам нь Цагаан цуу 297 метр юм. [[Файл:Brod_Dragash.jpg|left|thumb|Щар уул нь Косовогийн нутаг дэвсгэрийн аравны нэгийг хамардаг.]] Косовогийн хил хязгаарын ихэнх хэсэгт уулархаг, өндөр газар нутаг давамгайлдаг. Хамгийн тод ажиглагдсан топографийн шинж чанарууд бол Проклетиже ба Хар уулс юм. Албаны Альпийн нуруу, мөн ихэвчлэн Bjeshkët e Nemuna гэгддэг нь Динарийн Альпийн геологийн үргэлжлэл юм. Албани, Монтенегро улстай хил залгаа баруун хэсгээрээ уулстай. Зүүн өмнөд хэсэг нь Хойд Македонитай хиллэдэг голын эрэг юм. Уулын нуруунаас гадна Косовогийн нутаг дэвсгэр нь ихэнхдээ хоёр том хөндий, зүүн талаараа Косово, баруун талаараа Метохижа нам талаас бүрддэг. Косовогийн усны нөөц харьцангуй бага. Косовогийн хамгийн урт голууд бол Цагаан Дрин, Өмнөд Морава, Ибар зэрэг орно. Ибарын цутгал болох Ситница бол Косовогийн нутаг дэвсгэрт бүрэн оршдог хамгийн том гол юм. Неродимка мөрөн нь Европ, Европын цорын ганц тохиолдол бөгөөд Хар тэнгис, Эгей тэнгис рүү урсдаг голын усыг усаар дүүргэдэг. === Биологийн олон янз байдал === [[Файл:Parku_Kombëtar_Bjeshkët_Nemuna_,_Liqeni_i_madh_ne_Liqenat_,_Rugove.jpg|thumb|Bjeshkët e Nemuna National Park нь ургамал, амьтны янз бүрийн зүйлийн эх нутаг юм.]] Зүүн өмнөд Европт стратегийн хувьд байрладаг Косово нь Европ, Евразийн орнуудаас төрөл зүйл авдаг. Косово хотод ой мод өргөн тархсан бөгөөд бүс нутгийн дор хаяж 39% -ийг хамардаг. Нэмж дурдахад, энэ нь Балканын холимог ой, Палеарктикийн намхан өргөн, холимог ой бүхий газрын хуурай газар юм. Косовогийн биологийн олон янз байдал нь хоёр үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн, арван нэгэн байгалийн сан, нэг зуун гурван тусгай хамгаалалттай газарт хадгалагдан оршдог. Проклетиже үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн, Хар уулын байгалийн цогцолборт газар нь Косовогийн дотор ургамал, биологийн олон янз байдлын хамгийн чухал бүс нутаг юм. Ургамал нь судасны ургамлын 1800 гаруй зүйлийг агуулдаг боловч бодит тоо нь 2500 зүйлээс илүү байна гэж тооцжээ. Олон талт байдал нь ургамал, ургамалжилтын олон янзын амьдрах орчныг бүрдүүлж буй геологи, гидрологийн цогц харилцан үйлчлэлийн үр дүн юм. Хэдийгээр Косово нь Балканы бүх гадаргуугийн ердөө 2.3 хувийг эзэлдэг боловч ургамлын хувьд Балканы ургамлын 25%, Европын ургамлын 18% орчим байдаг. Амьтны аймаг нь өргөн хүрээний зүйлээс бүрддэг. Баруун болон зүүн өмнөд уулархаг газар нь бор баавгай, линк, зэрлэг муур, чоно, үнэг, зэрлэг ямаа, бороохой, буга зэрэг хэд хэдэн ховор, нэн ховордсон зүйлийн амьдрах орчинг бүрдүүлж өгдөг. Нийт 255 зүйлийн шувуу бүртгэгдсэн бөгөөд алтан бүргэд, дорнын эзэнт бүргэд, бага хомхой махчин Косовогийн ууланд амьдардаг. === Цаг уур === {{Main|Косовогийн цаг уур}} [[Файл:Ostërvice_from_Brezovica.jpg|thumb|Брезовицкаас харагдаж байгаагаар Пашаллора цастай оргил.]] Косовогийн ихэнх газар нь газар дундын тэнгис, уулын нөлөөнд тэсвэртэй уур амьсгалтай. Уур амьсгал нь баруун хэсэгт Адриатын тэнгис, өмнөд хэсэгт Эгей тэнгис, хойд хэсэгт нь Европ тивийн хуурай газрын нөлөөнд өртдөг. Косовогийн хамгийн хүйтэн газар бол баруун болон зүүн өмнөд хэсэгт уулс, уулархаг уур амьсгалтай газар юм. Хамгийн дулаан газар нь Газар дундын тэнгисийн уур амьсгалтай, Албани улстай хиллэдэг ойролцоох өмнөд хэсэгт байдаг. Сарын дундаж температур 0°C (1-р сард) болон 22°C хооронд хэлбэлздэг (7-р сард). Жилийн дундаж хур тунадас жилд 600-10000 мм хооронд хэлбэлздэг бөгөөд жилийн туршид сайн тархдаг. Зүүн хойд зүгт, Косовогийн хөндий ба Ибарын хөндийд жилд нийтдээ 600 миллиметр хур тунадас орж, илүү их хуурайшдаг, эх газрын масс ихээр нөлөөлдөг, өвөлдөө хүйтэн, маш халуун байдаг. Баруун өмнөд хэсэгт, Метохия хотын цаг уурын газар нутагт илүү дулаан байдаг, газар хөдлөлт илүү бага, өвлийн улиралд их хэмжээний цас орно. Баруун талаараа Проклетижийн уулархаг нутаг, өмнөд хэсэгт нь Хар уулс, хойд талаараа Копаоник уулархаг уур амьсгалтай, жилд хур тунадас ихтэй намрын улиралд богино, цэнгэг, хүйтэн байдаг. Косовогийн жилийн дундаж температур 9.5°C бөгөөд хамгийн дулаан сар бол 7-р сарын дундаж температур 19.2°C, хамгийн хүйтэн нь 1-р сард −1.3°C юм. Призрен ба Истокоос бусад 1-р сард цаг уурын бусад станцууд дундаж температурыг 0°C хэмд бүртгэв. == Хүн ам == {{Main|Косовогийн хүн ам}} {{See|Косовогийн албан есны хэлүүд}} [[Файл:Population_of_Kosovo_(1921-2015).png|thumb|Косовогийн 1921 оноос 2015 он хүртэлх хүн ам.]] Статистикийн агентлагийн тодорхойлсноор Косовогийн хүн ам 2011 онд ойролцоогоор 1,740,000 байна гэж тооцоолсон байна. Төрөх үеийн дундаж наслалт 76.7 жил; Эрэгтэйчүүдэд 74.1 жил, эмэгтэйчүүдэд 79.4 жил байна. Косово нь Балканы хамгийн их хүн амаараа 11-т, дэлхийд 149-т жагсдаг. 2005 онд Өөрийгөө удирдах засгийн газрын түр орлон гүйцэтгэгч байгууллагууд Косовогийн хүн амыг 1,9-2,2 сая хооронд гэж тооцоолсон. 2009 оны ТТГ-ын дэлхийн баримт бичгийн дагуу Косовогийн хүн ам 1,804,838 хүн байна. Угсаатны найрлага нь 88% Албани, 7% Сербүүд, 5% нь Босни, Румын, Турк, Цыган, Египет- Хорватын үндэстний бүлгүүд байсан гэж мэдэгджээ. Албаничууд тоо нь тогтмол өсч байгаа нь 19-р зуунаас хойш Косовод дийлэнх хувийг эзэлж байсан байж болох ч уг бүс нутгийн түүхэн угсаатны бүрэлдэхүүн маргаантай байдаг. Косовогийн улс төрийн хил хязгаар нь Албани мужийн бүх мужид үнэмлэхүй олонхийг бүрдүүлж буй угсаатны хил заагтай бүрэн нийцдэггүй; жишээлбэл, Сербүүд Хойд Косово ба бусад хоёр хотын нутгийн ихэнх хэсгийг бүрдүүлдэг бол Косовогоос гадна Албани дийлэнх хэсэг бүхий том газар нутаг байдаг, тухайлбал өмнөд Югославын хөрш зэргэлдээ бүс нутаг: Хойд Македонийн баруун хойд хэсэг, Прешево хотод. Өмнөд Сербийн хөндий. Косово дахь угсаатны албаничууд 2008 оны мэдээгээр жилд 1.3% байдаг бөгөөд Европ дахь хүн амын өсөлтийн хамгийн хурдацтай байна. 82 жилийн хугацаанд (1921-2003) Косовогийн хүн ам анхныхаа 460% хүртэл өсчээ. Албаничууд 1931 онд Косовогийн 500,000 хүн амын 60% -ийг бүрдүүлдэг байсан бол 1991 он гэхэд Косовогийн 2 сая хүн амын 81% -д хүрчээ. 20-р зууны хоёрдугаар хагаст Косово Албаничууд төрөлтийн түвшин сербүүдээс 3 дахин их байжээ. Үүнээс гадна Косовогийн 1999 оны өмнөх серб хүн амын ихэнх нь 1999 онд угсаатны цэвэршүүлэлтийн кампанит ажил явсны дараа Серби рүү нүүсэн байв. Косовогийн хотын захиргаа нь ихэвчлэн хөдөө орон нутаг бөгөөд зөвхөн найман хотын захиргаанаас 40,000 гаруй хүн амтай. Косовогийн албан ёсны хэл нь Албани, Серб хэл бөгөөд хүрээлэнгүүд нь хоёулангийнх нь тэгш хэрэглээг хангах үүрэгтэй. Турк хэл, Босни, Румын нь хотын хэлний албан ёсны хэлний статусыг эзэмшдэг бол хэл шинжлэлийн нийгэмлэг нь хотын нийт хүн амын 5-аас доошгүй хувийг эзэлдэг. Албани хэл нь нийт хүн амын 95% нь эхний хэлээр ярьдаг бол Босни, Серб хэл нь хүн амын 1.7% ба 1.6% тус тусын хэлээр ярьдаг. Хойд Косовогийн тооллогыг бойкот хийснээс болж Босни нь Албаниас хойш хоёр дахь том хэл болжээ. Серб нь үнэн хэрэгтээ Косовогийн хоёр дахь том хэл юм. {| class="infobox" style="text-align:left; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! colspan="8" style="background:#e9e9e9; padding:0.3em; line-height:1.2em;" |Хүн амын тоогоороо томоохон хотууд (2015) |- ! rowspan="23" |<center>[[Файл:Prishtina_nga_Katedrala_1.jpg|180x180px|Pristina]]Приштина<br /></center><center>[[Файл:37_Prizreni_-_Xhamia_e_Sinan_Pashës_-_The_Sinan_Pasha_Moscue.JPG|180x180px|Prizren]]Призрен<br /></center> ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;" |Ранк ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;" |Хот ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;" |Хүн ам ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;" |Ранк ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;" |Хот ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;" |Хүн ам ! rowspan="23" |<center>[[Файл:Xhami_dhe_Kishë_Orthodokse.jpg|165x165px|Ferizaj]]Феризай<br /></center><center>[[Файл:Ndertesat_Fetare.jpg|165x165px|Gjakova]]Жякова<br /></center> |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |1 | align="left" |Приштина |204,721 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |11 | align="left" |Сува Река |59,681 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |2 | align="left" |Призрен |186,986 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |12 | align="left" |Ореховец |58,908 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |3 | align="left" |Феризай |101,174 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |13 | align="left" |Малышево |57,301 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |4 | align="left" |Печ |97,890 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |14 | align="left" |Липльян |56,643 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |5 | align="left" |Жякова |94,543 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |15 | align="left" |Скендерай |51,746 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |6 | align="left" |Подуево |83,425 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |16 | align="left" |Витине |46,742 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |7 | align="left" |Митровице |80,623 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |17 | align="left" |Дечан |41,173 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |8 | align="left" |Гжилан |80,525 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |18 | align="left" |Исток |39,604 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |9 | align="left" |Вучитрн |64,578 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |19 | align="left" |Клина |39,208 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |10 | align="left" |Глоговец |60,175 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;" |20 | align="left" |Косово тал |37,048 |- | colspan="6" style="text-align:center; background:#f5f5f5;" | |} <br /> <br /> Албани, Сербийн аль аль нь албан ёсны хэлтэй боловч хотын төрийн албан хаагчид зөвхөн тэдгээрийн аль нэгийг мэргэжлийн түвшинд ярихыг шаарддаг бөгөөд Косовогийн хэлний комиссар Славиша Младеновичийн хэлснээр 2015 оноос хойш ямар ч байгууллага нь бүх баримт бичгээ хоёуланд нь агуулаагүй болно. хэл. Хэл ашиглах тухай хууль нь Туркэд Призрен хотын захиргаанд албан ёсны хэлний статусыг өгдөг бөгөөд тэнд амьдардаг Туркийн нийгэмлэгийн хэмжээнээс үл хамаарна. == Шашин шүтлэг == {{Main|Косовогийн шашин }}{{bar box|title=Косовогийн шашин|titlebar=#ddd|left1=Шашин|right1=Хувь|float=right|bars={{bar percent|[[Ислам|Мусульман]] (ихэнх [[Суннит]])<ref>{{cite web |author1=Mughal Abdul Ghaffar |title=Muslims in Kosovo: A Socio-economic and Demographic |url=https://pdfs.semanticscholar.org/0872/7954a94b8738adab84653022f8becd295849.pdf |website=www.semanticscholar.or}}</ref>|Green|95.6}} {{bar percent|[[Христ итгэл|Христ]]|Yellow|3.7}} {{bar percent|-([[Католик]])|Yellow|2.2}} {{bar percent|-([[Үнэн алдартны шашин|Ортодокс]])|Blue|1.5}} {{bar percent|Атеизм|Blue|0.1}} {{bar percent|Өөр|Beige|0.2}}}}Итгэл үнэмшил, ухамсар, шашин шүтэх эрх чөлөөг Косовогийн үндсэн хуулинд тодорхой тусгасан болно. Косовогийн нийгэм нь маш нууцлаг бөгөөд Өмнөд Европт нэгдүгээрт, дэлхийд есдүгээрт, шашин шүтлэг, атеизмд тэсвэр тэвчээрийн хувьд адил тэгш байрлалд ордог. 2011 оны тооллогоор Косовогийн хүн амын 95.6% нь Лалын шашинтай, 3.7% нь Христэд итгэгчид, түүний дотор Ромын Католикчууд 2.2%, Дорнод Ортодокс 1.5% байсан гэж үздэг. Үлдсэн 0.3% нь шашин шүтлэггүй эсвэл өөр шашинтай, эсвэл зохих хариулт өгөөгүй гэж мэдээлсэн. Протестантууд засгийн газраас Косово дахь шашны бүлэглэл гэж хүлээн зөвшөөрөгдсөн ч тооллогод оролцоогүй. Ислам бол Косовод хамгийн өргөн дэлгэрсэн шашин бөгөөд Дундад зууны үед Османчууд анх нэвтрүүлж байжээ. Өнөөдөр Косово нь Европ дахь мусульман шашинтнуудын хамгийн өндөр хувийг Турк улс эзэлдэг. Косовогийн Лалын шашинтнуудын дийлэнх нь угсаатны албанчууд, туркууд, славянууд, тэдгээрийн дотор Горани, Босниакууд байдаг. Христийн шашин нь Косово дахь урт, тасралтгүй түүхтэй бөгөөд Ромын бүс нутагт дайрч байсан түүхтэй. Дундад зууны эхэн ба сүүлчээр Балкан хойг бүхэлдээ Ромчууд, дараа нь Византийн Эзэнт гүрнүүд христжүүлсэн байсан. Ромын Католик Сүмийг дагагчид бол дорнод Ортодокс сүмийг дагадаг үндэстний сербүүд байдаг албаничууд юм. 2008 онд Косовогийн протестант евангелийн сүмийн протестант пастор Артур Красничи 1985 оноос хойш "15,000 орчим" Косово Албаничууд протестантизмд шилжсэн гэж мэдэгджээ. Косово дахь Албани Лалын болон Ромын Католик шашны бүлгүүдийн хоорондын харилцаа сайн гэж тооцогддог боловч эдгээр хоёр нийгэмлэг Сербийн Ортодокс нийгэмлэгтэй цөөн буюу огт холбоогүй байдаг. Ерөнхийдөө Косовогийн Албаничууд угсаагаа шашинаар нь биш шашинаар нь тодорхойлдог бол шашин нь Косовогийн Славуудын дунд өвөрмөц онцлог шинж чанарыг тусгасан байдаг. == Эдийн засаг == {{main|Косовогийн эдийн засаг}} {{see|Косовогийн аж үйлдвэр}} [[Файл:Kosovo-lignite.jpg|right|thumb|Косово нь дэлхийд лигнитийн нөөцөөр 5-рт ордог.]] Косовогийн эдийн засаг бол шилжилтийн эдийн засаг юм. Энэ нь улс төрийн үймээн самууны үр дүнд, дараах Югославын дайн, Сербийн Косовогийн ажилчдыг халсан, тэр үед Сербид тавьсан олон улсын хориг арга хэмжээнүүдийг авчээ. Гадаадын тусламж буурсан хэдий ч тусгаар тогтнолоо тунхагласнаас хойш ДНБ нь өссөн байна. Энэ нь 2007-2008 оны санхүүгийн хямрал ба Европын дараагийн өрийн хямралтай холбоотой байсан. Нэмж хэлэхэд инфляцийн түвшин доогуур байсан. Эдийн засгийн ихэнх хөгжил худалдаа, жижиглэн худалдаа, барилгын салбарт өрнөсөн. Косово нь диаспора, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт, бусад хөрөнгийн урсгалаас ихээхэн хамааралтай байдаг. Косовогийн худалдааны хамгийн том түншүүд бол Албани, Итали, Швейцарь, Хятад, Герман, Турк юм. Евро бол түүний албан ёсны валют юм. Косовогийн Засгийн газар Хорват, Босни, Герцеговина, Албани, Хойд Македонтой чөлөөт худалдааны хэлэлцээрт гарын үсэг зурав. Косово бол CEFTA-ийн гишүүн бөгөөд UNMIK-тэй тохиролцсон бөгөөд Европын холбооны бусад орнуудтай чөлөөт худалдаа эрхэлдэг. Хоёрдогч салбар нь ДНБ-ий 22.60 хувийг эзэлж, 2009 онд нийт 800,000 ажилчинтай байв. Энэхүү зогсонги байдлын хэд хэдэн шалтгаан бий. 1999 онд дараалсан ажил мэргэжил, улс төрийн үймээн самуун, дайн хүртэл. Цахилгаан эрчим хүчний салбарыг хөгжлийн хамгийн их боломжит салбаруудын нэг гэж үздэг. Косово нь хар тугалга, цайр, мөнгө, никель, кобальт, зэс, төмөр, боксит зэрэг томоохон нөөцтэй. Тус улс дэлхийн хамгийн том лигнитийн нөөцөөр 5-рт, Европт 3-р байрт ордог. Уурхай, ашигт малтмалын газар, Дэлхийн банк Косово улсад 2005 онд 13.5 тэрбум еврогийн ашигт малтмал олборлосон гэж тооцоолжээ. [[Файл:Rahovec_Grapes_and_Wine.JPG|thumb|Ораховак хөндийн усан үзэм]] Анхан шатны салбар нь жижиг, дунд хэмжээний гэр бүлийн эзэмшлийн тараасан нэгжид суурилдаг. Улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 53% нь хөдөө аж ахуйн газар, 41% нь ой, ойн аж ахуй, 6% нь бусад хүмүүс байдаг. Тариалангийн газрыг ихэвчлэн эрдэнэ шиш, буудай, бэлчээр, нуга, усан үзмийн талбайд ашигладаг. Энэ нь ой аж ахуйн салбарыг оруулаад ДНБ-ий бараг 35% -д хувь нэмэр оруулдаг. Дарсыг түүхэндээ Косовод үйлдвэрлэж байжээ. Дарсны үйлдвэрлэл амжилттай явагдаж, дайны дараа хөгжиж байв. Косовогийн дарсны үйлдвэрлэлийн гол зүрх нь олон сая литр дарс үйлдвэрлэдэг Ораховак хотод байдаг. Дарсны үйлдвэрлэлийн "алдартнуудын өдрүүдэд" усан үзэм 9000 га талбайд усан үзмийн тариалангийн талбайгаас ургуулж, хувийн болон нийтийн өмчлөлд хувааж Косовогийн баруун өмнөд, баруун хэсэгт тархжээ. Төрийн өмчит дарс үйлдвэрлэх дөрвөн байгууламж нь "дарсны үйлдвэрүүд" шиг төдийлөн байсангүй. Зөвхөн усан үзмийн талбайн 36 орчим хувийг эзэмшдэг Rahovec байгууламж нь жилд 50 орчим сая литр хүчин чадалтай байв. Дарсны үйлдвэрлэлийн дийлэнх хувийг экспортод гаргах зорилготой байв. 1989 онд оргил үедээ Раховец байгууламжаас экспорт 40 сая литр байсан бөгөөд гол төлөв Германы зах зээлд тараагдсан байв. === Аялал жуулчлал === {{Main|Косовогийн аялал жуулчлал}} [[Файл:Brezovica_run.jpg|thumb|Brezovica цанын бааз нь Косовогийн өвлийн аялал жуулчлалын хамгийн алдартай газар юм.]] Косовогийн байгалийн үнэ цэнэ нь аялал жуулчлалын чанарын нөөцийг илэрхийлдэг. Косовогийн аялал жуулчлалын боломжийн талаархи тайлбар нь Зүүн өмнөд Европын Балкан хойгийн төв хэсэгт байрладаг газарзүйн байршилтай нягт холбоотой юм. Косово нь Төв ба Өмнөд Европ, Адриатын тэнгис ба Хар тэнгисийн хоорондох холбоосын үүргийг гүйцэтгэдэг. Косовогийн баруун ба зүүн өмнөд уулархаг нутаг нь өвлийн аялал жуулчлалын маш том боломжуудтай. Цанаар гулгах нь Браровицагийн өвлийн амралтын газарт, Хар уулын дунд явагддаг. Косово нь ерөнхийдөө өндөр уул, нуур, хавцал, эгц хадны формаци, гол зэрэг янз бүрийн топографийн шинж чанараараа баялаг юм. Приштина нисэх онгоцны буудал (60 км), Скопье олон улсын нисэх онгоцны буудал (70 км)-тэй ойрхон Брезовицка цанын бааз нь олон улсын жуулчдын очих боломжтой газар юм. Бусад томоохон үзэсгэлэнт газрууд нь нийслэл Приштина, Призрен, Печ, Гжакова зэрэг түүхэн хотууд төдийгүй Феризаж, Гжилан зэрэг орно. Нью-Йорк Таймс сонин Косовог 2011 онд зочлох 41 газрын жагсаалтад оруулсан байна. === Тээвэр === {{main|Косовогийн тээвэр}} {{further|Косовогийн авто зам}} [[Файл:Prishtina_International_Airport_"Adem_Jashari"_Limak_Kosovo.jpg|link=Файл:Prishtina_International_Airport_%22Adem_Jashari%22_Limak_Kosovo.jpg|right|thumb|Приштина олон улсын нисэх онгоцны буудал (PRN) нь жилд 2.1 сая гаруй зорчигч хүлээн авдаг.]] Одоогийн байдлаар Косовод хоёр гол хурдны зам байдаг: R7 нь Косовогыг Албани улстай холбосон. Элиз Хан дахь Македонийн хилтэй Пристинатай холбосон R6. Шинэ R7.1 авто замын барилгын ажил 2017 онд эхэлсэн. R7 хурдны зам Косовог Албани улсын Адриатын эрэг дагуу Дурресттэй холбодог. Приштинагаас Мердаре хүртэлх Европын маршрутын E80 үлдсэн хэсэг нь хийгдэж дуусмагц Сербийн Нишийн ойролцоох Европын чиглэлийн X (E75) хурдны замаар одоогийн Европын маршрут E80 хурдны замаар Косовог холбоно. R6 авто замын ажил одоо хийгдэж байна. E65-ийн нэг хэсгийг бүрдүүлж, энэ нь тус бүс нутагт баригдсан хоёр дахь авто зам бөгөөд энэ нь нийслэл Пристинаг Хойд Македоны хилтэй Элез Хантай холбосон бөгөөд Скопье хотоос 20 км зайтай оршдог. Автозамын барилгын ажил 2014 онд эхэлсэн бөгөөд 2018 онд дуусах гэж байна. Косово улс нь Гжакова нисэх онгоцны буудал, Приштина олон улсын нисэх онгоцны буудалтай. Гжакова нисэх онгоцны буудлыг Косовогийн дайны дараа Косовогийн хүчнийхэн (KFOR) барьсан бөгөөд хөдөө аж ахуйн зориулалтаар ашиглаж байсан одоо ашиглаж байгаа нисэх онгоцны буудлын хажууд баригдсан бөгөөд голдуу цэргийн болон хүмүүнлэгийн нислэгт ашиглагджээ. Орон нутгийн болон үндэсний засгийн газар Гжакова нисэх онгоцны буудлыг иргэний болон худалдааны нисэх онгоцны буудал болгох зорилгоор төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд ашиглахаар санал болгохоор төлөвлөж байна. Приштина олон улсын нисэх онгоцны буудал нь Приштина хотоос баруун өмнө зүгт байрладаг. Энэ бол Косовогийн олон улсын нисэх онгоцны буудал, Косово руу нисэх онгоцны зорчигчдын цорын ганц нэвтрэх боомт юм. == Дэд бүтэц == === Эрүүл мэнд === {{main|Косово улсын эрүүл мэндийн систем|l1=Health in Kosovo}} Урьд нь Косовогийн орчин үеийн эрүүл мэндийн тогтолцоог хөгжүүлэх боломж хязгаарлагдмал байв. 1990 оны ДНБ бага байсан нь байдлыг улам дордуулав. Гэсэн хэдий ч Приштина Их Сургуульд Анагаах ухааны факультет байгуулагдсан нь эрүүл мэндийн салбарт мэдэгдэхүйц хөгжлийг тэмдэглэжээ. Үүнийг дагаад янз бүрийн эрүүл мэндийн эмнэлгүүдийг ажиллуулж мэргэжлийн ур чадварыг дээшлүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлсэн. Эдүгээ нөхцөл байдал өөрчлөгдөж, Косовогийн эрүүл мэндийн тогтолцоог анхан шатны, хоёрдогч болон дээд түвшний эрүүл мэндийн гурван салбар болгон зохион байгуулав. Приштина дахь эрүүл мэндийн анхан шатны тусламжийг арван гурван өрхийн анагаах ухааны төв, арван таван түргэн тусламжийн эмнэлэгт зохион байгуулдаг. Хоёрдогч эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг бүсийн долоон эмнэлэгт төвлөрсөн байдлаар хийдэг. Приштина ямар ч бүсийн эмнэлэг байдаггүй бөгөөд Косовогийн Их сургуулийн клиникийн төвийг эрүүл мэндийн үйлчилгээнд ашигладаг. Косовогийн Их Сургуулийн Клиникийн төв нь 642 эмч ажилладаг арван хоёр эмнэлэгт эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлдэг. Бага түвшинд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх байруудад хүрч чадахгүй байгаа хэд хэдэн эмзэг бүлгийн хүмүүст гэрийн үйлчилгээ үзүүлдэг. Косовогийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ нь одоо өвчтөний аюулгүй байдал, чанарын хяналт, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээнд чиглэгдэж байна. === Боловсрол === {{see also|Косово улсын боловсролын систем}} [[Файл:Academy_of_Sciences_and_Arts_of_Kosovo_February_2013.jpg|thumb|Приштина хотын Шинжлэх ухаан, урлагийн академи. Хүндэт гишүүдийн дунд Албани-Америкийн Нобелийн шагналт Ферид Мурад, Албани Ромын Католик гэлэнмаа ээж Тереза нар багтана.]] Бага, дунд, дээд боловсролыг Боловсролын яам хариуцдаг. Боловсрол нь үндсэн болон дунд боловсрол, дээд боловсрол гэсэн хоёр үндсэн үе шаттайгаар явагддаг. Бага, дунд боловсролыг дөрвөн үе шатанд хуваадаг: сургуулийн өмнөх боловсрол, бага, дунд боловсрол, дээд боловсрол, тусгай боловсрол. Сургуулийн өмнөх боловсрол нь нэгээс таван насны хүүхдүүдэд зориулагдсан болно. Бага, дунд боловсрол нь хүн бүрт заавал байх ёстой. Үүнийг спорт заал, мэргэжлийн сургуулиуд олгодог бөгөөд Албани, Серб, Босни, Турк, Хорват хэлээр хичээллэдэг Косово дахь хүлээн зөвшөөрөгдсөн цөөнхүүдийн хэлээр үзэх боломжтой. Эхний үе шат (бага боловсрол) нь нэгээс тав хүртэлх анги, хоёрдугаар үе шат (бага дунд боловсрол) нь зургаагаас ес хүртэлх ангиудад багтдаг. Гурав дахь үе шат (дээд боловсрол) нь ерөнхий боловсролоос гадна мэргэжлийн өөр боловсролоос бүрддэг. Энэ нь дөрвөн жил үргэлжилнэ. Гэсэн хэдий ч сурагчдад их, дээд сургуульд суралцах өргөдөл гаргах боломжийг санал болгодог. Боловсролын яамны мэдээлснээр ерөнхий боловсрол эзэмших боломжгүй хүүхдүүд тусгай боловсрол (тавдугаар үе шат) авах боломжтой байна. Дээд боловсролыг их дээд сургууль болон бусад дээд боловсролын байгууллагуудад авах боломжтой. Эдгээр боловсролын байгууллагууд бакалавр, магистр, докторын зэрэгт суралцах боломжийг олгодог. Оюутнууд бүрэн цагийн болон хэсэгчилсэн хичээлийг сонгох боломжтой. == Соёл урлаг == {{Main|Culture of Kosovo}} === Хоол === {{main|Косовогийн хоолны урлаг}} [[Файл:Ushqim_Tradicional_Flija.JPG|right|thumb|Фила бол Косовогийн Албанийн уламжлалт хоолны хамгийн дуртай хоол юм.]] Косово хоол нь олонхи хүн амын албан ёсны гарал үүсэлтэй албани, серб гаралтай байдаг. Албани, Осман, Румын, Славян соёлын уулзвар дээр байрладаг Косово нь хоол хийх уламжлал, арга барилаа хадгалан, өөрсдийн хоолоо баяжуулжээ. Зул сарын баяр, Христийн амилалтын баярын болон Улаан өндөгний баяр, Рамадан зэрэг шашны баяраар хоол хүнс нь Косовогийн ард иргэдийн нийгмийн амьдралд чухал бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Баярын өдрүүдэд Баклава, Локум, Халва нарыг үндэстэн ястан, соёлын төрлөөс үл хамааран Косово, Балканы хооронд бараг бүх айлд бэлддэг уламжлалтай. Магадгүй Косованы хоолны хамгийн алдартай, уламжлалт жишээ бол Флиа, Пит зэрэг олон төрлийн хүнсний ногоо, жимсний хадгалалт, зөгийн бал, тараг зэрэг хоолоор үйлчилдэг. Флиа нь олон давхаргат крпээс бүрддэг. Косовогийн хоолны хоолонд давс, улаан, хар чинжүү, ургамал зэрэг олон төрлийн шинэхэн жимс, ногоо, өвс ногоо ордог. [241] , шашин шүтлэгтэй холбоотойгоор шашны хувьд уламжлалт мах гэж тооцогддог үхрийн мах, кебаб. Албани маягийн уулын цай эсвэл Орос, Турк маягийн хар цай зэрэг цай нь Косово даяар өргөн хэрэглэгддэг ундаа бөгөөд ялангуяа кафе, ресторан эсвэл гэртээ үйлчилдэг. Косово кофены соёл нь орчин үеийн нийгмийн томоохон хэсэг юм. === Спорт === {{main|Sport in Kosovo}} [[Файл:Memli_Krasniqi_meeting_Majlinda_Kelmendi_(cropped2).JPG|right|thumb|Жүдочин Мажлинда Келменди, Олимп, Дэлхийн болон Европын аварга.]] Спорт бол Косовогийн нийгэм, соёлын чухал бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Косовогийн хамгийн алдартай спорт бол хөл бөмбөг, сагсан бөмбөг, жүдо, бокс, гар бөмбөг, гар бөмбөг юм. Косовогийн олимпийн хороо 2014 онд Олон улсын олимпийн хорооны бүрэн эрхт гишүүн болжээ. Энэ нь 2015 онд Азербайжанд болсон Европын наадамд, 2019 онд Минск хотод болох Европын наадамд, 2016 онд Бразилийн зуны олимпод оролцсон юм. Косово дахь хамгийн алдартай спорт бол хөлбөмбөг юм. 1922 онд КФ Веллазними, ФК Приштина зэрэг Косовогийн анхны клубууд байгуулагджээ. Хүйтэн дайны эрин үед 1945 оноос 1991 он хүртэл хуучин Югослав улсад хөлбөмбөг маш хурдацтай хөгжиж 1946 онд Косовогийн Холбоо Югославын Холбооны охин компани болж байгуулагдсан. Приштина энэ хугацаанд улсын хамгийн амжилттай клуб байсан бөгөөд Югославын нэгдүгээр лигт таван жилийг өнгөрөөж, 1987-88 оны Югославын цомын тэмцээний хагас шигшээд шалгарч байжээ. 1999 онд Косовогийн дайн эхэлсний дараа Косовогийн албан ёсны лигийн тогтолцоо болжээ. [[Файл:Bersant_Celina_20160221_(cropped).jpg|right|thumb|Берсант Селина Призрен хотод Албани эцэг эхийн хүүхэд болж төрсөн бөгөөд тэрээр Свансеа сити Уэльсийн клубт тоглодог.]] Косовогийн гурван хөлбөмбөгчин - Милутин Шошкич, Фахрудин Жусуфи, Владимир Дуркович нар нь 1960 оны зуны олимпоос алтан медаль, 1960 оны Европын аварга шалгаруулах тэмцээний мөнгөн медаль хүртсэн Югославын шигшээ багийн бүрэлдэхүүнд багтжээ. Косовар гаралтай хаалгач Стеван Стоянович 1991 онд Европын цомын финалд Ред Стар Белградыг хожиж Европын цомын тэмцээнд түрүүлсэн анхны хаалгач болжээ. 2010 оны байдлаар Европын шилдэг багуудад тоглож байсан Албани гаралтай Косоваро тоглогчдын тоо нэмэгдсэн байна. Эдгээрт Марсель, Сандерланд, Албани улсын шигшээ багийг удирдаж байсан Лорик Кана нар багтжээ; Вест Хэм Юнайтед, Удинезе, Швейцарийн шигшээ багт тоглосон Валон Бехрами; Хердан Шакири 2018-19 УЕФА Аваргуудын лигийн Ливерпуль багтай тоглож, Швейцарьт олон улсад тоглосон ба Манчестер Юнайтедаас карьераа эхлүүлсэн, одоогоор Бельгийг төлөөлж буй Аднан Жанузай. Сагсан бөмбөг бол Косовод алдартай спорт юм. Анхны аварга шалгаруулах тэмцээн 1991 онд найман багийн оролцоотойгоор зохиогдсон. Косовогийн сагсан бөмбөгийн холболтыг 2015 оны 3-р сарын 13-нд FIBA-ийн бүрэн эрхт гишүүнээр хүлээн зөвшөөрөв. [247] Косово улсад төрсөн Югослав, Сербийн шигшээ багт амжилттай тоглож байсан Зүфер Авдижа, Марко Симонович, Дежан Мусли нар багтсан бөгөөд зарим нь ФИБА Косовог хүлээн зөвшөөрөөгүй ч Сербийн төлөө өрсөлдөж байна. Жүдо Мажлинда Келменди 2013, 2014 онд дэлхийн аварга болж, 2014 онд Европын аварга болсон. 2016 оны зуны Олимпийн үеэр Келменди алтан медаль хүртсэн анхны чимэглэсэн Косовагийн тамирчин болж, томоохон спортын тэмцээнд Косовогийн анхны алтан медалийг хүртжээ. Нора Гжакова 2015 онд Европын анхны наадамд Косовогийн анхны медалиа хүртэж 57 кг-ийн жинд хүрэл медаль хүртсэн. 2019 онд болох Европын хоёр дахь наадамд Келменди алтан медаль, Гжакова мөнгөн медаль, Лориана Кука хүрэл медаль хүртжээ. === Дуу хөгжим === {{main|Косовогийн дуу}} {{multiple image|align=right|total_width=230|image1=Rita Ora (cropped).jpg|width1=900|height1=|image2=Rona_Nishliu.JPG|width2=645|height2=|footer=Рита Ора нь Приштинад Косовод төрсөн. Rona Nishliu 5-р байраа дуусгасан Албани Евровижион 2012 тэмцээнд оролцов. 2012 Евровижион дууны тэмцээнд оролцов.}}Косово дахь хөгжим олон янзын байдаг ч жинхэнэ Албани, Сербийн хөгжим оршсоор байна. Албани хөгжим нь Чифтели дууг ашигладаг гэдгээрээ онцлог юм. Сонгодог хөгжмийг Косовод сайн мэддэг бөгөөд хэд хэдэн хөгжмийн сургууль, их дээд сургуулиудад заадаг ажээ. [[Файл:Lahuta_QKVF.jpg|left|thumb|Лахута нь Албаничууд туульс, Хилийн дайчид Албани дууг дуулахад ашигладаг.]] Өмнө нь Косово ба Умард Албани дахь баатарлаг яруу найргуудыг лахута дээр дуулдаг байсан ба дараа нь илүү уян хатан чифтелиа ашигласан бөгөөд энэ нь хоёр уян, нэг нь аялгуу, нөгөө нь дррон гэсэн үг юм. Косован ардын аман зохиол нь өвөрмөц, өвөрмөц хэв маягаа хадгалсаар ирсэн боловч Османы эзэнт гүрний бараг 500 жилийн түүхтэй байсан тул Косованы хөгжимд турк хөгжим нөлөөлдөг. Археологийн судалгаанууд энэхүү уламжлал нь хэдэн настай байсан ба Балкан дахь бусад уламжлалт хөгжимтэй хэрхэн зэрэгцэн хөгжсөн тухай өгүүлдэг. МЭӨ 5-р зуунаас хойш хөгжмийн зэмсэг бүхий дуучдын чулуун дээрх зураг шиг олон үндэс олдсон. Орчин үеийн хөгжмийн уран бүтээлчид Рита Ора, Дуа Липа, Эра Истрефи нар бүгд Албани гаралтай бөгөөд тэдний хөгжмийн нэр хүндэд олон улсын түвшинд хүрч чадсан юм. Призренээс өргөнөөр танигдсан хөгжимчин бол гитарчин Петрит Чеку бөгөөд олон улсын хэд хэдэн шагналын эзэн юм. Косовогийн Сербийн хөгжим нь Балканы өргөн дэлгэр уламжлалын нэг хэсэг болох өөрийн өвөрмөц дуу хоолой, барууны болон туркийн янз бүрийн нөлөөнд нийцсэн уламжлалт хөгжмийг толилуулж байна. Косовогоос ирсэн серб дуунууд хөгжмийн зохиолч Стеван Мокранжакийн 12-р дууны хэлхээнд урам зориг өгсөн юм. Косовогийн Сербийн ихэнх хөгжмийг сүмийн хөгжим давамгайлж, туульс яруу найргийн дуунууд эзэлж байжээ. Сербийн үндэсний багаж Гуслийг Косовод бас ашигладаг. Виктория бол 1982 онд Аскагийн нэг хэсэг болсон Евровижион дууны тэмцээнд Югославыг төлөөлсөн цорын ганц уран бүтээлч юм. Дуучин Рона Нишлюу 2012 оны Евровижион дууны тэмцээнд 5-р байр эзэлсэн бол Линдита 2017 онд Албани улсыг төлөөлж оролцсон. Косовогийн Сербийн хэд хэдэн дуучид оролцсон байна. Евровидение дууны тэмцээний Сербийн үндэсний шалгаруулалт. Невена Божовичи Сербийг Хүүхдийн евровижион дууны тэмцээнд, хоёр удаа Евровижион дууны тэмцээнд оролцож, анх 2013 онд Moje 3-ийн гишүүнээр, 2019 онд бие даасан жүжигчнээр оролцов. === Архитектур === {{Main|Косовогийн архитектур|Косовогийн хөшөө дурсгал}} [[Файл:Prishtina_and_the_great_Hamam.jpg|right|thumb|Приштины Их Хамам нь 15-р зуунд баригдсан бөгөөд Приштина дахь Эзэн хааны сүмийн нэг хэсэг байв.]] Косовогийн архитектур нь Неолит, Хүрэл ба Дундад зууны үеийн түүхтэй. Энэ нь өнөөг хүртэл оршин тогтносон бүтцүүдээс нотлогдож, янз бүрийн соёл иргэншил, шашин шүтлэг оршин тогтноход нөлөөлсөн. Косово нь 13, 14-р зууны үеийн олон сүм хийд, сүм хийдийн Сербийн Ортодокс өв уламжлалыг төлөөлдөг. Османы үеийн архитектурын өв нь 15, 16, 17-р зууны үеийн сүм хийд, хамамуудыг агуулдаг. Бусад түүхэн архитектурын барилга байгууламжуудад 18-19-р зууны үеийн колла, түүнчлэн хэд хэдэн гүүр, хотын төв, цайз орно. Зарим олон тооны байшингийн барилгыг өөрсдийнх нь хувьд чухал гэж үздэггүй ч хамтдаа барьж авсан нь ихээхэн сонирхол татдаг. Косово дахь 1999 оны мөргөлдөөний үеэр энэ өвийг төлөөлж байсан олон барилга нурж, эвдэрчээ. Дукагжини мужид дор хаяж 500 кулла халдлагад өртсөн бөгөөд тэдний ихэнх нь устгасан эсвэл өөрөөр гэмтсэн байна. 2004 онд ЮНЕСКО Високи Дечанийн хийдийг дэлхийн нийтийн өвийн дурсгалт газар хэмээн бүртгэв. Хоёр жилийн дараа, гэрчлэх газрыг цуврал нэр дэвшүүлэх байдлаар өргөжүүлж, өөр гурван шашны дурсгалыг багтаасан болно: Пе патриархат, манай Лжевишийн хатагтай, Косово дахь Дундад зууны үеийн дурсгалт нэрээр Грачаница хийд. Энэ нь Сербийн Ортодоксын дөрвөн сүм ба хийдээс бүрдэх бөгөөд энэ нь зүүн Ортодокс Византийн болон баруун Романескийн сүм хийдийн палеологийн сэргэн мандалтын хэв маягийг бий болгодог. Энэхүү бүтээн байгуулалтыг Дундад зууны Сербийн хамгийн чухал гүрэн болох Неманжич гүрний гишүүд байгуулсан юм. Эдгээр дурсгалууд нь ялангуяа 2004 оны үндэстний хүчирхийллийн үеэр халдлагад өртжээ. Энэ бүс нутаг дахь улс төрийн тогтворгүй байдлаас үүдэн менежмент, хадгалалтад бэрхшээл учирсны улмаас 2006 онд уг үл хөдлөх хөрөнгийг Аюулгүй байдлын жагсаалтад бүртгэжээ. === Урлаг === Косованы урлаг олон жилийн туршид мэдэгддэггүй байсан тул дэглэмээс болж олон уран бүтээлчид урлагийнхаа галерейд урлагийн бүтээлээ харуулах боломжгүй байсан тул өөр хувилбар хайж, тэр байтугай асуудлыг өөр өөрийнхөөрөө авч үзэхээр шийдсэн байдаг. гар. 1990 он хүртэл Косовогийн уран зураачид дэлхийн олон нэр хүндтэй төвд урлагийн бүтээлээ дэлгэн үзүүлсэн. Урлагт өөрийн өвөрмөц хандлагыг бий болгосон нөхцөл байдлыг харгалзан тэднийг ялгаж, өвөрмөц байдлаар харуулсан тул тэднийг өндөр үнэлж, үнэлсэн. 1979 оны 2-р сард Косовагийн үндэсний уран зургийн галерей байгуулагдсан. Энэ нь Косово дахь дүрслэх урлагийн хамгийн дээд байгууллага болжээ. Энэ нь Косовогийн хамгийн нэр хүндтэй уран бүтээлчдийн нэг Муслим Мултикигийн нэрээр нэрлэгдсэн юм. Ангжел Бериша, Масар Кака, Тахир Эмра, Абдулла Гергури, Хисни Красничи, Нимон Локаж, Азиз Нимани, Рамадан Рамадани, Эсат Валла, Лендита Зекирая нар бол Косовод төрсөн цөөн хэдэн Албани зураадын нэг юм. === Кино урлаг === {{main|Косовогийн кино урлаг}} [[Файл:Kino-Kalaja.jpg|thumb|Призрен дэх Докуфест]] Косовогийн кино үйлдвэрлэл нь 1970-аад оноос эхэлсэн. 1969 онд Косовогийн парламент Косовафильмыг кино үйлдвэрлэх, түгээх, үзүүлэх улсын институцийг байгуулжээ. Үүний анхны найруулагч нь жүжигчин Абдуррахман Шала, дараа нь зохиолч, яруу найрагч Азем Шкрели байв. Түүний удирдлаган дор хамгийн их амжилттай кино хийсэн. Косовафильмын дараагийн захирлууд нь Ххевар Корраж, Экрем Криезу, Гани Мехметаж нар байв. Арван долоон уран сайхны кино, олон богино хэмжээний кино, баримтат кино гаргасны дараа уг байгууллагыг 1990 онд Сербийн эрх баригчид татан авч татан буулгасан. Косовафильм нь 1999 оны 6-р сард Югославыг бүс нутгаас гарсны дараа сэргээн босгосон бөгөөд Косово хотод кино үйлдвэрийг сэргээхээр хичээн ажиллаж байна. [[Файл:Odissea_Bekim_Fehmiu.jpg|left|thumb|Беким Феммиу нь Хүйтэн дайны үед Холливудад од болсон анхны Зүүн Европын жүжигчин байв]] Олон улсын баримтат болон богино хэмжээний кино наадам нь Косово дахь хамгийн том кино арга хэмжээ юм. Тус наадам нь олон улсын болон бүс нутгийн олон уран бүтээлчдийг татдаг Призрен хотод наймдугаар сард зохион байгуулагддаг. Жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулагддаг энэхүү наадамд кинонуудыг өдөрт хоёр удаа нээлттэй гурван театрт, мөн ердийн хоёр театрт үздэг. Энэхүү наадам нь уран сайхны киноноос бусад нь шөнийн турш дэлгэцнээ гарснаас хойш алдартай билээ. Наадмын хүрээнд янз бүрийн арга хэмжээнүүд зохиогддог: семинар, DokuPhoto үзэсгэлэн, зуслангийн газар, концерт зэрэг нь хотыг бүхэлд нь сэтгэл татам газар болгон хувиргадаг. 2010 онд Докуфест нь олон улсын шилдэг 25 баримтат киноны нэгээр шалгарч байжээ. Косовогоос гаралтай Албани гаралтай олон улсын жүжигчид бол Арта Доброши, Жеймс Бибери, Фарук Беголли, Беким Феммиу нар юм. Приштина олон улсын кино наадам нь Косовогийн Приштина хотод жил бүр уламжлал болгон зохиогддог хамгийн том кино наадам бөгөөд энэ нь Балкан бүс нутаг болон түүнээс цааш олон улсын нэр хүнд бүхий олон улсын кино урлагийн бүтээлүүдийг үздэг бөгөөд Косовогийн кино үйлдвэрт олны анхаарлыг татдаг. Шок кино 88 дахь Академийн шагнал гардуулах ёслолын үеэр Шилдэг Live Action богино хэмжээний кино академийн шагналд нэр дэвшсэн. Косовогийн дайны үеэр болсон бодит үйл явдлуудаас сэдэвлэсэн уг киног Оскарт нэр дэвшсэн найруулагч Жэйми Донужью бичсэн бөгөөд найруулсан. Шокийн борлуулагч нь Ouat Media бөгөөд сошиал медиа кампанит ажлыг Team Albbanans удирдан явуулдаг. === Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл === {{main|Косовогийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл}} 2008 оны Хэвлэлийн эрх чөлөөний индексийн тайланд Косово 58-р байранд орсон бол 2016 онд 90-р байранд оржээ. Хэвлэл мэдээлэл нь радио, телевиз, сонин, интернетийн вэбсайт гэх мэт олон төрлийн мэдээллийн хэрэгслүүдээс бүрддэг. Ихэнх хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл сурталчилгаа, захиалгаас амьд үлддэг. IREX-ийн мэдээлснээр 92 радио, 22 телевизийн суваг байдаг. === Амралтын өдрүүд === {| class="wikitable" !Огноо !Монгол нэр !Нутгийн нэр !Тэмдэглэл |- |1 сарын 1 |Шинэ жилийн баяр |Viti i Ri | |- |1 сарын 7 |Зул сарын баяр |Krishtlindjet Ortodokse (''Pravoslavni Božić'') |Үнэн алдартан |- |2 сарын 17 |Тусгаар тогтнолын баяр |Dita e Pavarësisë |17-02-2008 |- |4 сарын 9 |Үндсэн хуулийн өдөр |Dita e Kushtetutës | |- |Жил бүр өөр |Улаан өндөгний баяр |Pashkët Katolike (''Katolički Uskrs'') |Католик |- |Жил бүр өөр |Улаан өндөгний баяр |Pashkët Ortodokse (''Pravoslani Uskrs'') |Үнэн алдартан |- |5 сарын 1 |[[Хөдөлмөрчдийн эв санааны нэгдлийн өдөр|Олон улсын ажилчдын өдөр]] |Dita Ndërkombëtare e Punës | |- |5 сарын 9 |Европын өдөр |Dita e Europës | |- |Жил бүр өөр |[[Ийд ал-Фит]] |Bajrami i Madh (''Fitër Bajrami'') |Ислам |- |Жил бүр өөр |[[Ийд ал-Адха]] |Bajrami i Vogël (''Kurban Bajrami'') |Ислам |- |12 сарын 25 |Зул сарын баяр |Krishtlindjet Katolike (''Katolicki Božić'') |Католик |} == Эшлэл == <references />{{Европын улс орон}} [[Ангилал:Косово| ]] [[Ангилал:Далайд гарцгүй орон]] [[Ангилал:Европын орон]] [[Ангилал:Хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй улс]] 4fb48lnbmxkjlko0zh9fx284ab94kwm Манжийн эсрэг монголчуудын тэмцэл 0 40821 706370 702519 2022-07-26T16:21:33Z Бмхүн 59031 /* Монголын бусад овог */ wikitext text/x-wiki [[Файл:Монгол 17-р зуунд.jpg|300px|thumb|Манжуурын тэлэлт]] [[17-р зуун]]д [[Айсингиоро]] овгийн [[Нурхач]] [[зүрчид]]ийг нэгтгэн 1616 онд [[Хожуу Алтан улс ]], [[манж]]аар [[Амага айшин гүрүн улс]]ыг байгуулж [[хаан]] хэмээгдэх үеэс эхэлжээ. Тэрээр 2 жилийн дараа [[“долоон өшил гомдол”]] гээчийг зарлан [[хятад]]ын [[Мин улс]]ын холбоо харъяанд байх бусад жүрчин аймгуудтай хэдэн удаагийн амжилттай байлдаанаар [[Ляодун]]гийг эзэлж 1625 онд [[Мүгдэн]]г эзлэн [[нийслэл]] хэмээн зарлажээ. Ингэснээр тэрээр [[эдийн засаг]] [[хүн хүчний нөөц]]өөр хүчирхэгжин [[Монгол]]той шууд хиллэн харилцах болжээ. Тэр үед [[Монголчууд]] хэдий тархай бутархай ч бүс нутагтаа хүчирхэг улс төр цэргийн байгуулалтай байв. Нурхайч Монголчуудыг Мингийн эсрэг холбоотноо болгох бодлогыг амжилттай хэгэгжүүлэн язгууртнуудаа монголтой [[худ ураг]] болгон дээр дурдсанчлан монгол бичгийг авч хэрэглэсэн байна. 1624 онд [[зүүн монгол]]ын [[Харчин]], [[Дөрвөд]], [[Жалайд]], [[Горлос]] аймгууд манжид дагаар оров. Үүнийг Монголын сүүлчийн нэр төдий [[бага хаан]] [[Лигдэн]] тэргүүтэй [[ноёд язгууртнууд]] эсэргүүцэн манжтай байлдсан боловч төдий л амжилт олоогүй юм. 1626 онд [[Найман]], [[Бааран]], [[Онниуд]], [[Горлос]] аймгууд манжид дагав. == Сүүлчийн хаан Лигдэн нас барав == 1630 онд [[Хорчин]], [[Түмэд]], [[Юншээбүү]], [[Ордос]], [[Авга (овог)|Авга]] зэрэг аймгууд, 1631 онд манж нар [[Харчин]], [[Асуд]], [[Найман]], [[Жаруд]], аймгуудтай нийлэн түүний эсрэг байлдан 1632 онд [[Цахар]]т цөмрөн Лигдэний цэргийг цохижээ. XVII зууны эхэн болоход Лигдэн Монголын их хааны сууринд сууж бусад аймгуудын талаар засаг захиргаагаа бэхжүүлж, бүх Монголыг нэгтгэн захирахын төлөө зүтгэх болжээ. Энэ үед Лигдэн “Цахар хаан” гэж нэрлэгдэх болсон нь түүний эрх нөлөө суларсныг харуулдаг. Лигдэн нэг талаар Монголыг нэгтгэн захирах бодлого явуулж, нөгөө талаар тухайн үед шинээр мандсан Хожуу Алтан улстай зөрчилдөн тэмцэлдэх болов. Лигдэн өөрөөс нь урван тэрсэлж Хожуу Алтан улсад дагаар орсон Хорчин гэх мэт монгол аймгууд болон Хожуу Алтан улсын эсрэг тэмцсэн билээ. Эцсийн дүнд Хожуу Алтан улсын Хунтайж Лигдэн хааныг өөрийн биеэр дайлаар ирсэнд 1634 онд Лигдэн Хөх нуурын зүг ухарч яваад өвчнөөр нас барав. Лигдэн [[Хөх нуур]]т зугтан ирж [[халх]]ын [[Цогт хунтайж]]ийг хүлээх зуураа 1634 онд тэнгэрт хальжээ. Түүний хатад балчир хөвгүүнийг нь авч Хожуу Алтан улсад дагаар орсон бөгөөд удалгүй 1635 онд Лигдэний ширээ залгамжлах хунтайж Эжэй хонгор Хожуу Алтан улсын цэрэгт буун өгчээ. Хожуу Алтан улсын Хунтайж түүнд охиноо гэргий болгон өгч хүргэнээ болгов. == Монголын бусад овог == [[Файл:Loss of Mongolian statehood.gif|thumb|Монголын төрт ёс алдагдсан (1634-1758)]] 1646 онд [[Сөнөд]]ийн [[Тэнгис]] хэмээгч манжийг эсэргүүцэн босч [[албат иргэд]]ээ аван халхад нүүж ирэн удаах он нь халхын ноёд Тэнгисийг өмгөөлөн манжтай тэмцэж байв. [[Oйрад Монгол]] [[Галдан хаан]]ы [[засаглал]] дор хүчирхэгжин “[[Зүүнгарын хаант улс]]” хэмээгдсэн [[ойрад монгол]] 1640 оны [[“Дөчин дөрвөн хоёрын их цааз”]]-ыг зөрчин халх ойрад хоёр монгол 1673-74 онуудад хоорондоо дайтаж эвдрэлцэх болов. Галдан бошогт хаан 1676 -86 онуудад бүх ойрадыг нэгтгээд зогссонгүй [[Хөх нуур]], [[дорнод Тургестан]], [[Хами]], [[Турфан]], [[Кашгар]], [[Яркенд]], [[Сайрам хот]], [[Ферганы хөндий]], [[Бухар]], [[Самарканд хот]]ууд руу довтлон эзэлжээ. Үүний зэрэгцээ манж болон [[орос]]той худалдаа хийж байв. Тэрээр 1687 онд [[цэргийн хүчээр халхыг нэгтгэх оролдлого]] хийсэн нь амжилтанд хүрээгүй юм. [[Халх ойрдын дайн]]д халхууд ялагдан зугтаж [[Чуулалт хаалган]] хүрч буудалсан болон манжийн цэргийн хүчин [[Улхын гол]]д Галдантай байлдсан нь 1690 оны явдал болно. 1691 онд [[Долоннуурын чуулган]]д халхын 4 аймгийн ноёд [[Манж чин улс]]ад дагаар оров. 1696 онд манж халхын цэрэг Галданг [[Тэрэлжийн зуун модон]]д байлдан цохижээ. 1697 онд Ойрдын хаанаар [[Цэвээнравдан]] тодорч Галдан бошогт хаан тэнгэрт халивай. 1755 онд Монголын тусгаар тогтнолын сүүлчийн голомт ойрад түмэн маань дотоодын зөрчлийн улмаас манж нарт эзлэгдэн алж хядуулах, нутаг заагдан цөлөгдөх, зугтан одох зэргээр таран бутарчээ.1755-1758 онуудад [[хотгойд]]ын [[Чингүнжав]], [[хойд]]ын [[Амарсанаа]] нар [[халх ойрадын бослог]]ыг эхлүүлж манжийн эсрэг тэмцсэн боловч нэгдмэл удирдлагагүй алаг цоог гарсан бослого тэмцлүүд санасан үр дүнд хүрээгүй билээ. 1745 онд манж нар [[Монголчуудын угийн бичиг]], [[түүх]]ийг [[Бээжин]]д хэвлэх нэрээр хураан авч устгаж эхэлсэн (магадгүй [[нууц товчоо]] ч байсан эсэхийг хэн мэдлээ) ба 1753 онд [[Дөрвөд аймаг]] манжийн захиргаанд орж,1755 онд Ойрад эзлэгдэн талуулж, 1757-1758 онд олон [[эх оронч]] Монголчууд хордуулагдан болон цаацлагдан хороолгуулж, [[шашны тэргүүн]]ийг [[Түвд]]ээс тодруулах болсон, халх ойрад дайны хөл татвар дайчилгаанд туйлдан доройтсон зэргээс үүдэн [[Тэнгэрийн тэтгэсний он]] жилүүд Монголд хүндээр туссан гэх бүрэн үндэстэй билээ. 1853 онд [[Баруун Түмэд]]эд [[Найман сумын тэмцэл]] өрнөжээ. 1858 онд [[Үүшин хошууны дугуйлан]]гууд үүсч, 1891 он гартал идэвхитэй байв. 1859 онд [[Зуу-Уд]], [[Зост]]од [[Манжийн эсрэг 1859 оны Зуу-Уд, Зостын бослого|манжийн эсрэг бослого]] гарчээ. 1863-1864 онд [[Манжийн эсрэг 1863-64 оны Зүүн Түмэд, Зостын бослого|Зост]], [[Манжийн эсрэг 1863-64 оны Зүүн Түмэд, Зостын бослого|Зүүн Түмэд]]эд, 1864 онд [[Манжийн эсрэг 1864 оны Харчингийн бослого|Харчин]]д бослого гарав. 1866 онд [[Ордос]]т [[дугуйлангийн хөдөлгөө]]н эрчимжиж, [[зэвсэгт тэмцэл]] ч гарав. 1868 онд [[Байлингаагийн бослого]] гарлаа. 1870 онд Өвөр Монголд хаа сайгүй [[Манжийн эсрэг эсэргүүцэл]] өрнөв. 1873 онд [[Далай лам]] Манжаас нэлээд тусгаар байдалтай болсон нь Монголд нөлөөлөл үзүүллээ. 1877 онд [[Цагаан малгайтны бослого|Цагаан малгайтны (лалууд) бослог]]ыг дарахад монголчуудаас хүн хүч дайчлав. 1880 онд Халхад [[Цэрэг Онолтын Улиастайн бослого|Онолтын цэргийн бослого]] гарав. 1881 онд [[орос]]ууд [[Тува]]д онцгой эрхтэй болсон бол, 1883 онд тувачууд үүнийг эсэргүүцэн [[Алтан Майдарын бослого|Алтан Майдарын бослог]]ыг дэгдээлээ. 1889 онд [[Жирэм чуулган]]д [[Жирэмын чуулганы бослого|бослого]] дэгдэв. 1891 онд аймшигт тэсрэлт болов. Улаан малгайтны урвалгаан, Хятад тариачин Ян Ей Чуаний самуун, [[Жиньдандаогийн хядлага|Жиньдандаогийн үймээн]] гэж янз бүрээр нэрлэгдэх, монголчуудын түүхэнд учирсан хамгийн том [[гэноцид]]үүдийн нэг тохиов. [[Хятад|Нангиад]] нар “Монгол хүнийг нь алж, газрыг нь булаая!” гэж уулгалан, Чин улсын засагтай сүлбээцэлдэн [[Зостын чуулган]]д (Одоо Улаанхад), Харчин гурван хошуунд 48 өдөрт 150 мянган монголчуудыг хяджээ! Монгол оронд 1870 онд [[Их хүрээ]]нд [[манжийг эсэргүүцсэн ардын хөдөлгөөн]], 1880 онд [[ард]] [[Онолт]]ийн удирдлагаар [[Цэрэг Онолтын Улиастайн бослого|Улиастайн цэргийн бослого]], [[Ордосын дугуйлан]], 1900 онд [[Улиастай]]д [[Улиастайн 1900 оны монгол цэргийн бослого|манжийн эсрэг монгол цэргийн бослого]], 1906 онд Их хүрээнд [[Их Хүрээний лам нарын 1906 оны хятадын эсрэг хөдөлгөөн|хятадын мөнгө хүүлэгч худалдаачдын эсрэг ардын хөдөлгөөн]] зэрэг бослого хөдөлгөөнүүд гарч байв. Монголд том ноёд лам нарын удирдлагаар [[үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн]] эрчимтэй өрнөн 1910 онд Их хүрээнд [[Их Хүрээний лам нарын 1910 оны хятадын эсрэг хөдөлгөөн|манжийн эсрэг ардын хөдөлгөөн]] гарч бүх нийтийн дэмжлэгийг хүлээн Хүрээний [[Сандо амбан]], [[Улиастайн жанжин]] нарыг хөөж 1911 оны 12 сард [[Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс]]ыг байгуулан [[Богд хаан|Богд Жавзандамба хутагт]]ыг хаанаар өргөмжлөн олноо тунхаглав. Манжийн эсрэг тэмцэл гагц халх төдийгүй нийт Монголыг хамарч байсны нэг нь [[Барга хошуу]]ны [[Дамдинсүрэн]]гийн удирдсан [[Баргын манжийн эсрэг бослого|манжийн эсрэг ардын тэмцэл]] болно. Тэрээр [[Богд Хаант Монгол Улс]]ын [[төр]]д зүтгэж [[Манлайбаатар Дамдинсүрэн|Манлай баатар]] [[цол]]тойгоор [[Хатанбаатар Магсаржав]]ын хамт 1912 онд [[Ховд]]оос [[Ховдыг чөлөөлөх байлдаан|манжийн цэргийг хөөсн]]өөр Монголын 150- 200 орчим жил манжаас хараат байсан байдлыг эцэс болгосон билээ. ==Ном зүй== *Манжийн эрхшээлд байсан үеийн Монголын төр, эрх зүйн сэтгэлгээний хөгжил *Б. Сумъяабаатар, „[[Манж]]ийг сөрж хэлмэгдсэн [[Чингис]]ийн удмынхан", 2019.09.13, "Монголын 1911 оны Үндэсний хувьсгал ба хошой Чин Ван [[Минжиддоржийн Ханддорж|М. Ханддорж]]" сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурлын илтгэл, [http://maral-books.net/wp-content/uploads/2019/09/Khanddorj.pdf] [[Ангилал:Манжийн үеийн Монгол|тэмцэл]] [[Ангилал:Монгол үндэстэн| ]] [[Ангилал:17-р зууны Монголын түүх]] [[Ангилал:18-р зууны Монголын түүх]] [[Ангилал:19-р зууны Монголын түүх]] [[Ангилал:20-р зууны Монголын түүх]] 45j3grjdqeh3vexj2lnrh4jc5bwho2s 706371 706370 2022-07-26T16:23:15Z Бмхүн 59031 wikitext text/x-wiki [[Файл:Монгол 17-р зуунд.jpg|300px|thumb|Манжуурын тэлэлт]] [[17-р зуун]]д [[Айсингиоро]] овгийн [[Нурхач]] [[зүрчид]]ийг нэгтгэн 1616 онд [[Хожуу Алтан улс ]], [[манж]]аар [[Амага айшин гүрүн улс]]ыг байгуулж [[хаан]] хэмээгдэх үеэс эхэлжээ. Тэрээр 2 жилийн дараа [[“долоон өшил гомдол”]] гээчийг зарлан [[хятад]]ын [[Мин улс]]ын холбоо харъяанд байх бусад жүрчин аймгуудтай хэдэн удаагийн амжилттай байлдаанаар [[Ляодун]]гийг эзэлж 1625 онд [[Мүгдэн]]г эзлэн [[нийслэл]] хэмээн зарлажээ. Ингэснээр тэрээр [[эдийн засаг]] [[хүн хүчний нөөц]]өөр хүчирхэгжин [[Монгол]]той шууд хиллэн харилцах болжээ. Тэр үед [[Монголчууд]] хэдий тархай бутархай ч бүс нутагтаа хүчирхэг улс төр цэргийн байгуулалтай байв. Нурхайч Монголчуудыг Мингийн эсрэг холбоотноо болгох бодлогыг амжилттай хэгэгжүүлэн язгууртнуудаа монголтой [[худ ураг]] болгон дээр дурдсанчлан монгол бичгийг авч хэрэглэсэн байна. 1624 онд [[зүүн монгол]]ын [[Харчин]], [[Дөрвөд]], [[Жалайд]], [[Горлос]] аймгууд манжид дагаар оров. Үүнийг Монголын сүүлчийн нэр төдий [[бага хаан]] [[Лигдэн]] тэргүүтэй [[ноёд язгууртнууд]] эсэргүүцэн манжтай байлдсан боловч төдий л амжилт олоогүй юм. 1626 онд [[Найман]], [[Бааран]], [[Онниуд]], [[Горлос]] аймгууд манжид дагав. == Сүүлчийн хаан Лигдэн нас барав == 1630 онд [[Хорчин]], [[Түмэд]], [[Юншээбүү]], [[Ордос]], [[Авга (овог)|Авга]] зэрэг аймгууд, 1631 онд манж нар [[Харчин]], [[Асуд]], [[Найман]], [[Жаруд]], аймгуудтай нийлэн түүний эсрэг байлдан 1632 онд [[Цахар]]т цөмрөн Лигдэний цэргийг цохижээ. XVII зууны эхэн болоход Лигдэн Монголын их хааны сууринд сууж бусад аймгуудын талаар засаг захиргаагаа бэхжүүлж, бүх Монголыг нэгтгэн захирахын төлөө зүтгэх болжээ. Энэ үед Лигдэн “Цахар хаан” гэж нэрлэгдэх болсон нь түүний эрх нөлөө суларсныг харуулдаг. Лигдэн нэг талаар Монголыг нэгтгэн захирах бодлого явуулж, нөгөө талаар тухайн үед шинээр мандсан Хожуу Алтан улстай зөрчилдөн тэмцэлдэх болов. Лигдэн өөрөөс нь урван тэрсэлж Хожуу Алтан улсад дагаар орсон Хорчин гэх мэт монгол аймгууд болон Хожуу Алтан улсын эсрэг тэмцсэн билээ. Эцсийн дүнд Хожуу Алтан улсын Хунтайж Лигдэн хааныг өөрийн биеэр дайлаар ирсэнд 1634 онд Лигдэн Хөх нуурын зүг ухарч яваад өвчнөөр нас барав. Лигдэн [[Хөх нуур]]т зугтан ирж [[халх]]ын [[Цогт хунтайж]]ийг хүлээх зуураа 1634 онд тэнгэрт хальжээ. Түүний хатад балчир хөвгүүнийг нь авч Хожуу Алтан улсад дагаар орсон бөгөөд удалгүй 1635 онд Лигдэний ширээ залгамжлах хунтайж Эжэй хонгор Хожуу Алтан улсын цэрэгт буун өгчээ. Хожуу Алтан улсын Хунтайж түүнд охиноо гэргий болгон өгч хүргэнээ болгов. == Монголын бусад овог == [[Файл:Loss of Mongolian statehood.gif|300px|thumb|Монголын төрт ёс алдагдсан (1634-1758)]] 1646 онд [[Сөнөд]]ийн [[Тэнгис]] хэмээгч манжийг эсэргүүцэн босч [[албат иргэд]]ээ аван халхад нүүж ирэн удаах он нь халхын ноёд Тэнгисийг өмгөөлөн манжтай тэмцэж байв. [[Oйрад Монгол]] [[Галдан хаан]]ы [[засаглал]] дор хүчирхэгжин “[[Зүүнгарын хаант улс]]” хэмээгдсэн [[ойрад монгол]] 1640 оны [[“Дөчин дөрвөн хоёрын их цааз”]]-ыг зөрчин халх ойрад хоёр монгол 1673-74 онуудад хоорондоо дайтаж эвдрэлцэх болов. Галдан бошогт хаан 1676 -86 онуудад бүх ойрадыг нэгтгээд зогссонгүй [[Хөх нуур]], [[дорнод Тургестан]], [[Хами]], [[Турфан]], [[Кашгар]], [[Яркенд]], [[Сайрам хот]], [[Ферганы хөндий]], [[Бухар]], [[Самарканд хот]]ууд руу довтлон эзэлжээ. Үүний зэрэгцээ манж болон [[орос]]той худалдаа хийж байв. Тэрээр 1687 онд [[цэргийн хүчээр халхыг нэгтгэх оролдлого]] хийсэн нь амжилтанд хүрээгүй юм. [[Халх ойрдын дайн]]д халхууд ялагдан зугтаж [[Чуулалт хаалган]] хүрч буудалсан болон манжийн цэргийн хүчин [[Улхын гол]]д Галдантай байлдсан нь 1690 оны явдал болно. 1691 онд [[Долоннуурын чуулган]]д халхын 4 аймгийн ноёд [[Манж чин улс]]ад дагаар оров. 1696 онд манж халхын цэрэг Галданг [[Тэрэлжийн зуун модон]]д байлдан цохижээ. 1697 онд Ойрдын хаанаар [[Цэвээнравдан]] тодорч Галдан бошогт хаан тэнгэрт халивай. 1755 онд Монголын тусгаар тогтнолын сүүлчийн голомт ойрад түмэн маань дотоодын зөрчлийн улмаас манж нарт эзлэгдэн алж хядуулах, нутаг заагдан цөлөгдөх, зугтан одох зэргээр таран бутарчээ.1755-1758 онуудад [[хотгойд]]ын [[Чингүнжав]], [[хойд]]ын [[Амарсанаа]] нар [[халх ойрадын бослог]]ыг эхлүүлж манжийн эсрэг тэмцсэн боловч нэгдмэл удирдлагагүй алаг цоог гарсан бослого тэмцлүүд санасан үр дүнд хүрээгүй билээ. 1745 онд манж нар [[Монголчуудын угийн бичиг]], [[түүх]]ийг [[Бээжин]]д хэвлэх нэрээр хураан авч устгаж эхэлсэн (магадгүй [[нууц товчоо]] ч байсан эсэхийг хэн мэдлээ) ба 1753 онд [[Дөрвөд аймаг]] манжийн захиргаанд орж,1755 онд Ойрад эзлэгдэн талуулж, 1757-1758 онд олон [[эх оронч]] Монголчууд хордуулагдан болон цаацлагдан хороолгуулж, [[шашны тэргүүн]]ийг [[Түвд]]ээс тодруулах болсон, халх ойрад дайны хөл татвар дайчилгаанд туйлдан доройтсон зэргээс үүдэн [[Тэнгэрийн тэтгэсний он]] жилүүд Монголд хүндээр туссан гэх бүрэн үндэстэй билээ. 1853 онд [[Баруун Түмэд]]эд [[Найман сумын тэмцэл]] өрнөжээ. 1858 онд [[Үүшин хошууны дугуйлан]]гууд үүсч, 1891 он гартал идэвхитэй байв. 1859 онд [[Зуу-Уд]], [[Зост]]од [[Манжийн эсрэг 1859 оны Зуу-Уд, Зостын бослого|манжийн эсрэг бослого]] гарчээ. 1863-1864 онд [[Манжийн эсрэг 1863-64 оны Зүүн Түмэд, Зостын бослого|Зост]], [[Манжийн эсрэг 1863-64 оны Зүүн Түмэд, Зостын бослого|Зүүн Түмэд]]эд, 1864 онд [[Манжийн эсрэг 1864 оны Харчингийн бослого|Харчин]]д бослого гарав. 1866 онд [[Ордос]]т [[дугуйлангийн хөдөлгөө]]н эрчимжиж, [[зэвсэгт тэмцэл]] ч гарав. 1868 онд [[Байлингаагийн бослого]] гарлаа. 1870 онд Өвөр Монголд хаа сайгүй [[Манжийн эсрэг эсэргүүцэл]] өрнөв. 1873 онд [[Далай лам]] Манжаас нэлээд тусгаар байдалтай болсон нь Монголд нөлөөлөл үзүүллээ. 1877 онд [[Цагаан малгайтны бослого|Цагаан малгайтны (лалууд) бослог]]ыг дарахад монголчуудаас хүн хүч дайчлав. 1880 онд Халхад [[Цэрэг Онолтын Улиастайн бослого|Онолтын цэргийн бослого]] гарав. 1881 онд [[орос]]ууд [[Тува]]д онцгой эрхтэй болсон бол, 1883 онд тувачууд үүнийг эсэргүүцэн [[Алтан Майдарын бослого|Алтан Майдарын бослог]]ыг дэгдээлээ. 1889 онд [[Жирэм чуулган]]д [[Жирэмын чуулганы бослого|бослого]] дэгдэв. 1891 онд аймшигт тэсрэлт болов. Улаан малгайтны урвалгаан, Хятад тариачин Ян Ей Чуаний самуун, [[Жиньдандаогийн хядлага|Жиньдандаогийн үймээн]] гэж янз бүрээр нэрлэгдэх, монголчуудын түүхэнд учирсан хамгийн том [[гэноцид]]үүдийн нэг тохиов. [[Хятад|Нангиад]] нар “Монгол хүнийг нь алж, газрыг нь булаая!” гэж уулгалан, Чин улсын засагтай сүлбээцэлдэн [[Зостын чуулган]]д (Одоо Улаанхад), Харчин гурван хошуунд 48 өдөрт 150 мянган монголчуудыг хяджээ! Монгол оронд 1870 онд [[Их хүрээ]]нд [[манжийг эсэргүүцсэн ардын хөдөлгөөн]], 1880 онд [[ард]] [[Онолт]]ийн удирдлагаар [[Цэрэг Онолтын Улиастайн бослого|Улиастайн цэргийн бослого]], [[Ордосын дугуйлан]], 1900 онд [[Улиастай]]д [[Улиастайн 1900 оны монгол цэргийн бослого|манжийн эсрэг монгол цэргийн бослого]], 1906 онд Их хүрээнд [[Их Хүрээний лам нарын 1906 оны хятадын эсрэг хөдөлгөөн|хятадын мөнгө хүүлэгч худалдаачдын эсрэг ардын хөдөлгөөн]] зэрэг бослого хөдөлгөөнүүд гарч байв. Монголд том ноёд лам нарын удирдлагаар [[үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн]] эрчимтэй өрнөн 1910 онд Их хүрээнд [[Их Хүрээний лам нарын 1910 оны хятадын эсрэг хөдөлгөөн|манжийн эсрэг ардын хөдөлгөөн]] гарч бүх нийтийн дэмжлэгийг хүлээн Хүрээний [[Сандо амбан]], [[Улиастайн жанжин]] нарыг хөөж 1911 оны 12 сард [[Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс]]ыг байгуулан [[Богд хаан|Богд Жавзандамба хутагт]]ыг хаанаар өргөмжлөн олноо тунхаглав. Манжийн эсрэг тэмцэл гагц халх төдийгүй нийт Монголыг хамарч байсны нэг нь [[Барга хошуу]]ны [[Дамдинсүрэн]]гийн удирдсан [[Баргын манжийн эсрэг бослого|манжийн эсрэг ардын тэмцэл]] болно. Тэрээр [[Богд Хаант Монгол Улс]]ын [[төр]]д зүтгэж [[Манлайбаатар Дамдинсүрэн|Манлай баатар]] [[цол]]тойгоор [[Хатанбаатар Магсаржав]]ын хамт 1912 онд [[Ховд]]оос [[Ховдыг чөлөөлөх байлдаан|манжийн цэргийг хөөсн]]өөр Монголын 150- 200 орчим жил манжаас хараат байсан байдлыг эцэс болгосон билээ. ==Ном зүй== *Манжийн эрхшээлд байсан үеийн Монголын төр, эрх зүйн сэтгэлгээний хөгжил *Б. Сумъяабаатар, „[[Манж]]ийг сөрж хэлмэгдсэн [[Чингис]]ийн удмынхан", 2019.09.13, "Монголын 1911 оны Үндэсний хувьсгал ба хошой Чин Ван [[Минжиддоржийн Ханддорж|М. Ханддорж]]" сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурлын илтгэл, [http://maral-books.net/wp-content/uploads/2019/09/Khanddorj.pdf] [[Ангилал:Манжийн үеийн Монгол|тэмцэл]] [[Ангилал:Монгол үндэстэн| ]] [[Ангилал:17-р зууны Монголын түүх]] [[Ангилал:18-р зууны Монголын түүх]] [[Ангилал:19-р зууны Монголын түүх]] [[Ангилал:20-р зууны Монголын түүх]] siqnx6y3vo6448phoiipwakd4qabokp Очирын Дашдэлэг 0 47145 706369 669935 2022-07-26T16:14:09Z Булаг 57426 Дашдэлэг wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Очирын Дашдэлэг | image = Ochiriin Dashdeleg.jpg | caption = | birth_year = [[1896]] он | birth_place = [[Монгол улс]]ын [[Сэлэнгэ]] аймгийн [[Хушаат сум]] | death = {{death date and age2|1977|07|23|1896|1|1|mf=y}} | nationality = [[Монгол үндэстэн]] |citizenship = {{flag|Монгол}} | occupation = Зураач | agent = | alma_mater = | spouseэхнэр = | children = }} '''Очирын Дашдэлэг''' [[БНМАУ]]-ын [[Ардын Жүжигчин|Ардын жүжигчин]], хөгжимчин. ==Намтар== '''''Очирын Дашдэлэг''''' ''1896 онд төржээ. Тэрээр одоогийн Сэлэнгэ аймгийн төвөөс зүүн тийш орших Алтанбулагийн ойролцоо, “Улаан бургас” хэмээх газар ядуу ард Очирын гэр бүлд мэндэлжээ. Түүний ээж Баяр дуу хууранд дуртай нэгэн байсан учир О.Дашдэлэг 7 настайгаасаа эхлэн ээжийнхээ авч өгсөн бага гарын шанз хөгжмөөр тоглож сурчээ. 1920 оны үед Дашдэлэг Нийслэл хүрээнд ирж суурьшсан ба энэ үед тэр шанз, ёочин, хуучир, лимбэ хөгжим тоглодог болсон байлаа. Удалгүй тэрээр Хүрээний хөгжимчидтэй танилцаж, хамтран хөгжимдөх болжээ. Тэр бол Д.Ишдулам, Б.Алтангэрэл, С.Түвдэн, Д.Түдэв нарын зэрэг манай алдартай хөгжимчид байсан юм. О.Дашдэлэг ардын хувьсгалын анхны жилүүдээс эхлэн шинэ засаг төрийн суртал ухуулгын ажилд идэвхийлэн оролцохдоо дуулж, хөгжимдөж авьяас билгээ хөгжүүлж байв. Ардын дуу, хөгжмөөр голчлон хөгжимдөж, дуулж сурсан тэрээр цаг үеийн шаардлагаар бусдад зааж сургах ажлыг мөн эхлүүлсэн байна. 1930-д онд Улсын төв театр байгуулагдахад О.Дашдэлэг хөгжимчнөөр ажиллав. Тэр 1930-1940-д оны үед Б.Ефремов, Берлин-Печникова, Б.Смирнов нарын зэрэг орос багш нараар ноот заалгасан нь түүний уран бүтээлийн замналд шинэ үеийг нээж өгсөн байна. О.Дашдэлэг нь 50 гаруй жил шинэ цагийн монголын хөгжмийн урлагийн тайзнаа амьдрахдаа олондоо алдартай шавь нарыг төрүүлж байсан юм. С.Гончигсумлаа, Б.Дамдинсүрэн, Г.Жамьян, Базаррагчаа, Мядагбадам, Ж.Чулуун, Дашдулам гээд түүний шавь нар монголынхоо хөгжмийн урлагийг хүний дайтай авч явж, дэлхийд сурталчилж байсан гавьяатай билээ. БНМАУ-ын Ардын жүжигчин цолыг 1948 онд хүртжээ.  '' ==Алдартнуудын Багш== 1930 онд Улсын Төв театр байгуулагдахад тэрээр хөгжимчнөөр орж, Зөвлөлтийн мэргэжилтнүүдээр нот заалгаж манай урлагийн тайзнаа 50-иад жил хөгжимдөхдөө олон арван шавь нарыг төрүүлсэн гавьяатан билээ. Түүний шавь нар [[Билэгийн Дамдинсүрэн|Б.Дамдинсүрэн]], [[Гомбодоржийн Жамъян|Г.Жамъян]], [[Сэмбийн Гончигсумлаа|С.Гончигсумлаа]], С.Базаррагчаа, С.Мядагбадам, [[Жамъянгийн Чулуун|Ж.Чулуун]], [[Цогийн Дашдулам|Ц.Дашдулам]] зэрэг алдар цуутнууд. ==Гавьяа Шагнал== О.Дашдэлэгийн гавъяа зүтгэлийг өндрөөр үнэлж * 1935 онд БНМАУ-ын анхны [[Гавьяат Жүжигчин|Алдарт гавъяат хөгжимчин]] /1935-07-28.№05/, * 1948 онд БНМАУ-ын [[Ардын Жүжигчин]] цолоор шагнажээ. {{DEFAULTSORT:Дашдэлэг, Очирын}} [[Ангилал:Монгол улсын ардын зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Ардын Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Гавьяат Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1896 онд төрсөн]] [[Ангилал:1977 онд өнгөрсөн]] j2hqhyimeihtvvu7z8i9piwx0ontnhs Амин мөр 0 67420 706377 540953 2022-07-27T08:13:25Z B.munkhbayar 6189 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Кино | нэр = Амин мөр | зураг = | зургийн хэмжээ = | зургийн тайлбар = | найруулагч = [[Гомбожавын Жигжидсүрэн|Г.Жигжидсүрэн]] | продюсер = | зохиолч = [[Сорогдогийн Баярсайхан|С.Баярсайхан]] | тайлбарлагч = | жүжигчин = [[Жигжидсүрэнгийн Батбаатар|Ж.Батбаатар]] <br /> [[Пүрэвдоржийн Цэрэндагва|П.Цэрэндагва]] <br /> [[Борхүүгийн Гэрэлмаа|Б.Гэрэлмаа]] | хөгжим = [[Нацагийн Жанцанноров|Н.Жанцанноров]] | зураглаач = [[Жамбалын Асалбай|Ж.Асалбай]] | эвлүүлэг = Б.Дашдулам <br /> С.Алтанцэцэг | студи = Монгол кино үйлдвэр | компани = | нээлт = 1991 он | хугацаа = 75 [[Минут|мин]] | улс = {{flag|Монгол}} | хэл = [[Монгол хэл|Монгол]] | төсөв = | орлого = | өмнөх = | дараах = }} «''' Амин мөр '''» — [[1991 он]]д бүтсэн [[Монгол улс|Монголын]] [[уран сайхны кино]]. == Агуулга == Говийн ганц айл. Гэр сахиж үлдсэн ганц бие залуу бүсгүйг тэднийд ирж хоносон Эвлэлийн хорооны дарга хүчиндсэнээс Анхаа хүү төрсөн нь хэлгүй ажээ. Тэрбээр эмээтэйгээ амьдардаг байв. Нэгэн өдөр хайртай эмээ нь тэнгэрт хальснаас хойш хүйтэн сэтгэлт хойт эцгийн гар харж тэр айлын бүх хүнд хүчир ажлыг бяцхан биеэрээ үүрэх болов. Удалгүй дүүтэй болж, улам ихээр шоовдорлогдсон Анхаа хүү төрөлх гэрээ орхин өөрийг нь тосон хүлээж буй хязгааргүй ертөнцийн гүн рүү зугтана. Амин мөр болсон алаг үрийнхээ хойноос эх нь нулимс асгаруулан элсэн манхан өөд авирсаар… Энэхүү кино нь “Мөхлийн ирмэгт” цуврал киноны гурав дахь бүтээл бөгөөд үг яриагүй “дуугүй” хэлбэрээр хийгджээ.<ref>{{cite web|url=http://mongol-kino.mn/uranbuteel/%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BD-%D0%BC%D3%A9%D1%80-%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB-%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D0%BE|title=Амин мөр. /Монгол кино/|work=|date=|dateformat=mdy|accessdate=2017 оны 8 сарын 12|publisher=mongol-kino.mn}} </ref>. == Гол дүр == * ''Анхаа - Жигжидсүрэнгийн Батбаатар * ''Буян - Пүрэвдоржийн Цэрэндагва * ''Насан - Борхүүгийн Гэрэлмаа == Эх сурвалж == {{reflist}} [[Ангилал:1991 оны кино]] [[Ангилал:XX зууны монгол кино]] [[Ангилал:Уран сайхны кино]] [[Ангилал:Монгол кинонууд]] [[Ангилал:Нацагийн Жанцанноров]] 4esilq2xur1y04c9xtrsd5m7wufexp5 Ангилал:Гүржийн соёл 14 89893 706362 587303 2022-07-26T14:58:12Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Culture of Georgia|Kultur Georgiens}} [[Ангилал:Гүрж|соёл]] [[Ангилал:Азийн соёл]] [[Ангилал:Европын соёл]] [[Ангилал:Кавказын соёл]] [[Ангилал:Соёл улс орноор]] 5gbjyk02szxhw8t0ld3ia49q195lxh9 Ангилал:Гүрж дэх угсаатан 14 95281 706358 604935 2022-07-26T14:50:50Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Ethnic groups in Georgia}} [[Ангилал:Гүржийн нийгэм|Угсаатан]] [[Ангилал:Ази дахь угсаатан]] [[Ангилал:Европ дахь угсаатан]] [[Ангилал:Угсаатан улс орноор]] [[Ангилал:Гүржийн соёл|Угсаатан]] 5pub1nkfwwe4edy394tn3h8ybyiiejh Ангилал:Кавказ дахь угсаатан 14 95283 706359 604849 2022-07-26T14:51:11Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Ethnic groups in the Caucasus‎}} [[Ангилал:Ази дахь угсаатан]] [[Ангилал:Европ дахь угсаатан]] [[Ангилал:Кавказ|!угсаатан]] s54ijqqe79i6axqrfclnv8j5pn0kz2o Ангилал:Их Кавказын нуруу 14 96478 706357 608786 2022-07-26T14:49:27Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{All Coordinates}} {{Commonscat|Greater Caucasus|Их Кавказын нуруу}} [[Ангилал:Нурууны сэдэв]] [[Ангилал:Ази нуруугаар]] [[Ангилал:Европ нуруугаар]] [[Ангилал:Кавказ]] gepg3jo0d02df1f2tz2hn6f9kdv2m0e Ангилал:Арменийн соёл 14 97568 706363 612465 2022-07-26T14:58:47Z 178.70.234.131 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Culture of Armenia|Арменийн соёл}} [[Ангилал:Армени|соёл]] [[Ангилал:Соёл улс орноор]] [[Ангилал:Азийн соёл]] [[Ангилал:Европын соёл]] [[Ангилал:Кавказын соёл]] ove8lrn2kzt08q0bie09eg6s073ls2y Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ 0 109739 706372 705351 2022-07-26T17:05:10Z 66.181.161.74 wikitext text/x-wiki Данхан толгойтой сайд. Амалжийнаа!!!!! Түүнийг хүмүүс minecraft тоглоомоор сайн мэдэх бөгөөд куб хэлбэртэй түүний толгой яг л minecraft-ын Steve-г санагдуулна. == Түүх == Тэрээр [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] мэндэлсэн ч [[Хэнтий аймаг|Хэнтий аймагт]] өссөн. Хүүхэд насаа өвөөтэйгээ хамт өнгөрөөсөн бөгөөд 5 нас хүртлээ хэлд ороогүй хүүг тусгай сургуульд оруулах талаар санал тавьж байсан ч гэсэн өвөө нь шантралгүй зүтгэсээр  одоогоор Хэнтий аймгийн [[Дэлгэрхаан сум (Хэнтий)|Дэлгэрхаан сумын]] Аварга тосон рашаанд аваачиж хэлд оруулжээ. Дунд сургуульдаа нийгмийн хэт идэвхитэй сурагч байсан бөгөөд телевизийн хөтлөгч, яруу найрагч, лимбэчин түүгээр ч барахгүй Скаутын дарга хүртэл хийж явжээ. Улмаар Бэрс Дээд Сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр төгссөн бөгөөд төгсөгчид хотыг зорьж байхад тэрээр төрөлх сумаа зорьсон юм. == Боловсрол == * 1998 онд Хэнтий аймгийн Бэрх хотын Ерөнхий боловсролын сургууль * 2001 онд Бэрс дээд сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр * 2008 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийг Эрх зүйч мэргэжлээр тус тус төгссөн. * 2015 онд Жон Ф. Кеннедийн нэрэмжит Төрийн Захиргааны Дээд Сургуульд магистрын зэрэг хамгаалсан. == Ажлын туршлага == * 2001 он Хэнтий аймгийн Бэрх хотын захирагчийн албанд Тамгын газрын дарга * 2002 он “Дэлхийн Зөн Монгол” ОУБ-ын Хэнтий салбарын захирал * 2006 он “Дэлхийн Зөн Монгол” ОУБ-ын Бүс хариуцсан Захирал * 2008 онд Нийслэлийн Баянзүрх дүүрэгт Нийгмийн хөгжлийн хэлтсийн дарга * 2009 онд Монгол Ардын Намын Удирдах Зөвлөлийн Хэрэг эрхлэх газрын дарга * 2010-2014 он Нийгмийн Ардчилал Монголын Залуучуудын холбооны Ерөнхийлөгч * 2011 он Монгол Ардын Намын Нарийн бичгийн дарга * 2012 он Монгол Ардын Намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч * 2016 оноос Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн * 2019 оноос Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга * 2020 оноос Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн * 2021 оны 1 дүгээр сарын 25-ны өдрөөс эхлэн 41 насандаа Монгол улсын 32 дахь Ерөнхий сайдаар ажиллаж байна. *2021 оны 6 дугаар сарны 25-нд МАН-ын XI Бага хурал хуралдаж, Л.Оюун-Эрдэнийг МАН-ын даргаар сонгосон байна. == Сонгуульт ажил == * “JCI Монгол” Үндэсний байгууллагын Эрх зүйн зөвлөх * “Азийн хүлэг улс” бодлогын судалгааны хүрээлэнгийн үүсгэн байгуулагч * “Монголын зүрх Хэнтий” төслийн удирдагч == Бүтээл == ** “Алсын хараа” ном 2005 ** “Азийн хүлэг улс” ном 2015 он {{Монгол Улсын Ерөнхий Сайд}} {{Хөтлөгч мөр Монгол Ардын Намын дарга}} {{DEFAULTSORT:Оюун-Эрдэнэ, Лувсаннамсрайн}} [[Ангилал:Монгол Улсын Ерөнхий Сайд]] [[Ангилал:Одооны засгийн газрын тэргүүн]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн]] [[Ангилал:Монголын засгийн газрын гишүүн]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын дарга]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын гишүүн]] [[Ангилал:Харвардын их сургуулийн төгсөгч]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1980 онд төрсөн]] dohjzwqp70ndcjcnq31f8rzrewaonjd 706376 706372 2022-07-27T07:44:11Z 66.181.161.101 /* Түүх */ wikitext text/x-wiki Данхан толгойтой сайд. Амалжийнаа!!!!! Түүнийг хүмүүс minecraft тоглоомоор сайн мэдэх бөгөөд куб хэлбэртэй түүний толгой яг л minecraft-ын Steve-г санагдуулна. == Түүх == Тэрээр [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] мэндэлсэн ч [[Хэнтий аймаг|Хэнтий аймагт]] өссөн. Хүүхэд насаа өвөөтэйгээ хамт өнгөрөөсөн бөгөөд 5 нас хүртлээ хэлд ороогүй хүүг тусгай сургуульд оруулах талаар санал тавьж байсан ч гэсэн өвөө нь шантралгүй зүтгэсээр  одоогоор Хэнтий аймгийн [[Дэлгэрхаан сум (Хэнтий)|Дэлгэрхаан сумын]] Аварга тосон рашаанд аваачиж хэлд оруулжээ. Дунд сургуульдаа нийгмийн хэт идэвхитэй сурагч байсан бөгөөд телевизийн хөтлөгч, яруу найрагч, лимбэчин түүгээр ч барахгүй балетчин хүртэл хийж явжээ. Улмаар Бэрс Дээд Сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр төгссөн бөгөөд төгсөгчид хотыг зорьж байхад тэрээр төрөлх сумаа зорьсон юм. == Боловсрол == * 1998 онд Хэнтий аймгийн Бэрх хотын Ерөнхий боловсролын сургууль * 2001 онд Бэрс дээд сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр * 2008 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийг Эрх зүйч мэргэжлээр тус тус төгссөн. * 2015 онд Жон Ф. Кеннедийн нэрэмжит Төрийн Захиргааны Дээд Сургуульд магистрын зэрэг хамгаалсан. == Ажлын туршлага == * 2001 он Хэнтий аймгийн Бэрх хотын захирагчийн албанд Тамгын газрын дарга * 2002 он “Дэлхийн Зөн Монгол” ОУБ-ын Хэнтий салбарын захирал * 2006 он “Дэлхийн Зөн Монгол” ОУБ-ын Бүс хариуцсан Захирал * 2008 онд Нийслэлийн Баянзүрх дүүрэгт Нийгмийн хөгжлийн хэлтсийн дарга * 2009 онд Монгол Ардын Намын Удирдах Зөвлөлийн Хэрэг эрхлэх газрын дарга * 2010-2014 он Нийгмийн Ардчилал Монголын Залуучуудын холбооны Ерөнхийлөгч * 2011 он Монгол Ардын Намын Нарийн бичгийн дарга * 2012 он Монгол Ардын Намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч * 2016 оноос Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн * 2019 оноос Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга * 2020 оноос Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн * 2021 оны 1 дүгээр сарын 25-ны өдрөөс эхлэн 41 насандаа Монгол улсын 32 дахь Ерөнхий сайдаар ажиллаж байна. *2021 оны 6 дугаар сарны 25-нд МАН-ын XI Бага хурал хуралдаж, Л.Оюун-Эрдэнийг МАН-ын даргаар сонгосон байна. == Сонгуульт ажил == * “JCI Монгол” Үндэсний байгууллагын Эрх зүйн зөвлөх * “Азийн хүлэг улс” бодлогын судалгааны хүрээлэнгийн үүсгэн байгуулагч * “Монголын зүрх Хэнтий” төслийн удирдагч == Бүтээл == ** “Алсын хараа” ном 2005 ** “Азийн хүлэг улс” ном 2015 он {{Монгол Улсын Ерөнхий Сайд}} {{Хөтлөгч мөр Монгол Ардын Намын дарга}} {{DEFAULTSORT:Оюун-Эрдэнэ, Лувсаннамсрайн}} [[Ангилал:Монгол Улсын Ерөнхий Сайд]] [[Ангилал:Одооны засгийн газрын тэргүүн]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн]] [[Ангилал:Монголын засгийн газрын гишүүн]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын дарга]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын гишүүн]] [[Ангилал:Харвардын их сургуулийн төгсөгч]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1980 онд төрсөн]] polpwos1fqoft42vh7u8i5mgjjtgh8k 706378 706376 2022-07-27T08:32:43Z 66.181.183.57 wikitext text/x-wiki Данхан толгойтой сайд. Амалжийнаа!!!!! Түүнийг хүмүүс minecraft тоглоомоор сайн мэдэх бөгөөд куб хэлбэртэй түүний толгой яг л minecraft-ын Steve-г санагдуулна. Мөн Хүрэслүх убаад сайн. == Түүх == Тэрээр [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] мэндэлсэн ч [[Хэнтий аймаг|Хэнтий аймагт]] өссөн. Хүүхэд насаа өвөөтэйгээ хамт өнгөрөөсөн бөгөөд 5 нас хүртлээ хэлд ороогүй хүүг тусгай сургуульд оруулах талаар санал тавьж байсан ч гэсэн өвөө нь шантралгүй зүтгэсээр  одоогоор Хэнтий аймгийн [[Дэлгэрхаан сум (Хэнтий)|Дэлгэрхаан сумын]] Аварга тосон рашаанд аваачиж хэлд оруулжээ. Дунд сургуульдаа нийгмийн хэт идэвхитэй сурагч байсан бөгөөд телевизийн хөтлөгч, яруу найрагч, лимбэчин түүгээр ч барахгүй балетчин хүртэл хийж явжээ. Улмаар Бэрс Дээд Сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр төгссөн бөгөөд төгсөгчид хотыг зорьж байхад тэрээр төрөлх сумаа зорьсон юм. == Боловсрол == * 1998 онд Хэнтий аймгийн Бэрх хотын Ерөнхий боловсролын сургууль * 2001 онд Бэрс дээд сургуулийг сэтгүүлч мэргэжлээр * 2008 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийг Эрх зүйч мэргэжлээр тус тус төгссөн. * 2015 онд Жон Ф. Кеннедийн нэрэмжит Төрийн Захиргааны Дээд Сургуульд магистрын зэрэг хамгаалсан. == Ажлын туршлага == * 2001 он Хэнтий аймгийн Бэрх хотын захирагчийн албанд Тамгын газрын дарга * 2002 он “Дэлхийн Зөн Монгол” ОУБ-ын Хэнтий салбарын захирал * 2006 он “Дэлхийн Зөн Монгол” ОУБ-ын Бүс хариуцсан Захирал * 2008 онд Нийслэлийн Баянзүрх дүүрэгт Нийгмийн хөгжлийн хэлтсийн дарга * 2009 онд Монгол Ардын Намын Удирдах Зөвлөлийн Хэрэг эрхлэх газрын дарга * 2010-2014 он Нийгмийн Ардчилал Монголын Залуучуудын холбооны Ерөнхийлөгч * 2011 он Монгол Ардын Намын Нарийн бичгийн дарга * 2012 он Монгол Ардын Намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч * 2016 оноос Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн * 2019 оноос Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга * 2020 оноос Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн * 2021 оны 1 дүгээр сарын 25-ны өдрөөс эхлэн 41 насандаа Монгол улсын 32 дахь Ерөнхий сайдаар ажиллаж байна. *2021 оны 6 дугаар сарны 25-нд МАН-ын XI Бага хурал хуралдаж, Л.Оюун-Эрдэнийг МАН-ын даргаар сонгосон байна. == Сонгуульт ажил == * “JCI Монгол” Үндэсний байгууллагын Эрх зүйн зөвлөх * “Азийн хүлэг улс” бодлогын судалгааны хүрээлэнгийн үүсгэн байгуулагч * “Монголын зүрх Хэнтий” төслийн удирдагч == Бүтээл == ** “Алсын хараа” ном 2005 ** “Азийн хүлэг улс” ном 2015 он {{Монгол Улсын Ерөнхий Сайд}} {{Хөтлөгч мөр Монгол Ардын Намын дарга}} {{DEFAULTSORT:Оюун-Эрдэнэ, Лувсаннамсрайн}} [[Ангилал:Монгол Улсын Ерөнхий Сайд]] [[Ангилал:Одооны засгийн газрын тэргүүн]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн]] [[Ангилал:Монголын засгийн газрын гишүүн]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын дарга]] [[Ангилал:Монгол Ардын Намын гишүүн]] [[Ангилал:Харвардын их сургуулийн төгсөгч]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1980 онд төрсөн]] 33g4joize9ezxxvra6tedzbeeofm39v Очирын Номт 0 123125 706366 2022-07-26T15:28:57Z Avirmed Batsaikhan 53733 Хуудас үүсгэв: "[[Файл:Nomto Ochirov.jpg|thumb|Номто Очирович Очиров]] '''Очирын Номт''' (орос. '''Номто́ Очи́рович Очи́ров''', жинхэнэ нэр нь — '''Ноха́''', '''Номто''' — халимагаар ''номт'' (''эрдэмтэн'') (халимаг. Очра Номт, 1886 оны 10-р сарын 10-нд Оросын эзэнт улсын Малодербетовский улус-д Хонч нуу..." wikitext text/x-wiki [[Файл:Nomto Ochirov.jpg|thumb|Номто Очирович Очиров]] '''Очирын Номт''' (орос. '''Номто́ Очи́рович Очи́ров''', жинхэнэ нэр нь — '''Ноха́''', '''Номто''' — халимагаар ''номт'' (''эрдэмтэн'') (халимаг. Очра Номт, 1886 оны 10-р сарын 10-нд Оросын эзэнт улсын Малодербетовский улус-д Хонч нуурт төрсөн- 1960 оны 7-р сарын 11-нд ЗХУ-ын Автономит БНХалимагУ-ын Советское тосгонд буюу өнөөгийн — Кетченеры-д нас барсан) -халмагийн эрдэмтэн, угсаатан зүйч, гэгээрүүлэгч, Жангар тууль судлал үндэслэгчийн нэг, Санкт-Петербург хотод бурханы шашны анхны сүм босгохыг санаачилсан хүний нэг. Халимагийн цэргийн Засгийн газрын бүрэлдэхүүн дахь "Цагаан оросын" хөдөлгөөний гишүүн. Номто Очиров нь халимагийн "Жангар" туулийг хэвлүүлсэн бөгөөд халимагийн түүхэн дахь анхны «Ойратские известия» сонин хэвлүүлж байсан хүн. XX зууны 20-иод онд Номто Очиров халимагийн бичиг үсгийг шинэчилэхэд оролцож байсан эрдэмтэн. Тэрээр 1886 онд Хонч нуур гэдэг газар Довукин Очирын гэрт төрсөн. Бага насаа Давид Тунгутов хэмээх дөрвөд ноёны өвөлжөөны ойролцоо Червлёное тосгонд өнгөрөөсөн. 1898 онд Бага дөрвөдийн улсын бага сургууль төгссөн. 1898-1905 онд Астрахани хотын дунд сургууль дүүрэгсэн байна. 1905 онд тэрээр Петербургийн эзэн хааны Их сургуулийн Дорнын тэнхимд сурахаар элсэн орсон байна. Сурч байх хугацаанда Халимагийн тал нутагт 2 удаа очиж жангар хайлдаг Ээляна Овлы 10 дууг бичиж авсан байна. 1910-1916 он хүртэл [[Санкт-Петербург]] хотын Угсаатны зүйн музейд ажиллаж 1916 онд Петербургийн их сургуулийн хуулийн факультетийг төгссөн байна. 1914 оны намар халимагийн ноён [[Д.Тундутов|Данзан Тундутов]]<nowiki/>тай хамт Халимаг нутаг дахь халимагуудыг ухуулах ажил эрхэлсэн байна. 1917 оны "2-р сарын хувьсгалын" дараа 3-р сард [[Астрахани]] хотод Халимагийн ард түмний төлөөлөгчдийн анхдугаар хурал болж түүнийг Халимагийн ард түмнийг удирдах Төв хорооны орлогч даргаар (сүүлд Халмагийн цэргийн Засгийн газар) сонгосон байна. 1920 оноос Захиргааны төрөл бүрийн албан тушаал эрхэлж байжээ. 1929 оноос эхлээд тэрээр 4 удаа хоригдож байсан юм: 1929 оны дундуур, 1930 оны намар, 1941 оны 6-р сард, 1950 оны 12-р сард. Баривчлах бүрд түүнийг Халимагийн цэргийн Засгийн газар ажиллаж «халимагийн үндэсний хувьсгалын эсэргүү „Нарны гэрэл“» байгууллагын үйл хэрэгт оролцсон гэж буруутгаж байсан. 1950 оноос Казахстаны Семипалатинск хязгаарт тусгай газар нутаг заагдаж амьдарсан байна. Номто Очиров 1956 онд суллагдаж Халимагийн Приозёрное дүүргийн Советское (өнөө — Кетченеры) тосгонд амьдарч байгаад 1960 оны 7-р сарын 11-нд нас баржээ. jd91pfr06ldu0rqo6eux4uz57k1j2uy Кадлец Ондржей 0 123126 706367 2022-07-26T15:59:43Z Булаг 57426 Кадлец wikitext text/x-wiki '''''А. Кадлец''''' ''(Ондржей Кадлец). 1859 ны 02 - р сарын 18 - нд Чехийн Добржиши хотод мэндэлсэн ба 1928 оны 2 - р сарын 28 - нд Оросын Самар хотод насан эцэслэжээ.'' ''1880 - аад онд Кадлец Орост цагаачилсан ба нэрээ Андрей Вячеславович Кадлец гэж оросчилон өөрчилсөн ажээ.'' ''А.В.Кадлецын боловсрол: Прагийн Консерватори болон Санкт - Петербургийн Консерваторид хийлч, хөгжмийн зохиолч, удирдаач мэргэжлээр тус тус суралцан төгссөн.'' ''Ажил, уран бүтээл: 1887 -1907 онуудад Санкт - Петербургийн Марийнын театрын нэгдүгээр хийлчээр ажиллаж байв. 1907 - 1909 онуудад Хойд Осетийн Владикавказ - Оржоникидзе хотын Казак Цэргийн тойргийн симфони найрал хөгжмийн удирдаачаар, 1909 оноос Санкт - Петербургийн Финляндийн Явган Цэргийн хөгжмийн салааны хөгжмийн удирдаач, дуурийн найрал хөгжмийн удирдаач болон дунд сургуулийн хөгжмийн багшаар ажиллаж байжээ.'' Хаант Оросын нийслэлд хэвлэгдэн гардаг байсан “Огонёк” сэтгүүлийн 1914 оны 4-р сарын 6-19-ний дугаар 14-ийн 20 дахь нүүрэнд энэхүү товч мэдээлэл хэвлэгдсэн байдаг (эх сурвалж: <nowiki>https://yadi.sk/i/-0JVCTX13MScYP</nowiki>). Монголын сүлд дууллыг зохиогч, хөгжмийн зохиолч А.В.Калдец хэмээх гарчигтай уг мэдээнд “Орос орны хүчирхэг дэмжлэгтэйгээр хятадын олон зуун жилийн боолчлолоос чөлөөлөгдсөн Монгол гүрэн нь гадаад төрхөөрөө аажим аажмаар тусгаар улс болж байна. Мөнгөн тэмдэгт болон одон тэмдэг бий болгосны дараагаар Хутагт монголын үндэсний сүлд дууллыг цэргийн найрал хөгжмөөр эгшиглүүлэхийг зарлиг болгожээ. Төрийн сүлд дууллыг монголын засгийн газрын тусгай захиалгаар оросын хөгжмийн зохиолч, ноён Кадлец Санкт Петербургийн их сургуулийн дорно дахины факультетаас өгсөн монгол аялгуунд үндэслэн бичжээ. Сүлд дууллын зохиогч нь бол Марийны театрын нэгдүгээр хийлч бөгөөд алдартай хөгжмийн зохиолч юм. Тэрээр тухайн үедээ Марийны театрт тоглогдож байсан хэд хэдэн балетуудыг зохиожээ. Сүлд дуулал зохиосныхоо төлөө тэрээр Хутагтаас хоёрдугаар зэргийн IV Эрдэнийн очир одонг хүртжээ” хэмээн бичсэн байх аж. 88kqw8ad1klfb3yw6s657nsbnzhu0we Лаку 0 123127 706381 2022-07-27T08:37:01Z 66.181.183.57 Хуудас үүсгэв: "Монголын [[Mobile Legends]] тоглоомын том хүн мафи цаашаа хха" wikitext text/x-wiki Монголын [[Mobile Legends]] тоглоомын том хүн мафи цаашаа хха jchxypr66bv69nfqyrp7wc8a7m2q4jj 706382 706381 2022-07-27T08:37:45Z 66.181.183.57 wikitext text/x-wiki Монголын [[Mobile Legends]] тоглоомын том хүн мафи цаашаа хха Enereltei 1leed Hojndo hha ltbh4eeq88pcc87yuw2enl90boenodm 706383 706382 2022-07-27T08:38:03Z 66.181.183.57 wikitext text/x-wiki Монголын [[Mobile Legends]] тоглоомын том хүн мафи цаашаа хха Enereltei 1leed Hojndo hha 6mb93mkg2fzneog3gozj2xr2pq00gr4 706384 706383 2022-07-27T08:38:50Z 66.181.183.57 wikitext text/x-wiki Монголын [[Mobile Legends]] тоглоомын том хүн мафи цаашаа хха Enereltei 1leed Hojndo hha [[Энэрэл Загд-Очир]] 8lbo3gq6n7qdlnzt8kkgo0jhdvmklfy Энэрэл Загд-Очир 0 123128 706385 2022-07-27T08:40:11Z 66.181.183.57 Enerel wikitext text/x-wiki Тууштай шулуун залуу. Ухаалаг нөхөрсөг. Үнэнч царайлаг. Монгол авч явж байгаа том хүн. fb1drbr3zja211d4a5a5imco1z1ea54 706386 706385 2022-07-27T08:40:25Z 66.181.183.57 wikitext text/x-wiki Тууштай шулуун залуу. Ухаалаг нөхөрсөг. Үнэнч царайлаг. Монголоо авч явж байгаа том хүн. 47xdzpecunf508c7fyg3j3uwke724tv